ΕΞΩΦΥΛΛΟτου ιδίου από τη ζωγραφιά του “γοργόνα”

Γιάννης - Σεραφείμ Νικ. Ανδρίτσος Μια καταγραφή των σκέψεων και γνώσεων ενόςΜαθηματικού για την:1

Ελευθερία,ΜόρφωσηκαιΕκπαίδευση

Στη θάλασσα των πληροφοριών οι ιδέες είναι όπως το σημείωμα στομπουκάλι.

Πάντα πρέπει να τις δημοσιεύειςΊσως χρειαστούν.. ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2002

«Η φωτιά, αν είναι φωτιά αυτό που μας φωτίζει, καίει κάποιο υλικό προκειμένου νασυνεχίσει να μας φωτίζει».

ΕΞΩΦΥΛΛΟτου ιδίου από τη ζωγραφιά του “γοργόνα”

Γιάννης - Σεραφείμ Νικ. Ανδρίτσος Μια καταγραφή των σκέψεων και γνώσεων ενόςΜαθηματικού για την:1

Ελευθερία,ΜόρφωσηκαιΕκπαίδευση

Στη θάλασσα των πληροφοριών οι ιδέες είναι όπως το σημείωμα στομπουκάλι.

Πάντα πρέπει να τις δημοσιεύειςΊσως χρειαστούν.. ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2002

«Η φωτιά, αν είναι φωτιά αυτό που μας φωτίζει, καίει κάποιο υλικό προκειμένου νασυνεχίσει να μας φωτίζει».

ΑφιερώνεταιΣτα παιδιά μου

Νίκο, Σοφία και Γιώργο

© Γιάννης - Σεραφείμ Ανδρίτσος

(Μαθηματικός}

Αμοργού 5 Μυτιλήνη Τ.Τ. 81100

Τηλ. 22510-29717

ΜΥΤΙΛΗΝΗ 1999

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή, με οποιοδήποτε τρόπο,

μέρους ή όλου του έργου χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα.

ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2002

Δικαιώματα Νομίμως Κατατεθειμένα

Ελευθερία, Μόρφωση και Εκπαίδευση

«Στο κακιωμένο μουτράκι της πένας του

Φτωχέ μου Σάντσο, ας επιστρέψουμε στους ανθρώπους. ’Κείνοι δε θα ’ρθουν. Ας τραγουδήσουμε ένα τραγούδι δικό τους γιατίεκείνοι δεν ξέρουν να τραγουδούν. Δεν έχουμε που αλλού να πάμε. Ας πάρουμε το δρόμο ακολουθώντας τις γραμμίτσες τουχαρτιού. Κάπου θα βγάζει αυτός ο δρόμος. Μπορεί και στους ανθρώπους. Μια φορά εμείς θ’ αφήνουμε πίσω τα χνάρια μας.Έτσι, αν δεν τους βρούμε, ξαναγυρίζουμε. Ας πούμε πως είναι οι καρδιές αυτές οι άσπρες κόλλες που μας περιμένουν, κι ας τιςγεμίσουμε γρατσουνιές ..’ίσως πονέσουν και μας καταλάβουνε. Πού να πάμε μόνοι μας, γυμνοί και άπειροι; Ο κόσμος θα ήτανμεγάλος, αν δεν ήταν ίδιος. Κι είναι ίδιος γιατί είναι κακός. Δεν έχει άλλο κόσμο. Βιάστηκαν να μας τον δείξουν όλον πρινδιψάσουμε να τον μάθουμε. Δεν είχαμε καλοπροφτάσει ν’ ανοίξουμε τα μάτια μας, και μας τα ’δεσαν μ’ ένα μαύρο πανί: ‘Αυτόςείναι ο κόσμος’, μας είπαν. Και τώρα δε βλέπουμε κατά που παν τα ποτάμια κι οι γερανοί, και το μεγάλο ποτάμι της ζωής. Μαςκουρέψανε την περήφανή μας χαίτη και την παράδωσαν στους ανέμους. Μας μάδησαν τη φτερωσιά μας και την πέταξαν έναδεματάκι, στα πόδια μας. Και εμείς καθόμασταν στη άκρη του ρυακιού και ρίχναμε ένα ένα τα φτερά μας σαν καραβάκια ν’αρμενίζουν.

Μα στο μεταξύ, η χαίτη μας μεγάλωσε! Ένας γλυκός μπάτης πνέει πάνω στις χαίτες μας! Σάντσο, εμπρός! Α λα χάαα! Τοξέχασαν πως οι χαίτες μεγαλώνουν»

Μενέλαος Λουντέμης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

«Η Φιλοσοφία,2 προτού γίνει συλλογή απολιθωμένων ιδεών στο χαρτί, αντιπροσώπευε έναν τρόπο για το πως να τρώει κανείς,πως να πίνει πως να συμβιώνει με τους άλλους, πως να ζευγαρώνει, πως να ζει και να πεθαίνει. Αυτός ο ορισμός κατά την

αρχαιότητα ήταν προφανής αλλά εμείς τον χάσαμε»

[Frenderic Pages - La Philosophe sort a cinq heures (Η φιλοσοφία βγαίνει στις πέντε) έκδοση Fransois Bourin]

...έψαχναν για μια συνταγή..

Κοιτάζοντας με γυμνό μάτι τον έναστρο ουρανό βλέπω κάθε φωτεινό σημείο του ως σημείο -φάρο εξόδου της αλήθειας. Έξοδος από τα μαύρα σύνορα του νυκτερινού απέραντου στερεώματος.Και είναι τόσα πολλά τα σημεία. Κοιτάζοντάς τα με τηλεσκόπιο γίνονται απείρως περισσότερα, όσες

και οι όψεις της φανερής νέας αλήθειας.

Χρειάστηκε ένας «μέχρι σήμερα» πολιτισμός για να μάθουμε να μην είμαστε σκλάβοι τουκαθενός. Γιατί τον αρνούμαστε;

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

«Ο άνθρωπος γνώρισε τα πάντα δεν γνώρισε όμως το παν, τον άνθρωπο»

[Alexis Carel]

Μετά τις γεωγραφικές και επιστημονικές ανακαλύψεις, που συνέβησαν κατά τους δύοτελευταίους αιώνες, ο άνθρωπος άρχισε να έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στο μυαλό του και τηνορθολογική σκέψη του. Μήπως είναι υπερβολή; Μήπως υπερεκτιμούμε το μυαλό μας και τιςδυνατότητές του;

Αρχή κάθε επιστήμης είναι η αμφιβολία για οποιαδήποτε ανακάλυψη. Χρειάζεται συνεχήςερεθισμός για έρευνα και εξαγωγή νέων συμπερασμάτων. Στον «Ροβινσώνα Κρούσσο» οΠαρασκευάς έθετε συνεχώς κάτω από κρίση την κάθε ενέργεια του κυρίου του, ώστε η χαύνωση τηςεπιτυχίας να μην τον κυριεύσει.

Η Αλήθεια ενώ ακούγεται ωραία είναι συχνά ενοχλητική, περίεργη, παράξενη, πολύ λίγοορθόδοξη και κρύβεται πίσω από σωρούς προκαταλήψεων. Απελευθερώνοντας Την από κάποιορούχο Της, κινδυνεύει (η Αλήθεια), από στρατιές ανθρώπων που είναι έτοιμες (όπως οι σεξουαλικώςπεινασμένοι) να Τη βλάψουν ή να Τη βιάσουν. Πολλές φορές δεν παραδεχόμαστε, και φυσικά δενκοινοποιούμε, την αλήθεια όπως αυτή εμφανίζεται στον εσωτερικό (ψυχικό) μας κόσμο και, μέχρινα δεχθούμε τη φύση της αυτή μας έχει διαφύγει.

Υπάρχει πάντα ένα πλέγμα αξιών που παραμένει ανεξάρτητο από κάθε φιλοσοφία. Μια τριάδααπό αυτές τις αξίες αποτελούν οι έννοιες ελευθερία, μόρφωση και εκπαίδευση. Θα προσπαθήσω νακάνω φανερές μερικές αλήθειες, επάνω σ’ αυτές τις αξίες, χωρίς να προσθέσω, όσο μου είναιδυνατό, τις δικές μου λύσεις,3 τις δικές μου συνταγές, αλλά μόνον τις δικές μου αμφιβολίες. Πάρτετο σαν ένα παιχνίδι λόγων και λογικής, μια παρλάτα σκέψεων.

Ασχολήθηκα με το γράψιμο αυτό έχοντας σκοπό να ρίξω μια κρυφή ματιά προς το μέρος τηςγυμνής Αλήθειας. Δεν ξέρω το βαθμό αποκάλυψης, το βαθμό κοινοποίησής Της και το μέγεθος τηςεπιτυχίας μου. Επεχείρησα τη φωτογράφησή Της και το φωτισμό των σκιών Της με μηχανήπρωτόγονη, τις προσωπικές μου σκέψεις όπως διαμορφώθηκαν μέχρι σήμερα.4 Δυστυχώς οιφαντασιώσεις πολλές φορές εξαπατούν, η Αλήθεια παραμένει πάντα ντυμένη και αγνή, ηφωτογραφία Της σκοτεινή. Επιδίωξή μου, και χαρά μου, είναι κάποιος να βρει κάτι ενδιαφέρον στηνπροσπάθειά μου αυτή. Ας μη ξεχνάμε ότι ο διάλογος είναι ο βασικός υπηρέτης του ανθρώπου5 (καιτου Θεού), ο πραγματικός φίλος και το κατ’ εξοχήν Ελληνικό δημιούργημα. Πόλεμος, λίβελοι καιό,τι άλλος διωγμός είναι απαράδεκτος τρόπος υπηρέτησης της αλήθειας και εκ των προτέρωνλυπούμαι γι’ αυτόν που θα τον κηρύξει και την πιθανή μόρφωσή του(;).6 Ελπίζω, στα πλαίσια της ευ- δοκίας, η κρίση μου να είναι σωστή.

Σημειώνω από αυτή κιόλας τη θέση ότι πηγή των περισσοτέρων προβλημάτων είναι ο ίδιος οάνθρωπος και η θέλησή του. Ευχαριστώ όλους όσους με κάποιο τρόπο, συνειδητά ή ασυνείδητα,συνετέλεσαν στη συγγραφή αυτή.

Μυτιλήνη 5/2/12

Γιάννης - Σεραφείμ Ανδρίτσος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά την ανακάλυψη των αυτομάτων μηχανών, υπάρχει ανάγκη αλλαγής στηνποιότητα της εκπαίδευσης. Μορφωμένος δεν είναι αυτός που λύνει τα προβλήματαπου και οι άλλοι μπορούν να λύσουν αλλά εκείνος που θα μπορέσει, με λίγο κόπο, ναγίνει πρόξενος ατομικής ή κοινωνικής ευτυχίας, αυτός που θα μεταβιβάσει τονπολιτισμό στις επόμενες γενιές.

«Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί αυτή η χάρη».

Κατά την πορεία του βίου στρατιές σκέψεων χρησιμοποιούν ως πεδίο μάχης το μυαλό. Άλλεςεπικρατούν, αναμφισβήτητες νικήτριες, άλλες πολεμώντας εξαντλούνται και καταλαγιάζουν, άλλεςέρχονται αντιμέτωπες με όμοιές τους, άλλες αυτομολούν, άλλες ερωτεύονται ή βιάζονται ναγεννοβολήσουν, άλλες τραυματίζονται και άλλες νεκρώνονται για πάντα, αφήνοντας το κουφάριτους σ’ αυτό που ο Φρόϋντ ονόμασε υποσυνείδητο. Χρησιμοποιούν «συμμάχους» άλλες σκέψεις -επιχειρήματα και, αν νικήσουν, κρατούν πάντα τη νίκη για τον εαυτό τους. Σκέψεις που μας βοηθούννα μεγαλώσουμε, να «ωριμάσουμε».7 Μερικές σκέψεις πάλεψαν και στο μυαλό μου. Στη μάχη τωνσκέψεων, άρμα μάχης είχα κυρίως τα λιγοστά βιβλία που έχω διαβάσει, όπλα τις εφημερίδες καιστρατιώτες την πείρα μου. Μια ιδέα που κυκλοφορεί στις εφημερίδες είναι, κατά τεκμήριο, ώριμη νααπορροφηθεί και να γίνει μέρος της ζωής των ανθρώπων, σε αντίθεση με τις ιδέες που κυκλοφορούνστα λεγόμενα «επιστημονικά» περιοδικά, τα οποία περιμένουν την κρίση, την ωρίμανση καιαποδοχή ή την απόρριψη.

Θέλησα να καταγράψω τις σκέψεις μου, τις αντιρρήσεις μου, τέλος πάντων τη γνώμη μου καινα αδειάσω τη βιβλιοθήκη (και το κεφάλι μου) από πολλές σημειώσεις - τις δικές μου πέτρες8 - πουσκόρπιες, πολλές φορές αντιφατικές και ανεκμετάλλευτες μου έτρωγαν το χώρο. Η καταγραφή τωνσκέψεών μου - πολεμικό ημερολόγιο(;) - πήρε τη μορφή αυτού του κατασκευάσματος που θα ’θελανα το λέω βιβλίο. Ελπίζω το βιβλίο μου αυτό να μην περιέχει απλά μεγαλόστομες κουβέντες χωρίςπεριεχόμενο (Sokal - ισμός)9 αλλά να συμβάλλει χωρίς να ξεχωρίζει.10

Από την εποχή που γράφτηκε ο Πλατωνικός «Τίμαιος» δόθηκε η εντύπωση ότι η αλήθειαείναι μοναδική και η γνώση ενοποιημένη. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται κυρίως για την διάσπαση καικατάτμηση της γνώσης. Κλάδοι γνώσεων αναπτύσσονται πολλές φορές αγνοώντας ή καιαδιαφορώντας για την παράλληλη ανάπτυξη άλλων, συγγενών, κλάδων. Η εξειδίκευση κυριαρχεί. Οιανθρωπιστικές και οι θετικές επιστήμες παρουσιάζουν ευρύ χάσμα μεταξύ τους.11 Ο διάλογοςαναζήτησης της αλήθειας έγινε ανακοίνωση μονολόγων των «επαϊόντων» και είναι αδύνατον ναεξακριβώσουμε το δίκαιο ή άδικο των απόψεών τους ,12 περιοριζόμενοι σε καθαρά αισθαντικά -αισθητικά μηνύματα.

