Περιπέτηαι, Βίος και Διαθήκη Χρήστου Θεοδωρακόπουλου

ΠΕΡΙΠΕΤΗΑΙ, ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΗΚΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΜΠΑΜΠΗΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Περιπέτηαι, Βίος και Διαθήκη του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου

Μπάμπης Καββαδίας

Σύνθεση Εξωφύλλου - Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση: Μπάμπης Καββαδίας

Β΄ Έκδοση, Σεπτέμβρης 2013

Άδεια CREATIVE COMMONS - Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα (CC BY-NC-ND 3.0 GR).

Το κείμενο προσφέρεται ελεύθερα για πειρατεία με την προϋπόθεση να αναφέρεται ο συγγραφέας και να ειδοποιείται στην διεύθυνση ηλεκτρονι-κού ταχυδρομείου [email protected]. Ο συγγραφέας επιφυλάσσεται για τα δικαιώματά του μόνο σε ό, τι αφορά κερδοφόρες κινηματογραφικές (κα-τά προτίμηση χολυγουντιανές) ή τηλεοπτικές μεταφορές.

Αίγιο, Σεπτέμβρης 2013.

2013.

Περιπέτηαι, Βίος και Διαθήκη Χρήστου Θεοδωρακόπουλου

Μπάμπης Καββαδίας

Β΄ Έκδοση

Λίγα λόγια για αρχή

Η τύχη το ‘φερε και ένα τετράδιο μικρού σχήματος με χο-ντρό χαρτονένιο εξώφυλλο και εκατόν είκοσι κιτρινισμένες σελίδες, δεμένες για περισσότερη ασφάλεια και με ένα σπάγκο, έπεσε στα χέρια μου. «Τα απομνημονεύματα του παππού μου», μου είπε η μητέρα μου όταν μου το έδινε. Μου είπε επίσης, ότι ίσα που τον θυμόταν, στα σκαλιά του χωριού της εκκλησίας του χωριού, της Βιλιβίνας, να λέει ιστορίες στα πιτσιρίκια που ήσαν μαζεμένα γύρω του.

Ήταν κρίμα να μην δοθεί στον προπάππο μου η ευκαιρία να ξαναπεί τις ιστορίες του σε όποιον -πιτσιρικάς ή μη- ήταν πρόθυμος να τις ακούσει. Έτσι λοιπόν έπιασα και καθαρόγρα-ψα αυτά τα απομνημονεύματά του, προσπαθώντας να σου-λουπώσω την ορθογραφία και να την προσαρμόσω λίγο στο σήμερα -όσο ήταν δυνατό χωρίς να αλλοιώνεται ο αέρας που απέπνεε η γραφή του-, να βάλω σημεία στίξης και να τα χωρι-σω σε κεφάλαια. Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο μέρος αυτής της έκδοσης.

Στο δεύτερο μέρος, παίρνοντας αφορμή από κάποια από τα περιστατικά που περιγράφονται στα απομνημονεύματα, και ειδικότερα από τις περιπέτειες στην Αμερική, ερευνούμε τα αρχεία και τις εφημερίδες της περιόδου εκείνης, αναζητώντας ίχνη του προπάππου μου στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ιδού, λοιπόν, οι «Περιπέτηαι, ο βίος και η διαθήκη του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου»: Η μετανάστευσή του στην Α-

7


μερική, η συμμετοχή και η αποχή του από τους πολέμους της περιόδου 1912-1922 και ο μετέπειτα νοικοκυρεμένος βίος του.

Αίγιο, Ιούνης του 2013 Μπάμπης Καββαδίας

8

μέρος πρώτο – ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

9

10

ΠΕΡΙΠΕΤΗΑΙ, ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΗΚΗ ΧΡ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

… όπου μας συστήνεται

Περιπέτηαι βίος και διαθήκη Χρήστου Θεοδωρακοπούλου Χωρίον Βιλιβίνα Καλαβρύτων

Καταγωγή Έλλην ορθόδοξος, γένους Θεροδωρακοπούλου. Ο προς παππούς μου ονομάζετο Θεόδωρος. Η σύζυγός του

Διαμάντω. Ο παππούς μου Παναγιώτης. Η σύζυγός του Αγγε-λική.

Ο πατήρ μου Αθανάσιος. Η μήτηρ μου Μαρία. Οι γονείς μου απέκτησαν 4 τέκνα εν τη ζωή επί του παρό-

ντος1 Χρήστον, Παναγιώτην, Σωτήριον και Αγγελικήν. Το 1912 ηθέλησα και εγώ τον βίον της ζωής να γράψω, τι

«ημέρα δεν επέρασε / να μην αναστενάξω». Εν όσω ήμουν μικρός δεν ενθυμούμαι καλώς πώς διήλθον

τα χρόνια. Μόνον ενθυμούμαι όταν ήμουν 12 ετών αποπερά-τωσα το δημοτικόν Σχολείον και εφρόντισα να προχωρήσω στο σχολείον. Αλλά συνάμα απέθανε η Μητέρα, [εν] έτει 1900, όπου ηναγκάσθην ως μεγαλύτερος αδελφός να κάμνω και γυ-ναικείες εργασίες ως προ το ζην, διότι αρχίσαμε να δυστυχούμε χωρίς οικοκυράν.

Τέλος εν έτει 182 το 1906 απεφάσισα να ταξιδεύσω δια την Αμερικήν, καθ’ ότι έβλεπα [ότι] πολύς κόσμος εταξίδευαν δια

1 «εν τη ζωή επί του παρόντος»: εννοεί: εν ζωή αυτή τη στιγμή, δηλαδή το 1912, όταν και αποφασίζει να ξεκινήσει να γράφει αυτό το ημερολόγιο.

2 «εν έτει 18»: εννοεί: όταν ήμουν 18 ετών.

11


χρήματα. Εταξίδευσα δε κατ’ εποχήν όπου έκαμνα και έρωτα με μίαν δεσποινίδα αλλά η Αμερική μας τα έκαμνε σαλάτα.

«Αχ αναθεμά σε Αμερική και εσύ και τα καλά σου, / μήτε τα πάθη σου ήθελα μήτε τα χρήματά σου.»

12


… όπου ταξιδεύει για Αμερική Τέλος εξεκίνησα εκ Πατρών με την Βόρειον Γερμανική ε-

ταιρίαν στας 6 Νοεμβρίου 1906. Ετραγουδούσα δε με χαράν «έχε υγειά καημένε κόσμε, / έχε υγειά παντοτινά. / Και εσύ ο-λόγλυκή μου αγάπη / δεν ξανά με βλέπεις πληά.»

Εν διαστήματι δε τριών ημερών [στη] θάλασσα καλά επη-γαίναμε. Την τετάρτην ημέραν πριν φθάσομε εις την Ιταλίαν φοβερά κύματα εσήκωσε η θάλασσα, όπου έφθασε η ζωή μας εις κίνδυνον.

Τέλος εφθάσαμε εις Νεάπολιν της Ιταλίας, όπου εμείναμε 2 ημέρας και εφάγαμε δε κρέας από άλογο με ξερά φασόλια και μακαρόνια. Κάποιος δε μας το είπε ότι το κρέας είναι αλογι-νόν, του δίδω μία και εγώ μαζί την καραβάνα και το έχυσα, αλ-λά μου δίδει δύο τρείς ο Ιταλός με μια κουτάλα, μου λέγει δε «Κουρνούτο γκρέκο παστίτσι μαντζαρία μπόνο3».

Τέλος επεμβήκαμε4 πάλιν επί μεγαλυτέρου πλοίου και α-ναχωρήσαμε. Εντός δε 4ρων πάλιν ημερών εφθάσαμε εις τον Μεγάλον Ωκεανόν, όπου έβλεπες τα κύματα ως τα βουνά και αγυρίζαν το πλοίον άνω κάτω! «Ω φρίξον Ήλιε»! Φόβος και τρόμος μας εκατέλαβε όλους, όπου άλλοι έκλαιγον και επρο-σηύχοντο στον Θεόν και άλλοι τον εβλασφημούσαν.

3 «Κουρνούτο γκρέκο παστίτσι μαντζαρία μπόνο: «Κερατά Έλληνα, εί-ναι καλό φαΐ η μακαρονάδα!»

4 «επεμβήκαμε»: εννοεί: επιβιβαστήκαμε, μπήκαμε.

13


Από την πέμπτην ημέραν ησύχασε η τρικυμία και τραγου-δούσαμε «εδώ στους ξένους τόπους, στα άγρια νερά / το πλοί-ον κινδυνεύει, βοήθα Παναγιά».

14


… όπου φτάνει στην Νέα Υόρκη Τέλος μετά [από ταξίδι] 5 ημερών εφθάσαμε εις τον λιμένα

της Νέας Υόρκης, όπου υπήρχον πλήθος πλοίων ηγγηροβολη-μένα, όπου υπάρχει και ο Κολόμβος, άγαλμα χρυσούν, ο οποί-ος ανεκάλυψε την Αμερικήν5.

Από εκεί δε επεράσαμε από την επιτροπήν, από το λεγό-μενον «καστεργκάρι»6 όπου εις όλα τα κάθε έκαστα εξετάζουν και τοις γράφουν με κιμωλία εις τας πλάτες αν θα τον βγάλουν έξω ή θα τον γυρίσουν οπίσω.

Μου έκαμαν και εμέ κάτι γραμμές. Δεν ήξευρα αν με είχαν δια εμπρός ή δια οπίσω. Συνεννοούμαι με έναν άλλον και ο έ-νας έσβησε του ενός και εγώ έσβησα αυτού για ασφαλέστε-ρον7.

5 Προφανώς εννοεί το «Άγαλμα της Ελευθερίας». 6 Καστεργκάρι: Εννοεί το λοιμοκαθαρτήριο της Νήσου Έλλις, από το

οποίο περνούσαν όλοι οι μετανάστες που έφταναν στις ΗΠΑ. Τη λέξη αυτή τη συναντάμε συχνότερα ως Καστιγκάρι (π.χ. σε ρεμπέτικα τραγούδια). Προέρχεται από εξελληνισμό του «Castle Garden», το οποίο ήταν το πρώτο σημείο υποδοχής μεταναστών της Νέας Υόρκης και λειτουργούσε μέχρι το 1890, οπότε και άρχισε να λειτουργεί το κέντρο υποδοχής της νήσου Ellis Island. Στη συνείδηση όμως των Ελλήνων μεταναστών το Καστιγκάρι επέ-ζησε σαν όρος που δήλωνε το σημείο εκείνο που γινόταν η επιλογή για το ποιος θα έμπαινε στις ΗΠΑ και ποιος θα επέστρεφε στην πατρίδα.

7 Είχε δίκιο να ανησυχεί: Μετά από τον πρώτο πρόχειρο έλεγχο, οι γιατροί μάρκαραν με κιμωλία τους μετανάστες που θεωρούσαν ότι θα έ-πρεπε να εξεταστούν για συγκεκριμένες ασθένειες. Οι υπεύθυνοι έβγαζαν τους μετανάστες αυτούς από τη σειρά και τους οδηγούσαν σε ξεχωριστά

15


Όπου μας άφησαν και εβγήκαμε εις Νέαν Υόρκην, ωραία και πλούσια πόλις εκ πληθυσμού 5 και πλέον εκατομμυρίων.

Απ’ εκεί με έβαλαν εις το τρένον και έφθασα εις Σπρινγφί-ελδ8 στας 28 Νοεμβρίου 1906.

Ενόμιζα δε καθώς έλεγον ότι υπήρχον άγριοι οι άνθρωποι εις Αμερικήν αλλά τουναντίον είναι πάρα πολλά μορφωμένοι από πάν έθνος.

εξεταστήρια. Υπήρχαν διάφορα σημάδια για ξεχωριστές εξετάσεις: Χ για πνευματικές ασθένειες, H για καρδιά, E για μάτια, Pg για τις εγκύους κλπ.

8 Μάλλον αναφέρεται στο Sprinfield της Πολιτείας Massachussets, πόλη με πολύ ισχυρή ελληνική παροικία.

16


… όπου πιάνει την πρώτη του δουλειά Τέλος κάποιος φίλος μου με έβαλε να εργάζομαι εις ένα

βαμβακόμυλο με 1 δολάριον την ημέραν. Επήγαινα μισή ώρα με το τραμ εις το κατάστημα έξω από

την πόλιν, όπου ήρχοντο τα αμερικανόπαιδα και με ερωτούσαν τι φυλή είμαι και πότε ήλθα και το όνομά μου και άλλα πολλά, αλλά εγώ μην γνωρίζων την αγγλικήν [δεν τους απαντούσα], άρχισαν τέλος πάντων να με περιπαίζουν κάθε εκάστην. Τέλος ηναγκάσθην και εκτύπησα κανά δυο ένα ξύλο, όπου έκαμαν παράπονα του Μπόση9 και με έδιωξε από την εργασίαν.

Πιάνω και εγώ το τραμ να υπάγω πάλιν εις το σπίτι που έμενα μόνος μου, αλλά δεν εκατάλαβα το μέρος όπου έπρεπε να εβγώ, και κατόπιν εννόησα ότι επέρασα από εκεί, και πηδώ από το τραμ, όπου έπεσα κάτω και εκτύπησα το κεφάλι μου γερά.

Τότε ήρχισα να κλαίω «ω δυστυχία τι τύχη με περιμένει εις τον ξένον κόσμον». Τη στιγμή δε ταύτην με πλησιάζει χωρο-φύλαξ και με ερωτούσε Αγγλιστί τι έπαθα που είδε το κεφάλι μου όλο αίματα, και πάλιν δεν ήξευρα πώς να συνεννοηθώ. Εκατάλαβα δε ότι μου έλεγε δια σύστασιν και είχα σύστασιν μαζί μου και του την έδωσα, όπου με επήρε και με επήγε πρώ-τον εις ένα φαρμακείον και μου έπλυναν την πληγήν και κατό-πιν με επήγε εις το σπίτι.

9 Μπόσης: το αφεντικό. Εκ του αγγλικού “Boss”.

17


… όπου πέφτει θύμα λωποδυτών Τέλος μετ’ ολίγον καιρόν έπιασα εργασίαν εις ένα λού-

στρον Τσίτικο10 με 20 δολάρια τον μήνα και τα έξοδά μου, ό-που μίαν βραδιά εξήλθα εις περίπατον μόνος μου εις μίαν Γέ-φυραν και εδιασκέδαζον με τα παπόργια όπου διήρχοντο απ’ εκεί.

Αίφνης έρχονται δύο λωποδύτες και με ερωτούν τι ώρα εί-ναι. Ήρχισα δε ολίγον κατ’ ολίγον να συνεννοούμαι τι. Τότε, δια να φερθώ και εγώ ευγενής, έβγαλα το ωρολόγιόν μου να τους ειπώ. Τότε ο ένας το αρπάζει ο δε άλλος μου δίδει μια γροθιά, όπου σκοτίσθη το κεφάλι μου. Βάζω τας φωνάς, άλλα Αγγλικά και άλλα Ελληνικά, αλλά ως ότου να έλθη χωροφύλαξ έγιναν άφαντοι. Είπα δε μονάχος μου «δυστυχή Χρήστο θα εί-ναι αυτά αρχή ωδινών. Τι μέλει να διέλθω ακόμη;»

10 Τσίτικο: μάλλον το όνομα του λούστρου.

18


… όπου δουλεύει, (ξανα)ερωτεύεται και κυνηγιέται Κατά τον Μάρτιον το 1907 απεφάσισα να υπάγω εις Σιδη-

ροδρομικήν γραμμήν με άλλους πατριώτας, όπου μας στέλ-νουν έξω εις την Όμαχα, Νεμπράσκα, 3 ημερόνυχτα με το τρέ-νο. Ηργάσθην όλον το καλοκαίρι με 1,50 την ημέραν, όπου έκαμα ολίγα χρήματα.

Αλλά πλησίον εκεί ήτο ένα σπίτι Ρώσοι την καταγωγήν και είχε δύο κορασίδες, όπου επήγαινα κάθε ημέραν και έπαιρνα γάλα και αυγά, όπου δεν ήργησα δε να τα φκιάσω με την μι-κρότερην. Επήρα ένα βιβλίον δήθεν δια να με μαθαίνει αγγλικά και έτσι τα εψήσαμε, όπου τα επέρασα ωραία.

Μετά λοιπόν κατά Νοέμβριον του 1907 μας επήρε ο χει-μώνας, όπου εις την Αμερικήν τον χειμώνα είναι πάρα πολύ ανυπόφορτον το ψύχος.

Εμαζεύθημεν ως τρεις χιλιάδες Έλληνες εις την Όμαχα να ιδούμε τι θα απογίνει, διότι έγινε και απεργία αυτήν την επο-χήν και δεν υπήρχαν εργασίες.

Αλλά οι Έλληνες ήρχισαν μέσα εις την πόλιν και έκαμναν πάν είδος ατιμία. Ένας Μασουρίδης εκ Μεσσηνίας επρόσβαλε το παιδί του Αστυνόμου όπου ένας άλλος Έλλην τον επρόδωσε εις τον Αστυνόμον όπου εφύλαξε ο Αστυνόμος και του δίδει δύο μπιστολιές και τον έριψε χάμω. Αλλά μόλις επλησίασε να ιδεί αυτόν όν εφονεύθη, του δίδη και ο Μασουρίδης μια μπι-στολιά του Αστυνόμου, κάτω και αυτός νεκρός, όπου μας εμί-σησαν όλους εκεί.

19


Τέλος, την άλλην ημέραν εμαζεύθηκαν όλη η Πολιτεία, περίπου 100 χιλιάδες πολίται, όπου ήρχισε η διαδήλωσις: εκ-διωγμός, ξυλοκόπημα και λεηλασία. Όπου μας ήρχισαν σαν τα γίδια και μας επρογκάγανε όπου και ανεκάλυπταν έλληνας, όπου εφεύγαμε σαν τουφεκισμένοι λαγοί εις τα βουνά.

20


… όπου ταξιδεύει λαθραίος με τρένο Τέλος, υπήρχον κάτι πατριώτες μου 300 μίλια μακράν εις

Μοσκόκι Οκλαχόμα11 -ήτο Φεβρουάριος του 1908- και μου έγραψαν να υπάγω εκεί να εύρω εργασίαν. Εγώ δε δια να μην πληρώσω εισιτήριον εμβήκα εις ένα φορτηγόν τρένον και είχα πάρει και ένα χάρτην και έβλεπα και εβάδιζα κατά πού έπρεπε να σταματήσω.

Αλλά σχεδόν εις το ήμισυ του δρόμου έρχονται και άλλοι δύο λωποδύτες εις αυτό το βαγόνι και αυτοί να βαδίσουν λα-θραίοι, όπου εμβήκαν και αυτοί μέσα12. Αλλά ήρχισαν να μου κάμνουν έρευναν δια χρήματα, όπου τα έχασα, διότι είχα 600 δολάρια μαζί μου, αλλά η σωτηρία μου [ήτο] όπου τα είχα δέ-σει με μίαν λουρίδα εις το γόνα μου και είχα μόνον 15 δολάρια εις την τσέπην μου. Όπου μου τα επήραν και μου έδωσαν πίσω

11 Muskogee, Oklahoma. 12 Η λαθρεπιβίβαση στα μεγάλα φορτηγά τραίνα που διέσχιζαν τις

ΗΠΑ ήταν ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στις ΗΠΑ. Οι λαθρεπιβάτες αυτοί αποκαλούνταν «Hobos», όρος που προέρχεται από τις λέξεις «Hop (a train)», δηλ. «πηδάω σ’ ένα τρένο» και «boy», αγόρι. Το φαινόμενο αυτό γεννήθηκε κυρίως μετά τη λήξη του Αμερικανικού Εμφυλίου (1865), όταν και χιλιάδες άνεργοι νεαροί όργωναν τις ΗΠΑ για να βρουν δουλιά. Αυτοί που δεν έψαχναν για δουλιά αλλά απλά περιφέρονταν από εδώ κι εκεί, α-ποκαλούνταν «Bums». Την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης οι σιδηροδρομι-κές εταιρίες άρχισαν να προσλαμβάνουν σεκιουριτάδες («Bulls») οι οποίοι περιφέρονταν στα βαγόνια και αν εντόπιζαν λαθρεπιβάτες τους πετούσαν επί τόπου έξω από το τραίνο, ακόμα και αν αυτό κινείτο με ταχύτητα άνω των 40 μιλίων (60 χλμ) την ώρα!

21


2 δολάρια από τα 15 χωρίς να καταλάβουν ότι είχα και άλλα, αλλιώτικα πήγαινα χαϊμένος.

Εις τον άλλον λοιπόν σταθμόν εβγήκαν αυτοί. Εγώ εβάδι-ζα ακόμη, αλλά πριν φθάσω εις την εις την πόλιν όπου ήθελα να εβγώ, έκαμε διακλάδωσιν το τρένο, όπου ήλθε ο επιστάτης να σφραγίσει και αυτό το βαγόνι [και] να το διακλαδόσει, αλλά με ευρήκε μέσα. Με πιάνει με ένα φύλακα και με πάει εις την αστυνομίαν όπου με ανέκρινε ο Αστυνόμος, διότι με επέρασαν για λωποδύτην. Του είπα τέλος ότι δεν είχα χρήματα και δια αυτό εμπήκα λαθραίος. Με ερεύνησαν και αυτοί, και αφού δεν μου ευρήκαν χρήματα, με απόλυσαν.

Τέλος από εκεί έβγαλα εισιτήριον και επήγα εις τους πα-τριώτας μου.

22


… όπου τον προσλαμβάνουν για απεργοσπάστη, αλ-λά καταλήγει στη φυλακή

Εκεί δε επήγαμε 6 εις μίαν εργασίαν κατά τον Μάιον μήνα

όπου την είχαν απεργήσει 6 άλλοι από αυτό το χωργιό όπου επήγαμε και την επήραμε εμείς και εργαζόμεθα εφθηνότερα.

Τότε αυτοί μας εμίσησαν και έρχονται ένα βράδυ και μας βάζουν με ταις πέτραις εις ένα σπιτάκι όπου εμέναμε. Τότε και ημείς απελπίσθημεν. Είχαμε οι δύο μπιστόλια τους βάζουμε στο τουφεκίδι και τους κλείσαμε μέσα στο σταθμό, όπου αμέσως αυτοί ετελεφώνησαν απάνω εις το χωργιό ψέματα ότι πρόκει-ται να τους φονεύσομε.

Δεν περνάν 5 λεπτά της ώρας, έφθασαν οι συγγενείς και οι φίλοι των με ξύλα και με τουφέκια να μας ξεκάμουν, και θα μας εξολόθρευαν εάν δεν ετύχαινε να μας υπερασπισθή ένας πα-ντοπώλης του χωριού καθ’ ότι τον εγνωρίσαμε.

Αλλά κατά νόμον μας ερεύνησαν και εις όποιον εύρισκον μπιστόλια και μαχαίρια θελα μας δικάσουν. Όπου ήλθε ένας χονδρός πολυσήμαντος χωροφύλαξ και με έπιασε και εμένα και τον άλλον, [όπου τον] είχον πιάσει πρώτα, όπου εγώ δεν τον είχα ιδή.

Με παίρνει λοιπόν τραβόντα από τον γιακά, η ώρα 12 την νύχτα, και με εβάδιζε επάνω. Υπέθεσα και εγώ ότι εις την φυ-λακήν θα με πάει, αλλά τι φυλακή ήτο 10 λεπτά έξω από το χωργιό; Δεν είπα τίποτε όταν με εβάδιζε εις το χωργιό, αλλά μόλις με επέρασε από το χωργιό εις ένα δάσος εις το σκότος, τα έχασα. Υπέθεσα ότι με πάει να με φονεύσει εις το δάσος.

23


Την γλώσσαν δεν ήξευρα να συνεννοηθώ καλά, αφού εκ προ-τέρον13 του είπα μερικά να με αφήσει διότι εμείς δεν εφταίγαμε, αλλά τίποτα άλλο [παρά] βρισιές μου έλεγε.

Τότε απελπίσθην. Λέγω «ήτο η τύχη μου να με φάνε τα ξέ-να χώματα». Αναγκάσθην να προκαταβάλω14 όλα τα εγκλήμα-τα, μήπως μου εχάριζε την ζωήν. Όπου εν τω μεταξύ ηθέλησα να βρίσω αυτούς όπου μας εκτύπησαν στο σπίτι, αλλά τη βρι-σιά δεν ημπόρεσα να την ειπώ να εννοηθή δια αυτούς, αλλά επήγαινε δια αυτόν όπου με εβάσταζε. Τότε βγάζει ένα κλοπι15 και μου δίδει μία δύο μες στα σαγόνια, όπου εσπίθησαν τα μά-τια μου και έπεσα χάμω.

Τέλος με έσουρε πάλιν τραβόντα. Έξαφνα πάρα πέρα βλέ-πω ένα σπίτι. Εννόησα16 ότι ήτο φυλακή. Με έκλεισε μέσα λέ-γοντας «γκο χέτ γκα τέμ γκρέκ17» και έφυγε.

Τότε ο δυστυχής έκλαψα πικρώς. Τα είχα με την τύχην μου όπου με εγκατέλειψεν:

«Αχ τύχη μου ακατάστατη, τύχη κατηραμένη / εις όλον τον κόσμο ευτυχή σε εμένα πικραμένη / Αχ πουλάκι μου πού πας ψηλά / χαμήλωσε λιγάκι να σου δώσω μια πικρή γραφή / να δώστε στους δικούς μου / που είμαι φυλακή»

13 «εκ προτέρων»: εννοεί «πρωτύτερα» 14 «Αναγκάσθην να προκαταβάλω»: εννοεί «αποφάσισα να ομολογή-

σω» 15 «Κλόπι»: εννοεί κλομπ 16 «Εννόησα»: εννοεί «Κατάλαβα» 17 «γκο χετ γκα τεμ γκρεκ»: Ίσως «Go to hell god damn’ Greek», «Τρά-

βα στο διάολο αναθεματισμένε Έλληνα» ή «Go there god damn’ Greek», «Τράβα εκεί αναθεματισμένε Έλληνα».

24


Έμεινα εις την φυλακήν 4 ημέρας έως ότου οι σύντροφοί μου ειδοποίησαν ένα διερμηνέα, όπου ήλθε και έγινε δικαστή-ριον και με εδίκασαν 100 δολάρια όπου και με απόλυσαν.

25


… όπου κάνει γλυκές επενδύσεις Απ’ εκεί δε έρχομαι εις το Κάνσας Σίτυ, Μιζούρι, και έπια-

σα εργασίαν εις ένα σφαγείον με ένα 2,00 δολάρια την ημέ-ραν18. Ηργάσθην έως τον χινόπωρον του 1908. Κατόπιν εσχό-λασαν αι εργασίες ένεκα του χειμώνος και έμεινα άνεργος όλον τον χειμώνα έως τον Μάρτιον του 1909.

Εξόδευσα πολλά χρήματα εκεί μέσα. Επί τέλους απεφάσισα και δίδω 120 δολάρια και παίρνω καροτσίνι και επωλούσα διά-φορα φρούτα και γλυκά εις τους δρόμους.

Εκεί δε εις ένα κατάστημα καθ’ εκάστην όταν επερνούσα ήτο μια τηλεφωνήτρια, όπου έπαιρνε καθ’ ημέρα φρούτα και γλυκίσματα, αλλά ήτο τόσον εύγλωτος και πεταχτή όπου δεν άργησε να μας κολλήσουν ερωτοχτυπήματα.

Αλλά από τότε αι εργασίες μου ήρχισαν να μπατέρνουν, διότι αγαπούσα και τας διασκεδάσεις.

Τέλος, μίαν ημέραν ηθέλησε να μου κάμη τραπέζι εις το σπίτι της όπου είχε πολλά φαγητά, μαζί δε και βατράχους φρι-κασέ. Εγώ δε δεν αντελήφθην αυτό το φαγητόν και το έφαγα, διότι μου εφάνη πολύ νόστιμον και την ερώτησα τι φαγητό ήτο. Τότε μου είπε ότι είναι βάτραχοι. «Αχ», είπα «και μη χει-ρότερα! Τι έχει να διέλθει το κεφάλι».

18 Δεν είναι λάθος η διατύπωση του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου: Στις ΗΠΑ κυκλοφορούσε ευρέως -ειδικά πριν το 1929- ένα χαρτονόμισμα αξίας 2,00 δολαρίων.

26


... όπου Καλαβρυτινοί πλακώνονται με Μεσσήνιους Τέλος, αι εργασίες μου εμπάταραν και ηναγκάσθην και το

επούλησα [το καροτσίνι] και έφυγα παντελώς απ’ εκεί και επή-γα εις το Λύνγγον Νεμπράσκα19 με 25 πατριώτες Καλαβρυτι-νούς και 30 Μεσσήνιοι να εργασθούμε εις την γραμμήν με 1,60 την ημέραν.

