ΜΑΡΚΟΣ ΖΑΡΙΚΟΣΚΑΙ «Ο ΚΑΜΠΟΥΡΟΜΑΚΡΥΧΕΡΗΣ»

Τον Απρίλιο του 1979 μας τίμησε ο Μάρκος Ζαρίκος και εκθέσαμε ένα δεκαπενθήμερο στις σάλες μας (Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών «Νέα Σύνορα») Γαμβέτα 6, στον 6ο όροφο, έργα του. Ήρθε και ο ίδιος την πρώτη μέρα, στα εγκαίνια, και αντάλλαξε απόψεις και σκέψεις με τους φίλους και φίλες της Στέγης μας.

Μάρκος Ζαρίκος: Έργα του εκτέθηκαν στις αίθουσες της Στέγης μας

Ζαρίκος Μάρκος (1925-2010)Καταγόταν από την Αθήνα. Ασχολήθηκε περισσότερο με τα

εικαστικά του Θεάτρου Σκιών και με τη συγγραφή κειμένων γύρω από τον «Καμπουρομακρυχέρη», όπως ο ίδιος αποκαλούσε τον Καραγκιόζη, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον επαναστατικό χαρακτήρα του «ξυπόλυτου» (και σε συνδυασμό πάντοτε με τις προσωπικές πολιτικές του απόψεις). Αν και δεν εργάστηκε ποτέ ως καραγκιοζοπαίχτης, διετέλεσε βοηθός του Αντώνη Μόλλα και ήταν από τα καλύτερα «σέρβις» του, όπως συνήθιζε να αποκαλεί ο μαστρο-Μάρκος τους βοηθούς των καραγκιοζοπαιχτών.

(Από τη Βικιπαίδεια)

(Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)

Σήμερα τα περισσότερα θέατρα στην Αθήνα και κάποια στην περιφέρεια συνήθως παίζουν παιδικές παραστάσεις, ο Καραγκιόζης έχει στραφεί στο παιδικό κοινό. Ενώ ήταν θέατρο ενηλίκων. Είναι νεανικό κοινό ξεκινώντας από 15 με 20 και πάνω. Είναι κόσμος που απαιτεί από τον Καραγκιόζη την κριτική και χαίρεται την καυστική σάτιρα που κάνει. Το νεανικό κοινό υπερασπίζετε τον Καραγκιόζη με πείσμα και με πάθος. Ο Καραγκιόζης είναι ο κατ’ ουσίαν αναρχικός η πραγματική ανατροπή. Ο Καραγκιόζης χαρακτηρίζεται υπερκομματικός τα λέει σε όλους. Σαν λαϊκό θέατρο σαφώς αριστερός. Ο Καραγκιόζης έχει μεγάλη δυναμική, είναι στοιχείο δημοκρατικό, η επανάσταση, η ανατροπή, η υπέρβαση, ο σουρεαλισμός, όλα τα στοιχεία αυτά που ψάχνουμε είναι ο Καραγκιόζης. Είναι αντιρεμφορμιστής είναι εκτός τόπου και χρόνου και δεν μπαίνει σε καλούπια.

Άθως Δανέλλης

ΜΝΗΜΗ ΜΑΡΚΟΥ ΖΑΡΙΚΟΥ (1925-2010)

Με τον πρόσφατο θάνατο του Μάρκου Ζαρίκου κλείνει μια ολόκληρη εποχή για την τέχνη του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Μετά το χαμό του Βάγγου, του Ευγένιου Σπαθάρη και του Μάνθου Αθηναίου (τα τελευταία δύο χρόνια), ο σχεδόν συνομήλικός τους, γεννηθείς το 1925 Μάρκος Ζαρίκος, έφυγε από τη ζωή και πέρασε στην αιωνιότητα του κόσμου των σκιών, την Πέμπτη 7 Οκτώβρη 2010, αποτελώντας τον τελευταίο πλέον μάχιμο της τέχνης του Καραγκιόζη από τη γενιά της δεκαετίας του 1920. Ο Ζαρίκος βέβαια δεν ήταν καραγκιοζοπαίχτης. Ανήκε όμως στην ομάδα των σπουδαίων ζωγράφων του Καραγκιόζη (με το εικαστικό του έργο) και κυρίως στη χορεία των φιλοσόφων της τέχνης του «Καμπουρομακρυχέρη», όπως επέμενε να αποκαλεί τον ξυπόλυτο ήρωα του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών.

