mqTïø√ã&çq düuÛÑT´\‘√ ≈£L&çq sêÁcÕº\T(ÁbıyÓHÓ‡dt). bÕsYº _ sêÁcÕº\T >∑‘·+˝À ñqï sêC≤´\T, sê»´ Á|üeTTKT\ÄBÛq+˝Àì sêÁcÕº\T. bÕsYº dæ sêÁcÕº\T >∑‘·+˝Àì N|òt ø£MTwüqsY bÕ\q˝Àì sêÁcÕº\T. á düeTj·T+˝À uÛ≤cÕÁ|üj·TTø£Ô sêÁcÕº\ ø√dü+ ñ<ä e÷\‘√bÕ≥T nHø£ sê»ø°j·T ñ<ä e÷\T »]>±sTT.

#ê|üºsY 1˝À #Ó|æŒq≥T¢ 1953˝À Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ @sêŒf…Æ+~. nsTT‘ á sê»ø°j·T #·s¡ sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD+nH n+X+˝À @ø±_ÛÁbÕj·÷ìøÏ neø±X+ ø£*Œ+#· Ò<äT. |òü*‘·+>± 1953 &çôd+ãsY À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\|ü⁄q]ïsêàD ø£MTwüHé (mdtÄsYdæ) qT @sêŒ≥T #dæ+~. Á|ü‹ ÁbÕ+‘·+˝À Á|üC≤dü+πøåe÷˙ï, yÓTT‘·Ô+>± C≤‹ dü+πøåe÷ìïn<Ûä j·Tq+ #j·T&É+ á ø£MTwüHé $~Ûq. mdtÄsYdæ #dæq dü÷#·q\ yTs¡≈£î 1956˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD#·{≤ºìï Á|üuÛÑT‘·«+ s¡÷bı+~+∫+~. á dü+<äs¡“¤+˝ÀH sêÁcÕº\ dü]Vü≤<äT›\qT, eTTK´+>± <äøÏåD, |ü•ÃeT sêÁcÕº\dü]Vü≤<äT›\qT |ü⁄q]ï]à+#ês¡T. m_dæ\T>± ñqï sêÁcÕº\qT sêÁcÕº\T, πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\T>± e÷s¡Tdü÷Ô sêC≤´+>∑dües¡D #XÊs¡T. Ä düeTj·T+˝À Ä+Á<ÛäsêÁcÕºìï Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ>± e÷]Ã, ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À ñqï ‘Ó\+>±D≤ÁbÕ+‘êìï #sêÃs¡T. n|üŒ{Ïø° b˛s¡TÃ^dt ÄBÛq+˝À ñqï ø=ìï ÁbÕ+‘ê\qT uÛ≤s¡‘Y À $©q+ #XÊs¡T. ø=ìïÁbÕ+‘ê\qT Á|ü‘´ø£ sêÁcÕº\T>± e÷sêÃs¡T. Ç{°e\ (2000) ø=‘·Ô>± ñ‘·Ôsê+#· Ÿ(Á|üdüTÔ‘·+ ñ‘·ÔsêK+&é), #Û·rÔdt>∑&Ûé,C≤s¡â+&é sêÁcÕº\T @s¡Œ&ܶsTT. ø=+&É ÁbÕ+‘ê\T, –]»q C≤‘·T\ Á|ü»\ n_Ûeè~∆ø√dü+ á sêÁcÕº\T @s¡Œ&ܶsTT.

ìC≤ìøÏ sêÁwüº |ü]~Û m+‘· ñ+&Ü\H $wüj·T+ô|’ düŒwüºyÓTÆq ìs¡íj·÷ ÒM rdüTø√ Ò<äT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝Àã\yÓTÆq πø+Á<ä+, ã\yÓTÆq sêÁcÕº\‘√ bÕ\q kÕ–dü÷Ô <X bÕ\qqT r]Ã~<ë›\H <äèø£Œ<∏ä+ @s¡Œ&ç+~. ∫Hêïô|<ë› sêÁcÕº\H ‘&Ü Ò≈£î+&Ü ã\yÓTÆq Hêj·Tø£‘·«+, #·ø£ÿì |ü]bÕ\q ñqï sêÁcÕº\T (yê{Ï |ü]e÷D+˝À dü+ã+<Ûä+Ò≈£î+&Ü) Ä]úø£+>± kÕe÷õø£+>± n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#êsTT. BìøÏ _Ûqï+>± dü¬s’q Hêj·Tø£‘·«+, |ü]bÕ\q Òì

sêÁcÕº\T Ä]úø£+>± kÕe÷õø£+>± <Óã“‹HêïsTT.ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T $wüj·T+˝À C≤rj·T kÕúsTT sê»ø°j·T bÕغ\ n_ÛÁbÕj·÷\qT Çø£ÿ&É ù|s=ÿq&É+ nedüs¡+.

ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T $wüj·T+˝À ø±+Á¬>dt bÕغ <äèø£Œ<∏ä+ ÄXÊeVü≤+>± Ò<äT. yêdüÔyêìøÏ ‘Ó\+>±D≤ n+X+≈£L&Ü 2004˝À ø±+Á¬>dt H‘·è‘·«+˝Àì j·TT|æm Á|üuÛÑT‘·«+ #|ü{Ϻq µHwüq Ÿ ø±eTHé $TìeTyéT Áb˛Á>±+µ˝À#s¡Ãã&ç+~. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\+>±H e⁄+~. 1997˝À »]–q _C…|æC≤rj·T ø±s¡ es¡Z düe÷yX+˝À Á|ü‘´ø£ ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #kÕÔeTì rsêàì+∫q|üŒ{Ïø°, _C…|æ H‘·è‘·«+˝ÀmHé&çm Á|üuÛÑT‘·«+ Äπsfi¢ |ü<äMø±\+˝À <ëìì neT\T|üs¡#· Ò<äT. BìøÏ mHé&çm˝À Á|ü<ÛëquÛ≤>∑kÕ«eT´ bÕغnsTTq ‘Ó\T>∑T<X+ bÕغ $<ÛëqyT ø±s¡D+. n|üŒ{À¢ ‘Ó\T>∑T<X+ bÕغ sêÁwüº$uÛÑ»qøÏ e´‹πsø£+>± ìs¡íj·T+rdüT≈£î+~. 2009 mìïø£\ e÷´ìô|òk º À _C…|æ eTs√kÕ] ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+∫+~.düT|ü]bÕ\q, nìï s¡+>±˝À¢ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&É+ nH n+XÊ\qT <äèwæº À ñ+#·T≈£îì _C…|æ uÛÑ$wü ‘Y À ≈£L&Ü∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î ø£èwæ #kÕÔeTì ‘Ó*|æ+~.

dæ|æm(myéT) sêÁwüº Á|ü<Ûëq ø±s¡ <ä]Ù ‘·q ãè+<ä+‘√ ø£$T{°ì ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT ‘·eT bÕغ C≤rj·T $<Ûëq+ sêÁcÕº\$uÛÑ»q≈£î e´‹πsø£eTì, ø£qTø£ ‘êeTT Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ $uÛÑ»q≈£î eT<䛑·T ‘Ó\T|ü ÒeTì #ÓbÕŒs¡T. ∫qïsêÁcÕº\T @sêŒ≥T#ùdÔ sêÁcÕº\T dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô $wüj·T+˝À πø+Á<ä+‘√ sêJøÏ sêe\dæ edüTÔ+<äì $e]+#ês¡T. nsTT‘ ‘Ó\+>±D≤$wüj·T+˝À Á|ü‘´ø£sêÁwüº+ ø√dü+ edüTÔqï &çe÷+&é <äècÕº BìøÏ ‘·eTbÕغ C≤rj·Tø±s¡ es¡Z+ ø=+‘· dü&É*+|ü⁄Ç∫Ã+<äì #ÓbÕŒs¡T. 2009 &çôd+ãsY 9 C≤rj·T MT&çj·÷˝À Á|üø£≥q ‘·s¡Tyê‘· ãVüQ»q düe÷CŸbÕغ ∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î dü÷#·q ÁbÕj·T+>± n+^ø±s¡+ ‘Ó*|æ+~.

257

á dü+<äs¡“¤+˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD ø£MTwüHé n<Ûä j·Tq+ #dæq n+XÊ\qT Çø£ÿ&É ñ≥ø£+øÏ+#·&É+ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+≥T+~.

e÷s¡TŒø√dü+ »]π> e´j·T+, uÛ≤s¡‘·<X+˝À ◊ø£ ‘· uÛÑÁ<ä‘·, uÛ≤wü, dü+düÿãTT‹, Ä]úø£ eqs¡T\T, C≤rj·T n_Ûeè~Û|ü<∏äø±\ neT\T≈£î #j·Te\dæq n+XÊ\T, ÁbÕ+rj·T Á|üD≤[ø£\T, Ä]úø£ düeT‘·T\´‘·, ∫qïsêÁcÕº\T, ô|<ä›sêÁcÕº\T,Ç‘·s¡ eTTK´yÓTÆq n+XÊ\T n+fÒ Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷\T, ôd+{ÏyÓT+≥T¢ e¬>’sê. M{Ï‘√bÕ≥T #ê]Á‘·ø£, uÛÖ>√[ø£,|ü]bÕ\Hê+XÊ\qT ≈£L&Ü |ü]o*+#ê*‡ e⁄+≥T+~. M{Ï ‘·sê«‘· uÛ≤wüqT ≈£L&Ü Á|ü<Ûëq ÁbÕ‹|ü~ø£>± ù|s=ÿq&É+»]–+~. ◊ø£eT‘· +>± ñ+&Ü\H n+XÊìøÏ eTq+ n‘· +‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«\ì Á|ü<Ûëì »eVü≤sY ≤ Ÿ #Ó|æŒqe÷≥\qT ≈£L&Ü mdtÄsYdæ Çø£ÿ&É ù|s=ÿ+~.

Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T˝À¢ >∑D˙j·TyÓTÆq n_Ûeè~∆ e⁄+fÒ ‘·|üŒ Ä e÷s¡TŒe\¢ dü+ã+~Û‘· Á|ü»\≈£î, yÓTT‘·Ô+>± C≤‹øÏ\_› #≈£Ls¡T‘·T+fÒ‘·|üŒ m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ #|ü≥ºsê<äT(29e ù|õ, 106e ù|sê). sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàDeT+fÒπøe\+ ˇø£ eTT–+|ü⁄ ø±<äT. @ e÷s¡TŒ e\¢HÓ’Hê |òü*‘ê\T düeT‘·T\´+>± e⁄+fÒ...uÛ≤s¡‘·<X ◊ø£ ‘·, uÛÑÁ<ä‘·n‘· +‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq<äì mdtÄsYdæ À $es¡+>± #Ó|üŒã&ç e⁄+~.

sêÁwüº |ü⁄qsY$uÛÑ»q dü+|òüT+ (mdtÄsYdæ) ‘·q eTT–+|ü⁄ n<Ûë´j·T+˝À Ç˝≤ #Ó|æŒ+~. ªá düeTdü qT nìïø√D≤\ qT+&ç ì•‘·+>± |ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ y˚TeTT (mdtÄsYdæ) sêÁcÕº\ |ü⁄qsY$uÛÑ»q uÛ≤cÕ|üs¡+>±H√,˝Ò<ë kÕdüÿè‹ø£ |üs¡+>±H√ »s¡>∑&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äì, yê+#Û·˙j·T+ ø±<äì n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#êÃ+. BìøÏÁ|ü‘ê´e÷ïj·T+>± eTq<˚X¯ düyÓTÆø£ ‘·qT <äèwæº À e⁄+#·Tø=ì yÓTT‘· Ô+ düeTdü qT düeT‘·T\´+>± |ü]wüÿ]+#ê*‡qnedüs¡+ e⁄+~.

∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T n+X+MT<ä mdtÄsYdæ yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·T+ Ç˝≤ e⁄+~. ªuÛ≤s¡‘·<X >∑D‘·+Á‘·+˝Àˇø£ sêC≤´+>∑ $uÛ≤>∑+>± nìï Vü≤+>∑T\‘√ e⁄+&É{≤ìøÏ Á|ü‹ sêÁwüº+ dü¬s’q eqs¡T\qT düeT≈£Ls¡TÃø√e&Éy˚T\ø£å +>± ìπs›•+#·Tø√yê*. nsTT‘˚ Bì ns¡ú+ Äj·÷ sêÁcÕº\T ‘·eT Jeq XË’* Á|ü‘˚ ø£‘·qT ø√˝ÀŒø√&É<äìø±<äT. ô|<ä› sêÁcÕº\ $wüj·T+˝À |ü]bÕ\Hê kÕeTs¡ú + ô|+bı+~+#·Tø√e&É+˝Àq÷ Ä]úø±_Ûeè~∆MT<ä, dü+πøåeT|ü<∏äø±\MT<ä düVü‰ø±sêìï n+~e«≥+˝Àq÷ M\T+≥T+~µ. á $<Ûä+>± mdtÄsYdæ sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q MT<änìï n+XÊ\q÷ <äèwæº À e⁄+#·Tø=ì düeT‘·T\´ uÛ≤eq‘√ düeTdü \qT |ü]wüÿ]+#·Tø√yê\ì n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.

á ø£$T{°øÏ |ü\T Ç‘·s¡ sêÁcÕº À¢ |ü\T ÁbÕ+‘ê\T Á|ü‘˚ ø£sêÁwüº &çe÷+&ÉT‘√ ñ<ä $TdüTÔHêïj·Tqï dü+>∑‹u≤>± ‘Ó\TdüT. |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ >∑Tsêâ ≤´+&é nkÕ‡+˝À uÀ&√˝≤´+&é ˝≤+{Ï$ ‘Ó\+>±D≤ ñ<ä eT+˝≤>±H˚ ñ<Ûäè‘·+>± e⁄HêïsTT. eTVü‰sêÁwüº À $<äs¡“ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À ãT+<˚ ŸK+&é, |üPsê«+#· Ÿ, Vü≤]‘YÁ|ü<˚XŸ ˝≤+{Ï$Ç|ü&ç|ü&˚ |ü⁄+E≈£î+≥THêïsTT. ø±oàsY À \&Éø˘ÁbÕ+‘·+, »eTTàÁbÕ+‘·+ y˚sêŒ≥T u≤≥˝À e⁄HêïsTT.M≥ìï+{Ï H˚|ü<∏ä +˝À 2010 Ä>∑düTº À \ø√ï Á|ü<Ûëq ø±sê´\j·T+>± ª∫qï sêÁcÕº\ C≤rj·T düe÷K´µ ˇø£{Ï@s¡Œ&ç+<äqï $wüj·T+ á ø£$T{° <äèwæºøÏ e∫Ã+~. á düe÷K´ 2010 ôdô|º+ãs¡T˝À ôV’≤<äsêu≤<é À ‘·qdüe÷yXÊìï ìs¡«Væ≤+#·>± #ê˝≤eT+~ Vü‰»s¡j·÷´s¡qï $wüj·T+ ≈£L&Ü ø£$T{° <äèwæºø=∫Ã+~. á düe÷yX+˝ÀbÕ˝§Zqïyê]˝À |ü\T ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ù|s=+~q Hêj·T≈£î\THêïs¡T. á ∫qï sêÁcÕº\ \ø£å + Á|ü»\ÁbÕ+rj·T ‘·‘ê«ìï >ös¡$+#ê\q&Éy˚T (kÕe÷õø£ kÕ+düÿè‹ø£, Ä]úø£ s¡+>±\T ø£*|æ). Ä düe÷y˚X¯+˝À nìïsê»ø°j·TbÕغ\÷, esêZ\÷ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î düTeTTK+>± e⁄Hêïj·T˙ ‘·T~ rsêàq+ #˚XÊs¡T.

258

<˚X¯+˝Àì #·≥ºdüuÛÑ Á|ü‹ì<ÛäT\‘√ ≈£L&çq 74e düe÷y˚X¯+ 2010 |òæÁãe] 3,4 ‘˚B\˝À ˝Àø˘düuÛÑ d”Œø£sYleT‹ MTsê≈£îe÷sY n<Ûä ø£å‘·q »]–+~. á düe÷yX+˝À ysêŒ≥T n+X+MT<ä #·s¡Ã »]–+<äì ‘Ó*j·Te∫Ã+~.á #·s¡Ã˝À 1956 Hê{Ï sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q dü+|òüT+ ìy~ø£qT >∑÷]à ≈£L&Ü #·]Ã+#ês¡T. Ä düuÛÑ À n‘· ~Û≈£î\TÄ ìy˚~ø£‘√ @ø°uÛÑ$+∫ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± <˚X¯+˝Àì nìï uÛ≤>±\qT düe÷q+>±n_Ûeè~∆ |üs¡#ê\˙, eT+∫ |ü]bÕ\q MT<ä <äèwæºkÕ]+#ê\˙ n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. n<˚ düe÷y˚X¯+˝ÀeT]ø=+‘·eT+~ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T nedüs¡+ yêdüÔ$ø£‘·qT Á|ü‹_+_düTÔ+<ä , <˚X¯+˝À ìsê<äs¡D≈£î,ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑T¬s’ n_Ûeè~∆øÏ H√#·Tø√ì ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\qT |üø£ÿq ô|≥º&É+ eT+∫~ ø±<äH n_ÛÁbÕj·T+e´ø£ÔeTsTT+~. á ¬s+&ÉT _Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\≈£î nr‘·+>± <X düeTÁ>∑‘· n‹ eTTK´yÓTÆq n+XeTqï n_ÛÁbÕj·T+n+<äs¡÷ e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. sêC≤´+>∑+ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î n~Ûø±sêìï∫Ã+~. á n+X¯+˝À¬s+&Ée sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q dü+|òü÷ìï @sêŒ≥T#˚ùd+<äT≈£î düeTj·T+ ÄdüqïyÓTÆ+<ë Ò<ë nqï n+X¯+MT<äìs¡íj·T+ rdüT≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î e÷Á‘·y˚T e⁄+<äH˚~ e÷ n_ÛÁbÕj·T+.

∫qïsêÁcÕº\ &çe÷+&ÉT n+X¯+MT<ä y˚T<Ûë$ esêZ À¢ rÁe#·s¡Ã »]–+~. n+<äT˝Àì nqT≈£L\ n+XÊ\qT,e´‹πsø£ n+XÊ\q÷ y˚T<Ûë$ es¡Z+ #·]Ã+∫+~. ∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\q sêÁcÕº\T ã\V”≤q|ü&ç ã\yÓTÆqπø+Á<ä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äH˚ X¯+ø£ |ü\Te⁄]˝À @s¡Œ&ç+~. Ç~ ô|ò&És¡ Ÿ e´edüú≈£î Á|ü‹≈£L\+.