Όπου μας λέγη ο Μπόσης ότι όλοι ομού θα εκλέξουμε έναν να ομιλεί την αγγλικήν καλά ως διερμηνέα. Τότε οι Καλαβρυ-τινοί εκλέξαμε ιδικόν μας, και οι Μεσσήνιοι ήθελαν ιδικόν τους.

Προήλθε σύγχησις και εβρισθήκαμε, όπου αρχίσαμε πρώ-τον τας γροθιές κατόπιν με ξύλα, με πέτρες, όπου εμαχόμεθα περίπου από μισή ώραν, όπου ετραυματίσθηκαν πολλοί εκατέ-ρωθεν. Τέλος ενικήσαμεν τους Μεσσηνίους και έφυγαν και ε-μείναμε εμείς και εργασθήκαμε όλον το καλοκαίρι έως τον Δε-κέμβριον του 1909. Έγινε σχεδόν μάχη, σαν Τούρκοι με Έλλη-νες στο Σαραντάπορο20! Αφού εβγήκαν άλλοι πολίται και ε-θαύμασαν τα γεγονότα, ενώ μας έλεγαν να μας δώσουν 1.000 δολάρια να ξαναπαίξουμε άλλην μια φορά αυτήν την μάχην!

Από εκεί κατόπιν εσχόλασε η εργασία και πότε εύρισκα εργασία μια εβδομάδα, πότε ένα μήνα, πότε εκαθόμουν. Ήλθε το άλλο καλοκαίρι του 1910.

19 Λύνγγον: Lincoln, Nebraska

27


… όπου ο ένας μπελάς διαδέχεται τον άλλο Τέλος απ’ εκεί επήγαμε πάλιν έξω εις την γραμμήν. Εκεί δε

επηγαίναμε τας εορτάς και εδιασκεδάζαμε και εκολυμβάγαμε εις ένα ποταμόν, όπου επήγα και εγώ και εκολυμβούσα έως την άκρην αλλά με εγέλασε ένα βουθούκι21 και με εκύλησε μέσα και αν δεν με άρπαζε ένας κολυμβησθής, θελα πάω για ψάργια.

Επέρασε ολίγος καιρός. Επήγα να πλύνω τα ρούχα μου ε-πάνω σε κάτι τάβλες μεγάλες όπου τας είχαμε και γεφύρι στον ποταμόν. Ήλθε και ένας άλλος την στιγμήν να πλύνει και αυ-τός, διότι τα επλέναμε [και τα] εζυμώναμε22 μονάχοι μας. Τότε μου λέγει να φύγω να πλύνει αυτός πρώτα. Εγώ δεν έφευγα διότι ήμουν πρώτος. Αρπαχτήκαμε, μου δίδη μία με μια φανέλα αυτός, άλλην του δίνω εγώ με ένα σώβρακο μισοσαπουνισμέ-νο, όπου παρ’ ολίγον να πάμε και οι δύο κάτω στο βαθύ ποτάμι να πνιγούμε και οι δύο, διότι επέσαμε μέσα.

Τέλος κατά Σεπτέμβριον μας απόσπασαν εις ένα σέξιον23 5 άνδρες να εργασθούμε. Μόλις πρωτοεπήγαμε, μας δίνη την

20 Εννοεί τη μάχη του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου στις 9 Οχτώβρη του 1912.

21 «βουθούκι»: Άγνωστη λέξη, που ενδεχομένως θα σημαίνει «ρουφή-χτρα», «δίνη».

22 «εζυμώναμε»: εννοεί το πλύσιμο των ρούχων στο χέρι, του οποίου οι κινήσεις –ειδικά όταν γίνονται πάνω στις τάβλες- μοιάζουν με το ζύμωμα!

23 «σέξιον»: τομέας. Εκ του αγγλικού «section».

28


τριζίνα24 και μας επέδειξε να βαδίσουμε εις ένα χιλιόμετρον της γραμμής και να προσέχομε, διότι θα περάση το τρένο.

Εξεκινήσαμε και εμείς, αλλά πριν φθάσουμε εις το σημείον που μας όρισε, αφήσαμε την τριζίνα απάνω εις την γραμμήν και εκυνηγήσαμε λαγούς με ταις πέτραις, διότι ήσαν πλήθος μέσα στα χόρτα. Έξαφνα φτάνει το τρένο και προτού προφθά-σομε να την βγάλομε μας την επέταξε μισό μίλι έξω. Δεν μας άφησε μήτε φαΐ, μήτε εργαλεία. Τέλος θύμωσε ο Μπόσης, μας έδιωξε. Εγνώρισα τέλος πολύν καιρόν χωρίς εργασίαν απ’ εκεί πάνω.

Μια εργασία [που έκανα ήτο] εις τον πάγο τον χειμώνα, όπου ήτο μία λίμνη πολύ μεγάλη και επάγωνε ένα μέτρο το νερό και εργαζόμουν με πολλούς ακόμη, όπου το εχάραζαν οι μετρητάδες και τα εβαράγαμε με τους λοστούς και τα κάναμε τεμάχια. Καθώς εβάραγαν άλλοι πάρα πέρα, κόβεται πολύ με-γάλο κομμάτι και έπλεε επάνω εις την λίμνην, όπου ετύχαμε 3 απάνω σε αυτό το κομμάτι. Και καθώς εφύσαε, μας επήγε μέσα στη μέση [εις] την λίμνην. Επέσαμε δίπλα [δίπλα] επάνω στο κομμάτι, διότι εκινδυνεύσαμε να τουμπάρουμε με το κομμάτι μέσα, έως ότου επρόφθασε η βάρκα και μας έβγαλε έξω.

24 «τριζίνα»: η ντρεζίνα, το ελαφρύ όχημα που κινείται με τη δύναμη των επιβατών του πάνω σε σιδηροδρομικές γραμμές. Εκ του Draisine (αγ-γλ. και γερ.) ή Draisienne (γαλλ.) , από το όνομα του γερμανού εφευρέτη του οχήματος αυτού Karl Drais.

29


… όπου παραλίγο να σκοτωθεί σε εργατικό ατύχημα Έφυγα και απ’ εκεί, διότι υπήρχε φόβος, δεν έβρισκα εργα-

σίαν. Πηγαίνω στο Σαν Τρίζο25, Μιζούρι, και πιάνω μια εργα-σίαν εις μίαν αλεβέτα26, όπου επέρναγε με ‘λεκτρισμό το απέ-ναντι μέρος ενός ποταμού, και την εφορτώναμε άμμο και ση-κώνετο επάνω και το εφέρναμε [εις] το άλλο μέρος και το α-δειάζαμε.

Επέρασαν πολλές ημέρας, μίαν δε ημέραν, μόλις την εφορ-τώσαμε και έμπη απάνω, έσπασε ο ‘λεκτρισμός και πέφτει κάτω η αλεβέτα σε 5 ανθρώπους, όπου ένας εφονεύθη και ένας έ-σπασε το χέρι του και άλλοι εκτυπήσαμε σοβαρά. Εκάθησα και εγώ στο Νοσοκομείον 10 ημέρας, πληγωμένος το ποδάρι μου, όπου μας εθεράπευσον και μας επλήρωσαν και τα ημεροδού-λια.

25 «Σαν Τρίζο»: Δεν μπόρεσα να βρω πόλη με αυτά τα στοιχεία. Κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για μια από τις δεκάδες πόλεις-φαντάσματα του Μιζούρι (και χιλιάδες των ΗΠΑ). Οι πόλεις αυτές δημιουργούνταν σχεδόν μέσα σε μια νύχτα είτε από τις κατασκευαστικές εταιρίες για να στεγάσουν τους εργάτες που δούλευαν στις σιδηροδρομικές γραμμές, είτε από τις εταιρίες που εκμεταλλεύονταν τα ορυχεία. Μόλις ολοκληρώνονταν οι εργασίες σε εκείνα τα μέρη, και αν δεν υπήρχε κάποιος άλλος λόγος για να συνεχίσουν να υπάρχουν αυτές οι πόλεις (π.χ. να χρησιμεύον σαν ενδιά-μεσοι σταθμοί σε μακρινά ταξίδια), οι κάτοικοί τους τις εγκατέλειπαν.

26 Αλεβέτα: Πλατφόρμα, αναβατόριο. Εκ του αγγλικού elevator.

30


… όπου ξαναμπλέκει με γλύκες και δε στεριώνει πουθενά

Τότε δε έφυγα και από εκεί και πηγαίνω στο Άτσησον27 και

πιάνω εργασία σε ένα Κατάστημα χονδρικού εμπορίου, όπου εισάγει και εξαγάγει όλα τα είδη φρούτων και προϊόντων, όπου επέρναγαν όλα τα φρούτα από τα χέργια μου.

Ηργάσθην πολύν καιρόν με 15 δολάρια την εβδομάδα κα-τά το 1911, αλλά το απέναντι μέρος πολύ πλησίον ήτο και ένα γλυκαντσιτίκ28 όπου ηργάζοντο χιλιάδες κορίτσια. Πολλάκις αυταί μου επετούσαν γλυκά και εγώ τους επετούσα φρούτα, όπου μας επρόδωσε ένας εργάτης και με έδιωξαν.

Απ’ εκεί πιάνω εργασία εις ένα σιδεράδικο όπου επέταγα παλισίδερα μέσα στους φούρνους αλλά εκάηκα από ταις φω-τιές και φεύγω και απ’ κεί.

Και πιάνω εργασίαν εις ένα μύλον όπου εφόρτωνα τσου-βάλια εις τα βαγόνια αλλά ήτο βαργιά εργασία και κατόπιν από καιρόν έφυγα.

Τέλος παγαίνω εις ένα δρόμον αμαξητόν να εργασθώ με άλλους πολλούς, όπου τα εκατάφερα με τον Μπόσην και με έκαμε διερμηνέα, καθ’ ότι έμαθα και εσυνεννογούμην καλά.

27 Hutchinson, Kansas. 28 «γλυκαντσιτίκ»: Εργοστάσιο (ή βιοτεχνία) ζαχαροπλαστικής.

31


… όπου αποφασίζει να στεριώσει στο Τσικάγον Κατόπιν, όπου ετέλειωσε η εργασία κατά τον χινόπωρον

το 1911 απεφάσισα να υπάγω εις το Τσικάγον, μεγάλη και πο-λυτελεστάτη πόλις, πλέον από 3 εκατομμύρια πληθυσμού, να διέλθω τον χειμώνα.

Επειδή πολλά είχα υποστεί πότε με την μίαν εργασίαν και πότε με την άλλην, απεφάσισα να υπάγω να μάθω Μπαρμπέ-ρης και στέλνω και το εισιτήριον του αδελφού μου Σωτήρη να έλθη εις Αμερικήν να κάμω κανά μαγαζάκι με την πρόθεσιν να μην ξανά έλθω εις την Ελλάδα.

Όπου και έμαθα μπαρμπέρης και εργαζόμουν έξω και ε-φρόντιζα και είχα δε και μέρος δια μαγαζί.

Αλλά εν τω μεταξύ «άλλα Άνθρωπος γυρεύει και άλλα ο Θεός κελεύει». Ήλθε ο αδελφός μου έως την Νέαν Υόρκην και τον εγύρισαν πίσω, χωρίς εγώ να ξεύρω τίποτε, όπου εματαιώ-θη το σχέδιόν μου επί του παρόντος.

32


… όπου τον καλεί το πατριωτικό καθήκον και επα-ναπατρίζεται

Σεπτέμβριος το 1912 Εν τω μεταξύ δε αυτήν την εποχήν η Ελλάς έκαμε Συμμα-

χίαν με την Σερβίαν και Βουλγαρίαν και εκήρυξε τον Πόλεμον κατά της Τουρκίας, όπου εγίνοντο καθ’ εκάστην συλλαλητήρια και δια τηλεγραφημάτων εκαλούσαν τους Έλληνας προς απε-λευθέρωσιν της Πατρίδος.

Τότε δε και εγώ εσυνεκινήθην διότι έτρεφα και μίσος κατά των Τούρκων διότι είχα μελετήσει ιστορίας, όπου αμέσως απε-φάσισα να έλθω κάτω, όπου και πολλούς άλλους επαρακίνησα.

Όπου κατά 15 Οκτωμβρίου 1912 άφησα πλέον την γην της Αμερικής και αναχώρησα δια μέσον Παρισίων, έμεινα δε 4 η-μέρας εις την Μασσαλίαν και απ’ εκεί απεβιβάσθην εις τας Πά-τρας και εις την Αγαπητήν μου Πατρίδα.

Τότε δε έμεινα 10 ημέρας και είδον τους συγγενείς και φί-λους, αλλά τόσον άσχημος μου εφάνη ο κόσμος εις την Ελλά-δα, διότι εις την Αμερικήν έχουν πολύ ανωτέραν ανάπτυξιν.

Τότε δε επαρουσιάσθην εις την Στρατολογίαν και μας α-πέστειλαν εις την Θεσσαλονίκην.

33


… όπου στρατιώτης πάει στη Θεσσαλονίκη Αλλά πριν φθάσομε εις Θεσσαλονίκην επαρεδώθη η Θεσ-

σαλονίκη και δεν έλαβον μέρος εις την μάχην ταύτην, αλλά εμείναμε φρουρά εις την Πόλιν. Αδιήγητος είναι ο ενθουσια-σμός του λαού μετά την πτώσιν της πόλεως.

Θα αναφέρω ολίγα, καθώς επληροφορήθην από στρατιώ-τες πολεμιστάς. Κατά τας 20 Σεπτεμβρίου εις Ελασσόνα όπου με πρώτην ορμήν των Ελλήνων ετράπησαν εις φυγήν οι Τούρ-κοι και οχυρώθησαν εις τον Σαραντάπορον, όπου έγινε μεγάλη μάχη, όπου τέλος ενικήθησαν και απ’ εκεί αφήσαντες πλείστα πυροβόλα και απ’ εκεί πάλιν οι Τούρκοι οχυρώθησαν εις τα Γιαννιτσά, όπου εκεί έτρεμε ο τόπος από το κανόνι. Τέλος ενι-κήθηκαν και απ’ εκεί όπου ήλθον να δώσουν τελευταίαν άμυ-ναν εις Θεσσαλονίκην αλλά και εκεί μετά 3 ημερών μάχην α-πεφάσισαν οι Τούρκοι να παραδωθούν, καθώς δε και οι Σέρβοι είχον κυριεύσει πολλά μέρη καθώς και το Μοναστήρι.

Αλλά και οι Βούλγαροι είχον κατεβή στην Τσουμαγιά29 και 55 χιλιάδες στρατού με Στρατηγόν τον Ιβάνωφ εβάδιζον και αυτοί δια την Θεσσαλονίκην. Αλλά πριν φθάσουν αυτοί, την είχον κυριεύσει οι Έλληνες. Έπιασαν 50 χιλιάδες αιχμαλώτους Τούρκους και απερίγραπτα είναι τα λάφυρα και τα πυροβόλα που περιήλθον εις χείρας των Ελλήνων.

Μετά δύο ημερών έφθασε και ο Βουλγαρικός Στρατός με 40 χιλιάδες Στρατού και εζήτησε το ήμισυ της πόλεως. Τότε

29 Τσουμαγιά: εννοεί την Κάτω Τσουμαγιά, τη σημερινή Ηράκλεια Σερρών.

34


δια να μην γίνει φασαρία με τούτους, ο Κωνσταντίνος τους άφησε να εισέλθουν και αυτοί, αλλά αυτοί εκατέλαβον τα κυ-ριότερα κτίρια, Νοσοκομεία, Αστυνομία, Εκκλησία και λοιπά, όπου αμέσως ήρχισε το μίσος των Ελλήνων κατά αυτών. Έθε-σαν Νόμους Βουλγαρικούς και άλλα πολλά έπραττον.

Τότε ο Κωνσταντίνος με τρόπον τους εξηπάτησε και τους έστειλε εις την Ξάνθην, καθ’ ότι αυτά τα μέρη δεν είχον κατα-ληφθεί και έμενον μόνον 10 χιλιάδες Βούλγαροι προς φρούρη-σιν της πόλεως και ησυχάσαμε ολίγον.

Αλλά ακόμη το Μπιζάνι δεν είχεν κυριευθεί. 5 μήνες το επουλιορκούσαν και δεν ηδύναντο να το κυριεύσουν, καθ’ ότι ήτο απόρθητον το μέρος αυτό. Τότε ο Κωνσταντίνος επήρε ακόμη Στρατόν και έκαμε νέα στρατηγήματα, όπου τέλος έ-δωσε γενικήν έφοδον στας 12 η ώρα την νύχτα. Τότε απερί-γραπτον ήτο το τι εγίνετο. Άναψε και εκαίγετο το βουνό ως αστραπή. Τέλος επαρεδώθη και αυτό, όπου έπιασαν 35 χιλιά-δες αιχμαλώτους, όπου εισήλθον εις τα παινεμένα Γιάννινα, στου Αλή Πασά τα Σαράγια.

Όπου τότε οι Ηπειρώται εβγήκαν να υποδεχθούν τον Ελ-ληνικόν Στρατόν τραγουδώντας:

«Τα πή- μορέ τα πήραμε τα Γιάννινα / Τα πήραμε τα Γιάν-νινα και τη Μακεδονία / Τούρκος πλέον δεν έμεινε / Φύγαν για την Ασία»

Αλλά ο πόλεμος ακόμη εξακουλουθεί τώρα εις την θάλασ-σαν. Τα πολεμικά μας καθ’ ημερινώς κάμνουν ναυμαχίας με τον τουρκικόν Στόλον, όπου ο Αβέρωφ εθριάμβευσε με τα άλ-λα πλοία, εκατασύντριψαν τον Τουρκικόν και ακόμη δεν υπο-κύπτουν. Τότε αι Δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία επεμβή-

35


καν και έγινε κάποια Σύμβαση όπου έπαψε ο Τουρκικός Πόλε-μος και επεριμέναμε την αποστράτευσιν30.

30 Ο Ά Βαλκανικός Πόλεμος έληξε επίσημα με τη Συνθήκη του Λονδί-νου στις 30/5/1913.

36


… όπου αρχίζει ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος Κατά τον Μάιον 1913. Οι Βούλγαροι είχον καταλάβει το Ανατολικόν μέρος της

Μακεδονίας εκείθεν της Θεσσαλονίκης και οι Σέρβοι το Βό-ρειον μέρος εκείθεν του Μοναστηρίου.

Και εμέναμε τρώγωντες και πίνοντες και διασκεδάζοντες, περιμένοντες να υπογραφθεί Ειρήνη.

Αλλά τι συμβαίνει: Οι Βούλγαροι ήθελον και αυτοί να πε-ριέλθει η Θεσσαλονίκη και εκείθεν η Μακεδονία εις αυτούς και ήρχισαν να διεγείρουν τον κόσμον, Έλληνας και Τούρκους, να γίνουν Βούλγαροι, όπου έκαναν πλείστας ατιμίας.

Κατά τον Ιούνιον του 1913 εκήρυξαν τον πόλεμον κατά της Ελλάδος. Πρώτον ήρχισε επανάστασις μέσα στην Θεσσα-λονίκην, όπου άναψε η πολιτεία από τας οβίδας και κατόπιν εις το Κιλκίς, όπου είχον συνάξει οι Βούλγαροι τας μεγαλυτέρας των δυνάμεις. Το τι έγινεν εις την μάχην αυτήν, «κλάψε μάνα κλάψε με / και από υγιό σου ξέγραψέ με».

Με μεγάλο πείσμα και τα δύο μέρη για να κερδίσουν, αλλά έδωσε ο Θεός και τους ενικήσαμε, αλλά εφονεύθησαν 17 χιλιά-δες Έλληνες και 24 χιλιάδες ετραυματίσθησαν.

Τέλος, υποχωρούντες οι Βούλγαροι δεν αφήναν λιθάρι απάνω στο άλλο, έκαιον τας πόλεις και τα χωργιά.

Απορώ Μακεδονία πώς βαστάς υπομονή για να βλέπεις τα παιδιά σου ημέρα νύχτα στην σφαγή τους.

37


Αλλά το ήμισυ του Στρατού των Βουλγάρων επέρασε τον ποταμόν Στρυμώνα και εβάδισε εις τας Σέρρας.

Ελεηλάτησαν την πόλιν, έσφαξαν όσους ημπόρεσαν, επή-ραν τα καλύτερα κορίτσια και οχυρώθηκαν επάνω στα βουνά.

Οι άλλοι οχυρώθηκαν εις Δεμίρ Ισάρ31, απόκρυμνα μέρη και οχυρά, και 30 χιλιάδες εξεκίνησαν από την Καβάλα την ακροθαλασιά να μας κυκλώσουν.

Είχαν τόσο μεγάλην πεποίθησιν στο Δεμίρ Ισάρ [ότι] θα μας έπιαναν αιχμαλώτους, που είχον ένα βαγόνι κουδούνια για να μας κρεμάσουν να μας πάνε στην Βουλγαρία και ένα μεγα-λύτερο για τον Κωνσταντίνον. Πριν δε αρχίσει ο πόλεμος μας εφόνευσαν τον Βασιλέα Γεώργιον μέσα στην Θεσσαλονίκη32 και τότε άρχισε ο πόλεμος.

31 Δεμίρ Ισάρ: το σημερινό Σιδηρόκαστρο Σερρών. 32 Ο Γεώργιος ο Α΄ δολοφονήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1913 από κά-

ποιον Αλέξανδρο Σχινά, αναρχικό κατά δήλωσή του, για άγνωστους λό-γους. Αμέσως διαδόθηκε ότι τον σκότωσαν οι Βούλγαροι ή οι Τούρκοι, ενώ σήμερα η επικρατούσα άποψη είναι ότι η εκτέλεσή του εξυπηρετούσε τα γερμανικά συμφέροντα στην περιοχή.

38


… όπου μπαρουτοκαπνίζεται Τότε η ιδική μας Μεραρχία εβάδισε δεξιά για την Καβάλα,

όπου εσυνεπλάκημεν με τους Βουλγάρους από το πρωί έως τας 5 η ώρα. Άναψαν τα όπλα μας, μήτε νερό δεν ήπιαμε κάτω από τον ήλιο, αλλά δεν ηδυνήθημεν να σταθούμε πλέον διότι είμε-θα μόνον 12 χιλιάδες εμείς και αυτοί ήσαν πλέον των 30 χιλιά-δων, όπου το Σύνταγμα το ιδικόν το 19ο παρ’ ολίγον να αιχ-μαλωτισθούμε. Μας εκύκλωσαν 100 μέτρα και ηναγγάσθημεν δια να μην αιχμαλωτισθούμε [και] εκάμαμε έφοδον και όποιος μείνει, όπου μας έρεψαν: [από] 3 χιλ. εμείναμε 550, όπου επι-σθοχωρήσαμε εις τον Ποταμόν εις το Τσάηζ και οχυρωθήκαμε.

«Χαρά σε εκείνονε τον νιό που την ζωήν ψηφάη / που για πατρίδα και Σταυρό στα όρη πολεμάει.»

Κρίσιμος ήτο η στιγμή δια τους Έλληνας, διότι τα μέρη αυ-τά ήσαν πολύ οχυρά [και] δεν είχαμε και πολύν στρατόν να τους βγάλουμε.

Τότε ο Βενιζέλος, μέγας άνθρωπος και αυτός δια την Ελ-λάδα, κλείνει Συμμαχίαν με την Σερβίαν, όπου τους άρχισαν και οι Σέρβοι από την Δοϊράνην. Τότε ηναγκάσθησαν οι Βούλ-γαροι να αποκόψουν στρατεύματα από το Μέτωπον αυτό κα-τά των Σέρβων.

Τότε τους επετεθήκαμε με πείσμα καθ’ όλα τα σημεία, αλ-λά μόνον η ιδική μας Μεραρχία τους εξετόπισε από Δράμα, Σέρρας. Τους επήγαμε επάνω έως το Νευροκόπι. Μετ’ ολίγας ημέρας δε το ευζωνικόν μας τους εξετόπισε μερικά μέρη στο Δεμίρ Ισάρ, όπου έκαναν γενικήν επίθεσιν και τους εξετόπισαν

39


και απ’ εκεί με μεγάλην μάχην. Έπεσαν πολλοί Στρατοί και τό-τε απερίγραπτα λάφυρα άφησαν οι Βούλγαροι.

Τότε οι Βούλγαροι εκδιωχθέντες από Δεμίρ Ισάρ οχυρώ-θηκαν πάλιν στην Τσουμαγιά.

Η ιδική μας μεραρχία εβαστούσαμε άμυνα έως ότου προ-χωρήσαν και στα άλλα μέρη οι ιδικοί μας. Αλλά τι επάθαμεν μίαν νύχτα στας 12 η ώρα! Μας κάνουν γενικήν έφοδον οι Βούλγαροι με κουδούνια, με φωνάς και με χειροβομβίδες, όπου μας οπισθοχώρησαν από εκεί που ήμεθα. Αλλά την βραδιά του κάνουμε και εμείς επίθεσιν την νύχτα και τους εξετοπίσαμε και τους εβάλαμε στο κυνήγι νύχτα και ημέρα κατά σειρά τους ε-νικούσαμε, όπου εις το Νευροκόπι απερίγραπτα ήσαν τα λά-φυρα που επιάσαμε. Τους εφθάσαμε εις την Άνω Τσουμαγιά33 και εσταματήσαμε.

Εις το Νευροκόπι επιάσαμε χιλιάδες γυναικόπαιδα και γέ-ρους καθώς και ιδικά μας κορίτσια όπου τα είχαν αυτοί αιχμά-λωτα. Τότε πολλοί εξ ημών εκάμαμε γενικήν επίθεσιν εις τα Βουλγάρικα κορίτσια και πήραμε το αίμα μας πίσω.

Από εκεί πάλι έπρεπε να τους κυνηγήσουμε δια να ενω-θούμε με τα άλλα στρατεύματα εις την Άνω Τσιουμαγιάν, αλλά οι Βούλγαροι έλαβον ενίσχυσην και οχυρώθησαν γενναία, ό-που είχαμε 2 ημερόνυχτα μάχην και μας κυκλώνουν τα Μετα-γωγικά και μας τα επήραν τα τροφίματα, όπου με σιτάρι χλωρό επροσπαθούσαμε να συγκρατήσουμε την πείναν.

Τέλος την τρίτην ημέραν το πρωί τους ενικήσαμε και εφ-θάσαμε εις ένα μεγάλο χωργιό και ευρήκαμεν κάτι κότες και διάφορα άλλα. Εγώ με κάτι άλλους ανοίγουμε ένα σπίτι και

33 Άνω Τσουμαγιά: το σημερινό Μπλαγκόεβγκραντ της Βουλγαρίας.

40


ευρίσκουμε μια κάδη34 κερεμέζι35, όπου εδίσταξαν να το δοκι-μάσουμε διότι κάποιοι έλεγον ότι του έχουν [ρίξει] φαρμάκι.

Εγώ απελπισμένος από την πείνα [που με] είχε βαρέσει στο κόκκαλο, [όντας] 4 ημέρας νηστικός, απεφάσισα να του κάμω επίθεσιν και ό, τι θέλει ας ήτο, όπου και άρχισα να τρώγω. Τό-τε εξεσυνερίσθηκαν και οι άλλοι και αρχίσαμε σαν τα σκυλιά στο κορίτο36. Κουτάλια δεν είχαμε, με τις χούφτες μας την α-δειάσαμε την κάδη, όπου έπειτα από καμιά ώρα μας έκοψε αίμα από τούτο και λύσσα! Απ’ εκεί εις ένα μαγαζί βρίσκουμε ούζο, όπου εγίναμε στουπί από το μεθύσι και μας επέρασε το κόψιμο και αρχίσαμε τα γλέντια.

«Λεβεντιά καμαρωμένη μέσα στα βουνά στα δάση / Με γυμνό σπαθί προβάλει την Πατρίδα να δοξάσει»

Αλλά έξαφνα φωνάζει η σάλπιγγα συνάθροισιν. Μανθάνο-μεν ότι θα βαδίσουμε προς την Κάτω Τσουμαγιά διότι ενικήθη η 6η Μεραρχία και είναι κυκλωμένη να αιχμαλωτισθεί. «Αχ Παναϊά μου, βαστάτε ποδαράκια μου.»