Μέσα στη σκέψη του κάθε ανθρώπου υπάρχουν ιδέες χρήσιμες σε όλους. Οι ιδέες πουμπορούν να επηρεάσουν, γίνονται, εφόσον εκφραστούν, αντικείμενο μίμησης και η ιστορία τουκόσμου είναι ιστορία της μίμησης. Επιχειρώ τη δική μου καταγραφή, τη δική μου καρποφορία, όχι

πρωταθλητής ή αθλητής αλλά απλός φίλαθλος στη σκέψη. Ξεκινώ την ιδέα,13 παρόμοια τωνΟλυμπιακών Αγώνων, για Διεθνείς Αγώνες Ιδέας με προδιαγεγραμμένους κανονισμούς, όπωςγίνεται και με τα αθλήματα, και προκαθορισμένες μη καθιερωμένες έννοιες - κανόνες.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν ο ένας με τον άλλο. Όταν βλέπω να μεγαλώνει ένα δένδρο, ρωτώ καιμαθαίνω για την καλλιέργειά του. Κάτι που είπε ο ένας και για το οποίο δεν μπορεί να διαφωνήσει οάλλος, παραδεχόμαστε ότι είναι σωστό. Ως Έλληνας,14 αιώνιος συλλέκτης και εκτιμητής των αξιώνδιάλεξα αυτό που ταίριαζε καλύτερα σε μένα από αυτά που άκουσα ή διάβασα. Όταν δεν ξέρουμε τοδρόμο, βρίσκουμε κάποιον που «λέει» ότι τον ξέρει, τον τοποθετούμε επικεφαλής και τονακολουθούμε κατά πόδας. Δεν αποκλείεται να ακολουθήσουμε λάθος πορεία. Είναι ελευθερία το ναακολουθείς κάποιον κατά πόδας; Είναι ελευθερία το να κατανοείς το λάθος σου και ναανανεώνεις την πορεία σου στο μέσον ή στο τέλος της ζωής σου; Τι αξία μπορεί να έχει αυτή ηανανέωση τότε;15

« Επιστήμη σημαίνει Δημόσια Γνώση»

Αφορμή για τη συγγραφή αυτή που κρατάτε, μου έδωσαν τα εξής περιστατικά: 16

Α. Η παιδοψυχολογία σήμερα δίνει μικρό βάρος στο γεγονός ότι κάθε νέος άνθρωποςπροσδιορίζει το στίγμα του από τέσσερις κυρίως παραμέτρους

α) Το βαθμό ευκολίας εξασφάλισης τροφής, στέγης και στοργής.

β) Την ανάγκη (και ευκολία) πειραματισμού (παιχνίδι), με τις διάφορες μορφές γνώσης καιτους χιλιάδες τρόπους, που σήμερα είναι προσιτοί σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

γ) Την έμφυτη περιέργεια που έχει καθένας μας σχετικά με το άλλο φύλο.

δ) Την έμφυτη ανάγκη των ανθρώπων να αναλύσουν την συμπεριφορά των συνανθρώπωντους, μελετώντας τα λόγια ή τα έργα τους.

Οι τέσσερις αυτές παράμετροι, όπως σήμερα αντιμετωπίζονται, οδηγούν γρήγορα σε έναυπερβολικό εγωισμό και μια δυσκολία επικοινωνίας. Ο εγωισμός είναι άμεση συνέπεια της ανάγκηςγια ζωτικό χώρο του οποίου ο καθένας μας είναι το κέντρο.17 Στέλνουμε μηνύματα σε άλλουςπλανήτες (γενικά στο διάστημα) προκειμένου να «βρούμε» αντίγραφά μας, ή ψάχνουμε γι’ αυτάστην κλωνοποίησή μας. Ποιος θα μας θυμίσει επιτέλους ότι δίπλα μας υπάρχουν άλλοι άνθρωποικαι ζωντανοί οργανισμοί με τους οποίους όμως ακόμα δεν μπορούμε να αποκαταστήσουμε«επικοινωνία»; Εκτός αν επικοινωνία εννοούμε τις στοιχειώδεις κραυγές για την επιβίωση, τηστοιχειώδη επαφή για τροφοληψία ή γονιμοποίηση.

Έχουν γραφεί χιλιάδες βιβλία αναφερόμενα σε λύση προβλημάτων συμπεριφοράς π.χ. «Πωςνα αντιμετωπίσετε τους κλεπτομανείς». Στα βιβλία αυτά αναπτύσσονται χρήσιμοι κανόνες -συνταγές (τεχνικές), με μεγάλο φάσμα επιτυχίας στην εφαρμογή. Είναι βιβλία που αναφέρονται σταορατά ανεπιθύμητα συμπτώματα, όχι στα αίτια ή την πιθανή διαφορετική (από τους «πάσχοντες»)θεώρηση της κοινωνίας. Σε γενικές γραμμές στηρίζονται σε ευρύτατα, λόγω εκπαίδευσης,18

παραδεκτούς κανόνες οι οποίοι αποβλέπουν στη διατήρηση του κατεστημένου, αδιάφορο αν η νέα

θεώρηση είναι σωστή ή λάθος. Είναι άριστα διακοσμημένα και λαχταριστά πιάτα για τα οποία ηγεύση, έστω και αν ο τελικός σκοπός είναι αυτή, θεωρείται αμελητέα. Τι μπορούμε να πούμε αν οιθεμελιώδεις κοινωνικοί κανόνες έχουν απορροφηθεί από τα «λάθος άτομα» με λανθασμένοτρόπο; Επιβάλλουμε τους κοινωνικούς κανόνες δια της βίας; Πρέπει να ασκούμε βία στην καιγια την εκπαίδευση;

Β. Η ζωή είναι ένα παιχνίδι. Παιχνίδι με κανόνες που λέγονται «αξίες». Αξίες19 όπως οδιάλογος, η κριτική σκέψη, η προσπάθεια για επικοινωνία κ.ά. Οι παντός είδους αξίες πρέπει νααποδώσουν κέρδος. Πρέπει ακόμα να δημιουργήσουμε νέες αξίες. Πολλές φορές οι αξίεςσυμπληρώνονται ή ακόμη και επιβάλλονται. Ο Σόλων και ο Μωυσής γρήγορα διέκριναν την ανάγκηύπαρξης γραπτών κανόνων ζωής (νόμων), τους έφτιαξαν, αγανάκτησαν από τη μη εφαρμογή τουςκαι στη συνέχεια βρήκαν τρόπο και τους επέβαλαν. Η πειθώ του Σωκράτη αντικατέστησε τηνανάγκη επιβολής. Οι σοφιστές κατάφερναν με τη ρητορική τους τέχνη να πείσουν και για τα πιοαπίθανα. Είναι ηθικό το να πείθουμε, με τον τεχνητά άψογο λόγο, τον συνάνθρωπό μας για τοαμφίβολο δίκαιό μας;.

Γνώση σημαίνει επισήμανση της πρωτότυπης ιδέας, μελέτη και συμπλήρωση. Κάθε τι στηνΑρχαία Ελλάδα συμπληρωνόταν. Μετά την κατασκευή των «κούρων» δεν μείναμε στην«παράδοση» φτιάχνοντας κούρους. Ο Πραξιτέλης, και πολλοί άλλοι, δημιούργησαναριστουργήματα. Ο Θουκυδίδης συμπλήρωσε την παράδοση του Ηροδότου, ο Σωκράτης τωνπροσωκρατικών κλπ. Σήμερα, μέσω του σχολείου, επιχειρούμε να μεταδώσουμε και διαδώσουμεαξίες που πολλές φορές στο παρελθόν αποδείχθηκαν σκουπίδια όπως π.χ. ο ατομικός στολισμός(φανταχτερή ενδυμασία), η ομοιομορφία έκφρασης (έκφραση σύμφωνα με κάποιο καθιερωμένοπρότυπο), οι ταξικές διαφορές κλπ. Ίσως στην πραγματικότητα θέλουμε την προέκταση των δικώνμας ιδεών μέσω του σχολείου, της δικής μας προσωπικότητας, του δικού μας τρόπου ζωής, τη νίκημας στο θάνατο.

Η φιλοσοφία της πρακτικής ζωής, από την αρχαία Ελλάδα, ακολούθησε δύο κυρίως δρόμους:

α. Το δρόμο των «ιδεών και αισθητών», με εκπρόσωπο τον Πλάτωνα, κατά τον οποίο οκόσμος είναι προκατασκευασμένος, ανεξάρτητος από τον άνθρωπο και αυτά που εκείνος αισθάνεταικαι

β. Το δρόμο της «αιτιοκρατίας ή του αιτίου και αποτελέσματος», με εκπρόσωπο τονΑριστοτέλη, κατά τον οποίο κάθε αποτέλεσμα έχει την αιτία του, συνεπώς ο κόσμος δημιουργήθηκεαπό πλήθος «αιτίων και αποτελεσμάτων».

Στην πραγματικότητα η χώρα των ιδεών είναι πολλαπλής εμφάνισης και δομής (όπωςοποιαδήποτε γεωγραφική χώρα) και όπως στις γεωγραφικές χώρες μπορούμε να επιδράσουμε και ναέχουμε τροποποίηση του «τοπίου», κατά παρόμοιο τρόπο υπάρχει επίδραση (αίτιο) και τροποποίηση(αποτέλεσμα) στον εσωτερικό μας κόσμο και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Το ερώτημα είναιπάντα σχετικό με την αρχικά υπάρχουσα μορφή και την έκταση της κάθε τροποποίησης που τομεταβάλλει.

Ακολούθησα στη συγγραφή μου τον πρώτο δρόμο δηλαδή το δρόμο της προϋπάρχουσαςιδέας,20 και καταγράφω σκέψεις και απόψεις που πιθανόν να έχουν ήδη αποδειχθεί ή να αποδειχθούναργότερα λαθεμένες.21 Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδικό. Αν μιλούσα για το Β. Πόλο σε ένα

Εσκιμώο, για τον Παρθενώνα σε έναν Αθηναίο αρχαιολόγο ή για το σπίτι του γείτονά μου στον ίδιοτο γείτονά μου, θα έλεγα κωμικά πράγματα. Ίσως αυτά που γράφω να είναι ήδη γνωστά σε σας άρακαι οι ιδέες μου μέρος από κωμωδία. Όμως χαίρομαι που επικοινωνώ μαζί σας και μου δίνεται ηευκαιρία να μάθω - ανακοινώσω και συνγευθώ πολλά από αυτά τα εκλεκτά που εσείς ξέρετεκαλύτερα.

Είναι γνωστό ότι οι συνθήκες εργαστηρίου είναι «αποστειρωμένες» από συναίσθημα και«ηθική ( = σύνολο παραδεκτών νόμων ζωής)».22 Κατά συνέπεια χρειάζεται απόλυτηαποκρυστάλλωση κανόνων και ιδεών πριν δώσουμε για εκτεταμένη εφαρμογή τις τυποποιημένεςιδέες μας. Ο πρακτικός δρόμος στον οποίο μας οδηγεί η αιτιοκρατία απαιτεί συνταγή (κανόνα)αντιμετώπισης και κάτι τέτοιο θα αφήσω να το σκεφτεί και να το κάνει κάποιος από εσάς, ή θα τοεπιχειρήσω εγώ στο μέλλον. Προς το παρόν καταγράφω την ιδέα.23 Τα «ρητορικά» σχήματα, αν καιπολύτιμα στην πνευματική πορεία, δεν με απασχολούν ιδιαίτερα. Τα σχήματα αυτά απασχολούντους καλλιτέχνες που, είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι σε θέση να διακρίνουν καταστάσεις που οιάλλοι δεν είναι σε θέση να διακρίνουν. Η ρητορικότητα είναι το χρώμα με το οποίο οι ζωγράφοι τουλόγου θα μας προκαλέσουν να δούμε εκείνο που οι πολλοί δεν θα έβλεπαν χωρίς αυτό. Ο άνθρωποςδεν είναι μόνο «δομή», μόνον μυαλό σκεπτόμενο για την επιβίωση, αλλά κυρίως είναι ζωή, θάνατοςκαι αγάπη. Είναι συναίσθημα, ψυχή και, αυτό που πιστεύουμε ότι τα άλλα ζώα δεν έχουν, φαντασία.Μήπως στο όνομα της υλικής απόλαυσης και της εξασφάλισης της ζωής ξεχάσαμε τονάνθρωπο;

Γ. Σήμερα, ανάμεσα στα άλλα, υπάρχει το καινούριο φαινόμενο που λέγεταιπλανητικοποίηση24 της ζωής του ανθρώπου. Εμπορεύματα, πληροφορίες, άνθρωποι, μεταβολές τουφυσικού περιβάλλοντος μεταφέρονται ταχύτατα από κάθε γωνιά του πλανήτη σε κάθε άλλη.Ασκείται παγκόσμια πολιτική, διαμόρφωση νέων θεσμών και τροποποίηση των υπαρχόντων,μετάλλαξη πολιτισμών, οικοσυστημάτων κλπ.25 Φυσικές μεταβολές που προκαλούνται από τεχνητάμέσα και τρόπους, λόγω των πολύ μεγάλων μεγεθών, δεν παραμένουν στα εθνικά ή γεωγραφικάσύνορα ενός τόπου.26 Δεν νοούνται ορθολογικά αιτιολογημένα σύνορα και η συνέχεια της γης καιτης φύσης μοιάζει απόλυτη διαχρονική αξία. Στην πραγματικότητα υπάρχουν σύνοραανθρωπολογικά, γλωσσικά και ανθρωπομορφικά.27 Αυτά τα σύνορα πρέπει να μάθουμε να ταπερνάμε χωρίς πολλές διατυπώσεις και να νοιώσουμε ότι οι πέραν των συνόρων οι «άλλοι»είμαστε εμείς οι ίδιοι χωρίς εξαίρεση.

Η πιο μεγάλη πρόκληση της εποχής μας, μετά τη επικράτηση των πολυεθνικών, τηςπανσπερμίας των γεωργικών προϊόντων, τη διεθνοποίηση της παροχής υπηρεσιών και την ελεύθερηπαγκόσμια διακίνηση των πληροφοριών, είναι να αναδείξουμε την πραγματική εικόνα τουανθρώπου, που είναι, όπως αποδεικνύεται, ίδια σε παγκόσμιο επίπεδο και να αντιμετωπίσουμε τηντρέλα του μίσους ανάμεσα στα Έθνη, να απαλύνουμε τις διαφορές ανάμεσα στους λαούς, χωρίςαυτό να σημαίνει ότι δεν θα παραμείνει κάποια «Ιστορία» που θα διακρίνει τα Έθνη μεταξύ τους. Τασύνορα των εθνών πάντα ποτίζονται με αίμα και η λησμονιά σ’ αυτούς που το έχυσαν είναι τολιγότερο αχαριστία. Ενοποιήσεις εθνών και κρατών έγιναν και άλλοτε στο παρελθόν (η ιδέαφαίνεται να ξεκίνησε το 17ο αι.)28 και τίποτε δεν αποκλείει την μελλοντική εκ νέου κατακερμάτισητης ενότητας που ενδεχομένως να πετύχει η ανθρωπότητα.

