เลม ๓ พทธธรรม พทธทาส

คาถาสดดจากสมเดจพระสงฆราชฯ

คำประกาศของยเนสโก

สารประธานคณะกรรมการอำนวยการจดงาน ๑๐๐ ป พทธทาสภกข

คำปรารภคณะอนกรรมการฝายหนงสออนสรณฯ

บทกวรอยปทานพทธทาส

คำนำ

บทนำ

๑. พทธทาส

พทธศาสนา

พทธทาส

ปณธาน ๓ ประการ

ธรรมโฆษณ

การเผยแผ ๓

อนโมทนา

สวนโมกข

ภาษาคน - ภาษาธรรม

๒. ธรรม

ธรรม

๓. กฎ

กฎ

กฎแหงสามญญลกษณะ: ไตรลกษณ

กฎแหงอทปปจจยตา – ปฏจจสมปบาท – กรรม

กฎแหงอรยสจจ ๔

มอตมมยตาอยกบตวกลวอะไร. ม ๙ “ต” อยกะตวกลวอะไร

๔. ชวต

ชวต

ชวตโวหาร

การดำรงชวต

ชาต – ความเกด

ความเกดทางจตวญญาณ

ความตาย

ธาต

ธาต ๓

ธาต ๖

ทกสงเปนสกวาธาต

ขนธ ๕

จต

อายตนะ

สงขาร

อารมณ

กเลส

ราคะ โทสะ โมหะ

ตณหา

ตณหา ๓

กน – กาม – เกยรต

กามารมณ

บาวบเดยว

โสเภณทางวญญาณ

นวรณ ๕

โรค

โรคทางวญญาณ

อาการของโรคทางวญญาณ ทปรากฏในปจจบน

กลางคนอดควน กลางวนเปนไฟ

ทกข

สข

นรก

สวรรค

บาป

บญ

ทำบญ ๓ แบบ

ภเขาหมาลยแหงวถพทธธรรม

พระพทธรปบงพระพทธเจา

คมภรบงพระธรรม

ลกชาวบานบงพระสงฆ

ความมดสขาว

ตวก ของก/ อหงการ มมงการ

ความเหนแกตว

สตว

คน

มนษย

เวลา

เกด – แก – เจบ – ตาย

สงสารวฏฏ

ชายหญง

การสมรสคชวตทแทจรงพอแมเพอนศตร

๕. โลก

โลก

วกฤตการณ

วฒนธรรมนำจม

เฟอ

ววฒนาการ

ปลาใหญกนปลาเลก

วตถนยม

การศกษาหมาหางดวน

การเมอง

ประชาธปไตยเสรนยม

เผดจการ

อธปไตยในทางธรรม

สงคม

สงคมนยมกบสวนเกนในพทธศาสนา

ธมมกสงคมนยม

เศรษฐ – นายทน

เศรษฐ

วฒนธรรม ๓ ชนด

ตะวนออก – ตะวนตก

วฒนธรรมของชาวพทธ

เอกลกษณไทย

ศาสนา

พทธธรรม

ศลธรรม

จตตนยม

การทำความเขาใจระหวางศาสนา

สนตภาพ

โลกแหงสนตภาพ

๖. มรรค

ความดบไมเหลอแหงทกข

เรยนชวตจากชวต

ทาง

ทางของใจ คอระบบปฏบต

มรรคมองคแปด

มชฌมาปฏปทา

อยอยางเปนเกลอกบธรรมชาต

เรยนจากมหรสพทางวญญาณ

หลกการปฏบตทแทจรง

ปจจบนธรรม

โพชฌงค ๗

โคตมสตร: เกณฑวดเรองความผด – ความถก

กาลามสตร ๑๐

แนวทางการใหรแจงตามวธธรรมชาต

ไตรสกขาศลหาสมาธปญญาสต – สมปชญญะ – สมาธ – ปญญาสตเปนสงจำเปนในทกกรณ

กมมฏฐาน – สมถะ – วปสสนาเคลดลบแบบเซนอานาปานสตวเวกสญญตาสำหรบฆราวาสแตงงานกบสญญตาเอาเชอโรคมาแกไขโรคการมธรรมะตลอดวนตลอดคน

การงาน/การพกผอนทำงานดวยจตวางชวตผเสอสนโดษกลยาณมตรการสมรสทางวญญาณทานการลออายความไมประมาทอยาตองละอายแมวการตกกระไดพลอยโจนสมครดบไมเหลอตายกอนตายสบายเหลอวธเตรยมตวตายการบวชบรรลธรรมไดถง ๕ เวลา

๗. ผล

สะอาด – สวาง – สงบ

ความหยดการเหนตามจรงตายเสยกอนตายโลกตตระวมตตโลกจตประภสสรไกวลยธรรมปรมตถสภาวธรรมอตมมยตาปญญาสญญตานพพาน

บรรณานกรมภาคผนวก

คณะกรรมการอำนวยการจดงาน ๑๐๐ ป พทธทาสภกข

คณะอนกรรมการฝายหนงสออนสรณ ๑๐๐ ป ชาตกาล พทธทาสภกข

คณะผจดทำ

บทนำ

เลม ๓ : พทธธรรม พทธทาส

งานเขยน เทศนา บรรยายและบนทกของพทธทาสภกข มมากเพยงพอทจะเปนหองสมด

ดวยตวเองได ทงน ยงไมนบเทปบนทกเสยงการบรรยายของทาน อกนบรอยนบพนมวน ทยงมได

ถอดคำออกมา เพอนำมาจดพมพหรอเผยแพรในรปอน

กระนนกตาม ทานพทธทาสกเนนยำเสมอวา แมจะมคตยดถอกนสบมา วาพระไตรปฎก

นนมถง ๘๔, ๐๐๐ พระธรรมขนธกตาม แตกสามารถยนยอทงหมดลงในแกนแท หวขอธรรม

หรอพระพทธพจนเพยงคำเดยวประโยคเดยวกได นฉนใด งานของทานพทธทาสกฉนนน ใน

บรรดางานทงหมดของทาน หากจะกลนกรองใหเหลอเพยงคำสอนหลกเพยงคำเดยวประโยคเดยว

ททานมงอธบายอยางแนวแนโดยตลอด กอาจทำไดเชนกน

กลาวอกนยหนง พทธธรรม ซงทานพทธทาสนำมาสบสาน ฟนฟ ตความ และนำเสนอ

ใหมนน สามารถจดแบงหมวดหมเพอการทำความเขาใจไดมากมายหลายวธ และสงทพทธทาสได

นำเสนอไวนน ยอมนำมาประมวลไดในหลายลกษณะเชนกน

เลม ๓ ของหนงสอชด พทธทาสยงอยไปไมมตาย น มเนอหาวาดวยคำอธบายของทาน

พทธทาสเกยวกบพทธธรรม รวมทงแนวความคดและบญญตตางๆ ททานนำเสนอพทธธรรม เพอ

สอสารกบผคนรวมสมย จงชอวา พทธธรรม พทธทาส และดงทไดกลาวมาขางตน หนงสอเลมน

จงเปนการนำเอางานของทานพทธทาส มาคดสรรและจดใหมในรปแบบหนง โดยมงหมายใหเปน

แหลงรวมงานสวนหนงของทาน ซงคณะผจดทำเหนวา สามารถสะทอนแนวความคดและคำสอน

ทสำคญๆ ของทานไดครอบคลมในระดบหนง

คณะผจดทำมงเนนไปท “คำไข” (keyword) หรอ “คำสำคญ” ทใชในการบญญตสาระหลก

และรายละเอยดของพทธธรรม รวมทงททานพทธทาสใชในการสอสารสโลกปจจบน การจด

หมวดหมจงใช “คำไข” จำนวนหนง เพอเปนชองทางในการประมวลคดเลอกเนอหา และนำเสนอ

เปนรปเลม และจากคำเหลาน จงไดคนควา คดเลอกขอเขยนและคำบรรยายของทานพทธทาสเอง

มารอยเรยงใหเกดคำอธบายชดหนงขน

เนอหาทงหมดจงเปนการ “อาน” พทธทาสตความและบรรยายพทธธรรม โดยมคำไขชด

หนงเปนจดเรมตนและเชอมโยงซงกนและกน

จากคำเหลาน เราจงนำมาจดเปนหมวดหมโดยกวาง เพอใหเกดโครงสรางแบบหนง ซงอาจ

ใชในการลำดบคำเหลานได โดยแบงออกเปน ๗ สวนดวยกน ประกอบดวย พทธทาส ธรรม กฎ

ชวต โลก มรรค ผล ในแตละสวนจงรวมคำทมลกษณะเดยวกนหรอใกลเคยงกน เขาไวดวยกน มาก

บางนอยบาง ตามแตกรณ

หนงสอเลมน จงอาจอานไดทงในลกษณะเรยงตามลำดบ เรมตนจากความเขาใจใน “พทธ

ทาส”; การอธบาย “ธรรม”; การจำแนก “กฎ”; บทวเคราะห วจารณ และคำสงสอนแนะนำเกยวกบ

“ชวต” และ “โลก”; การเขาสหนทางหรอ “มรรค” ทตองปฏบต; จบลงดวยความเขาใจใน “ผล”

เปนทสด หรออาจใชเปนเสมอนหนงสออภธานศพท เลอกอานเลอกศกษา ตามหมวดหรอ

กตามคำทสนใจใฝรเปนพเศษกได หรอแมจะอานแบบพลกผานโดยคราว จนพบคำหรอขอความท

“สะดดใจ หรอ “โดนใจ” ตามอารมณความนกคดในแตละชวงเวลา กไดเชนกน

อยางไรกตาม ในการจดทำเชนน คณะผจดทำตระหนกดวา เราไมอาจทำใหสมบรณแบบ

ในลกษณะใดลกษณะหนงไดทงสน แมคำทรวบรวมมานำเสนอน คงมทตกหลนขาดหายไปไมนอย

สวนเนอหาทคดเลอกมา คงมทไมครบถวนหรอชดเจนพอ อยางแนนอนมตองสงสย แตทงนทงนน

จดมงหมายสำคญอยทการประมวลไวเปนแหลงเบองตน เพอประกอบหนงสอชดนใหทำหนาทได

อยางรอบดาน กลาวคอ เลม ๑ นำเสนอ ชวตและการทำงาน ของพทธทาสภกข เลม ๒ นำเสนอ

ทศนะวาดวยการ สบสานปณธานพทธทาส และเลม ๓ น นำเสนอคำสอนอธบาย พทธธรรม โดย

พทธทาส ในสวนหนง โดยทงหมดกเพอเปนการจดประกายและสรางแรงบนดาลใจในโสตหนง

เนองในวาระครบรอบ ๑๐๐ ป ชาตกาล พทธทาสภกข น

พทธทาสยงอยไปไมมตาย เปนจรงได เพราะผลงานแหงธรรมโฆษณของพทธทาส ยงคง

เปนชองทางททำงานตอเนองสบไป ในการนำเราและคนทงหลายใหเขาถงแกนแทแหงพทธธรรม

นนเอง

วระ สมบรณ

บรรณาธการ

๑.พทธทาส

พทธทาส

พทธศาสนา

มรดกท ๑๐๐ : หวใจพทธศาสนาสำหรบคนทวไป ทงทกำลงปฏบตและทเสรจการปฏบตแลวนนคอ สจจธรรมทวา “สงทงปวงไมควรยดมนถอ

มน โดยความเปนตวตน ของตน”: ทกคนตองปฏบตสงน และไดรบผลของสงน.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๑๑)

โมคคลลานะ! เรายงจำไดอย, ทบพพารามนเอง, ทาวสกกะจอมเทพไดเขามาหาเราถงทอย อภวาทแลวยนอย ณ ทควร ไดถามคำนกะเราวา

“พระองคผเจรญ! วาโดยสงเขป, ดวยขอปฏบตเพยงเทาใด ภกษจงเปนผพนวเศษแลวเพราะความสนไปแหงตณหา ออกไปไดถงทสดยง เกษมจากโยคะ

ถงทสดยง มพรหมจรรยถงทสดยง จบกจถงทสดยง เปนผประเสรฐแหงเทพและมนษยทงหลาย?”. โมคคลลานะ! ครนทาวสกกะกลาวคำนแลว เราไดตอบวา “ทานผเปนจอมเทพ! หลกคดทภกษในศาสนานไดฟงแลว ยอมมอยวา ‘สงทงปวง

ไมควรเขาไปยดถอ’ ดงน. เมอเธอฟงดงนแลว ยอมรยงซงธรรม (ธรรมดา) ทงปวง, ครนรยงแลว กรอบร, ครนรอบรแลว ไดรสกความรสกอนใดอนหนง จะ

เปนสข หรอทกข หรอไมทกขไมสขกตาม เธอยอมมองเหนความไมเทยงแทในความรสก (เวทนา) ทงหลายเหลานนอย. เมอเธอมองเหนความไมเทยงในเวทนา ท.* เหลานน มองเหน (คอรสก) ความคลายกำหนด มองเหนความดบสนท มองเหนความสลดคน (ของตน) อยเนองนจ กไมยดถอดวยใจซงอะไรๆ

ในโลก, เมอไมยดถอกไมสะดงใจ, เมอไมสะดงใจ ชอวาดบสนทรอบ ในภายในนนเทยว, เธอยอมรสกตนชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยจบแลว กจท

ควรทำไดทำเสรจไปแลว กจอนทจะตองทำเพอความเปนอยางน มไดมอก ดงน. ทานผจอมเทพ! วาโดยสงเขป, ดวยขอปฏบตเพยงเทานแล ภกษชอวา

พนวเศษแลวเพราะความสนตณหา, ออกไปไดถงทสดยง มพรหมจรรยถงทสดยง จบกจถงทสดยง เปนผประเสรฐแหงเทพและมนษยทงหลาย”. โมคคลลานะ! เรายอมจำภาษตเรองความพนวเศษ เพราะความสนตณหา โดยยอๆ แกทาวสกกะผจอมเทพได ดงนแล.

(พทธประวตจากพระโอษฐ, ๒๕๒๓: ๔๕๙ – ๔๖๐)

อยากจะขอยนยนวา พทธศาสนาเหลยมซงชาวพทธจะตองสนใจทสดนน คอ เหลยมทเปนศาสนา ซงหมายถงวธปฏบตอนรวบรด เพอใหร

ความจรงวาสงทงปวงเปนอะไร จนถอนความยดถอหลงใหลตางๆ ออกมาเสยจากสงทงปวงได. การกระทำเชนนเรยกวาเราเขาถงตวพระพทธศาสนาในฐานะเปนพทธศาสนา: มผลดยงไปกวาทจะถอเปนเพยงศลธรรมขนพนฐาน และสจธรรมอนเปนความรทลกซงอยางเดยวโดยไมปฏบตอะไร, และเปนผลดกวาทจะถอเปนปรชญาทมไวคดไวนกไวเถยงกนอยางสนกๆ แลวไมละกเลสอะไรได หรอดกวาทจะถอเปนเพยงวฒนธรรมสำหรบการประพฤตทดงาม นา

เลอมใสในดานสงคมแตอยางเดยว.อยางนอยทสด เราทงหลายควรถอพทธศาสนาในฐานะเปนศลปะ (Art) ซงในทนหมายถงศลปะแหงการครองชวต คอเปนการกระทำทแยบ

คายสขม ในการทจะมชวตอยเปนมนษยใหนาดนาชม นาเลอมใสบชา เปนทจบอกจบใจแกคนทงหลาย จนคนอนพอใจทำตามเราดวยความสมครใจ ไม

ตองแคนเขนกน: เราจะมความงดงามในเบองตนดวยศลบรสทธ: มความงดงามในทามกลางดวยการมจตใจสงบเยน เหมาะสมทจะทำงานในดานจต: มความงดงามในเบองปลายดวยความสมบรณแหงปญญา คอรแจงสงทงปวงวาอะไรเปนอะไร จนไมมความทกขเกดขนเพราะสงทงปวงนน.

(คมอมนษย, ๒๕๔๘: ๒๓-๒๔)

พทธศาสนาแปลวาศาสนาของผร เพราะพทธะแปลวาผร คอรความจรงของสงทงปวงไดถกตอง เพราะฉะนนพทธศาสนาจงเปนศาสนาทอาศย

สตปญญา; หรออาศยวชาความรทถกตอง เพอทำลายความทกขและตนเหตของความทกขเหลานน.(คมอมนษย, ๒๕๔๘: ๑๔)

* ท. คอ ตวยอของคำวา ทงหลาย ทานพทธทาสมกใชเชนน

2

ททานตรสวา “ใบไมกำมอเดยว” คอใบไมหมดทงปา แตวาทรงนำมาสอนเทากบใบไมกำมอเดยว กคอเรองน คอเรอง ทกข, เหตใหเกดทกข,

ความดบทกข, ทางถงความดบทกข. ในทอน พระพทธเจาทานสรปเหลอเพยงสองวา: “เมอกอนกด เวลานกด ตถาคตพดแตเรองทกข กบความดบทกข”

มสองเรองเทานน. ในเวลาอนอก เมอมผถามวา เรองทงหมดนสรปใหเหลอประโยคเดยวท กทรงสรปวา: “ธรรมทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน”. เมอธรรมทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมนแลว ควรจะเหนอยวา ไปยดมนถอมนนใชไมได มนไมไหว, มนจะทำใหเกดความโง คอ อวชชา ขนมาได. ตวการของความทกขมนอยทมอปาทานนน; ไมมอวชชา กไมมอปาทาน: ไมมความยดมนถอมน กไมมทกข. เพราะฉะนนคำสอนประโยคทสนทสดกคอ “ทกสง

ไมควร ยดมน ถอมน” เปนคำสอนของพระพทธเจา. ถาขยายเปน ๒ กมเรองทกข กบเรองความดบทกข. ถาขยายเปน ๔ กคอ ทกข เหตใหเกดทกข ความ

ดบทกข ทางใหเกดความดบทกข.(บรมธรรม, ๒๕๔๗, ๓๔ -๓๕)

เมอพระอสสชไดมาพบกบพระสารบตรกอนไดบวช; พระสารบตรไดถามถงใจความของพระพทธศาสนาวามอยอยางไรโดยยอทสด. พระอสสชไดตอบวา “สงเหลาใดเกดมาเพราะมเหตทำใหเกด พระตถาคตเจาแสดงเหตของสงเหลานน พรอมทงแสดงความดบสนเชงของสงเหลานนเพราะหมด

เหต: พระสมณเจาตรสอยางน”. ...พระพทธศาสนาบอกใหเรารวาสงทงหลายไมมตวตน มแตการปรงแตงกนไปและมความทกขรวมอยในนนดวย เพราะความไมมอสระจงตอง

เปนไปตามอำนาจของเหต. จะไมมความทกขกตอเมอหยด, จะหมดไดกเมอดบเหตเพอไมใหมการปรง. ขอนเปนการบอกใหรวาอะไรเปนอะไรอยางลกซงทสดเทาทผมสตปญญาจะบอกได นบวาเปนหวใจพทธศาสนาจรงๆ. การบอกนคอบอกใหรวาสงทงปวงเปนแตเรองของมายา อยาไปหลงยดถอจนชอบ

หรอชงมนเขา. เมอทำจตใจใหเปนอสระไดจรงๆ แลวนนแหละ คอการออกมาเสยไดจากอำนาจของเหต เปนการดบเหตเสยได เรากจะไมตองเปนทกข

เพราะความชอบหรอความชงอกตอไป.(คมอมนษย, ๒๕๔๘: ๓๒-๓๓)

มรดกท ๖๗ : ก ข ก กา ของพทธศาสนา มไดตงตนทพระรตนตรย, แตตงตนการศกษาทการกระทบทางตา ห จมก ลน กาย ใจ วาไดกอให

เกดวญญาณ ผสสะ เวทนาอยางไร จนกระทงเกดตณหา อปาทาน แลวเกดทกข; ควบคมการเกดเหลานได กจะดบทกขได แลวจะมพระพทธ พระธรรม

พระสงฆ ขนมาเอง.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๗๘)

มรดกท ๗๙ : ความวาง จตวาง ทำงานดวยจตวาง เหนโลกดวยความเปนของวาง มชวตอยดวยความวาง นคอทงหมดของพทธศาสนาโดยหว

ใจ, สำหรบการศกษา ปฏบต เสวยผลของการปฏบตอยางพทธบรษทแท แตคงจะเปนการยากทใครจะเหนดวย.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๙๐)

มรดกท ๑๘๑ : สญลกษณกางเขนของศาสนาครสต อาจมองเปนสญลกษณแหงหวใจของพทธศาสนา คอการตดเสยซงตวตน หรอ The “I”; ถามองเชนนกจะทำงานรวมกนได ในการชวยโลกใหพนจากความเหนแกตน ซงเปนรากฐานแหงวกฤตกาลอนถาวรของโลก.

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๙๒)

รปโครงของศาสนาทงหมดในแผนภมนกคอ. ปรยต [วนย สตตนตะ อภธรรม] – เหมอนแผนท, ปฏบต [ศล สมาธ ปญญา] – เหมอนกบการเดนทางไปตามแผนท, ปฏเวธ [มรรค ผล นพพาน] – เหมอนกบการถงจดทเปนวตถประสงค. มนกหลบตาเหนขนมาวา สงทเรยกวา “พทธศาสนา”

โดยแทจรงนนมสวนทเปนแนว เปนแผนท, มสวนทเปนการเดน เปนการปฏบต, และมสวนทไดรบผลของการปฏบตคอ “ถง”. ... ถามศาสนาเจรญจรง

จะตองมถงขนปฏเวธ ตองมมรรค ผล นพพานอย จงจะเรยกวาศาสนาเจรญจรง.(บรมธรรม, ๒๕๔๗, ๑๒ -๑๓)

3

พทธทาส

ขาพเจาเปนพอคา

๏ เกดในตระกล “พานช” บรรพบรษทำการคา, ตวเองกเคย บดนเปลยนมาเปนพอคา

ทางวญญาณในนามวาพทธทาส, เปนลกเขยของพระพทธเจา แตงงานกบวาณ โดยพธรตองยงกวามโหฬาร แตไมมใครรกนกคน.๏ ทำชวตโวหาร

iตามแบบของพระพทธเจา มใชตามแบบประเพณเกา ซงเปนเรองทางวตถ

หรอทางโลก; กำลงมกำไรเพมขนตามควร แมยงไมถงทสด ทำประโยชนตน และประโยชนผอนใหเกดขนไดเปนทพอใจ ชนดนอนเปนสขกวา

คนธรรมดามากอยเหมอนกน.๏ มรานคาประจำถน ชอสวนโมกขพลาราม, ขายของไมคดเงน, มสนคาชอ “ธรรมโฆษณ” สำหรบคนทกชน ทกวย ทกชนด ทกเพศ, ยงกวา

หางสรรพสนคา.๏ แตกมเหมอนกน ทบางคนไมสนใจ แลวหาวาขายของปลอม, พากนดา คดทำลายลางใสรายปายสตางๆ นาๆ แตรานของเรากไมลม กลบม

คนสนใจเพมขนเสยอก.๏ บดน ขาพเจาอาย ๘๐ กวาปแลว กยงไมจำเปนทจะตองหยดการคา กลบจะทำไดด แคลวคลองวองไวไปกวาเดมไปเสยอก, ซำอบรมผสนใจ

ใหเขาใจ สามารถดำเนนรอยตามไดจำนวนหนง.๏ หวงวา ทานทงหลาย คงจะรจกขาพเจาตามทเปนจรงยงขน ใหขาพเจาและรานคาของขาพเจารบใชทานใหดทสดยงๆ ขนไป, ตถาตา!

(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต ๒๕๔๖: ใบรองปกหลง)

๏ พระอรยนน – ทมนมคนชอบ ชอน กนนกหนาพอเลอนเปน “ราชชย กว” มามคนวา กลบตำ ไปเปนกอง

๏ สวนตวเรา มวแตเมา เรองความวาง

จนลมเหน ความตาง ชอทงสอง

พดอนไหน ไมไดคด ไมยดครอง

วาเปนของ เรารอด ตลอดเอย ฯ

๏ พระราช – ชย – กว

บางคนวา ชอน เพราะนกหนา

เปนกว มประจำ เมองไชยา

ของราชา แควนเขต ประเทศไทย

๏ เขาวาเรา เปนอะไร ตามใจเขา

สวนตวเรา หาอาจเปน อะไรไม

เปนความวาง ตางวาระ เทศะไป

จนเมอไร วางจรง หยดวงเอย ฯ

(พทธทาสลขตคำกลอน, ๒๕๔๗: ๓๐ – ๓๑)

มรดกท ๑ : ทกคนสามารถเปนพทธทาสได ถาเขาตองการโดยบรสทธใจ คอรบใชในการเผยแผพทธศาสนา ดวยการทำตวอยางในการปฏบต

ใหด, มความสขใหด, จนผอนพากนทำตาม.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๗)

4

มรดกท ๒ : ปณธาน ๓ ประการ ควรแกผทเปนพทธทาสทกคน ถอเปนหลกในการทำหนาทเพอประโยชนแกโลกคอ

1. พยายามทำตนใหเขาถงหวใจแหงศาสนาของตนๆ

2. พยายามชวยกนถอนตวออกจากอำนาจของวตถนยม

3. พยายามทำความเขาใจระหวางศาสนา

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๘)

ปณธาน ๓ ประการ

มรดกท ๓ : ปณธานขอแรก คอการทำใหทกคนเขาถงหวใจของพทธศาสนา เพอใหเกดการปฏบตด ตรง เปนธรรม สมควรแกการหลดพน เพอ

สนองพทธประสงคโดยตรงไดอยางแทจรง

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๙)

มรดกท ๔ : ปณธานขอทสอง คอการทำโลกใหออกมาเสยจากอำนาจของวตถนยม หรอรสอนเกดจากวตถทางเนอหนงนน ควรเปนกจกรรม

แบบสหกรณของคนทกคนในโลก และทกศาสนาเพอโลกจะเปนโลก สะอาด สวาง สงบ จากสภาพทเปนอยในปจจบน

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๐)

มรดกท ๕ : ปณธานขอทสาม คอการทำความเขาใจระหวางศาสนา นเปนสงจำเปนตองทำ เพราะโลกนตองมมากศาสนา เทากบชนดของคน

ในโลก เพอจะอยรวมโลกกนไดโดยสนต และทกศาสนาลวนแตสอนความไมเหนแกตว จะตางกนบางกแตวธการเทานน

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๑)

ธรรมโฆษณ

...พทธทาสยงอยไปไมมตาย

อยรบใชเพอนมนษยไมหยดเฉยดวยธรรมโฆษณตามทวางไวอยางเคยโอเพอนเอยมองเหนไหมอะไรตาย

(อรยสจจากพระโอษฐ, ๒๕๔๖, ใบรองปก)...

การเผยแผ 3๏ เผยแผดวยใหปรยต ทำใหไดความร ความคด สำหรบไปพจารณาเอาเอง;๏ เผยแผดวยการทำใหด [ปฏบต] ทำใหเกดความเชอ ความเลอมใส ความสนใจ;๏ เผยแผดวยการมความสขใหด [ปฏเวธ] ทำใหเกดความไวใจ และหยากทำตาม.

ฉะนน การเผยแผตองทำใหประกอบดวยองคสาม ดงกลาวน จงจะประสบผล และเปนการเผยแผตามแบบของพระองคแท.(พทธทาสลขตขอธรรม : บนทกนกไดเอง , ๒๕๔๘: ๓ มนาคม)

5

มรดกท ๑๙ : วรรณกรรมชดธรรมโฆษณจากพระโอษฐ ลอยปทม หมนลอธรรมจกร ขอฝากไวเปนมรดกอนสรณของผประคองจตรอยกรอง

แลวประคองปลอยลงสธรรมวาร คอหวงหฤทยแหงทานสาธชนทงหลาย ทวพนปฐพ เพองอกงามในหวงแหงธรรมวารนน ตลอดกลปาวสาน อยารสนสด.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๒๕)

ทกศาสนาลวนแตมธรรมะเปนเนอใน ซงถาสามารถนำออกมาใชได กจะแกไขวกฤตกาลของโลกได. การทำใหโลกมศาสนาเปนสงจำเปนอยางยงแหงยคปจจบน. ศาสนกของแตละศาสนา จะตองเขาถงแกนแทแหงศาสนาของตนๆ จงจะรวมมอกนชวยโลกได. กจกรรมของธรรมโฆษณกำลง

ดำเนนไปเพอวตถประสงคดงกลาวน....คนในยคปจจบน บชาความอรอยทางตา-ห-จมก-ลน-กาย-ใจ แทนการบชาพระเจา, ทงคนแกและเดก, ทงศษยและอาจารย, มความ

เหนตรงกนในขอน; จงเปนการยาก ทใครๆ จะมาคดงางใหหนไปบชาธรรมะ แทนการบชาอายตนะทมไวเพอกามารมณ! จตแหงกามาวจรภม กำลงครองโลก, โลกจงอดแออยดวยเหยอแหงกามารมณ และวธการบรโภคกามารมณ อยางวปรตวตถารชนดทไมเคยมมากอน; กจกรรมธรรมโฆษณจงตกอยใน

ลกษณะเหมอนกลงครกขนภเขา หรอถงกบจงชางลอดรเขมเอาทเดยว, แตพวกเรากยงทอดทงภารธระอนนไมไดอยนนเอง.(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๓๘: หนาอนโมทนา)

อนโมทนา

[แดบรรดาธรรมสหาย ผชวยระบอธรรม]

ระเบดทน ระบอธรรม ระบายธาร แหงศรทธา

ระบอธรรมะโอฬาร ระบอศข สถาวร ฯ

ระบายธรรมะลำเลศ ใหกอเกด คณากร

เกษมศนต สโมสร สงบเยน เชนสายธาร ฯ

ธรรมะบรรณ ทนานป กกลบม โอกาสตระกาน

บานเบก ณ สถาน ศกษาธรรม ประจำเมอง ฯ

ระบอธรรมะอำไพ สถาปนใจ มลงเมลอง

ทกขเขญ ระคายเคอง กพนาศ ประลาศไกล ฯ

ศลธรรม กกลบมา ระบอทว สงคมไทย

ความรก ตระหนกใน ผเกด แก และเจบตาย ฯ

อนโม ทนามา ประดาธรรมะสหาย

ระบอธรรมะกำจาย ประชาศขะวฒโน ฯ

โมทนา มาจากพทธะ ทาสอน ทปญโญ

พทธศาสตร พลาศโพ ธประภา สถาพร ฯ

วบากบญ กศลสท- ธอทศ ชลกร

องคพระ พทธะบดร กตเวทตากรรม ฯ

อนงชาต ประชาไทย ระบอไกล ดวยคณธรรม

พทธศาสน ประสทธสม- บรณเบก หทยชน ฯ

จอมราษฎร พระราชวง- ศะยงยง พชยพล

ขอสข ณ สากล- ะ โลกหลา สถาพร ฯ

จากพทธทาส อนทปญโญ

6

โมกขพลาราม

ไชยา ๒ พย. ๓๐(พทธทาสลขตคำกลอน, ๒๕๔๗: หนาอนโมทนา ๑)

สวนโมกข

มรดกท ๖ : สวนโมกขคอสถานทใหความสะดวกในการเปนเกลอกบธรรมชาต ทงฝายจและฝายวตถ, ควรจดใหมกนทกแหงหน เพอการ

ศกษาธรรมชาตโดยตรง, เพอการรจกกฎของธรรมชาต, และเพอการชมรสของธรรมชาต จนรจกธรรมชาต ซงลวนแตชวยใหเขาใจธรรมะไดโดยงาย.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๒)

มรดกท ๙ : มหรสพทางวญญาณ เพอความเพลดเพลนทางวญญาณดวยรสแหงธรรมะ เปนสงจำเปนตองม เพอแทนทมหรสพทางเนอหนง ท

ทำมนษยใหเปนปศาจชนดใดชนดหนง อยตลอดเวลา. มนษยตองมความเพลดเพลน (Entertainment) เปนปจจยทหาของชวต จำเปนทจะตอง

จดหาให ใหดๆ .(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๕)

มรดกท ๑๐ : สญลกษณเสาหาตนบนหลงคา หมายถงนวรณหา ปญจปาทานขนธหา พละหา ธรรมสาระหา มรรคผลนพพานหา แมทสดแต

นวมอทงหาของตนเอง ลวนแตเปนเครองเตอนใจในเรองการกำจดความทกขของคนเราทงสน.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๖)

มรดกท ๑๑ : คตพจน หรอ Slogan ประจำสวนโมกข คอ กนขาวจานแมว อาบนำในค นอนกฏเลาหม ฟงยงรองเพลง ฯลฯ ดงน เปนตน

นน เปนหลกปฏบตเพอไมมปญหาทางดานการเปนอยฝายวตถและเหมาะสมแกการกาวหนาทางจตใจ โดยหลกธรรมชาตทวา กนอยอยางตำ มงกระทำ

อยางสง นนเอง.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๗)

มรดกท ๑๒ : ปรญญาจากสวนโมกขมอยวา “ตายกอนตาย” คอจตหมดความรสกวาตวกของก เสยกอนทรางกายจะตาย เหลออยแตสต

ปญญาบรสทธในชวต. นเปนสงทมไดแตเดยวน ดงนน ตายไดเรวเทาไร กยงมกำไรชวตเทานน.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๘)

ภาษาคน-ภาษาธรรมii

...เพราะวามวจมอยแตในโลก เหมอนหนอนจมอยในคถ เหมอนไสเดอนจมอยในดน เหมอนปลาจมอยในนำ เหมอนนกไมเหนฟา ดงนน คน

จงไมรภาษาธรรม คนรแตภาษาคน เลยฟงภาษาธรรมไมถก.(ภาษาคน - ภาษาธรรม , มมป.: ๔๙)

7

จงกำหนดจดจำไวใหดวาภาษาคนนนเปนอยางหนง ภาษาธรรมะนนเปนอยางหนง ภาษาคนกคอภาษาโลกๆ ภาษาของคนทไมรธรรมะพดกน

อย ตามภาษาคนทไมรธรรมะ ภาษาของคนทไมรธรรมะนเรยกวาภาษาคน สวนภาษาธรรมนนเปนภาษาทคนเหมอนกนพด แตวาไดเหนธรรมะในสวนลก

หรอเหนธรรมะทแทจรง แลวพดไปดวยความรสกอนนน จงเกดเปนภาษาธรรมะขนมา ไมเหมอนภาษาคน นเรยกวาภาษาธรรมะ.ภาษาจงมอยเปน ๒ ภาษา คอ ภาษาคนอยางหนง และภาษาธรรมอยางหนง ภาษาคนนนเอาไปตามทางของวตถตามทางทรสกไดตามคน

ธรรมดารสก และอาศยวตถเปนพนฐาน ไมไดอาศยธรรมะเปนพนฐาน จงพดแตเรองวตถพดแตเรองโลก พดแตเรองทเหนไดดวยตาตามธรรมดาสามญชน.สวนภาษาธรรมะนนเปนไปในทางนามธรรมทไมเหนตว ไมเนองดวยวตถ ตองมปญญาเหนนามธรรมเหลานนแลว จงจะพดเปนและใหความ

หมายเปน จงพดกนอยแตในหมผเหนธรรม นเปนภาษาธรรมะ ภาษานามธรรมทเหนอไปจากวตถ.(ภาษาคน - ภาษาธรรม , มมป.: ๓ - ๔)

...คำแรกทอาตมาจะยกเอามาเปนตวอยางกคอคำวา ‘พทธะ’ คำวา ‘พทธะ’ กแปลวา พระพทธเจา ทานทงหลายกรดอยแลว พทธะในภาษา

คน หมายถงองคพระพทธเจา......พทธะ ภาษาธรรมนน หมายถง ตวธรรมะแททพระพทธองคตรสวา “ผใดเหนธรรมะ ผนนเหนตถาคต ผใดเหนตถาคต ผนนเหนธรรมะ ผทไม

เหนธรรมะนน แมจะจบจวรของตถาคตอยแทๆ กไมชอวาเหนตถาคตเลย”......นคอพระพทธเจาในภาษาธรรมะ หรออกอยางหนงพระพทธองคตรสวา

“ธรรมวนยทไดแสดงแลว บญญตแลวนนจกอยเปนศาสดาแหงพวกเธอทงหลายในกาลเปนทลวงลบไปแหงเรา”

หมายความวาพระพทธเจาองคแทนน ไมไดดบหายไป ไมไดสญไป ดบหายไปแตรางหรอเปลอก พระศาสดาองคแทคอธรรมวนยนนยงอย

อยางนเรยกวาเหนพระพทธเจาในภาษาธรรมะ

สรปความวา พระพทธเจาภาษาคนนน หมายถงตวคน พระพทธเจาภาษาธรรมะนนหมายถง ธรรมะททำความเปนพระพทธเจา

...มาถงคำทสอง คอ คำวา ธรรม หรอ ธมม พระธรรม คำวาพระธรรม ภาษาเดกๆ กหมายถง พระคมภร หนงสอหนงหา ทเรยกกนวา พระ

ธรรมอยในต หรอวาเสยงทใชแสดงธรรม......ธรรมะในภาษาธรรมะนนกคอ ธรรมะทเปนอนเดยวกนกบพระตถาคต ผใดเหนธรรมะ ผนนเหนตถาคต ผใดเหนตถาคต ผนนเหนพระธรรม

ธรรมะจรงในภาษาธรรมะนนอยทนน

หรอถาจะใหจำแนกคำวา ‘ธรรม’ ในภาษาบาลนน หมายถงสงทละเอยด ลกซงหลายอยางหลายประการรวมกน ทเรยกวา ธรรมชาต ... กลาวแตหวขอวา [คอ]

- ตวธรรมชาตแทๆ นน กเรยกวา ธรรมะ

- กฎเกณฑของธรรมชาตนน กเรยกวา ธรรมะ

- หนาททมนษยจะตองประพฤตใหถกใหตองตามกฎของธรรมชาตนน กเรยกวา ธรรมะ

- ผลอนใดเกดขนมาจากการประพฤตปฏบต ถกตองตามธรรมชาตนน กเรยกวา ธรรมะเหมอนกน

ธรรมะมความหมายกวางขวางอยางน ไมใชเปนเพยงหนงสอคมภรใบลาน หรอเสยงเทศนคำวา ‘ธรรม’ ในภาษาธรรมหมายถง นามธรรมทเปนธรรมะทกวางขวาง ทลกซง ท

หมายถงทกๆ สงทเขาใจไดยากกม เขาใจไดงายกม...พระสงฆภาษาธรรมะ หมายถง คณธรรม หรอพระธรรมอกเหมอนกน พระสงฆภาษาคน หมายถง ตวนกบวช พระสงฆภาษาธรรมะ หมายถง

คณธรรมทมอยในจตใจของคน อยางทเราเรยกวา พระสงฆม ๔ โสดา สกทาคา อนาคา และอรหนตนกหมายถงคณธรรม ไมไดหมายถงตวคน เพราะเปลอก หรอตวคนนน มนเหมอนๆ กนหมด ไมวาของใคร ผดกนแตคณธรรมในใจททำใหเปนพระโสดา สกทาคา อนาคา และอรหนตขนมา เราควรรจกพระสงฆใน

ภาษาธรรมกนเสยบาง.(ภาษาคน - ภาษาธรรม , มมป.: ๖ - ๑๐)

8

มรดกท ๑๔ : ระบบการใชภาษาคน-ภาษาธรรม เปนสงทจำเปนตองมอยางแนนอน เพอใชในการศกษาและสงสอนพทธศาสนา เพราะ

ธรรมะทงหมดมทตรสไวทงโดยภาษาธรรมของคนธรรมดา (ปคลาธษฐาน) และภาษาธรรมของคนทเหนธรรมะแลว (ธรรมาธษฐาน) ดงนน จงตองสงเกต

ใหดๆ ทงในการศกษา การสงสอน การสนทนา มฉะนนจะเกดการเวยนหว.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๒๐)

มรดกท ๗๒ : ภาษาธรรมชนสงกลวนแตเปนคำทยมมาจากภาษาชาวบาน จงพยายามถอเอาความหมายในภาษาชาวบานใหมากทสด กจะ

เขาใจคำนนๆ ไดถกตองและถงทสดไดโดยงาย, เชนนพพานคอเยน, มรรคคอหนทาง, ผลคอลก, กเลสคอสงสกปรก, สงโยชนคอผกมด, อาสวะคอสงกดดนออกมาจากการหมกดอง, พทธะคอตนจากหลบ, ธรรมะคอหนาท, สงฆะคอหมของสงทพงปรารถนา.

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๘๓)

มรดกท ๔๖ : พระพทธองคทานมการตรสทงโดยภาษาคนและภาษาธรรม ตองฟงใหด เชนตรสโดยภาษาคนวา “ตนเปนทพงแหงตน”, แตตรสโดยภาษาธรรมวา “ตวตนของตนนนไมม” ดงน ถาฟงไมดจะไมรเรอง และเหนวาเปนคำพดทขดกน. ถารจกฟงโดยหลกภาษาคน ภาษาธรรมแลว จะ

ไมมขดกนเลย, ดงนเปนตวอยาง.(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๕๗)

...พระพทธเจาทานประกาศศาสนา ดวยความยากลำบาก คอตองตรสดวยภาษาถงสองภาษา ในคราวเดยวกน, คอตรสโดย “ภาษาคน”

สำหรบสอนศลธรรมแกคนทยงหนาไปดวยสสสตทฏฐ คอมความรสกเปนตวเปนตน เปนของๆตนจนยดมนอยอยางเหนยวแนนเปนประจำ, และตรสโดย

“ภาษาธรรม” สำหรบสอนคนทมธลในดวงตาอนเบาบางแลว จะไดเขาใจปรมตถธรรม เปนการสอนปรมตถธรรม ใหรอดพนไปจากสสตทฏฐ อนเปนสมบตดง

เดม เพอใหทงสมบตดงเดมนนเสย, มนเปน ๒ ภาษากนอยดงน. (ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ, ๒๕๒๑: ๓๐)

พระพทธเจาทานไดใชภาษาพดทง ๒ ภาษา คอตรสไดทง ๒ ภาษา ในคราวทตองตรสภาษาคนทานกตรสภาษาคน, ในคราวทตองตรสภาษาธรรม ทานกตรสภาษาธรรม ซงตามความรสกแทจรงในพระทยของทาน; แตครนคราวททานตองตรสโดยภาษาคน ทานกตรสแตโดยโวหารภาษาคน ในใจ

ไมไดยดถอความหมายเหลานน; ดงทไดกลาวใหฟงขางตนแลววา ทานตรสตามโลกสมญญา [การรบรของชาวโลก] โลกโวหาร [โวหารทใชพดจากกนอยในโลก] โลกบญญต [ตามทชาวโลกเขาบญญตไว] โลกนรตต [การพดจาของชาวโลก]; ทานตรสได. ถาทานตรสภาษาคนไมไดทานกสอนคนธรรมดาสามญไมได; ดงนนทานจงตองตรสในบางคราว เหมอนกบคนธรรมดาพด คอตรสดวยภาษาคน

อยางทานจะตรสวา กมมสสโกมห กมมทายาโท กมมโยน กมมพนธ กมมปฏสรโณ, ย กมม กรสสาม กลยาณ วา ปาปก วา, ตสส ทายาโท

ภวสสาม. นเปนการพดในภาษาคน วา เรามกรรมเปนของตน เราเปนทายาทแหงกรรม เรามกรรมเปนตนเหต มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย

เราทำกรรมใดไวดกตาม ชวกตาม เราตองเปนผรผลตกทอดแหงกรรมนน.นม พดภาษาคน ถงวา มเรา แลว มการกระทำกรรม มผลกรรมเปนของเรา, แลวมการแบงแยกวา เปนกรรมดและกรรมชว; พดวามดมชวน

พดเปนภาษาคน. ถา ภาษาธรรมแทๆ มแตกระแสแหงปฏจจสมปบาท ซงไมมความเปนของด หรอของชว ลวนแตเปนกระแสแหง

ปฏจจสมปบาทไปตามเรองของปฏจจสมปบาท.เดยวนทานได ตรสโดยภาษาคนเตมท วา มคน มเรา มคนทเปนเรา, มการกระทำกรรม ซงเปนกรรมดและกรรมชวแลวเราตองรบผลแหง

กรรมนน.พอทาน ตรสโดยภาษาธรรม ขนมา ก ไมมคน ไมมการกระทำกรรม ไมมด ไมมชว, แลวตรสถงการกระทำใหสนกรรม, ไปตรสกรรม ททำ

ความสนสดแหงกรรมดและกรรมชว. นมนเปนภาษาคนละภาษา; บางคราวทานตรสถงความไมมคน มแตการเคลอนไหวไปตามกระแสของเหตปจจย ไม

มกรรม ไมมการรบผลกรรม ไมมบคคลผรบผลกรรม และไมอาจเรยกวาด วาชว. ขอใหคดดอยางน.

9

ภาษาคน กพดวา มตว มตน ตามความรสกมาแตออนแตออก นพดภาษาคน. พดภาษาธรรม มแตกระแสแหงอทปปจจยตา มนไมม

ตวตน. ... ไมมอะไรนอกจากปฏจจสมปปนนธรรม คอ สงทเปนไปตามเหตปจจยทงนน; ไมมอะไรนอกไปจากสงทเปนไปตามเหตตามปจจย; จะมาบญญตเอาวาเปนนรกเปนสวรรค เปนอะไรเปนตน กตามใจ เปนไดในภาษาคน. แตในภาษาธรรมทเปนความรสกแทจรงนน ไมมองเหนอยางนน มแตสงท

เปนไปตามเหตตามปจจย โดยประการทงปวง.เรองภาษาคนจงสอนสมมาทฏฐ ในรปแบบทเปนตวเปนตน วามสตวมบคคล มบดามารดา มด มชว มนรก มสวรรค มอะไรไปตามแบบของ

การมตวตน

แตพอถงสมมาทฏฐทแทจรง กลบพดวา มนไมมอะไร มแตความวางจากตวตน ไมมอะไรทควรยดมนถอมน, แลวยงแถมบญญตลงไปวา อยา

ไปถอวามหรอไมม พดวามกบา พดวาไมมกบา; เพราะมน มแตกระแสแหงความเปลยนแปลงไปตามกฎเกณฑของ อทปปจจยตา, มนมแตกระแสแหงความเปลยนแปลง กใชคำพดวา มนแลวแตเหตแลวแตปจจย, มนมแตความเปลยนแปลง ไปตามเหตตามปจจย อยาพดวามโดยสวนเดยว, อยาพดวาไมมโดยสวนเดยว. นหามการพดโดยสวนเดยวในภาษาธรรม. ...

...แลวทมนเกยวของกบคนเราโดยมาก กคอ การบญญตทเปนคๆ นน ลวนแตเปนภาษาคน ทงนน เชน โลกธรรม ๘ ประการ กม ไดลาภ

เสอมลาภ ไดยศ เสอมยศ ไดนนทา ไดสรรเสรญ ไดสข ไดทกข มนตางกนถงกบตรงกนขาม. แตถาพดในภาษาธรรมแลว มนเปนเรองบาเสมอกน, ไมควรยดมนถอมนแตประการใด, มนเปนเรองทำใหเกดความทกขไดเสมอกน.

อยาไปยดเอาฝายทวา ไดลาภ ไดยศ ไดสรรเสรญ ไดสขเลย. บางทสวนนจะเปนสงททำใหเกดความทกข มากกวาสงทตรงกนขามเสยอก; แตคนไมคอยจะคด; เชนวาความทกขมนมาสอนใหรจกความจรง, ความสขมนมาหลอกใหหลงใหล. เรากชอบแตความสข มากกวาทจะไปชอบความทกข; เพราะเราไมอาจจะรสก วามนเปนอยางนน.

...ฉะนนขอใหมองใหเหนโดยสรปวา มภาษาพดอย ๒ ภาษา พระพทธเจาทานกใชตรสทง ๒ ภาษา แลวแตความจำเปนหรอตองการทจะพด

ภาษาไหน. เมอทานพดภาษาคนทานกพดได; แตใจไมไดยดถอตามความหมายแหงถอยคำนนๆ ในภาษาคน.สวนเรา คนธรรมดาสามญน ความรสกในทางธรรม ในทางสจธรรม ยงไมแทจรง ยงไมสมบรณ ยงไมเดดขาด ยงมความรสกอยอยางปถชน

คออยภายใตอำนาจของความยดมนถอมน; ดงนนจงพดไปตามความรสก และเปนความยดมนถอมน....เรารภาษาคน รภาษาธรรมทง ๒ ภาษาแลว กเลอกพดจาใหสำเรจประโยชนตามความหมายแหงเรองนนๆ.

(ชวตคออะไร, ๒๕๔๙: ๑๖๗ – ๑๗๓)

10

i โวหารในทนหมายถงการลงทนเพอผลกำไรตางๆ ชวตโวหาร คอการถอวา “ชวตเปนการลงทนเพอผลอนสงสดเทาทชวตนนจะอำนวยใหได”, ซงในทางพทธศาสนา ผลอนสงสดดง

กลาวยอมไดแกนพพาน และ “การปฏบตธรรมทงปวงคอการลงทนคา เพอผลกำไรชนสดทายคอนพพานนนเอง”. (อรยสจจากพระโอษฐ, ๒๕๔๖:๑๖๖๔).ii

ตามขอความทจะยกมาแสดงตอไปน นาสงเกตวาทานพทธทาสแสดงใหเหนถงการใชภาษาคนหลากหลายรปแบบแตกตางกน คอ มภาษาคนแบบทใชทวไปและทำใหเขาใจ

ธรรมะไขวเขวไป ไมเขาถงแกนแทอยางหนง, มการใชภาษาคนทชวยไขความหมายลกซงของภาษาธรรมไดอยางหนง, และมภาษาคนทพระพทธเจาใชตรสสอนธรรมะใหแกคนธรรมดาอกอยางหนง.

๒.ธรรม

ธรรม

ธรรมะทงหมดเปนเรองของธรรมชาต. คำวาธรรมะนเราเรยกวาธรรมชาตกได เรยกวาธรรมดากได เรยกวาธรรมธาตกได แลวกจะเรยกอยางอนๆ อกกได; แตวามนเปนสงทมอย เปนไปตามธรรมชาต. ถาเรารธรรมชาต เรากจะรสงทจะทำใหเราเปนทกขหรอเปนสขได; เราตองรในฐานะทเปนมนษย เราถอพทธศาสนาซงมหลกคำสอนอยางน ไมเหมอนกบศาสนาใดในขอทวา เรายดเอาธรรมชาตนเปนหลกเปนเกณฑ เปนความรเรองธรรมชาตในทกแงทก

มม แลวกปฏบตถกตองตอธรรมชาต ทงภายในรางกายและภายนอกรางกาย เรากไมเปนทกข;… การตรสรของพระพทธเจา กคอตรสรเรองธรรมชาตทง

หมดเหลาน แลวทานกมาสอนใหเรารตาม แลวกปฏบตเพอไมตองเปนทกข.(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: ๔๐ – ๔๑)

ธรรมชาต ๔ ความหมาย : ความหมายท ๑ กคอตวธรรมชาตทงหลายทมปรากฏการณนนเอง, ความหมายท ๒ คอกฎของธรรมชาต, ความหมายท ๓ คอหนาทตามกฎของธรรมชาต, ความหมายท ๔ คอผลอนเกดจากหนาท. ธรรมะ ๔ ความหมาย หรอธรรมชาต ๔ ความหมาย มนกสงเดยวกน

(๑) ธรรมะคอปรากฏการณทางธรรมชาต; นความหมายทหนง : เปนรป รางกาย วตถ ทงหลายในโลกน กเรยกวาปรากฏการณทางธรรมชาต, หรอทเปนนาม เปนจตใจ ทมองไมเหนตวนนกเปนปรากฏการณของธรรมชาต ปรากฏออกมาเปนพวกจตใจ พวกนาม, ทนกรยาอาการ ทมนววฒนาการ คอมนเปลยนแปลงดขน ดขน ดขน เรยกวาววฒนาการ ของนามกด ของรปกด นกเรยกวาธรรมชาต. ปรากฏการณนเหนไดชด

โดยประจกษ; นเรยกวาธรรมในความหมายทหนงคอธรรมชาต. ทนยงมปรากฏการณ ทไมเหนชดแกคนธรรมดาสามญทยงมอวชชาในดวง

ตา, ยงมอยอกสวนหนง; นกหมายถงอสงขตธรรมทงหลาย ระบไปยงพระนพพานดกวา. พระนพพานกเปนธรรมชาต แตเปนธรรมชาตฝาย

อสงขตะ. ...นพพานเปนปรากฏการณ...ปรากฏแกจตใจทปราศจากอวชชา, นพวกเรามอวชชาเตมไปหมดในดวงตา ไมเหนนพพานได

นพพานไมมปรากฏการณแกเรา; เรามปรากฏการณแตเรองตางๆ ในโลกน ในฝายสงขตะคอฝายสงขารน สงขารทงหลายกปรากฏแกเรา; จนกวาเราจะหมดอวชชา พระนพพานจงปรากฏแกเรา.

...สงขารกด พระนพพานซงเปนวสงขารกด กเปนธรรมชาต ไมมอะไรมากไปกวาธรรมชาต; แตมนเปนธรรมชาตคนละแบบ : สงขารเปนธรรมชาตมเหตปจจยปรงแตง, พระนพพานเปนธรรมชาต ปราศจากเหตปจจยปรงแตง แลวกเปนทดบแหงเหตปจจยดวย, แตกยงเปนธรรมชาต.

(๒) ...ธรรมะหรอธรรมชาตในความหมายท ๒ กคอกฎของธรรมชาต หรอกฎของธรรมะนนเอง. กฎของธรรมชาต กหมายความวา มทง ๒ ฝาย

เหมอนกน; คอกฎสำหรบฝายทเปนสงขารหรอเปนฝายสงขตะกม, กฎสำหรบทเปนฝายวสงขารหรอฝายอสงขตะกม. สำหรบกฎของฝายสงขาร กคอกฎแหงววฒนาการ ททำอะไรๆ ใหมนววฒนาการ คอเปลยนไปเปนอนจจงน, แลวกมลกษณะแหงความยากลำบากหรอทกขงอย

ในการเปลยนนน, แลวกมลกษณะอนตตา – ไมใชตวตนอยในลกษณะแหงความเปลยนแปลงและความเปนทกขนน, แลวกยงมอำนาจทวา

สงทงหลายเหลาน ตองมเหตปจจย มนจงจะเกดขนมาได และเมอมเหตปจจยแลวมนตองเปลยน ... มนตองเปลยนไปตามเหตตามปจจย...นเปนกฎของธรรมชาตในฝายทเปนสงขาร. ทนฝายทตรงกนขาม มนเปนกฎทไมเหมอนกน เรยกวามนตรงกนขาม, กฎทวามนตองมฝายทไมมเหตปจจยปรงแตง ไมตองมเหตปจจยปรงแตง; ทเราเรยกกนวาอสงขตะหรอนพพาน มนกเปนไปตามกฎนน...นเรยกวามนฝายวสงขาร.

...สงขารหรอสงขตะนนตองมเหตปจจยปรงแตง และตองเปนไปตามกฎแหงเหตปจจยปรงแตงทเรยกวาอทปปจจยตา; ทนถาวามนเปนฝายวสงขารหรออสงขตะ ไอกฎมนเปลยนรปเปนวาไมตองมปจจยปรงแตง ไมเปนไปตามปจจยปรงแตง มนตงอยไดโดยอสระ

เปนอนนตกาล เปนนรนดรอยางน. แตแลวมนกไมพนไปจากความเปนธรรมชาต เรยกวาธรรมชาตเปนของมนเองอยางนน เรยกวาธรรมชาต : สงขารกธรรมชาต, วสงขารกธรรมชาต; เราจงรจกวา ไอกฎของธรรมชาตมนกมไดทงสำหรบฝายสงขารและฝายวสงขาร เชนเดยวกบตว

ธรรมชาตนนเหมอนกน.

(๓) ทนกมาถงความหมายท ๓ ธรรมชาตหรอธรรมะในฐานะทมนเปนหนาท. ตวหนาท กหมายความวา ไอสงทตองปฏบต; กฎมนบงคบใหตองปฏบต, หรอวาความอยากรอดตวอย ความอยากรอดชวตอยน มนทำใหเกดหนาทตามกฎ วามนจะตองปฏบตถกตองตามกฎอยางนนแลว

2

มนจงจะรอดชวตอย. ฉะนน สงทมชวตทงหลาย มนจงมหนาท; นบตงแตคนลงไปหาสตวเดรจฉาน ตนไม สงมชวตเลกละเอยดมองเหนไมได

ดวยตาเปลาน ลวนแตมชวตอยางน มนตองมหนาท, ไอหนาทคอตวธรรมะทสำคญทสด.ตวธรรมชาตทเปนหนาทนสำคญทสด ไดกลายมาเปนตวศาสนาในตอนหลงๆ น. ... คำวาหนาทนเราจะตดเปน ๓ ตอน :

หนาทรอดชวตอย นเปนหนาทแรก, หนาทสำหรบอยอยางเปนผาสกไมทนทกข นหนาททสอง, แลวหนาทใหถงนพพานปลายทางจบเรองกน

นหนาททสาม. ทนสงทไมมชวตละ...มนกมหนาทเหมอนกน เปนหนาทโดยออม เปนหนาทของสงไมมชวต : มนมหนาททจะตองเกดขน ตงอย

ดบไป เกดขน ตงอย ดบไป ดวยเหมอนกน, แมวามนจะไมมชวต...หรอถาจะพดใหสนทสดใหเหลอแตเพยงอยางเดยวคอวาเปลยนไป

เปลยนไป เปลยนไป, มงเปลยนไป เปลยนไปหยดอยไมได. นกตองถอวาเปนหนาทโดยออมของสงทไมมชวต. ฉะนน ใครมนจะหลกเลยง

หนาทอนนไดลองคดด มนไมม; เพราะฉะนน เราตองรจก และหนาทนกเปนเรองของธรรมชาต คอมนเปนไปตามกฎของธรรมชาต กฎของ

ธรรมชาตทำใหเกดหนาท...

(๔) ทนธรรมหรอธรรมชาตในความหมายท ๔ นกคอ ผล เรยกวาผล : ผลทเกดมาจากการทำหนาท. ดงทกลาวมาแลววา คนจะอยโดยปราศจาก

การทำหนาทไมได เพราะวามนเปนธรรมชาต ธรรมชาตมนบงคบใหมหนาทอยางนอยกเพอรอดชวตอย เพออยสบาย เพอถงทสดของคน; ฉะนน คนกตองทำหนาท แลวกไดรบผลตามสมควร. ถาเขาทำหนาทถกตอง กไดรบผลตรงตามทเขาตองการ. สวนบคคลกตองทำ, สวนอยรวมๆ กนเปนหมเปนสงคมกยงตองทำ; แตแลวหนาทสำหรบคนนมนเหมอนๆ กนทงนนแหละ : สวนบคคลกใหรอด, สวนสงคมกใหรอด; สวนบคคลกใหอยกนเปนสข สวนสงคมกใหอยกนเปนสข; สวนบคคลกใหไดรบผลดทสด สวนสงคมกใหไดรบผลดทสด. ฉะนน ผลของมน

มนจงมครบตามทมนมหนาท : หนาทใหรอด, หนาทใหอยสบาย, หนาทใหถงจดหมายปลายทาง ซงควรจะถอเอาพระนพพานเปนจดหมายปลายทาง.

ตวธรรมชาตกด ตวกฎของธรรมชาตกด ตวหนาทตามกฎของธรรมชาตกด ผลทเกดจากหนาทนนกด;...อยาไปโงวามนอยทอน มนอยใน

ตวเรา. ... เราอยกบธรรมชาต ๔ ความหมายนตลอดเวลา; ถาหาไมพบ มองไมเหน แลวกคดดเถดวาจะเปนคนโงสกเทาไร จะมอวชชาสกเทาไร ในเมอ

สงทอยกบเนอกบตว เปนเนอเปนตวเปนชวตจตใจอย ยงมองไมเหนวามนเปนอะไร, เดยวนมนเปนธรรมชาตใน ๔ ความหมาย.แลวความจรงทงหลายทเกยวกบธรรมชาตน เราเรยกวาพระธรรม; พระธรรมทพระพทธเจาทานตรสรน ทานตรสรเรองเหลาน แลวนำมาสอน

นำมาเปดเผย. แลวเรองเหลานมนเปนของมนเอง มนมของมนเองอยตลอดกาล ตลอดอนนตกาล ...พระพทธเจากไมตรสวามนตงตนขนมาแตเมอไร; ทานไปตรสเสยในทำนองวา ตถาคตจะเกดขนกด ตถาคตจะไมเกดขนกด ไอธาตน ธรรมชาตนมนมอยแลว มนตงอยแลว ...หมายความวา ธรรมชาต ๔

ความหมายนมนมอยแลว ตถาคตเกดขนกร รอยางยง รอยางแจมแจง แลวกนำมาบอก นำมาสอน มาบญญต ใหเปนรปโครงของคำสอน ใหคน

ประพฤตปฏบต.…เอา, ทนกจะไดดกนตอไปวา เราจะใชมนไดอยางไร; เราจะใชธรรมชาตทงสความหมายนไดอยางไร. เรามหลก หลกสตรยอๆวา เอา

ธรรมชาตในความหมายทหนง...มาใชตามทเราตองการ : ไอธรรมชาตทเปนวตถมปรากฏการณทงทางรปทางนามอะไร เราเอามาใชตามทเราตองการ; โดยทเรารธรรมชาตในความหมายทสอง คอกฎของธรรมชาต. ถาเราไมรธรรมชาตในความหมายทสอง เราไมสามารถจะเอาธรรมชาตในความหมายทหนงมาใชได; ฉะนน เราเอาธรรมชาตในความหมายทหนงมาใชได ตามทเราตองการ เพราะเรารธรรมชาตในความหมายทสอง; แลวกอยางถกตอง เหมาะสมแกธรรมชาตในความหมายทสามคอหนาท หนาททถกตอง ทพอด... จนกระทงเกดผลเปนธรรมชาตในความหมายทส. มนแยกกนไมไดเหนไหม : เอาธรรมชาตในความหมายทหนงมาใช, โดยรธรรมชาตในความหมายทสอง, ตามสมควรแกธรรมชาตในความหมายทสาม, จนเกดธรรมชาตในความหมายทส...

...ในกรณทเราตองการวตถแหงกามารมณ อำนาจวาสนา แมทสดแตจะทำมาหากนอยเยนเปนสข กตองเอาธรรมชาตทหนงมาใชใหถกตอง

ตามธรรมชาตทสอง โดยสมควรแกธรรมชาตทสาม จนเกดผลตามทเราตองการ. ถาวาเราตองการประโยชนทเปนโลกตตระ ตองการความสนกเลส สนทกข

เปนมรรคผลนพพาน, เรากยงตองเอาธรรมชาตในความหมายทหนงมาใชใหถกตองตามธรรมชาตในความหมายทสอง คอใชกาย วาจา ใจ หรอรปหรอนาม

นใหถกตองตามกฎของธรรมชาตในความหมายทสอง, ตามทมนตองทำหนาทอยางไร ตา ห จมก ลน กาย ใจ มนตองทำหนาทอยางไร หรอวารวมกนเปน

3

บคคลจะตองทำหนาทอยางไร มนกตองถกตามนน มนจงจะเกดผลเปนการทำลายกเลสหรอปองกนกเลส. เรยกวา ตองถกตองตามกฎของธรรมชาตทงส

ความหมายทงนน.(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: ๕๔ - ๖๖)

ธรรมชาต ๔ ความหมายทพดแลวพดเลา ... ถาเราจะรจกด เราจะตองศกษาจากภายใน ซงเปนเรองของตวเราเอง. เราอยาไปนกสนใจทจะรจากภายนอก...มนตองดจากภายในตวเรา จนรจกวาธรรมชาตในภายในตวเราคออยางน, กฎของธรรมชาตในภายในตวเราคออยางนๆ, หนาทตามกฎของธรรมชาตในภายในตวเราเปนอยางน, และผลเกดจากการทำหนาทในตวเรา เปนอยางนๆ. เราจะตองรจกความผดพลาดหรอความถกตองของเรากอน

เราจงจะไปรจกความผดพลาดหรอถกตองของผอน;...รจกโลกภายในกอน แลวกจะรจกโลกภายนอก. บางคนจะสงสยวาโลกภายในคออะไร? โลกมนจะเขาไปอยในตวเราได? นคอวาไมไดเรยนธรรมะ ถาเคยเรยนธรรมะกรวาในตวเรากมโลก ถาไมเชออาตมากเชอพระพทธเจาไวทกอนกได เพราะวา พระพทธ

เจาทานตรสวา โลกกด เหตใหเกดโลกกด ความดบแหงโลกกด ทางใหถงความดบแหงโลกกด ตถาคตบญญตไวในรางกายทยาวสกวาหนงนเทานน ทยง

เปนๆ ยงมชวต. ในรางกายทยงเปนๆ นนมโลก โลกทางวญญาณ โลกอนละเอยด โลกอนมความหมายทแทจรง....ทางธรรมะเขาถอวา โลกนนคอสงทเรารสกไดทางตา สงทเรารสกไดทางห สงทเรารสกไดทางจมก สงเรารสกไดทางลน สงทเรารสกไดทาง

ผวหนง สงทเรารสกไดทางจตใจ นนแหละคอโลก, มนเขาไปอยในรางกายของเราไดอยางสบาย เพราะมนเปนความรสกแตเปนความรสกทงหมดนะ ทกทาง

ทกวถทาง. เรารสกทางตา ห จมก ลน กาย ใจอยางไรนนคอโลก, นนคอสงทเขาไปอยเปนโลกในภายใน ทำใหเกดอะไรไดมาก มผสสะ มเวทนา มตณหา

มอปาทานมทกข. ถาจะดบทกขรจกจะดบตนเหตของสงเหลาน กดบภายใน อกเหมอนกน; ฉะนน จะเปนทกขหรอจะดบทกขตองเปนเรองภายใน. จะเปนโลกคอความทกขกขางใน จะดบทกขคอดบโลกกตองดบขางใน.

(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: ๓๔๒ -๓๕๓)

ทวาดใหด ดใหด นนนะคอวปสสนา; ถาใครดดแลวคนนนมวปสสนา. ฉะนน ลกเดกๆ อยทบานกได ในโรงเรยนกได ทไหนกได, เธอตองดใหดอยาใหผดกฎของธรรมชาต. นบตงแตดใหเหนวาทกอยางมนเปนธรรมชาต; ...แตวาดธรรมชาตอยางทวาน ไมใชดดวยตาขางนอกอยางเดยว; มนดดวยตาขางในคอใจ; ตองทำใจใหเปนตา. คอตาทมนโงทมนไมเหนอะไรนนนะ กคอใจทมนกลดกลมหมหออยดวยกเลส; ฉะนน เราตองกวาดกเลสออกไป

เสยชวคราว ใหตามนไมมกเลส คอใจนะไมมกเลส เรยกวาตาคอใจไมมกเลส; แลวไอตาใจนจะเหนอะไรตามทเปนจรง...อบรมจตใจใหเปนสมาธ. เมอใจเปนสมาธ แลวกใชใจนนแหละเปนตา; แลวกดๆๆ ดทกสงใหเหนชดตามทเปนจรงวา โอ! มนสกวาธรรมชาต เปนธรรมชาตทเปนไปตามกฎของธรรมชาต, สกวาธรรมชาต ไมมตวก ไมมของก, เอามาเปนตวก ของกไมได ขนไปปลนเอามาเปนตวก ของก มนกกดเอา กเปนทกข...ทพวกเธอตองนงรองไหอยบอยๆ

นนแหละ เพราะธรรมชาตมนกดเอา,...เพราะวามนไมมวปสสนา เพราะวามนไมดใหเหนตามทเปนจรงวา อาว! นมนของธรรมชาต มนตองเปนไปตามกฎ

ของธรรมชาต...ถาเราไปโง ไปหลงยดถอ...มนจะกลายเปนความทกขขนมา เพราะวาเรามนทำผดธรรมชาต หรอมนหวงเกนกวาธรรมชาตจะมให ฉะนน

เราเมอมนไมไดอยางทเราหวงดวยความโง เรากตองเปนทกขแหละ

...เราเกดมาทหนงไมตองเสยนำตาสกหยดเดยวนจะดไหม; ลองคดดเถอะ, ทงทมนเสยไปมากแลว. ...ทเสยไปแลวเทาไรมนกคอความโงเทานนแหละ; ทนตอไปมนจะโงอกหรอไมโงอกกแลวแตความสมครใจ. แตถาจะเปนพทธบรษทกนแลว เปนพทธมามกะกนแลว มนกไมควรจะมความ

ทกข; เพราะวาพระพทธศาสนามไวสำหรบแสดงความไมทกข เพราะวาเราทำถกตองเขากนไดกบธรรมชาต เปนเกลอกบธรรมชาต ไมใชเปนคอร เปนค

อาฆาตกบธรรมชาต; เราปฏบตทกอยางกลมกลนกนไปกบธรรมชาต กบกฎของธรรมชาต จนไมเกดการกระทบกระทงขนในชวตน แลวกไมเปนทกข. นปฏบตถกตองตามกฎของธรรมชาตมนเปนอยางน.

(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: ๒๘ - ๓๒)

คำวา ธรรม นมนเปนคำทกวางทสด จนไมอาจจะแปลออกมาเปนคำภาษาใดๆ ได, ถาเมอถอเอาตามหลกของภาษาบาล ซงเปนภาษาทใช

สำหรบพทธศาสนาแลว คำวา ธรรม แปลวาสงททรงตวอยได, เลยหมายถงสงทกสงไมยกเวนอะไรเลย, จะเปนวตถกได จะเปนนามธรรมกได จะเปนจตใจหรอความรสกกได เรองผดกได เรองถกกได อะไรทมนมอยแลวกเรยกวา ธรรมไดทงนน.

4

... คำวาธรรมนมนมความหมายเกดแตกแยกเปนสองอยาง คอ คำวา ธรรมในความหมายทวไป หมายถงทกสง และธรรมในความหมายทาง

ศลธรรม หมายถงสงทมนษยจะใชแกปญหาของตนโดยเฉพาะ มนจงแคบเขามา...คำวา ธรรม ในความหมายศลธรรม moral หรอ morality น จำกดความแตเพยงวา ระบบการปฏบตทมนถกตอง สำหรบมนษยคนหนงๆ ทกขนทกตอนแหงววฒนาการของเขา.

... คำวา ธรรม ในความหมายทางปรมตถธรรมหรอทางศาสนา โดยสนเชงนนมนไปไกลกวานน มนหมายถงทกสงอยางทกลาวมาแลว ซงเรา

ควรจะร เพอเราจะรวามนเนองกนอยางไร อยางทแยกกนไมได. ฉะนนเมอกลาวทางปรมตถธรรม ซงมาใชทางศลธรรมไดดน ผมเหนวา ควรจะศกษาแลวก

แบงแยก แลวจดเปนหมวดหม อยางทเรยกวาทำ system ใหแกคำวา ธรรม โดยแบงออกเปน ๔ ความหมาย.ความหมายทหนงเรยกวา สภาวธรรม ตามภาษาบาล หมายถงทกสงทเปนอยตามธรรมชาต, ทกสงทเปนอยตามธรรมชาต จะเปนวตถ หรอ

นามธรรม หรอจตใจ หรอความรสกในจตใจกสดแท ซงเปนอยไดตามธรรมชาตกเรยกวา สภาวธรรม, สภาวะ แปลวา เปนอยเอง ธรรมกคอธรรม อยาแปล

กนเลย. นอยากจะใชคำๆ นใหหมายถงสงทเรยกกนวา ธรรมชาต หรอ nature....ในความหมายทสอง เรยกวา สจจธรรม สจจะแปลวาความจรง มความหมายวาไมหลอก. ภาษาบาลกมคกน, วาถาสจจะกตองเปนอมสา,

อมสาคอไมเทจหรอไมหลอก. นคอกฎเกณฑของธรรมชาต เรยกวากฎของธรรมชาตหรอกฎเกณฑของธรรม เราเรยกวา สจจธรรม ซงตรงกบคำวา

กฎธรรมชาต. ...กฎทมนษยบญญตเปนกฎเฉพาะสง เฉพาะเรอง เฉพาะเวลา จงเปลยนได, เชนกฎหมายอยางนมนเปลยนได หรอกฎวทยาศาสตรกเถอะ

เทาทพบแลวมนยงเปลยนได. ...คอมนยงไมถงทสด. แตถากฎของธรรมชาตแลวจะถงทสด และมเหลออยมากทเรายงไมร เราจะรหรอไมรมนไมรบผดชอบ

มนมกฎทตายตว เราทำลงไปกตองมผลตามเกณฑอนนน เรยกวาเปนกฎทตายตว แลวกไมยกเวน แลวกไมจำกดเวลา ไมจำกดยคสมยนกเรยกวาธรรม

เหมอนกน, หรอธรรมะ ในฐานะทเปนสจจธรรม เปนกฎเกณฑของธรรมชาต....ความหมายทสามน หมายถงการปฏบตหรอหนาท เรยกวา กรณยะ คอ ตองกระทำ ...ปฏบตธรรมคอหนาททมนษยจะตองปฏบต เพอม

ชวตอยรอดกตาม เพอทจะไดผลทตวตองการกตาม เพอจะถงจดหมายปลายทางของมนษยกตาม เรยกวาปฏบตธรรม. ...นบตงแตหาอาหารกน บรหาร

รางกายใหรอดอยได ปฏบตเพอไมใหเกดความทกขตางๆ ขนมา เปนหนาททสงมชวตหลกเลยงไมได. ฉะนนการปฏบตนนเองเปนตวธรรม.นความหมายทส กคอปฏเวธธรรม หรอจะเรยกวา วปากธรรม กได ไดสองคำทใชกนอยทวไป. ปฏเวธธรรม กแปลวา ผลทเรารสกไดโดยจตใจ

ของเรา, วปากธรรม กแปลวาผลเหมอนกน, นอนสดทายทเราไดรบกเรยกวาธรรมอยนนเอง.(ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๓๒ - ๓๕)

คำวา สภาวธรรม ตวหนงสอมนกแปลวา ธรรมทเปนไดเอง หรอเปนอยเอง...จะขยายออกไปอกกวา สงทมนทรงตวมนอยได คอสงทมการทรง

ตวอยได....นดตอไป คำวาธรรมชาตททรงตวอยไดเอง นมนแบงออกไดเปนสองชนด; ชนดทหนง ทรงตวอยไดเองดวยอนจจสภาวะ คอสภาวะทไมเทยง

ทเปลยนแปลงเรอย, ชนดทสอง ทรงตวอยไดเองดวยนจจภาวะ คอภาวะทเทยงไมเปลยนแปลง....ทมการเปลยนแปลง กเพราะมนมอะไรทเปนเหตเปนปจจยปรงกนมาเรอยไป ทเรยกวา ปจจยกคอของปรง, เมอปรงสงนขนมาแลว สงนน

กปรงสงอนตอไป, นเรยกวามปจจยปรงแตง มนจงมความไมเทยงปรากฏขน. สงทมนเทยงมนกตองไมมปจจยอะไรชนดนน ไมมการเปลยนแปลงชนดนน, มนจงละเอยดและเหนยากกวากนมากมายทเดยว...ไมอาจจะรไดดวยทางตา ห จมก ลน กาย, และไมรสกไดดวยจตวญญาณตามธรรมดา, แตจะรสกไดดวยสตปญญาทลกซง ทอบรมมาดแลว.

...ทนเราจะดใหละเอยดลงไป ของสงทเรยกวา สงขตธรรม คอ สงทมปจจยปรงแตง หรอวา สงขตธาต ธาตทมปจจยปรงแตง [ซงแยกได] เปนสองพวก พวกทมรปรางสมผสได ดวยตา, ห, จมก, ลน, กาย กเรยกวา รปธาต หรอ รปธรรม. ทน พวกทมนจะตองอาศยการสมผสทางใจ อยางเดยว

เปนสกวาชอ กเรยกวา นามธาต หรอ นามธรรม. อนหนง เรยกวา รป, อนหนง เรยกวา นาม.ตวหนงสอของคำวา รป นน แปลวาสลาย, เกดแลวสลายอยเรอย, เปนของทสมผสได. คำวา นาม นนแปลวาชอ เปนสงไมใชรป, ถาจะ

แยกกนใหชดมนกตอง แยกเปนวตถธาตกบเปนมโนธาต. วตถธาต กคอธาตทเปนวตถ, มโนธาต กคอธาตทเปนมโนคอใจ. ...บางทเรามคำอกคหนงวา

กาย กบ จต ซงอาจจะพดไดเหมอนกนวา กาย – กายธาต กบ จตธาต กายธาต ธาตทางกาย, ธาตฝายกาย. จตธาต ธาตฝายจต.

5

...จะเรยกวารปกตาม จะเรยกวานามกตาม มนเปนสงทมเหตปจจยปรงแตง จงเรยกวา สงขตธรรม หรอสงขตธาต เหมอนกน; เมอมปจจยปรงแตงมนกไมเทยง คอเปลยนแปลง คอไหลเรอย นขอใหหลบตาทำมโนภาพ มองดสงทมนไหลเรอยนทเปนรปธรรมกไหลเรอย, ทเปนนามธรรมกไหลเรอย.

สงทหนงทเปนรปธรรมกไหลอยขางนอก คอสงทเราเหนไดดวยตา ห จมก ลน กายน รปทงหลายทเหนดวยตากไหลเรอย...เสยงทไดยนทางหกไหลเรอย...ไหลเรอย ดวยอาการทวาเกดขน-ตงอย-ดบไป...ความทไหลเรอยของสงทเรยกวารป เสยง กลน รส สมผส นเรยกวา รปธรรมมนไหลเรอย.

สงทสอง คำทสองคอ นามธรรม – ความรสกคดนกไดดวยใจลวนๆ นกไหลเรอย เชน ตาเหนรปแลวจะเกดการเหนทางตา ทเรยกวา

จกษวญญาณ. นกคอการไหลชนดหนง เมอตะกไมม, เดยวนมจกษวญญาณขนมา เกดความรสกขางในเปนผสสะ เปนเวทนา เปนตน ความรสกมนทยอย

กนขนมา เปนความรสกอยางหนงๆ ในจตใจของคนนเรยกวานามธรรม มนกไหลเรอย....ทน เรา จะตองรเรองเกยวกบอายตนะ วามนมอะไรมากนอยเทาไรแลวไปถงไหนกน...ทกคนไปพจารณาใหดวา มเรองเกยวกบอายตนะ

มนจงมเรองตางๆ ในโลก อยางทมนกำลงเปนกนอยน, มนเปนตวปญหา สำคญทสด กอยตรง ทเรองอายตนะทง ๖. เพราะฉะนน พระพทธเจาทานจงตรส

วามนเปนทงหมด คอทกเรอง ทานใชคำวา สพพ – สงทงปวง, สงทงปวงคออะไร? สงทงปวงคอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ, รป รส กลน เสยง โผฐฐพพะ

ธมมารมณ ซงเปนของคกน สงทงปวงมเพยงเทานน. ...ถาคนเราจะปฏบตเพอบรรลนพพาน มนกตองชนะสงทเรยกวา ตา ห จมก ลน กาย ใจ นใหได, จดการเรองนใหมนสนสดลงไป กมนพพานปรากฏขนมาได ดวยการจดการใหถกตอง.

...ตา ห จมก ลน กาย ใจ เมอเปนอายตนะ หมายความวามนพรอมแลวทจะรบสมผส ทางใดทางหนง กลาวคอ เมอมการสมผสทางนน ยกตว

อยาง เชนทางตา...ความกระทบกนระหวางตากบรปกบวญญาณทางตา น กเรยกวาผสสะ คอการกระทบ, แมการกระทบนกเปนสภาวธรรมอนหนง,...สงนนเรยกวาผสสะ มไดเลงถงกรยาอาการโดยตรง เลงถงความรสก...ผสสะทเปนความรสก เปนนามธรรม.

น จากผสสะกตองมเวทนา คอความรสกออกมาอกทหนงวาเปนอยางไร คอรสกถกใจหรอไมถกใจ หรอวาพดไมไดวาถกใจหรอไมถกใจ อยางน, เวทนานกเปนความรสกเปนนามธรรมกเปนสภาวธรรมอนหนงออกมาอก แลวกจะใหสงอนออกมาตามลำดบ.

...ตรงสงทเรยกวาเวทนานสำคญมากทสด คอมนจะเปนปญหาทตรงน...ความรสกทเปนความรสกพอใจหรอไมพอใจ รกหรอเกลยด, รสกเปนสขทางตาหรอเปนทกขทางตาน. ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ กเหมอนกน เรยกวาเวทนาทงนน, มนเปนตวปญหาทสดสำหรบมนษย. เมอสงนเกดขนกเรยกวามปญหาทนท คอจะทนอยไมได, สำหรบคนธรรมดาสามญนกตองดนรนไปตามเวทนานน. ...จะหากามารมณมนกอยทตรงน, จะหาเกยรตยศชอเสยง มนกอยทตรงน หมายความวาเอาเกยรตยศชอเสยงมาทำความสบายใจ, ทเกยวของกนระหวางบคคล, ระหวางหมคณะ, จะเปนปญหา

ขนมาระหวางหมคณะ กระทงระหวางประเทศชาต เรยกวารบราฆาฟนกน มนกเพราะตรงน. ...ในจตใจของมนษยนถาเราควบคม[เวทนา]อนนไมได หรอแกปญหาสวนลกนไมได ไมมทางจะแกปญหาอะไรไดเลย.

...พระพทธเจาทานจงตรสยำลงไปทเวทนา นมาก เปนจดทสำคญ : เวทนาทางตา, ทางห, ทางจมก, ทางลน, ทางกาย, ทางใจ, เพราะอะไร? กเพราะใหเกดสงทเรยกวาตณหา แมสงทเรยกวาตณหานกเรยกวาสภาวธรรม, ความรสกอยากมาจากความไมรวาอะไรเปนอะไร มนกอยากไปตามความไมรวาอะไรเปนอะไร เพราะมนโงมาแลวตงแตเมอมการสมผส ตาสมผสรป หสมผสเสยง เปนตน มนมความโงหรออวชชามาตงแตตอนนนแลว.

เวทนามาจากอวชชา, ตณหากเปนผลของอวชชา, ...นตณหาแลวกตองมความรสกตอไปอก คอ โงหนกขนไปอกจนเปนตวกผอยาก แลวสง

ทกอยากขนมา กอนนมนไมมความรสกอยางนน...ตอเมอมอะไรมาทำใหโงใหหลง ทางตา ทางห เปนตน กเกดความอยากขนมา. หลงจากนนกเกดความรสกทเปนอปาทาน, มตณหาแลวกมอปาทาน อปาทานนกเปนสภาวธรรมอนหนง ออกมาจากตณหา, มนเปนความรสกรนแรง มตวก ตวฉนแลว อยาก

แลว, แลวมนกตองมสงทถกอยากถกมนหมาย.นดความเปนของหลอกลวง มายา ทตรงนใหมาก ทมนผดไปจากทคณเคยไดยนมากตรงทวา ผอยากนนเกดทหลงความอยาก นนแหละขอเทจ

จรงมนเปนเสยอยางนน เมอยงไมอยาก ไมรสกอยากอยางรนแรง ความรสกวากผอยากมไดมอยในใจ, มนยงไมมตวก – ของก กไมมอะไร กไมเปนทกข. พอตากระทบรป เปนตน เกดผสสะ เกดเวทนา เวทนาเกดตณหาคอความอยาก มนจงจะปรงความรสกตวกผอยาก. นเปนจดสำคญ เปนเคลดทสำคญทสด

ในการศกษาพระพทธศาสนา. ...logic ของเดกๆ มนจะตองมผอยากกอนจงจะอยากได. แตขอเทจจรงของสภาวธรรม มนกลบเปนการปรงแตงมา

ตามลำดบ จน เกดความอยากเสยกอน แลวจตจงเกดความรสกทวนวายอยดวยตวก ผอยาก แลวสงทกอยาก แลวกจะได.

6

...เมอมอปาทานความรสกมนหมายเปนตวก – ของก มนกเกดสงทเรยกวาความเปนตวก ความเปนแหงตวกทเรยกวาภพ นกเปนสภาวธรรม

อนหนง เรยกวาภพ แลวมนเบกบานเตมทกเรยกวาชาต, นกเปนสภาวธรรมอนหนงเรยกวา ชาต คอความเกด กมชรา – ความแก มรณะ – ความตาย นไป

ตามลำดบลวนแตเปนสภาวธรรม.แลวในบางกรณมนกมความรสก ทเรยกวาโสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาส ยงกนไปมากมาย เปนเรองเบดเตลด เปนสภาวธรรม

เบดเตลดมความวามนไหลไปเองตามเหตปจจย จงมความไมเทยงเปลยนแปลงไปแลวไหลไปเปนความเปลยนแปลง เรยกวา สภาวธรรม. …นขอใหสงเกตดวามน เปนนามธรรมหลายๆ ชนด เกดสงตอทยอยกนมาเรอย... เพราะเหตทมเหตปจจยปรงแตง ฉะนนจงเรยกสงขตธรรม

แลวกเปนอนจจสภาวธรรม คอธรรมททรงตวอยดวยความไมเทยง ความเปลยนแปลงเรอย.นกลาวเฉพาะขางใน ในตวคน ในความรสกแหงจตใจคน ซงเปนเรองสำคญ เพราะความทกขทเปนตวปญหามนอยในทนน ไมไดอยในทของ

ขางนอก. ถาขางในมการปรงแตงผด ไปในทางเปนทกข มนกเปนทกข, ถาปรงแตงในทางรสกเปนสข มนกเปนสข, แตถาไปยดถอในความสขเขากกลายเปนทกขอก. น สำคญอยทการยดถอในเวทนา นนๆ เอามาเปนตณหาอปาทานแลวเปนทกขทงนน, ... อยางความเกด – ความแก – ความเจบ – ความ

ตาย สอยางนเขาเรยกวาเปนทกข นนพดอยางสะเพรา...แลวไมเขาใจ. ความเกดจะเปนทกขกเมอถกยดถอวาเปนความเกดของก, ความแกจะเปนทกขกเมอมการยดถอวาเปนความแกของก, ความเจบไขกเหมอนกน จะเปนทกขกตอเมอมความรสกวา กเจบไขหรอความเจบไขของก, ความตายจะเปนทกขคกคามจตใจ กเมอเรายดถอเอาวาเปนความตายของเรา, อยางนเปนตน.

ฉะนน สภาวธรรมทไมถกยดถอ มนกไมเปนอะไร ยงไมเปนทกข, พอถกยดถอกเปนทกขไปหมด. ...ฉะนนใหดทความยดถอ เปนตวก แลว

เปนของก จะถอตวกหวตวกไวกหนก, จะถอของกหวของกไวมนกหนก. นกเรยกวาสภาวธรรมแตละอยางๆ....น ความรสกทเปนตวก – ของก มนเปนความรสกเทานน ไมใชตวจรง, ไมใชมอยตลอดเวลา. นเปนตวเรองทสำคญทสด ทจะมความทกข

เรยกวาตวก - ของกเปนเพยงความรสก เกดทหลงความอยาก, ความอยากเกดทหลงเวทนา, เวทนาเกดทหลงผสสะ, ผสสะเกดเพราะการกระทบกนระหวางตากบรปและวญญาณทางตาเทานนเอง, ถาดมาอยางนเหนมาอยางน กจะเหนสภาวธรรมทมประโยชนทสด สำหรบจะศกษาพระพทธศาสนาก

ตาม, สำหรบจะปฏบตเพอขจดความทกขกตาม, แลวตรงนกจะเขาใจสงทเรยกวา ธรรมศาสตรา หรออาวธทมคม คอธรรมะสำหรบจะตดปญหาคอความ

ทกขออกไปได....ทนจะพดกนถงฝายทตรงกนขาม คอฝายอสงขตะ...มนตรงกนขามโดยประการทงปวง จากฝายทเปนสงขตะ. แมวาจะเปนสภาวธรรม

เหมอนกน...เมอพดถงสงขตธาต คณกนกถงสงทพดมาแลว ...มนเปนรปธาต เปนอรปธาต เปนรปและเปนนาม. ทนพอมาถงอสงขตธาตน มนไมใชรป

มนไมใชนาม แลวมนจะเปนธาตอะไร, มนตองเรยกเปนธาตอยางอนซงไมใชรปธาตนามธาต, มนกกลายเปนอสงขตธาต หรอเปนสญญธาต สญญตธาต

นโรธธาต นพพานธาต ไปโนน. ...สวนทเปนอสงขตะนจะเปนรปหรอนามไมได แลวคำวารปวานามน หมายถงวามเหตปจจยปรงแตง. เดยวนมนไมมเหตปจจยปรงแตง, อยนอกไปจากอำนาจทจะปรงแตง, ดงนนมนจงไมใชรปและไมใชนาม, ไมใชรปธาต ไมใชนามธาต.

มคำอนใช คอคำวา สญญธาต หรอ สญญตธาต, มนเปนธาตแหงความวาง วางจากรปวางจากนาม เพราะวาวางจากเหตวางจากปจจย, บางทกเรยกวานโรธธาต คอเปนธาตทดบ, นโรธธาต – แปลวา ธาตเปนทดบ เปนแดนดบ เปนเครองดบ, ดบแหงอะไร ดบแหงนามและรปนนแหละ...บางทกเรยกวา นพพานธาต ซงกแปลวาดบอกเหมอนกน, ดบแหงนามและรป ซงเปนของรอน. นพพานธาตเปนทดบแหงของรอนเหลานน, มนจงเยน...

ทนกจะพดถงคำวาอสงขตะตอไปอก โดยใชความหมายทละความหมาย.ความหมายทหนงเรยกวา อสงขตะ มนเปนสงทควรทำใหแจงแกจตใจของตน, สงทเรยกวา อสงขตะ นน เปนสงทควรทำใหแจงแกจตใจ

ของตน....พยายามทจะทำใหแจมแจงแกจตใจของเรา โดยคด โดยใครครวญ สดแทแตจะทำไดใหเหนสงทมนตรงกนขามจากสงขตะนน, เพอจะไดเหนทเทยง ทจรง ทไมหลอก ทไมมการไหลเวยนเปลยนแปลง.

ทนความหมายทสองในฐานะทมนเปนสญญตา คอ วาง เปนสญญตธาต – ธาตวาง, หรอเปนสญญตา – ความวาง นกเลงถงอสงขตะนะอยา

ลมเสย แตมองดในแงหนง มนออกมาในความหมายวาวาง วางจากการปรงแตง, วางจากตวตน, วางจากความไหลเวยนเปลยนแปลง เรยกวาวาง. ...นเราจะถกแวดลอม ใหมความรสกคดนกรสกหรอวายดถอกนมาอยางมตวตน จงเตมไปดวยความรสกทเปนตวตน; ดงนนจงเขาใจคำวาวางไมได, ไมรจกสญญตธาต คอธาตแทจรงอนหนง ซงมอยในสงทงปวง คอ ความทมนวางจากตวตน. ถาเราเหนแลวเราจะพบไดวา มนเปนของละเอยดและลกมาก.