Τέλος εκκινήσαμε στας 5 η ώρα το βράδυ με ένα σκότος σε κάτι παλιο δρόμους, [όπου] μας εγκρεμίσθηκαν τα μισά πυρο-βόλα μαζί με τα άλογα. Τέλος εφθάσαμε στας 8 η ώρα την άλ-λην ημέραν, αλλά δεν ελάβαμε μέρος στην μάχην, διότι είχε πάει και η Τρίτη Μεραρχία και τους ενίκησαν.

Αλλά άλλη τιμωρία πάλιν: Ελάβομεν διαταγήν να ξαναπά-με εις την Άνω Τσουμαγιά, διότι μας ένιωσαν οι Βούλγαροι και

34 κάδη: καρδάρα. 35 κερεμέζι: αλλιώς «οψιμοτύρι». Μαλακό άσπρο τυρί που προέρχεται

από το αλατισμένο πρόβειο γιαούρτι. 36 κορύτος: ποτίστρα.

41


βαδίζουν κοντά μας. Μας έφεραν μόνον από μιαν γαλέταν να φάμε και να κινήσουμε. Τι να ‘κανε αυτή [με] την πείνα που είχα; Πηγαίνω και εγώ εις σε κάτι χωράφια και μαζεύω φασο-λόφυλλα τρυφερά και βλασταράκια και τα νεροβράζω στην καραβάνα μου και έφαγα χωρίς αλάτι και λάδι και μου εφάνη-σαν καλύτερα από κρέας.

Τέλος εξεκινήσαμε, εφθάσαμε την άλλην ημέραν το πρωί. Εσυναντήσαμε την πρωτοφυλακήν των Βουλγάρων, τους εκυ-νηγήσαμε περίπου από μία ώρα, αλλά μόλις εφθάσαμε εις ένα ρεύμα, είχαν οχυρωθεί πολύς στρατός, όπου μας έβαλε με το πυροβολικόν, όπου μας ετάραξε.

Τέλος [μπήκαν στη μάχη] και όλα τα στρατεύματα. Είχε ανάψει ο τόπος και ημέρα και νύκτα. Ωσάν από μπουμπουνιτιό έτρεμε ο τόπος. «Φρίξον Ήλιε» τι εγίνετο!

3 ημέρας και νύχτες εμάχετο ο Στρατός και αποτέλεσμα δεν ημπορούσαμε να φέρομε.

Τέλος επεμβήκαν οι Δυνάμεις να μας συμβιβάσουν, όπου ακούμε στας 2 η ώρα ανακωχή, να κτυπούν αι Σάλπιγγες και αι ιδικαί μας και των Βουλγάρων, όπου ολίγον κάτι ολίγον έπαψε ο πόλεμος. Όπου εδοξάσαμε τον Θεόν, είπαμε ότι ετελείωσαν πλέον τα δεινά μας και οι τιμωρίες μας.

Τέλος ήλθαμε πάλιν εις Θεσσαλονίκην και απ’ εκεί απε-στρατεύθημεν κατά τον Δεκέμβριον. Διήρκησε δε ο Βαλκανι-κός Πόλεμος 14 μήνες.

42


… όπου επιστρέφει στο χωριό του για να νοικοκυ-ρευτεί

Τέλος ετρόμαξε όλη η Ευρώπη με τα κατορθώματά μας,

όπου όταν ερχόμεθα εις τα σπίτια μας, απερίγραπτος ήτο η υ-ποδοχή εις τας πόλεις και τα χωργιά: Αλλάλαζε ο κόσμος από τας ζητωκραυγάς, όπου τέλος μετά τόσων βασάνων και ταλαι-πωριών ήλθα σώος και αβλαβής εις το χωργιό μου, όπου είχα ξεγράψει την ζωήν μου, όπου ευχαριστώ και δοξάζω τον Θεόν όπου εγλύτωσα.

Έχων ηλικίαν μέχρι σήμερον 25 ετών, όπου θέλω γράψει όλον το μέλλον του βίου μου μέχρι τέλος θανάτου.

Τέλος ο χειμών επέρασε, ήλθε το καλοκαίρι, όπου επέρασε αυτός ο καιρός άλλος με γλέντια και χαρές εν τω μεταξύ δε έκαμα και έρωτας στα γερά με μίαν Δεσποινίδα όπου έλεγα έξω φτώχεια. Τέλος είχα και ολίγα χρήματα, απεφάσισα να κάμω ένα μαγαζάκι και να ψευτογυρίσω την ζωήν.

Αλλά προτού τελειώσω τον σκοπόν μου, κάτι εμάλωσα με τον πατέρα μου, όπου ηναγγάσθην και απεφάσισα πάλιν να φύγω δια την Αμερικήν, όπου και έβγαλα το πιστοποιητικόν μου και ήμουν έτοιμος να αναχωρήσω πάλιν με πόνους και με καημούς αγάπης.

Ετραγουδούσα δε: «έχε υγειά καημένε κόσμε, έχε υγειά παντοτινά / και συ ολόγλυκιά μου αγάπη δεν ξανά με βλέπεις πλειά. / Αχ βαρύς που είναι ο θάνατος, βαρύ που είναι το χώμα, / και ζωντανός ξεχωρισμός βαρύτερος ακόμα. / Το Άχ Αχ μ’ έφα’ε, το Αχ θε να με φάει / και της Αγάπης ο καημός στον

43


Άδη θα με βάλει. / Ανάθεμά σε Αμερική με ταις χρυσαίς σου λίρες, / το Άνθος της Νεότης μου εσύ μου το επήρες.»

Αλλά την στιγμήν όπου ήμουν έτοιμος να φύγω, ήλθον όλοι οι συγγενείς και φίλοι και επαρακαλούσαν να μην φύγω, καθ’ ό, τι δεν ήσαν κατάλληλοι οι άλλοι αδελφοί μου να ανα-πτύξουν σπίτι, όπου έκρυψαν το πιστοποιητικό δια τις βίας.

Τέλος μου εμετέβαλλον το σχέδιόν μου και απεφάσισα να μείνω και να πανδρευθώ.

Αλλά και τώρα άλλα βάσανα…

44


… όπου ξεσπά ο Πρώτος Παγκόσμιος 14 Σεπτεμβρίου 1915. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος εκήρυξε γενικήν επιστράτευσιν,

όπου έμειναν όλα τα σχέδιά μου νεκρά. Τέλος αναγκάσθην να παρουσιασθώ.

«Αφήνω υγειά σταις έμορφαις, στην Αγαπητηκιάν μου / και εγώ θα πάω στην Ήπειρον και στην Μακεδονία / να σφάξω Τούρκους, Βούλγαρους για την Ελευθερία. / Άλλοι πάνε στον πόλεμο και έχουν γυναίκες και παιδιά / και κάποιος θα τους κλάψει / για μένα τον κακόμοιρο ποιος θα βρεθεί να κλάψει; / Έχετε υγειά, καλές αντάμωσες, αναχωρώ.»

Πανευρωπαϊκός Πόλεμος. Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία και Ιτα-λία και Σερβία εκήρυξαν τον Πόλεμον κατά της Γερμανίας, Τουρκίας, Αυστρίας και Βουλγαρίας.

Όπου η Αντάντ έφερε 500 χιλιάδες Στρατού εις την Μακε-δονίαν δια της βίας, εν συναινέση με τον Βενιζέλον, να κτυπή-σει την Τουρκίαν και Γερμανίαν, η οποία εκατέστρεψαν με πρώτον μάρς την Σερβίαν και να μας ανακατώσουν και εμάς εις τον Πόλεμον.

Τέλος εφ’ όσον ο Βενιζέλος ήτο πρωθυπουργός, έκαμε την επιστράτευσιν δήθεν ότι θελα φρουρήσουμε τα μέρη μας, μήτε το ένα Κόμμα να κτυπήσουμε μήτε το άλλο.

Ευρισκόμεθα δε 9 μήνες διασκορπισμένοι εις την Μακεδο-νίαν, Ήπειρον και τας Νήσους, όπου τότε η Αντάντ μας επρό-τεινε: ή θα κτυπήσουμε την Γερμανίαν ή θα αποστρατευθούμε. Όπου εσυνήλθε η Βουλή και εξεδίωξαν τον Βενιζέλον και έγι-

45


νεν αποστράτευσις χωρίς να πολεμήσουμε, διότι αν εκυρήσαμε τον Πόλεμον αυτήν την εποχήν θα μας εκατέστρεφεν, διότι είχε φθάσει με πολυάριθμον Στρατόν εις την Ελασσόνα.

Η Ευρώπη πολεμάει, καίγεται ο τόπος, η Γερμανία παντού νικά, μόνον εις την θάλασσαν, το Παρίσι επολιορκήθη, παρ’ ολίγον να πέσει. Η Ρωσία, το Βέλγιον εκατεστράφησαν από τους Γερμανούς και ακόμη ο Πόλεμος εξακολουθεί, κανένα Κόμμα δεν υποκύπτει.

Τότε ο Βενιζέλος εν συναινέσει με πολλούς φίλους του έ-φυγεν εις Θεσσαλονίκην και εσχημάτισε Κυβέρνησιν και μας αιχμαλώτισαν και τον Στόλον μας. Ετότε διατάζει ο Βενιζέλος 20 χιλιάδας Αγγλογάλλων να καταλάβουν τας Αθήνας, και να αιχμαλωτίσουν τον Βασιλέα Κωνσταντίνον.

Όπου έγινε 3 ημερόνυκτα επανάστασις και σφαγή Βενιζε-λικών και Βασιλικών. Επί τέλους ενικήθησαν οι Βενιζελικοί και Αγγλογάλλοι, όπου τότε μας εκήρηξαν γενικόν αποκλεισμόν εις το εμπόριον, όπου μήτε βάρκα δεν μας άφηναν να κινηθεί, αφού έφθασε το ψωμί 7 δραχ. η οκά, όπου ο πτωχός κόσμος υπέφεραν και πολλοί απέθανον εκ της πείνης.

46


… όπου Θείο Όνειρο τον κάνει λιποτάχτη Έτος 1917 Μάρτιος Επέρασαν κανά δύο χρόνια. Ακόμη εμέναμε εις τα σπίτια,

αλλά επρόκειτο να καταστραφούμε εκ του Αποκλεισμού, ώστε ηναγκάσθη η Κυβέρνησις να παραιτηθεί και ο Βασιλεύς να πα-ραδοθεί, όπου τους έκαμαν εξορία όλα τα επίσημα πρόσωπα και ανέλαβε πάλιν ο Βενιζέλος, όπου εκήρυξεν επιστράτευσιν. Εκάλεσε δε και την ιδικήν μου ηλικία.

Αλλά προτού αναχωρήσω πάλιν για Στρατιώτης , είδα [ό-νειρα] εις τον ύπνον μου 3 βραδιές κατά συνέχειαν, όπου ό-ποιος έχει νούν νοήτο και όποιος δεν είναι με τον Θεόν προ-κοπή δεν βλέπει ποτέ. Είδον λοιπόν ότι επήγα να ησπασθώ εις την εικόνα της Παναγίας και αμέσως ένας αέρας με εφύσαε και δεν με άφηνε να ασπασθώ. Τότε έκαμα τον σταυρόν με δάκρυα και επαρακαλούσα την Παναγιά να με δεχθή, όπου ήκουσα φωνή να μου λέγη να πάω να κάμω 2 μπάνια καθαρά και να ντυθώ άσπρα ρούχα, και τότε να πάω να την προσκυνήσω.

Την άλλην βραδιάν, της Αγίας Βαρβάρας, βλέπω ότι επή-γαινα να ανάψω μια λαμπάδα εις την Αγ. Βαρβάραν, αλλά μό-λις την άναβα και την έβαζα στο μανουάλι έσβηνε. Τότε λέγω εις την εικόνα γιατί δεν θέλει την λαμπάδα μου, και άκουσα φωνή εκ της εικόνας να με διώχνει να φύγω έξω από την εκ-κλησίαν.

Τότε εσκέφθην και είπα, «πού να πάω όταν φύγω από τον Θεόν;» Και πηγαίνω πάλιν εις την εικόνα με δάκρυα και παρα-καλώ την Αγ. Βαρβάραν να με δεχθή και να μου δώσει ένα πα-

47


ράδειγμα. Όπου κάνω να κοιτάξω πίσω και τι να ιδώ; Λεο-ντάργια, φίδια, λύκους, πρόβατα γίδια, βατράχια, κοράκια και πάρα πολλά άλλα, ό, τι να φαντασθείς, και ερχόσαντε αγριεμέ-να να με φάνε. Αμέσως γονατίζω εις την εικόνα και την παρα-καλώ να με σώσει.

Όπου αμέσως βλέπω και έφθασεν ένας Στρατιώτης κατά-λευκος με σπαθί εις το χέρι και μου λέγει «Είδες παράδειγμα». Κοιτάζω για αυτά τα θηρία, έγιναν άφαντα από πίσω μου. Και μου λέγει αυτός: «πήγαινε τώρα και διηγήσου όσα είδες, διότι είναι και άλλοι». Και εμέ φόβος και τρόμος με εκατέλαβε μόλις εξύπνησα.

Την άλλην βραδιά του Αγ. Νικολάου, βλέπω ότι έφθασε μια κατεβασιά και έφευγαν τα δένδρα και οι πέτρες πριν φθά-σει ακόμη, ωσάν να χυθεί η θάλασσα, όπου έτυχα και είμαι μπροστά. Όπου με φωνάζει ένας –Νικόλαο τον έλεγον: «Απά-νω κάμε, τι σε πήρε!» και κάνω απάνω. Ήτο ένας βράχος και δεν ημπορούσα να ανεβώ, και μου έριξε ένα σχοινί κοντό και με ετράβηξε και δεν με επήρε η κατεβασιά, μόνον με έβρεξε ολίγον στα πόδια.

Εκατάλαβα δε μόλις εξύπνησα ότι στον πόλεμο δεν θα πάω.

Αυτά παθαίνουν όσοι είναι με τον διάβολο, ο Θεός δεν τους δέχεται.

Τέλος, επαρουσιάσθην και τρίτην φοράν Στρατιώτης εις τας Αθήνας. Αλλά τι να ιδώ! Ο Στρατός και ο λαός αγανακτι-σμένος, όπου ηναγκάσθην και εγώ να λιποτακτήσω με πολ-λούς άλλους.

48


«Στρερεμένη ζωή / κάλιο θελα μην είχα γεννηθεί». 11 μή-νες εκρυβόμουν εις τα δάση και εις τα σπήλαια και φοβισμένος σαν τον λαγό να μην με ιδή μάτι.

Διότι ο Βενιζέλος έστειλε αποσπάσματα της Καταδιώξεως και έκαμναν εξορία τας οικογενείας, καταστροφάς έκαμνον, σπίτια έκαιον, ξύλο ανελέητον έδιδον έως ότου επαρουσια-σθούν οι λιποτάκται.

Τέλος έφαγε και ο πατήρ μου ξύλο καλό, αλλά εγώ εις κά-ποιον έδωσα ένα γράμμα και το έστειλε από τη Μακεδονίαν. Και έγραφα εις το σπίτι μου πολλά ψέματα, όπου την ανεγνω-σε ο Αποσπασματάρχης και δεν μας έκαμε πλέον πιέσεις.

Διήλθα δε τους 11 μήνας πολλάς στενοχώριες μονάχος μου.

«Αχ υπόφερε καρδούλα μου / τα βάσανα, τους πόνους / τι έτσι η τύχη σ σ‘ έγραψε / να περπατείς στους λόγγους. / Με τα πουλάκια συντροφιά / που περπατούν και κελαηδούν στα δέ-ντρα / και με τα άγρια θεργιά / μ’ αυτά πιάνω κουβέντα».

Τέλος, κατά τον Ιανουάριον του 1919 απελύθη η ηλικία μου, όπου με τρόπον απολύθην και εγώ από τους λόγγους και παραμένω εν ησυχία και φροντίζω τώρα δια πανδρειά.

49


… όπου επιστρέφει ο Βασιλέας, αλλά επιτίθενται οι Τούρκοι

Καλοκαίρι του 1919. Τέλος πότε καλά πότε άσχημα ευρίσκομαι εις Βιλιβίνα. Ο

πόλεμος εξακολουθεί με μερικάς ηλικίας. Δυστυχία επικρατεί, ειρήνη δεν υπογράφεται. Ο λαός φωνάζει «αποστράτευσις εις την Ελλάδα».

Ώστε όρισαν να γίνουν ψηφοφορίαι, με πρόθεσιν να κατα-ψηφισθή το Βενιζελικόν Κόμμα, όπου και έγινον κατά τον Νο-έμβριον, όπου έχασε ο Βενιζέλος με όλον το Κόμμα του.

Όπου αμέσως ο λαός εφώναξε τον Βασιλέα μας, όπου τέ-λος τον εφέραμε τον Κωνσταντίνον και όλους τους φίλους μας, όπου ήσαν 3 χρόνια εξορία.

Έτος 1920. Ο Πόλεμος εξακολουθεί. Η Συμμαχία της Γερμανίας εκα-

τεστράφη, αλλά η Τουρκία εσυνάθροισε Στρατόν και πολεμο-φόδια από την Γαλλίαν και Ιταλίαν. Μας εκήρυξαν πάλιν τον πόλεμον. Ένας Κεμάλ πασάς εσχημάτισε κυβέρνησιν και μας επετέθη. Τότε ο Κωνσταντίνος καλεί 12 ηλικίας και βαδίζει εις την Μικράν Ασίαν, όπου ήτον αυτοί. Όπου εκ πρώτης εκατέ-λαβεν ο Στρατός μας την Σμύρνην με τον Στόλον μας. Έγινε μεγάλη Καταστροφή εις τα πλοία μας, όπου έφθασαν μέχρι την Προύσαν τα στρατεύματά μας, όπου εθαύμασε η Ευρώπη την ανδρείαν του Στρατού μας.

50


… όπου τέλος πάντων νοικοκυρεύεται Και εγώ ανύπανδρος ευρίσκομαι. Εγύρισα πολλά χωργιά,

αλλά πουθενά ημπορώ να τα στερεώσω. Καμία δεν μου αρέσει. Τέλος, πάλιν ήρχισα έρωτες με μίαν άλλην Δεσποινίδα, όπου επερνούσα τας ημέρας και είχα απόφασιν να την πάρω, αλλά μας ανακάλυψαν. Όπου δεν ημπόρεσα και εγώ και αυτοί να παρθούμε. Απεφάσισα να την κλέψω, αλλά δεν θα έπαιρνα τί-ποτε για προίκα, όπου την εγκατέλειψα με μεγάλον πόνον και καημόν.

Έτος 1921. Αφού τέλος δεν ηδυνήθην να τα κατορθώσω να πανδρευ-

θώ την ερωμένην μου, απεφάσισα τέλος να πανδρευθώ μίαν κυρίαν, τέλος πάντων να ησυχάσω, διότι εις όλα τα χωργιά μου είχαν προτείνει κορίτσια να πανδρευθώ, αλλά η τύχη με εμπό-διζε: Άλλα δεν μου ήρεσκαν, άλλα δεν έπαιρνα προίκα, άλλα δεν με ήθελαν. Και ούτω πώς, επέρασαν τα χρόνια τα καλύτε-ρα.

Όπου τέλος πάντων ήρθε πλέον η τύχη και με έβαλε εις τον νουν μου να αποφασίσω να πάρω την δεσποινίδα Βασίλω Φερώνη εκ του χωρίου Βόβοδα, την οποίαν από πολλά έτη μου την είχαν προτείνει, όπου τέλος τώρα ήνοιξε η τύχη και απε-φάσισα και την επήρα.

Έτος 1921, 25 Ιουλίου.

51


Ετέλεσα τους γάμους μου μετά της δεσποινίδος Βασιλικής Φερώνη εκ του χωρίου Βόβοδα, ωραίας καλλονής και μεμορ-φωμένης, όπου εύχομαι εις τον ύψιστον Θεόν να μας χαρίσει υγείαν και ευτυχίαν εις όλον τον βίον μας και καλούς απογό-νους.

Όπου τέλος μόνο εν ησυχία εις τον οίκο μας εργαζόμενος και λίαν ευχαριστημένος.

«Πάνε τα νειάτα, πάνε οι λεβεντιές, τα κάλλη / δεν ξανά γυρίζουν πίσω».

Άγω ηλικίας μέχρι σήμερον ετών 32, η δε σύζυγός μου 28. Έτος 1922. Εις έτος 1921 ενυμφέυθην την δεσποινίδα Βασιλικήν Φε-

ρώνη στας 25 Ιουλίου, όπου στας 26 Μαΐου 1922 απεκτήσαμε κορίτσι.

Τέκνα 1ον Μαρία, 26 Μαΐου 1922 2ον Σπήλιος, 1η Μαΐου 1924. Η τύχη ηθέλησε και μας εδιέλυσεν την ευτυχίαν μετά της

συζύγου μου, ζήσαντες μαζί βίον περίπου 3ετή, αφήσασα τα 2 τέκνα της μικρά προς τυραγνίαν μου: Απέθανε 23 Νοεμβρίου 1925 και εκηδεύθη εις Αίγιον, καθ’ ότι την είχα πάει εκεί προς νοσηλείαν. Αιτία του θανάτου της ήτο η σπλήνα της, και μαζί αποβολή τέκνου 4ρων μηνών.

«Πικρός που είναι ο θάνατος, / βαρύ που είναι το χώμα / και ζωντανός ξεχωρισμός / βαρύτερος ακόμα»

Αιωνία η μνήμη της.

52


… όπου ξαναπαντρεύεται, αλλά... Μήν Νοέμβριος 7 1926. Μη υποφέρων πλέον την τυραγνίαν να ζήσω ολίγα χρόνια

ευτυχισμένα καθ’ ότι έμεινα έν έτος χωρίς σύζυγον, απεφάσισα και εκ δευτέρου να νυμφευθώ την Δεσποινίδα Διαμαντούλα Γκολφινοπούλου εκ του χωρίου Δουμενά, ωραία καλλονή και αρίστης μορφώσεως, και είναι δε και Μοδίστρα πρώτης τάξε-ως, όπου δέομαι εις τον ύψιστον ίνα μας χαρίση υγείαν, ευτυχί-αν και μακροζωίαν εις το μέλλον.

20 Απριλίου 1927 απέβαλε η σύζυγός μου Διαμάντω άρρεν τέκνον.

13 Μαΐου 1928 εγέννησε κορίτσι, Γεωργία. 20 Ιουνίου [1929] απέθανε το κορίτσι μας, η Γεωργία. Απέβαλλε και πάλιν το 1929. 12 Σεπτεμβρίου 1930, εγεννήθη άρρεν τέκνον, του οποίου

το όνομα είναι Μιχαήλ. 8 Μαρτίου [1932] εγέννησε η σύζυγός μου Διαμαντούλα 2

παιδιά, Αθανάσιον και Ρήνη και απέθανε το κορίτσι, η Ρήνη. Απέθανε δε και η Διαμαντούλα η πολυαγαπημένη μου σύζυγος στας 22 Μαρτίου εκ φλογήσεως, ζήσας περίπου 5 έτη. Εκηδεύ-θη εις Σέλησα. Μου άφησε και αυτή πόνον μεγάλον εις την καρδιά μου.

53


… όπου η μια καταστροφή ακολουθεί την άλλη Απρίλιος 1928. Ακρίβεια μεγάλη και χρήματα πολύ ολίγα εις τον κόσμον.

Το Πάσχα πτωχόν εφέτος. Ιούνιος 1928. Η ακρίδα έκαψε και εφέτος το μέρος. Εκατέστρεψε πάλιν

την γεωργικήν παραγωγήν. Αύγουστος 1928. Ο λαός υποφέρη ακόμη από την ακρίβειαν και ακαταστα-

σίαν του έθνους, όπου γινομένων εκλογών έφεραν πάλιν τον Βενιζέλον προς ανακούφισιν του έθνους.

Ιανουάριος 1929. Μέγας κατήφορος με επήρε την εποχήν ταύτην. Ασθένησα

και υπέφερα 3 μήνας σοβαρά. 23 Ιανουαρίου 1929 απέθανεν ο πατήρ μου. 20 Ιουνίου 1929 απέθανεν το κορίτσι μου, η Γεωργία. Δυστυχία και εφέτος και ακρίδα πολλή μας καταστρέφη τα

πάντα. Την στιγμήν ταύτην ήλθε και η εξαδέλφη μου Μαρία Χρι-

στοπούλου εις το σπίτι μου, όπου ευρισκόμεθα στενοχωρημέ-

54


νοι μετά της συζύγου μου Διαμάντως και μας επαρηγόρησε πολύ, όπου και εμείς της ευχηθήκαμε με έναν καλόν σύζυγο να ενωθεί.

Αύγουστος 1929. Όχι με ευχαρίστησιν ευρίσκεται ο κόσμος και ο πλουσιότε-

ρος άνθρωπος δεν μένει ευχαριστημένος από τον βίον του. Οι κτηματίαι όλοι παραπονούμενοι από τας εισοδίας. Δεν έμεινε τίποτα ένεκα της ξηρασίας.

Απρίλιος 1930. Το Πάσχα και εφέτος πτωχόν, οι ποιμένες οδύρουνται διό-

τι ασθένησαν τα ποίμνιά των. Εις μερικούς δεν έμεινε μήτε ένα. Χρήματα πολλά ολίγα ευρίσκουνται εις κυκλοφορίαν.

Ιούνιος 1930. Η αυτή κατάστασις ευρίσκεται. Ο καιρός όλο βροχερός.

Εκαταστράφησαν τα σιτηρά και αι σταφίδαι. Σεπτέμβριος 1930. Συλλαλητήρια διαμαρτυρίας γίνονται καθ’ όλα τα μέρη

της Ελλάδος. Οι άνθρωποι κατεστενοχωρημένοι δεν ημπορούν να ζήσουν. Τα έχουν βάλει με τον Βενιζέλον.

Νοέμβριος 1930. Δεν αρκούσαν τόσες δυστυχίες και βάσανα, αλλά ο Διάβο-

λος εφθόνησε την τόσην μικρήν ευτυχίαν μου, όπου άναψε

55


φωτιά στο σπίτι μου εις την Σέλισα και εκάη παντελώς, όπου η ζημία υπολογίσθη εις ελάχιστον 25 χιλιάδας δραχμάς.

Ιανουάριος 1931. Η ιδία κατάστασις εξακολουθεί. Πλημμύραι κατέστρεψαν

σπαρτά. Μάριος 1931. Ο καιρός βροχερός και ψυχρός πάγος έπεσε μετά χιόνος

και εκατέστρεψε κυριολεκτικώς τας σταφίδας και αμπέλους καθ’ όλην την Πελοπόννησον.

Νοέμβριος 1931. Η κατάστασις όλο και επιδεινωμένη. Πάει αδεκαρία και

φτώχεια έχει ο κόσμος. Μήτε πτωχός μήτε πλούσιος μένει ευ-χαριστημένος.

Μάρτιος 1932. Η κατάστασις και χειροτερεύει. Διάφορα Κόμματα αλλη-

λοτρόγουνται. Κουμμουνισταί ενσπείρουν ζιζάνια. Βαρυχειμω-νιά και πείνα εφέτος εις τον κόσμον και το πιο μεγαλύτερον δυστύχημα εις εμέ: Απέθανε στας 22 Μαρτίου 1932 η πολυα-γαπημένη μου σύζυγος Διαμαντούλα, όπου μου άφησε καημόν μεγάλον, γεννήσας 2 παιδιά και έμεινε κάτι μέσα της και εφλο-γίσθη.

56


… όπου παντρεύεται για τρίτη φορά 28 Απριλίου 1933. Έτος σχεδόν επέρασε και τα βάσανά μου δεν με άφησαν

διόλου να χαρώ, όπου εν μεγάλη στανοχώργια απεφάσισα και εκ τρίτου να πανδρευθώ την Δεσποινίδα Βασιλικήν Τριαντα-φυλλοπούλου εκ του χωρίου Γουμένισα και επικαλούμαι τον ύψιστον Θεόν να μας αφήσει και να μας χαρίσει μακρόν βίον.

Ετελέσαμε τους γάμους μας εις τας 24 Απριλίου 1933 εις Σέλισα Αιγίου.

Εγεννήθη κορίτσι στας 3 Απριλίου 1934. Το όνομά του Διαμαντούλα.

Απέθανε η Διαμαντούλα, 20 Ιανουαρίου. Εγεννήθη κορίτσι στας 23 Ιουνίου 1935. Το όνομά του

Κωνσταντίνα. Εγεννήθη κορίτσι στας 10 Ιουνίου 1936 και απέθανε μετά

στας 16 Αυγούστου. Το όνομά του Παναγιώτα. Εγεννήθη άρρεν στας 21 Μαρτίου 1937, το όνομά του Α-

θανάσιος. Εγεννήθη άρρεν στας 22 Μαΐου 1938, Παναγιώτης. Εγεννήθη άρρεν στας 27 Ιουλίου 1939, το όνομά του Βασί-

λειος.

