Ο δικός μας Καβάφης

Β΄ Αρσάκειο-Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης

3ο Παναρσακειακό Μαθητικό Συνέδριο:

«Κωνσταντίνος Καβάφης:

Ο Έλληνας οικουμενικός ποιητής»

2014

Γ΄ 1Aβραμάκος ΚωνσταντίνοςΑγγελάκος ΠαναγιώτηςΑγγέλου ΧρήστοςΑθανασιάδης ΚωνσταντίνοςΑθανασόπουλος ΑθανάσιοςΑμάραντος ΕυστάθιοςΑναγνωστάκης ΜανούσοςΑναστασιάδης ΄ΑρηςΑναστάσιου ΧρυσούλαΑνδρεάδης ΔημήτριοςΑντωνίου ΘωμάςΒερροιοπούλου ΗρώΓαβουνέλης ΝικόλαοςΓαλανή Μαρία-ΜυρτώΓαλανοπούλου ΜυρτώΓαροφαλάκης ΕμμανουήλΓεωργίου ΜενέλαοςΓκίκα Μαρία-ΓεωργίαΓκόκας Ιωάννης-ΒίκτωρΓλύκα ΑγγελικήΔαλιάνη ΕλπίδαΔασκάλου ΣουλτάναΔουλγεράκη ΕμμανουέλαΕυσταθοπούλου ΑγγελικήΘεολογίτης ΘεόδωροςΘεολογίτης Μαρίνος Καλογρίδης ΔημήτριοςΚόρμαλης ΝικόλαοςΜπούφης Βασίλειος

Γ΄2Γεωργίου ΙωάνναΓιαννακοπούλου ΑσημίναΔεληγιαννάκη ΕλένηΚαβαρλίγκος ΝικόλαοςΚανελλοπούλου ΄ΑνναΚαρά ΚωσταντίναΚαραβίδα ΜαρίαΚαραβίτης ΑλέξανδροςΚαραΐσκος ΓεώργιοςΚαρκαντζός ΑθανάσιοςΚαρτάλη ΙωάνναΚεντεποζίδης ΚωσταντίνοςΚλάγκου ΄Αλκηστη-ΕιρήνηΚορδαλής ΑνδρέαςΚορρέση ΄ΑρτεμιςΚουμουτσέα ΆνναΚυπριάνης ΧρήστοςΚώη ΄ΑνναΚωνσταντίνου ΜιχαήλΛιανού Δέσποινα-ΑριάδνηΛιανού Ευλαμπία-ΕβελίναΛινάρδου Μαρία-ΣταυρούλαΛουράντου ΧάριςΛυμπέρη ΑικατερίνηΜάζης ΘεόδωροςΜάκαρη ΑριάδνηΜακρής ΕμμανουήλΠόντου Μυρσίνη-΄Αννα

Για τη δημιουργία της μαθητικής ανθολογίας «Ο δικός μας Καβάφης» εργάστηκαν οι ακόλουθοι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου:

Επιμέλεια έκδοσης: Μιχάλης Καπετανής, φιλόλογος Β΄ Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου ΕκάληςΔημιουργικό-σελιδοποίηση & επιλογή εικαστικών: Γιώργος ΑνανιάδηςΕκτύπωση-Βιβλιοδεσία:

3

Μαθητική ανθολογία

Επιμέλεια έκδοσης: Μιχάλης Καπετανής, φιλόλογος Β΄ Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου ΕκάληςΔημιουργικό-σελιδοποίηση & επιλογή εικαστικών: Γιώργος ΑνανιάδηςΕκτύπωση-Βιβλιοδεσία:

4


Περιεχόμενα

- Πρόλογος κ. Ευδοκίας Γιαννικοπούλου, Διευθύντριας του Β ́Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης- Ο δικός μας Καβάφης κ. Μιχάλη Καπετανή, φιλολόγου του Β ́Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης

- Εισαγωγικό σημείωμα

- Αυτοβιογραφικό σημείωμα

- Μαθητική ανθολογία διανθισμένη με επιλεγμένα κείμενα για την ποίηση και την ποιητική τέχνη του Κ.Π. Καβάφη

- Επίλογος

3

4 5

6

32

Στη μαθητική ανθολογία «Ο δικός μας Καβάφης» περιλαμβάνονται τα εξής ποιήματα:

Αναγνωρισμένα: Φωνές, Κεριά, Ένας γέρος, Το πρώτο σκαλί, Θερμοπύλες, Che fece… Il gran rifiuto, Τα παράθυρα, Τείχη, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, Η πόλις, Ιθάκη, Όσο μπορείς, Τρώες, Αλεξανδρινοί Βασιλείς, Στα 200 π.Χ., Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας.Αποκηρυγμένα: Κτίσται, Ο Οιδίπους.Κρυμμένα: Το Νιχώρι, Το πιόνι, Πρόσθεσις.

Τα ποιητικά κείμενα έχουν αντληθεί από τον επίσημο δικτυακό τόπο του αρχείου Καβάφη. [http://www.kavafis.gr]

5

Ο δικός μας Καβάφης

Είναι δύσκολο και συνάμα ριψοκίνδυνο ή και απατηλό να μιλάς σήμερα σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου για ποίηση, για Καβάφη. Ακόμα τολμηρότερο να προσπαθήσεις μαζί με τους μαθητές σου να τον μοιραστείς και συνάμα να τον κάνεις “δικό σου”, να τον οικειοποιηθείς… Στα Αρσάκεια-Τοσίτσεια Σχολεία το τολμήσαμε, το προσπαθήσαμε, όχι για να βγάλουμε την τυπική υποχρέωση της απόδοσης τιμών στον ποιητή λόγω του έτους Καβάφη –που και τον ίδιο τον ποιητή, τολμούμε να πούμε, λίγο θα τον ενδιέφερε- αλλά για να εκπληρώσουμε ένα χρέος και να αγγίξουμε ένα από τα οράματα κάθε δασκάλου: να γίνουν οι μαθητές μας πολίτες «εις των ιδεών την πόλι» και να κατεδαφίσουν τα «τείχη» που χτίζονται καθημερινά γύρω μας «ανεπαισθήτως», «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ»…

Δεν χρειάζεται να πούμε περισσότερα… Ίσως μάλιστα θα πρέπει όλα να τα λησμονήσουμε και να γυρίσουμε πάλι στα κείμενα του Αλεξανδρινού που ακολουθούν στις επόμενες σελίδες συνομολογώντας με τον περίφημο S. Freud ότι «όπου κι αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί».

Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους συναδέλφους και τους μαθητές μας για την αγάπη και τη στήριξή τους. Καλή ανάγνωση.

Μιχάλης Καπετανής, φιλόλογος Β΄ Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης

[www.odikosmaskavafis.com]

Πρόλογος

Το έντυπο Ο δικός μας Καβάφης περιλαμβάνει ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη που ανθο-λόγησαν οι μαθητές μας του Γ΄1 και Γ΄2 τμήματος, με τα δικά τους κριτήρια, τη δική τους ευαισθησία και τις δικές τους εντυπώσεις από την ανάγνωση όλου του Καβαφικού έργου. Οι μαθητές μας διάβασαν τα ποιήματα του Καβάφη και επέλεξαν τα συγκεκριμένα έργα για περαιτέρω μελέτη και σχολιασμό στην τάξη. Στη διαδικασία της γνωριμίας, προσέγγισης και ανθολόγησης του Καβαφικού έργου, οι μαθητές των τμημάτων Γ΄1 και Γ΄2 οδηγό και συμπα-ραστάτη είχαν το φιλόλογο καθηγητή τους Μιχάλη Καπετανή, ο οποίος και συμπλήρωσε τις μαθητικές επιλογές στο έντυπο, σταχυολογώντας σχόλια και απόψεις έγκριτων μελετη-τών του Καβάφη. Την αισθητική εμφάνιση του εντύπου επιμελήθηκε ο Γιώργος Ανανιάδης, ο οποίος πλαισίωσε τα κείμενα του εντύπου με εικαστικά έργα και τον οποίο ευχαριστούμε θερμά.

Νιώθω την ανάγκη να εκφράσω πολλές ευχαριστίες και πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές του συγκεκριμένου εντύπου, για το ζήλο, τη δημιουργικότητά τους και το ποιοτικό αποτέλεσμα.