á ø£$T{° Ç{°e\ @s¡Œ&ɶ eT÷&ÉT ∫qïsêÁcÕº\ |üìrs¡T >∑T]+∫ |ü]o*+∫+~. ñ‘·Ôsê+#· Ÿ (Á|üdüTÔ‘·+ ñ‘·Ôs¡K+&é), #·rÔdt|òüT&é, C≤s¡â+&é ∫qï sêÁcÕº\T>± 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À ne‘·]+#êsTT. ñ‘·Ôs¡K+&é sêÁwüº+ø=+&É ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆ y˚>∑e+‘·+ ø±yê\H˚ ñ<›X¯ +‘√ @s¡Œ&É>± #·rÔdt|òüT&é C≤s¡â+&é sêÁcÕº\T –]»qÁbÕ+‘ê\ Ä]úø±_Ûeè~∆ y˚>∑e+‘·+ ø±yê\H˚ \ø£å +‘√ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îHêïsTT. n$ @s¡Œ&ɶ 10 @fi¯fl |üìrs¡TqT|ü]o*ùdÔ yÓ’$<Ûä ‘· >√#·]+∫+~. |ü]bÕ\Hê, sê»ø°j·T dæús¡‘·«+, Ä]úø£ bÕ≥e+ n+XÊ\˝À ñ‘·Ôs¡K+&é ‘·q\øå±´ìï u≤>± HÓs¡y˚s¡Ã >∑*–+~.á sêÁwüº+ –]»q sêÁwüº+>± Á|ü‘˚ ø£ ôVA<ëqT bı+<ä>∑*–+~. Bìe\¢Á|üD≤[ø± |üs¡yÓTÆq ì<ÛäT\T á sêÁcÕºìøÏ n+<ësTT. #·rÔdt|òüT&é sêÁwüº+ ø=+‘·y˚Ts¡≈£î sê»ø°j·T dæús¡‘·«+ bı+~#Ó|üø√<ä>∑Z Ä]úø±_Ûeè~∆ì kÕ~Û+∫Hê e÷y√sTTdüTº\qT+&ç n+‘·s¡Z‘· uÛÑÁ<ä‘ê düeTdü´\qT rÁe+>±m<äTs¡Tÿ+{À+~. á sêÁwüº+ qø£‡ …’≥¢ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡ \qT, &ÉãT“>∑T+»&É+ e+{Ï ø±s¡ ø£ ≤bÕ\qT düeTs¡úe+‘·+>±n<äT|ü⁄#˚j·T Òø£ b˛sTT+~. C≤s¡â+&é sêÁwüº+ yÓTT<ä{À¢ ø=+‘· Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹ì ø£qã]∫Hê |ü]bÕ\Hê s¡+>∑+˝À#ê˝≤ #√≥¢ ìsêX¯|ü]∫+<äH˚ #ÓbÕŒ*. 10 dü+e‘·‡sê˝À¢ 8eT+~ eTTK´eT+Á‘·T\T e÷sês¡T. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ásêÁwüº+ sêÁwüº|ü‹ bÕ\qqT #·$#·÷dæ+~. á sêÁwüº Ä]úø£ |ü≥T‘·«+ n+‘·ø£+‘·≈£L ‘·>∑TZ‘·÷ edüTÔ+~. e÷y√sTTdüTº\nuÛÑÁ<ä‘ê #·s¡ \T ô|]–b˛j·÷sTT. á sêÁwüº+˝À ìs¡T<√´>∑ düeTdü <˚X¯+˝ÀH˚ n‘· ~Ûø£+>± e⁄+~. düs¡∞ø£è‘·Ä]úø£ e´edüú À ∫qïsêÁcÕº\ |üìrs¡T ˝≤uÛÑqcÕº\qT uÒØE y˚dæ yê{Ï sê»ø°j·T, Ä]úø£ bÕ≥yêìï eT~+|ü⁄y˚j·÷\ì y˚T<Ûë$ es¡Z+ #ê˝≤ #·s¡Ã\qT #˚dæ+~.

á eT÷&ÉT ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T &çe÷+&ÉT≈£îu≤≥ y˚dæ+~. nsTT‘˚ á eT÷&ÉT sêÁcÕº\ |üìrs¡TqT |ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\¢düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ »s¡>∑<äqï yê<äq ã\|ü&ç+~. sêÁwüº yÓ’XÊ\´+‘√ dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&Ü eT+∫ |ü]bÕ\qqTn+~e«>∑\>∑&Éy˚T eT+∫<äqï n_ÛÁbÕj·T+ #ê˝≤eT+~˝À ø£*–+~.

dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq |ü]cÕÿsê\T/dü÷#·q\T

259

á ìy~ø£ >∑‘· n<Ûë´j·÷˝À¢ Á|ü‘´ø£ ‘Ó\+>±D≤≈£î &çe÷+&ÉTqT, sêÁwüº+ düyÓTÆK´+>± e⁄+&Ü\qï &çe÷+&ÉTqTø£$T{° ≈£L\+ø£wü+>± |ü]o*+∫+~. ø=‘·ÔsêÁcÕº\ @sêŒ≥T Á|üÁøÏj·TqT >∑T]+∫ ≈£L&Ü $|ü⁄\+>± #·]Ã+∫+~.á |ü]dæú‹ì nìï ø√D≤\ qT+&ç, nìï <äèø£Œ<∏ë\ qT+&ç |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘· kÕúìø£, ÁbÕ+rj·T, C≤rj·T<äèø£Œ<∏ë\‘√ á ø£$T{° ø=ìï Ä#·s¡D jÓ÷>∑ yÓTÆq |ü]cÕÿsê\qT, dü÷#·q\qT #˚k Ô+~.

j·T<Ûë‘·<∏ä dæú‹ ø=qkÕ–+|ü⁄πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« CÀø£ + Ò≈£î+&Ü sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«y˚T XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ düeTdü´qT düyê\T>± rdæø=ì j·T<Ûë‘·<∏ä

dæú‹ì ø±bÕ&É≥+ >∑‘· 54 dü+e‘·‡sê\T>± ‘Ó\+>±D≤ y˚sêŒ≥T ñ<ä e÷ìï sê»ø°j·T |üs¡+>±H˚ |ü]wüÿ]dü÷Ôe#êÃs¡T. $$<Ûä esêZ\≈£L Á|üuÛÑT‘·«+˝À ‘·eT bÕغ À #√≥T ø£*Œdü÷Ô ñ<ä eT rÁe‘·qT ‘·–Zdü÷Ô e#êÃs¡T.ª‘Ó\T>∑T Ä‘·à>ös¡e+µ ìHê<ä+ ‘Ó\+>±D≤ yê<ëìï ø=+‘·es¡≈£î |üø£ÿ≈£î HÓ≥º>∑*–Hê <ëìì |üP]Ô>± ‘=\–+#· Òø£b˛sTT+~. Ç~ 2000 ‘·s¡Tyê‘· ‹]– ñ<ä eT s¡÷|ü+˝À Á|ü‘· ø£åeTsTT+~. ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ&É+ã&çø£neT\T bÕøÏåø£+>± e⁄qï+<äTe\¢, ñbÕ~Û n+X¯+MT<ä 1975 Hê{Ï sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« neT\T dü+‘·è|æÔø£s¡+>±Òq+<äTe\¢ sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À $<ë´kÕúsTT Á|üe÷D≤\T ø£{Ï>± Òq+<äTe\¢, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\T,

˙{Ïrs¡Tyê dü]>± Òq+<äTe\¢, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Ä]úø±_Ûeè~∆ ìs¡¢ø£å + #˚j·Tã&çq+<äTe\¢ ñ<ä eT+‹]– Á|ü»˝À¢øÏ sê>∑*–+~. Çe˙ï ø±ø£ Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø√dü+ düTBs¡Èø±\ ø√]ø£, uÛ≤yêqTã+<Ûä+ e+{Ï$á ñ<ä e÷ìï rÁe‘·s¡+ #˚XÊsTT. Ä]úø±_Ûeè~∆ $wüj·÷ìø=ùdÔ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q m≥Te+{Ï Á|ü<Ûëqìs¡¢ø£å + »s¡>∑ Ò<ä á ø£$T{° ìsê∆]+#·T≈£î+~. nsTT‘ ñbÕ~Û, $<ä´, {Ïrs¡Tyê, kÕ>∑T˙s¡T e+{Ï n+XÊ\˝Àø=+‘· yÓ*‹ Á|üdüTŒ¤≥eTe⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ uÛ≤y√<˚«>±\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·&É+˝À dü¬s’q#·s¡´\Trdæø√q≥¢sTT‘˚ ñ<ä eT+ á ÁbÕ+‘·+˝À eT]+‘· rÁeyÓTÆ Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷s¡>∑\<äT. Ç<˚ ø±ø£ ø=ìï Á|ü‘˚ ø£&çe÷+&É¢ MT<ä $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À ñ<ä e÷\T Bs¡Èø±\+ ø=qkÕπ> neø±X¯+ e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤ Á|üC≤Á|òü+{Ÿ({Ï|æm|òt >∑<ä›sY) eTs√e÷s¡T {ÏÄsYmdt‘√ #˚‘·T\T ø£*|æ‘˚ ñ<ä eT+ rÁekÕúsTTøÏ #˚s¡Tø√>∑\ neø±X¯+ e⁄+~.á ñ<ä e÷\ e\¢ ôV’≤<äsêu≤<é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\˝À kÕ<Ûës¡D »qJeq+ Á|üXÊ+‘·‘·qT ø√˝ÀŒsTT q>∑s¡Ä]úø£ ô|s¡T>∑T<ä\ Á|üXÊïs¡úø£+>± e÷s¡>∑\<äT. Ç+‘·≈£îeTT+<äT »]–q≥T¢>±H˚ á ÁbÕ+‘·|ü⁄ Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\MT<ä sêJHêe÷ #˚j·TeTì ˇ‹Ô&ç ô|s¡>∑\<äT. Ç~ ‹]– sê»ø°j·T dü+øå√uÛ≤ìøÏ <ë]rdüTÔ+~. á H˚|ü<∏ä +˝Àe÷y√sTTdüTº ñ<ä eT+ eT]+‘· y˚fi¯SflqT≈£îH˚ neø±X¯+ e⁄+~. á dü+øÏ¢wüº yê‘êes¡D≤ìï |ü]o*+∫q‘·s¡Tyê‘·, rÁeyÓTÆq uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ ≈£L&çq n+XÊ\qT |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘· á |ü]dæú‹ MT<ä j·T<Ûë‘·<∏ädæú‹ì ø=qkÕ–+∫ }s¡≈£î+&É≥+ düeT+»dü+ ø±<äì @ø±_ÛÁbÕj·÷ìøÏ á ø£$T{° e∫Ã+~. j·T<Ûë‘·<∏ä dæú‹nH˚~ ˇø£ e÷s¡Z+ e÷Á‘·y˚T. Bìì ∫es¡ e⁄+#·e#·TÃ. |ü]dæú‹ì #·ø£ÿ~<›+<äT≈£î ø=+‘· Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+n‘·´edüs¡+.

sêÁcÕºìï d”e÷+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤>± ¬s+&ÉT>± $&ÉBj·T≥+ `ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ ` ¬s+&ÉT sêÁcÕº\≈£î kı+‘· sê»<∏ëqT\T

ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ sê»ø°j·T+>±qT, Ä]úø£ |üs¡+>±q÷ n‘· +‘· ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·Tø=ì ÁbÕ+rj·T+>±,C≤rj·T+>±, n+‘·sê®rj·T+>± m<äT>∑T‘·÷ ek Ô+~. H{Ï Á|ü|ü+#· Ä]úø£ e´edüú À ◊{Ï, ◊{Ï Ä<Ûë]‘· düØ«düT\s¡+>∑+˝À ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ ô|s¡T>∑T‘·÷ ek˛Ô+~. Ç<˚ ø±ø£ ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ |ü]ÁX¯eT á q>∑s¡+˝À}|ü+<äT≈£î+{À+~. ÁbÕ+rj·T dü+düú\‘√ bÕ≥T, C≤rj·T dü+düú\T ≈£L&Ü á ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ |ü]ÁX¯eT˝Àe⁄HêïsTT. |üø£ÿH˚ e⁄qï s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ À ñ‘êŒ<äq |ü]ÁX¯eT\T }|ü+<äT≈£î+≥÷ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT

260

ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç, ãj·T≥qT+&ç ô|≥Tºã&ÉT\qT Äø£]¸düTÔHêïsTT. nHø£ Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ dü+düú\T, C≤rj·T dü+düú\T,bÂs¡ ôd’ìø£ e´edüú\T, s¡ø£åD dü+düú\T ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ @s¡Œ&ç e⁄HêïsTT. ø±˝≤qT>∑‘·+>± á q>∑s¡uÛÖ>√[ø£ dü«s¡÷|ü+ e÷s¡T‘·÷ ek Ô+~. Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç, sêÁwüº+ yÓ\T|ü* qT+&ç Á|ü»\T n‘· ~Ûø£dü+K´˝À á q>∑sêìøÏ e\dü edüTÔHêïs¡T. Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁ{ÀbÕ*≥Hé>± á q>∑s¡+ e÷]+~. áH˚|ü<∏ä +˝À ìs¡e~Ûø£ Ä]úø±_Ûeè~∆ ø=qkÕ>±\+fÒ ñbÕ~Û neø±XÊ\qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T|üsêÃ*‡ e⁄+≥T+~.ôV’≤<äsêu≤<é‘√ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ Ä]úø£ e´edüú\≈£î *+≈£î Òs¡ŒsêÃ*‡ e⁄+≥T+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä q>∑s¡+˝À düTdæús¡yÓTÆqyêDÏ»´ yê‘êes¡D≤ìï @s¡ŒsêÃ*‡ e⁄+≥T+~.

ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝Àì |ü]dæú‹ì u…*®j·T+˝Àì Áu…ôd˝Ÿ‡ q>∑s¡+‘√ b˛\Ãe#·TÃ. 1968˝À u…*®j·T+˝ÀÁu…ôd˝Ÿ‡ q>∑s¡+ me]<äqï n+X¯+ MT<ä Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òüT≥q\T es¡Tdü>± #√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. á q>∑s¡+ ñ‘·Ôs¡ |òü¢e÷+&é ÁbÕ+‘·+˝À e⁄+~. BìøÏ |ü]cÕÿs¡+ u…*®j·T+ ¬s+&ÉT dü+düÿè‘·T\‘√, eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√≈£L&çq <˚X¯+ nì Á|üø£{Ï+#·&Éy˚T. u…*®j·T+ »HêuÛ≤ düTe÷s¡T>± 1 ø√{Ï e⁄+≥T+~. Ç+<äT˝À 60 \ø£å\eT+~ <˚X¯ ñ‘·Ôsê~q ìedædü÷Ô ô|ò¢$Twt uÛ≤wüqT e÷{≤¢&˚yês¡T. eTs√ 40 \ø£å\eT+~ u…*®j·T+ <äøÏåD≤~qìe•dü÷Ô Áô|ò+∫ uÛ≤wüqT e÷{≤¢&˚yês¡T. Ms¡T ø±ø£ »s¡àHé e÷{≤¢&˚ n\Œdü+U≤´≈£î\T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. á$<Ûä+>± u…*®j·T+ eT÷&ÉT uÛ≤wü\ düe÷K´ (ô|ò¢$Twt, Áô|ò+#Y, »s¡àHé)>± s¡÷bı+~+~. Áu…ôd˝Ÿ‡ q>∑sêìï ¬s+&ÉTuÛ≤cÕ\ Á|ü‘˚ ø£ sê»<∏ëì>± @sêŒ≥T#˚dæ <ëìøÏ dü«‘·+Á‘· |ü]bÕ\Hê e´edüúqT, Hê´j·T e´edüúqT @s¡Œ]#ês¡T.Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ πø dü+düÿè‹ì ø£*– Á|ü<Ûëq sêÁwüº uÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T e⁄+~. e÷ n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ á q>∑s¡+ø√dü+ ¬s+&ÉT esêZ\T düe÷q+>± b˛{°|ü&ÉT‘·T+fÒ <ëìì πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± #˚j·T≥+ düeTT∫‘·+.n+<äTe\¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁcÕºìï¬s+&ÉT>± $uÛÑõùdÔ ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<äbÕ*‘·ÁbÕ+‘·+ nyê«*. ¬s+&ÉT sêÁcÕº\÷‘·eT sê»<∏ëqT\qT düeTj·÷qT≈£L\+>± @sêŒ≥T #˚düTø√e#·TÃ. πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ qT+&ç e#˚à sêã&çπø+Á<äÁ|üuÛÑT‘ê«ìøÏ b˛‘·T+~ >∑qTø£ á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î |üs¡düŒs¡ n+^ø±s¡+ Á|üø±s¡+ Á>±+≥T\qT Çe«e#·TÃ.

á dü÷#·q ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ +. m+<äTe\q+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é Àyê] Ä]úø£ Á|üjÓ÷»Hê\T dü+s¡øÏå+#·ã&É‘êsTT. yês¡T düyÓTÆø±´+Á<ÛäqT ø±+øÏådü÷Ô ôV’≤<äsêu≤<é <ëì sê»<∏ëì>±e⁄+&Ü\ì ø√s¡T≈£îHêï á dü÷#·q ø=+‘·es¡≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ y˚T. nsTT‘˚ á dü÷#·q ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î@e÷Á‘·+ s¡T∫+#·<äT. ‹]– ñ<ä eT+ rÁe‘·s¡+ ø±>∑\ neø±XÊ\T e⁄HêïsTT. Ç~ø±ø£ πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>±ôV’≤<äsêu≤<é |ü]bÕ\qqT yês¡T ø=qkÕ>∑ìe«s¡T. eTs√ eTTK´yÓTÆq n+X¯y˚TeT+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏsêø£b˛ø£\T kÕ–+#˚+<äT≈£î uÛÖ>√[ø£ n+X¯+ n&ÉT¶>± e⁄+&É≥+! á q>∑sêìøÏ ø√kÕÔ+Á<Ûä yÓ’|ü⁄ qT+&ç ø±yê\+fÒq˝§Z+&É õ˝≤¢ qT+&˚ sêyê*. sêj·T\d”eT qT+&ç sêyê\+fÒ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY qT+&˚ sêyê*. d”e÷+Á<Ûä,sêj·T\d”eT Á|ü»\≈£î ôV’≤<äsêu≤<é À ÄdæÔbÕdüTÔ\T, yê´bÕsê\T ñqï+<äTe\¢ uÛÖ‹ø£+>± á q>∑sêìï ys¡T#j·T>∑\neø±X¯+ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\≈£î e⁄+~. düs¡|òüsê\qT n&ÉT¶ø√e&É+ <ë«sê, eT+∫˙{Ï düs¡|òüsêqT n&ÉT¶ø√e&É+<ë«sê ñ<ä´eTø±s¡T\T rÁe nkÂø£sê´\qT ø£*–+#·e#·TÃ. Ç~ø±ø£ ôV’≤<äsêu≤<é ˝Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤qTÁ|ü‘˚ ø£ sêÁwüº+>± Á|üø£{ÏùdÔ Ä ÁbÕ+‘· Á|ü»\ uÛ≤y√<˚«>±\qT <Óã“rdæq≥T¢ ne⁄‘·T+~. yês¡T ôV’≤<äsêu≤<é‘Ó\+>±D≤˝À ˇø£ n+‘·sꓤ>∑eTì >±&ÛÉ+>± $X¯«dædüTÔHêïs¡T ø£qTø£ Á|ü‘˚ ø£ sêÁwüº+ e∫ÃHê ≈£L&Ü ñ<ä eT+ø=qkÕ>∑e#·TÃ. n+<äTe\¢ á dü÷#·q Ä#·s¡DjÓ÷>∑ + ø±<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T |ü&ÉT‘·T+~.

sêÁcÕºìï sêj·T\`‘Ó\+>±D sêÁwüº+>±q÷ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+>±qT $&ÉBj·T≥+ `ôV’≤<äsêu≤<é

261

sêj·T\`‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À n+‘·sꓤ>∑+sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q ø=+<äs¡T Á|ü»\T á dü÷#·qqT ø£$T{° eTT+<äT+#ês¡T. yê] yÓTT<ä{Ï ÁbÕ<Ûëq´‘·

düyÓTÆø±´+Á<Ûä. eTJ¢dt bÕغ≈£L&Ü düyÓTÆø±´+Á<ÛäH ø√s¡T‘·÷ $uÛÑ»q ‘·|üŒ<ä+fÒ ‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\qTø£*|æ ø=‘·Ô sêÁwüº+>± @sêŒ≥T #˚j·÷\ì dü÷∫+∫+~. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+ á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À u≤>±yÓqTø£ã&çq~. ˙{Ïø√dü+ ‘·eT kÕ>∑T˙{Ïø√dü+ ‘Ó\+>±D≤ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&Ü*. ñbÕ~Ûø√dü+, $<ä´ø√dü+ôV’≤<äsêu≤<é≈£î sêyê*. á ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‘·T\T ˇø£ÿ˝≤H˚ e⁄+{≤sTT. n+<äTe\¢ ø√kÕÔ+Á<ÛäqT+&ç sêj·T\d”eTqT $&ÉBdæ ‘Ó\+>±D≤≈£î ø£\bÕ\qï~ yê<äq. sêj·T\d”eT Á|ü»\T ‘Ó\+>±D˝À #πs+<äT≈£îdüTeTTK‘· ø£qãs¡#·e#·TÃ. e÷ $X‚¢wüD Á|üø±s¡+ Ä]úø£, kÕ+|òæTø£ ÁbÕe÷DÏø±\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒá dü÷#·q Ä#·s¡DjÓ÷>∑ yÓTÆq~>± ø£ì|ædüTÔ+~.

eTs√yÓ’|ü⁄ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì nìï sê»ø°j·T bÕغ\T, esêZ\÷ á dü÷#·qqT |üP]Ô>± e´‹πsøÏ+#·>∑\e⁄.sêj·T\d”eT sê»ø°j·T Hêj·Tø£‘·«+ ‘Ó\+>±D≤ uÛÑ÷eqs¡T\qT ø=\¢>=&ÉT‘·÷ <ëì n_Ûeè~∆øÏ n&ÉT¶>± ì*∫+<äì#ê˝≤eT+~ $X¯«dædüTÔHêïs¡T. á ø£$T{° ‘Ó\+>±D˝Àì nìï Á>∑÷|ü⁄\‘√ á $<Ûëq+ >∑T]+∫ #·]Ã+∫+~.nsTT‘˚ ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü á dü÷#·qqT düeT]ú+#·ø£b˛>± Bìì ‘·T≥ºe÷s¡ e´‹πsøÏ+#ês¡T.