Οι λαοί πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ατομικότητες, αυτοτελή σύνολα, με αυτοτελείς νόμους,

ενδεχομένως εξειδικευμένους (νόμοι που φέρνουν αποτέλεσμα) σε κάποια ενεργητικότητα π.χ. στηντελειότητα της σκέψης, τον αθλητισμό, το θέαμα κλπ., όπως ακριβώς τα άτομα του ίδιου έθνους ήφυλής εξειδικεύονται με τα ήθη τους, τα πιστεύω τους τη συμμετοχή τους στο κοινά παραγόμενοέργο. Πάντοτε θα χρειάζεται ένα σύνολο εξειδικευμένων ανθρώπων που θα παίζουν ρόλο παρόμοιομε αυτόν που παίζει στο ανθρώπινο σώμα ο εγκέφαλος (ο εξειδικευμένος οργανωτής), αλλά και τωνάλλων που θα αποτελούν τη ζωτική δομή του οργανισμού (πιστοί εκτελεστές). Η έλλειψη τωνοργάνων αδρανοποιεί το όλο σώμα, την όλη κοινωνία. Ενδεχόμενα το φαινόμενο τηςπαγκοσμιοποίησης να είναι συγκαιρικό, να είναι δηλαδή αποτέλεσμα της ταχύτατης σύγχρονηςεξέλιξης και ευκολίας της επικοινωνίας.

Καθρέπτης και κινητήριος δύναμη μιας κοινωνίας είναι η οικονομία. Είναι φανερό ότιχρειάζεται μια νέα οικονομική θεωρία, βασισμένη στα νέα δεδομένα, αφού η παραδοσιακή εργασίαδεν είναι πλέον της ίδιας υφής και δυναμικότητας29 με τη σύγχρονη ηλεκτρονική και η διαφοράοικονομικών μεγεθών ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους έχει διαπιστωθεί αρκετά μεγάλη. Οιεργοδότες θέλουν άτομα ευρείας και κυρίως πρακτικής εκπαίδευσης με κριτική σκέψη καιεμπιστοσύνη στον εαυτό τους, προφανώς για «συμπίεση του κόστους των παραγομένωνπροϊόντων», όπως λέμε σήμερα την εκμετάλλευση του ανθρώπου. Κανονικά, σύμφωνα με τουςκανόνες της «λογικής της στενής ειδίκευσης», την οποία οι ίδιοι επιβάλλουν, θα έπρεπε να ζητούνπερισσότερα και στενά ειδικευμένα άτομα και όχι να ζητούν να προσλάβουν τα «πολλά σε ένα». Μετον τρόπο αυτό μειώνεται και η ανεργία.

Η ιδέα της «άμεσης προσπέλασης» που αναπτύχθηκε με την ανάπτυξη των computerκαταδυναστεύει σήμερα το άτομο αφού ασυνείδητα τον συγκρίνει με «τερματικό» μηχάνημα πουείναι δυνατό να «πράξει» σε χρόνο νανοδευτερολέπτου. Σήμερα το «κινητό τηλέφωνο» μας έχειμετατρέψει - στο όνομα του εκσυγχρονισμού - σε τελικά bit, που εκτελούμε ή όχι τις εντολές τουχειριστή μας. Είναι σε θέση ο άνθρωπος να συγκριθεί σε ταχύτητα με το σημερινό αυτοκίνητο;Είναι σε θέση να συναγωνιστεί σε χρόνο μια μηχανή; Μήπως η εκπαίδευσή του είναι λάθος;

Μια έννοια που έρχεται από το παρελθόν είναι και η έννοια της φτώχειας. Με εντολή του ΟΗΕτο Oxford University Press (1997) συνέταξε την «Human development report - Έκθεση για τηνανθρώπινη ανάπτυξη» με τον ακόλουθο ορισμό της φτώχειας: «Φτωχός είναι αυτός που δεντρέφεται καλά, δεν είναι υγιής και δεν διαθέτει κάποια μόρφωση». Πιστεύω ότι δεν είναι μόνοναυτά που θα έδιναν σήμερα τον ορισμό της φτώχειας, όσο και αν αυτή είναι η επίσημη εκδοχή.

Δ. Διάβασα κάπου ότι «ένα άτομο είναι ελεύθερο όταν κάνει το καθήκον του χωρίς ναχρειάζεται να του το υποδείξουν». Κάθε κατασκεύασμα, κάθε μηχανή, κατασκευάζεται με σκοπό ναείναι ελεύθερη(ο) να κάνει το καθήκον της(του) χωρίς να της(του) το υποδείξουν ή μάλλον νατης(του) το έχουν υποδείξει κατά τη διάρκεια της κατασκευής της(του) και μόνον(προγραμματισμός). Μήπως ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως χρηστικό αντικείμενο;. Και η πιοαπλή μηχανή π.χ. η πλέον κακοφτιαγμένη καρέκλα (οι προοριζόμενες για χρήση καρέκλες έχουνισχυρή κατασκευή, και πολλές φορές ειδικό σχέδιο) εκτελεί το καθήκον για το οποίοπρογραμματίστηκε δηλαδή να επιτρέπει να κάθονται επάνω της. Δεν μπορούμε όμως να μιλάμε γιατην «ελευθερία της καρέκλας». Η επιδίωξη κάθε δικτάτορα και κάθε επιχειρηματία είναι, ναεκπαιδεύσει (κατασκευάσει;) το λαό του, ή τους υπαλλήλους του αντίστοιχα, ώστε να εκτελούν το«καθήκον» τους, χωρίς υποδείξεις, σαν μια καλοκουρντισμένη μηχανή και αυτό το ονομάζει πολλές

φορές μ ό ρ φ ω σ η , ενώ δεν είναι παρά μόνον ε κ π α ί δ ε υ σ η .

Ο άνθρωπος ως μηχανικό εξάρτημα χρειάζεται ομοιομορφία (ομοιομόρφωση) και μάλιστααπόλυτη τυποποίηση ώστε ο χρήστης, στις όποιες σκέψεις του, να προβλέπει τη συμπεριφορά του«ομοιομορφωμένου» ανθρώπου. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη φαντασίωση του «εξειδικευμένου»(κατά Ford - αλυσίδα παραγωγής) εργάτη, του «Άριας φυλής» (κατά Χίτλερ - η τέλεια φυλή)ανθρώπου, αλλά και του σημερινού «κλωνοποιημένου» ανθρώπου.

Η περίφημη αυτολογοκρισία ταλαιπωρεί ακόμα και σήμερα κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο πουθέλει να γράψει τις ιδέες του. Προσπαθήστε να δημοσιοποιήσετε τις ιδέες σας και θα αντιμετωπίσετετοίχο δυσκολιών, παρά την (φαινομενικά) υπάρχουσα δημοκρατία και ελευθερία. Φυσικά τοφαινόμενο δεν είναι τωρινό και έχει ταλαιπωρήσει πολλούς ανθρώπους μέχρι σήμερα. Τόμοι απόκαταλόγους με χιλιάδες ονόματα μπορούν να αναφερθούν εδώ. Ονόματα όπως του Θαλή, τουΑρχιμήδη, του Κοπέρνικου, του Νεύτωνα, του Γαλιλαίου, του Αϊνστάιν και πολλές χιλιάδες άλλωνπλουτίζουν το μωσαϊκό των διωχθέντων για την «ελεύθερη» σκέψη τους.

Η Ελευθερία σήμερα θεωρείται εξαγοράσιμο αγαθό (αξία). Πολλά φαινομενικάαπελευθερωμένα άτομα, για παράδειγμα τα μανεκέν, οι ηθοποιοί και γενικά τα δημόσια πρόσωπαπου πιστεύουμε ότι είναι ελεύθερα, είναι «ελεύθερα» να φορέσουν όμορφα και ακριβά φορέματα,κοσμήματα, μακιγιάζ, αρώματα, κάθε τι που θα προωθούσε τη βιομηχανική παραγωγή ή το εμπόριοόμως δεν τους επιτρέπεται (τουλάχιστον σε μερικούς από αυτούς) να ασχοληθούν με θέματα όπως:

* Η Ελευθερία του λόγου - δεν μπορεί το μανεκέν (ή ο πολιτικός) της βιομηχανίας (ή τηςπαράταξης) Α να δέχεται το σχεδιασμό ή τα επιχειρήματα της βιομηχανίας (ή της παράταξης) Β,έστω και αν έχει πειστεί για την αξία της Β επιλογής -,

* Η διακίνηση των νέων ιδεών (όχι αυτών που έχουν πλέον επικρατήσει) - δεν είναιδυνατόν πχ να υποστηριχθεί (από ένα στέλεχος) μια ιδέα που θα αντιδρούσε στο εμπόριο -.

* Τα ανθρώπινα δικαιώματα στο σύνολό τους κλπ - δεν είναι δυνατό πχ να υποστηριχθείαπό αυτούς που επιδεικνύονται οικονομικά ισχυροί η ίση κατανομή αγαθών -.

Πιθανή ενασχόληση των ατόμων αυτών με παρόμοια θέματα επισύρει σειρά συνεπειών. Όλοιέχουμε θαυμάσει το μοντέλο «Σόνια» ντυμένο και πασπαλισμένο με την τελευταία λέξη τηςβιομηχανικής αισθητικής παραγωγής. Φανταστείτε το τώρα με πρόχειρα, τριμμένα ρούχα,επικεφαλής ομάδας, να διαδηλώνει και να φωτογραφίζεται κατά της ανεργίας ή για τα δικαιώματατων κρατουμένων στις φυλακές. Εικόνα κολάσιμη από τους εργοδότες, μέχρι απολύσεως τουμοντέλου.

Το φαινόμενο φυσικά δεν είναι μόνο σύγχρονο. Στο παρελθόν η «καθώς πρέπει»συμπεριφορά και το πρωτόκολλο εξομοίωναν πρόσωπα και προσωπικότητες με τα κουρδιστάανδρείκελα και τις άψυχες κούκλες. Δεν ήταν πρέπον να δειπνήσει ο αφέντης με τον υπηρέτη, αλλάκαι ο ίδιος ο αφέντης έδινε καθημερινά εξετάσεις, για την εμφάνιση, τους τρόπους του και τιςσυναναστροφές του. Η κοινωνία είναι ένα μωσαϊκό. Ποιος είναι ο κριτής και νομοθέτης; Θα ήτανκαλύτερα αν το κοινωνικό μωσαϊκό παρίστανε κάτι που θα άρεσε (σε ποιόν και γιατί;) ή όχι;Μήπως προτιμάτε τις τυχαίες μορφές (άσχημες ή όμορφες) των ανθρώπων; Ποιος θα(συν)κρίνει και θα αποφασίσει για το όμορφο όταν λείψει το άσχημο;

Ε. Για την καλύτερη επιβίωση το μυαλό εκπαιδεύεται και δεν το αφήνουμε μόνον στην απλήδράση των ενστίκτων. Η ψυχή, το συναίσθημα, εκπαιδεύονται για να μπορεί να βιώσει ο άνθρωποςκαλύτερα την κάθε ημέρα και ώρα του, να μακρύνει ανεκτότερα το χρόνο ζωής του.

Συνήθως εκπαιδεύουμε κάποιον για να τον κάνουμε ικανό να μπει στην παραγωγή. Δεν τονμορφώνουμε. Παλαιός ορισμός της μόρφωσης είναι «να κάνουμε τον άνθρωπο να είναι σε θέση νααντιμετωπίζει και να επιλύει όσο το δυνατόν περισσότερα και ποιοτικώς διαφορετικά προβλήματα».Η στείρα και μονομερής εκπαίδευση, ασφαλώς δεν είναι μόρφωση, οδηγεί ταχύτατα σε μαρασμόψυχής και σώματος, σε εκμηχάνιση του ανθρώπου. Η πολλαπλή εκπαίδευση στην αντιμετώπισηδιαφορετικών προβλημάτων εξ άλλου θυμίζει περισσότερο τον πολυτεχνίτη Ιθακέο Οδυσσέα ή τουςπρόσφατους και ξεχασμένους «σοφούς» του περασμένου αιώνα.

Σήμερα τα παντός είδους προβλήματα πρακτικής φύσεως επιλύει ταχύτατα καιικανοποιητικότατα η τεχνολογία. Πιστεύω (για λόγους επιβίωσης και ποιότητας ζωής) ότι, μαζί μετην όποια εκπαίδευση, πρέπει ο άνθρωπος να δέχεται και ανθρωπιστική εκπαίδευση, αυτό που π λ ατ ε ι ά ονομάζεται «μόρφωση», να μάθει δηλαδή (τώρα και όχι στο μέλλον) να σκέφτεται με το δικότου τρόπο και να εμπιστεύεται όχι τους ρήτορες ή τους λατρειο - ατάκα - λέκτες30 αλλά τα μάτια,31

το χρώμα και τον ήχο της φωνής αυτού που μιλάει, την όλη πολιτεία του, το «ποιος το λέει», το«πώς το λέει» και «γιατί το λέει». Να μάθει να κοιτάει τον συνάνθρωπο στα μάτια και να παίρνει απόεκεί τα μηνύματα. Αυτό που έχει σημασία είναι να μάθει την ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία.Μόνο έτσι θα γνωρίσει τον συνάνθρωπό του, τα προβλήματα εκείνου και τα δικά του και θαμπορέσει να επιβιώσει αδέσμευτος και ευτυχής. Μόνον έτσι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα που δεν μπορεί, από τη φύση της, να αντιμετωπίσει η τεχνολογία.

Η εκπαίδευση του ανθρώπου, ώστε να ανταποκριθεί στις σημερινές αυξημένες ανάγκες είναιένα δυσεπίλυτο πρόβλημα, αφού θα πρέπει, μεταξύ των άλλων, πχ ο άνθρωπος να αποκτήσειοικολογική συνείδηση, να είναι σε θέση να συνεργαστεί με το συνάνθρωπό του, όποιας εθνικότηταςκαι νοοτροπίας (επικοινωνία) και αν είναι, να εργασθεί με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογικώνμεθόδων, ώστε να αυξάνεται η απόδοση της παραγωγής, να εκμεταλλευτεί σταγόνες του ωκεανούτων πληροφοριών, να διακρίνει το αίτιο των αποτελεσμάτων (Λόγο) κλπ. Σύμμαχος καιανταγωνιστής ο Η.Υ. Από την άλλη πλευρά, ο κάθε άνθρωπος, πρέπει να αντιμετωπίσει το φάσματης ανεργίας και πείνας, την εξασφάλιση αξιοπρεπούς στέγης και κάλυψης των αναγκών στοργήςπου έχει.