Ιανουάριος 2014 Η Διευθύντρια Ευδοκία Ι. Γιαννικοπούλου

6


Εισαγωγικό σημείωμα

Στις 29 Απριλίου 1933 (ημέρα των γενεθλίων του) ο κύριος Κωστής Πέτρου Φωτιάδης Καβάφης, χάρη σε μια εκπληκτική συνέπεια της Μοίρας απέναντι στον ακριβέστερο εξόριστο άρχοντα του ελληνικού λόγου, έκλεισε στην γενέτειρά του τον εβδομηντάχρονο κύκλο της επίγειας ζωής του, και πέρασε στον κύκλο της αιωνιότητας: έγινε, οριστικά, ο Καβάφης.

Την παραμονή, ο άνθρωπος του οποίου όλος ο συνειδητός βίος εστάθηκε μια μελέτη θανάτου, εκτέλεσε με πλήρη διαύγεια το ύστατο χρέος του: μετάλαβε. Είχε συντάξει την διαθήκη του πριν δέκα χρόνια, και τα χαρτιά του βρέθηκαν σε υποδειγματική τάξη –σημάδι πως ήταν «έτοιμος από καιρό».

Έτοιμος, δεν σημαίνει: βέβαιος. Μάλλον υποδηλώνει άγρυπνη συνείδηση, και σταθερή, αν όχι ήρεμη, ελπίδα. Δεν μπορούσε, λ.χ., ο ποιητής να έχει την βεβαιότητα πως είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, ένα από τα γνωστότερα βιβλιοπωλεία του Λονδίνου θα διαφήμιζε ότι: «Έχουμε όλα τα καλύτερα βιβλία: από τον Τσώσερ ως τον Καβάφη»- κι αν την είχε, σίγουρα δεν θα του αρκούσε για να νιώσει γαλήνιος και ασφαλής. Όχι πως περιφρονούσε τα εγκόσμια. Μα το πατροπαράδοτο ένστικτό του και οι συνθήκες της ζωής του τον είχαν διδάξει από νωρίς να κάνει σωστούς λογαριασμούς:

Την δύσκολη ζωή μου ασφαλή να κάνωΕγώ στην Τράπεζα του Μέλλοντος επάνωΠολύ ολίγα συναλλάγματα θα βγάλω…

έγραφε, το 1897, σ’ ένα ιδιωτικό στιχούργημα. Μπορούσε, όμως, να έχει την καθαρή συνείδηση του αγαθού δούλου, ο οποίος

δεν καταχώνιασε μήτε επόρνευσε το τάλαντό του στην κοσμοπολίτικη έρημο της Αλεξάνδρειας ή στην βαλκανική σκόνη της Αθήνας, μα το έσπειρε στα πιο παραμελημένα χώματα του Ελληνισμού, και το πότισε και το ανάστησε με όλα του τα δάκρυα και με όλο του το αίμα. Και μπορούσε, ακόμα, να έχει την σοφήν ελπίδα, την οποία του πρόσφερε η Τράπεζα του Παρελθόντος, δηλαδή η αδιάκοπη συναναστροφή του με τους νεκρούς: ότι πέρα από τις απατηλές βουλές των θεών, υπάρχει πάντα το είδωλο ενός νέου σώματος - η αφθαρσία του ενσαρκωμένου λόγου, που για τον ποιητή ενδεχομένως κατορθώνεται και πάντως προσεγγίζεται με την μεταμόρφωση της σάρκας σε λόγο.

Κ.Π.Καβάφη, Άπαντα Ποιήματα (φιλολογική επιμέλεια Γ.Π.Σαββίδη), εκδ. Ίκαρος

7

Κ. Π. Καβάφης (1863-1933)

«Είμαι Κωνσταντινοπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ’ ένα σπίτι της Οδού Σερίφ. Μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επεσκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικό διάστημα. Διέμεινα και στην Γαλλία. Στην εφηβική μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολι. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα.

«Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικό γραφείον εξαρτώμενο από το Υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά, και ολίγα Ιταλικά».

Τούτο το αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, δημοσιευμένο το 1924 στο πανηγυρικό τεύχος του περιοδικού «Νέα Τέχνη», μπορεί να συμπληρωθεί με τις ακόλουθες πληροφορίες:

Γεννήθηκε στις 17/29 Απριλίου 1863, και πέθανε στην Αλεξάνδρεια, στις 29 Απριλίου 1933, από καρκίνο του λάρυγγος. Γόνος μεγαλεμπόρων, είχε οκτώ μεγαλύτερα αδέλφια που επέθαναν όλα πριν από αυτόν. Δύο από τους αδελφούς του ήταν ερασιτέχνες ζωγράφοι, και ένας άλλος έγραφε στίχους αγγλικά και γαλλικά. Ένας εξάδελφός του ήταν μεταφραστής του Σαίξπηρ. Το πρωτοδημοσιευμένο ποίημά του τυπώθηκε στο περιοδικό «Έσπερος» της Λειψίας, το 1886. Από τότε, δεν έπαψε να δημοσιεύει ποιήματά του σε διάφορα έντυπα της Αλεξάνδρειας και της Αθήνας, καθώς και σε ιδιότυπες συλλογές εκτός εμπορίου. Δημοσίευσε επίσης άρθρα και μελέτες φιλολογικές σε εφημερίδες και περιοδικά της Λειψίας, της Πόλης, της Αλεξάνδρειας και της Αθήνας.

Στα 1926, η δικτατορική κυβέρνηση Παγκάλου, κατά εισήγηση του Γ. Χαριτάκη, του απένειμε το «Αργυρούν Παράσημον του Φοίνικος». Τον ίδιο χρόνο, άρχισε να εκδίδεται, υπό την καθοδήγησή του, το λογοτεχνικό περιοδικό «Αλεξανδρινή Τέχνη». Δεν πρόλαβε να τυπώσει το τελευταίο του ποίημα, που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1935 στην πολυτελέστατη έκδοση των 154 ώριμων «Ποιημάτων» του, την οποία επιμελήθηκαν ο κληρονόμος του κ. Αλέκος Σεγκόπουλος και η τότε σύζυγός του Ρίκα, καθώς και ο ζωγράφος Τάκης Καλμούχος. Από το 1948, εκδότης των «Ποιημάτων» είναι ο «Ίκαρος».

Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του Καβάφη στα Ελληνικά Γράμματα έγινε από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, το 1903. Αντίστοιχα, ο Άγγλος μυθιστοριογράφος κ. Ε. Μ. Forster ήταν ο πρώτος ξένος που, το 1919, αποκάλυψε στο διεθνές κοινό τον Ποιητή. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες, και το σύνολο του ώριμου ποιητικού του έργου έχει μεταφραστεί και εκδοθεί, από το 1951 έως σήμερα: δύο φορές αγγλικά, δύο φορές γαλλικά, μία φορά γερμανικά, και μία φορά ιταλικά.

Κ.Π.Καβάφη, Άπαντα Ποιήματα (φιλολογική επιμέλεια Γ.Π.Σαββίδη), εκδ. Ίκαρος

8

Μαθητική ανθολογία Αναγνωρισμένα

ΦωΝΕΣ

Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες

εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι

για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε•

κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν

ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας —

σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.

Οι διαστάσεις του μύθου του Αλεξανδρινού μπορεί να φαίνονται μικρότερες από κείνες άλλων μεγάλων συγ-

γραφέων του αιώνα, μια δημιουργία που γεννάει λιγότερα και πιο σύντομα, μεμονωμένα έργα. ωστόσο, όπως λέει κάπου αλλού ο Eliot (παραθέτει ο Robert Liddell στη βιογραφία του), «ένα έργο που αποτελείται από μερικά σύντομα ποιή-ματα, ακόμα και από ποιήματα που, μεμονωμένα, φαίνονται ίσως κάπως αδύνατα, μπορεί, αν υπάρχει ενότητα ενός βασι-κού σχήματος, να γίνει αντάξιο ενός πρώτης τάξης μεγάλου ποιήματος και να δικαιώσει τη φιλοδοξία ενός συγγραφέα να θεωρείται “μεγάλος” ποιητής». Το έργο του Καβάφη μετά τα 1910 έχει αυτή την «ενότητα του βασικού σχήματος», κι

αυτή η ενότητα είναι «η χάρη του», όπως διέκρινε ο Σεφέ-ρης. Εξερευνώντας την ανάπτυξη αυτού του σχήματος, και την αξία του για τη δημιουργία κάποιας πρόσβασης στον ανεπανάληπτο τρόπο και την προοπτική του Αλεξανδρινού, ελπίζω να επιβεβαίωσα ότι η χάρη που δόθηκε στον Καβάφη ήταν αρκετή για να του εξασφαλίσει τη θέση του, θέση ενός μεγάλου ποιητή του εικοστού αιώνα.