á dü÷#·qqT ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T Ò<ë düyÓTÆø±´+Á<Ûä yê<äT\T n+^ø£]+#·&É+ Ò<äT. Ç<˚ ø±ø£ eT‘·X¯≈£îÔ\Tsê»ø°j·T bÕغ\‘√, esêZ\‘√ b˛{°|ü&É>∑\ neø±XÊ\THêïsTT. á Á|ü‹bÕ<äq≈£î e´‹πsø£+>± ‘Ó\+>±D≤ÁbÕ+‘·+˝À ñ<ä eT+ »]π> neø±X¯+ ≈£L&Ü e⁄+~. á dü÷#·q Ä]úø£ |üs¡+>± Hê´j·TdüeTà‘·+>± e⁄Hêï≈£L&ÜeT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î ÄyÓ÷<ä jÓ÷>∑ +>± Ò<äì ø£$T{° uÛ≤$k Ô+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸqT d”e÷+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤ sêÁcÕº\T>± $&ÉBj·T&É+ ` ôV’≤<äsêu≤<éqT Á|ü‘˚ ø£ πø+Á<äbÕ*‘·ÁbÕ+‘·+ #˚j·T&É+ ` á πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘êìøÏ uÛÖ>√[ø£ nqTdü+<Ûëq‘·qT ø£*Œ+#·&É+ ` q˝§Z+&É õ˝≤¢Äπ>ïj·T+>± ø√kÕÔ+Á<Ûä Àì >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢≈£î, eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY õ˝≤¢>∑T+&Ü <äøÏåD+yÓ’|ü⁄ sêj·T\d”eT˝Àø£s¡÷ï\T õ˝≤¢≈£î uÛÖ>√[ø£ nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+

ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ Á|ü|ü+#· q>∑s¡+>± eè~∆#Ó+<äT‘·T+<äqï n+XÊìï <äèwæº À e⁄+#·Tø=ì á dü÷#·q#˚j·T&É+ »]–+~. q>∑s¡ dü]Vü≤<äT›\qT Ç{°e\ 175 #·.øÏ.MT qT+&ç 625 #·.øÏ.MT\≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.>∑‘·+˝À e⁄qï ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sê_Ûeè~∆ dü+düúqT ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁ{À n_Ûeè~∆ dü+düú>± e÷]à eTTK´eT+Á‹nBÛq+ ÁøÏ+<ä qT+∫ 7073 #·.øÏ.MT yÓ’XÊ˝≤´ìï @s¡Œs¡#ês¡T. Ç~ >√yê sêÁcÕºìøÏ düTe÷s¡T ¬s+&ç+‘·\T. ádü÷#·q˝À $düÔ]+∫q πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ düTe÷s¡T 12,000 #·.øÏ.MT\T. |ü≥+˝À $|ü⁄\+>±$X¯Bø£]+#·ã&ç+~.

$düÔ]+∫q πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+˝À 67 eT+&É ≤\T, 1330 Á>±e÷\T, 12430 #·.øÏ.MT yÓ’XÊ\´+~>∑Te dü÷∫+∫q $<Ûä+>± e⁄+≥T+~.

õ˝≤¢ù|s¡T eT+&É ≤\ dü+K´ ¬syÓq÷´Á>±.dü+K´ @]j·÷#·.øÏ.MT.

262

s¡+>±¬s&ç¶ 21 576 4186yÓT<äø˘ 10 262 1776eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 9 163 3109q˝§Z+&É 11 263 3142ôV’≤<äsêu≤<é 16 66 217yÓTT‘·Ô+ 67 1330 12430

263

264

ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ sêÁwüº+˝ÀH˚ ø±ø£ <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+MT<ä ‘·«s¡>± n_Ûeè~∆#Ó+<äT‘·Tqï Ä]úø£ dü«s¡÷|ü+. Bì yÓTT‘·Ô+ ñ‘·Œ‹Ô 2005`06˝À 58%>± e⁄+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Á|ü<ÛëqkÕ|òtºy˚sY πø+Á<ä+ e÷Á‘·y˚T >±ø£ <˚X¯+˝Àì ◊{Ï m>∑TeT‘·T˝À¢ 15% á q>∑s¡+qT+&˚. Ç$ ø±ø£ ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ,eTÚ*ø£ kÂø£sê´\ s¡+>∑+ ≈£L&Ü ôV’≤<äsêu≤<é À eè~∆#Ó+<äT‘·THêïsTT. >∑‘·+˝À e\dü\T sêÁwüº+ yÓ\T|ü\ø£sêï≥ø£, eTVü‰sêÁwüº\ qT+&˚ e#˚Ã$. nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT ‘·÷s¡TŒ sêÁcÕº\ qT+&ç ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\ qT+&çe\dü\T edüTÔHêïsTT. <X+˝À n‘· +‘· ø°\ø£yÓTÆq sêÁwüº+>± ôV’≤<äsêu≤<é s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+{À+~. <X uÛÑÁ<ä‘·n+X+$wüj·T+˝À ≈£L&Ü á q>∑s¡+ n‘· +‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+~.

á n+XÊ\qT |ü]>∑DÏùdÔ á q>∑sêìøÏ πø+Á<äbÕ*‘· ôVA<ë Çe«e#·Ãqï dü÷#·q dü¬s’q<˚. sêÁwüº+˝ÀìeT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\÷ uÛÖ>√[ø£+>±, uÛÖ‹ø£+>± ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ kÕqT≈£L\+>± e⁄HêïsTT. á q>∑s¡+#Û·+&û|òüT&é ˝≤>± Á|ü‘˚ ø£ πø+Á<äbÕ*‘· |ü]bÕ\Hê e´edüú‘√ n≥T ‘Ó\+>±D≤≈£î, Ç≥T d”e÷+Á<Ûä≈£î sê»<∏ëìq>∑s¡+>± yÓ\T>=+<äe#·TÃ. Ç+<äTø√dü+ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·T\ ø£\Œq≈£î ø±e\dæq+‘· düú\+ Çø£ÿ&É \_ÛdüTÔ+~.ø√{Ï eT+~øÏ ô|’>± »HêuÛ≤‘√ á q>∑s¡+ uÛ≤dæ\T¢‘√+~. #Û·+&û|òüT&é &Ûç©¢ ‘·s¡Vü‰˝À á q>∑s¡+ ≈£L&Ü kı+‘·XÊdüqdüuÛÑ ø£*– e⁄+&Ée#·TÃ. #Û·+&û|òüT&é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T eè~∆#Ó+~q≥T¢>±, &Ûç©¢ |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\Teè~∆#Ó+~q≥T¢>±, ôV’≤<äsêu≤<é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T≈£L&Ü eè~∆ #Ó+<˚ neø±X¯+ e⁄+~. á dü÷#·q eT÷&ÉTÁbÕ+‘ê\yê]øÏ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ eTj˚T´ M\T+~. ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ Ç∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· sêj·T\d”eT sêÁwüº+ø=s¡≈£î ñ<ä eT+ e#˚à M\T+~ ø£qTø£ uÛÑ$wü ‘·T˝À sêj·T\d”eT sêÁcÕºìï ≈£L&Ü @s¡Œ]ùdÔ Ä sêÁcÕºìøÏ ≈£L&ÜôV’≤<äsêu≤<éH˚ sê»<∏ëì #˚j·Te#·TÃ.

nsTT‘ ‘Ó\+>±D≤yê<äT\ qT+&ç ¬s+&ÉT ø±s¡D≤\e\¢ á dü÷#·q MT<ä rÁe e´‹πsø£‘· e´ø£ÔyÓTÆ+~. ôV’≤<äsêu≤<éq>∑s¡+ m\¢|ü&É÷ ‘Ó\+>±D˝À ˇø£ n+‘·sꓤ>∑+ nH˚ |ü]>∑DÏ+|üã&ÉT‘·÷ ek Ô+~ ø£qTø£ nìï ÁbÕ+‘ê\yê]ø° Bìï sê»<∏ëì #˚j·T&É+ Çø£ÿ&ç Á|ü»\≈£î q#·Ã<äT. Ç~ ˇø£ ø±s¡D+ ø±>±, eTs=ø£ ø±s¡D+ q˝§Z+&É,eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ Àì ø=+‘· uÛ≤>±\qT ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ ø£\|ü&É+. Ç<˚ ø±ø£ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\qT+&ç ôV’≤<äsêu≤<éqT <ëì |ü]düs¡ÁbÕ+‘ê\qT πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± #˚j·T&É+MT<ä e´‹πsø£‘· sêe#·TÃ.á dü÷#·q MT<ä n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ yÓTÆq, Ä#·s¡D jÓ÷>∑ yÓTÆq Á|ü‹bÕ<äq\qT #j·T≥+ M\Tø±<äì|æk Ô+~.eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤ qT+&ç rÁe e´‹]ø£Ô‘· m<äTs¡Tø±e#·TÃ. ôV’≤<äsêu≤<é Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚ùdÔe÷y√sTTdüTº\ ø£<ä*ø£\T ñÁ<äT‘·eTe⁄‘êj·TH˚ nqTe÷q+ ≈£L&Ü e⁄+~.

sêÁcÕºìï ‘Ó\+>±D, d”e÷+Á<Ûä>± ¬s+&ÉT>± $&ÉBj·T≥+`ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\+>±D≤ sê»<∏ëì` d”e÷+Á<Ûä≈£î eTs√ ø=‘·Ô sê»<∏ëìá dü÷#·q˝À sêÁwüº+ ¬s+&ÉT>± $&É>=≥ºã&ÉT‘·T+~. ¬s+&ç{Ïø° yÓTT<ä{À¢ ôV’≤<äsêu≤<é sê»<∏ëì>± e⁄+≥T+~.