ในฐานะทมนเปน ความวางนเราตองมสตใหเหนอยเสมอ. นเปนคำสงของพระพทธเจา วาเธอจงเปนคนมสตเหนโลกโดยความเปนของวาง

อยทกเมอเถด, ใหเหนโลกโดยความเปนของวาง คอ เหนความวางจากตวตน ทโลก จงมสตเหนมนอยทกเมอเถด,...ถารกษาสตไวได เหนความวางจากตว

7

ตนอยเสมอ จตนกจะไมถกปรงเปนไปตามทางของสงขตะ, คอจตจะไมถกหลอกใหรก ใหโกรธใหเกลยด ใหกลว ใหวตกกงวล ใหขนมว ใหอะไรได. แลวมสตเหนโลกโดยความเปนของวาง จตกอยในสภาพทวาง อยางเดยวกบสญญตธาตนน, ไมใชวาไมมอะไร หรอไมมความคดอะไร ไมรสกอะไร ไมใชอยางนน

มนเหนมนรอะไรหมด มสตเตมทดวย; แตมนวาง มนไมจบอะไรเอามาเปนตวตน, เพราะไมเหนอะไรโดยความเปนตวตน ทจะจบเอามาเปนตวตนได.ทน ความหมายทสาม คอ นโรธ ...เปนธาตแหงความดบ ...เปนทดบ เปนแดนดบแหงสงทงปวง ...ธาตนเขาไปทไหนกเปนอนวาดบ เงยบ

ไปทนน, เขาไปทกเลสกดบกเลส เขาไปทความทกขกดบความทกข, เขาไปทกระแสปฏจจสมปบาท คอการปรงแตง มนกหยดกระแสแหงการปรงแตง

หยดการไหลเวยน. นพดอยางภาพพจนเหมอนอปมา เขาไปทไหนกดบทนน, กเลสกดบ ความทกขกดบ การปรงแตงใหเปนกเลส หรอปรงแตงใหเปนความ

ทกข มนกดบ, ดบการปรงแตงนนเสยดวย สงทเปน เหตปจจยแหงการปรงแตงกถกดบไปเสยดวย, การปรงแตงกถกดบไปเสยดวย ผลทจะเกดขนมากถก

ดบไปเสยดวย.ทนใน ความหมายทส สดทาย วา นพพานธาต หรอนพพานน เปนสงทจะตองทำจตใจใหลถงอยตลอดเวลา จนกวาจะถงทสด, เพราะนพพาน

แปลวาดบ แปลวา ดบแหงสงรอน ใหกลายเปนหมดรอน คอเยนหรอ หมดทกข เหมอนกน ความหมายอนแทจรงมนก ดบสนเชง ดบรอนสนเชง กตองทำจต

ใหลถง เปนสงจะตองทำจตใหลถง....อยาไปเขาใจวา อสงขตะนเปนสวนทเปนความสข ทคกนกบความทกข, ความสขทคกนกบความทกขนนยงเปนสงขตะ คอมนมเหตปจจย

ปรงแตง เปนความสขบาง เปนความทกขบาง. ถามนเปนอสงขตะ...มนตองเพกออกไปทกชนด ทมนเปนคๆๆ นน. ...ดบทงบญดบทงบาป ดบทงดดบทง

ชว ดบทงแพดบทงชนะ ดบทงมดบทงไมม...มนอยเหนอความทมาถกปรงแตง, มนกปรงแตง ไมมนกปรงแตง, มนตองไมปรงแตง มนตองดบเสยหมดทง

มและไมม หรอทงสขและทงทกข ทงไดทงเสย ทงแพทงชนะ....นเรากไดพดถงเรองอสงขตะมาโดยใจความ กเรยกวามนมเทานแหละ เพราะวามนมเพยงอยางเดยวเทานนและ คอไมปรงแตง นพวกท

เปนสงขตะกร, แลวพวกทเปนอสงขตะกร ทงสองพวกนกเรยกวาสภาวธรรม ธรรมทเปนอยเอง คอธรรมชาตในความหมายทงหมดในพระพทธศาสนา, ในพระพทธศาสนาน ถาพดวาธรรมชาตเพยงคำเดยวเทานน กเทากบพดวาธรรมเพยงคำเดยว หมายถงสภาวธรรมทเปนอยเองน ในฐานะทเปนธรรมชาต ท

เปนปรากฏการณ ปรากฏแกตา ห จมก ลน กาย ใจ นกเปนสงขตะ, ทปรากฏแกสตปญญาลกซง นกเรยกวาอสงขตะ.(ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๔๒ – ๑๐๒)

คำวา สจธรรม กแปลวา ธรรมทเปนสจจะ คำวาสจจะเรากพอจะทราบกนไดวา มนแปลวาจรง; แตในทน มน หมายถงสงทเรยกวากฎ, เพราะสงทเรยกวากฎนนเปนของจรงยงกวาสงใด, แตไมใชกฎทมนษยตงขนเอง นนมนเปนกฎปลอม วาไปตามความรสกของมนษย หรอคนทมอำนาจตง

ขนมา, กฎหมายหรอกฎบานกฎเมอง กฎอะไรตางๆ ไมใชสจธรรมในทน. สจจธรรมในทนหมายถง กฎทเปนอยเองตามธรรมชาต.เชน กฎทเปนสามญลกษณะ สงทงปวงเปนอนจจง ทกขง อนตตา กด, หรอ กฎทวาเมอมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จะเกดขน ทเรยกวากฎ

แหงอทปปจจยตา กด, กระทงถง กฎแหงจตรารยสจจ, เกยวกบความดบทกขและความทกข กด, นเปนอยโดยธรรมชาต เปนไปตามธรรมชาต เรยกวากฎ

และเปนของจรงถงทสด เราจงเรยกวาสจจธรรม.…ในศาสนาอนกอยในรปพระเจากได, ในศาสนาทเขามพระเปนเจา เขาตองถอวานนคอสจจะ...คำพดของพระเจานหมายถงกฎของ

ธรรมชาต กฎเกณฑของธรรมชาตนนแหละ เราถอเสมอนหนงวาธรรมชาตพด, แลวมนเปนกฎของธรรมชาต มนมคาเทากบพระเจาพด เปนโองการของพระ

เจา พดแลวตายตว. ศาสนาไหนกจะตองถออยางนวามอย มคำพดทเดดขาดอย คอคำพดของความจรงทเราเรยกวากฎของธรรมชาต. แตในศาสนาทเขาถอพระเจา เขากตองวาคำพดของพระเจา อยางทเคยบอกใหทราบแลววา ในคมภรไบเบลของพวกครสเตยนน เขากวา The Word, คอคำพด มอย

กอนสงใด นน หมายถงคำพดของพระเจา กคอกฎของธรรมชาต แลวมนมอยกอนสงใดจรง...โดยเฉพาะ ความมอยของกฎนนเอง ยงจรงทสด....กฎในธรรมะ ฝายเรา ไมใชพระเจาทเปนคน มแตกฎของธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงกกฎอสงขตะทงหลาย เฉยบขาด มความหมายอยาง

พระเจา ...ทมนเปน กฎสามญลกษณะ กด กฎอทปปจจยตา ปฏจจสมปบาท กด กฎแหงอรยสจจ กด นคอกฎทแทจรง เฉยบขาด ตายตว มลกษณะเปน

พระเจา ในพทธศาสนามอยางนเปนพระเจา....ในทางพระพทธศาสนา...บรรดาสจจะทงหลาย จตรารยสจจเปนสจจทประเสรฐทสด มพระบาลวาอยางนน นกหมายความวายอมรบวา

สจจะ สจจะ-ของจรง นมมากมาย, แต ในบรรดาสจจะทงหลายนน อรยสจจสนนเปนสจจะทประเสรฐทสด กคอเรอง ความทกข, เหตใหเกดทกข, ความดบสนทแหงทกข, ทางใหถงความดบสนทแหงทกข...แมวาจะเลงถงกฎสามญลกษณะ หรอปฏจจสมปบาท มนกยงเนองอยดวยจตรารยสจจนนเอง.

8

กฎสามญลกษณะ เชน ความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา นนมนกรวมอยในคำวาทกข ของอรยสจจทหนง, สวนคำวา อทปปจจยตาหรอ

ปฏจจสมปบาทนน คออาการทมนเกยวเนองกนๆ เพราะมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน เกดขนๆๆ จนเปนไปในฝายทกขนน ประการหนง, อกฝายหนงกมาในฝายดบทกข เปนอทปปจจยตาฝายทจะมาสความดบทกข เพราะปจจยนไมมหรอดบลง สงนยอมดบลง, สงนยอมดบลง.

อำนาจสงสดของ สงทเรยกวากฎ หรอพระเปนเจาน มการยอมรบบญญตไวในศาสนาทงหลายวา มอย ๓ คอ กฎหรออำนาจทจะใหมการเกดขน

และ กฎทจะมอำนาจใหมการตงอยชวขณะ แลวกมการดบไป ๓ คำวา เกดขน-ตงอย-ดบไป. อยางนกเปนไปตามกฎ : กฎททำใหเกดขน, กฎททำใหตงอย, กฎททำใหดบไป. ...เรากพดกนไดกบพวกทถอพระเจา วามพระเจาผสรางขนมา พระเจาผควบคมอย รกษาอย แลวพระเจาผทำลาย ใหสนไปเปน

คราวๆ. ...นพดอยางบคลาธษฐาน. ถาพดอยางธรรมาธษฐานหรอตามสจจะ นกเรยกวา มนมกฎททำใหเกดขน กฎททำใหตงอย กฎททำใหดบไป; ทำใหเกดขนกเปน กฎสามญ

ลกษณะกได เพราะไมเทยง มนมอนอนเกดขนมาแทน หรอวาโดย กฎแหงอทปปจจยตา เพราะเมอสงนมอย สงนยอมเกดขน กได โดยกฎแหงอรยสจจ

หมายถงกเลสมอยความทกขจงเกดขน อะไรทควบคมไวเรยกวา กฎแหงกรรม ตองเปนไปตามกฎแหงกรรม นกเปนอทปปจจยตาโดยตรง; เมอสงนๆ มอย

สงนๆ ยอมเกดขน เมอทบลงไปมนกดงปงขนมาอยางนเปนตน ตามกฎของกรรมน มนจะควบคมสงตางๆ อย. นการดบไปโดยพระเจาผทำลายลางน กคอกฎอทปปจจยตา หรอสามญลกษณะคออนจจง ทกขง อนตตา, หรอกฎอรยสจจ กหมายความวา ถาทำลายกเลสเสย ความทกขกจะดบลงไปอยางน.

...ขอใหระลกถงขอทวา ในพทธศาสนานเรามคณบทสำหรบพระธรรมวา สวากขาโต ภควตา ธมโม – ธรรมะนอนพระผมพระภาคเจาตรสไว

ดแลว. คำวาตรสไวดแลว นคออาการททนตอการพสจน ฉะนนจงกลาทาใหใครพสจน ...วา ความทกขตองเปนอยางนๆ, เหตใหเกดทกขตองเปนอยางนๆ, ความดบสนทแหงทกขตองเปนอยางนๆ, กระทงทางใหถงความดบสนทแหงทกขตองเปนอยางนๆ. ทเรยกวา ตถตา, ตถาตา แลวคำอนๆ อกนเรยกวาจรง

และทนตอการพสจนวาจรง....ตถตา แปลวาความเปนอยางนน, อวตถาหรออวตถตา คอ ความทไมผดไปจากความเปนอยางนน, อนญญถาหรออนญญถตา ซงแปลวา

ความไมเปนไปโดยประการอน, หรอวา ธมมwฐตตา – ความตงอยแหงธรรมดา, ธมมนยามตา – ความเปนกฎตายตวแหงธรรมดา, นลวนแตเปนอรรถะ

หรอความหมายของคำวาสจจะ คอสงทจรงแนนอนลงไป, ขอใหถอเอาใจความทรวมมาจากคำทงหมดนวา มนเปนอยางนนอยางตายตว. ...ทนสงทเปนสจจะอยางน กเปนไกวลย คอไมจำกดเวลา ไมจำกดสถานท ไมม time or space หรอไมมแมแต relativity, คอ

ความสมพนธกนระหวางเวลากบพนท ทจะใหมอำนาจเหนอไกวลยธรรม คอกฎเหลานเหนอเวลา เหนอพนท เหนอสมพทธของเวลาและพนท เพราะอนนน

มนเปนสงขตะ เดยวนมนเปนอสงขตะ ซงถอวาเปนสงสงสด เปนอยไดในตวเอง ตามความหมายของคำวา สจจะ. พระพทธเจาทานตรสร กรสงน แลว เอา

มาสอนเฉพาะทจะดบทกขได เหมอนททานวา ความรทรนนรเทากบใบไมหมดทงปา แตเอามาสอนพวกเธอน เทากบใบไมกำมอเดยว คอกฎทจะดบความ

ทกขไดเทานน.(ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๑๐๕ – ๑๒๔)

การปฏบตธรรมคอการทำหนาทเพอความรอด. ...นกถงคำวาธรรมชาต, แลวกฎของธรรมชาต, แลวหนาททจะตองปฏบตตามกฎของธรรมชาต ไวในใจเสมอไป หนาทนนแหละเรยกวาการปฏบต. คำวาปฏบตมนหมายถงการปฏบตหนาท ...เปนสงทหลกเลยงไมได มฉะนนแลวจะตองตาย, ใชคำวาตายอยางนเลย ...จะตองตายในความหมายใดความหมายหนงในสองความหมาย.

...ตายทางรางกายอยางหนง, ตายทางวญญาณคอ spiritual นนอกทางหนง. ใครหลกเลยงหนาททจะตองปฏบต แลวคนนนจะตอง

ตาย ทางรางกาย เชน ลองไมหากน ไมรกษาโรคไมอะไรตางๆ มนกตองตายทางรางกาย. ทนทาง spiritual ลองไมปฏบตใหถกตองตามหลกธรรมะ

มนกเปนคนเลว กระทงเปนคนมความทกขทรมาน จนมจตใจไมสมประกอบ, นกเรยกวาตายไดเหมอนกน.ทนคนสมยน...มนเปนหรอมากเกนไปในความหมายทหนง แลวมนจงตองไปตายอยในความหมายทสอง มนเปนมากเกนไป มนมเงนใชมาก

เกนไป, มการกนอยดมากเกนไปน มนเปนมากเกนไปในความหมายทหนง คอไมตายในความหายทหนง, แตแลวมนกไปตายในความหมายทสอง; ยงกนดอยด มนกยงเหนแกตวมาก, มนมกเลสมาก ซงกคอตายลงไปในความหมายทสอง.

...ถาไมเขาใจขอน กไมเขาใจธรรมะเปนแนนอน เพราะวา ธรรมะมงจะแกความตายอยางทสอง,...ในคมภรของพวกครสเตยนพดไวอยางนาฟง แลวกไมขดกบหลกของพวกพทธทใหสละชวตแลวกจะไดชวต, ...สละชวตแลวไดชวตอยางไร, กหมายถงสละชวต...ทางเนอหนง ใหสละความ

หลงใหลในชวตอยางเนอหนงเสย, แลวกจะไดชวตอยางทสอง คอชวตทางฝายวญญาณน. Material – life นสละเสย อยาไปเหนแกความสขสนก

สนาน เอรดอรอยกบมน แลวกจะได spiritual – life คอชวตทแทจรง...

9

...นเรากำลงพดถงวา วธปฏบตมนกมหลกทจะสละอนหนงออกไป แลวไดอนทสองเขามาแทน ซงวาถกตอง หรอวาดกวาหรอวาหมดปญหา.คำวา ปฏบต นกแปลวาเดน ทไปกลางถนนนนแหละ, แตทน ใจมนเดน กเรยกวาปฏบตธรรม. ...ขอใหนกถงการเดนทางจตทางวญญาณ ท

เรยกวาตวการปฏบต, ...การปฏบตธรรม คอ หนาททจะตองประพฤตกระทำตามกฎเกณฑของธรรมชาต. ...เพอจะดบความทกขทงหลายจนบรรลมรรคผลนพพาน เรยกวาการเดนหรอการปฏบตในทน.

ถาเดนถกตองเรยกวา ปฏบตถกตอง, ตองไมออกรมทางใชไหม. ...นเดนทางจตใจกเหมอนกน ตองไมออกไปรมทาง ทางซายกไปบาเรอง

กามารมณ, ทางขวากไปบาเรองขลง เรองศกดสทธ เรองทรมานตนใหลำบากอยางน. ...นตองใหมนอยตรงกลาง...บางทเขาเรยกวาไมตง หรอ ไมหยอน

ถาหยอนไปทางกามารมณ; ถาตงกเปนการทำตนใหลำบาก โดยไมรเหตผล ไมมเหตผลแลวงมงาย ...กเดนอยตรงกลาง กเรยกวา มชฌมาปฏปทา – การ

ปฏบตทดำเนนอยในทางสายกลาง....การปฏบตทถกตองไปตามทางมชฌมาปฏปทาอนน จะเปนธรรมศาสตรา ทจะตดปญหาทกชนดได, ตองฟงใหด เรยกวา มชฌมาปฏปทา

อยตรงกลาง. บางทกเรยกวาอรยมรรคมองค ๘ คอหนทางทประเสรฐทสดประกอบอยดวยองคประกอบ ๘ ประการ, ฉะนนจงหมายถงการกระทำถกตอง ในลกษณะ ๘ อยาง ๘ ประการ รวมกนเขาแลวกเปนการปฏบตทถกตอง หรอเปนหนทางทเปนมชฌมาปฏปทา.

...ขอท ๑ ความถกตองในทางความคดเหน. ...ถาเรยกเปนบาล เรยกวา สมมาทฏฐ แปลวา ทฏฐทถกตอง. นคณกทายเอาเองไดวา ถาถกตอง มน ตองถกตองตามกฎของธรรมชาต เพราะเรามหลกธรรมชาตกฎของธรรมชาตเปนหลกใหญทเปลยน

แปลงไมไดอยแลว พอพดถงความถกตอง มนกถกตองตามกฎของธรรมชาต...ขอท ๒ มความตองการถกตอง. จะเรยกวาความปรารถนา ความใฝฝน ความตรตรก แลวแตจะเรยก ...ถาเรยกเปนบาลกเรยกวา

สมมาสงกปโป. สงกปโป นคอ การทจตมนตรไปเรไป เรไป เพอจะเอาอะไรของมนเรยกวาสงกปปะ, สงกปปะน ตองถกตอง...กตองถกตองตามกฎ หรอวา

ถกตองตามเหตผลทแวดลอมอย.ในหลกพทธศาสนาทวไป ทเกยวกบเรองน เขาวาความตองการทถกตองนนคอ ตองไมเปนการเบยดเบยน, ความตองการของเราทเปนความ

ตองการทถกตองนน คอตองไมเปนการเบยดเบยน, เบยดเบยนตนเองใหลำบากนกเรยกวาผดแลว, เบยดเบยนคนอนใหลำบาก นกเรยกวาผดแลว. เชนวาไปหลงใหลในกามารมณ นเรยกวา เบยดเบยนตนเองใหลำบาก, ถาเราไปเบยดเบยนผอนดวยความพยาบาทโดยเจตนา หรอวาเบยดเบยนโดยไมเจตนา

กเรยกวาวหงสา กเรยกวาผดแลว ...ฉะนนถานยามคำๆ นใหดกพดวา ความตองการทถกตอง คอตอง ไมเปนการเบยดเบยน ทงตนเองและผอน, ทงโดยเจตนาและไมเจตนา, เรยกวาองคทสอง เรยกวาสมมาสงกปโป. เขามกจะแปลกนวา ความดำรชอบ, ผมเหนวามนแคบไป กเลยใชเสยใหมวาความตอง

การ, ความตองการคอความดำรไปในทางกระแสของความคดนกปรงแตง.ขอท ๓ การพดจาทถกตอง. ถาเรยกอยางภาษา บาลกวา สมมาวาจา นเรยกวา จำคำจำกดความไววา จรง นอยางหนง แลวก นาฟง นอยาง

หนง แลวกมประโยชน แลวก ถกตองแกกาลเทศะ.ขอท ๔. ความถกตองตอไปกคอ ความถกตองในการทำงาน นเรยกวา สมมากมมนโต, ...การงานในทนหมายถง การกระทำ คอ

conduct ทวไป นเรยกวาการงานในทน. อยางน ถอเอาเปนหลกคอหลกศลหาไดเลย, ในโลกนเรองศลหาถอวาสำคญอยางไร กเอามาเปนคำอธบาย

ของคำวาสมมากมมนโต, นความถกตองในการทำการงาน.ศลหา ...ผมอยากจะใหคำจำกดความเสยใหม ทมนจะเปนสากลทสด มนจะตอสไดในททกหนทกแหง.ศลหาขอทหนง ปาณา คอ ไมประทษรายรางกายชวตของผอนโดยวธใดๆ กตาม กฎนยามเปนอยางนกพอแลว, ไมทำการประทษรายรางกาย

หรอชวตผอนหรอสตวอน โดยวธใดกตาม, ไมตองพดกนถงฆาอะไร มนมหลายวธนกททำใหตาย แตวาไมตายมนกตองขาดศลขอนอยด...ทน อทนนาขอสอง กคอ ไมประทษราย ผมชอบคำคำน มนกวางด ไมประทษรายทรพยสมบตของบคคลอน ดวยวธใดกตาม.ขอสาม กามส – นคอ ไมประทษรายของรกของบคคลอน โดยวธใดกตาม. ประทษรายชวตนนมนทำใหตาย, ประทษรายทรพยสมบตนนมน

เอาไปในทางสทธครอบครอง, สวนประทษรายของรกนมนไมใชอยางนน มนมงทจะหาความเพลดเพลนสวนตว หรอมงจะทำใหผอนเขาเจบชำนำใจ,ขอทส มสา น ไมใชวาจาเปนเครองทำลายความเปนธรรมความยตธรรมของคนด.ขอทหา สรา นน มนเปนตวอยาง คำวาสรามชชะนนเขายกมาเปนตวอยางสองคำ, ตวนามจรงๆ มนอยทคำวา ปมาทฏฐานะ, สงทเปนทตง

ของความประมาท ฉะนนบญญตความขอนวา ไมประทษรายสตปญญาสมปฤดของตนเอง, สตปญญาสมปฤด ทจรง สมปฤดกคอสต, ...ปญญาความ

10

รอบรทอยดวยการศกษาเลาเรยน พอเสพสงอะไรเขาไป ดวยการดมทางปาก, หรอดวยการสดทางจมก หรอดวยการรมทเนอทตวลบไลทาทตวหรอฉดเขาไป

วธใดกตาม, สงนนมนเขาไปประทษรายตอสตปญญาหรอสมปฤด แลวกเรยกวาผดศลขอน....ทน ความถกตองขอท ๕ ดวย การดำรงชวตอยางถกตอง นกเรยกวา สมมาอาชโว, สมมาอาชพ ความมอาชพ คอการดำรงชพอยางถกตอง.

...คอการเปนอยทรงชวตอย ดำรงชวตอยนเรยกวาอาชพ แลวกตองถกตอง เรยกวา สมมาอาชพ ใหมนมความถกตองในการหามา ในการไดมา ในการมไว

ในการบรโภค ทมนถกตองกแลวกน;…อยาใหผดคออยาใหเกน.ตรงนอยากจะขอแทรกวา ปญหาใหญในโลกนเวลาน มมลมาจากขอน คอ คนในโลกไมมสมมาอาชพ, มนผดไปหมด ในการแสวงหา ในการ

ไดมา ในการมไว ในการบรโภคมนผดไปหมด คอมนมแตเกนๆๆ มากไปหมด, ไมพอดไมถกตอง, ...ถาถอตามหลกของศาสนา ศาสนาพทธกด ศาสนา

ครสตกด การกระทำของมนษยในเวลานเปนบาปหมดเลยเปนบาปอยางรายหมด เพราะมนมแตสวนเกน, อยดกนด มนมแตสวนเกน : การแสวงหาเกน, มความคดกวางขวางทจะกอบโกยเอามาเปนของตวไมมขอบเขตจำกด. ...ฉะนนไปคดดใหด วา พอทจะเจยดออกไปไดเสยได อยาใหมนเปนสวนเกนแลว

กเจยดไปใหผอนเสย กเปนบญเปนกศล คอไมตองเปนทกข. นเรยกวาสมมาอาชโว – ดำรงชวตอยางถกตอง ใชภาษาการเมองหนอยกวา ไมม surplus, มนกไมตองทำใหใครลำบาก.

น ขอ ๖ ตอไป จะเรยกวา ความถกตองในการพากเพยรพยายาม เรยกวา สมมาวายาโม. ...ความพากเพยรตองถกตอง คอตามหลกธรรมะในพทธศาสนาวา ตองมความถกตองในการการปองกน มความถกตองในการละเวน มความ

ถกตองในการสรางขนมา มความถกตองในการรกษาไว, กเลงถงความชว เพราะวามความพากเพยรในการทจะ ปองกน แลวกละเวน ปองกนอยาใหความ

ชวเกดขน, ความชวทเกดอยแลวกใหละเสย คอทำความดนน ใหพยายามจะสรางขนมา แลวกรกษาไว. มนจงเกดคำขนมาสคำวา ปองกน, ละเวน, สรางขน แลวกรกษา, ตองพยายามในสสถานนใหมนถกตองอยโดยตลอดเวลา.

นความถกตอง ขอท ๗ กเรยกวา มสตถกตอง คอ ความระลกทประจำอยในใจนนตองเปนความถกตอง กเรยกวา สมมาสต, นหมายความวา

รกษาปญญาความร ความรอบร ทมาอยในรปของสตสมปชญญะน ไวอยางถกตอง แนวแนสมำเสมอ....ทน ขอท ๘ อนสดทายเรยกวา สมมาสมาธ ความตงใจมนอยางถกตอง มสมาธนคอมจตทมกำลง และมประสทธภาพสงสดไวอยางถกตอง

คอใชสมาธถกตอง, มสมาธถกตอง, แลวกใชสมาธอยางถกตอง. ความเปนสมาธนนจำไวเปนหลกทวไป วามจตบรสทธ, มจตมนคง, มจตวองไว.จตบรสทธ คอวา ไมมกเลสอะไรรบกวน ไมมความผดความชวรบกวนใจ. แลวจตมนคงคอแนวแนคมไวได. แลวกจตวองไวในหนาทการงาน

ของจต....องคประกอบสามองคน คอลกษณะของความเปนสมาธ เมอเปนสมาธอยางนแลว มนกมกำลงสงสด มประสทธภาพสงสด, ประสทธภาพคอความสามารถทจะทำใหสำเรจ แลวกำลงกหมายความวา กำลงงานทจะใช นคอความเปนสมาธ.

...นเปน ๘ ประการ ๘ องค มความถกตอง ๘ ประการน เอามาฟนเปนเกลยวกนเขา เหมอนเชอก ๘ เกลยว นกเรยกวาหนทาง ทง ๘ มารวม

เปนหนง ...ทางสายเดยวประกอบอยดวยองค ๘ แลวกประเสรฐ, เพราะวา แกปญหาไดหมด นคอธรรมศาสตรา.(ธรรมศาสตรา (เลมท ๑), ๒๕๔๗: ๑๓๔ – ๑๔๙)

วปากธรรม คอ เรองของผลทจะไดรบ ตามกฎเกณฑของธรรมชาต, เกดจากการปฏบตหนาทตามกฎเกณฑตามธรรมชาต...ถาเราทำถก มนก

ไดผลถกตามกฎเกณฑของธรรมชาต, ...ถาเราทำผด มนมความเดอดรอน ยงยาก ลำบาก ไมไดสงทเราตองการนนอยางหนงละ. หรอวา เราจะตองตาย...ตายทางวญญาณ ทาง spiritual ...คอมน ตายเพราะมนไมมอะไรด ไมมคาของมนษยเหลออย อยางนกเรยกวา มนษยนนตายแลวเหมอนกน. เปนคนประมาท ... พระพทธเจาทานเรยกวา เย เต ปมตตา ยถามตา คนเหลาใดเปนคนประมาทแลว คนเหลานนตายแลว.

...เรองวบากในฝายความผดน ไมตองพดกได อยากเรยกวานรกกเรยกไป, อยากเรยกวาอะไรกเรยกได มนเปนความทกข แลวกทำเสยใหมใหถกได ฉะนนเราพดถงความถกตอไปดกวา, แลวมนกบอกความผดพรอมกนไปในตวนนแหละ, ฉะนนเราจะพดเรอง วบาก ทจะไดรบขนไปในทางฝายท

พงปรารถนา. เมอพดถงผลทจะไดรบ โดยหลกใหญๆ ตามทนยมพดกนอย แมจะไมมในพระพทธภาษตโดยตรง กใชเปนหลกสำหรบศกษาเลาเรยนทยอมรบ

กนแลว วา ผลในทฏฐธรรม อยางหนง ผลในสมปรายะ นนอยางหนง, แลวผลเปนปรมตถะ นอยางหนง.

11

ชนดทหนงเรยกวา ทฏฐมมกตถะ คอประโยชนทไดรบในทฏฐธรรม ทฏฐธรรม แปลวา ธรรมหรอสงหรอสภาพ อนสตวนนเหนแลว, อนสตวนนๆ

เหนแลว เขากสมมตวาในชาตน ในชาตปจจบนทเราเหนๆ กนอยน เรยกวาทฏฐธรรม. อยางนกได แตความหมายมนยงไปกวานน ซงผมไดสงเกตดใหดแลว

มนคอวา ผลททนควน, ทนกบการกระทำนน.…ผลในทฏฐธรรมน หรออยางทฏฐธรรมน ระบเปนเรองสามเรอง คอเรองทรพยสมบต, ลาภสกการะ อะไรนเรองหนง, แลวเปนเกยรตยศชอ

เสยง ทเปนนามธรรมนพวกหนง, แลวความรก ทไดมาจากคนรอบดานหรอสงคม ความเมตตาอารอะไรกตาม ทสงคมรกนบถอบคคลนน นกอยางหนง....ทนวบากสองทเรยกวา สมปรายกตถะ, สมปรายะ มนกอนไปจากน ...ผมอยาก สรปความเสยใหมวา ในเวลาทมนถด ถดไปจากทเรยก

วาทนควน ถาเรามการเกดตวก – ของกในครงน ทำอะไรลงไป แลวผลมนไดทนในการเกดหรอในกรณแหงตวก – ของกกรณนน นเรยกวาไดทนควน

เปนทฏฐธรรม แตถามนไมได มนจะไปมปฏกรยาปรากฏออกมาเปนผลไดในการเกดตวกครงท ๒ ท ๓, คอ กรณหลงๆ ไปนน. ...อยางนตองจดเปนพวกสมปรายะแลว ...การกระทำในกรณน ไปแสดงผลในการกระทำกรณอน ซงเปนเรองหลงออกไป...

ยกตวอยางงายๆ เชนวา ถาคณเรยนศกษาในมหาวทยาลย ไดความร แลวกพอใจทนท, ทไดความร อยางนเรยกทฏฐธรรมได, แตได ผลการเรยนการศกษาการปฏบตนนจะได ตอเมอเรยนจบแลว ออกไปประกอบอาชพ นน มนคอสมปรายะ ในโอกาสหรอในกรณ ถดไปๆๆๆ.

...กเอาเปนเสยวา ในลกษณะทเราเหนไมได, เรารสกทนทไมได, เราเหนทนทไมได ตองรอตอภายหลง หรอคนอนทงหลายกเหนของเราไมได

ถาอยางนกเรยกวาสมปรายะดกวา เปนความหมายทครอบงำไดหมด. ถาพดอยางทเขาพดกนนน กตองนรกบาง สวรรคบาง พรหมโลกบาง ตอตายแลวจง

ไดรบกน. แตเดยวนเรายงมอยวา นรกทน พอรอนใจทนทกเปนนรก, ถาพอใจไหวตวเองไดนบถอตวเองไดกเปนสวรรค....สมปรายะ [ยงหมายถง] เปนอนไปจากโลกธรรมดา, ในโลกธรรมดานหวงทรพยสมบต หวงเกยรตยศชอเสยง, หวงความรกของสงคม ได

แลว กคออยางโลกน แลวมนมอยางอนทดกวานน ไกลกวานน หรอตรงกนขามจากนน คอความสงบในทางจต ในทางจตใจ คนทรำรวยดวยลาภยศ

สรรเสรญหรอความรกนบถอของสงคมนน มนยงไมมจตใจอนสงบ, มนตองการผลอนอนอกจากนน ผดไปจากนน ความสงบแหงจตใจนนแหละ คอ

สมปรายะประโยชน ประโยชนทเปนสมปรายะ คอ อนไปจากทชาวบานเขาปรารถนากนทวไป. ...ทน วบากทสาม เขาเรยกวา ปรมตถะ ผลเปนปรมตถะ ประโยชนสงสดอยางยง คอ ประโยชน เปนนพพาน. นมนเหนวา สองอยางขางตน

เปนเรองเวยนวาย เวยนวาย เกดๆ ดบๆ กนอย, ตองการปรมตถะ คอไมแยแสกบผลเปนทรพยสมบต เกยรตยศชอเสยงสงคมอะไรนน, แลวกไมตองการเพยงวาจตมนสงบ, วเวกอยางนเปนครงคราว. ตองการอยเหนอหมด เหนอเกด เหนอแก เหนอเจบ เหนอตาย, เหนออะไรไปหมด อยางนเปนปรมตถะ

เหนอเวลา เหนออะไรไป เปน อสงขตะ, ถาจะเรยกวาวเวก เขาก เรยกวาอปธวเวก....เมอไปถงจดสงสดของสงทเรยกวา ผลทพงจะไดรบนกมบาลวาอยางน วาหลดพนออกไปแลว ชาตความเกดสนแลว, หนาทหรอ

พรหมจรรยทจะตองประพฤตตองกระทำ ทำเสรจหมดแลว, ไมมอะไรเหลอทจะตองทำเพอความสงสดอยางนนอก คอทำเสรจแลว, กอยเหนอวตกกงวล

เหนอปญหาทงหลาย. (ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๑๕๗ – ๑๖๙)

ทงสความหมายของธรรมนน แยกออกไปเปนไดทงฝายศลธรรมและปรมตถธรรม... ถาเปนปถชนคนธรรมดาสามญ กมสงทเรยกวาศลธรรม

นเปนทพง เปนกำลงหรอเปนเบองหนา นปถชน. ทน พระอรยเจาทานกมปรมตถธรรม เปนทพง เปนเบองหนา ถาเปนพระอรหนต กเลกกน คอพนปญหา

โดยประการทงปวง. นกดซวามนตางกนอยางไร....เรองศลธรรม บญญตไวในลกษณะทเหมาะสำหรบคนทยงมความรสกวายงมตวตน,.. สวนปรมตถธรรมนน บญญตไวในลกษณะ สำหรบ

บคคลทจะไมมตวตน, ไมมตวตนคออยางไร คอมองเหนอทปปจจยตา คอกฎของธรรมชาต, หรอความจรงของธรรมชาตทวา แมบคคลตวตนอนแทจรงก

ไมม มแตอทปปจจยตา คอสงทกำลงเปนไปตามกฎเกณฑแหงเหตและปจจยน คอไมมตวตน.ดงนน ศลธรรมกพดไวในโวหารชาวบานชาวโลก เรยกวาโลกโวหาร โลกสมญญา มนเปนสำนวนทฟงงาย สำหรบชาวบานธรรมดาทยดถอกน

อยแลว. แตถาเปนปรมตถธรรมพดไวในโลกตตรโวหาร ...เชน วาไมมตวไมมตน หรอวาวางอยางนเปนตน....เอาทนจะเอาวตถทเหนงายๆ เชน คำวา นรกสวรรค เปนตน พวกศลธรรมเขามนรกมสวรรค ตอตายแลว, ตายเขาโลงแลวจงจะไปนรกไป

สวรรค; สวนพวกปรมตถธรรม มนรกสวรรคทนเดยวน เพราะวาพระพทธเจาทานไดตรสวา นรกอยทตา ห จมก ลน กาย ใจ, สวรรคกอยท ตา ห จมก ลน

12

กาย ใจ. พอทำผดทตา ห จมก ลน กาย ใจ เกดอปาทานอะไรขนมา มนเปนนรก ทตากได ทหกได ไมใชพรอมคราวเดยวกนทง ๖ มนแลวแตวาเรองใด

เรองหนง....เมอถามวาสงทงปวงอยทไหน คออะไร, อยางน จตใจของพวกคณทเลาเรยนมาอยางน คณกคงนกถงสงทงหมดในสากลจกรวาลใน

สรยจกรวาล แลวยงสรยจกรวาลอนทวไปทงหมดนนวาสงทงปวง นนแหละภาษาศลธรรมของชาวบานปถชน. แตถาภาษาปรมตถธรรม พระพทธเจาทาน

ตรสวา มนอยท ตา ห จมก ลน กาย ใจ, สงทงปวงมนอยทตา ห จมก ลน กาย ใจ, ความหมายมนคนละอยางแบบน. สงทพวกศลธรรมเอาไปไวทวตถนนๆ

... แตวาปรมตถธรรมอยทน เดยวน และอยนดเดยว ในรางกายทยาวประมาณวาหนงนเทานน....ทเขาเรยนอภธรรมกน จะไดยนคำวา กามาวจร รปาวจร อรปาวจร, กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม โลกตตรภม. ... นพวกศล

ธรรมน เขาบญญตสงเหลานไวตอตายแลวทงนนแหละ, กามาวจรภมกไปสวรรคโนน, รปาวจรภมไปรปพรหม ทเปนพรหมโลก รปพรหม, อรปาวจรภม พรหมโลกทไมมรป. เขาเพงเลงกนตอตายแลวทงนน, โลกตตรภมกเปนพระอรยเจาเปนพระอรหนต...นเราอยากจะพดในแงของปรมตถธรรม วาจตใจท

มนกลบกลอกไปมาเดยวน มนไปอยในกาม หรอมนอยในรป หรอไปอยอรป หรอบางทมนกพนจากสงเหลาน. บางคราวจตของเราสงบอยเหนอสงเหลาน กเรยกวาเปนโลกตตรภม แมวาชวขณะ. เราไมเอาวตถไมเอาสถานท หรอไมเอาอยางทเขาพดๆ เขยนๆ กนไวสอนกนมา,...นนเขาพดไวในภาษาศลธรรม

ภาษาบคลาธษฐาน. แตถาภาษาปรมตถธรรม มนอยทจตใจทมนกลบกลอกไปมา อยในคนๆ หนง.หรอวาใหมากกวานนหนอยกคอวา วยนทำใหเปลยน...คนธรรมดาสามญน เกดมาเปนเดก เปนหนมเปนสาวน มจตใจอยในชนกามาวจรภม,

สงทถกใจทสดบชาทสด กคอเรองเกยวกบกามารมณ.ตอมา เปนผใหญขนมา...ความรสกทางกามารมณกจะคอยจางไปในเมอรางกายมนเปลยนแปลงไป. ทนก ไปตดอยทเรองรปธรรม ทงหลาย,

คอไปรกทรพยสมบต, รกตวรปธรรมทงหลายนมากกวากามารมณ. นกเปนมากอยระยะหนง แมทสดไปชอบเลนของเลน เลนลายคราม เลนของเลน แม

แตนกเขา. นก สงเคราะหอยในเรองรปาวจร, ไปหลงใหลบชาวตถแตไมตองเกยวกบกามารมณพกหนง หรอแมทสดแตหลงใหลในเรองศลปะการฝมอเสน

สอะไรนกเหมอนกน.นถามนจะเลอนไปอก กเลอนไปยงนามธรรม คอเปนอรป เรองเกยรตยศชอเสยง เรองสงทไมมรป แมแตเรองบญกศล เปนเรองสงสด กบชา

เรองน กมปญหาเรองน, จนกวาเมอไรมนจะขนไปถงชนท ๔ ทเรยกวา โลกตตรภม.โลกตตรภม – พนออกไปหมดจากสงเหลานโดยมาเหนวา เรองกามารมณนมนกเรองทรมานโดยลกซง, สวนรปลวนๆ มนกยงยาก, เรองอรป

มนกยงไมดบความทกขสนเชงได, ตองอยเหนอสงเหลาน. ... เมอมนษยมความกาวหนามากขน คอฉลาดมากขน ไดรบคำสงสอนของพระพทธเจาพระ

อรยเจาอยางทวถง กสามารถทจะดงเอาปรมตถธรรมในชนโลกตตระนน มาใชแกปญหาในชวตประจำวน; แมแตทยงอยในขนหนมสาว แมไมไดมาก กได

ตามสดสวน พอถงขนพอบานแมเรอนกสามารถทจะดงเอาเรองปรมตถธรรม เพอโลกตตรภมขนมาใช มากขนๆๆ, กจำเปนจะตองใชมากขน มฉะนนแลวก

จะมความทกขมากในการเปนคน อยดวยกาม กามารมณ หรอทรพยสมบต ดวยเกยรตยศชอเสยงกตาม. กอยาใหกามารมณ หรอทรพยสมบต หรอ

เกยรตยศชอเสยงนมนทำความเจบปวดใหมากเกนไป, กมความรวชาปรมตถธรรมนเปนเรองแกไข....การเขาใจอยางน มนเปนวธลดทจะกาวหนาในทางธรรมมาก. ถาไปถอเสยวาตองตายแลวจงจะได แลวมนจะตายอกรอยหนพนหนจงจะ

ได, นกเลยเปนคนหมดหวง แลวกไมสนใจอะไร แลวนนแหละจะเวยนหาความเลวไดไมทนรตว เพราะไมมหวงจะกาวไปๆ อยางแนนอน. การศกษาเรองนใหถกตอง, มนจงเปนเรองทมประโยชนมาก.

... เอาละเปนอนสรปความไดวา ศลธรรมนน คอ ระเบยบสำหรบคนทยงมตวตน, ปรมตถธรรม คอระเบยบสำหรบคนทจะไมมตวตน หรอไม

มตวตนแลว. นถาความเขาใจอนนยงชดเจนอย พวกคณจะไมทะเลาะกนในเรองการปฏบต ทำไมจะตองทำอยางน, ทำไมจงทำอยางนน. ... ความทกขบางอยางมนเปนเรองของศลธรรมของคนธรรมดา กแกไปดวยเรองของศลธรรม, แตความทกขบางอยางมนเปนเรองปรมตถธรรม...มนจะตองแกดวยระบบของปรมตถธรรม.

(ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๑๗๗ – ๒๒๗)

...ความแตกตางกนระหวางศลธรรมกบปรมตถธรรม มความมงหมายคนละอยางและกอยกนคนละระดบ แลวกมลกษณะราวกบวาจะคด

คานกน, แตไมจำเปนจะตองคดคานกน คอมนชวยกนทำหนาทคนละระดบ. ดงนนทงสองอยางกเปนธรรมศาสตรา คอ จะชวยตดปญหาสงคมไดดวยกน

ทงนน ดงนน จงกลาวไดวา ปญหาของสงคมมนกมอยเปนสองระดบ.

13

...ผมกเคยพดแลวพดเลา วาชวตนตองเทยมดวยความสองตว หรอววสองตว หรอมาสองตว แลวแตจะเรยก; ตวหนงเปนเรองทางรางกาย, อกตวหนงเปนเรองทางจตทางวญญาณ, แมวารางกายมนจะตองเกยวของกนอยกบจต แตปญหามนตางกน, ปญหาของจตลวนๆ นน มนตางกนกบ

ปญหาของรางกาย แมทวามนเกยวของกนอยกบจต.ทน ปญหามนยงขยายตวออกไปได คอวา ทางรางกายน มนยงขยายตวออกไปไดถงทางสงคมอกสวนหนง... มองออกไปขางนอกจากรางกาย

มนกไปเจอะสงคม. นถามองเขามาในรางกาย ในสวนลกของรางกาย นมนไปเจอะ เรองจต หรอ เรองวญญาณ เรองจตใจ ซงจะตองเรยกวาเรองทางฝาย

วญญาณไวทกอน คอ spiritual นนแหละ แลวกมปญหาตรงทเรองรางกายทงหลายทาง physical และกนอกออกไปจากรางกายรอบๆ ตวออก

ไปมนกมเรองของสงคมของ social. ...มนสองชนหรอสามชน. ผมชอบเรยกวาสองชนเสมอ คอวาทางรางกายหรอทางฝายวตถนนมนอยางหนง, ทางฝายจตฝายวญญาณมนอยางหนง, แตแลวมนแยกออกเปนสามฝาย คอ ปญหาทางสงคมอยขางนอก, แลวปญหาทรางกายโดยเฉพาะนอยตรงกลาง

แลวปญหาขางในลกสดคอปญหาทางจตทางวญญาณ.นปญหาทงสามอยางน จะแกดวยอะไร, จะตดออกไปดวยอะไร, กพอมองเหนกนไดทกคนวา ปญหาทางสงคมหรอทางรางกายน มนเปน

เรองทอาจจะแกไดดวยศลธรรม... นเราจงถอวาศลธรรมตงอยในฐานะเปนศาสตราแหงปญหาสงคมนเปนสวนใหญ. โดยทนบเอารางกายเราคนหนง เขาไปผนวกกบสงคมทงสน, เปนเรองของสงคมโลกไปเลย ทเหลอกเปนเรองจตใจลวนๆ.

...การบงคบตนเอง เปนรากฐานของสงทเรยกวาศลธรรม; ถาเราไมยอมบงคบ ไมยอมอดกลน ไมยอมอดทน เพราะทำไปตามกเลส มนกทำ

ชวไดเทานนแหละ... การบงคบตนเองน มนกเนองไปถงธรรมะบางอยาง ทสำคญอยางยงกคอ ความละอายและความกลว. หร แปลวาความละอาย...ไมใชวาคนเหนแลวจะละอาย ถงคนไมเหนกละอาย, อยางนกเรยกวาหร ความละอายแกใจ, นกลวความชว ไมมใครเหนกกลว, ไมใชกลวตดคกตดตะราง หรอไมใชกลวเขาจะจบไปลงโทษ; แตวากลวความชวกลวบาป อยางนกเรยกวาโอตตปปะ เทานกจะพอกนแลว. ถาวาคนเรามหรและโอตตปปะ แลวตง

ตนอยดวยการบงคบตนเอง ศลธรรมจะดหมด.นถาเราจะมองกนในรปสงคม...ความเหนแกตวเปนจดตงตนของความไมมศลธรรม คอเปนจดตงตนของความยงยาก ทเรยกวาวกฤตการณ

ทแรกคนปาอยกนอยางเสมอภาค, ไมมใครเอาสวนเกน. พอคนเหนแกตวเอาสวนเกน วกฤตการณกตงตน จนตองมนนมน มกฎหมายตองลงโทษตองอะไร

กนขนมา. ฉะนนความไมเหนแกตวนนแหละ เปนรากฐานทงหมด คอวา ความไมเหนแกตวจะทำใหเกดความถกตองทงหมด ในทกแงทกมมของสงคมน, พอเกดเหนแกตวกผดแลว.

ความเหนแกตวเปนจดตงตนของปญหา เพราะวามนเอาสวนเกนกน; ถาคนเราไมเหนแกตว มนกเอาเทาทควรจะเอาเทานน, เชน นกตวหนง

กกนอาหารพอกระเพาะหนง ไมมตวไหนเอาสวนเกน, พอมาถงคนมนกเอาสวนเกน มากเทาไรยงด กเรยกวามการกอบโกยสวนเกน. ถามศลธรรมกตองไมมการกอบโกยสวนเกน. อยาหาวาผมพดการเมอง หรอวามาสอนการเมองกนแลว, แตวาโลกมนกำลงยงยากลำบาก เพราะวามนมการกอบโกยสวนเกน. ปญหาการเมองทงหมด มนขนอยทการกอบโกยสวนเกน; ฉะนนอยากอบโกยสวนเกน.

ทกคนอยตามทพอดพอสมควรแกฐานะ แลวโลกนจะเปนสข, ถาใครมสวนเกน คนนนตองสละสวนเกนใหแกสงคม, อยามสวนเกน. เชนวาคณเปนพระ คณมไดแตจวรสามผน กบบาตรใบหนง, พอจวรผนทสมา วนยบญญตไวใหวกป, ถาคณไดบาตรใบทสองมา ตองเลอกเอาแตใบเดยว, จะทำกฏแคชวเจดคบสบสงคบน, ทกอยางมนจะมสวนเกนมไดสำหรบภกษสงฆ. นถาพวกอบาสกอบาสกาถาเชอพระพทธเจากจะเอาสวนเกนไมได, คอโลภมากไมได เพราะมหลกอยวา อตโลโภ ห ปาปโก – โลภเกนนนลามก. ...ฉะนน เศรษฐครงพทธกาลไมใชเปนอยางนายทนสมยน, คอผทใชสวนเกนเพอทำประโยชนทางสงคม มบาวไพรทาสกรรมกรมากมาย ชวยกนผลต ชวยกนใหมนเปนสวนเกนขนมา แลวเอาไปใหสงคม, การกนอยการเปนอยแตพอเหมาะสมน มนกไมมปญหา. แลวถามสวนเกนเกดขน เทใหสงคม, ถาตามหลกพทธบรษทในพทธศาสนา ศลธรรมตองเปนอยางน.

...นปญหาอะไรเหลออย กคอปญหาทางวญญาณ [เกดจาก]จตใจหวนไหวสะเทอนไปตามอารมณทงหลายทมากระทบ...ทน เมอมปญหา

ทางวญญาณ มนกตองมการแกในทางวญญาณ ... จะตองใชสงทเรยกวา ปรมตถธรรม ในฐานะเปนธรรมศาสตรา อนสงสด คมเฉยบ จะตดปญหารงรง

ตางๆ ใหตนหลดออกไปได. ...ปรมตถธรรมทจะมาแกปญหาทางวญญาณได ตองเปนเรองสญญตา วางจากตวก – ของกอยางทพระพทธเจาทานไดตรส

แกอบาสกพวกนน ทไปถามวาอะไรดทสด สงสดสำหรบฆราวาส, ทานกตรสวา ธรรมะทงหลายทเนองดวยเรองสญญตา; ฉะนนถอเอาตามคำพระพทธเจากแลวกน วาเรองสญญตาความวางนนเปนสงสดแมสำหรบฆราวาส.

14

...คำสอนของพระพทธเจาทงหมดสรปรวมลงแลว มนไปอยทประโยคทวา “สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย” นนแหละคอยอดของปรมตถธรรม –

ธรรมทงหลายทงปวง อนใครๆ ไมควรยดมนถอมน คอไมควรไปมนหมายเขาวาเปนตวกหรอเปนของก.อภธรรมซงเปนชอของคมภรนน อยาไดเขาใจวาเปนปรมตถธรรมทมความมงหมายในทน. ปรมตถธรรมทมความมงหมายในทน คอการปฏบต

เพอความไมยดมนถอมนในสงใดโดยความเปนตวก – ของก, หรอจะเรยกอยางทเราตองการเอาเปนประโยชนวา การปฏบตทสามารถดบทกขในสวนทลก

ซงทงหมดไดโดยตรง สามารถดบทกขได ตวธรรมบางอนมนไมสามารถนะ หรอมนไมดบทกขกม, แตมนตรงกนขาม, บางอนไมสามารถจะดบความทกขทเปนสวนลก มนดบไดแตสวนตนๆ. ฉะนนพระพทธเจาจงตรสเตอน อนาถบณฑกะวา นอกจากจะทำบญเลยงพระบำรงศาสนาแลว ขอใหสนใจเรอง

ปวเวกดวย, แลวมนอยในสวนลก มนจะดบทกขได โดยตรงไปยงความทกขสวนทมนลก....หมายความวา ทานมไดหามหรอตรสตำหนวา ทำบญทำทานอะไรนมนเปนเรองผด, มนกเปนเรองถกและควรทำ บำรงศาสนาใหมอยเปน

ประโยชนแดคนตอไป. นเปนเรองถกเรองหนง แตมนยงไมใชปวเวก. ปวเวกคอความสงบสงดจรงๆ ไปแสวงหาปวเวกดวย หรอวเวกเฉยๆ กเหมอนกนคอ

ความสงบสงด ทางกายกมเวลาอยในทสงบสงด ไมถกรบกวนในทางกายกนบาง แลวมนจะสบายอยางไรกไปรเอาเอง. อยางท ๑ นเรยกกายวเวก. อยางท ๒ เรยกวา จตตวเวก คอจตไมถกนวรณกเลสเปนตนรบกวน กสบายยงไปกวานน, เชนรจกทำจตใหเปนสมาธ จตนกไมถกนวรณ เปนตน รบกวน, สบายยงขนไปอก ยงกวากายวเวก ถาไปไดถงขนสงสด. อยางท ๓ เรยกวา อปธวเวก คอ หมดกเลสสนเชง เมอหมดกเลสสนเชง คอหมดทงรากเหงาของกเลส อนสย

ของกเลสแลว มนกเปนอนวาไมมกเลสรบกวนโดยประการทงปวง, คอถงขนสงสด มความสะอาด สวาง สงบ ถงทสด อยางนกวเวกถงทสด คำวาวเวก มนม

อยอยางน ใหสนใจวเวก ทำวเวกน ใหเกดขนบาง....จะขยายความเรองนอกหนอยกได ปฏบตดบทกขในสวนลกทงหมดและโดยตรง, ความทกขทสวนลกมอยทมเงนหรอชอเสยงอำนาจ

วาสนาดบใหไมได นเรยกวาสวนลก แลวกมอยมาก, ตองดบทางทกขนนโดยตรง. นคอ การมชวตอย อยางถกตอง, หรอมจตประกอบอยดวยความไมยดมนถอมน เปนจตททำใหชวตนมนถกตอง, มการเปนอยอยางถกตอง สามารถทจะทำอะไรกได พดอะไรกได คดอะไรกไดถกตอง, แลวตามหนาททมนษยจะตองกระทำ เราทกวนน กมหนาทน คอตองมการทำ การพด การคด แลวกใหมนถกตอง ไปตามหนาททเราจะตองกระทำ.

ถกตองนน คอปราศจากความหมายมน หรอรสกสงใดดวยความโงความหลงวาเปนตวกบาง วาเปนของกบาง เพราะวาเราโงเรองนกนมา

ตงแตเกด...ทจะมนหมายอะไรเปนตวกเปนของกนแลวมนจะตายเปลา. ตอนสดทายนตองรจกตามจรง แลวกใหมนสลายไป ใหความหมายมนเปนตวก –

ของกนมนสลายไป จะพบกบความวาง คอพระนพพาน แลวไมมความทกข, ปราศจากกเลสทงหลายทมาจากอวชชา เพราะมนปราศจากอวชชาซงเปนตน

ตอแหงกเลสทงหลาย. อวชชากคอความไมรวาธรรมทงหลายทงปวงนไมควรยดมนถอมนวาตวก – ของก นนแหละคอตวอวชชา.ทน เมอปราศจากสงทหมนหมองมดมวมหาศาลนแลว กเปนจตใจทสวางไสว, จงมสต มสมปชญญะ มปญญาอยเตม มสตระลกได ม

สมปชญญะหรอความรทระลกไดนนอยตลอดเวลา แลวมปญญาถกตองตามทเปนจรง คอไมมอะไรทควรยดมนถอมน. ฉะนนในการทเปนอยในโลกน แมเปนฆราวาส กจะตองเปนอยดวยสต สมปชญญะ และ ดวยปญญา.

ไปศกษาโดยรายละเอยดเอาเองกเหนไดวา อยโดยปราศจากความหวทะเยอทะยาน ทเรยกวาเปนเปรต หว ทะเยอทะยานเมอไรกเปนเปรต

เมอนน. อยาอยดวยความหวทะเยอทะยาน อยางนน นปราศจากความทกขทงปวงโดยแนนอน. สงททนไดยากนกเรยกวาความทกข มดมนทในจตใจกเรยกวาความทกข หนกองอยดวยภาระทางจตใจกเรยกวาความทกข, วนวานอย เรารอนอย กเรยกวาความทกข, แมจะเจบปวดอยกเรยกวาความทกข.

ฉะนน ตองมอบายอนหนงทวา ขจดความทกขเหลานออกไปได ดวยธรรมทเรยกวาความไมยดมนถอมนหรอปรมตถธรรม. อยารบเอาความเกด ความแก ความเจบ ความตายเปนตนน มาเปนของตน, แมมนจะมความเกด ความแก ความเจบ ความตาย อยตามธรรมชาต จตมนกเกงมาก เขม

แขงมาก ถงกบสลดออกไปจากความหมายมนเปนตวก – ของก, มนกรสกเปนทกขนอย กระทงวาไมเปนทกขเลย, เจบปวดแตทรางกาย แตไมเจบปวดท

จตใจหรอทวญญาณ เลยเปนสขตลอดเวลา, เวลาทำงานกเปนสข, เวลาบรโภคผลงานกเปนสข, เวลาพกผอนกเปนสข, นเรยกวาปฏบตถกตอง.ในทางปฏบตชนลกซงชนสงสด กจะพดกนใหเปนเรองสรปความกเรยกวา รกษาจตทมนไมรจกเปนทกขไมมกเลสนไวใหได, ตามธรรมดานจต

เปนประภสสร นเปนพระพทธภาษตโดยตรงวา ปภสสรมท ภกขเว จตต – จตนประภสสรรงเรองสวางไสว แตแลวเศราหมองเพราะกเลสจรมาครอบงำเปน

คราวๆ. นการปฏบตปรมตถสงสด กคอปฏบตใหฉลาด อยาใหกเลสเกดขนครอบจตประภสสร มนกคงประภสสรไปเรอยๆ จนตายตว จนไมมการเศราหมอง

เพราะวาไมมกเลสเกดขนครอบงำจตประภสสรได, มนกเจรญไปในทางทร จนสะอาด สวาง สงบ...มความแจมแจงอยดวยความรเรองอนจจง ทกขง

อนตตา เปนตน ซงมน จะสกดกนตนเหตแหงความเศราหมอง หรอกเลส, ทำลายตนเหต คอความเคยชนทจะเกดกเลสเสยได. รเรองความจรงทงปวงของ

15

สงทงปวงเชน ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เหนอยเปนประจำ มสตควบคมความเผอเรอทจะเกดอวชชาขนในจตใจ. นเรยกวา ร วธปองกนและแกไข ในท

สดกไปอยในรปเรองของอรยสจจ ทงสประการ รเรองทกข, เหตใหเกดทกข, ความดบทกข, ทางใหถงความดบทกข...เปนอนวา เรองปรมตถธรรมนคอ สงทจะเปนศาสตรา หรอธรรมศาสตราอยางสงสด ซง จะแกปญหาเรองทางจตวญญาณโดยเฉพาะ.

(ธรรมศาสตรา (เลม ๑), ๒๕๔๗: ๑๙๘ – ๒๓๗)

ธรรมชาตแหงความเปนพทธะ ดงเดมของเรานน โดยความจรงอนสงสดแลว เปนสงทไมมความหมายแหงความเปนตวตนแมแตสก

ปรมาณเดยว. สง น เปน ความวาง, เปนสงทมอยในททกแหง สงบเงยบและไมมอะไรเจอปน; มนเปนศานตสขทรงเรองและเรนลบ; และกหมดกนเพยงเทานนเอง. จงเขาไปสสงนใหลกซงโดยการลมตาตอมนดวยตวเธอเองเถด. ๒๘

(คำสอนฮวงโป, มมป., ๑๕)

พระพทธองคไดตรสวา : “ธรรมสภาวะ น เปนสงซงไมมทางทจะถกแยกเปนฝกฝายโดยเดดขาด เชนไมเปนของสงหรอของตำ, และมนมชอวา

โพธ” สงน คอจตลวนๆ ทกลาวแลวนนแหละ. มนเปนสงทใหกำเนดของทกๆ สง. และไมวาจะปรากฏออกมาเปนแมนำ และภเขาในโลก ซงมรปราง หรอ

เปนสงอนทไมมรปราง หรอเปนสงทซมแทรกอยทวสากลโลกกตาม มนกยงเปนสงซงไมมทางทจะถกแยกเปนฝกฝายโดยเดดขาดอยนนเอง, ไมมทางทจะเกดสมญานามตางๆ เชน สมญาวา “ตวเอง” หรอ “ผอน” ขนมาไดเลย. ๓๑

(คำสอนฮวงโป, มมป., ๑๖)

16

๓.กฎ

กฎ

พดภาษาธรรมะอนลกซง พดภาษาวญญาณอนลกซง วา ทกสงมนออกมาจากตนเหต

อนเดยวกน, หรอถามนเปนสตวมชวต มนกเปนลกทออกมาจากแมตวเดยวกน, หรอจะพดรวมกนทงสงทมชวตและไมมชวต กตองพดวา ทกสงมนออกมา

จากสงหนง ซงมเพยงสงเดยว แลวมอยกอนสงทงปวง มอยในททกแหงทกเวลา สงนนคอกฎ.(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๕๖)

น สรป กนไวทหนงกอนกไดวา ไกวลยธรรมหรอกฎ เรองสามญญลกษณะ. กฎแหงสามญญลกษณะนเปนพระเจาของการสรางสงใหมๆ เรอย

ไป คอ ความเปลยนแปลง. และกฎแหงอทปปจจยตาน เปนพระเจาแหงกรรม คอเปนความแนนอนตายตวแหงกรรม ทวาทำลงไปอยางไร จะตองไดผล

อยางไร. ทน กฎแหงอรยสจจ เปนพระเจาแหงการชวยใหรอด หลงจากทไดทำผดมาพอสมควรแลว.อยากจะถามวา ใครรสกกระดากปากบาง ทจะเรยกสงเหลานวาพระเจา? อาตมาไมรสกกระดากปากเลย ทจะเรยก กฎเกณฑเหลาน วาพระ

เจา เพราะวามน เปนพระเจาจรง ...ตายตวแนนอนเฉยบขาด อยางกฎเกณฑของสามญญลกษณะ ของอทปปจจยตา ของอรยสจจ น ไมมขอบกพรอง ท

ตรงไหนเลย ...มนมความหมายตรงตามลกษณะของพระเจาทกอยางเลย แตจรงกวา, และทสำคญทสด กคอขอทวา มไปเสยทวทกหนทกแหง ทกเวลา

ทกอากปกรยา ทกสถานการณของสงทงปวง จงตองเรยกใหเปนพเศษวาไกวลย, กเรยกวาไกวลยธรรม เพราะวาเปนธรรมเทานน ไมใชเปนบคคล กเลย

เรยกวาไกวลยธรรม มอยในททกหนทกแหง.(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๗๕)

กฎแหงสามญญลกษณะ : ไตรลกษณ

กฎแหงสามญญลกษณะ คอกฎแหงอนจจง ทกขง อนตตา นมนเปนพระเจาของ

การสรางสงใหมๆ เรอยไป. ลองคดดเถอะ ถามนเทยง มนไมเปลยนแปลงไดแลว สงใหมจะเกดขนมาไดอยางไร? มนตองอาศยการยกยายเปลยนแปลงเรอยไป สงใหมๆ จงจะเกดขน, ...แลวมนตองเปลยน มนอยนงไมได, มนมอะไรอนหนงบงคบใหตายตวอยอยางนนไมได ตองเปลยน. ...จะเรยกวาพระเจาของการสรางสงใหมๆ ขนมาเรอยกได. กฎแหงความเปลยนแปลงนนแหละคอพระเจา, เปนพระเจาทจะสรางสงใหมๆ ขนมาเรอยไมซำเกา.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๗๕)

สงทเรยกวาไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตานน ตงอยในฐานะเปนหวใจศาสนา : กลาวคอเปนหวใจของพระพทธศาสนาดวยเหมอนกน

ซงเลงไปในทางความร หรอความจรง; ไมเหมอนเรองศล สมาธ ปญญา. เรอง ศล สมาธ ปญญา น ระบชดลงไปทตวการกระทำ วาตองทำอยางนนๆ อยาง

นนจงเปนหวใจของพทธศาสนาทเหนไดโดยงาย; สวนเรอง ไตรลกษณ คอไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา นเปนหวใจของพทธศาสนาในสวนปญญา, หรอสวนการรแจงแทงตลอดเปนสวนใหญ.

…”สงทเรยกวาพระไตรลกษณนนอยทเนอทตว ทวไปทงเนอทงตวของเรา”, จะเปนรปหรอเปนเวทนา หรอเปนสญญา สงขาร วญญาณ สวน

ไหนๆ กตามของสงทมสมมตวาตวเรานลวนแตมลกษณะเปนไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา ทงนน; นคอพจารณาสวนขางในของตวเรา.ขางนอกตวเรา บตร ภรรยา สาม ของเรากเปนอยางนน; ทเลวไปกวานน ทรพยสมบตพสถาน วว ควาย ไร นา เงน ทอง ขาวของ อะไรๆ มนก

เปนอยางนนเชนเดยวกน; คอชวนกนรจกความมลกษณะไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ทวไปใหหมดทงโลก, ในบรรดาสงทงหลายทงปวงทเปนสงขาร เปนอยางนทงนน. แมจะถกใครยดถอวาของตน หรอไมถกใครยดถอวาของตน มนกเปนอยางนทงนน; ไมวาจะเวลาไหน ยคไหน มนกลวนแตเปนอยอยาง

นน ไมมใครบงคบได มนมลกษณะเหมอนกบเปนพระเจาเสยเอง. ฉะนนพระพทธเจาทานจงตรสวา :-

2

ดกอนภกษทงหลาย, เพราะวาตถาคตทงหลายเกดขนกตาม หรอเพราะวาตถาคตทงหลายไมเกดขนกตาม; ธาตนนยอมตงอย โดยความเปนธมมฐตเปนธมมนยาม วา : สงขารทงหลายทงปวงเปนอนจจง เปนของไมเทยง สงขารทงหลายทงปวงเปนทกข ธรรมทงหลายเปนอนตตา. ตถาคตไดรพรอมเฉพาะแลว เขาถงพรอมเฉพาะแลวซงธรรมธาตอนนน. ครนรพรอมเฉพาะ ถงพรอมเฉพาะดงนนแลว, ยอมแสดง, ยอมบญญต, ยอมตงไวเฉพาะ, ยอมเปดเผย, ยอมจำแนก, ยอมกระทำใหเปนของงาย วา สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง สงขารทงหลายทงปวง

เปนทกข ธรรมทงหลายทงปวงเปนอนตตา ดงน.

นคอพระพทธภาษตในพระบาล ตกนบาต องคตตรนกาย, และยงมทอนอก. ขอใหทานทงหลายกำหนดจดจำขอความนไวดวย; …บรรดา

สงทงหลายทเปนสงขาร คอมเหตปจจยปรงแตงแลว กยอมไมเทยง และเปนทกข. บรรดาสงทงหลายทงทเปน สงขาร ทงทเปน วสงขาร กลวนแตเปนอนตตา

: ไมมภาวะแหงความเปนตวเปนตน.(โอสาเรตพธรรม, ๒๕๓๘: ๔๔๐ – ๔๔๒)

ขางนอก คอรป เสยง กลน รส สมผส อะไรกตาม อยขางนอก กพจารณาเหนวาไมเทยง

ไดงาย, เพราะนไมสจะลกซง, เพราะเราเหนความเปลยนแปลงอยเสมอ, เพราะเรองรป เรองเสยง เรองกลน เรองรส นเหนเปลยนแปลงอยเสมอ.ทน ขางในน มนเหนยาก หรอวามนลกซงกวานน คอวาตวจตใจหรอนามธรรมทจะมาเปนวญญาณ เปนอะไรทำนองน มนไมเทยงรายไปกวา

นนเสยอก แลวมนไวยงกวาสงทงหลายไปเสยอก. …ความไมเทยงของสงทเปนนามธรรม เชนจตเปนตนน นากลวมากถามองเหน, ถาเปนสงทมองเหน

มนไมเทยงอยางรนแรง อยางรวดเรว อยางกวางขวาง อยางนาอนตรายทสด....เราจะมานงดแตวาขางนอกเปลยนแปลง, ขางนอกเปลยนแปลง, แลวไมรวาขางในมนกเปลยนแปลงยงกวานน; อยางนแลวมนจะเหน

อนจจงนอยมาก. ถาไปเหนทความเปลยนแปลงของจตแลวกจะเรยกวาเหนหมด. ขางนอกมนเปลยนแปลงเทาไร จตมนกรไดเทานน; ถงจตอาจจะรไดหมด

เทาทความเปลยนแปลงขางนอกมนเปลยนแปลง; แตจตทเปลยนแปลงเองน มนรของมนเองยาก. เพราะฉะนน เราจงโง เราจงมอวชชา; กเพราะเหตทวา

จตมนรจกตวมนเองไดยากทสด. มนมความเปลยนแปลงรนแรงมากมาย มนกไมรสก; ...นตองใหรจกความเปลยนแปลงขางใน คอจตทจะรสกความ

เปลยนแปลงขางนอกขางในนนใหมากพอกน จงจะเรยกวา รจกความเปลยนแปลงหรออนจจง.ทนจะบอกตอไปถงขอทวา ในสามอยางน คอ อนจจง ทกขง อนตตา สามอยางน การเหนอนจจง นนนะ เปนสงทสำคญทสด ถาไมพอแลว จะ

ไมเหนทกขง อนตตา; และยงกวานน มนยงเปนเหมอนปากประต ซงตองผานกอน; จะตองเหนอนจจงใหพอ ใหถกตอง, แลวกกอนดวย, แลวกจะเหนทกขง อนตตา ไดเตมทและงายขน.

ในพระบาลมากแหง เมอจะตองกลาวแตสงเดยว ไมกลาวทงสามสง แลวกจะแสดงอนจจงนกอน หรอเพยงสงเดยว หรออยางรนแรง; …เพราะวามนสำเรจประโยชน; เพราะวาถาเหนอนจจง แลวมนเบอหนายคลายกำหนดได, แลวมนผานไปทางทกขงและอนตตา โดยไมรสกตวได โดยไมร

สกตวได, ฟงดเถอะ. ถาเหนอนจจงเตมทแลว มนจะเกดความเบอหนาย นพพทาวราคะไปไดเลย.(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๘๒ – ๘๕)

กฎแหงอทปปจจยตา – ปฏจจสมปบาท – กรรม

มรดกท ๑๗๔ : พทธศาสนากมพระเจา แตมใชพระเปนเจาอยางบคคลหรอเปนจตวญญาณทมความรสกอยางบคคล : หากแตเปนกฎของธรรมชาตทเรยกวาอทปปจจยตา ปฏจจสมปปาโท ทสามารถสรางพระเจาอยางบคคลขนในหวใจของมนษยผไมอาจจะรจกพระเจาทแทจรง. อยาคดวาพทธศาสนาไมมพระเจา.

(มรดกทขอฝากไว, ๒๕๔๑: ๑๘๕)

3

อทปปจจยตา คอคำยอของเรองปฏจจสมปบาท โดยมใจความแตเพยงวา “เมอมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ ยอมเกดขน”, ตลอดถงปฏปกขนยทกลบกนอยดวยในตว คอวา “ถาไมมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ ไมเกดขน”. ถาจะกลาวในรปของปฏจจสมปบาท กกลาวยดยาว โดยขยายออกไป ตงแตอวชชา

เปนปจจยใหเกดสงขาร, สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ ฯลฯ กระทงชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะโสกะปรเทวะทกขะโทมนสอปายาส, พรอมทงฝายดบ

ทวา เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ, เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ ฯลฯ กระทงชาตดบ ชรามรณะโสกะปรเทวะทกขะโทมนสอปายาส จงดบ, ดงน.อกอยางหนง คำวา อทปปจจยตา มความหมายกวางทวไป จะใชกบรปธรรมอยางใดอยางหนง ในกรณใดกรณหนง กยงได, เปนกฎวทยา

ศาสตรทวไปกได, สวนปฏจจสมปบาทนน มงหมายใชเฉพาะเรองเกดทกข และดบทกข โดยตรง ในพทธศาสนาเทานน. แตถงอยางนน ใจความสำคญกคง

มอยางเดยวกน คอแสดงถง กระแสแหงปจจย และสงทเกดตามปจจย เปนสายยดยาวไปเทานน. (อทปปจจยตา, ๒๕๓๗: [๒๕])

คำแปลกๆ วาอทปปจจยตานนขอใหชวยสนใจกนหนอย เพราะไมคอยเอามาพดกน เปนกฎของธรรมชาตวา มนตองเปนอยางนๆ อยางน;

เพราะเหตปจจยอยางนๆ สงนจะตองเกดขน, สงนมเพราะเหตปจจยนม, สงนมเพราะสงนม, สงนมเพราะสงนม. นมนเปนกฎตลอดจกรวาล

ตลอดอนนตกาล เรยกวากฎอทปปจจยตา ดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดาว อะไรทงหลาย ทงสากลจกรวาล มนเกดขนมาเองตามกฎของอทปปจจยตา : เมอทำอยางน อยางนจะตองเกดขน, ทำอยางน อยางน ตองเกดขน. ทำอยางนอยางนมนกเปนความทกขเกดขน, ทำอยางนอยางนเปนความดบทกขเกดขน. นเปนปรมตถสงสด ไมมสตวไมมบคคล, ไมมพระเจาทเปนตวเปนตน เปนสตวเปนบคคล, มแตพระเจาทเปนกฎอนเฉยบขาดของธรรมชาต, เขาถงกฎอทปปจจยตาแลวกเขาถงปรมตถธรรมอยางยง.

พระพทธเจาตรสร กคอตรสรเรองน, ทานตรสร เรองอทปปจจยตา; แตเรามกจะเรยกกนเสยวา ปฏจจสมปบาท เปนความหมายแคบเฉพาะ

เรองความทกขของสงมชวต. แตถาเราพดวา อทปปจจยตา ความหมายมนกวางหมดเลย จะมชวตหรอไมมชวตอะไรกตาม มนตกอยใตอำนาจของกฎทวา

เพราะสงนมสงนจงม, เพราะสงนมสงนจงม. ปรมตถธรรมจะนำไปทนน ไมมทางทจะผด คอวามนจะไมเปนฝายบวกหรอฝายลบ ...มนเปนสายกลางของมนไปอยางนน, นเรยกวากฎของธรรมชาตแทๆ.

ถาวา บวก มนกมคน หรอตายแลวเกดเปนตน; ถา ลบ มนกไมมคน ตายแลวไมเกดเปนตน. แตวากฎอทปปจจยตา มนมแตสงนซงเปนไป

อยางน เปนไปอยางน, แลวคนเขาเอาไปบญญตเอาเองวา นเปนสข นเปนทกข นเปนได นเปนเสย, นเปนแพ นเปนชนะ, นเปนกำไร นเปนขาดทน. นนมนความโงของคนตางหากละ. กฎของอทปปจจยตา เขามตายตวเฉยบขาดตามธรรมชาต.

ความรปรมตถตองไปถงนน รจนไมมสตวไมมบคคล, ไมใชสตวบคคล, แลวกไมใชไมใชสตวไมใชบคคล; คอไมไดปฏเสธจนไมมอะไรเลย, แลวกไมไดยนยนวามอะไรอยอยางตายตว, มแตกระแสของความเปลยนแปลงปรงแตง. ถามาถงนแลว กเรยกวา รอยางทพระพทธเจาทานร แลวกดบ

ทกขได เปนสงสงสดทตองเคารพ คอกฎของอทปปจจยตา; เมอปฏบตถกตองแลวกควรจะพอใจ มความสขชอบใจตวเอง.(คมอพทธบรษท หลกการ กฎเกณฑทชาวพทธควรร, ๒๕๔๘: ๑๗๒ – ๑๗๓)

ทน กมาถงเรองทเรยกวาเปนหลกปฏบต. ...หลกโดยวงกวางนมนนาประหลาดทสด. ผมจะเรยกมนวา “จกรราศ” ของปฏจจสมปบาท; ตงตนตดตอกนไปตงแตสมทยวาร ไปจนถงนโรธวาร แลวนาหว กตรงทวา มนจะแสดงใหเหนถง “อานสงสของความทกข”. ขอใหฟงตอไป.

พระพทธภาษตนตรสลำดบเรองดบทกขไวอยางนาประหลาด : พระพทธเจาทานตรสวา “สำหรบผรผเหน เราจงกลาว; สำหรบผไมรไมเหน

เรากไมกลาวถงความสนไปแหงอาสวะ”. ความสนไปแหงอาสวะยอมม เมอรเหนลกษณะความเกด ความดบแหงขนธทงหลาย; นทรงยกเอาความสนแหงอาสวะนน วามได เมอมการรการเหนในความเกดขนและดบไป และรเหนลกษณะแหงความเกด และความดบของเบญจขนธทเกดขนดวยอปาทาน คอรป

เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ๕ อยางน. ถารวาลกษณะมนเปนอยางไร เกดอยางไร ดบอยางไร โดยแทจรงแลว จะเปนไปเพอสนอาสวะ; หรอความสนอาสวะมไดเพราะรเรองน. ...

ความสนอาสวะนน ถามขนแลว จกทำใหเกดญาณทรวาจตสนอาสวะแลว; - ญาณในธรรมเปนทสนไปแหงอาสวะ นจะมไดตอเมอมวมตต

มาแลว; - วมตตคอความหลดพนจะม กเพราะมวราคะ, มนองวราคะ มวราคะเปนทอาศย; - วราคะมนตองอาศยนพพทา; - นพพทานตองอาศยยถาภตญาณทสสนะ คอเหนสงทงปวงตามทเปนจรง; - ยถาภตญาณทสสนะนตองอาศยสมาธ; - สมาธตองอาศยความรสกทเปนสข; - สขนตอง

4

อาศยปสสทธคอความรำงบ; - ปสสทธนตองอาศยปต; - ปตตองอาศยปราโมทย; - ปราโมทยตองอาศยศรทธา; - และกแปลกตรงทวา ศรทธานตอง

อาศยความทกข.

ขนหนาใหมลงบท ปฏจจสมปบาท ๒๔ ปฏจจสมปบาท ซอน ปฏจจสมปบาทโดยนำจากตนฉบบทแนบไวใหใน ไฟล scan picture ชอ

ปฏจจสมปบาท ๒๔

ทนกวกเขาหาปฏจจสมบาทวา - ความทกขนนตองอาศยชาต; - ชาตตองอาศยภพ; - ภพตองอาศยอปาทาน; - อปาทานตองอาศยตณหา; - ตณหาตองอาศยเวทนา; - เวทนาตองอาศยผสสะ; - ผสสะตองอาศยอายตนะ; - อายตนะอาศยนามรป; - นามรปอาศยวญญาณ; - วญญาณ

อาศยสงขาร; - แลวสงขารอาศยอวชชา; แลวกจบกน.นแปลวาการสนอาสวะนน จะตองไดอาศยสงทเปนปจจยลงมาตามลำดบ ตามลำดบๆ ตามนยทกลาวแลวจนมาถงศรทธา. เรามศรทธาใน

พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ศรทธาในการปฏบตเพอดบทกขน : นเรยกวา เรามศรทธา. ทนลองยอนกลบขนไปอกทวา พอมศรทธากมปราโมทย; มปราโมทยกมปต; มปตกมปสสทธ; มปสสทธกมสข; มสขกมสมาธ; มยถาภตญาณทสสนะ; มนพพทา; วราคะ; วมตต; แลวมญาณทรวามวมตตแลว; กมความสนไปแหงอาสวะนน; นแสดงวามนตองตงตนทศรทธา.

ทน ศรทธาเปนสงทตองอาศยทกข นเปนของแปลก. เขาใจวาคงไมเคยไดยนกนสกกคนนกวา ศรทธาทเรามกนอยนน มนตงอยไดเพราะอาศย

ความทกข : ถาไมมความทกขบบคน เราไมวงมาหาพระพทธเจา จรงไหม? ...ความเปนอยในชวตจงกลายเปนวา ความทกขเปนเหตใหเกดศรทธา, ความทกขเลยกลายเปนของด เหมอนกบเพชรมอยในหวคางคก ทแสนจะนาเกลยด : ในความทกขกลบมเพชร คอสงทบงคบใหเราวงมาหาพระพทธเจา

แลวกมศรทธา.ในพทธภาษตนตรสความทกขเปนทตงแหงศรทธา แลวความทกขกมาจาก อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป ฯลฯ คอปฏจจสมปบาท; กแปล

วาเปนการแสดงใหเหนวา อยาเสยใจเลย อยากลวเลย อยานอยใจเลย : เรองปฏจจสมปบาทน ถาเราทำใหด ความทกขนนจะกลายเปนทตงแหงศรทธา; แลวศรทธากจะทำใหเจรญงอกงามในธรรมเรอยๆ ไปจนถงความสนอาสวะ.

(ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ, ๒๕๔๑: ๑๐๖ – ๑๐๙)

พระพทธเจาทานตรสวา : อหมป ภกขเว เอตรห อรห สมมาสมพทโธ กมมวาโท กรยวาโท วรยวาโท มมป ภกขเว มกขล โมฆปรโส ปฏพาหต; ซงมใจความวา “ดกอนภกษทงหลาย! แมเราในบดนเปนอรหนตสมมาสมพทธะ กยงเปน กมมวาโท กรยวาโท วรยวาโท. ดกอนภกษทงหลาย! แตวามกขล (โคสาละ) โมฆบรษ ยอมกลาวคดคานซงเรา”. นพระบาลองคตตรนกาย ตกบาต กมอยอยางน.

พระพทธเจาตรสวา : ทานเปนกมมวาโท หรอจะเรยกทวไปวาเปนกมมวาท; กมมวาท กคอผทกลาววา มการกระทำกรรม; แตมไดกลาววามบคคลผกระทำกรรม. การสอนเรองกรรมตามแบบของพระพทธเจา กมการกระทำทเปนกรรม; การกระทำนนเปนไปตามอำนาจของความตองการหรอของกเลส, ถาจตมกเลสแลว มนกเปนเหตใหทำกรรม แลวมนกทำกรรม; นเรยกวากรรมทมไดโดยไมตองมผกระทำ.

ความจรงอนลกซง อนใหญหลวง มอยอยางน แตชาวบานอาจจะไมเขาใจวา กรรมมการกระทำแลว แตไมมผกระทำ; และวาพระองคเปนกมมวาทสอนเรองกรรม. นกหมายความวาสอนหมด ทเกยวกบเรองกรรม คอสอนวากรรมนเปนอยางไร? แลวสอนวากรรมนมาจากไหน? แลวกรรมนจะดบหรอสนสดลงไปไดอยางไร? และทางทจะดบกรรมไดนนคออะไร? ตองครบหมดอยางน จงจะเรยกวาเปนกรรมวาท ตามแบบของพระพทธองค.

...ขอทพระพทธเจาทานตรสวา ตถาคต เปนกรยวาท นกหมายความวา กรยาหรอการกระทำนน ยอมเปนการกระทำ และเปนอนกระทำ ม

การกระทำทสามารถจะแกไขการกระทำกนเองได. พวกทเปนตรงกนขาม กเรยกวา อกรยวาท ถอวาไมเปนอนกระทำ; ถงแมใครจะกระทำอยางไร กไมเปนอนกระทำ เชน พวกทเชอวาอยาไปคดนกอะไร สขหรอทกข หรอความเปนไปของสตวทงหลายน เปนไปตามอำนาจของพระเจา หรอผยงใหญ เราแกไขไมได; ถงเราจะกระทำอะไรลงไป กมคาเทากบไมทำ. คนทกลาวอยางนเปนมจฉาทฏฐ เรยกวา อกรยวาท ทำอะไรๆ กไมเปนการกระทำ.

แตพระพทธเจาทานตรสวา : ตถาคตเปนกรยวาท การกระทำทกระทำไปนน มนเปนการกระทำ คอวามนมผล; แมวาตนไมจะหกลงมา มนก

มผลทจะทำใหอะไรเปนไปอยางใดอยางหนง ไมวาเราจะเคลอนไหวไปในลกษณะใด จะประกอบดวยเจตนา หรอไมมเจตนา มนกเปนการกระทำทจะตองม

5

ผลอยางใดอยางหนง; จะพดวาไมมการกระทำ ไมมผลของการกระทำ อยางนไมได. ฉะนน กรรมทงหลาย กเปนอนวากระทำ และมผลไดโดยไมตองมผกระ

ทำ คอมนเปนเพยงกระแสแหง อทปปจจยตา.ถามกเลสเปนเหตบงคบหรอบนดาลใหกระทำ กระทำแลวมนกมกฎทจะทำใหเกดผลขนมา ลกษณะอยางนเรยกวา อทปปจจยตา ทงนน;

เพราะเมอมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน; เมอมองเหนอยางน กจะมองเหนวา ไมมตวบคคลผกระทำ.นเปนหลกสำคญทจะตองจำไวใหแมนยำวา : การกระทำมได เปนไปได หรอวาเปนไปแลว; แตตวบคคลผกระทำไมม เพราะวามแต

อทปปจจยตา; มนาม มรป มกเลส เชน อวชชา ตณหา อปาทาน ทำใหจตใจตองการอยางนนอยางน แลวกบนดาลใหมการกระทำทางกาย ทางวาจา อยาง

นนๆ เปนไปตามกฎเกณฑแหงอทปปจจยตา ของธรรมชาต มนจงทำไปได และทำไปเสรจ และไดรบผลของการกระทำ โดยไมตองมตวบคคลผกระทำ.แตคนทวไปจะรสกวา ม “ก” เปนผกระทำ; ม”ของก”ไดมา อยางนเสมอ มนกเลยเปนเรองกรรมชนดทประกอบอยดวยความไมรหรออวชชา.

มตวตนเปนผกระทำ มตวกเปนผกระทำ อยางนเรยกวากรรมของอวชชา จะเปนไปไดแตในทางศลธรรม. ถาเปนกรรมทไมตองมผกระทำ หมายความวารสก

ลกซงสงถงกบวาเปน อทปปจจยตา ไปหมดแลว มนกเปนเรองกรรมในประเภทปรมตถธรรม; นกรรมวาทหรอกรยวาทของพระพทธเจา เปนอยางน.พระองคยงตรสวา ตถาคตเปนวรยวาท คอเปนผกลาววาวรยะม. วรยะคอความพากเพยร ความบากบน ความพยายาม. ลทธอนบางลทธ

สอนวาไมมสงทเรยกวาวรยะ; ใครจะบากบนพยายามไปอยางไร มนกไมมผลอนใดทจะใหเกดขนได ตามทตนตองการ เพราะวามนมสงอนเหนอกวาเสยเรอยไป; เชนวา พระเจาเหนอกวา ...หรอแมแตบางคนอาจจะพดวาเพราะกรรมเกาทเราไดสรางไว มนมาใหผลเดดขาดตายตว เราจะมาทำการตอตานแก

ไขกนในเวลาน กไมมประโยชนอะไร มนเหนอยเปลาๆ. อยางนกเรยกวาเปนพวกอวรยวาท คอไมถอวาวรยะม หรอมผล.แตพระพทธเจาทานเปนวรยวาท; สอนวาวรยะคอความพากเพยร พยายามบากบนนนมผล และจะมผลใชในการแกไขสงทตนไมพงปรารถนา

กได; เชนวามบาปมกรรมชวตดตวมา กใหใชวรยะ ความพากเพยรบากบนน พยายามทจะทำความด หรอยงไปกวานน กพยายามทจะทำความสนไปแหง

กรรม คอมความรแจงถงกบวา ไมมตวตน ไมมบคคลผกระทำกรรม ดงทไดกลาวมาแลว. บคคลจะบรรล มรรค ผล นพพาน ถงทสดได กเพราะสงทเรยก

วาวรยะ. หมายความวาถากรรมม หรอกฎเกณฑของกรรมม แตถาคนไมมวรยะ มนกไมมผลอะไร. ฉะนน สงทเรยกวาวรยะ นจงมความสำคญเทากนกบ

สงทเรยกวา กรรม....ผทเปนสาวกของพระสมมาสมพทธเจา ควรจะทราบความขอนไว วา พระพทธองคหรอพระพทธศาสนาน มหลกเกณฑเปนกรรมวาท เปน

กรยวาท เปนวรยวาท เรยกวา ๓ วาทดวยกน : เปนผเชอกรรม, เปนผเชอการกระทำวาจะมผลแกไขสงตางๆ ได, และเชอวาความเพยรพยายาม เปนสงท

มผล. ...เมอบคคลรเรองกรรมตรงตามทพระพทธองคสอน กจะรวามแตอทปปจจยตา คอสงทเปนเหตเปนปจจยปรงแตงกนสบเนองกนไป, ไมมบคคล

ผทำกรรมหรอผเสวยผลของกรรม มนลวนแตเปนความรสกของรปนาม คอการทเปนไปตามความปรงแตงของสงทเรยกวากเลส. อยางนแหละเรยกวา เปน

ผสามารถจะทำความสนไปแหงกรรมได....ขอใหเขาใจเถอะวา คนทเปนคนชนสงในทางสตปญญา เขาสนใจเรองความสนกรรมกนอยางนทงนน จงไดสนใจในพระพทธเจา. ถารแต

เรองกรรมๆๆ แลวเปนไปตามกรรม อยางนไมมใครนบถอ; ตองสามารถทำใหสนกรรม คออยเหนออำนาจของกรรม จงจะดบทกขไดสนเชง ไมเวยนวายไป

ในวฏฏสงสาร.ฉะนน ขอใหทำความเขาใจในคำวา “ความสนไปแหงกรรม”น ใหถกตองดวย. และเรองความสนไปแหงกรรมนนแหละ คอเรองกรรมทเปนขน

ปรมตถหรอสจจธรรม.ถาไมพดถงเรองความสนไปแหงกรรมแลว เรองกรรมนนกเปนเรองศลธรรม เปนเรองของเดกๆ, หรอเปนเรองของชาวบานธรรมดาทยงอยาก

จะกนของหวานอรอย; จงเรยกวาเปนเรองกรรมในขนศลธรรม. แตถาไปเกดเขาใจในอานสงสของความสนไปแหงกรรมแลว มนกมงหมายกรรมชนดทจะ

เปนทสนแหงกรรมทงปวง, คอเปนตวแทตวจรงของคำสอนของพระพทธเจา. ความสนไปแหงกรรม กเปนเรอง อทปปจจยตา ในลกษณะนโรธ คอความดบ

แหงกรรม.เพราะฉะนน เราจะตองแยกสงทเรยกวากรรมออกเปน ๒ ประเภท ดงทกลาวมาแลวขางตน : กรรมในขนศลธรรม นอยางหนง, กรรมในขน

สจจธรรมหรอปรมตถธรรม นอยางหนง. กรรมในขนศลธรรมยงมตวตนอยเรอย ไมรจกหมดกรรม. สวนกรรมในขนปรมตถธรรมนน-หมดตว, พอหมดตวกหมดกรรม. นถาจะจำไวเปนคำสนๆ กจำไดงายๆ วา “ถามตวกมกรรม ถาหมดตวกหมดกรรม”.

6

เรองความสนกรรม กคอเรองความไมยดมนถอมน โดยความเปนตวตนหรอของตน; ฉะนนควรจะจำคำสนๆ นไวเพอกนลมวา : มตวกมกรรม, หมดตวกหมดกรรม. ใครไมอยากหมดกรรม กมตวไปกอนกแลวกน, เราจงพดเรองกรรมเปน ๒ เรอง วาเรองมกรรม และเรองหมดกรรม. เรองมกรรมกเปนเรองกรรมในพวกศลธรรม เปนไปตามกฎเกณฑแหง อทปปจจยตา ฝาย สมทยวาร. พอพดถงเรองหมดตวกหมดกรรม, กเปนเรองของ อทปปจจยตา ทเปน

ไปในฝายนโรธวาร....เรองกรรมเปนเรอง ปฏจจสมปบาท ทเรนลบ, เรองกรรมซอนอยในกระแสแหงปฏจจสมปบาท หรอ อทปปจจยตา. แมเราจะพดกนถง

ปฏจจสมปบาท ซงเปนเรองเกดทกขในภายใน มนกมเรองกรรมฝายทเกดขน และเปนไปตามกรรมซอนอยในนน. แตถาพดถง ปฏจจสมปบาทฝายนโรธวาร

มนกจะมการดบตวและหมดกรรมซอนอยในกระแสนน. ...อทปปจจยตา ฝายเกด เปนกรรมสำหรบจะเวยนวายไป; สวน อทปปจจยตา ฝายดบเปนกรรมทจะทำใหสนสดลง.เพราะเหตนแหละ จงมคนอธบายปฏจจสมปบาทเปน ๒ ชนดอย คอพวกหนงอธบายปฏจจสมปบาทเปนเรองครอมภพครอมชาต; หมาย

ความวา เกยวกบชาตกอน เกยวกบชาตปจจบน เกยวกบชาตหนา; นกเปนปฏจจสมปบาทของพวกทมตวตน, เปนเรองกรรมตามแบบศลธรรม. ทนพวกหนงอธบายปฏจจสมปบาทเปนเพยงเรองขณะจตๆ ไมตองครอมภพครอมชาต; แตใหความหมายของคำวาชาต วาจตเกดตวกครงหนง เรยกวาชาตหนง

วนหนงเกดไดหลายหนหลายสบหน. ปฏจจสมปบาทอยางน จะแสดงเรองกรรมทไมครอมภพครอมชาต กสามารถทำความสนกรรมใหปรากฏได ในชาตน

ทนตาเหนน.ฉะนน เรองปฏจจสมปบาทกบเรองกรรม จงเปนเรองเดยวกน หรอไปดวยกน. สอนอยเปน ๒ อยาง...จะตองรจกไวทง ๒ เรอง. กรรมททำให

ตดอยในโลกยะหรอเรองของศลธรรมนกม, กรรมททำใหอยเหนอโลก เหนออำนาจกรรม เปนเรองสจจธรรมนกม.(อทปปจจยตา, ๒๕๓๗: ๓๗๖ - ๓๘๔)

เกยวแกปฏจจสมปบาทสรปความไดวา :-(๑) โลกกด เหตใหเกดโลกกด ความดบโลกกด ทางแหงความดบโลกกด ทงหมดน มนมขน เมอมการรบอารมณทางอายตนะ ในปฏจจสม

ปบาทฝายสมทยวาร และนโรธวารนนเอง;(๒) และทงหมดนนอยในรางกายทยาววาหนง ทยงเปนๆ ตายแลวไมม. ปฏจจสมปบาททงสายนนไมมทางจะแยกเปน ๓ ภพ ๓ ชาต หรอครอม

ภพครอมชาต อยางทพดกนในภาษาคน ไมมเหตผลแมในทางพยญชนะ คอตวหนงสอ คอคำวา “ปฏจจ” นนเอง.คำวา ปฏจจ น แปลวาอาศย แตเปนการอาศยชนดตดเนองกนไปทเดยว ไมม

ขาดตอน ...อปมาเหมอนอยางวามดวงอาทตย : เพราะมดวงอาทตย จงมโลก; เพราะมโลกจงมนำในโลก; เพราะมนำในโลก จงมการ

ระเหยขนไปเปนไอนำ; เพราะมการระเหยเปนไอนำจงมเมฆฝน; เพราะมเมฆฝนจงมฝน... ดงนนปฏจจสมปบาท กแปลวา มนอาศยเนอง

กนอยางนเกดขน; ฉะนนมนแบงเปน ๓ ภพ ๓ ชาต ไขวกนไมได; …ไมมเหตผลทจะตองแยก เพราะวาเรองปฏจจสมปบาทนเปนเรอง

อรยสจจสแทๆ เปนอรยสจจในชวตประจำวน. ถาวาเปนปฏจจสมปบาทชนดครอม ๓ ชาตแลว ไมมประโยชนอะไรเลยแกเรา; และไมอาจจะเปนสนทฏฐโก อกาลโก และปจจตตง เวทตพโพ วญห; …

(๓) ใจความของมนกมวา ปฏจจสมปบาทเกดทกคราวทกระทบอารมณ : ตองมการกระทบอารมณ, แลวผนนตองเปนผทโตพอสมควรแลว ไมใช

เดกในครรภ ไมใชเดกออแอ ไมใชเดกทยงไมรจกคดนก, ...แลวเขากระทบอารมณโดยปราศจากสต หรอวชชา, มแตอวชชา, อายตนะขางนอกอายตนะขางในของเขา ชวยใหเกดการสรางวญญาณขนมา, วญญาณกสรางนามรปในทนใดนน สรางอายตนะในทนใดนนเพอใหกลาย

เปนนามรป หรออายตนะอนใหม ทจะทำอะไรไปตามอวชชา; การสรางนนเปนแบบสายฟาแลบ, ถาเปนมากจะถงกบสะดง. ...เชนเมอเราเหลอบตาไปเหนอะไรเราสะดง, ไดยนเสยงอะไรเราสะดง, หรอวาเหนเหตการณอะไร ถงกบขนลกสะดง มนเปน

มากถงอยางนน เปนอตมหนตารมณอยางยง มนกถงกบสะดง ...ในแวบของการสะดงนน มนมอาการของปฏจจสมปบาทตงหลายตอน : อวชชาสรางสงขาร, สงขารสรางวญญาณ, วญญาณสรางนามรป, นามรปสรางอายตนะขนมา, ผสสะนนจงรนแรงถงกบสะดง.