Edmund Keeley, «Η οικουμενική προοπτική» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη),

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

9

ΚΕΡΙΑ

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας

σα μια σειρά κεράκια αναμένα —

χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,

μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων•

τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,

κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω• με λυπεί η μορφή των,

και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.

Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.

Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω

τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,

τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.

Αναγνωρισμένα Αναγνωρισμένα

Πριν γράψει ο τίμιος κριτικός για ένα ποιητικό έργο, έχει πάντα στο νου του μια σιωπηρή συμφωνία με

τον τίμιο αναγνώστη, πως αυτά που γράφει είναι μόνο προσπάθειες προσέγγισης και με κανένα τρόπο δεν μπορεί να αντικαταστήσουν το ποίημα, πως πρέπει γρήγορα να λησμονηθούν για να ξαναγυρίσουμε στο ποίημα.

Γ. Σεφέρης, Ο Καβάφης του Σεφέρη (επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδη), εκδ. Εστία

10


ΕΝΑΣ ΓΕΡΟΣ

Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέροςσκυμένος στο τραπέζι κάθετ’ ένας γέρος^με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.

Και μες των άθλιων γηρατειών την καταφρόνιασκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνιαπου είχε και δύναμι, και λόγο, κ’ εμορφιά.

Ξέρει που γέρασε πολύ^ το νοιώθει, το κυττάζει.Κ’ εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζεισαν χθες. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.

Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα^και πως την εμπιστεύονταν πάντα — τι τρέλλα! —την ψεύτρα που έλεγε^ «Aύριο. Έχεις πολύν καιρό.»

Θυμάται ορμές που βάσταγε• και πόσηχαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσικάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.

.... Μα απ’ το πολύ να σκέπτεται και να θυμάταιο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάταιστου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.

Αναγνωρισμένα

11

ΤΟ ΠΡωΤΟ ΣΚΑΛΙ

Εις τον Θεόκριτο παραπονιούντανμια μέρα ο νέος ποιητής Ευμένης^«Τώρα δυο χρόνια πέρασαν που γράφωκ’ ένα ειδύλλιο έκαμα μονάχα.Το μόνον άρτιόν μου έργον είναι.Aλλοίμονον, είν’ υψηλή το βλέπω,πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα^κι απ’ το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαιποτέ δεν θ’ ανεβώ ο δυστυχισμένος.»Είπ’ ο Θεόκριτος^ «Aυτά τα λόγιαανάρμοστα και βλασφημίες είναι.Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπεινάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι^τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτοπολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτοπρέπει με το δικαίωμά σου νάσαιπολίτης εις των ιδεών την πόλι.Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναικαι σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέταςπου δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης.Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι^τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.»

ΑναγνωρισμέναΑναγνωρισμένα

12


ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή τωνώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.Ποτέ από το χρέος μη κινούντες^δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία^γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι ότανείναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε^πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπειόταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,

κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Η ηρωική αδιαλλαξία, το περήφανο Όχι στο συμβιβασμό και στον καιροσκοπισμό, που εξαίρονται με το

Θερμοπύλες, οδηγούσαν σε αδιέξοδο. Η ζωή, η πραγματική ζωή, συνέχιζε τη ροή της,

σέρνοντας λάσπες και διαμάντια, σμίγοντας το καινούριο με το παλιό, παντρεύοντας το ναι με το όχι, ανοίγοντας νέους ορίζοντες, γεννώντας νέες ελπίδες, νέους πόθους αλλά και νέες αγωνίες, νέα πάθη. Στο Θερμοπύλες ο φυλετισμός εκφραζόταν μ’ ένα ηθικό κανόνα στωικό κι απελπισμένο, δηλαδή αριστοκρατικό. Έτσι καθρεφτιζόταν η πραγματικότητα μέσα στη συνείδηση ενός πρωτοκλασάτου που τον πολιορκούσε η παρακμή. Στο 200 π.Χ. ο κανόνας του

φυλετισμού του έχει αλλάξει. Συνοψίζεται στις λέξεις «των στοχαστικών προσαρμογών». Είναι το καθρέφτισμα της νέας πραγματικότητας στη συνείδηση του «ιστορικού», όπως την παρουσιάζουν τα πορίσματα μιας πείρας αποχτημένης στο σούρουπο του βίου του. Πιστεύει μάλιστα πως η νέα οπτική του ίσως είναι ανώτερη από την παλιά. Ο θαυμαστής, τώρα, του Ανατόλ Φράνς, ο σκεπτικιστής και σκωπτικός, σ’ αυτό ίσα-ίσα, το Στα 200 π.Χ., θα θυμηθεί τις αγωνίες του παλιού Καβάφη, τους τριακόσιους του Λεωνίδα, τις Θερμοπύλες.

Στρατής Τσίρκας, «Ο απατηλός γέρος» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης


13

CHE FECE…. IL GRAN RIFIUTO

Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα

που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι

να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει

έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.

Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Aν ρωτιούνταν πάλι,

όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει

εκείνο τ’ όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του.


Έξω από τα ποιήματά του ο Καβάφης δεν υπάρχει. Και, καθώς πιστεύω, ένα από τα δυο πρέπει να συμβεί:

είτε θα εξακολουθούμε να σχολιάζουμε την ιδιωτική ζωή του, συνεχίζοντας τα ευφυολογήματα μιας επαρχιώτικης νοοτροπίας, και φυσικά θα θερίσουμε ό,τι σπείραμε, είτε, ξεκινώντας από το βασικό χαραχτηριστικό του, την ενότητα, θα κοιτάξουμε τι μας λέει το έργο του, όπου καταναλώθηκε σταλαματιά-σταλαματιά, με όλες του τις αισθήσεις. Και αφού γίνει αυτό, θα τον τοποθετήσουμε και θα τον νιώσουμε μέσα στην ελληνική παράδοση, ολόκληρη και αδιαίρετη, όχι όπως εκείνοι που βλέπουν ορισμένα φωτεινά της ακρωτήρια μόνο, κάποια λαμπρά κομμάτια, κάποια μεγάλα ονόματα, αλλά όπως εκείνοι που αισθάνουνται τα ψηφιδωτά μιας μικρής βυζαντινής

εκκλησιάς, τους ίωνες φιλοσόφους, τους λαϊκούς στίχους της εποχής των Κομνηνών, τα επιγράμματα της Ανθολογίας, το δημοτικό τραγούδι, τον Αισχύλο, τον Παλαμά, τον Σολωμό, τον Σικελιανό, τον Κάλβο, τον Καβάφη, τον Παρθενώνα, τον Όμηρο. Την ίδια στιγμή που ζουν τη σημερινή Ευρώπη και βλέπουν τα χαλασμένα μας τα σπίτια. Τότες, ίσως να μη φανεί τόσο αλλόκοτος. Τότες ίσως θα τον ιδούμε, παράξενα, να ενώνεται σιγά-σιγά με τους δικούς του -όχι τους ιαμβοποιούς και τους σοφιστές- αλλά να ενώνεται και να καταναλίσκεται, ολοένα περισσότερο, μέσα στη ζωντανή παράδοσή μας, όπως ο Μύρης (ρμγ΄), και όπως τον αλλοιώνει και τον στερεώνει ο χρόνος, ο ψυχαμοιβός.



14


ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ

Σ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ

μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ

για νάβρω τα παράθυρα.— Όταν ανοίξει

ένα παράθυρο θάναι παρηγορία.—

Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ

να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.

Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.

Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.

Παράλληλα με τα ποιή-ματα όπου η καθολική

πικρή απογοήτευση εκφράζε-ται με στεναγμούς και θρήνους για την απώλεια του ιδεώδους, γράφεται μια διαφορετική σειρά που φωτίζει την ατομική μοίρα σε συνάρτηση με το περιβάλλον, τις κοινωνικές συγκρούσεις («Η πό-λις» 1894, 1910, «Τείχη» 1896,

1897, «Πρόσθεσις» 1897, «Τα παράθυρα» 1897, 1903).

Η τραγωδία της απομόνω-σης, της αδυναμίας για μια ενερ-γό παρέμβαση στη ζωή (Ανε-παισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμο έξω), ενσαρκώνεται στο ποίημα «Τείχη» με φανερά προ-σωπικό πόνο.