57


… όπου ο Πόλεμος πλησιάζει Μάρτιος 1936. Η κατάστασις εις την Ελλάδα. Παρ’ ολίγον να γίνει νέος

εμφύλιος πόλεμος από τους Κουμμουνιστάς διότι έχουν πατή-ση τον καλύτερον ρόλον εις όλα τα έθνη, αλλά επρόλαβεν ο Μεταξάς και έκαμε Δικτατορίαν και έληξεν ο κίνδυνος.

Σεπτέμβριος 1936. Ο καιρός εξακολούθησε όλον το καλοκαίρι βροχερός. Σι-

τάργια έγιναν πολλά αλλά σταφίδες, αμπέλια και ελιές εκατε-στράφησαν από πηρηνόσπορον.

Και δι εμέ η χρονιά με έχει πάρει κατήφορος και με κυνη-γάει και ο Διάβολος πάρα πολύ. Προ ολίγου καιρού επήγαινα δια κυνήγι και με εγκρέμισε το μουλάρι και επήρε φωτιά το τουφέκι μου και με επλήγωσε σοβαρά εις το πόδι.

Μάρτιος 1937. Ακρίβεια μεγάλη επικρατεί εις όλον τον κόσμον διότι το

χρήμα το μάζεψαν οι Κυβερνήται δια πολεμοφόδια. Μέγας εμ-φύλιος γίνεται εις την Ισπανίαν. Εκαταστράφη σχεδόν ολο-κληρωτικά.

Οκτώβριος 1937.

58


Βαδίζομεν σχεδόν καλά. Εταχτοποιήθησαν πάρα πολύ τα πράγματα εις την Ελλάδα. Πολλά Αεροπλάνα έκαμε το έθνος από δωρεάς.

Ήλθε και ο αδελφός μου Σωτήριος εξ Αμερικής και πάρα πολλά πράγματα μου εδώρισε, καθώς και χρήματα.

Μέγας Πόλεμος γίνεται εις την Κίναν από τους Ιαπωνέ-ζους. Αι δυνάμεις της Ευρώπης αλληλοσυγκρούονται. Δεν η-μπορούν να αποσοβήσουν τους Πολέμους.

Απρίλιος 1938. Μεγάλη ζύμωσις και διπλωματία παρατηρείται εις όλα τα

έθνη προς απόσβησιν νέου παγκοσμίου Πολέμου. Ιούνιος 1939. Η εσοδεία φαίνεται καλή εφέτος. Πρωτοφανής σεισμός έ-

γινε εις την Πελοπόννησον πολύ τρομακτικός, όπου έπεσαν πολλά σπίτια.

59


… όπου ξεσπάει ο Πόλεμος Σεπτέμβριος 1939. Τρομακτικός Πόλεμος εις την Πολωνίαν γίνεται μετά της

Γερμανίας, όπου εντός ενός μηνός εκατεστράφη η Πολωνία κυριολεκτικώς, την οποίαν εμιράσθη στην μέση με την Ρωσίαν. Η Αγγλογαλλία φοβούμεναι μήπως επιτεθεί και προς αυτούς η Γερμανία, της εκήρυξαν τον Πόλεμον και πού θα φθάσει η κα-τάστασις κανείς δεν ξεύρει.

Νοέμβριος 1940. Μέγας καταστρεπτικός πόλεμος γίνεται μεταξύ Γερμανίας

Ιταλίας εναντίον της Αγγλίας. Καθημερινώς πολίται βομβαρ-δίζονται, πλοία βυθίζονται, αερόπλανα κρημνίζονται, αμέτρη-τα εις ζημίας.

Εις τα τέλη του μηνός, η Ιταλία εκήρυξεν τον Πόλεμον ε-ναντίον της Ελλάδος από την Αλβανίαν. Η Ιταλία υπερηφα-νεύθη και υπεσχέθη εις τους Ιταλούς ότι εντός μιας εβδομάδος θα έπιναν καφέ εις την Αθήνα και Θεσσαλονίκην, αλλά έγινε το αντίθετον. Μέχρι τούδε εσυντρίψαν τον Ιταλικόν Στρατόν και εσυνέλαβον και 100 χιλιάδας αιχμαλώτους και άφθονα πυ-ρομαχικά ο Ελληνικός Στρατός.

Απρίλιος. 6 μήνας σχεδόν μέχρι τούδε έχει ο πόλεμος μέσα στα χιό-

νια. Στα βουνά της Αλβανίας μάχεται ο Ελληνικός Στρατός,

60


συντρίβει τους Ιταλούς καθ’ ημέραν. Τους έφθασαν εις Τεπε-λένι. Κατέστρεψαν αυτούς και κυρίευσαν άφθονα πολεμοφό-δια. Εις καμίαν μάχην οι Ιταλοί δεν ηδυνήθησαν να νικήσουν τους Έλληνας.

Μάιος. Κακήν τύχην είχε η Ελλάς. Της εκήρυξε τον Πόλεμον η

Γερμανία, όπου έπεσε κατ’ επάνω και έσπασε την Σερβίαν με 20 εκατομμύρια Στρατόν και χιλιάδες αεροπλάνα και τανκς και εκατέβη μέχρι την Θεσσαλονίκην και Μακεδονία, όπου οι Έλ-ληνες υποχώρησαν πάλιν και εκ της Αλβανίας ελθόντες εις τα παλαιά σύνορα και μάχονται λυσαλέως εις μίαν οροσειράν του Ολύμπου εφονεύσαν περίπου 50 χιλιάδες Γερμανούς μαζί με τους Συμμάχους της Αγγλίας επίσης και εις την Αφρικήν. Οι Εγγλέζοι τους έκαμνον πανωλεθρίαν.

61


… όπου ξεκινάει η Κατοχή Ιούλιος 1941. Μεγάλα γεγονότα προήλθαν εις το διάστημα αυτό. Τα

στρατεύματά μας επαρεδώθησαν στους Γερμανούς, καθ’ ότι ο Μεταξάς και ο Κορυζής που εδιεύθυναν τα στρατεύματα ήσαν Γερμανόφιλοι, τους οποίους τους εφόνευσαν αμέσως.

Όπου ο Βασιλεύς Γεώργιος ηκολούθησε τους Εγγλέζους 50 χιλ. Στρατού και εκατέφυγεν εις Κρήτην και απ’ εκεί εις την Αφρικήν, διότι και η Κρήτη εκυριεύθη υπό των Γερμανών με μεγάλας καταστροφάς, όπου και μας επαρέδωσαν στους Ιτα-λούς, αφού πρώτον μας αφόπλισαν. Μέχρι σουγιά δεν μας επέ-τρεπαν.

Μάρτιος 1942. Πείνα και το μέγα έλεος. Όλο με χόρτα προσπαθούν να

ζήσουν ο κόσμος. Το ψωμί έφθασε 2.000 δρ. η οκά. Το λάδι 3.000, το κρέας 2.500.

Ιούλιος. Μεγάλη ξηρασία έγινε εφέτος. Τα σπαρτά εχάθηκαν κα-

θώς και αι σταφίδες. Ο Πόλεμος εξακολουθεί. Οι Γερμανοί προχωρούν σχεδόν εις όλα τα μέτωπα και η δυστυχία όλο και αυξάνει.

Οκτώβριος 1942.

62


Είχομεν ελπίδας ότι θα ετελείωνε ο πόλεμος οπωσδήποτε περί τα τέλη του φθινοπώρου, αλλά εντούτις εξακολουθεί με μεγάλας καταστροφάς. Η Γερμανία προπαντός έχασε πολύν στρατόν εις το Ρωσικό Μέτωπον όπου και οπισθοχώρησε και αμύνεται.

Τα πάντα υπεριτιμήσθησαν. Το ψωμί έφτασε 10 χιλ. η οκά, το λάδι άνω των 20 χιλ. η οκά, το κρέας 18 η οκά. Φόρους επί φόρων μας υπέβαλαν οι ψωροκηφήνες οι Έλληνες και μας παίρνουν τα εισοδήματά μας και ζουν αυτοί εις βάρος μας.

Μάρτιος 1943. Επέρασε ο χειμώνας με φασαρίας και βάσανα εις τον Λαόν

και η Ακρίβεια εξακολουθεί καθώς και ο Πόλεμος δεν φαίνεται να πάρει τέλος. Και ο Θεός μας πολεμάει με την ξηρασίαν. Ε-σταμάτησαν όλες οι βρύσεις και τα πηγάδια.

Ιούνιος. Ανταρτικά στρατεύματα επλημμύρισαν εις την Ελλάδα.

Σφαγαί γίνονται καθημερινώς. Σεπτέμβριος 1943. Επέρασε το καλοκαίρι, όπου με μεγάλας αιματοχυσίας οι

Ιταλοί αναγκάσθησαν να υπογράψουν την Συνθήκη, διότι εκα-τεστράφησαν αι πολιτεία των εντελώς, αλλά το άλλο μέρος, ο Μουσολίνι με τους απομείναντας Γερμανοφασίστας εκήρυξεν Ανταρτικήν επανάστασιν κατά της Αγγλίας.

Εν τω μεταξύ οι Ιταλοί μας έκαμαν όργια εδώ στην Ελλά-δα. Δια της βίας δεν μας άφηναν τίποτε και εμένα μου πήραν

63


το μπιστογεμί37 και παρ’ ολίγον να με εφόνευαν. Μου έριψαν 50 σφαίρες και άλλες ζημίας.

Ιανουάριος 1944. Ο Πόλεμος εξακολουθεί με μεγάλας καταστροφάς, πείνα

και δυστυχία. Το ψωμί έφθασε 500 χιλ. η οκά, το λάδι το κρέας 3.000 η οκά.

Μάρτιος 1944. Ανταρτικά σώματα εβγήκαν στην Πελοπόννησο και κτυ-

πούν εδώ κι εκεί τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί δε προς αντί-ποινα έκαψαν πολλά χωργιά και εφόνευσαν χιλιάδες κόσμο. Φόβος και τρόμος όπου περνούν, ο λαός κρύβονται μέσα στας ερήμους δια να γλυτώσουν.

Ιούνιος. Οι Γερμανοί εκήρυξαν γενικόν αποκλεισμόν εις την Ελλά-

δα. Φονεύουν καθημερινώς κόσμον δια τρομοκράτησιν. Απη-γόρευσαν να μετέρχονται οι Έλληνες από το ένα χωργιό εις το άλλον με αυτοκίνητα και με τρένα, μήτε πεζοί, μα οι Αντάρτες δεν τα ακούνε και πιο περισσότερο οργανώνονται.

Νοέμβριος 1944. Επί τέλους μετά τόσους βασάνους [που] μας έκαμαν, οι

Γερμανοί φεύγουν τώρα απελπισμένοι από την Ελλάδα, την οποίαν έχουν ερημώσει. Μήτε γέφυρα άφησαν μήτε τρένο, μή-

37 Μπιστογεμή: οπισθογεμής κυνηγετική καραμπίνα.

64


τε αυτοκίνητο, μήτε ζώον φονεύοντας όποιον εσυναντούσαν. Τον Ισθμόν Κορίνθου τον εγέμισαν με τρένα, αυτοκίνητα και κάρα.

65


… όπου περιμένει την ειρήνη, αλλά προκύπτει εμφύ-λιος …

Ιανουάριος 1945. Έως να ειπή δόξα τω Θεώ ο κόσμος, άρχισε άγριος πόλε-

μος με τους Κουμμουνιστάς εναντίον της Κυβερνήσεως του Βασιλέως Γεωργίου και των Αγγλικών στρατευμάτων, όπου υπολογίζεται ότι οι Κουμμουνισταί εφόνευσαν περί τους 300 χιλιάδας Έλληνας Βασιλόφρονας, αλλά απέτυχον του σχεδίου των.

Οκτώβριος 1945. Το καλοκαίρι επέρασε και Ειρήνη δεν υπογράφεται. Η Ρω-

σία εξαπόλυσε εις όλα τα έθνη τον Κουμμουνισμόν. Καθημερι-νώς γίνονται σφαγαί προ παντώς εις την Μακεδονία και Αλ-βανίαν. Ακρίβεια και το μέγα έλεος και πείνα. Εάν η Αμερική και η Αγγλία δεν μας ετροφοδοτούσαν, θα έσβηνε ο κόσμος.

Μάρτιος 1946. Αναρχία στα πάντα. Ουδείς Νόμος έχει ισχύν. Κανένας

Κυβερνήτης δεν ημπορεί να σταθεί. Επιτέλους, ηναγκάσθημεν να κάμομε εκλογάς, όπου την πλεονοψηφίαν έλαβε το Βασιλι-κό Κόμμα, όπου και εδιοργάνωσε όλα τα στελέχη του Στρατού και Αστυνομίας του Κόμματος.

Ιούνιος 1946.

66


Όλα τα Έθνη κάνουν Συνέδριον στο Παρίσι να φέρουν την Ειρήνην εις όλον τον Κόσμον, αλλά τίποτε άλλο. Αναβολή σε αναβολή γίνεται και ο Κόσμος είναι έτοιμος με τα όπλα στο χέρι και θα ιδούμε τώρα.

Νοέμβριος 1946. Το Λαϊκόν κόμμα δεν ηδύνατο να σταθεί από τους Δημο-

κρατικούς. Έφεραν τον Βασιλέα Γεώργιον. Τότε οι Κουμμουνι-σταί εδιωργάνωσαν Συμμορίας προ παντός στην Μακεδονίαν και σφάζουν καθημερινώς τους Βασιλικούς.

Η διάσκεψις των Μεγάλων συνεδριάζουν τώρα δια την Ει-ρήνην στην Νέαν Υόρκην, χωρίς αποτελέσματα.

Μάρτιος 1947. Ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β΄ απέθανε εκ συγκοπής. Ανέλαβε

ο Παύλος. Μεγάλη αναρχία εις την Ελλάδα, οι δε Κουμμουνι-σταί αντί να υποκύψουν, τόσο δυναμώνουν εις όλα τα μέρη και κάνουν όργιο εις τους αντίθετους.

Αύγουστος 1947. Η κατάστασις όλο χειρότερον πηγαίνει. Οι Κουμμουνισταί

τους οργανώνει η Ρωσία εις το έδαφος της Σερβίας και έρχο-νται κάμνουν όργια στους Εθνικούς. Γέφυρες κρημνίζουν, τρέ-να ανατινάζουν, αυτοκίνητα και οτιδήποτε ημπορούν να αρ-πάξουν, αλλά οι λαϊκοί οργανώθηκαν πολύ και τους κτυπάν.

Ιανουάριος 1948.

67


Κάθε λίγο συνεδριάσεις κάμνουν τα έθνη δια Ειρήνην, αλ-λά δεν συμφωνούν με την Ρωσία, η οποία θέλει να κατεβεί στην Μεσόγειον. Από όλα τα Έθνη μόνον 26 εσυμφώνησαν, τα άλλα πάνε με την Ρωσία.

Απρίλιος 1948. Η Αμερική δεν υποκύπτει. Λέγει ότι όλα τα έθνη θα κατα-

στραφούν, αυτοί θα είναι οι τελευταίοι. Στέλνει χρήματα με το τσουβάλι και πολεμοφόδια και τροφίματα εις την Ελλάδα και Τουρκία δια να υποκύψουν οι Κουμμουνισταί, αλλά τίποτε. Αι σφαγαί εξακολουθούν και από τα δύο Κόμματα. Εις όλην την Ελλάδα υπολογίζονται να χάνουνε [την ζωήν] άνω των 100 ανθρώπων παρ’ ημέραν. Επιστράτευσιν κάνουν και από τα δύο μέρη. Έδωσε ο Θεός οργή, θα χαθούμε.

Απρίλιος 1949. Κάθε χρόνος που περνάει, ο Κόσμος που έρχεται εύχονται

με υγείαν και ευτυχίαν το νέον έτος, αλλά έρχεται το αντίθε-τον. Όλο στο χειρότερον βαδίζει η Ανθρωπότης. Ο Χριστός είπε «Ειρήνη τω κόσμω» και ο Διάβολος λέγει του κόσμου «μά-χαιραν βάλετε».

Έγινε ο κόσμος αιμοχαρής, άρπαγες, άδικοι, πλεονέκται εις όλα τα αισχρά και πονηρά περιέπεσαν όλα τα έθνη εργάζονται ποιος να εφεύρη το τελειότερον καταστρεπτικόν όπλον και δεν τους μέλλει δια ποίους λόγους εσταυρώθη ο Χριστός.

68


… όπου τα απομνημονεύματα φτάνουν στο τέλος τους…

Μάρτιος 1950. Οι Κουμμουνισταί εκαθάρισαν πλέον από την Ελλάδα.

Άλλοι εφονεύθηκαν και άλλοι είναι ακόμη στας φυλακάς, αλλά έχουν την ελπίδα των να ξανασηκώσουν επανάστασιν.

Και εγώ έπειτα από 10 χρόνια εγέννησε η σύζυγός μου κο-ρίτσι. Το όνομά του είναι Αννίτσα.

Και επάνω στο χρόνο απέθανε ένα χαριτωμένο αγγελούδι. [ακολουθούν μερικές σελίδες με σποραδικές αναφορές ειδη-

σεογραφικού χαραχτήρα σε γεγονότα του εξωτερικού, επανα-στάσεις, πολέμους κλπ.]

Ιούνιος 1961. Κάθε χρόνο μαζεύονται οι Μεγάλοι δια την Ειρήνην του

Κόσμου και στον πάτο άχυρα βγάνουν. Μόνον ένας Παγκό-σμιος Πόλεμος θα τα κανονίσει όλα.

[Αυτή ήταν η τελευταία καταχώρηση σε τούτο το τετρα-

διάκι. Ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος πέθανε 8 χρόνια αργότερα, στις 4 Οχτώβρη του 1969.]

69


70

μέρος δεύτερο – ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ TA IXNH ΤΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

71


72


… εξεκίνησα εκ Πατρών με την Βόρειον Γερμανική εταιρίαν στας 6 Νοεμβρίου 1906…

Το κύμα της μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ ήταν μια ιδιαί-

τερα προσοδοφόρα επιχείρηση για τις ακτοπλοϊκές εταιρίες, οι οποίοι παρείχαν στους επίδοξους μετανάστες μια πληθώρα ε-πιλογών για να περάσουν τον Ατλαντικό:

Δρομολόγια που συνέδεαν απ’ ευθείας την Πάτρα με τη Νέα Υόρκη, δρομολόγια με ανταποκρίσεις στην Νάπολη ή το Παλέρμο, αλλά και ταξίδια που συνδύαζαν πλουν με τρένο.

Οι πράκτορες αυτών των εταιριών φρόντιζαν να ενημερώ-νουν αναλυτικά για τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους υποψή-φιους πελάτες τους, τόσο με περιοδείες και ομιλίες στα καφε-νεία των χωριών και των πόλεων, όσο και με ολοσέλιδες ρε-κλάμες στον τοπικό τύπο.

Ορίστε μερικά παραδείγματα από τις σελίδες της πατρινής εφημερίδας «Νέος Αιών», από τα φύλλα του 1906, την εποχή δηλαδή που και ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος έπαιρνε την απόφαση να μεταναστεύσει. Σίγουρα το μάτι του θα είχε πέσει σε κάποια από τις παρακάτω διαφημίσεις:

73


Ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος λοιπόν μας αναφέρει στα

απομνημονεύματά του ότι μπάρκαρε στις 6 του Νοέμβρη του 1906 για τις ΗΠΑ με την Βορειογερμανική εταιρία.

Ψάχνοντας να βρούμε τα ίχνη του στα ψηφιοποιημένα αρ-χεία του Κέντρου Υποδοχής Μεταναστών του Ellis Island (www.ellisisland.org) η απλή αναζήτηση με τον όρο Theodorakopoulos σε διάφορες παραλλαγές (π.χ. Theodora-

74


copoulos, Theodorakopulos κλπ) δεν απέφερε κανένα αποτέ-λεσμα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ο Χρήστος Θεοδωρακόπου-λος δεν ταξίδεψε στην Αμερική.

Τα αρχεία που έχουν ψηφιοποιηθεί είναι τα επιβατολόγια των πλοίων (ship manifests) που «έπιαναν» στο Ellis Island, όπως αυτά καταγράφονταν από τους αρμοδίους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ. Τα Βιβλία αυτά των επιβατολογίων στη συνέχεια φωτογραφήθηκαν σε μικροφίλμ και αρχειοθετήθηκαν, ενώ πρόσφατα έγινε και η ψηφιοποίηση του μεγαλύτερου μέρους αυτών των μικροφίλμ, η καθαρογρα-φή των ονομάτων που αναφέρονταν στα επιβατολόγια και η ανάρτησή τους στο διαδίκτυο.

Για να βρούμε λοιπόν το όνομα που ψάχνουμε σε αυτά τα ψηφιοποιημένα και καθαρογραμμένα επιβατολόγια, θα πρέπει να συντρέχουν οι παρακάτω αντικειμενικές προϋποθέσεις: α) να καταγράφηκε σωστά το όνομα του μετανάστη από τον υ-πάλληλο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ. β) η σελί-δα του επιβατολογίου να «επιβίωσε» άθικτη και ευανάγνωστη (χωρίς σκισίματα, μουντζούρες κλπ όπως πολλές από αυτές που αποτυπώθηκαν στα μικροφιλμ). γ) να καθαρογράφηκε σωστά το όνομα από το επιβατολόγιο από τους εθελοντές του οργανισμού του Ellis Island που είχαν αναλάβει αυτό το έργο.

Επίσης θα πρέπει ο μετανάστης να είχε δηλώσει το πραγ-ματικό του όνομα, μιας και δεν ταξίδευαν όλοι με διαβατήρια. Όχι κάποιο τελείως διαφορετικό επειδή π.χ. έφυγε κυνηγημέ-νος από την Ελλάδα ή κάποια αμερικανοποιημένη συντόμευσή του (συμβουλή που τους έδιναν συχνά οι αξιωματικοί των πλοίων που τους έφερναν στην Αμερική, ειδικά αν είχαν να κάνουν με τα μακροσκελή πελοποννησιακά επώνυμα).

75


Από τη στιγμή λοιπόν που δεν κατορθώσαμε να βρούμε κάποια ξεκάθαρη αναφορά στο όνομα «Χρήστος Θεοδωρακό-πουλος», έπρεπε να τον ανιχνεύσουμε αλλού: βάσει των αρ-χείων του Ellis Island αλλά και των εφημερίδων της εποχής να εντοπίσουμε τα δρομολόγια στα οποία ενδεχομένως θα μπο-ρούσε να είχε επιβιβαστεί ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος για να πραγματοποιήσει το ταξίδι του στην Αμερική.

Μια ρητή αναφορά που κάνει ο Χρήστος Θεοδωρακόπου-λος στα απομνημονεύματά του είναι στην εταιρία που χρησι-μοποίησε για να μεταναστεύσει: Στην Βορειο-Γερμανική Λλόυδ. Όπως πληροφορούμαστε από τα στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Μετανάστευσης που δημοσιεύονταν κάθε χρό-νο, η συγκεκριμένη εταιρία ήταν από τις μεγαλύτερες του κλά-δου:

Αι υπό του τμήματος της Μεταναστεύσεως δημο-σιευθείσαι χθες στατιστικαί αποδεικνύουσιν, ότι ο α-ριθμός των κατά το λήξαν έτος 1906 αποβιβασθέντων έν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις μεταναστών είνε κατά 400.000 ανώτερος των κατά το 1905 αφιχθέντων.

Ο ολικός αριθμός των κατά το 1906 αφιχθέντων ξένων ανέρχεται εις 1.198.434. Εκ τούτων 119. 231 ή-σαν επιβάται πρώτης θέσεως, 134.386 δευτέρας και 944.917 τρίτης. Η Αμβουργο-Αμερικανική ατμοπλοϊκή εταιρία έρχεται πρώτη, κομίσασα 129.077 τρίτης θέσε-ως επιβάτας, μετ’ αυτήν δε η εταιρία του Βορειο-Γερμανικού Λόυδ, αποβιβάσασα εκ 101.952 επιβάτας τρίτης θέσεως.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1428, 5-01-1907)

76


Βέβαια, αυτή η δεσπόζουσα θέση της στην «αγορά της με-

τανάστευσης» δε σημαίνει ότι δέσποζε και στη γραμμή Μεσό-γειος-Νέα Υόρκη, αλλά οφείλεται στο ότι μετέφερε πολλούς μετανάστες τόσο από τη Μεσόγειο όσο και από την Βόρεια Ευρώπη.

Η συγκεκριμένη εταιρία, λοιπόν, όπως πληροφορούμαστε και από μια σχετική διαφήμιση στην ομογενειακή εφημερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» το 1906 πραγματοποιούσε το δρομολόγιο Γέ-νοβα – Νάπολη – Γιβραλτάρ – Νέα Υόρκη (και αντίστροφα) με τρία πλοία: Το SS König Albert, το SS Prinzess Irene και το SS Königin Luise.

Εξετάζοντας λοιπών τα ψηφιοποιημένα επιβατολόγια αυ-τών των πλοίων, διαπιστώνουμε τα εξής:

Το SS König Albert αναχωρεί στις 19 Οκτώβρη 1906 από τη Νάπολη, δένει στην Νέα Υόρκη στις 31 Οκτώβρη, τον Νο-έμβρη παίρνει το δρόμο της επιστροφής και ξαναναχωρεί από Νάπολη στις 7 Δεκέμβρη του 1906, για να πιάσει πάλι Νέα Υ-όρκη μετά από 13 ημέρες, στις 20 του Δεκέμβρη. Δεν φαίνεται να είναι το πλοίο που αναζητούμε.

Το δεύτερο πλοίο της εταιρίας που ήταν δρομολογημένο στην γραμμή Μεσόγειος – Νέα Υόρκη, το SS Prinzess Irene κάνει το δρομολόγιο από Νάπολη προς Νέα Υόρκη στις 2 με 18 Νοέμβρη, το Δεκέμβρη επιστρέφει στη Μεσόγειο και το ξα-νακάνει στις 4 με 19 Γενάρη του 1907.

Βέβαια αξίζει να σημειώσουμε κάτι για αυτό το τελευταίο αυτό ταξίδι της «Πριγκιπίσσης Ειρήνης». Το επιβατολόγιο του πλοίου αναφέρει ρητά τα εξής: Αναχώρηση από Νάπολι την 4η Ιανουαρίου.

77


Αν κοιτάξουμε όμως τα φύλλα της ομογενειακής εφημερί-δας «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» από εκείνο το χρονικό διάστημα, θα εντο-πίσουμε στο φ. 1430 της 8ης Γενάρη του 1907 την παρακάτω είδηση:

«Σημερινόν τηλεγράφημα εκ Νεαπόλεως αναγγέλ-

λει ότι το ατμόπλοιον “Πριγκίπισσα Ειρήνη” του Βο-ρειο-Γερμανικού Λόυδ, αποπλεύσαν εκ του εκεί λιμέ-νος δια Νέαν Υόρκην την νύκτα του Σαββάτου κατε-λήφθη υπό ανεμοστροβίλου και υπέστη βλάβην. Το ατμόπλοιον ηναγκάσθη όπως επιστρέψη εις Νεάπολιν και χθές την πρωίαν συνεκρούσθη μετά του “Μόλτκε”. Αμφότερα τα ατμόπλοια εβλάβησαν και θ’ αναγκα-σθώσιν όπως παραμείνωσιν εκεί επί τρεις εβδομάδας προς επιδιόρθωσιν. Οι επί της “Πριγκιπίσσης Ειρήνης” 950 επιβάται κατελήφθησαν υπό πανικού κατά την σύ-γκρουσιν, πολλοί δ’ εξ αυτών επληγώθησαν ελαφρώς.

Στα επόμενα φύλλα της εφημερίδας δεν βλέπουμε ούτε

διάψευση της παραπάνω είδησης ούτε επιβεβαίωση, επομένως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το τηλεγράφημα ήταν κατά πάσα πιθανότητα ράδιο αρβύλα.

Τέλος, το τρίτο πλοίο της εταιρίας «Βορειο-Γερμανική Λόυδ» που καταφέραμε να εντοπίσουμε να συνδέει εκείνη την περίοδο Νάπολη και Νέα Υόρκη, το SS Königin Luise, πραγ-ματοποιεί το πιο κοντινό στις ερευνούμενες ημερομηνίες ταξί-δι: ξεκινά από την Νάπολη στις 16 του Νοέμβρη και φτάνει στην Νέα Υόρκη στις 30 του ιδίου μηνός.