(๔) ปฏจจสมปบาทเปนเรองแสดงขอเทจจรงของความทกข, ทงทเกดและทดบ; ไมใชแสดงเรองคนทเปนเจาของความทกข, ทหอบหวความทกขครอมภพครอมชาต คนทเปนเจาของความทกขไมม, เกดความทกขโดยไมตองมผทกข. ฉะนนขอใหทกคนมองเหนวา ปฏจจสมปบาทมงแสด

7

งความเกดและดบแหงความทกข, ไมไดแสดงตวบคคลทเปนเจาของความทกขทเกดและดบ, แลวยงเปนเรองแสดงกฎเกณฑแหงเหตและ

ปจจยอยางละเอยด อยางมประโยชน, อยางทไมมทไหนในโลกจะแสดงได.…ในทสดน กอยากพดวา เรามาปลงอาบตกนเถด : ผมกเคยเรยนปฏจจสมป

บาทมาอยางผดพทธประสงค ...แลวผมกยงเปนครสอนนกธรรมอก ๑ ป แลวกสอน ปฏจจสมปบาทผดตอความจรงทงนน. ...ฉะนน ขอ

ปลงอาบต ขอแสดงการขออภย ขอโทษ กนทนในเวลาน ในความผดแตหนหลง; และขอยนยนวาทไดพยายามคนควาตอมาตลอดเวลาหลายสบปน ไดพบปฏจจสมปบาทในลกษณะอยางน คอ ปฏจจสมปบาททอยในขอบเขตทเราควบคมได, ปฏบตได, มสตถกตองปองกนได; ทนควนในขณะทอารมณมากระทบ; ...เปนเรองปฏจจสมปบาททมประโยชน, ทเปนหลกของการปฏบต.

ถาถามวาปฏบตอยางไร? ไมมคำตอบอยางอนนอกจากวา มสต เมอมอารมณมากระทบ อยาเผลอสต อยาใหเกดอวชชาปรง

สงขาร วญญาณ นามรป อายตนะ ชนดทจะไปเปนทกข : รกษาใหเปนอยางเดมไวเสมอ; …(ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ, ๒๕๔๑: [๑๑๐] – [๑๑๓])

ปฏจจสมปบาทมกฎเกณฑวา เพราะมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน นคออยตรงกลาง; ไมพดวาตายแลวเกดหรอตายแลวสญ. ตายแลว

เกดกผด, ตายแลวสญกผด; แตถาพดวาเพราะมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน นคอถก. นคอมชฌมาปฏปทา มนอยตรงกลาง; ไมพดวาม และกไม

พดวาไมม. ...เอาอยตรงกลางวา ถามสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จะเกดขน, ถาไมมสงนๆ เปนปจจย สงนจะไมเกดขน; เพราะเกดขนแหงเหตปจจย จงมสงน

เกดขน เพราะดบไปแหงเหตปจจย จงมการดบลงแหงสงน. นเรยกวา ปฏจจสมปบาทเปนมชฌมาปฏปทา ไมเอยงไปทางอตถตา วามอย; ไมเอยงไปทางอตถตา วามไดมอย. นคอไมเอยงไปในทางทวาตายแลวเกด หรอตายแลวสญ.

ทลกไปกวานน กคอวา ปฏจจสมปบาท น ไมเอยงไปในทางทวา เปนตวกหรอเปนผอน. บางทมปญหาเกดขนวา นใครทำ? ตวกทำหรอผอนทำ; แมแตกรรมนกยงวามตวกทำ, หรอมผอนทำ; นมนผดทง ๒ อยาง. มน ไมมตวก มน มแตสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน; ฉะนนจะพดวาตวเองกไมถก จะพดวาผอนกไมถก. พดวาเพราะมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ จงเกดขน; เพราะฉะนนปฏจจสมปบาทนจงเปนมชฌมาปฏปทา.

(ไกวลยธรรม: ๒๕๔๖ : ๑๙๒)

ปฏจจสมปบาทของวกฤตการณ. ปฏจจสมปบาท แปลวา อาศยกนแลวเกดขน, อาศยกนแลวเกดขน เรยกวา ปฏจจสมปบาท, วกฤตการณ

มนเตมไปทวโลกยดยาวน มนกมอาการอาศยกนแลวเกดขน การอาศยกนแลวเกดขน.อนแรกกคอ อารมณในโลกนนแหละ, อารมณในโลกทมอยในโลก เปนจดตงตน, เปน ก ข ก กา ของอะไรทงหมดทกสงทกอยาง มนม

อารมณอยในโลก. แลวจตทปราศจากปญญา ปราศจากวชชา มนเปนจตโง มนไปสมผสอารมณในโลกนนๆ เขา แลวมนกโง, รบอารมณนนๆ ดวยความโง

มนกเกดยนดยนราย กเกดกเลส. นเรยกวา จตมนผดแลว มนเปนวกฤตการณแลว มนเปนจตโง, ตกอยในอำนาจของอารมณ : อารมณนารกกรก, อารมณนาเกลยดกเกลยด, อารมณนาโกรธกโกรธ, อารมณนากลวกกลว มนเปนเสยอยางน. นจตมนเปนวกฤตการณไปตามอารมณทเขามาสมผส แลวก

หลอกหลอนจตใหหลงใหลไปตามความโง ของจตเอง.วกฤตการณมนตงตนดวยผสสะ, มนไมมอะไรทไมตงตนดวยผสสะ เมอจตมนโง มนผสสะดวยความโง มนกเอาผลมาเปนความโง มนกเลย

เปนคนโง. จตมนเปนวกฤตการณ แลวคนมนกเปนวกฤตการณ; เมอคนแตละคนเปนวกฤตการณ คนทงหมดรวมกนเปนสงคมมนกเปนวกฤตการณ, หลายสงคมรวมกนเปนโลก กเปนโลกวกฤตการณ.

ทนเมอ โลกเปนวกฤตการณกเตมไปดวยความโง มนกทำใหจตโงไปตามเดม หรอโงยงไปกวาเดม...คอเราหลงในการทจะสรางสงทสวยงามกวา สรางสงทไพเราะกวา สรางสงทอรอยกวา สรางสงทหอมหวนกวา สรางสงทนมนวลชวนสมผสกวา สรางสงทประเลาประโลมใจยงกวา ยงกวาไปทงนน

กวาเดมๆๆๆ วกฤตการณมนกไดโอกาสกวา กวาเดมไปตาม. นคอปฏจจสมปบาทของสงทเรยกวาวกฤตการณ. ยกษรายตวรายมนมเหตปจจยของมนในลกษณะทอาศยกนแลวเกดขน, อาศยกนแลวเกดขนอยางน. อยางนเราเรยกวาปฏจจสมปบาทของวกฤตการณน.

8

มนวนกนอยอยางน เหมอนกบวฏฏะทวน : อารมณทำใหจตวกฤตการณ, จตทำใหคนวกฤตการณ, คนทำใหสงคมวกฤตการณ, สงคมทำใหโลกวกฤตการณ; แลวโลกวกฤตการณ กวนกลบมาสงเสรมอารมณใหวกฤตการณ, ใหจตวกฤตการณ ใหคนวกฤตการณ ยงๆ ขนไป, เปนวงกลม อารมณ

ถกกระทำขนมาใหมๆ เรอย เพอหลอกคนใหหลงใหล ใหเกดกเลสมากไปกวาเดม, เปนวงกลมกนอยอยางน.(สนตภาพของโลก, ๒๕๔๑: ๔๔ -๔๖)

กฎแหงอรยสจจ ๔

เรองจตรารยสจจน มนเปนสจจะในฐานะทเปนกฎ ทมอยในทกสง และโดยเฉพาะทมความรสกได; นกเปนกฎอนหนงแลว ทจะตองพดกนเสย

ดวย วาเรองจตรารยสจจนเปนกฎ แตจะใชหรอจะมไดแกสงทมความรสกเทานน. ถาสงใดไมมความรสกกไมเกยวกบจตรารยสจจ; เพราะวาสงทไมมความรสกน ไมมความทกข ไมมปญหา. พระพทธองคจงไดตรสไวโดยเฉพาะวา “เราบญญตจตรารยสจจ สำหรบสตวทกำลงมความรสกอย”. ...

คำวา อรยะ มความหมายคลมๆ หรอรวมๆ วา ประเสรฐ. ทนประเสรฐนนมนแยกออกไปไดเชน อร กบ ยะ, ยะ กแปลวา ไป, อร กจากขาศก, ไปเสยจากขาศก เรยกวา อรยะ ก ประเสรฐ; อยางนเปนตน, เรามาเรยกกนวา พระอรยเจา กแปลวา คนทเขาไปเสยไดจากขาศก คอกเลสหรอความทกข. อรยสจจ นกเหมอนกนคอ ธรรมะทเปนของจรง ทเปนเครองชวยใหไปเสยจากขาศก คอกเลสหรอความทกข.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๑๖๐ – ๑๖๑)

ภกษ ท.! พวกเธอเอนดใคร และใครถอวาเธอเปนผทเขาควรเชอฟง เขาจะเปนมตรกตาม อำมาตยกตาม ญาตหรอสายโลหตกตาม; ชนเหลานน อนเธอพงชกชวนใหเขาไปตงมน ในความจรงอนประเสรฐสประการ ดวยปญญาอนรเฉพาะตามทเปนจรง. ความจรงอนประเสรฐสประการอะไรเลา? สประการคอ ความจรงอนประเสรฐคอทกข, ความจรงอนประเสรฐคอเหตใหเกดขนแหงทกข, ความจรงอนประเสรฐคอความดบไมเหลอแหงทกข, ความจรงอนประเสรฐคอทางดำเนนใหถงความดบไมเหลอแหงทกข.

(อรยสจจากพระโอษฐ, ๒๕๔๖: ๔๘ – ๔๙)

ภกษ ท.! ในความจรงอนประเสรฐสอยางเหลาน, ความจรงอนประเสรฐ ทควรกำหนดรอบร กม, ความจรงอนประเสรฐ ทควรละเสย กม, ความจรงอนประเสรฐ ทควรทำใหแจง กม, และความจรงอนประเสรฐ ทควรทำใหเจรญ กม.

ภกษ ท.! ความจรงอนประเสรฐ ทควรกำหนดรอบร ไดแก ความจรงอนประเสรฐ คอทกข, ความจรงอนประเสรฐ ทควรละเสย ไดแก ความ

จรงอนประเสรฐ คอเหตใหเกดทกข, ความจรงอนประเสรฐ ทควรทำใหแจง ไดแก ความจรงอนประเสรฐ คอความดบไมเหลอของทกข, ความจรงอนประเสรฐ ทควรทำใหเจรญ ไดแก ความจรงอนประเสรฐ คอทางดำเนนใหถงความดบไมเหลอของทกข.

ภกษ ท.! เพราะเหตนน ในกรณน พวกเธอพงทำความเพยรเพอใหรตามเปนจรง วา “นเปนทกข, นเปนเหตใหเกดทกข, นเปนความดบไมเหลอแหงทกข, นเปนทางดำเนนใหถงความดบไมเหลอแหงทกข" ดงนเถด.

(อรยสจจากพระโอษฐ, ๒๕๔๖: ๑๑๘- ๑๑๙)

ถามองกนใน “แงของตรรก” จะเหนไดวา หลกอรยสจจแสดงรปโครงทางตรรกชนเลศ คอการตงคำถามอนสมบรณขนมาในกรณหนงๆ อนเปน

โครงแหงคำถามทวา ก. คออะไร, ข. จากอะไร, ค. เพออะไร, ง. โดยวธใด. ขอนหมายความวา เรองใดกตามทเราตงใจจะรหรอจะกระทำ ถาหากตอบ

คำถามทง ๔ ขอนไดหมดแลว กจะเปนอนวาหมดปญหาทงในการรและการกระทำ. ... ถาดกนใน “แงของวทยาศาสตร” เรองอรยสจทง ๔ เรอง เปนไป

ตามกฎอทปปจจยตา ซงเปนกฎแหงธรรมชาตอนสงสดของสกลจกรวาล โดยมหลกวา สงทงปวงมเหตมปจจย เปนไปตามอำนาจแหงเหตและปจจย ดบเหตดบปจจยได กคอดบผลของมนดวย โดยการกระทำทถกตองตามกฎแหงเหตและปจจยเหลานน โดยไมตองอาศยอำนาจสงศกดสทธ เชนเทพเจาหรอพระ

เปนเจา และเปนสงทสามารถพสจนไดโดยหลกเกณฑทางวทยาศาสตรแหงยคปจจบน...เปนสจจธรรมของธรรมชาต โดยธรรมชาต ตามธรรมชาต, แตเพอประโยชนแกมนษย คอสามารถแกปญหาของมนษยไดอยางแทจรง และเพยงพอ.

9

(อรยสจจากพระโอษฐ, ๒๕๔๖: [๑๗] – [๑๘])

...กฎแหงอรยสจจ ๔. นคอพระเจาแหงความรอด. ถาจะเรยกใหนานบถอสกหนอย กจะเรยกวา พระเจาแหงความรอด; ทจรงนน กฎแหง

อรยสจจนน เปนทงพระเจาแหงการลงโทษ และ พระเจาแหงการใหรางวล.อรยสจจ ๔ สองขอแรกนน เปนเรองทกข และเรองเหตใหเกดทกข; มกฎตายตวอยอยางนนๆ เปน ตถา เปน อวตถา เปน อนญญถา คออยาง

นนๆ. นไปเอาเขาเถอะจะเหมอนกบถกลงโทษ, พระเจาลงโทษแลว. อรยสจจสองขอหลง คอ นโรธ กบ มรรค น คอ ความไมมทกข, เปนเหตใหไมมทกข เปนกฎเกณฑททำใหไมมทกข กเปนพระเจาเหมอนกน พระเจาตอนทใหรางวล ใหสงดๆ ทนาปรารถนา.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๗๔ – ๗๕)

เมอพระพทธเจาทานจะแสดงอรยสจจสอนผใดน ทานมหลกเกณฑอยางไร? ...ขออภยทตองใชคำพดหยาบคายหนอยวา : ถาคนมนบามากๆ พระองคจะตรสอนปพพกถากอน, ถาคนมนบามาก : หมายความวางกเงน, บากามารมณ หรอวาตดอยในสข, หรอมงม หลงใหลในความมงม ...พระพทธเจาทานจะตรสสอนเรองอนปพพกถากอน, แลวจงจะตรสเรองอรยสจจ. ...อนปพพกถา คอเรองสำหรบรอออก หรอชำระชะลางสงทเกรอะกรงอย

ในใจทตดแนนอยในโลก. ฉะนน เราควรฟงเรองอนปพพกถากนบาง...เพอประโยชนแกการปฏบต. อนปพพกถามอย ๕ ตอน หรอ ๕ ขอ ขอท ๑. ทาน

ขอท ๒. ศล ขอท ๓. สวรรค ขอท ๔. โทษของสวรรค ขอท ๕. เนกขมมะ – ออกไปเสยจากสวรรค. เปน ๕ ขอดวยกน ...ระดบท ๑. สอนเรองทาน กตรสเรอง ทาน วา การทำทานเพอเผอแผเออเฟอ ทำใหเกดมบญมเกยรตมอะไรขนมา.ระดบท ๒. สอนเรอง ศล วา ศลนเมอปฏบตแลวกทำใหดบกเลสทจะเปนเหตใหตองไปลำบากทกขยาก จะมเกยรต, จะมดถงทสดกแคสวรรค.ระดบท ๓. เรองท ๓ นสอนวาเพราะมทาน เพราะมศล กไดสวรรค, สวรรคกเตมไปดวยอฏฐารมณ คออารมณทสตวพอใจยนดอมเอบ เปนสข

สนกสนาน; นคอสวรรค.ระดบท ๔. สอนวาสวรรคทมอฏฐารมณ เอรดอรอยสนกสนานนนยงมโทษ. กามคณนนใหโทษ คอทำใหคนโง ทำใหคนหลง ทำใหคนไมรทศ

เหนอทศใต ทำใหคนฆากน...ระดบท ๕. เรองสดทาย เรองเนกขมมะ คออานสงสของการออกมาเสยจากกามารมณ มาเปนอสระ; เพราะรสกวาเรองเหลานนมนกเทานน

แหละ, มนแคนนแหละ, มนสกวาเทานนแหละ, มนไมมอะไรดกวานน; เพราะฉะนน ออกมาเสยกเปนอสระ ...[อนปพพกถา] เปนอบายอนลก ทพระพทธเจาทานทรงใชซกฟอกจตใจคนทยงเกรอะกรงอยดวยกามารมณเสยกอน; ใหจตใจมนปกตเสยกอน

จงจะสอนเรองอรยสจจ.(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๓๘: ๓๐๖ – ๓๐๗)

ทนกอยากจะพดใหเปนแนวจำงาย สงเกตงาย ตงตนเปนขอแรกขนมาวา : รเรองอรยสจจ ๔ นเพอจะละตณหา. ตณหาเปนตนเหตใหเกด

ทกขรกนแลว, ...จะละตณหากตองมมรรคมองค ๘ ใหครบ. จะมมรรคมองค ๘ ใหครบ ตองมสตสมบรณ : สตในทวารทงปวง คอทวารตา ห จมก ลน กาย

ใจ ๖ ทวารนตองมสตสมบรณ มนจงจะมมรรคมองค ๘ ไดโดยงาย. จะมมรรคมองค ๘ กตองมสตสมบรณ. จะมสตสมบรณโดยงาย ตองมหรโอตตปปะ

ถาคนไมม หร คอรจก ละอาย ไมม โอตตปปะ คอ รจกกลว แลว ไมมทางทจะมสตไดเลย.(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๓๘: ๓๑๒)

อรยสจจน กแบงไดเปนสองชนด คอ อรยสจจเลกๆ พดงายๆ ทพดกนอยทวไป จะเรยกวาอรยสจจเลกจะดกวา, แลวเรอง อรยสจจใหญ คอ

เรองเดยวกนแตขยายความใหมนใหญไป ใหมนเหนชดขนหรอมนนาด.เรองอรยสจจเลก กคอทพดกนอยทวไป, ใครๆ กพดไดวาทกข สมทย นโรธ มรรค สอยางน : ทกข กคอ ความรสกทเปนทกข, สมทย – เหตให

เกดทกข กคอตณหา – ความอยากดวยความโง, ทน ความดบทกข คอ ดบตณหาเสย, นทางใหถงความดบทกข กปฏบตตามมรรคมองค ๘ ประการ นน

แหละเทานน. ...นคนทวไปกพดอยางน ฟงงาย กเรยกวาไมตองมความรทมากมายอะไร.

10

...เรองปฏจจสมปบาทนนคอ เรองอรยสจจโดยพสดาร ทวาอยางนไมใชวาเอาเอง กม พระพทธภาษตตรสไว ทพระองคตรสวาเราจะแสดง

อรยสจจแกพวกเธอ คอยฟงใหด, แลวกตรสออกมาในรปของปฏจจสมปบาท อยางนกมเหมอนกน. ...ฉะนนเราจงเหนกนวา เปนการสะดวกทจะจดเรอง

อรยสจจใหเปนสองขนาด เรยกวาเรองอรยสจจเลกแลวกเรองอรยสจจใหญ. เนอตวมนตรงกนแท แตคำอธบายหรอคำชแจงนมนมากกวากน, ... ...ทนกจะด ความทกขทเปนปญหาโดยตรง หรอทางศาสนา หรอเรองอรยสจจโดยตรง ...ทวา ความทกข คอ ทนยาก ทนไมได ทนไมไหว ไม

อยากทน.สงทเรยกวา ความทกขน ถาพดกนโดยกรยาอาการ หรอโดยอาการ กเหมอนทคณทองอยทกวน; ความเกดเปนทกข ความแกเปนทกข ความ

เจบเปนทกข ความตายเปนทกข โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสเปนทกข ความประสบกบสงทไมรกเปนทกข ความพลดพรากจากสงทรกเปนทกข

ปรารถนาสงใดไมไดสงนนกเปนทกข กระทงวา ปญจปาทานกขนธเปนทกข, นลวนแตตองทนทงนน แลวก ทนเจบยาก,...ทนจะดโดยทตงหรอทรองรบมน อยทตรงไหน กอยทเบญจขนธ ความทกขถาเกดกเกดทเบญจขนธ ทเปนตวทำความรสกเปนตวเปนตนขนมา

ถายงไมเปนตวตน คอเปนขนธเฉยๆ กทกขอยางทวาดแลวนาเกลยด. พอเปนอปาทานขนธขนมา กทกขอยางทนทรมาน ... เกดขนธเฉยๆ ยงไมม

อปาทาน, เชน ตาเหนรปเขาแลว กเกดรปขนธ วญญาณทเหนนนกวญญาณขนธ, แลวเวทนาสบายตาหรอไมสบายตา สวยไมสวยเฉยๆ อยางนเรยกวา

เวทนาขนธ, จำไดวาอะไร วามนเปนอะไร, แตไมไดไปยดถอกเรยกวาสญญาขนธ สงขารคดนกเลนๆ วานถาทำอยางนนอยางนกดนะ, กไมไดยดถออะไร อยางน ขนธเฉยๆ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เฉยๆ อยางนกเรยกวาขนธหาเฉยๆ. ถาจะเกณฑใหเปนทกข กทกข เพราะอนจจง ไมนาด นาเกลยด

นาระอา, นกขนธเปนทกข ตวขนธนนรองรบความทกข.น ถาวายดมนเปนเรองตวก – ของก, สวยงามจนเกดกเลสอะไรเปนตนอยางน รปนนกเปนรปปาทานกขนธ – รปขนธทถกยดถอ เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณกถกยดถอเปน ปญจปาทานกขนธ ขนธทกำลงมความยดถออยนนแหละ ถกยดถออยนนแหละ เปนตวรองรบความทกข เปนทตงแหง

ความทกข. เราจะเรยกวา โดยทตงหรอทรองรบของความทกข แลวจะมองทปญจปาทานขนธ เปนตวรองรบความทกขอย, จะมองในแงของทกขกได, ในนนมนเปนตวความทกขหนกอย, จะมองในฐานะทเปนสงรองรบ เปนทตงอาศยแหงความทกข กเรยกวา ขนธทงหาทมอปาทานยดครองอยนเปนตวทกข.

...ถาจะใหจำไดงายลมยากแลว คณนกถงเรองทเคยพดบอยๆ เรอง “ลกศรดอกทสอง” ... ลกศรดอกทหนงคอเจบปวดโดยอบตเหตหรอดวยอะไรตามธรรมชาต นไมเจบปวดเทาไร, พอไปรบเอาความเจบนนมาเปนของก เขาเทานนแหละ มนเกดเปนลกศรดอกทสองมาอก. น ความเจบปวดแทจรงกเกดขนในเรองอรยสจจ. ... ฉะนน ความทกขความเจบปวดจะมอยสองชน อยางน ทแจกรายการละเอยดเปนความเกด ความแก ความเจบ ความตาย

ตามธรรมชาตนน ลกศรดอกทหนง. แตแลวมนแสดงชดอยในตวบาล วา มนมอปาทานมาแลว ถามนมอปาทานมาแลว มนเปนความเกด ความแก ความ

เจบ ความตายเปนตน ทถกยดเอาดวยอปาทานโดยเปนความเกด ความแก ความเจบ ความตายของกนกเปนลกศรดอกทสอง. นพระอรหนตทานยงเกด แก

เจบ ตายดวยธรรมชาตดวยอบตเหตอยเสมอ แตทานไมเปนทกข เพราะพระอรหนตไมมทางทจะถกลกศรดอกทสอง คงถกลกศรดอกทหนงตามธรรมชาต นก

ไมเปนไร ในจตใจกไมไดหมายมนอะไรเปนของตน, มนกเลยเหมอนกบวามนคนละคน หรอวามนอยขางนอก. แตถาปถชนแลวพอถกปบเขามนกกลายเปนลกศรพรอมกนสองดอกเสมอ เพราะยงมทางทจะเกดกเลส ตณหา อปาทาน ทนททนควนทมนมอะไรมาครอบงำหรอกระทบ.

...ความทกขนถาวาดกนในแงของศาสนา กคอความเจบปวดในทางจตทางวญญาณ เพราะไดรบเอาความทกขขางนอกตามธรรมดามาเปน

ตวก – ของก มนกเหมอนกบไฟเผาในทางจตทางวญญาณ แตถาดทางปรชญา มนกออกไปถงขางนอก; แมแตสงทมนไมมความรสกอะไรเลยกมอาการแหงความทกข คอมนเปลยนแปลง ...

...ทนกมาถงอรยสจจขอทสองทเรยกวา ทกขสมทย แปลวา เหตใหเกดทกข ...ตวภาษาบาลแทๆ กแปลวา ...การตงขนพรอมหรอกอขนพรอม

แหงความทกข. ...โดยอรยสจจเลก คอตามธรรมดาสามญทพดกนทวไป เรยกวาอรยสจจเลก เมอถามวา อะไรเปนเหตใหเกดทกข, กตอบวา ตณหาสามประการ.ตณหา แปลวา ความอยาก แตไมใชความอยากปรกตทวๆ ไป, มนเปนความอยากทเกดมาจากความไมร; เมอเหนอะไรเขาแลว พอใจ ก

อยากดวยความโง จะได จะเอา จะยดครองน, หรอถาไมพอใจ กอยากใหมนพนไปเสย อยากจะฆาเสย นมนเปนเรองความโง. ...ความอยากนในภาษาไทยมนกำกวม อยากอะไรกเรยกวาอยากไปหมด, แตถาพดวา ตณหาในภาษาบาล แลว มนจำกดความ เฉพาะความอยากทเปนไปดวยอำนาจของความ

โงคออวชชา ...ความอยากมชออยางอน อยางเชนวา ความโลภ ทเปนกเลส, ความโลภนคอความอยากทมาจากอวชชาดวยเหมอนกน, ...แตถา ความร

11

อยางถกตอง เปนเหตใหเราตองการนนตองการนขนมา อยางนไมใชตณหา, อยางนไมใชความโลภ, เวนไวแตมนจะเผลอไป กอยากดวยความโงขนมาอก

มนกจะกลายเปนตณหา หรอเปนความโลภขนมาอกทหนง....อยางหนงอยากในกาม กามตณหา ...กามมความหมายหลายอยาง, กามเกยวกบเพศ เพศหญงเพศชายนกกาม, นสวนทมนไมเนองกน

ถงขนาดนน กยงเรยกวากาม; เชน ชอบอาหารเอรดอรอย ชอบเสยงไพเราะ, แมยงไมเกยวกบเพศ กยงเรยกวากามเหมอนกนเพราะมนเนองกนโดยสวนลก.ถาเราไปเกยวของดวย คอไปอยากดวยความโง ความหลงอะไร มนกเกดสงเรารอนหรอเปนทกขขนมา. แตถาตองไปเกยวของดวยสต

สมปชญญะ กมความเปนกามนอยลง; แมเรองเพศทจะประกอบกจกรรมทางเพศ ดวยความรสกทเปนหนาทของฆราวาส แลวกทำไปดวยสตสมปชญญะ

อยางน ความทเรยกวาเปนกามมนกนอยลง. มนกมความเปนกามตณหานอยลง. ถาสมมตวาบรสทธใจจรงๆ ในการทจะทำหนาทเพอการสบพนธลวนๆ

ถามนเปนสงทปฏบตได มนกไมถงกบจดวาเปนกาม, มนกลายเปนหนาทไปกได แตตามปรกตไมมใครทำได เพราะวาธรรมชาตมนลกกวามนลกซงกวา มน

ใสกามไวกบการสบพนธซงเปนสงทไมคอยมใครชอบทำกนนก, แตโดยเหตมนเอากามมาจาง, เอาความรสกทางกามนมาจางใหสตวทงหลายทำหนาทสบพนธ มนยงยากลำบากเทาไรมนกยอมทน

นถาเราไปโง ไปหลงกนเหยอของธรรมชาตอนนเขา มนกเกดความทกข จากสงทเรยกวา กามตณหา; …อยางทสอง กคอวา อยากเปนความเปนอยางไรทนาเปน เรยกวา ...ภวตณหา แปลวา อยากเปน. นกอยากดวยอวชชาอกเหมอนกน อยาก

เปนนนเปนน ทมนยวกเลสยวความอยาก บางทมนปนเปกบกามตณหา,...อยากเปนนนเปนนทมนไปเกยวกบทางเพศกม, อยากเปนใหญเปนโต อยากม

หนามตา อยากเปนผมชอเสยง อยากเปนผมอำนาจวาสนา. ...ถาทำไปดวยความโลภ ดวยความโง ดวยความหลง ดวยความยดมนแลว มนกเปนตณหา

ทงนน, แลวกเปนความทกข.นมาถงอนทสาม กเปนวภวตณหา อยากไมเปน อยากไมเปนอยางนน อยากไมเปนอยางน กระทงอยากไมเปนเสยเลยไมเปนอยเลย. เชน

อยากตายเปนตน พวกอยากเปนนนเปนนมนอาศยสสสตทฏฐ, ยดมนถอมนในความเปนอยอยางเทยงแทถาวร พอมาถงตอนน มนเกด อจเฉททฏฐ เชอวา

ตองขาดสญ, หรอไมไดเปนอยอยางถาวร อจเฉททฏฐนมนชกจงตณหาใหเกดวภวตณหา ไมอยากเปน ไมอยากเปนนน ไมอยากเปนน กดวยความโง, ไมใชไมอยากเปนดวยความรทถกตอง มนไมอยากเปนดวยความโง ความเออมความระอาความอะไรทเปนความโง จนกระทงอยากตาย แลวกฆาตว

ตายเปนตน. นผทจะปราศจากตณหาแลวกจะไมมความอยากอยางน, ความอยากไมเปนนนไมเปนนกเรารอนเหมอนกนแหละ....ทนทวา ในอรยสจจใหญ เมอถามวา อะไรเปนเหตใหเกดทกขกแสดงดวยปฏจจสมปบาทฝายสมทยวาร, ปฏจจสมปบาทฝายทกอขนๆๆๆ ก

เรยกวาฝาย สมทยวาร ...ปฏจจสมปบาทนกเปนไปทางทวารหก หรออายตนะหก คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ น, หกนเรยกวา อายตนะหก หรอทวารหก หรออนทรยหก.

ทนมนกม อารมณทคกน คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ นกหกอยางอก ขางนอก, นเรยกวาอารมณหกหรอวาอายตนะภายนอกหก. คนเรามชวตอย รางกายเปนๆ ธาตดน ธาตนำ ธาตไฟ ธาตลม ธาตอากาศ ธาตวญญาณ ยงสมบรณอย; ถามนจะมเรอง มนกปรงกนขนมา

เปนอายตนะอยางใดอยางหนงเพอทำหนาทน, เผอญมนจะเกดการเหนรปขนมา มนกปรงอายตนะสำหรบเหนรปขนมา กเรยกวา ตาเกดขน ...คอพรอมทจะทำหนาท นเรยกวามตาแลว, เมอไมทำหนาท เรายงไมเรยกวามตา, นรปขางนอกมมา...ไดอาศยพบกนกบตาน แลวกเกดสงทสาม คอ การเหนทางตา

เรยกวาวญญาณหรอจกษวญญาณ, นเงอนตนของปฏจจสมปบาทเปนอยางน. ทางห ทางจมก กตองเหมอนกน, ตองมขางใน และ ขางนอก แลวกเกด

การทำหนาทของอายตนะนนๆ. ...ตา+รป+จกษวญญาณ สามอยางน พบกนกเรยกวาผสสะ คอ การกระทบกน; การเหนทางตา กระทบเขาทรป โดยอาศยตาเปนรากฐาน, น

เรยกวาผสสะ คอการกระทบกน. ถาในขณะนน มนเผลอสต หรอมนโงไปดวยอวชชาอยางใดอยางหนง, การกระทบนนเรยกวา กระทบหรอสมผสกตาม

ดวยอวชชา เรยกวาอวชชาสมผส โดยมากเปนไปอยางน. ถาวาในขณะนน มความรสกด สมปชญญะด อะไรด ความรอบรกด ...สมผสนนกเรยกวาวชชาสมผส ...ถาอยางนไมมปญหา ไมเปนไปในทางทใหเกดทกข...

...สมผสนใหเกดเวทนา ถามาจากอวชชาสมผส เวทนานกเปน...เวทนาทจะหลอกลวง, มความหลอกลวงอยในนน. ...เวทนาทมาจากอวชชาสมผสชนดน กทำใหเกดตณหา คอความอยากดวยอำนาจของอวชชา, ...ตณหาเกดเปนความอยาก แลวตองรนแรงเสมอ เพราะมนมาจากความโง

หรอ มาจากอวชชา, นเพราะตณหาเปนเหตปจจย กเกด อปาทาน ความหมายมน ความยดมนถอมน กดวยอำนาจอวชชาอกนนแหละ, ...พอถงอปาทานเปนตวกแลว กเรมแสดงบทบาททจะทกข, เพราะมนยดมน พอยดมน มนกจะตองมเรองทจะเกยวกบทกข. ...เรมสรางเรองของความทกขกนทตรงน.

12

อปาทานนเปนปจจยใหเกดสงทเรยกวา ภพ คอ ความเปนตวก เปนตวกแรงขนมาอก. ภพกใหเกดชาต, ความเตมทแหงตวก – ของก มความ

หมายเปนชาต ความเกดแหงตวก. สงตางๆ ทเกยวกบชาตนกพลอยเปนทกขไปหมด, เพราะมนเปนของกไปหมด : ความแกของก ความตายของก. ...เมอเกดชาตแลว กตองมความหมายเปนความทกข เพราะชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาส, เพราะพรากจากของรกของพอใจ, เพราะพบกบสงทไมรกไมพอใจ, เพราะปรารถนาสงใดแลวไมเปนไปตามปรารถนา. ในทสดสรปวา อปาทานเขาไปยดในขนธใดขนธหนงแลว ขนธนนกเปนทกข.

...นจำไวสำหรบไปศกษาพจารณาใหมองเหนชด ทมนเกดขนอยในใจจรงๆ พอเกดตณหา กเกดอปาทาน เกดภพ เกดชาต แลวเกดทกข มน

แบงเปนสตอน. ...เอาไปคดด แลวกไปปฏบตใหได จงจะสามารถควบคมจตใจได. การแจกแจงรายละเอยดอยางน กเพอวาใหบคคลนนฉลาดในการทจะบงคบจตใจ ดวยสตสมปชญญะทละเอยดลออ ทประณต ทรวดเรว ...ถาสตสมปชญญะมาไมทนทวงท มนกตองเกดการสมผสกบอวชชา จะโงไปตลอด

สาย, ...ทน...ถา...สตสมปชญญะมนแทรกเขามาไดทนทวงท ในขณะเกดความอยาก ...มนกยงอาจจะหยดยงตณหาเสยได....อรยสจจทสามเรยกวา ทกขนโรธ ...พดกนสนๆ วา นโรธๆ คอ ดบไมเหลอ กดบไมเหลอแหงความทกข. ...ถาพดอยางแบบอรยสจจเลกๆ

อรยสจจธรรมดาสามญ วาอะไรเปนความดบแหงทกข กตอบวาดบตณหาเสยนนแหละ คอ ความดบแหงทกข คำพดมเทาน.แต ตอบอยางอรยสจจใหญ พสดารของผรน กตองตอบดวยปฏจจสมปบาทฝายนโรธวาร ทขนเปนสายวา เพราะอวชชาดบ-สงขารดบ,

เพราะสงขารดบ-วญญาณดบ, เพราะวญญาณดบ-นามรปดบ, เพราะนามรปดบ-อายตนะดบ, เพราะอายตนะดบ-ผสสะดบ, เพราะผสสะดบ-เวทนากดบ, เพราะเวทนาดบ-ตณหากดบ, เพราะตณหาดบ-อปาทานกดบ, เพราะอปาทานดบ-ภพกดบ, เพราะภพดบ-ชาตกดบ เพราะชาตดบ ทกขทงปวงก

ดบนกได.แตถาจะพดอยางปฏจจสมปบาท อยางเมอตะกน ทจะเปนไปในฝายดบทกขน กพดอยางคลายๆ กบทแรก คอวา ตาอาศยรปกเกดจกษ

วญญาณ คอการเหนขนมา ...สามอยางนเรยกวาผสสะ, นในขณะแหงผสสะนน เกดสตสมปชญญะรสกทนทวงท, ไมมอวชชาเขามาได นนแหละคออวชชาดบ ไมเปนอวชชาสมผส เพราะอวชชาดบ กอวชชาไมม, นสมผสนนกไมใหเกดเวทนา, เพราะไมมเวทนา กไมมตณหา, เพราะไมมตณหากไมม

อปาทาน, เพราะไมมอปาทาน กไมมภพ เพราะไมมภพกไมมชาต, เพราะไมมชาตกไมมความทกขทงปวง ฝายดบเปนอยางน. ...ฉะนนตองมสต ทถอวา เปนสงทสำคญทสด ทมนษยเราจะตองม เพอไมใหเกดความทกขใดๆ ขน, ไปศกษาเรองสตเปนพเศษ. ความ

ระลกไดไมใชเพยงแตวานกไดดวยความจำ, มนเปนการระลกไดชนดทวาความถกตองมนวงมา, รจกสงเหลานตามทเปนจรง เชน ...พอตาสมผสรปหสมผสเสยงน สตมาใหทนทวงท กควบคมสมผสนนไวได, ไมไปฝายอวชชา.

ทนถาวามนพลาดไป ในขณะแหงสมผส กคอขณะถดมา คอขณะแหงเวทนา นกตองใหมสตมาอกทหนง มสตมาเมอเวทนากยงนบวาคอนขาง

ด, ถาสตมาในขณะแหงสมผส กวาดเลศ, ถาพวกทมาในระยะถดมาคอมาในขณะเวทนา กยงดอย พอใชไดอยางนอย. อนสดทาย นนกคอ ในขณะทเกด

ตณหา เกดความอยากแลวนนแหละ มสตอกทหนง เพอทำลายตณหานนเสย นเปนดานสดทาย ถาไมชนะกแพเลย ทนจะตองเปนทกขแน. ...พอเปนทกขแลวกตองเปนทกขดวยสต เพอมนจะไดหายไปเสยโดยเรว, หรอมนจะไดมความทกขนอยเขา.

นควรจะถอเปนหลกไดเลยวา สตนตองการใชทกเมอ, เมอผดกสต, เมอถกกสต, เมอไดกสต, เมอเสยกสต; โดยเฉพาะปฏจจสมปบาทน ตองมสต, ตองใชสตเปนเครองแกไขไปทกๆ ขน ทกๆ ตอน.

มพระบาลทพดไววา สตเปนเครองกนกระแส, กระแสแหงอะไร กกระแสแหงปฏจจสมปบาท คอกระแสทกเลสมนจะปรงแตงใหไหลเชยวเปน

เกลยวไปนนแหละ, เรยกวา กระแส ไปจบลงทความทกข. ...น สตเปนเครองกนกระแส ใหหยดกระแสแหงความทกขเสย คอให sublimate เปลยนกระแสทดไปในทางใหเกดวชชาความรเสย มนกยงด ยงดมาก แทนทจะใหเกดความทกข เอาไปใหเกดวชชาความรเสย, นนแหละคณของสต และจำเปน

อยางยง ตองใชในการยบยงการเกดแหงความทกข หรอวาเปลยนเรองใหเปนเรองไดประโยชน, เปนความดบทกขเสยนเรยกวา ความดบทกข....คำวาดบๆ น จะเปนดบชวคราวหรอดบเดดขาด; เราดบความทกขไดชวคราว กหมายความวามนยงจะเกดอก, แตวา ดบเดดขาด ไมเกดอก

ชนดนนไมเกดอก อยางนเรยกวาเดดขาด, ...ทนดบเดดขาด มนกยงมแบงไดวา เดดขาดทงหมด หรอวาเดดขาดแตบางสวน เชนกเลสมนหลายชน

หลายระดบ. ...ฉะนน การดบความทกขในบางระดบ จงเปนเพยงพระโสดาบนกม, แตวากเลสอะไรทพระโสดาบนละได แลวกละเดดขาดเหมอนกน, บางระดบกขนถงพระสกทาคาม, อนาคามกม, ถาดบเดดขาดหมดเลยทกอยางกเปนพระอรหนต. สวนปถชนนน เรยกวา ดบชวคราว ดบทกขดบกเลสกนชว

คราวอยเรอยไป....

13

วนนกจะไดพดกนถงขอสดทาย ซงเรยกวา ขอปฏบตทำสตวใหถงความดบไมเหลอแหงทกข กเรยกกนสนๆ วา มรรค, คำวา มรรค น แปลวา

หนทาง. ...สำหรบอรยสจจน กใชคำในบาลวา ปฏปทา คอ ทกขนโรธคามนปฏปทา การเดนไปหรอเครองเดนไป หรอหนทางเปนเครองเดนไป สำหรบทำ

สตวใหถงซงความดบไมเหลอแหงทกข ถาใชกบคำวาปฏปทากใชคำน คอ ทกขนโรธคามนปฏปทา หรอวา มชฌมาปฏปทา เปนตน. แตใชคำวามรรค กไป

ใชคำวา อฏฐงคกมคค – หนทางประกอบไปดวยองค ๘ ...มรรคประกอบดวยองค ๘ อนประเสรฐ, นจะแสดงไปในรปของการปฏบต เปนการประพฤตถก

ตอง ๘ ประการ รวมกนเปนมรรค หรอหนทางสายหนง. ถาเรยกวามชฌมาปฏปทา น กขอปฏบตทเปนทางสายกลาง, นแสดงความหมายไปในรปปรชญา

มากกวา วาความถกตองนนตองเปนกลาง คอไมไปขางโนนไมไปขางน ไมไปซายสดไมไปขวาสด. ...นนแหละจะเปนทกขนโรธคามน หรอเปนเครองยง

สตวใหถงซงความดบไมเหลอแหงทกข.ทนเราจะเรมกนดวยคำวา มรรค แปลวา หนทาง อรย แปลวา ประเสรฐ คอไปจากขาศก, อรยมรรค กคอ ทางประเสรฐคอไปจากขาศก, แลว

กประกอบอยดวยองคประกอบ ๘ องค นมรรค, ...มรรคจะตองมเพยงหนง แตประกอบดวยองคประกอบ หรอ factor น ๘ องค ...นเคยพดแลว

เพราะฉะนนกจะพดแตชอเทานน :ความถกตองในความคด ความเหน ความเชอ เหลานเรยกวา สมมาทฏฐ ตามตวหนงสอแปลวา ความเหนหรอถอทฏฐทถกตอง. นถามนม ความถกตองในทางความใฝฝน ความคด ความตองการ ความประสงค ความหวงอะไรน อยางนเรยกวา สมมาสงกปปะ แปลวา

ความใฝฝนทถกตอง แตโดยทวไปใชคำวา ดำร ความดำรทถกตอง

นพวกหนง เรยกวาพวกสตปญญา.นถดไปเปน ความถกตองของการพดจา นเรยกวา สมมาวาจา เปนวาจาทถกตอง ทมประโยชนจรง ทนาฟง.ความถกตองเกยวกบการกระทำทางกาย เรยกวา สมมากมมนโต ตวหนงสอแปลวา การกระทำการงานทถกตอง ไมเปนไปเพอเบยดเบยนใคร

อยางน, ...ไมกระทำผดในทางกายทกๆ ชนด ...เชนเบยดเบยนชวตรางกาย ทรพยสมบต ของรกใครของบคคลอน.ถาเปน ความถกตองในการดำรงชวต เชนเลยงชวต หรอระบบแหงการเลยงชวตการเปนอย อยางนมความถกตองแลวกเรยกวา สมมาอาชโว

อาชพนนเอง อาชพถกตอง ...สามพวกนเปนกลมของศล, เรยกวาศล มนเนองดวยกายดวยวาจา.นตอไปอก ความถกตองทางความพากเพยร พยายามถกตอง ไมใหเกดความชว ปองกนความชว ละความชว สรางความด รกษาความดอยาง

นพยายามอยางนเรยกวา, ความถกตองของความพยายาม เรยกชอบาลวา สมมาวายาโม, ...นถดไปกเปนความถกตองของการดำรงสต คอ ความรสกสมปฤด รเนอรตว สมปฤดอยอยางถกตอง, เรยกวาสมมาสต ใหเปนความผดชอบ

ชวด ตงแตตำทสดถงสงทสดกระทงรเรองสตปฏฐานอะไรน ดำรงความรสกอนนไวได กเรยกวา มสตถกตอง เรยกเปนบาลวา สมมาสต...นตอไปอนสดทายกคอ ความถกตองของการดำรงจตมน ดำรงจตไวอยางมนคง, แลวกตองถกตอง นเรยกวา สมมาสมาธ คอ มสมาธถกตอง.

...กำลงจตทใชผด เรยกวา มจฉาสมาธ คอใชไปในทางเอาประโยชน เหนแกตว. ฉะนนกตองมกำลงจต หรอม สมรรถภาพทางจต ทเขมแขงพอ แลวกเปน

ไปในทางทถกตอง.สามขอหลงนมนเรองของสมาธ เปนกลมสมาธ, กลมแรกเรมดวยปญญา, กลมทสอง – ศล, กลมทสาม – สมาธ

ทนคนทเคยไดยนไดฟงแตคำวา ศล สมาธ ปญญา มนกลบกนอย ...นพดไปตามลำดบความตำสง, แลวพดเปนรปทฤษฎ ...แตถาพดถงทางปฏบตจรงๆ ทเปนอยในคนทงหลายน มนกลายเปนเรยงลำดบใหมวา ปญญา ศล สมาธ ...ตองมปญญากอน มนจงจะทำใหศลนเดนไปถกทาง ให

สมาธเดนไปถกทาง. ...อะไรกถกตองหมด ถาปญญามนนำมาขางหนา....เอา, ทนตองพดกนถงคำวา มชฌมาปฏปทาบาง กเปนเครองอธบายความถกตองหรอโดยชอบ, ถกตองเปนมชฌมาปฏปทา คอเปนไปใน

ระหวางกลางไมเหวยงไปสดขางไหน จงจะเปนพทธศาสนา, ...เหวยงสดคแรกพระพทธเจาทานไดตรสไวเองวา กามสขลลกานโยค นมนเหวยงสดไปทาง

กามารมณ อกทางหนงมนเหวยงสดไปในทางทำตนเองใหลำบาก เรยกวา อตตะกลมถานโยค ทำตนใหลำบาก ทรมานรางกายเสย ...พทธศาสนาจะอยทตรงกลาง ...ถาจะตองเกยวของกบกามารมณในบางอยาง บางสวน บางระดบ กทำไปอยางถกตอง จนกวาจะละไดขาด, แลวไมจำเปนจะตองไปทำใหรางกายทพพลภาพเสย. เราถอวารางกายนมนเหมอนกบสตวพาหนะ ตองเลยงใหพอด, ...ถาพอด มนจะสำเรจประโยชน.

...ทนทละเอยดขนไปอก เปนรปปรชญามากขนไปอก แตใชปฏบตได ...คอ อยระหวางกลางระหวางความมกบความไมม คอเราไมยนยน

โดยสวนเดยววามหรอตองม เรากไมยนยนโดยสวนเดยววาไมม, ...แตพดอยตรงกลางวาแลวแตเรองของมน ทเรยกวา อทปปจจยตา เมอมสงนๆ เปนปจจย

สงนๆ กม เมอไมมสงนๆ เปนปจจย สงนๆ กไมมหรอไมเกด ฉะนนเราจะไมพดเผงลงไปวามแนหรอไมมแน, เราพดเปนรปของอทปปจจยตา. ...นมนกรวม

14

ไปถงคำวา ตายแลวเกดอกหรอไมเกดอก, จะพดวาเกดอกกไมถก, จะพดวาไมเกดอกกไมถก, มนตองแลวแตอทปปจจยตา คอเหตปจจย. ...กระทงไมพดวา เองหรออน, เชน ไมพดวา ทำเอง หรอ ใหคนอนทำ เพราะมนไมมคน, มนเปนอทปปจจยตา ...

น อยตรงกลางอยางนแลวมนกเปนเครองทำใหเกดปญญา ...ทำใหเกดดวงตาเหนแจงเหนจรงถกตองแลว มนกเปนไปเพอถกตอง เพอเบอ

หนาย เพอคลายกำหนด เพอไมหลง เพอดบทกขทงปวง เพอนพพานในทสด นคอ ลกษณะเฉพาะของสงทเรยกวา มชฌมาปฏปทา.(ธรรมศาสตรา ( เลม ๑ ) , ๒๕๔๗: ๒๖๙ – ๓๑๘)

ทนจะยกบทอนๆ ทไมคอยจะชนการไดยนไดฟงมา ก ในสฬายตนวภงคสตร...พระพทธเจาทานตรสวา ธรรมทควรจะเจรญทำใหมาก

ภาเวตพพธรรม นนคอ สมโถ จ วปสสนา จ, กหมายความวา ในสตรน การทจะตรสถงอรยมรรคมองคแปด ทานไประบสมถะและวปสสนา วาเปนขอปฏบต

ทำสตวใหลถงความดบไมเหลอแหงทกข

สมถะ คอ ทำความสงบทางจตใจ; วปสสนา – ทำความเหนแจงในทางสตปญญา, เหนแจงโดยสตปญญา : เหนอนจจง ทกขง อนตตา, เหนปฏจจสมปบาท, เหนทกอยาง กตองเหนอรยสจจน; นวปสสนาเปนอยางน. พอเหนแจงแลวกหมดอวชชา; ถาเหนแจงจรงๆ ไมใชวาเพยงคดๆ นกๆ

เอา. ตองเหนแจงจรงๆ กหมดอวชชา; หมดอวชชาแลวกไมมทางทจะมตณหา หรอ อปาทาน; ฉะนนจง เปนเหตปจจยใหถงความดบไมเหลอแหงทกข.ทนเอาสมถะเขามาใสไวขางหนา กเพราะวา เพอให วปสสนานมนเปนไปเตมท กตองมสมถะ; แลวคำวาสมถะน จะตองรวมศลเขาไวดวย.

การพยายามสำรวมระวงทำใหเกดความสงบนเปนทงศลเปนทงสมาธ....วปสสนาคอปญญา; สวนสมถะนนคอศลสมาธ. สงบทางกายวาจากเปนศล, สงบทางจตกเปนสมาธ. แตทถกตองยงกวานนอก กคอวา

การตงอกตงใจสำรวมระวงลงไป เพอใหเกดอะไรขนมาสกอยางหนงนเปนศล; คอมนทำใหสงบรำงบลงไป ดวยการสำรวมระวง ความสำรวมนนเองเปนศล. ...ศลจะถกลากมาเมอตงอกตงใจ ทำอะไรอยางจรงจง ทเปนไปในทางทถกทควร. จะตงใจทำสมถะกได ทำวปสสนากได ศลจะผนวกอยในความตงใจ ท

จะกระทำอยางสดกำลง; เรยกวา ความสงวรความสำรวมใหมนอยทนน เปนศล; หรอจะเลงถงเจตนา ทตงใจจะทำอยางนน กเรยกวาเปนศลได. ฉะนนในสตรสตรนพระองคจงตรสแตเพยงวา สมโถ จ วปสสนา จ; สองอยางน เปนภาเวตพพธรรม คอ ขอปฏบตททำสตวใหลถงความดบไมเหลอแหงทกข.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๑๘๙ – ๑๙๐)

คน ตดอยในอสสาทะ คอความเอรดอรอยของสงทมความเอรดอรอย; อสสาทะ คำนกจำไวดวย แปลวาเหยอหรอความเอรดอรอยทมอยในสง

ตางๆ, ถาสงตางๆ ไมมความเอรดอรอยเปนเหยอลอแลวกไมมใครตด. ...อสสาทะหรอเหยอน มนหมความยากลำบากไวมด ไมใหเหนเลย. ฉะนนเราจงไปกนเหยอแลวตดเบด แลวผกพนตวเองใหตดอยในสงนน. พดเปนอปมาหนอย กวา ชกใยพนตวเองมากขนๆๆ ใหมนจมอยในกองทกข มากขนๆๆ จนลม

ตาไมได มองไมเหนจมอยในความทกข

นคอภาวะของสตวโลกในปจจบน จะตกลกลงไป ลกลงไป ลกลงไปในเหวแหงอสสาทะ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ. คำบาลพระพทธเจาทานใชคำวาเหว สตวกำลงทำเหวสรางเหวใหแกตวเอง แลวกตกลงไป...ฉะนนโลกเราในปจจบนน กำลงทำผดอยางมากในเรองทเกยวกบจตรารยสจจ, อรยสจจสประการ จงไมพบกบสนตภาพ หรอ สนตสข พบกนแตความทกข. เรองของความทกข นถาเขาจะสะสางปญหาอนสำคญน กตอง

ใชหลกเกณฑของอรยสจจในพระพทธศาสนา กคอหยด หยดสรางเหยอของตณหาเสย, ตณหามนกจะจางไป จนหมดสนนในทสด กไมมความทกขอก

ตอไป. กเรยกวานโรธ หรอนพพาน, แลวแตวาจะเดดขาดหรอไมเดดขาด แลวแตบางสวนหรอทงหมด.เรองอรยสจจมความสำคญอยางน, ...กฎเกณฑเรองอรยสจจ...ตงอยในฐานะเปนเหมอนกบพระเจา ทจะบนดาลใหสตวโลกนประสบความ

ทกขหรอประสบความสข คอดบทกขได. มนอยทสตวโลกทงหลายจะตองทำใหถกตองเอง พระเจาจะมาชวยทำใหนน มนไมใชหนาทของพระเจา, พระเจามหนาทแตใหสงตางๆ เปนไปอยางถกตอง ตามกฎเกณฑ, น สตวทงหลายตองทำเอง ตองเดนเอง. ตถาคตเปนแตผบอกทาง, พระพทธเจาทานตรสอยางน, ทานไมสามารถจะมาชวยอมชวยยกไปได, ทานทงหลายตองเดนเอง ตถาคตเปนแตผชทาง การชทางนนกคอการชเรองอรยสจจสน ...

(ธรรมศาสตรา, ๒๕๔๗: ๓๒๓ – ๓๒๕)

15

มอตมมยตาอยกบตวกลวอะไร.ม ๙ “ตา” อยกะตว กลวอะไร

ม ๙ “ตา” อยกะตว กลวอะไร

ลองจารนย ทละอยาง ทางภาษา

ตงแตตน จนตาย ทง ๙ “ตา”

จะนำพา ซงผร สนพพาน ฯ

อนจจตา รเมอเหน ความเปลยนแปร

ความไมแน ไมจรง แหงสงขาร

ทงดชว หรอกลางๆ ตางอาการ

ลวนไหลผาน ไมคงท มอาจรอ ฯ

ทกขตา รเมอเหน ความนาชง

ของทกขสข กกขง ดงเกยวของ

หนกแกจต พษแกใจ ไมรพอ

แลวยงลอ ใหหลงรก หนกขนไป ฯ

อนตตตา มใชตว หลงวาตว

กเมามว มจต พศมย

เปนตวก ของก คกบใจ

เปนอนสย ประจำจต คดวาตน ฯ

ธมมฏฐ – ตตา ตงอย ตามธรรมชาต

ไมเหนเปน ของอาตม ทกแหหน

ธรรมชาต ตามธรรมชาต ใชของคน

เปนตวตน ของธรรมชาต ใชอาตมา ฯ

ธมม นยามตา อาศยกฎ

ของธรรมชาต กำหนด เชนนนหนา

บงคบทง อวกาศ และเวลา

เหมอนพระเจา บงคบมา ทงรปนาม ฯ

อทปปจ จยตา มอาการ

สองสถาน ฟงใหด อยาผลผลาม

มปจจย ตามปจจย ทกโมงยาม

ไมมปจจย ไมมความ ตองบดเบอน ฯ

สญญตา วางจากคา แหงตวตน

จากความหมาย แหงสตวคน ผลเสมอน

อวกาศ วางขาด จากเหยาเรอน

ไมมเงอน งำใด ไวรรอ ฯ

16

ตถตา สาระพน ทกลาวมา

ทง ๗ “ตา” ตองเปน เชนนนหนอ

เหน ๗ “ตา” นนมา อยางเพยงพอ

คงทตอ รกชง ไมหวงอะไร ฯ

อตมมยตา มาเปนอน ดบสดทาย

ไมวนวาย ไปตามเหต ปจจยไหน

คงทอยาง สะอาด สวางสงบไป

เปนอสสระ ปจจยอะไรๆ ไมเกาะกม ฯ

ผเชนน มนามวา อตมมโย

คออรหนต วสทโธ ไมเสรมสม

อยเหนอภพ เพราะวมต เปนอทลม

หมดประชม แหงสงขาร การแตงปรง ฯ

11 ม ๙ “ตา” เปนวปสนา ฉะนแลว

พบดวงแกว ประเสรฐ ใส ไวในถง

ไดดวงแกว เจดประการ การผดง

มดวงแกว จรญรง มงนพพาน ฯ

(พทธทาสภกข, ๒๕๔๑: ๔๖๒ - ๔๖๔)

17

๔.

ชวต

ชวต

ชวตนเปนสงทพฒนาได และจะเกดอาการฟาสางได ในเมอไดชมรสชาตแหงชวตมาตงครงตงคอน; นกลาวตามปรกตธรรมดาสามญ.

เพอใหเขาใจยงๆ ขนไป จะดกนใหละเอยดลงไปอกสกหนอย ในแงทวาชวตนคออะไร ทงทบอกมาแลวขางตนวา เราไมรวาอะไร; แตเทาทเราร

วาเปนอะไรหรอเปนความรเทาทจำเปน เทาทจำเปน. ขอใหฟงดวา เทาทจำ เปน สำหรบจะพฒนามนไดทงนน มนกมอยบาง และพอจะรได.

ถาพดอยางภาษาหนงสอ หรอพดอยางนกเลง หรออยางเอาเปรยบ กจะพดวา ชวตคอการเปนอยของการทรางกายกบจตใจ มนยงทำงาน

สมพนธกนอยได, ความทรางกายกบจตใจมนยงทำงานสมพนธกนอยได น เรยกวา ชวต ในความหมายรวมๆ. รางกายกยงเปนรางกายททำหนาทของ

มนได, แลวมนกทำหนาทสมพนธกนอยได อนนยงเรยกไดวาชวต คอมชวต.

แงท ๑ ถาเราจะดกนแตกาย ในแงของรางกายลวนๆ เรากจะพอ กลาวไดวา ความทเซลลทกๆ เซลล ในรางกายมนยงสดอย คอ มนยงไม

ตาย; นพดถงดานรางกายลวนๆ ไมเกยวกบจต; แมพวกนกวทยาศาสตรเขากพดทำนองนเหมอนกน, ถาเยอโปรโตปลาสซมในเซลลนนมนยงสดอย กยงมชวตอย, แลวมนกรวมกนทำหนาทเปนรางกาย. นดกนในทางรางกาย.

นดกนในทางรางกาย หรอทางชววทยา.ทน ดกนในแงท ๒ แงของจต ชวตกคอจตทยงทำหนาทของมนได; ถา

จตมนทำหนาทของมนไมได มนกคอไมมจต มนกคอตาย. เรา ใชคำวา จต ในลกษณะทเปนศนยกลาง คำวา มโนๆ น เปนเหมอนกบประต เปน

เหมอนกบสะพาน ทใหเขาถงจต; แตบางทกเอาใชแทนกน คำวา มโน กบ จต เอามาใชแทนกนกม, แตทจรง มโน ยงไมใชตวจต แตเปนเหมอนเสอ

หรอเหมอนประตหรอเหมอนเครองสมพนธของจต ทมนจะสมพนธกบสงภายนอก. เดยวนเราเลงไปยงทตวการของมนดกวา คอสงทเรยกวา จต,

เมอจตยงทำหนาทของมนได กยงมชวตในแงของจต.ทนกจะดกนใน แงท ๓ คอแงของชวตเอง พดอยางกำปนทบดนในแง

ของชวต กตองพดวา คอความทสงทง ๒ นนยงสมพนธกนอยได, ความทกายกบจตนนยงสมพนธกนอยได, ความทธาตทง ๒ นนยงสมพนธกนอยได. กายกคอรปธาต, จตกคอนามธาต มธาตอย ๒ ธาต คอรปธาตกบนามธาต;

เมอธาตทง ๒ นยงสมพนธกนอยได ความหมายในแงของชวตมนกม, หรอ ชวตมนกมอยนเรยกวา พดถงตววตถทตงของสงเหลานน ยงไมเกยวกบ

ธรรมะเทาไร. ทนกจะดในความหมาย แงท ๔ ชวตในแงของธรรมะ แงท ๑ ชวตใน

แงของรางกาย, แงท ๒ ชวตในแงของจต, แงท ๓ ชวตในแงของชวต, แงท ๔ ชวตในแงของธรรมะ, นกคงจะประหลาดใจกนบาง ถาอาตมาจะกลาวไป

2

ตามทมอยในพระบาลนนจรงๆ เรองนหรอสตรน กเคยเอาแสดงกนคราว หนงแลวโดยละเอยด แตบางคนอาจจะไมเคยไดฟง หรอฟงแลวกลมแลว.

สรปพดสนๆในทนอกทหนงวา ในแงของธรรมะ ชวตนน คอ เดม พนหรอตนทน ทธรรมชาตใหมาสำหรบทำการคากำไร; ฟงดคลายๆกบวา

พดพาโล หรอพดไมเปนภาษา สงทเรยกวาชวตนน คอสงทธรรมชาตมน ใหมา สำหรบจะเปนเงนเดมพน หรอเปนเงนลงทน เพอการคากำไร ทำ

การคาขายใหเกดกำไรในชวต. ถาใครเขาใจได และสนใจขนมาถงในแงน กเรยกวา รจกชวตในแงของธรรมะอยางพอตว...

ธรรมชาตใหชวตมา ไมใชฐานะเปนกำไร เปนการไดอะไรๆ สำเรจมาแลว, แต ธรรมชาตไดใหมา สำหรบเปนเงนทน สำหรบเราจะลงทนคาเอาเอง, จะขาดทนหรอจะไดกำไร เราจะตองเปนผรบผดชอบ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๔๕๖-๔๕๙)

ชวตโวหาร

ในภาษาบาลเรยกวา ชวตโวหาร คำวา โวหาร ในภาษานนแปลวา การลงทนคา; แตในภาษาไทยนไมเขาใจกนอยางนน. คำวาโวหารๆใน

ภาษาไทยหมายถงแตเรองพดจา แลวกมโวหาร, โวหารนนใชสำหรบจะเอา เปรยบผอน หรอสำหรบจะไดเปรยบผอน, การทใครมาโวหารในการพดจาด

คนนนกไดเปรยบผอนกไดกำไรในการพดจานนเหมอนกน; แตอยางนมนแคบไป. คำวาโวหาร, คำวา โวหารในสตรนน ทเรยกวาชวตโวหาร นน

หมายถงการลงทนคา เหมอนกบการคาขาย. ทานมรางกาย มจตใจ ม อายตนะ ๖ มขนธ ๕ ม มอะไรกตามใจ มครบทกอยางแลว กจงใชสงเหลา

นนลงทนคา ใหไดรบกำไร คอสงทดทสด ทชวตนนมนจะไดรบ.... การคาของชวตทไดกำไรถงทสดจรงๆนน ไมใชมแตเรองกน เรอง

กาม เรองเกยรตอนสมบรณ; มนตองหมายถงความไมมทกข โดยประการทงปวง ทเราเรยกกนเดยวนวา การบรรลมรรค ผล นพพานนนแหละ. ถายงไมดบทกขสนเชง กเรยกวา ยงไมไดถงทสดจบแหงการคาขายของชวต,

จะตองดำเนนตอไป จนถงกบวาสนกเลส สนอาสวะแลว. นเขาไดใชชวต ของเขาถงทสด อยางเปนประโยชนถงทสด คอการบรรลถงความสนไป

แหงอาสวะ( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๔๕๙)

มรดกท ๑๐๓ : ชวตเปนสงทเตมธรรมะลงไปได จนกวาจะเตม คอ เตมลงไปดวยการทำหนาท ทถกตองแกความเปนมนษยของตน ทกขน

ตอนแหงววฒนาการ จนกระทงบรรลมรรคผล นพพาน ในทสด.( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๗)

3

การดำรงชวต

คำวาดำรงชวตน ตองแบงออกเปน ๒ ตอน หรอ ๒ ความหมาย: - ความหมายท ๑. กคอดำรงชวตใหมอย อยางทวา อยาใหตาย.

ถามชวตกแปลวาเปนอยคอไมตาย, ดำรงชวตใหเปนอย นความหมายหนง. ความหมายท ๒. ดำรงชวตในลกษณะทจะเดนไป จะเรยกวา

พฒนาไปหรอจะเรยกวาเตบโตไปตามทางของวญญาณ; “ใชคำวา เตบโต” ทางวญญาณ ดกวา. “ ” นเปนความหมายหนงซงซอนอยในคำวา ชวต คำ

เดยวกน. ความหมายทแรก ใหทรงอย อยาใหตาย, แลวในการทรงอยนนไม

ใชอยนงๆ ไมมการเปลยนแปลงอะไร; การทรงอยนนมการเปลยนแปลงอย ในตว คอการเตบโตทางวญญาณ มความสวางไสวแจมแจงทางวญญาณ

ยงขนๆๆ อยในตวการดำรงอยแหงชวต(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๕๔๐-๕๔๑)

ชาต-ความเกด

ชาต คออะไร? ชาตคอการเกดขน หรอการกาวลง หรอการเปนพรอมขนมาในหมสตวนกาย, การปรากฏแหงขนธทงหลาย, การไดอายตนะเฉพาะ; นเรยกวาชาต.

(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๓๗๐)

... คำวา ชาต ม ๒ ความหมาย : ชาต ความเกด นม ๒ ความหมาย: ชาตในภาษาคน กคอ เกดจากทองแม, ชาตในภาษาธรรม คอ เกดทางจตใจ

ดวยอำนาจของอวชชา เกดจากอวชชา ตณหา อปาทาน, นนชาตในภาษา ธรรม คอความรสกวาตวก วาของก เกดขนมาในใจน เกดมาจากอวชชา ตณหา อปาทาน ซงมนสงกนมาตามลำดบ.

อวชชาในขณะแหงผสสะ ทำใหเกดตณหาอยางนนอยางน อยากอยางนนอยางน, ตณหาใหเกดอปาทานอยางนนอยางน, พอเกดอปาทานก

มความรสกวาตวก วาของก, น ชาตในภาษาธรรม ภาษาจต เกดเปนตวตนขนมา, อนนเปนตวการทจะมความทกข, มความทกขอยางละเอยดตลอดเวลา, ชาตชนดนมนจะเปนปญหา.

ชาตทเกดมาจากทองแมนนทกขนดเดยว บางทจะไมทกขกได แลวก เสรจกนไปแลว มนเสรจกนไปแลว ไมมเกดอกแลว, ในตลอดชาตนไมม

เกดอกแลว. ( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๒๐๖-๒๐๗)

4

ความเกดทางจตวญญาณ

โอปปาตกะ คอ เกดทางจตวญญาณ เชนวาพอเราคดอยางพระ เรากเกดเปนพระ, คดอยางฆราวาส กเกดเปนฆราวาส, พระเณรนอยาอวดดไป,

พอคณคดอยางฆราวาส คณกเกดเปนฆราวาสในผาเหลองแหละ ทวดนน แหละ คณกเกดเปนฆราวาสในทางจตใจ.

คำกลาวในพระคมภรทวา พระองคทรงอบตขนมาในโลกน หมายถงพระพทธเจานะ, พระองคทรงอบตมาในโลกน เพอประโยชนแกโลก.

คำวา อบต นน แหละ คอคำวาโอปปาตกะ พระสทธตถะไมตองตาย แตเกดมาเปนพระพทธเจาขนมา. ใชคำวา ทรงอบตขนมาในโลกน; คำวา อบต

ก เปนกรยานาม คำวา โอปปาตกะ เปนนามสมมต ผมอปปตตนนแหละคอโอปปาตกะ, ฉะนนพระพทธเจาตรสรเปนพระพทธเจา คอการเกดเปน

พระพทธเจา โดยวธโอปปาตกะ : จตเปนอยางไร เกดเปนอยางนน, จตเปน อยางไรเกดเปนอยางนน นนคอโอปปาตกะ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๒๑๓-๒๑๔)

ความตาย

ความตายภาษาคน กคอ ตายชนดทจะตองเอาใสโลงไปเผาไปฝง แตความตายในภาษาธรรมะนนหมายถงความสลายแหงความรสกทวา

เมอตะกนนเอง คอ ความรสกทเกดขนวาเปนตวฉน ตวก นนแหละมน ‘ ’ สลายไป นเรยกวา ความตาย ในภาษาธรรมะ

( – ภาษาคน ภาษาธรรม, ๒๕๓๗: – ๒๐ ๒๑)

ธาต

คำวา “ ”ธาต นน ขอใหจำไวเปนประโยคสนๆวา: คอปจจยในขนรากฐานของสงทกสง มนเปนมล หรอเปนเหต หรอเปนปจจย, เรยกวาเปนปจจยกแลวกน; ในชนทเปนรากฐานลกสดของสงทกสง หมายความวาสงทกสงมนตงรากฐานอยบนสงทเรยกวาธาต....

สงท ไมมชวต กเปนธาต, มชวต กเปนธาต, เปนวตถ มแตรป กเปนธาต, เปนจตเปนใจกเรยกวา ธาต, แมทสดแตพระนพพานกเรยกวาธาต คอนพพานธาต. สงเหลานมอยในสวนลกตามธรรมชาต จงเรยกวา สภาวธรรม; แตเมอมเหตปจจย โอกาสเหมาะสม กจะแสดงตวออกมา. ทพดอยางนกเรยกวาพดตามภาษาธรรม

(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: ๖)

5

ธาต กด ธรรมะ นกด มคำแปล วา ทรง, ทรงตวเองดวย, ทรงสงอนดวย ถกสงอนทรงไวดวย นเปนภาษาบาล. มองดสงทเรยกวาธาต ตามหลกเกณฑแหงภาษาบาลจะไดความอยางน: วามนเปนสงทมอย, หรอทรงอย

โดยตวมนเอง แลวมนกทรงสงอนดวยกได, หรอวามนถกสงอนทรงดวยกได, เปน ๓ ความหมายอยดงน...

สำหรบภาษาองกฤษ แปลคำวาธาต – ธา ต น เปนภาษาองกฤษวา element แปลวาสวนทเปนรากฐาน. ถาจะใหคำนยามใหมนชดๆตองพดวา “ สวนประกอบ สวนสดทายทเปนขนรากฐาน ทถกตองและจำเปน เพอ

”ประกอบเปนสงสมบรณขนมาสงหนงๆ . ความหมายของคำวา element ใน ภาษาองกฤษ คอสวนประกอบสวนสดทาย, หมายความวาเราแยก สวน

ประกอบ แยกออกไป จนแยกออกไปไมไดอก.... – คำวา ธา ต น มนตรงกบภาษาละตนวา conditor, คำ conditor น ตรง

“ ” กบคำวา ธร ธาต ในภาษาบาล. คำน แปลวา เนองกนอย และทรงกนไว; แสดงความหมายเดนขนไปอก วามนแยกกนไมได, มนตองเนองกนอย มน

เนองกนอยผกพนกนอย, มนจงทรงตวกนไวได...ถาเปนภาษาวตถ มนกหมายถงตววตถ อยางภาษาเคมหรอแมแต

ภาษาฟสกส. คำวา element หรอธาต มนหมายถงวตถ, หมายถงตววตถ....ใน ทางพทธศาสนา ตองการจะพดถงธาต ในภาษานามธรรม ไมใช

ภาษาวตถ, เปนภาษาจตใจ; แมจะเรยกวารปธาตกหมายถงนามธรรม คอคณสมบตทมอยในวตถ:...

การพดถงคณสมบตอยางนเรยกวาพดถกกวาหรอพดสงกวา คอไม ไดหมายถงตววตถ แตหมายถงคณสมบตในวตถ; เชนวา ดนกอนหนง

สวนทมนเปนของแขงกนเนอทนน เปนคณสมบตของธาตดน; ทในดนไม วาดนชนดไหน มนมนำ มนมความชน รวมอยในนนดวย, และดนไมวาดน

ชนดไหนมนมธาตไฟ มอณหภมระดบใดระดบหนงรวมอยดวย, แลวดนไมวาดนชนดไหนมนมแกส ซงกำลงระเหยอยตลอดเวลา...

ธาตทมความเปนตวเองโดยเดดขาด เรยกวา อสงขตธาต ถาวามนเปนตวมนเองโดยเดดขาด ไมมอะไรมากระทำแกมนได; น

กเลยเรยกเปนพวกทตรงกนขามอกพวกหนง กเรยกวา อสงขตธาต. ในเมอเรยกสงนอกนนวาสงขตธาต เรากเรยกสงทตรงกนขามนวา อสงขตธาต,

หรอ สญญธาต – ความวาง, หรอ นพพานธาต นโรธธาต กแลวแต; มความหมายในทางนามธรรมทงนน. สงทเรยกวาธาตในพทธศาสนา มได

หมายเอากอนเนอ หรอวตถนนเปนธาต; แตหมายเอาคณสมบต, และยง – หมายเอาคณสมบตทถกยดถอวา เปนตวก ของก นนเปนสวนสำคญ; มน

ยงเปนนามธาตมากขน(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: – ๑๕ ๒๑)

6

ธาต ๓

ความหมายของคำวา “ ”ธาต ถาจะจำแนกใหมนเปนเคาๆ, กจำแนกอยางพระทานสวดเมอตะกนวา: ธาตมอย ๓ ธาต ๑. รปธาต ธาตททำใหปรากฏเปนรปธรรมขนมา. ๒. อรปธาต ธาตททำใหปรากฏเปนอรปธรรมขนมา. ๓. นโรธธาต ธาตททำใหปรากฏความดบแหงธาตทงหลายทงปวงขนมา. มอย ๓ ธาตเทานน.

ธาตท ๑ รปธาต นเราคนเคยกนมาก ทงในแงของวตถ และทงในแงของคณสมบตทมอยในวตถนน; นเรยกวารปธาตหรอสงขตธาต, หรอเรยกอกอยางหนงกเรยกวารปธรรมกได. เมอตะกนไดบอกแลววา คำวาธาต, ธา – ต กบคำวา ธรรม น มาจากรากศพทอนเดยวกนแทเลย: คอคำวา ธร พด

วา รปธาต กคอ รปธรรม, พดวา รปธรรม กคอ รปธาต.... ธาตท ๒ เรยกวา อรปธาต ททำใหเกดอรปธรรมทงหลาย. ธาต

นนเรยกวา สงขตธาต. ธาตท ๓ เรยกวา นโรธธาต หรออสงขตธาต คอธาตทจะเปนทดบ

เสยทงแกรปธรรม และอรปธรรม. ธาตมเทาน ไมมมากไปกวาน; ตงแตข ฝนเมดหนง สงขนไปจนถงเทวดา พระเจา จนกระทงถงนพพาน รวมไดเปน

สามอยางเทานนเอง คอ รป อรป และนโรธ. (ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: ๒๘)

ธาต ๖

คนเราประกอบอยดวยธาต ๖ ธาต น หมายความวา สงทมชวต ละก จะตองประกอบอยดวยธาต ๖ ธาต. สวนทเปนโครงรางน กเรยกวา ธาต ดน

นำ ลม ไฟ ๔ ธาต แตละอยาง เปนธาตหนงๆ คอ ธาตดน ธาตนำ ธาตไฟ ธาตลม. อกธาตหนงกคอ อากาศ หรอทวางสำหรบเปนทตง ทอาศยแหงธาตเหลานน; แลวอกอยางหนง กคอ วญญาณธาต. นคอธาตใจ ทจะปรง

กนขนเปนจต เปนใจ เปนความรสกนกคดได. (ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: ๗๑)

ทกสงเปนสกวาธาต

ขอใหถอวานเปนหวใจของพทธศาสนา ทแสดงใหเหนวา ทกสงเปนสกวาธาต; ทงนกเพอไมใหไปหลงสำคญผดวา เปนสตวเปนบคคล...

ถายงเหนวาเปนธาตอย ไมยดมน วาเปนตวตน กไมเหนแกตน และไมมของตน; แลวกจะไมเกดกเลส และไมเกดทกข. พอเหนวาเปนบคคล:

สำคญไปวารางกายน จตใจนเปนบคคล เปนตวเปนตน; ฝายนเปนเราขนมา

7

ฝายโนนกเปนเขาขนมา; เปนของเราของเขาขนมา. ความเหนแกตนของแตละฝายทำใหเกดเบยดเบยนกนกได; แมฝายเดยวกยงเปนทกข เปนรอน

เพราะกเลสทเกดขน เพราะความเหนแตตนนนกได. (ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: ๔๒ - ๔๓)

ขนธ ๕

รปนนนบเปนสวนหนง. สวนนามหรอใจนนนบเปน ๔ สวน; ทงนกเพอ ใหรวา ในสวนทเปนนามหรอเปนใจนน มนกพรอมเสมอทจะทำหนาทของ

มน เชน: เวทนา นกพรอมทจะรสกในสมผสนน เปนความพอใจ หรอไม

พอใจขนมา; สญญา กทำหนาทดำรงสตสมปชญญะสมปฤดอยเรอย; สงขาร กพรอมทจะคดนกไปตามเหตการณทแวดลอมเรอย;

วญญาณ กพรอมทจะรแจง ทตา ทห ทจมก เปนตน วาอะไรเปนอะไรอยเรอย.

สวนทเรยกวารปนน กหมายถงเนอหนงรางกายนเปนสวนใหญ แต ยงหมายถงรปทแฝงอยในรางกายนนดวย กลาวคอ ภาวะทแฝงอยในนน;

เชนรางกายนเรายงมภาวะทแฝงอยในนนวา เปนความสงหรอตำ ดำหรอ ขาว ความเปนหญงหรอชายเหลานเปนตนรวมอยดวย. ภาวะทเปนหญง

หรอเปนชาย เปนคนสงหรอคนตำน กรวมเรยกวารปไดเหมอนกน ดงนนจงมรปโดยตรงคอเนอหนงรางกาย, และกมรปแฝง คอความเปนอยางนน

อยางน ดไดทรปนน; นรวมเรยกกนวารป. และเมอรวมเวทนา, สญญา, สงขาร, วญญาณเขาอกกเปน ๕; ๕ สวนซงเรยกวากลมหนงของรางกาย

และจตใจ ซงรวมกนเปนคนหนงนนเอง.(พทธกจรยธรรม, ๒๕๑๖: ๔๖-๔๗)

เมออาตมาแรกบวช แลวกเรยนธรรมะตามทมสอนกนอย สงเกตเหนวาทกคนมความรเรองธรรมะเกยวกบ เรองขนธทงหาน แปลกไปจาก

ความจรง ทเราจะหาพบไดจากพระบาลโดยตรง. ทกคนรเรองขนธหา จำ ชอไดวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ, แลวกทำตวเปนผรอวดเบง

วาดกวาคนทไมรคำวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ แตพจารณาด แลวเหนวามนชอบกล คอ มการสอนใหรวาขนธทงหาขนธนน เปนสงทม

อยพรอมกนไดในขณะเดยวกน ในบคคลคนหนง, คลายๆกบวาเอาคนคน หนง มาผาแลงใหออกเปนสวนๆได ๕ สวน อยางนนแหละ เคยสอนกนวา

แมเวลาหลบ เรากมขนธหาอยครบ เขาเดาเอาเอง. เดยวน จากความรทอาตมาไดทนศกษามาเปนสบๆป มนไปได

ความรเปนอยางอน, ไมเหมอนนน วา ขนธแตละขนธน มนจะมพรอมกนทง

8

๕ ขนธไมได, แลวมนจะมอยในขณะทหลบนนกไมได; แมแตรปขนธกไม เรยกวามอยในขณะหลบ แมวารางกายมนนอนอดทดอยในเวลาหลบ อน

นนมนยงมใชรปขนธ. มนจะเปนสงทเรยกวารปขนธ กตอเมอมนทำหนาท; ถาเมอรางกาย

ทประกอบดวยธาตทง ๔ นน ทำหนาทของรปอย เมอนนจงจะเรยกวามรปขนธ, ถามนหลบ มนไมไดทำหนาทของรปขนธ คอทำหนาทสำหรบจะเปน

ทตงแหงจตสำหรบจะรอารมณ หรอวาจะเปนอารมณ สำหรบใหจตรกตาม. รางกาย ดน นำ ลม ไฟ ประกอบกนอยน บางสวนมนเปนลกตา, บาง

สวนมนเปนห, บางสวนมนเปนจมก, บางสวนมนเปนลน, บางสวนมนเปนผวหนง, บางสวนมนกเปนของทเนองกนอยกบสงเหลานน, ถามนทำหนาท เชนรปทเปน ลกตา ทำหนาทแหงการเหนรป เพราะเนองกนกบอายตนะ

หรอรปภายนอก แลวเกดจกษวญญาณ; อยางนแลว ลกตาซงเปนรปนน จะกลายเปนรปขนธขนมา หรอวาสวนใดของรางกายทงหมดนน ทำหนาทให

จตไดรจกสงทงปวงทมากระทบขนมา รางกายนนจงจะเปนรปขนธ. รปลวนๆ ยงไมทำหนาทของรป ยงไมเรยกวารปขนธ, รปขนธจะเกด

ขน กตอเมอรปกายนนทำหนาท ของรป คอเปนทตงแหงนามหรอจต ไดทำหนาทของมนไดดวย. เมอใดรปกายรบใชจต ใหจตทำหนาทของมนได เมอนนเรยกวาเรามรปขนธ. ดงนนมนตองเปนเวลาทตนอย มใชหลบ และเปนเวลาทอาจจะรบอารมณขางนอกได, คอตาเหนรป หฟงเสยง จมกได

กลน ลนไดรส กายไดสมผสผวหนง, ดงน จงเรยกวามรปขนธ.เมอมนม รปขนธขางนอกขางในถงกนเขาแลว กเกดจกษวญญาณ เปนตน นกเรยกวาวญญาณขนธ. เมอจกษวญญาณทำหนาทอยางนนอย ครบทง ๓ สงคอ จกษ และรป และวญญาณขนธ แลว กเกดผสสะ มนตาม

กฎของธรรมชาต, เกดผสสะ แลวกเกดความรสกทเปนเวทนา, จงจะเรยกวาเกดเวทนาขนธ.

เวทนารสกอยางไร ไปตามกฎของธรรมชาตแลว มนเกดจตอกสวน หนง สำคญมนหมายลงไปในเวทนานนวาเปนอะไร วาเปนสข เปนทกข

เปนชนด ชนเลศ ชนกลาง, วาเปนอะไรกตาม, ทแลวแตวามนจะสำคญลงไป ดวยจตทยงโงอยนจงจะ เรยกวา สญญาขนธ ไดเกดขน เพราะสำคญมนหมายลงไปทเวทนานน.

ครนสญญาขนธสำคญมนหมายวาอยางไรแลว มนกจะเกดความคดนก เนองดวยความมนหมายนน วาจะเอา วาจะม วาจะได วาจะทำลาย

วาจะทะนถนอม เปนตน มนกเกดสงขารขนธ, สงขารขนธจงเพงม. นทานลองคดดเถอะวาขนธทง ๕ นมนจะมพรอมกนอยไดอยางไร

เพราะวามนตองอาศยซงกนและกน, แลว จตนมนกดวงเดยว ทำหนาท ๕ อยางพรอมกนไมได มนจงทำหนาทไปตามลำดบ.

เรองขนธ ๕ เปนเรองสำคญ ในฐานะเปนเรองพนฐานสำหรบการศกษา, โดยเหตทวา ขนธ ๕ เปนทตงแหงความยดถอวาตวตน; ถาเราไมร

9

เรองขนธ ๕ อยางถกตอง กตองมความยดถอวาตวตนอยตลอดไป. ดงนน เราจะตองรเรองขนธ ๕ ใหถกตองและใหสมบรณ จงจะสามารถถอนความ ยดถอวาตวตนเสยได ในสงทงปวง นความรเรองขนธทง ๕ จงเปนเรอง

สำคญ; ถามนยงหลบอย ยงมดอย มนกไมสำเรจประโยชนอะไร( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๔๓๙- ๔๔๑)

จต

นกปราชญบณฑตทงหลาย ตงแตกาลกอนพระพทธเจากด หรอ พระพทธเจาเองกด ไดยนยนเปนอนเดยวกนวา สงทเรยกวา จต น เปนสง

ทรอะไรไดในตวมนเอง. ทเขาเรยกวา – ม น หรอ มโน น คำนแปลวา ร ; หมายความวา ธรรมชาตนเปนธรรมชาตทรไดในตวมนเอง; เพราะมนม

คณสมบตร เชนเดยวกบวา ไฟมคณสมบตรอน หรอมคณสมบตเผาสงท เขาไปเกยวของ เขาไปสมพนธ ไฟมคณสมบตอยางตายตวอยางน.

ทนสงทเรยกวา จต หรอธาตจต หรอมโนธาต น กเหมอนกน ม คณสมบตตายตวอยอยางหนง คอวาร; เพราะวามนมแสงสวางอยในตว

มนเอง. แตทนถาหากวา เอาโคลนไปหมใหหนาๆเขาไว มนกสองแสงออกมาไมได.

เหมอนกบเราเอาเพชรสกเมดหนงมาหมกโคลนไว รศมของเพชรสองออกมาไดอยางไร? ทแทมนกสองอย แตวามนถกปดบงไวดวยโคลน เราจงมองไมเหนรศมของเพชร. จตน กเหมอนกน ถาอยามสงทเรยกวา

ความโง เขาไปปกปดหมหอแลว จตนกรอะไรได ตามคณสมบตในตวมนเอง. เพราะฉะนน หนาทของเราจ งมอยแตเพยงวา ชวยแกะโคลนนนออก.

(วสาขบชาเทศนา, ๒๕๒๕: ๒๑๘-๙)

จต เปนเหมอนความวาง ซงภายในนน ยอมไมมความสบสนและ ความไมดตางๆ ดงจะเหนไดในเมอดวงอาทตยผานไปในทวางนนยอม

สองแสงไปไดทงสมมโลก. เพราะวาเมอพระอาทตยขน และใหความสวาง ทวทงพนโลก ความวางทแทจรงนน กไมไดสวางขน; และเมอพระอาทตย

ตก ความวางกไมไดมดลง. ปรากฏการณของความสวางและความมด ยอมสบเปลยนซงกนและกน แตธรรมชาตของความวางยงคงไมเปลยน

แปลงอยนนเอง. จต ของพทธะ และของสตวทงหลาย กเปนเชนนน. ถาเธอมองด

พทธะ วาเปนผแสดงออกซงความปรากฏของสงทบรสทธผองใสและรแจง กด, หรอมองดโลกทงหลาย วาเปนผแสดงออกซงความปรากฏของสงทโง

เงา มดมน และมอาการสลบไสลกด, ความรสกนกคดเหลานน อนเปนผล เกดมาจากความยดมนตอรปธรรมนน จะกนเธอไวเสย จากความรอนสงสด

10

ถงแมวาเธอจะไดปฏบตมาตลอดกกปปนบไมถวน ประดจเมดทรายในแมนำคงคาแลวกตาม.

มแต จตหนง นเทานน และไมมสงอนใด แมแตอนภาคเดยวทจะอง อาศยได เพราะวา จต นนเอง คอ พทธะ. ถาพวกเธอซงเปนนกศกษาเรอง

ทาง ทาง ทางโนน ยงไมลมตาตอสงซงเปนสาระ กลาวคอ จตน, พวกเธอ จะตองปดบง จต นนเสย ดวยความคดปรงแตงของเธอเอง. พวกเธอจะ

เทยวแสวงหาพทธะนอกตวเธอเอง และพวกเธอจะยงคงยดมนตอรปธรรมทงหลาย, ตอการปฏบตเมาบญตางๆ และสงอนๆ ทำนองนน. ทงหมดนเปน

อนตราย และไมใชหนทางอนนำไปสความรอนสงสดทกลาวนน แตอยางใดเลย.

(คำสอนฮวงโป: ๗)

อายตนะ

อายตนะ หมายถงทมา, ทางมา หรอบอเกด, บอทใหเกดอะไรขนมา, ทางทจะใหอะไรมาส แลวมอนนนขนมา, หรอทๆมอะไรมาสแลวมอะไร

อนนนขนมา นนแหละเรยกวาอายตนะ... พจารณาดสกนดหนง จะเหนลกลงไปอกสกหนอยหนงวา อายตนะ

หมายถงท หรอสง หรออะไรกตาม ทจะทำความรสกได, ทำใหเกดความรสกขนมาได, เปนบอเกดของความรสกทางตา ทางห เปนตน; จงเอามาใชเปนภาษาธรรม. คำวาอายตนะ ถกเอามาใชเปนภาษาธรรม จำกดความ

ชดลงไปวา ตา ห จมก ลน กาย ใจ นกลมหนง, แลวรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ นอกกลมหนง. อยางแรกเปนอายตนะภายใน,

อยางหลงเปนอายตนะภายนอก; นเปนทางมา เปนทมา, เปนบอเกด, ของ “ ”เรอง . “ ”เรอง นคออะไร? คอการปรงแตงทางจต ทจะเกดกเลสและความทกข...

อายตนะทง ๒ กลมนนแหละคอสงทพระพทธเจาทานแสดงวาสงทงปวง; ทานตรสวา ดกอนภกษทงหลาย, เราจะแสดงสงทงปวงแกเธออยางน :

สพพ โว ภกขเว เทสสสาม แลวกทรงแสดง ตากบรป หกบเสยง จมกกบกลน ลนกบรส กายกบสมผสทางผวกาย ใจกบความรสกทรสกแกใจ อยางน; ๖ ค

๑๒ อยาง นคอสงทงปวง. เราตงหลกกนเสยใหมวา อายตนะนคอสงทงปวง ไมมอะไรทไมใชอายตนะ; ถาไมเกยวกบอายตนะ สงนนมกจะเหมอนกบไมม.