Η μόρφωση δεν είναι παρά ένα κάθετο «τούνελ - πηγάδι» ανάμεσα στις πληροφορίες. Στονπάτο βρισκόμαστε εμείς. Σκάβουμε στα τοιχώματά του σκαλοπάτια, προκειμένου να ανεβούμε στηνεπιφάνεια. Είναι στη δική μας επιλεκτική κρίση να διαλέξουμε το (πληροφοριακό) σκαλοπάτι πουθα σκάψουμε για να κατακτήσουμε τη γνώση. Η γνώση θα μας προσφέρει την ευδοκία, δηλαδή τηνκαλή σκέψη, το σαφώς και σοφά νομιζόμενο και κοινά αποδεκτό. Την ευτυχία όμως θα μας τηδώσει η αποδοχή μας από τον συνάνθρωπο, η αγάπη του. Ας πούμε (εκφυλισμός του όρουμόρφωση) ότι πρέπει να εκπαιδεύσουμε, αν αυτό είναι εφικτό, τον κάθε άνθρωπο ν’ αγαπά και ναεπικοινωνεί πραγματικά με το συνάνθρωπό του.

Πολλά άτομα (ιδίως οι πολυλογάδες και αυτοί που έρχονται σε επαφή με πολλούς ανθρώπουςή, λόγω επαγγέλματος, έχουν διαβάσει κείμενα με έτοιμους διάλογους) έχουν μετατρέψει τιςανθρώπινες σχέσεις σε μηχανική συμπεριφορά. Αυτό ονομάζεται μόρφωση. Είναι ζήτημα

χαρακτήρα, πια κατεύθυνση θα ακολουθήσει η μηχανή του λόγου. Τα λόγια των ατόμων αυτών δενβγαίνουν από το συνειδητό μυαλό αλλά από το ασυνείδητο νωτιαίο μυελό, χωρίς συναίσθηση, όπωςόταν κάποιος οδηγεί αυτοκίνητο ξέρει μηχανικά πως θα αποφύγει ένα εμπόδιο, ενώ συνήθωςδυσκολεύεται να περάσει ένα στένωμα του δρόμου ή να παρκάρει ανάμεσα σε δύο άλλα αυτοκίνητα(συνειδητή σκέψη). Ενεργούν ως προγραμματισμένοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές.

Στο βάθος των λέξεών μας υπάρχει πάντα η πράξη.32 Κάθε λέξη έχει το δικό της ειδικό βάροςανάλογα με τον άνθρωπο που την εκφράζει, την εποχή (ιστορική στιγμή) και τον τρόπο μεταβίβασηςτου νοήματός της από άτομο σε άτομο (ισοδυναμία πνευματικής αντίληψης). Η Δύναμη του λόγουέχει πολλαπλά αναγνωριστεί. Πιστεύω ότι η « Α γ ω γ ή τ ο υ λ ό γ ο υ κ α ι Λ ό γ ο υ »33 μεΑνθρωποκεντρική βαρύτητα (προσωπική επαφή ώστε να βλέπει κάποιος τις αντιδράσεις τουσώματος, των ματιών και του προσώπου)34 και έλξη, πρέπει να γίνει και πάλι αντικείμενομορφοποίησης του ατόμου. Ο λόγος είναι δυνατός, αλλά το άτομο πρέπει να εκπαιδευτεί ώστε ναδιακρίνει «πίσω από τις λέξεις» την πραγματική θέση των πραγμάτων, το Λόγο, και όχι αυτή που ορήτωρ θέλει και παρουσιάζει.

* * *

Η Επιστημονική γραφή πρέπει να είναι σαφής, λιτή, κομψή, έντιμη και ξεκάθαρη.Χρησιμοποιώ τις τρεις λέξεις, Ελευθερία, Μόρφωση και Εκπαίδευση, του τίτλου, αφού σήμεραχρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα και «θολώνουν τα νερά» η μια σε βάρος της άλλης. Δεν φιλοδοξώ ναλύσω κάποιο λεξικογραφικό πρόβλημα ή να κάνω επιστημονική πραγματεία, αλλά απλά, κάνωγραπτά μερικές σκέψεις και εκφράζω αμφιβολίες, πάνω στο τρίπτυχο αυτό.35 Αντιμετωπίζω αυτή τηνκαταγραφή περισσότερο ως ένα σοβαρό παιχνίδι παρά ως επιστημονική γραφή - συνταγή.

Από τα προλεχθέντα είναι κατανοητό ότι ο τρόπος που ακολουθώ για την ανακοίνωση τωνιδεών μου (η συγγραφή βιβλίου) δεν είναι ο ενδεδειγμένος, όμως δεν γνωρίζω κάποιον «άλλο»τρόπο, ενδεδειγμένο και προσιτό σ’ εμένα.36 Πλαισιώνω, τις σκέψεις μου με σκέψεις άλλωνπροβληματισμένων ανθρώπων,37 τις οποίες πολλές φορές αντιγράφω από την προσωπική μουσυλλογή, σχεδόν αυτούσιες,38 προκειμένου ο αναγνώστης να τις βρει πρόχειρες και ο δημιουργόςτους να τις δει εκτιμούμενες και εφαρμοζόμενες. Για να ανάψεις μια πυρκαϊά είναι απαραίτητακάποια σπίρτα ή κάποια σπίθα φωτιάς. Δυστυχώς δεν είναι πάντα εύκολο να αναφέρω την πηγή,39

την εστία φωτιάς, από όπου άντλησα την σκέψη - το «πόθεν έσχες» του Λόγου - και ζητώ από τώρατην συγνώμη και κατανόηση των Κτητόρων των γνωμών αυτών. Ως μικρή ανταπόδοση στην Αξίακαι Αλήθεια του λόγου Τους, αντιπαραβάλλω την προσωπική μου εκτίμηση και την ευχαριστία μουγια την συμμετοχή τους στην, όποια, τελείωσή μου.40

Προσοχή! Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, πολλές έννοιες του παρόντος βιβλίου δεναναπτύσσονται σε όλες τους τις λεπτομέρειες, πολλά κείμενα μένουν «κολοβά» δηλαδή δενολοκληρώνονται, ενώ υποσχέσεις ανάπτυξης ενδεχομένως να μείνουν ανεκπλήρωτες. Κάποιος φίλοςμου είπε διαβάζοντας τον τίτλο «μα αυτό το βιβλίο θα πρέπει να μιλάει για όλα». Πρόθεσή μου, φίλεαναγνώστη, δεν είναι να κάνω τον πολύξερο και να δώσω «τυφλοσούρτες» ή αναμασημένες γνώσειςδοσμένες «με άλλο τρόπο». Πρόθεσή μου είναι να ερεθίσω τη σκέψη και των δύο μας, να ανοίξει οδιάλογος, οι δρόμοι σκέψεως, να δοθούν θέματα προς ανάπτυξη και όχι να κλείσουν με δοσμένεςέτοιμες λύσεις. Ίσως χρειαστεί να εφαρμόσουμε παλιές συνταγές ή να ανακαλύψουμε νέες. Ηευτυχία είναι στο ψάξιμο, όχι στο καλό αποτέλεσμα.41 Κλείστε το βιβλίο και ψάξτε τη δική σας

γνώμη. Αυτό επιδιώκω. 42

Σε πλήθος (αν όχι σε κάθε παράγραφο) σημεία ελπίζω ο αναγνώστης να έρθει στην ευχάριστηθέση να συμπληρώνει με δικές του σκέψεις και παραδείγματα το κείμενο, ή να εκφράσει τη μερική ήτέλεια αντίθεσή του. Μόνο τότε θα θεωρήσω ότι πέτυχα το σκοπό μου.

Στην εργασία μου αυτή θεωρώ την ηλικία των 18 ετών οριακή, γιατί, πιστεύω ότι, μετά απόαυτή την ηλικία η ψυχική ανάπτυξη έχει τελειώσει (αν και αυτό είναι ψέμα) και σε καμία περίπτωσηδεν επιτρέπεται η επέμβαση στην ψυχή του υγιούς(;) ενήλικα. Σε αντίθετη περίπτωση, ο επιστήμων,απλά, δίνει όπλα (εργαλεία πειθαναγκασμού) στο σύγχρονο δουλεμπόριο, αφού ο εκπαιδευμένοςάνθρωπος δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια μηχανή παραγωγής που χρησιμοποιεί το τέλειομυαλό του, όπως παλαιότερα ο δούλος τα τέλεια χέρια του.

Δεν πιστεύω ότι είμαι πνεύμα αλάθητο και θα ευχαριστηθώ αν κάποιος αναγνώστης(εποικοδομητικά)43 με διορθώσει, με κείμενο ή με όποιο άλλο τρόπο νομίζει, ώστε να φωτίσειπερισσότερο τις έννοιες των τριών λέξεων. Πολλές ιδέες από αυτές που προτείνω ίσως φανούνανεδαφικές, άλλες απλοϊκές ή παιδαριώδεις,44 άλλες ότι θίγουν κεκτημένα δικαιώματα καικατακτήσεις ή δοκιμασμένους θεσμούς. Η Ιστορία είναι γεμάτη από παράξενες σκέψεις που στηνεποχή που διατυπώθηκαν είχαν κάποια βαρύτητα ενώ σήμερα φαίνονται παιδιάστικες (και τοαντίστροφο, βαρύγδουπες ιδέες αποδείχθηκαν - με το χρόνο - ελαφρότατα πούπουλα).

Πολλές φορές θα χρησιμοποιήσω την υπερβολή όπως:45 «Όταν ένας καλλιτέχνηςεπεξεργάζεται ένα κομμάτι αδιαμόρφωτο μάρμαρο είναι ¨ελεύθερος¨ να κτυπήσει τη σμίλη του όπουη ιδέα της τελικής μορφής υπαγορεύει, άρα είναι ¨δέσμιος¨ της μορφής αυτής». Κανείς ποτέ δενκατασκεύασε κάτι κτυπώντας «ελεύθερα» τα εργαλεία του. Ο Μιχαήλ Άγγελος πίστευε ότι «μέσαστο μάρμαρο είναι κλεισμένες οι μορφές τις οποίες καλείται ο καλλιτέχνης να αποδεσμεύσει». Ανρωτήσετε ένα μεγάλο μέρος - εικαστικών κυρίως - καλλιτεχνών, θα σας απαντήσουν ότι «ξεκινώ ναδημιουργήσω πολλές φορές χωρίς να ξέρω το πού και πως θα καταλήξω» ή «αν γνωρίζω τι ακριβώςθέλω να φτιάξω και πως να το φτιάξω, τότε γιατί να το φτιάξω;» [Picasso]. Ο άνθρωπος γεννιέταιαδιαμόρφωτος, αλλά με πολλές, κληρονομικές και περιβαλλοντικές κυρίως, καταβολές τις οποίεςκαλείται να φέρει στην επιφάνεια και να αξιοποιήσει προς όφελος δικό του αλλά και προς όφελοςτου συνόλου.46

Τις σκέψεις μου σκόπιμα ταξινόμησα σε επτά47 κεφάλαια. Στο πρώτο ασχολούμαι με τονάνθρωπο, το περιβάλλον του, τη διαμόρφωση της ψυχολογίας και της προσωπικότητάς του. Στοδεύτερο με την Επικοινωνία και την Κοινωνικοποίηση, ένα μεγάλο, δυσεπίλυτο θέμα - πρόβλημα.Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά στο συναίσθημα, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι ο άνθρωποςεκτός από τα επίκτητα χαρακτηριστικά διαθέτει και φαντασία η οποία εκδηλώνεται ωραιοποιώνταςτα ένστικτα. Στο τέταρτο αναλύεται το φαινόμενο της γνώσης και οι Αξίες που φαίνεται ότι είναι τοακλόνητο συστατικό επάνω στο οποίο είναι δυνατόν να δομήσει κανείς τον όλο προορισμό τουανθρώπου, αφού θεωρητικά τουλάχιστον, έχει εξασφαλίσει τα προς το ζην. Ό,τι σήμερα ονομάζουμεΕλευθερία, και τι θα πρέπει να είναι αυτό, με απασχολεί στο πέμπτο κεφάλαιο. Στο έκτο κεφάλαιο ηΜόρφωση, τα πιστεύω, και τα μέτρα εκτίμησης. Τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο η Εκπαίδευση και οιτρόποι της.

«Είναι αδύνατο να παρακολουθήσουμε με μεγάλη προσοχή κείμενο τριών αδιάκοπωνσελίδων». Για το λόγο αυτό στις παραπομπές σελίδας έχω συγκεντρώσει εκτός από τις επεξηγήσεις

και, λίγα σχετικά, ανέκδοτα, υποδείξεις ή φράσεις. Σκοπός μου η εποικοδομητική ανάπαυση τουαναγνώστη.

Καλή ανάγνωση, αλλά και ακόμα καλύτερη και καθαρότερη σκέψη.

Ευχαριστώ

Παράγοντες που επιδρούν στο σύγχρονο άτομο

Η πληροφορία επιδρά ανάλογα αν προέρχεται από την τέχνη, την αυτοανάλυση, τοένστικτο, το περιβάλλον, την εμφάνιση του ατόμου, το βαθμό αυτογνωσίας και τοντρόπο αντιμετώπισης των άλλων, τη συναισθηματική φόρτιση της χρονικής στιγμής, τηφαντασία και το στόχο ζωής κάθε συγκεκριμένου ατόμου.

«Τα πιο αναρχικά πράγματα είναι το γέλιο, ο έρωτας και το παραμύθι. Δείχνουν ότι μπορεί να υπάρξει άλλη νομοτέλεια άλλη

τάξη πραγμάτων, διαφορετική από την καθιερωμένη».

Ο άνθρωπος πρώτα απ’ όλα είναι μια ολοκληρωμένη οντότητα, έτοιμη να αντιμετωπίσει κάθεδυσκολία που θα μπορούσε να εμποδίσει τη ζωή του και την εξέλιξη της. Υπάρχουν γενικά πολλοίτρόποι για να επιδράσει κάποιος στην διαμόρφωση του χαρακτήρα των ανθρώπων, ώστε να τονκατευθύνει, στο μέτρο του δυνατού, προς μια επιθυμητή κατεύθυνση. Απαριθμώ, χωρίς να τουςεξαντλώ, μερικούς παράγοντες.

* Ένστικτα - Κληρονομικότητα του ατόμου.

* Στενό (οικογενειακό και φιλικό) Περιβάλλον. Σύγχρονη Κατοικία - Διαμέρισμα.Σχέσεις Αγάπης και, κυρίως, Στοργής (επιδρά ακόμη και η σειρά και η εποχή γεννήσεως).

* Ευρύτερο (Κρατικό - Εθνικό, Γεωγραφικό, Πολιτισμικό) Περιβάλλον και θέση σ’ αυτότου ατόμου. Ιστορική Ατομική Εικόνα ύπαρξης (οι ιδέες που κατάλληλα έχουν ενσωματωθείστη σκέψη του ατόμου).