Βαθύτατα και έντιμα πολιτικοποιημένος, με συνειδητές πολιτικές πεποιθήσεις, ο Μάρκος Ζαρίκος ταυτίστηκε με τους αγώνες, τη

στωικότητα και την καρτερικότητα του «Καμπουρομακρυχέρη», επιμένοντας για το νέο αυτό όνομα που μπορεί να μην επιβλήθηκε στην τέχνη του Θεάτρου Σκιών, άλλα άφησε και αφήνει τα φιλοσοφικά του αποτυπώματα. Γράφει ο ίδιος χαρακτηριστικά: «Καραγκιόζης στα τούρκικα θα πει Μαυρομάτης στα ελληνικά. Αλλά αν έκανε γενιές και γενιές να γελάσουν, δεν γέλασαν για τα μαύρα του τα μάτια. Γέλασαν και προβληματίστηκαν για την παροιμιώδη καμπούρα του, που κουβαλάει τα βάρη του κατατρεγμένου λαού μας στην μακρόχρονη σκλαβιά. Το μακρύ του χέρι είναι έτσι σπονδυλωτά φτιαγμένο για να μπορεί να εκφράζεται και να φτάνει εκεί όπου – όταν – άδικα του απαγορεύεται. (…) Ο Καμπουρομακρυχέρης είναι ο γνήσιος ελληνικός λαϊκός τύπος, αγέρωχος μέσα στην κακοτυχία του, ασυμβίβαστος με το τότε κοινωνικό κατεστη- μένο, ωραίος και αγωνιστής, με το υπέροχο καμπουρομακρυ- χέρικο σχήμα του» (Μ. Ζαρίκου, «Καμπουρομακρυχέρης κι’ όχι Καραγκιόζης», ΖΥΓΟΣ, τεύχ. 20 (1976), σ. 75.

Παράλληλα με την ανωτέρω θεωρητική διδασκαλία του για το Θέατρο Σκιών, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί και στα εικαστικά του Μάρκου Ζαρίκου (και ιδιαίτερα στα μελα- νόμορφά του), με τα οποία κόσμησε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα με τις παραπάνω εκθέσεις, πρωτοστάτησε στη συγγραφή ποιημάτων και την έκδοση βιβλίων με θέμα την τέχνη και τις περιπέτειες του Καραγκιόζη. Γνωρίζοντας την τέχνη αυτή από τους παλιούς μάστορές της, ο Μάρκος Ζαρίκος μεταλαμπάδευσε την εμπειρία και τις γνώσεις του στους νεότερους καραγκιοζοπαίχτες μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Πάτρα, την κοιτίδα του νεοελληνικού Καραγκιόζη, στην οποία άφησε την τελευταία του πνοή, αγναντεύοντας, μέχρι και την τελευταία στιγμή, απέναντι από το κρεβάτι του τη φιγούρα του καμπουρομακρυχέρη ήρωα.

Σωκράτης ΚοτσορέςΈξι έργα του Μάρκου Ζαρίκου

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Από τη Βικιπαίδεια, του Ευγένιου Σπαθάρη

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Έργο του Μάρκου Ζαρίκου

Έργα του Μάρκου Ζαρίκου στη βιβλιοθήκη μας

Ζαρίκου Μάρκου: «Ο καμπουρομακρυχέρης», χωρίς σελιδαρίθμηση (σελ.: 92). Εκδόσεις: «Κέδρος» 1975.

Ζαρίκου Μάρκου: «Οι δάσκαλοί μου και τα γεγονότα», σελ.: 68. Εκδόσεις: «Γ. Χ. Κανελλόπουλου». Αθήνα 1986.

Ζαρίκου Μάρκου: «Φύση και άνθρωπος». Ο Τούρκος Καραγκιόζης και ο δικός μας Καμπουρομακρυχέρης, σελ.: 63. Αθήνα 1995. // Στην 63η σελίδα η υπογραφή του Μάρκου Ζαρίκου.-

ΕΝΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΗ ΑΝΤ. ΜΟΛΛΑ. Αναμνήσεις της κόρης του Αρετής Μόλλα – Γιοβάνου.

Στην κατοχή είχε το θέατρό του στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας κοντά στις φυλακές Αβέρωφ, που ‘ταν γεμάτες πατριώτες. Οι φωνές τους απ’ τα βασανιστήρια, ανακατεμένες με τους ήχους μιας δυνατής μουσικής και ενός μοτέρ μοτοσικλέτας, έφταναν μέχρι τ’ αυτιά μας μέσα στη σιγαλιά της νύχτας. Μέναμε καθιστοί στα κρεβάτια μας με σφιγμένες τις γροθιές όσο κράταγε το μαρτύριο αυτών των ανθρώπων. Μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε καθαρά αν ήταν άντρας ή γυναίκα γιατί όλοι αυτοί οι ήχοι, που αποτελούσαν ένα σύνολο, όσο ξεμάκραιναν χωρίζονταν κι ακούγαμε, εκεί που βρισκόμασταν εμείς, τον καθ’ έναν μόνο του. Αυτά τα ουρλιαχτά του πόνου δε στάθηκαν ικανά να κάνουν τον πατέρα μου να τρομοκρατηθεί. Εξακολουθούσε να παίζει πατριωτικά έργα όπως και πριν.