‘·s¡Tyê‘· d”e÷+Á<Ûä ø=‘·Ô sê»<∏ëìì @s¡Œs¡#·T≈£î+≥T+~.ø=‘·Ô sê»<∏ëì @sêŒ≥T≈£î ô|<ä› m‘·TÔq ô|≥Tºã&ÉT\Tnedüs¡+. Bìø√dü+ πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T ¬s+&É÷ ì<ÛäT\qT πø{≤sTT+#ê*‡ e⁄+≥T+~. á dü÷#·q‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î $TøÏÿ* ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ yÓTÆq~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À á ø£$T{° |üs¡ ≥q »]|æq|ü&ÉTn~Ûø£ dü+K´˝À Á|ü»\T Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±DH˚ ø√s¡T‘·THêïs¡T. ø=~›eT+~ eT<ä düú e÷sêZìï mqTïø√>± eT] ø=ìï

265

esêZ\T Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±DqT e´‹πsøÏ+#êsTT. ø£$T{° |ü]o\q Ç˝≤ e⁄+~:

Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±Dø√dü+ rÁe n_ÛÁbÕj·÷ìï yÓ*ãT∫Ãq ÁbÕ+‘ê\T :es¡+>∑ Ÿ, KeTà+ |ü•ÃeT ÁbÕ+‘·+, ìC≤e÷u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, Ä~˝≤u≤<é <äøÏåDÁbÕ+‘·+— yÓT<äø˘ À

dæ~∆ù|≥ ÁbÕ+‘·+— q˝§Z+&É, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ ˝À ø=ìï ÁbÕ+‘ê\T. ‘Ó\+>±D≤ y˚sêŒ≥T ñ<ä e÷ìïø±ø£rj·T, ñkÕàìj·÷ $<ë´\j·÷\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\T, ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·, ≤j·Ts¡T¢, HêHé¬>õf…&é Á|üuÛÑT‘·«ñ<√´>∑T\T rÁe‘·s¡+ #˚XÊs¡T.

Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±Dø√dü+ eT<Ûä´düú n_ÛÁbÕj·÷ìï yÓ*ãT∫Ãq ÁbÕ+‘ê\T :ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ »HêuÛ≤ (eTõ¢dt ÁbÕã\´+ ñqï ÁbÕ+‘ê\qT ø£*|æ) eTVü‰sêÁwüº, #Û·rÔdt|òüT&é,

ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT, ø£sêï≥ø£ dü]Vü≤<äT› À¢ e⁄qï Á>±e÷\T/eT+&É ≤\T, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Á|üyêdüT\Tdæús¡|üs¡T#·T≈£îqï Á>±e÷\T/eT+&É ≤\T (KeTà+, ø£Ø+q>∑sY, ìC≤e÷u≤<é yÓTT.q$), Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é Àe\dü »HêuÛ≤.

‘Ó\+>±D≤ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝À –]»qT\T eTq´d”eT Á|ü‘˚ ø£ sêÁwüº+ Á|ükÕÔeq #˚XÊs¡T. n˝≤π> ]kÕ‡,#Û·rÔdt|òüT&é, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, eTVü‰sêÁwüº, –]»q ÁbÕ+‘ê\ yês¡+<äTs¡÷ πø |ü]bÕ\Hê e´edüú ÁøÏ+<ä ‘êeTTe⁄+&Ü\ì ø√s¡T≈£îHêïs¡T.

ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T, yÓTÆHê]{°\T ‘·–q sê»ø°j·T CÀø£ +, Ä]úø±_Ûeè~∆,]»πs«wüHé Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ ‘·eT kı+‘· n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ\¢&ç+#ês¡T.

á dü÷#·q e\¢ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À, sêj·T\d”eT˝À yÓ+≥H˚ ñ<ä´eT+ rÁeeTÚ‘·T+~. e´‹πsø£‘·≈£îeTTU≤´+XÊ\T ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+‘√ bÕ≥T {Ï rs¡Tyê, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\ yê{≤\T. Á|ü»\T d”e÷+Á<ÛäÁbÕ+‘·+˝Àsê»ø°j·T bÕغ\≈£î #Ó+~q my˚Tà\´\qT, myÓTੇ\qT, m+|”\qT düyÓTÆø±´+Á<Ûä ø=s¡≈£î sêJHêe÷\T #˚j·TeTìˇ‹Ô&ç ‘ÓkÕÔs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä qT+&ç sêj·T\d”eT yÓ[¢b˛yê\qï ñ<ä eT+ ‘·«s¡ ÀH˚ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îH˚ neø±X¯+e⁄+~. {Ï |ü+|æD° $<ÛëHê\qT Á|ü‘´ø±~Ûø±s¡ dü+düú\ @sêŒ≥T<ë«sê |ü]wüÿ]+#·>∑*–q ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eTÁ|ü»\ e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeTe⁄‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. qø£‡*»+, eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔ\T ô|]–, nuÛÑÁ<ä‘ê yê‘êes¡D≤ìï@s¡Œs¡TkÕÔsTT.

sêÁcÕºìï ¬s+&ÉT>± $&É>=≥º&É+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓ\T|ü\ ≈£L&Ü Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ædüTÔ+~. sêÁcÕº\ $uÛÑ»q Ç~yÓTT<ä{ÏkÕ] ø±ø£b˛sTTHê, πø uÛ≤wü ÁøÏ+<ä @s¡Œ&ɶ sêÁcÕºìï ¬s+&ÉT>± $&É>=≥º&É+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ç‘·s¡sêÁcÕº\ qT+&ç ∫≈£îÿ\qT ‘Ó|æŒ+#·e#·TÃ. ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\¢ düeTq«j·T+ j·÷»e÷q´ ìs¡«Vü≤De+{Ï düeTdü \T ‘· …‘·TÔ‘êsTT.

∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T Ä]úø£s¡+>∑+ MT<ä ‘·q Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ü⁄‘·T+~. ∫qïsêÁcÕº\T $$<Ûä s¡ø±\Á|üy˚X¯|üqT\qT, ôdCŸ\qT $~Û+∫ ùd«#êäyêDÏC≤´ìøÏ n&ÉT¶>± ì\TkÕÔsTT. yê´bÕs¡ ìs¡«Vü≤D Ks¡TÃ\T ô|]–‘·<ë«sê düs¡≈£î\ <Ûäs¡\T, düØ«düT\ <Ûäs¡\T ≈£L&Ü ô|s¡>∑e#·TÃ. düs¡≈£î\qT bı+<äT ÁbÕ+‘ê\≈£î, bıs¡T>∑TsêÁcÕº\≈£î rdüT≈£îì b˛e&É+ô|’ kÕúìø£ #·{≤º\T n+^ø£]+#·ø£ b˛e#·TÃ. á uÛÑj·T+ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT

266

ÁbÕ+‘ê\≈£î m≈£îÿe>± e⁄+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìï e÷¬sÿ{Ÿ πø+Á<ä+>± uÛ≤$düTÔqï+<äTe\¢ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+˝ÀôV’≤<äsêu≤<é n+‘·sꓤ>∑yÓTÆ‘ düeTdü \T m<äTs¡e«e#·TÃ. á …ø£ÿq Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸqT $&É>=≥º&É+ nqT∫‘· ìs¡íj·TyTne⁄‘·T+~. eTs√yÓ’|ü⁄ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü eT÷düT≈£îb˛‘·T+~. á ÁbÕ+‘êìøÏ ‘·÷s¡TŒ rs¡+˝À Á|ü<Ûëqπse⁄|ü≥ºDyÓTÆq $XÊK|ü≥ºD+, Ç‘·s¡ z&É πse⁄\ kÂø£s¡ + n+‘·>± e⁄+&É<äT. #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\Tø√kÕÔ+Á<Ûä À n~Ûø£+>± ãj·T≥ |ü&ÉT‘·Tqï+<äTe\¢ Ä]úø±_Ûeè~∆, ñbÕ~Û neø±XÊ\T ¬s+&ÉTÁbÕ+‘ê\ yê]øÏe÷Á‘·yT n+<äT‘êsTT. nsTT‘ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ e\¢ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Ä]úø£ bÕ≥e+, $T>∑‘ê sêÁcÕº\ø£Hêïm≈£îÿe>± e⁄+&Ée#·TÃ.

Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä eT+ MT<ä #·‘·Ts¡‘·‘√ e´eVü≤]+#·ø£b˛‘˚ á dü÷#·q\qT n+^ø£]+#·e#·TÃ. Á|ü‘˚ ø£‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T yÓ\TãT∫Ãq n+XÊ\ô|’ düŒ+~+#·ì |üø£å+˝À, Á|ü‘˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚j·T&ÉyÓTTø£ÿfÒe÷s¡Z+. á dü÷#·q\qT neT\T˝À ô|{Ϻq≥¢sTT‘˚ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT Á|ü»\T ôV’≤<äsêu≤<é Àq÷, Ç‘·s¡‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢ ÀqT ô|{Ϻq ô|≥Tºã&ÉT\≈£î uÛÑÁ<ä‘·qT ø£*Œ+#·≥+, yê]øÏ $XÊ«kÕìï ø£*Œ+#·≥+ Á|üuÛÑT‘·«$~Û. ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚dæq+<äTe\¢ Ä ÁbÕ+‘·+˝À n‘· ~Ûø£ Á|ü»\qT dü+‘·è|æÔ |ü]∫q≥T¢ ne⁄‘·T+~.nsTT‘˚ Ç+‘·≈£îeTT+<äT ‘Ó*|æq $<Ûä+>± nH˚ø£ düeTdü \T ≈£L&Ü m<äTs¡e⁄‘êsTT. M{Ïqìï+{Ï ì•‘·+>±|ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ á dü÷#·q |üP]Ô Ä#·s¡D jÓ÷>∑ yÓTÆq~ ø±<äì ø£$T{° uÛ≤$k Ô+~. nsTT‘˚ Ç~¬s+&Ée ñ‘·ÔeT dü÷#·q. $~Û Òì |ü]dæú‘·T˝À¢ e÷Á‘·y˚T eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ dü+|üPs¡í n+^ø±s¡+‘√ á dü÷#·qqTneT\T #˚j·Te#·TÃ.