* Εμφάνιση - Προσωπικότητα του ατόμου. Αλληλεπίδραση Ατόμων. Ανεξαρτητοποίησητου Ατόμου. Έρωτας (βαθμός ανοχής από το περιβάλλον).

* Εγωιστική - εγωκεντρική ή όχι αντιμετώπιση των άλλων ανθρώπων

* Θεσμοί (Σχολείο, Εκπαίδευση, Θρησκεία, Δικαιοσύνη).

* Φαντασία και ικανότητα δημιουργίας εικονικού περιβάλλοντος.(Βαθμός Αυτισμού καιικανότητα προσαρμογής)

* Βαθμός συναισθηματικής εξάρτισης από το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους.(Σε περίπτωση μικρής ανοχής από και προς το περιβάλλον δημιουργούνται «φυγές»)

* Επαγγελματικό όνειρο, δεξιότητες, τυχαίες επιλογές. (Κακή επιλογή = κακή ζωή, κακήεξέλιξη)

* Οι σκέψεις ακολουθούν συνήθως πορεία, όπως το τρένο επάνω σε ράγες,τυποποιημένη, (στο εργοστάσιο τυποποίησης που λέγεται εκπαίδευση). Πολλές φορές οικραδασμοί δεν γίνονται αντιληπτοί ή τους δίνουμε αμελητέα σημασία. Πρέπει κάποιος ναβρεθεί έξω από το τρένο της σκέψης για να διαπιστώσει την πορεία και το είδος της κίνησηςτου τρένου. Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε συνειδητά την προέλευση των μηνυμάτων και

να προσαρμοζόμαστε ανάλογα; Ποιος είναι σε θέση να μας δώσει αυτή τησυνειδητοποίηση και σε ποιο βαθμό;

* Απρόβλεπτα οδυνηρά γεγονότα

* Η Τέχνη,48 σε όλες της τις μορφές (από τη λογοτεχνία μέχρι τη γλυπτική ή τηλογοπαιδεία) είναι η μόνη που διαθέτει πάντοτε τα ανάλογα μέσα ώστε με μικρό κόπο ναεπιδρά σημαντικά επάνω στο άτομο. Είναι η μόνη που επιδρά απ’ ευθείας στα εγκεφαλικάκύτταρα συναισθηματικά, δηλαδή χωρίς τη μεσολάβηση της σκέψης.

* Κάπως μικρότερης σημασίας αλλά εξ ίσου σημαντική διαμόρφωση μπορούμε ναπετύχουμε με την Αυτο - μελέτη (ψυχανάλυση) του χαρακτήρα (από το ίδιο το άτομο), αφούκάποιος τρίτος επισημάνει τα γενικά χαρακτηριστικά του. Ο τρίτος αυτός άνθρωπος, που θαδει και θα επισημάνει από κάποια απόσταση αυτά τα χαρακτηριστικά, πρέπει να προέρχεταιαπό αγαπητούς, και μόνο, ανθρώπους που (συνήθως - χωρίς αυτό να είναι απόλυτο)περιβάλλουν το άτομο (ίσως δασκάλους) ώστε να γίνει αποδεκτός ή, ακόμα καλύτερα, ναείναι εκλεγμένος από το ίδιο το άτομο. [Της απολύτου εμπιστοσύνης του, φίλος ή εραστής].Δεν γίνονται (ψυχολογικά) αποδεκτοί τα εντεταλμένα επαγγελματικά άτομα, δηλαδήάνθρωποι που έχουν εμφανώς σκοπό να μελετήσουν και τροποποιήσουν τον χαρακτήρα χωρίςτη συγκατάθεση του ίδιου του ατόμου. Αυτό αποτελεί την τελειότητα του ανθρώπου, αφούαυτός είναι ο κυρίαρχος, αυτόβουλος, εξουσιαστής και κατευθυντής των πάντων. Τελείωςακατάλληλα για διδάσκαλοι είναι τα άτομα που χρησιμοποιούν τις ίδιες φράσεις (κλισέ) γιαπαρόμοιες καταστάσεις ή απαντούν σε συγγενείς ερωτήσεις με τον ίδιο τρόπο ή μέθοδο(μηχανική - επαγγελματική συμμετοχή, χωρίς πραγματικό ενδιαφέρον).49

* ΜΜΕ - Internet - Άντληση Πληροφοριών, Τηλεόραση - Βία - Άμεση Γνώση. (Ησυνειδητή ή ασυνείδητη άντληση και εκμετάλλευση ή αποθησαύριση των πληροφοριών είναιστοιχείο επηρεασμού της προσωπικότητας του ατόμου).

* Οι επιστήμονες του Marketing οπωσδήποτε γνωρίζουν πολλούς ακόμη τρόπουςεπηρεασμού της ανθρώπινης «ελευθέρας βουλήσεως» και μάλιστα πολλές φορές είναι σεθέση, χάρις στα σύγχρονα εργαλεία (τυποποιημένες συνταγές)50 επικοινωνίας, να γνωρίζουνσε κάθε στιγμή τις αντιδράσεις ενός πλήθους αλλά και τον αντίκτυπο που θα έχει η εφαρμογήκάποιας, ορισμένης, μεθόδου επάνω του. Γνωρίζουν την επίδραση των λέξεων, του τόνουτους και των εικόνων. Μελετώντας τις αγορές του ατόμου, τις επισκέψεις του, τις απαντήσειςτου κλπ είναι δυνατό να προσαρμόσουν ολόκληρο εμπορικό κόσμο επάνω του και να τονκατευθύνουν δια βίου στην αύξηση των πωλήσεων.51

Η δύναμη του λόγου καταδεικνύεται παραστατικά από την παρακάτω ιστορία:

«Κάποιος βλέποντας ένα διαβάτη να κινδυνεύει από ένα αυτοκίνητο βάζει μια φωνή και οδιαβάτης αντιδρώντας γλυτώνει τον κίνδυνο που ερχόταν. Η κραυγή προκαλεί αντίδραση όπωςακριβώς αν συγκρατούσε κάποιος το διαβάτη με μία γροθιά».

Το ίδιο η εικόνα μιας προκλητικής γυναίκας ή ενός ειδυλλιακού τοπίου, μπορεί να έχει τηνεπιθυμητή επίδραση στο άτομο. Την αλήθεια αυτή εκμεταλλεύονται πολιτικοί, εμπορικοίαντιπρόσωποι, ψυχοθεραπευτές κλπ. Σήμερα, εκτός των άλλων, η τηλεόραση μένοντας συνεχώς στοσπίτι, με τις παντός είδους εικόνες της και τον τρόπο ομιλίας της είναι ένας σημαντικός παράγοντας

διαμόρφωσης του χαρακτήρα του ατόμου και αναλαμβάνει πριν από τους πολιτικούς και από τους,παντός είδους, εμπορικούς ή άλλους αντιπροσώπους να προλειάνει και ετοιμάσει το έδαφος για κάθεείδους άλωσή του.

Ο τηλεθεατής γίνεται ηδονοβλεψίας του τρόμου, της βίας, του εγκλήματος. Συμμετέχει καιγίνεται μάρτυρας που δεν καταγγέλλει το έγκλημα (απόκρυψη). Γίνεται συνένοχος, αδιαφορείακόμα και για το πραγματικό έγκλημα, όταν συμβεί, αντιμετωπίζοντάς το ως τηλεοπτικόπεριστατικό. Η «κοινή γνώμη», δηλαδή η συλλογική γνώμη μιας κοινωνίας, σήμερα δεν είναιαπρόσβλητη, ορθολογική και δύσκολη στους νεωτερισμούς, αφού μπορεί οποτεδήποτε νακατευθυνθεί και διαμορφωθεί προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Γεννιέται πάντα το ερώτημα, ποιακατεύθυνση είναι η συμφέρουσα τον άνθρωπο ως σύνολο ή ως άτομο και πως είναι δυνατόν ναεκπαιδευτεί (ποιος θα το κάνει αυτό και με τι τρόπο) αυτός ώστε η τυχαία (τηλεοπτική ή άλλη)διαμόρφωση να οδηγεί στην επιβίωση και όχι την καταστροφή του ανθρώπου ή του πλανήτη.

1. Ο ΨΥΧΟ - ΛΟΓΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ

Όταν συμπεριφέρεσαι σ’ έναν άνθρωπο κατά πως είναι, τον κάνουμεχειρότερο απ’ αυτό που είναι

Όταν του συμπεριφέρεσαι σαν να είναι ήδη αυτό που θα μπορούσε ναείναι, τον κάνουμε αυτό που έπρεπε να είναι...

Γκαίτε

1.Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Η δυαδική φύση του ανθρώπου δεν επιτρέπει μονοσήμαντη έκφραση του χαρακτήρα.Τα πάντα περιστρέφονται γύρω από δύο το λιγώτερο κέντρα.

Αν δεν αξίζω περισσότερο ζωντανός παρά νεκρός, δεν πειράζει. Αν ένας άνθρωπος δεν διακινδυνεύει τίποτα για τις απόψειςτου, ή δεν αξίζουν οι απόψεις του ή δεν αξίζει ο ίδιος

[EZRA POUND - 5 Μαΐου '45 κοντά στη Γένοβα της Ιταλίας]

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΌ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Το κέντρο του κόσμου που μας γέννησε είμαστε εμείς. Κάποιο δεύτεροαπομακρυσμένο κέντρο αναζητούμε για να ολοκληρώσουμε την κεντρική κίνησή μαςτην οποία αποκαλούμε κοινωνικότητα.

Είναι πολύ δύσκολο σ’ έναν άνδρα να μην εκλάβει για αγάπη την επιθυμία του να κατακτήσει και δεν σκέπτεται ότι μέσα σε κάθεάνδρα υπάρχει ένας μικρός Διογένης που ψάχνει απεγνωσμένα, γυροφέρνοντας το φανάρι του, να βρει μια γυναίκα που θα

κατακτήσει ... τον ίδιο.

Οι μαθηματικοί περιγράφουν την κεντρική κίνηση με τις συναρτήσεις που λέγονται «κωνικέςτομές» δηλαδή την έλλειψη, την υπερβολή, την παραβολή και τις ιδιαίτερες περιπτώσεις αυτών.

Δεν θα ασχοληθώ με κάποια «Μαθηματική Ψυχολογία» αλλά με μια απλή καταγραφήμερικών πληροφοριών, που ίσως είναι χρήσιμες.

ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΦΎΛΟΥ

«Αφού ασχολήθηκα πολύ συστηματικά με προβλήματα όπως η άμβλωση, η επαγγελματική και η οικιακή εργασία, διαπίστωσα ότιη σεξουαλικότητα είναι ο άξονας του γυναικείου ζητήματος, καθρέφτης και όργανο παράλληλα της καταπίεσης των γυναικών σ'

όλους τους τομείς της ζωής.

Εδώ θεμελιώνεται η υποταγή, το αίσθημα ενοχής και η προσήλωση των γυναικών στους άνδρες. Εδώ βρίσκεται το θεμέλιο τηςανδρικής εξουσίας και της θηλυκής αδυναμίας. Εδώ το φαινόμενο 'ιδιωτικό' ξεφεύγει από κάθε πολιτική σκέψη. Εδώ η κρυφή

αλήθεια οδηγεί στη σιωπή με το κοινό ψέμα. Εδώ η αγχωτική εξάρτηση και η γεμάτη ντροπή απομόνωση, εμποδίζουν τιςγυναίκες ν' ανακαλύψουν πόσο ίδια είναι η μοίρα τους.»

[«Η Μικρή Διαφορά» 1977 Άλις Σβάτσερ Περιοδικό ΕΜΜΑ - ΠΑΝΘΕΟΝ]

Η φύση δεν αποδίδει την ίδια βαρύτητα συμμετοχής και ύπαρξης των δύο φύλων στον

ανθρώπινο πληθυσμό. Έχει παρατηρηθεί ότι σε περιόδους μεταπολεμικές οι γεννήσεις αγοριών είναισημαντικά περισσότερες από τον μέσο όρο των αντίστοιχων γεννήσεων άλλων ετών (γενικά οιγεννήσεις των αγοριών είναι περισσότερες από τις γεννήσεις των κοριτσιών). Το γεγονός αποδίδεταιστο ότι οι καταπονημένοι και μετά από καιρό αποχής άνδρες, δημιουργούν ισχυρά χρωμοσώματα Υπου όπως είναι γνωστό ελέγχουν το είδος του φύλου. Μια άλλη εκδοχή παραδέχεται ότι τοχρωμόσωμα Υ είναι ένα ελαττωματικό Χ. Μετά από αρκετή αποχή ο οργανισμός «ξεχνάει» τησωστή «συνταγή» και παράγει ελαττωματικά χρωμοσώματα. Η απόδοση αυτή ελέγχθηκεπειραματικά και διαπιστώθηκε ότι γυμνασμένοι, σε δίαιτα και αποχή ευρισκόμενοι άνδρες έχουνμεγαλύτερη πιθανότητα να αποκτήσουν αγόρι, από άλλους οι οποίοι βρίσκονται σε 'πλαδαρή'περίοδο της ζωής τους με άνεση, αρκετή τροφή και sex. Περιέργως παιδιά που συνελήφθησαν απόεξασθενημένο (από διάφορες αιτίες ή ακόμη και μετά από πολλαπλό sex) σπέρμα είναι σεσυντριπτική πλειοψηφία αγόρια.

Σήμερα είναι δυνατός επιστημονικά ο προ - προσδιορισμός του φύλου στο εργαστήριο. Ρώσοικαι Αμερικανοί επιστήμονες παρατήρησαν ότι μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο όλα τα σπέρματα που είναιφορείς χρωμοσωμάτων Χ έλκονται από τον θετικό πόλο ενώ σχεδόν όλα τα σπερματοζωάρια τύπουΥ μαζεύονται από τον αρνητικό πόλο. Συμπεριφέρονται δηλαδή περίπου ως οξέα (τα Υ) ή βάσεις(τα Χ). Αν χρησιμοποιήσουμε ένα δείγμα σπέρματος μετά μια τέτοια ηλεκτρόλυση μπορούμε νααποκτήσουμε παιδιά με επιλογή φύλου. Η μέθοδος εφαρμόστηκε σε πειραματόζωα (σπέρμα ταύρωνσε αγελάδες) και απέδωσε.