Μια βραδιά έπαιζε «Κατσαντώνη». Ήταν Κυριακή και το θέατρο είχε γεμίσει. Ο κόσμος, ο πεινασμένος, ο καταπιεσμένος και ταπεινωμένος, ξέσπαγε κάθε τόσο σε ακράτητα χειροκροτήματα. «Απ’ έξω μαυροφόρα

απελπισία, πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι…». Μια ομάδα Ιταλών στρατιωτών περιπολούσε γύρω στις φυλακές. Άκουσε ο επικεφαλής τα χειροκροτήματα και ρώτησε τον διερμηνέα. Του εξήγησε ότι προέρχονται από τον Καραγκιόζη. Τα πράγματα θα ‘μεναν μέχρις εκεί αν από μια μεριά της Λεωφόρου δεν φαίνονταν η σκηνή του Καραγκιόζη. Είδε τότε ο Ιταλός τους φουστανελοφόρους κι αναρίγησε. Κάτι ήξερε απ’ αυτά… Έξαλλος, ξεκινάει με το τσούρμο του. Περνάει φουριόζος την πόρτα χωρίς να πει τίποτα – λες κι έμπαινε στο τσιφλίκι του – και προχωράει προς το πάλκο. Τους ακολούθησα με κομμένη την ανάσα. Ήταν εξήντα δύο χρονών τότε ο πατέρας μου και τον βασάνιζε φοβερά το έλκος του στομαχιού του. Σκεφτόμουνα τι είχε να τραβήξει και με έπιανε τρέλα. Εξαγριωμένος άνοιξε την πόρτα του πάλκου και περάσαμε μαζί μ’ αυτόν οι στρατιώτες του κι εγώ. Ξαφνιάστηκε ο πατέρας μου απ’ το ποδοβολητό, γύρισε λίγο το κεφάλι του προς τα μέσα. Για μια φευγαλέα στιγμή οι δυο άντρες κοιτάχτηκαν στα μάτια. Και σα να μην συνέβαινε τίποτα, απευθυνόμενος σε μένα, θυμωμένος γιατί τον ενόχλησαν, είπε: «κλείσε την πόρτα». Γύρισε προς τις φιγούρες του κι εξακολούθησε την παράστασή του. Έκλεισα την πόρτα και περίμενα το ξέσπασμα της καταιγίδας. Μα τίποτα.

Η παράσταση συνεχιζότανε, ο κόσμος χειροκροτούσε δαιμονιωδώς κι ο Ιταλός είχε μείνει άναυδος. Μια στιγμή που ο πατέρας μου ζήτησε κάτι από του βοηθούς του κι η ματιά του έπεσε ξανά στον Ιταλό, εκείνος τον καθησύχασε με νοήματα και χειρονομίες, σα να του ‘λεγε να μην ενοχλείται από τη παρουσία του αλλά να συνεχίσει τη δουλειά του. Όταν έγινε διάλειμμα, ο Ιταλός άπλωσε και τα δυο του χέρια για να τον συγχαρεί, ενώ έλεγε και ξανάλεγε «Ένας άνθρωπος μόνο… ένας άνθρωπος μόνο».

Ύστερα μίλησε μέσω του διερμηνέα. Όταν μπήκε στο πάλκο φαντάστηκε ότι θα ‘βρισκε ολόκληρο θίασο πίσω απ’ τον μπερντέ κι έμεινε κατάπληκτος όταν είδε πως μόνο ένας άνθρωπος μιλούσε όλες αυτές τις φιγούρες. Εκείνο που του έκανε εντύπωση ήταν η αλλαγή των φωνών και του ύφους. Ο ίδιος αγαπούσε πολύ τις τέχνες και είχε κάνει πολλές μελέτες γύρω από το θέατρο. Μα αυτό το είδος θεάτρου δεν το ‘ξερε, ούτε το ‘χε διανοηθεί.

-«Είσαι μεγάλος καλλιτέχνης», είπε. «Κανονικά θα ‘πρεπε να σε συλλάβω. Δεν τολμώ, η τέχνη σου με αιχμαλώτισε. Σε παρακαλώ όμως μη με φέρεις ξανά σε δύσκολη θέση. Δεν πρέπει να παίζεις πατριωτικά έργα, απαγορεύεται». Έσφιξε πάλι με τα δυο του χέρια το χέρι του πατέρα μου, πήρε τους άνδρες του κι έφυγε. Από τότε ερχόταν συχνά. Θυμάμαι άπειρα τέτοια περιστατικά, που δείχνουν πόσο βαθιά εντύπωση έκανε ο Καραγκιόζης στους ξένους…

Περιοδικό «Θέατρο» 1963 ΑΘΩΣ ΔΑΝΕΛΛΗΣ