ตรงนตองคด ตองสงเกตใหด เดยวจะไมเขาใจ. ถาไมเปนสงทเขา มาสตา ห จมก ลน กาย ใจไดแลว กเหมอนกบไมม จรงไหม? อะไรละ ท

วามนจะมอยไดโดยทไมตองเขามาสทางตา ห จมก ลน กาย ใจ? หรอวาถาเรา ไมม ตา ห จมก ลน กาย ใจ เสยอยางเดยว เทานน สงทงหลายก

11

เหมอนกบไมม, มคาเทากบไมม. น อยางเรไรรองอยเดยวน ถาเราไมมห จะมเสยงไดอยางไร? นกเหมอนกบวา เรไรมไดมและมไดรอง. นจงเรยกวา

สงทงปวงนนมนอยทตา ห จมก ลน กาย ใจ กบรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ; เราเรยกสนๆวา อายตนะ สงทงปวงคออายตนะ ม

เทานนเอง.(ปรมตถสภาวธรรม: ๒๕๔๓: – ๒๓๙ ๒๔๐)

สงขาร

สงขาร มนมถง ๓ ความหมายอยางน ผปรงแตงกเรยกวาสงขาร, ผถกปรงแตงกเรยกวาสงขาร, กรยาปรงแตงกเรยกวาสงขาร.

(ธรรมบรรยายตอหางสนข ( ระดบมหาวทยาลย๑๐ชวโมง ) , ๒๕๒๕: ๒๗๑)

คำวา สงขาร ในภาษาธรรมะแทๆ ไมไดเพงเลงถงรางกาย มนเพงเลงถงความหมายไกลไปกวานน. ตองฟงใหดๆ วาสงขารนนคออะไร คำวาสงขารนแปลวาการปรงแตง; สงขาร โดยคำบาล กแปลวากระทำพรอม, ส

แปลวา พรอม, ขาร คอ การนนเอง, สงขารกแปลวา กระทำพรอม กระทำ ครบ กคอปรง, เราเรยกสนๆวาปรง. ถามการกระทำครบถวนจนใหเกดสง

ใดสงหนงขนมา เราเรยกวามนปรง. ( ฟาสางระหวาง๕๐ปทมสวนโมกข ตอน๑ , ๒๕๒๙: ๔๔๔-๔๔๕)

ปฎกรยาทเกดมาจากการปรงแตง เรยกวารส ในทน เปนทตงแหงความยนดของสตวทยงมอวชชาหรอโงเขลา. สงนเปนสงขาร ทกำลงเปน

ปญหา ยงกวาสงขารในความหมายใดๆ; เพราะวาเราจะไปทำผดอะไร ไป หลงในอะไร นนกคอไปหลงในสงขารสวนน คอสวนทเปนรสของการปรง

แตงนน: ระบไปตรงๆกวาสขเวทนา ทงหลาย.(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๑๘๔)

การปรงแตงนนแหละเปนความทกข เพราะเหตใด? เพราะเหตวา การปรงแตงนนตองเนองดวย อวชชา ตณหา อปาทาน; เพราะฉะนนจง

เปนทกข. หรอพดกนงายๆวาเพราะการปรงแตงนนทำใหหยดไมได. การปรงแตงตองเปลยนแปลงเรอย มนหยดไมได; เพราะฉะนนจงเปนทกข.

(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕:๓๒๒)

อารมณ

12

คำวาอารมณในภาษาไทย นน หมายถงความรสกในใจมากกวา; เชนพนเพของจตใจในขณะนนเปนอยางไร, เรยกวาอารมณของเขาเปนอยางไร, อารมณกำลงด อารมณกำลงไมด. นคำวาอารมณในภาษาไทยใชกนไปเสยอยางน; มนคนละเรองกบในภาษาบาล “ ”ซงคำวา อารมณ หมายถงสงทจะเขามากระทบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ.

ถากระทบแลวเกดความรสกอยางไร งนงานอยในใจ อนนนไมไดเรยกวาอารมณ; อนนนกเรยกวา กเลสอยางอน เชนเรยกวา ตณหาบาง อปาทานบาง; ถาจดเปนพวกขนธ กเรยกวา เวทนาขนธ บาง สญญาขนธบาง สงขารขนธบาง; ถาเปน ความคดทงนงานกเรยกวา สงขารขนธ ทงนน; ดงนนเรา จะตองถอเอาคำวา อารมณในบาลมาเปนหลก.

อารมณ ถาถอตามหลกในทางพทธศษสนา กแปลวา สงทอาศยกน กบจต จะเรยกวา เปนทหนวงของจต มนกยงได; ถาเขาใจผดมนกผดได;

เรยกวาสงทอาศยอายตนะ แลวกเกดเปนความรสกเปนจตขนมา จตกำลงหนวงสงนนเปนอารมณกได; แตจะใหเปนตวตนนนไมได.

โดยพยญชนะกมอยอยางน ตวพยญชนะกยงกำกวม อารมมณ หรอทมาจาก อาลมพน กแปลวา ทหนวงของจต. ถาจะถอวามาจาก รม ท

แปลวา ยนด กแปลวา มนเปนทหลงใหลยนดของจต อยางนกยงไดอก.แตขอใหรจกจากภายในดกวา ทจะมารจกจากตวหนงสอ เมอตาก

ระทบรปเมอหกระทบเสยง เปนตน มนเกดอะไรขนในใจ, แลวสงเกตเอาทนนกแลวกนวารปทมากระทบตานนมนคออะไร? เสยงทมากระทบหนนมนคออะไร? จะคอยเขาใจแจมแจงขนทละนอยๆ วา อารมณนนคออะไร. แต

ใหเขาใจไวทหนงกอนวา สงทเรยกวาอารมณๆ ทมากระทบน มนยงไมด ไมชว ยงไมจดเปนสงดสงชว; อารมณลวนๆ ยงไมดไมชว จะไดรจก

ปองกนอยาใหเปนไปในทางชว, ใหเปนไปแตในทางด ไดตามปรารถนา. ( ก ข กา ของการศกษาพทธศาสนา, ๒๕๒๘: ๑๖๖-๑๖๘)

ถาจะพดโดยขอเทจจรง หรอ ตามสถานการณทเปนอยจรง ในชวต ของคนเรา “ ”อารมณมนกคอ โลก นนเอง. เดยวนเราไมรจก โลก ใน

ฐานะอยางน, เราไปเขาใจความหมายของคำวา โลก แคบไปบาง หรอวาเขวไปบาง.

ถาจะรตามหลกพทธศาสนาแลว โลกทงหมดกคอสงทจะมาปรากฏแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ ของเรา, เรามเพยง ๖ อยาง, แลวมนกปรากฏได

เพยง ๖ ทาง, มากกวานนมนปรากฏไมได. ดงนน โลก กคอสงทจะมา ปรากฏแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ ๖ อยางของเรา. โลกกคอ รป เสยง กลน

รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ ๖ ประการเทานน, ไมมอะไรมากไปกวานน. ฉะนน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ แตละอยางๆ กคอ

โลกในแตละแงมม นนเอง. ทเปน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ กอยขางนอก จะเรยกวาอยขางนอกกได. ทเปนอารมณเกดขนในใจ ปรงขนในใจก

13

เรยกวา โลกขางใน กได; แตมนกเปนโลกอยนนแหละ; เพราะมนเปนสงท จตจะตองรสก จตรสกกเรยกวาโลกสำหรบจต ตา ห จมก ลน กาย รสก ก

เรยกวาโลกสำหรบตา ห จมก ลน กาย. นขอใหมองใหชด ตามพระพทธ ประสงควา โลกคออารมณ, อารมณกคอโลก.

( ก ข กา ของการศกษาพทธศาสนา, ๒๕๒๘: ๑๗๐-๑๗๑)

กเลส

“ ”คำวา กเลส ตามตวหนงสอ แปลวา เศราหมอง เพราะฉะนนคำวา กเลส กไมมอะไรมาก นอกจากสงททำใหเราเศราหมอง... “คำวา เศรา” หมอง ในทน ตองหมายใหกวางทวไป เชนวา ราคะหรอโลภะ ทำใหเศรา

หมอง, โทสะ ความโกรธ ประทษราย ทำใหเศราหมอง, โมหะ ทำใหเศรา หมอง

(หลกปฏบตทสำคญในพระพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๑๕๒)

กเลส ไมมตวไมมมตนอะไร เปนความรสกทปรงแตงขนมาในจตใจ แตมนกมฤทธมเดชมาก เหลอประมาณ แลวกทำใหเกดกรรม ขนมา แลวมนชวยไมไดทจะไมใหเปนไปตามกรรม, หรอตามผลกรรม, เพราะมนมาจากอวชชา; ตอเมอทำลายอวชชาไดจงจะไมเปนกเลส ไมทำกรรม ไมรบผลกรรม. ถายงโงอยแลวกตองมกรรม มรบผลกรรม.

(เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๒๘๒)

กเลสมนทำหนาทของมนไดทกอยาง; ทรายกาจทสดอกอยางหนงก คอวา “ ”มนตอก หรอ “ ”มนตรง หรอ “ ”มนลงหมด ยดแนนไวกบความทกข

หรออารมณทมาทำใหเกดความทกข กเลสนมนมอาการเหมอนกบตอกตะป หรอวาตรงไวดวยหมด ปก

เสยบไวใหมนตดอยทนน เหมอนเอาหลาวเสยบปลาใหมนตดอยกบดนนน. จตหรอวญญาณของคนมนจงตดแนนอยกบโลกหรอความทกข.

นเรยกวา เรามนถอนตวออกมาจากความทกขไดยากเพราะเหตน คอตดอยในวฏฏสงสารเหมอนทกลาวแลวขางตนนน, หลดออกมาไดยาก.

ไมสามารถทจะทำลายวฏฏสงสารใหหยด ใหแตกกระจายออกไป, มนกตด แนนไปกบวฏฏสงสาร เปนวงกลม ดวยแรงเหวยงของวฏฏสงสารทมความ

ดงดดมาก.(เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๗๖)

สงทเรยกวากเลส นน โดยเนอแทมนเปน ตวพลงงาน ทรนแรงอยาง ใดอยางหนง เหมอนกบภาวะทเปนสตปญญาเหมอนกน. พลงงานทม

14

สมมาทฏฐครอบงำ เราเรยกวา กำลงของสตปญญาหรอกำลงของโพธ ทจะทำใหตรสร; แตพลงงานทถกครอบงำโดยมจฉาทฏฐนน เราเรยกวากเลส.

( ชมนมลออาย เลม๑, ๒๕๒๕: ๑๐๕-๑๐๖)

ราคะ โทสะ โมหะ

กเลสนน มนมมาก โดยเคาใหญๆ หรอทเปนประธานทานทงหลายก ไดยนกนอยแลววามอย ๓ คอ ราคะ หรอโลภะ นอยางหนง, อยางทสอง

คอโทสะ หรอโกธะ, อยางทสาม คอโมหะ; หรอพดตดปากอยางทชาวบาน วา กคอ โลภ โกรธ หลง หรอวา ราคะ โทสะ โมหะ กสดแท. ชอนมนเปน

ประธานของกเลส เปนหวหนาอย ๓ อยาง แตอยาลมวาทงสามมนกเปน ของมาจากตนตอเดยวกน คอมาจากอวชชาทงนน ไมวา โลภะ โทสะ

โมหะ ลวนมาจากตนตอเดยวกน คอ อวชชา ทงนน; แตโดยหนาทหรอ อาการทมนแสดงออกมา นนตางกน เราจงบญญตชอใหเปนชอ ๓ ชอได.

ทานนยมบญญตกนมาตงแตครงพทธกาล หรอกอนพทธกาลกตาม เปน ๓ นทงนน ทานเอาอะไรเปนเกณฑแบง? อาตมาอยากจะแนะตามความเขา

ใจของตนเอง โดยอาศยการสงเกตจากเรองตางๆทมอยในพระคมภร วา ทานแบงกเลสออกเปน ๓ อยางนน มหลกดงน:

กเลสประเภทแรก คอราคะ หรอโลภะนน หมายถงกเลสทเปนเหตให เขาไปหาอารมณ เขาไปรกไปยดถอ ไปกอดรด ในอารมณคอ รป เสยง

กลน รส สมผส; นเปนกเลสอยางแรก มอาการอยางน.กเลสประเภทสอง คอโทสะ หรอโกธะนน มนมอาการทจะผลกดน

ออกไปเสยใหพนจากตว คอผลกใหออก แทนทจะเขาหาอารมณ มนตรงกนขามกบอยางแรกเชนน.

กเลสประเภทสาม คอโมหะนน ไมมอาการทงสองอยางนนเลย เพราะมนปราศจากความร มนจงอยในลกษณะทงง ไมรวาอยางไรแน แลว

เปนเหตใหวนเวยนๆอยรอบอารมณนน ไมรวาจะเอาด หรอไมเอาด.(หลกพระพทธศาสนา, ๒๕๔๒: – ๑๕๖ ๑๕๗)

ตณหา

เหตใหเกดทกข เรยกวา ทกขสมทยสจจ: สมทยะ แปลวา ตงขนอยางครบถวน, เรยกสนๆวา สมทย แปลวา ตงขนอยางครบถวน; ทกขะ ก แหง

ทกข ทกขสมทย ก การตงขนอยางครบถวนแหงทกข คอเหตใหเกดทกข.นนคออะไร? ทพระพทธเจาทานตรสมากทสด; เรากไดยนมากทสด

แลวเปนเรองแรกเปนปรยายอนแรก กคอตรสวา ตณหาเปนเหตใหเกดทกข. มพระบาล อยางทสวดกนอย ยาย ตณหา โปโนพ ภวกา นนทราคสหคตา

ตตรตตราภนนทน - ตณหาใดมนเปนไปเพอภพใหมเกดใหม ประกอบอย

15

ดวยนนทราคะ คอความกำหนดดวยอำนาจแหงความเพลน เปนเหตใหเพลนอยางยงในอารมณนนๆ. นเรยกวาตณหา; อยางทมบาลธมมจกก

เปนหลกฐานอยเปนสตรแรก ความอยากเกดขนแลว ความทกขกจะตามมา แตวาความอยากในทนตองเรยกวา ตณหา จงจะเปนสงทมาจากอวชชา.

ขอนภาษาไทยพดกำกวมวา ความอยาก; ความอยาก เปนตณหากได, ไมเปนตณหากได. ตอเมอมนมาจากอวชชา ความอยากจงจะเปนตณหา. ถา มาจากสตปญญาทถกตอง ความอยากนมไดเปนตณหา; แตเปนเหตอนหนงซงจะทำใหเกดการกระทำ, เกดการกระทำทมประโยชนกได. ฉะนนถาวาจะเปน ตณหา ใหเกดทกข แลว ตองเปนความอยากทมาจากอวชชา คอความไมร แลวมนจะไดไปเกดความยดมนถอมน.

ความอยากเกด ขนแลว จะเกดความรสกกผอยาก. พอเกดกผอยาก นนคอความยดมน; มนกตองเปนทกขเพราะยดมน เพราะวากกไดหว ได

หอบ ไดถอ เอาสงใดเขาแลว คอสงทตวอยากนนเอง. น ตณหาคอความ อยาก ทำใหเกดเปนความรสกขนมาเปนตวกอยาก.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๒๓: – ๑๗๕ ๑๗๖)

ตณหา ๓

ตณหาในกาม คอความอยากในสงทตนใคร. ตณหาในภพ คอในความมความเปน. ตณหาในวภพ คอในความไมมไมเปน.

ตณหาอยางแรก ไดแก มตณหาในกามคณ หรอในกามารมณ คอรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทเปนไปในทางกามตามวสยโลก.

ตณหาประเภทท ๒ วาตณหาในภพนนไดแก ตณหาในความเปนอยางใดอยางหนง ตามทตน อยากจะเปน; เชนอยากเปนใหญเปนโต อยาก

เปนเทวดา อยากเปนพรหม หรออยากเปนอยางใดอยางหนนงในภพใด ภพหนง ซงโดยเฉพาะจำกดอยเพยงแครปภพ หรอ คอบรรดาสงทงหลาย

ทมรปมราง. ถาสงไปกวาน เรยกวา วภวตณหา. ตณหาประเภทท ๓ วภวตณหา คอความอยากในอนทจะไมมไมเปน

ในเรองตางๆ เชนไมอยากเปนคนยากจน ไมอยากเปนคนตำตอยนอยหนา; อยางนกเรยกวา วภวตณหาดวยเหมอนกน. แตสวนใหญหมายถงความ

อยากในทางทไมมรป ไมมราง ไดแกอรปพรหม หรออรปภพ โดยคดวา มรปมรางกายน มนเปนทตงของความทกข, มแตใจอยางเดยว จะไดไม

เปนทเกด ทแก ทเจบ ทตาย แลวจะไดมความทกขนอยลง, จงไดมตณหา ในวภพคอความไมมรปมรางเชนนน จงไดเกดตณหาเปน ๓ ประเภท

ดวยกน. (อาสาฬหบชาเทศนา, ๒๕๒๔: ๖๖)

16

– – กน กาม เกยรต

มรดกท ๑๕๖ : สงทตองรจกเปนพเศษ คอ ๓ ก. และ ๓ ส. ๓ ก. คอ กน – – กาม เกยรต ยอมกดเอาผเขาไปเกยวของอยางโงเขลา แลวกอใหเกดกเลส. กำจดโทษของ ๓ ก. แลวม ๓ ส. – – คอ สะอาด สวาง สงบ. ท

ตองรจกเปนพเศษ กเพราะยากทจะรจกตามทมนเปนจรง, มกจะรจกกนอย ตามทมนแสดงตว อยางทมนไมเปนจรง เพราะความเขลา ของผทเขาไป

เกยวของนนเอง. ( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑:

๑๓๕)

กามารมณ

กามารมณเปนเรองของเนอหนง ความสขทางเนอหนง; รวมตา ห จมก ลน กาย แลวกใจทมาตกเปนทาสของอารมณ นกเปนเรองของเนอ

หนงไปหมด. ใชคำวาเนอหนงคำเดยวกกนความหมด, แลวทกอยางคอทง ๕ หรอ ๖ อยางน คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณน ตองเปน

เรองระหวางเพศ; ถาเปนเรองเพศเดยวกนกตองเปนความลวง หรอ imagination ของเพศตรงขาม; เพราะฉะนนเรองทกอยางจงตองเปนความร

สกเกยวกบทางเพศตรงขาม จงจะเปนความรสกทางกามวตถหรอกามารมณ.

( บรมธรรม ภาคตน, ๒๕๒๕: ๓๔๐)

เรองกาม นนเปนเรองเพศโดยตรง. เรองเกยรตมนยงเปนเรองบรวาร หรอขขาของเรองเพศ. “เพราะฉะนนอยาคยโตไปวา ผมตองการเกยรต,

” ผมตองการเกยรต นระวงใหด วาเรองเกยรตมนกยงไมพนไปจากเรอง เพศ แตมนซอนอยลกมาก; จนกระทงออกไปบวชกยงไมพนไปจากอำนาจ

ของเพศผลกดน ในมมกลบ ในแงตรงกนขาม. ในเรองบวชสมยโบราณ ครงพทธกาลดจะเปนเรองเพศโดยตรงดวยซำไป. พระพทธเจาตรสถาม

พวกชฎลพนคนวา บวชทำไม? บชายญทำไม? ทำไมบวชเปนชฎล? กเพอ สตร เขาบอกอยางนน, เขาหมายถงเพศรสทสงขนไปในโลกหนา ในชาต หนา ในภพหนา; เพราะไมมความรสกอะไรสงไปกวานน แมวาจะมาชอบ

เพศชนดทเปนมนษยๆ ดวยกน กยงชอบเรองเพศทสงไปกวามนษยทเปนเทวดาหรอเปนสวรรค.

(ฆราวาสธรรม, ๒๕๑๘: ๑๙๐-๑๙๑)

17

คำพดเกยวกบคำวา กาม กามนมหลายคำ แตแลวมนสำคญอยทสง “ ”ทเรยกในทนวา กามวตถ . กามวตถ คอ สงอนเปนทตงของกาม คอ

ความใคร, ตววตถกามเปนทตงของกเลสกาม เปนอารมณของกเลสกาม; ถาทงสองฝายยงไมพบกน ยงไมมเรอง. เพราะฉะนนจงเปนการกระทำ

ของระหวางสองฝายรวมกน คอวตถกามกบ กเลสกาม สงทเรยกวากามารมณจงจะเกดขน.

( บรมธรรม ภาคตน, ๒๕๒๕: ๓๓๖)

บาวบเดยว

กามารมณนมนเปนเหยอหรอเปนคาจางทธรรมชาต หรออะไรกตาม จางใหสตวสบพนธ. อำนาจลกลบสงลกลบทเรยกวาธรรมชาต กฎธรรมชาต

กตาม มนมกามารมณนเปนคาจางหรอเปนเหยอลอใหสงทมชวตทำการสบพนธ; ถาไมอยางนน ชวตนมนกเปนไปไมได คอ มนไมสบพนธ, แลวมนกสญไปแลว, ไมเหลออยจนกระทงบดนดอก.

ฉะนนไปเรยนเรองชววทยาบาง กระทงตนไม มาถงสตว และคนนทมนมตอมแกลนดสำหรบความรสกในการสบพนธ, มนดนรนทจะสบพนธ

และขณะทสบพนธนนแหละ เปนเวลาทรสกสงสดในทางความรสก ทพด กนวาเปนสขทสด เอรดอรอยทสด, อยางเปนสตวทมชวตน โดยเฉพาะ

เวลาหลงนำเชอของเพศตวผ เปนเวลาสงสดของความรสก; นนใครทำมาให? ธรรมชาตมนทำมา; ถาไมอยางนนมนไมสบพนธ ดอก มนตายหมดแลว,

มนสญพนธไปหมดแลว ฉะนนตองเอาของทมนอรอยทสดใสไวทนน เพอ วาสตวจะทำอยางนน แลวมนจะเกดการสบพนธออกมา.

ฉะนนเราจงถอวาเปนเหยอหรอเปน คาจาง ทจดไวโดยธรรมชาต ม ตอมแกลนดอะไรตางๆ สำหรบรสกอยในตว เปนคาจางใหสบพนธ ดวย

การกระทำทไมนากระทำ, กรยาอาการทสบพนธนนไมนากระทำ. นนมน เปนกรยาทนาเกลยดนาชงทสด จนตองทำในทปกปด, อาการทนาเกลยด

เปนอาการทสกปรก, เปนการกระทำทเหนดเหนอย เพอความบาวบเดยว มนกเสรจตามคสวามตองการของธรรมชาตแลว คอมนใหมพนธไดแลว,

มนกไดพชพนธมา สำหรบเปนภาระเลยงดตอไป. (ราชภโฏวาท, ๒๕๑๗: ๘๑-๘๒)

โสเภณทางวญญาณ

โสเภณทางวญญาณนน มน หมายถงคนทชอบแตงเนอแตงตว อวดเพศตรงกนขาม: ใสเครองแตงตวรดรปรดทรง ตองการจะแสดงสงทเปน

ปจจยแกความรสกทางเพศ ดวยกรยาทาทางกได ดวยสงของกได ดวย เครองแตงตวกได แลวกฉยฉายไปมาอยในสงคม อยางนเราเรยกเขาวา

18

โสเภณทางวญญาณ. มคนเอาไปวพากษวจารณในหนาหนงสอพมพบาง ครงสองครง แลวกหายเงยบไป; แตขอใหรไวเถอะวา เรองโสเภณทาง

วญญาณ นนแหละ เปนปญหามาก. ดหนาโฆษณาในหนาหนงสอพมพ ตางๆในยคปจจบนนดวยแลว ลกษณะเปนโสเภณทางวญญาณทงนน;

โฆษณาสนคา โฆษณาสงของอนๆ โฆษณาหนง โฆษณาละคร โฆษณา อะไรกตาม โฆษณาโดยภาพชนดโสเภณทางวญญาณ เดกๆดแลวจต

ทรามตกวบไปทเดยว. ฉะนน ชวยจำคำนไวใหดวา โสเภณทางวญญาณ น กำลงระบาด

เปนโรคระบาดอยในโลก จะเปนเครองวนาศแกโลก ถามนหยดเสยไมได. พทธบรษทอยาเอาเลย, พทธบรษททงหญงทงชาย อยาไดแตงเนอแตงตว หรอมกรยาทาทางชนดทเปนโสเภณทางวญญาณเลย, ขอใหเกลยดชงคำวาโสเภณทางวญญาณนใหมากทสดทจะมากได. นเรยกวา คำทผกขน ทมนไมมพดกนมาแตกอน.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๑๑๗)

นวรณ ๕

นวรณ ๕ อยาง ไดแก กามฉนทะ ความกลดกลมอยในทางกาม, พยาบาท ความโกรธแคนอาฆาต กลดกลมอยในใจ, ถนมทธะ ความซมเซาทอแท, อทธจจกกกจจะ ความรำคาญใจ สงบใจไมลง, วจกจฉา ความ

ลงเลไปเสยทกอยาง แมในสงทตนจะตองกระทำ; เหลานเรยกวา กเลสชน กลาง ซงเกดขนเปนประจำ แกคนทกคนและทกๆวน.

(หลกปฏบตทสำคญในพระพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๑๕๔)

( โลภะ โทสะ โมหะ) ถาไมถงขนรนแรง มนกเปนเหมอนกบไอทกรนๆอย, ไอไฟทกรนๆอย ไมไดลกขนมา อนนยงรบกวนมากกวา; เขาเรยกกนวานวรณ. วนหนงคนหนงจตใจถกรบกวนดวยไอกรนนแหละมากกวาทจะ

ถกรบกวนดวยตวโลภะ โทสะ โมหะ โดยตรง. ไอกรนของโลภะ โทสะ โมหะ เราจะเรยกมนวา นวรณ ชวยจำไวงายๆ:-

นวรณท ๑ คอ กามฉนทะ กรนอยแตเรองกาม แมมนจะไมรนแรง แตมนกไมดบไปได. มนกรนอย มนทรมานหวใจอย, มนรบกวนจตใจอย จะ

รสกคดนกอยางไร มนกรสกคดนกไปดวยเรองกาม เรองกามารมณ; โดยเฉพาะคนทอยในวยรนมนจะถกรบกวนมาก.

นวรณท ๒. เรยกวา พยาบาท คอความรสกทเปนไปในทางไมชอบ: นนกไมชอบ นกไมชอบ อดอดขดแคนอยตลอดเวลา มจตใจ

กระฟดกระเฟยดกระทบกระทงสงนนสงนอยตลอดเวลา, หรอวายงไดไป กอเรองกอเวร กบใครมากอน แลวมนกมาเปนไอกรนรบกวนอย

19

ตลอดเวลา. นเรยกวาพยาบาท คอความทจตใจมนไมชอบ ตรงกนขามกบกามฉนทะ. นนเปนไปเรองฝายชอบฝายรก พยาบาทนมนเปนไปในฝาย

เกลยด ฝายชง ฝายไมเอา แลวมนกรบกวนจตใจเทากน. นวรณท ๓. เรยกวา ถนมทธะ นคอ จตใจแฟบ จตใจเหยวหอ จตใจ

ละเหยละหอย จตใจตกลงไปสความเศรา จตใจไมกระปรกระเปรา ไมสด ชนราเรงแจมใส งวเงย งวงเหงา ทอแท, อยากหยดไมทำอะไรมความข

เกยจอยเปนลกษณะประจำ. นกเรยกวา นวรณ ซงรบกวนคนไดมาก. เมอ เราจะทำอะไร จตใจมนไมเอาดวย จตใจมนแฟบ มนละเหยละหอย เชนทำ

เลข ถาจตใจตกไปในทางละเหยละหอยเสยแลว มนกทำไมได. อยาวาแตจะทำงานอะไรทมากไปกวานน.

นวรณท ๔. เขาเรยกวา อทธจจกกกจจะ นตรงกนขาม คอมนฟง เมออนโนนมนแฟบอนนมนฟ, เมออนโนนมนละเหยละหอย อนนมนบาบน

มนลงโลด มนทะลงตงตง. นบางครงจตใจมนฟงซาน, บางครงมนซบเซา เรยกวา ถนมทธะ. บางครงมนฟงซาน เรยกวา อทธจจกกกจจะ นมนเปน

ไอกรนทมาจากโมหะ. นวรณท ๕. วจกจฉา นวรณสดทายน ความลงเล, ความเปลยนแปลง

ความตงใจเสยเรอยไป ไมมความแนนอนในการเปนอย ในการกระทำ หรอในชวต, กระทงไมแนวาเกดมานจะเอาอะไร.

กามฉนทะ ทแรก มนกเปนไอกรนของราคะหรอโลภะ. พยาบาท ท ๒ เปนไอกรนของโทสะหรอโกธะ. สวน ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ วจกจฉาเปนไอกรนของโมหะ.

(ใครคอใคร ? , ๒๕๒๖: – ๒๔๒ ๒๔๓)

โรค

“ ” คำวา โรค นนเปนภาษาบาล root หรอรากศพทนนมนแปลวา ทม แทง, “ ” เอาของแหลมๆมาทมมาแทง กเรยกวา รช ออกมาเปนรปภาษาวา

– โรค โรโค, แปลวาสงททมแทง ทนคณกไปคดดซวา โลภะ โทสะ โมหะ มนทมแทงจตใจ ทมแทงดวงวญญาณ เชนเดยวกบโรคทางกายทางจตหรอ

เปลา? ความเจบความไขทางรางกาย มนกทมแทงรางกาย... แมแต โลภะ โทสะ โมหะ: ความโลภ ความโกรธ ความหลงน ใน

ทางศาสนาเขากเรยกวาโรค เพราะวามนทมแทงวญญาณ หาความสงบ สขทางวญญาณไมได มนกเปนโรค.

ความเปนแพทยของพระพทธเจา ทวา รกษาโรคไดทกโรคน มนเลงไปยงโรคทางวญญาณนกอน, หมดโลภะ โทสะ โมหะแลว มนกไมมโรคทางวญญาณ, มนกปองกนไมใหมโรคทางกาย ทางจตไดมาก อยางทวามาแลว.

20

ดงนนเราจงควรถอวา พระพทธเจาทรงเปนแพทย ผรกษาโรคทงปวง, คำวา “ ”โรค ทงปวงนน เมอเราใชคำวา โรคทางกาย, โรคทางจต, โรค

ทางวญญาณ รบรองวาหมดไมมอะไรเหลอ มนจะรวมอยในคำสามคำน.(เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๒๓)

โรคทางวญญาณ

คำวา “ ”โรคทางวญญาณ นน กคอโรคทมเชออยทความรสกวาตว เรา วาของเรา หรอวาตวก หรอวาของกนนเอง ทมอยในใจ ประจำอยทใจ

เปนเชอโรคอย แลวกเบกบานออกมาเปนความรสกวาตวก- ของก แลวกทำ ไปตามอำนาจความเหนแกตว มนจงเปนความโลภ ความโกรธ ความหลง

ทำใหเดอดรอนกนทงตวเองและผอนนคออาการของโรคทางวญญาณมน อยภายใน ฉะนนใหเรยกกนเพอจำงายๆ วาโรค “ตวก- ”ของก กนอยทกคน

แลวกรบเชอนเพมเตมเขามาทกคราวทเหนรป ฟงเสยง ดมกลนลมรส สมผสทางผวหนง และคดนกในใจตามประสาคนทไมร เขาเรยกวา รป เสยง

กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ 6 อยาง คกนกบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ 6 อยางดวยเหมอนกน คอวามการรบเชอหรอสงแวดลอมทจะทำใหเปนโรคน

ทปรงแตงใหเปนโรคนอยทกคราวทมการเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส ฯลฯ

เพราะฉะนนเราจะตองรจก เชอโรค คอ ความยดมนถอมน ซงเรยก โดยภาษาบาลวา “ ”อปาทาน อปาทานแปลวาความยดมนถอมน ความยด

มนถอมนม 2 อยาง คอยดมนวาเรา และยดมนวาของเรา(แกนพทธศาสน, ๒๕๓๙:๒๔-๒๕)

อาการของโรคทางวญญาณทปรากฏในปจจบน

โรคท ๑. อาการอนแรก กอยากเรยกวา อาการของโรคเปนทาส ของวตถ ถาเรยกตามภาษาศาสนา กเรยกวาเปนทาสของอารมณ หรอ

อยางทพดกนใหชดลงไปอกกวา เปนทาสของเนอหนง สวามภกดบชาวตถ บชาเนอหนง หมายถงวตถของกามารมณ.

ภาษาศาสนาน เมอเราพดวา เนอหนง เราไมไดหมายถงตวเนอหนง แตเราหมายถงกามารมณ เพราะวากามารมณทกชนดมนกตองอาศย

เนอหนงเปนทตง เปนททำงาน แลวกเพราะความสข หรอความเอรดอรอย นนมนเปนเรองฝายเนอหนง ไมใชความสงบสขฝายวญญาณ. นเลยเรยก

มนวา เนอหนงสนๆ กได เนอหนงกเปนวตถ เพราะฉะนนจงเรยกวา บชา วตถกได ทเรยกกนเดยวนวา วตถนยม กเลงถงสวนน...

โรคท ๒. อยากจะระบชอวา “ โรคเกลยดพระเจา หรอเกลยดพระ”ธรรม ...

21

เดยวน มนษยเปนโรคเกลยดพระเจา หรอเกลยดพระธรรม ไมเคารพพระเจาหรอพระธรรมยงขนทกท; เพราะไปเปนทาสของวตถเสยแลว

ไปบชาวตถเสยแลว ไมมพระเจา หรอพระธรรมทถกตอง กตงพระเจาเอา เองใหม ตงศาสนาเอาเองใหม บญญตพระธรรมเอาเองใหมตามอำนาจ

ของกเลส. ทน กเลย ตงศาสนา ทเหนแกประโยชนขนมา ศาสนาประโยชน เรยกอยางนกได คอวา ได- นนแหละ ถก ได- นนแหละ ด ได-มาเปนของก

นนแหละยตธรรม... โรคท ๓. อยากจะระบ เปนโรคปลกยอยออกไปจากสองโรคขางตน

คอ โรคขยายการกนการอย การกนดอยด ออกอยางไมมขอบเขต จนกลายเปนอบายมข. การอยดกนดกลายเปนอบายมข ฟงดกนาหวว หรอนา

ขน หรอไมนาจะเปนไปได. ตรงนคณตองเขาใจคำทมนอาจจะสบสนกนอยสองคำ คอคำวา

“ ”กนดอยด กบคำวา “ ”กนอยพอด , กนอยพอดนนเปนอยางไร ไม อนตรายอะไร แลวไมขยายออกไปได; สวนคำวา กนดอยด นนมนไมจำกด

มนขยายออกไปไดจนถงจดอนตราย... โรคท ๔. อยากจะระบ ความไมสนโดษ. โรคความไมสนโดษไมวา

ในอะไรๆ หรอไมวาในเวลาไหน เมอไมสนโดษ, ไมรสกอมอยางทเรยก วาสนโดษ มนกตองรสกหว.

คำวาสนโดษแปลวายนดดวยสงทกำลงมอย ตามตวหนงสอแปลวา อยางนน นนแหละคอ ความรสกอม ถาเราไมยนดดวยสงทกำลงมอย เรา

กหวเทานน ไมมปญหา เพราะฉะนนสนโดษทำใหอม; แตมไดหมายความ วา ทำใหหยดทำอะไร หรอหยดแสวงหาตอไป, เรามอะไร เราทำอะไรได

เทาไร เรากควรจะพอใจในสงนน มนจะเปนการอมอยตลอดเวลา... โรคท ๕. อยากจะระบชอวาเปน โรคของการพฒนาสงทไมจำเปน

ตองพฒนา หรอทำสงทไมจำเปนจะตองทำมากขนทกท... คำวาไมมขอบเขตหมายความวา มนเกนความจำเปน; เมอมนตอง

การเกนความจำเปนมนกคนควาประดษฐประดอยเกนความจำเปน. ของ เกนจำเปนกออกมา แลวมนกยงมากขนๆเกนจำเปนมากขน. นเปนมลเหต

ของความไมสงบในหมมนษย. การกาวหนาทางวชาแพทย มนกกาวหนามาก มากอยางนาอศจรรย

ขนาดทจะเปลยนเครองอะไหลของคน เหมอนกบเปลยนเครองอะไหลรถยนต; อยางนมนกจะทำได. แตแลวอยาลมวา มนไมไดทำใหมนษยมความ

สงบสข แตทำใหยงมากขนเกนความจำเปน ไมยอมตายในกรณหรอใน สถานะทควรจะยอมตาย อยางนกเปนเรอง ยงมากขน บามากขน...

โรคท ๖. อยากจะระบวา โรคความเหนแกตวขางเดยว ยงกาวหนา ตามแบบของชาวโลกนเทาไร กยงเพมความเหนแกตวเทานน.

การศกษากเพมความเหนแกตว การกฬากเพมความเหนแกตว; น รากฐานมนเปนอยางน ทนการประกอบการงานอะไรตอไปขางหนากเปน

22

การเหนแกตว เพราะเปนโรคเหนแกตวชนดขนสมอง; หมายความวามน เกนขอบเขต หรอวาถงขดสงสด ตามองไมเหนผอนแลว เหนแกตวเทานน

มนกเลยเหนแกตวมากขนๆ... โรคท ๗. อยากจะระบ โรคทไมรจกบญคณของพอแม หรอผม

บญคณ. เพราะมแตความกาวหนาทางวตถ ทางวทยาศาสตร เหนการทลก

เกดมาจากพอแมนเปนของธรรมดา เหมอนกบผลไม ตนผลไมสบพนธ อยางนนกเลยไมมชองวางทจะเหนวา พอแมนเปนผมบญคณเหลอลนแก

ชวตของเรา. มนษยคลายเครองจกรมากขน ไมมความรสกทางจต ทาง วญญาณ พอแมกเลยไมม; เหมอนกบลกผลไมทออกมาจากตนไม มนก

ไมถอวาตนไมเปนเหมอนพอแม คลายๆกนอยางนน; มนเหมอนเครองจกร...

โรคท ๘. อยากจะระบวา โรคทถอวา ครบาอาจารยเปนลกจางไมใชผมบญคณ.

โรคนระบาดมาจากเมองนอก เขามาเมองไทย : ครบาอาจารยกเปน ลกจางมากขน ทำความเคารพอยางครบาอาจารย ไมมสถาบน ครบา

อาจารยไมม มแตสถาบน ลกจางสอนหนงสอ; แลวสตวทงหลายจะเปน อยางไร มนไมมครบาอาจารยทชกนำในทางวญญาณ หรอจงใน

ทางวญญาณ... โรคท ๙. อยากจะระบวา ความไมเคารพคนเฒาคนแก พระเจา

พระสงฆ. วฒนธรรมโบราณ คนเฒาคนแก ไดรบการเคารพยกยอง แมจะ

เปนคนยากจนเขญใจ หรอคนบาๆ บอๆ อะไรกตามใจ ความเปนคนเฒา คนแกของเขานน เขายกใหเปนสถาบนทวา คนหนมสาวจะตองเคารพ นคอ

แกทางรางกาย. ทน ถา แกทางวญญาณ คอเปนสมณพราหมณ เปนพระ เจาพระสงฆก ยงตองเคารพ. เดยวนคนแกถกมองในแงทนารงเกยจ นาจะ

หลกไปเสยใหพน เหนพระเจา พระสงฆเปนคนครคระลาสมย... โรคท ๑๐. อยากจะระบอาการเลกๆนอยๆ ตอไปอก คอเปน โรค

ชอบเพอนอนธพาล มากกวาชอบเพอนทเปนสตบรษ. โรคท ๑๑. อยากระบวา “ ”โรคไมรจกศลปพระเจา เปนคำบญญต

“ ” เฉพาะ ไมชอบศลปพระเจา พระเจาคอธรรมชาต... ไมชอบศลปตามแบบธรรมชาต ตามมาตรฐานธรรมชาต ซงม

ลกษณะแหงความสงบ ไปคดประดษฐแบบตางๆ แบบใหมๆ. นคณรดกวาผมกได; ศลปแบบหลงๆ น เปนศลป (art) อะไรทคนอนดไมออก นอกจากคนทไปบาหลงมนเทานน. มนมกฏเกณฑศกษากนอยางนนอยางนอยางโนน

ตงพกตงนานกวาจะไปเขาใจศลปอนนน แลวชอบศลปอนนนได : ศลปเสยเวลา ศลปทไมมประโยชน ศลปททำใหบามากขน เพอฝนมากขน ไมมความสงบ ไมเปนไปเพอความสงบ เปนศลปเสพตดเหมอนกบสบ

23

กญชายาฝน; ไปหลงในศลปประดษฐใหมนน. สวนศลปความงามตาม ธรรมชาต ของดนฟาอากาศ ของดาวดวง ดวงจนทร ดวงอาทตย ทะเล ภ

เขา นไมมใครชอบ ซงมลกษณะของความสงบนน... โรคท ๑๒. อยากจะระบถง โรคทไมมศลขอกาเมสมจฉาจาร

กาเมสมจฉาจาร นนคอ ศลทหามไมใหลวงเกนของรกของผอน; โดยเฉพาะวตถแหงกามารมณของผอนนนแหละ เชน บตร ภรรยา เรากร

กนด. เดยวนเขาจะยกเลกศลขอนมากขนทกทในโลกในน. เพราะคนไทย ไปตามกนพวกฝรง เรองศลขอกาเมสมจฉาจารกคอยๆ จางๆ ไป ตาม

แบบพวกทหลงวตถนยม. การประพฤตประทษรายภรรยาของผอนนจะไม ถอกนวาเปนความผดแลว กำลงจะไมถอวาเปนความผดแลว เพราะความ

ลมหลงในกามารมณหนกขน กจะแลกเปลยนภรรยากนเฉพาะวนเฉพาะคน เพอกามารมณทมรสแปลกออกไป; นกเปนลกษณะทเรยกวา จะไมมศลขอกาเมสมจฉาจารกนแลว. เดยวนเจรญดวยเครองคมกำเนดทางวตถ

ทางการปฏบตอะไรกตามเถด คนหนมสาวกไมตองกลวโทษทจะเกดมา จากขอกาเมสมจฉาจารยงๆ ขน. โรคไมมศลขอท ๓ นกจะหนกขนๆ ใน

โลกน ทงคนโสดและทงคนทมครอบครว. โรคท ๑๓. โรคสดทาย อยากจะระบ โรคประชาธปไตยชนดทเชอด

คอตวเอง. โลกเรากำลงบชาลทธประชาธปไตย แตเปนประชาธปไตยของคนท

เปนทาสวตถ เปนทาสของกามารมณ (เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙; ๘๖-๑๐๔)

กลางคนอดควน กลางวนเปนไฟ

เมอเราทำงานทบานกด ทออฟฟศกด ทไหนกด ซงเราจะตองตดตอ กบคนมาก และคนแตละคนนนไมใชเขาจะเปนมตรกบเราเสมอไป มนจง

มอะไรททำใหเรากลมอกกลมใจ เกดความเปนตวเปนตนขนมา โดยไมจะ เปนทตองเกด อยางนกยงม; และตลอดวนเหลานน เราวาวนไปหมด เตม

ไปดวยวตกกงวลอยางทเรยกสนๆวา “กลางคนอดควน; กลางวนเปนไฟ.” กลางคนอดควนกลางวนเปนไฟ วลน ไมใชอาตมาวาเอาเองแตเปนพทธ

ภาษตในสตรๆหนง ซงพระพทธเจาทานตรสเปนปรศนาทตองคดนกวา “ ”จอมปลวกจอมหนง กลางคนอดควน กลางวนเปนไฟ ดงน แลวกวาเรอยไปตลอดเรองของทาน; แตอาตมาเอามาเฉพาะวลทวา “กลางคนอดควน

”กลางวนเปนไฟ . จอมปลวกน กคอรางกายน; กลางคนอดควน หมายความวามการ

งานมาก มธระผกพนทจะตองรบผดชอบกมาก หรอสมครใจทจะไปกงวล เองดวยนสยเคยชนนนกมาก ฉะนนกลางคนจงอดควน คอคดครนไปหมด;...

24

พอถงกลางวนเปนไฟ กหมายความวาออกจากบานเปนฟนเปนไฟ ไปท เดยว ทำการทำงานอยางนนอยางน ทนนทน เปนไฟไปกวาจะคำอก

(พทธกจรยธรรม, ๒๕๑๖: ๑๐๒)

ทกข

แมคำวาความทกขหรอทกขเฉยๆนกกำกวม ทกข แปลวา เจบ ปวด,

รวดราว, ทนทรมาน, เหลอทน, อยางนกได, นเรยกวาเปนทกขอยางหนง ; ทน ไมเจบปวด รวดราว ไมทนทรมานอะไร แตกเรยกวาเปนทกขเหมอนกน;

มนมอยสองทกข เพราะเหตวา คำนมนกำกวม. คำวา “ ”ความทกข ตามธรรมดาในกรณทวไป จะตองแปลวา นา

เกลยด คอ ท แปลวา นาเกลยด อกขะ อกขะ นแปลวา ดหรอเหน, ทกขดแลวนาเกลยด. ทน ความหมายของคำๆน มอกอยางหนงวา ท แปลวา ยาก, ขะ แปลวา ทน, ทกข แปลวา ทนยาก คอเจบปวดทนไดแสนยาก. นไมใช

ความหมายเดยวกน แตถงอยางนนกจะพอเหนไดวา มนรวมกนอยอยาง หนง คอความนาเกลยด. ตวเราทกำลงเปนทกขทนทรมานน มนกทกข

ทรมานดวย และความทรมานนนกนาเกลยดดวย. ทน ตวเราบางเวลาไมไดทนทกขทรมาน กำลงสนกสนาน; แตแลว

มนกมอาการแหงความเปลยนแปลง: ความโง ความหลง รวมอยทความเปลยนแปลง; ตวเองกไมรสก; อาการทเปลยนแปลงนนแหละ คอความนาเกลยด. คนกหวเราะอยในเมอสนกสนาน; แตสรรพสงขารเหลานนกยง

คงมความไมเทยง คอเปลยนแปลง. ไปดทอาการเปลยนแปลง หรอไมเทยง แมของคนทกำลงหวเราะอยกนาเกลยด น ความหมายของความทกขท

กวางขวางทสดกคอนาเกลยด: ทกขเวทนากนาเกลยด, สขเวทนากนาเกลยด; จงพดไดวาทงสขเวทนากเปนทกข ทกขเวทนากเปนทกข.

“ ” ทน เราดทสงทเรยกวา ตวเรา เอง หรอตวเอง; บางเวลามนเปนทกข เหลอทนอยางน ทงทางกาย ทางจต เปนทกขอยางน ตวเองทเปนทกข

ทกขหนก ทกขทรมาน แลวอาการนนกนาเกลยด; บางเวลาไมไดเปนทกข ไมหนก ไมทรมานอะไร แตมนกเปนของทเปลยนแปลงไป อยางกบเปน

มายาชนดหนง นกนาเกลยด. ความหมายวานาเกลยด จงเปนความหมายทวไป ทงหมดทงสน ของคำวาเปนทกข; สวนความหมายวา ทนทรมาน

เจบปวดนน มนมเฉพาะในกรณทเปนความทกขชนดนน เทานน. ทน สำหรบคำวา “ ”อปาทานขนธเปนทกข นน ยอมหมายถงตองทน

ทรมาน อยางใดอยางหนงอยเสมอ คอมนละเอยดไปกวานนวา แมหวเราะ อยกเปนการทนทรมาน ไมตองนงรองไหอย. แมวาเขาจะหวเราะอย มนก

มอาการทเรยกวาทนทรมาน; เพราะวาเขายดมนขนธนนๆวาเปนตวเราวาเปนของเรา. ดใจราเรงอยกคอทรมานใหเขาตองนงหวเราะอย กมความนา

25

เกลยดมความไมจรง มการทเปลยนแปลง; ลวกตองถกรบโทษใหทนทรมาน คอตองหวเราะอย. นใครรจกตวเองกนอยางนบาง; ถารจกตวเองอยางน ก

นบวาไมใชคนโงแลว คอรจกความทกขนนพอสมควรแลว กจะงายเขาทจะ รวา ทกขนมาจากอะไรกนแน ไดยงๆขนไป.

(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: ๓๓๒-๓๓๔)

เดยวนไปยดความเปลยนแปลงของสงขารนนวาเปนของเรา: เชนวา ความเกดของเรา ความแกของเรา ความเจบของเรา ความตายของเรา

ความอะไรของเรา ลวนแตไมรสกตว ไมทนรสกตว; อปาทานไปยดสงนนโดยไมรสกตวผลจงเปนความทกข คอ กลวเกด กลวแก กลวเจบ กลวตาย.

มปญหาเรองนพอนกถงความตายกเปนทกขแลว ไมทนตายสกท แลวยงไมตองตายดวย; เพราะไปยดวาความตายของเรา ความตายกำลงจะมาหา

เรา ความตายจะตองมแกเราแน “ ” มนม เรา กอน แลวอะไรกจะเปนของเรา มนกตองมความทกข.

พระพทธเจาทานตรสไวชดตอนสดทายวา สงขตเตน ปญจปาทา นกขนธา ทกขา – โดยสรปแลว เบญจขนธทประกอบไปดวยอปาทาน หรอ

วา ขนธทประกอบไปดวยอปาทาน ๕ อยางนน นนแหละคอตวทกข. มคำวาอปาทานรวมอยดวยเรยกวาอปาทานขนธเปนทกข; ถาขนธเฉยๆไมเปนทกข. ตองอปาทานขนธจงจะเปนทกข คอขนธทมอปาทานเขาไปยดมนวามตวกหรอของก. รปกตาม เวทนากตาม สญญา สงขาร วญญาณก

ตาม เมอใดมอปาทานมาจากอวชชา เขาไปยดถอในขนธนน วาตวตน หรอวาของตน ; เมอนนขนธนนเปนอปาทานขนธขนมาทนท แลวเปนทกข

ทนท; ขนธกลายเปนของหนกขนมาทบอยบนจตใจของคนนนทนท. ถาไม อยางนนมนอยตามปกตของมน ไมมาทบอยบนจตใจของคนน คนนกไม

เปนทกข. (โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๓๒๐)

สข

ผมปญญาควรจะพจารณา ใหทะลลงไปถงตวสขเวทนา ซงเปนทตง ของกเลสตณหาน ใหเหนอยางชดเจนเสยกอน จงจะสามารถจดการกบ

ตณหา ใหปลอดภยได; มวสนใจแตตรงทตณหา กไมรวาจะดบมนไดอยางไร; ถาไปสนใจถงทตงของตณหา กมหวงทจะดบตณหาไดโดยไมยากนก.

เพราะฉะนนในพระบาล จงมพระพทธภาษตมากมายหลายสตรท เดยว ทพระพทธองคไดตรสแสดงถงสขเวทนา วาเปนทตงแหงความทกข

ใหเหนชดเจนแลว. บคคลผฟงสามารถบรรล มรรค ผล นพพานได เพราะความเขาใจอนนกมอยเปนอนมาก, และเปนเรองทคนทวไป พอจะมองเหนไดดวยกนทกคนเพราะทกคนกกำลงเปนทาสของสขเวทนาอย. บางคนเปน

26

มากจนถงกบไมรสกตวเอาเสยทเดยว, บางคนไมสมาก กรสกบางเปนบางครงบางคราว. แตกควรจะมบคคลอกสกประเภทหนง ทมามองเหนชดอย

ตามทเปนจรงวา สขเวทนานคออะไรกนแน? เปนพระเจาทควรบชา เหมอนทเขากำลงบชากนอยหรอไม?

ผทมปญญาพจารณาเหนสขเวทนา ในฐานะเปนพระเจากได; แตเปนพระเจาชนดทสรางความทกขใหแกคนเรา, เปนพระเจาทนาหวาดเสยว นาสะดงกลว, เพราะสรางความทกขใหแกคนเรา.

เพราะฉะนน ผทจะทำความดบทกขใหแกตน จะตองมความรในเรองของสขเวทนา ทางเนอทางหนงน ใหมากพอสมควร; เพราะวาปญหา

ของเรามาตดตนอยทนเอง จะเปนผหญงหรอผชาย จะเปนเดกผใหญ กลวนแตมปญหาขอนดวยกนทงนน; เพราะวาความพอใจในสขเวทนาทาง

เนอทางหนงนน เปนกเลสประจำสนดานของสงทมชวตทกชวตทเดยว, มนสลบซบซอน จนถงกบกลาวไดวา ธรรมชาตนฉลาดเหลอเกน ไดสรางเหยอมาสำหรบ ลอคน ใหสมครใจตกเขาไปเปนทาสของความทกขหรอ

กเลส อยางไมมสราง. เหยออนนกไมใชอะไรอน คอสขเวทนาดงทไดกลาวมาแลว.

ถาในโลกนไมมสงทเรยกวา สขเวทนาทางเนอทางหนงแลว พญามารทงหลายกจะตายไปหมดแลว; โลกนกจะไมมความทกขเหลออยใหเปนปญหาสำหรบพวกเราอกตอไป. แตบดน โดยเหตทสขเวทนาเปนสงทมอยในโลก ธรรมชาตไดใชเปนเหยอ สำหรบลอลวงสตว ใหตกเปนทาสของความทกข คอ สมครเปนทกข สมครทจะทนทกข มองเหนความทกขเปนของนาทนหรอควรทนเพอจะไดสขเวทนานเอง.

คนทตกเปนทาสของกามคณ ยอมยอมทนทกขหนาชนตาบาน ยอมทนทกขทกอยางทกชนด แมแตชวตกอาจจะสละได นกเพอประโยชนแกสขเวทนาทางเนอทางหนง นดเดยวเทานน; ไมมสาระอะไรกกลบเหนเปนสงท

มสาระอนใหญหลวง ถงกลบกลาเสยสละชวตแลกเอามาซงสขเวทนานน. ดงทเราจะไดเหนกนอยบอยๆวา สตวไดเสยชวตไป เพราะเหนแกสข

เวทนาทางเนอทางหนง ยงในสตวเดรจฉานกยงเหนไดมาก เหนไดงายยง ขน แตในหมมนษยนกไมใชนอย...อะไรๆกไปรวมอยทสขเวทนา ซงมอำนาจอนเดดขาด บงคบใหสตว

ทงหลาย ตองวงวอนไปแสวงหา; ไมไดกเปนทกข, ไดแลวกเปนทกข, เกด แยงชงกนทไหน กถงกบฆากนตาย; จงเปนอนวา ความระสำระสายเดอด

รอนทกชนดของสตวโลกนน มมลมาจากสขเวทนาทางเนอทางหนงอยางเดยว. แตขอทจะอาศยตา อาศยห อาศยจมก อาศยลน หรออาศย

กายสมผส เปนเครองลอ เปนเครองตดตอนน ไมสำคญ; สำคญอยตรงทสขเวทนาทจะไดมาจากสงนนๆเทานนเอง.

พระพทธเจาทานจงไดตรสระบลงไปทสขเวทนานน วาเปนทตงแหงความทกข; แตปวงสตวไปหลงใหล เหนเปนทตงของความสข อยางทเรยก

27

วาสขเวทนา. คำทใชเรยกน มนกหลอกลวงใหหลงอยอยางเตมทแลว คอ “ ”เรยกวา สขเวทนา ; แตตวสขเวทนาอนแทจรงนน คอตวใหเกดความทกข

หรอเปนความทกขอยในตว. ทกขเวทนานน มนไมลอใครใหเขาไปหลงผดได มนจงเปนทกขอย

อยางเปดเผย, ทกขซงหนา; แตแลวกไมคอยจะมใครเขาไปยงดวย. สวนสขเวทนานใหเกดความทกขอยางเรนลบ ปดซอนความทกขไวมดชดทเดยว;

เอาความทยวยวนนาหลงใหลนนออกมาลอ สตวทงหลายจงตกเปนทาส ของสขเวทนา ตองทนทกขไป อยางสมครใจ จมอยในกองทกข คอสข

เวทนานนเอง; ชาตหนงยงไมพอ กตองการชาตหนาและชาตตอๆไป ไมรจกกรอยกพนชาต.

(มาฆบชาเทศนา, ๒๕๒๔: – ๘๔ ๘๗)

นรก

นรก คอรอนใจเหมอนกบไฟเผา เหมอนกบไฟเขาไปเผาอยในจตใจ,

นใหเขาใจวาเคยมกนทกคน ไมวาเดกไมวาผใหญ, บางคราวบางเรอง เรารอนใจเหมอนกบไฟเขาไปเผาอยในจตใจ; ถารสกตอความรอนนนจรงๆ

อยางนเรยกวา สนทฏฐโก. นรก นนไดเปนสนทฏฐโกแกเราแลว; สวนนรก ทจะถงตอตายแลว อยใตดนทไหนกไมร นนยงไมสนทฏฐโก มนยงชวย

อะไรไมได. แตถาเราสมผสนรกในใจ เปนสนทฏฐโกแลว มนชวยใหเราเปลยนแปลง, มนทำใหเราทำการเปลยนแปลง อยาใหตองตกนรกเชนนอก

( ฟาสางระหวาง๕๐ปทมสวนโมกข ตอน ๒, ๒๕๒๙: ๔๒)

มาพจารณาดซวา นรกสวรรคภาษาธรรม เมอใด จมก ตา ห ลน กาย ใจ เตมไปดวยความทกขทรมาน; เมอนนถอวาเปนนรก อยทตา ห จมก

ลน กาย ใจ มชอเรยก – รวมกนวาผสสยตนกนรก นรกทอายตนะเปน เครองสมผส ตา ห จมก ลน กาย ใจ.

(ธรรมบรรยายตอหางสนข ( ระดบมหาวทยาลย ๑๐ ชวโมง ), ๒๕๒๕: ๑๑๒)

คำวา นรก เปนสตวนรก กคอเมอรอนใจ เปนไฟเผาอยในจตใจ: น เขาหลกนรกทางอายตนะ ทพระพทธเจาไดตรสไววา เปนนรกทฉนเหนแลว

เลวรายกวานรกใตดน ทจะถงกนตอตายแลว. เดยวนไมตองตาย มนกถง กนทน แลวกเผาจตใจใหเรารอนในความรสกโดยตรง, เรยกวานรก.

( ฟาสางระหวาง๕๐ปทมสวนโมกข ตอน ๒, ๒๕๒๙: ๓๐๙)

สวรรค

28

เมอพดถงสวรรคในภาษาคนกหมายถงเทวโลกอนงดงามอยเบอง บนทใฝฝนกนนก ทำบญสกบาทหนงกจะเอาวมานหลงหนง มนางฟาเปน

รอยๆสบๆ นเปนสวรรคในภาษาคน สวรรคในภาษาธรรมะหมายถง กามคณ หรอยอดสดของกามคณ

เปนตนททำใหคนลมหลง นเรยกวา สวรรคชนกามาวจร ถาเปนสวรรคชน พรหมโลก กหมายถง ความวางจากกามารมณ มความสบายใจ เพราะไม

ถกกามารมณรบกวนเหมอนอยางวา คนๆหนง เมอมความหวใน กามารมณ บรโภค กามารมณเสรจแลว ไมอยากแตะตองกามารมณอก

ตอไป ในเวลานนตองการอยวางๆ เงยบๆ จดๆ นกคอ ความรสกทวางจาก กามารมณ ทพอจะเทยบกนไดกบคณสมบตของพวกพรหม หรอพรหมโลก

เพราะฉะนนเราจงกลาววา สวรรคชนธรรมดา กคอ สมบรณไปดวย กามารมณ สวรรคชนสงสด เชน ปรนมมตวสวตต กคอ สมบรณไปดวย

ยอดสดของกามารมณ สวรรคชนพรหมโลกกคอ วางจากการเบยดเบยน ของกามารมณ แตยงมตวมตนมตวกของกอย

( – ภาษาคน ภาษาธรรม, ๒๕๓๗: – ๒๘ ๒๙)

พอพดถงสวรรค ในพทธศาสนาเรานถอเปนวตถ เพราะคำวาสวรรค นน คอภาวะทสมบรณไปดวยกามารมณ รป เสยง กลน รส สมผส

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย จนกระทงทางใจดวย ทมรสประณตสงสดเปนของทพย

(บรมธรรมภาคตน, ๒๕๒๕: ๔๘)

เราจะมนรกสวรรคในภาษาธรรม ตามแบบของเรา ทตรงกบพระ พทธภาษตเผงเลยวา มน มอยตามอายตนะทตา ห จมก ลน กาย ใจ; อยาง

ทบรรพบรษ ปยา ตายาย ของเรากไดพดแลววา สวรรคในอก นรกในใจ. นปยาตายายพวกไหน ทไปพดไดตรงเหมอนระดบเดยวกบพระพทธเจา;

แลวนอกนนยงโง อย นรกใตดนสวรรคบนฟาอยนนเอง แมกระทงเดยวน (ธรรมบรรยายตอหางสนข ( ระดบมหาวทยาลย ) , ๒๕๒๕: ๑๑๐-๑๑๑)

บาป

บาป กคอ สงทนารงเกยจ เลวทราม ลามก สกปรก, กคอสงททำใหมนษยเปนทกข... เมอใดสงตางๆมนแผดเผา ไมมอะไรทนารกนาพอใจ เดอดรอนรำคาญอย นกเรยกวา บาป. เดยวนมนษยอยในสมยทนยมเอาวตถมาเปนหลก; ไมเอาเรองทางจตใจเปนหลก กเลยเอาการไดวตถตามความพอใจนนแหละวาดวาบญ; นมนยากอยทตรงน. เขา

เลยเอาหลกเกณฑเรองวตถมาใชกบคำวาบญวาบาป มนกเขารปกนไมคอยจะได. เพราะ บญ บาป มนเปนเรองทางจตใจ: คด พด ทำ ไมดลงไป

29

แลว มนกเปนบาปทนทไมตองรอ,...แตคนเดยวนเขาวา...ตอเมอถกลงโทษถกอะไรมากๆนนจงจะเปนบาป. นนเขาเอาวตถเปนหลก; มนไมถกตามบท

บญญตของคำวาบญ วาบาป ซงเลงถงเรองทางจตใจ. ถาจตใจรสกรอน ร สกเกลยดตวเอง กเรยกวา บาป

( ใคร คอ ใคร, ๒๕๒๖: – ๔๐๒ ๔๐๓)

บญ

บญ ใชเรยก สงททำใหสบายใจ ชนอกชนใจ อมอกอมใจ สำหรบ มนษย นคอคำวา บญ.... เมอใดจตใจพอใจ เปนสข เยอกเยน อะไรๆกนา

พอใจไปหมด กเรยกวา บญ, คออยดวยความพอใจ. ( ใคร คอ ใคร, ๒๕๒๖: ๔๐๒)

ทำบญ ๓ แบบ

ทำบญ ๓ แบบ: ทำบญเหมอนกบนำโคลน, ทำบญเหมอนกบนำหอม, ทำบญเหมอนกบนำทสะอาดบรสทธ.

ทำบญแบบนำโคลน มน คอทำบาปดวย: ไปทอดผาปา ไปกนเหลา กนทงนนแหละ แลวเรอลมจมนำตายไมรกหนกครง ทวาไปทอดผาปา.

บางทไปหาความเพลดเพลน เอาผาปาบงหนา, นทำบญอยางนมนเอาบาปมาปนดวย. ดจะมอะไรสกหนอยกฆาสตวตดชวต ฆาหม ฆาควาย ซอเหลา

มาเปนลงๆเลย ทำบญ ทำบญอยางนเรยกวา ทำบญเหมอนอาบนำโคลน. ทน ทำบญเหมอนกบอาบนำหอม คอมนดเกนไป แพงเกนไป ดเกน

ไปของคนทบาบญอยางมากๆหวงจะเอาสวรรค, ทำบญเพอแลกเอาสวรรค, เปนผคากำไรเกนควร ทำบญอยางดสกบาทหนง จะเอาวมานหลงหนง, ทำ

บญบาทเดยว เอาวมานหลงหนง. บางคนเขาวา ตกบาตรชอนเดยวเอา วมานหลงหนงเลย นมนดเกนไป เหมอนกบอาบนำหอม.

สทำบญชนดทเหมอนกบอาบนำสะอาดไมได ไมอาบนำโคลน ไม อาบนำหอม ไมอาบนำแปงหอมอะไร อาบนำทสะอาด หรอจะวาสบดวยก

ได; เพราะมนชวยใหสะอาด มนกสะอาด. ทำบญอยางน จะเปนบญทจะสง เสรมใหเกด มรรค ผล นพพาน, บญทเปนบนไดแหงนพพาน คอ บญททำ เหมอนกบวา อาบนำสะอาด....

คำวา บญ โดยแทจรงของเขานน เขาแปลวา ลางบาป, ศพทน ราก ศพท แปลวา ลางบาป;

แตจะแปลวา สบายใจ พอใจ อมใจ พองขนแหงใจ นกไดเหมอนกน คอความสข. บญในฐานะทเปนเหต ยอมลางบาป, บญในฐานะทเปนผล ยอม

30

ทำใหเกดความสขใจ เอามาตอกนเขาส ลางบาป แลวสขใจ นนแหละคอบญ....

ทำบญใหทาน สวนใหญกมกจะเปนเรองของการใหทาน สำหรบชาวบาน, เราจงใหทานชนดทเปนการลางบาป คอความตระหน ความเหนแกตว

– ความยดถอไว วาเปน ตวก ของก; ถาจะทำบญลางบาปใหสะอาดจรงๆ แลว ใหเปนการทำบญทลางตวกออกไป.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: – ๑๖๗ ๑๖๘)

ภเขาหมาลยแหงวถพทธธรรม

ถาม:- ... พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ชนดไหนกนขอรบทเปนภเขาหมาลย.

ตอบ:- พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทกชนดตามทศนะแหงบคคลนน อนเปนทตงแหงความรกดวยอำนาจของความยดถอวามตวตนหรอเปนตว

ตน เปนของตน เอามาไวกบตน....ถาม:- แลวทำไมใตเทาไปเรยกของเขาวา ภเขาหมาลย เลาขอรบ.

เขากโกรธแย หรออยางนอยกเสยใจ.ตอบ:- พระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ชนดตามทศนะของบคคลนน

มนกนเขาไวเหมอนภเขาหมาลยนะซ. อาตมากไมไดตเตยนอะไรเขา. การ “อยในวงลอมของภเขาหมาลยกเปนการถกแลวดแลว สำหรบพวก ลกเปน

”ไกออน เหลานนดกวาไมไดอยในวงลอมของอะไรทงหมด. เมอเขายง อยากอยทนน หรอยงไมไป กอยกนไปไดไมมทสนสด และปลอดภยตาม

ฐานะของสตวเหลานน. แตสำหรบสตวผจะไปนนแหละจะตองคดดวา เขา จะไปไดอยางไร ถาเขามวหลงสรางอะไรขนกอดรดไวอยางนน ใน

ลกษณะเชนนน. ทถก เขา “ควรจะทำตามทพระองคสอนวา สงทงปวงไมควรถอมน

”โดยความเปนตวตน “ ” นนเสยกอน แลวเขาจะเหน พระองค จรง ซงไม ควรแกนามวาอะไรทงสน เพราะอยเหนอการบญญตทงสน, เปนเขตแดนท

สลายของความยดถอ ทพงทลายของภเขาหมาลย. พระองคทรงตคาของ ศล สมาธ ปญญา เพยงเรอเพยงแพเทานน

คออาศยกนเดนทางขามทะเลชวคราว แลวตองทงขนบกไป. ความยดถอ ในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ กคอสงนนเอง เปนการเลอนไปตามลำดบ

จนถงขนทหมดความยดถอ. เมอเขาเหลานน มองไปทางไหนกมแตความยดถอวาตวตนเทยวไป

มอยในนนนรอบขางไปหมด. แลวจะใหเรยกวาอยางไรทดกวาทจะเรยกวา ภเขา. เมอเปนแมลงมมแลวกควรจะพอใจ ในเมอเขาบอกใหวา ใยของทานชกไดสวยงามมากมใชหรอ.

31

(ชมนมปาฐกถาชดพทธธรรม, ๒๕๓๐: ๔๐๖ - ๔๐๙)

พระพทธรปบงพระพทธเจา

พระพทธรปบงพระพทธเจา เขาหมายความถง คนทรจกแตพระพทธรป แลวเขาใจ พระพทธรปนนเปนพระพทธเจา เหมอนความเขาใจของเดกๆ. ผทมความรจรง ยงรมากไปจนถงกบวา องคพระพทธเจาทเปนมนษย

หรอ เปนคนทเดนๆ ไปมาอยในอนเดยสมยโนน กยงไมใชพระพทธเจาทแทจรง; ธรรมะในจตของพระพทธเจาตางหาก ทเปนพระพทธเจาทแทจรง.

นแหละลองคดดเถอะวา แมแตองคพระพทธเจาจรงๆ กยงไมใชพระพทธเจาจรง; แลวเหตไฉนพระพทธรปนจะมาเปนพระพทธเจาไดเลา?

ถาคนไปตดทพระพทธรป กยงบงพระพทธเจา, คอไมมองเหนพระพทธเจาจรงๆ; ดวยเหตนแหละ เขาจงเรยกวา พระพทธรปนนบงพระพทธเจา...

พระคมภรบงพระธรรม

สวนพระ คมภรนนบงพระธรรม : คนสวนมากเรยกพระคมภร หนงสอ ใบลานนกวา พระธรรม, วาหบพระธรรม กคอหบสำหรบใสใบลาน, บางคน

กเรยกคมภรใบลาน วาธรรมเฉยๆ กม. นมความเขาใจวานนคอพระธรรม. ถาเขาใจเพยงเทานนหรออยางนน เรองมนกหมดหรอจบกนเพยงเทานน. น

เรยกวาพระคมภรบงพระธรรม เหมอนทเปนกนอยโดยมาก.คนบางคน คดวาเขาทองคมภรไดมาก กคอรพระธรรมมาก; ถาเขา

ใจอยางน กเรยกวา คมภรทเขาทองนนแหละบงพระธรรม. ตวพระธรรมท แทจรงนน ไมใชคมภร, และกไมใชเสยงทแสดงธรรม. ตวธรรมทแทจรงนน

คอความจรง ทปรากฏออกมา ตอเมอปฏบตสำเรจแลว ผใดปฏบตธรรม สำเรจแลว มความจรงอะไรปรากฏออกมา นนคอพระธรรมทแทจรง.

ทนจะตองคดดใหดวา พระคมภรกบพระธรรมนนไมใชสงเดยวกน; ถายดมนทพระคมภรกไมอาจมองเหนพระธรรม. ตาโดยปกตธรรมดา

สามญ คนทงหลายกตดทพระคมภร, ไปยดมนถอมนทพระคมภร; คนทงหลายจงไมมองเหนพระธรรม; ดงนนคำทเขากลาววา พระคมภรบงพระ

ธรรม กเปนการถกตอง...

ลกชาวบานบงพระสงฆ

ทน กมาถงคำทวา ลกชาวบานบงพระสงฆ นหมายความวา ลกชาว บานทบวชขนมาเปนพระเปนเณรนนแหละ บงพระสงฆ. พดตรงๆ กคอวา

พระเณรเดยวนแหละบงพระสงฆ ททำใหไมเหนพระสงฆทแทจรง. พระ

32

สงฆทแทจรง ในกรณนหมายถง พระอรยสงฆ คอคณสมบต ทมอยในใจ ของผปฏบตธรรม สำเรจแลว เปนโสตาปฏมรรค โสตาปฏผล, สกทาคาม

มรรค สกทาคามผล, อนาคามมรรค อนาคามผล, อรหตตมรรค และอรหตตผล. มอย ๔ ค, นบเรยงตวได ๘ องค นแหละคอพระสงฆ, ไมใชตว

คน แตไดแก ตวคณธรรมทมอยในจตใจของคน.ทนคนทงหลายกเอาพระเอาเณร ลกหลานของชาวบาน ทบวชมา

เปนพระเปนเณร นวา เปนพระสงฆ; แลวความคดจะหยดลงเพยงเทานน. ตดตนอยเพยงเทานน, ไมอาจจะเขาใจไปถงพระสงฆทแทจรง; คอคณธรรมททำความเปนพระสงฆ. เมอเปนดงนเขาจงกลาววา ลกหลาน

ชาวบาน ทบวชเปนพระเปนเณร นนแหละทบงพระสงฆ. ( ชมนมลออาย เลม๑, ๒๕๒๕: ๒๕๕-๒๕๗)

ความมดสขาว

หลายปมาแลวเราพดถงความมดสขาว แตมนกเงยบหายไป ไมคอยมใครเอามาพดตอ. แตวา อปสรรคทแทจรงนน มนอยทความมดสขาว; ถา

ความมดสดำเรากรจก เรากทำใหมนสวางขนมาได. แตถาวาความมดมน เปนความขาวเสยเอง มนกไมรวาเปนความมด; เชนวาแสงแดดเขาตาน ก

ยงไมเหนอะไร. มองไปทางดวงอาทตย แสงอาทตยเขาตา มนกมองไมเหนอะไร, คดดสวา แสงสวางนนมนกขาว แตพอเขามาทตา กลบทำใหมองไมเหนอะไร, คดดสวา แสงสวางนนมนกขาวแตพอเขามาทตา กลบทำใหมองไมเหนอะไร, สไมมความมดสขาวไมได. มความมดธรรมดา ยงมองเหนอะไรไดงายไดบาง; แมความมดกลางคนน กยงเหนอะไรได. แต

ถามองทดวงอาทตย แสงอาทตยเขาตาแลวมองไมเหนอะไรเลย, บางทตา จะบอดเสยดวยซำไป เพราะความมดสขาว.

น เรามนมความมดสขาว ทำใหไมมองเหนอะไรตามทเปนจรง, มนกคอความโงทสะสมมาตงแตออนแตออก, พอออกมาจากทองแม มนก

สะสมความคดนก ความเขาใจ ความรสก ของตวเองมากขนๆ, ลวนแตผด ลวนแตโง ทงนน.

เราจะไดรบ คอไดยนไดฟงคำพดอะไรใหมๆ เสมอ ทมนถกกนหรอมนเขากนไดกบความคดของเรา, เรากยงยดถอความคดนนมากขน. ใครพดอะไรมามนตรงกบความรความคดของเรา, เราไดเลาเรยนอะไรใหมๆ

มนตรงกบความคดความนกของเรา ทบาลเรยกวา ทนตอทฏฐของเรา, ทนไดตอทฏฐของเรา, มนเขารปกบความคดความเหนของเรา. อนนแมจะเปนของผด แตมนกจะคดวาเปนของถก, เปนความถก, แลวมนกยดมนถอมนหนกเขาๆ, เปนความมดสขาวชนดสงสด.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๓๕๘ - ๓๖๑)

33

เราอาจจะถกหาวาบาเดยวน ทตรงนกได ทพดวา “แสงแหงความมด” สขาว ในแสงสวางสขาว กมความมดและความบา, แลวกยงกวาความมด

ความบาในแสงสวางสดำ. ขอนหมายความวา ความโง ความหลง ความ ยดมน ของพวกนกศกษานนแหละ มนรายกาจไปยงกวาของพวกทไมม

การศกษา. พวกทมการศกษา มปรญญา ดกรยาวเปนหาง ของการศกษา สมยนนนแหละ มนเปนบาวเปนทาสของอารมณทางเนอทางหนงยงกวา

บรรพบรษ ทไมเคยมการศกษาชนดน, ทไมเคยมปรญญายาวเปนหางอยางน.

เพราะฉะนน แสงสวางสขาว แตมความมด อยางรายกาจอยในนน เปนความมดสขาวของพวกนกศกษาในโลก ในสมยปจจบนนนนแหละ คอ สงทนากลวทสด, นนแหละคอ สงทเปนอนตรายทสด. ขอใหจำไววาความมด

สขาวนอนตรายทสด ยงกวาความมดสดำ; เพราะวาความมดสดำ มองเหน ไดงาย เขาใจไดงาย หลกเลยงๆ ไดงาย ไมถลำลกลงไปไดงาย. สวนความ

มดสขาวน มนหลอก ลวง ๒ ชน ๓ ชน มนทำใหถลำลกโดยไมรสกตว แลว ถลำลกไดมาก ไดไกล ไดงาย ฉะนนจงอนตรายกวา.

ผลทพสจนไดงายๆ กคอวา โลกในสมยปจจบนน เปนโลกนรกมากขน; มความเดอดรอน ระสำระสายในลกษณะของความเปนนรกนมากขน

ทวทงโลก ไมมใครนอนหลบสนท จงตองเปนโรคจต โรคเสนประสาทกน มากมาย กวาเมอยสบป หรอสามสบป หรอหาสบปมาน. เมอหาสบปมาน

โรคเสนประสาทนหาทำยายาก; สามสบสสบปมานกมมากขน. เดยวนกม มากขน จนมอยในวดในวา, ในเขตของพระพทธศาสนาของพระพทธเจา

ทไมควรจะมโรคเสนประสาท, มนกยงม. พระเณรบางองคเปนโรคเสนประสาท ตาแดงเหมอนเลอด เพราะ

วา มความมดสขาวครอบงำ อยากเดน อยากดง อยางด ทะเยอทะยานไมม ทสด จมอยในแนวอนน. นเรยกวา โรคนระบาดเขามาถงในวดในวา แทบ

จะไมมทตานทานอยแลว; ไมมคายปราการ หรออะไรทไหนจะตานทาน มนไหวอยแลว เพราะความเจรญกาวหนาของนกศกษาในโลกปจจบนน

ซงสรางขนมาแตความมดสขาว, ความมดสขาว.( ชมนมลออาย เลม๑, ๒๕๒๕: ๒๔๐-๒๔๑)

ตวก ของก/ อหงการ มมงการ

มรดกท ๑๕๓: – ทฤษฎและคำพดทเกยวกบตวก ของก นนมทงภาษาคนและภาษาธรรม: ภาษาคนสำหรบเดกๆ และคนโง พดตามทพดกนอย ดวยความรสกยดมนในตวตน; สวนภาษาธรรมนนสำหรบพระอรยเจาพด

ดวยจตทปราศจากความยดถอ จงฟงยากสำหรบปถชน. ( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๓๔)

34

โลกทกวนน กตกอยใตอำนาจของพญามาร ทชอวาตวก หรอ ของก. พญามารตวน ไดทำใหโลกนปนปวนระสำระสาย และจมอยในความทกข;

หลกออกไปจากอำนาจของมนไมได จงตองทนทกข. ถาเมอใดเอาชนะ กเลสตณหา หรอพญามารตวนได, เมอนนมนษยกเปนอสระจากความทกข.

ความทถกครอบงำอยดวยตวกหรอของกนเอง เปนการตกอยใตอำนาจของพญามารจนไมมอสระ...

กเลสตณหา ทเรยกวา – ตวก ของก หรอ ความเหนแกตว ในทน ทำอนตรายคนเรา ยงกวาทโจรหรอศตรของเราจะทำใหได. โจรหรอศตร

ของเราจะทำแกเราได กเพยงแตทำรายทางรางกาย; หาสามารถทำลายความเปนมนษยของเราไดไม, คอไมสามารถจะทำลายคณความดของเรา.

แตถาสงทเรยกวา ตวก หรอของกนเขามาแลว มนยอมทำลายสนเชง คอจะทำลายความเปนมนษย, หรอคณสมบตของความเปนมนษยกอน แลวรางกายหรอชวตนกไรความหมายไปเอง; เพราะฉะนน มนจงเปนการทำลายสนเชง.

(อาสาฬหาบชาเทศนา, ๒๕๒๔: – ๒๑๖ ๒๑๙)

ใครๆกถอวาคำวา – ตวก ของก นเปนคำหยาบ แตในทน ไมไดมงหมายจะใหเปนคำหยาบ; แตมงหมายจะเปนการชใหเหนถงภาวะในขณะท

จตมความกลดกลมจด ไปในทางราคะกด โลภะกด โทสะกด โมหะกด มนยอมเปนความกลดกลมไปในรปของตวก และของกนทงนน. ตามปกต

กพดวา ฉน วาเธอ วาขาพเจา แตพอกลดกลมขนมา กระเบดออกเปนตวก และเปนของก นเพราะเหตอะไรเลา? นกเพราะเหตทวากเลสตณหา ทเปน

หนาตาแทจรงของมนนนคอตวก และของก เปนความยดมนถอมนวาตวกและของก. ถาเรยกใหเพราะกอาจจะเรยกไดเพราะอยางยง โดยภาษาดง

เดม คอภาษาบาลนนวา อหงการ และ มมงการ.อหงการ แปลวา การกระทำวาทะวา เรา, มมงการ แปลวา การกระ

ทำวาทะวา ของเรา; แตใจความสนๆของมนกคอ ตวกและของกนนเอง. อหงการกคอความยดถอวาตวก. มมงการ กคอ ความยดถอวาของก;

เพราะฉะนนในคนทกคนจงเตมไปดวยอหงการ และมมงการ อยตลอดเวลา;...

เพราะฉะนน หลกธรรมะในพระพทธศาสนา จงมหลกไปในทางทจะ ดบเสยซงตวกและของก อนเปนตนเหตแหงความทกขทงปวง, ทกลาวอยาง

สำนวนไพเราะ กกลาววา ดบเสยซง อหงการ และ มมงการ; เมอหมด อหงการมมงการแลว กหมายความวาหมดกเลสตณหาโดยสนเชงนนเอง.

เพราะฉะนน การทเอามากลาวสนๆเพอทานทงหลายจำงายเขาใจงาย วา ตวกหรอของกน ไมควรจะถอเปนคำหยาบเลย, ถอวาเปนการกลาวตรงไป

ตรงมา เพอใหตนขน อยาใหลกซงจนเขาใจไมไดอยตามเดม.

35

(อาสาฬหาบชาเทศนา, ๒๕๒๔: – ๒๕๐ ๒๕๒)

ความเหนแกตว

ความเหนแกตว เราหมายถง ความรสกทเปนกเลส ไมใชหมายถง ความรกตว สงวนตว อยากใหตวไดด แลวกทำความด อยางนไมเรยกวา

เหนแกตวในทน. เหนแกตวคอ เหนดวยกเลส กอบโกยประโยชนของผอน มาเปนของตว อยางไมมความยตธรรม.

ความเหนแกตวอยางเดยวเทานน เปนปญหาทงหมดของมนษย คอ ทำใหมนษยตกเปนทาสของวตถนยม แลวกเกดโลภะ โทสะ โมหะ หนา

แนนยงขนทกท. เหนแกตวนตองขยายออกไปถงวา เหนแกพวกของตว; เมอมนหลายๆ

ตวเขา มนกเปนพวก แลวกเหนแกพวกของตว. ตกเปนทาสของวตถนยม มากเทาไร กยงเหนแกตวหรอพวกของตว จนหลบหหลบตา จนไมรวา

อะไรเปนอะไร; ในทสดมนกแยกตวออกไปจากจตตนยมทกวถทาง แลวก ยงเกลยด ยงเกลยดจตตนยมมากขน ในทสดกไมตองรเรองจตกนเสยเลย.

(ธรรมสจจสงเคราะห, ๒๕๒๑: – ๓๒๘ ๓๒๙)

สตว

สงไรทมนษยทำไดเหมอนๆกบสตว หรอ สตวทำไดเหมอนๆกบมนษย นน ไมเปนของแปลกเลย ดงททานไดจดไว เปนหลกแตบรมโบราณ กอน

พทธกาลมาเสยอกวา:- – อาหารนททา ภยเมถนญจ การแสวงหาอาหารกน การแสวงหา

ความสขจากการนอน ความรจกขขลาดวงหนอนตราย และการประกอบเมถนธรรม, – สามาญญเมตปปสภ นราน ทง ๔ อยางนมไดเสมอกน ในระหวามนษยกบสตว...

คนจะผดจากสตว หรอ สตวจะผดจากคน มนกอยตรงทจะมธรรมะหรอไมเทานน. จะเอาเรองอาหารการกน การแตงเนอแตงตว การเปนอย

เพอแสวงหาความสขความเพลดเพลน ทางรป เสยง กลน รส สมผส เปนตนนน ไมมความแปลกแตกตางอะไรกน ระหวางคนกบสตว. หมาย

ความวา แมคนทำไดด วจตรประณตกวาสตว; แตความหมายมนกยงเทากน ไมผดแปลกแตกตางกน. ทานจงลงมตกนไวอยางนนวา เอาธรรมะ อยางด

ยวเทานน มาเปนเครองวด ความผดแปลกแตกตางระหวางคนกบสตว. (มาฆบชาเทศนา, ๒๕๒๔: ๒๘๘ - ๒๘๙)

คน

36

“ ” ตามตวหนงสอ คน กแปลวา สตวทมใชสตวเดรจฉาน อยางนก คอยยงชว ถาจะมองกนในแงน, หรอจะมองกนในแงของชววทยาวา คนคอ

สตวทววฒนขนมามากแลว กวาจดเรมตนของสงทมชวต; นในทางชววทยา จนถงกบครงคนครงสตว แลวกเปนคนตามสมบรณ ตามแงของชววทยาท

บญญตขน โดยคนทเขารเพยงเทานน. แต ทางธรรมะ หรอทางศาสนาน ไมตองการเพยงเทานน; ตองการจะรเรองอกระบบหนง ซงเปนระบบทาง

จตใจ วา ความเปนคนนนหมายถงภาวะของจตใจ ตลอดถงคณคาทมาก เปนพเศษของจตใจ ไมใชของรางกาย; ฉะนน เราจงมความหมายของคำวา

คน นตางๆกน... “ ” คำวา คน ถาในทางธรรมะ อาจจะเลงไปในทางภาวะอนแทจรง

“ ”ของสงทเราเรยกกนวา คน ; ดงนนอาจจะหมายถงการจมปลกออแออย “ ” ในกองทกข ทสตวชนด คน นนจะจมอยไดอยางไร. ความเปนคน ใน

ความหมายน กคอ จมอยในกองทกข ทเขาไมรจก มองไมเขาใจ แลวกไมอยากจะออกจากกองทกข; นคอ คน ธรรมดาสามญทสด ทเราเรยกกนวา ปถชน.

(โมกขธรรมประยกต: ๒๕๑๙, – ๑๘ ๑๙)“ ”คน ใน ภาษาธรรมดา เรากหมายถงคนๆหนง มกายกบใจ เปนคน

หนง; แตในภาษาธรรมะ อนลกซง คำวา “ ” คน หมายถงความโง. ความยด มนสำคญผดวาฉน วาคน คนคอผลตผลของมจฉาทฏฐ, หรอวาความเหน

ทยงไมตรง เขาใจวาเราเปนคน นอยาเอาไปปนกน. คนในทางฝายฟสกส หมายถงรางกาย ทยาววาหนงน มความคดนกไดน; แต คนทางฝาย spiritualism

หมายถง ความเขาใจผด ทเรยกวา อปาทาน วามตวฉน มคน นนเปนมายาอยางยงเลย.

(เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๓๒๕)

มนษย

คำวา มนษย นตองมความหมายวามจตใจสง; อยางนอยทสดกตองม จตใจสงกวาธรรมดา กวาสตวเดรจฉาน หรอวาคนปาทเปนสกวาคน. มนะ

แปลวา ใจ, อษยะ แปลวา สง ใจสงกได. หรอวาเหลากอของผมใจสงกได. ใหถอเอาความหมายของคำวามนษยอยางน; ถาใจยงตำ กยงไมเปนมนษย

ยงเปนคน ในระดบเดยวกบสตว ในความหมายอยางเดยวกบสตวเดรจฉาน, ถาเปนมนษยกตองมใจสง.

(เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๓๙๙)เปนมนษยใหเปน น หมายความวา เปนมนษยชนดทไมเปนทกข, เปน

– มนษยชนดทไมมตวก ของกใหเปนทกข. (วสาขบชาเทศนา, ๒๕๒๕: ๑๙๖)

37

ถาเปนมนษย หมายความวาใจสง และสงไปในทางทจะดบทกข จะ หมดทกข จะสนทกข จะทำความดบทกขใหได คอนพพาน นเปนจดหมาย

ปลายทางของมนษย. ทน คนในโลกเวลาน ฉลาดแตในทางทจะทำใหตรงกนขาม ใหไป

เสยอกทางหนง ไมตรงไปยงจดหมายปลายทางของมนษย. การศกษาเลา เรยน การคนควา การประดษฐ การผลตทเปนความเจรญของมนษย ใน

ยคปจจบนน ในโลกน เปนไปแตในทางทตรงกนขาม, คอไมไปตามความมงหมายของมนษยทแทจรง. ฉะนน เราจงไมเรยกคนในโลกเวลานวามนษย

“ ” เราเรยกวา คน ดกวา(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๔๓: – ๔๑๑ ๔๑๒)

เวลา

เดยวนทกคนรจกเวลากนในฐานะทนากลว หรอเขาสงสอนกนวามนมคา, คำวาเวลาน มนมความหมาย ภาษาคนงายๆกบภาษาธรรมอนลกๆท

โงทสด ก คอ ภาษาคนทพดวา กลางคนกบกลางวนตางกน. แตถาเราดใหด กลางคนกเวลา กลางวนกเวลา; ฉะนนกลางคนกลางวนกเหมอนกนแหละ

อยามาหลอกเราวาตางกน นเรยกวารจกคำวาเวลาลกกวาธรรมดาหนอย. ทน เวลา ในภาษาธรรมดาภาษาโลก กเชนแบงเอาสงทพอจะรจกได.

เรองการหมนของดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดาว ของโลกเอง แบงเปนเวลาๆเวลา, เอานาฬกาเปนเครองวด นเปนตน. เวลาอยางนกยงเปนเรอง

เดกๆ เวลาในภาษาคน เปนป เปนเดอน เปนวน เปนชวโมงน เวลาตามบญญต, แลวกเหนวามนกเลอนไปๆอยางดกวาทำใหคนมนแก คอมนใกลความแตกดบเขาไป.

แตเวลาในความหมายลกซง มนหมายถงจด ๒ จด ระหวาง ๒ จด คอ จดทเกดความอยาก กวาจะถงจดทสมความอยาก นนแหละคอเวลา. เรา

เกดความอยากเมอไรถอเปนจดตงตน, แลวกตองกระวนกระวายอย ดวย ความไมไดหรอยงไมไดตามทตวอยาก จดทไดตามทตวอยาก นน เปนจด

หนง; ระหวาง ๒ จดน คอเวลาทแทจรงในความหมายทางธรรมะชนสง, เวลานมนกด ขบกดมนษย กดกนมนษย รวมทงตวมนเอง. ในบาลคมภรมวา

เวลานกนมนษย และตวมนเอง ระหวางความอยาก เกดความอยาก กวา จะถงความสมอยากนน มนกด มนกดเอาเจบปวดตลอดเวลา แลวตวมน

เองกกรอนไปๆกรอนไป. เวลากนสรรพสตวกบทงตวมนเอง ธรรมะชวย กำจดความอยากเสย พอเราไมอยากเทานนแหละ เวลากกดเราไมได คณ

ไปคดดซ เราเปนทกขอย เพราะเราตองการอะไรอยางหนง และยงไมได ตามทตองการกเกดเปนเวลาทกดเรา และกดตวมนเอง. ฉะนนปญหาจะ

หมดไป เมอเราไมตองการอะไร, เมอเราไมตองการอะไร เวลานนเวลา ไมม เวลาไมมสำหรบเรา; ฉะนนเราจงสบายทสดเมอเราไมตองการอะไร

38

เพราะวาเวลาไมกดเรา. นความหมายของเวลาในภาษาธรรมลกละเอยดนะ, เปนปญหาททำใหตองเกดธรรมะหรอเกดศาสนา ธรรมะหรอพระเจากตาม

จะชวยเราไมใหถกเวลากดกน, กเพราะชวยทำใหเราหมดความอยาก ไม มความอยาก ไมตองการอะไร. นเรยกวาเวลาในภาษาธรรม.

(ใจความแหงครสตธรรมเทาทพทธบรษทควรทราบ, ๒๕๒๘: ๓๘๑ - ๓๘๒)

‘ ’ เวลา อยางภาษาคนอยางน เขาเอาวตถภายนอกเปนหลกเปนเกณฑ เชน พดวาเวลากลางวน เวลากลางคน กคอเอาดวงอาทตยเปนเกณฑ

เหนดวงอาทตยกเปนกลางวน ไมเหนดวงอาทตยกเปนกลางคน... เมอเขาใจถกตองในภาษาธรรม กจะเหนไดวา ตวเวลามนเปนสงท

ไหลไปเรอยไมเปนขยกๆ ไมเปนขนๆ ตอนๆ เหมอนความรสกของคน เปนแตกระแสแหงนามธรรมอนหนงทไหลไปเรอย

(ภาษาคน - ภาษาธรรม : ๒๕๓๗: ๒๓๑)

— — — เกด แก เจบ ตาย

เรองนกสอนกนผดๆ คลายๆกบวา ไปตพระพทธเจา วาพระพทธเจา สอนวาเรามความเกด แก เจบ ตาย เปนธรรมดา เราไมลวงพนความเกด

แก เจบ ตายไปได นเปนคำสอนทผด, เปนความโงเขลา ไมเขาถงความจรง ทพระพทธองคทรงสอน คอความเกด แก เจบ ตาย จะไมม ถาเราไมยดถอ

เอามาเปนของเรา. ตอเมอเราไปยดถอ, ไปรบเอามาเปนของเรา มนจงจะ เกดความทกข และมปญหาขน. ถาเรามความเฉลยวฉลาด ไมยดมนถอ

มนตวตน, ไมรบเอาความเกด แก จบ ตาย มาเปนของตน มนกไมมความ เกด แก เจบ ตาย.