Έχει παρατηρηθεί ακόμη ότι τα χρωμοσώματα Χ δεν αντέχουν σε αλκαλικό περιβάλλον ενώαντίθετα τα χρωμοσώματα Υ δεν αντέχουν σε οξύ περιβάλλον. Πειράματα έγιναν και οι μητέρες πουήθελαν αγόρι έκαναν πλύσεις (επί 20 ημέρες) με ανθρακούχο σόδα (ενδοκολπικό ντους) σεδιάλυση, ενώ έπαιρναν και χάπια με τα ίδια συστατικά. Το ίδιο και οι πατέρες. Ποσοστό επιτυχίας 53στα 54 ! Για τα κορίτσια έχουμε γαλακτικό οξύ σε πολύ πυκνή διάλυση (ποσοστό 84 %)52

Υπάρχει λοιπόν η ευχέρεια για έλεγχο (και επομένως ανατροπή της φυσιολογικής βαρύτηταςπου αποδίδεται σ’ αυτή τη διάσταση) του πλήθους των ατόμων των δύο φύλων. Ποιες είναι οιεπιπτώσεις; Μήπως, δεδομένης της δυναμικότητος των ανδρών πρέπει να αυξήσουμε το πλήθοςτων γυναικών ή θα πρέπει να μειώσουμε τις γυναίκες για λόγους οικονομικής πολιτικής καιαύξησης των εσόδων; (όπως γίνεται σε χώρες που τώρα αναπτύσσονται). Ποιες θα είναι οιμελλοντικές επιδράσεις στην οικονομία, τη φύση, την επιβίωση, τις σχέσεις ανάμεσά μας, ότανθα μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε τους ανθρώπους κατά ποικίλους τρόπους (κλωνισμός,παιδιά του σωλήνα, τεχνητής μήτρας53 κλπ) και με φύλο κατά βούληση;.

ΑΡΣΕΝΙΚΌ - ΘΗΛΥΚΌ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΊΗΣΗ

«Ο άνθρωπος στη διασπαρμένη, την τεθλασμένη πορεία του, με άλλους τρόπους κάθε φορά, επιδιώκει κατά κύριο λόγο την ίδιατου την επιβίωση. Στο βάθος της ανθρώπινης παρουσίας κείται η μόνιμη ανάγκη για την επιβίωση και αυτή του η ανάγκη

αποτελεί την ενότητά του. Ο άνθρωπος είναι ενιαίος. Σύμφωνα με την ενιαία αυτή ενστικτώδη διάθεσή του πάει να σκοτώσει τοθάνατο (που είναι η μεταβολή, η αλλοίωση, η πτώση) και να επιζήσει μέσα στο χρόνο. Αυτός είναι ο ριζικός και ενιαίος

χαρακτήρας του και ο ενδόμυχος ασυνείδητος σκοπός του ανθρώπου»

[«Το τραγικό αίσθημα της ζωής» - Π. Σ. Σπανδωνίδη]

Ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια πηγή - σχισμή ζωής ή ένα όρθιο υνί έτοιμονα σκάψει βαθιά και να φυλάξει το σπέρμα της ζωής. Οι συνειρμοί αυτό υπαγορεύουν και πάνω σ’αυτό στηρίχθηκε, τουλάχιστον, η αρχή της σύγχρονης ψυχοθεραπευτικής. Η ανάγκη αυτή (libido),54

τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας, οδήγησε με την πάροδο των αιώνων, κατά καιρούς καιτόπους, σε μια αφύσικη επικράτηση του ενός ή του άλλου φύλου.

Ο βαθμός φυσικής και κοινωνικής αποδοχής του ενός ή του άλλου φύλου, ανάλογα με τηνκοινωνία στην οποία το άτομο θα βρεθεί, αποτελεί μια πρώτη επίδραση στο άτομο. Η πρώτηκατάταξη (Αρσενικό - Θηλυκό ή Θηλυκό - Αρσενικό) θα διαμορφώσει ολόκληρη τη μορφή ζωήςτου ατόμου, θα το ενσωματώσει σε προδιαγεγραμμένες συμπεριφορές, σε επιτρεπόμενες ή όχισκέψεις και σε προκαθορισμένη εξωτερική εμφάνιση. Είναι όπως μια χώρα στην περιοχή τουσυναισθήματος, που έχει τα δικά της διαφορετικά βουνά για το κάθε άτομο. Όλη η ύπαρξη θαχωριστεί από το βαθύ αυλάκι που λέγεται φύλο. Ελάχιστοι θα διαλέξουν την πορεία μέσα στηνκοίτη του αυλακιού παραβλέποντας την πρωταρχική αυτή κατάταξη. Οι πολλοί θα διαλέξουν μιακατεύθυνση δεξιά ή αριστερά του άξονα διαχωρισμού των φύλων και θα προσπαθήσουν, πάντα μεπροσέγγιση στην αρχή των συντεταγμένων, τον άνθρωπο, να επιδράσουν στο άλλο φύλο.

Η κοινωνικοποίηση, δηλαδή η συνύπαρξη του ατόμου με άλλους, ξεκινά από την βρεφικήηλικία και διαμορφώνεται, κατά ποσοστά επίδρασης, η όλη συμπεριφορά του ανθρώπου ανάλογα μετο φύλο και τις απορρέουσες (περιβαλλοντικές ή άλλες) συνθήκες. Οι τρεις θεμελιώδεις αρχέςεπιβίωσης (τροφή, στέγη και στοργή)55 εφαρμόζονται διαφορετικά στα δύο φύλα και αποτελούντην αρχή της διαφορετικότητας και εκμετάλλευσης τόσο των ίδιων των ατόμων όσο και τουπεριβάλλοντος που αυτά διαμορφώνουν.

Η κοινωνικοποίηση εξειδικεύεται ανάλογα με το φύλο. Το θηλυκό επιφορτισμένο συνήθως μετην αναπαραγωγή εκτελεί περιορισμένες κινήσεις σε ζωτικό χώρο εκτεταμένο, ενώ αντίθετα τοαρσενικό αποτελεί το συνδετικό ιστό μιας κοινωνίας και εκτελεί εκτεταμένες κινήσεις σεπεριορισμένο ζωτικό χώρο. Ο ζωτικός χώρος του αρσενικού σχεδόν εκμηδενίζεται προκειμένου ναέρθει σε επαφή με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας, ενώ αναπτύσσεται στην περιοχή της στέγης{ένστικτο της ιδιοκτησίας).56

ΑΛΛΕΣ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ

Κατά το κεφάλι πού ‘χεις τέτοια σκούφια θα φορέσεις

Μετά το φύλο, η οικογένεια, όπως έχει σήμερα διαμορφωθεί, το κράτος που μορφοποιεί τηνοικογένεια, το έθνος που με το σύνολο των χαρακτήρων, παραδόσεων και γενικά πολιτισμικήςιστορίας της φυλής μορφοποιεί το κράτος. Όλα αυτά αποτελούν το ευρύ και το στενό περιβάλλοντου κάθε ατόμου. Με άλλα λόγια από την αρχή των συντεταγμένων με κέντρο τον άνθρωπο ξεκινάένα μεγάλο πλήθος αξόνων, με ανεξάρτητες μεταβλητές, που επιδρά διαφοροτρόπως και κάνει τοχώρο πολυδιάστατο και πολύπλοκο, δεδομένου του διαφορετικού βάρους συμμετοχής της κάθεδιάστασης για το κάθε άτομο.

Τα πρώτα ανθρωποειδή αναπαράγονταν με πολύ βραδύ ρυθμό. Για παράδειγμα ένας θηλυκόςχιμπαντζής χρειάζεται να κλείσει τα 21 ώσπου να φτάσει σε σεξουαλική ωριμότητα και να φέρειστον κόσμο 2 μικρά Πρέπει να περάσουν άλλα 5 χρόνια για να είναι σε θέση τα μικρά να ζήσουνμόνα τους, και αυτά τα 5 χρόνια χωρίς καμία επέμβαση του αρσενικού. Όλα αυτά με μια μέσηδιάρκεια ζωής γύρω στα 45 χρόνια. Βλέπουμε δηλαδή μια αμοιβαία επίδραση των παιδιών στη ζωήτων γεννητόρων και αντιστρόφως.57

Αρχέγονα, η τροπική βλάστηση έδινε άφθονη τροφή και κατά συνέπεια ήταν εύκολη - σχετικά- η διατροφή και η συντήρηση, αν και οι κίνδυνοι κατά της ζωής ήταν αυξημένοι από πολλές άλλεςαιτίες. Μερικά (εκατοντάδες;) χρόνια μετά, το κλίμα της γης άρχισε να αλλάζει και παρουσιάσθηκανοι εποχές. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η διαφοροποίηση του κλίματος και η εμφάνιση των εποχώνδημιούργησε και τον άνθρωπο. Τα πρώτα ανθρωποειδή δεν μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν στις νέεςαπαιτήσεις και άρχισαν να εξαφανίζονται. Μερικά κατάφεραν να προσαρμοστούν στο περιβάλλονκαι να ζήσουν περισσότερο. Πιθανή αιτία επικράτησης πρέπει να θεωρηθεί η μεγάλη σεξουαλικότητακαι η ικανότητα προσαρμογής του ανθρώπου που πηγάζει από το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως(κάτι ανάλογο που γίνεται με τα τρωκτικά).

Η κοινωνικοποίηση αποτελεί, όπως αποδεικνύεται,58 παράγοντα επιβίωσης. Οι μακρινοί μαςπρόγονοι έβλεπαν ότι ζώντας ζευγαρωμένοι, κοινωνικοποιημένοι και με υψηλούς δείκτεςγονιμότητας, είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν, ενώ ο ελλιπής φυσικός εξοπλισμόςτους (νύχια - δόντια - ταχύτητα κλπ) τους έριχνε, ως τροφή, στα δόντια των άλλων εξοπλισμένωνζώων.

ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΊΑΣ «Άνθρωποι που δεν έχουν γυναίκα και παιδί μπορεί να σπουδάσουν χίλια χρόνια στα βιβλία και τον κόσμο, χωρίς να μάθουν

λέξη από το μυστήριο που λέγεται οικογένεια. [Έντισον]

Στην Αιθιοπία, στην στέπα Αφάρ, βρέθηκε και σήμερα εκτίθεται σε θωρακισμένη βιτρίνα τουμουσείου Φυσικής Ιστορίας του Κλήβελαντ, ο ανθρωποειδής σκελετός γυναίκας που ονομάστηκεΛούση. Η μελέτη της Λούση έδειξε ότι την επιλογή του σεξουαλικού συντρόφου έκανε το θηλυκό(μονογαμία).59 Όσο η τροφή ήταν άφθονη δεν είχε σημασία ποιο αρσενικό θα διάλεγε για ναζευγαρωθεί (πολυγαμία). Όταν τα πράγματα δυσκόλεψαν άρχισε να έχει διατροφικές απαιτήσεις απότο αρσενικό (πρώτη μορφή εξουσίας), αφού το θηλυκό είχε την ευθύνη των παιδιών (πρώτη μορφήδικαιοσύνης). Το αρσενικό αναζητούσε τροφή, όπου υπήρχε, ξαναγύριζε κοντά στο θηλυκό καιαντάλλασσε την τροφή που είχε συλλέξει με την προτίμηση του θηλυκού (πρώτη μορφήεκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και μάλιστα με αντάλλαγμα τη στοργή - αγάπη(;)).

Το αρσενικό θα έπρεπε να είναι σωματικά και πνευματικά ισχυρό, ώστε σε μικρό χρόνο ναείναι σε θέση να εξασφαλίσει τροφή για τον εαυτό του αλλά και τη σύντροφό του, η οποία του ήταναπαραίτητη και στην οποία δαπανούσε τον υπόλοιπο χρόνο. Ο μεγάλος χρόνος που δαπανούσε τοαρσενικό για τη συλλογή τροφής, δεν του επέτρεπε την χρονοβόρο ερωτοτροπία και αλλαγή τηςσυντρόφου, παρά μόνο περιστασιακά (συζυγική πίστη).

Η σεξουαλική ανάγκη, σε συνδυασμό με τη σωματική ρώμη και τις ανάγκες του αρσενικού,θεμελιώνει την αρχή της ιδιοκτησίας (υποταγή του θηλυκού). Η επιστροφή στο ίδιο μέρος (φωλιά)όπου συναντούσε την ιδιοκτησία του, δημιούργησε την έννοια της οικογένειας και πατρίδας (πρώτηοικογένεια, πρώτη πατρίδα). Η φυσική επιλογή διατήρησε το είδος, με την έννοια ότι μόνον τα ικανάστελέχη ήταν σε θέση να έχουν ιδιοκτησία ή να παραμένουν σε καθεστώς ιδιοκτησίας (εμπιστοσύνηπρος τις δυνάμεις του δυνάστη).

Η ανάγκη να μεταφέρουν μεγάλη ποσότητα τροφής στο σπίτι (ιδιοκτησία) ώστε να κερδίζουνχρόνο, ανάγκασε τα ανθρωποειδή να βαδίσουν με τα δύο πόδια και να μεταφέρουν την τροφή όχιμόνο με το στόμα αλλά και με τα χέρια (ή το κεφάλι). Η έλλειψη άλλων φυσιολογικών όπλων τουςοδηγεί στην πνευματική ευστροφία και ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η συμβίωση (στοργή) τουςβοήθησε να επιβιώσουν.60

Οι κοινωνικές τελετές δεν είναι σύγχρονο προνόμιο ούτε προνόμιο μόνο του ανθρώπου.Παρατηρήθηκαν φαινόμενα κοινωνικών τελετών, όμοιων με των πρωτόγονων ανθρώπων, σεδιάφορες μορφές ζώντων οργανισμών. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά σε (ιερά)ποτάμια (Γάγγης κλπ) συνήθως ρίχνουν τους νεκρούς τους μέσα σ’ αυτά. Το ίδιο φαινόμενοπαρατηρήθηκε στις όχθες μερικών ποταμών της Λιβερίας, όπου οι κροκόδειλοι καταβροχθίζουν ταλείψανα ανθρωπόμορφων πιθήκων. Οι λύκοι τρώνε τα λείψανα του νεκρού αρχηγού, οι χιμπατζήδες«βρίζουν» επί ημέρες το κεφάλι της λεοπάρδαλης που έχουν σκοτώσει με ρόπαλα ή πέτρες.61 Τακουνάβια συνηθίζουν επικήδειες τελετές και ταφή σε ειδικούς λάκκους, ενώ η «χήρα» κάθε τόσοξεσπά σε θρηνώδης κραυγές. Τα κουνάβια της τοπικής κοινωνίας τρίβουν σε ένδειξησυλλυπητηρίων τη μουσούδα τους στη μουσούδα της «χήρας». ενώ κοντά στους τάφους βρίσκουμεκαρπούς ή ρίζες από φυτά. Τα κουνάβια που πέθαιναν μικρά τα εντοιχίζουν, όπως οι παλαιοί Λατίνοιστις οροφές των σπιτιών τους, στις φωλιές τους. Οι αγριόχηνες δεν επιζούν ποτέ σχεδόν μετά τοθάνατο των συντρόφων τους. Πίθηκοι και ερωδιοί προσπαθούν επί ορισμένες ημέρες να θρέψουν τανεκρά νεογνά τους ενώ το μικρό λυκάκι προσπαθεί να αναζωογονήσει την πρώτη του λεία.62 Με λίγαλόγια, ερευνώντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εξέλιξη του ανθρώπου είναι αποτέλεσμασυμπτώσεων και ορισμένων αρχικών γενετικών καταβολών. Υπάρχουν λοιπόν ερωτήματα όπως: Οιπίθηκοι ρίχνουν τους νεκρούς τους στα ποτάμια; Υπάρχουν ιεροτελεστίες στα ζώα; Οι«αυθόρμητες» κοινωνικές εκδηλώσεις έχουν καταγραφεί στο DNA; Πόσο ελεύθεροι είμαστεσυναισθηματικά και κοινωνικά;

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Δεν είναι προσωπικότητα το κάθε άτομο. Προσωπικότητα είναι αυτό το άτομο πουεπιδρά (αλλοιώνει τη μορφή) με διάφορους τρόπους στα άλλα. Η κίνηση γύρω απότον εαυτό μας συγκρούεται, και συνεπώς τροποποιείται, από πλήθος άλλες κινήσεις.Η σημαντικότερη κίνηση που επιδρά είναι η πορεία την οποία ακολουθεί κάποιοάλλο άτομο στο οποίο αποδίδουμε σημασία (εκπαίδευση με παράδειγμα).