Αν και ο βαθμός της άμε-σης προσωπικής συγκίνησης


15

ΤΕΙΧΗ

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ

μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.

Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη^

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.

A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.

Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.


είναι ακόμη πολύ υψηλός, η τάση προς αντικειμενικότερη αποτύπωση καταστάσεων τυπικών γίνεται ήδη εμφανής.

Στη θέση τής συμβολιστικής διείσδυσης στο υπερυλικό και των συναφών ακαθόριστων ρευστών πε-ριγραμμάτων έρχεται η έλξη προς τη νοηματική σαφήνεια και την εκ-φραστική ακρίβεια, που αναμφίβολα ανταποκρίνεται στη φύση του ταλέ-

ντου του. Οικεία και αναγκαία παραμένει

ωστόσο η ιδέα του συμβόλου ως δρα-στικού καλλιτεχνικού μέσου συνόψι-σης και ερμηνείας του ουσιώδους.

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια:

Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος


16


ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ

— Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;

Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.

— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία; Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα. Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί; Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.

— Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη, και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα. Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.

Αν σκεφτεί κανείς ότι το βασικό χαρακτηριστικό κάθε ειρωνεί-

ας είναι μια αντίθεση ανάμεσα σ’ ένα φαινόμενο και σε μια πραγματικότη-τα, και πως το μεγαλύτερο και ωρι-μότερο μέρος του έργου του Καβάφη οικοδομείται πάνω σε τέτοιες αντιθέ-σεις, τότε το πρόβλημα της ποίησής του δεν είναι δύσκολο να λυθεί. Η

ειρωνεία τραβάει τη συγκίνηση δια του κενού, γιατί λειτουργεί δια της φαινομενικής απουσίας, δηλαδή με τη δραστικότητα σκέψεων και συναι-σθημάτων που υπονοούνται ή απο-σιωπούνται. Η ειρωνεία είναι βέβαια ένας διανοητικός τρόπος αντίληψης, που όμως συνοδεύεται από τα δικά του χαρακτηριστικά συναισθήματα

και από τις δικές του συγκινήσεις. Σ’ έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθ-μό υπάρχει σ’ όλους τους μεγάλους ποιητές – άλλωστε, όπως έχει ει-πωθή, όλη η ποίηση είναι ειρωνική. ωστόσο στον Καβάφη λειτουργεί με τέτοιον τρόπο που θα μπορούσαμε να πούμε πως η ποίησή του είναι γραμ-μένη με γλώσσα ειρωνική.


17


— Γιατί οι δυο μας ύπατοι κ’ οι πραίτορες εβγήκαν σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες^ γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους, και δαχτυλίδια με λαμπρά, γυαλιστερά σμαράγδια^ γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια μ’ ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλιγμένα;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα^ και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους.

—Γιατί κ’ οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα• κι αυτοί βαρυούντ’ ευφράδειες και δημηγορίες.

— Γιατί ν’ αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία κ’ η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που εγίναν). Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ’ η πλατέες, κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;

Γιατί ενύχτωσε κ’ οι βάρβαροι δεν ήλθαν. Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα, και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν. — Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.

Με τον όρο «ειρωνεία» και «ει-ρωνική γλώσσα» εννοώ το είδος της έκφρασης που δημιουργεί το χώνεμα της λεκτικής ειρωνείας του Καβάφη με τη δραματική του ειρωνεία. Με την πρώτη ο Καβάφης υποβάλλει νοήματα και αισθήματα που δεν βρίσκονται στις λέξεις του και που συχνά είναι αντίθετα από το νόημα

που αυτές εκφράζουν. Με τη δεύτερη δημιουργεί αντιθέσεις καταστάσεων που, υποβάλλοντας ή αποκαλύπτο-ντας την αληθινή όψη των πραγ-μάτων, αποδεικνύουν ότι η ιδέα των ηρώων του για την πραγματικότητα είναι μια τραγική αυταπάτη. Ακόμα και η παρουσία φανταστικών προσώ-πων και ιστορικών χαρακτήρων στα

ποιήματά του, που χρησιμεύουν για να αναπαραστήσουν σύγχρονα συναι-σθήματα, είναι μια μορφή ειρωνείας, λεκτικής και, ταυτόχρονα, δραματι-κής.

Νάσος Βαγενάς, «Η ειρωνική γλώσσα» (στο συλλογικό τόμο

Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης


18


ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤωΝΙΟΝ

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθείαόρατος θίασος να περνάμε μουσικές εξαίσιες, με φωνές—την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σουπου απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σουπου βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήτανένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου^μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχιμε των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.

Ακριβώς τότε, στα πρόθυρα των πενήντα χρόνων, ανακαλύπτει την Αλεξάνδρεια ως

μοντέλο του κόσμου. Η πρώτη του ενσάρκωση επιχειρείται στον τελευταίο φιλοσοφικό μονόλο-γο «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» (1910, 1911). Γράφεται ένα μήνα μετά την «Ιθάκη», συμπλη-ρώνοντας το ερμηνευτικό της σχήμα (ζωή ίσον ταξίδι της γνώσης) με μια στωική νότα, με παρά-δειγμα αξίας, χωρίς των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, συμπεριφοράς του ανθρώπου απέναντι

στο αναπότρεπτο (όχι μόνο του τέλους, της ανυ-παρξίας, αν και αυτό κυρίως εννοείται, αλλά και τη ζωή την ίδια, την τάξη της και τα συγκεκρι-μένα δεδομένα της- στην περίπτωση του Καβάφη, της πραγματικής σύγχρονης Αλεξάνδρειας).

Με το δίπτυχο «Ιθάκη» - «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» αποχαιρετούσε όχι μόνο τον φιλοσοφικό μονόλογο (με την άμεση συγκινησι-ακή του φόρτιση και το διδακτισμό), αλλά και με την παραδοσιακή μυθολογική πλοκή. Στο


19


εξής την ύλη για τα «αρχαία» ποιήματά του θα την αντλεί από την ιστορία, ανιχνεύοντας τρόπους έμμε-σης υποβολής μέσω μιας «απευθείας μετάδοσης», με φαινομενικά αμέτοχη αναπαράσταση του ιστορικού επεισοδίου (αυτοαποκάλυψη ύλης) μέσω δραματικών μονολόγων και διαλόγων (αυτοαποκάλυψη χαρακτή-ρων). Την ιδιαίτερη προσοχή του ποιητή θα προσελ-κύουν τα περιφερειακά ιστορικά πρόσωπα, μορφές που μπορεί να τις πλάσει με μεγαλύτερη ελευθερία, με ξεχωριστή αίσθηση ζωντάνιας και αλήθειας. Καλ-

λιεργώντας το effect της αξιοπιστίας ντοκουμέντου (βέβαιο στίγμα της ιστορίας), ο Καβάφης το προε-κτείνει σε όλο το πεδίο της ποίησής του, ιστορικό και σύγχρονο, φωτίζοντας όλο και πιο συνειδητά στα μοντέλα του το παν-χρονικό, πανανθρώπινο υπόστρω-μα.

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος

Η ΠΟΛΙΣ

Είπες^ «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή^κ’ είν’ η καρδιά μου — σαν νεκρός — θαμένη.Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δωερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.»

Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάςτους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς^και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού - μη ελπίζεις -δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώστην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.


20


ΙΘΑΚΗ

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτήσυγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναιπου με τι ευχαρίστησι, με τι χαράθα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους^να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,

Ο πιο ασφαλής τρόπoς για να γνωρίσουμε τις ιδέες

και την ποιητική του Καβάφη είναι ν’ ακούσουμε, όσο μπορούμε καλύτερα, τι μας λένε τα ποιήματά του. Όλοι μας ονομάζουμε τον Καβάφη Αλεξανδρινό. Το επίθετο θα χρειαζότανε αρκετό ξεκαθάρισμα, νομίζω.

Αλλά αν υπάρχει, και για μένα, το αλεξανδρινό στοιχείο στον Καβάφη, ασφαλώς είναι τούτο: ο

απατηλός γέρος της αλεξανδρινής θάλασσας, που ολοένα ξέφευγε, αλλάζοντας μορφές –ο Πρωτέας όπως τον έγραψε ο Όμηρος:

Οὐδ’ ὁ γέρων δολίης ἐπελήθετο τέχνης! (δ 455)

Γι’ αυτό πρέπει να φυλαγό- μαστε, όχι μόνο από τη δική μας ροπή να παρασυρθούμε στα πράγματα που μας αρέσουν, αλλά και από το να παίρνουμε πάντα τοις μετρητοίς την επιφανειακή σημασία των λόγων ή των

διαλεκτικών τεχνασμάτων του Καβάφη.