(ใครคอใคร, ๒๕๒๖: ๓๙๕)

สงสารวฏฏ

คำวา “ ”สงสารวฏฏ แปลวา วงกลมแหงการทองเทยว. วฏฏะ แปลวา วงกลม; สงสาระ แปลวา การทองเทยว. วงกลมแหงการทองเทยว กคอวงกลมแหงการเวยนวายของสตว. ในภาษาไทย

เราชอบเรยกคำๆนกลบกน เปน วฏฏสงสาร. ... เมอพดถงสงสารวฏฏ หรอวฏฏสงสารกตาม ตองหมายความวาเรา

กำลงพดถงสภาพ หรออาการทสตวหมนเวยนไปในวงกลมของสงทเรยกวาวฏฏะ... สรปความวา กเลส กรรม และผลกรรม ๓ อยางนเปนวงกลม:

- เมอมกเลส กเปนเหตใหอยากทำกรรมชนดใดชนดหนง,- เมอกระทำกรรมชนดใดชนดหนงลงไปแลว กมผลของกรรม,

39

- ผลของกรรมนน ไมอาจจะหยดกเลส แตจะสงเสรมกเลส หรอ กอใหเกดกเลสอยางใดอยางหนงขนใหม กเลสนนจงยงคงม

อยตอไป เพราะฉะนนจงยงมการกระทำกรรมอก และมการ “ ”รบผลของกรรมอก วนเปนวงกลมอยางน นเรยกวา วฏฏะ .

(หลกปฏบตทสำคญในพระพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๑๓๔ - ๑๓๕)

ชายหญง

คำวา ชาย หญง นถาภาษาคน กคอเรองเพศทตางกน. ในภาษาธรรมกหมายถงหนาท ทมนแบงกนคนละอยางคนละครง เพอความสมบรณ; ฉะนนชายกบหญงจะทำหนาทเหมอนกนไมได. เดยวนโลกกำลง

เปนบาเปนหลง ทจะใหผหญงทำอยางเดยวกบผชาย ชวยคาใชจาย ชวยหา รายได มนกไมเปนหญงเปนชาย, เปนกะเทยหมดทง ๒ ฝาย. ฉะนนผหญง

กตองทำหนาทถกตองตามความหมายของเพศสตร, ผชายกถกตองตาม ความหมายของเพศบรษ ซงมนไมเหมอนกน. ตอเมอมนมารวมกนเขา

แลวมนจงจะสมบรณ. (ใจความแหงครสตธรรมเทาทพทธบรษทควรทราบ, ๒๕๒๘:

๓๗๙)

การสมรส

คำวา สมรส, สมรส ภาษาธรรมดาหมายถงการทแตงงานกนระหวางชายหญง. แตคำวา สมรสในภาษาธรรมนน เขาถอวา พอใจตรงกน ระสะ

แปลวา พอใจ หรอ ยนด, สะมะ แปลวา เสมอกน เทากน ตรงกน, สมรส จง แปลวา มความพอใจตรงกน, ตรงเปนอนเดยวกน; นนแหละคอการสมรส

ในภาษาธรรม. เพยงแตจบตวมาแตงงานกนตามพธรตองนน ถาเกดความ พอใจไมตรงกน มนไมเปนสมรสดอก เดยวมนกกดกน, คดดเถอะ กระทง

วาแตงงานแลวสมรสกนแลว เดยวมนกกดกนดอก เพราะวาความพอใจความตองการมนไมตรงกน. คำวา สมรส ทแทจรง มความรตรงกน ม

ความตองการตรงกน ปฏบตตรงกน อะไรๆกตรงกน เรยกวาสมรส ในภาษาธรรม แลวเรากสมรสชนสง, สมรสกบพระเปนเจา สมรสกบพระพทธ

พระธรรม พระสงฆอะไรกได, ในเมอเราทำใหจตใจของเราตรงกนเปน อยางนนเหมอนกน นนแหละ คอสมรสในภาษาธรรม สมรสกบพระ

นพพานกได, สมรสกบพระเจากได นความหมายในภาษาธรรม.(ใจความแหงครสตธรรมเทาทพทธบรษทควรทราบ, ๒๕๒๘: ๓๗๙)

คชวตทแทจรง

40

มรดกท ๑๕๗: คชวตทแทจรง คอธรรมะทปฏบตอยางถกตอง อยกะเนอกะตว ชวยใหรอดชวต และปราศจากปญหาทงปวง; มใชคกนคนอน

ซงมการกระทำอนสงเสรมกเลส และสรางปญหาผกพนขน นานปการ โดยมการกระทบ ฮอแฮกนอยเปนประจำ ซงจะตองใชธรรมะเปนเครอง

ระงบอกนนเอง. ขอใหรจกสงทอาจจะเปนคชวตไดจรง อยางทผจะไมหวเราะเยาะ.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๓๕)

พอแม

พอแมในภาษาธรรม มนก สงทใหเกดทางสตปญญา, สตปญญาทให เกดอะไรเปนผลขนมา นเปนพอแม. หรอถาจะให ตำกวานนเขามความ

หมายอกชนหนงวา ททำใหเกดเรองนนคอ พอแม คอความโง กได. คนบางคนเกดมาจากพอแมคอความโง คออวชชา, คนบางคนมนเกดมาจาก

พอแม คอสตปญญา หรอความเฉลยวฉลาด. แตเราหมายถงวาพอกคอพอ แมกคอแม เปนเพศหญงเพศชายใหเกด มนเกดแตรางกายเทานน. ทนเกด

ทางจตใจ เปนคนอยางไร ดหรอชว โงหรอฉลาด, นนมนเปนอกเรองหนง มนใหเกดอกทหนง. ถาวาความโงใหเกด อวชชาใหเกด กเกดเปนคนโง,

สตปญญาธรรมะใหเกด กเกดเปนคนฉลาด. การทจะเกดใหมจากธรรมะ จากศาสนา จากพระเปนเจา จากอะไรกตาม มนเกดใหมดวยความฉลาด,

ดวย พอแม คอธรรมะ นนเอง, ความฉลาดนนเอง, ม พอแมอยางนซ จงจะเรยกวามพอแมในภาษาธรรม. ถาพอแมอยางสตวทว

ไป แมแตสตวเดรจฉาน กมพอแมอยางนน มนไมมความหมายอะไร มนเพยงแตเกดทางรางกาย.

(ใจความแหงครสตธรรมเทาทพทธบรษทควรทราบ, ๒๕๒๘: ๓๘๐ - ๓๘๑)

เพอน

” ” คำวา เพอน ภาษาชาวบาน ภาษาโลกๆ นเรยกวา เพอนวาเกลอวา นนนกนตามทใชกนอยเรยกวาเพอน คนททำอะไรถกใจตนกเรยกวาเพอน

แตเพอนหรอสหายหรอมตรในภาษาธรรมะนนหมายถงธรรมะโดย เฉพาะอยางยงคอธรรมะททำความพนทกขให ระบชอลงไปวา อษฎางคก

มรรค หรออฏฐงคกมรรค น พระพทธเจาทานตรสวาวาเปนกลยาณมตร อยางยงของคนทกคน คำวา เพอนในภาษาธรรมะ หมายถง

อรยอฏฐงคกมรรค มองคแปดประการ สมมาทฏฐ สมมาสงกปโป ฯลฯ ดงน เปนตน นคอเพอนในภาษาธรรมะ

(ภาษาคน - ภาษาธรรม : ๒๕๓๗: ๔๔)

41

ศตร

“ ” คำวา ศตร ศตรในภาษาโลก ภาษาคนกคอ คนทเราเกลยด และ คนทกำลงตองการทำอนตรายเราเรยกวา ศตร

แตคำวาศตรในภาษาธรรมะนนหมายถงจตใจของตวเองทตนตงไว ผดๆ จตใจของตวเอง และตนเองนนแหละตงมนไวผดๆ นนแหละคอศตร

จตทเราตงไวผดๆ นนแหละคอศตร ไมใชคนนอกตวเราไมใชคนทอยนอก ตวเรา เหมอนทชาวบานเขาเรยกกนวาศตรนน มนศตรภาษาคน ศตร

ภาษาธรรมะ คอ จตทตงไวผด เมอใดจตตงไวผด เมอนนมศตร และเกด อยในใจ เกดขนในใจ เกดจากจตใจ มศตรอยในอกในใจ เมอใดจตนนตง

ไวถก ประกอบไปดวยธรรม เมอนนไมมศตร มมตร(ภาษาคน - ภาษาธรรม , ๒๕๓๗: ๔๔)

42

๕.

โลก

โลก

ถาพดโดยตวหนงสอ คำวา โลกๆ น มนแปลวา ของท แตกได และ แตกแน; นเรยนภาษาเทานน. ภาษาบาล คำวา “ ”โลก น แปลวา สงทแตกไดและแตกแน. เราเคยนกอยางนนกนหรอเปลา? พอคดวาโลกจะ

แตกน กกลวดวยความโง จนทำอะไรไมถก.(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๒๕)

ในพระบาลมกลาว อยางน วาโลก วาเหตใหเกดโลก วาความดบ สนทของโลก วาทางใหถงความดบสนทของโลกนน, ทง ๔ อยางมอยใน

รางกาย ทยาวประมาณสกวาหนงเทานน มสญญาและใจดวย คอยงเปนๆ ยงไมใชตายไมใชตายแลว. ถาตายแลวไมมโลก หรอไมมทกอยางนในรางกายทตายแลว; แตในรางกายทเปนๆ น มน มโลก มเหตใหเกดโลก คอกเลสตณหา, มความดบแหงโลก คอความดบแหงกเลสตณหา, มทาง

ใหถงความดบแหงโลก คอการประพฤตพรหมจรรย เพอดบกเลสตณหา. ( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน ๒ ) , ๒๕๒๙: ๗๓)

ภาษาธรรมดา โลกกคอแผนดนน, เปนภาษาพดของคนธรรมดาสามญทวไป. คำวา โลก กคอแผนดนน; แตถาภาษาธรรมะ นน พระพทธ

เจาทานตรสวา อารมณหรออายตนะภายนอกนนแหละคอโลก, ตามท มนมาปรากฎแกตา ห จมก ลน กาย ใจ ของเราอยางไร; มนจงตองมตา ห

จมก ลน กาย ใจ ดวย แลวมอารมณมากระทบ คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณดวย มากระทบกนเขาแลวจงจะเปนโลก. ถาไมม การกระทบ ไมมความรสกแหงการกระทบแลว โลกนมนไมม.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน ๒, ๒๕๒๙: ๗๑ - ๗๒)

โลกมอย ๓ โลก. โลก ๓ โลกน; (๑) โลกภายนอกทสดเขาเรยกวา โอกาสโลก กคอ

แผนดนน, เนอแผนดน ตวแผนดน อะไรๆ ทมอยในตวแผนดน นเขาเรยกวาโอกาสโลก; ไมคอยมเรองลกซงอะไร. (๒) ทนโลกถดเขาไปกคอ

สตวโลก – โลกของสงมชวต ทมนอาศยอยบนแผนดน; อยาเอาไปปน กนเขา : ตวแผนดน เรยกวา โอกาสโลก,, ตวสงมชวตทอาสยอยในแผน

ดน เรยกวา สตวโลก. (๓) ทนอนท ๓ เรยกวา สงขารโลก คอโลกแหงการปรงแตง; อนนละเอยดมาก ลกซงมาก, ละเอยดยากทจะเหน; คอวา

การปรงแตง สภาพการปรงแตง อาการแหงการปรงแตง ทมนมอยใน โลกแผนดนและสตวโลกทมชวตนนเอง : ตวแผนดนลวนๆ นกมการ

ปรงแตงซงกนและกนอย จนเปนโลกเปนแผนดนอย, และกำลงปรงแตงอย เพอเปนโลกแผนดนอย หรอเปนตอไป; สภาพของการปรงแตงน มอย

ในโลกแผนดน. ทน โลกหมสตวทมชวต มนกมการปรงแตงอนละเอยดยง ขนไปอก ในหมสตวทมชวต เปนคน, มนษยนกได เปนสตวเดรจฉานกได,

ลงไปถงตนไมกไดเพราะมนมชวตเหมอนกน; การปรงแตงในสงทม ชวตอยางน กจะเรยกวา – มสงขารโลก โลกแหงการปรงแตง, เชนเดยว

กบมในแผนดนโลก. ไดเปน ๓ โลก : ... โอกาสโลก – โลกแผนดน; สตวโลก – โลกสงท

มชวต; สงขารโลก – โลกแหงการปรงแตงทมอยตลอดเวลา ในโลกทงสองนน, จะเหนไดวาเปนโลกซอนเรน เปนโลกลกลบ เปนโลกซอนเรนอยในโลกทหนงกบโลกทสอง. นเรยกวาโลก, มนกจะหมดกนเทาน; แลวก ดทสำคญทสดกวา ทงหมดนเปนธรรมชาต โลกแผนดนกเปนธรรมชาต, โลกหมสตวกเปนธรรมชาต, โลกแหงการปรงแตงๆ เปน

สงขาร เรยกวาสงขารนกเปนธรรมชาต; ดใหเหนวามนเปนอยางไร มนอยกนอยางไร, ในธรรมชาตทหยาบกม ทละเอยดกม ละเอยดทสดกม, ดใหรจก.

ใหเหนธรรมชาตทโลกทกโลกกได ทงทเปนภายใน ทงทเปนภายนอก. ไอดน นำ ลม ไฟ เนอ หนง รางกายแทๆ นมนกเปน โอกาสโลก; ไอชวตจตใจในรางกายน มนกเปน สตวโลก, ไอการปรงแตงทมน

ปรงแตงอยในรางกายน เชนปฏจจสมปบาท นกเรยกวาสงขารโลก; ฉะนน ในเราคนเดยวนกมทงโอกาสโลก สตวโลก และสงขารโลก. เหนใหชด

วามนเปนโลกอยอยางน มลกษณะอาการตามปกตของมนอยางน, แลว จะตองมการจดการอยางไร ควบคมอยางไร จงจะไมเปนทกขขนมา; จง

บอกวาใหเหนมนตามทเปนจรง. ใหเหนธรรมชาต กคอเหนความเปนเชนนนเองของธรรมชาต.

(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: – ๒๔๑ ๒๔๓)

วกฤตการณ วกฤตการณกคอความยงยากลำบากระสำระสายเดอดรอน หา

ความสขไมได, เกดจากการวปรตของคนในโลก, ...ความวปรตของคนในโลกนพอทจะแบงได

ออกเปน ๒ ชนด หรอ ๒ ระยะ หรอ ๒ ระดบ คอระดบคนในโลกทคมกนเขาเปนสงคม, เปนการกระทำของสงคม คอคนมากๆ น อยางหนง. แลว

เปนวกฤตการณเพราะ วปรตของคนแตละคนๆ หรอบคคลแตละคน นกอยางหนง, เรยกวา วกฤตการณนมาจากสงคมโลกกได, มาจากบคคล

แตละคนๆ กได; แตแลวทงหมดนน มนมาจากความวปรตในทางจตใจของคนอกทหนง.

...จดตงตนมนอยทความผดพลาดเกดขนในจตใจของคน, จดตงตนอยท จตใจทผดพลาด มนเปนกเลส, แลวกสรางคนทวปรตขนมา,

แลวคนวปรตทงหลายกสรางโลกทวปรตขนมา; นคอปฏจจสมปบาทแหงวกฤตการณทงหมดทงสน.

... ความวปรตเปนเรองของอวชชา มจฉาทฏฐ เปนพญามาร เปน ซาตานมารราย มนอยฝายนน, เดยวนกำลงครองโลก กำลงจดโลก,

เปนตนเหตแหงวกฤตการณในโลก.... กสรปความสนๆ วา วปรตของคน วปรตของคนแตละคนน

เพราะไดรบการอบรมผดมาแตออนแตออก ใหบชาความเอรดอรอยจนเกดเหนแกตว, มความเหนแกตวเปนชวตจตใจ.

... วกฤตการณของสงคม สรปอยทความกาวหนาทางวตถ ทาง วชาการ ทางประดษฐ คดคนอะไรตางๆ ทางวทยาศาสตร, เปนเรองทาง

วตถทงนน แลวทำไปเพอสนองกเลสทงนน. คำวา สนตภาพเลยกลายเปนปญหา; สนตภาพของใครมนกหมายถงผนนไดตามใจตว. ประเทศ

ไหนมอำนาจมาก กวาสนตภาพคอการทเราไดตามทเราตองการ จงจะเปนสนตภาพ, ไมอยางนนไมยอม. วตถกาวหนามากเกนไป จนมนษย

เปนทาสของวตถ เรยกวาวตถนยม, นยมแตเรองทางวตถ ความถก ความจรงอะไรกเอาวตถเปนหลกเปนเกณฑ ใครมวตถอะไรมาก ก

เรยกวาคนดคนอะไรไปเสยอยางนน. นมนก จะนำโลกไปสมคสญญ ...เหนแกประโยชนของตนจนฆาผ

อนไดงายๆ เหมอนฆาสตวตวเลกๆ. .. มแตการตอสแยงชง นคอวกฤตการณหรอเหตใหเกดวกฤตการณในโลก.

(สนตภาพของโลก, ๒๕๔๑: – ๕๔ ๗๗)

วฒนธรรมนำจม ยงมวฒนธรรมประหลาดๆ ทอาตมาจะเรยกวาวฒนธรรมนำจม. คนปา

คนดอยทแรกโนนไมรจกนำจม เอาเนอยางแลวกกนได, ตอมามนเผอญไปเกดรจกนำจมเขา; เดยวนมนกมนำจม. ดซมนเหมอนกบคนบา จนจมกบเขาไมถก; นำจมนมนมากเหลอเกน จนไมรวาอนไหนจะจมอนไหนน; อยางนจะเรยกวาวฒนธรรมนำจม ซงกำลงนยม กำลงกระทำ มนสงเสรมโมหะ. ทน การแตงรสแตงสทไมจำเปนในอาหาร ของ

หวานกดของคาวกด ไมรจะไปใสสลงไปทำไม; แลวมนไมปลอดภยดวย. สบางอยางกเปนอนตราย แลวมนเปนเรองของคนโง มนจงเตมสลงไป

ในนำทดม หรอวาในของหวานในของคาวกสดแท นเรยกวาแตงส, กระทงแตงรสใหมนหลอกมากขน กเปนไปเพอโมหะ นเปนเรองตงตน

แรกเรมเดมท. นตอไปมนกยงสงเสรมมากขนไป โดยสวนใหญน เราทำลาย

ความสมดลของทกอยาง, ของรางกายของอะไรตางๆ. แตทวาทำมาก ทำลายมากกคอความสมดลของธรรมชาต พนแผนดนนจะตองมตนไม

เทาไร มนำเทาไร มทงนาเทาไร มอะไรเทาน; เราทำลายความสมดล

ของสงเหลานหมดดวยโมหะและกำลงเดอดรอนเหลอประมาณ ทกคนหรอวาทกประเทศ.

(เมอธรรมครองโลก , ๒๕๒๓: ๑๒๖)

เฟอแลวกมสำนกคนควาทเฟอ เดยวนสำนกวจยอะไรกนนมากและ

เฟอ; แลวกไมเหนมอะไรทแกไขได, มแตเสยเวลาเสยคาใชจายนมนมากขน. มการศกษาเฟอ คอไมศกษาสงทควรจะศกษา ใหเดกๆ ไป

ศกษาสงทไมตองศกษากได กยงเปนโมหะมากขนทกท; คอวาทำสงท ควรจะทำนนทำไมถก แตไปเกงในสงทไมตองทำกได.

(เมอธรรมครองโลก , ๒๕๒๓: ๑๒๖)

ตำรากเฟอ เดยวนไมมทกองแลวตำราเลมทจำเปนจรงๆ ม ประโยชนจรงๆ นนกยงหายาก, มนมสวนทเฟอทเกนเขาไปปนเสยเรอย.

หนงสอกเฟอ หนงสอพมพกเฟอ ทพดวาไมมกระดาษจะพมพ. หนงสอ พมพอานกนน อาตมาวายงด เพราะวาทำออกมาเฟอเปลาๆ ทเหนๆ

อยน หยบหนงสอพมพมาสกฉบบแลวมาดเถอะ ตรงไหนมนจำเปนบาง?(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๑๒๗)

วฒนธรรมเฟอ ไปในทางทจะตามใจเนอหนง ตามใจกเลส. สวนวฒนธรรมทควบคมกเลสอยางเครงครดเหมอนสมยกอนนนไมเอา. นโดยเฉพาะอยางยงวฒนธรรมสำหรบคนวยรน, คนหนมคนสาววยรนน

ทงวฒนธรรมทแทจรง ไปมวฒนธรรมเฟอ. คนแกกมวฒนธรรมเฟอ; ยงไปตามกนฝรงเทาไร ยงมวฒนธรรมเฟอมากขนเทานน.

(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๑๒๗)

ทน ศลปกเฟอ ไปดแผนกศลปะทเขายกยองกนนกหนาแหละ มแตเรองเฟอหมายความวาเอาไปทงเสยใหหมดนนกได; มนษยไมเดอด

รอนอะไร แลวยงผาสกหรอสงบยงกวานนอก.ศลปทมประโยชนแทจรงมนอยมาก มแตทเสยเวลาทงนน แลวม

หนำซำยงประดษฐใหมนมากขน. ศลปยงใหมเทาไร ยงเปน modern art, เปน abstract เทาไร มนยงเสยเวลาเปลาๆ มากขนเทานน. นเรยก

วาศลปมนเฟอ; แลวกยงบญญตใหมนลกเขาไป คอใหมนบาลกเขาไป จนคนธรรมดาดไมออกวาเปนศลป. ตองไปศกษาตามแบบของเขาให

มนบาลกเขาไป จงจะดภาพนนออกวาเปนภาพศลปะ. นมนเสยเวลา มหนำซำมนเปนการสงเสรมโมหะ.

(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๑๒๗-๑๒๘)

ววฒนาการววฒนาการ; หมายความวา เมอกอนนมนไมม เดยวนมนมขน.

อยางนกเรยกวาววฒนาการขนมา จนกระทงมากเกนไป กแปลวา รกรงรงเตมไปหมด.

คนทเคยเรยนรภาษาบาล ยอมรมาดแลววา คำวา วฑฒ ตวน คำ นในความหมายน มนแปลวา รก; ไมไดแปลวาดหรอชวโดยเฉพาะ แปล

วารกกแลวกน รกดกได, รกชวกได. นคอ “ ”วฒนะ แปลวา หนาแนนขน มา คำวา ว นแปลวา แปลกๆ ตางๆ กได แปลวา วเศษ กได แปลวา ฉบ

หาย หมดกได คำวา ว ทเปนอปสรรค ตวน แปลไดหลายอยาง. เมอเอา มาตอกนเขาเปน ววฒนาการ; ปญหามนกเกดขนวา มนจะรกไปในทางด

มแตความสขความเจรญ, หรอวามน จะรกไปในทางแปลกๆ หรอมนจะรกไปในทางทจะนำมาซงความวนาศในทสด. ขอใหเขาใจไวดวย.

(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๔๘)

ววฒนาการน ถาปราศจากธรรมะควบคมแลว ววฒนาการนนจะเปนไปเพอวนาศนาการ. “ ” คำมนกคลายๆกน ววฒน นแปลวา งอกงาม

ขน เจรญขน หนาแนนขน. แตถาไมมธรรมะควบคมแลว มนกเปนไป เพอความวนาศของมนษย หรอของโลกกสดแท; เราจงเอามาเปนคำค

“ ”กนวา ววฒนาการเพอวนาศนาการ . และใหหวขอสำหรบจะพจารณา กนวา ถาธรรมะไมครองโลก หรอครองแตนอย หรอครองแตระยะใด

ระยะหนง, อยางนแลวววฒนาการทงหมดจะเปนไปเพอวนาศ; ไมวา ววฒนาการของอะไร ผลทเกดขนมา กคอวา มนกจะไหลไปสความ

วนาศ, คอจะรกหนาขนดวยความทกข ความรอน ระสำระสายในโลกน.(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๕๐)

ปลาใหญกนปลาเลก “ ” เขาเอาขอทวา ปลาใหญกนปลาเลก น เปนเรองถกตอง กยอม

หมายความวา ใครมอำนาจ มวาสนา มมอยาว กกอบโกยได ไมมความผดพลาดอะไร; เพราะมนเปนธรรมชาต ทปลาใหญจะตองกนปลา

เลก เปนการถกตอง เปนการยตธรรม ตามธรรมชาต. ฉะนนการทนาย ทนเอาเปรยบกรรมกรนถกแลว ไมเสยศลธรรม ไมเสอมศลธรรม.

อาตมาเหนวา อยางนมนไมจรง พดเขาขางตว พวกนายทนพด; ถาเปนนายทนกบกรรมกร. มนเปนเรองของปลาอนธพาลโหดราย เทา

นนแหละ ทจะกนปลาอน แลวไมตองกนปลาเลก. มนกนปลาทโตกวา มนกม ปลาแรดทเลยงไวทนน ตวโตยาวตงแขน ไมกนปลาหางนกยงตว

เลกๆ, ไมกนปลาอะไรเลยสกอยางเดยว; ปลาแรด ทบานนเรยกปลาเมน. ฉะนน ไมจรงแลว ทวาปลาใหญจะตองกนปลาเลก. ไปดกได มนอยกบ

ปลาทกปลา กระทงปลาหางนกยงตวเลกๆ ทวายนำไมคอยจะได ไมเหนปลาแรดกน.

แตถาปลาอนธพาล อยางปลาออสการน มนกนตะพด, กนปลา ทองตวโตเทาๆ ตวมน มนกกน. ปลาออสการมนเปนสนดานอนธพาล.

“ ” อยาพดวา ปลาใหญกนปลาเลก ไมถก; มนปลาอนธพาลกนปลาทออนแอตางหาก, ปลาปรนฮา(Piranha) ทแมนำอเมซอนนน มนกนววกนควายทงตวโนน, ปลาปรนฮาตวเทาฝามอน มนกนววกนควายทงตว หรอปลาฉลาดบางชนดกนปลาวาฬกม. “ฉะนนทวา ปลาใหญกนปลา

เลกน ไมใชเรองถกตองสำหรบอางเปนความยตธรรม แตเปนเรองของ นายทนอนธพาล ทจะกอบโกย.

ฉะนนเราเหนวา คาทางศลธรรมมนเปลยนไปทนท ถาใครจะมาถอวาปลาใหญกนปลาเลกนนเปนความยตธรรม. นโลกไมมความสงบ

มนยงไกลตอความสงบ ไมใชโลกของพระศรอารยอยางทวาเมอตะกวา ทกคนเปนมตร, ทกคนเปนมตร ศรอารยเมตไตรย คอเปนมตรอน

ประเสรฐสด ในระหวางกนและกน เรยกวาศาสนาพระศรอารย.(เมอธรรมครองโลก, ๒๕๒๓: ๕๐๔-๕๐๕)

วตถนยม สำหรบสงทเรยกวาวตถนยมน เปนคำบญญตซงมความหมายมาก

แตกกวางพอทจะเขาใจผดได. บางคนอาจจะคดไปวา เราจะตองเนองอยดวยวตถ, จะเวนเสยจากวตถไมได, ความคดอยางนกมสวนถกอยางมาก. แต คำวา วตถนยมนน หมายถงลมหลงในรสอรอย อนเกดจากวตถ. เมอพดถงรสอรอย กเปนสงทเกดไดจากวตถ, และจากอวตถ. คอไมใชวตถ, คอเรองทางจต หรอทางนามธรรม, หรอเรองทางธรรมโดยเฉพาะ, หรอแมแตเรองของการทำลายวตถเสย กเรยกวา อวตถดวยเหมอนกน.

เพอทจะเขาใจเรองวตถนยมไดด, เรากควรจะระลกถงคำบางคำในพระพทธศาสนานเอง, คอคำคทมอยวา, กามสขลลกานโยค กบ อตตกลมถานโยค, กามสขลลกานโยค คอการยอมตนใหจมลงไปใน

กาม ซงมรสอรอยตามแบบของกาม, สวนอตตกลมถานโยคนน เปนไปในทำนองทจะประชดกาม, จงทำลายวตถอนเปนทตงแหงกามเสย, ทำลายอวยวะอนเปนทตงแหงความลมหลงในกามเสย, มนจงตรง

กนขาม. สวนพทธศาสนานน พระพทธองคทรงระบ มชฌมาปฏปทา, คอไมเขาไปของแวะกบของทงสองอยางนน, อยตรงกลาง, อาศยวตถบางในทางทควร, อาศยการบบคนรางกายอนเปนทตงของความลมหลงในวตถบางตามทควร, อยางนเรยกวาอยตรงกลาง. และขอนเองเปนเหตใหเราจบหลกพระพทธศาสนาไดอยางหนงวา, ตรงตามทพระพทธองคตรสวา, ไมมอะไรทควรบญญตลงไปไดโดยสวนเดยว คอจะไมถอวา

อะไรด อะไรถก โดยการบญญตลงไปโดยสวนเดยว, จกตองมขอแม หรอเหตผลประกอบ เปนรายๆ เรองๆ เปนกรณๆ ไป อยางนเรยกวาอย

ตรงกลาง, วตถนยมจงเปนเรองสดโตงฝายขางหนง, จะเรยกวาฝายซายกได, สวนอวตถนยม หรออตตกลมถานโยค กเปนไปสดโตงขางหนง, ซงจะเรยกวาฝายขวากได, มชอบางชอเรยกลทธน หรอคำคๆ นวา

อาคารหปฏปทา และ นชชามปฏปทา อาคารหปฏปทา กหมายถง กามสขลลกานโยค, แตในทนเรยก

อาคารหปฏปทา, การกระทำหรอการปฏบตทเปยกชมเกนไป, นชชามปฏปทา, คอการปฏบตทเผาไหมแหงแลงมากเกนไป. ชมเกนไป

กไมไหว แหงเกนไป หรอเผาไหมไปเลยกไมไหว จะตองอยในระดบกลาง. อาคารหปฏปทา, ในทนคอวตถนยม, หลงใหลในรสอรอยของวตถ. สวนนชชามปฏปทา, กอยากจะเผาใหหมดไปเสยทเดยว, กเลย

ไมไดอะไรอกเหมอนกน ถาได กจะเปนความทถกเผาแหงไปเทานน. ดงนน พทธศาสนาจงไมใชของเปยกชมเกนไป, และไมใชของแหงจน

ไหมไปทเดยว, ยอมจะอยในระดบกลางอยางน. อกอยางหนง วตถนยมนเรยกกนทวๆ ไปวา โลกกายตะ ของ

จารกวาก, เจาลทธชอ จารกวากะ บญญตลทธทำนองโลกายตะนขน. เปนไปสดโตงในทางวตถนยม, เปนตนตอของความคดทวา ความ

สมบรณดวยวตถ หรอ กามารมณนนเปนนพพาน, จงไดมความคดทจะสรางสรรค, หรออยางทเรยกสมยนวา คนควา พฒนา กนใหเตมทในทางกามารมณ, ถงจดสดเมอไรแลว จตกหยดเมอนน แลวกเปนนพพาน

ถอเอากามารมณเปนนพพาน นกมอย, ทงหมดนเรยกวาวตถนยม, เปน ตวอยางของวตถนยม ทเอารสอรอยของวตถมาเปนสงประเสรฐสด.

ทนคำวา วตถนยม ยงหมายกวางไปไดกวานน, คอวาเปนผสนใจ แตเรองทางวตถเทานน ไมถอวาเปนเรองอนอกแลว, เลยเอาวตถนน

แหละเปนเครองมอสำหรบบญญตกฎเกณฑตางๆ . พวกนแมแตจะเขยน ประวตศาสตร กเขยนไปในแงทางวตถ เทานน, ไมไดมความรสกหรอ

บนทกเรองเกยวกบจตใจไวดวยเลย. แมจะไมเกยวกบความลมหลงในรสอรอยของกามารมณ, พวกนกยงถกเรยกวา เปนวตถนยมอยนนเอง. คำวาวตถนยมจงมความหมายดงตรงไปยงกลมของวตถ, ถงตววตถเองกได, กฎเกณฑตางๆ เกยวกบวตถกได, ผลทจะเกดขนจากวตถกได,

เรยกวา วตถนยมทงหมด.

(อบรมพระธรรมฑต, ๒๕๔๔: ๑๔๗-๑๔๘)

“ ” คำวา วตถนยม น มหลายความหมาย เราไมมเวลาพอทจะแจกแจงโดยละเอยดทกความหมาย; ฉะนนจงสรปความเอาแตใจความกนด

กวา อยางนอยกสองความหมาย วตถนยมหมายถงหลงในรสของวตถ, และอกอยางหนงวตถนยมกคอ ยดวตถเปนหลก.

ความหมายท ๑ ทเรยกวา หลงใหลในรสของวตถ นน กหมายถง ทางเนอหนงทางรางกายไดรบความสบายสะดวก เพลดเพลน ตรงตาม

ความตองการของกเลส; นกหลงในรสอรอยของวตถ ซงภาษาศาสนา เรยกกนวาเนอหนง หมายถง เนอหนงสำหรบรรสทางเนอหนง.

รสทางเนอหนงกเลยเรยกสนๆวาเนอหนง: ตา ห จมก ลน กาย ใจ, สวนใหญกเลงถงความรสกระหวางเพศตรงกนขาง; ความหลงในรส

อรอยของเนอหนง กเรยกวาวตถนยม. อนนทแทมนกเปนเรองทตงตนมาจากสญชาตญาณ; แตถาสญชาตญาณแทๆ จะไมถงกบหลงในรสอรอย.

ดไดท สตวเดรจฉาน กกนอาหารหรออยดวยวตถ; มนกไมไดหลงดวยวตถ; เพราะความคดมนไมกาวหนา มนสมองมนไมไดเจรญ

มากเหมอนมนษย ไมไดมการศกษาอยางมนษย ไมเปนทาสของกเลสเหมอนกบมนษย. ความรสกทางกามารมณมนอย ชวขณะทเปนฤดสบ

พนธตามกฎของธรรมชาต ชวเวลาเลกนอย. สวนมนษยน มนตกอยใตอำนาจทางกามารมณ หรอทางเพศ

ตลอดวน ตลอดเดอน ตลอดป; นกเพราะวา มนพฒนาโดยธรรมชาตบาง, พฒนาโดยฝมอของมนษยบาง, ททำใหมนษยจมลงไปในรสของ

วตถ อยางทวมหวทวมห หรอยงกวาเปนนจไปเสยอก อยางทกลาวแลว. นเปนความหมายหนงของคำวา วตถนยมในโลกปจจบน.

ทน ความหมายท ๒ ยดวตถเปนหลก นไมตองเกยวกบเรองกามารมณหรอเรองเพศอะไรกได; มนษยไมมปญญาทจะรเรองทางจต

ใจ จนถงกบเอามาเปนหลกเกณฑอะไรได กเลยถอวตถเปนหลก. ใน การทจะแกปญหาตางๆของมนษย มนษยกถอวตถเปนหลกสำหรบแก

ปญหานนๆ. อยางนอยกเขาใจผดครงหนงวาทกอยางนนมแตวตถ กจะแกแตทางวตถ; “ เชนพดวา ถามนษยอมปากอมทองแลว โลกนกไมม

” ปญหาทางอาชญากรรม หรอทางอะไรเปนตน.นกเพราะไมรเรองทางจต; รแตเรองทางวตถ กยดหลกสำหรบจะ

ตดสนหรอแกปญหานนโดยวตถเปนหลก. หรอวาในการบนทกสงตางๆ ไวเปนแบบฉบบสำหรบการศกษาตอไปภายหนา มนกบนทกไดแตเรอง

ทางวตถ หรอตามปรากฏการณทางวตถ. เรองทางจตใจมองไมเหน กไมไดบนทก; แมจะมอยแตกอน กเหนวาเปนเรองครคระงมงายไปเสย. น

เรยกวา ยดถอวตถเปนหลกสำคญในการศกษาในการตดสนปญหา หรอวาในการบนทกสงตางๆ.

(ธรรมสจจสงเคราะห, ๒๕๒๑: – ๓๒๖ ๓๒๘)

การศกษาหมาหางดวน ทนมาดการศกษาของโลก การศกษาของโลกทวโลก ยงอยใน

ลกษณะหมาหางดวน, หยาบคายนกกพดวาสนขหางดวนกได, หยาบคายนกกพดวาพระเจดยยอดดวนกได, มนไมนาดทงนน มนยงดวน.

การศกษาในโลกมลกษณะเหมอนกบสนขหางดวน ไมนาด ไมครบถวน, แมจะเดนมนกแกวงไปแกวงมา ทจรงมนไมครบ, คำพดอปมานมนยง

นอยไป. ทวาการศกษาทวโลกยงเปนเหมอนกบหมาหางดวน กเพราะวาให

เรยนกนแตหนงสอกบวชาชพ, เรยนหนงสออกษรศาสตร ศลปศาสตร อะไรกตามมนเปนหนงสอทงนน, ฉลาดเหลอประมาณ, แลวเรองทสอน

กคออาชพ ประกอบอาชพอยางนนอยางน เปนเทคโนโลยสงขนไป, เปนอาชพจะวเศษอยางไรกยงเปนเพยงอาชพ, มอยสองเรองเทานน คอเรยนหนงสอกบอาชพ; สวนเรองทสามไมม.

เรองทสามคอธรรมะ ความรดานจตใจ วาเราจะเปนมนษยกนอยางไร; เราจะเปนมนษยกนอยางไรนไมไดเรยน ไมไดสอนในโลก, แลวมนกเปนเรองทางธรรมะทางศาสนา. พวกเหลานนเขาเหนวาเรอง

เหลานมนขดความเจรญ อยาเอาเขามา, เรองศาสนาเรองธรรมะเอา เขามาแลวทำใหลาหลง ทำใหเฉอยชา มนไมกาวหนา. ในบางรฐของ

บางประเทศมกฎหมายหามไวชดเจนวา ไมเอาศาสนาเขามาสอนในโรงเรยน, มนกเลยไดเรยนกนแตหนงสอกบวชาชพ, เรองทวาจะเปนมนษยกนอยางไรใหถกตองไมไดเรยน; นเรยกวาการศกษาหมาหางดวน. ประเทศไทยกเปนหมาตวนอยๆ ตามหลงหมาหางดวน

จดการศกษาชนดหางดวนกบเขาดวยเหมอนกน ไมตองสงสยกเรยกวา มการศกษาเปนหมาหางดวนกนทวโลก : รจกเรยนหนงสอใหฉลาด, รจก

เรยนทางอาชพใหไดดทสด, แตทางจตใจไมมเลย, ไมมจตใจทจะเปน มนษยใหถกตอง มนกตองเหนแกตว เหนแกตวคำเดยวเทานน. ชวยจำ

ไวดวยทกคนชวยจำไวดวยวา เหนแกตว คำนคำเดยวเทานนแหละ เปนตนเหตของความเลวรายทกอยางทกประการ…

ความเหนแกตวน มาจากการศกษาหมาหางดวน มนเรยนแต หนงสอฉลาดปราดเปรอง แลวรจกอาชพอยางวจตรพสดาร แตไมรวา

เกดมาทำไม. คดดใหดๆ ซมนฉลาดทางวตถทางเนอทางหนงทางราง กายเหลอประมาณ ไปโลกพระจนทรกได; แตพอมาถงขางใจทางจต

ทางใจ มนกไมรแมแตวาเกดมาทำไม, แลวกไมไดนกอะไรในเรองทางจตทางใจกนเสยเลย, ไมรวาอะไรเปนสงทดทสดทมนษยควรจะไดรบ, และกไมรอะไรจะเปนเหตใหเกดสนตสขสนตภาพสงบเยนขนมาในโลก.

มนรจกแตเรองกอบโกยเอามาเปนตวกเปนของก เพราะมนฉลาดแตในทางหนงสอและวชาชพ, มนกสนใจแตเรองเพยงเทาน, ความเปนมนษยมนกเปลยน, ไมมความหมายของมนษย คอจตใจมนตำ. ถาเปนมนษยจรงจตใจมนจะตองสง; ถาสงมนกตองรเรองททำใหมนษยไมตองเปนทกข. เดยวนมนมแตจะทรดตำลงไป ทำใหมนษยมความทกขมากขน

มปญหายงยากลำบากมากขน ทะเยอทะยาน ในความกาวหนาทางวตถ ทางเนอทางหนงทางรางกาย ไมมทสนสด.

(ปณธาน : เพอสบสานปณธานพทธทาส ( เลม๑ ) , ๒๕๔๑: ๖๓-๖๕)

การเมองความหมายของคำวาการเมอง: ตามตวหนงสอ เขาตงขนมาเพอ

จะใชเปนคำแปลของคำวา politic ของฝรง, แตดตามตวหนงสอแลวมนกไมคอยจะกนกน; แตถาจะใหกนกนคำวาการเมองน กคอการจดการ

เปนอยของคนมากๆ ใหมนหมดปญหา : นขอฝากไวทกอน, ถาไมมคำ อนทดกวาน กใชคำนกแลวกน : ถาเพงเอาผล กเรยกวาจดใหมนเกด

ประโยชนสขโดยสมบรณแกผทอยรวมกน, ตามตวหนงสอเปนอยางน. ตามความหมาย มนกคลายๆ กบตวหนงสอ : คอจดการคมครองโลก

จดโลกใหมระเบยบ จดใหเกดความผาสก.(ธรรมะกบการเมอง, ๒๕๔๖: ๓๕)

การเมองมนกคอเรองธรรมะ เพราะวาการเมองมนกคอเรอง สำหรบจะมาจดโลก จดมนษยใหอยกนเปนผาสก, โดยไมตองใช

ศาสตราอาวธ. อยาใชศาสตราอาวธ แลวกจดโลกใหอย ใหทกคนอย เปนผาสก นนแหละคอการเมอง มนกคอธรรมะนนเอง. แตเรามาเรยก

วาการเมอง. ความหมายของคำวา การเมอง เราเคยใชกนมาใน ลกษณะทนากลว นารงเกยจ คอวธตลบตะแลงหลอกลวง สำหรบจะเอา

ประโยชนจากผอนมาเปนของตว. เชนวาเขาใชนโยบายทางการเมอง กลนประเทศนนกลนประเทศน หรอวามายดครองโดยอบายทางการ

เมอง; การเมองเลยกลายเปนเรองสกปรก. ถาวาการเมองตามอดมคต กตองเปนเรองทชวยโลก, เปนเรองทชวยใหอยอยางเปนสข โดยไมตองใชอาวธ อยางทกลาวแลว, ธรรมะกมองในแงนกเปนการเมอง; เพราะวา ธรรมะนนแหละเปนเรองจะชวยใหโลกอยกนเปนผาสก โดยไมตองใชอาวธ…

อกทางหนงกจะมองดกไดวา เรายงเขาใจไมตรงกน ในเรองคำพดซงใชอยในเรองของการเมอง. เชนเรารจกกนแตวามประชาธปไตย

กบเผดจการ นมนไมถกดอก. ประชาธปไตยไมใชเรองทเปนคตรงกนขามกบเผดจการ, เผดจการไมใชลทธการเมอง มนเปนเครองมอทจะ

เอาไปใชในทางการเมอง ใชผดกได ใชถกกได.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๒ ) , ๒๕๒๙: ๑๑๖-๑๒๐)

การเมองนน : คอ ระบบแหงการจดหรอการทำ เพอทกคนอยเปนผาสกโดยไมตองใชอาชญา.

(ธรรมะกบการเมอง, ๒๕๔๖: ๘๑)

คำวาการเมอง นน มนมความหมายอยทวา เปนการจด การทำ ใหสงคมหรอใหโลกน อยกนเปนผาสก โดยไมตองใชอาชญา : คอไม

ตองฆาฟนกน. การจดบานเมองกด ประเทศกด โลกทงโลกกด ใหอยกน เปนผาสก ไมมปญหาและโดยไมตองใชอาชญา นนคอ การเมอง : เพยง

เทาน กจะเหนไดแลววา มนเปนธรรม, เปนระบบหนง ในระบบการปฏบตธรรมชนดหนงขนองมนษยทเดยว

(ธรรมะกบการเมอง, ๒๕๔๖: ๑๗๔-๑๗๕)

ประชาธปไตยเสรนยม ประชาธปไตยนนพอจะเรยกวา เปนอดมคตของการเมอง; แตฟง

ดแลว มนเปนสงทหลบตาพด จะใหประชาชนเปนใหญน มนไมมใครจด ได ทจดกนอยทกวนน มนกไมใชประชาชนเปนใหญ. มนมอำนาจเพอ

ประโยชนของพรรค มากกวาทจะเพอประโยชนของประเทศชาต. ฉะนน เราเลกคำวา ประชาชนเปนใหญเสยดกวา; แตมคำเขามาแทนวา

ประโยชนของประชาชนเปนใหญ จดระบบการเมองแบบไหน รปแบบไหนกตามใจคณเถอะ, ขอแตใหประโยชนของประชาชนเปนใหญ.

ถาประโยชนของประชาชนเปนใหญแลว นนแหละคอประชาธปไตย. ความหมายในหมสงฆในคณะสงฆ ทเรยกวาม

ประชาธปไตยน กมงหมายถงประโยชนของสงฆเปนใหญ, ไมใชวาเอา บคคลทกคนมารวมกนเปนใหญ ซงมนทำไมได แมจะมผแทนมนกยง

ทำไมได. เพราะวาผแทนกโกงได, ผเลอกผแทนมนกโกงได, ฉะนนเรา จงไมไดผทประกอบไปดวยธรรมะ ททำหนาทน. แตทนมาตงความมง

หมายกนเสยใหมวา ใครกได ใครจดกได คนเดยวกได หลายคนกได จดไปในทางทใหประโยชนของประชาชนเปนใหญ ดงนน เราจงพบ

ประชาธปไตยแปลกๆ แตโบราณกาล โบราณกาลโนน วาเขามการจดชนดประโยชนของประชาชนเปนใหญ; โดยเฉพาะพระราชา ทเรยกวา

ผทรงทศพธราชธรรม ไปอานด ยงอานดจะยงมองเหนวา พระราชาผ ประกอบไปดวยทศพธราชธรรมนน เขาจะจดทกอยางใหเปนไปในทางท

เรยกวา ประโยชนของทกคนเปนใหญ. ถาอยางนแลว ประชาธปไตยมมาตงแตกอนพทธกาล ในยคพทธ

–กาลเปนพนๆ ปมาแลว ไมใชเพงมเมอฝรงพดขนเมอไมกรอยปมาน ๒ ๓ รอยปมานประชาธปไตยเดกอมมอ, แลวกพดอยางทปฏบตไมได, จะใหประชาชนเปนใหญนนมนทำไมได. ประโยชนของประชาชนเปน

ใหญกได; แมจะมเคาเงอนวาประชาชนเคยเปนใหญ บงคบพระราชาได กจดเพอประโยชนของประชาชนทกคนเปนใหญ ไมใชเพอตนเพอ

บคคลเปนใหญ แตวาเพอประโยชนของทกคนเปนใหญ ฉะนนเรามพระ ราชาจดกได มคณะบคคลจดกได ซงเคยเปนผลดมาแลว ปรากฏเปน

หลกฐานอยแลว หรอวา ชาตไทยเรามนกรอดมาไดโดยระบบน คอมผ นำทจดการปกครองการเมอง ในรปวาประโยชนของประชาชนเปนใหญ.

(ทศพธราชธรรม, ๒๕๓๘: – ๑๐๐ ๑๐๒)

โลกเรากำลงบชาลทธประชาธปไตย แต เปนประชาธปไตยของคนทเปนทาสวตถ เปนทาสของกามารมณ มนกชวนกนเฮไปยกวตถ หรอกามารมณขนเปนพระเจา; มนกเปนประชาธปไตยในทางเปนทาสของกามารมณของวตถ. ประชาธปไตยนนมนดตอเมอมนเปน

ธรรมาธปไตย เดยวนเราไดประชาธปไตยมาสำหรบทำอะไรตามชอบ ใจไปในทางเปนทาสของกเลส นเรยกวา ประชาธปไตยชนดเชอดคอตว

เอง ใหมนษยสญเสยความเปนมนษยทมมนษยธรรม แลวกเฮกนไปในทางทเหนแกตวอยางทวามาแลว; เพราะวาทกคนเปนโรคเหนแกตวอย

แลว พอไดประชาธปไตยมา กเฮไปในทางเหนแกตว. ทกคนเปนโรค เหนแกตว การประชมในทประชมนน มนกโหวตไปในทางทำตามความ

เหนแกตว; นกคอ เชอดคอตวเอง. โลกกำลงมความทกขยากลำบากเพราะเศรษฐกจ เพราะสงคราม

เพราะอะไรมากขน กเพราะประชาธปไตยทำไปเพอประโยชนแกเนอ หนง ทำไปเพอสวนเกนทไมควรจะเกนเหมอนทวามาแลวในขอตนๆ;

ผลสดทายยอดของประชาธปไตย กคอ ลทธแบบ ฮปปอสม, ไมไดหมาย ถงตวฮปป แตหมายถงความหมายของลทธฮปปอสม คอการบชา

ประชาธปไตยในทางเนอหนงของตนเอง มปรชญาของตวเอง เพอให เปนอสระในการทจะบชากเลส ไปตามอำนาจของกเลส ทผมเรยกเอา

เองวาฮปปอสมตามความหมายของพวกฮปป. (เตกจฉกธรรม, ๒๕๑๙: ๑๐๔-๑๐๕)

ประชาธปไตยเสรนยม กเปดเสรเตมท แลวกไมไดจำกดความไวชดวาเสรอยางไรแลวกเลสของคนมนกฉวยโอกาสทจะเสรไปตาม

อำนาจของกเลส พอมอำนาจอยในมอแลว กเลสมนกเขาสวมรอยทจะ ใชเสรภาพตามอำนาจของกเลส แมอดมคตจะวาดไวสวยงามทาง

ปรชญา แตการปฏบตนนกเปนไปไมได ปรชญาไมมกำลงพอทจะตานทานกเลสได

เดยวนเมอดถงคำพดคำนแลว มนกแสดงความกำกวมอยางยง อยแลววา ทำอะไรกได ฉะนน เสรประชาธปไตยนจะตองระวง มนเปน

อนตรายอยางรายแรงได เพราะวาคนๆ ไหนกอางเสรภาพได คนพาล กอางได บณฑตกอางได ถาไมใหเขากตองเรยกวา ไมมเสรภาพ ตว อยางเชน มปญหาวา จะสมครเปนผแทนจะตองมพรรคไหม? ถาวาตอง

สงกดพรรคมนกไมใชเสรภาพทสมบรณ ยงถกกกกนไวอยางใดอยาง

หนง อยางนเปนตน นเปนเรองเบดเตลดเลกๆ นอยๆ พดพอใหเปนตว อยางวา เสรภาพนทำยาก เพราะมนยงอยใตอำนาจของกเลสของแตละ

คนอยนนเอง อนง ถาจะถามวาคนในโลกนเขาหมดกเลสกนหรอยง กยอมรบ

วายงมกเลส ถงแมจะรวมกลมกนทงโลก กเปนกลมของคนมกเลส กใช กนอยางมกเลส ฉะนนประชาธปไตยชนดนยงไมปลอดภย เพราะ

สำหรบคนทมกเลสกยอมรวมหวกน เพอใหกเลสไดโอกาสบญญตอดม คตของมนนนเอง

(ธมมกสงคมนยม, ๒๕๔๒: ๕๑-๕๒)

เผดจการทนกมาถงคำทกำกวม ทสด เขาใจผดๆ ทสด คอคำวา เผดจการ

พอพดวา เผดจการๆ มนกหมายถงเผดจการทรราชไปเสยหมด; นนมนคนโง. คำวาเผดจการไมจำเปนจะตองเปนของทรราช เปนของพระ

ราชาทด ทจดประโยชนของประชาชนเปนใหญ แตใชวธเผดจการ คอ ใหมนรวดเรว ใหมนเฉยบขาด ใหมนถกตอง. ถงแมระบบประชาธปไตย

กเถด ถาวาเมอมนตกลงกนอยางไร จะเอากนอยางไรแลว กตองใชวธ เผดจการ คอทำใหเปนอยางๆ นนไดโดยเฉยบขาดและโดยรวดเรว;

ฉะนนลทธประชาธปไตยกเอาวธเผดจการไปใชได ใหมนรวดเรว ให มนทนใจ ตามหลกของประชาธปไตย. แตถาเราจะเอา ประโยชนของ

ประชาชนเปนใหญแลว ไมตองใชคำวาประชาธปไตยกยงได คอใหมน เปนถกตองตามธรรม ตามกฎของธรรมชาตของความจรง

ของธรรมชาต. ใหจดไปในลกษณะทประโยชนของประชาชนเปนใหญ โดยพระราชาคนใดคนหนงกได.

เดยวนเผดจการแลว กหมายถงทรราช เปนอตตาธปไตยของคนบางคนไปเสยหมด; นนไมใหความยตธรรมแกคำวาเผดจการ ซงเปน

ของกลางๆ จะเอาไปใชอะไรกได. เหมอนมดทคมน จะเอาไปฆาใครกได, จะเอาไปใชทำเครองไมเครองมอทำมาหากนอะไรกได. ฉะนนเผดจการอยาถกมองวาเปนสงเลวราย, ถามนเปนเผดจการของผม

ปญญากรณาแลว มนยงประเสรฐ. เผดจการนนแหละมนคมกะลาหว ของคนเปนอนมากอย คอเผดจการของพอแม, เผดจการของครบา

อาจารย, กระทงวาเผดจการของพระราชาผทรงทศพธราชธรรม. ถาไมไดรบการกระทำอยางเผดจการของพอแม เดกๆ กไมเปนผ

เปนคนดอก, หรอของครบาอาจารยกเหมอนกน หมายถงทดทถกนะ ไม ใชวาพอแมเปนบา หรอครเปนบา, ไมใช. บดามารดาทถกตอง, ครบา

อาจารยทถกตอง, แลวกเผดจการแกลกหรอแกเดกใหมนถกตอง แลว มนกด มนกรอดกนมาจนทกวนน. เราเรยกวา เผดจการของความถก

ตอง, เผดจการของพระธรรม; นนเปนของทจำเปนอยางยงทจะตองม ม ฉะนนแลวจะวนาศกนหมดแหละ เพราะวาเดกๆ มนจะรอะไรดวยตน

เองไมได, มนตองชกนำ เมอชกนำไมได มนกตองใชวธททำใหชกนำได มนกมลกษณะเปนเผดจการ.

นเรารอดตวกนมาได โดยคณคาของเผดจการ ในยคสมยทยง เดกยงเลก โดยบดามารดาครบาอาจารย กระทงถามพระราชา ท

ประกอบไปดวยทศพธราชธรรม, แลว ขอใหใชเผดจการเถด จะเปนฟาสางทางการเมอง. เผดจการไมใชลทธ ไมใชตวลทธ เผดจการไมใชตวอดมคต; แตเปนเครองมอ ทจะเอาไปใชกบลทธอะไรกได ไปใชกบอดม

คตอะไรกได มนจะไดเรวด, เปนเครองมอวเศษ ทจะใชใหอดมคตสำเรจไปโดยเรว.

พดสรปความวา ถาจะตองจดการกบกเลสแลว กขอใหใชเผดจการเตมท ยงกวาเผดจการใดๆ. ถาเราจะตองเขาไปปราบปรามกเลส

ควบคมกเลส ตองใชเผดจการเตมท สดเหวยงเลย; นเรยกวาการเมอง ภายใน ในใจของบคคล ทมนจะออกมาเปนการเมองภายนอก ของ

สงคมหรอของโลก, ขอใหมความเฉยบขาดตอสงทไมพงปรารถนา. ( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๒ ) , ๒๕๒๙: ๑๑๖-๑๒๐)

อยากลวคำวา เผดจการๆ จนไมลมหลมตาไปเสยเลย ธรรมะเผดจการไมเปนไร พระพทธเจากเปนผเผดจการในการ

ปกครอง เพราะทานมธรรมะ มธรรมะมหนาทของพระพทธเจา ดำเนน งานเปนผเผดจการโดยธรรมะ เผดจการอยางนมนเรว มนดกวา

ประชาธปไตยโอเอของคนโงทดงกนไปดงกนมา พระพทธองคทรงเผดจการทงภายในและภายนอก ในภายใน

เผดจการกเลสสนเชงแลว กปกครองคณะสงฆอยางเผดจการ ม พระองคอยเหนอวนยเรยกวาอยางนกได เปนเผดจการอาศยสงทเปน

ไฟเผากเลสหรอตบะ มนจงเปนเหตใหทำไดอยางนน แมจะเรยกกนมาในชนหลงวาสงฆเปนใหญๆ กคอสงฆนนอาศย

ธรรมะเปนผเผดจการ สงฆจงเปนใหญ สงฆประกอบดวยธรรมะ ม ธรรมะเปนผเผดจการ ประกอบดวยธรรมะ แลวใหธรรมะเปนผเผดจการ

อยางอนไมเอา อยางอนปดทงไปหมด ใหธรรมะเปนผเผดจการ(ทศพธราชธรรม, ๒๕๓๘: – ๑๐๐ ๑๐๒)

อธปไตยในทางธรรม พระพทธเจากไดตรสธรรมะไวหมวดหนง เรยกวา การปฏบตท

เพงเลงความเปนใหญ ๓ ประการ : ปฏบตเพงเลงตวเองเปนใหญ; ปฏบตเพงเลงโลกเปนใหญ; ปฏบตเพงเลงธรรมะเปนใหญ; รวมเปน ๓ ขอ.

ขอแรก ปฏบตเพงเลงความเหนแกตวเอง เอาตวเองเปนใหญนเรยกวาเปนอตตาธปไตย การปฏบตเอาตวเองเปนใหญน ถาเปนไปใน

ทางถก อยางดกเปนเพยงศลธรรมทพอดได แตสวนมากกตองเปนไป ในทางกเลส เพราะความเหนแกตวนนเปนกเลสอยแลว แลวการปฏบต

ไปดวยความเหนแกตว กคอการไปสการตามใจตว หรอเหนแกกเลส เปนสวนใหญ ฉะนนอตตาธปไตย จงเปนไปในวสยของกเลสมากกวาท

จะเปนไปในทางทถก จงเปนขนตน หรอขนตำ หรอขนหยาบ เรยกวา ปรารภตนแลวจงปฏบต. เมอหนกเขาๆ กคอยๆ เลอนไปในทางทจะตาม

ใจตวเอง คอตามใจกเลส เราควรจะระมดระวงเปนอยางยง. ทอาตมาได เคยกลาวในตอนตนๆ ทวาพทธศาสนาเพงเลงตวเองเปนหลกนน ไมใช

ตวเองชนดน : ทวาพทธศาสนาเพงเลงตวเองเปนหลก ศลธรรมเพงเลง คนทงหมดเปนหลกนน คำวาตวเองเปนหลกในการปฏบตศาสนานน

หมายถงการทจะตองปฏบตตวเองใหเปนไปตามทางธรรม. สวนคำวา เอาตวเองเปนใหญ ในทนหมายถงตวเองทเปนไปตามธรรมชาตธรรมดา

คอตวเองทมกเลส แลวทำอะไรไปตามอำนาจของกเลส อยางนเรยกวา ปรารภตวเองเปนหลก ปรารภกเลสเปนหลก; ถาพดใหชดกคอปรารภ

ประโยชนสวนไดของตนเปนหลก เรยกวาอตตาธปไตย. ตำมาก หยาบ มาก หรอเลวมาก.

ขอสอง ทสงขนมา เรยกวา โลกาธปไตย ปรารภความตองการของโลกเปนหลก นเพงเลงถงการทำใหถก ใหด ใหงาม ตามทโลก

สรรเสรญมงผลเปนเสยงสรรเสรญ เกยรตยศ เกยรตคณ มากกวาทจะ มงผลเปนวตถ แตแลววตถกตองมาเอง ไมตองสงสย เพราเมอม

เกยรตยศเกยรตคณแลว มนกยอมดงวตถมาเอง. แตวาความมงหมาย อนแทจรงนนปรารภเสยงสรรเสรญเกยรตยศจากโลกเปนหลก เรยกวา

โลกาธปไตย คอยยงชวขนมากกวาขอแรก เพราะการทคนเราทำอะไร ใหโลกเขานบถอไดนน จะตองควบคมตวเอง จะตองเสยสละการเหน

แกตวอยมาก แมไมหมดกมากทเดยว มนจงจะไดการปฏบตทเปน โลกาธปไตย จนไดอยเหนอการเคารพนบถอของคนทงโลก. ระดบน

เปนสงททำไดเตมท ในเรองของศลธรรม ในขนศลธรรม แตในเรอง ของศาสนากยงไมนยม แมนยมบาง กถอเปนขนตนๆ ตำๆ แตไมถอวา

เปนความผด ไมถอวาเปนบาป เพราะวาไมมการหลอกลวง ไมมการ เบยดเบยนตน และผอน เราผอยในวสยโลก อาจจะยดถอเปนหลกได

โดยมาก หรอโดยสวนใหญ. ขอสดทาย คอขอสาม เรยกวาการปฏบตทปรารภธรรมะเปนใหญ.

คำวาธรรมะ ไดอธบายไวแลวในทตางๆ วามความหมายกวาง แตถา สรปแลวกคอความจรง หรอความสตยจรง หรอความถกตอง หรอความ

ยตธรรม หรอความงดงามตามทางธรรม. ถาพดใหตรงความหมายทสด กคอเพอความดบทกขโดยตรง น เรยกวาธรรม ในทน. ธรรมาธปไตย

แปลวาถอธรรมะเปนใหญ คอปรารภความจรง ความถกตอง ความด ความยตธรรม ความดบทกขทถกตองแทจรงสนเชงเปนใหญ นไดแกไม

ปรารภความเหนแกตน ไมปรารภความตองการของโลก ไมปรารภ เสยงสรรเสรญของโลก แตวาปรารภความด ความจรง ความงาม

ความถกตอง ความยตธรรมทสามารถจะดบทกขไดสนเชง. (หลกปฏบตทสำคญในพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๖๕-๖๗)

สงคม

คำวา “ ” สงคม นเปนภาษาบาล; ตามตวหนงสอกแปลวา ไปดวยกน ถาถอวามาจากคำวา สมาคโม กแปลวา มารวมกน, มารวมหวกน, น

ตามตวหนงสอ ถาถอเอาความหมายของตวหนงสอ นนๆ กหมายความถง การทเขาเกยวของกน หรอมความสมพนธกนนนเอง. บางทเราก

เรยกวา สหาย ซงแปลวา ไปดวยกน, หรอเรยกวา มตรภาพ-ภาวะแหงความเปนมตร. นคอความหมายอนแทจรงของคำวาสงคม หรอ สมาคม…

ถาพดกนในฐานะทเปนสจธรรม กจะพดไดวา การสงคมกนนน เปนสงทมนษยจะหลกเลยงไมได, เปนสงทตองทำ เพอความอยเปนผาสก

มความเจรญยงๆ ขนไปของหมมนษยนนเอง. แตถาพดในฐานะเปน ธรรมสจจะ กพดถงกรยาอาการทจะตองทำ คอทำอยางไรจงจะสำเรจ

ประโยชนตามความหมายของคำนนๆ ถามนเปนสงทตองทำ แลวกจะ ทำอยางไร จงจะไดรบผลตามความมงหมายอนนน?

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๗๔ ๗๕)

ทนกดตอไปอกสกหนอยหนงวา ขอบเขตสงคมในหลายๆ ระดบ นนมนมอยอยางไร? ขอนขอใหเขาใจอยางทกลาวมาแลววา แมพวกพชพนธพฤกษาทงหลายกยงมการสงคม, สตวเดรจฉานกมระบบสงคม, คนหรอมนษยนตองมระบบการสงคมทดหรอสงขนไปกวานนมาก, และแม ธรรมชาตทงหลายกยงตองมการสงคม.

อยางทกลาวถงเปนสงแรกวาในระบบสรยจกรวาลหนงๆ ดวง อาทตย และดาวเคราะหทงหลายกอยกนอยางระบบสงคม, ไมเคยแยก

จากกน, ไมเคยเวนการเกยวของกน ยงมการสมพนธกน. และใน ระหวางดาวพระเคราะหหนงๆ กยงมระบบสงคม อยางวาดวงอาทตยท

มตอโลกอยางไร, หรอดวงจนทรทมตอโลกนอยางไร; ดวงอาทตยเปน ตวแมยกเวนเสยกได ตวลกๆ อยาง ดวงจนทรกบโลกน กยงมความ

สมพนธกนอยางไร. ทานทงหลายกคงจะมความประหลาดใจ ทความสมพนธนนเปน

อยางสมำเสมอ จนเราสามารถวางระบบปฏบตได เปนการถาวร เปน การลวงหนา และยงมอทธพลทสมพนธตอกนและกน; เชนวา ถาปราศ

จากเสยซงดวงจนทรแลว ในโลกนกจะไมมนำขนหรอนำลง ดงนเปนตน, หรอวาถาปราศจากอะไรบางอยางแลว กจะไมมฤดกาลอยางนเปนตน;

มความสมพนธกนถงขนาดน. แตความเปนอย หรอ ความรอดอยได ของสงเหลาน กเพราะการสมพนธกนอยางถกตองของธรรมชาต

นนเอง. สรปความวา แมแตธรรมชาตแทๆ กยงตองสมพนธกน, คนกยง

ตองสมพนธกน, สตวกยงตองสมพนธกน. พชพนธพฤกษาชาตทงหลาย กยงตองสมพนธกน การทมนตองสมพนธกนน เราจะเรยกวา สงคม,

หรอการคบหาสมาคมกน เพราะมการเกยวเนองกน. รายละเอยดทง

หมดนเปนการแสดงใหเหนสจธรรม คอความจรง หรอกฎเกณฑอนเปนหลกทมอยในระหวางสงเหลาน.

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๘๑ ๘๓)

การทจะประพฤตใหสำเรจประโยชนในการสงคมกน ขอแรกทสด จะขอรองใหระลกนกถง อดมคตของพทธบรษท ขอแรกหรอขอใหญท

สด กวางขวางทสดคอหลกเกณฑทวา ใหถอวาสงทมชวตทงหลายทงปวง ลวนแตเปนเพอนเกดแกเจบตายกนทงหมดทงสน.

เดยวนเรามองเหนวาโลกใบน เขาไมถอกนอยางนน คอไปถอ ตามทศาสนาตางๆ ไดเคยสงสอนไววา สตวทงหลายเปนเพอนทกขเกด

แกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน. บางศาสนากใชคำวา เปนพนองกน เหมอนกบวาเกดมาจากบดามารดาเดยวกน. ในพทธศาสนา เราให

ความหมายวา เปนเพอนในฐานะทเปนเพอนเกดแกเจบตายดวยกน, มการปรงแตงตามกฎเกณฑแหงอทปปจจยตาดวยกน, เปนเพอนเกดเพอนแกเพอนตายดวยกน; เพราะวาตองเปนอยางเดยวกน, เพราะวาม

ปญหาเหมอนกน จงไมมจตใจทจะเบยดเบยนกน หรอทำลายกน มแต จะชวยกน ดงน. ทกศาสนากสอนมความหมายอยางน, โลกในสมยหนง

เคยยดถอหลกเกณฑอยางน, ในสมยนนคนในโลกมความเหนแกตวนอย เพราะสงทมายวใหเหนแกตวยงมนอย.

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๘๔ ๘๕)

สงคมนยมกบสวนเกนในพทธศาสนา ทนเรากมาดระบบสงคมนยมในพทธศาสนากนเสยท พระพทธ

เจาเองทานมหลกหรออดมคตเปนสงคมนยม แตวธปฏบตงานของทาน เปนเผดจการ กจกรรมในคณะสงฆกเลยมหลกการเปนอยางนนหมด

ขอใหดสงคมนยมอยางนบาง สำหรบวนยพระสงฆนนบญญตไวชด ขน แสวงหามาขนกนขนใช ขนเอาไวเกนความจำเปนสกกระเบยดนวเดยวก

เปนความผด หรอเปนอาบต ดงเชน :- เครองนงหม มไดเพยง ๓ ผน พอมผนท ๔ มาแลวถอกรรมสทธก

จะเปนอาบตเปนโทษจะแสดงโทษนนไดดวยการสละผนท ๔ นนไปให แกสงคม คอ ใหแกสงฆเปนสวนรวมกอน แลวจงแสดงอาบตได นเรยก

วาเครองนงหมกแลวกน จะหาหรอมเกนจำเปนไมได เพอวาจะไดมหลน เหลอไปยงผอน นจดเปนเจตนารมณของสงคมนยม

ขาวปลาอาหาร กสะสมไมได กกตนไมได เกบอาหารไวคางคน เปนอาบต เพราะเปนการสะสม ฉะนนจะแสวงหาหรอรบหรอสะสมขาว

ปลาอาหารอะไรไมไดทงนน ตองมพอกนไปเฉพาะวนเทาททองม อาหารกตองเหลอไปยงผอน

ทอยอาศย นถาถอตามวนย พระจะสรางกฏทอยอาศยไดเอง เพยงขนาดประมาณ ๗ X ๑๒ ฟตเทานน เทากบหองนำทเหนอยตรง

โนนนนแหละ ถาขนสรางเกนกวานนกตองเปนอาบตเปนโทษ เพราะวา เกนไปกวาทภกษควรจะได หรอควรจะเอาจะใช

ขอพดเลยไปถงยารกษาโรค มวนยบญญตไววา ภกษทสบายอย ฉนยานเปนอาบตขอใหดทพระพทธเจาทานวางหลกเอาไว พระสบายด

ไปกนยาเลนนเปนอาบต ไมจำเปนกไมใหกนยาเลย แลวยาทกนกกนยา ทงายทสดคอ มตร คถ เถา ดน หรออจจาระ ปสสาวะทมอยตาม

ธรรมชาตนนมงหมายใหใชเปนยากอน รวมความแลวเปนวา เอาเกน ฐานะไมได เอาดไมได เอาเกนความจำเปนไมได

รวมความแลวเปนอนวา ทกอยางเอาเกนไมได เอาดเกนความจำ เปนไมได พวกเหลอเฟอฟมเฟอยทงหลายจงไมม มนกเลยรวงหลนไป

ยงผอน กเปนสงคมทไมขาดแคลน นดหลกเกณฑทางพระสงฆวาเปน อยางนกอน คอ ไมมทางทจะเอาสวนเกนได แลวอยาลมวาในทก

ศาสนากมงหมายอยางน แมทางศาสนาครสเตยนหรออะไรอนกมง หมายวา ถาเอาสวนเกนแสวงหาเกน เกบไวเกน มเกน กนเกนละกบาป

แลว ผดความประสงคของพระเจาแลว เพราะมนสรางความเหนแกตว ศาสนาเหลานถอหลกเหมอนกนหมด เชนเดยวกบทพทธศาสนาถอ

หลกอยวา สตวทงหลายทงปวงเปนเพอนทกข เกด แก เจบตาย ดวยกน ทงหมดทงสน

(ธมมกสงคมนยม, ๒๕๔๒: ๖๖-๖๘)

ทนกจะพดถง เหตปจจย อกอนหนง ซง จะทำใหเกดสงคมธรรมทด กคอวาทกคนเมอยอมรบหลกเกณฑอนนแลว กจะอธษฐานจต สมา

ทาน ศลขนมาสกขอหนงวาเราจะไมแตะตอง บรโภคใชสอยสวนเกน คอจะถอศล ไมแตะตองสวนเกน. อะไรทมนเกนความจะเปนสำหรบ

ความเปนมนษยแลว กถอวาเปนสวนเกน; เรากจะไมแตะตองสวนนน: การกนด แพงเกน, การแตงตวด แพงเกน, การเปนอยในบานเรอนดเกน

แพงเกน, หรออะไรกตาม ทมนเปนการไมจำเปนดวย หรอดเกนไป แพง เกนไป ใหถอวาเปน สวนเกน ซงลวนแต ทำใหเกดกเลส และเหนแกตว.

สวนเกนเหลาน จะเวนเสยเทาไรกจะมอะไรเหลอ เหลอสำหรบจะ…สงเคราะหผอน

อาตมาไดเคยอธบายใหฟงมาหลายครงหลายหนแลววา อโบสถ ศลหรอศล ๘ นน คอศลทหามการบรโภคอาหารสวนเกน, หามการใชท

นงทนอนเครองใชไมสอยในบานเรอนทเปนสวนเกน. อยอยางถอศล ๘ หรอถอศลอโบสถแลว ไมมทางทจะทำอะไรใหเกน; ฉะนนจงมสวนทจะ

เหลอสำหรบจะชวยผอน, หรอจะชวยบำรงพระศาสนา, หรอแมแตวาจะ เปนเครองชวยตวเอง ชวยครอบครวของตวเอง.

อยาใหอยในสภาพทเหมอนกบวาตกนรกทงเปน; เพยงแตวาหยด กนเหลาเสย หยดสบบหรเสย คนทเงนเดอนไมพอใชกจะพอใชขนมา

อยางนเปนตน. ถาหยดใหมากไปกวานน เงนกจะเหลอใชสำหรบเปนหลกทรพย, เวลาเรยวแรงกจะเหลอพอสำหรบไปชวยผอน.

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๙๑ ๙๓)

ธมมกสงคมนยม

อาตมากพดกบเขาบางเหมอนกน วา เราตองการระบบการเมองทเหมาะสมกบเรา. อาตมาเคยเขยนและเคยเสนอออกไปเลนๆ มคนเอา

ไปพมพขายกม วาการเมองทเราชอบคอ ระบบธมมกสงคมนยมแบบเผดจการ.

สงคมนยม คอวาอยาไปนยมประโยชนของคนเปนคนๆ ขอใหนยมประโยชนของทกคน; ระบบนเรยกวา สงคมนยม. ธมมก แปลวา

ประกอบดวยธรรม สงคมนยมของเราตองประกอบดวยธรรม, ดวยธรรมะ ไมใชสงคมนยมทประกอบอยดวยความเหนแกตว คอสงคมนยมทง

หลายทมอยในโลกปจจบนน. ปจจบนเขากมสงคมนยม ระบบสงคมนยม แตวาเหนแกประโยชนของตว หรอวาอยางนอยของประเทศใดกเหนแก

ประเทศนน, ไมเหนแกประเทศอน, ไมเหนแกพวกอนทงโลกอยางนไมใชสงคมนยม.

ถา สงคมนยม ตองเหนแกประโยชนของคนทกคน กระทงถงของสตวเดรจฉาน; จะไมเอาเปรยบ ไมเบยดเบยน แมกระทงสตวเดรจฉาน

เพราะมนกเปนสตวสงคม อยรวมโลกดวยเหมอนกน. ฉะนน สงคมนยมของชาวพทธจงกวาง อยางน. แลวใชคำวา ธมมก ประกอบเขาไปขาง

หนา เปน ธมมกสงคมนยม คอ ตองประกอบอยดวยธรรม, ความถกตองท มรากฐานอยบนความรกความเมตตา วาทกคนเปนเพอนเกด แก เจบ

ตาย ดวนกน; นอยางนเปน ธมมกสงคมนยม. แตเขาไมถออยางน เขา เอาประโยชนของฉนเปนใหญ ทงสงคมมนกเปนสงคมเฉพาะกลม

เฉพาะพวก มนไมใชทงหมด. แลวคนคนเดยวมนกถอระบบสงคมนยมไมได, มนรวมกนเขาตางหาก มนจงเปนสงคมนยมได. แตแลวทกคนก

เหนแกตว เปนระบบสงคมนยมทไมประกอบไปดวยธรรมะเลย. แลวมแถมทายวา แบบเผดจการ ธมมกสงคมนยมแบบเผดจการ

อาตมาเตมคำวา แบบเผดจการ เขาไป. พวกนกศกษาหนมๆ ทงหลาย เขาเอาไปวพากษวจารณ บางคนเหนดวย บางคนไมเหนดวย คนทไม

เหนดวยเขากวา บา เผดจการกลบมาแลว วาอาตมาดงเอาเผดจการกลบมาแลว; เพราะเขารจกแตเผดจการของพวกทรราชเลวราย และถอเปนอดมคตทางการเมองระบบหนง.

เราวา ไมใช คำวา เผดจการ ไมใชระบบการเมอง ระบบหนง; มน เปนเครองมอ เอาไปใชอะไรกได; แมแตบดามารดาจะตองใชกบบตรก

ได, หรอครบาอาจารยจะตองใชกบนกเรยนกได, นนเรยกวา เผดจการ เพอใหมนรวดเรวใหมนถกตอง ใหมนซอตรง อยาใหมนเอาเปรยบ

เทยบกนได. น ระบบสงคมนยมของเรา นอกจากจะประกอบไปดวยธรรมะแลว ตองเผดจการ โดยธรรมะ นนเอง กเลยไมผดพลาดเสยหาย

อะไร ใหธรรมะเปนผเผดจการ. อยาลมวา เรารอดตวกนมาได เพราะเครองมอเผดจการของ

บดามารคา ของ ครบาอาจารย ทเคยเฆยนตเรามา, เคยบงคบเราอยางเฉยบขาด วาอยางนทำได อยางนทำไมได. นควรจะขอบคณระบบเผดจ

การ ทเปนเพยงเครองมอเทานนแหละ ทมนคมครองเรามาใหเปนเดกด มา เปนคนดมา อยไดจนบดน; เพราะบดามารดาของเราไดใชเครองมอ

เผดจการอยางถกตองแกเรา. พออธบายอยางน ดเงยบกนไปหลายคน พวกนกศกษาทเคยดาอาตมาวา เปนนกเผดจการ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๑ ) , ๒๕๒๙: ๕๐-๕๒)

ทนเราจะดตอไปโดยจำกดใหแคบเขามา อยาใหมนใชกเลสชนด “ ” นนได เรากจะนกถงคำวา สงคมนยม ซงเปนเรองตรงกนขามกบเสร

นยมทเลงถงบคคล ปจเจกชน ตางคนตางมเสร แตพอมาถงคำวา “ ” สงคมนยม จะทำอยางนนไมได เพราะตองดประโยชนของสงคม

ตองดปญหาของสงคมนจงเปนสงคมนยมทปลอดภยเขามาชนหนง คอ ปลอดภยยงขน หรอปลอดภยกวาเสรนยม โดยจะมงทำประโยชนแก

สงคม เสรนยมนนทำไมไดเนองดวยความเหนแกตว เพราะเสรนยม เปนโอกาสของความเหนแกตว เพราะมเปาหมายอยทตว มไดอยท

สงคมเหมอนสงคมนยม เอาละ ทนเราจะยอมรบหรอยอมใหอกชนหนงวา แมแตสงคม

นยมนกยงจะตองถกจำกดใหชดเจนลงไปวา เปนสงคมนยมทประกอบ ดวยธรรมหรอไมประกอบดวยธรรม ถาเปนภาษาบาลกมคำวา ธมมก

ธมม นนกแปลวา ธรรม อ- “ก ทายศพทนมความหมายวา ประกอบอย” “ ” ดวย หรอ เปนไปกบ และอนๆ ไดหลายๆ อยาง

ถา ธมมก แปลวา ประกอบอยดวยธรรม เปนตนแลว สงคมนยมท ประกอบอยดวยธรรมเทานนแหละจะชวยโลกได ถามไดประกอบอย

ดวยธรรมเพราะความโง ความเขลา หรอความอะไรตางๆ มนกชวยไม ได แตมนกยงดกวาเสรนยมในแงทวาเสรนยมนนแมจะประกอบอยดวย

ธรรมดวยกนมนกยงเปดชองโหวไวมาก เพราะวาเหนแกประโยชนของ บคคลได เสรนยมจะใชไดจรงกแตเรองไปนพพานเทานน

ถาเราจะมเสรกนใหสดเหวยงถาเปนเสรเพอไปนพพานละกได ไมมทางทจะผด แตถาวาเสรเพอจะอยกนในโลกแลวระวงใหด มนม

ชองโหวสำหรบอนตราย ฉะนนถาเราจะเอาสงคมนยมกนแลวกจะตอง “ ” ใชคำวา ธมมกสงคมนยม มความหมายเตมรป คอ ประกอบอยดวย

ธรรมเสมอ(ธมมกสงคมนยม, ๒๕๔๒: ๕๒-๕๓)

เศรษฐ-นายทน เศรษฐ ถาเปนเศรษฐในพทธศาสนากจะมความหมายหางไกลลบ

จากคำวานายทน เศรษฐทนอกไปจากพทธศาสนา จะมความหมายตาม ความหมายของคำวานายทน คอ กอบโกยสวนเกนเขามาเรอยๆๆ จน

ไมรวาจะเอาไปไหน แตถาวาเปนเศรษฐในทางพทธศาสนา กหมาย ความวาวดกนไดดวยโรงทาน โรงมไวสำหรบใหทานแกคนอนาถา ถา

ยงมโรงทานมากโรงกเปนเศรษฐใหญ มหาเศรษฐวดกนดวยการทเขาม โรงทานมาก เพราะฉะนน เศรษฐจะผลตสวนเกนกได มบาวไพรขา

ทาสชวยกนผลตสวนเกนมากมายมหาศาลกได แตแลวเอามาตงโรงทาน

มนเปนสงคมสงเคราะหอยางน ถาเปนเศรษฐประเภทนายทน กสะสมทน ไว แลวใชทนตอกำไรเรอยไปไมมทสนสด เศรษฐชนดนนถามทาสกม

ทาสไวสำหรบใชแรงงานอยางกดข แตถาเปนเศรษฐในพทธศาสนา กม ทาสไวชวยรวมมอกนผลตสวนเกนเพอการสงคมสงเคราะห

(ธมมกสงคมนยม, ๒๕๔๒: ๑๖-๑๗)

เศรษฐกจ“ เดยวนคำวาเศรษฐกจ มนมความหมายทคดโกง แลวกเปน

อนตราย คำวา เสรษฐะ เสฏฐ ในภาษาอนเดยนน; เชนภาษาบาลเปนตน คำวา เสฏฐ นน แปลวาดทสด ถาเสฏโฐ นมนก ดทสด มนเปนสงทดทสด;

ถาเปนวชากเรยกวา เศรษฐศาสตร มนกเปนวชาทวาดวยสงทมนดทสด. ถามนดทสด ทำไมมนจงสรางปญหาขนมาทงบานทงเมอง ดงทคนทง

หลายเหลานนยอมรบกนไปหมดแลววามนเปนปญหาทางเศรษฐกจ?... พดกนเสยอกทกไดวา ทเรยกกนวาเศรษฐกจ ตามความหมายท

เรารสกกนอย ทวไป มนเปนเรองการคาหากำไร เสยมากกวา. ขอใหด ใหดเถอะวา คำวา เศรษฐกจ กบคำวา การคา หรอ พานชกรรมน มน

ไมใชเรองเดยวกน. พานชกรรมมนกเปนเรองหากำไรตรงๆ ตามแบบของคนทตองการกำไรเปนสรณะ; สวนเศรษฐกจนน มนไมควรจะตองการอยางนน; ตองการอะไรทมากไปกวาเพยงแตการไดกำไร: มน ควร

จะไดความสงบสขดวย จงจะสมกบคำวา เสฏฐ ทแปลวาดทสด. การคาอาจจะเปนเพยงอปกรณอนหนง ทสงเสรมเรองทาง

เศรษฐกจหรอเกยวของกนอยกบเรองทางเศรษฐกจ. บางคนมองแคบๆวา เศรษฐกจคอการผลตมาก; การผลตกไมใชเศรษฐกจ. แมจะผลตกน

อยางเปนอตสาหกรรม มนกไมใชตวเรองเศรษฐกจ กระทงบางคนอาจ จะคดวา ขเหนยวใหมากๆ แลวเปนเรองเศรษฐกจ; นมนกยงไมถกอย

นนเอง. เพราะวามนไมใชเรองดทสด... แตถาจะกลาวกน โดยภาษาธรรม ในเรองตามทางธรรมแลว กจะ

ระบไปวา ทำสงทเลวรายใหกลายเปนสงทด หรอ ทำสงทเขาถอกนวา ไมมคาอะไรเลย ใหเปนสงทดทสด; ใชคำวาทสดอยเรอยไป, ชวตนจะ

ทำใหดถงทสดไดอยางไรกทำเถอะ นนนะคอ เศรษฐกจ คอการกระทำ ทดทสด กไดแก การทำชวตนใหบรรลนพพาน.

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๒๒๔ ๒๒๗)

วฒนธรรม ๓ ชนดวฒนธรรมหมายถง ความกาวหนา ความเจรญทกแขนง คอทง

ทางวตถ และทงทางจต และทงทางวญญาณ; การแบงเปน ๓ ชนดอยางน ผมแบงเอาเอง ซงมนกตรงๆ กนกบหลกทเขาใชกนอย, แตชอมนเรยก

ไมตรงกน. เรามองเหนวาสงตางๆ หรอ เรองตางๆ ทเกยวกบความ เจรญของมนษยน มนมอยอยางนจรงๆ; ฉะนน ขอใหคณสงเกตดใหดวา

เรองของรางกายลวนๆ นนมนกเรองหนง, เรองของจตใจลวนๆ นมนกอกเรองหนง. หรอเรองของความคดเหนสตปญญาทไมไดเลงถงตวจต นกอกเรองหนง. เรองหลงนผมเรยกวาทางวญญาณ. ทจรงคำวาวญญาณ

มนก บางทกเปนเรองเดยวกบจต, เดยวนเรามนแยกออกมาเพอจะใชใหมความหมายอกทางหนง.

(มนสสธรรม, ๒๕๔๖: ๗๒๔)

วฒนธรรมนกพอทจะแบงไปไดตามน: ความกาวหนาในทางฝายวตถหรอรางกายนอยางหนง, กาวหนาในทางเรองเกยวกบจตลวนๆ นนอกอยางหนง, แลวเกยวกบวญญาณคอสตปญญาความคดเหน ไมใชตว

จตโดยตรง นมนอกอยางหนง. ดงนน เราทำความเขาใจกนในเรองนให ดๆ ใหรจกคำวาวฒนธรรมใหพอ, แลวกจะมองเหนไดเองวา ศลธรรม

หรอมนษยธรรมนน มนเปนอะไรของวฒนธรรม. วฒนธรรมทางรางกาย ทางวตถ กคอสงทเรยกกนวา civilization

ทางวตถ; เรารจกประดษฐสงของใหสะดวกสบาย เปนเครองใชไมสอย กระทงเปนเครองมอไปโลกพระจนทรกไดอยางน มนกเปนเรองทาง

วตถ; หรอวาเราปรบปรงเกยวกบรางกาย ใหมนเปนรางกายทนาดกวา สะดวกสบาย มสขภาพอนามยดกวา, อะไรอยางน มนกเปนเรองทาง

รางกาย; เรยกวาเปนวฒนธรรมฝายวตถหรอรางกาย.ทนถาเปนวฒนธรรมทางฝายจต ระบบจต พวก mental โดยตรงน

มนกเปนจตเฉพาะสวนทมนเนองกนอยกบรางกาย, จตใจทตองแฝดกน อยกบรางกาย เรยกวาระบบ mentality. เรารจกฝกจตใหเปนจตทมสมรรถ

ภาพสง ในทางความสามารถของจตลวนๆ ไมเกยวกบสตปญญา; เชน วาฝกอยางไรจตนจะมอำนาจแรง ถงกบวาใชบงคบผอนได, ฝกไปแตใน

เรองทเกยวกบจต หรอธรรมชาตของจตลวนๆ อยางทเราไดเคยไดยนไดฟงกนในเรองนยาย: พวกยกษมนกฝกจตไดสง เกงจนเหาะเหนเดน

อากาศได มฤทธมเดชรบราฆาฟนอะไรได. นเปนเรองจตลวนๆ อยางน; ไมเกยวกบศาสนา ไมเกยวกบธรรมะ ไมเกยวกบอะไร; นเปนเรองจต

ลวนๆ. คนเขากเคยรจกฝกกนมาตงแตกอนพทธกาล ใหจตมสมรรถ ภาพแรง แลวกใชไปในเรองของจต.

ทนพอมาถงเรองท ๓ คอเรองสตปญญา(:วฒนธรรมทางฝายวญญาณ) นน มนไมใชตวจต; มนตวสตปญญา ความร ความคด ความเหนของจต. นมากลายเปนธรรมะ เปนศาสนา เปนความรททำใหกเลสหมดสนไปเหลาน. อยางนเราเรยกวาทางฝาย spiritual หรอฝายวญญาณ.

เรองจตแทๆ มนเนองกนอยกบรางกาย; ฉะนน กนยาทางวตถเขาไปน มนกยงระงบจตได เชน ทำใหนอนหลบได อยางนเปนตน, เพราะวาจต

ชนดนมนเนองกนอยกบรางกาย. แตวาถาเปนเรองทางวญญาณแลวก

ไมมยาชนดไหนทกนเขาไปแลวจะทำใหเกดผลแกทางวญญาณได; เชน วามความโลภ ความโกรธ ความหลงแลว จะกกนยาเขาไปใหมนหาย

โลภ หายโกรธ หายหลงนมนทำไมได, เพราะมนไมเกยวกบวตถ มนไม เกยวกบเนอหนง ไมเกยวกบรางกาย; ฉะนน เราจงแยกออกไปเสยอก

สวนหนง เรยกวาทางฝาย spiritual. เพราะฉะนน มนจงมทาง physical, mental, แลว spiritual.

(มนสสธรรม, ๒๕๔๖: ๗๒๕-๗๒๖)

ตะวนออก-ตะวนตก เกอบจะพดแบงแยกกนไดเลยวา ตะวนตกนนตรงกนขามจาก

ตะวนออก โดยเฉพาะยคปจจบน ตะวนตกเปนเรองวตถ ตะวนออกเปนเรองจตหรอวญญาณ; เพราะฉะนน วฒนธรรมฝายตะวนตก จงมรากฐานอยบนเรองของวตถ. แมทเกยวกบจต กเปนเรองจตทอยใตอำนาจของวตถ, จตทอยใตอสสาทะหรอรสอรอยของวตถ มนจงแลวแตวตถ; เพราะฉะนนจงถกเรยกวาเปนวตถนยม.

(เมอธรรมครองโลก,๒๕๒๓: ๑๔๓)

ทน ทางฝายตะวนออกน เปนฝายทนยมจตหรอวญญาณ เพราะวาเราจน, ยากจนกได, หรอเพราะเราไมสามารถจะทำวตถใหมนนารก

นาหลงใหล เพลนเพลนไปกได, หรอวา เราไมอยากจะทำอยางนนกได, มนจงตกคางอยในเรองฝายจต หรอฝายวญญาณ.

นเปนรากฐานของความแตกตางกนระหวางตะวนตกกบตะวนออก เรยกวา พวกตะวนตก หรอพวกฝรงนน กาวหนาในทางวตถ อยางไมม

หยดยง ไมมขอบเขต ในทสด กถกวตถอนแสนจะงดงามเอรดอรอยน ยดเอาตวไวหมดสน; กหมายความวา ยดเอาจตใจไวดวย. จะมอะไรกแลว

แตวตถ ฝากไวกบวตถ จะแกปญหาอะไรกแกปญหาแตเรองทางวตถ, และแกไดดวยวตถ; เอาวตถสงของเอาอำนาจทางวตถน มาแกปญหา ไมคดแกดวยเรองทางจตทางวญญาณ. ในทสดพระเจากตาย ฝรงทเคย

มพระเจา กเลยไมมพระเจา; เพราะพระเจาตายเสยแลว โดยเหตทวา พระเจานเปนเรองทางจต เปนเรองทางวญญาณ.

(เมอธรรมครองโลก,๒๕๒๓: ๑๔๔)

นคอยคปจจบน วฒนธรรมตะวนตก ขนอยกบอทธพลหรอคาของ วตถ อยใตอำนาจของวตถ. ขอยนยนซำอยเสมอวา หมายถงตะวนตก

ยคปจจบน; เพราะวาในยคหนงทลวงมาแลวนน ตะวนตกไมเคยเปน อยางน กคอวาตะวนตกมศาสนา มพระเจา เครงครดในพระเจา ผหญง

ยงนงผาปกปดรางกายมดชดยาวรมราม ลากดน. เขามหรโอตปปะ มความละอายไมหนาดาน; แลวกยคปจจบนมนเปลยนอยางน.