78


Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω στοιχεία, το δρομολό-γιο εκείνο που ταιριάζει περισσότερο στις ημερομηνίες που μας αναφέρει ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος είναι το δρομολόγιο του SS Königin Luise, αλλά με αρκετά προβλήματα:

Κατά πρώτον, η διάρκεια του ταξιδιού του είναι περίπου 14 ημέρες και όχι 9, όπως αναφέρει εσφαλμένα στα απομνημο-νεύματά του ο Θεοδωρακόπουλος, μιας και την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε επιβατηγό πλοίο να κάνει την διαδρομή Νάπολη – Νέα Υόρκη σε λιγότερες από 12-13 ημέρες.

Κατά δεύτερον, η αναχώρηση του Βασίλισσα Λουίζα από την Νάπολι είναι στις 16 Νοέμβρη, πράγμα που σημαίνει ότι αν είχε όντως επιβιβαστεί σε αυτό ο Θεοδωρακόπουλος θα έπρεπε να βολοδέρνει στην Νάπολι όχι δύο (όπως αναφέρει) αλλά πέ-ντε τουλάχιστον ημέρες!

Και τέλος, ως ημερομηνία άφιξης του πλοίου στην Νέα Υόρκη αναφέρεται από τα επίσημα στοιχεία η 30η του Νοέμ-βρη. Αν δεχτούμε ότι ο Θεοδωρακόπουλος επέβαινε σε αυτό και αν συνυπολογίσουμε το χρόνο που ήθελε για να ταξιδέψει με τρένο από την Νέα Υόρκη στο Springfield της Μασαχουσέ-της, ο οποίος ήταν λιγότερος από μία ημέρα, τότε η αναφερό-μενη στο ημερολόγιο ημερομηνία της 28ης Νοεμβρίου θα έ-πρεπε να τοποθετηθεί 2-3 ημέρες αργότερα, δηλαδή στις 30 Νοέμβρη ή 1 Δεκέμβρη του 1906! Όπως και να ‘χει, εξετάζο-ντας σελίδα σελίδα τα επιβατολόγια του συγκεκριμένου πλοί-ου δεν βρήκαμε τίποτα που να ταιριάζει σε αυτό που ψάχναμε, στην καταγραφή της άφιξης στη Νέα Υόρκη του Χρήστου Θε-οδωρακόπουλου από την Βιλιβίνα.

Είναι πολλά τα ενδεχόμενα γιατί δεν μπορέσαμε να βρού-με καταγεγραμμένο το όνομα του Χρήστου Θεοδωρακόπου-

79


λου στα επιβατολόγια του Ellis Island. Αν δεχτούμε ότι ό, τι έχει καταγραφεί έχει ψηφιοποιηθεί, τότε το μόνο που μας μένει είναι το να κάνει κάποιο λάθος στις ημερομηνίες ο ίδιος, κάτι που επιβεβαιώνεται και παρακάτω, με μια άλλη αφορμή. Αλλά δεν πρέπει να τον κακολογούμε: Ήδη από την πρώτη σελίδα μας λέει ότι αποφάσισε να γράψει τα απομνημονεύματά του το 1912. Δεν μας το είπε τότε, αλλά διαβάζοντας τις επόμενες σε-λίδες καταλαβαίνουμε τι του προκάλεσε αυτήν την επιθυμία να καταγράψει τη ζωή του: Πήγαινε στον πόλεμο. Δεν ήξερε τι θα του συμβεί. Δεν ήξερε αν θα επιβίωνε ή αν θα κατέληγε σε έναν ομαδικό στρατιωτικό τάφο. Έπιασε λοιπόν το τετράδιο και την πένα και έγραφε, έγραφε, έγραφε. Οι ημερομηνίες λίγη σημα-σία είχαν. Αυτό που μέτραγε ήταν τα περιστατικά που έζησε και που ένιωσε την ανάγκη να τα καταγράψει για να επιβιώ-σουν τουλάχιστον αυτά στην ιστορία.

Η επιβεβαίωση όλων των παραπάνω ήρθε όταν ξαναχρη-σιμοποιήσαμε –μετά και από μια σωτήρια υπόδει-ξη/παρέμβαση- το εργαλείο αναζήτησης του ellisisland.org, αυτή τη φορά «κουτσουρεύοντας» το όνομα «Θεοδωρακόπου-λος». Πράγματι, αναζητώντας τη λέξη «Theodoropoulos» ε-ντοπίσαμε μια καταγραφή η οποία κατά πάσα πιθανότητα είναι αυτή του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου.

Συγκεκριμένα, στη σειρά μικροφιλμ Τ719, ρολό 791, καρέ 0043 των αρχείων του Ellis Island βλέπουμε έναν Christo The-odoropoulos να επιβιβάζεται στο λιμάνι της Napoli επί του πλοίου «König Albert» της Βορειο-Γερμανικής Lloyd που εξυ-πηρετούσε τη γραμμή Genoa – Napoli – New York στις 19 Ο-κτώβρη και να καταφτάνει στην Νέα Υόρκη στις 31 Οκτώβρη ή 1 Νοέμβρη. Πρόκειται για το ίδιο πλοίο το δρομολόγιο του

80


οποίου «αποκλείσαμε» λίγες σελίδες νωρίτερα, όταν ερευνού-σαμε βάση των ημερομηνιών που κατέγραφε στα απομνημο-νεύματά του ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος!

Στη σελίδα αυτή του επιβατολογίου διαβάζουμε τα παρα-κάτω στοιχεία: Ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος, ηλικίας 19 ε-τών, ανύπαντρος, Έλλην υπήκοος και Ελληνικής εθνικότητος, κάτοικος μέχρι τότε Βιλιβίνας, είχε ως τελικό προορισμό του την πόλη Springfield της Μασαχουσέτης, όπου θα τον ανα-λάμβανε υπό την ευθύνη του κάποιος G. Sotiropoulos, κάτοι-κος Springfield. Να σημειώσουμε ότι όλοι οι μετανάστες δή-λωναν κάποιον γνωστό ή συγγενή (ή αν δεν είχαν κάποιον τέ-τοιο, τότε κάποιον συνεργάτη του πράκτορα που φρόντισε για την μετανάστευσή τους). Συνεχίζοντας για τον Christo The-odoropoulos, αυτός είχε καλή υγεία, δεν είχε νοσηλευτεί για κάποιο ψυχικό νόσημα, δεν ήταν αναρχικός ή πολύγαμος. Είχε ύψος περίπου 1,70 μ (5 πόδια 6 ίντσες), ανοιχτόχρωμη επιδερ-μίδα, μαύρα μαλλιά, γκρι μάτια, ενώ διέθετε και ένα χαρακτη-ριστικό σημάδι, το οποίο όμως είναι δυσανάγνωστο στο επιβα-τολόγιο.

Οι ημερομηνίες αναχώρησεις του «Βασιλιά Αλβέρτου» από τη Νάπολη συμπίπτουν και με μια από τις ελάχιστες διαφημί-σεις της Βορειο-Γερμανικής Εταιρείας Λλόυδ στον πατρινό Τύπο. Συγκεκριμένα, στο φύλλο 1401 της 07/09/1906 της πα-τρινής εφημερίδας «ΝΕΟΣ ΑΙΩΝ» βλέπουμε την παρακάτω διαφήμιση:

81


Με δεδομένο το τετραήμερο ταξίδι από Πάτρα – Νάπολη

και τις 13 ημέρες διαφορά ανάμεσα στο νέο και το παλαιό ημε-ρολόγιο, βλέπουμε ότι μπορεί ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος να σημείωσε λάθος το πότε ακριβώς έφυγε από την Πάτρα, αλλά ήταν πολύ ακριβής στις άλλες λεπτομέρειες του ταξιδιού του: Οι μετανάστες που θα έφταναν στην Νέα Υόρκη με το πλοίο «Βασιλιάς Αλβέρτος» θα αναχωρούσαν στις 29/09 (12/10) από την Πάτρα, μετά από τέσσερις μέρες ταξίδι θα έ-φταναν στην Νάπολη (03-04/10 ή 16-17/10), εκεί θα έμεναν δύο μέρες και στις 06/10 (19/10) θα επιβιβάζονταν στον «Βασι-λιά Αλβέρτο.

Ακολουθεί μια φωτογραφία του πλοίου στο Γιβραλτάρ το 1904 και δύο καρτ-ποστάλ:

82


83


Έτσι λοιπόν επιβεβαιώθηκε η παρουσία του Χρήστου Θεο-δωρακόπουλου σε αυτές τις απρόσωπες στατιστικές:

Ο ολικός αριθμός των εξ Ελλάδος μεταναστών κατά το λήξαν έτος 1906, κατά τους επισήμους στατι-στικούς πίνακας, ανήλθεν εις 28.126, διαιρούνται δε κατά μήνας ως εξής:

Ιανουάριον 548, Φεβρουάριον 373, Μάρτιον 2.471, Απρίλιον 3.013, Μάιον 3.416, Ιούνιον 2.389, Ιούλιον 1.165, Αύγουστον 1.550, Σεπτέμβριον 2.430, Οκτώ-βριον 5.085, Νοέμβριον 3.816, Δεκέμβριον 1.870. Εν όλω 28.126.

(ΑΤΛΑΝΤΙΣ, φ. 1441, 21-01-1907)

Επί 23.127 Ελλήνων μεταναστών και Ελληνίδων,

οίτινες απεβιβάσθησαν εις λιμένας των Ηνωμένων Πο-λιτειών, 5.256 ήσαν εντελώς αγράμματοι, ήτοι 23 περί-που επί εκατόν δεν ηδύναντο ούτε να γράψωσι ούτε να αναγνώσκωσι.

(ΑΤΛΑΝΤΙΣ, φ.1438, 17-01-1907)

84


... Ήλθε ο αδελφός μου έως την Νέαν Υόρκην και τον εγύρισαν πίσω...

Η έρευνά μας ήταν αποτελεσματική και όταν αναζητήσαμε

τα αντίστοιχα στοιχεία για την άφιξη του αδελφού του Χρή-στου Θεοδωρακόπουλου, του Σωτήρη, ο οποίος είχε αποπει-ραθεί δύο φορές να μεταναστεύσει στην Αμερική, την πρώτη χωρίς επιτυχία (βλ. και σχετικό απόσπασμα των Απομνημο-νευμάτων).

Στις 17 του Ιούνη ένας από αυτούς που συνωστίζονταν στο λιμάνι της Πάτρας για να επιβιβαστεί στο πολυτελές και υπερσύγχρονο ατμόπλοιο, ήταν και ο 18χρονος Σωτήρης Θεο-δωρακόπουλος:

«Το ατμόπλοιον “Μάρθα Ουάσιγκτων” της Αυ-στροαμερικανικής γραμμής ανεχώρησεν εκ Πατρών προχθές Δευτέραν και ώραν 1 μ.μ. κατευθυνόμενον εις Νέαν Υόρκην.»

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», 18-06-1912)

Το εισιτήριό του, του το είχε στείλει ο αδερφός του από το Σικάγο, και του είχε κοστίσει μόλις 20 δολάρια, όπως πληρο-φορούμαστε από την διαφήμιση της εταιρίας ΑΥΣΤΡΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΑ που δημοσιευόταν εκείνες τις μέρες στις ομογε-νειακές εφημερίδες στις ΗΠΑ.

Μαζί με αυτόν επιβιβάστηκαν άλλοι 1.028 επιβάτες τρίτης θέσης.

85


Φτάνει στις ΗΠΑ μετά από 13 ημέρες και περνάει από τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ στη Νήσο Έλλις, οι οποίοι σημειώνουν για αυτόν τα παρακά-τω:

Προοριζόταν για εργάτης, ήταν εγγράμματος, με τελευ-ταία διαμονή την Βιλιβίνα Καλαβρύτων και εγγύτερο συγγενή στη χώρα προέλευσης τον πατέρα του, Αθανάσιο. Ήταν σε κα-λή φυσική κατάσταση, είχε ύψος 1,58 μ. (5.2 πόδια), σκούρα επιδερμίδα, χρώμα οφθαλμών και μαλλιών καστανό, δεν ήτο αναρχικός, ενώ δήλωσε σαν «παραστάτη» του στις ΗΠΑ τον θείο του, Χρήστο Χριστόπουλο, κάτοικο Annapolis, Maryland, μιας και ο μη έχων ακόμα μόνιμη εργασία και διαμονή αδελφός του δεν θα ήταν κατάλληλος να δηλωθεί σαν παραστάτης.

Δίπλα όμως στο όνομά του στη σελίδα του επιβατολογίου στη συνέχεια τέθηκε η σφραγίδα «απελάθηκε», «DEPORTED» (βλ. επόμενη σελίδα).

Δεν ξέρουμε γιατί τον γυρίσαν πίσω. Μάλλον τον κατέτα-ξαν σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες:

Εκ των αποβιβασθέντων μεταναστών κατά τον λή-ξαντα Οκτώβριον απηλάθησαν 1.183 δια διαφόρους λόγους. Εξ αυτών 652 απηλάθησαν ως πένητες, 356 ως πάσχοντες εκ μεταδοτικών νοσημάτων, 22 ως κατάδι-κοι, 23 ως συνοδεύοντες μετανάστας, 4 ως ηλίθιοι, 19 ως φρενοβλαβείς και 85 οίτινες απεδείχθη ότι είχον προσυμφωνήσει εργασίαν εν Ευρώπη και ήρχοντο εις την Αμερικήν ως μισθωτοί.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1390, 19-11-1906)

86


Ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να βρούμε κάποια στοι-χεία για τον Χριστόπουλο που τον περίμενε στην Αννάπολη.

Η συγγένεια με το σόι των Χριστόπουλων επιβεβαιώνεται και από μια αναφορά στα απομνημονεύματα του Χρήστου Θε-οδωρακόπουλου για κάποια ξαδέλφη του Μαρία Χριστοπού-λου.

Ενδεχομένως, συγγενής του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου ήταν και ο πρωταγωνιστής του παρακάτω επεισοδίου –

87


σίγουρα άσχετου με την απόφασή του να μεταναστεύσει-, που έλαβε χώρα λίγες μόλις ημέρες πριν την αναχώρησή του από την Πάτρα για τις ΗΠΑ.

Συγκεκριμένα, στο φύλλο 1451 της 26ης Οκτωβρίου του 1906, η πατρινή εφημερίδα «Νέος Αιών» φιλοξενεί την παρα-κάτω είδηση:

ΧΩΡΙΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΟΝ

ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΟΝ ΚΑΤ’ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ Κατ’ αναφοράν του αστυνόμου Καλαβρύτων, ο υ-

πενωμοτάρχης Κ. Παπαδημητρίου, μεταβάς προχθές εις το χωρίον Βιλιβίνα μετά τεσσάρων ανδρών, ίνα καταδιώξη τον ληστοφυγόδικον Β. Χριστόπουλον, υπέστη επίθεσιν εκ μέρους εικοσιπέντε ανδρών και εικοσιπέντε γυναικών του χωρίου. Πρώτοι επετέθησαν οι άνδρες δια μαχαιρών και περιστρόφων, κατόπιν δε αι γυναίκες δια λίθων και ξύλων, μαινόμεναι κυριολεκτι-κώς. Ο υπενωμοτάρχης ιδών τον κίνδυνον, όστις ηπεί-λει και αυτόν και τους υπ’ αυτόν άνδρας εκ της μήνιος των χωρικών, ηναγκάσθη να αφήση ελεύθερον τον φυ-γόδικον, όν είχε συλλάβη.

Ο Σωτήρης Θεοδωρακόπουλος, βέβαια, δεν τα παράτησε,

αλλά ξαναπέρασε τον Ατλαντικό, 5 χρόνια αργότερα, δηλώνο-ντας αυτή τη φορά την πραγματική του ηλικία, των 20 ετών.

Επιβιβάστηκε στο πλοίο της εταιρίας Transatlantica Italiana «SS Giuseppe Verdi» και έφτασε στις 13 Φλεβάρη του 1917 στη Νέα Υόρκη. Δήλωσε ότι προορισμός του ήταν το

88


Springfield της Μασαχουσέτης, όπου θα έβρισκε τον θείο του, Χρήστο Χριστόπουλο, τον ίδιο που 5 χρόνια νωρίτερα έμενε στην πόλη Annapolis του Maryland.

89


... απεφάσισα να υπάγω εις Σιδηροδρομικήν γραμμήν με άλλους πατριώτας...

Ήταν η χρυσή περίοδος των αμερικανικών διδηροδρόμων.

Νέες γραμμές κατασκευάζονταν συνεχώς, πυκνώνοντας το δίκτυο των αμερικανικών σιδηροδρόμων. Ξεκινώντας από τα ανατολικά προς τα δυτικά, όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη που απεικονίζει το σιδηροδρομικό δίκτυο των ΗΠΑ το 1918:

Οι εφημερίδες της εποχής είναι γεμάτες από αγγελίες κα-

τασκευαστικών εταιριών και άλλων γραφείων που ζητούσαν απεγνωσμένα εργάτες για να δουλέψουν σε αυτά τα νέα έργα. Ιδού μερικές από αυτές, δημοσιευμένες στην ομογενειακή εφη-μερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ»:

90


Η εργασία βέβαια στην κατασκευή των νέων σιδηροδρομι-

κών γραμμών δεν ήταν μόνο σκληρή, αλλά και επικίνδυνη και ενδεχομένως θανατηφόρα:

Εδημοσιεύσαμεν προχθές ότι εφονεύθησαν εν

Cincinnati της Βιργινίας οι Ηλ. Κωστέας εκ Καλαμών, Π. Τσόπαλος εκ Γιαννίτσης, Χρ. Τσούσης εκ Θουρίας και Π. Καρούσος εξ Αρεοχωρίου, παρελείψαμεν δε να σημειώσωμεν ότι εκτός αυτών εφονεύθη και είς Αμερι-κανός αρχιεργάτης, έτι δε ετραυματίσθη ο κ. Περικλής Ψυχογιός.

Ο θάνατος των δυστυχών Ελλήνων επήλθε κατό-πιν εκρήξεως δυναμίτιδος καθ’ όν χρόνον ειργάζοντο εις Camp αριθ. 22 των εργοδηγών A. H. Jacoby & Co. Αποδειχθέντος, καθ’ ά πληροφορούμεθα, ότι η έκρη-

91


ξις της δυναμίτιδας εγένετο ένεκα αμελείας των διευ-θυνόντων τας εργασίας της κατασκευαζομένης εν Clinchport σιδηροδρομικής γραμμής, οι συγγενείς των φονευθέντων δικαιούνται να ζητήσωσιν αποζημί-ωσιν ενώπιον των Αμερικανικών δικαστηρίων.

(Εφημερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1434, 12-01-1907)

Ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος αναφέρει ότι στην Νε-

μπράσκα δούλευε για μεροκάματο 1,50 δολάρια, αμοιβή που του φαινόταν ικανοποιητική –δεδομένων των προηγούμενων μεροκαμάτων του. Όμως αρκετοί είχαν παράπονα:

Η εν New Oerleans της Λουϊζιάνης εκδιδομένη ε-

φημερίς “Item” γράφει τα εξής περί εξαπατηθέντων τι-νών Ελλήνων υπό αισχροκερδών πρακτόρων: […]

Οι ευτυχήσαντες να εύρωσιν εργασίαν δεν ηδύνα-ντο να εκτελέσωσι την δοθείσαν αυτοίς σιδηροδρομι-κήν εργασίαν.

«Δεν είμεθα συνηθισμένοι εις τοιαύτην εργασίαν», είπεν ο Χρήστος Μαρούδας, υψηλός και μεγαλόσωμος νέος, είς των μεταναστών, προς αντιπρόσωπον της “Item”, διερμηνευόντων των Μιχαήλ και Κωνσταντί-νου Παιλέα δύο ευπόρων Ελλήνων, οίτινες έχουσιν ε-γκαταστή μονίμως εν Νέα Ορλεάνη. «Πριν ή αναχωρή-σωμεν εκ της πατρίδος μας παντός είδους υποσχέσει εδόθησαν ημίν και δεν δύναμαι να εννοήσω διατί δεν εκπληρούσιν αυτάς. Μας είπον ανεξαιρέτως ότι ευθύς ως απεβιβαζόμεθα εις Αμερικήν θα ηδυνάμεθα να εύ-

92


ρωμεν θέσεις εις αγρούς και θα ελαμβάνομεν μισθόν δύο έως τριών δολλαρίων καθ’ ημέραν. Τι ημείς εύρο-μεν; Σιδηροδρομικήν εργασίαν, επί μισθώ ενός και ημίσεως δολλαρίου ημερησίως.»

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1750, 22-01-1908)

Την ίδια περίοδο όμως σε μέρη πιο κεντρικά και με περισ-

σότερους εργάτες, μετά από κυριολεκτικά αιματηρούς απερ-γιακούς αγώνες είχαν καταχτηθεί μεροκάματα κατά πολύ υ-ψηλότερα:

Χίλιοι περίπου Έλληνες εργαζόμενοι εις σιδηρο-δρομικάς γραμμάς πλησίον του Αγίου Φραγκίσκου απήργησαν ένεκα φυλετικών διαφωνιών μετά Ιρλαν-δών εργατών, ενωθέντες δε μετά των άλλων εργατών, ηδυνήθησαν να κηρύξωσι γενικήν απεργίαν των εις τους ηνωμένους σιδηροδρόμους εργαζομένων τετράκις χιλίων εργατών, μετά των οποίων παρήλασαν δια των οδών του Αγίου Φραγκίσκου. Οι απεργοί ζητούσι μι-σθούς $2.50 καθ’ ημέραν, αντί $2,25 άτινα λαμβάνου-σι σήμερον δι’ εννεάωρον εργασίαν.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1415, 19-12-1906) Η συγκεκριμένη απεργία προκάλεσε την εκδικητική από-

λυση των πρωτεργατών της και φονικές συγκρούσεις ανάμεσα στους Έλληνες εργάτες και τους Αμερικάνους εργοδότες και εργολάβους:

93


Τηλεγραφούν εξ Αγίου Φραγκίσκου ότι αιματηρά ρήξις έλαβε χώραν εν τη πόλει εκείνη μεταξύ χιλίων τετρακοσίων Ελλήνων εργαζομένων εις την κατα-σκευήν των τροχιοδρόμων επί της 16ης οδού και της οδού Βαλενσίας, κατά την οποίαν ο Έλλην εργάτης Μάρκος Ρουχάτος εφονεύθη. Κατά το τηλεγράφημα, ο εργοδηγός κ. Buckley απέλυσε της υπηρεσίας τον Έλ-ληνα διερμηνέα William Christ και τον εργάτην Ρου-χάτον, ένεκα δε τούτου οι Έλληνες επί τοσούτον ε-ξωργίσθησαν ώστε ήρχισαν να λιθοβολώσι τους Αμε-ρικανούς. Ο Ρουχάτος βληθείς υπό λίθου ετραυματί-σθη βαρέως και απεβίωσεν αμέσως, ο δε εργοδότης Buckleyμόλις ηδυνήθη να διασωθή καταφυγών εις τι ζυθοπωλείον, το οποίον κατόπιν κατεστράφη υπό των Ελλήνων.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1430, 8-01-1907)

Και οι παραπάνω συγκρούσεις με τη σειρά τους έφεραν

την ανάλογη πυροδότηση των κοινωνικών αντανακλαστικών:

Αι εφημερίδες της Καλιφορνίας και ιδία αι του Αγί-ου Φραγκίσκου δια μακρών γράφουσι κατά των Ελλή-νων εργατών ένεκα των ταραχών αίτινες εσχάτως έλα-βον χώραν εν τη πόλει ταύτη, και αίτινες κατέληξαν εις τον φόνον του Έλληνος εργάτου Μάρκου Ρουχάτου. Ιδία η εν Στόκτων της Καλιφορνίας εκδιδομένη εφη-μερίς «Independent» δριμέως καταφέρεται κατά των Ελλήνων λέγουσα ότι η Κυβέρνησις δεν ώφειλε να ε-

94


πιτρέψη εις αυτούς την εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις αποβίβασιν, καταλήγει δε το άρθρον της λέγουσα ότι «οι Έλληνες είνε βάρβαροι και ακατάλληλοι να απο-λαμβάνωσι των ευεργετημάτων ελευθέρας κυβερνή-σεως».

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», 22-01-1907)

Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπτώσεις όπου η κατάχτηση

μεγαλύτερων ημερομισθίων από τους Έλληνες δεν ήταν απο-τέλεσμα του δικού τους αγώνα, αλλά άλλων…:

Πολλοί Έλληνες κατέλαβον τας εργασίας απερ-γών επί του σιδηροδρόμου Las Vegas and Tonopah, αντί ημερομισθίων τριών δολλαρίων, απέναντι τεσ-σάρων δολλαρίων, τα οποία εζήτουν οι απεργήσα-ντες.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1761, 4-02-1908)

95


… είχαν απεργήσει 6 άλλοι από αυτό το χωργιό όπου επήγαμε και εργαζόμεθα εφθηνότερα …

Οι νιόφερτοι στη χώρα μετανάστες αξιοποιήθηκαν πολλές

φορές από τα γραφεία εργασίας και τους πράκτορές τους όχι για να επανδρώσουν τις νέες θέσεις που δημιουργούσε η οικο-νομική ανάπτυξη των ΗΠΑ, αλλά για να καλύψουν ήδη υπάρ-χουσες: Των οργανωμένων στα σωματεία Αμερικανών που κα-τέβαιναν σε απεργία, όπως είδαμε και στο τελευταίο δημοσίευ-μα του προηγούμενου κεφαλαίου.

Ορισμένες φορές τους πηγαίναν σηκωτούς, ήδη με το που αποβιβάζονταν στη Νήσο Έλλις!

ΟΙ ΑΠΕΡΓΟΣΠΑΣΤΕΣ ΕΦΤΑΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΗΣΟ

ΕΛΛΙΣ Οι μετανάστες φτάνουν στο εργοστάσιο με τα μπαγκά-

ζια τους. Διαψεύδονται οι φήμες για ηρεμία.

Δεν έχει κανονιστεί συνάντηση, ισχυρίζονται οι εργά-τες. Ξέσπασαν επεισόδια.

Αποκλειστικά στην New York Times. ΣΙΚΑΓΟ, 4 Αυγ. – Το «Τρένο-Φάντασμα», όπως το

αποκαλούσαν οι εργάτες στο συσκευαστήριο και οι συ-μπαθούντες την απεργία τους, σήμερα απέκτησε μορ-φή.

96


Τις πρώτες πρωινές ώρες κατέφθασε εδώ πέρα ένα τρένο γεμάτο μετανάστες κατ’ ευθείαν από τη Νήσο Έλλις. Αποβιβάστηκαν σε άγνωστο σημείο, χω-ρίστηκαν σε ομάδες των δέκα – δώδεκα ατόμων και τους έβαλαν στα κρυφά στα τμήματα που θα δού-λευαν. […]

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για το ότι οι μετανά-στες που συμπεριλαμβάνονταν στην νέα αυτή φουρνιά απεργοσπαστών είχαν στρατολογηθεί στις αποβάθρες. Κουβαλούσαν ακόμα τα κουτιά, τις τσάντες και τα δέ-ματα με τα ρούχα τους, ενώ όλοι τους μιλούσαν με με-σογειακή προφορά. Άλλοι κουβαλούσαν μεγάλα δέμα-τα και άλλοι μικρές βαλίτσες. Πάνω στις περισσότερες από τις αποσκευές τους υπήρχε η ένδειξη «Passed» του Τελωνείου της Νέας Υόρκης.

Κρατώντας σφιχτά στις αγκαλιές τους τα πολύτιμα υπάρχοντά τους, τρεκλίζοντας από το βάρος τους, οι μετανάστες οδηγήθηκαν στα σημεία όπου έπρεπε να πιάσουν αμέσως δουλιά. Κάθε ομάδα τη συνόδευαν ι-διωτικοί αστυνομικοί και στελέχη της εταιρίας.

(«THE NEW YORK TIMES», 05-08-1904)

Οι Έλληνες μετανάστες δεν μπορούσαν να αποτελέσουν

εξαίρεση σε αυτήν την πρακτική, και οι εφημερίδες της εποχής είναι γεμάτες από τέτοια περιστατικά.