Η προσωπική μου ιδέα είναι ότι από μια ορισμένη στιγμή και πέρα –τη στιγμή αυτή την τοποθετώ στα 1910 περίπου- το καβαφικό έργο πρέπει να διαβάζεται και να κρίνεται όχι σα μια σειρά από χωριστά ποιήματα, αλλά σαν ένα και μόνο ποίημα εν προόδω -ένα «work in progress», όπως θα ‘λεγε ο James Joyce- που τερματίζει ο θάνατος.


21


Ο Καβάφης είναι, νομίζω, ο «δυσκολότερος» ποιητής της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας και τον καταλαβαίνουμε πολύ καλύτερα όταν τον διαβάσουμε με το συναίσθημα της παρουσίας του συνολικού του έργου.

Αυτή η ενότητα είναι η χάρη του, και μ’ αυτό τον τρόπο θα τον αντικρίσω.


Μακρύς και ακανθώδης υπήρξε για τον Καβάφη ο δρόμος

προς την αναγνώριση, αλλά και προς την κατάκτηση της δικής του φωνής. Η Αλεξάνδρεια, όπου του έμελλε να γεννηθεί, να ζήσει όλη τη ζωή του και να πεθάνει, στάθηκε γι’ αυτόν μια ευτυχισμένη δημιουργική ανακάλυψη, το μοντέλο του κόσμου, αλλά το εύρημα ήρθε αργά, μετά από πολύχρονη κι επίμονη πάλη με τον εαυτό του και με την Αλεξάνδρεια.

Θα έχει περάσει τα σαράντα όταν, μαντεύοντας τις συμβολικές της δυνατότητες, θα συμφιλιωθεί με την πραγματικότητά της. Τότε, στην «Ιθάκη», θα συνδέσει το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης με την αστείρευτη χαρά της μάθησης, με την προσήλωση στην υψηλή σκέψη και την εκλεκτή συγκίνηση που αναπτερώνει το ταξίδι της ζωής.

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος

σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά^σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει^και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.


22


ΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙΣ

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Η τάση αυτή – της συναισθη-ματικής προσγείωσης- θα

γίνει από τις κυρίαρχες στη γραφή του Καβάφη. «…όσο προχωρούν τα χρόνια», σημειώνει ο Σεφέρης, «μοιάζει να παραμερίζει ολοένα την απλαισίωτη έκφραση της συγκίνη-σης. Ακόμη περισσότερο. Όχι μόνο μοιάζει να επιμένει στην ευκινησία

των χαρακτήρων, την αδρότητα των πραγμάτων, και το καθαρό κοίταγμα των γεγονότων, που απαρτίζουν την «αντικειμενική συστοιχία» της συ-γκίνησής του, αλλά και να σβήνει, να ουδετεροποιεί κάθε άλλου είδους συγκινημένη έκφραση, είτε με την ευρωστία της γλώσσας, είτε με τη χρησιμοποίηση άλλων ποιητικών

τρόπων, εικόνων, παρομοιώσεων ή μεταφορών. Και αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που ονόμασαν τον Καβάφη έναν άχαρο πεζολόγο».

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκα-

για), εκδ. Νάρκισσος


23


Η ποίηση δεν εκφράζει αλήθειες, με την επιστημονική σημασία

της λέξης, ούτε ανακαλύπτει φιλοσο-φίες και κοσμοθεωρίες, χρησιμοποιεί την επιστήμη και τη φιλοσοφία των άλλων, αν της χρειάζουνται. Η ποί-ηση δεν είναι για προσωπικές εξομο-λογήσεις, κι αν τις κάνει δεν είναι αυτές που τη σώζουν. Δεν προσπαθεί να εκφράσει την προσωπικότητα των ποιητών, μάλλον προσπαθεί να την καταργήσει, όπως έγραφε ο Έλιοτ. Αλλά κάνοντας αυτό, εκφράζει μιαν

άλλη προσωπικότητα, που ανήκει σε όλους. Όποιος χάσει τη ζωή του θα την έβρει, λέει το Ευαγγέλιο. Έτσι, ας μη γυρεύουμε από τον ποιητή, για να τον αισθανθούμε, τα μικρά καθημερινά της ζωής του που νομί-ζουμε ότι εκφράζει. Τα μικρά αυτά περιστατικά, αν έγιναν ποίηση, είναι περιστατικά δικά σας και δικά μου και εκείνων που έφυγαν και εκείνων που θα ’ρθουν ύστερα από μας. Αν δεν ήταν έτσι, ποίηση δεν θα υπήρ-χε. Μπορείτε να κάμετε μόνοι σας το

πείραμα. Διαβάστε μια ραψωδία του Ομήρου και κοιτάχτε αν, στα σημεία που σας συγκινούν, αυτό που αισθα-νόσαστε είναι απλά και μόνο μια αρ-χαιολογική αναδρομή, ή μήπως είναι ένα συναίσθημα θρεμμένο από όλη την ανθρώπινη πείρα που μεσολάβη-σε από την παλιά εκείνη εποχή ως τη σημερινή στιγμή σας.


ΤΡωΕΣ

Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων^είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.Κομμάτι κατορθώνουμε^ κομμάτιπαίρνουμ’ επάνω μας^ κι αρχίζουμενάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες.

Μα πάντα κάτι βγαίνει και μας σταματά.Ο Aχιλλεύς στην τάφρον εμπροστά μαςβγαίνει και με φωνές μεγάλες μάς τρομάζει.—

Είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμηθ’ αλλάξουμε της τύχης την καταφορά,κ’ έξω στεκόμεθα ν’ αγωνισθούμε.

Aλλ’ όταν η μεγάλη κρίσις έλθει,η τόλμη κι η απόφασίς μας χάνονται^ταράττεται η ψυχή μας, παραλύει^κι ολόγυρα απ’ τα τείχη τρέχουμεζητώντας να γλυτώσουμε με την φυγή.

Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν κ’ αισθήματα.Πικρά για μας ο Πρίαμος κ’ η Εκάβη κλαίνε.


24


ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ

Μαζεύθηκαν οι Aλεξανδρινοίνα δουν της Κλεοπάτρας τα παιδιά,τον Καισαρίωνα, και τα μικρά του αδέρφια,Aλέξανδρο και Πτολεμαίο, που πρώτηφορά τα βγάζαν έξω στο Γυμνάσιο,εκεί να τα κηρύξουν βασιλείς,μες στη λαμπρή παράταξι των στρατιωτών.

Ο Aλέξανδρος— τον είπαν βασιλέατης Aρμενίας, της Μηδίας, και των Πάρθων.Ο Πτολεμαίος— τον είπαν βασιλέατης Κιλικίας, της Συρίας, και της Φοινίκης.Ο Καισαρίων στέκονταν πιο εμπροστά,ντυμένος σε μετάξι τριανταφυλλί,στο στήθος του ανθοδέσμη από υακίνθους,η ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι αμεθύστων,δεμένα τα ποδήματά του μ’ άσπρεςκορδέλλες κεντημένες με ροδόχροα μαργαριτάρια.

Αν η ποίηση δεν ήταν ριζωμένη στο σώμα μας και στον κόσμο που

ζούμε, θα ήταν λιγόζωο πράγμα. Θα ήταν λιγόζωο πράγμα αν σταματούσε μονάχα εκεί. Δεν ξέρουμε πού τελειώ-νει η ποίηση. Μπορούμε τώρα, ύστερα από τη μεγάλη αυτή παρένθεση, να ξανακοιτάξουμε το λόγο του Καβάφη: «Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός». Έλε-γα πως δεν μπορεί να σημαίνει τίποτε

άλλο παρά τον ποιητή που έχει την ιστορική αίσθηση. […] Πάνω σ’ αυτό το θέμα ο Έλιοτ έχει πολύ συγκεκρι-μένες ιδέες. Ας δούμε ορισμένες χαρα-κτηριστικές.