ไปดรปภาพเกาๆ กอนยคนซ มนมอะไรแสดงวา เขาไมไดนงผา ชนดทไมอยากนงกน เหมอนอยางเดยวน, แลว มอะไรตางๆ ทเปน

เครองหมายของศาสนา ของวฒนธรรมทางจตใจ. ครนตกมาถงยค ปจจบน รสอรอยทางวตถคอทางเนอหนงครอบงำ มนกเลยแกไขๆๆ ให

ทกอยางมนเปนไป เพออำนวยความสะดวกแกความสนกสนานทางวตถ มนจงเปลยนไป. นเรยกวายคปจจบน วฒนธรรมตะวนตกยคปจจบนจงเปลยนไป, เปลยนไปมากกม; แมทไมเปลยนไป ยงเหลออยกมเหมอนกน,

“ ” แตกตองคงเรยกวา วฒนธรรมตะวนตก ถาหากวา มนไมเหมอนกน กบตะวนออก กตองเรยกวาตะวนตก.

(เมอธรรมครองโลก,๒๕๒๓: ๑๔๔-๑๔๕)

วฒนธรรมของชาวพทธ“ วฒนธรรมของชาวพทธ และเปนหลกแหลงความรอดพนฐาน

ของฆราวาส: มความขยนขนแขง กลาหาญ ยอมตายดวย พระธรรมน เปนขอท ๑

ขอท ๒ สภาพออนโยนขยายความไปถงเชอฟงคนเฒาคนแก. ขอท ๓ กตญญ ขอท ๔ มศลมสตย. ขอท ๕ ประหยด สนโดษ. ขอท ๖ มเมตตา กรณา ใจกวาง ใจบญ. ขอท ๗ อดกลน อดทน มความแจมใสประกอบอยดวย. ขอท ๘ ยอมได ใหอภยได, เปนฝายยอมเพอใหเรองตางๆระงบไป. ขอท ๙ ไมตามใจกเลส แตตามใจพระธรรมหรอพระเจา. ขอท ๑๐ มแบบฉบบเฉพาะของชาวพทธเองในทกๆ กรณ, ในการ

กนอยหลบนอน เกด แก เจบ ตาย.(ฆราวาสธรรม, ๒๕๑๘: – ๒๙๙ ๓๐๐)

เอกลกษณไทยบรรพบรษของเราทานมเอกลกษณไทยของทานอยางไร?. ทานม

เอกลกษณไทยในขอทวา มการเปนอยในสงคมนดวยความรสกวา “ ”สตวทงหลายเปนเพอนทกข เกดแกเจบ ตาย ดวยกนทงหมดทงสน

“ระบบสงคมของทาน กตงอยบนรากฐานทวา สตวทงหลายเปนเพอน ” ทกข เกด แก เจบตาย ดวยกนหมดทงสน ระบบการเมองของทานกตง

” อยบนรากฐานทวา สตวทงหลายเปนเพอนทกข เกด แก เจบ ตาย ดวย” กนทงหมดทงสน จนเปนเหตใหยมเสมอ ซงเปนสญลกษณของคนไทย

“ ”วา ยมเสมอ ; เหมอนกบในศาสนาของพระศรอารย. คนมหนายมกนจนจำไมไดวาใครเปนใคร; เพราะวามนยมเหมอนกนหมด. ความเปน

เพอนทกข เกด แก เจบ ตาย นนแหละ ทำใหเปนรากฐานของความมศลธรรม, ความมระบบสงคมทนาชนใจ ความมระบบการเมองทปลอดภย.

บรรพบรษของเรามความ เชอตวเอง เคารพตวเองบงคบตวเอง โดยหลกของศลธรรม. การเปนอยางนมนครคระนกหรออยางไร? ซง

คนสมยนจะเหมาไปเสยวามนครคระเปนเลาลานป ทงท นแหละคอ ตวศลธรรมทเราจะตองชวนกนพยายามใหกลบมาเพอเปนรากฐานของ

ประชาธปไตยอนแทจรง และยดยาว บรรพบรษไทยของเราไมมอบายมข และไมหลงใหลในสวนเกน ไมมปญหาคอรปชน ไมมปญหายาเสพตด

ไมตองมนายทนทดดทรพยหรอขดรด… ประเทศไทยเราเปนประเทศพทธบรษท “ ซงแปลวา ผร ผตน ผ

”เบกบาน . เอกลกษณไทยจะตองตงรากฐานอยบนความเปนผร ผตน ผ เบกบาน ทตรงตามพระพทธประสงค. ความเปนสตวเศรษฐกจ สตวสงคม

สตวการเมอง ทเตมปรไปดวยความเหนแกตวไมมลกษณะแหงความ เปนผร ผตน ผเบกบานเหลออยเลย. และคำวา “ ”ไทย ไทย น แปลวา

“ ” อสระ คอ อสระจากกเลส, และความชวทเปนผลของกเลส. ถาเปน ทาสของกเลสและความชวทเปนผลของกเลส แลวกไมมเอกลกษณไทย

เหลออยแตประการใด; เพราะฉะนน การทลมหลงไปในทางทเปนสตว เศรษฐกจ สตวสงคม สตวการเมอง อยางในยคนไมมเอกลกษณไทย

เหลออยแตอยางใด, แลวจะเปนไทยไดอยางไ? นกลาวเฉพาะคนไทย.(เทคนคของการมธรรมะ ( ศลธรรมกลบมา ) , ๒๕๒๖: ๙๗-๙๙)

นเราพดกนใหกวางออกไปถงความหมายของคำวาเปนไทย จะ ตองมอะไรบาง มคณสมบตอะไรบาง; มหลายๆ อยาง, แตในทสดมนก

รวมอยทความไมเปนทาส. คณสมบตทงหมดนนมนมงหมายไปสความไมเปนทาส. คอไมเปนทาส นน ไมเปนทาสกนจรงๆ ทงทางกาย ทงทาง

วาจา ทงทางใจ; มอสรภาพทางกาย ทางวาจา ทางใจ, พดภาษา ทพด กนทน กคอ ทงทางกาย ทงทางจต ทงทางวญญาณ, ทางภายนอก คอ

รางกายกเปนอสรภาพ, ทางวตถ ทางเรองทางกายนน ทางการเมอง ทางทหาร การเศรษฐกจ อสรภาพ เสรภาพทางกายนกมครบ; ทางจตก

ไมถกโรคจตรบกวน คอมจตทปรกต. ทางวญญาณทสงสดขนไปอก ก มความคดเหนทเปนอสระทถกตอง ทเปนไปเพอชนะกเลส, ไมมกเลส

หรอเปนนพพาน ในทสด.( บรมธรรม ภาคปลาย, ๒๕๒๕: ๔๔๙-๔๕๓)

ศาสนา “ ” ในภาษาไทยมคำวา ศาสนา ซงเอามาจากภาษาบาล. แตคำวา

” ” ศาสนา ตวน มนแปลวาคำสงสอน กลายเปนคำพดทเปนคำสงสอน. “ ” คำๆ นยงมไดเลงถงตวการปฏบต ฉะนนคำวา ศาสนา ในภาษาไทยน

มนหมายถงคำสงสอน. แตพระพทธเจาไมเรยกศาสนาของทานวาคำสง สอน คอทานไมอยากใหมแตคำสงสอน ตองการใหมการปฏบต. พระ

“ ” พทธเจาทานไมเคยทรงใชคำวา ศาสนา แตทานใชคำวา

“ ”พรหมจรรย – จรรยนน แปลวา จรยา คอประพฤตหรอปฏบต, - พรหมน แปลวา ประเสรฐ. “ ” สงทเราเรยกกนในเมองไทยวา ศาสนา นน พระ

“ ” พทธเจาทานไมเคยเรยก ทานเรยกวา พรหมจรรย จงมาประพฤต พรหมจรรย นคอมาบวชในศาสนาน, แลวจงไปเผยแผพรหมจรรย นน

แหละคอไปเผยแผศาสนา; ฉะนนตวศาสนาของพระพทธเจาทานหมาย “ ”ถงตวการประพฤตปฏบตทประเสรฐทเรยกวา พรหมจรรย

“ ” บางท กเรยกวา สกขา = ศลสกขา สมาธสกขา ปญญาสกขา นกไมใชตวคำสงสอน; คอตวการปฏบตลงไปตรงๆ ใหเปนศล ใหเปนสมาธ

ใหเปนปญญาขนมา อยางนเรยกวาสกขา และนนแลหะคอตวศาสนา. “ ” “ ”ในภาษาไทยเรยกวา ศาสนา แตในภาษาบาลเรยกวา สกขา .

บางท พระพทธเจาทานตรสเรยกรวมๆ วา “ ”ธรรมวนย ธรรม วนยน กมไดหมายถงตวคำสงสอน หมายถงไดรบคำสงสอนแลวปฏบต

ตามธรรม ตามวนย. มธรรมวนย นนหมายความวามนปฏบตจงจะม ไม ใชเพยงแตเลาๆ เรยนๆ แลวมนจะมธรรมมวนยขนมาได; ตองปฏบต

เสรจแลวมนจงจะมธรรมะและมวนย. “ ” ฉะนนสงทเรยกวา ศาสนา โดย เนอแทนนหมายถงการปฏบต ตวการปฏบต ไมใชสกแตวาคำสงสอน; น

จำไวดๆ ประเดยวมนมเรองคาบเกยวกนอกมาก. แตในภาษาไทยเราม คำวา “ ”ศาสนา คำนแปลวาคำสงสอน แตตวแทของศาสนา ไมใชคำสง

สอน มนเปนตวการปฏบต. ถาเราจะใหคำๆ นยงคงใชไดอยางถกตอง เราตองแกคำแปล หรอความหมายของคำวาศาสนาในภาษาไทยเลมน

เสยใหม คอใหมนหมายถงตวการปฏบตตามคำสงสอนนนเสรจแลว จงจะเปนตวศาสนาขนมา. “ ” ขอใหทานจำคำวา ศาสนา ไวในฐานะเปนภาษาไทยเสยคำหนงกอน.

ทน เรากจะดไปถงคำวาศาสนาทเปนภาษาสากล คอใชรวมกน ทงโลก โดยเฉพาะกคอคำภาษาองกฤษวา religion ซงเอามาจาก

ภาษาละตน. คำวา religion นเปนภาษาองกฤษทถอดเอามาจากภาษาละตน; กเลยตองเอาความหมายในภาษาละตนมาเปนหลก : คำวา religion

เดยวนกแปลกนวาศาสนา เพราวามนไมรวาจะแปลวาอะไร. แตแลวมน กมปญหาเกดขน ซงจะไดพจารณากนตอไป คาบเกยวไปถงพระเจา

และอะไรๆ อกมาก. ทนวากนตามตวหนงสอกอน คำวา religion ถาลก เดกๆ ทเพงสอนเรยนภาษาองกฤษกจะอานวา re-lig-ion. ตว lig มนสำคญ :

ในสมยโบราณ คอสมยทฝรงเจาของภาษาทใชภาษาละตนน เขาคนพบ กนวาในสมยทคนชอ Cicero เปนเจาตำรบตำราอยนน คนๆ นเขาใหคน

อนถอหลกวา คำ religion นนมาจากคำวา lig. คำวา lig นแปลวาปฏบต ปฏบตน คอปฏบตตามคำสงทมาจากสวรรค.

ตอมาอกถงสมยคนทชอ Servius คนนมาใหความเหนใหมวา คำวา religion นนทถกมาจากคำวา leg. คำวา leg น แปลวาผกพน เหมอนเอา

เชอกมาผกอะไรอยางน เรยกวาผกพน. ฉะนน religion คอสงททำการ

ผกพนมนษยใหตดกบพระเจา. สองคนเกดใหความหมายเปน ๒ อยางแลว.

ตอมาถงสมย St. Augustin The Great คลายๆ จะประนประนอมวาอยา ไปมวเถยงกนเลย เอามนทงสองคำมาผกรวมเขาดวยกน ทง leg และทง

lig กเลยไดความหมายวา การปฏบตตามคำสงจากสวรรค เพอใหเกดการผกพนกนระหวางมนษยกบพระเปนเจา. นความหมายสมบรณเตมท

คอเราตองปฏบต ไมใชเพยงแตพดหรอเพยงแตสอน ปฏบตตามคำสงท มาจากสวรรคแลวเกดความผกพนมนษยกบพระเจาใหตดกน นคอตว

religion “ ” หรอ ศาสนา ในภาษาไทย. ฟงดแลวของเขาด เขาทด ดกวาคำ “ ” วา ศาสนา ในภาษาไทยมากทเดยว. คำวาศาสนาในภาษาไทยแปลได

แตวาเปนคำสงสอน, สวนคำวาศาสนาในภาษาองกฤษคอ religion นน มนแปลวาปฏบตตามคำสงจากสวรรคจนเกดความผพนระหวางมนษยกบ

พระเจา นมนดกวากนมาก. “แตแลวคำวา religion” นนแหละ เมอจะตอง แปลเปนภาษาไทย มนกไมแปลเปนอนได นอกจากจะแปลวาศาสนา.

เรามนอยในโลกรวมกนทงโลก มนตองมคำพดทพดใชไดรวม กนทงโลก : สำหรบคำวาศาสนานนมนไมมคำอนนอกจาก คำวา religion;

จะเปนศาสนาไหนในโลกนกตาม มนตองมคำวา religion เปนคำกลางสำหรบพดกนใหเขาใจกนทงโลก. อยางเจอะหนากน จะถามวานบถอ

ศาสนาอะไร อยางนมนกตองใชคำๆ เดยวกนมนจงจะรกนคอ religion อะไร. หรอจะไปขอหนงสอเดนทางไปตางประเทศ เขากตองถามวานบ

ถอศาสนาอะไร มนกตองใชคำๆ หนง ซงมนตรงกนหมด แลวแตวาจะนบถอศาสนาไหน. ฉะนนคำวาศาสนาในภาษาไทยนนไมตองพดถงกได

ยกเลกเสยกได ตองเอาคำกลางคำสากลทใช ไดแก ทกชาตทกศาสนา ทกภาษา ทเขาจะใชเขยนในหนงสอเดนทางเปนตน กคอ religion หมาย

ถงระบบปฏบตตามคำสงจากสวรรคทใหมนษยเปนอนหนงอนเดยวกนกบ…พระเจาศาสนาทแทจรงมนมความหมายอยางไร? มนกมความหมายตรง

ทวาชวยใหมนษยพนจากความทกข ระบบปฏบตอนใดมนชวยใหมนษย พนจากความทกขได ระบบนชอวาศาสนา ฉะนนเมอเราพดวา

“ ”ศาสนาทแทจรงเพยงศาสนาเดยวในหมนโลกธาต น เราตองเลงถง ระบบปฏบตทมนชวยคน หรอชวยสตวทงหมนโลกธาตใหพนจากทกข

ทางจตทางวญญาณได. (สนทสเสตพพธรรม, ๒๕๑๖: ๑๑๕-๑๑๙)

พทธธรรม คำวา “ ”พทธธรรม อาจจะแปลและมความหมายไดเปนหลายอยาง

เชนแปลวา ธรรมของพระพทธเจา, ในกรณเชนน หมายถงคำสงสอน ของพระผมพระภาคเจา เพราะเหตนนจงไดแกพระปรยตธรรมโดยตรง.

ถาหากจะแปลคำพทธธรรมวา ธรรมทจะทำคนเราใหกลายเปนพระพทธเจา “ ” แลว คำวา พทธธรรม ยอมจะหมายถงการประพฤตปฏบตประเภท

หนง ซงจะทำบคคลธรรมดาผปฏบตธรรมนนๆ ใหกลายเปนพระอรยเจาได, เพราะฉะนน ในขอนพทธธรรม ยอมหมายถงพระปฏปตตธรรมอนเปนขอทสอง. และคำวาพทธธรรมอาจแปลไดสบไปวา ปกตภาพของพระพทธเจา หรอ แปลอกอยางหนงวา “ ”สง สงหนงซงพระพทธเจาทรงคนพบ.

เมอกลาวโดยนยหลงทงสองประการน ปกตภาพของพระพทธ เจานน โดยเฉพาะอยางยงกคอ ญาณกบศานต นนแหละ คอ ปกตภาพ

ของพระพทธเจา. ญาณไดแกความรชนดท เมอรแลวยอมทำใหไมตองการรอะไรอกตอไป. ศานต คอความบรสทธและสงบเยนแหงจต. สวน

นยสดทาย ทแปลคำพทธธรรมวา “ ”สง สงหนงซงพระพทธเจาทรงคน พบนน เปนขอทตองการคำอธบายเปนอยางมากจงจะพอใจได. แตเมอ

กลาวโดยสรปกไดแกสภาพทเปนความหลดรอดของชวต หรอทเรยกวา สขนรนดร. และโดยเหตน คำวาพทธธรรมตามนยหลงน จงไดแกพระปฏเวธธรรมโดยตรง. และพทธธรรมตามนยทบงถง “ ”สง สงหนง ซง

พระพทธเจาทรงคนพบนแหละ คอนยทขาพเจาจะไดแสดงโดยละเอยด ณ ทน, “จงขอใหเขาใจวา ชอทขาพเจากำลงกลาวทชอวา วถแหงการ

” เขาถงพทธธรรม นน คำวา พทธธรรม โดยสวนใหญยอมหมายถง “ ”สง สงนเอง.

“ ” ทำไมคำวาพทธธรรมในทน โดยสวนใหญจงหมายถง สง สงนโดยเฉพาะ? ในเมอคำวาพทธธรรมอาจหมายถงปรยตธรรม และ

ปฏปตตธรรมไดดวย ทำไมจงไดเพงเอาเฉพาะปฏเวธธรรม อนเปนผลขนสดทาย? ทงนกเพราะวาพระปรยตธรรมตามทเรารและเขาใจกนอย

บดนนน ยอมหมายถงการเรยนพระคมภรทงมวล อนเรยกวาพระไตรปฎก. ในทนทานทงหลายซงเปนพทธบรษท จะมสกกคน ทสามารถทองเทยวไปในพระไตรปฎกใหทงถง. และในสวนพระปฏปตตธรรมนน

เลาจะมสกกคนทจะสามารถปลกตนออกประพฤตพรหมจรรย บำเพญตบะกรรมฐานของบรรพชตโดยเครงครด. ถาหากวา พทธธรรมเปนสง

ทจะเขาถงไดเฉพาะแตโดยการผานทางพระไตรปฎกอยางทวถง และ โดยการบำเพญกรรมฐานในสถานทอนวเวกอยางเครงครดแลว การก

อาจกลายเปนวาพทธธรรมน เปนของเหมาะสำหรบบคคลเพยง ๒- ๓ คน หรอไมกคนเทานน แตเพราะเหตทพทธธรรมเปนสงทมอานภาพอน

กวางขวางสามารถเปนประโยชนแกคนทวไปไมเลอกหนา ขาพเจาจง ไดกลาววา ความมงหมายสวนใหญของพทธธรรม หมายถงญาณกบ

ศานต หรอสงๆ หนง ซงพระพทธเจาทรงคนพบ. ทงนเพราะวาคนเรา อาจลถง ” ”สง สงนได โดยไมตองผานทางพระไตรปฎก หรอทางการ

บำเพญตบะ อนเครงครดอยางเดยว, ดงจะไดยกอปมาดวยเรองการแสวงหาผลอยางโลกๆ.

คนเราตามธรรมดาทวไป ปรารถนาทรพย ยศ และการสมาคม หรอมตรภาพอนกวางขวาง. ถาหากวาเราไดทรพยหรอสงทจำ

ปรารถนานนๆ มาแลว บคคลนนจะเปนผผานการศกษา ไดรบปรญญา

เปนบณฑตหรอไมกตาม จะมลกษณะและการกระทำอนเขมแขงเปน มหาบรษหรอไมกตาม ขอนนไมเปนสงสำคญอนใดแลว; เพราะวาวตถ

ทประสงคนนๆ เขาไดลถงแลว และสงทงสามนน มใชเปนสงทจะจำกด วามไดเฉพาะทานผถอปรญญารอบรในศาสตร หรอเขมแขงเปนมหา

บรษเทานน กหาไม. โดยทำนองเดยวกนน พทธธรรมกเปน “ ”สง ทสาธารณะทวไปแกทกคน. ญาณคอความรชนดหนงททำผรใหหมด

ความทะเยอทะยานในโลก อาจเกดไดแมแกผทชมโลกมาจนเบอ เหนอยหนายทจะเสพคบกบอารมณนานาชนดอกตอไป โดยทผนนไม

ตองผานพระไตรปฎก และการฝกบทเรยนในทางจตอนเครงเครยดกได. ดงทเราเรยกพระอรหนตประเภทนวา พระอรหนตผสกขวปสสก คอเหน

แจงอยางแหงแลงไมรอบรแตกฉานเหมอนพระอรหนตประเภทอนกจรง แตทานกหมดกเลส บรสทธและเปนสขโดยสนเชงเชนเดยวกน. ความ

สงบหรอความปลอดจากทกขทงมวลไดแกทานแลว ซงเราเรยกวา ศานต. เมอมทงญาณและศานตเชนนกชอวา ทานไดเขาถงพทธธรรม

แลว กจของชวตทจะตองขวนขวายใหสงขนไปอก ยอมไมมอกตอไป. ทานเขาถงพทธธรรมไดโดยไมตองผานทางพระไตรปฎก และการ

บำเพญตบะกรรมฐานอนเครงครดไดดวยอาการอยางน เราควรจะ ระลกไวสบไปวา การทพระผมพระภาคเจาทรงคนหาพทธธรรมนนมใช

เพอพระองคเองโดยสวนเดยว, แตไดเปนดวยอำนาจพระกรณา คนเพอประโยชนแกปวงสตวในสากลเหลานนดวย. พทธธรรมหรอสงท

พระองคทรงคนพบเปนสงทสาธารณะแกทกคน และมอยทวไป พรอมทจะสมผสกบคนทกคนอยทกเมอ. แตเมอคนเรามองไมเหน การกเปนราวกะวาเปนของทเรนลบจนสดวสย. ตามธรรมดาเราทานทกคนมตา ห

จมก ลน กาย เปนเครองรสกตอสงภายนอกอนแวดลอม. เรารสกหรอ รจกเพยงใดกเหมาเอาวา สงทงหลายมเพยงเทานน หรอแมจะมมาก

ออกไปกตกอยในลกษณะเดยวกน, เพราะเหตนเอง “ ”สง ชนดทเปน ภายในหรอดานในจงยากทจะปรากฏ เพราะความเขาใจผดนนๆ เปน

มานเขามาบงเสยเสมอไป. ดวยเหตผลดงกลาวมา การเขาถงพทธธรรมจงจำเปนตองขอรอง

ใหพทธบรษท ทงหลายเตรยมตว เพอจะมองสงทกสง ในดานใน. เทาทร สกกนอยตามธรรมดา เราม ตา ห จมก ลน กาย สำหรบสมผสและรสก

ในรป เสยง กลน รส และโผฏฐพพะ. แตเรารสกและสมผสสงเหลาน ดวยอาการชนดทเรยกวา มองในดานนอกหรอดวยเครองมอสำหรบ

มองในดานนอก. “ ” เราจงไมพบ สง สงหนง ซงจะพบได กตอเมอเรา มองในดานใน หรอมองดวยเครองมอสำหรบมองในดานใน เชนเดยว

กบทพระพทธองคไดทรงมอง และมองจาก รป กลน รส โผฎฐพพะ นนเอง. การมองในดานใน มลกษณะเปนอยางไรนน เพอจะใหเขาใจ

อยางแจมแจง เราอาจพจารณาเปรยบเทยบขนไปจาการมองดานนอก แตเปนชนทประณตสกหนอย และประณตมากจนถงกบอาจมบางคน จด

ใหเปนการมองโดยดานในไปกได.

( ชมนมปาฐกถาธรรม ชด พทธธรรม, ๒๕๓๐: ๒-๗)

ศลธรรม คำวา ศลธรรม นเดยวนเราแปลกนวาอะไรกไมร ไมมความ

หมายทชดเจนเลยไมแปลกน เรยกวา ศลธรรม แปลเปนภาษาฝรงกไมได เปนภาษาไทยกความหมายแคยนดเดยว, แปลวา ธรรมททำความปรกต

นนแหละ ดทสด, ไมใชเรองเลกๆ นอยๆ ทชาวเมองจะตองม ใหมศล ธรรมกนบางโวย มนไมใชเลกนอยอยางนน.

ศลธรรม แปลวา สงททำความปรกต; ศละ แปลวา ปรกต, ธรรมะ แปลวา สงทมตวมนเอง, ศลธรรม แปลวา สงททำความปกต, ความ

หมายกวางครอบจกรวาล. เมอใดมความปรกต เมอนนมศลธรรม, เมอ ใดไมมความปรกต เมอนนไมมศลธรรม. ความปรกตคอสะดวกสบาย

อยไดอยางสงบเยน, ความไมปรกต คอ ความกระวนกระวายเดอนรอน ไมอาจจะทนอยได.

ทนอาตมานกวา คำชนดนแปลเปนภาษาตางประเทศยาก, พอคย กบฝรงแลวกจนปญญาทกท ไมรจะแปลคำวาศลธรรมนวาอยางไร. ท

เขาแปลกนวา morality นนมนเหมอนกบเดกเลน ไมสำเรจประโยชน; เดยวนคดวาจะใหคำแปลวา ปจจยแหงสนตภาพ, ศลธรรม แปลวา ปจจย

แหงสนตภาพ. คำวา ธรรมะๆ น มนเปนเหตกได เปนผลกได เปนอะไรกได ใน ๔

ความหมายนน; แตมนแปลวา เปนเหตปจจยกได ธรรมะในฐานะทเปนเหต; ฉะนนคำวา ธรรม คำนตองแปลวา ปจจย. น ศละคอความปรกต

นนหมายถงสนตภาพ สงบสขของโลก, ศละ แปลวา สนตภาพของโลก, ศลธรรมเลยแปลวาปจจยแหงสนตภาพ. หาคำฝรงมาแปลไดงายๆ ทนทเลย, แปลแลวเขาใจทนทเลย เรยกวา ศลธรรม.

ศลธรรมเปนสงจำเปนทจะตองมในโลก, ถาโลกไมมศลธรรม มนกคอวนาศ คออยเหมอนกบตกนรกทงเปนอยตลอดเวลา; ถาไมมศล

ธรรม มนกตกนรกทงเปนอยตลอดเวลา; ถามศลธรรมมนกมความสงบเยนอยตลอดเวลา; เพราะวาคำวา ศลธรรมโดยเนอแทนน คอปจจยแหงสนตภาพ, พอมศลธรรมมนกมสนตภาพ. ฉะนนเราเพงเลงสนตภาพเปนหลกยดเปนจดมงหมาย, อะไรเปนเหต เปนปจจยใหลถงสนตภาพ

นนแหละคอศลธรรม เพราะฉะนนมนจงไมยาก.( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๑ ) , ๒๕๒๙: ๒๓๔-๒๓๕)

ศลธรรม แปลวา ภาวะแหงความสงบสข; ศละ แปลวา ปรกต ภาวะ แหงปกต กคอภาวะแหงความสงบสข. น ในฐานะทเปนปรากฏการณ

ธรรมชาต มศลธรรมกคอมภาวะสงบสข, ถามอง ในแงของเหต กเปน เหตททำใหเกดความสงบสข, การประพฤตใดๆ ทเปนเหตใหเกดความ

สงบสข อนนนเรยกวาศลธรรม. ถามองใน ฐานะทเปนผล ผลทเกดมา จากเหต อยในลกษณะเปนภาวะสงบสข, นนกเรยกวาศลธรรม; ไมใช

เปนเพยงการประพฤตธรรมะเลกๆ นอยๆ ของสงคม เพราะวา คำวา สงบสขหมายสงสดถงพระนพพานกได, ถามความสงบสขแลวกเรยกวา

ปรกต หรอศละไดทงนน, นบตงแตตำทสดจนถงสงสด ของสงคมคอคนทงหมดกได.

ขอใหรจก สงทเรยกวา ศลธรรมน ในความหมายทครบถวน และ อยในลกษณะทเปนเรองของการฏบต และในลกษณะทตอง เปนสน

ทฏฐโก คอ ประจกษอยแกความรสกจรงๆ, ไมตองคำนวณตามเหตผล เปนตน.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๑ ) , ๒๕๒๙: ๓๔๗)

จตตนยม จะดคำวา จตตนยม กนบาง, บางทกเรยกวามโนนยม; จตกได

มโนกได วญญาณกได. คำวาจตตนยมกมหลายแขนงเชนเดยวกนอก แตจะสรปมนยงเหลอเพยง ๒ หวขอ:-

ความหมายท ๑ ของจตตนยม กคอ การถออดมคตมากกวาจะถอคาทางวตถ.

ถาถอคาทางวตถ พระพทธรปองคหนงองคเลกๆกวามคาเทากบ ปลาทเขงหนง นเรยกวา คาทางวตถนยม; แตวาพระพทธรปองคหนงม

คาทางจตตนยมสงจนตราคาไมไหว เพราะวาเปนวตถทระลกแทนองค พระพทธเจา เปนสญลกษณแหงความดความงามอะไรตางๆ.

ถามองกนในแงของจตตนยม หรออดมคตแลว พระพทธรปองค หนง ตคาไมไหว; ถามองกนในคาของวตถแลวก เทากบขาวสารถงหนง บาง ปลาเขงหนงบางเทานนเอง. ฉะนนเราไมมองในทางวตถ แตจะมอง

ในแงของจตหรอของอดมคตนอยางหนง. ความหมายอยางท ๒ กถอเรอง หรอ คา ทางจตทางวญญาณนน

เปนหลก หรอเปนรสนยม; คอไมถอเอารสทางวตถ แตถอเอารสทางจต; ฉะนน เมอจะแกปญหาใดๆ กมงแกปญหาดวยเรองทางจตไปตะพด จน

ถงกบลมเรองทางวตถไปเสยเลย นกเรยกวา จตตนยมสดเหวยง. จตตนยมสดเหวยง มนกใชไมได, วตถนยมสดเหวยวงมนกใชไม

ได; ตอเมอใดมนอยตรงกลาง คอความถกตองระหวางสงทงสอง สมดล ยกนด นกเรยก ธรรมนยม ไป; ไมใชวตถนยม ไมใชจตตนยม.

(ธรรมสจจสงเคราะห, ๒๕๒๑: – ๓๓๐ ๓๓๑)

การทำความเขาใจระหวางศาสนา การทำความเขาใจระหวางศาสนา ซงเปนปณธานขอท ๒ ของ

ขาพเจา โดยแทจรงไมไดเปนเรองธรรมะโดยตรง; การทำความเขาใจ

ระหวางศาสนานเปนธรรมะการเมอง; แตถงอยางไรมนกเปนหนาท เปนหนาททจะตองทำ, เมอเปนหนาทมนกตองจดเปนธรรมะไปทงนน เพราะวามนจะตองแกปญหาอยางใดอยางหนงเสมอไป...

... ถาวามการเขาถงหวใจแหงศาสนา [ของตน] แลว กเปนการงายทจะทำความเขาใจระหวางศาสนา, มนเกยวของกน ขอใหแตละศาสนา

มศาสนกทเขาใจถงหวใจแหงศาสนาของตนๆ เถด มนจะแกปญหากระทบกระทงระหวางศาสนาไดเปนแนนอน, และจดวาเปนสงทจำเปนท

สดสำหรบสมยน ... แมวาจะเรยกวาเปนสมยทเจรญแลว ในโลกทเจรญ แลว มนกยงเปนปญหาอยนนเอง ดงนนมนกยงมหนาททจะขจดปญหาน.

...โลกตองมหลายศาสนานเปนสภาพความจรงอนแรกทตองยอมรบ วาโลกนตองมหลายศาสนา มนจำเปนทสด; เพราะวาคนในโลกไม

เหมอนกน มนจดเปนพวกๆ เปนยคเปนสมย, แลวกมภมหลงทาง วฒนธรรมตางๆ กนฝงแนนอยในจตใจเปลยนไมได,

เมอตองมไดหลายศาสนา หรออยรวมกนโดยมศาสนาตางกน ก ตองมวถทางทจะแกไข ปญหาหรอเหตการณรายทอาจจะเกดขน. ดวย

เหตนแหละ จงตองมเรองการทำความเขาใจระหวางศาสนา... คำสอนของทกศาสนา มงหมายตรงกนไปทการทำลายความเหน

แกตน, มนเปนอนตรายรายกาจทสดของมนษย, ทำใหเกดปญหาแกสงคมและบคคลอยางยง. ทกศาสนาจงมงหมายทจะประสานสงคมจนกลาวไดวาทกศาสนามหวใจเปนสงคมนยม. ...สงคมนยมของ

คอมมวนสต มนไมใชสงคมนยมทถกตอง หรอสงคมนยมของทงหมด ของทกคน มนเปนสงคมนยมของชนพวกกรรมาชพ...เทานน, มนไม

อาจจะรวมเอาพวกทแปลกแตกตางออกไปจากนน. ศาสนามงหมายจะ ใหรกกน จะใหสมพนธกนได ในหมชนทตางกน; เราจะตองเพมเตม

ลกษณะเฉพาะเขาไปอกอยางหนงวา เปนสงคมนยมทประกอบไปดวยธรรม. ... ตองเปนธรรมกสงคมนยม คอสงคมนยมทประกอบไปดวย

ธรรมะ คอความถกตอง. ความถกตองคอไมเกดโทษอนตรายแกฝายใด แตเกดประโยชน

สขแกทกฝาย; ถาเรารกกนไดหรอไมเหนแกตน มนกเกดประโยชนแก ทกฝาย คอวาพวกคนจนกรกคนมงมได, คนมงมกรกคนจนได...ถาอย

อยางมศตรกน กเปนความพนาศของโลกนนเอง. ศาสนาทกศาสนาตองรวมมอกนในลกษณะสหกรณ, รวมทำกจกรรมอยางหนง คอสนตภาพของโลก. ทกศาสนารวมมอกนอยางทเรยกวาสหกรณ เพอสนต

ภาพของโลก โดยมองเหนไดวา มวถทางคอ คมครองสงคม ทำลายสงทเปนขาศกของสงคม. ศาสนามหนาท อยางน มคณประโยชนทจะใชได

ในลกษณะอยางน คอคมครองสงคม. ศาสนาจะคมครองสงคมได กตอเมอสงคมมศาสนา; ...จงขอยน

ยนวา ขอใหเขาถงหวใจแหงศาสนาของตนๆ แลวกจะไปพบวามนม

ความเหมอนกน ...แมวารปแบบภายนอกมนจะดตางกนมากถงขนาดวามนจะตรงกนขาม; แตถาเจาะลกเขาไปถงภายใน แลวจะพบวา พระ

ศาสดานนๆ มงหมายเพอใหเกดสนตสขสวนบคคล, หรอสนตภาพสวน สงคม ดวยกนทงนน, เจาะเขาไปลกถงขนนนเถด มนกจะพบความทจะ

เขากนได, อยาเอาเปลอกนอกทระเกะระกะไปดวยหนามหรอเปลอก แขงน ขอใหเขาถงเนอในแลวมนจะกลมกลนเปนอนเดยวกนได.... เดยวนคนถอศาสนาตางกนมาก จนไมคอยจะมองหนากน; แต

ไปดเถอะวา ในหวใจของคนเหลานน ซงตางศาสนากน นนแหละ มนกมกเลสเหมอนกน. ความโลภ ของคนทถอศาสนาพทธ กไมตางจาก

ความโลภของคนทถอศาสนาครสต อสลาม พราหมณฮนด ซกขอะไร, ความโกรธกเหมอนกน, ความหลงกเหมอนกน. ฉะนน ความทกขทมน

เกดขน มนกเปนความทกขเหมอนกน, ถาไปดทตวกเลสและตวความทกข แลว มนกเหมอนกนดกเลยของทกคนทถอศาสนาตางกน. เมอเปนอยางนมนก ควรจะมสงซงแกทกข หรอดบทกขไดรวมกน ไมวาเขาจะนบถอศาสนาอะไร; ... เหมอนกบวา ยาแกโรคทางฝายกายใชรวมกนได

อยางน ยาแกโรคทางฝายจตฝายวญญาณ มนกใชรวมกนไดอยางน…แหละ

ตองมองความจรงกนสกขอหนงวา พระศาสดาแหงศาสนานนๆ ก ไมใชคนใจรายอำมหต บญญตศาสนาขนกดวยความรก ความเมตตา

กรณาเอนดตอมหาชน ทอยในแวดวงของการชกนำของตนๆ รกมหาชน, บญญตคำสอนขนมาเพอจะแกไขปญหาของมหาชนเหลานน

มนกตองมสวนด เปนประโยชนแกมหาชนทนน สวน นนยคนน ในถนนน เปนแนนอน, ไมมศาสนาใดทจะผดโดยสวนเดยว.

ปญหามนคอยๆ เกดขน, ...หลงจากการดบขนธแหงศาสดานนๆ แลว. สาวก ของพระศาสดานนๆคอย เพมเตม อะไรเขาไปบาง บดผน อะไรเสยบาง, ...โดยมองไมเหนวานจะเปนการทำใหศาสนาเลอะเลอนไป; ศาสนาทงหลายจงถกพอกหมดวยของใหม, ไมยกเวนแมแตพระพทธศาสนาอนเปนทรกยงของเรา.

... ศาสนาจะเปลยนแปลงไดมากขน กเพราะวา มนมอำนาจ วงการทมอำนาจเขามาครอบงำ; เชนเรองทางการเมอง วงการทมอำนาจ

เขามาครอบงำศาสนา ตองการจะใชศาสนาหรอกจกรรมทางศาสนา เปนเครองมอของการเมอง เชนในการหาเมองขน, ในยคสมยทมการลา

เมองขนนนแหละ ศาสนาไดถกใชใหเปนเครองมอในการลาเมองขน อยางสำเรจประโยชนดวย. มนกเปลยนไปมาก, เปนศาสนาเนองอก, ศาสนาทอยใตอทธพลของการเมอง. เราอยาไปยดมนถอมนวานนเปนศาสนาอนถกตองของเขา; จะตองเหนอกเหนใจวา เขากถกกระทำ

อยางนน มความจำเปนอยางนน. เรากควรจะชวยเหลอเขาอยรำไป. ให อภยแกเขา มาพดจากนใหม ตกลงกนใหม วาจะเอากนอยางนอยางน

คอชวยกนทำลายความเหนแกตวของคนในโลก.

ทกศาสนามาจบมอกนเปนสหกรณ ชวยกนคนละไมคนละมอ เพอทำลายลางความเหนแกตวของมนษยในโลกนใหหมดไป; งาน

สหกรณอนยงใหญ ทำขนเพอชวยโลกอยางน นนจะตรงกบความหมายของพระเจาทแทจรง, เพราะถาพระเจาเปนพระเจาทแทจรงตองมความหวงดตอสตวโลก, ฉะนนสงทจะเปนความสขสวสดแกสตวโลกนนแหละ

จะเปนทพอใจแกพระเจาทแทจรง ...พระเจาทแทจรงตองมเจตนารมณ ในการชวยโลกใหอยเปนสข ทงสวนตวบคคลและสวนสงคม.

...ถา องคการสหประชาชาต ทถอวามอำนาจสงสดในเวลาน เปน องคการทสนใจหวใจของศาสนา เกบเอาหวใจของศาสนาทกศาสนาไป

ศกษา แลวไปเผยแพร, เปนผเผยแพรหวใจของศาสนาทกศาสนาเสยเอง นน จะมชอ สมชอ, มชอสมชอวาเปนสหะ, สหประชาชาตในทางจตใจ.

เดยวนสหประชาชาตกกระทำอยางนนไมได, ยงอยใตอทธพลของฝาย นนฝายนเปะปะเปะปะ ... นโชคของโลกนมนยงไมดถงขนาดทวา จะได

องคการไหนทจะขดคนเอาหวใจของทกศาสนา ออกมาทำสหกรณกนใหเปนทเขาใจระหวางศาสนา, แลวทำสหกรณกน ชวยสรางสนตภาพใหเกดขนมาในโลก. เราหวงวามนจะเกดขน อยางนสกวนหนง; เรากเตรยมตวเปนผทมหวใจของพระพทธศาสนาอยทเนอทตวไปเผชญหนากบเขา.

เชอวาเราจะประสบความสำเรจในการชวยโลก เพราะเรามยา ประเสรฐสำหรบจะแกโรคของสตวโลกทงปวง คอการทำลายกเลส

ตณหา และ ดบทกข : เรากเตรยมทำลายกเลสตณหาและดบทกขของเรา ใหเปนผทหมดโรค, มจตใจเกลยงเกลา, ไมมโรคของจตใจ, เปนพทธ

บรษททงเนอทงตว ตามหลกคำแปลของคำวาพทธ, พทธะ แปลวา ผร ผ ตน ผเบกบาน, รตามทเปนจรงทกอยางในทางทควรร แลวกตนจากหลบ

คอกเลส, แลว เบกบานเหมอนดอกไมทบานแลวไมรจกโรย, คอไมมความทกขอกตอไป. นคอความเปนพทธบรษทอยางเตมเนอเตมตว.

(พทธทาสวจนาแกคณะครครสต, ๒๕๔๗ : – ๑๖๗ ๒๐๒)

สนตภาพ คำวา สนตภาพ, สนตภาพในโลกน เดยวนมแตชอ, มแตชอเสยง

เรยกรอง เรยกหา หรอวาโฆษณา มแตชอไมมตวจรง มแตการเรยก รองคำคำน ไมมตวจรงของคำคำน. นสภาพยคปจจบนในโลกน ทเกยว

กบสนตภาพ, ยงเรยกดเหมอนจะยงไกล ยงเรยกดเหมอนจะยงไกล – เรยกหาสนตภาพดวยจตทคดโกง เหนแกตว เหนแกตวก ของก แลวก

…เรยกหาสนตภาพ มนกยงไกล ยงไกล จะตองขอโอกาสพดวา คนไมรจกสนตภาพอนแทจรง ซงมนตง

ตนมาจากภายใน สนตภาพอนแทจรงมนไมไดตงตนทโลกภายนอก มนตงตนออกมาจากความรสกในใจอนแทจรง ทเปนภายใน, ครนทำ

สนตภาพในจตใจทเปนภายในได สนตภาพขางนอกทโลกน มนกเปนของงาย.

ดใหดเถอะวา วกฤตการณเลวรายทงหลาย มนไมไดตงตนทขางนอก, มนตงตนมาจากจตใจภายในของคน แลวจงออกมาเปน

วกฤตการณภายนอก นขอทาทายวา ความเลวรายใดๆ ทมนประพฤต กระทำกนอยกลางถนน มนตงตนมาจากจตใจ หรอภายในใจของคนผ

กระทำ, คอจตใจทโง จนมารวาอะไรเปนอะไร, อะไรควรทำอะไรไมควรทำ, มนโงขนาดนน, แลวมนกตงตนทนน เปนวกฤตการณเลวราย

ในจตใจของคนคนนน แลวมนจงแสดงออกมาทางกาย ทางวาจา มา เปนวกฤตการณภายนอก ใหลำบากเดอดรอนกนทงบานทงเมอง,

วกฤตการณของโลกมนกเปนอยางนน. ดงนนสนตภาพของโลก หรอของภายนอกนมนตงตนมาจากภาย

ในจตใจของคน. คนตองรจกสนตภาพของจตใจเสยกอน วาเมอจตใจ เปนอสระ ไมถกกเลสบบคนแลว นนแหละคอสนตภาพในจตใจ, จตใจ

ชนดนกเคลอนไหว คอสงการสงงานใหอะไรออกมาทางภายนอก ทาง กายทางวาจา เกยวของกบสงคม, มนกเปนเรองสนตภาพทเปนไปได ท

สำเรจประโยชน; จะขวนขวายกนสกเทาไร เพอสนตภาพนไมสำเรจ ถาไมไดตงตนมาจากภายใน.

เดยวนเราจะขอโอกาสพดถงองคการสนตภาพของโลกกนบาง เพอการศกษา, ไมใชวาจะดถกดหมนใคร. องคการสนตภาพของโลกนน จดโดยคนทไมรจกสนตภาพ. องคการสนตภาพของคนหรอของสงคม

ไหนกตาม มนจดโดยบคคลทไมรจกสนตภาพ วาสนตภาพมนตองตงตนมาจากภายใน. ฉะนนสมาคมสนตภาพเลกๆ นอยๆ นกเหมอนกน จดโดยคนทไมรจกสนตภาพ. องคการใหญของโลก องคการโลกกตาม

มนกจดไปโดยบคคลทไมรจกวา สนตภาพอนแทจรงนน มนจะตองตงตนทตรงไหน, กไดแตระงบเหตการณยงๆ ยากๆ ภายนอก ผวนอกภาย

นอก มนไมรจกจบจกสน แลวมนกยงตกอยใตอำนาจอะไรบางอยาง มนกยงรวมพวกเปนฝกเปนฝาย.

เจาหนาทจดสนตภาพ กยงตกอยใตอำนาจของคนบางพรรคบาง ฝาย มนกเลยไมมความยตธรรม, มนกลายเปนการแยงสนตภาพ ตาม

ความคดของตนๆ ไปเสย. พวกนไมรวาศลธรรมเปนตนตอแหงสนตภาพ และไมรจกแม

กระทงวาความมศลธรรมเปนอยางไร, ความไมมศลธรรมเปนอยางไร กยงไมรวาอะไรเปนความมหรอเปนความไมมของศลธรรม เลยหลบ

ตาจดสนตภาพ. เขาจะตองรจกคาของศลธรรม วาเปนรากฐาน เปนตนตอของ

สนตภาพ ซงกหลกศาสนาไมพน; เพราะวาศลธรรมมนถายทอดออกมาจากสงทเรยกวาศาสนา. พอเหนไปเหนวาศาสนาเปนของคร เปนยา

เสพตด เปนอะไรไปเสยแลว มนกไมมทางทจะถอดเอาของดประเสรฐ สดออกมาจาศาสนา มาเปนเครองจดโลก. ฟาจะสางทางสนตภาพ กตอ

เมอทกคนรวา มนขนอยกบศลธรรมโดยตรง, ใชคำวาโดยตรง ไมโดย ออมเลย สนตภาพมนขนอยกบศลธรรมโดยตรง.

ขอใหเราสนใจรสงทเรยกวาศลธรรม ศ-ละ แปลวา ปรกต คอไมวนวาย, ศลธรรมคอสงทจะทำใหเกดความปรกต หรอการกระทำทจำทำใหเกดความปรกต, หรอวาผลทเกดขนมาแลวเปนความปรกต, ทงหมดนเรยกวาศลธรรมไดทงนน. เพราะวา คำวา ธรรม, ธรรม ในภาษาบาลคำ

เดยวน มความหมายเลงไปไดหลายอยาง. ใหเปนเหตกได ใหเปนผลกได, ใหเปนภาวะปรากฏการณของธรรมชาต มอยเองกได. ฉะนนความสงบ

นเราตองจดมนทเหตของมน แลวเกดเปนผลขนมา แลวปรากฏอยในโลกวามสนตภาพ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ( ตอน๒ ) , ๒๕๒๙: ๑๒๕-๑๒๗)

คำวา สนตภาพ นกพอจะฟงกนออก วามน เปนภาวะของความ สงบ ปกต ไมมปญหา ไมมความทกข; แตกยงมแงทจะตองดวา มนเนอง

กนทกระดบ, มนเนองแกกนและกนทกระดบ. คำวาสนตภาพ โดย สมบรณ ของโลกจะตองหมายความหมดทกระดบ, ถาสนตภาพของ มนษยม มนกจะมสนตภาพไปถงสตวเดรจฉานดวย, แลวจะมสนตภาพ

ไปถงพฤกษชาต ตนไมตนไรทงหลายดวย คอมนกไมถกเบยดเบยน แลวมนกจะสนตภาพปกตลง ไปจนถงวตถธาตทงหลาย ทประกอบกนขนเปนแผนดนเปนพนโลกดวย, มนเปนชนๆ ไปทเดยว. ถาไมมสนตภาพ

ในระดบมนษยแลว มนกกระวนกระวายลงไปจนถงสตวเดรจฉาน เพราะมนษยมนเบยดเบยนสตวเดรจฉาน, แลวมนเบยดเบยนตนไมตนไร, เบยดเบยน ทรพยากรตางๆ ในแผนดน; นเราดเถอะวามนเนองกนอยางน.

ถาสามารถทำใหเกดสนตภาพในหมมนษยได มนกสามารถมสนตภาพ ลกลงไปเปนชนๆ ถงขนาดนน : สตวเดรจฉานกพลอยมสนตภาพ, ตน

ไม ตนไรกพลอยมสนตภาพ แผนดนกพลอยมสนตภาพ.แลวดวามนตงตนทไหน? ถาพจารณาดใหด มน ตงตนในหวใจ

ของมนษย เมอหวใจจตใจกตามเถดของมนษยมนมสนตภาพ, มนกทำใหมนษยมสนตภาพและลงไปตามลำดบอยางทกลาวแลว, ...ดงนน การ

พดเรองสนตภาพ มนกหมายถงการพดกนถงเรองจตใจของมนษย นน แหละ เปนสวนใหญ.

(สนตภาพของโลก, ๒๕๔๑ : – ๑๑๒ ๑๑๓)

สนตภาพจะเกดไดดวยการทำทกอยางถกตอง ดวยอำนาจของ สมมาทฏฐ ถามสมมาทฏฐ ทกอยางมนถกตอง แลวมนกเปนไปเพอ

สนตภาพ : ถกตองทางวตถ ทางรางกาย ทางจตใจ ทางวญญาณ ...รางกายกมอาการถกตอง, จตกมลกษณะถกตอง, สตปญญากถกตอง, ม

ความถกตอง เหลานมาจากสมมาทฏฐ มนไมยาก เพราะวามนเปนการกลบไปสธรรมชาตเดมของธรรมชาต. ธรรมชาตเดมของธรรมชาต มน

จะหยดหรอสงบไมปรงแตง, ไมปรงแตงกไปสธรรมชาตเดม. คำวา ไม ปรงแตง นนแหละ มความหมายของนพพาน; นพพานไมมการปรงแตง,

ไมมการปรงแตงของตวการปรงแตง คออวชชา, ทำมนษยใหมความ เปนมนษย หรอเปนมนษยทถกตอง. ถายงไมมสนตภาพ มนษยยงมใช

มนษย, ยงมใชมนษยทถกตอง มนษยชาตยงไมถกตองตามความหมาย ของมนษยชาต คอชาตแหงมนษย. ตองมจตใจสงอยเหนอวกฤตการณ

กคอมสนตภาพ, ไมมสนตภาพแลวมนษยกนาละอายในความเปนมนษย, ...

(สนตภาพของโลก, ๒๕๔๑ : ๑๐๙)

โลกแหงสนตภาพ ขอแรก แรกเรมกจะ ตองมระบบเศรษฐกจทถกตองในสงคมนน.

ในสงคมมนษยนนมระบบเศรษฐกจทถกตองเปนขอแรก เพราะมนมอทธพลมาก. เขาม ระบบทอาตมาเรยกชอเอาเองวาธมมกสงคมนยม คนมงมกบคนยากจนบวกกนเขาแลวทำประโยชนเพอสวนรวม, เปนระบบเศรษฐกจท

ไมทำลายทรพยากรธรรมชาต แตกลบสงเสรมทรพยากรของธรรมชาต จะออกผลออกประโยชนมาไดอยางไร เขากไมทำลาย, นอกจากจะเกบ

เอาผลประโยชนนนแลว ยงสงเสรมใหมผลประโยชนยงๆ ขนไป. ...ตอง เปนระบบททำใหสงมคานอยใหมคามาก หรอถงกบวาระบบททำใหสงท

ไมมคากลายเปนของมคา. นเปนเศรษฐกจทางวญญาณไปแลว, เศรษฐกจทางวญญาณทางธรรมะ ทำรางกายหรอชวตทไมมคานให

กลายเปนของมคา, รางกายอนเนาเหมนกไมมคา ตายแลวใหใครกไมม ใครเอาน แตกลบทำใหมประโยชนถงสงสด บรรลมรรคผลนพพานได น

เปนยอดเศรษฐกจ. เราจะตองถอวา พระพทธเจานนทานเปนยอดนกเศรษฐกจ, ...คอทำสงทไมมคาใหเปนของมคาสงสดขนมาได. แตเอาละ เดยวนไมตองถงนนดอก, คนธรรมดาสามญทวไปน มระบบเศรษฐกจ

ชนดไมทำลายทมาแหงประโยชน ทรพยากรธรรมชาตทงหลาย แตกลบทะนบำรงสงเสรม.

ทน ขอทสองมระบบการอยรวมกน ระหวางคนดอยกบคนเดน. คนยากจนคนพการคนอะไรกตาม เปนฝายหนง, แลวคนมงมคน

มอำนาจวาสนา นนอกฝายหนง, บวกกนเขาแลวรวมทำประโยชนแกสงคมมนษย เพราะมหลก

เกด แก เจบ ตาย รวมกน....ถาเราจะ มระบบเศรษฐกจทด ไมใหสญเสยไปเลยทงฝายคนมงมและคนยากจน

แลว มนกตองบวกกนเขา เกดประโยชนแลวกปนกนเตมท, แลวใหมสวนเหลอเพอทำประโยชนแกสงคม. อาตมาเรยกเอาเองวาธมมกสงคมนยม

คอมน ตองเปนระบบสงคมนยม ตองเอาสงคมเปนใหญ, เอาบคคลเปน

ใหญไมได แลวมนตองประกอบไปดวยความถกตองททำใหมนอยกนได จงตองเรยกวาธมมกะ ธมมกะ.

ในโลกนมนตองมทงคนมงมและคนยากจน; ถาเหนแกคนมงม แลวจะเอาคนยากจน

ไปทงเสยทไหนเลา? ถาจะเหนแกคนยากจน แลวจะเอาคนมงมไปทงเสยทไหนเลา? ... มนกตองมทางจะประสานใหรวมมอกนได : ผลต

ประโยชนออกมากนใชเพยงพอดวยกนแลว ทเหลอกเอาไปทำประโยชนสวนรวม. นเรยกวาเศรษฐกจชนเลศ. ระบบธมมกสงคมนยม

อยากจะเรยกวา สงคมนยมตามแบบของพระพทธเจา ดวยซำไป มน ตองมอยางน สำหรบระบบการปกครองในโลก.

แลวทนอนถดมา ขอทสาม มระบบการเมองทถกตอง. คำวา การเมอง การเมอง เขาจะพดกนอยางไรกไมรตาม

ปรชญาการเมองของเขา อาตมา ไมรดอก แลวไมอยากจะรดวย, จะรแตเพยงวา การเมองคอระบบททำ

ใหอยกนเปนผาสก โดยไมตองใชศาสตรา โดยไมตองใชอาญา, ไม ตองใชศาสตรา ไมตองใชอำนาจอะไร, เราอยกนได ตกลงกนได เขา

ใจกนได อยกนดวยความเปนสข สงบสข เปนผาสก โดยไมตองใชศาสตรา, นนแหละคอระบบการเมองทเราตองการในทน; แตมนก ตอง

ประกอบดวยสวนประกอบหลายๆ อยาง เชนวามนจะตองเปนอยางทม อยน จะตองมรฐบาล มการบรหาร มตลาการ มนตบญญต มสภา ม

ตลาการ เอาละ, เรายอมรบสงเหลานวาตองมในระบบการเมอง แต ขอใหมนถกตอง.

ใหมรฐสภา หรอสภาประชาชน ทออกกฎหมายมาโดยถกตองสมควรแก

สถานการณจรงๆ; แตถาเอาคนโงมาเปนสมาชก มนกทะเลาะกนไมมทสนสดแหละ, มนตองมคนทมธรรมะ มศลธรรม หรอเปนมนษยอยางท

กลาวมาแลวขางตนถกตองนน มาเปนสมาชกของรฐสภา หรอสภาประชาชน. อยาละเมอเพอฝนวา เพอประชาชน โดยประชาชน ของประชาชน; ถามนประชาชนคนบาแลวทนไหวหรอ, ใครจะทนไหว, ตอง

เปนประชาชนทเปนคนดมศลธรรม จงจะพดไดวา เพอประชาชน โดย ประชาชน ของประชาชน; ถาเปนประชาชนคนโงคนบา คนเหนแกตว

คนอนธพาล แลวทนไหวทไหนละ, ... มนตองเตมเขาไปวา ประชาชนทมศลธรรม,...

แลวจะตองมการควบคมรฐบาลอยางถกตอง ควบคมรฐบาล สภาตองควบคมรฐบาลดวยจตใจทเปนธรรม, ไมใชเพอลมรฐบาลอยโดยตลอดเวลา. เดยวนเรามพรรคการเมองทพรอมทจะลมรฐบาลอยตลอด

เวลา จนไมมเวลาทำงานทำหนาท, พรรคการเมองนทจรงสวนใหญแลว มนเปนของไมนาเสนหา เพราะวาพรรคการเมองมนเหนแกพรรคยง

กวาเหนแกชาต, พรรคการเมองไหนๆ กตาม มกเหนแกพรรคยงกวา

เหนแกชาตทงนนแหละ. อาตมาคดวาทงโลกเลย จะเอาพรรคอยรอดและเอาพรรคเจรญกอนชาตเจรญ, เพราะมนมพรรคอยางนแหละมนจงยง; ...

แลวจะตองมรฐสภาหรอผแทนราษฎร ทสอความประสงคของ ประชาชนอยางถกตอง อยางครบถวน; ถามนเปนหนาทของสมาชกสภา

มนกตองเปนผแทนราษฎรชนดทสอความประสงคของราษฎร ใหแกสภาหรอแกรฐบาลอยางถกตองและครบถวน.

เดยวนเขาไมมเวลาทจะทำอยางนน, มเวลาสำหรบจะปองกนตว เอง รกษาตวเอง เลอนชนตวเองอะไรจนหมดเวลา, มนกไมมเวลาทจะ

ทำหนาทชวยเหลอสงเสรมใหความประสงคของประชาชนสำเรจประโยชน. ...ไมมเวลาทจะพทกษสทธและความถกตองของประชาชนผยากจนหรอผลำบากยากแคน, เพราะวาประโยชนของตนมนไมรจกพอ...การเมองอยางนมนกไมไหว.

ในทสดเราจะพดวา เขาจะตองถอหลกศลธรรมเปนหลกในการปฏบตหนาททกแขนง; รฐบาลกด รฐสภากด ตลาการกด อะไรกด ทรวม

กนเปนระบบการปกครองน จะตองมศลธรรมเปนหลก ใหเรามความ เปนชาตทมศลธรรม ซง จะตองรวมถง วา มวฒนธรรม มศาสนา มขนบ ธรรมเนยมประเพณ อะไรทถกตอง. แตเราใชคำวาศลธรรมคำเดยวกพอ ถามศลธรรมไดจรง มนไมเสยในทางวฒนธรรมหรอทางศาสนาใดๆ. น

ระบบการปกครองทกแขนง ไมวาจะไปในทศทางไหน จะตองมความ เปนธรรม คอมศลธรรม ในการปฏบตหนาทการงาน. …

ขอทส ตองการระบบการปกครองทมธรรมะเปนหลก. แยกออกมาเฉพาะระบบการปกครอง ทเปนธรรมกประชาธปไตย คอเปนประชาธปไตยทประกอบไปดวยธรรม, ประชาธปไตย ถาวาประชาชนหรอคนแตละคนมนไมมศลธรรมแลวมนกวนาศแหละ, วนาศในเวลาอนสน; ถาประชาชนทกคนไมมศลธรรม แลวเอามาเปนใหญ

สำหรบปกครองบานเมอง พกเดยวมนกทำวนาศหมด. เราตองม ประชาธปไตยทประกอบไปดวยธรรม เรยกวาธมมกประชาธปไตย, น

เกยวกบการปกครอง. ธมมกสงคมนยมนนมนเกยวกบเศรษฐกจ, ถา ธมมกประชาธปไตยนมนเกยวกบการปกครอง เอาธรรมะเปนใหญ เอา

ความถกตองเปนใหญ ไมใชประชาธปไตยของคนเหนแกตว. เอาคนท เหนแกตว เตมอดทกๆ คนมาเปนระบบการปกครองเปนประชาธปไตย

มนกฆากนตายหมด แหละ ดวยความทตางคนตางเหนแกตว ตางคนตางเหนแกตว. ฉะนนประชาธปไตยตองจำกดความใหดๆ วาตองของ

ประชาชนทมศลธรรม เลยตองใชคำวา ธมมกประชาธปไตย มธรรมะ เปนหลก มความถกตองเปนหลก อยาเหนแกตว แตเหนแกธรรมะ, เหน

แกธรรมะ แลวกอยาเหนแกตว. นเรยกวา มธรรมะเปนหลก มระบบการปกครองชนดน แลวกจะม

การปกครองสงคม หรอ โลกใหมสนตภาพไดโดยงาย.

ขอทหา ตอไปคอ ระบบศลธรรมและศาสนา. ระบบศลธรรมและ ศาสนา วฒนธรรม ศลปะ ประเพณ อะไรเหลานมนรวมอยในสงเหลาน

ดวย มนรวมอยในคำวาวฒนธรรมนนแหละ, แลววฒนธรรมมนกรวม อยในคำวาศลธรรม วฒนธรรมเครองทำความเจรญ มนกถกตองนะ.

คำวาวฒนธรรม, วฒนธรรมนเปนคำกำกวม แลวกนาอนตราย; เพราะคำวา วฒน, วฒนะทเปนภาษาบาลทยมมาใช คำนมนคำกำกวม, คำวาวฒนะ วฒนะนไมไดเลงไปถงวาดหรอชว, มน เลงแตวา มากขน เทานนแหละ มากขนๆ, เตมมากขน เรยกวาวฒนะ. ...ฉะนนเราตองม

ความหมายทถกตอง วฒนานนตองใหเปนไปแตในทางทถกตอง หรอ เจรญถกตอง ... เปนไปเพอสนตภาพ, ...มนจะตองเปนระบบศลธรรมท

ถกตอง แลวกศาสนาทถกตอง.... คำวา ถกตอง น มนถกตองในทางทฤษฎกม, ถกตองในการให

สำเรจประโยชนเปนผลกม, ถกตองในทางเหตผล สบหลกเหตผล สบ หลกวทยาศาสตร อยางนกเรยกวาถกตองเหมอนกน. แตเรา มงหมาย

ความถกตอง ทมากกวานน คอถกตองชนดททำใหเกดสนตภาพ; เพราะวาถกตองตามเหตผล ตามตรรกตาม logic อะไรนนมนไปทาง

ไหนกได, เราเอาใหมนถกตองมาในทางทวาใหเกดผลทควรปรารถนา ทเหมาะสมแกความเปนมนษย, นเราจะตองมศาสนาทถกตอง.

เดยวนเรามศาสนามาก, มศาสนาหลายศาสนา เราจะตองทำให เปนทแนใจวา มนถกตองสำหรบทจะใหเกดสนตภาพแกมนษย, และยง

กวานนอกกคอวา มนษยสามารถจะรบได หรอสามารถปฏบตไหว; … ทนขอตอไป ขอทหก กอยากพดวา มการศกษาถกตอง. ...ใหเปน

ไปตามหลกการศกษาทถกตอง ถกตองแกความเปนมนษย คอใหเปน มนษยกนใหได มฉะนนมนจะไมมความเปนมนษย มนถกตองสำหรบ

อะไรกไมร มนถกตองสำหรบกเลสหรอสำหรบอะไรไปเสย. อยางท เรยกวาการศกษาสนขหางดวน รแตหนงสอกบรแตทำอาชพ มนไมม

ความเปนมนษยทถกตอง; ถามความเปนมนษยทถกตองมนพอ. ยดความหมายของ มนษย ไวใหดๆ นะ, มนผดกนมากกบคำวาคน.

คำวา คน นมน มาจากคำวา ชน ชน ชะ- นะ ช- น แปลวา เกดมา, สวนคำ วา มนษย น มาจาก มน- อษย แปลวา ใจสง; เปนคน เปนแตเพยงเกดมาก

เปนคน, แตถา เปนมนษย มนตองมการกระทำจนใจสงดวย. ...การศกษา นตองทำใหมนษยเปนมนษย และเตมแหงความเปนมนษย. ...

เอา, ทนขอสดทาย ขอทเจด ระบบการปกครองของโลกทจะตองม อกสกขอหนงขอ

สดทายวา จะตองมระบบนเวศวทยาทด. คำวา นเวศวทยา ในความ หมายของอาตมาไมใชหมายแตเพยงวา ชำระ pollution ดอก มนเดกเกน

ไป มนเลกเกนไป คำวา นเวศวทยาตองหมายกวาง จนถงวา วทยาการสำหรบความเปนอย. ความหมายของคำวา นเวศ นเวศ นน มนกมความ

ถกตองไปหมดแหละ ไมใชเพยงแตระบบกำจดมลภาวะอยางเดยว แลวกจะวามนเวศวทยาถกตองกหาไม, มนกตองมระบบการเปนอยทกแขนง

ทกทศทาง ทกระดบ ทถกตอง ซงไมเกดปญหาขนมา. ... เมอเรวๆ นม นกคดอะไรคนหนง เขาพดขนมาวา ยงเลกยงด, ยง

เลกยงด เพราะวาควบคมงาย, ถามนใหญจนควบคมไมไหว มนกจะเปนอนตราย หรอเปนบาไปเลย. มนอยในขนาดทควบคมกนได ดแลกนได รกษากนไดนนแหละมนพอด, ...

น ตองมในลกษณะทควบคมกนได หรอพอด อยางนอาตมา จะเรยกวานเวศวทยา

ทถกตอง; มนไมใชจะควบคมแตมลภาวะ, มนตองควบคมไปทกอยางท มนถกตอง : สงบเรยบรอย ราบรน มความสงบสข สนตสข, หรออาชญา

กรรมอะไรตางๆ เหลานมนกไมตองม. เราจะมนเวศวทยาทถกตองแก เหตผล เหมาะสมแกความมสนตภาพ.

(สนตภาพของโลก, ๒๕๔๑ : ๔๐๔ - ๔๑๗)

๖.

มรรค

1

มรรค

ความดบไมเหลอแหงทกข

มรดกท ๔๗ : ตรสวา แตกอนกด บดนกด เราบญญตแตเรอง ความทกขกบความดบไมเหลอแหงทกขเทานน ดงนน พวกเราอยาตอง

เสยเวลา ในการศกษา การถาม การเถยง กนดวยเรองอนทมใชสอง เรองน กนอกเลย.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑ : ๑๑๘)

เรยนชวตจากชวต

มรดกท ๑๒๒ : เรยนชวตจากชวต ดกวาเรยนจากพระไตรปฎก ซงบอกเพยงวธเรยนชวตไดอยางไร แลวนำไปเรยนทตวชวตเอง เมอยง ไมตายและมเรองดบทกขโดยเฉพาะ ใหเรยนอยางเพยงพอ; นคอการ

เรยนความทกขจากความทกข และพบความดบทกขทตวความทกขนนเอง.

มรดกท ๑๑๙ : ตองศกษาเรองดบทกขจากรางกายทยงเปนๆ มใชจากสมดพระไตรปฎกในต, นถอเอาตามคำตรสทตรสวา โลก เหตให

เกดโลก ความดบสนทของโลกและทางใหถงความดบสนทนน ตถาคตกลาวา มอยพรอมในกายอนยาววาหนง ซงมทงสญญาและใจ

( คอยงเปนๆ )

มรดกท ๑๒๐ : ยงเรยนพระไตรปฎก แลวยงวนเวยนไมบรรลธรรมะ – กตองเปลยนไปเรยนทขนธหาโดยตรง จนรจกการเกด ดบ

– แหงอปาทาน วา ตวก ของก อนมอยในขนธหานน จนเปน ภาวนามยปญญา ตดอปาทานนนได.

มรดกท ๑๐๘ : ศกษาหรอสกขา ตามความเหนของขาพเจา คอ – – – – การรจกตวเอง เหนตวเอง ดวยตวเอง ในตวเอง เพอตวเอง

อยางแจมชด ถกตองและสมบรณ จนทำใหเกดประโยชนสงสด แกทกฝาย.

มรดกท ๑๔๑ : ขอใหตงตนการศกษาธรรมะดวยการรจกนวรณ และภาวะทไมมนวรณ อนเปนสงทมอยในชวตประจำวน ดวยกนทกวนและทกคน. นจะเปนการงายเขา ในการทจะรจกกเลส อยางชดเจนและ

ปรารถนาชวตทไมมกเลส หรอคณคาของพระนพพาน ไดงายเขา.

2

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๗ - ๑๓๒)

ธรรมะทงหมดในทางปฏบต

มรดกท ๕๕ : ธรรมะทงหมดในทางปฏบตอาจแบงออกไดเปน ๒ ประเภท คอธรรมะเครองมอและธรรมะผลทประสงค: – –ศล สมาธ

ปญญา เปนธรรมะเครองมอ, – – มรรค ผล นพพาน เปนธรรมะผลทประสงค. แมธรรมะทเปนเครองมอ กยงแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ

ธรรมะหลก เชนสตปฏฐานส และ ธรรมะอปกรณ เชนอทธบาทส หรอสมมปปธานส. จงรจกธรรมะทจะใชปฏบต ใหถกตองตามกรณ.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๙)

ทาง

“ ” ทาง มนอยทตรงนนแหละ ตรงระหวางทกขไปสความไมมทกขตรงนนแหละคอทาง กกลายเปนเรองของชาวบาน หรอเรองของคนทมทกขอกนนเอง. “ ” มนตองให ประยกต ลงไปอยางน จงจะมประโยชน ไมเชนนนกเปนเรองตวหนงสอไปหมด. ใครมความทกข เอาความทกข

ออกมาด ชมรสของความทกขอยดวยสตสมปชญญะ กมความประสงคทจะเดนออกไปเสยจากความทกขนน กเรยกวาเดนทาง; ถาเปนเรอง

ของชวต กเปนเรองทตองขยายยาวออกไป จนเปนการเดนทางทกวาง ขวาง หรอมความหมายพเศษ เพราะวาเปนการเดนทางของจตใจ ไมใช

เดนดวยเทา. ทางของใจ คอระบบปฏบต

ตรงนอยากจะขอบอกหนอยวา คำทใชอยกำกวมอกตามเคย ท ใชอยในภาษาไทย กบทใชอยในภาษาบาลหรอภาษาธรรมะกตางกน;

“ ” “ ” เพราะฉะนนเรากรไดดวย เชน คำวา ทาง หรอ มรรค น กยมมา จากชาวบาน ใชอย: เรยกถนนหนทางกเรยกวาทาง; แตพอมาใชใน ภาษาธรรมะ มนกลายเปนทางของใจ นนคอระบบของการปฏบตหรอ

แนวหรอสายของการปฏบตทมอยอยางไร นนเรยกวาทางสำหรบจตใจเดน. ถาทางอยางถนนอยางทางรถไฟอยางนน กเปนทางสำหรบเทา

มนเดน วตถมนเดน ลอมนเดน อะไรมนเดน; แตอยางนอยกยงเหมอนกนตรงทมนมแนวเปนสายไปอยางถกตองจงจะไปถงทหมายปลายทางได.

ยงมมากไปกวานนอก กคอวา คำวา “ ”มรรค ในภาษาบาล หรอ “ ” ภาษาพระธรรม นไมไดแปลวา ทาง อยางเดยว มนกยงแปลกจนถง

กบวา หมายถงการเดนทางดวย. มรรคเฉยๆ ไมมประโยชนอะไร เพราะมนเปนเรองของจตอยางทกลาวแลว; “ ”แลวเมอเรยกวา ทาง แลว

3

ตองหมายถงการเดนทางดวย ไมใชมตวทางอยเฉยๆ . อยางมรรคมองค ๘ ความถกตองของสมมาทฏฐ ความถกตองของสงกปปะ วาจา

กมมนตะ อะไรตางๆ นน มนหมายถงประพฤตอย ไมใชเปนสกวาตว หนงสอ หรอคำพดทพดไวจงจะเรยกวาทาง; ตองหมายถงระบอบการ

ปฏบต ทปฏบตอยอยางนน จงจะชวานนแหละเปนตวทาง ไมใชคำพดท วางไว หรอทฤษฎทวางไว หรอปรชญาทตงไว กลายเปนวาตวการกระ

ทำลงไปจรงๆ ตามกฎเกณฑเหลานนแหละเปนตวทาง. ทน มนยงยงไปกวานนอก ซงคณอาจจะไมเชอ วาตามหลกของ

พระพทธเจา น ทานถอวา เมอเดนเสรจแลว จงจะเรยกวาทาง; ถายงไม มการเดน ไมประสบความสำเรจในการเดน ยงไมเรยกวาทาง. ถาเปน

เรองทางวตถ ทางธรรมดาสามญ พอเราสรางถนนเสรจ สรางทางรถ ไฟเสรจ เรากเรยกวามนมทางแลว; แมไมมใครเดน แมเปดโลงอย อยางนน กเรยกวามนมทาง มตวทางแลว. แตทางธรรมะ จะมอยางนน

ไมได; ตองมได จะเปนทางไดตอเมอมการปฏบตลงไปแลว. แตทาง ธรรมะ จะมอยางนนไมได; ตองมได จะเปนทางไดตอเมอมการปฏบต

ลงไปแลว, แลวจะตองปฏบต เสรจแลวจงจะเรยกวา มทาง แลว ไมใชกำลงปฏบตอยดวยซำไป. เอาเถอะ อยางนอยเขาถอวา เมอกำลงปฏบต

อย กเรยกวามทาง แตยงไมสมบรณ ตอเมอปฏบตแลวจงเรยกวามทาง; ตวทางมนกลายเปนวา ทางทไดมคนเดนไปแลว ปฏบตแลว มผลแลว น

คอทางทสมบรณ.(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๒๙๘-๒๙๙)

เมอกลาวถง ธรรมะอยางเซน ของพวกเรา ขอใหจำไววา จำเดม ตงแตไดถายทอดกนมาเปนครงแรกนน ไมเคยสอนกนเลยวา คนเรา

ตองแสวงหาดวยการศกษา หรอตองสรางความคดขนในรปตางๆ คำท “ พดวา การศกษาเรอง หนทาง ” ทางโนน นน เปนแตเพยงโวหารกลาว

ทางบคคลในขนเรมแรก ของการดำเนนตามทางธรรมดาของเขาเทานน. ตามความจรงแลว ทาง ทางนนไมรวมอยในสงทตองศกษาเลย.

การศกษา ยอมนำไปสการหนวงเอาความคดในรปตางๆ ไวโดยทาเดยว, เมอเปนดงนน ทาง ทางโนนกมแตจะถกเขาใจผดโดยสนเชง.

ยงไปกวานนอก, ทาง ทางโนนไมใชสงหนงสงใด ทตงอยเปนพเศษ, มนถกขนานนามวา มหายาน-จต คอ จต ซงไมอาจหาพบไดขาง

ในหรอขางนอก หรอตรงกลาง. โดยแทจรงแลวมนไมไดมตำแหนง แหลงทอย ณ ทใดเลย.

ขอปฏบตขนแรกทสด คอการเวนเสยจากความคดในรปตางๆ ซงตงรากฐานอยบนความรทเคยเลาเรยนมา, ขอนหมายความวา แมพวกเธอจะไดดำเนนการปฏบตไปโดยวธทเกยวของกบความรชนดนนตามท

4

เธอเคยเชยวชาญมา จนหมดความร, ถงขนนนแลว เธอกจะยงไม สามารถพบตำแหนงแหลงทของ จต นนอยนนเอง.

ทาง ทางน เปน สจจธรรม ฝายนามธรรม และเปนสงทไมมชอ ไมมสมญามาแตเดม.

มนเปนเพราะสตวโลก ไดพากนแสวงหาสจจะนอยางโงเขลา และควาไปความา ในขนทดลองอยรำไปเทานนเอง พระพทธเจาทง

หลายจงไดมาปรากฏในโลกน และสอนสตวเหลานน ใหเพกถอนวธ การปฏบต เพอการเขาถงสจจะวธนนเสยใหหมดสน. โดยทรงเกรงไปวา

จะไมมผใดเขาใจในวธการของพระองค พระองคจงไดทรงเลอกเอา “ ” คำวา ทาง มาใช.

“ ” พวกเธอตองไมปลอยใหคำวา ทาง คำน จงเธอไปสการกอรป แหงความคดขนในจต วาเปนทางสำหรบเทาเดน (ถนน) ดวยเหตนแหละ

“ จงมคำกลาวไววา เมอปลาตวนนถกจบไดแลว เรากไมสนใจกบ ลอบ ” อกตอไป ดงน.

เมอใดกายและจต มการโพลงออกไปเอง ถงธรรมชาตเดมของ มนได ทาง ทางนนกเปนอนวาเดนเสรจแลว และ จต กเปนอนวาไดถก

เขาใจอยางซมซาบแลว. สมณะ ไดนามวา สมณะ กเพราะรแจงแทงตลอดแหลงกำเนด

เดมของสงทงปวง. ผล คอ ความเปนสมณะเชนนน ลถงไดดวยการทำความสนสดใหแกความกระหายใครจะลถงทกอยางเสย, มนไมไดมาจากการศกษาจากตำราเลย.

( คำสอน ฮวงโป: – ๕๐ ๕๑)

มรรคมองคแปด

ขอปฏบตทงหลายทเปนไปเพอความดบทกขนน ทานเรยกอก อยางหนงวา ทาง หรอ หนทาง.

หนทาง ในทน กหมายถง ทางแหงการปฏบตดวย กาย วาจา ใจ, ปฏบตใหเกดความชอบ ความถกตอง ขนในททกสถาน กจะเรยกว

“ ” า ทาง ไดทงนน จะประกอบดวยองคกอยางกได แตโดยปกตแลว ทรงจำแนกไวเปน ๘ องคดวยกน คอ:-

สมมาทฏฐ เปนตน โดยเปนภาษาไทย กไดแก ความร ความเขาใจ หรอ ความเหนอนถกตอง เปนขอแรก แลวกม:-

ความมงหมายใฝฝนทถกตอง เปนขอทสอง. มการพดจาทถกตอง เปนขอทสาม. มการกระทำทถกตอง เปนขอทส. มการเลยงชวตถกตอง เปนขอทหา. มการพากเพยรถกตอง เปนขอทหก.

5

มการระลกประจำใจ ในลกษณะทถกตอง เปนขอทเจด, และ มการตงใจมนแนวแน อยในภาวะทถกตอง เปนขอทแปด.

แตวาธรรมะทงแปดขอน จะสำเรจประโยชนได กตอเมอเปนธรรมสมงค คอมสดสวนเสมอกน แลวผสมเปนอนเดยวกน ทานจง

“ ”เรยกสนๆ วา ทาง ; และ เปนทางทประกอบไปดวยองค ๘ ประการ สำหรบสตวจะดำเนนไปโดยสะดวก นเรยกวาทาง.

(วสาขบชาเทศนา, ๒๕๒๕: – ๑๐ ๑๑)

มชฌมาปฏปทา

ลทธทงสองน ( เชอวากามสขเปนนพพาน และการบำเพญการทรมานรางกายใหหมดสมรรถภาพ) ไดมผถอปฏบตกนอยทวไป ในยค

กอนหนาพทธกาลและกระทงถงพทธกาล พระพทธเจาทรงอบตขนใน โลก ไดตรสรสงใหมทเรยกวามชฌมาปฏปทา; ไมแวะเขาไปหาทสด

โตงทงสองอยางนน แตอยตรงกลาง พระองคจงไดบญญตนามของ การปฏบตนวามชฌมาปฏปทา คอการปฏบตในสายกลาง หรออยตรง

กลาง และทรงยนยนวาเปน ปพเพ อนนสสเตส คอสงทฉนไมเคยไดยนไดฟงมาแตกอน. กแปลวา ขอปฏบตน เปนสงททรงรเอง คนพบเอง ได

แกขอปฏบตทเราเรยกกนในบดนวา “ ”มรรคมองคแปดประการ เราจะ เหนไดทนทวาทางสายกลางนน กคอไมตามใจตวเองเกนไป และกไม

บบคนตวเองเกนไป นเปนหลกใหญ แตประคบประคองตวเอง ใหอยใน สภาพทเหมาะทสม ทจะมการววฒนทางสตปญญาเรอยไปตามลำดบ

เพราะการทไปทำตวใหลำบากดวยการกนการนอน อะไรกตาม เรยก วาเปนการฝกชนดหนง เทากบการทไปบำรงบำเรอตวในทางกามสขให

มนเมาไปเหมอนกน จงจะตองระมดระวงในการปฏบตทกอยางใหอย ในลกษณะทเหมาะสม ทจะดำเนนไปตามความมงหมายของหลก

ปฏบตนนๆ จงจะเรยกวาเปนผดำเนนไปตามหลกพระพทธศาสนา ซงเดนสายกลาง.

(หลกปฏบตทสำคญในพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๕๑ - ๕๒)

อยอยางเปนเกลอกบธรรมชาต

มรดกท ๑๒๖ : อยอยางเปนเกลอกบธรรมชาต นนใหความ สะดวกในการเขาถงสจธรรมของธรรมชาต อนจะทำใหหมดปญหาทก

ประการ ทเกดมาจากธรรมชาต เพราะสามารถแกปญหาเหลานน ไดโดยแทจรง.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๓๐)

6

การอยอยางเปนเกลอกบธรรมชาต กขอใหทดลองใหมาก แลวก จะรอะไรมาก ถาหนหลงใหธรรมชาต กรอะไรนอย ในสวนทจะตองร.

ธรรมชาตทงทางฝายวตถ ธรรมชาตทงทางฝายทเปนนามธรรม คอ เปนจตใจ กระทงวาทกคนกเปนเกลอกบธรรมชาต สงคมโลกทงโลก

คอมนษยทงหมด กคอสตวทจะเปนเกลอกบธรรมชาต สงคมโลกทง โลกคอมนษยทงหมดกคอสตวทจะเปนเกลอกบธรรมชาต โลกกดกวาน;

โลกนจะดกวาทเปนอยทกวนน. เดยวนมนษยโลกไมแยแสกบธรรมชาต ไมรไมชกบธรรมชาตจะเอาแตประโยชนของตน; ฉะนนเราจะพจารณา

เรองการเปนเกลอกบธรรมชาตน ใหละเอยดตอไปอก. “ ” ในชนแรกมนมปญหาอยทคำวา ธรรมชาต ในภาษาไทย หรอ

ภาษาธรรมดาๆ น กมความหมายไมคอยตรงกน; ยงไปเทยบกบคำฝรง ทวา nature แลวยงทำใหเขาใจกนยาก ยงไปเทยบภาษาบาลแลวยงม

ความหมายกวางแคบกวากน หรอไปคนละทศทาง. ในภาษาไทย เมอพดถงธรรมชาต กดจะเลงถงอาการ หรอวตถ

สงของทเปนอยตามธรรมชาต, แลวกนยมรกนแตเพยงเรองทางฝายวตถ. ภาษาบาลใชคำวาธรรมชาตกวางกวานนมาก จนไมมอะไรทมใช

ธรรมชาต; แมพระนพพานกเปนธรรมชาตชนดหนง. ตอเมอเรยนบาล เรยนธรรมแลวจงจะรวา พระนพพานกเปนธรรมชาตชนดหนง ถาเรยน

อยางทเรยนๆ กนอยตามปกต นจะไมไดรบฟงอยางนน, จะไมเขาใจอยางนนได, เปนภาษาธรรมะชนปรมตถแลว กยงยนยนขอนชดเจนทสด ไมมอะไรทไมใชธรรมชาต. ดน นำ ลม ไฟ อากาศ วญญาณ ๖ ธาตน

กเปนธรรมชาต ประกอบกนขน เปนสตว เปนคนกเปนธรรมชาต, เปน ไปตามธรรมชาต ยงคงเรยกวา ธรรมชาตอยนนเอง.

ถามาประกอบกนขนเปนสงประดษฐ ของมนษย กคอธรรมชาตทรวมกลมกนเรยกวาสงขาร มนกคอธรรมชาต; แตภาษาไทยไมยอมใชอยางนน, ไมยอมใหความหมายอยางนน พอผดจากภาวะเดมกไมเรยก

วา ธรรมชาต. พอจะพดคำนกบชาวตางประเทศ เรากไมมคำอน คอ เราไมทราบ ทราบแตคำวา nature.

ทนคำวา nature นน กมความหมายจำกดบางสงบางอยาง มาอาจ จะใชแกสงทเราเรยกวานพพานไดเลย มนมความหมายเฉไปทางอน

แคบกวาคำวาธรรมชาตในภาษาไทยเสยอก. บางทใชคำวา nature เปน เพยงลกษณะปรกตธรรมดาของคน ของสตว ของอะไรไปในทำนองนน;

ไมใชหมายถงทกสง ฉะนนไปหาคำพดเอาเอง. ผมเคยปรกษากบชาว ตางประเทศบางคน เขากจนปญญาเหมอนกน จะเอาคำอะไรมาแทน

มาใชคกบคำวาธรรมชาตในภาษาบาล และเปนภาษาทางธรรม. (ราชภโฏวาท, ๒๕๑๗: ๗๒-๗๔)

7

พระพทธเจา ทานอย มชวตอย ดำรงชพอย อยางทเรยกวา เปนเกลอกบธรรมชาต; ผมกจะยำคำวา เปนเกลอกบธรรมชาต นเรอยๆ ไป ไมกลวใครเบอ; เพอวาเราจะไดเปนอยอยางเดยวกบพระพทธเจา. เมอ

เราเปนอยอยางเดยวกนกบพระพทธเจา มนกงายขนมา ทจะเกดความ รสกคดนก อยางเดยวกบพระพทธเจา หรอวาอยางนอย เราจะเขาใจ

ความคดนกพระพทธเจาไดงายขน เพราะวาเราไดปรบทกอยาง ให เปนการอนโลมกนแกพระพทธเจา เรองกน เรองอย เรองหลบ เรอง

นอน เรองแวดลอมทงหลายน มนคลายกนกบทพระพทธเจาทานเปนอย. ทเราจะตองนกกนอยเสมอๆ กวา พระพทธเจาประสตกลางดน,

ทานตรสรเปนพระพทธเจากกลางดน, ทานปรนพพานกกลางดน, ทาน สอนสาวกอยางทปรากฏอยในพระไตรปฎก เรยกวา กลางดน ทตรง

ไหนกได; แมโรงธรรม ธรรมสภานนกกลางดน, แลวทอยของพระพทธเจากกลางดน. ไปดเดยวน รองรอยทยงเหลออย กฏพระพทธเจากพนดน. ฉะนนทานจะประทบบรรทมบนกลางดนดวยผารองบาง หรอวา

จะบนเตยงเตยๆ อยางเตยงแขกเตยๆ นนบาง กสดแทเรยกวาประสต กลางดน ตรสรกลางดน นพพานกลางดน สอนกลางดน เปนอยกลางดน

กฏพนดน; แตพวกเราสมยน มนอยากอยบนกฏ บนเครองปลาด บนท นงทนอนอนสบาย อยางทเหนกนอยนนแหละ, แลวบางคนยงมากไป

กวานน ไกลไปกวานน คออยากจะอยบนวมาน ทำบญกศลตางๆ กอทศใหไปเกดบนวมานอยางนมนอยากไปอยบนวมาน. แลวจะพบกบพระพทธเจาไดอยางไร. คนหนงมนอยากอยบนวมาน, พระพทธเจา

ทานอยกลางดน นมนไมมทางจะพบกน. (ราชภโฏวาท, ๒๕๑๗: ๕๒๕-๕๒๖)

เรยนจากมหรสพทางวญญาณ

เรยนจากมหรสพทางวญญาณ. ไมคอยมใครร หรอวาเคยคด หรอไมยอมคดดวยซำไปวามหรสพทางวญญาณนมนมอย. รจกแตวา

มมหรสพทางเนอหนงทตลาด เปนหนงเปนละครทตลาด นนมนทางเนอหนง; มหรสพทางวญญาณนวเศษเหลอเกนเหลอประมาณ แตไมมใครสนใจ.

เอาละจะเรมเรองตงแตตนไปวา การททกคนมานงอยทน กำลง ไดรบประโยชนจากมหรสพทางวญญาณ และทำใหตดใจและมาอก

บอยๆ เพราะมนมมหรสพทางวญญาณทตรงทเรานงอยทน. จะเอาท อะไร มนไดทงนน เพราะมหรสพทางวญญาณทตรงนนคอตวธรรมะท

แทจรง. ธรรมะทแทจรงปรากฏในใจเมอไร แกใจเมอไร เมอนนเรยกวา ใจมนไดดมหรสพทางวญญาณ.

8

ตวอยางทงายทสดกคอวา กอนหน กอนดน ตนไมตนไร ภมประเทศทเรานงอยทน มนเปนอปกรณ หรอเปนเครองมอ หรอเปน

โรงมหรสพทางวญญาณ. อยทบานมนมแตเรองตวกของกกลมไปอยตลอดเวลา. ทนพอมานงลงตรงน ทน ทางตา ทางห ทางจมก ทางลม

ทางกาย หรอทางจตมนเปลยนหมด; เพราะตนไม เพราะกอนหน เพราะกรวดดน มดแมลงทนมนลวนแตหยดและเยน, ทนกดงดดจตใจ

ของคนทมานงแถวนใหลม ใหลมตวกของก ใหลมความเหนแกตวท กลดกลมอยในใจ ทเอามาจากบาน.

ทบานเตมไปดวยเรองตวกของก นนนอยางโนนอยางนเดยวโลภ นด เดยวโกรธหนอย เดยวโงหนอย สลบวนเวยนกนอยแตเรองตวก

ของกอยทบาน. พอมาทวดนงลงตรงน อำนาจหรออทธพลของพระเจา กลาวคอของตนไมของใบไม ของกอนหน นมนดง ดดจตใจ จงจตใจไป

แตในทางใหลมเรองบาทสด โงทสด ทบานเสยใหหมด; จตมนกเลยวางจากตวกของก; ความสะอาด สวาง สงบ เยอกเยนตามธรรมชาตโดยบงเอญมนกเกดขนในใจ. เรากรสกสบายใจบอกไมถก เพราะนงอยทน; แลวโงจนไมรวาทำไมจงเปนอยางนน.

ควรจะนกสกหนอยวา เพราะสงเหลานมนดงดดจตใจไปแตในทางใหหยด; ไมยใหยง ไมยใหวน; มนดงดดไปแตในทางใหหยด เราก

เลยแพมน จตมนหยด หยดตวกของก มนกเลยเยน. นพอหยด แลวกเยน เยนแลวมนกสบาย สบายใจบอกไมถก. นอำนาจของพระเจาคอ

ธรรมชาตน ใหเกดความรสกพอใจชนดหนงในทางวญญาณ มความ เอรดอรอยเหมอนเรองของกเลส แตไมเปนอยางเดยวกน; มความ

เอรดอรอยเทากน แตไมใชอยางเดยวกน. มหรสพทางเนอหนงมนเอรดอรอยไปตามแบบของกเลส, มหรสพทางวญญาณนมนกเอรดอรอยไปตามแบบของวญญาณ. เดยวนกประจกษแกใจเราเองแลว

วามนสบายจรง มนสบายใจบอกไมถก ลมความตาย ลมความเกด ความแก ความเจบความตาย และลมตวก ลมทกสงทกอยาง เหลออย

แตความวาง คอความสงบ หรอความสะอาด แลวแตจะเรยก. ความรสกชนดนกำลงไดรบอยทจตใจนน คอ มหรสพ

ทางวญญาณ. ขอใหทานทงหลาย เรยนพทธศาสนาตวจรงจากตวมหรสพทางวญญาณ คอความสบายใจทแทจรงทกำลงไดรบอยวามนคออะไร? มนมาจากอะไร? มนจะมาไดโดยวธใด? อยางนใหมากขน; ไม

เทาไรกจะรเรองนพพาน คอความวางจากตวก ไมมตวกไมมของก; นนแหละคอมหรสพทางวญญาณ. เมอใดมนปรากฏแกใจ จงรบเรยนๆ ๆ ๆ ใหรจกสงนใหมากทสด. เดยวนโอกาสมนมแลว มนปรากฏแกใจบางแลวกรบเรยนเสย. เรยนจากหนงสอไมได ไมมทางทจะเรยนจากพระ

ไตรปฎก ไมมทางทจะเรยนจากครบาอาจารย อยางทพระพทธเจาทาน วา บาเปลาๆ . เรยนโดยอาการ ๑๐ ประการอยางในกาลามสตรนนใช

9

ไมได ตองเรยนจากความรสกโดยเฉพาะอยางยงความรสกทเปน มหรสพทางวญญาณ คอ มนนารก นาพอใจ นาปรารถนา นาไปตาม

แบบของธรรมะ ไมเกยวกบกเลส. พดใหชดลงไปอกทวาเมอใดมความ สบายใจในลกษณะน ในลกษณะนโดยเฉพาะขอใหรบเรยนมน; เรยนท

ตวลกษณะน เรยนทตวสงน แลวกจะพบไดเองวา นคอความสบายใจทแทจรง.