sêÁcÕºìï düyÓTÆø£´+>± e⁄+#·&É+ : n<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ kÕe÷õø£Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ eT]+‘· sê»ø°j·T ñqï‹øÏ ø=ìï sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq / #·≥ºã<ä∆yÓTÆq #·s¡ \qT#˚|ü≥º≥+ ` #·≥ºã<ä∆yÓTÆq ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T

Ç+‘·≈£îeTT+<äT ‘Ó*|æq n+XÊ\ Á|üø±s¡+ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ dü+πøåeT+ ø=s¡≈£î n_Ûeè~∆ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·qTdü+‘·]+#·T≈£î+≥T+<äì á ø£$T{° $X¯«dædüTÔ+~. Ä]úø£s¡+>∑+˝À, sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À eT]+‘· $πø+ÁBø£s¡D»]|æ ø£ qeT÷Hê $<ÛëHêìï @s¡Œs¡#·≥+ düeTT∫‘·+>± nì|æk Ô+~. Ç‘·s¡ dü÷#·q\ Á|üø±s¡+ sê»<∏ëqT\T,XÊdüqdüuÛÑ\T, eT+Á‹‘·« XÊK\T, ø√s¡Tº\T, dü+düú\T, |ü]bÕ\Hê eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\÷ yÓTT<ä …’q yê{Ï nedüs¡yTMTe⁄+&É≈£L&É<äì ø£$T{° $X¯«dædüTÔ+~. sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ ◊ø£ +>± ñ+&É≥+ˇø£ÿfÒ X¯s¡D´eTì ø£$T{° uÛ≤$k Ô+~. Ç‘·s¡ düeTdü \≈£î dü¬s’q |ü]cÕÿsê e÷sêZ\qT yÓ‘·ø±*. á dü÷#·qÁ|üø±s¡+ sêÁcÕºìï düyÓTÆK´+>± e⁄+∫ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆øÏ kÕe÷õø£, Ä]úø£ n+XÊ\ô|’qsêC≤´+>∑ã<ä∆yÓTÆq/ #·≥ºã<ä∆yÓTÆq ø=ìï #·s¡ \qT #|ü{≤º\ì ø£$T{° Á|ü‹bÕ~+∫+~. Bìì ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·TeT+&É* @sêŒ≥T <ë«sê #˚j·Te#·TÃ. Ä eT+&É*øÏ ‘·–qìï ì<∏äT\qT ã~© #˚j·÷*. 1956 ô|<ä›eTqTwüß\ˇ|üŒ+<ä+ e+{Ï n+XÊ\ dü÷Œ¤]Ô‘√ á eT+&É* ø±s¡ Áø£e÷\T »s¡>±*. á ÁbÕ+rj·T eT+&É* ø£ #·≥º|üs¡yÓTÆqdü\Vü‰ j·T+Á‘ê+>∑+‘√ |üì#˚düTÔ+~. sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ á eT+&É* dü\Vü‰, dü÷#·q\ Á|üø±s¡y˚T q&ÉT#·Tø√yê*.n<˚$<Ûä+>± á eT+&É* Á|üuÛÑT‘ê«ìï @<Ó’Hê #·{≤ºìï #˚j·TeTì ø√]‘˚ <ëìì nôd+;¢ À #·s¡Ã≈£î e⁄+∫ Ä‘·s¡Tyê‘· #·≥º+ #j·÷*. ÁbÕ+rj·T eT+&É*øÏ, Á|üuÛÑT‘ê«ìø°/ XÊdüqdüuÛÑ≈£î uÒ<Ûë_ÛÁbÕj·÷\T @s¡Œ&ç‘ n≥Te+{Ï

267

n+XÊ\qT |ü]wüÿ]+#˚+<äT≈£î ˇø£ nqTã+<Ûä ø£$T{° >∑es¡ïsY Ä<Ûä«s¡ +˝À ìj·T$T+#·Tø√yê*. n+<äT˝À¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ düuÛÑT´\T düe÷q+>± e⁄+&Ü*. >∑es¡ïsY≈£î ≈£L&Ü z≥T y˚ùd Vü≤≈£îÿ e⁄+&Ü*. nqTã+<Ûäø£$T{° À eTTK´eT+Á‹, ñ|üeTTK´eT+Á‹, d”Œø£s¡T, XÊdüqeT+&É* #ÛÓ’s¡àHé, nôd+;¢ À Á|ü‹|üø£åH˚‘·, ‘Ó\+>±D≤ÁbÕ+rj·T eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé, ˇø£ >ös¡e˙j·TT&Ó’q »&ç® düuÛÑT´\T>± e⁄+&Ü*.

‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T eT+&É* |ü]~Û Àì n+XÊ\T ~>∑Teq e⁄HêïsTT.

` Á|üD≤[ø£ Ä]úø±_Ûeè~∆ ôV≤#YmyéT&ç@ ÁbÕ+‘·+ø±ø£ Ç‘·s¡ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ ñ|üÁ|üD≤[ø£

` ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï s¡+>∑+

` $<ä (ÁbÕ<∏ä$Tø£, e÷<Ûä $Tø£), HÓ’|ü⁄D´‘· n_Ûeè~Û∆ eè‹Ô$<ä

` kÕúìø£ |ü]bÕ\q (ôV≤#YmyéT&ç@ $TqVü‰ |æÄsY◊\T, j·TTm˝Ÿ_\T)

` Á|üC≤s√>∑ + (yÓ’<ä ø£fi≤XÊ\\T, Á|ü‘˚ ø£ Äs√>∑ πø+Á<ë\T $TqVü‰, õ˝≤¢ ÄdüT|üÁ‘·T\ es¡≈£î)

ô|’ C≤_‘ê ‘ê‘êÿ*ø£+ e÷Á‘·y˚T. ÁbÕ+rj·T, kÕ+|òæTø£, Ä]úø£, kÕ+düÿè‹ø£ s¡+>±\ô|’ @yÓTÆHê n+XÊ\qT#˚sêÃ\qT≈£î+fÒ eT+&É* sêC≤´+>∑+ @s¡Œs¡#˚ düeTj·T+˝À Ò<ë nedüs¡yÓTÆq|ü&ÉT bı+<äT|üs¡#·e#·TÃ.

ÁbÕ+rj·T eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé my˚Tà Ò nsTT e⁄+&ç sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+˝À ø±´_H˚{Ÿ eT+Á‹ nsTT e⁄+&Ü*.

á eT+&É* ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ ñ|ü Á|üD≤[ø£qT neT\T#˚k Ô+~. Bìø£edüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\qT, $<ÛäT\qTìs¡«]Ô+#yês¡T eT+&É* n~Ûø±sê\≈£î Àã&ç e⁄+{≤s¡T. eT+&É*øÏ kı+‘· dü∫yê\j·T+ e⁄+≥T+~. BìjÓTTø£ÿn~Ûø±] sêÁwüº+˝À n<äq|ü⁄ Á|ü<Ûëq ø±s¡ <ä]Ù ôVA<ë˝À e⁄+&ç eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé≈£î ìy˚~ø£qT n+<äCÒkÕÔs¡T.eT+&É* yÓTT‘·Ô+ düuÛÑ ‘·«+ myÓTà Ò \T, myéTm˝Ÿd”\T eT<Ûä eT+&É*øÏ πø{≤sTT+∫q n+XÊ\ dü+K´qT ã{Ϻ,|üì rÁe‘·qT ã{Ϻ e⁄+≥T+~. ø=+‘·eT+~ ì|ü⁄DT\T ≈£L&Ü á eT+&É*˝À z≥T Vü≤≈£îÿ Òì düuÛÑT´\T>±e⁄+&Ée#·TÃ. eT]ìï ì<ÛäT\T nedüs¡yÓTÆ‘ ÁbÕ+rj·T eT+&É* dæbòÕs¡T‡\ yTs¡≈£î e÷Á‘·yT yê{Ïì πø{≤sTT+#·e#·TÃ.

‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ sê»ø°j·T kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#+<äT≈£î eTTK´eT+Á‹ |ü<ä$˙, ñ|üeTTK´eT+Á‹ |ü<ä$˙Çyê«*‡ e⁄+≥T+~. eT+Á‹‘·« XÊK\ πø{≤sTT+|ü⁄˝À¢ eTTK´yÓTÆq yê{Ïì πø{≤sTT+#ê*‡ e⁄+≥T+~. ì<ÛäT\πø{≤sTT+|ü⁄ Ç‘·s¡ eTTK´yÓTÆq n+XÊ\ô|’ Á|ü<ÛëqeT+Á‹, πø+Á<ä Ä]úø£eT+Á‹, Á|üD≤[ø± dü+|òüT ñbÕ<Ûä ≈£åî&ÉTe+{Ï yê]‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T »]ù|≥|ü&ÉT eTTK´eT+Á‹, ñ|üeTTK´eT+Á‹ ≈£L&Ü Ä dü+Á|ü~+|ü⁄\≈£î Vü‰»s¡Tø±yê*. ‘Ó\+>±D≤ ñ<ä eT+ sêE≈£îqï+<äT≈£î @s¡Œ&ɶ |ü]dæú‘·T\qìï+{Ï ‘=\–+#˚+<äT≈£î ÁX¯$T+#ê*.

düyÓTÆø±´+Á<Ûä dü÷#·qqT eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆ì <äèwæº À e⁄+#·Tø=ì, C≤rj·T uÛ≤yêìï <äèwæº À e⁄+#·Tø=ì‘·–q<äì dü÷∫+#·&ÉyÓTÆq~. sê»ø°j·T+>±, |ü]bÕ\Hê |üs¡+>± <äè&ÛÉ+‘√ Á|ü»˝À¢ á n+X¯+ô|’q $XÊ«kÕìïπs¬ø‹Ô+#·e#·TÃ. ôV’≤<äsêu≤<é |ü⁄s√>∑‹ MT<ä @s¡Œ&ɶ * &É\T ≈£L&Ü ‘=\–+#·e#·TÃ. s¡T, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\j·÷»e÷Hê´ìøÏ >±qT ˙{Ï j·÷»e÷q´+ uÀs¡T¶ kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕ»≈£îº\ n_Ûeè~∆ ø±s=ŒπswüHé e+{Ï yê{Ïì@s¡Œs¡#ê\ì dæbòÕs¡T‡ #˚j·T&ÉyÓTÆq~. ô|’ #·s¡ \˙ï ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·>∑\e⁄.