Η ιστορική αίσθηση για τον Έλιοτ «συνεπάγεται την αντίληψη όχι μόνο του παρωχημένου, του παρελθόντος, αλλά και της παρουσίας του» και «εξαναγκάζει τον άνθρωπο να γράφει

όχι μόνο με τη δική του γενιά μέσα στα κόκαλά του, αλλά με το συναίσθημα ότι ολόκληρη η λογοτεχνία της Ευ-ρώπης, αρχίζοντας από τον Όμηρο…, αποτελεί μια ταυτόχρονη τάξη». Δεν είναι μια νωχελική εγκατάλειψη σε χλιαρές παλιές συνήθειες, αλλά είναι «αυτό που δίνει στο συγγραφέα την οξύτερη συνείδησης της θέσης του μέσα στο χρόνο, του συγχρονισμού του».


25


Η ιστορική συνείδηση παρέχει ακόμα στο σημερινό συγγραφέα μια μέθοδο για να διατυπώσει «ορισμένα μόνιμα στοιχεία της ανθρώπινης φύ-σης», και, συνάμα, «να δώσει μορφή και σημασία στο απέραντο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι ο σύγχρονος κόσμος».

Δεν ξέρω ποιες ήταν οι δοξασίες του Καβάφη για τον σύγχρονο κόσμο,

ούτε για την αξία του ανθρώπου γε-νικά. Αλλά κοιτάζοντας το έργο του είμαι υποχρεωμένος να παρατηρήσω ότι η ποιητική συνείδησή του συμπε-ριφέρεται σα να ήταν σύμφωνη μ’ αυτές τις ιδέες, και η ιστορική του αίσθηση όχι μόνο τον κάνει οξύτατα σύγχρονο, αλλά και συνάμα του παρέχει την ίδια μέθοδο. Το μόνιμο ανθρώπινο στοιχείο που διατυπώνει ατέλειωτα ο Καβάφης,

και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από οποιοδήποτε άλλο γνώρισμα της ποίη-σής του, είναι η απάτη, είναι ο εμπαιγ-μός, και το πανόραμα που μορφώνουν τα ποιήματά του είναι ένας κόσμος απατημένων και απατεώνων.


Aυτόν τον είπαν πιότερο από τους μικρούς,αυτόν τον είπαν Βασιλέα των Βασιλέων.

Οι Aλεξανδρινοί ένοιωθαν βέβαιαπου ήσαν λόγια αυτά και θεατρικά.

Aλλά η μέρα ήτανε ζεστή και ποιητική,ο ουρανός ένα γαλάζιο ανοιχτό,το Aλεξανδρινό Γυμνάσιον έναθριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης,των αυλικών η πολυτέλεια έκτακτη,ο Καισαρίων όλο χάρις κι εμορφιά(της Κλεοπάτρας υιός, αίμα των Λαγιδών)^κ’ οι Aλεξανδρινοί έτρεχαν πια στην εορτή,κ’ ενθουσιάζονταν, κ’ επευφημούσανελληνικά, κ’ αιγυπτιακά, και ποιοι εβραίικα,γοητευμένοι με τ’ ωραίο θέαμα—μ’ όλο που βέβαια ήξευραν τι άξιζαν αυτά,τι κούφια λόγια ήσανε αυτές η βασιλείες.


26


Πόσο βαθειά θα κολακευόταν ο Καβάφης αν άκουγε να τον παρο-

μοιάζουν με τον Πρωτέα… Αυτό είχε φτάσει να αισθάνεται για τον εαυτό του μπρος το τέλος της ζωής του. Όταν το 1930 μου έλεγε –κι εδώ νομίζω πως μπορώ να επικαλεστώ μια πρoσωπική μου μαρτυρία, αφού υπάρχει καταγραμ-μένη χρόνια τώρα από τον κ. Μαλά-νο: «Είμαι κι εγώ Ελληνικός», μέσα στη σκέψη του δουλεύονταν οι στίχοι που θα γράψει τον επόμενο χρόνο: [το

ποίημα Στα 200 π.Χ.]. Ο Καβάφης και πριν και μετά τα 1910 εκφράζει την εποχή του, κοιταγμένη μέσα από το πρίσμα ενός τομέα της: του παροικια-κού ελληνισμού. Το σύμπλεγμα Πρωτέας–ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών, το μυστικό δηλαδή της επιβίωσης του ελληνισμού της διασποράς, το έκαμε πυρήνα της βιοθεωρίας του, όταν μετά-θεσε τις ελπίδες της προέκτασής του μέσα στο χρόνο από το ηθικοκοινωνι-

κό στάδιο στο ποιητικό. Αυτό εξηγεί και το μεγάλο του πόθο να ξαπλωθεί η «Ελληνική Λαλιά» «ως μέσα στην Βακτριανή». Θα εξασφαλιζόταν μ’ αυτό τον τρόπο το πλήθος των ανα-γνωστών που δεν έπαψε να ονειρεύεται για το έργο του.

Στρατής Τσίρκας, «Ο απατηλός γέρος» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του

Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

ΣΤΑ 200 π.Χ.

«Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων—»

Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμεπως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτηγια την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάταιγια να τους οδηγούν και για να τους προστάζουνσαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστεμια πανελλήνια εκστρατεία χωρίςΣπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγόδεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.A βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».

Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται.

Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό^και στην Ισσό μετά^ και στην τελειωτικήτην μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατόςπου στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ’ εσαρώθη.


27


Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,την νικηφόρα, την περίλαμπρη,την περιλάλητη, την δοξασμένηως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς^ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς^ οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς,οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοιεπίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας,κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.Με τες εκτεταμένες επικράτειες,με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιάώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς.

Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

Το ποίημα αυτό μνημειώνει και μιάν άλλη νίκη του Καβάφη και του

Ελληνισμού. Βρισκόμαστε στα χρόνια όπου ο καταποντισμός της Μεγάλης Ιδέας έχει αφήσει το έθνος μας χωρίς κοσμικό αντιστύλι, χωρίς ιστορικό ιδανικό. Ο ανασταλτικός αντίχτυπος στις οξύτερες συνειδήσεις, και μάλιστα στους ποιητές, είναι ολοφάνερος: η στά-ση των νεοτέρων, ως την ώρα του Σεφέ-ρη, πολώνεται γύρω από την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, ενώ ο πρωτογέροντας

Παλαμάς βυθίζεται ολοένα μέσα στην Νύχτα του Φήμιου. Την ίδια ώρα, η γε-νιά του 1910, που βρίσκεται στην ακμή της, νιώθει πως πρέπει με κάθε θυσία να αντικαταστήσει την Μεγάλη Ιδέα με ένα υπερεθνικόν ιδανικό ριζωμένο στα ελληνικά δεδομένα: έτσι, ο Σικε-λιανός, αφού παρατήσει στην μέση Το Πάσχα των Ελλήνων για να γράψει το Ανοιχτό υπόμνημα στη Μεγαλειότητά του, γαντζώνεται απεγνωσμένα από την Δελφικήν Ιδέα. [...] Μονάχα ο Καβά-

φης, «σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρ-ραλέος», θα συνεχίσει ακλόνητος τον δημιουργικό δρόμο της ιστορικής του αίσθησης. Δρόμο που τότε ήταν κρυμ-μένος από τα μάτια των Ελλαδικών, οι οποίοι το πολύ διανοητικά μπορούσαν να συλλάβουν την διαχρονική ουσία του Ελληνισμού: «την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών».

Γ.Π.Σαββίδης, «Η πολιτική αίσθηση στον Καβά-φη» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση

του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης


28


ΕΙΣ ΤΑ ΠΕΡΙΧωΡΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ

Σαστίσαμε στην Aντιόχειαν όταν μάθαμετα νέα καμώματα του Ιουλιανού.

Ο Aπόλλων εξηγήθηκε με λόγου του, στην Δάφνη!Χρησμό δεν ήθελε να δώσει (σκοτισθήκαμε!),σκοπό δεν τόχε να μιλήσει μαντικώς, αν πρώταδεν καθαρίζονταν το εν Δάφνη τέμενός του.Τον ενοχλούσαν, δήλωσεν, οι γειτονεύοντες νεκροί.

Στην Δάφνη βρίσκονταν τάφοι πολλοί.—Ένας απ’ τους εκεί ενταφιασμένουςήταν ο θαυμαστός, της εκκλησίας μας δόξα,ο άγιος, ο καλλίνικος μάρτυς Βαβύλας.

Aυτόν αινίττονταν, αυτόν φοβούνταν ο ψευτοθεός.Όσο τον ένοιωθε κοντά δεν κόταενα βγάλει τους χρησμούς του^ τσιμουδιά.(Τους τρέμουνε τους μάρτυράς μας οι ψευτοθεοί.)