ความสบายใจทมเงนมาก มอะไรมาก มลกหลานด ลกหลาน พะเนาพะนอด ความสบายใจชนดนนมนคนละแบบ คนละอยาง แลว

หลอกลวง; สความสบายใจตามแบบของพระพทธเจาไมได คอความ สบายใจเมอไดชมมหรสพทางวญญาณดวยวญญาณ แลวรบศกษามน

ใหกาวหนาๆ ๆ ๆ จนกระทงเปนมรรคผลนพพานทถาวร. เดยวนเปนมรรคผลนพพานชวคราวชวขณะไปเสยหมด. อยางนอาตมาเรยกเอาเอง

“ ”ใครจะวาบาบอกตามใจ วา เรยนจากมหรสพทางวญญาณ .(สนทสเสตพพธรรม, ๒๕๑๖: ๒๓๘-๒๔๑)

หลกการปฏบตทแทจรง

มรดกท ๕๑ : หลกการปฏบตทแทจรง ไมตองขามภพขามชาต (เขาโลง) – ลวนแตเปนสนทฏฐโก อกาลโก คอปรากฎแกใจ ในทนทท

กระทำ และรบผลของการกระทำ. สวนทเนนนานไปจากนน เปนเพยงผลพลอยไดฝายวตถธรรมในความรสกของปถชนธรรมดา.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๘)

ปจจบนธรรม

มรดกท ๖๖ : – ไมตองอาลยอดต ไมตองพะวงอนาคต ขอแตให ทำหนาทของตน อยางถกตองในปจจบน กเพยงพอแลวทจะไมเปนทกข

และไมเปนปจจยแกสสสตทฏฐ คอตวตนทเวยนวายไปในวฏฏะ. ( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๑)

ลกษณะพเศษอกอนหนงของพระพทธศาสนา เพอจะไดเขาใจในพทธศาสนาของเรายงขน; คอวาพทธศาสนาของเรานนมลกษณะในการทพงเขาไปหาปญหาเฉพาะหนา. “ ”ปญหาเฉพาะหนา ในทนกคอวา เราจะเอาความทกขออกไปเสยจากจตใจของเราไดอยางไร? คอเราจะปอกสงทหมหอจตใจไดอยางไร? นเรยกวาปญหาเฉพาะหนา. เราไม

เอาปญหาทไมใชเฉพาะหนา เชนเราเกดมาจากไหน? ใครสรางโลกนเปนตน? หรอปญหาอนาคต ทเราจะไปขางหนาอยางไร? ตายแลวจะเกด

10

เปนอะไร? อยางนยงไมใชลกษณะของพทธศาสนาอนแทจรง และไมใชเปนความมงหมายของพทธศาสนา; เพราะเหตวาถาแกปญหาเฉพาะหนา คอเอาความทกขออกไปจากจตใจหรอปอกลอกเอาสงทหมหอจตใจไป

เสยหมด จนเหลอแตความบรสทธไดแลว ปญหาอดตอนาคตกหมดไป ไมมความจำเปน.

เพราะฉะนน พทธศาสนาของเราจงมลกษณะตายตวทวา : อยา ไปหวงขางหนา ขางหลงเลย รเขาใสปญหาเฉพาะหนา ทวาจตใจเดยวน

เปนอยางไร; มอะไรหมหอเราอยหรอไม. เมอปอกชนหนงแลวยงไมพอ ใจ ยงมอะไรหมหออยอก, ยงมของหมหอ ซงมนำหนกกดอยในจตใจอก;

ปอกอกๆ จนถงสงนน. “ ”กรยาอยางนเรยกวา การแกปญหาเฉพาะหนา พทธศาสนามหลกเพยงเทาน จงไมเปนของยากเกนไปทจะตองวตก

กงวลวาจะตองมคร มอาจารย อยางนนอยางน และจะตองอาศยพระ ไตรปฏกมากมาย นเปนลกษณะทคกนกบพทธศาสนาในสวนลก. พระ

พทธเจาโดยเฉพาะของพระองคน ทานตรสตำหนตเตยนผทสนใจในปญหาอดตอนาคตเปนอยางยง.

(ธรรมบรรยายระดบมหาวทยาลย, ๒๕๑๖: ๑๕)

โพชฌงค ๗

ธรรมทมนจำเปนสำหรบชวตน มนจะชวยใหงานในชวตนนงาย ราบรน เปนไปสะดวก, และปองกนความทกขทจะเกดขนพรอมกนไป

ในตว มนตรงจดของปญหาทคณเสนอถามมา วาทำอยางไรจงจะ ปองกนความทกขได แลวดบความทกขทเกดขนแลวได. นถาฆราวาสม

หลกธรรมะอยางโพชฌงคอยเปนประจำในการงานทกระทำ การงาน นนกสำเรจไปได โดยงาย โดยเรว แลวจะไมมความทกขเกดขนไดเลย.

ทน ถาสมมตวา ความทกขเกดขน ธรรมะนกจะชวยใหหมดไป. ถาจะเอาธรรมะสงสดหมวดน ทเพอตรสร เพอนพพานโดยตรงนมาใช

ในชวตฆราวาส เรากถอเอาแตความหมาย ถอเอาแตหลก หรอความ หมาย แลวเอามาใชใหถกเรองของมน; เชนเครองมอสำหรบตด ทเขา

ตดของทสงทแพงอะไร; ถาเรามาใชสำหรบตดหญาทราคาถกๆ มนกไดเหมอนกน; เพราะความหมายมนถกใชในลกษณะทเปนการตด. สำหรบ

โพชฌงค จะเอามาใชไดอยางไร คณจำใหแมนยำ : สต – นเราระลกในเรองนนอยางทวถง วา มนมอะไรบาง กอยาง กสบอยาง มองดรอบดาน. ระลกขนมาอยางทวถง; สตมนระลกอยาง

ทวถง. ธมมวจยะ – กเลอกเอาแตอนทตรงจด นอกนนกไมตองเอา.

ธมมวจยะ นหมายความวา เลอกเอาแตทตรงจด ทตรงแกเรองของเรา หรอหนาทการงานของเรา โดยเฉพาะในอนนน ในเรองนน.

11

วรยะ – นนบากบนลงไปใหเตมความสามารถ ในจดนน ในสงททำนน.

ปต – ใหอมอกอมใจ ในการไดกระทำนนอยเสมอ มนไดหลอเลยงวรยะ. วรยะนถาหนกเขามนเหนอย เหนอยเขาเดยวมนกทอแท

หรอชกเขวตองมอะไรมาหลอเลยงมน อยาใหวรยะออน กำลงหรอเขว กคอ ปต, พอใจอยในสงทกำลงกระทำ. ยกตวอยางเชน ชาวนาฟนดนอย

ทละกอนๆ กลางแดดกลางลม อยางน นนวรยะ; นมนหลอเลยงดวยปต. ฟนไดกอนหนงกสำเรจไปกอนหนง ฟนอกกอนกสำเรจไปอกกอน;

เพราะหลอเลยงไวดวยปตอยางน วรยะมนกเปนไปไดเรอย. ถาไมเอาป ตมาหลอเลยงมนเกดขเกยจ คอนกวามนยงมอกเยอะนก มวฟนอยทละ

กอน เมอไรจะเสรจ; มนกทงงานเสย. เพราะฉะนน ความอมอกอมใจ คอปตน มนจะหลอเลยง วรยะ.

ตอไป กจะเปน ปสสทธ – คอเขารป, ความรำงบลงของปญหา ตางๆ เขาแปลวา ความรำงบแหงจต; แตผมแปลวา ความเขารปแหงสง

ทกสงทมนเกยวกบจต. ในทนของเรามนกเกยวกบการงาน เกยวกบ ปญหา เกยวกบหนาท; พดงายๆ ตามภาษาปจจบนนกวา งานมนเขารป.

ถาเราทำมาอยางนแลว งานททำมนเขารปเขารอย เรยกวาปสสทธ; ระงบความวนวายทเกยวกบปญหาจกจกหยมหยมอะไรไปหมด, นนมนรำงบไปหมด.

ทนกมาถง สมาธ – แปลวาระดมกำลงทงสนเทาทมอย กำลงจต ทงสนเทาทมอยลงไป ในนนอยางเดยว เพยงอยางเดยว คอ แนวแน.

ขอสดทาย อเบกขา – ความวางเฉย คอปลอยใหมนเปนไปอยาง นน เราเพยงแตรอ, เราไมทำอะไรเพยงแตรอ. เมอทกสงมนเขารปแลว

กำลงกใชลงไปหมดแลว ทนกรอจนกวามนจะถง, ไมไดทำอะไร. อเบกขาจงถกเปรยบกบอาการ เหมอนกบวา ถอเชอก ถอบงเหยนอย

เฉยๆ มนเปนไปไดเอง. ถาเปรยบดวยรถสมยโบราณกเปนรถมา; มนก ตองจดเสรจเรยบรอย จนมากรเรองด, ถนนหรออะไรกเขารปเขารอย

กนด; คนขบกเพยงแตถอเชอกเฉย; มากวงไปตามถนนได. นแหละชวต ทจดเปนรปเปนรอย เขารปเขารอยดแลว คนกเพยงแตอยเฉยๆ ปลอย

ใหมนเปนไป วงไป; “ ” อยางนเขาเรยกวา อเบกขา อยาเขาใจวา เฉยไมทำอะไรมาแตทแรก, มนเฉยเมอทกสงมนเขารปเขารอยแลว.

(ฆราวาสธรรม, ๒๕๑๘: ๑๕๖-๑๕๘)

โคตมสตร: – เกณฑวดเรองความผด ความถก

สำหรบเกยวกบความผดความถกน เรามสตรชอ โคตมสตร; เกยวกบโคตมสตรนระบหลกทจะใหตดสนไดดวยตนเองวา อยางไรผด

12

อยางไรถก อยางไรควร อยางไรไมควร. ทงหมดมอย ๘ ขอ; ถามนเปน ไปไมถกในลกษณะ ๘ อยางนแลว ใหถอวาไมควร ไมถก, พระพทธเจา

ไมไดสอน. ตอเมอมนตรงกนขาม จงจะถอวาถก หรอวาควร ซงพระพทธเจาทานสอน.

ขอท ๑ ถาการกระทำนนมนเปนไปเพอความกำหนดยอมใจ นแปลตามตวหนงสอ. ถามนเปนไปดวยความกำหนดยอมใจ ยดมนถอมนเพมขนรอบดาน; อยางนกเรยกวา ไมควร ไมถก พระพทธเจาไมไดสอน.

ขอท ๒ มนเปนไปเพอประกอบทกข คอทำใหลำบากโดยไมจำเปน, ทำใหลำบากมากขน กระทงเหนกงจกรเปนดอกบว; อยางนเรยกวา

ไมถก ไมควร พระพทธเจาไมไดสอน. ขอท ๓ มนสะสมกเลส มนไมยอมลดกเลส ไมเปนไปเพอลดกเลส.

มนเพมกเลส เชนเพมความอยาก เปนตน; นไมถก ไมควร พระพทธเจาไมไดสอน.

ขอท ๔ เปนไปเพอความอยากใหญ ทะเยอทะยานไมมขอบเขต ไมมความหมาย เชน เดยวนจะไปโลกพระจนทร หรอจะไปโลกๆ อน

ตอไปอก หรอจะไปยงๆ กวาโลกพระจนทร; นเปนเรองอยากใหญ. ขอท ๕ ไมสนโดษ หรอหวอยเรอย เปนเปรตอยเรอย เพราะสงท ไดมาเทาไร มนไมทำใหเกดความพอใจ หรอสนองความตองการ; มน

ตองการอยเรอย เปนเปรตอยเรอย. ขอท ๖ คลกคลกนเปนหม. ตวหนงสอวา สงฆนนไมอยกนเปนหม

คอวาปลกตวไปทำ ความเพยร เพอจตใจมอสระ มความเหมาะสมทจะร. สำหรบคนทวไป

คลกคลกนเปนหมน เชนชอบไปแออดกนอยในกรงเทพฯ แมวาจะเพอ การเลาเรยน เพออะไรกตาม; แตวาสวนลกทนากลวกคอวา ชอบไปอย

รวมกนเปนหม เพอมอะไรชนดทเปนทสนกสนาน เพลดเพลน พออกพอใจทางเนอหนงมากกวา....

ขอท ๗ เปนไปเพอความเกยจคราน. เกยจครานคอขเกยจทำงาน ดวยแรง มนไมอยากเหนอย; นกเหนชดอยแลว. แตผมอยากจะขยาย

ความออกไปถงวา แมการทสมยนมเครองทนแรงใช จนคนไมตองทำ งานน มนกเปนเรองผด เรองใหโทษ. เพราะมเครองทนแรงขนในโลก

ปญหาทางเศรษฐกจ ทางการเมอง ทางการอะไรตางๆ เกดขนมากมาย. อยางในประเทศอนเดยแลวนาสงสารทสด คอเครองทนแรงเขาไปทำให

เกดการปนปวนจนทำใหคนเปนลานๆ ไมมงานทำ ไมมทางทำมาหากน อยางนเปนตน....

ขอท ๘ ขอสดทายวา เลยงยาก. อยางเปนพระเปนเณรเลยงยากน มนไมไหวแลว มนไมมความเปนพระเปนเณร. แตถงชาวบานฆราวาสก

เถอะ ถาเลยงยาก เดยวนกนจบกนจบ พถพถน มพธรตองมากใน

13

เรองกน. กนขาวกลางวน ตองขบรถหนงชวโมงไปกนทรานอาหารทมชอ เสยงตางจงหวด นกม; อยางนคอพวกเลยงยาก ซงผดหลกพระพทธ

ศาสนา พระพทธเจาไมสอน. (ฆราวาสธรรม, ๒๕๑๘: – ๔๑๙ ๔๒๑)

กาลามสตร ๑๐

มรดกท ๓๕ : การใชหลกกาลามสตร ๑๐ ประการใหถกตองและครบถวน เปนหลกการและวธการอนแนนอน ในการทจะรกษาพทธ

ศาสนาเอาไวได และในลกษณะทจะเปนทพงได อยางแทจรง และเปน การสบอายพทธศาสนา ทตรงตามพทธประสงค, ไดเคยใชวธการนอย

เปนประจำ และสำเรจประโยชนเตมตามความหมาย จงของนำพธ กรรมอนน มาฝากไวเปนมรดก.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป , ๒๕๓๑: ๑๑๔)

หลกทตรสแกชนชาวกาลามะ หลกปฏบตน มเปนหลกอยวา:-1. เราอยายอมปฏบตตามโดยเหตทมนเปนการบอกตอๆ กนมา...2. เราอยาปฏบตลงไป ดวยเหตผลแตเพยงวาเปนสงทเคยทำตามสบตอกนมา.

3. อยาปฏบตไปตามขาวลอ...4. อยาปฏบตลงไป ดวยเหตผลเพยงสกอางได วามนมอยในตำรา

คอในปฎก หรอในพระไตรปฏก อยามเหตผลเพยงเทานน.5. อยาปฏบตไปตามการเดา การเดาของตวเอง6. อยาปฏบตไปตามคาดคะเนของตวเอง7. อยาปฏบตไปตามการตรกตามอาการ. สามขอนคลายกนมาก แตวามนำหนกตางกน: การเดา น ชอวาตำมาก หรองายมาก

เปนของคนประมาทหรออวดด มากกวาอยางอน. สวนการคาดคะเน นนคอยเพลาลงหนอย คอมการหยงหนาหยงหลงเปนการ

เดาเหมอนกน แตวามการหยงหนาหยงหลงทประณตกวา. สวนการตรกตามอาการ นน หมายถงการใชเหตผล ดไปกวาการคาด

คะเน แตกเปนเหตผลชนดทอาจทำใหตวเองตกบอของตวเองได ทานเรยกวาตรกไปตามอาการ; เปนเหตผลชนดทเปนแบบตรรก

เสยมากกวาทจะเปนเหตผลอนเปนสจจธรรม ฉะนน อาจพสจน ในทางหนงกถก พสจนกลบอกทางหนงกยงขวางกนอยกได น

เรยกวาตรกตามอาการ.8. อยาปฏบตไปเพยงเหตผลวา นมนตองกน หรอมนลงกนกบลทธ

ของเรา ทเราชอบ.

14

9. อยาปฏบตลงไป ดวยเหตผลแตเพยงวา ผพดนนอยในฐานะจะเชอ ได เปนคนอยในฐานะทเชอได.

10. อยาปฏบตลงไป ดวยเหตผลแตเพยงวา ทานผกลาวนนเปนครบาอาจารยของเรา.

(หลกปฏบตทสำคญในพทธศาสนา, ๒๕๔๒: ๕๒ - ๕๔)

แนวทางการทำใหรแจงตามวธธรรมชาต

ปตและปราโมทย : (ความอมใจในธรรม) ปสสทธ : (ความรำงบ)

สมาธ : (จตสงบ) ยถาภตญาณทสสนะ : (รความเปนจรงตอโลก)

นพพทา : (ความเบอหนาย) วราคะ : (ความคลายออก) วมตต : (ความหลดออก) วสทธ : (ความบรสทธไมเศราหมอง)

สนต : (ความสงบเยน) นพพาน : (ภาวะทปราศจากความทกข)

(คมอมนษย, : ๗๙)

ความลบของธรรมชาต ทเกยวกบลำดบแหงความรสกตางๆ ภายในใจ จนกระทงเกดการเหนแจมแจง ตามทเปนจรงตอโลก หรอตอ

ขนธหา. ลำดบแรกไดแกปตและปราโมทย หมายถงความชมชนใจหรอความอมเอมใจในทางธรรม. การทเราทำความดอยางใดอยางหนง แม

การใหทาน ซงถอวาเปนบญขนตนๆ กเปนการทำใหเกดความปตปราโมทยได. ถาเปนถงขนศล คอมความประพฤตทางกายวาจา ไม

ดางพรอยจนถงกบเคารพนบถอตวเองได ปตปราโมทยกมากขน. ถา หากไปถงขนสมาธจะเหนไดวาในองคของสมาธ อนดบแรกทเรยกวา

ปฐมฌานนน กมปตอยองคหนงดวยโดยไมตองสงสย.ปตปราโมทย นมอำนาจอยในตวมนเองอยางหนง ซงจะทำให

เกดความรำงบ (ปสสทธ) ตามปกตจตของคนเราไมคอยจะรำงบ เพราะ วาจตตกเปนทาสของความคดความนกจากสงยวยวนภายนอก หรอ

จากความรสกในอะไรตางๆ อยตลอดเวลาเปนความฟงอยภายในไม เปนความสงบ แตถาหากมปตปราโมทยในทางธรรมมาประจำใจอย

และมากพอสมควรแลว ความสงบรำงบนนจะตองมขน จะมมากหรอ นอย ตามอำนาจของปตปราโมทยทมมากหรอนอย.

เมอมความรำงบแลว กยอมเกดอาการทเรยกวา “ ”สมาธ คอ ใจ สงบนง และอยในสภาพทคลองสะดวกเบาสบายพรอมทจะไหวไปตาม

15

ความตองการ โดยเฉพาะกเพอตดกเลส. ไมใชทำจตใจใหนงเงยบ ตวแขงทอเปนกอนหน อะไรทำนองนกหาไม รางกายจะตองใหมความร

สกอยอยางปกต แตวาจตสงบเปนพเศษเหมาะสมทจะใชนกคดพจารณา มความผองใสทสด เยอกเยนทสด สงบรำงบทสด เรยกวา “ ”กมมนโย

คอ พรอมทจะร นคอ ลกษณะของสมาธทเราตองการ ไมใชอยใน ฌานสมาบตตวแขงทอ เหมอนตกตาหนไมรสกตวเลย...

ในการทำใหรแจงตามวถธรรมชาตน เราไมตองเขาฌานชนดท ทำตวเองใหแขงทอ แตวาตองการจตทสงบ เปนสมาธ ทมคณสมบต

“ ”กมมนโย ครบถวนพรอมทจะรแจงจนเกดความรตามทเปนจรงตอ โลกทงหมด (ยถาภตญาณทสสนะ) โดยอาการตามธรรมชาต ทำนอง

เดยวกนกบผรแจงขณะทนงฟงพระผมพระภาคเจาแสดงธรรม หรอนำ ไปคดพจารณา ในทเหมาะสมจนรแจง ไมมพธรตองหรอปฏหารยอน

เปนเรองความเหนผดเปนชอบ หรอหลงใหลตางๆ แตอยางใด... คำวา “ ” ยถาภตญาณทสสนะ ในทน หมายถงการรการเหนสงทง

หลายทงปวงอยางถกตองตามทเปนจรง คอ เหนอนจจง ทกขง อนตตา; เหนวา “ ” ไมมอะไรทนาเอาไมมอะไรทนาเปน ไมวาอะไรๆ ไมควรเขา

ไปยดถอวาเปนตวเปนตน วาของตว ของตน วาด วาชว นารกหรอนาชงอยางนเปนตน. ถามความรสกอยางใดอยางหนง ซงเปนไปในทางพอ

ใจกตาม ไมพอใจกตาม แมเพยงแตรสกนกคดหรอระลกถงเทานน กยงถอวาเปนความยดถอในทน. ทวาไมนาเอา ไมนาเปน กมาจากหลกท

วา ไมมอะไรนายดถอนนเอง. ตวอยางในเรอง “ ”เอา กคอการปกใจในทรพยสมบตเงนทอง

สตวสงของ อนเปนทพอใจตางๆ การ “ ” เปน กคอการถอวาตนเปนนน เปนน เปนสามภรรยา เปนคนมงม คนเขญใจ เปนคนแพ คนชนะ

กระทงเปนมนษย หรอเปนตวเอง. ถาพจารณาใหลกซง แมความเปน คนนกไมนาสนกนาเออมระอา เพราะเปนทตงของความทกข. ถาไม

ยดถอวาเปนคนเสยได กจะไมเปนทกข. นเรยกวาเปนความไมนาเปน ซงมใจความสำคญอยตรงทวา ไมวาจะเปนอะไรกตองมความทกข

ตามแบบของความเปนชนดนนๆ เพราะวาความเปนอะไรๆ น มนตอง ทนเปน ทนดำรงอย ตองมการตอสเพอใหไดเปนหรอเปนอยตอไป

อยางนอยทสดกคอ การตอสทางใจ ในการทจะยดถอเอาความเปน อะไรๆ ของตนไวใหได...

เมอเหนจรงวา ไมมอะไรทนาเอา นาเปนอยางนแลว ความเบอหนาย (นพพทา) กเปนสงทจะเกดตดตามมา ตามสวนสดของการเหนแจง. นหมายความวามการคลอนแคลนสนสะเทอนเกดขนแลว ในการเขาไปหลงยดถอ. หรอเปรยบเหมอนเมอเราตองตกเปนทาสเขามา

นานจนรสกเกดขน กมการเคลอนไหวไปในทางทตองเปลองตนออกจากความเปนทาส. นเปนลกษณะของนพพทา คอเบอหนาย เกลยด

16

ความเปนทาสขนมาแลว หนายตอความทตนหลงเขาไปยดเอาสงตางๆ ดวยความเขาใจวา นาเอา นาเปนนนเอง

พอมความเบอหนายแลว โดยอตโนมตตามธรรมชาตนนเอง ยอมจะม ความจางหรอคลายออก (วราคะ) เหมอนกบเชอกทผกมดไว

แนน ถกแกออกหรอเหมอนสนำยอมผาทตดแนน เอาแชนำยาบางอยางทำใหมมนหลดออก, ความยดถอทคลายออก จางออกจากโลก

“ ” หรอจากสงทงปวงทเคยยดถอทน ทานเรยกวา วราคะ ระยะนถอวา สำคญทสด แมจะไมใชระยะสดทาย แตกเปนระยะทสำคญทสดของ

ความหลดพน เพราะวาเมอมการคลายออกจางออกดงนแลว ไมตอง สงสยเลย สงทเรยกวาความหลดออกจากทกข (วมตต) จะตองมโดย

แนนอน. เมอหลดออกมาไดจากความเปนทาส ไมตองเปนทาสของโลก

อกตอไป กจะม อาการบรสทธ (วสทธ). ในทนหมายความวาไมเศรา หมอง กอนนเศราหมองทกทางเพราะการเขาไปจมเปนทาสของสงทง หลาย เปนความเศราหมองทางกายวาจาใจ หรอจะมองดกนในแงไหนๆ

กเปนเรองความเศราหมองทงนน ตอเมอหลดพนออกมาจากความเปน ทาส ในรสอรอยๆ ของโลกแลว จงจะอยในลกษณะทบรสทธ คอไม

เศราหมองอกตอไป. เมอม ความบรสทธแทจรง อยางนแลว กจะเกดความสงบสนตอน แทจรงสบไป เปนความสงบเยนจากความวนวาย จากการรบกวนหรอ

จากการตอสดนรนทนทรมานตางๆ เมอปราศจากการเบยดเบยนวนวาย เหลานแลว ทานสรปเรยกความเปนอยางนวา “ ” สนต คอความสงบรำ

งบดบเยนของสงทงปวง. มนแทบจะเรยกไดวาถงขนสงสดหรอขนเดยวกนกบนพพาน. แททจรงสนตกบนพพานนน เกอบจะไมตองแยกกน. ท

แยกกนกเพอจะใหเหนวา เมอสงบแลว กนพพาน. นพพาน แปลวาไมมเครองทมแทง อกอยางหนงแปลวาความดบ สนทไมมเหลอ ฉะนน คำวานพพานจงมความหมายใหมๆ เปน ๒

ประการ คอดบไมมเชอเหลอสำหรบจะเกดมาเปนความทกขอกตอไป นอยางหนง และอกอยางหนงกคอ ปราศจากความทมแทง ความเผา

ลนปราศจากความผกพน รอยรดตางๆ ทกอยางทกประการรวมความ แลว กแสดงถงภาวะทปราศจากความทกขโดยสนเชง. นพพานยงม

ความทมงใชตางๆ กนอกหลายอยาง เชนหมายถง การดบของความ ทกขกม หมายถงการดบของกเลสอยางหมดสนกม หมายถงธรรมหรอ

เครองมอหรอเขตแดน หรอสภาพอนใดอนหนงททกขทงปวง กเลสทง ปวง ดบไปหมดสนกม.

(คมอมนษย, : ๘๓ - ๙๕)

ไตรสกขา

17

มรดกท ๑๐๕ : – – สล สมาธ ปญญา ของธรรมชาต มในกจการ ทกอยางของมนษย (แมสตว) คอมความเปนอยถกตอง มกำลงจตเพยง

พอ มความรเพยงพอ ในหนาทของตน. ชวตทกชวตมหนาททจะตองพฒนาสงนทกรปทกนาม.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๗)

ศลหา

มรดกท ๑๒๙ : ศลหา ทมความหมายอนสมบรณ นนสรปลงได “ ” –ในคำวา ความไมประทษราย ๕ ประการ คอ ไมประทษรายชวต

– – ไมประทษรายทรพย ไมประทษรายของรก ไมประทษรายความ – เปนธรรมของผอน ไมประทษรายสตสมปฤดของตนเอง. อยางนแลว

ไมมชองวางสำหรบจะบดพรวหลกเลยง หรอแกตวแตประการใด. ( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๓๐)

สมาธ

สมาธคอ กศลจตทมอารมณแนวแน ดงน นเปนการแสดงวา ทานเพงเลงถงผลทเกดขนโดยตรง. สวนการทำกพลอยมความหมายไป

ตามนน กลาวคอการทำใหเกดม กศลจตทมอารมณแนวแนนนเอง. ขอควรสงเกตอยางยงอยตรงคำทวากศลจตมไดอยตรงคำทวาแนวแนแต

อยางเดยว เพราะเปน อกศลจต แมมอารมณแนวแนกกลายเปนมจฉาสมาธไป. ดวยเหตนแหละสงทจะใชเปนอารมณของสมาธนน ตองเปน

อารมณซงเปนทตงแหงกศลจตเสมอไป ทงเจตนาในการทจะทำสมาธ กตองเปนสงทบรสทธมาแตเดม หรอประกอบดวยปญญา หรอสมมาทฏฐ

ดงทกลาวมาแลวขางตน...ลกษณะของสมาธ คอความไมฟงซาน. รสของสมาธ คอ การ

กำจดความฟงซาน แลวมความรสกสงบ. เครองปรากฏ หรอเครองสงเกตของสมาธ คอความไมหวนไหว และปทฏฐานของสมาธ คอ

ความสข เกยวกบปทฏฐานนมขอทควรระลกไวเสมอวา ตองมความพอ ใจ สบายใจ อาจหาญ ราเรงหรอปตปราโมทย ซงเปนลกษณะอาการ

ของความสขอยตลอดเวลา เปนสงทสงเกตไดไมยาก และจะตองควบ คมใหคงมอยตลอดเวลา จงจะไดชอวา เปนปทฏฐาน.

(อานาปานสตภาวนา, ๒๕๒๓: – ๔๖ ๔๗)

ปญญา

18

มรดกท ๑๔๘ : ปญญาตองมากอนทกสงทจะปฏบต นคอหลกเกณฑทถกตอง เหมอนอรยมรรคมองคแปด ทมสมมาทฏฐเปนตวนำ;

มฉะนนการปฏบตจะเขารกเขาพง พลาดวตถประสงคไปเสยหมดสน นบตงแตสรณาคมน และศล ดงทกำลงมอยในททวไป.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๓๓)

— — —สต สมปชญญะ สมาธ ปญญา

มรดกท ๓๘ : หลกการตามรอยพระอรหนตทใชไดรวมกน ทง สำหรบฆราวาสและบรรพชต คอการดำรงชวต ชนดทเปนการขดเกลา

กเลส และบรรเทาความเคยชนทจะเกดกเลส(อนสย) อยตลอดเวลาโดย มสตสมปชญญะ ในขณะสมผสอารมณ ไมปลอยใหปรงเปนโลภะ โทสะ

โมหะขนมา, หรอถาปรงแลวกมสตปดกนการปรงนนเสย.( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๕)

สงทเรยกวา สต มประโยชน จนไมรวาจะพดกนอยางไร ใหหมดสนได; แตแลวกดคลายๆ กบวา สตนมนอาภพอบโชคอะไรกไมร คอ

ไมคอยจะมใครยกขนมาเปนเรองสงสด ประเสรฐใหญหลวง. เขาพดถง กนแตปญญา แตสมาธ ถงอะไรอนกนเสยมาก, แลวกมกจะอวดกนดวย

เรองสมาธวเศษวโส อยางนน อยางน, แลวกมปญญาสงสด ไมคอยให ความสำคญแกสต ดวยคำพดถงสงทเรยกวาสต ใหสมกบทวาสตม

ความสำคญ. อนง อยากจะบอกใหทราบอกอยางหนงวา ความยงยากลำบากก

มอยเหมอนกน เกยวกบคำพด ทเปนชอของธรรมะเหลาน; คำพดมนเฝอ คอมนเกยวเนองโยงกน, ไมมธรรมะอะไรทจะทำหนาทไดตามลำพงแลวสำเรจประโยชน, ธรรมะหลายขอลวนแตเนองกน แลวทำหนาทไดสำเรจประโยชน, จงเปนเหตใหความหมาย หรอคาของมนคาบเกยวกน.

โดยเฉพาะคำวา สต นแลว จะมความหมายทคาบเกยวไปรอบดาน; เราจะมองความสำคญของสตใหมากเปนพเศษ เพราะวา โดยขอ

เทจจรงมนเปนอยางนน คอวาถาปราศจากสต แลว ปญญา หรอ สมาธ กไมมประโยชนอะไร; ยงปญญาแลวดจะยงไมรวาไปอยทไหน ถาไมม

สตทจะดงเอาปญญามา หรอความรนนมาใช ในกรณทมเหตเกดขน. สมาธกเหมอนกน ถาปราศจากสตแลว สมาธกกวดแวง จะกระจด

กระจาย หรอใชไมได. คนธรรมดาทวๆ ไป จะตองอยดวยสต ในความหมายกวาง ถงกบ

เปนพนฐาน ซงเราเรยกกนมากในภาษาไทยวา สมประด, สมปฤด สมฤด ในภาษาสนสกฤต ซงออกมาเปนภาษาไทย...

19

คำวา สต เปนภาษาบาล, คำวา สมฤต เปนภาษาสนสกฤต แลว เรากรวา นนแหละเปนสงทสำคญ วาเราจะตองมสงน; มฉะนนแลวเราก

เทากบคนบา หรอวาเทากบคนตาย. สงทเรยกวาสต เปนพนฐานทงหมดของความรสก; ปราศจากสมปฤดแลวกสลบไป หรอวาเปนบา หรอวาตายแลว; ความหมายพนฐานเปนอยางน.

คำวา สต ตามตวหนงสอ นแปลวา แลนไปแหงความคด ทเรามา เรยกกนสนๆ วาระลกได แลวความคดมนแลนไปได นนกคอระลกได.

สตคอความระลกได จะเรยกวาแลนไป หรอแลนมา กไดทงนนแหละ. ภาษาพดมนดนไดอยางน; ฉะนนการเขามามสต กหมายความวาเรายง

จำอะไรไดอย แลวความคดมนกแลนไปตามเรอง ทมนจะตองคด หรอจะตองรสก.

มคำพดทเรยกเปนคแฝดกนวา สต และปญญา คลายๆ กบวา ม นำหนกเทาๆ กน; แตผมกยงเหนวา มนสสตไมได เพราะสงทเรยกวา

สตนน กมไดขาดสงทเรยกวาปญญา มนเปน ปญญาทพอด เปนปญญาทมาทนทวงท เปนปญญาทถกนำมาใชรวดเรว นนแหละคอ สต.

อกคำหนง เรยกวาสมปชญญะ ซงคกนกบคำวาสต คอสตสมปชญญะ. สมปชญญะนเขามกจะจดใหเปนพวกปญญา กได

เหมอนกน แตสมปชญญะ นนคอ สงทสตเอามาตงไว เปนหลกสำหรบตอส หรอสำหรบแกปญหา. นกไดพดแลววา สตนคอ ความระลกได ไป

ระลกเอาความรมา เฉพาะความรทจำเปนแกกรณเทานนแหละ ไมตองเอามาตงแปดหมนสพนธรรมขนธอะไร, แลวทำใหความรนนคงอย

ตลอดเวลาทยงตองใชความรนน เขากเรยกวาสมปชญญะ.ถาขาดสต เสยแลว สมปชญญะกไมม เพราะไมมใครวงไปเอา

ความรมา; และถาสตวงไปเอาความรมาไดทนทวงท แตแลวรกษาไวไม ได สมปชญญะมนกไมอย มนหายไป กเลยไมสำเรจประโยชนอก

เหมอนกน. ฉะนนเราจงมองเหนภาพพจนของสตวาไปเอาความรมา แลวกใชอยตลอดเวลาทมปญหา หรอมเรองราว.

พงรไววา สต คอ เอามา, เอาความร คอปญญาสำหรบดดเอามา, แลวกม สมปชญญะ คอคมไวอยตลอดเวลา; คลายกบสามเรอง จงจะ

สำเรจประโยชนในการทคนจะมสต สำหรบจะทำสงทเปนประโยชน ใน การปองกนอนตราย หรอวาในการแสวงหาประโยชน หรอวาในการ

บรโภคผลของการงาน.(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๗๒-๗๖)

สตเปนสงทจำเปนในทกกรณ

พระพทธเจาทานตรสวา สตเปนสงจำเปนในทกกรณ. ทำไมไมตรสวาปญญาจำเปนในทกกรณละ? ปญญาดบทกขไดนะ แตไปตรสวา

20

สตจำเปนในทกกรณ เพราะเหตอะไร? เพราะสตมนเปนเครองพาปญญามา; ถาปญญาไมถกสตพามา มนกแกไขอะไรไมได.

หรอถาจะพดใหจรงกวานนอก ในสตนนมปญญารวมอยดวยเสมอ; ฝกสตปฏฐาน ฝกอานาปานสต มนฝกปญญารวมอยดวยเสมอ.

– พระองคจงตรสวา สต สพพตถ ปตถยา สตเปนสงทจำปรารถนา; คอตองม ในทกกรณ. สพพตถ แปลวา ในทกท ทกเวลา ทกกรณ, ทกๆ อะไร. สตตองใชในทกกรณ โดยเฉพาะอยางยง ในกรณแหงการตดตนเหตใหทนแกเวลา;...

(ธรรมบรรยายตอหางสนข, ๒๕๒๕: ๒๒๔)

— —กมมฏฐาน สมถะ วปสสนา

การงานทดทสด ทจะทำใหมนษยไดรบสงทดทสด นน คออะไร? เรากพดกนอยางภาษาพทธบรษทตอไปอกวา สงนนเรยกวา กมมฏฐาน

หรอกมมฏฐาน แปลวา ฐานทตงของการงาน...เปนวธการทจะทำพระนพพานใหแจง...

สำหรบ คนชาวบานทวๆ ไป จะมกมมฏฐานไดอยางไร? ขอนกไม ยากคอถอเอาใหตรงตามความหมายของคำสองคำนนวา สม

ถกมมฏฐาน กทำจตใจใหมนสงบ, ทำจตใจใหเปนปกต, ทำจตใจใหเขมแขงในการทจะทำหนาทการงานทางจตใจ. ใครมวธฝกฝนอยางไรกทำ

ได ถามนสำเรจประโยชนใหมจตใจทปกตเขมแขงเปนอสระ, มความ สามารถในหนาทของจตใจแลวกเรยกวา เขากมสมถกมมฏฐานได เปน

การงานชนเลศในสวนจตกอน. ทน กทำตอไปในสวนทเปนสตปญญา ทเรยกวาวปสสนา คอดให

เหนวาอะไรเปนอะไร เปนความกาวหนาทางสตปญญา, ใหเขาใจและ รจกสงทงหลายทงปวงอยางถกตองตามทเปนจรง ในการกระทำทก

อยางทเกยวกบมนษยเรา. เขาทำไดอยางน กเรยกวามวปสสนา กมมฏฐาน ไมตองพดวาจะตองเอาตามแบบทมอยในพระคมภร. เราจะ

ถอวา ถาไดผลอยางนแลวกเปนการถกตอง คอเปนสมถกมมฏฐาน หรอเปนวปสสนากมมฏฐาน ไดดวยกนทงนน...

มนษยจะตองมจตใจทมสมรรถภาพสงสด น เรยกวา เปนสมถกมมฏฐาน; และมนษยจะตองมสตปญญาถกตอง ตามธรรมชาตอน

ลกซงถงทสด นกเรยกวาวปสสนากมมฏฐาน, เปนระดบสดทายของสงทเรยกวาการงานสำหรบมนษยนนเอง.

(อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: – ๕๓ ๕๔)

คำวา วปสสนา ทชาวบานชาวเมองทงหลายร กหมายความวา นงหลบตา หรอวาททำทาอะไรแปลกๆ ยกไมยกมอเหมอนคนละเมอ,

21

แกวงแขนแกวงขาเหมอนกบคนเมาน เรากเรยกวาทำวปสสนา. พอพดวา ทำวปสสนาแลวกมกจะเพงเลงไปถงการกระทำอยางน แลวกทำอยในท

เงยบๆ แลวคนเดยว กเรยกวาทำวปสสนา; อยางนเปนรปแบบขางนอกท เหนไดดวยตา แลวกเรยกวาทำวปสสนา. ดงนนจงมการถามกนวา

ทำวปสสนา. ดงนนจงม การถามกนวา ทำวปสสนาหรอไม อยบอยๆ โดยทไมรวาทำวปสสนาอะไรกน.

ขอใหพทธบรษททงหลายรความหมายของคำวา วปสสนา, วปสสนา นใหถกตอง. คำวา ว แปลวา แจมแจง, ปสสนา แปลวา การเหน,

วปสสนา จงแปลวา การเหนอยางแจมแจง; เหนอะไร? เหนสงทควรเหน. สงทควรเหนคออะไร? คอความทกข และความดบทกขเสยได; เหน

ความทกขแลวดบทกขเสยได นนคอสงทควรจะเหน. เมอไดเหนสง เหลานแลว กเรยกวามวปสสนา; อาจจะนงอยกได เดนอยกได นอนอย

กได หรอวาระหวางอรยาบถ, เชนมขอความกลาวไวในพระคมภรวา ในระหวางอรยาบถ กมวปสสนาได เชนพระอานนท ทำความเพยร เหนอยนกหนาแลว ขนไปบนทพก วาจะนอนเสยสกท พอเอนกายลงจะ

นอน ยงไมทนถงหมอน ไมทนถงพน อยในระยะในอรยาบถเอนลงจะ นอน กบรรลพระอรหนตได. นนแหละวาวปสสนามนจะเกดขนท

อรยาบถใดกได, ขอแตใหมความเหนแจงเดดขาด เฉยบขาด เหมอน ของมคม ตดอะไรลงไปไดเดดขาด. ปญญาหรอญาณตดอวชชา โมหะ

ไดเดดขาด ไมมอะไรบงลกตา ลกตาปญญา หรอตาธรรมะ กเหนอะไรอยางแจมแจง, การเหนอยางแจมแจงนน เรยกวาวปสสนา อยทตรงนน.

เดยวนเราใชคำคำนกนในความหมายทกวางขวาง หรอพรำเพรอ คอวาพอสกวาจะทำอะไรทางจตใจ กเรยกวาวปสสนาไปเสยหมด. ท

จรงมนเปนเพยงการเตรยม เพอจะทำวปสสนาเทานนแหละ; แมแตทำสมาธกยงมใชวปสสนา, สมาธนนกยงมใชวปสสนา; แตวาจะเปนอปกรณ

ใหเกดวปสสนา เพราะวาถาจตเปนสมาธแลว การเหนอยางแจมแจงกม ขนมาไดโดยงาย เพราะอำนาจของสมาธนน; ดงนนสมาธจงเปนอปกรณ หรอขนตอนแรก หรอ การตระเตรยม เพอวปสสนา. เดยวนพอเตรยม

ตวจะทำสมาธเทานนแหละ ไมทนเปนสมาธสกท เขากเรยกวา วปสสนา กนเสยแลว, มนกเปนคำพดทไมถกตอง, เพราะมนเปนคำพดของคนทไมร. ขออภยจะพดกนตรงๆ วา มนเปนคำพดของคนโง ของคนทยงไม

รวา วปสสนานนคออะไร. วปสสนานนคอตวเหนแจง ดวยตาธรรมะ ตาปญญา ตาญาณะ,

เหนแจงในความทกขและความดบทกข มไดงายเมอจตเปนสมาธ. เราก ขวนขวายเพอทำสมาธ ใหเกดสมาธ, แลวกจะงายในการทจะมวปสสนา...

22

ขอใหสงเกตใหเหนวา วปสสนานแปลวาเหน วปสสนามไดแปลวาคด, วปสสนามไดแปลวาพจารณา, ความคด การคด การพจารณา นนมใชวปสสนา; แตวาอาจจะเปนอปกรณแหงวปสสนากได คอเรามการคด

การพจารณา อยกอน, แลวตอนนยงไมใชวปสสนา เปนอปกรณของมน. ตอ เมอใดเหนแจงโดยประจกษตอนนจงจะเปนวปสสนา, การคดหรอ

การพจารณา เปนเพยงอปกรณแหงวปสสนายงมใชตววปสสนา, นเราไมคอยอธบายกน. อาตมากเคยพดผดๆ เคยสอนผดๆ วา การคดการพจารณาคอตววปสสนา. เดยวนขอบอกใหมวา ไมใชตววปสสนา, เปนเพยงอปกรณทจะใหเกดวปสสนา.

ขอใหเรามวนคอลวงไปๆ ดวยอปกรณแหงวปสสนา อยางนได คอ มการคด และการพจารณาอยอยางดทสดเปนพนฐาน แลวมนกจะเกด

วปสสนาได; แตตาม หลกการทแทจรง นน ทานไมไดวางไวอยางนน ทานวางไว ใหทำจตเปนสมาธ แลวเอาสงทเปนตวปญหาขนมาดๆ ดๆ

ใหเหนตามทเปนจรง, อยาไปคด; ถาไปใชเหตผลหรอไปคด มนอาจจะ ผดได เพราะเหตผลมนผดได การคดมนใชวธผด มนกผดได, มนตอง

เปนการดแลวเหน อยางนมนผดไมได.( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๑๙๐-๑๙๕)

เคลดลบแบบเซน

มรดกท ๒๗ : เคลดลบของแบบเซน นนคอวธเดมแทในพทธศาสนา ทบวกสมถะเขากบวปสสนาใหทำงานรวมกน ในขณะทมสมาธและเพง

พจารณาเพอเขาถงสภาพเดมของจต คอความไรกเลส ไดโดยฉบพลน ไมแยกกนทำทละอยาง เพราะความยดมนเฉพาะอยาง. หลกนนมวา

ฌานไมมแกผไมมปญญา ปญญาไมมแกผไมมฌาน. ( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๒)

อานาปานสต

มรดกท ๓๖ : การศกษาสตปฎฐานสจากอานาปานสตสตร ไดผล ดกวาจากมหาสตปฎฐานสตร ซงกลาวไวอยางยดยาว มลกษณะ

กำกวมฟนเฝอ ไมมลำดบตดตอกนอยางชดแจง, เพยงแตอานอยางเดยวกกนเวลาหลายชวโมง. สวนขอความจากอานาปานสตสตรนน ตด

ตอกนเปนสาย ๑๖ ขน จนตลอดเรองนบแตเรมปฏบตไปจนกระทงถง การรบรวาบรรลผลสำเรจแลว และเปนหลกทพระองคทรงยนยนวา ได

อาศยหลกนในการตรสรของพระองคเอง. ขอใหพจารณากนใหด และ ขอฝากขอเทจจรงอนน ไวเปนมรดกดวย.

23

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๕)

อานาปานสต เปนชอของกมมฏฐานอยางหนง ในบรรดา กมมฏฐาน ๔๐ อยาง. กมมฏฐาน ๔๐ นน แบงเปนหมวดๆ คอ ก. การ

เจรญกสณ ๑๐ อยาง... เปนกมมฏฐานทหนกไปในทางฝายรป และมงหมายทจะฝกฝนจตไปในทางอทธวธมาแตเดม; ข. การเจรญอสภ ๑๐ อยาง...ซงมความมงหมายหนกไปในทางกำจดกามฉนทะเปนสวนใหญ;

และ ค. การเจรญอนสสต ๑๐ อยาง... อานาปานสต ทเรากำลงจะกลาว ถงอยน มชอรวมอยในหมวดน; ง. การเจรญพรหมวหาร ๔ อยาง...จ.

การเจรญอรปฌาน... เปนสมาธ เพอสมาบตชนสง แตไมเปนไปเพอวปสสนา. สวนอก ๒ อยางทเหลอ คอ ฉ. อาหาเรปฏกลสญญา...ช. จตธาตววฏฐานะ...

ในบรรดาสมาธภาวนา ซงมอยทงหมดดวยกนถง ๔ ประเภทนน อานาปานสตกมมฏฐาน สามารถเปนสมาธภาวนาไดทง ๓ ประเภท.

สมาธภาวนา ๔ ประเภทเหลานน คอ:1. สมาธภาวนาเปนไปเพอทฏฐธรรมสขวหาร การอยเปนสขทนตาเหน,

2. สมาธภาวนาเปนไปเพอญาณทสสนะ [ อนเปนทพย หมายถงความมหทพย, ตาทพย, ฯลฯ],

3. สมาธภาวนาเปนไปเพอความสมบรณของสตสมปชญญะ, และ4. สมาธภาวนาเปนไปเพอความสนอาสวะโดยตรง,

สำหรบอานาปานสตภาวนา หรอการเจรญอานาปานสตนน ยอมเปนไปในสมาธ

ภาวนาประเภททหนง ประเภททสาม ประเภททส โดยสมบรณ เวนประเภททสองซงไมเกยวกบความดบทกขแตประการใด...

ยงกวานน, อานาปานสต เปนกมมฏฐานประเภทสงบ และประณตทงโดย

อารมณ และทงโดยการกำจดกเลส. กมมฏฐานอนโดยเฉพาะกาย คตาสต แมเปนของคเคยงกนกบอานาปานสต กหาเปนเชนนนไม คอ

สงบและประณตแตโดยการกำจดกเลส แตไมสงบและประณตทางอารมณ. สวยอานาปานสตงบประณตโดยทางอารมณ คอเปน

อารมณของกมมฏฐานทเยอกเยนสบาย ไมนาหวาดเสยว ไมนาขยะ แขยง ไมลำบากแกการทำ แลวยงกำจดกเลสไดถงทสดดวย...เนองจาก

อานาปานสตมคณสมบตดงกลาวน จงปรากฏวาถกแนะนำโดยพระผม พระภาคเจาเอง วาเหมาะแกทกคน และทรงสรรเสรญวาเปน

กมมฏฐานทพระอรยเจาทงหลายรวมทงพระองคดวย ไดเคยประสบ ความสำเรจมาแลว และยงคงใชเปน “ ”วหารธรรม อยเปนประจำอกดวย.

24

ยงไปกวานนอก, การเจรญอานาปานสต เปนการเจรญทสามารถทำตดตอกนไป

ไดโดยไมตองเปลยนเรอง หรอไมตองเปลยนอารมณตงแตตนจนปลาย คอสามารถเจรญเพอใหเกดสมาธในระยะแรก และสมาธทเจอปญญา

ในระยะกลาง และเกดปญญาอนสงสดททำใหสนอาสวะไดในระยะสด ทายดวยการเจรญอานาปานสตนนเอง จนตลอดสาย.

(อานาปานสตภาวนา, ๒๕๒๓: – ๕๕ ๕๘)

วเวก

วเวกม ๓ อยาง คอ กายวเวก, จตตวเวก, อปธวเวก. ภกษททำอานาปานสต ยอมหลกไปสทสงด: เชนปา, เชนโคนไม,

เชนเรอนวาง, หรออะไรกตาม; อยางนเรยกวากายวเวก, ทนถาหา สถานทอยางนนไมได จะเขาไปในหองปรบอากาศอยางสมยใหมนกได

เรยกวา กายวเวก ทำอานาปานสตนนอย. แตนนกไมสำคญเทากบวา จะไปอยทตรงไหนกตาม เมอไมร ไมชกบอารมณขางนอกทงหมด คอ

อารมณขางนอกอยางทเหนอยเดยวน คอตนไมตนไร อะไรกตามน ปดห ปดตา ปดความรสก ไมรสกตอสงเหลานหมด กเรยกวากายวเวกทแท

จรง ฉะนนถาสามารถทำไดกอาจจะมกายวเวกได แมในกลางโรงละครโรงหนง.

ถาสามารถจะปดกนอารมณ แลวจตกำหนดอยแตทอานาปานสต, กลางโรงหนงนนกทำกายวเวกได. เพราะฉะนน เมอใดระงบนวรณ

กระทงเปนฌานเปนอะไรกได กเปนจตตวเวก. – – เมอใดทงตวก ของก ขวางตวก ของกออกไปไดชวขณะหนง

กยงเปนอปธวเวกชวขณะหนง. ถาขวางไดหมดกเปนอปธวเวกทสมบรณ. นวเวกอยางนเปนวเวกตวจรง ไมใชวเวกทองบน หรอเปนเรอง

ปรยต; ตองเปนเรองททำอยจรงและมอยจรง: เปนกายวเวก, เปนจตตวเวก, เปนอปธวเวก, อยในการเจรญอานาปานสตนน. (โอสาเรตพพธรรม,

๒๕๒๕: ๑๗๙)

สญญตาสำหรบฆราวาส

มรดกท ๓๗ : สญญตาสำหรบฆราวาส แมทเปนผหญงและเดก คอมสตสมปชญญะ ไมใหเกดความรสกยดมนถอมนในสงใด จนเกด

– – – – – ความรก โกรธ เกลยด กลว วตกกงวลอาลยอาวรณ อจฉา – – รษยา หวง หง ดวยอำนาจความรสกเปนตวกของก. ขอยนยนวา

ขอนเปนสงทปฏบตได ตามสตกำลง และควรปฏบต จงขอฝากไวเปน มรดก พเศษสำหรบฆราวาส.

25

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๕)

แตงงานกบสญญตา

คำวา “ ”แตงงานกบสญญตา กงายนดเดยว; คอไมเปนอะไร ชว ขณะทเราไมมอปาทาน วาตวเรา-วาของเรา; แตมนหยากนเรวเกนไป

ไมกนาทกหยากนอก แลวแตงงานกนอก. อยางนเปนธรรมดา; เปนปถชนซงเดยวนเกดอปาทาน, เดยวนกไมเกดอปาทาน, เดยวนกเกดอปาทาน, เดยวกไมเกดอปาทาน วนหนงหลายครงหลายหน มนกเปน

เรองเดยวคอปฏจจสมปบาท วนหนงหลายครงหลายหน.ขณะทอปาทานดบไป กเขาถงความดบ ความไมมอะไร; ไดดม

รสของสญญตา รสของธรรมะทเปนความดบสนท; เดยวเผลอขนมาอก มอวชชา มอะไรปรงแตงทางตา ทางห ทางจมก กหยากนอก กมความ

ทกขอก. มแตพระอรหนตพวกเดยว ทจะไปแตงงานกบสญญตาโดยแทจรงตลอดกาล. ถายงเปนหมาหางไหมไฟ กยงมกเลส มตวก-ของกอย;

พดอยางสมมต กคอ สญญตาไมยอมเขาใกลผทมหางไหมไฟอย; แลวแตจะแตงงานกนไดอยางไร เมอไมยอมเขาใกล...

เรองแตงงานกบสญญตาน พดโดยภาษาบคคลาธษฐาน ตอนนน กไมเปนหญง ไมเปนชาย ขณะนนตองลมความเปนหญงเปนชาย; เมอ

ไมมความรสกเปนตวก กไมมเรองเปนหญงเปนชายได. ถาพดอยางลก กไมเปนลกเขยลกสะใภของใครกได. แตถา พดโดยสมมต ผหญงกเปน

ลกสะใภของสญญตา ผชายกเปนลกเขยของสญญตา ซงตองยกไปให พระเจา หรอพระพทธเจา, เปนลกเขยพระพทธเจา. นพดอยางสมมต ม

คน อยางเปนคน มหญงมชายอะไรขนมา.(ธรรมปาฏโมกข, ๒๕๓๓: ๔๐๒-๔๐๓)

เอาเชอโรคมาแกไขโรค

มรดกท ๒๘ : หลกการทวา เอาเชอโรคมาแกไขโรค นนนำมาใช ไดในการปฏบตธรรมในพทธศาสนา โดยเอากำลงของความโลภ มา

ละโมบในการทำความดหรอบญกศล; เอากำลงของความโกรธมา อาฆาตโกรธแคน ตอกเลสและความทกข เพอทำลายเสยในฐานะศตร;

เอากำลงของโมหะมาหลงในการทำความดขนตนๆ แทนการหลงชว. ทงน เพราะเรามสงทงสามน เปนเดมพนอยางรนแรงอยในจตใจ กนอย

แลวอยางเตมท.( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๒)

26

สงทเรยกวากเลส นน โดยเนอแทมนเปน ตวพลงงาน ทรนแรง อยางใดอยางหนง เหมอนกบภาวะทเปนสตปญญาเหมอนกน. พลงงาน

ทมสมมาทฏฐครอบงำ เราเรยกวา กำลงของสตปญญาหรอกำลง ของโพธ ทจะทำใหตรสร; แตพลงงานทถกครอบงำโดยมจฉาทฏฐนน

เราเรยกวากเลส. เมอเราไปทำใหมนเปนกเลส มนกตองเปนกเลส; แตถาเรารจก

เปลยนใหมนเปนโพธ มนกยงเปนโพธได คอโลภใหถกทาง. หรอแมท สดแตถาจะโกรธใคร กโกรธใหถกทาง, มนกยงมประโยชนแกคนนน

คนนบาง. หรอแมแตถาเราจะมความหลงใหลมวเมา, กหลงใหลมวเมาใหถกทาง; เพราะวา ความสงบ กเปนทตงแหงความหลงใหลมวเมาไดเหมอนกน แมแตสงทเรยกวา นพพาน นนกเปนทตงแหงความหลงใหลมวเมาไดเหมอนกน.

ฉะนน ในขนตน เรารจกทำกเลสน ใหกลายเปนมใชกเลสไปเสย กกลายเปนไดรบประโยชนจากสงทเรยกวา กเลส นน; เหมอนเราจบเสอ

เอามาเปลยนแปลง ทำใหไมเปนเสอทกนคนเสย มนกตองเปนประโยชนแนนอน. ฉะนน เราจะไปมวเมาฆากเลส สรบกบกเลสไปในทำนองทจะทำลายมนใหหมดสนทำไมกน. เราจงกระทำไป ในทางทจะ

เปลยนแปลงมน ใหเปนไปในทางทเปนโพธ ใหเปนกำลงงานทจะใชเปนประโยชนได; อยางนไมดกวาหรอ?

( ชมนมลออาย เลม๑, ๒๕๒๕: ๑๐๕-๑๐๖)

การมธรรมะตลอดวนตลอดคน

มรดกท ๒๙ : การมธรรมะตลอดวนตลอดคนเปนสงททำไดโดยไมยาก คอเมอจะทำหนาทใดๆ ในชวตประจำวนกทำโดยรสกตอความ

“ ” จรงขอหนงอยในใจวา หนาทนนแหละคอธรรมะ เพราะหนาทเปนสง ทสามารถกำจดปญหาไดทกชนดและนำมาซงผลดอนพงปรารถนา ขอ

“ ” นตรงกบความหมายของคำวา ธรรม คอสงทชวยผปฏบตไมใหตกลงสความทกข; ดงนนเมอทำหนาทตลอดวน กมธรรมะไดตลอดวน. แม

การพกผอนกเรยกวาหนาท ทตองทำดวยเหมอนกน คอจะไดมกำลงในการทำหนาท.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๒ - ๑๑๓)

การมธรรมะอยทกวนาทและทกกระเบยดนวนนเปนสงทมได แม จะมความลบอยบาง นนคอ มสต สมปชญญะ ใหเกดธรรมานสสต อย

ในหนาททกหนาททตนกระทำ มความเคารพหนาทในฐานะเปนธรรมะ หรอเปนพระเจาผชวยไปเสยเลย. อยาลมวา หนาททจะบรหารชวตให

รอดกด หนาทในการกำจดกเลสใหหมดไปกด ลวนเปนหนาทเสมอกน.

27

การเคลอนไหวทกอรยาบถ เปนการทำหนาท ไมอยางใดกอยางหนง แม ทสดแตวาจะลกจากทตรงน ไปทตรงโนน มนกตองมองเหนเปนหนาท

และรสกวามนถกตองแลว เพราะเราจะนงอยทตรงน อกไมไดแลว. อรยาบถเดน คอเราตองเดน พอใจในการเดน วามนถกแลวทตองเดน

จะทำหนาทนงนอนอะไร กมสตสมปชญญะถงขนาดนเถดกจะมธรรมะ หรอพระเจา มาคมครองชวยเหลอ เตมไปหมด ทกเวลา ทกนาท ทก

กระเบยดนว.( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๙๖)

การงาน/การพกผอน

ทานทงหลายลองคดด วาเปนของนารกหรอเปนของนาชง แลวทำไมเราจงคอยแตจะหลบหลกการงาน? มนจะมความเขาใจอะไรทไขวกนอย; หมายความวาเราชอบสนกสนานเอรดอรอย. เราไมชอบ

เหนดเหนอย หรอความยากความลำบาก; แมวาจะเปนการทำการงาน นนกขอใหไปคดดเองวามนถกหรอผดอยางไร? ถาไมมการลงทนดวยความเหนดเหนอย หรอความยากลำบาก แลวมนจะเรยกวาการงานไดอยางไร? หรอวาคาของมนจะมอยทตรงไหน? ถาพดอยางวชาธรรมดา

สามญ ซงพดวามน ตองมการลงทน มนจงจะมคา สำหรบจะมสทธเรยกรองอะไรทเปนผลเกดขนมา. ฉะนนหนาทการงานมนกอยในรปแบบอยางนน.

เราดตามตวหนงสอหรอพยญชนะกนอกครงหนงกได เชนคำวากรณยะหรอกจจะ ซงแปลวา หนาทการงาน มนมความหมายวา เปนสงทควรกระทำ หรอถาชดลงไปกวานน กคอวามนตองกระทำ เพอวาจะไดรบผลตอบแทนทดทสด. ถาสำหรบมนษยกสำหรบมนษย, ถาสำหรบสตวกสำหรบสตว, ถาสำหรบพฤกษชาตพชพนธตนไมกสำหรบตนไม, แตมนมสงทควรกระทำ. คำวา “ ”กร กแปลวา กระทำ, คำวากรณะ ก

แปลวา เปนเครองกระทำ, คำวา กรณยะ กแปลว ควร หรอตองกระทำ, คำวา กจจะ กแปลวา ตองกระทำ.

เรามกจ คอหนาททตองกระทำ, มกรณยะ สงทควรกระทำ, เมออยในลกษณะทเรยกวาไมอาจจะยกเวนใหไดวาไมตองกระทำ, เราก

เรยกวา กมมนโต หรอ การงานในความหมายทสมบรณทสด วาเปนสงสดสงสดของการกระทำยกเวนใหไมได...

การพกผอนกเปนการงาน...คอวาคนเราตองมการพกผอน. ถา ไมมการพกผอนมนกตาย หรอไมมแรง เรยวแรงทจะทำงาน...

เราควรจะถอเอาตามหลกของธรรมชาต วาการพกผอนกคอ การทไมตองใชแรงงาน ทงทางกายและทงทางจตใจหรอสตปญญาดวย

...

28

การพกผอนมนตองคกนมากบการใชแรงงาน...ฉะนนการพก ผอนมนจงเปนการลงทนชนดหนงดวย เพอใหมแรงงานหรอกำลง

สำหรบทำงานตอไป... การงานทเปนการพกผอนบางอยางน เราอาจทำใหเปนการเลน

ไปเสยกได เราจงมการเลนบางอยางบางชนด ทเปนประโยชนดวยแลว กสนกสนานดวย เชนการกฬา การบรหารรางกาย หรอการเลนชนดใด

กตาม ททำใหเกดความโปรงความสบาย แกระบบของรางกาย ระบบประสาทและจตใจ;... ใหเกดความปกตทางรางกายและทางจตใจ เพอความถกตองสำหรบการงานนนเอง. ฉะนน การเลนชนดน การบรหาร

กายชนดน กเปนการงานชนดหนง (อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: ๕๕ - ๕๙)

“ ” “ ” คำวา ทำการงาน หรอ การงาน ภาษาคนการงานหมายถง อาชพททำดวยความจำเปน ไมทำไมได มนบงคบใหทำ เพอเอามา

เลยงปาก เลยงทองบาง เพอเสวยกามารมณบาง อาชพททำไปดวย ความจำเปนนเรยกวา การงานในภาษาคน

สวนการงานในภาษาธรรมนนหมายถงกมมฏฐาน คอการปฏบต ธรรม หรอตวการปฏบตธรรมนนเอง เปนตวการงาน

(ภาษาคน - ภาษาธรรม : ๑๒-๑๓)

ทำงานดวยจตวาง

เมอเราทำหนาทเพอหนาท คอทำงานเพองาน โลกกหมดปญหา ไมมการแยงชง ไมมการลมหลงในเรองเนอหนง มนกมผลเกลอนไป

หมด ทกคนมความสขได เพราะวาผลทแสดงออกมา มนเหลอสวนทมนษยตองการ. เดยวนใครๆ กทำหนาท เพอทวงสทธ เรยกรองสทธ

เอามาเปนของก มนกมารวมอยคนใดคนหนงมากเกนไป คนอนกขาด แคลน โลกกขาดแคลน เพราะวาทกคนทำหนาทเพอสทธเรยกรองเอา

มาเปนของก. จรยธรรมสากลจงไมมหลกอยางน จงปฏเสธอยางน ไม ทำงานเพอเงน แตวาทำงานเพองาน เหมอนพระพทธเจาทเปนตวอยาง

ทดทสดของบคคล ผทำหนาทเพอหนาท ทำงานเพองาน ทานไมไดทำเพอเอาผลอะไรจากใคร. เราคนธรรมดาสามญ ปถชน ทำหนาทเพอ

หนาท ทนผลงานทกลบมาหลอเลยงชวตเรานน กใหมนเปนเรองของ หนาท หรอของขนบธรรมเนยมประเพณ ทมนเปนไปตามนน แตใจของ

เราอยาไปบชา อยาไปเรยกรอง. เชนขาราชการทำงานเพอหนาท สวน เงนเดอนนนเปนเครองบชา มนเหมอนดอกไมธปเทยนทเขาเอามาบชา

ทฝาเทาของเรา. เราเปนคนททำหนาทเพอหนาทเรอยไปกแลวกน เงนเดอนจะกลายมาเปนฝนละอองทฝาเทา. แตเราทำงานเพอเงน แลวมน

29

กมปญหา มความทกข เพราะบชาเงนนน. ถาเงนมาอยเสยทฝาเทา ไมใชการเปนกงจกรอยบนหว.

ผททำงานเพองานนน เงนเดอนจะมาเปนฝนละอองอยใตฝาเทา. ผทำงานเพอเงน เงนเดอนจะมาเปนกงจกรอยบนหว พดผนให

เลอดไหลอยตลอดเวลา.( บรมธรรม ภาคตน, ๒๕๒๕: ๑๕๑-๑๕๒)

ชวตผเสอ

ชวตผเสอนเราเอาแตความหมายทวาเปนสขอยในการงาน. การงานของมนษย มแตทรมานกายทรมานใจ, การงานของมนษย

ทำมาหากน ทำไร ทำนา ทำสวน, แมแตทำราชการทำอะไรกเถอะ มน กทำดวยความฝนใจฝนความรสกทงนน เรยกวาทำงานหาเลยงชวต

ดวยความทรมาน. ถาเปนชวตผเสอ หาเลยงชวตไมทรมาน แตสนก สนาน เทยวไปทดอกไมดอกนนท ดอกนท ดอกไมนน ดอกไมน

ดอกไมโนน เรอยไป, นน ทำงานหาอาหาร แลวมความสขความเพลดเพลนอยในการงานนน, ตองการความหมายอยางนนะ ชวตผเสอ,

เพลดเพลนเปนสขอยในการทำงานนน ไมทนทกขทรมาน. คอเขาเอาการงานกบความสข มาบวกเขาดวยกนเปนสงเดยวกน เปนชวตผเสอ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๓๖๘)

สนโดษ

มคนเขาใจผดในคำวาสนโดษ คอกลาวกนวา สนโดษนนยนด เทาทมอยแลว, เทาทไดอยแลว, เทาทเปนอยแลว, ไมตองทำอะไรอก. สนโดษอยางนผด. สนโดษอยางน เปนความสนโดษของภตผปศาจ คอ

เปนความสนโดษของคนขเกยจ เปนความสนโดษของคนทกเลสครอบงำ จงทำใหหยดกระทำสงตางๆ คอยแตจะนอนกน เทาทจะมความาถง

เรยกวาเปนผท เปนบรวารหรอเปนสาวกของกเลสหรอของภตผปศาจ. สวน สนโดษของพระพทธเจานน ไมเปนอยางนน คอทานสอน

ใหยนด ตามทไดมาอยางไร, ใหเกดความอมอกอมใจ ในการทจะทำตอไปใหมากขน....

เหมอนอยางวาเราทำนา จะตองฟนดนขดดน ตงหลายรอยครง หลายพนครง แตถาฟนลงไปครงเดยว กควรจะอมใจ วามนเสรจไปครง

เดยว, ฟน ๒ ครงกอมใจ วาเสรจไป ๒ ครง; ยงฟนเทาไรก ยง อมใจ วามนเสรจไปเทานน มนมกำลงใจในการทจะทำตอไป ใหลถงจดหมาย

ปลายทาง ดวยความราเรงเบกบาน อมอกอมใจนนเอง. (วสาขบชาเทศนา, ๒๕๒๕: – ๘๕ ๘๖)

30

กลยาณมตร

มรดกท ๔๔ : การมพระพทธเจาเปนกลยาณมตร เปนสงทตองสนใจกนใหมาก “ใหสมกบทตรสไววา ถาไดอาศยเราเปนกลยาณมตร

– – – –แลว สตวทงหลายทมการเกด แก เจบ ตาย จกพนจากการเกด – – ” – – แก เจบ ตาย พวกเรากลบมาถอกนเสยวา เรามการเกด แก เจบ

– – – – ตายเปนธรรมดา ไมลวงพนการเกด แก เจบ ตาย ไปไดอยางนาสงเวช.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๗)

ขอใหนกศกษาทงหลายทราบไวดวยวา ครสอนกมมฏฐานนนเขา ไมเรยกอาจารย หรอไมเรยกคร, ไมเรยก กลบเรยกวากลยาณมตร. ใช

กนมาแตเดม แตวาเดยวนเปลยนแลว บางสำนกเขาเปลยนเปนใหเรยก นนเรยกอะไรทคลายๆ กบวามนดกวากนมาก, แตของเดมแลวกใชคำ

วากลยาณมตร. จะเลาใหฟง. พระพทธเจาทานตรสวา สตวทงหลายมความเกด แก เจบ ตาย

เปนธรรมดาน ถาไดอาศยตถาคตเปนกลยาณมตรแลว; เปน กลยาณมตรแลว ทมความเกดจะพนจากความเกด, ทมความแกจะพน

จากความแก, ทมความเจบจะพนจากความเจบ, ทมความตายจะพนจาก ความตาย อยางนเปนตน. ทานใชคำวากลยาณมตร ไมใชใชคำวาอาศย เราเปนคร เปนอาจารย เปนผนำ เปนอะไร, ไมเคยใชคำนน; ใชคำวา

กลยาณมตร คอเปนเพอนทด แลวกปรากฏวาไดใชกนมาอยางนแหละ. แมในหนงสอเกาๆ ในคมภรวสทธมรรคเองกดจะใชคำน ใชคำวา

กลยาณมตร แลวคงจะไดใชกนมาเรอยๆ ในหมกมมฏฐาน สอนกมมฏฐาน; แมกระทงบานเรานทไชยา นแหละเขาจะเรยกอาจารยผ

สอนกมมฏฐานวากลยาณมตร กนทงนนแหละ อาจารยกมมฏฐานคน หนงในชน อาจารยรนแรกๆ นนทเหลออยทานมาแสดงความยนดดวย

“ ”กบอาตมาวา ยนดๆ ตอไปนเราจะไดกลยาณมตรอกคนหนง ; หมาย ความวาใหอาตมานเปนกลยาณมตรของทาน ทงททานกเปนผสอน

กมมฏฐานจนใครเรยกวาอาจารย นแปลวาทานใชถอยคำเหลานกนมา ถกตองแลว เรยกวา กลยาณมตร ฉะนน เราตองมกลยาณมตร

ในการทำสมาธตองมกลยาณมตร คอผทำใหความร หรอคอย ใหคำปรกษาชวยเหลอตามสมควร แตตองไมใชอาจารยผกขาดเกบภาษ,

เดยวนพวกอาจารยเหลานไวใจไมคอยได เปนอาจารยเกบภาษเสยโดย มาก ไมใชกลยาณมตรดวย. มกลยาณมตรทบรสทธ คอยใหคำปรกษา

ทเหมาะสม แตไมใชมานงคมอยขางๆ ทงวนทงคนเหมอนบางแบบ. ใน สมยพทธกาลกเหมอนกนแหละ เขารบกมมฏฐานจากพระพทธเจาแลว

31

ไปปฏบตลมลกคลกคลาน, ลมลกคลกคลาน, ลมลกคลกคลาน, อยจนถงท สดแลวจงจะคอยมาทลถามใหแกปญหาอยางนนอยางนบาง ไมใชถาม

ทกวน ไมใชมอะไรนดหนงกตองถาม. เดยวนกมปญหาทวา พอไปทำสมาธเขาแลวมนกเกดอาการ

ประหลาดๆ นากลวกม, นาอศจรรยกม ซงมนเปนธรรมชาตของจต เปน อยางนนเอง แลวคนนนกกลว แลวกไมรจะถามใคร เลยวนวายกนใหญ

ถาถอตามแบบโบราณกไมตองกลว; ไมตองกลว, พอลงมอทำสมาธแลว เหนอะไรแปลกๆ รสกอะไรแปลกๆ เปนปรากฏการณแปลกๆ กไมตอง

กลว, ชางหวมน, ไมใช, เราไมตองการ. เราตองการแตความสงบ เราเปลยนหาความสงบ, ตงตนทำไปใหมจนกวาจะสงบ; เพราะฉะนน จงไม

จำเปนจะตองมกลยาณมตรมานงคมแจอยขางๆ ดอก นานๆ พบกนทกได. นขอใหรไววา จะตองมกลยาณมตร คอทปรกษากแลวกน คนหนง.

( ธรรมทศนของพทธทาส อยอยางพทธ ๑, ๒๕๔๔: – ๗๗ ๗๘)

การสมรสทางวญญาณ

มรดกท ๘๙ : การสมรสทางวญญาณ กบบคคลทกคนในโลก เปนสงทกระทำได โดยทเขาเหลานนไมรสกตว: นนคอการทำตนเปน

– – – เพอนทกขในการเกด แก เจบ ตาย และมเมตตาธรรมชนดอปปมญญา.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๕)

การหนนหมอนไม

มรดกท ๒๕ : การหนนหมอนไมเปนสงทพระพทธองคทรงชกชวนไวโดยตรง เพอฝกฝนการเปนคนไมมกมากในการนอน. มารไม

ไดโอกาสครอบงำคนไมเหนแกนอน มความเขมแขงวองไว ทงทางกายและทางจต. บรรพชตและนกรบสมยโนน จงหนนหมอนไม โดยเฉพาะพวกกษตรยลจฉว.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๑)

พระพทธเจาทสอนใหตนแตดก ใหหนนหมอนไม ใหรบกบกเลสทนท.

ทานตรสเปรยบใหภกษนกถงพวกลจฉว กษตรยพวกหนงใน อนเดยสมยพทธกาล รฐเลกๆ แตเกงกาจมาก ถงขนาดรบพงกบมหา

ประเทศ เชนแควนมคธ แควนโกศลได เพราะวาตระกลกษตรยลจฉวน พากนหนนหมอนไม ตนแตดก อยางตสอยางน ฝกวชาอาวธในกลางดก

มการเคารพสตร ในฐานะไมใชของเลน. คำวา เคารพสตรน คอยก

32

สตรไวเหนอฐานะของความเปนของเลนสนกของผชาย. โลกสมยนตรง กนขาม เอาสตรเปนของเลนของเพศชาย หลอกใหกระโปรงสนเขาไป

ทกทๆ อยางนเปนของเลนของผชายมากขนไปทกท; อยางนเรยกวาเหยยดสตร. กษตรยวงศลจฉวยกยองสตรไวเหนอฐานะของเลน ฉะนน

จงเปนรฐเลกๆ ทเกงกลา สามารถรบชนะรฐใหญ เชน มคธรฐได. ทน ตอมาเลกหนนหมอนไม นอนบนฟก หนนหมอนขางแดง นอนจนตะวน

สาย สายแลวกยงไมตน เหยยบยำสตรไปเปนของเลน ไมเทาไรรฐลจฉวกสญเสยความเปนรฐอสระ.

ฉะนนทรงขอรองใหภกษหนนหมอนไม ตนแตดก ฝกวชาอาวธ คอตอสกบกเลส ดวยสตปฏฐาน ไมเหนอะไรเปนของเลนของควรบชา แบบกามารมณ คอเปนภกษโดยแทจรง เปนอนาคารกโดยแทจรงอยาง

นนเถอะ แลวกจะพนจากมาร; จงทรงขอรองวา “ กลงครปธาโน ภกขเว วหรถ ฯลฯ ภกษทงหลาย เธอจงเปนผอยโดยมทอนไมเปนหมอนเถด;

” เมอเธออยอยางน มารจกไมไดโอกาส เมอหนนหมอนไมอย มารจก”ไมไดโอกาส ลองเปนอยในมหาวทยาลยอยางนนดบาง ในหอพก

นกศกษามในวทยาลย ลองหนนหมอนไม ตนแตดก ฝกวชาอาวธ คอ ฝกเรองทมนเปนหนาท แลวไมเหนเพศตรงขามเปนของเลน เปนเหยอ

นนแหละ ผมวาจะเปนมหาวทยาลยทแทจรงขนมา เปนอดมศกษาทแท จรงขนมา แลวคดดเถด มแตได ไมมใครตาย. หอพกนกเรยนไหน ตน

แตตส ฝกวชาอาวธ หนนหมอนไม ไมมใครตาย ไมมใครเสยอะไร ม แตไดทด ทงาม ทบรสทธผดผอง ยงขนไปกวาเดม. เดยวนมแตนอนสาย

นอนบนเตยงนอนสบาย นอนไมอยากตน ไมอยากลก ตามใจกเลส ตามใจเนอหนง.

( บรมธรรม ภาคตน, ๒๕๒๕: ๑๕๓-๑๕๔)

ทาน

การใหทานนมนมมาเปนลำดบๆ คอยๆ สงขนไปๆ : นบตงแต วตถทาน เออเฟอเผอแผดวยสงของ; ใหอภยทาน ใหความไมเบยดเบยน;

แลวกใหธรรมทาน ใหความรทจะทำใหเขาเดนไปถกทาง จนถงวามนจะแนตอพระนพพาน. ทน เพอทจะใหไดนพพาน เรากใหตวก ของกนออกไปเสยทหนงกอน. แลวเมอไดเปนนพพานขนมา กอยาถอวา

นพพานของก อยาถอวานพพานของนพพาน อยาใหนพพานโดยความเปนนพพานนเปนของใคร: ใหเปนของความวาง เหลออยแตความวาง.

อนสดทายนเรยกวา สญญตาทาน คอการใหทเนองดวยสญญตา แลวกไมไดอะไรมากนอกจากความวาง.

(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๖๗)

33

การใหทานทแทจรงนนเปนอยางไร? ถาเปนคนมปญญา กจะมอง เหนไดทนทวา เมอไมยดมนถอมนอะไร โดยความเปนของตนหรอตว

ตนแลว; นนแหละคอการไดใหทานออกไปหมดแลว, ไมมอะไรเหลออยเลย. ความทไมยดมนถอมนอะไรวาเปนตวตน, หรอเปนของของตน

อยในใจนนแหละ คอการทไดใหทานสงทงหลายทงปวงออกไปหมดแลว. จงเปนทานทแทจรง. เปนทานทถกตอง, ไมใชเปนการใหทานชนดทมลบ

ลมคมใน เหมอนทใหกนอยโดยมาก. (มาฆบชาเทศนา, ๒๕๒๔: ๔๖๓)

ทาน ตองฝกฝนเรอย ฝกฝนตวเองในการทจะใหทาน, เดกๆ บาง คนชอบใหทาน ขยนใหทาน ฝกการใหทานนแหละ นาเลอมใส, ม

สตางคบาง กใหคนขอทานเสยบาง ใหเพอนเสยบาง ซอขนมกนบาง; นคอความหมายของคำวา ทาน คอการใหเพอประโยชนแกผอน, ไมใชเพอเรา. ฉะนนทานของโพธสตว ตองเลงผลเพอประโยชนผอน ไมใช

แลกเอาสวรรควมานเหมอนยายแก ตาแก ทเขาสอนใหทำทาน เพอ สวรรค วมาน.

(ฆราวาสธรรม, ๒๕๑๘: ๒๕๘)

การลออาย

มรดกท ๑๕ : การลออายและการใหของขวญวนลออาย อยางท กระทำกนอยทสวนโมกขนนมผลทางจตใจในความไมประมาท และ

รจกตวเองดขนทกป. ขอฝากไวสำหรบรกษากนไวสบตอไป เพอความกาวหนาทางจตใจของทกคน.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๐๙)

“ ” เมอผมพดวา ลออาย คณกตองเขาใจใหถกตอง วา ลออาย ทางเนอหนงโดยมเครองมอ คออายในทางวญญาณ. มทาง มวธ ม

ความจรงทจะลออายได โดยทมความรในทางวญญาณ กมาลอเรองทางเนอหนงได; “ ” ฉะนนเมอพดวาลออาย ลออาย กนโวย นมนกหมายถงอายทางเนอหนง ทงนนทมนผานมาอยางไร ดวยความโง บาด

บาเกง บาอะไรกไมร ทเปนเรองบา ยกหชหางทงนน. ควรจะลอกน อยางขนานใหญ ขนาดใหญ.

ผมกเคยมาแลว, คณกกำลงมอย, กำลงเปนอย; เหลออยแตวาใครจะลอไดเมอไร, ใครจะสามารถลอไดเมอไร, แลวใครจะสามารถลอไดมากกวากน.

34

วนนมนเปนเรองของผม, เปนเรองสวนตวของผม; ฉะนน กพดเรองสวนตวของผมอยมาก. คณพลอยได หรอพลอยไดฟง. ถาเผอวาคณจะรเรองนไดเรวเขา, หรอวากจะลออายไดเรวเขา; แมวาในเวลาน ยงไมรอโหนอเหนอะไรเลย, ยงไมรวาเกดมาทำไม ๑๐๐ เปอรเซนต.

อายทางเนอหนงน เปนเรองทนาลอทสด; สวนเรองอายทาง วญญาณนน ไมมปญญาจะไปลอกน, มนเปนของมนคงยงกวาสงใด

แลวกตลอดกาลนรนดร ตวโตเกนกวาจกรวาลนเสยอก.สงทเรยกวาเปนอนนตกาลนน ซงยงไมรวาอะไร, ซงมนษยยงไม

รวาอะไร; แตรจกชอกนอยมาก มนเปนอนนตกาล คอไมเกยวกบเวลา หรอเหนอเวลา ฉะนน มนกมตว ม space, แลวมนกโตกวาจกรวาลเสย

อก; ไปลอมนไดอยางไรได. สวนเรองอายทางเนอหนงน มนเปนเรองของเดกอมมอ; แลวเรากมอยอยางไมรสก, คอเปนเดกอมมอโดยไมรสก แลวกหลงบชาวตถทางเนอหนง.

นกเปนอนวา ใครอยากจะลออาย กตองมความรเรองอาย; ถาไม อยางนนกเปนเรองทำอยางละเมอๆ กเรยกวา อยางบาๆ บอๆ อยาง

บาหลง. ถายงทำไมได; กสนใจไปเรอยๆ คอ สนใจในเรองทางวญญาณน.

อยาไปเลนกบเรองทางเนอหนง อยางไมรจกสนจกสด; มาเลนกบเรองทางวญญาณกนเสยบาง, แลวกเอาเรองทางเนอทางหนง มาลอกน

เสยททกๆ ป. ถงป กเอาเรองทางเนอหนงมาลอกนเสยท, ถงปกเอาเรองทางเนอหนงมาลอกนเสยท; เทาทสตปญญาของเดกอมมอหรอของพวกคณจะเอามาลอได. เพราะวาอยางนอยกมความอยากเกง, มความ

อยากเกงอยบาง กคงจะนกคดไดบาง เปนการสงสารสงทแลวมาแตหลงกแลวกน.

(ชมนมลออาย, ๒๕๒๕: – ๓๓๘ ๓๔๐)

ความไมประมาท

ความไมประมาทในภาษาคนนนอยางหนง ความไมประมาทใน ภาษาธรรมนนอยางหนง ความไมประมาทในภาษาคนกคอวาปลอยให

เวลาลวงไป จงรบขยนขนแขง ทำสงทเปนหนาทของตวใหเสรจทนเวลา หรอกอนเวลา อยางนเรยกวาไมประมาท แตเปนความไมประมาทใน

ภาษาคน สวนในภาษาธรรมะทวาไมประมาทนน คอ อยาไปโง ไปหลง ไปงมงาย ไปยดมนถอมนนนนเขาวาเปนตวเปนตน หรอวาเปนของๆ ตน

นนคอไมประมาทในภาษาธรรมเพราะฉะนน ทเรยกวาไมประมาทในภาษาคนนนแหละกลบกลายเปนความประมาทในภาษาธรรมไปกได

เพราะวาถาสอนกนไมเปน กคอ สอนใหคนขยนขนแขงดวยความโลภ ดวยกเลส มความทกข มความเรารอนเปนอบาย จนตกนรก ตกอบาย

35

อยทนนไปกได นมนกลายเปนความประมาทไปเสยแลว ทงทบางคนอาจ “จะพดวา นนคอความไมประมาท พระพทธเจาทานไดตรสวา เธอทง

” หลายจงทำความไมประมาทใหถงพรอม นแสดงวา ทรงยนยนในความไมประมาทวาเปนของสำคญและจะตองทำ

มปญหาเหลออยทวามนจะตองทำอยางไร คนธรรมดา กตองรบ ทำการทำงาน คอ ไมประมาท แตถาเรองธรรมะแทๆ แลว กคอ อยา เผลอตวไปโง ไปหลงวาอะไรเปนตวก เปนของก เชดชเขามา นจงเรยก

วา ความไมประมาท คนธรรมดาสามญ จงควรจะรจกความไมประมาทใหถกตอง คอ

แมวาจะขยนขนแขง กระทำการงานในหนาทของคน กอยาทำดวยกเลส เลย จงรจกทำดวยจตทไมยดมนถอมน หรอทเรยกวาจตวางนนเอง

ศกษาใหรเรองจตวางใหเพยงพอ รจกทำจตไมใหเกดความยดถอวาตว กของก แลวกมปญญารวา สงใดเปนสงทควรกระทำ กกระทำไปกแลว

กน อยางนเรยกวาคนนนประพฤตธรรมะอยางถกตองเปนความไม ประมาทแลวกขยนขนแขง รบกระทำสงทเปนหนาทของตนใหลลวงไป

ไดเหมอนกน ไมวาคนนนจะเปนภกษ สามเณร เปนบรรพชต หรอวา เปนคฤหสถ ฆราวาส ครองเรอน เปนพอคา ชาวนา ชาวสวน ลกจาง

กรรมกร หรอเปนอะไรกสดแท ลวนแตจะตองมความเขาใจในเรองน ใหถกตองเสมอกนคอ เรองความไมประมาทนเอง ถาเขาใจผดแลว จะ

เกดนรก หรออบายขนมาทนท เชนจะมความรอนใจกลวไมทนเวลา มนกตกนรกแลว ไปโงอยางนเขามนกรอนใจขนมาจรงๆ มนกเปนสตว

เดรจฉานแลว ไปหวกระหายไมทนแกเวลานมนกเปนเปรตแลว ถามวนอนขขลาดอยกลวจะยากจนกลวจะลำบากยากแคนมนกเปนอสรกาย

แลวเพราะความขลาดนนหมายความวา ถาเราทำผดเรองเวลาเทานนเองอบายภมทงสกครอบงำเราทนและเดยวน

(ภาษาคน - ภาษาธรรม : ๒๓๔-๒๓๖)

อยาตองละอายแมว

เปนคนอยาตองละอายแมวเกดมาเปนคนทงทอยาใหตองอายแมว.

ทนงอยทน ถาใครยงตองกนยานอนหลบ คนนนมนนาละอายแมว; เพราะวาแมวไมตองกนยานอนหลบ มนกหลบได. เกดเปนคนทงท อยา

ใหตองละอายแมว อะไรนดหนงกเปนทกข, อะไรนดหนงกรองไห, อะไรนดหนงกหวเราะ กระโดดโลดเตนอยางนาละอายแมว คอ แมว

มนไมเปนอยางนน. ทกบานดเหมอนจะมแมวกนทงนนแหละ แลวดแมว ใหดๆ ส เอาแมวเปนครกนบาง มเพอน ๔ ขา มอาจารย ๔ ขา อยใน

บานเรอนทงท แลวไมรจกใชใหเปนประโยชน ดใหด อยาใหมอะไรทตองนาละอายแมว.

36

แมวมนเปนสตวเดรจฉาน สมองมนนอย มนคดอะไรไมได มน จงยดถอไมเปน มนเกดความรสกประเภทกเลสไดไมมาก มนนอยเกน

มนจงไมเปนทกข; เราจงไมเหนแมวเปนโรคประสาท เราจงไมเหนแมว เปนโรคจต เหมอนกบทคนเปนโรคจตไปอยตามโรงพยาบาลโรคจต

นนมนมากเหลอเกน, แตแมวมนไมตองเปนอยางนน. เพราฉะนน เรา ควรจะนกถงความเปนมนษยของเรา ศกษาธรรมะสำหรบ ความเปน

มนษยของเรา ใหถกตอง แลวเรากตองเปนอะไรทนาละอายแมว.( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๑๕๖)

การตกกระไดพลอยกระโจน

มรดกท ๙๗: ระบบการปฏบตดบทกขไมเหลอในขนสดทายนน เปนการตกกระไดพลอยกระโจน คอเมอรวาจะดบชวต หรอตายแนแลว

กไมมจตกวดแกวงอยางใด แตตงจตสมครดบไมเหลอ จากการเวยนวายตายเกด, ไมมหวงในการเกดใหม โดยสนเชง.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๒๖)

สมครดบไมเหลอ

เรองดบไมเหลอใหจองทจะดบไมเหลอ, ใหเหนวาไมมอะไรทนา เอา นาเปน แลวนอมจตไปเพอความดบไมเหลออยตลอดเวลามนกอาจ

จะถงไดเรวทสด, คอถงกรรมไมดำไมขาวนไดเรวทสด. ทนถามนไมไดทนท; วนาทสดทายทรางกายจะแตกดบนน จะตองไดใหจตนอมไปเพอความดบไมเหลออยตลอดเวลา. พอรางกายจะแตกดบ หายใจครงสด

ทาย หรออะไรกตาม ใหมนเปนไปดวยความแนใจวา เราสมครดบไมเหลอ.

เราไมหวงอะไรทจะเหลออย เพราะมนไมนาเสนหาเลย, ดำบาง ขาวบาง, ดำๆ ขาวๆ บาง ไมนาหลงใหลเลย; สมครดบไมเหลอ; เพยงเทานกยงถงกรรมทวาไมดำไมขาวนได สกชวขณะจตหนงแลวกตายไปเลย. จะเปนพระอรหนตหรอไมเปน อยาไปคดเลย; แตใหทำใหดทสด.

“แมในวาระสดทายอยางน กอยาไปหวงวา กจะเปนพระอรหนตสกนด”หนงแลวตาย ; อยางนนจะกลบไมได; เพราะไปสรางอปาทานขนไปดก

ไวขางหนา. วาระสดทายใหนกแตวา ชวตจตใจทประกอบอยดวยสตปญญา

ความรน มนรสกสงตางๆ มาพอสมควรแลว. อายเขามาขนาดนแลว ลวนแต ไมมอะไรทนาเอานาเปน; พอไปเอาไปเปนเขา ลวนแตเปนทกข

– ฉะนนจะตองวางจากการเอาการเปนอยเสมอ ตวก ของกไมเกด, ตวก

37

– ของกดบอยเสมอ; แลวกดบครงสดทายทอยาใหเหลอเชอ สำหรบจะเกดไดอก.

นโอกาสดมแมในวาระสดทายทรางกายจะแตกดบ ใหรางกายดบ ชวตดบไปดวยความรสกไมเอาไมเปน อนน; นเปนเคลดลบอยางยง

เปนทางลดอยางยงทเขาถงความสนกรรมกอนแตจะตาย. เขาเรยกวาพรอมกบความตายกตามใจ, เราเรยกวากอนแตตาย; เพราะวาเราไดสลดออกไปแลวอยตลอดเวลา. รวารางกายจะแตกดบแลวกสมครดบไม

เหลอแทจรงเลย ๑๐๐ เปอรเซนตเตมทเลย, แลวกมผล ไดรบผลสก ๒ - ๓ ขณะจต; แลวหมดความรสกไป อยางนกยงด, ดกวาดบไปดวยความ

– หอบหว เอาของหนก คอตวก ของกนตดตามไป. นพดอยางสมมตกตองพดอยางน.

(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๒๙๓-๒๙๔)

ขอปฏบตอกอนหนง คอ ความดบไมเหลอ. ฟงดคลายกบพดเลน ไมรบผดชอบ คำวา ดบไมเหลอ, ดบไมเหลอนนดบอะไร? คำวา ดบ ใน

ภาษาไทย หมายถง ดบลงแหงความรอน, คำวา ดบ นนตอง หมายถงดบเยนเสมอ, ไมใชวาดบใหรอน มนมแตดบใหเยน ความรอนดบมนกเยน.

ทน ดบไมเหลอ กคอดบความรอน และเหตแหงความรอน. เหตแหงความรอนกคอกเลส ความรอนกคอทกข, สรปอยทความ

ยดมนถอมนวามตวตน วามของตน. เราก ดบเหตแหงความรอน คอกเลส, และ ดบทกข คอความทนทรมาน อนเนองมาจากกเลส.