«Ο αριθμός των δασκάλων που θεωρούν τους εαυτούς τους οδηγούς περισσότερο παρά σαν αντλίες γνώσεων εξακολουθεί ναείναι περιορισμένος Το ποιο μεγάλο δώρο που μπορεί να κάνει ένας δάσκαλος στους μαθητές του είναι το δώρο της

προσωπικότητας του».

[ΓΚΡΑΙΗ το βιβλίο της ζωής σελ.41]

ΖΩΤΙΚΌΣ ΧΏΡΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΌΤΗΤΑ «Έσο αναιδής, αναίσχυντος, αυθάδης ούτω θα θεωρείσαι ανδρείος, γενναίος κλπ Μακράν η αιδώς, η επιείκεια, η μετριότης»

[ ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ - Λόγος του Διογένη]

Το πρώτο πράγμα που αναγνωρίζει κάθε ζωντανός οργανισμός, άρα και ο άνθρωπος είναι ο

εαυτός του. Ίσως όλοι οι οργανισμοί να μην έχουν αυτογνωσία, αλλά κάθε οργανισμός, ασυνείδηταέστω, διαχωρίζει το υπαρκτό σε δύο διαφορετικές θέσεις, δικό μου - ξένο, φροντίζοντας για τηνεξασφάλιση του ζωτικού του χώρου.

Η εξασφάλιση του ζωτικού χώρου γίνεται με διάφορους τρόπους, ώστε πιθανή διείσδυσηάλλου ατόμου να γίνεται σχεδόν αμέσως αντιληπτή. Ωστόσο η επίδραση άλλων ατόμων είναιδεδομένη, μια και η περιχαράκωση του ζωτικού χώρου δεν είναι στεγανή και υπάρχει πάντα τάσητων υπολοίπων οργανισμών της περιοχής να καταλάβουν όλο το χώρο, άρα και τον με διάφορουςτρόπους περιχαρακωμένο (αρχή διάδοσης).63

Τα άτομα λοιπόν επιδρούν το ένα επί του άλλου αλληλοεισερχόμενα αμοιβαία στους ζωτικούςχώρους τους. Με τον τρόπο αυτό κάποιο άτομο Β επιδρά σε ένα άτομο Α και «επιχειρεί»64 ναμετατρέψει το άτομο Α σε δική του γνώριμη περιοχή, πράγμα που μερικώς επιτυγχάνει ήαποτυγχάνει.

Λέγοντας προσωπικότητα του ατόμου Α, εννοούμε το αποτέλεσμα της επίδρασης την οποίαμπορεί να έχει ένα άλλο άτομο Β επάνω στο Α. Το Β λέμε ότι έχει «ατομικότητα» ή «ακτινοβολία».

Συνειδητά ή ασυνείδητα, το άτομο Α είναι ο κριτής του τρόπου και του βαθμού που επέδρασετο άτομο Β και επομένως το άτομο Α θα τροποιήσει ή όχι το χαρακτήρα του.65 Όσο ποιο ισχυρό(αμετάβλητο) χαρακτήρα έχει το άτομο Α τόσο ποιο ισχυρή προσωπικότητα του αποδίδουμε. Έχειπαρατηρηθεί ότι έντονες προσωπικότητες Β επιδρούν ισχυρά στη διαμόρφωση της προσωπικότηταςτου Α, με άλλα λόγια μετατρέπουν τον Α σε άτομο που αντιδρά σύμφωνα με τα πρότυπα του Β (τοάτομο Α μιμείται, ενσυνείδητα αρχικά και ασυνείδητα κατόπιν, τις αντιδράσεις του Β).66

Πολλές φορές δεν έχει σημασία το έργο αυτό καθ’ εαυτό που κάθε άνθρωπος παράγει ή έχειπαραγάγει, αλλά ο βαθμός με τον οποίο ακτινοβολεί και επιδρά στους άλλους με το έργο του ή απλάως άτομο, όπως π.χ. βλέπουμε ότι ο Σωκράτης επέδρασε ως άτομο στον Πλάτωνα, ενώ ο Πλάτωνεπέδρασε με το έργο του στις επόμενες γενεές. Με την ίδια λογική και ο Stephen Hawking67 με τηνπροσωπικότητά του αλλά και με το έργο του, επιδρά στην προσωπικότητα των ακροατών καιθεατών του.

Το άτομο το οποίο δέχεται και διαδίδει τις ιδέες μας, την εικόνα μας ή τουλάχιστον αυτό πουεμείς νομίζουμε εικόνα μας, το θεωρούμε δικό μας και κατ’ επέκταση ικανό να παραγάγει ή να

βελτιώσει όσα εμείς είμαστε σε θέση να του υποδείξουμε. Θεωρείται συμπαθής αυτός που πιστεύει ήδιαδίδει τις ιδέες μας και αντιπαθής αυτός που έχει δικές του ιδέες. Οι «καθρέπτες» είναι πάντασυμπαθείς, αφού εμείς είμαστε γι’ αυτούς οι προσωπικότητες.68

Διευκρινίζοντας περισσότερο την έννοια της προσωπικότητας παρατηρούμε ότι όταν λέμε«αυτό το άτομο έχει π.χ. προσωπικότητα ¨ηγέτ稻 αυτόματα εννοούμε επίδραση επάνω μαςοργανωτική, ευπροσήγορη, σκληρή, δίκαιη κλπ όπως ακριβώς θέλουμε, διδαχτήκαμε ήφανταζόμαστε την έννοια του ηγέτη.69 Σε καμία περίπτωση δεν σκεπτόμαστε ότι η οργανωτικότηταή όχι θα προέλθει κυρίως από την ανάγκη που έχουν οι οργανισμοί να ελέγχουν τον περιβάλλονταχώρο (ζωτικός χώρος). Η ευπροσηγορία είναι απλά παραλλαγή του φόβου.70 Ο φόβος μπορεί νακαλύπτεται από τη δικαιολογία του διατεταγμένου δικαίου, δηλαδή ο ηγέτης ενεργεί «διότι έτσιυπαγορεύουν οι νόμοι».71 Η σκληρότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από μίσος στον άλλοάνθρωπο (αναζήτηση περισσότερου ζωτικού χώρου) και υπερεγωϊσμός με μεγάλη δόση φόβου.Όταν ο Σολομών ζήτησε να σχίσει στη μέση το αμφισβητούμενο νήπιο, το έκανε χωρίς να σκεφτείτο θάνατο του νηπίου. Δεν υπήρχε αγάπη για τον άνθρωπο. Εκείνο που ενδιέφερε εκείνη τη στιγμήήταν να απαλλαγεί ο ηγέτης από το δίλημμα που του ετέθη και να ελέγξει εκ νέου το χώρο και τολαό που αδυνατούσε να βρει τη λύση. Ο Αλέξανδρος, αποφεύγοντας την επικείμενη δολοφονία του,χύνει το μοναδικό νερό που του έφεραν να πιει στη έρημο, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ώστε νααμβλυνθούν τα μίση και να ανανεώσει το χρόνο της ηγεσίας του.72

Κάθε άτομο λοιπόν, ανάλογα και με την κληρονομικότητα, προσαρμόζεται προς ένα τύπο -τρόπο αντίδρασης πολύμορφο ίσως (με την έννοια του πλήθους των συνδυασμών), αλλά σε γενικέςγραμμές προβλέψιμο, αφού κατά τη διάρκεια της ζωής του έρχεται σε επικοινωνία με περιορισμένοσχετικά αριθμό ατόμων που είναι δυνατόν να επιδράσουν στην προσωπικότητά του. Ο θάνατος γιαχάρη του ηγέτη είναι κάτι το συνηθισμένο.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ

«Η Παιδεία δεν βοηθάει στη δημιουργία δημιουργών Η παιδεία είναι αναγκαία για να δεχτείς, να μάθεις να δέχεσαι, προτάσεις»[ΡΟΒΙΡΟΣ ΜΑΝΘΟΥΛΗΣ (Σκηνοθέτης)]

Είδαμε στα προηγούμενα ότι τα άτομα, στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν το ζωτικό χώρο

τους αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, διαμορφώνοντας την προσωπικότητά τους. Η προσωπικότητα τουσύγχρονου ατόμου είναι συνήθως επίκτητη, αποτέλεσμα επίδρασης άλλων προσωπικοτήτων καιεκπαίδευσης. Η Εκπαίδευση επιδρά και εκείνη όπως ακριβώς κάποιο άλλο άτομο, αλλά προκαλείπρογραμματισμένη δέσμευση του ατόμου προς συγκεκριμένη κατεύθυνση αφού είναι συνειδητήενέργεια και φυσικά με ορατούς τους στόχους στους οποίους θέλουμε να επιδράσουμε. Είναιγνωστή η παλιά πεποίθηση ότι το παιδί εκπαιδεύεται μόνο με προοδευτικούς εξαναγκασμούς.

Το κύριο βάρος της εκπαίδευσης πέφτει κυρίως στον τρόπο αντιμετώπισης των κοινωνικώνδομών, στους παραδεδεγμένους τρόπους επικοινωνίας ανάμεσα στα άτομα και στον τρόπο με τονοποίο είναι δυνατόν να «πεισθεί» το άλλο άτομο για την «ορθότητα» ή όχι των διατυπουμένων (μεκάθε δυνατό τρόπο) απόψεών μας. Επιχειρείται δηλαδή μια εκπαίδευση στην οικειοποίηση του

άλλου ατόμου, την ομοιομόρφωσή του ως «κοινωνικό» άτομο με «κοινά» αποδεκτούς κανόνες καιτρόπους δράσης. Είναι λοιπόν προφανές, μετά από μια τέτοια εκπαίδευση, ότι κάποια συγκεκριμένηδράση προκαλεί συγκεκριμένη (στα όρια των σφαλμάτων) αντίδραση.

Πιστεύω ότι ανάμεσα στα άτομα υπάρχουν αλληλεπιδράσεις. Οι αλληλεπιδράσεις αυτέςαυξάνουν το βαθμό αυτογνωσίας, τροποποιούν το όνειρο μελλοντικής συμπεριφοράς αλλά σε καμίαπερίπτωση δεν επιδρούν στη φυσική δομή (κληρονομική) της προσωπικότητας του ατόμου και,δεδομένης της φυσιολογικής (φυσικοπειραματικά ελεγχόμενης) αλήθειας, το κάθε άτομο έχειδυνατότητα μόνο να προσθέσει γνώσεις στις ήδη υπάρχουσες.

Ο Αριστοτέλης, σε μια προσπάθεια περιορισμού των αδυναμιών της εκπαίδευσης πουπροέρχονται από την «διαίσθηση», δηλαδή την κληρονομική προδιάθεση αλληλοεπίδρασης,καθιέρωσε «πειραματικούς» τρόπους αναζήτησης της αλήθειας. Οι πειραματικοί τρόποι έχουν τοχαρακτηριστικό ότι όταν επαναληφθούν κάτω από τις ίδιες προϋποθέσεις προκαλούν τα ίδιααποτελέσματα. Με άλλα λόγια δηλαδή αναζητούσε μεθόδους που με κάποιες αρχικές προϋποθέσεις,σε ένα πλήθος ανθρώπων, να προκαλούν κάποια συγκεκριμένη αντίδραση. Οι προϋποθέσεις, ότανείναι παραδεκτές από όσο το δυνατό περισσότερα άτομα, θεωρούνται «φυσικοί νόμοι» και βοηθούνμια προσπάθεια εξομάλυνσης των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους.73 Με τον τρόπο αυτό«απέκλειε» την επίδραση ψυχικών δυνάμεων οι οποίες θα υπαγόρευαν κάτι το «μη φυσικό».74 Ηπειραματικώς ελεγχόμενη αλήθεια, κατά πάσα πιθανότητα είναι μοναδική. Η μέθοδος ελέγχουτης αλήθειας όμως είναι παραδεκτή σε όλες τις διαστάσεις της; Γιατί αποκλείεται ηδιαίσθηση;

Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι οι «αυθόρμητες» κρίσεις μας δεν είναι καθόλου αυθόρμητες αλλάαποτέλεσμα συνειδητής προσπάθειας προς τη μία κατεύθυνση, αυτή που είναι κοινωνικά αποδεκτή ήμάθαμε ότι δημιουργεί τα λιγότερα προβλήματα. Είναι κρίσεις που υπαγορεύονται από τηνελοχεύουσα στο υποσυνείδητο εκπαίδευσή μας.

Στην επόμενη παράγραφο θα διαπιστώσουμε ότι το περιβάλλον γενικά και ο τρόπος που αυτόεπιδρά στις διάφορες φάσεις της ζωής του ατόμου δεν είναι καθόλου αμελητέα παράμετρος.

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Η κεντρική κίνηση (τροχιά) την οποία ακολουθεί το άτομο μέσα στο κοινωνικό τουπεριβάλλον καθορίζεται κατά τη μορφή, την έκταση και την ομαλότητα της υφής τηςαπό το περιβάλλον αυτό, όπως ακριβώς η πορεία του αυτοκινήτου εξαρτάται από τοείδος και τα εμπόδια του δρόμου που ακολουθεί.