Ορίστε ένα χαρακτηριστικό δημοσίευμα, μιας από τις πρώ-τες μέρες του Χρήστου Θεοδοωρακόπουλου στις ΗΠΑ:

97


Πληροφορούμεθα ότι περί τους 25 Έλληνας ήλθον ενταύθα εκ Meriden της Κοννεκτικούτης όπως κατα-λάβωσι τας θέσεις απεργησάντων εργατών του κατα-στήματος Whisting Co., οίτινες εζήτουν μικράν αύ-ξησιν των ημερομισθίων των. Ως εκ τούτου τα εργα-τικά σωματεία εις τα οποία ανήκουσι σχεδόν άπαντες οι εν Αμερική εργάται σφοδρώς καταφέρονται κατά των Ελλήνων, εάν δε το τοιούτον εξακολουθήση οι Έλληνες εργάται θέλουσι βαθμηδόν αποκλεισθή των σωματείων, τούθ’ όπερ έσεται λίαν δι’ αυτούς επιζή-μιον. Πανταχόθεν ζητούνται εργάται ώστε δεν υπάρχει ανάγκη δια τους Έλληνας να καταλαμβάνωσι τας θέ-σεις των απεργησάντων.

Εις την περίστασιν ταύτην οι 25 Έλληνες φυλάτ-τονται υπό αστυφυλάκων οσάκις μεταβαίνουσιν εις την εργασίαν των ή επιστρέφουσιν εις τας οικίας των, υβρίζονται δε υπό άλλων εργατών εις τας οδούς.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1398,-28-11-1906)

Άλλο ένα, δέκα μέρες μετά:

Προς επιβεβαίωσιν των όσων προ τινών ημερών εδημοσιεύσαμεν περί ομογενών εργατών, οίτινες σπεύ-δουσι να καταλαμβάνωσι τας θέσεις απεργών, έρχονται πλείσται όσαι δημοσιεύσεις εις τας εφημερίδας της Μασσαχουσέτης και άλλων ανατολικών Πολιτειών πε-ρί 20 Ελλήνων οίτινες μετέβησαν εις Bridgewater, όπως καταλάβωσι την θέσιν απεργησάντων εργατών, εις το

98


εκεί εργοστάσιον McElwain & Co. Η εν Βοστώνι εκδι-δομένη εφημερίς «Morning Globe» δια μακρών δη-μοσιεύει τα της υποδοχής ής έτυχον οι Έλληνες εργά-ται κατά την εις την πόλιν ταύτην άφιξίν των. Ο σι-δηροδρομικός σταθμός, λέγει η ρηθείσα εφημερίς, ήτο πλήρης αστυνομικών και ειδικών κλητήρων υπό την διεύθυνσιν του Σέριφ της πόλεως Simmon, ότε δε ο ειρμός επί του οποίου επέβαινον οι Έλληνες, έστη, κλητήρες και δέκα αστυνομικοί άνδρες εκ της Αστυ-νομίας της Βοστώνης περιεκύκλωσαν αυτούς. Εκατο-ντάδες λαού ανέμενον έξωθι του σταθμού διά μέσου δε αυτού διήλθον οι Έλληνες συνοδευόμενοι υπό των κλητήρων. Ότε έφθασε η συνοδεία εις την κεντρικήν πλατείαν της πόλεως, πολλοί εκ του πλήθους συνε-βούλευσαν τους Έλληνας ν’ απέλθωσιν την πόλεως, αλλ’ ούτοι εξηκολούθησαν τον δρόμον των μέχρι της προσδιορισθείσης δι’ αυτούς κατοικίας, επί της οδού Summer, πριν όμως εισέλθωσιν εις αυτήν, γενική λι-θοβολία ήρξατο κατ’ αυτών, είς δε Έλλην ετραυματί-σθη, μετενεχθείς αμέσως εις παραπλήσιον φαρμακεί-ον ως και πολλοί εκ των κλητήρων. Αυτά συνέβησαν χθες, σήμερον δ’ επρόκειτο να μεταβώσιν οι Έλληνες εις το εργοστάσιον συνοδευόμενοι υπό κλητήρων, ηπειλείτο δε σύρραξις και γενική κατά των Ελλήνων υπό των κατοίκων αποδοκιμασία.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1406, 08-12-1906)

Η κατάσταση αυτή βέβαια όσο προχωρούσε ο καιρός και

οι μετανάστες «πάλιωναν» άλλαζε: Οι έλληνες εργάτες οργα-99


νώνονταν στα σωματεία τους και η πληθώρα δημοσιευμάτων σαν το παρακάτω είναι απόδειξη γι’ αυτό:

Εκατόν πεντήκοντα Έλληνες εργάται ενεγράφη-σαν μέλη της εν Σιάτλη Εργατικής Ενώσεως «Industrial Workers of the World».

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1760, 03-02-1908)

Η ταξική συνειδητοποίηση αφ’ ενός μεν καλυτέρευε τις

σχέσεις με τους ντόπιους και τους άλλους μετανάστες και ενί-σχυε την αλληλεγγύη μεταξύ τους, και αφ’ ετέρου οδηγούσε σε μεγαλειώδεις απεργιακούς αγώνες. Ενδεικτικά δημοσιεύματα τα παρακάτω, από την «ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ» (φ. 2933, 3-11-1911):

Η ΑΠΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ

ΤΟΥ POCATELLO ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΡΓΑΤΑΙ Γράφουσιν ημίν εκ Pocatello της Idaho: Κατά την 30 Σ/βρίου εν τω σιδηρ. εργοστασίω του

O.E.L., εν Pocatello, Idaho εγένετο απεργία υπό των εργαζομένων εις τα μηχανήματα, εις ατμομηχανάς και εις τα βαγόνια πολυτελείας όπου ειργάζοντο Αμερικα-νοί και ολίγιστοι Έλληνες. Εις δε το διαμέρισμα των φορτηγών βαγονίων όπου ειργάζοντο πλείστοι Έλλη-νες ουδεμίαν σχέσιν είχον με την προμελετηθείσαν α-περγίαν, αλλ’ άμα οι Αμερικανοί απήργησαν και διήλ-θον εκείθεν και έδωσαν το σύνθημα της απεργίας, οι Έλληνες αμέσως σύσσωμοι έπαυσαν και απήλθον της απεργίας.

100


Οι Αμερικανοί ετηλεγράφησαν εις πάντας τους ερ-γατικούς συλλόγους μέχρι Σικάγου ότι οι Έλληνες του Pocatello συνέτρεξαν την απεργίαν περισσότερον αφ’ ό, τι ήλπιζον και αμέσως εδέχθησαν αυτούς εις την ένωσίν των και εις τας οδούς εχαιρέτων αυτούς ε-γκαρδιώτατα και τους απεκάλουν αδελφούς.

Εξ άλλου ο κ. Καραβέλης, όστις πολλάς ενήργει κατά των εργατών εκβιάσεις και παρανομίας, και εί-χεν υποσχεθή εις την εταιρίαν ότι οι Έλληνες δεν ή-θελον απεργήσει, απειλεί ότι ουδείς εκ των απεργών θα δυνηθή να εύρη εργασίαν εις τας γραμμάς και τα εργοστάσια του Hareman System.

Τούτο μαθόντες οι Αμερικανοί συνήχθησαν περί τους 30 και εν σώματι ηπείλησαν τον Καραβέλη, ει-πόντες αυτώ να παύση να προμηθεύση εργάτας εις την εταιρίαν αφ’ ενός και ες άλλου να παύση ν’ απειλή τους απεργήσαντας Έλληνας διότι θα έχη συνεπείας η διαγωγή του. Και όντως ο Καραβέλης έπαυσε μεν προ-σωπικώς ενεργών, αλλ’ εξ άλλου δια των οργάνων του χορηγεί εργάτας εξ άλλων μερών ερχομένους. Τα πνεύματα είναι ηρεθισμένα και επίκεινται ήδη σοβαρά γεγονότα, εκακοποιήθησαν δε τινές εκ των προτιθεμέ-νων να εισέλθωσι εις το εργοστάσιον και θα συμβώσι σοβαρώτερα αν ο Καραβέλης εξακολουθή αποστέλλων κρυφίως εργάτας.

Η ΛΗΞΙΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΥΠΟΔΗΜΑΤΟΠΟΙΩΝ ΤΟΥ ΛΥΝΝ

101


Τη επεμβάσει του Δημάρχου της πόλεως Λυνν, κ. Connery, έληξεν η μεγάλη απεργία των Cutters των υποδηματοποιείων της πόλεως και από της αύριον α-ναλαμβάνουσι και αύθις τας εργασίας αυτών. Ο κ. Connery εξουσιοδοτηθείς υπ’ αμφοτέρων των μερίδων, δηλαδή της Εργατικής Ενώσεως των υποδηματοποιών και των διευθυντών των εργοστασίων όπως αποφανθή περί του πρακτέου, αφού εξησφάλισε την υπόσχεσιν αμφοτέρων ότι θα δεχθώσι την απόφασίν του ως τελι-κήν, απεφάνθη υπέρ των cutters και παρεδέχθη κατ’ αρχήν το οκτάωρον της εργασίας αυτών. Ο Πρόεδρος του συνδέσμου των ιδιοκτητών των εργοστασίων κ. Hitchings, μαθών την απόφασιν του Δημάρχου, είπεν ότι θα υποκύψη εις την γνωμοδότησιν ταύτην, αι δε περαιτέρω λεπτομέρειαι θα διακανονισθώσιν υπό με-γάλης επιτροπής.

Ούτως έληξε η μεγάλη αύτη απεργία, ήτις προς σιτγμήν ηπείλησε να λάβη καταπληκτικάς διαστάσεις προς μεγίστην ζημίαν του εμπορίου της πόλεως και του εργατικού κόσμου, μεταξύ του οποίου συγκαταλέ-γονται και δισχίλιοι εκ των ημετέρων.

102


… εμαχόμεθα περίπου από μισή ώραν, όπου ετραυ-ματίσθηκαν πολλοί εκατέρωθεν…

Αυτές οι διαμάχες ανάμεσα στους προερχόμενους από

διαφορετικές περιοχές Έλληνες εργάτες δεν ήταν καθόλου σπάνιο φαινόμενο, και σίγουρα δεν ανταποκρίνεται ούτε στο ελάχιστο στην ιδεατή εικόνα που γίνεται προσπάθεια να καλ-λιεργηθεί σήμερα για αυτούς, περί φιλήσυχων, φιλότιμων και εργατικών πατριωτών.

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΣΕ ΑΓΩΝΑ ΠΑΛΗΣ

Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΛΗΘΗΚΕ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΤΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ 500 ΕΛΛΗΝΕΣ

Μετά από έναν αγώνα πάλης στο Brand’s Hall, οι θεατές έστησαν έναν άλλο, με μαχαίρια και κλομπς. Ένας άντρας τραυματίστηκε σοβαρά πριν την άφιξη των αστυνομικών. Συνελήφθησαν τρεις και οι φίλοι τους αποπειράθηκαν να τους απελευθερώσουν, αλλά απέτυχαν.

Ταραχές από περισσότερους από 500 Έλληνες ξέ-σπασαν χτες το βράδυ στο Brand’s Hall, στις οδούς North Clark και Erie, σε έναν αγώνα πάλης ανάμεσα στον Nicholas Maches και τον μαθητή του, V. Demetreios. Μόνο ένα άτομο τραυματίστηκε σοβαρά, αλλά η αστυνομία δυσκολεύτηκε πολύ να ηρεμήσει

103


τους συμμετέχοντες στα επεισόδια. Χρησιμοποιήθηκαν όπλα και αρκετοί άντρες τραυματίστηκαν ελαφρά με κοψίματα και μελανιές. Η αστυνομία συνέλαβε τους τρεις πρωτεργάτες των επεισοδίων και τους μετέφερε με κλούβα.

Όσο τους κρατούμενους επιτηρούσε ο αστυφύλα-κας William Marbach και οι υπόλοιποι αστυνομικοί εί-χαν φύγει για να προβούν και σε άλλες συλλήψεις, οι τρεις άντρες τράβηξαν ρεβόλβερς και αποπειράθηκαν να δραπετεύσουν. Ο ντετέκτιβ William Maher έσπευσε σε βοήθεια του Murbach, και οι δύο άντρες αφόπλισαν τους κρατούμενους, την ώρα που η υπόλοιπη αστυνο-μική δύναμη προσπαθούσε να εμποδίσει τον όχλο να πλησιάσει στην κλούβα. Οι τρεις κρατούμενοι δήλω-σαν πως ονομάζονταν George Kokamos, George Filash και George Bulus. Ο Bulus έφερε πολλαπλά τραύματα από μαχαίρι και οδηγήθηκε στο Νοσοκομείο Passavant.

(CHICAGO DAILY TRIBUNE, 31-06-1905)

Η εφημερίς «Κήρυξ» εκδιδομένη εν Leadville της Κολοράδο δημοσιεύει ολόκληρον στήλην περί «τρομε-ράς μάχης συναφθείσης μεταξύ διαμαχομένων Ελλη-νικών φυλών, κατά την οποίαν πολλοί ετραυματίσθη-σαν». Ολόκληρος η περιγραφή δεικνύει την μισοξενία των εγχωρίων κατά των αλλοδαπών, οίτινες δεν συμ-μοροφούνται προς τους εν ισχύι νόμους των Πολι-τειών, και δεν παύουσιν αλληλοπληκτιζόμενοι και συμπλεκόμενοι.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1749, 21-01-1908)

104


Αυτή η έφεση των Ελλήνων να μπλέκουν σε τέτοιες ταρα-

χές και συμπλοκές, τόσο μεταξύ τους όσο και με ομάδες ατό-μων διαφορετικής εθνικότητας, αλλά και οι αξιοσέβαστες επι-δόσεις τους στο κοινό έγκλημα, προκαλούσαν την οργή των «φιλήσυχων» ντόπιων νοικοκυραίων:

Ο εν Βασιγκτώνι πρέσβυς της Ελλάδος κ. Λάμπρος

Κορομηλάς ανεκοίνωσεν ες το επί των Εξωτερικών υ-πουργείον της Συμπολιτείας ότι πολλοί Έλληνες κάτοι-κοι της εν Βιργινία πόλεως Ροανώκ, εν τη οποία έλαβον χώραν αι γνωσταί κατ’ αυτών εξεγέρσεις του όχλου, παρεπονέθησαν ότι δεν υπάρχει επαρκής αστυνομική προστασία δια τα κατορθώματά των. Το οικείον τμήμα του υπουργείου διεβίβασε την ανακοίνωσιν του κ. Κο-ρομηλά εις τον Κυβερνήτην της Βιργινίας κ. Swanson, ούτος δε έφερεν αυτήν εις γνώσιν του δημάρχου της Ροανώκ κ. Culchin. Ο δήμαρχος ήλθεν εις συνεννόησιν μετά του δικηγόρου της Ελληνικής παροικίας κ Johnson, διεβεβαίωσε δε αυτόν ότι οι Έλληνες θέλουσι τύχη «πλήρους αστυνομικής προστασίας εφ’ όσον ε-κτελούσι τα καθήκοντά των ως πολίται, αλλ’ ότι εάν δεν συμμορφωθώσι προς τας διατάξεις των νόμων και δεν παύσωσι τους μεταξύ των διαπληκτισμούς και αυ-τοδικίας θα είνε και αυτοί οι ίδιοι υπεύθυνοι δια τας συνεπείας».

***

Πολλοί εκ των εν East Miline της Illinois Αμερι-κανών πολιτών συνήλθον εις σύσκεψιν όπως εξανα-

105


γκάσωσι τους ιδιοκτήτας οικιών να μη ενοικιάζωσι οικίας εις Έλληνας επί τω λόγω ότι είνε ταραξίαι, και ζώσι καθ’ ομάδας αποτελουμένας από δέκα και είκοσιν άτομα, και καθότι δεν είνε «επιθυμητοί», προτείνουσι δε όπως διατεθή ιδιαιτέρα εν τη πόλει συνοικία δια τους Έλληνας. Κατά της αποφάσεως ταύτης των πολι-τών της Moline της τόσον προσβλητικής δι’ ημάς, ελπί-ζομεν ότι διεμαρτυρήθησαν οι εν τη πόλει εκείνη Έλλη-νες.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1749, 21-01-1908)

Δεν ήταν λίγες, βέβαια, και οι φορές που οι «φιλήσυχοι»

ντόπιοι δε δίστασαν να υπερασπιστούν την «ησυχία» τους πραγματοποιώντας βίαια πογκρόμ...

106


… εμαζεύθηκαν όλη η Πολιτεία, όπου ήρχισε διαδή-λωσις, εκδιωγμός, ξυλοκόπημα και λεηλασία…

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Χρήστου Θεοδω-

ρακόπουλου, το πογκρόμ αυτό των αμερικανών κατά των Ελ-λήνων, με αφορμή τον φόνο του αμερικανού αστυνομικού από έναν Έλληνα, έλαβε χώρα το χειμώνα του 1907 προς το 1908. Απ’ ό, τι φαίνεται όμως κάνει λάθος στην χρονολογία, μιας και τα δημοσιεύματα που εντοπίσαμε το τοποθετούν στις 19-20 Φλεβάρη του 1909.

Διαβάζουμε σχετικά στους New York Times της 22ας Φλεβάρη 1909:

Ο ΟΧΛΟΣ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΟΜΑΧΑ Καταστρέφει καταστήματα και σπίτια, εκδικούμενος

τον φόνο ενός αστυνομικού. Ο ΟΧΛΟΣ ΠΥΡΠΟΛΕΙ ΣΠΙΤΙ.

Πραγματοποιήθηκαν τρεις ταυτόχρονες επιθέσεις και καταστροφές ιδιοκτησιών πριν επέμβει η αστυνομία.

ΟΜΑΧΑ, 21 Φεβρ. – Θέλοντας να εκδικηθούν τον φόνο του αστυνομικού Edward Lowery, τον οποίον πυροβόλησε την Παρασκευή το βράδυ ένας Έλληνας κρατούμενος, περίπου 3.000 άνδρες και παιδιά επί δύο ημέρες διέλυσαν τριάντα κτίρια στην ελληνική συνοικία της Νότιας Όμαχα, και προξένησαν σοβαρά

107


επεισόδια, στη διάρκεια των οποίων δύο παιδιά πλη-γώθηκαν από σκάγια και δώδεκα άλλα άτομα από διάφορα μέσα, τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί για να καταστραφούν τα κτίρια στα οποία διέμεναν Έλλη-νες.

Τα επεισόδια ξεκίνησαν μετά από μια τεράστια συ-γκέντρωση, στην οποία δύο μέλη της Βουλής της Πολι-τείας και ένας δικηγόρος εξήψαν το πλήθος.

Η αστυνομία για σχεδόν τρεις ώρες ήταν ανίκανη να διασκορπίσει τους διαδηλωτές, και οι Έλληνες κά-τοικοι και επαγγελματίες εκδιώχθηκαν πανικόβλητοι πανικό με τις συζύγους και τα παιδιά τους, με τους δια-δηλωτές να ξεσπάει στις ιδιοκτησίες τους.

Η αστυνομία ανέκτησε τον έλεγχο περίπου στις 6, αλλά παρέμενε ανίκανη να διασκορπίσει το πλήθος, το οποίο είχε πλημμυρίσει τους δρόμους της συνοικίας την ώρα των επεισοδίων.

Τα τραυματισμένα αγόρια ήταν ο Frank Sweeney και ο Joseph Gamble, οι οποίοι βρέθηκαν στην πορεία των σκάγιων όταν κάποιος Έλληνας πυροβόλησε κατά του πλήθους. Οι υπόλοιποι τραυματίες ήσαν όλοι ξένοι, και μετά την περιποίηση των τραυμάτων τους αφέθη-καν να επιστρέψουν στα σπίτια τους.

Ενώ στη συγκέντρωση συμμετείχαν μόνο περίπου 900 άτομα, οι οποίοι ξεκίνησαν και τα επεισόδια, σύ-ντομα τους συνέτρεξαν εκατοντάδες άλλοι, για να συμμετάσχουν και αυτοί στο καταστροφικό τους έργο.

Καταστήματα και σπίτια μετατράπηκαν σε ερείπια

108


Το πογκρόμ της μάζας κατά των Ελλήνων πραγμα-τοποιήθηκε σε τρία μέρη. Η κύρια επίθεση επικέντρωσε στην 26η Οδό και στην Οδό Q,, στο κέντρο της ελληνι-κής συνοικίας.

Ο ξέφρενος όχλος ξεκίνησε το καταστροφικό του έργο επιτιθέμενος με πέτρες στις βιτρίνες των κατα-στημάτων και τα παράθυρα των σπιτιών που ήξεραν ότι ανήκαν σε Έλληνες. Σε σύντομο χρονικό διάστημα το μέρος εκείνο γέμισε χαλάσματα, ενώ καταστράφη-καν και οι προμήθειες και η πραμάτεια των καταστημά-των.

Σε δύο τετράγωνα ανατολικότερα, μια άλλη ομάδα έκανε θρύψαλα την βιτρίνα ενός σαλούν και αρκετοί επεχείρησαν να πλιατσικολογήσουν το εσωτερικό τους. Σε αυτούς επιτέθηκε μια αστυνομική περίπολος και τους απέτρεψε από το να αρπάξουν τα αλκοολούχα ποτά του σαλούν. Σε εκείνο το σημείο τραυματίστηκαν τα δύο αγόρια και κάποιοι άλλοι.

Μια τρίτη ομάδα κινήθηκε προς τη διασταύρωση των οδών 24η και L και επιτέθηκε στο κατάστημα ζα-χαροπλαστικής των αδελφών Δήμου. Οι γυάλινες βι-τρίνες του καταστήματος «κατέβηκαν», παραβιάστηκε με κλωτσιές η πόρτα του και τα προϊόντα του κατα-στράφηκαν ολοσχερώς. Η δεσποινίς Μαίρη Δήμου και ο ηλικιωμένος πατέρας της, οι οποίοι βρίσκονταν στο κατάστημα εκείνη τη στιγμή, μόλις και μετά βίας κατά-φεραν να γλυτώσουν το λυντσάρισμα από το εξαγριω-μένο πλήθος.

109


Οι τρεις επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, και οι καταστροφές που προκλήθηκαν ήσαν ολοσχερείς, πριν καταφέρει ο Αρχηγός Briggs να συγκεντρώσει τις ολιγάριθμες δυνάμεις της αστυνομίας και να σταματήσει τις λεηλασίες. Την ίδια ώρα ενημε-ρώθηκε και ο Σερίφης Brailey, ο οποίος συγκέντρωσε όλους τους βοηθούς του και έσπευσε στη Νότια Όμαχα για να συνδράμει την αστυνομία. Ο όχλος επιτέθηκε και σε πολλούς Ιταλούς και Ρουμάνους, περνώντας τους για Έλληνες.

Τελικά η αστυνομία κατόρθωσε να συγκεντρώσει επαρκείς δυνάμεις για να περικυκλώσει τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων, αλλά ήταν σχεδόν αδύνα-το να σταματήσει το πλήθος. Ο Αρχηγός Briggs ζήτησε από το Αστυνομικό Τμήμα της Όμαχα να στείλει ενι-σχύσεις στην Νότια Όμαχα, μιας και αναμένονταν σο-βαρότερα επεισόδια το βράδυ. Με πρόφαση κάποιες νομικές λεπτομέρειες, το αίτημα αυτό δεν έγινε δεκτό από την Όμαχα.

Ο Σερίφης Brailey αποφάσισε να ορκίσει επί τόπου αρκετούς σαν βοηθούς του για να συνεργαστούν με την Αστυνομία της Νότιας Όμαχα και να προληφθούν νέες συγκρούσεις.

Στις 9 το βράδυ ο όχλος ξαναπροέβη σε λεηλασίες και επεισόδια σε διάφορα σημεία. Στην διασταύρωση 32ης Οδού και Q o όχλος πυρπόλησε το σπίτι κάποιου Έλληνα. Από μέσα έβγαλαν τρία άτομα. Οι δύο από αυτούς δάρθηκαν άσχημα, αλλά κατόρθωσαν να πηδή-ξουν σε ένα διερχόμενο αυτοκίνητο και να ξεφύγουν.

110


Τον τρίτο τον έπιασε μια ομάδα από τον όχλο και απο-μακρύνθηκαν, λέγοντας ότι σκοπεύουν να τον ανεβά-σουν σε ένα τρένο για να τον διώξουν μακριά. Δεν είναι γνωστό το τι απέγινε αυτός ο άνθρωπος. Η Πυροσβε-στική κατάφερε και έσβησε τη φωτιά.

Ο Charles Nestroyl, ο οποίος ήταν ένας από την ομάδα που προσπαθούσε να εισβάλει σε ένα κτίριο στη διασταύρωση της 28ης Οδού και Q, πυροβολήθηκε από άγνωστο στο κεφάλι και οδηγήθηκε στο νοσοκομείο.

Μια άλλη ομάδα κατέστρεψε τη βιτρίνα ενός κα-ταστήματος στη διασταύρωση της 30ης Οδού και Q, και ένας από τους έλληνες εργαζομένους του καταστή-ματος τραυματίστηκε βαριά. Τον διέσωσε η αστυνομία και τον έστειλε με αυτοκίνητο στο Νοσοκομείο.

Στην διασταύρωση των οδών 28ης και I, ο όχλος πυρπόλησε ένα κτίριο που λειτουργούσε σαν ξενώνας και όπου έμεναν είκοσι πέντε με τριάντα Έλληνες. Το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς, αλλά οι ένοικοί του διασώθηκαν.

Η αιτία των επεισοδίων Τα επεισόδια ξέσπασαν μετά τη σύλληψη ενός Έλ-

ληνα το βράδυ της Παρασκευής από τον αστυνομικό Lowery. Όταν κατευθύνονταν προς το αστυνομικό τμήμα, ο Έλληνας τράβηξε ένα ρεβόλβερ, σκότωσε τον Lowery και δραπέτευσε. Ακολούθησε μια σύντομη αλ-λά αποτυχημένη απόπειρα να λυντσαριστεί ο Έλληνας, και στη συνέχεια καλέστηκε η συγκέντρωση για σήμερα το απόγευμα, με σκοπό να ληφθούν μέτρα κατά των Ελλήνων.

111


Στη συγκέντρωση μίλησαν οι Αντιπρόσωποι Jerry Howard και J.P. Krause, ο δικηγόρος H.C. Murphy και άλλοι. Ο τόνος των ομιλητών ήταν επιθετικός εναντίον των Ελλήνων και ο τελευταίος ομιλητής, ο κος Murphy, έδωσε μεγάλο βάρος στην ομιλία του στο πό-σο ανεπιθύμητοι ήσαν οι Έλληνες.

«Το αίμα ενός Αμερικανού είναι στα χέρια αυτών των Ελλήνων», είπε και τελείωσε την ομιλία του φω-νάζοντας δυνατά «και πρέπει να γίνει κάτι δραστικό για να εκδικηθούμε τον θάνατό του και να ξεφορτω-θούμε αυτούς τους ανθρώπους!»

Τότε η συγκέντρωση τελείωσε και οι μισοί από αυ-τούς που συμμετείχαν σε αυτήν κατευθύνθηκαν στην ελληνική συνοικία, για να ξεκινήσουν οι καταστροφές. Ενδεικτικό της οργής του όχλου ήταν και το ότι ένα από τα σπίτια που καταστράφηκαν, μια διώροφη κα-τοικία, βρισκόταν μόλις 30 μέτρα μακριά από το αστυ-νομικό τμήμα.

Η εφημερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» αναδημοσιεύει το παραπάνω

τηλεγράφημα του ανταποκριτή της New York Times και το συμπληρώνει και με νεότερα τηλεγραφήματα:

Ιδιαίτερα τηλεγραφήματα προς διαφόρους εφημε-

ρίδας της Νέας Υόρκης αγγέλλουσι τα εξής συμπληρω-ματικά:

Πολλοί Έλληνες εδάρησαν ανηλεώς και ετραυμα-τίσθησαν, αι οικίαι των κατεστράφησαν, από πέντε δε

112


διάφορα σημεία της Ελληνικής συνοικίας αναθρώσκει καπνός πυρκαϊών τας οποίας έθεσεν ο όχλος.

Εις το τμήμα της πόλεως το γνωστόν υπό το όνο-μα Indian Hill 200 περίπου Έλληνες αμυνόμενοι συ-νεπλάκησαν με 500 Αμερικανούς.

Το Σάββατον προκηρύξεις κυκλοφορήσασαι καθ’ όλην την πόλιν εκάλουν τον λαόν εις συλλαλητήριον την Κυριακήν όπως διαμαρτυρηθή κατά των Ελλήνων και εξώση αυτούς εκ της πόλεως.

Την πρωΐαν της Κυριακής οι Έλληνες εγκετέλιπον οι ίδιοι την πόλιν προβλέποντες τας ταραχάς, πολλοί όμως ητοιμάσθησαν να αντιστώσι.