ดบไมเหลอทตรงไหน? ดบทตนเหต กคอดบทความรสกวา ตวก วาของก. อยามความหลงเกดขนวา ตวกหรอของก ดบความเขาใจผดทเปนอปาทาน ขอนเสย มนก ดบตวก ดบของก, กเลสไมมทางจะเกดได มนกพลอยดบไปดวย, ความทกขทจะเกดจากกเลสทงหลาย กพลอยดบไปดวย. นเรยกวา ดบไมเหลอ กคอ ดบสนเชง. ดบถงตนเหตแหงเหต

เหตแหงเหต ลงไปตามลำดบ กดบได, ผลในปจจบนกดบได, กระทง ผล อนจะมในอนาคต กปองกนไวได นเรยกวา ดบไมเหลอ.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๑๕๒-๑๕๓)

ตายกอนตายสบายเหลอ

เราชอบ คำพดชนดน สะดวกดมประโยชน จงผกขนมา; คนไดยนไดฟงจำไดทนทเลย, เมอเขาจำไดทนท มนกเปนหลกอยสำหรบทจะเขาใจความหมายไดงาย. ถาลมคำทเปนหลกเสยแลว ความหมายมนกไมรจะไปตงทไหน, ไปเกาะทไหน, ไปอาศยทอะไร, มนกไมม. ฉะนนเราจง

38

ตองมคำบาลเปนหลก หรอคำสภาษตเปนหลก หรอคำทผกขนใหมเปน หลก สำหรบจะเปนทกำหนดของจตใจ, แลวคำอธบาย หรอความหมาย ตางๆ มนกเนองตดอยกบคำคำนน.ตายกอนตายสบายเหลอ น คนทเขาไมเขาใจเขากไมเชอ, แลว

บางทเขากจะหาวาบาเสยดวย, “คนพดมนบาแลว ทพดวา ตายกอนตาย”สบายเหลอ , ลกเดกๆ มนกจะพดวา เอา, ถาอยางนนกไปเอามดมา

เชอดคอตวเองเลย เดยวนเลย ไมตองรอใหถงเวลาตาย ตายกอนตายสบายเหลอ.

ความหมายในภาษาธรรม มน มอยอยางอน มนลกกวานน คอวา อยามตวกเสยส ดบตวก ทำลายตวก ทำลายความรสกวาตวก; ไมใช

รางกาย, ไมใชทำลายรางกาย, แตทำลายความยดมนถอมน ความรสกอยในใจวาตวเรา, หรอตวกนเสยกอนแตทจะถงเวลาแตกดบแหงรางกาย, ไมตองรอถงตายตออายมนครบแลวมนจะตายเขาโลงไป; นนมนตายของรางกาย, น ตวกทมนเดอดขนมา, เดอดขนมาตงแตคลอดออกมา

จากทองแม มนเปนตวก, ตวกทโตขนมาๆ ตวนใหมนตายเสยส. ถาตวน มนตายเสยกอนแตรางกายตายตามอายขย นนแหละคอตายสบาย, พอ

ตวกตายแลว เสรจแลว ตอแตนไปกมแตความสข ความสงบเยนอยในใจ, จนกวารางกายมนจะตาย.

ถาใครทำใหตวกตายเสยไดเมออาย ๕๐ ป กจะมความสขอยาง นพพานไป ไดตงอก ๓๐ - ๔๐ ป กวารางกายตายเมออาย ๘๐ ป ๙๐ ป,

คอตวกตายเมอไร กมความสขแบบนพพาน ความเยอกเยนเปนนพพาน ทเรยกวา สบายเหลอเกดขน. – เดยวนมนม ตวก ของก เปนเหมอนกบ

ผปศาจ เปนเจาเรอนสงสถตอย คอยรบอารมณดวยแลวคอยอยใตอารมณเสมอไป, ไมชนะอารมณ กจมอยในโลก จมอยในวฏฏะ จมอยในกองทกข. น ตวก มนเปนอยางน; ถาตวนตาย มนกไมมอยางน กมแตความสงบเยอกเยน ตามภาษาธรรมะกเรยกวา มนพพาน, คอเยน

เยนแหงจต ไมมความรอนของกเลส. นคำใหม แมวา เราจะผกขนเอง กเปนคำทตองทำความเขาใจกน

ใหเพยงพอ จนพอพดออกมากเขาใจไดทนท ตายกอนตายสบายนนสบายเหลอ, ไมตองเขาใจวาถาอยางนนไปเอามดมา เชอดคอตวเองให

ตายเดยวน จะไดสบายเหลอ. บางทเรากพดดวยคำพดวา นพพานอยทตายเสยกอนตาย; นนพดกลบมาอกทางหนง เพอจะอธบายใหรวา

นพพาน คอสบาย เหลอ มนอยทไหน? นพพานทสบายเหลอกอยทตายเสยกอนตาย. ฉะนน ถาพดเปน พดถก พดดวยความรสก มนกม

ประโยชน ตายกอนตายสบายเหลอ หรอวานพพานอยทตายเสยกอนตาย.

ถาคนนน – ไมรวา ตวก ของก คออะไร มนทำไมไดดอก, มนทำ – ใหตวก ของก ตายไมได, ทำมนไมได เพราะมนไมรจกตวก. มนตอง

39

เหนความรสกทเปนอปาทานยดถอวาตวก วาของก ทมอยจรงในจตใจ ทกวนๆ แลวกทรมานจตใจอยางยงอยทกวนๆ เปนความทกขอยทนน; ถาเหน และรจกอยางนน มนกอยากจะฆาเสย, – อยากจะดบตวก ของ

กเสย. แตถาไมมองเหน – ไมรจกตวก ของก มนกเปนหมนแหละ, ไมทำอะไรได, – ไมทำใหตวก ของก ตายกอนตายได.

( ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๑, ๒๕๒๙: ๓๕๖-๓๕๘)

วธเตรยมตวตาย

อยากจะเลาเรองทเคยพบ เกยวกบวธเตรยมตวตายของคนครงพทธกาล ใหฟงวา สำหรบผทเขาถอศลสมาทานวตรกนอยประจำอยางน

เปนธรรมดาการอดขาวยอมไมมปญหาอะไร เพราะวนอโบสถกอดขาวเยนอยแลว. ทน พอโรคภยไขเจบมาถง ซงเขาเชอแนวาไมเกนสบวน

จะตองตายอยางน เขาเตรยมทจะไมกนอาหาร; ไมเหมอนกบพวกเรา ทวาคนใกลจะตายตองใหไปหาอาหารดๆ อยางนนอยางนอยางแพงทสด

มาใหกนๆ ๆ กนจนตายไปกบอาหารกม. ในการทเขาพยายามหลกอาหารน เขาเพอจะมจตทเปนปรกตทสด

เพราะเมอรางกายชำรดอยางนแลวมนไมยอยอาหาร ขนใสเขาไปมนก เปนพษ มนกวนวาย ใจมนกระสบกระสาย เพราะฉะนน จงเตรยมตด อาหาร กนแตนำ หรอกนแตยา.

ถาใกลเขาไปอก แมแตนำกไมอยากกน ยากไมยอมกน เพอจะ สำรวมสตสมปชญญะ ทจะตายชนดทดบไมเหลอ.

พวกทยดมนถอมนในบญกศลกเตรยมยดมนในบญกศล พวกทฉลาดชนสงกเตรยมทจะปลอยวางดบไมเหลอดงกลาวมานน. เขาไม

ตองการหมอ ไมตองการฉดยา ประวงเวลาใหนานทสดเทาทจะนานได อยางน ซงเปนการรบกวนอยางยง; การทำเชนน เรยกวา “ ”ปลงสงขาร

“คอปลงตวตนลงไปอกครงหนงทเกยวกบรางกาย เขาเรยกวา ปลง” สงขาร ยงไมทนตายนแหละ เขาเตรยมทจะแตกทำลายทางกายใหดท

สด ในทางจตกนอมไปเพอดบไมเหลอ.สวนพวกเราสมยนมวแตโกลาหลตามหมอกนมาจนเตมหองกม

ใหกนยา ใหฉดอาหารฉดยา ตางๆ นานา ทำใหพะงบพะงอนหาความสงบไมได. นแหละทำใหไมรวาจะตายอยางไร ทำใหไมรวาจะตายหรอจะอย; อยางนมนพะวาพะวงกนไปหมด มนเลยไมไดประสบชยชนะ

เหนอความตาย หรอเขาถงความวาง หรอความดบไมเหลอ อยางทกลาวมาแลว.

การเตรยมตวตายของคนครงพทธกาลกบคนเดยวนมนตางกน. อยางวาคนเดยวน คงจะนกหาเตยงทสบายทสด หาหองทสบายทสด หา

อาหาร หายาทแพงทสด มาไว; แลวกตายไปดวยการกลกจอ อยากจะ รกษาชวตถวงเอาไวใหไดตอไปแมนาทหนงกยงดอยางน กเลยระดม

40

ฉดยาเปนการใหญ ทำอะไรเปนการใหญ แลวมนกตองตายอยาง “หลบ”ตาตาย คอวาตายโดยไรสตสมปชญญะ เรยกวาทำกาลกรยาดวย

ความหลง. ถาทำถกทางมนกตองกลาดวยธรรมะ และตายอยางชยชนะ

เหนอความตาย อยางทวามาน จงจะเรยกวา เขาถงความวางไดใน วนาทสดทาย มโอกาสกระทงวนาทสดทาย. ขอใหจำคำนไวใหดๆ วา

โอกาสสำหรบพวกเรามกระทงวนาทสดทาย แตถาเราเอาชนะเดยวน ไมไดเรอยๆ ไป ในวนาทสดทายนนตองไดแน เพราะวาอยางนอยทสด

กยงไดดวยการตกกระไดพลอยกระโจนใหดอยางทกลาวมาแลวนนเอง.( ธรรมบรรยายระดบมหาวทยาลย เลม๒, ๒๕๑๙; ๑๓๐-๑๓๑)

การบวช

การบวชคออะไร?(1) วาโดยตวหนงสอ กนกอน ตวหนงสอหรอคำพดคำวา การ

บวชนน กคอ คำบาลวา ปพพชชา หรอ บรรพชา นเรยกวา การบวช คนทบวชนน เรยกวา ปพพชชโต หรอ บรรพชต คำ

วา บรรพชา คกนกบ บรรพชต การบวชเรยกวา บรรพชา ผ บวชเรยกวา บรรพชต.

ทน ปพพชชา หรอ ปพพชชโต นน มนแปลวาอะไร? คำนแปลวา ไปหมด เวนหมด; ไปหมดเวนหมดจากอะไร? ถาเกยวกบเรองการบวช

กไปหมด เวนหมด จากความคบแคบในบานเรอน จากปญหาตางๆ ในโลกน, หรอจะใหแคบเขามาอกก วา ไปหมด เวนหมด จากสงทเปนอปสรรคแกการกาวหนาทางวญญาณ....

(2) ทนมาดทความหมายอนกวางขวางของคำๆ นกนจะดกวา จะ ไดรจกสงทเรยกวา การบวชนน อยางครบถวนยงขน. ใน

ปจจบนน การบวชกมอยเปน ๒ ชนด คอ บวชสมบรณ, ตาม ความหมายของคำวา บวช โดยทวไปนนอยางหนง, บวชชว

คราว อยางยง นนอกชนดหนง.การบวชสมบรณแบบ (มจดมงหมายดงน)...

การบวชนนคอ การออกไปแสวงหา คนหา วาอะไรทมนเปนกศล คอมนดกวาการครองเรอน... คอ เขาเบอ เออมระอาความซำซากของความเปนฆราวาส มนกมเทานนแหละ...

ฉะนน เขาจง หลกออกไป คนหาวาอะไรดกวาน; แลวกไปพบเรองการ บำเพญทางจตทางใจ พบความสขอยางใหม...

การบวชคอการออกไปอยอยางตำตอย อยางไมมทรพยสมบตอะไร...เปนอยในลกษณะของคนขอทาน...

การบวชนน คอการฝก การทดลองในการบงคบตน บงคบอนทรย.

41

นหมายความวา ออกไปบวชนน ไปถอศล ถอสกขาบท หลายๆ อยาง ลวนแตเปนการบงคบตน คอ บงคบจต บงคบความรสก ไมใหเปน

ไปอยางผดๆ คอเปนกเลส แลวกบงคบความควบคมอนทรย ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ; ตองควบคม ตองบงคบอนทรย และจะตองมการเสย

สละของรกของชอบใจ ขนสดยอดในโลกน. สตวโลกทอยในโลกของกามาวจรน มนมกามารมณหรอเรอง

ของเพศเปนของรก ของชอบใจสดยอด... การบวชคอความสะดวก ในการทจะเดนทางออกไปนอกโลก...

เดนทางออกไปนอกโลกนหมายถงเดนดวยจตใจ ใหจตใจ ววฒนาการขนไป ในการทจะอยเหนอการครอบงำของโลก...เพราะวา

การบวช นน ทำใหไมมอะไรเปนภาระ มนมภาระเหลอแตเพยงเหมอน กบวานกมแตปก เปนภาระบนไป; จะเปรยบเทยบกนงายๆ กวา คนเดน

ตวเปลา กบคนหาบบานไปดวยน มนผดกนเทาไร? การบวชคอโอกาสแหงการไดสงสงสดของมนษย...ทมนษยจะพง

ไดพงถง ในระดบโลกตตรภม คอ เปนอรยบคคล...มนเปนโอกาสแหงการไดภาวะทเปนอสระ เปนเสร เปนความหลดพน และเปนอมตะ...

การบวช คอการอยบนหวคนทกคน จะยากจนเขญใจอะไรมา พอบวชแลว ทกคนเขาไหว เมอไมบวชไมมใครไหวเลย พอบวชแลว

ทกคนกไหว, เจาใหญนายโตราชามหากษตรย กยอมไหว. (อะไรคออะไร ? , ๒๕๒๖: ๓๔๓ - ๓๕๔)

บรรลธรรมไดถง ๕ เวลา

มรดกท ๓๔: บาลวมตตายตนสตร เปนหลกธรรมทควรสนใจเปนพเศษ คอบอกใหรวา คนเราสามารถบรรลธรรมไดถง ๕ เวลา คอ เมอกำลงฟงธรรมอย, เมอกำลงแสดงธรรมใหผอนฟงอย, เมอกำลงสาธยายธรรมอย, เมอเพงธรรมอย, และเมอพจารณาใครครวญธรรมอย; นบวา

โอกาสมมาก ในการบรรลธรรม แตพวกเราพากนประมาทเสย จงไม ฉวยเอาได แมแตโอกาสเดยว.

( ฟาสางระหวาง ๘๐ ป, ๒๕๓๑: ๑๑๔)

42

๗.

ผล

ผล

– –สะอาด สวาง สงบ “ ” คำทพดกนวา ความสะอาด น เปนคำสมมต หมายถงความท

ในขณะนนไมมสงใดสงหนง มาทำใหสกปรกหรอเศราหมอง. แตถาวา โดยทแทแลวกไมควรเรยกวาสะอาดทแทจรง หรอเรยกอยางใดอยาง

หนงโดยเดดขาด, เพราะคำวา สะอาด นน เปนแตเพยงของคกบ สกปรก โดยนยตรงกนขามเทานน. ตามธรรมดา เมอสะอาดแลว กยงกลบไปสกปรกไดอก, เพราะฉะนนจงเหนไดวา ตามธรรมดา เราใชคำพดกนอยางสมมตเหมอนกน.

“ ” สวน ความสะอาด ในกรณทจะบรรยายน หมายถง ภาวะของ ‘ ’ อสงขตธรรม ในแงทวาอสงขตธรรมนนเปนสงทอะไรไปฉาบไปทาไม

ได แมจะเอาของสกปรกไปทากทาไมตด. ภาวะของ อสงขตธรรมในลกษณะทอะไรๆ ไปฉาบไปทาไมไดนเอง เราเรยกตาม

“ ”คำสมมตวา ความสะอาด . โลกยธรรมโดยเฉพาะคอกเลสทงหลาย ยอมหาไมไดในอสงขตธรรม. เพราะอสงขตธรรมไมเปนฐานทตงของกเลส; ฉะนนจงฉาบหรอทาไมได ไมตด.

“ ” คำวา ความสวาง นน กเหมอนกน คอเปนคำสมมตทใชเปนชอ “ ” เรยก ความเปน อยางหนง ของอสงขตธรรม ไดแก ความทอะไรๆ ไม

อาจจะกดกนหรอปดบงได, มลกษณะเปนความสวางอยในตวเอง ทำนองเดยวกบดวงอาทตย ในเมอเรามองดอสงขตธรรมในแงทเปน

ลกษณะรงเรองแจมจาอยไดในตวเอง. เพราะไมมเหตปจจยอะไรปรง แตงและปจจยไรๆ กไมอาจปรงแตง มแตความรงเรองอยเสมอ, เราจง

“ ” ยมเอาคำวา สวาง ในฝายโลกน มาใชเปนคำสมมตเพอเรยกความ เปนอยางนนๆ ของอสงขตธรรม. “ ” เรยกวา ความสวาง และหมายถง

ความรงเรองอนแทจรง ยงกวาแสงอาทตยและอนๆ. “ ” แมคำวา สงบ นน กเปนคำสมมตอยางเดยวกนอก คอหมายถง

ลกษณะอกอยางหนงของอสงขตธรรม คอภาวะทไมปนปวนเรารอน และไมมอะไรสามารถไปทำใหปนปวนเรารอน, เพราะความท

อสงขตธรรมนนเปนสงทไมมปจจยปรงแตง หรอปจจยไรๆ เขาไปปรง ไมได มนจงไมปนปวนหรอแมสกวากระเพอม. “ ”เรายมเอาคำวา สงบ

“ ” อนเปนคำพดทางฝายน ไปใชเปนชอเรยก ความเปน อยางนน ของอ “ ” สงขตธรรม วา ความสงบ ทงๆ ทลกษณะเชนนนของอสงขตธรรม อย

“ ”สงเกนกวาทเราจะเรยกวา สงบ . “ขอทวา ความสะอาด-ความสวาง- ” ความสงบ เปนสงทมมาแตเดม

หรอกอนกวาสงทงปวง, “ ”กเพราะเหตทอสงขตธรรมเปนสงทม ความม เปนของตวมนเอง ชนดทเปน อนนตกาล: คอมมาตงแตเมอไรในเบองตน

กบอกไมได และจะมตอไปในเบองปลายคออนาคตสกเทาไร กบอกไม

ได; เปนสงทไมมเงอนสดในเบองตน และไมมเงอนสดในเบองปลาย, ซง เปรยบเหมอน อวกาศหรอทวาง, หมายความวาไมมทสดในทศไหนๆ.

(ธรรมบรรยายพเศษในสวนโมกข : เหนอวทยาศาสตร , อานาปาณสต ภาวนา, ๒๕๔๕: ๗๓-๗๔)

ความมงหมายสดยอดชนสดทายของศาสนาทกศาสนา โดยความ เปนของสากล คออาจจะเขากนไดในทกศาสนากตาม หรอโดยฐานะท

เปนความจรงของธรรมชาตกตาม ศาสนาทกศาสนา มจดหมายปลาย “ ทางมงไปยง สาม ส.” เปนทสด เหมอนกนหมดแมโดยไมรสกตว, จงอย

ในฐานะอาจจะทำใหปรากฏผลเปนความสะอาด สวาง สงบ ได ตามมากตามนอยดวยกนทกศาสนา, หากแตวามเหตผลภายนอก หรอสง

แวดลอมภายนอก เปนเครองจำกดไวบางประการเทานน. เราจงกลาวสรปไดสนๆ ในชนนวา..‘ สาม ส.’ นนเปนจดรวมของ

ศาสนาทกศาสนา โดยไมมขอขดแยงกนไดแตประการใด. ยงเมอพจารณาถงขอทวา สาม ส. น มลกษณะเปนอสงขตธรรม

คอไมมอะไรปรงแตง ไมมอะไรมาทำการเปลยนแปลงใหเกดขนแก สาม ส. นได, และ สาม ส. น ไมมทสดในเบองตน ไมมทสดในเบองปลาย เปน

“ ” สงทม ความม อนไมมขอบเขต และเปนตวมนเองโดยเดดขาด และเปนความมทปรากฏไดในททกแหงทกเวลา, ในทางวตถ กกลาวไดวา

เปนสงทปรากฏได หรอมอยทวสกลจกรวาล, ในทางฝายจตกหมาย ความวาพรอมทจะสมผสแกจต ซงเปนการทำใหจตขนถง หรอเขาส

หรอบรรลสภาพทสงสด ไมมขอบเขตยงกวาสงทงหลาย อยางเดยวกน อนเปนความมงหมายของศาสนาทกศาสนา และโดยเฉพาะพทธศาสนา

กเปนความมงหมายของพระรตนตรย ซงเปนคำรวมทกวางทสดในพระพทธศาสนา, ดงนดวยแลว;

เรากจะไดคำจำกดความอยางสนทสดวา ความสะอาด สวาง สงบ คอสงซงเปนประธานของสงทงปวง อนจะแบงหรอจะขยายตวออกไป

เปนสงใดๆ ไดทกสง ทปรากฏแกเรา ทงฝายรปธรรมและนามธรรม โดยไมมการยกเวน.

(ธรรมบรรยายพเศษในสวนโมกข : เหนอวทยาศาสตร , อานาปาณสต ภาวนา, ๒๕๔๕: ๗๘-๗๙)

ในตอนแรกนกจะพดวา ทวา สะอาด สวาง สงบ นน สะอาด สวาง สงบ ของอะไร? กตอบวา ของจต นนเอง. สะอาด สวาง สงบ ในทนไมใช

ทอนไมใชพนท ไมใชบานเมอง; แตวา เปนภาวะของจต ทไดรบการอบรมถงทสดแลว.

สะอาด มความหมายอยางไร? ตอบ เพราะไมสกปรกดวยกเลส. สวาง หมายความวาอยางไร? เพราะไมมดดวยโมหะ หรออวชชา.

ทวา สงบ เพราะอะไร? เพราะไมมการปรงแตง ทเรยกวา สงขาร นน เพราะไมมการปรงแตง.

กดกนไปตามลำดบวา สะอาด เพราะสกปรกดวยกเลส. คำวา กเลส แปลวา สกปรก. ของสกปรกทงหลายนเขาเรยกวากเลส. เดยวนเอามา

เปนชอของกเลสในใจ. ทน สวาง นตรงกนขามกบมด, มดดวยโมหะ, มดดวยอวชา ฉะนน

จงทำใหจตมด. ทน สงบ เพราะไมมอะไรมากระตน หรอปรงแตง.

คำวา สงขาร น คอการปรงแตง, คอทำใหอะไรเกดขนใหมเรอย นนแหละเรยกวาสงขาร มนกคอเหตนนเอง, เหตทปรงแตงใหเกดผล;

อาการทปรงแตงนนเขาเรยกวา สงขาร. คำวา สงขาร แปลวา ปรงแตง นใหชวยจำไวใหดกอน เดยวกจะ

พดใหมนชดลงไป, เดยวนเราเขาใจวา สงขารในความหมายอน; แตตวหนงสอมนคอปรงแตง.

(ธรรมบรรยายตอหางสนข : ( ระดบมหาวทยาลย ) , ๒๕๒๕: ๒๕๘-๒๕๙)

ความหยด ความหยดในภาษาของพระพทธเจานน ทานหมายถงความวาง

จากตวตน ถาวางจากตวตนแลวจะเอาอะไรไปวง ลองคดดขอนกแลวกน ถาเมอมนวางจากตวตน แลวจะเอาตวฉนทไหนไปวง กตองถอวาฉน

หยดแลว นความหยดอยางภาษาของพระพทธเจา ไมมตวตนจะยดถอ ไววาเปนตวตน วางจากตวตนโดยสนเชง

ความวางนนคอความหยดในทน คอหยดอยางภาษาพระพทธเจา มนตางกบหยดอยางภาษาคนธรรมดาอยางไร ลองเปรยบดเถด

หยดอยางภาษาพระพทธเจานน วงอย กเรยกวา หยด เพราะมน ไมมคนวง มนหยดความตองการของกเลสตณหาโดยประการทงปวง

ไมมตวฉนทจะตองการอะไรทไหน ไมวงไปวงมาทไหน เหมอนอยางคนทวา ยงมความอยากแลวกเทยววงหาบญหากศล

หาความด หาอะไรไปเสยสารพดอยาง ทนนทนเทยวแหกนไปเทยวแห กนมา อยางนกเรยกวา วง

แตถาหยดความตองการเสยได หยดความมตวมตนเสยได แมจะ ขนเรอบน กเรยกวา หยด ขอใหรจกเปรยบเทยบความหยดตามภาษา

คนกบความหยดในภาษาธรรมใหเขาใจใหด แลวกชวยใหเขาใจเรองความวางไดดดวย

(ภาษาคน - ภาษาธรรม , ๒๕๔๘: – ๓๒ ๓๔)

การเหนตามทเปนจรง นกปรชญาในประเทศกรกฝายตะวนตก พองสมยกบพระพทธเจา

กมเหมอนกน ทคนๆ

นนเขาสอนวาทกอยางไหล เปนระบบคำสอนอนหนง ของคน ชอฮลคคลตส กมวาทกอยางไหล. นกเรยกวาอยคนละมมโลกกได : ...

แตมาเหนเหมอนกนวาทกอยางไหล คอทกอยางมกระแสแหงการเปลยนแปลง. ทนเราเปนลกศษยของพระพทธเจา, มองเหนหรอยงวาทกอยางมนไหลนะ, คอเหนอนจจงนนแหละ ถาเหนกจะรสกวาทกอยางมนเปลยน, เปลยนคอไหล ไมคงท. นเรยกวาเหนตามทเปนจรง; ถาเหนวา

ทกอยางไหลละก กไดเหนตามทเปนจรง.ทน การไหลนนนะ มนเปนเรองเชนนนเองของมน. ...เปนเรองเชน

นนเองของสงทมการเปลยนแปลง ปรงแตง หรอสงขาร, นเรยกวาเชนนนเอง; … กมคำวา ตถตา ตถตาแปลวาเชนนนเอง. ถาเราเหนความไหล

ของทกสง กจะเหนความเปนเชนนนเองของทกสง. ...สขกเปนกระแสแหงการเปลยนแปลง, ทกขกเปนกระแสแหงการเปลยนแปลง; กเลยไมม

ตางกนระหวางทกขกบสข ในสวนลก ในสวนแทจรง ในสวนขางใน. ...... ถาเหนลกจะเหนสงเดยว คอความเปนเชนนนเองในทกสงทกอยาง. ในรปธรรม

กเหนอยางนน ในนามธรรมกเหนอยางนน, ในบญ กศล กเหนอยางนน, ในบาปในอกศลกเหนอยางนน, ในอพยากฤตกเหนอยางนน : เหนความเปนเชนนนอง; …ไมมอะไรนอกจากเชนนนเอง; เลยไมมอะไรทจะมา

แบงแยกใหเรารกสงนน เกลยดสงน ตองการสงโนน กลวสงน ซงมนเปน เรองยงไปหมด เพราะความโงของตวเองไมเหนตามทเปนจรง. คอเหน

ของจรงทสดทมอยในทกสงคอความเปนเชนนนเอง; เรยกวาเหนตามท เปนจรง เรยกวา – ยถาภต ตามทเปนจรง, “ ” ยถาภต ไดยนบอยๆ. แลว

เปนเชนนนเองคอ ตถตา อวตถตา อนญญถตา เหลาน เรยกวาเชนนน เอง ไมผดไปจากความเปนอยางนน ไมเปนไปโดยประการอน. ถาถาม

วาเหนอยางไร? เหนธรรมชาตอยางไร? กเหนเชนนนเองกได, เหนตามทเปนจรงกได; มนเรองเดยวกนแหละ. …

... ทนจะตงปญหาตอไปวา จะมผลอยางไร? ถาเราเหนธรรมชาตทงหลายทงปวงตามท

เปนจรงวามนมอยางนนเอง หรอมไหลเรอย; เหนอยางนจะมผลอยางไร? ผลอยางนไมใชผลกรรมนะ, มนเปนปฏกรยาทเกดมาจากการเหนนะ,

การเหนดวยญาณทสสนะน จะไมจดวาเปนกรรม, เปนกรยาอนหนง แลวมปฏกรยาเกดขนมาจากการเหนนน. เหนตามทเปนจรงแลว จะเกด

– – ผลขนมาเปนความปลอย วาง เฉย. กอนนไมปลอย ไมวาง ไมเฉย; จะเอาทงหมด เอาเปนตวกของกอยางไรอยางหนง. ทนพอเหน

ธรรมชาตทงหลายทงปวงตามทเปนจรง แลวมนกจะปลอย สงทยดอย วาง เสย แลวกเฉยในทกสง, กหลดจากทกสง; แลวเมอนนแหละจะนพพาน

… จะปรนพพาน

ฉะนน ทพดนกเพอขอใหดวา มนมประโยชนอยางไร? การเหน ธรรมชาตทงหลายทงปวงตามทเปนจรง วามนเปนสกแตวาธรรมชาต

เชนนนเอง ไหลเรอยน, ถาเหนอยางนแลวมนจะมประโยชนอะไร? มนจะมประโยชนถงขนาดสรางพระนพพานขนมาทนและเดยวน และเปน

– นพพานจรง รสกอยกบจต นเปนสนทฏฐโก เปนของจรง, แลวกไมจำกดเวลา มนทนและเดยวน คอเมอมนไมมอปาทาน นกเปน –อกาลโก มนไมจำกดเวลา, แลวอาการอยางนมนกเปน ปจจตตง เวทตพโพ

– วญญห ไอคนทรนนมนกรไดเฉพาะตน ประจกษแกใจของตน; อยางนจะ เปนธรรมะจรงเปนของจรง เพราะเปน สนทฏฐโก อกาลโก ปจจตต

เวทตพโพ วญญห.(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: – ๒๔๖ ๒๖๐)

ตายเสยกอนตาย “ ” ทน เราอยากจะพดกนเรอง ตายเสยกอนตาย ซงเปนสมบตของ

มนษยภาคใต สรางขน ประดษฐขน เปนทสรปรวมของพระพทธศาสนาทงหมด วา สอนใหตายเสยกอนตาย ใหรจกตายเสยกอนตายเทานนเอง ไมตองอธบายอะไรอก. ถาทำไดมนกจะใหผล แลวกรจกประโยชนของ

มนทนท วาคนทเปนอยอยางตายแลวนจะเปนอยางไร, จะมประโยชนอยางไร; …นเปนสำนวนโวหาร

“ ” คำวา ตายเสยกอนตาย เปนโวหาร negative เหมอนโวหารท พระพทธเจาทรงใชอยมากทสด ทเกยวกบนพพาน เชนพทธภาษตทม

ชอมากเปน อตถ ภกขเว ตทายตน...เปนพทธภาษตยดยาวแลวกลวนแต มคำวา ไม-ไม-ไม-ไม- ไม ทงนน ไมหมดเลย. ในบรรดาทมนษยรจกกน

อยแลวน ทรงปฏเสธหมดวา ไม ไม ไม; แลวกทงไวใหหาเอาเองวาคออะไร. เมอไมๆๆ ทกอยางตามทมนษยรจกและทำกนอยน; ถาปฏเสธ

ออกไปไดหมดจรงๆ มนกจะเหลออยแตสงทพระองคตองการจะพดแลวใหพบสงนนโดยวธทปดทกสงออกไปเสยกอน; นเปนวธเปนหลกการหรอเปนวธการทพดเรองนพพาน; เพราะฉะนนคำวานพพานจงชไปยง

ความหมายทอยในรปของ negative เปนประจำ.คำวานพพานเขาพดวาคอทสดแหงความทกข พดวาดบสนทไมม

อะไรเหลอ, พดวาไปหมดจากโลก หรอเหนอโลก ไมเกยวกบโลก ไม ใชตวตน วางเปลา; ซงเปนรป negative หมดดงน ผฟงกมาหาเอาเองวา

เมอเปนอยางนแลวจะไดอะไร มนกมผล; ไมใชวางไปเฉยๆ. หลงจากการเขาถงสงนแลวมนจะมผลตกแกจตใจอยางไร? ผลนเปน positive

เพราะมนเปนเรองได เปนเรองกลบมา เปนเรองเอาได เปนผลได. ตาย ใหเสรจเสยกอนตายน คอการเปนอยดวยจตวาง. คณลองตายเสยกอน

ตาย ตายอยตลอดเวลา นนคอการเปนอยดวยจตวาง. “ ” ตาย คอไมมตวก- ของก เรยกวาจตไมไดยดถออะไรอย เรยกวาจตวาง; แลวขอยำขอเตอน

เสมอวา อยาเอาไปปนกบวางอนธพาลของพวกอนธพาล ซงมอย

หลายแขนง. ตองวางตามแบบของพระพทธเจา หรอตามแบบของพระ “พทธศาสนา ทมหลกวา เธอจงมสตมองเหนโลกโดยความเปนของวาง

”อยทกเมอเถด ; เหนโลกทงหมดโดยความเปนของวางอยทกเมอเถด น จตไมไปมนหมายอะไร มนกวางจากความมนหมายจากความมความได

ความเปน ดวยความมนหมาย อยางนเรยกวาเปนอยดวยจตวาง. คำวาเปนอยนคอมชวต ฉะนนพดอกทกวา มชวตดวยจตวาง, ให

ทกคนมชวตดวยจตวาง; นเปนคำพดทคนพวกอธพาลฟงไมถกกเลยม concept ของตวเองขนมาใหม เปนเรองจตวางอยางอนธพาล. ทนเหนวา

มนขดกนกบทเขาพดอยกอน กเลยถอเอาเปนเรองทตองคดคาน ตอง แยง หรอตองลอเลยน เพอประโยชนของตว.

ขอใหสงเกตดใหดวา จะ พดวาตายเสยกอนตายกได หรอพดวาม ชวตอยดวยจตวางกได ผลมนเทากน; นเปนการทำให negative และ positive

เปนอนเดยวกน. พดวาตายเสยกอนตายเปน negative, พดวามชวตอยดวย จตวางมนกเปน positive ได: เพราะวายงมวางจะแปลเปน negative กได จะ

แปลเปน positive กได แตวาเมอมชวตอยไมใชความตาย แลวกคน บญญตกน วาเปน positive ชวตอยแบบหนง นเปนอยดวยจตวาง. แตแลวก

อยาลมวา พทธศาสนาหรอหลกของพระพทธศาสนา หรอปรชญาของ พทธศาสนาอะไรกตาม มภาวะเปนอยเหนอความเปน positive และ negative

ดงนนในบางคราวจงพดอยางวธ negative แตบางคราวจงพดอยาง positive แลวแตอยากจะพดกบใคร ทไหน เวลาอะไร ดวยเรองอะไร ทเหมาะสม

แกผพด; การเปนอยดวยจตวางจะแปลเปน positive กได จะแปลเปน negative กได แตถาวามชวตอย ไมใชความตายแลว คนกบญญตวาเปน positive .

( สญญตาปรทรรศน ( เลม๑ ) , ๒๕๑๘: ๓๗๕-๓๗๖)

โลกตตระเรองโลกตตระกคอเรองความดบสนทของโลกนนเอง; แตหมาย

ถงโลกทางจตใจ, โลกทเปนความทกข หรอโลกทเปนกเลส; ไมใชโลกแผนดน. ทพระพทธเจาทานวา เรองเกยวกบโลกทกๆ เรอง อยในราง

กายทยาววาหนงน ทานหมายถงเรองทเกยวกบจตใจ; “ ” ฉะนน โลก จงสามารถทจะอยในรางกายทยาววาหนงทยงเปนๆนได; เราจ งมหวง หรอ

ควรจะหวง วาเราตองไดมนทนและเดยวน.(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๔๘๙)

หลกปฏบตเกยวกบโลกตตระ คอภาวะทอยเหนอโลกนน ตองทน และเดยวน มใชตอตายแลว. “ ” “ใหถอคำวา โลกตตระ นนแปลวา ภาวะ

”ของจตทอยเหนออำนาจบบคนของโลก , ลกษณะหรอภาวะของจตทอย เหนอการบบคนของโลก คอโลกบบคนไมได.

(โอสาเรตพพธรรม, ๒๕๒๕: ๕๑๐)

วมตต ในทสดน เรากควรรจกคำวา วมตต หรอ หลดพ น กนเสยท; เมอ

หลดพนแลว มนกอยเหนอปญหาทงปวง โดยประการทงปวง. คำวา หลด หรอ ตด น กยมคำชาวบานเดกๆ มาใชอกนนแหละ;

มน เปนคำของชาวบานใช เอามาเปนภาษาธรรม ทางจตทางวญญาณ. จตไมตดอยในอะไร, หลดออกไปได เหมอนกบนกหลดจากบวงจากเครองตดเครองขง.

วมตต แปลวา หลดพน; หลดพนกเพราะวาไมมความยดมนถอมน. ความยดมนถอมนดวยอวชชา อปาทานน เหมอนกบบวง, เหมอนกบวา

ยางเหนยว, หรอทกอยางทมนทำใหมนตดกนอยทนน; พอสงททำใหตดไมมมนกหลด.

กเลส นนแหละเปนเครองทำใหตด โดยเฉพาะกคอสงทเรยกวาอปาทาน. ทบทวนลำดบ ในปฏจจสมปบาทด ผสสะ-เวทนา-ตณหา-อปาทาน นนตรงนนแหละทมทตด คอเครองตด, แลวกมการตด.

ถาตรงนนไมเกด หรอไมม ไมเกดอปาทาน หรอไมมอปาทาน มนกหลด โดยไมตองตด คอไมตด ถามมนกตด ตดกตองแกไขใหหลด

อยางทพดกนแลว เรองอาศยปญญาเปนเครองทำใหหลด.(ธรรมบรรยายตอหางสนข : ( ระดบมหาวทยาลย ) , ๒๕๒๕: ๓๑๕)

ทานจงจำความหมายของคำวา วมตต ใหดๆ ; มคนชอบพดถงกน นก และเอามาลอเลยนกนอยางทไมเขาใจความหมาย. คำวา วมตต

ตองหมายความวา หลดจากการเปนทาสของสงทงปวง โดยเฉพาะกเปนทาสของสงทเรารก. แตแมสงทเราไมรก เรากตกเปนทาสของมน

เหมอนกน ถากลาวตามโวหารธรรม: เปนทาสตรงทตองไปเกลยดมน นนเอง อยเฉยๆ ไมได กอตสาหไปเกลยดมน ไปรอนใจกบมน; มนบงคบ

เราไดเหมอนกน เชนเดยวกบของทเรารก แตอยในลกษณะคนละอยาง. ฉะนน คำวาเปนทาสของสงทงปวงนน ยอมหมายถงทงทางทพอใจและ

ไมพอใจ. ทงหมดนแสดงวา เราหลดออกจากการเปนทาสของสงทงปวงมา

เปนอสระอยได ดวยอำนาจของปญญา พระพทธเจาทานจงไดวางหลก ไวสนๆ ทสดวา ปญญาย ปรสชฌต, แปลวา คนเราบรสทธไดดวยปญญา.

พระพทธเจาทานไมเคยตรสวาบรสทธไดดวยศล สมาธ แตตรสวา บรสทธไดดวยปญญา เพราะมนทำใหหลดออกมาจากสงทงปวง. การ

ไมหลดออกมาจากสงทงปวง หรอการเปนทาสของสงทงปวงนน ไม บรสทธ คอสกปรก มดมวเรารอน. เมอหลดออกมาจากอำนาจครอบงำ

ของสงทงปวงในโลกนหรอโลกไหนๆ แลว กจะมความบรสทธสะอาด

สวางไสวแจมแจง และสงบเยนเปนผลของปญญา หรอเปนลกษณะ อาการทแสดงวา ปญญาไดเขาปฏบตหนาทของมนถงทสดแลว.

( ตลาการกธรรม ( เลม๑ ), ๒๕๑๗: ๙๐)

โลกจตประภสสรไมมโลกไหนจะดเทากบโลกจตประภสสร; ถาอยากจะใหฉนชวน ฉนกชกชวนวาไป

อย “ ”โลกประภสสร คอโลกทมจตวางจากการรบกวนของกเลส เปน ประภสสร สวางไสว รงเรองอยตามธรรมชาตของจตนน, เปนโลกท

– พระพทธเจาทานแนะไววา โลก โดยธรรมชาตแลวจตนประภสสร แลวมนเศราหมองตอเมอกเลสเขามา แลวมนไมเศราหมองเมอกเลสไม

เขามา, ผใดรเหนเรองนตามทเปนจรง ผนนสามารถจะเจรญจตของตน ใหเปนจตทเจรญ สำหรบจะอยในโลกทมจตประภสสร; ทนผใดมนไมร

มนไมรวาจตตามธรรมชาตประภสสร แลวขนอยกบวากเลสมาหรอไม มา ไอคนเหลานนมนกไมสนใจจะฝกจต คอคนทวไปนะไมสนใจทจะ

ฝกจต ใหเปนจตประภสสร เพราะมนไมรวาจตนมนประภสสร หรอวามนจะไมประภสสรกแลวแตเหตแลวแตปจจย.

แลว พระพทธเจาทานไดสอนวธทจะขจดกเลสออกไปเสย ใหกเลสออกไปเสย จากจต เขาเรยกวาอบรมจต อบรมจต, อบรมจตจนจต

นนไมตอนรบกเลสอกตอไป จนจตนนไมเปนทตงแหงกเลสอกตอไป; ทนกเลสกเกดขนในจตนนไมได, จตนนกจะมแตความประภสสร ความ

เปนประภสสรนนกตายตว ไมเปลยน ไมเศราหมองได คนนนหรอจตนนกเปนพระอรหนตไป.

... ทนเรายงไมเปนพระอรหนต ยงไมกลาอวดด อวดเกง ถงวาจะเปนพระอรหนต; แตเรากพยายามทจะร ทจะเขาถง ทจะอยดวย ทจะเขาไป, เรยกวา เดนตามรอยพระอรหนต, พดใหชดกวา เราพยายามทจะอยในโลกแหงจตประภสสร; คอเราจะมชวตอยชนดทจตเกลยง จตเกลยง

จากไอสงเศราหมอง คอจตประภสสรนนเอง. ฉะนน ถาวนหนงๆ เราเขา ไปอยในโลกแหงจตประภสสรไดสกครงชวโมงกยงด จะวเศษ; ไปชมรส

ของพระนพพาน เปนคราวๆ ยงด ... แตถาเราพยายามๆๆ ใหถงทสด มน กเปลยนแปลงจนถงกบวา มนไมอาจจะเกดกเลส; กมสตสมบรณทตา ห

จมก ลน กาย ใจ ทกคราวทมนรบอารมณ, สตมนเขาไปควบคมเสยทกท ทกคราว ทกเวลา กไมเกดกเลสขนมา, จตกเปนประภสสรไดมาก ไดมาก

ไดมาก.(ธรรมะคอเรองของธรรมชาต, ๒๕๔๖: – ๒๘๑ ๒๘๒)

ไกวลยธรรม

สงทเรยกวา “ ”ทงหมด เรยกวา “ ”ไกวลย รวมไปถง สงทม ประโยชน ไมมประโยชน และมใชไมมประโยชน. แมแตพระนพพาน ก

มชอเรยกวา เกวล หรอ ไกวลย ซงตามตวหนงสอ แปลวา สงทงหมดทงสน.

สงทเรยกวา ไกวลย นน อยเหนอ สงขยา กลาวคอ การนบ, มใช สงขยาทอยเหนอหนาขนม ชอมนพองกน แตวาความหมายมนผดกน

สงขยา แปลวา การนบ คอการนบใหรวาเทาไร หรอแมแตการคำนวณ ใหรวาเทาไร หรออยางไร กรวมอยในคำวา สงขยา ดวยเหมอนกน และ

เปน สงขยาแหงการนบ มใชสงขยาหนาขนม.ไกวลย มความหมายวา เหนอ คณคา เหนอการตราคา คอเปน

อนคฆะ จงมความหมายวา เหนอสงทงหมด หรอ ทกสง อยางไมมทสนสด.

ไกวลย หมายถง สงทมความงามถงทสด อยเหนอความบรสทธ เหนอความบรบรณ เหนอความเปน ตน กลาง ปลาย คอ อยเหนอความ

มการบญญต นนเอง.ไกวลย หมายถง ความสมบรณ ทงโดยพยญชนะ โดยอรรถะ

และความมประโยชน ซงหมายถง ทางหนงสอ หรอ ทางภาษา อยในฐานะเปนสงสงสด.

ไกวลย อยเหนอกาลเวลา หรอ นอกกาลเวลา ไมสมมต หรอบญญตได ในเรองอนเกยวกบกาลเวลา ดงนน จงอยนอกเหนอกจกรรม

“ ”และอำนาจแหงกจกรรมของ พระเปนเจา ทกลาวอยางปคคลาธษฐาน คอมใชกฏของธรรมชาต.

ไกวลย อยเหนอความศกดสทธ ของสงทเรยกวา สงศกดสทธ เพราะเหตวามนเปนเสยทกอยาง ไมยกเวนอะไร เลยไมมความหมาย

ของคำวา สงศกดสทธ. ไกวลย อยเหนอบญญตทางมต(dimension) ทใชกนอยในโลก เชน

คำวา การมา การไป การถง การจต การอบตบงเกด ซงเรยกโดยภาษา บาลวา อาคต คต ฐต จต อปปตต ซงจะรวมเรยกไดวา ความวาง จากมต

ใดใด โดยสรปแลว เปนการไมตงอย เปนการไมเปนไป และมใชอารมณ หรอ ความมอารมณ.

ไกวลย เปนสงทมไวพดกนในทกๆ ศาสนา ทอางตวเองวา มสงสงสดเหนอสงทงปวง จนไมมอะไรจะเปรยบเทยบกนได เพราะมนหมายถง ทกสงไมยกเวนอะไร.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: (๑) - (๒))

ทานทงหลายจะตองทบทวนด วาเราไดกลาวถงสงๆ นมาแลวอยางไรบาง? เชนวา เปนสงทมอยกอนสงทงปวง แตกมไดมอยอยางสง

ทงปวง นกเปนสงทเขาใจยาก. ถามนมอยเหมอนกบสงทงปวง มนกมอยกอนสงทงปวงไมได; พดแลวเหมอนกบเลนตลก แตวาความจรงมนกเปนอยางนน. เมอสงทมอยกอนสงใดๆ ทงหมดนน มนจะมความเปนอย

เหมอนกบสงทงปวงในทหลงนน มนไมได. ถาจะเรยกสงทมอยกอนสง

“ ”ทงปวงวา พระเจา : พระเจากมไดเหมอนสงทงปวง. หรอจะเรยกสงทม “ ”อยกอนสงทงปวงวา ไกวลยธรรม : ไกวลยธรรมกมไดมความมอย ท

เหมอนกบมอยของสงทงปวง; ดงนเปนตน. ในครงตอมาไดกลาวถง ลกษณะทชใหเหนไกวลยธรรม ในฐานะ ทเปนกฎแหงสามญญลกษณะ คอความเปนอนจจง ทกขง อนตตา ของ

สงทงปวงบาง, และไดกลาวถง ไกวลยธรรม ในฐานะทเปนกฎ แหงอทปปจจยตา คอความทเมอมสงนๆ เปนปจจย สงๆนยอมเกดขน;

คอวา เมอสงนมอย สงนยอมเกดขน. เมอสงนไมไดมอย สงนยอมไมได เกดขน ซงหมายถงเหตปจจยททำใหมสงทงปวงออกไปเปนลำดบ.

ในครงทแลวมาน ไดกลาวถงไกวลยธรรม ในฐานะทเปนกฎแหง จตรารยสจจ คอ ความจรงอนประเสรฐทง ๔ ประการ ซงเปนกฎเรอง

ความเกดขนแหงทกข และความดบไมเหลอแหงทกข; ดงนนสงทเรยกวา “ ” ไกวลยธรรม ซงไมเหมอนสงทงปวง, กมความเปนของธรรมนโดยเฉพาะ; …แตวาธรรมนในฐานะทเปนกฎ ยอมจะมอยในสงทงปวง

ในรางกายของคนเราน ทเปนรปธรรมกมอยหลายอยาง จะแยก ออกไปใหละเอยดเปนสวนนอยเทาไร มนกมสงทเรยกวา ไกวลยธรรม

สงสถตอยในสงนนๆ; แมสวนทเปนนามธรรม คอจต ความคด ความนก ความรสก มนกมสงทเรยกวา ไกวลยธรรม สงอยในนนในฐานะทเปนกฎ.

เมอมนอยทเนอทตวไปในทกๆ อณ ปรมาณอยางน มนกควรจะรสกกน บาง วามนคออะไร? “ ” เราไดแตสวดรองทองบนวา สงขารไมเทยง เรา

กวาแตปาก ไมไดมองเหนความไมเทยง. ถาวาจะมองเหนความไมเทยงของทกๆสง ทมอยในรางกายนโดย

เฉพาะ ผม ขน เลบ ฟน หนง หรออะไรกสดแท; และวาแมแตจะแยกให ละเอยดออกไป เปนธาตดน นำ ลม ไฟ หรอเปนสวนนอยๆ เปนอณ

นอยทสด ทจะแบงไมไดอกตอไป มนกมความไมเทยง ปรากฏอยทนน ในทกๆ สวนไป แลวเรากไมรสก. เราจงไมมความรสกตอไป ในทางท

จะใหเบอหนายใหคลายกำหนด ใหไมยดมนถอมน; ในทสดกคอไมให รจกเกดกเลส หรอเกดความทกข คอไมมความโลภ ความโกรธ ความ

หลง ความรก ความเกลยด ความกลว อะไรตางๆ เพราะไดเหนสงนน ตามทเปนจรง วามนอยในทกๆ สวน ทกๆอณ ทกๆปรมาณ ทประกอบ กนขนเปนคน เปนสตว เปนสงของตางๆ.

แตทน ตองการจะพดเรอย จนกวาทานทงหลายจะมความเขาใจ “ ”เขาไปถงเนอถงตวของสงทเรยกวา ไกวลยธรรม , มความเขาใจซมซา

บอยในสงนทวไปทงเนอทงตว, เหมอนกบวา เราเอานำมารด, เอานำท เยนมากๆ มาอาบ มารด รดแลวรดอก มนเยนไปทงตว. นนมนเปนเรอง เอานำรด รสกจากวตถ; เดยวนเราตองการจะใหมความรสกจากธรรมะ ทเรยกวา ไกวลยธรรมน ในลกษณะทวามนเหมอนกบวา มนเอามาอาบ รดอยทตว รสกไปทงเนอทงตว.

เราลองคดดวา เรากำลงแชอยในนำ เรากรสกความเยนไปทงตว นนเราเขาใจได, แตขอท “ ”เราแชอยในสงทเรยกวา ไกวลยธรรม , เรา

แชอยทงเนอทงตว ทกวนทกคน นเรากลบรไมได. ถาเรารสกได เรากจะมองเหน ความเปนอนจจง ทกขง อนตตา แลวจะมองเหนความ

เปนอทปปจจยตา คอ จะเหนความจรง ทเรยกวาจตรารยสจจ ดงทไดอธบายมาโดยละเอยดแลวในการบรรยายครงกอนๆ. นเรากไมมความ

รสก หรอไมรสกมาก ถงขนาดทจะทำใหเกดการเปลยนแปลงขนมาในจตใจได. ดงนนจะตองขอพดเรองนตอไป โดยทไมกลววาใครจะรำคาญ.

เมอเรารสกในขอเทจจรงทวา ทงเนอทงตวของเรา เตมอยดวยสงทเรยกวา “ ”ไกวลยธรรม เรากอาจจะรไดตอไปวา แมในโลกทงโลก

ในสากลจกรวาล ซงมนมอยสกกจกรวาล หรอกหมนโลกธาตกตามใจ มนกมสงทเรยกวา ไกวลยธรรม นสงอยในสงเหลานนทวไปหมด ทก

หนทกแหงและทกเวลา จนเรยกไดวา สากลจกรวาลนมนกถกอาบรด “ ”ชมแชอยดวยสงทเรยกวา ไกวลยธรรม , ใครมตายงดอยกมองเหน,

ใครมตาไมดกมองไมเหน; นคอไมมตาในทางปญญา หรอปญญาจกษ ทเพยงพอ นเรยกวาไมมตา กเลยมองไมเหน.

ถามองเหน เราจะรสกเหมอนกบวา เรา นกำลงอาบ หรอรดอย “ ” ดวยสงทเรยกวา พระเจา นจะดไหม? หรอ นาตกใจ หรอนาเกลยดนา

ชงอะไร; เพราะวาเราทกคนนมนเปนอย เหมอนกบวา เราอาบรดอย “ ” ดวยสงทเรยกวา พระเจา จะดไหม?

ถาใครไมเขาใจ กหมายความวา ไมเขาใจในคำบรรยายใน ๕ ครงทแลวมานนเอง; ไมรจกไกวลยธรรม ในฐานะทเปนพระเจา คอเปนสงทมอยกอนสงใด, เปนทออกมาแหงสงทงปวง, ครอบงำอยในททงปวง อยางนเปนตน. พระเจาทแทจรงกมความหมายอยางน; ไมใชพระเจา

อยางทคนพวกอนเขากลาวๆ กน. แตถาจะใหความหมายแกคำวาพระเจา เหมอนกบทเขาใหๆ กนอยแลว นนแหละกลบจะมความจรงทถกตองอย

ทพระเจาชนดทกลาวน คอ พระเจาไกวลยธรรม เปนผสรางสงทงปวงขน, ควบคมสงทงปวงอย, แลวกยบสงทงปวงเสยเปนคราวๆ, เหลานมนกเปนไปตามกฎเกณฑของไกวลยธรรมทงนน.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๒๑๕-๒๑๙)

ไกวลยธรรม ในฐานะทเปนธรรมชาตแหงพทธภาวะ. “ ”ธรรมชาตแหงพทธภาวะ คงจะเปนทแปลกห สำหรบบางทาน

กได. ทจรงกมความหมายชดเจนอยแลว; หมายความวาธรรมชาตอน หนง ซงทำสตวใหเขาถงพทธภาวะ, และมอยในททกหนทกแหง ในเวลา

ทกยคทกกาล ในฐานะทเรยกวาเปน ไกวลยธรรม หรอไกวลยตา กไดเหมอนกน.

ถาจะกลาวใหเขาใจเปนการลวงหนาไวทกอนกวา ทกอยางได ววฒนาการขนมา จนกระทงเปนสงทมชวต, แลวสงทมชวตนน จะ

ววฒนาการตอไปจนถงระยะสดทาย คอถงความเปนพทธะ; หมายความ วารหรอตน หรอเบกบานเตมท, ถาจะเปรยบเหมอนอปมากวา มนถงจด

ทเบกบานเตมท; อยางกบตนไมมดอก เรากเหนวา ดอกของมนนน ทแรก กดไมออกวาดอกไม จนกระทงมนเจรญเตบโตเรอยๆ ไป ดเปนดอกไม

แลวกตม แลวกบานถงทสด. ขอนมงหมายไปยงขอทวา มนตองเบกบาน, มนตองบาน; ถาไมม

อะไรมาขดขวางทำลายเสย มนกบานไดเรว; ถาไมอยางนน มนกตองชา. ขอนเปนการยนยนวา ทกอยางจะววฒนาการไป จนกระทงถงวา

ระสดทาย คอความเปนพทธะ. “ ” บางทกจะใชคำวา พทธะ เฉยๆ ไมตองใชคำวาพระพทธเจากได; แตกเปนการเบกบานดวยความรเหมอนกน

คอรถงทสดวา ความทกขไดหมดไปแลว, หรอวา ชาตนมนเปนชาตสดทายแลวความเกดมไดม; อยางนเรยกวา เบกบานถงทสด,

ธรรมชาตทจะทำใหสงทมชวตเจรญขนมา จนถงลกษณะอยางน ในทสดนน เราเรยกวา ธรรมชาตแหงความเปนพทธะบาง, ธรรมชาต

แหงพทธภาวะบาง. ทเรยกวาธรรมชาต กเพราะมนมอยแลว, มอยเองโดยธรรมชาต, หรอจะเรยกวา ธรรมชาตทเปนเชอแหงความเปนพทธะ

มอยแลว ในสงทมชวตกมเชออนนอยแลว. ฉะนน สงทมชวตจกตอง เจรญไป ในทางทจะถงความเปนพทธะ.

“ ” สำหรบคำวา ไกวลยตา นน มความหมายแตเพยงวา ความทมนเปนอยางนน. “ ” ถาพดวา ไกวลยธรรม กหมายถงสงทเปนอยางนน, ถา

ไกวลยตา กหมายความถงความทมนเปนอยางนน. ความทมนเปนอยางนน; คอเปนสงเดยวทงหมด มอยในสงทงปวงตลอดเวลานนแหละ.

เราจะมองดกนไดหลายแง และทสำคญทสดสำหรบพทธบรษทน กแงทวา มนเปนธรรมชาตทอาจจะเจรญรงเรอง ววฒนาการไปถงความเปนพทธะ

ในระดบสงสดหรอเตมทได. อยาไดนอนใจ หรอวาทอดอาลยเสยวา เราไมไดมอะไรทสราง

มาเพยงพอ ทจะเปนพทธะ. ใหมความคดเสยใหมวา สงนเปน ไกวลยธรรม มอยตลอดเวลา ในททกสง; หากแตวายงไมไดเจรญ คอ

ไมไดววฒนาการขนมา, แลวเรากมาเปนถงขนาด เปนมนษยอยางนแลว เรยกวามนภาคปลาย, หรอวาใกลตอจดสงสดเตมแลว; คอวาเราไมใชยง

เปนเพยงกอนหน กอนดน หรอกรวดทราย หรออะไรทำนองนน. มน เปนธาตทประชมปรงแตงกนขนมาแลวอยางน ถงขนาดน แลวกมเชอท

จะใหเปนพระพทธเจา หรอเปนพทธะนนใสมาแลวเสรจ แตวามองไมเหนเอง.

(ไกวลยธรรม, ๒๕๔๖: ๒๔๕-๒๕๗)

ปรมตถสภาวธรรมสภาวธรรม กคอ ธรรมทมนเปนไปเอง เปนอยเอง, เปนธรรมทง

ปวงทเปนเองไปตามธรรมชาต; ปรมตถ แปลวา มอรรถอนลกซง. คำวา ปรมตถสภาวธรรม กคอ เรองของธรรมชาตทมความหมายอนลกซง. น

คอ ความหมายของคำ

(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๑๘: ๔)

คำวา ปรมตถะ นกแปลวา มอตถอนลกซง อนสงสด หรออยางยง; เมอพดถงลกษณะอาการ กสงสดอยางยง, พดถงประโยชนกสงสดอยาง

ยง แลวแตวาจะมองกนในแงไหนกเปนเรองสงสดอยางยง; เรยกวา ปรมตถสภาวะ คอเปนสภาพตามทเปนอยเอง และเปนอยจรง ตาม

ธรรมชาตในสวนทลก. เดยวน เราไมคอยจะทราบถงสวนทลก กเพราะไปคดเสยวาไมคอยจะจำเปน. ความจำเปนมนอยทวาจะทำอยางไรกนกอนกบสงเหลานน. จะยกตวอยางใหเหนงายๆ วาเรามรางกายและจตใจ

เรากใชรางกาย หรอจตใจของเรานใหทำนนทำน เปนไปอยางนน อยางน โดยทเกอบจะไมรเรองปรมตถของรางกายและจตใจเลย. ตอง

ขออภยทจะยกตวอยางดวยสตวเดรจฉานอกตามเคย:- จงมองดทสตวเดรจฉานมนเกดขนมา มนเจรญเตบโต มนกน มน

วง มนทำทกอยางเปนไปตามธรรมชาตโดยทมนไมตองร วารางกายนประกอบดวยอะไร, จตใจนประกอบดวยอะไร, หรอโดยละเอยดถยบขน

ไป ทเรยกวาปรมตถธรรม หรอปรมตถสภาวะ ปรมตถลกษณะ; สตวเดรจฉานเปนอยางน. คนเรากเหมอนกนอก พอเกดมาแลว กทำอะไรไป ตามทความรสกตองการใหทำ ใหกน ใหเลน ใหทำอะไรอยางทมนษย

ธรรมดาเขาทำกน โดยทไมตองรวา รางกายหรอจตใจนประกอบอยดวยอะไรทเปนสวนลกซง; คนเราจงไมคอยรจกสวนทเปนปรมตถสภาวะ.

ปญหากมบางวา เราควรจะรจกหรอจะไมรจกกนด, หรอถาจะรจกกควรจะรจกสกเทาไร. สำหรบ พทธบรษทเรา ถอกนวาควรจะรจกปรมตถสภาวธรรมตามสมควร.

(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๑๘: ๑๖๔-๑๖๕)

เราจงเขาใจคำวาปรมตถสภาวธรรมไดมากขน; เพราะมองลกขน ไปทกท จนไมใชสตวบคคล ตวตน เปนสกวาธาต, เปนสกวาอายตนะ

เปนสกวาขนธ, เปนสกวาเหตปจจยซงปรงแตงกนขนมาเปนความทกข. ถาผใดเหนอยอยางนตลอดเวลา กเรยกวาเหนความจรง ของจรง ทเหน

ยาก หรอลกซงอยตลอดเวลา; นกทำใหไมเทยวยดมนถอมนนนนจน เกดความรก ความโกรธ ความเกลยด ความกลว ประโยชนเปนอยางน,

ลกษณะของปรมตถกคอ ใหเหนจรงยงขนไปทกท. อยางเราเอาโองมาลกหนง กดวามนเปนโอง อยางนเรยกวา เหน

เทาทตาเหน. แตถาเอามาดจนถงรวา โองนประกอบดวยดน ซงเมอกอน เปนดนทในทงนา เขาเอามาทำอยางนนอยางน ตบแตงจนปนเปนรป

โองได แลวไปเผาไฟ กทำมาในลกษณะทเหนอยทเราเรยกวาโอง. ถา เหนโอง กเหนของผวเผนธรรมดา; ถาเหนธาตดนเหนเหตปจจยททำการ

เปลยนแปลง ดนนน จนมาเปนรปโองทอยตรงน; นคอเหนในแง

ของปรมตถสภาวธรรม, เหนในแงปรมตถนฉลาดกวา, ทำอะไรไดเกยวกบโองลกนนดกวากได. แมแตจะแกไข จะซอมแซม จะทำอะไรกทำไดดกวา; และจะไมดใจ ไมเสยใจแมวาโองจะตองแตกออกไปอยางน.

การเหนสภาวธรรมในชนปรมตถนน กคอเหนความจรง ทจะทำใหเราไมยดมนถอมน; ถาไมเหนปรมตถสภาวธรรมแลว กพรอมจะยด

มนไปเสยทกสงทกอยาง นวากนโดยประโยชน เปนอยางน.(ปรมตถสภาวธรรม, ๒๕๑๘: ๒๓๒)

อตมมยตาเอา ถาถกบงคบใหตองแปลเปนไทย ถาบงคบใหแปลเปนไทย มน

กตองแปลไปตามแนวของตวบาลนะ; ไมสำเรจมาจากสงนน ‘ ’ อะ แปลวา ‘ ’ไม , ‘ ’ ‘ ’ตง แปลวา นน , ‘ ’ ‘ ’ มยตา แปลวา สำเรจมา : ความทสำเรจมาจากสงนนกหามได... อยางนใครฟงถกบางละ ภาษาอะไรกไมร ภาษาไทยอะไรกไมร

ทนดวาความหมายทงหมดแลวมาปรงขนเปนคำพดใหมๆ กจะได คำวา ภาวะทอยเหนอการปรงแตง..ภาวะของจตทอยเหนอการปรงแตง..

นคอ...อตมมยตา ไมวาจะเปนของยวยวนชวนเสนหสกเทาใด หรอภาวะทไมยดมน

ถอมนอยในสงใด นกไดความหมาย กอยางเดยวกน ถาไปยดมนถอมน อย กหมายความวาถกสงนนปรงแตงไมได มนจงยดมนถอมนอยหรอวา... ภาวะทไมตดจมอยกบปจจยใดๆ ปจจยคอ สงปรงแตง

เปนตวเหต ทงโดยตรงและโดยออม ใหเกดผลใดๆ ขนมา เมอไมอยใต อำนาจปจจยนนๆ มนกไมตดอยกบปจจยใดๆ ไมตดจมอยกบปจจยใดๆ

นแหละ.. เปนภาษาไทย เปนภาษาธรรมะทสภาพภาษาเดกๆ...กโสกโดกอยางทวามาแลว...ภาษาฝรง..ชวยกนคดอยางยงแลวกพอจะสรปไดวา..อนคอน

คอคทะบลต (Un-concoctability), อน (un) แปลวา..ไม, คอนคอคทะเบล (concoctable) แปลวา...ปรงแตงไมได, - อต (-ity) แปลวา..ภาวะ, อนคอน

คอคทะบลต (Un-concoctability) แปลวา..ภาวะทไมมอะไรปรงแตงได หรออกคำทใชแทนกนได อนคอนดชนนะบลต (unconditionability) อน

(un) ...ไม, คอนดชนนะเบล (conditionable)..ปรงแตงได, อะต (-ity)...ภาวะ, อนคอนดชนนะบลต(unconditionability)...ภาวะทปรงแตงไมได

น... มความหมายโดยกวางขวางในภาษาองกฤษสนๆ คำนนกคอ ‘ ’ อตมมยตา แตกตองปะตดปะตอ ตองมาพจารณากนโดยรอบคอบ จง

จะมองชดลงไปถงความหมายสนๆ ทวา..ไมถกปรงแตงขนมาโดยสงนน.. ไมถก make (made) ไมเมด (made) ขนมาโดยสงนน ไมโพรดวซ(produce) ขนมา ไม ดเวลลอพ (develop) ขนมาโดยสงนนไมทำใหเปลยนแปลงไป

ไดโดยสงนนๆ อยในภาษาพดของชาวโลกทงโลก ใชในกรณทสำคญๆ

ทวไป ของทกคน ทกชาต ทกภาษา สดทลวนแตยงยากลำบาก เพราะถกปรงแตงอยดวยสงน

น...ถาจะแปลเปนภาษาฝรงมงคากนบาง ทานทงหลาย รวมเอาความหมายทงหมดนเขาดวยกนแลวกแปล

เอาเองอกทหนงดกวา จะอยากเรยกวาอะไรกแลวแตจะเรยก ‘ ’ ‘แลวกมของขวญสำหรบฝากเดกๆ เปน ภาษาเดกๆ วา กไมเอา

’ กะมงแลวโวย เปนมนต.. มนตราสำคญสำหรบขบผ ขบปศาจ ขบเสนยด จญไรวายรายทงหลายออกไป น ... ‘ ’ อตมมยตา ทจะใชพดกบภาษาเดกๆ

(อตมมยตาคออะไร ? และอตมมยตากบสนตภาพของโลก , ๒๕๔๓: ๑๘-๒๐)

ปญญา ปญญาในพระพทธศาสนา ทเรยกวาสกขา น ตองหมายถง

ปญญารความจรง ในเรองทเกยวกบความทกข หรอ ดบทกขเทานน ไม ไดลงมาถงรหนงสอ รตรรก รปรชญา อยางทเขารๆ กนอย. ปญญาจะร

ความจรงในดานลก ของสงทงปวง ทมนหลอกลวงเราใหหลง; เชนเรอง ลาภ เรองยศ เรองเกยรต เรองอะไรกตาม มนหลอกใหคนหลง. คนม

ปญญาธรรมดากหลง : หลงลาภ หลงเกยรต หลงยศ แลวเขากแสวงหา มนมาไดดวยปญญา อยางชาวบานเขาใชกนอย. นคอปญญาเฉโก

โกวโท อะไรกตาม. คำวา “ ”ปญญา ในไตรสกขา นน รความจรงสงขนไป ถงวาลาภ

เกยรตยศ น เปนเรองหลอกๆ คอเปนเรองใหเกดความรสกทพอใจ ให หลงใหล ใหยดถอ ใหวนวาย, แลวกหยด หยดไปหลงใหลมนเสย; ถามก

มอยางไมมความหลงใหล ไมไดบชาเรองเกยรต เรองกาม เรองอะไรทำนองน.

ถามปญญาตามความหมายในพทธศาสนา กคอรความจรงของ สงททำใหเกดความทกข แลวกรวธทจะเอาชนะมนใหไดดวย, แลวในท

สดกรจรงๆ กนตรงทวา ละมนไดแลวจรงๆ, ไมมความทกขจรงๆ รรส ของความไมทกข หรอรรสของพระนพพานโดยจรงๆ: นเปนปญญาสง

สด อยทน.(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๑๐๑-๑๐๒)

ผมปญญาอนแทจรงเขาเรยกวา บณฑต, ปณฑา หรอ ปญญาน เขาแปลวา ความรทชวยใหเอาตวรอดได, คำอตะ เอามาตอทายเปน

ปญฑตะ นแปลวา ผมปญญา; – ปณฑตะ ผมปญญาทเปนเครองชวยใหเอาตวรอดได. คณเรยนจบมหาวทยาลยกไดปรญญา แลวกเรยกวา

บณฑตนน บณฑตน นไปยมเขามา; ความหมายอนแทจรงของคำวา “ ” บณฑต นนหมายไปถง เอาตวรอดไดจากกเลส บรรล มรรค ผล นพพาน; นนแหละคอ บณฑตทเอาตวรอดไดจรง.

(โมกขธรรมประยกต, ๒๕๑๙: ๑๐๕)

สญญตาอนนคอสงสงสดเพยงสงเดยวท เปนตวพทธวจนะททรงสอน ทรง

มงหมาย จนถงกบพระพทธเจาทานตรสวา ตถาคตภาสต คอคำท ตถาคตกลาวนน มแตสญญตา มแตเรองสญญตา. บาลสงยตนกายมอย

อยางน และในบาลนนเองกวา ธรรมะทลกทสดกคอเรองสญญตา นอก นนเรองตน ธรรมทลกจนตองมพระตถาคตตรสรขนมาในโลก แลว

กลาวนนมแตสญญตา เรองนอกนนเรองตน ไมจำเปนจะตองมตถาคตขนมากลาว. ทนในอกวรรคหนงในสงยตตนกายนนวา

ธรรมทเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกพวกฆราวาสนน คอเรองสญญตา.

(แกนพทธศาสน, ๒๕๔๘: ๘๔)

ในบาลสงยตตนกายนน ไดตรสยนยนไวชดวา สญญตาคอ นพพาน นพพานคอสญญตา; ในทแหงนนมนมเรองทจะตองใหตรส อยางนน ซงเปนความจรงงายๆ วา นพพานคอสญญตา สญญตาคอ นพพาน กหมายถงวางจากกเลส และวางจากความทกข ฉะนน นพพาน

นนแหละคอเรองสำหรบฆราวาส. ถาฆราวาสยงไมรความหมายของ นพพาน ยงไมไดอยในขอบวงของนพพาน กแปลวาอยกลางกองไฟ

มากกวาคนพวกไหนหมด. (แกนพทธศาสน, ๒๕๔๘: ๘๖-๘๗)

ทน “ ” เรามาพดกนเจาะจงถงความหมายของคำวา ความวาง ตอไปอกนดหนง.

วางนคอวางจากตวตน, วางจากความรสกวาตวตนเทานนเอง; แต จะโดยวธใดกตาม ถาเมอนนมนวางจากความรสกความสำนกเปนตวก-

ของกแลวกเรยกวาจตวาง. ตองทำการขยบขยายตระเตรยมโดยวธใด วธหนง ใหจตมนมสภาพอยางนเสยกอน แลวจงทำงานนนๆ เพองานนน

จะเปนสขดวย และเปนผลดดวย. ม ความมงหมายอย ๒ อยาง คอวา งานนนจะเปนผลดทสดดวย, และผทำรสกสนกหรอเปนสข ไมมความทกขดวย.

( สญญตาปรทรรศน ( เลม๑ ) , ๒๕๑๘: ๒๒๐)

สญญตาโดยอรรถ๓.ก.อตถะแหงสญญตาทางวตถ.

ทนโดยอตถะ หรอโดยความหมาย มนเปนไปไดหลายอยาง แลวแตวาจะถอเอาความหมายกนในลกษณะใด. ถาเอาคำคำนมาใชกบวตถ ถอเอาความหมายไปในทางของวตถแลว, คำวา วางน มนกหมายถงไม

มอะไร คอไมมอะไรเลย ไมมวตถอะไรเลย ไมมอะไรทเปนวตถสำหรบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ จะรบหรอวาจะรสก. นถาเอาเปนเรองของวตถ

มนกลายเปนอยางน; แลวมนเปนไปไมได มนไมมทางทจะเปนไปได เพราะการทจะไมใหมอะไรเลยนมนไมมทางทจะเปนไปได เพราะมน

ยงตองมอะไรๆๆ อยแหละ : ขางในกมรางกาย จตใจ, ขางนอกมนกมสง ตางๆ อยเตมไปทงโลกน จะใหไมมอะไรมนเปนไปไมได. แตคำวา

ความวางน มนมความหมายวาไมมอะไร, ถาเปนเรองทางวตถกไมมวตถอะไร. ใหแยกออกไปเสยอยางหนงเลยวา ความวาง ในความหมาย

ทางวตถนนคอความไมมอะไร แลวกเปนสงทเปนไปไมได, มไมได.ข.อรรถของสญญตาทางจต.

ทนเรองท๒ ถามนเปน ความหมายในทางจตใจ กมความหมายไป ในทางวาไมคด ไมนกอะไร, จตไมคดไมนกอะไร เรยกวาจตวาง.

อยางนมนกเปนไปไมได; มนเปนสงทเปนไปไมไดทจะใหจตนไมคด ไมนกอะไร. ความหมายของคำวาความวาง หรอวางในเรองทางจตน มนคอไมคดไมนกอะไร, แลวกเปนสงทเปนไปไมได, มนมไมได ถามมนก

ไมมจต เพราะวาสงทเรยกวาจตนนธรรมชาตมไวสำหรบคด ถาไมคดกไมใชจต. กเปนอนวาความหมายท๒ นยงไมถกตามเรอง.

ค.ความหมายสญญตาทางวญญาณ.ทนมาถง ความหมายท๓ ทใชไปในเรองของสตปญญา. ผมชอบ

เรยกวาความหมายในทางวญญาณ ซงมนเปนเรองทางสตปญญา. ความหมายทหนงเปนเรองทางวตถทางกายทางฟสกส; ความหมายท๒

มนเปนเรองทางจต จตลวนๆ ทาง mental หรอระบบ mentality; ทนความ หมายท๓ มนเปนเรองทางสตปญญา ทางทฏฐ ความคด ความเหน

ความร เปนเรองทางวญญาณ, นเรยกวาทางวญญาณ spiritual, ระบบ spiritualism หรอ spirituality แลวแตจะเรยก. ท๑ ทางกาย, ท๒ ทางจต, ท๓ ทางวญญาณ. ความหมายท๓ ทางวญญาณนมนฟงยาก เพราะไมมคำ

จะพดในภาษาไทยใหชดลงไป เหมอนกบคำสากลทเรยกวาเรองทาง spiritual, แตใหรเอาเองกแลวกนวามนเปนเรองทางสตปญญา.

ถาพดทางน ทางเรองสตปญญาน คำวาวาง หรอความวางนนนะ มนมความหมายแปลกออกไปจาก ๒ อยางขางตน; คอมนมความหมาย

ไปในทางวาไมมสวนทจะยดเปนตวเปนตน หรอวามความหมายแหงตวตนได. สงทงหลายทงปวงยงคงมอยในโลกตามเดม, จตกยงคดยงนกอยตามเดม; แตไมมสวนไหนทควรแกการยดถอ หลงใหลอะไรกตามวา

เปนตวตน หรอของตน วาเปนตวกหรอเปนของก. นความหมายของคำวาความวาง มนเปนอยางน มนมอย ๓ ชน

อยางน : ชนท ๑ คอทางกายทางวตถนน มนเปนไปไมไดทจะไมใหมอะไร; ชนท ๒ ทางจต มนเปนไปไมไดทจะไมใหคดนกอะไร; แตในชนท

๓ นเปนไปได คอไมมความยดมนดวยความมนหมายอะไร โดยความ เปนตวตน หรอเปนของของตน.

(มนสสธรรม, ๒๕๔๖: ๓๒๘-๓๓๐)

นพพาน

นพพาน มไดมความหมายเปนบานเมองหรอโลกของพระเปนเจาทเตมไปดวยความสขชนดทใฝฝนกนและเปนอยอยางนรนดร

นพพาน มใชมความหมายเปนการหลดรอดของตวตน จากโลกน ไปสโลกเชนนน หรอภาวะแหงความมตวตนเชนนน

“ ” แตวา นพพาน มความหมายเปนความดบสนทแหงความเรารอนเผาลน, ความเสยบแทงยอกตำ และความผกพนรอยรดอนมอยใน

จตใจของมนษย โดยตดตนเหตแหงความเปนอยางนนเสยไดสนเชง. ความเปนอยางนมอยอยางเปนอนนตกาล คอมอยในททกแหงและทก

เวลา พรอมทจะปรากฏแกจตซงปราศจากกเลสอยเสมอ เราจงกลาววานพพานมสภาพเปนนรนดร, มอยในททกแหงทกเวลาไมขาดระยะ ใกล

ชดตดอยกบตวเราในวฏสงสารนเอง หากแตเขาไมถงหรอมองไมเหน “ ” เพราะจตมกเลสซงเปน เปลอก ชนดหนงหมหออย.

(นพพาน, ๒๕๔๒: ๗-๘)

นพพานนนกคอสภาพอนเปนความดบสนทแหงความเรารอนเผาลน. ความเสยบแทงยอกตำ, และความผกพนรอยรด ของมนษยในทางจตดงกลาวแลว. กรยาทความเรารอนเปนตน เหลานนดบลง นนคอ

กรยาทจตลถงความสนกเลสหรอลถงนพพาน เรยกวา การนพพาน. การนพพานของมนษยเราโดยทแทกคอความทจตของคนเราเขาถง

สภาพแหงความไมมความเรารอน เผาลน, ความเสยบแทงยอกตำ, และความผกมดรอยรดอยางเดดขาดสนเชงโดยประการทงปวงนนเอง.

(นพพาน, ๒๕๔๒: ๘-๙)

นพพาน แปลวา ดบเยนสนทของสงทรอน. อะไรเปนของรอน? ชวต เปนของรอน. คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ,

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ, วญญาณ ผสสะ และเวทนา ทงหมด ทอาศย ตา ห จมก ลน กาย ใจ เหลาน ซงเปนตวชวต เปน

ของรอน. รอนเพราะอะไร? เพราะไฟ คอ ราคะ โทสะ โมหะ. ความเยน สนทของสงเหลานเพราะไมถกไฟคอ ราคะ โทสะ โมหะ เผาใหรอน

นนคอ นพพาน. ฉะนน นพพานกคอความเปนของเยนสนท. ของชวตซงเคยเปนของรอนมากอนนนเอง. นเปนนพพานสวนของบคคล คนหนงๆ

ซงเขาไดทำใหปรากฏขน จากนพพานใหญหรอนพพานรวม ซงเปนนรนดรหรอตงอยตลอดอนนตกาล.

(นพพาน, ๒๕๔๒: ๙-๑๐)

ดอกเหลยมหนง, นพพาน แปลวาปราศจากเสยบแทงยอกตำ

อะไรเปนของเสยบแทงยอกตำ? โลกหรอชวต ทกลาวแลวอกนน เองเปนของเสยบแทงยอกตำ ในเมอบคคลเขาไปจบฉวยเอาดวยความ

“ ” เขลาเขาใจผด หรอทเรยกวา มจฉาทฐ เคยมบคคลหลายกลม ยดถอ โลกในลกษณะทอยากเปนเจาโลก และไดรบความพนาศเปนเครอง

ตอบแทนไปแลวทกกลม, ตนเองกพนาศเพอนรวมโลกตงคอนโลก กไดรบความกระทบกระเทอน. บางกลมยดถอโลกในลกษณะทมนควรจะ

เปนไปตามความชอบใจของตว ผลทไดรบกคอ การแบงโลกเปนซกๆ สวนๆ แลวทำการลางผลาญกนอยางสดกำลงสตปญญาอนมมากพอท

จะเผาผลาญโลก ใหกลายเปนควนสญสนไปไดในพรบตาเดยว. แมใน สวนตวบคคลคนหนงๆ กมการยดถอเอาสงทไมเทยง เปนทกข เปน

อนตตามาใหเปนของเทยง เปนสข และเปนอตตา ผลทไดรบกคอความ เพลดเพลนในการรองไห หวเราะสลบกนไปในการทรมานเผาผลาญ

ตนเองอยดวยวธตางๆ อยางไมเคยรสกสมเพชตวเอง. สงทเขาคดวาเปน เครองบำเรอตนเองนน ทแทกคอสงทเขาเองกลบเปนฝายบำเรอมนอย

ทกอรยาบถทงหลบและตน. ความเสยบแทงยอกตำมเตมอดอยในทกๆ ชวต จนกวาเมอใดชาวโลกจะมความเขาใจอนถกตองตามแบบทพระ

พทธองคไดทรงคนพบและถอนลกศรเหลานนออกไดโดยสนเชง. (นพพาน, ๒๕๔๒: ๑๑-๑๒)

มองดอกเหลยมหนง, นพพานแปลวา ปราศจากเครองผกพนรอยรด

อะไร คอเครองผกพนรอยรด? ความเขาใจผดในชวตทยงโง เขลาอยทกแงทกมม เปนเครองผกพนรอยรด ความโลภกด ความรกกด

ความโกรธกด ความเกลยด ความรษยาอาฆาต ความกลว ฯลฯ กด ลวนแตเปนเครองรงรดจตใจ ความยดถอวาตวตน ยอมรงรดตนไวกบ

ของๆ ตนอยางไมสามารถจะตดใหขาดได. เมอความสข หรอสงทตน พอใจกเปนของตนแลว ความทกขหรอสงทตนไมชอบ กเปนของตน

อยางเดยวกน โดยไมมทางจะหลกเลยงได. ภาวะแหงความปราศจาก เครองผกพนรอยรด ยอมเปนภาวะแหงความไมเรารอนเผาผลาญ และ

ไมเสยบแทงยอกตำอยในตว เพราะปราศจากสงทเรยกวากเลสอยาง เดยวกน จดวาเปนนพพานรวมกน.

(นพพาน, ๒๕๔๒: ๑๓-๑๔)

พระนพพานคออะไรเลา? พระนพพาน คอ สภาพชนดหนง ซงเปนตวความบรสทธ ความวาง

ความเบา ความสข อนแทจรง ความชมชน เยอกเยน ฯลฯ อยางสดยอด, เปนสภาพซงแมจะพดวามอยกอนสงทงปวงกยงนอยไป, พดวาอยคกบสงทงปวงกยงนอยไป, เพราะเปนสภาพทเปนอยเชนนนโดยตวเองจน

ตลอดอนนตกาล. เราจงกลาวไดแตเพยงวา พระนพพาน คอ อมตธรรม-สงทไมมการตาย. จตของเรานพบกนเขากบอมตธรรมนจรง, แตจตนนหาใชอมตธรรมไม. พระนพพาน จงคอสงทมอยสำหรบใหเราหรอจตพบ มนจะไดรบความเยอกเยนเปนสขถงยอดสดเพราะเหตนนได, และทกคนควรพยายามทำเพอจะไดเสยกอนแตจะตายลงไป. ถาจะปลอยใหจต

ทองเทยวไปดวยความมดบอดของมน มนกจะเทยวไปดวยอาการอนซำ ซาก เชนกบทเคยเทยวมาแลว ไมรกแสนชาตในวฏสงสารอนยดยาวน.

การซำแลวซำเลา ดวยการเกดแลวตายๆ และในระหวางเกดตายกเตม ไปดวยความกดทบ นนมนจะดอะไร, เพราะมนเปนไปเองตามประสา

ความมดบอด เชนเดยวกบความลมลกคลกคลานของคนตาบอด ซงปราศจากไมเทาและผจง. การลมตาพบกบแสงสวางคอพระนพพานนน มนเปนยอดทสดของความสข. เปนความหยดจบลงของความอยากความปรารถนา.

(นพพาน, ๒๕๔๒: ๒๒-๒๓)

คำพดทใชแสดงความหมายของนพพานไดดทสด คอคำวาทสน สดแหงความทกข ดงทพระพทธองคทรงใช. แตกไมเปนทสนใจแกผท

ไมรสกวาตนมความทกข. เขาไมรสกวามความทกข เขาตองการสงท เขาตองการ ไมมความทกขทตองดบ. เขาเลยไมตองการความดบทกข

หรอทสดแหงความทกข. แมชาวตางประเทศจำนวนมากทสวนโมกข กมความรสกเชนนน. ตอเมอบอกวาเปนชวตใหม หรอทดบลงแหงความกระหาย(Quenching of Thirst) หรอชวตทอยเหนอความเปนบวกลบ (Positive&Negative) เขาจงสนใจอยางยง. นแหละคอความยากลำบากเกยว

กบภาษา ทจะใชพดจาใหคนสนใจนพพาน. สำหรบคน คนหนงๆ จะตอง มคำแปลสำหรบคำวานพพาน ใหเฉพาะคนนนเปนคนๆ ไป, เปนความ

ยากลำบากไมนอยเลย. แตโดยสวนลกแลว ทกคนตองการนพพาน โดยทไมรสกตว หรอมเจตนา, โดยอำนาจของสญชาตญาณ.

( นพพาน สำหรบทกคน, ม.ป.ป.: ๑๓)

บรรณานกรม

โครงการศกษาแนวคดชวตและผลงานพทธทาสภกข. ๒๕๔๑. ปณธาน : เพอสบสานปณธานพทธ

ทาส ( เลม๑ เหตใหเกดวกฤตการณ ) . กรงเทพฯ: สายสงสขภาพใจ. พทธทาสภกข. ๒๕๑๖. ธรรมบรรยายระดบมหาวทยาลย เลม๑. กรงเทพฯ: การพมพพระนคร.พทธทาสภกข. ๒๕๑๖. พทธกจรยธรรม. กรงเทพฯ: การพมพพระนคร.พทธทาสภกข. ๒๕๑๖. สนทสเสตพพธรรม. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๑๗. ตลาการกธรรม : คำบรรยายหลกพทธศาสนาอบรมผจะทรงโปรดเกลาฯ เปนตลาการ

เลมท 1 . กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๑๘. ฆราวาสธรรม . กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๑๘. ฆราวาสธรรม. พระนคร: การพมพพระนคร.พทธทาสภกข. ๒๕๑๘. ปรมตถสภาวธรรม. กรงเทพฯ: สวนอศมมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๑๘. สญญตาปรทรรศน เลม๑. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๑๙. เตกจฉกธรรม. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๑๙. ธรรมบรรยายระดบมหาวทยาลย เลม๒. กรงเทพฯ: การพมพพระนคร.พทธทาสภกข. ๒๕๑๙. โมกขธรรมประยกต. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๑. ธรรมสจจสงเคราะห. กรงเทพฯ: สวนอศมมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๓. ไกวลยธรรม. กรงเทพฯ: สวนอศมมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๓. พทธประวตจากพระโอษฐ. พมพครงท ๙. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๓. เมอธรรมครองโลก . กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๓. อานาปานสตภาวนา. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๔. มาฆบชาเทศนา. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๔. อาสาฬหบชาเทศนา. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. ชมนมลออาย เลม๑. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ, พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. ธรรมบรรยายตอหางสนข : ( ระดบมหาวทยาลย ). กรงเทพฯ: สวนอศมมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. บรมธรรม ภาคตน. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. บรมธรรม ภาคปลาย.ฉบบทระลกครบ ๕๐ ปสวนโมกข. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: ธรรม

ทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. วสาขบชาเทศนา. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๕. โอสาเรตพพธรรม. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๖. ใคร คอ ใคร. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๖. เทคนคของการมธรรมะ.ฉบบทระลกครบ ๕๐ ปสวนโมกข. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๖. อะไรคออะไร?. ฉบบทระลกครบ ๕๐ ปสวนโมกข. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๒๗. ราชภโฏวาท. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธและสวนอศมมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๘. ก ข กา ของการศกษาพทธศาสนา. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๘. ใจความแหงครสตธรรมเทาทพทธบรษทควรทราบ. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๒๙. ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน ๑. กรงเทพฯ: การพมพพระนคร.พทธทาสภกข. ๒๕๒๙. ฟาสางระหวาง ๕๐ ปทมสวนโมกข ตอน๒. กรงเทพฯ: การพมพพระนคร.

พทธทาสภกข. ๒๕๒๙. ฟาสางระหวาง๕๐ปทมสวนโมกข ตอน๒. กรงเทพฯ: สวนอศมมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๓๐. ชมนมปาฐกถาธรรม ชดพทธธรรม. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๓๑. ฟาสางระหวาง ๘๐ ป. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๓๗. ภาษาคน - ภาษาธรรม . กรงเทพฯ : ธรรมสภา. พทธทาสภกข. ๒๕๓๗. อทปปจจยตา. พมพครงท ๕. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๓๘. โอสาเรตพพธรรม. พมพครงท ๓. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๓๘. ทศพธราชธรรม. กรงเทพฯ: ธรรมสภา. พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ. พมพครงท๔. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. สนตภาพของโลก. พมพครงท ๒. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. คมอมนษย. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. แนวการปฏบตธรรมในสวนโมกขพลาราม. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ: กองทนวฒธรรม

เพอการศกษาและปฏบตธรรม.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. ภเขาแหงวถพทธธรรม. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. มรดกทขอฝากไว. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๑. สนตภาพของโลก. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๔๒. ธมมกสงคมนยม. บก.โดนล เค.สแวเรอร. กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง.พทธทาสภกข. ๒๕๔๒. นพพาน. กรงเทพฯ: สขภาพใจ. พทธทาสภกข. ๒๕๔๒. หลกปฏบตทสำคญในพทธศาสนา. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๓. ปรมตถสภาวธรรม. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๓. อตมมยตาคออะไร ? และอตมมยตากบสนตภาพของโลก . พมพครงท๒. กรงเทพฯ: สข

ภาพใจ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๔. ธรรมทศนของพทธทาส อยอยางพทธ ๑. กรงเทพฯ: สขภาพใจ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๔. อบรมพระธรรมฑต. (เนองในมงคลกาล ๑๐๐ ป ทานพทธทาส). สราษฎรธาน: ธรรมทาน

มลนธแสงธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๕. ธรรมบรรยายพเศษในสวนโมกข : เหนอวทยาศาสตร , อานาปานสตภาวนา . กรงเทพฯ:

ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๕. ธรรมะคอเรองของธรรมชาต. กรงเทพฯ: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๔๖. ไกวลยธรรม. พมพครงท ๓. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๖. ธรรมะคอเรองของธรรมชาต. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๖. อรยสจจากพระโอษฐ. พมพครงท ๔. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๖. ธรรมะกบการเมอง. กรงเทพฯ: สขภาพใจ. พทธทาสภกข. ๒๕๔๖. มนสสธรรม. พมพครงท๓. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ. พทธทาสภกข. ๒๕๔๗. ธรรมศาสตรา ( เลม ๑ ) . พมพครงท ๒. สราษฎรธาน: ธรรมทานมลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๗. บรมธรรม. กรงเทพฯ : โครงการธรรมโฆษณศกษา: สำนกพมพสขภาพใจ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๗. ปรมตถธรรมสำหรบดำเนนชวต. พมพครงท ๓. ชมพร: อตมมโย, สวนปฏบตธรรมทงไผ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๗. พทธทาสลขตคำกลอน. พมพครงท ๒. นครศรธรรมราช: สธรตนามลนธ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๗. พทธทาสวจนาแกคณะครครสต : ระบบเลอนชนตวเองดวยหวขอธรรมคำกลอน . กรงเทพฯ

: ดอกโมกข.

พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. คมอพทธบรษท หลกการ กฎเกณฑทชาวพทธควรร. กรงเทพฯ: สำนกพมพสขภาพใจ.พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. คมอมนษย. กรงเทพฯ: อมรนทร.พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. พนยกรรมของพทธทาส ระบบธรรม ( เทา ) ทนกได . สราษฎรธาน: สวนโมกขพลารามและ

คณะธรรมทาน.พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. พทธทาสลขตขอธรรม บนทกนกไดเอง. พมพครงท ๒. สราษฎรธาน: สวนโมกขพลาราม

และคณะธรรมทาน.พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. แกนพทธศาสน. กรงเทพฯ: อมรนทร. พทธทาสภกข. ๒๕๔๘. ภาษาคน - ภาษาธรรม . อนสรณ ๑๐๐ ปพทธทาส งานบนลอธรรม; เลมท๑. กรงเทพฯ:

ธรรมสภา.พทธทาสภกข. ๒๕๔๙. ชวตคออะไร. กรงเทพฯ: เพชรประกาย.พทธทาสภกข. ม.ป.ป. คำสอนฮวงโป. กรงเทพฯ: ธรรมสภา. พทธทาสภกข. ม.ป.ป.. นพพาน สำหรบทกคน. กรงเทพฯ: ของก.