Aνασκουμπώθηκεν ο ανόσιος Ιουλιανός,νεύριασε και ξεφώνιζε: «Σηκώστε, μεταφέρτε τον,βγάλτε τον τούτον τον Βαβύλα αμέσως.

Στα χαρτιά του βρέθηκε ένα ποίημα γραμμένο το πολύ ένα χρόνο πριν πεθάνει, για το οποίο θα

έπρεπε να μας είχαν προδιαθέσει πολλές από τις παλαιότερες συνθέσεις του. Ένα ποίημα όπου σαν καλός πολιτικός (μερικοί θα έλεγαν: μάλλον σαν ρεαλιστής ελληνορθόδοξος) κα-τορθώνει να εξισορροπήσει τα ανθρώπινα πάθη: όχι με την συγχώρεση (που είναι προνόμιο των θεών) αλλά με την δραστική αγάπη. Το ποίημα αυτό -που

ο αείμνηστος κληρονόμος του ποιητή ορθότατα το περιέλαβε στην μεταθανάτια έκδοση του καβαφι-κού σώματος- τιτλοφορείται «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας».

Γ.Π.Σαββίδης, «Η πολιτική αίσθηση στον Καβάφη» (στο συλλο-γικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης


29


Aκούς εκεί; Ο Aπόλλων ενοχλείται.Σηκώστε τον, αρπάξτε τον ευθύς.Ξεθάψτε τον, πάρτε τον όπου θέτε.Βγάλτε τον, διώξτε τον. Παίζουμε τώρα;Ο Aπόλλων είπε να καθαρισθεί το τέμενος.»

Το πήραμε, το πήγαμε το άγιο λείψανον αλλού^το πήραμε, το πήγαμε εν αγάπη κ’ εν τιμή.

Κι ωραία τωόντι πρόκοψε το τέμενος.Δεν άργησε καθόλου, και φωτιάμεγάλη κόρωσε: μια φοβερή φωτιά:και κάηκε και το τέμενος κι ο Aπόλλων.

Στάχτη το είδωλο^ για σάρωμα, με τα σκουπίδια.

Έσκασε ο Ιουλιανός και διέδοσε—τι άλλο θα έκαμνε— πως η φωτιά ήταν βαλτήαπό τους Χριστιανούς εμάς. Aς πάει να λέει.Δεν αποδείχθηκε^ ας πάει να λέει.Το ουσιώδες είναι που έσκασε.

Η λεπτή τεχνική και η οικονομία του όψιμου τρόπου του Καβάφη, και κυρίως η ικανότητά

του να φτιάχνει ένα ιστορικό πλαίσιο χωρίς να γίνε-ται σχολαστικός, και να προβάλλει ένα πολύπλοκο όραμα χωρίς να γίνεται διδακτικός –κάποτε, ακόμα και χωρίς να μιλάει- δείχνουν καθαρά μερικά από τα πλεονεκτήματα που συνοδεύουν το χτίσιμο αυτού του μύθου εν προόδω με τα χρόνια. Φτάνουμε στα τελευ-ταία του ποιήματα μ’ έναν καθιερωμένο κώδικα που καθοδηγεί την οπτική μας για τους πρωταγωνιστές

του, ένα τρόπο ζωής που προσφέρει το ευρύτερο πλαίσιο για όποιο επιμέρους δράμα θέλει να μας παρουσιάσει ο ποιητής, μια σειρά αλληλένδετων αναφορών που συ-μπληρώνουν όποια ιστορική στιγμή απεικονίζει και, το σπουδαιότερο απ’ όλα, ένα τύπο στάσεων που μας βοηθάει να δούμε όσα συνεπάγεται η επεκτεινόμενη προοπτική του.Edmund Keeley, «Η οικουμενική προοπτική» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκ-δόσεις Κρήτης


30


ΚΤΙΣΤΑΙ

Η Πρόοδος οικοδομή είναι μεγάλη — φέρεικαθείς τον λίθον του^ ο εις λόγους, βουλάς, ο άλλοςπράξεις — και καθημερινώς την κεφαλήν της αίρειυψηλοτέραν. Θύελλα, αιφνίδιός τις σάλος

εάν επέλθη, σωρηδόν οι αγαθοί εργάταιορμώσι και το φρούδον των υπερασπίζοντ’ έργον.Φρούδον, διότι καθενός ο βίος δαπανάταιυπέρ μελλούσης γενεάς, κακώσεις, πόνους στέργων,

ίνα η γενεά αυτή γνωρίση ευτυχίανάδολον, και μακράν ζωήν, και πλούτον, και σοφίανχωρίς ιδρώτα ποταπόν, ή δούλην εργασίαν.

Aλλ’ η μυθώδης γενεά ουδέποτε θα ζήση^η τελειότης του αυτή το έργον θα κρημνίσηκ’ εκ νέου πας ο μάταιος κόπος αυτών θ’ αρχίση.

Αποκηρυγμένα

31

Ο ΟΙΔΙΠΟΥΣ

Εγράφη έπειτα από ανάγνωσιν περιγραφής της ζωγραφιάς«Ο Οιδίπους και η Σφιγξ» του Γουστάβου Μορώ.

Επάνω του η Σφιγξ είναι πεσμένημε δόντια και με νύχια τεντωμένακαι μ’ όλην της ζωής την αγριάδα.Ο Οιδίπους έπεσε στην πρώτη ορμή της,τον τρόμαξεν η πρώτη εμφάνισή της —τέτοια μορφή και τέτοιαν ομιλίαδεν είχε φαντασθή ποτέ έως τότε.Μα μ’ όλο που ακκουμπά τα δυο του πόδιατο τέρας στου Οιδίποδος το στήθος,συνήλθε εκείνος γρήγορα — και διόλουτώρα δεν την φοβάται πια, γιατί έχειτην λύσιν έτοιμη και θα νικήση.Κι’ όμως δεν χαίρεται γι’ αυτήν την νίκη.Το βλέμμα του μελαγχολία γεμάτοτην Σφίγγα δεν κυττάζει, βλέπει πέρατον δρόμο τον στενό που πάει στας Θήβας,και που στον Κολωνό θ’ αποτελειώση.Και καθαρά προαισθάνεται η ψυχή τουπου η Σφιγξ εκεί θα τον μιλήση πάλιμε δυσκολώτερα και πιο μεγάλααινίγματα που απάντησι δεν έχουν.

ΑποκηρυγμέναΑποκηρυγμένα

32


ΤΟ ΝΙΧωΡΙ

Ξένε, σαν δης ένα χωριό όπου γελάει η φύσις,κ’ εις κάθε πλάτανο κοντά που κρύπτεται μια κόρηωραία σαν το τριαντάφυλλο — εκεί να σταματήσης^ έφθασες, ξένε, στο Νιχώρι.

Κι όταν το βράδυ έλθη, αν βγης έξω να περπατήσηςκαι βρης εμπρός σου καρυδιές, στον δρόμο μη προχώρειτου ταξιδιού σου πια. Aλλού ποιον τόπο θα ζητήσης καλύτερον απ’ το Νιχώρι.

Τέτοια δροσιά δεν έχουνε αλλού στον κόσμο οι βρύσεις,των λόφων του την αρχοντιά αλλού δεν έχουν όρη^και με της γης την μυρωδιά μονάχα θα μεθύσης, ολίγο αν μείνης στο Νιχώρι.

Την πρασινάδα που θα δης εκεί να μην ελπίσης

που σ’ άλλο μέρος θα την βρης. Aπ’ το βουνό θεώρειτους κάμπους κάτω και ειπέ πώς να μην αγαπήσης αυτό μας το μικρό Νιχώρι.

Πως αγαπώ υπερβολές, ω ξένε, μη νομίσης.Υπάρχουν τόποι εύφοροι πολλοί και καρποφόροι.Πλην έχουν κάτι χωριστό, και συ θα ομολογήσης,

καρποί και άνθη στο Νιχώρι.

Εάν στης Κουμαριώτισσας της Παναγίας θελήσηςτην εκκλησία να μπης μ’ εμέ, φανατικός συγχώρειαν είμ’ εκεί. Άλλην, θαρρώ, χάριν οι παρακλήσεις έχουνε στο πιστό Νιχώρι.

Aν δε να μείνης δεν μπορής, πριν, ξένε, αναχωρήσηςπρέπει να πας μια Κυριακή στην σκάλα στου Γρηγόρη^ειρήνη, νιάτα, και χαρά θα δης, και θα εννοήσης τι είναι αυτό μας το Νιχώρι.