á dü÷#·qqT yÓTT<ä{À¢ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì sê»ø°j·T bÕغ\÷, Ç‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T, dü+düú\÷, n~Ûø£

268

dü+K´˝À Á|ü»\÷ ‹s¡düÿ]kÕÔs¡ á ø£$T{° uÛ≤$k Ô+~. n+<ä] Á|ü»\≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ +>± s¡÷bı+~+∫qá dü÷#·q |ü≥¢ ø=+<äs¡T $<ë´s¡Tú\T, ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘· (\ø£å\ ñ<√´>±\T ekÕÔj·Tì Vü‰MT\T bı+~qyês¡T),HêHé¬>õf…&é n~Ûø±s¡T\T (Á|üyÓ÷wüqT¢ ekÕÔj·Tì m<äTs¡T#·÷ùdyês¡T), ˝≤j·Ts¡T¢, ¬s’‘·T\T yÓTT<ä …’qyês¡T ñ<ä eTø±s¡T\T>± e÷s¡‘ês¡T. sê»ø°j·T dü+øå√uÛ≤ìï ø£*Œ+#+<äT≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· myTà Ò \qT, myÓTੇ\qT,m+|”\qT sêJHêe÷ #˚j·TeTì ˇ‹Ô&ç #˚j·T&É+ »s¡T>∑e#·TÃ. Çe˙ï ø=+‘· ø±\+bÕ≥T Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ rÁedüyêfi¯ófl>± n>∑T|ækÕÔsTT. BìøÏ @y˚T+ #˚j·÷˝À XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ n<Ûë´j·T+˝À ø=ìï dü÷#·q\T #˚j·T≥+»]–+~.

á ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T düeTà‘·yÓTÆ‘˚ sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï ÁbÕ+rj·T eT+&É*ø√düy˚T&çe÷+&ÉT sêe#·TÃ. sêj·T\d”eTqT eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ m≈£îÿe yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+>± ø£$T{° >∑T]Ô+∫+~.n<˚ $<Ûä+>± ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ+Á<Ûä, ñ‘·Ôs¡ dü]Vü≤<äT› À¢ì –]»q ÁbÕ+‘ê\T ≈£L&Ü yÓqTø£ã&ç e⁄qïy˚ ø£qTø£ n$≈£L&Ü ÁbÕ+rj·T eT+&É\T\ @sêŒ≥T ø√dü+ &çe÷+&é #˚j·Te#·TÃ. nsTT‘˚ yÓTT‘·Ô+MT<ä á dü÷#·q ø√kÕÔ+Á<Ûä,sêj·T\d”eT, ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ Á|ü»\≈£î düeTà‘·+>± e⁄+&É>∑\<äì ø£$T{° $X¯«dæk Ô+~.

ø£$T{° á dü÷#·q ÁøÏ+<ä nìï n+XÊ\q÷ #·]Ã+∫+~. ø±sê´#·s¡D˝À ø=ìï düeTdü \T m<äTs¡e e#·Ãì}Væ≤düTÔ+~. <˚X¯+˝À ÁbÕ+rj·T‘·‘·«+ ô|]–q @ Á|ü<˚X¯+˝ÀHÓ’Hê á dü÷#·qqT neT\T #˚j·Te#·Ãì ø£$T{°$X¯«•k˛Ô+~.

eTT–+|ü⁄á ìy˚~ø£ À #·]Ã+∫q n+XÊ\T, #˚dæq dæbòÕs¡T‡\‘√bÕ≥T á eTT–+|ü⁄˝À ¬s+&ÉT ø±sê´#·s¡D n+XÊ\qT

ø£$T{° dü÷∫k Ô+~. (1) |ü]bÕ\Hê s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. yÓ+≥H˚ #˚j·Te\dæq~. (2) sêC≤´+>∑,#·≥º|üs¡yÓTÆq #·s¡ \≈£î dü+ã+~Û+∫+~. Bìï s¡÷bı+~+#ê*. sêÁwüº+˝À XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\qT HÓ\ø= ÒŒ+<äT≈£î|ü\T dæbòÕs¡T‡\T Bs¡Èø±\ Á|üuÛ≤yêìï #·÷bÕsTT. ø£$T{° dü÷∫+∫q |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\qT, dü÷#·q\qT Á|üuÛÑT‘·«+≈£L\+ø£wü+>± |ü]XÀ~Û+∫ nedüs¡yÓTÆq #·s¡ \qT düeTj·÷qT≈£L\+>± #j·T>∑\<äì ø£$T{° >±&ÛÉ+>± $X«•düTÔ+~.á dü÷#·q\T eT+∫ |ü]bÕ\qqT @s¡Œs¡#+<äT≈£î, ÁbÕ+rj·T n_Ûeè~∆ düe÷q+>± »]π> \ø£å +‘√ #j·Tã&ܶsTT.M{Ïô|’ ø±sê´#·s¡D ø£ |ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+ ‘·«s¡>± #j·Tã&Ü*. Ä\dü´eTjT´ ø=B› Á|ü»\ eTqdüT‡˝À¢ ‹s¡T>∑Tu≤≥T<Ûä«ìdüTÔ+~. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT #·s¡ \qT #˚|ü≥º&É+ Á|ü»\ uÛ≤y√Á<˚ø±\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·>∑\<äT. dæbòÕs¡T‡\qT|ü]o*+#·≥+, ìs¡íj·÷\qT neT\T #˚j·T≥+, yÓ+≥yÓ+≥H˚ »s¡T>∑>∑\eì ø£$T{° $X¯«•düTÔ+~.

dæbòÕs¡T‡\≈£î nedüs¡yÓTÆq #·≥º|üs¡yÓTÆq Ò<ë sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq n+XÊ\qT, ‘·q <äèwæºøÏ e∫Ãq eT]ø=ìï{Ïìø£$T{° Çø£ÿ&É ñ+#·T‘√+~.

‘Ó\+>±D≤ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝À yÓ’<ä $X¯«$<ë´\j·÷ìï, ø£fi≤XÊ\qT @sêŒ≥T #˚j·÷*. Bì @sêŒ≥T≈£î sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #·≥º|üs¡yÓTÆq, sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq n~Ûø±sê\THêïsTT.

˙{Ïrs¡Tyê, j·÷»e÷q´ uÀs¡T¶ @sêŒ≥T ø£$T{Ï dæbòÕs¡T‡ #˚düTÔ+~. á n+X¯+ MT<ä m≥Te+{Ï ìs¡íj·T+rdüT≈£îHêï á n+XÊìï |ü]o*+#·eTì ø£$T{Ï ø√s¡T‘√+~. sêÁwüº+ düyÓTÆø£ +>± e⁄+&Ü\qï ìs¡íj·T+ >∑qTø£rdüT≈£î+fÒ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î kÕ>∑T˙{Ï, ˙{Ï, eqs¡T\ |ü+|æDÏ düe÷q+>± e⁄+&˚+<äT≈£î >±qT á uÀs¡T¶

269

nedüs¡+. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À ì<ÛäT\ $&ÉT<ä\≈£î, ã&Ó®{Ÿ nedüsê\ dæbòÕs¡T‡≈£î, ÁbÕ»≈£îº\ |ü]o\q≈£î áuÀs¡T¶ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. á uÀs¡T¶qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« nqTeT‹‘√ sêÁwüº #·{≤º\ Á|üø±s¡+ @sêŒ≥T #j·Te#·TÃ.á uÀs¡T¶ n+‘·sêÁwüº ‘·s¡Vü‰˝À |üì#˚düTÔ+~. >∑‘·+˝À uÛ≤Áø±;dt y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀsY¶, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä uÀsY¶ á‘·s¡Vü‰˝ÀH˚ |üì#˚XÊsTT.

sêÁwüº kÕ>∑T˙{Ï n_Ûeè~∆ dü+düúqT |ü⁄qsYe´ed”úø£]+#·≥+ <ëì |ü]~Ûì $düÔ]+#·&É+ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«#·≥º|ü]~Û Àì<˚. eTVü‰sêÁwüº ‘·s¡Vü‰˝À á |üìì #˚j·Te#·TÃ.

∫es¡>± sêÁwüº+ düyÓTÆø£ +>± e⁄+&˚ |üø£å+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T≈£î sêC≤´+>∑ #·≥ºã<ä∆‘·n+XÊìï ø£$T{° |ü]o*+∫+~.

ø£$T{° #dæq dæbòÕs¡T‡\T sêÁwüº+˝Àì n‘· ~Ûø£ Á|ü»\≈£î |üP]Ô dü+‘·è|æÔì ÇdüTÔ+<äì ø£$T{° >±&ÛÉ+>± $X«•düTÔ+~.Ç+<äT˝À #·]Ã+∫q n+XÊ\qT |üP]Ô>± |ü]XÀ~Û+∫ |òü*‘ê\qT ]ø±s¡T¶ #˚j·T&É+ »]–+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+á Bs¡Èø±\ düeTdü ≈£î ø£ |ü]cÕÿs¡ e÷sêZìï #·÷|ü>∑\<äì Ä•+#·&ÉyÓTÆq~. Ä |ü]cÕÿs¡ e÷s¡Z+ ø±˝≤qT>∑‘·+>±dü]b˛j˚T~>± e⁄+&Ü*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ yÓTT<ä{Ï ôVA+eT+Á‹ düsê›sY e\¢uÛ≤jYT |üfÒ Ÿ ñ≥+øÏ+∫q yêø±´ìïÇø£ÿ&É ñ<äVü≤]dü÷Ô y˚TeTT Bìï eTT–düTÔHêïeTT. ªyêdüÔyê\qT, ìC≤\qT dü]>± m<äTs=ÿqì |üø£å+˝À, yê{Ïììs¡¢ø£å + #˚dæq |üø£å+˝À n$ ‘·eT Á|ürø±sêìï rs¡TÃø√>∑\e⁄µ.

270