Επί των οδών 22ας και 2 εκατόν περίπου Έλληνες ωπλισμένοι ενεκλείσθησαν εν τίνι οικία διαμηνύσα-ντες εις τους οχλαγωγούς ότι εάν επλησίαζον την οι-κίαν θα τους υπεδέχετο θανατηφόρος ομοβροντία, πράγματι δε ούτοι δεν επλησίασαν εις την εν λόγω οικίαν.

Όλοι οι σιδηροδρομικοί σταθμοί επληρώθησαν Ελλήνων εγκαταλειπόντων την πόλιν. Την πρωΐαν της Κυριακής οι εν South Omaha Έλληνες ανήρχοντο εις εξακοσίους περίπου, οι πλείστοι των οποίων είνε ερ-γάται των σφαγείων.

Περί το μεσυνύκτιον της Κυριακής αι ταραχαί έ-παυσαν και το πλήθος διελύθη, συλληφθέντων υπό της αστυνομίας 18 πρωταιτίων.

113


Υπάρχουσι φόβοι ότι αι ταραχαί θα επαναληφθώσι σήμερον, και ως εκ τούτου η αστυνομία λαμβάνει έκτα-κτα μέτρα.

Σημερινόν τηλεγράφημα εκ της πρωτευούσης της Νεβράσκας Lincoln αγγέλλει ότι ο κυβερνήτης της πολιτείας Shallenberger διέταξε το μεσονύκτιον τον υποστράτηγον Hardington να έχη έτοιμον στρατόν προς αποστολήν εις South Omaha εν ανάγκη, δηλώ-σας ότι αυτός ούτος θα αναλάβη το γενικόν πρόσταγ-μα.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 2.089, 22-02-1909)

Το θέμα διαδόθηκε και έλαβε μεγάλη έκταση και σε άλλες

Πολιτείες, μία εκ των οποίων και η Οκλαχόμα. Εδώ βλέπουμε ένα σχετικό δημοσίευμα από μια εφημερίδα του Muskogee, του επόμενου σταθμού της περιπλάνησης του Χρήστου Θεοδωρα-κόπουλου:

ΦΥΛΕΤΙΚΕΣ ΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑΧΑ

Όμαχα, Neb., 22 Φεβ. […] Τα επεισόδια απεκάλυ-ψαν το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι Έλληνες στην πό-λη κατείχαν όπλα. Ένα άλλο αξιοσημείωτο χαρακτη-ριστικό των επεισοδίων ήταν η επιμονή με την οποία ξεσήκωναν τον όχλο οι γυναίκες. Εκατοντάδες γυναί-κες δεν δίσταζαν να εκφράζουν με κάθε τρόπο την απέχθειά τους για τους Έλληνες.

Ένα άλλο στοιχείο ήταν το ότι οι επιθέσεις στρά-φηκαν κυρίως κατά των πιο πλούσιων Ελλήνων. Ο

114


A.B. Cokoris, γνωστός και σαν «Βασιλιάς των Ελλή-νων», που είχε στην ιδιοκτησία του δύο εξαιρετικούς φούρνους και ένα μικρότερο εμπορικό κατάστημα, με-τά τα επεισόδια δεν είχε να επιδείξει σχεδόν τίποτα από τις επιχειρήσεις του. Και τα τρία κτίριά του, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό είχαν γίνει συντρίμ-μια, και τα προϊόντα του είχαν καταστραφεί όλα σχε-δόν. Το ζαχαροπλαστείο των αδελφών Demos, το κα-λύτερο της πόλης, είχε μείνει σκέτο ερείπιο. Οι τρεις μεγάλες γυάλινες βιτρίνες του είχαν σπαστεί, το ίδιο και οι προθήκες του, τα βαρέλια και οι πρώτες του ύλες, ενώ τα παράθυρα του δεύτερου ορόφου είχαν σπαστεί από ό, τι τους έριχναν από κάτω. […]

Καταγράφηκαν έξι τουλάχιστον περιπτώσεις ό-που οι Έλληνες είχαν προετοιμαστεί να υπερασπι-στούν τους εαυτούς τους και πυροβόλησαν αδιάκριτα στο πλήθος. Ευτυχώς, κανένας δεν τραυματίστηκε σο-βαρά από τους πυροβολισμούς.

(«NEW STATE TRIBUNE», 25-02-1909) Οι παραπάνω ταραχές, που έμειναν στην ιστορία ως «The

Greek Town Riots» ήταν το σημαντικότερο περιστατικό φυλε-τικών διώξεων που υπέστησαν οι Έλληνες από τους Αμερικα-νούς.

Για την ιστορία, ο δράστης του φονικού που πυροδότησε τα επεισόδια, ο Μεσσήνιος Μασσουρίδης ήταν ένας σεσημα-σμένος μικροαπατεώνας, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ελλά-δα, ενώ συνελήφθη επειδή έκανε παρέα –με ανήθικους μάλλον σκοπούς- με μια 17χρονη Αμερικανίδα με την πρόφαση ότι

115


λάμβανε από αυτήν μαθήματα αγγλικής. Ο αστυνομικός Lowery που τον συνέλαβε ήταν και αυτός μετανάστης, γεννη-μένος στην Ιρλανδία. Ο Μασσουρίδης στις δίκες που ακολού-θησαν ισχυρίστηκε ότι τράβηξε το όπλο του ενώ βρισκόταν σε άμυνα, γιατί τον είχε ήδη πυροβολήσει (ή θα τον πυροβολού-σε) πρώτος ο Lowery.

Όπως και να ‘χει, παρόμοια επεισόδια και περιστατικά δεν έλειπαν σε όλη την ιστορία της παρουσίας των Ελλήνων στην Αμερική. Οι αφορμές αυτών των ταραχών άλλοτε είχαν να κά-νουν με θρησκευτικούς λόγους, άλλοτε με εργασιακούς και άλλοτε με εγκλήματα που αποδίδονταν σε Έλληνες.

Τα παρακάτω δημοσιεύματα είναι ενδεικτικά, επιλεγμένα σχεδόν στη τύχη μέσα από δεκάδες άλλα που συναντήσαμε σε αυτήν μας την έρευνα.

ΔΕΚΑ ΑΤΟΜΑ ΣΚΟΤΩΘΗΚΑΝ ΣΕ ΤΑΡΑΧΕΣ ΓΙΑ

ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Έλληνες θύματα σε σύγκρουση με ρωμαιοκαθολι-

κούς στο Αρκάνσας. - Ο Κυβερνήτης Davis απηύθυνε έκκληση για βοήθεια.

Μέμφις, 16 Απριλ. (Αποκλειστικό) – Αναφέρεται ότι δέκα Έλληνες σκοτώθηκαν σε επεισόδια στον μι-κρό σταθμό του Gurley, Ark., σαράντα μίλια νότια της Helena, Ark. Άγνωστος ο αριθμός των τραυματιών. Το Gurley βρίσκεται στο τέρμα των κατασκευαστικών έρ-γων στα οποία εργάζονται οι Έλληνες.

Τα επεισόδια ξεκίνησαν με αφορμή μια διαμάχη ανάμεσα στους ρωμαιοκαθολικούς και οπαδούς της

116


ελληνικής εκκλησίας, όσον αφορά στο πότε θα πρέπει να εορταστεί το Πάσχα.

Την Κυριακή το απόγευμα οι πυροβολισμοί γενι-κεύθηκαν, και μέχρι να αναχωρήσει αγγελιοφόρος για την Helena, είχαν ήδη σκοτωθεί επτά άτομα. Επί τόπου έσπευσε ο Σερίφης Frank Kildeens και είκοσι βοηθοί του.

Από το Gurley δεν ακούστηκε τίποτα μέχρι σήμερα το πρωί, όταν και αφίχθη μήνυμα από τον Σερίφη, που ανέφερε ότι αυτός και η δύναμή του δεν μπορούσαν να ελέγξουν τα επεισόδια, και ζήτησε από τον Κυβερνήτη Davis να στείλει και στρατεύματα. Πρόσθεσε ότι σκο-τώθηκαν επιπλέον τρία άτομα.

Στο Gurley εστάλησαν σήμερα ο Λοχαγός Myers και εβδομήντα-πέντε στρατιώτες.

(«CHICAGO DAILY TRIBUNE», 17-04-1906)

Συνελήφθη εν McGill της Νεβάδας ο Γεώργιος Βα-

σιλόπουλος, κατηγορούμενος επί αποπείρα φόνου του αστυφύλακος Δασίλ, όστις κατά τας τελευταίας εκείθεν ειδήσεις, διατρέχει τον έσχατον κίνδυνον εκ των τραυ-μάτων τα οποία υπέστη. Ένεκα του φόνου τούτου ά-παντες οι εν McGill Έλληνες εργάται απελύθησαν, γενική δε κατ’ αυτών εξέγερσις επικρατεί.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1761, 04-02-1908)

Ένεκα των ταραχών, αίτινες έλαβον χώραν εν Έλη της Νεβάδας, πολλοί εκ των εκεί αποκατεστημένων

117


και εργαζομένων Ελλήνων ηναγκάσθησαν να εγκατα-λείψωσι τας εργασίας των και να αναχωρήσωσι. Ο α-στυφύλαξ Sam Davis, όστις επικινδύνως ετραυματίσθη υπό του Έλληνος Αντωνίου Βασιλοπούλου, εκ Γραμι-τσεύνου της Ηλείας καταγομένου, δεν απέθανεν έτι ως διεδόθη. Απεβίωσεν δε, βληθείς υπό σφαίρας, ο Έλλην Διαμαντής Καλαμπόκας, επειδή ηρνήθη να σταματή-ση, ότε διετάχθη υπό του οδηγού της σιδηροδρομικής αμάξης James Smith. Ο δυστυχής Καλαμπόκας ήτο η-λικίας 25 ετών και κατήγετο εκ Μαγούλας της Ηλείας, φιλήσυχος δε Έλλην εργάτης, δεν είχε λάβει μέρος εις την συμπλοκήν μεταξύ του αστυφύλακος και του Βασι-λοπούλου.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1763, 06-02-1908)

Οι φυλετικές ταραχές που συγκλόνιζαν τις ΗΠΑ απ’ άκρη σ’ άκρη (και) εκείνη την περίοδο δεν είχαν πάντα τον χαρα-κτήρα «οι νοικοκυραίοι λευκοί Αμερικανοί επιτίθενται σε μαύ-ρους και μετανάστες».

Πολλές φορές και οι ίδιοι οι Έλληνες μετανάστες –ειδικά αυτοί που βολεύονταν και νοικουρεύονταν στον ξένο τόπο- προχωρούσαν σε μαζικές επιθέσεις κατά άλλων ξένων (μαύρων Αμερικανών και άλλων μεταναστών) που θεωρούσαν ότι τους απειλούσαν. Ακολουθούν δύο ενδεικτικά παραδείγματα:

Κατά τας εν Πουέβλω της Κολοράδο εκδιδομένας

εφημερίδας σοβαρά συμπλοκή έλαβε χώρα μεταξύ ο-μάδος Ιαπώνων και Ελλήνων εργατών κατά την οποί-αν είς εκ των πρώτων σοβαρώς ετραυματίσθη. Από τι-

118


νός χρόνου τα φυλετικά πάθη μεταξύ εργατών διαφό-ρων εθνικοτήτων, εργαζομένων εις ορυχεία εν ταις Δυτικαίς Πολιτείαις έχουσιν εξεγερθή ένεκα της προ-τιμήσεως, ήτις δίδεται υπό των εργοδοτών, οίτινες προσλαμβάνουσιν ότε μεν Ιάπωνας, ότε δε Έλληνας απολύοντες τους Ιάπωνας. Εις την άνω περίστασιν οι Έλληνες είχον απολυθή, Ιάπωνες δε κατέλαβον τας εργασίας των.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1765, 08-02-1908)

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΝ ΠΑΡΕΔΩΣΕ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Καταλάγιασαν οι ταραχές ανάμεσα στους Έλλη-νες και τους Αφρικανούς στο Raymond Row, που εί-χαν ξεσπάσει μετά το πλήγμα που δέχθηκαν οι Έλλη-νες από το Δικαστήριο σήμερα το πρωί, όταν ο York McGow, ένας μικρός νέγρος απαλλάχθηκε από την κατηγορία της επίθεσης, ενώ επιβλήθηκε πρόστιμο 8 δολαρίων και τα δικαστικά έξοδα στον νεαρό Έλληνα Nick Scocos.

Η υπόθεση αυτή ήταν αποτέλεσμα της διαμάχης του μικρού νέγρου, ο οποίος εργαζόταν ως λουστράκος στο κουρείο στο Thornton, κλέβοντας την πελατεία του Ελληνικού λουστράδικου καταστήματος που δια-τηρούσε ο Nick Spanos. Τα δύο αγόρια συνεπλάκησαν και συνελήφθησαν. Τα αποδεικτικά στοιχεία έδειχναν ότι ο Έλληνας επιτέθηκε στον νέγρο με μια βούρτσα και τον έδειρε μέχρι να πέσει στο έδαφος. Ο νέγρος τα κατάφερε να σηκωθεί πάνω και έφυγε τρέχοντας.

119


Ο νεαρός York McGaw καταθέτωντας στο δικα-στήριο είπε ότι τον έδειρε «με ένα βούρτσα, κοντά σε τελεγκραφικό κολώνα».

Τον Έλληνα εκπροσώπησε ο JJ Moore και υπερα-σπίστηκε τον πελάτη του με το ίδιο πάθος που θα τον υπερασπιζόταν αν εξαρτιόταν η ίδια του η ζωή από την απόφαση. Ο Moore και ο συνήγορος του νέγρου που διόρισε το Δημόσιο είχαν αρκετούς λεκτικούς διαπλη-κτισμούς.

(«MUSCOGEE TIMES – DEMOCRAT», φ. 310, 02-11-1909)

120


… υπήρχον κάτι πατριώτες μου εις Μοσκόκι Οκλα-χόμα και μου έγραψαν να υπάγω εκεί να εύρω εργα-σίαν…

Μετά την αδυναμία μας να εντοπίσουμε τον Χρήστο Θεο-

δωρακόπουλο στα αρχεία της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ, η επόμενη προσπάθειά μας επικεντρώθηκε στην δικα-στική του περιπέτεια στο Μουσκόγκι της Οκλαχόμα.

Για το σκοπό αυτό απευθυνθήκαμε στον ιστορικό Willy Waits, ο οποίος πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα στις δημό-σιες υπηρεσίες της περιοχής και μας απέστειλε τα ευρήματά του, ενώ δημοσίευσε και ένα σχετικό άρθρο στον ιστότοπο που διατηρεί (http://www.muskogeehistorian.com).

Στο άρθρο του αυτό («A Greek's Story»), ο Willy Waits αναφέρεται στο Muskogee της περιόδου εκείνης:

«Ο Χρήστος αναφέρει ότι έφτασε εδώ λίγους μόλις μήνες μετά την σύσταση της Πολιτείας της Οκλαχόμα. Εκείνη την περίοδο το Μουσκόγκι αναπτυσσόταν με εντυπωσιακούς ρυθμούς. Σύμφωνα με ένα άρθρο σε μια εφημερίδα, κάθε μήνα κατέφταναν περίπου χίλιοι νέοι κάτοικοι.

Ορισμένοι από τους νεοφερμένους έπιαναν δουλειά στην πετρελαιοπηγή. Επίσης, άλλοι πήγαιναν να εργα-στούν στην κατασκευή των σιδηροδρόμων, που γνώρι-ζε τεράστια άνθηση την περίοδο εκείνη»

121


Στην έρευνά μας είχαμε δύο προβλήματα να αντιμετωπί-σουμε:

α) την φύση της εργασίας του Χρήστου Θεοδωρακόπου-λου στο Muskogee, μιας και δεν την αναφέρει. Αυτό το πρό-βλημα «λύθηκε» όταν καταλήξαμε στην άποψη ότι το πιθανό-τερο ήταν ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος να εργάστηκε στην κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών.

β) το πότε έλαβε χώρα το υπό έρευνα περιστατικό. Ο Θεο-δωρακόπουλος αναφέρει ότι πήγε στο Muskogee την Άνοιξη του 1908, μετά το πογκρόμ της Νότιας Όμαχα. Το πογκρόμ αυτό όμως, όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, έλαβε χώρα ακριβώς ένα χρόνο μετά από την περίοδο που αναφέρει ο Θεοδωρακόπουλος, το Φλεβάρη του 1909 και όχι του 1908.

Παρακάτω δημοσιεύω ορισμένα αποσπάσματα από την αλληλογραφία μας με τον κο Billy Waits, σχετικά με τις έρευ-νές του αυτές:

«Το σημείο της ιστορίας του προπάππου σου σχε-τικά με το πρόστιμο των 100 δολαρίων, μου λέει ότι κατηγορήθηκε επίσημα και δικάστηκε για κάποιο έ-γκλημα. Αυτό βέβαια το έγκλημα ήταν προφανώς ένα πταίσμα, που τιμωρείται κυρίως με χρηματική ποινή.

Τα αρχεία της πόλης για την περίοδο 1906 έως το 1912 δε σώζονται.

Πήγα στο Δικαστήριο και έλεγξα τους καταλόγους των κακουργημάτων. Αυτός ο κατάλογος περιείχε τις δίκες για βαριά εγκλήματα, οι οποίες προέβλεπαν την ποινή κάθειρξης. Έλεγξα τον κατάλογο με τα ονόματα

122


που ξεκινούσαν από το γράμμα T, αλλά δεν τον εντό-πισα.

Επίσης, δεν υπάρχουν αντίστοιχοι κατάλογοι για πλημμελήματα για την περίοδο 1906-1912.

Το έγκλημά του προφανώς ήταν ένα πλημμέλημα, δηλαδή δεν προέκυψε κάποιος σοβαρός τραυματισμός. Βέβαια το πρόστιμο ήταν ιδιαιτέρως βαρύ. Τα 100 δο-λάρια ισοδυναμούν με μισθό δύο μηνών για εκείνη την εποχή.»

Για την ιστορία, από τη δικιά μας έρευνα στην εφημερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» εντοπίσαμε αρκετά περιστατικά όπου για βιαι-οπραγίες, επιθέσεις και άλλα μικροεγκλήματα έλληνες μετανά-στες καταδικάζονταν σε πρόστιμα που κυμαίνονταν όντως από τα 50 έως τα 100 δολάρια.

Συνεχίζουμε με την αλληλογραφία:

«Πραγματοποίησα μια έρευνα στους καταλόγους της πόλης του Muskogee για τα έτη 1906 έως 1912 για το όνομα του προπάππου. Δεν βρήκα καμία αναφορά σε αυτόν. Βέβαια δεν περίμενα να τον εντοπίσω, μιας και παραδοσιακά (ακόμα και σήμερα) αυτοί που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας (όπως οι σημερινοί χωρίς χαρτιά μετανάστες) σπανίως καταγράφονται κάπου.

Μετά διάβασα την αψηφιοποίητη εφημερίδα Muskogee Daily Phoenix από τον Μάη του 1908. Τον μήνα εκείνο δεν είχε πραγματοποιηθεί καμία απεργία των εργατών στην κατασκευή των σιδηρδρόμων και

123


επομένως δεν προέκυψε και κανένα πρόβλημα με α-περγοστάστες.

Συνέχισα να διαβάζω και τα υπόλοιπα φύλλα της εφημερίδας, χωρίς να μπορέσω να εντοπίσω κάτι ούτε τον Ιούνη. Όταν άνοιξα τα φύλλα του Ιούλη, άρχισα να απελπίζομαι και να σιγουρεύομαι ότι δεν επρόκειτο να βρω τίποτα. Είχα σχεδόν τελειώσει την ανάγνωση του φύλλου της 2ας του Ιούλη του 1908, όταν εντόπισα το επισυναπτόμενο άρθρο.»

Το άρθρο που είχε επισυνάψει ο Willy Waits είναι το πα-ρακάτω:

Απεργοσπάστες εκδιώκονται από το Fort Smith. Αποκλειστικά στο Phoenix.

Fort Smith, Ark., 1 Ιούλη – Αποφεύχθηκε το ενδε-χόμενο νέων ταραχών στο μέλλον στο New Buren, ό-ταν η αιτία των επεισοδίων, οι Ιταλοί απεργοσπάστες, εκδιώχθηκαν από την πόλη.

Το διώξιμο των ξένων είχε σαν αποτέλεσμα να ε-ξαφανιστεί η ένταση που είχε εμφανιστεί μετά την επί-θεση που έγινε την νύχτα της Δευτέρας στα βαγόνια όπου διέμεναν οι απεργοσπάστες.

Από τους πυροβολισμούς που έπεσαν, τραυματί-στηκαν τρεις άντρες, οι δυο εκ των οποίων ήταν Ιταλοί και ο τρίτος ήταν ο φύλακας των βαγονιών. Όπως προ-κύπτει, οι απεργοί πυροβολούσαν στοχεύοντας χαμη-λά, μιας και κανένας από τους τραυματίες δεν υπέστη

124


κάποιο σοβαρό τραύμα. Οι Ιταλοί μάλιστα, έχουν υπο-στεί χειρότερες πληγές από το χτύπημα με γκλομπς, παρά από τις σφαίρες.

Η επίθεση καταδικάστηκε έντονα, αλλά ταυτόχρο-να λέγεται ότι οι άντρες αυτοί προκλήθηκαν από τη συμπεριφορά των απεργοσπαστών. Στελέχη της κατα-σκευαστικής εταιρίας του Iron Mountain ξεκαθάρισαν ότι οι απαιτήσεις των απεργών δεν πρόκειται να ικανο-ποιηθούν, με αποτέλεσμα να επικρατεί η ανησυχία στην περιοχή, μετά και την επίθεση στα βαγόνια.

(MUSKOGEE DAILY PHOENIX, 2/7/1908)

Και η επιστολή συνεχίζει:

«Διαβάζοντας το άρθρο η πρώτη σου σκέψη προ-φανώς θα είναι ότι δεν υπάρχει κάποια σχέση αυτού του περιστατικού με αυτά που ψάχνεις. Όμως θεωρώ ότι υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να δούμε καλύτερα το περιστατικό.

Πρώτα απ’ όλα, δεν μπόρεσα να βρω κάποια ανα-φορά για τον προ-πάππου σου στις πηγές στο Muskogee. Έπειτα, διακρίνεις εύκολα ότι το ρεπορτάζ έχει αρκετές ομοιότητες με την ιστορία του Χρήστου.»

Στο σημείο αυτό να παρατηρήσω το εξής: Ένα από τα συ-χνότερα παράπονα που εντοπίσαμε στην εφημερίδα «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» σχετικά με το πώς οι αμερικανικές εφημερίδες παρουσίαζαν κάποια περιστατικά, ήταν το εξής:

125


Πολύ συχνά οι αμερικανοί ρεπόρτερς έκαναν λάθος σχετι-κά με την καταγωγή των πρωταγωνιστών των επεισοδίων. Για παράδειγμα, δεν ήταν λίγες οι φορές που ο όρος «Greek» σε ένα δημοσίευμα αμερικανικής εφημερίδας δεν αφορούσε έναν όντως Έλληνα, δηλαδή έναν μετανάστη που προερχόταν είτε από το Βασίλειο της Ελλάδος είτε από τις «ελληνικές» περιοχές που ήσαν ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά σε έναν που πίστευε στο δόγμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Greek Orthodox Church). Μια άλλη συχνή παρανόηση που γινόταν, ήταν η σύγχυση για το αν κάποιος ήταν Έλληνας ή Ιταλός. Για τους αμερικανούς ήταν πολύ εύκολο να ξεχωρί-σουν τους μετανάστες από χώρες της Μεσογείου (μελαχρινοί, μιλάνε γρήγορα και έντονα κλπ) από τους βόρειους (ανοιχτό-χρωμοι, με βαριές ομιλίες κλπ). Όταν όμως έπρεπε να ξεχωρί-σουν από ποια ακριβώς μεσογειακή ράτσα προερχόταν ο καθέ-νας, εκεί τα έβρισκαν αρκετές φορές σκούρα. Οπότε πετάγανε ένα Italian και καθαρίζαν, μιας και οι πιθανότητες ένας μεσο-γειακός τύπος να είναι μετανάστης από την Ιταλία ήταν περισ-σότερες από το να προέρχεται από την Ελλάδα ή την Ισπανία.

«Ο Χρήστος προφανώς με το που θα έφτασε στο Muskogee θα αναζήτησε εργασία με την διαμεσολάβη-ση των συμπατριωτών του. Κατά πάσα πιθανότητα, κάποιοι από αυτούς ήδη θα εργάζονταν στην κατα-σκευή των σιδηροδρόμων ως απεργοσπάστες. * Αυτοί οι Έλληνες προφανώς θα κατηύθυναν τον προπάππο σου για το πού ακριβώς έπρεπε να πάει για να ζητήσει εργασία στο σιδηρόδρομο.

126


Και αυτή όμως η αίτησή του πρακτικά ήταν απλά σαν να του έριξε μια ματιά ο επιστάτης. Κατά πάσα πι-θανότητα, το πολύ πολύ να καταγράφανε το όνομά του σε μια μισθολογική λίστα. Δυστυχώς δεν έχουν διασω-θεί σήμερα τέτοιες λίστες των σιδηροδρομικών εται-ριών που είχαν σαν έδρα το Μουσκόγκι, της Midland Valley Railroad και της Missouri, Oklahoma and Gulf Railroad.

Αυτές οι σιδηροδρομικές γραμμές ξεκίνησαν να κατασκευάζονται το 1902 και την περίοδο που έφτασε ο Χρήστος στο Μουσκόγκι, κατά πάσα πιθανότητα δεν είχαν ολοκληρωθεί. Το ότι ο Χρήστος προσλήφθηκε στο Μουσκόγκι σημαίνει ότι πήγε για δουλειά σε μια εταιρία που έδρευε στην πόλη αυτή. Επομένως σε μια από τις δυο παραπάνω αναφερόμενες εταιρίας, μιας και μόνο αυτές είχαν τα κεντρικά τους γραφεία εδώ πέρα.

Βέβαια ήταν πολύ φυσιολογικό σε αυτήν την δου-λειά να τον στείλουν αρκετά μακριά από το μέρος όπου πρωτόπιασε δουλειά. Αυτή ήταν η φύση της κατασκευ-ής των σιδηροδρόμων. Επομένως, σίγουρα ο Χρήστος θα έμεινε για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στην πόλη του Μουσκόγκι.

127


… εσχόλασαν αι εργασίες ένεκα του χειμώνος και έ-μεινα άνεργος…

Βλέπουμε ότι κάθε χειμώνα ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος

έμενε άνεργος. Αυτό προφανώς γινόταν λόγω του ψύχους. Βέ-βαια η χειμωνιάτικη αυτή ανεργία δεν επηρέαζε μόνο τους κλάδους που απασχολούσαν κόσμο στην ύπαιθρο, όπως η κα-τασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών.

Είναι εντυπωσιακό ότι κάθε που άνοιγε ο καιρός, οι εφη-μερίδες γέμιζαν ειδήσεις όπως οι παρακάτω:

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΟΙΓΟΝΤΑ Αγγέλλεται εκ Holyoke της Μασαχουσέτης ότι,

καθ’ ανηγγέλθη, σήμερον θέλουσιν επαναληφθή αι εργασίαι εις πολλά εργοστάσια, άτινα είχον κλείσει εν μέρει ή εν όλω. Δύο τμήματα του εν Holyoke εργοστα-σίου της Εταιρίας American Thread Company θέλου-σιν ανοίξη σήμερον κατόπιν αεργίας πολλών ημερών. Η American Writing Paper Company, ήτις είχε κλειστά κατά την παρελθούσαν εβδομάδα εννέα εκ των δέκα έξ εκεί τμημάτων της, θέλει επαναλάβη τας εργασίας εις έν αυτών κατά την προσεχή εβδομάδα. Τα Buchanan Belt Wire Works θέλουσιν επαναλάβη τας εργασίας σήμερον κατόπιν διακοπής των εργασιών επί μίαν ε-βδομάδα προς ενέργειαν της απογραφής των εν τω κα-ταστήματι υλικών.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1736, 6-01-1908)

128


ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΣΙΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑΝ Αγγέλλεται εκ Woonsocket της πολιτείας Rhode

Island ότι το εργοστάσιον Millville Boot Mill της εται-ρίας Woonsocket Rubber Company επανέλαβε χθες τας εργασίας του δίδον εργασίας εις 1000 υποδημα-τοποιούς.

Το εκεί εργοστάσιον American Wringer Company επανέλαβεν ωσαύτος τας εργασίας του, παράσχον ερ-γασίαν εις 400 εργάτας.