Κρυμμένα

33

Κρυμμένα

ΤΟ ΠΙΟΝΙ

Πολλάκις, βλέποντας να παίζουν σκάκι,ακολουθεί το μάτι μου ένα Πιόνιοπού σιγά-σιγά τον δρόμο βρίσκεικαι στην υστερινή γραμμή προφθαίνει.Με τέτοια προθυμία πάει στην άκρηοπού θαρρείς πως βέβαια εδώ θ’ αρχίσουνοι απολαύσεις του κ’ οι αμοιβές του.Πολλές στον δρόμο κακουχίες βρίσκει.Λόγχες λοξά το ρίχνουν πεζοδρόμοι^τα κάστρα το χτυπούν με τες πλατειές τωνγραμμές• μέσα στα δυο τετράγωνά τωνγρήγοροι καβαλλάρηδες γυρεύουνμε δόλο να το κάμουν να σκαλώσει^κ’ εδώ κ’ εκεί με γωνιακή φοβέραμπαίνει στον δρόμο του κανένα πιόνιαπ’ το στρατόπεδο του εχθρού σταλμένο.

Aλλά γλιτώνει απ’ τους κινδύνους όλουςκαι στην υστερινή γραμμή προφθαίνει.

Τι θριαμβευτικά που εδώ προφθαίνει,στην φοβερή γραμμή την τελευταία^τι πρόθυμα στον θάνατό του αγγίζει!

Γιατί εδώ το Πιόνι θα πεθάνεικ’ ήσαν οι κόποι του προς τούτο μόνο.Για την βασίλισσα, που θα μας σώσει,για να την αναστήσει από τον τάφοήλθε να πέσει στου σκακιού τον άδη.

ΠΡΟΣΘΕΣΙΣ

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Κρυμμένα

34


Επίλογος

«Ο Καβάφης είναι, νομίζω, ο “δυσκολότερος” ποιητής της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας», είχε πει ο Σεφέρης.

Από γραμματολογική άποψη, αναμφισβήτητα κάπως έτσι έχουν τα πράγματα. Δεν είναι τυχαίο ότι γύρω από έναν τόσο περιορισμένο

αριθμό ποιημάτων μεγάλωσαν βουνά από μονογραφίες και άρθρα και το ρεύμα δεν φαίνεται να εξαντλείται. Κάθε άλλο: παρουσιάζονται νέες

οπτικές γωνίες, και πολλές απ’ αυτές απαιτούν πολύ εξειδικευμένη γνώση του αρχαίου πολιτισμού, της ιστορίας, της φιλοσοφίας.

Τροφή και χαρά για μελετητές και ειδικούς φίλους της λογοτεχνίας. Υπάρχει όμως και ένα άλλο πεδίο - της επικοινωνίας με ένα ευρύτερο

κοινό: τι προσκομίζει στο δικό του ψυχικό κόσμο, κατά πόσο του γίνεται αναγκαίος.

Έχω την εντύπωση πως για τον σημερινό αναγνώστη που διαβάζει τον Καβάφη όχι σαν γραμματολόγος, αλλά για την ψυχή του,

ο Καβάφης δεν είναι καθόλου δύσκολος ποιητής. Ανατρέχουμε σ’ αυτόν για να εκφράσουμε με τα δικά του λιτά,

προσγειωμένα, συγκρατημένα λόγια δικές μας σκέψεις για τα δικά μας προβλήματα - αιώνια προβλήματα του ανθρώπινου βίου.

Όπως συνηθίζουμε να λέμε τώρα - υπαρξιακά. Και θα ήθελα να υπογραμμίσω - συνειδησιακά.

Εκεί γίνεται και, πιστεύω, θα γίνεται πάντα η συνάντηση του Καβάφη με τους σημερινούς και μελλοντικούς αναγνώστες του.

Κ.Π. Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος

ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ http://odikosmaskavafis.com

Τα εικαστικά έργα της παρούσας έκδοσης:Σελ. 7, Καντήλι καλυμμένο, Χρήστος Μποκόρος, 2000Σελ. 8, Γιαννούλης Χαλεπάς, 1937Σελ. 11, Two Men Walking in a Field, Georges-Pierre SeuratΣελ. 13, Κάστρο, Ράλλης ΚοψίδηςΣελ. 14-15, Η Σχολή των Αθηνών (Scuola di Αtene), Ραφαέλ, 1510Σελ. 16, Το Τάμα, Νικόλαος Γύζης, 1874 Σελ. 17, Το λιμάνι της Κοπεγχάγης, Ιωάννης Αλταμούρας, 1874Σελ. 18-19, Piazza, Alberto Giacometti, 1947Σελ. 20, Άποψη από την ΑλεξάνδρειαΣελ. 21, “Ἀχχιλεύς θνῄσκων” , Ernst Herter, 1884, Αχχίλειον, Κέρκυρα.Σελ. 22-23, Ιδού ο Νυμφίος έρχεται, Νικόλαος Γύζης, 1895Σελ. 24, Μέγας Αλέξανδρος, Φώτης Κόντογλου Σελ. 25, Αλέξανδρος Φιλίππου και Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων, Νίκος ΕγγονόπουλοςΣελ. 26-27, Αθηνά, Αχιλλέας ΔρούγκαςΣελ. 28, Stone Breaker, Le Raincy, Georges-Pierre SeuratΣελ. 29, Ο Οιδίπους και η Σφιγξ, Gustave MoreauΣελ. 30, Καβάφης, Ασπασία Παπαδοπεράκη, Νιχώρι Σελ. 31, Draped Reclining Figure, Henry Moore, 1953

Το 2013 συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από τη γέννηση και 80 χρόνια από το θάνατο του Κ.Π. Καβάφη. Με αφορμή το έτος Καβάφη, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αφιέρωσε το 3ο Παναρσακειακό Μαθητικό Συνέδριο, για το σχολικό έτος 2013-2014, στον Αλεξανδρινό ποιητή. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας των μαθητών μας για τη συμμετοχή τους στο Συνέδριο αυτό, δημιουργήθηκε από το Β΄ Αρσάκειο – Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης ένας δικτυακός τόπος, www.odikosmaskavafis.com, με πρωτοβουλία και ευθύνη του φιλολόγου καθηγητή μας Μιχάλη Καπετανή σε συνεργασία με μαθητές μας της Γ΄ τάξης. Την τεχνική υποστήριξη της ιστοσελίδας έχουν αναλάβει ο υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων-επικοινωνίας και ιστοσελίδας της Φ.Ε. Γιώργος Τράπαλης και η Καθηγήτρια Γερμανικής του Β΄ Αρσακείου Γυμνασίου Ψυχικού Αγγέλα Μεταλληνού, τους οποίους ευχαριστούμε θερμά. Ο συγκεκριμένος δικτυακός χώρος προορίζεται για πληροφορίες σχετικές με το Μαθητικό Συνέδριο, εργασίες και παρουσιάσεις του Συνεδρίου, αγαπημένα ποιήματα του Καβάφη, σχόλια και κριτικές, εικαστικά έργα, απαγγελίες Καβαφικών ποιημάτων και μεταφράσεών τους σε ευρωπαϊκές γλώσσες, μελοποιήσεις Καβαφικών ποιημάτων και άλλες δημιουργίες, σε διάφορες μορφές λόγου και τέχνης, εμπνευσμένες από τον Έλληνα οικουμενικό ποιητή. Προσδοκούμε ο ηλεκτρονικός αυτός χώρος να αποτελέσει μια ευκαιρία επικοινωνίας και διαλόγου ανάμεσα σε μαθητές και καθηγητές του Σχολείου μας, οι οποίοι εργάζονται προετοιμαζόμενοι για το Συνέδριο Καβάφη, ή και σε όποιους άλλους φίλους της Καβαφικής ποίησης, ενώ παράλληλα θα μπορούσε το πλούσιο υλικό της ιστοσελίδας να αξιοποιηθεί και στη διδακτική πράξη. Νιώθω την ανάγκη να εκφράσω πολλές ευχαριστίες και πολλά συγχαρητήρια σε όλους, μαθητές και καθηγητές, που διαθέτουν πολύτιμο χρόνο και κόπο και φιλότιμα δραστηριοποιούνται για το Παναρσακειακό Μαθητικό Συνέδριο, κινούμενοι από την αγάπη τους για το μεγάλο ποιητή και το έργο του. Η Διευθύντρια Ευδοκία Ι. Γιαννικοπούλου

Β΄ Αρσάκειο-Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία

Documents

Ο δικός μας Καβάφης