Αγγέλλεται εκ Cleveland της πολιτείας Ohio ότι ανέλαβον εργασίαν εκεί περί τας 10.000 εργατών συ-νεπεία της γενικής επαναλήψεως της εμπορικής δρα-στηριότητος. Εκτός τούτων ανέλαβον εργασίαν εις τα βόρεια μέρη της Ohio περί τας 30.000 εργατών.

Τηλεγραφείται εκ Detroit ότι περί τας 5.000 εργά-ται προσελήφθησαν εις την εργασίαν εν τοις εκεί δια-φόροις εργοστασίοις.

Αγγέλλεται εκ Bristol της Rhode Island ότι αι ερ-γασίαι επανελήφθησαν εν τω εργοστασίω της National Rubber Company της πόλεως εκείνης, επιστρεψά-ντων εις την εργασίαν 1.500 εργατών.

Κατά πληροφορίας ληφθείσας εν Πιττσβούργη τα εν Youngstown της Ohio εργοστάσια Republic Iron and Steel Company και Youngstown Steel and Tube Company επανέλαβον χθες τας εργασίας των, δώσα-ντα εργασίαν εις 8.000 άνδρας.

Αγγέλλεται εκ Newcastle της Πενσυλβανίας ότι δέκα εκ των τριάκοντα εργοστασίων της εταρίας

129


Shenango Tin Plate επανέλαβον χθες τας εργασίας, δώσαντα εργασίαν εις χιλίους άνδρας.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1738, 8-01-1908)

Αγγέλλεται εκ Πιττσβούργης, ότι τα εν McKeesport της Πενσυλβανίας εργοστάσια National Tube Mills θέλουσιν επαναλάβη τας εργασίας των την νύκτα της προσεχούς Κυριακής, ότε περί τας 8.000 εργάται θέλουσιν επανέλθη εις την εργασίαν.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 1739, 09-01-1908)

Κλπ κλπ κλπ κλπ...

130


… όπου εγίνοντο καθ’ εκάστην συλλαλητήρια και δια τηλεγραφημάτων εκαλούσαν τους Έλληνας προς α-πελευθέρωσιν της Πατρίδος…

Στις 30 του Σεπτέμβρη τα τηλεγραφικά καλώδια έπιασαν

φωτιά. Η Ελλάδα, η Σερβία και η Βουλγαρία σχημάτισαν συμ-μαχία και το αναπόφευκτο –το βίαιο διώξιμο της παραπαίου-σας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα Βαλκάνια- πλησίαζε ακόμα περισσότερο.

Στο μπαρμπέρικο στο Σικάγο ο Χρήστος Θεοδωρακόπου-λος εκείνη τη μέρα θα είδε πρωτοσέλιδα και ενθουσιώδη άρθρα σαν αυτό:

ΕΤΟΙΜΟΙ ΔΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΥΨΙΣΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ

Τα νέφη πυκνούνται εις τον ορίζοντα της Εγγύς Ανατολής, προμηνύοντα καταιγίδα και ο Άρης ετοιμά-ζει το άρμα του εφ’ όσον η Ελλάς και τρία άλλα Χρι-στιανικά κράτη της Βαλκανικής Χερσονήσου, διεξάγο-ντα εξοντωτικόν μέχρι προχθές κατ’ αλλήλων αγώνα προς κατάπνιξιν της φωνής της Ιστορίας εν τη Μακε-δονία και διαστροφήν της εθνικής συνειδήσεως των κατοίκων της πολυπαθούς επαρχίας, σήμερον όμως συ-νασπισθέντα και τείναντα προς άλληλα φιλικήν χείρα προ του πανισλαμιστικού κινδύνου αφ’ ενός και των αρπακτικών διαθέσεων των ισχυρών αφ’ ετέρου, συ-γκεντρώνουν εν σπουδή σταυροφόρους στρατιάς εις τα

131


σύνορά των και περιβάλλουν πάντοθεν τας Ευρωπαϊ-κάς επαρχίας του βαρβάρου κατακτητού δια σιδηρού κλοιού. […]

Από τα δώδεκα εκατομμύρια των τέκνων του Ελ-ληνικού Έθνους υπερτριακόσιαι χιλιάδες ευρίσκονται εις την Αμερικήν. Και είναι το άνθος του Ελληνισμού οι Έλληνες της Αμερικής. Οι πλείστοι άγωσιν ηλικίαν μεταξύ 20 και 30 ετών. Εις ποίαν άλλην ηλικίαν ται-ριάζει περισσότερον το τουφέκι στον ώμον και η ξι-φολόγχη στο πλευρόν! Ποία άλλη ηλικία θα ημπορού-σε να δώση εις την Πατρίδα ευρωστότερα κορμιά, δυ-νατωτέρους βραχίονας, ευκαμπτοτέρας κνήμας, θερμό-τερον και καταλληλότερον προς σπονδάς υπέρ των η-μιθέων αντιπροσώπων της Ελληνικής δόξης αίμα! Εις ποίας άλλης ηλικίας τας ευχάς η Μεγάλη ιδέα θα εύρι-σκε πλέον εμπρέποντα εις αυτήν θρόνον και εις ποίας άλλης ηλικίας τας καρδίας τα όνειρα του Ελληνικού Έθνους, αι ελπίδες της σημερινής Ελληνικής γενεάς και τα ευγενή ιδεώδη της φυλής μας θα εύρισκε καταλλη-λότερον έδαφος βάθρον, εκ του ύψους του οποίου να ελκύσωσιν άπαξ έτι την προσοχήν του κόσμου και να υποβληθώσιν εις την διεθνήν κοινήν γνώμην.

Ας είναι λοιπόν έτοιμοι οι Έλληνες της Αμερικής δια την εκτέλεσιν του υπερτάτου προς την Πατρίδα καθήκοντος. Ας είναι έτοιμοι δια το ταξείδιον το οποί-ον θα καταλήξη εις την δόξαν. Ο καθείς ας φροντίση εγκαίρως να εξοικονομήση όπως ημπορεί τα ναύλα του, και ας διακανονίση τας υποθέσεις του δια να είναι έτοι-

132


μος όταν θα ακουσθή η φωνή της Πατρίδος, καλούσης τας τέκνα της εις το πεδίον της μάχης.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3219, 02-10-1912)

Την ίδια μέρα έρχεται η διαταγή για επιστράτευση.

ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ! Η διαταγή της Ελληνικής Κυβέρνησης ήλθεν.

Είνε η διαταγή αύτη η φωνή της Πατρίδος, καλού-σης τα τέκνα της εις τον ιερώτερον, τον αγιώτερον, τον μεγαλείτερον των αγώνων.

Είνε σάλπισμα εγερτήριον το οποίον απευθύνεται παντού όπου πάλλει η Ελληνική καρδία, όπου φρίσσει ένθους η Ελληνική ψυχή.

Είνε το Ωσαννά της απολυτρώσεως δια τους υπό το σκήπτρον βαρβάρου δυνάστου στενάζοντας σκλά-βους.

Είνε η ευλογία, ήτις έρχεται εις την νέαν γενεάν από τους τάφους των τουρκομάχων μας αγωνιστών. Είνε το γλυκοχάραγμα μιας ζωής νέας δια το Έθνος.

Εις τον πόλεμον… Είνε ο παιάν όστις δια των αιώνων δεν έπαυσε δο-

νών και συνταράσσων την Ελληνικήν φυλήν είτε υπό τα τείχη της Τρωάδας εμάχετο αύτη, είτε εις τα κύματα της Σαλαμίνος, είτε εις τα πεδία των Μαραθώνων και των Πλαταιών, είτε εις το Χάνι της Γραβιάς, εις τα νερά της Χίου και εις τας επάλξεις της Τριπολιτσάς. Σιγήσας επ’ ολίγον βαρύηχος σήμερον ο παιάν ούτος καλεί το

133


Ελληνικόν Έθνος εις την εξακολούθησιν του αγώνος κατά του προαιωνίου εχθρού.

Η ευλογία της Εκκλησίας απλούται επάνω εις τας σημαίας με τον Σταυρόν.

Και το εγερτήριον αντηχεί: ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ…

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3220, 03-10-1912)

Αμέσως οργανώθηκαν ενημερωτικές και προπαγανδιστι-κές των σκοπών της επιστρατεύσεως συγκεντρώσεις σε όλες τις ΗΠΑ, και στο Σικάγο:

Σήμερον ελάβομεν εις τα γραφεία της «Ατλαντί-δος» το πρώτον εκ Σικάγου τηλεγράφημα περί συνε-λεύσεως, η οποία θα γείνη εκεί την προσεχήν Κυρια-κήν, έχον ως εξής:

«Η Ελληνική Κοινότης Σικάγου προσκαλεί όλους τους Έλληνας εις μεγάλην συνέλευσιν, συγκροτηθη-σομένων την προσεχήν Κυριακήν εντός της Εκκλησίας η Αγία Τριάς. Ο Εφημέριος της Εκκλησίας και πολλοί άλλοι ρήτορες θα απαγγείλουν πατριωτικούς λόγους. Ο Εθελοντικός Λόχος υπό την αρχηγίαν του Διοικητού Γεωργίου Πετροπούλου, αφήσαντος το κατάστημά του, αναχωρεί την προσεχή Δευτέραν. Πολλοί Ιταλοί συνη-νώθησαν μετά των Ελλήνων. Ο Πρόξενος ανεκοίνωσε το διάταγμα της κινητοποιήσεως.»

134


Εκτός του άνω πρώτου ληφθέντος τηλεγραφήμα-τος, ελήφθησαν εκ Σικάγου και τα εξής τηλεγραφήμα-τα:

«Το πρώτον εθελοντικόν σώμα του Σικάγου, ακού-σαν την φωνήν της ενδόξου Πατρίδος, είναι έτοιμον να εκκινήση δια την Ελλάδα την ερχομένων εβδομάδα. Μέγας ενθουσιασμός επικρατεί».

Το δε τρίτον τηλεγράφημα εκ Σικάγου ωσαύτως ληφθέν λέγει:

«Ο Πρόξενος λαβών τηλεγράφημα Πρεσβείας εδη-μοσίευσε προκήρυξιν όπως προσέλθουν οι έφεδροι. Ο Εθελοντικός Λόχος αναχωρεί την Δευτέραν. Αμερικα-νοί αεροπόροι προσεφέρθησαν να κατέλθουν εις την Ελλάδα. Το Ελληνικόν Προξενείον κατακλύζεται υπό Ελλήνων, ζητούντων πληροφορίας.»

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3221, 04-10-1912)

Στις συγκεντρώσεις και στα συλλαλητήρια που διοργανώ-νονται τις επόμενες μέρες συμμετέχουν χιλιάδες κόσμου, ένας από αυτούς και ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος.

Πάνδημον συλαλλητήριον εν Σικάγω. Κατά τηλεγραφήματα του εν Σικάγω ανταποκρι-

τού μας χιλιάδες ομογενών συνήλθον εις την μεγάλην αίθουσαν του Hull House. Πάσαι αι πέριξ οδοί είχον πλημμυρίσει κόσμου. Υπολογίζεται ότι οι συνελθό-ντες υπερέβησαν τας οκτώ χιλιάδας. Εν τη αιθούση ωμίλησε πρώτος ο κ. Πρόξενος κ. Νικ. Σαλόπουλος και

135


συνέστησεν εις πάντας τους εφέδρους όπως ετοιμα-σθώσιν παρευθύς προς αναχώρησιν. Οι τρεις ιερείς της Κοινότητος έλαβον κατά σειράν τον λόγον και εν μέσω φρενήτιδος ενθουσιασμού και δακρύων ωρκίσθησαν πάντες εις το όνομα της Πατρίδος.

Πολλές εκατοντάδες νέων εδήλωσαν προς τον κ. Πρόξενον ότι είναι έτοιμοι όπως κατέλθωσιν ως εθε-λονταί. Εν τέλει συνεστήθη πενταμελής επιτροπήεκ του Προξένου κ. Σαλοπούλου, των Πανοσ. Λέοντος Πηγέα, Αμβροσίου Μανδαλάρη και Χαρίτωνος Πανα-γοπούλου και Π. Ρουσέτου οίτινες συνερχόμενοι θα κανονίσωσι την εν γένει διοργάνωσιν του εθελοντικού σώματος του οποίου τον πυρήνα θα αποτελέση ο εθε-λοντικός λόχος και ο Σύλλογος των Αθλητών.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3222, 05-10-1912)

Από την φιλοπάτριδα και προοδευτικήν παροικίαν του Σικάγου ελάβομεν το εξής τηλεγράφημα:

«Μεγάλη παρέλασις Ελλήνων, Βουλγάρων και Σέρβων έγεινε χθες κατά την υποδοχήν εις το Lasalle Station των εκ Gary ερχομένων δύο χιλιάδων Βουλ-γάρων. Η παρέλασις έγεινε δια μέσου της Ελληνικής και Βουλγαρικής παροικίας. Σημαίαι εκυμάτιζον, μου-σικαί επαιάνιζον. Η συνοδεία έφθασεν εις το Bricklayers Hall, όπου έγεινε συλαλλητήριον. Ο εφημέ-ριος εκ Moline ωμίλησεν ενθουσιωδώς, επίσης ο κ. Λε-κατσάς και ο κ. Ιωάννης Γετίμης εκ μέρους του Εθελο-ντικού Λόχου.»

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3223, 06-10-1912)

136


Οι επίστρατοι αρχίζουν να αναχωρούν μαζικά, κατά εκα-τοντάδες. Άλλοι οργανωμένοι σε λόχους εθελοντών που επιβι-βάζονταν σε πλοία επιστρατευμένα από το Ελληνικό Κράτος και κατευθύνονταν κατ’ ευθείαν για το μέτωπο και άλλοι (οι συντριπτικά περισσότεροι) μεμονωμένα, με τα πλοία των γραμμών, για να μπορέσουν να περάσουν πρώτα από τις ιδιαί-τερές τους πατρίδες, πριν καταταγούν.

Η κινητοποίηση του μικρού και ευρισκόμενου σε κατά-σταση πολέμου Ελληνικού Κράτους είναι πραγματικά εντυπω-σιακή. Δεν αποκλείεται βέβαια στον τόσον ενθουσιασμό να συνέβαλε –διακριτικά πάντα- και η ίδια η Κυβέρνηση των ΗΠΑ: Επρόκειτο προφανώς για μια win-win κατάσταση: Η Ελλάδα προμηθευόταν με φρέσκο και αξιόμαχο κρέας για τα αντίπαλα κανόνια, ενώ οι ΗΠΑ ξεφορτώνονταν άντρες σε πα-ραγωγική ηλικία, οι οποίοι όμως δεν είχαν καταφέρει μέχρι τό-τε να ριζώσουν πουθενά, σε κανένα τόπο και σε καμιά δουλειά, και γι’ αυτό ήσαν μια διαρκής πηγή προβλημάτων.

Εκ Σικάγου. «Οι εθελονταί υπό την αρχηγίαν του Αγριοστάθη

ανεχώρησαν την ενδεκάτην ώραν της νυκτός, ερχόμε-νοι εις Νέαν Υόρκην. Ο ενθουσιασμός του πλήθους ήτο απερίγραπτος. Ο Πρόξενος κ. Σαλόπουλος ήτο παρών εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν, αποχαιρετήσας τους αναχωρούντας. Ο Γεώργιος Καριτσίνης, αεροπόρος, αναχωρεί αύριον εκ Σικάγου, επιστρέφων εις Ελλάδα»

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3226, 09-10-1912)

Οι Ιερολοχίται του Σικάγου.

137


Πανταχόθεν των Δυτικών Πολιτειών οι Ιερολοχί-ται εκκινούν δια την Νέαν Υόρκην.

Εκ Σικάγου αφίχθησαν χθες πεντήκοντα σωστά παλληκάρια, τολμηρά και γεμάτα ενθουσιασμόν με τον αρχηγόν των Ιωάννην Αγριοστάθην και τους υπαξιω-ματικούς του Ελληνικού Στρατού Ιωάννην Γετίμην και Γ. Πετρόπουλον.

Άπαντες ούτοι θα αναχωρήσουν πιθανώς σήμερον με το Υπερωκεάνειον «Ivernia».

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3228, 11-10-1912)

Ο Χρήστος Θεοδωρακόπουλος, βέβαια, δεν ήταν ένας από τους πενήντα του λόχου, αλλά ένας από τους παρακάτω:

Το Σικάγον θα αποστείλει περί τας 10.000 Ελλή-νων, Μακεδόνων και Βουλγάρων εις τον πόλεμον. 3.000 ήδη εξεκίνησαν.

(«ΑΤΛΑΝΤΙΣ», φ. 3232, 15-10-1912)

Και για να επιστρέψει στην πατρίδα, ο Χρήστος Θεοδωρα-κόπουλος δεν επέλεξε μια απ’ ευθείας γραμμή προς την Πάτρα, αλλά ένα πιο σύνθετο δρομολόγιο:

Απέπλευσε με πλοίο της French Line από την Νέα Υόρκη, μετά από 6 ημερών ταξίδι αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Χά-βρης, από εκεί πήρε το τραίνο που περνούσε από το Παρίσι και έφτασε στη Μασσαλία και από εκεί επιβιβάστηκε σε άλλο πλοίο που τον οδήγησε μετά από ακριβώς 6 χρόνια στο λιμάνι της Πάτρας.

138


Δυστυχώς, σήμερα έχουμε καταλόγους μόνο αυτών που έφταναν στην Νέα Υόρκη και όχι και αυτών που έφευγαν από αυτήν. Εξετάζοντας όμως τις ημερομηνίες των αφίξεων των πλοίων της Γαλλικής Ατμοπλοΐας στην Νέα Υόρκη μπορούμε να μαντέψουμε και το πότε το κάθε ένα αναχωρούσε για Χά-βρη. Επομένως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το πλοίο με το οποίο αναχώρησε στις 15 του Οκτώβρη ο Χρήστος Θεοδω-ρακόπουλος ήταν η ναυαρχίδα της εταιρίας, το SS La Provence. Το πλοίο που τον έφερε από τη Μασσαλία στην Πά-τρα παραμένει άγνωστο, αν και είναι πολύ πιθανό να επιβιβά-στηκε στο πλοίο της γαλλικής εταιρίας Fabre Line, που ερχό-μενο από την Νέα Υόρκη εξυπηρετούσε και τη γραμμή Μασ-σαλία – Πάτρα.

Όπως και να’ χει, η υποδοχή που επιφυλάχθηκε στους επί-στρατους –και ανάμεσα σε αυτούς και στον Χρήστο Θεοδωρα-κόπουλο- ήταν κάτι παραπάνω από ενθουσιώδης, όπως μαρ-τυρούν οι εφημερίδες της εποχής:

Ο ΧΘΕΣΙΝΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ ΕΠΙ ΤΗ ΑΦΙΞΕΙ

ΕΠΙΣΤΡΑΤΩΝ ΕΞ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Αι Πάτραι υπεδέχθησαν χθες μετά ζωηροτάτου ενθουσιασμού άλλους ιερολοχίτας και επιστράτους Έλληνας, ελθόντας εξ Αμερικής. Το ατμόπλοιον «Βε-νετία» της Κουπ Φαβρ το ερχόμενον εξ Αμερικής, κα-τέπλευσεν εις Πάτρας την 10 ½ π.μ. σημαιοστόλιστον και κατάφορτον επιβατών, οι οποίοι συγκεντρωμένοι επί του καταστρώματος εζητωκραύγαζον φρενητιωδώς, ενώ τα πλήθη τα κατελθόντα προς δεξίωσιν αυτών και κατακλύζοντα τον λιμενοβραχίονα Αγίου Νικολάου,

139


την αποβάθραν του λιμεναρχείου, ως και εκείνην του σιδηροδρομικού σταθμού, εχειροκρότουν και ανευφή-μουν. Εντός του ατμοπλοίου διέκρινε τις και πολλούς φέροντας την στολήν των ιερολοχιτών, η θέα δε τού-των προϋκάλει ζωηράν συγκίνησιν και ενθουσιασμόν ακράτητον.

Ο Λιμενάρχης κ. Ραζέλος ανήλθε μετά του ιατρού του υγειονομείου και ενήργησεν εντός ολίγου ιατρικήν επιθεώρησιν, μετά την οποίαν επετράπη εις το ατμό-πλοιον να ελευθεροκοινωνήση. Και ήρχισαν τότε από της 11ης π.μ. αποβιβαζόμενο οι Έλληνες εθελονταί και επίστρατοι της Αμερικής. Προηγήθησαν οι επίστρατοι, οι οποίοι εξερχόμενοι εις την αποβάθραν του σταθμού, σχεδόν ειπείν, απεθεούντο υπό του πλήθους, το οποίον διαρκώς εζητωκραύγαζε και εχειροκρότει.

Οι επίστρατοι, συγκεκινημένοι απεβιβάζοντο κατά σειράν και κατυθύνοντο με τας βαλίτζας και μικράς ση-μαίας εις τας χείρας, προς το τμήμα της εξελέγξεως των αποσκευών, μεθ’ ό εξήρχοντο και συνανεμιγνύοντο με-τά του πλήθους. Ήτο εκτάκτως συγκινητικόν το θέαμα της παρελάσεως των επιστράτων προ του αναμένοντος πλήθους. Είχε σχηματισθή μια γραμμή από της αποβά-θρας του σταθμού μέχρι του τμήματος της εξελέγξεως των αποσκευών, εκ της οποίας διήρχοντο οι επίστρα-τοι, χειροκροτούμενοι υπό του ένθεν και ένθεν πλή-θους.

- Καλώς ήλθατε! - Καλώς σας ευρήκαμε! - Ζήτω η Πατρίς!

140


Εφώναζον οι επίστρατοι και το πλήθος και μια βοή διαρκής εξεχύνετο εκεί κάτω. Ο Έλλην ο ξενητεμένος συνηντάτο με τον Έλληνα τον αναμένοντα αυτόν εις μίαν άκραν της πατρώας γης υπό περιστάσεις θριάμβων του έθνους. Και μεταξύ των Ελλήνων, των ελθόντων εξ Αμερικής, ήσαν και πολλοί Ηπειρώται και Μακεδόνες, οι οποίοι ότε έφευγον εις την ξένην, είχον αφήσει τα μέρη των σκλαβωμένα και ήδη επανεχόμενοι, εμάνθα-νον ότι ο θριαμβευτής Ελληνικός στρατός, απελευθέ-ρωσε ταύτα. Αυτοί οι Έλληνες είχον καταληφθεί υπό αληθούς φρενίτιδος.

- Ζήτω η Μακεδονία! - Ζήτω η Ήπειρος! εκραύγαζον και το πλήθος επα-

νελάμβανε ζωηρότερον! Ενώ τα πλήθη υπεδέχοντο εν τη αποβάθρα του

σταθμού τους επιστράτους και άλλους εθελοντάς Έλ-ληνας, εθεάθησαν εκ του ατμοπλοίου εκφυγούσαι και κατευθυνόμεναι προς την αποβάθραν του λιμεναρχείου τέσσαρες λέμβοι πλήρεις ιερολοχιτών, οι οποίοι εξήρ-χοντο με τας σημαίας των. Αλλά εκεί προέλαβον και συνέρρευσαν άλλα πλήθη. Τι συνωστισμός! Τι ενθου-σιασμός!! Έτρεχον προς το λιμεναρχείον δια να υποδε-χθούν τους σπεύσαντας τόσον προθύμως εις την φω-νήν της μητρός και μετά τόσου ενθουσιασμού ερχομέ-νους, όπως πέσουν μαχόμενοι υπέρ Πατρίδος.

Και εξήλθον οι πρώτοι ιερολοχίται και υπεδέχθη-σαν αυτούς με ζητωκραυγάς και παρατεταμένα χειρο-κροτήματα οι εν τη αποβάθρα συνωθούμενοι. Εξήλθον με την σημαίαν των, την υπερήφανον κυανόλευκον,

141


φέρουσαν εις το μέσον το αθάνατον σύμβολον του Δι-κεφάλου αετού. Απεκαλύπτοντο εν συγκινήσει όλοι εις την διέλευσιν της σημαίας και εχειροκρότουν τους ξε-νητεμένους αδελφούς. […] Οι ιερολοχίται πλην των κυανολεύκων έφερον μεθ’ εαυτών και τρεις μεγάλας Αμερικανικάς σημαίας δια να δείξουν δι’ αυτών ότι πρέρχονται εξ Αμερικής. Και τα πλήθη ανευημούντα εζητωκραύγαζον και υπέρ της Αμερικής. […]

Η αποβίβασις των εθελοντικών λόχων και άλλων επιστράτων επερατώθη την 1 μ.μ. Οι εθελονταί παρα-ταχθέντες προ της πλατείας των Τριών Συμμάχων εζη-τωκραύγασαν ενθουσιωδώς μετά του πλήθους υπέρ της Πατρίδος, μεθ’ ό διελύθησαν δια να συγκεντρωθούν σήμερον την πρωΐαν, ότε θ’ αναχωρήσουν σιδηροδρο-μικώς εις Πειραιά. […]

Δια του ασυρμάτου τηλεγράφου ο Πρόξενος εν Αμερική κ. Μπότασις, ανήγγειλεν εις τους ταξειδεύο-ντας, ότι ήδη ευρίσκωνται εν τω Ωκεανώ ταξειδεύο-ντες 10.000 Έλληνες εθελονταί και επίστρατοι ερχό-μενοι εις Ελλάδα. […]

Κατά τον απόπλουν εκ Νέας Υόρκης του ατμο-πλοίου, όστις ήτο αποθεωτικός, τρεις Έλληνες μη προφθάσαντες να επιβούν αυτού, ερρίφθησαν εις την θάλασσαν, όπως το φθάσουν κολυμβώντες. Αι λέμβοι τους ανέσυρον και όταν απεβιβάσθησαν εις την ξηράν, αι χιλιάδες των Αμερικανών τους απεθέωσαν.

[«ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ», φ. 6478, 22-10 (3-11) 1912]

142

Πηγές - Ευχαριστίες

Εφημερίδες: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, http://catalog.parliament.gr/ - Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Εθνικής Βιβλιοθήκης, http://www.nlg.gr/digitalnewspapers/ns/main.html - Ψηφιακό αρχείο The New York Times, http://www.nytimes.com/

Επιβατολόγια – Φωτογραφίες πλοίων Ψηφιακό αρχείο www.ellisisland.org Λεπτομερέστερο εργαλείο αναζήτησης: http://www.jewishgen.org/databases/eidb/ellisgold.html

Χρωστώ θερμές ευχαριστίες στον ιστορικό κ. Wally Waits από το Muskogee Ok. (www.muskogeehistorian.com), ο οποί-ος μας προσέφερε ανεκτίμητη βοήθεια στην ανάγνωση των επιβατολογίων και στην κατανόηση της διαδικασίας που ακο-λουθείτο για την υποδοχή των μεταναστών, αλλά και μας προ-μήθευσε με πληθώρα δημοσιευμάτων των εφημερίδων της Oklahoma, τα οποία αφορούν τις φυλετικές ταραχές και τα πάθη την περίοδο που στην περιοχή εκείνη βρισκόταν ο Χρή-στος Θεοδωρακόπουλος.

143


Άπειρες ευχαριστίες επίσης χρωστώ στους κυρίους Μιχάλη Νικολάου και Νίκο Σαραντάκο. Στον πρώτο γιατί ήταν αυτός που είχε την έμπνευση να ψάξει στο εργαλείο αναζήτησης το όνομα “Theodoropoulos” και να εντοπίσει έτσι την καταγραφή του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου. Στον δεύτερο γιατί η ανάρ-τηση αποσπασμάτων των απομνημονευμάτων του Χρήστου Θεοδωρακόπουλου στο ιστολόγιό του «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (sarantakos.wordpress.com) ήταν αφορμή να ασχοληθεί ο κύριος Νικολάου με το θέμα και να επικοινωνήσει μαζί μου με τα αποτελέσματα της έρευνάς του.

144


Για το συγγραφέα

Γεννήθηκα το 1983 στην Αθήνα και μεγάλωσα στο Αίγιο. Ξαναβρέθηκα στην Αθήνα το ‘01 για να σπουδάσω στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, ενώ από το ‘03 έως το ’07 ήμουν μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού της ΚΝΕ «Οδηγητής».

Την άνοιξη του ’10 επέστρεψα στο Αίγιο, όπου έκτοτε ζω και εργάζομαι ως δικηγόρος. Παράλληλα ασχολούμαι με την μελέτη ζητημάτων κοινωνικής ιστορίας και όποιο κείμενο (λο-γοτεχνικό, μελέτη ή μετάφραση) διασκέδασα περισσότερο γράφοντάς το, το αναρτώ στο ιστολόγιο traversada.blogspot.gr.

145

Documents

Περιπέτηαι, Βίος και Διαθήκη Χρήστου Θεοδωρακόπουλου