«Ογδόντα χρόνια αποκτώ πείρα και δε βρήκα τίποτα καλλίτερο παρά να γύρω το κεφάλι υπομονετικά, συλλογιζόμενος ότι οιμύγες δημιουργήθηκαν για να τις τρώνε οι αράχνες και οι άνθρωποι για να φθείρονται από τις δυστυχίες». [Βολτέρος]

Είδαμε στα προηγούμενα ότι το κάθε άτομο εκπέμπει και φωτίζει με την εικόνα του το

περιβάλλον, προκειμένου να αυξήσει τον ζωτικό του χώρο. Το περιβάλλον όμως δεν είναι ουδέτερο,αμέτοχο. Φωτίζεται παράλληλα και από πολλά άλλα άτομα συνειδητά ή ασυνείδητα, με ισχυρό ήαδύναμο φως, το οποίο αντανακλά. Συνεπώς, το περιβάλλον, επιδρά στην προσωπικότητα τουατόμου για να συμπληρώσει την ένταση του φωτός και να καθαρίσει ή αλλοιώσει την εικόνα πουπεριβάλλει το άτομο. Θα λέγαμε ότι το περιβάλλον ενεργεί ως προσωπικότητα.

Ως πρώτη απλοποίηση της ψυχικής ζωής του ανθρώπου θεωρώ, μόνο δύο θεμελιακέςκαταστάσεις, τα γνωστά ένστικτα:

α. αναπαραγωγής της ζωής και

β. της αυτοσυντήρησης

ουσιαστικά δηλαδή ένα και μοναδικό, το ένστικτο της διατήρησης της ζωής. Μέσω αυτών τωνδύο και του περιβάλλοντος πιστεύω ότι διαφοροποιείται εσωτερικά η σύγχρονη προσωπικότητα τουανθρώπου.

Ας μην ξεχνάμε ότι το libido, μια ιδέα που θεωρείται ξεπερασμένη, δεν είναι αμελητέοςπαράγων. Πιστεύουμε σήμερα ότι ο άνθρωπος, στην κορυφή της εξέλιξης των ειδών, επηρεάζεταιαπό τους Φυσικούς Νόμους αλλά και σ' ένα βαθμό τους επηρεάζει. Η διαγωγή του είναι πολλέςφορές απρόσμενη και άλλες φορές πέρα από το προσδοκώμενο προβλέψιμη. Πλήθος παράγοντεςσφυρηλατημένοι ένας - ένας στο πέρασμα των αιώνων επιδρούν, άλλοτε συνειδητά και άλλοτεασυνείδητα, στη συμπεριφορά του.

Παραθέτω ένα πίνακα επιδράσεων που μπορεί να δεχθεί ο άνθρωπος. Οι επιδράσεις αυτέςτροποποιούν (ενισχύουν ή εξασθενούν) την φυσική ακτινοβολία του ατόμου. Η Επίδραση τωνδιαφόρων παραγόντων που αναφέρονται στον πίνακα δεν είναι μονοσήμαντη και εξαρτάται απόλυτααπό το συνδυασμό τους και τον κληρονομικό τύπο του υπόψη ατόμου, με την έννοια ότι ένα υψηλό,εύρωστο και καλοσχηματισμένο άτομο αντιμετωπίζει με εντελώς διάφορο τρόπο τον κόσμο απόκάποιο άλλο που δεν διαθέτει τα φυσικά αυτά (ή παρόμοια) προσόντα.

Οι επιδράσεις στον άνθρωπο.

Α) Μορφολογικές

(οπτική εμφάνιση)

Β) Εξωτερικές

(περιβάλλον)

Γ) Εσωτερικές

(ένστικτα)

Δ) Διαχρονικές

(ηλικία)

1 Εμφανησιακά το

άτομο είναι κάτω του «μέτρια» κατά τις αντιλήψεις της συγκεκριμένης περιόδου που μελετάμε.

Πλατύ περιβάλλον (κοινωνικός χώρος) μέσα στο οποίο το άτομο είναι αναγκασμένο να ζει και να ενεργεί (πόλη - χωριό) σύμφωνα

Ανάγκη Τροφής και στέγης. Ευκολία ή δυσκολία κτήσης και απόκτησης

α. Προγεννητική

με τα παραδεκτά ήθη και έθιμα

β. 0 έως 2 ετών(βρεφική)

γ. 2 έως 6 ετών(νηπιακή

δ. 6 έως 12 ετών(παιδική)

2 Μέτρια ή απλοϊκή

εμφάνιση.Στενό περιβάλλον (οικογενειακός και φιλικός χώρος) και κυρίως η αξία που του αποδίδεται.

Ανάγκη Διαιώνισης του είδους.

α. 12 έως 16 ετών(προεφηβική)

β. 16 έως 18 ετών(εφηβική)

3 Άνω του μετρίου

α. 18 έως 25 ετών(ώριμοςπροεντεταγμένη

β. 25 έως 40 ετών(ώριμοςεντεταγμένη)

γ. 40 έως 65 ετών(προσυνταξική)

δ. 65 έως 75 ετών(συνταξική)

ε. 75 ετών και άνω(γεροντική)

Θα πρέπει κάθε κελί της πρώτης στήλης να συνδυαστεί (πάνω από 132 περιπτώσεις) με κάθεκελί των άλλων τριών στηλών για να έχουμε ανάλογα συμπεράσματα στην κάθε περίπτωση, πράγμαπου ξεφεύγει από τους σκοπούς μου. Όμως θα δώσω μερικές εξηγήσεις σχετικές με τα παραπάνω.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΈΣ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ (ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ) Κάθε αλλαγή, ακόμα και αυτή που ποθούμε, φέρνει κάποια μελαγχολία, γιατί είναι σαν να χάνουμε κάτι από τον εαυτό μας.

«Πρέπει να αφήσεις μια ζωή για να φτιάξεις μια καινούρια» [Ανατόλ Φρανς]

Όταν μιλάμε για περιβάλλον, εννοούμε οποιαδήποτε επίδραση, από το ενδομήτριο και τηδιατροφή της μητέρας, τις λοιμώξεις που το παιδί ή η μητέρα έπαθαν, ως την συμπεριφορά και τιςπράξεις του οποιοδήποτε ατόμου μικρού ή μεγάλου (κυρίως μεγάλου) που έρχεται σε επαφή ήεπαγωγή με το παιδί και γενικά το άτομο. Το γεγονός ότι το περιβάλλον επιδρά στην προσωπικότητατου ανθρώπου είναι φανερό αφού οι όμοιοι δίδυμοι, όσο και αν μεγάλωσαν σε ίδιο περιβάλλον,αποκτούν διαφορετική προσωπικότητα, διαφορετική ακτινοβολία.

ΠΛΑΤΎ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟ Ν

«Δεν είναι δυνατοί και ασφαλέστατοι οι άνδρες πού ’χουν γερές πλάτες αλλά είναι δυνατοί και υπερισχύουν εκείνοι που

σκέπτονται καλά. Και το βόδι είναι μεγαλόσωμο, κι’ εν τούτοις ένα μικρό καμτσίκι το αναγκάζει και πάει στο δρόμο του ίσα καισωστά!» [Σοφοκλής]

Ως πλατύ περιβάλλον θεωρούμε την εν γένει γεωγραφική, κλιματική και πολιτιστική περιοχήμέσα στην οποία ζει και αναπτύσσεται ο άνθρωπος, δηλαδή την πόλη, το κράτος την ιστορική, τηνπολιτική, την μυθολογική (ή θρησκευτική), την οικογενειακή, την επαγγελματική κλπ, επίδραση πουέχουν όλοι αυτοί οι παράγοντες ως σύνολο και καθένας χωριστά στην ανάπτυξη του ανθρώπου.Αυτό που ονομάζουμε «πατρίδα μας».

Στο δημιουργημένο αστικό περιβάλλον για τα άτομα (ή στα άτομα) παρατηρούμε ότι(τουλάχιστον στην Ελλάδα).

α) Δεν υπάρχει δυνατός αστικός δεσμός, αφού ο αστικός πληθυσμός δημιουργήθηκε πολύγρήγορα σχετικά, δεν πρόλαβε να επωαστεί η αστική συνείδηση και συνεχώς έχουμε (ακόμη) νέααστικοποίηση πολιτών. Άμεση συνέπεια είναι η αδυναμία σταθερών κανόνων συμπεριφοράς,ασταθείς δεσμοί και αίσθημα απομονωτισμού μεταξύ των ατόμων και ιδίως των νέων.

β) Δεν υπάρχει ομοιομορφία κοινωνικών ομάδων αφού οι περισσότεροι ξεριζώθηκαν από τιςεπαρχίες και ρίζωσαν όπως - όπως σε νέο έδαφος, με νέες νοοτροπίες ήθη και διαφορετικούςανθρώπους στο πλάι τους σε βίαιη επιμειξία. Δείγμα αυτής της δομής δίνει η επιφυλακτικότης και ηέλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες. Διακρίνουμε όμως τάσεις αλληλοβοήθειας ανάμεσαστα μεμονωμένα άτομα.

γ) Δημιουργείται ατομισμός αφού δύσκολα ο κάθε άνθρωπος αντικρίζει στον απέναντί τουτον ξεριζωμένο και μεταφυτεμένο εαυτό του, με αποτέλεσμα την όλο και περισσότερο απομόνωσήτου. Άλλωστε δεν είναι δυνατό να ταιριάξει ιδεολογικά και απόλυτα με το γείτονά του. Οικοινωνικές επαφές, μέσω τηλεφώνου κυρίως, γίνονται με άτομα προερχόμενα από την ίδια συνήθωςεπαρχία αλλά ευρισκόμενα σε μεγάλη σχετικά απόσταση.

δ) Νοιώθουν έντονη (και απούσα) την ανάγκη για προστασία μέχρι να τελειώσει η επώδυνηενσωμάτωση τους στην πόλη. Θα ήθελαν προστασία, καθοδήγηση και ασφάλεια στα πρώτα βήματάτους όπως ακριβώς τα νεαρά φυτά στο νέο τόπο μεταφύτευσης. Οι πρώτες εμπειρίες συνήθωςοδηγούν σε εχθρότητα προς το περιβάλλον. Η προσαρμογή στις καταστάσεις αυτές (παραλλαγή)γίνεται με επένδυση τον μανδύα της «φιλίας» όπως ονομάζεται σήμερα η απλή (ή και σύνθετη)γνωριμία. Οι μονιμότερες γνωριμίες κατευθύνουν αποφασιστικά τους νέους προς τους διάφορουςδρόμους της μετέπειτα ζωής των.

ε) Η εκμάθηση ξένων γλωσσών και οι εκπομπές της τηλεόρασης μοιραία οδηγούν σεμεταφύτευση ξένων συνηθειών και εθίμων. Είναι σχεδόν αδύνατο (λόγω έλλειψης χρόνου) στουςγονείς να διδάξουν (πρακτικά) τα Ελληνικά ήθη και έθιμα, τα οποία, αν υπάρχουν και εξασκούνται,διαφέρουν από πόρτα σε πόρτα, προσαρμοζόμενα στις οικογενειακές και γνωσιακές ανάγκες.75 Μετον καιρό επέρχεται εξίσωση ηθών, εθίμων και νοοτροπίας με τους υπόλοιπους λαούς και επομένωςχρειάζονται λιγότεροι και ευκολοδοκίμαστοι (σε μικρό δείγμα πληθυσμού οπουδήποτε στη γη)τρόποι επιβολής των διαφόρων νεωτερισμών (εύκολη πρόσβαση για τους εμπόρους καιεκπαιδευόμενους για τη βιομηχανία - μικρή πολιτιστική αντίσταση).

στ) Ο συνεχής συχρωτισμός με ποικίλους χαρακτήρες και η ανάγκη συμβίωσης μ’ αυτούςδημιουργεί το συναίσθημα εκείνο που χαρακτηρίζει ένα άτομο χαμένο μέσα στο δάσος, με πλήρησυναίσθηση της μοναξιάς του και της ετερογενούς ομοιομορφίας του περιβάλλοντος χώρου. Τελικάη ομοιομορφία αυτή αποτελεί πίστη και τρόπο ζωής του ατόμου (πλαστή ομοιογένεια).

Οι μη αστοί παραμένουν οπωσδήποτε λιγότερο ευάλωτοι στις καινοτομίες, παρομοιάζονταιόμως με το νερό στην άκρη της κοίτης του ποταμού που, αν και έχει σαφώς μικρότερη ταχύτητα,καταλήγει όμοια με το υπόλοιπο νερό στις εκβολές του.

Είναι άραγε ο πολίτης ελεύθερος ανάμεσα στους ανόμοιους συμπολίτες του ήεξαναγκάζεται σε συγχώνευση με αυτούς και με όλες τις συνέπειες; Μήπως η περιορισμένηομοιομορφία του επαρχιώτη αποτελεί ένα είδος ελευθερίας περιορισμένης διάστασης;

ΣΤΕΝΌ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟ Ν

«Δεν υπάρχει άλλη κόλαση για τον άνθρωπο, από τη βλακεία και την κακία των ομοίων του» [Σαντ]

Ως στενό περιβάλλον θεωρούμε την επίδραση που έχει στο άτομο η οικογένεια76 ως σύνολοκαι ως άτομα (πατέρας, μητέρα αδελφοί, αδελφές συγγενείς διαφόρου φύλου κλπ), η οικονομικήάνεση και η μέθοδος πρόσληψης χρημάτων από το περιβάλλον, οι οικογενειακές αξίες, οι τρόποιπεριστασιακής αντίδρασης σε εξωτερικές επιδράσεις των μελών της οικογένειας, η κατοικία και ηδυνατότητα αποκλειστικής χρήσεως μέρους της κατοικίας (ζωτικός χώρος) κλπ

Στενό περιβάλλον αποτελεί, και μάλιστα κατά κύριο λόγο, η παντός είδους συνειδητή ήασυνείδητη, σχέση με άτομα του άλλου φύλου.

Ο Φρόιντ περιγράφει την προσωπικότητα του ατόμου όπως ένα τριώροφο κτίριοαποτελούμενο από το υποσυνείδητο, το εγώ και τη συνείδηση ή το υπερεγώ. Τα τρία αυτά συστατικάστοιχεία έχουν αρμονική και συνεχή αλληλεπίδραση στο υγιές άτομο. Αντίρρηση στη θεωρία τουΦρόιντ, που πίστευε ότι ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου αναπτύσσεται και ωριμάζει με και μέσωτου sex, έφερε ο Άλφρεντ Άντλερ ο οποίος ανέπτυξε τη θεωρία ότι ο άνθρωπος αγωνίζεται νααποκτήσει αναγνώριση και δύναμη (σύμπλεγμα κατωτερότητας και ανωτερότητας).

Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι ακόμη και ο ίδιος ο εαυτός μας επιδρά στον ψυχικό μας κόσμοόπως ακριβώς και οι πολύ πλησίον μας ευρισκόμενοι συνάνθρωποι.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΈΣ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ (ΕΝΣΤΙΚΤΑ)

«Οι πρώτες κραυγές που ακούστηκαν στον πλανήτη μας ήταν οι κραυγές των πεινασμένων ζώων και αυτών που ζητούσανσύντροφο» έλεγε ο Σουηδός Φιλόσοφος Σέρμπερ.

Ο άνθρωπος σήμερα (μετά τις βιολογικοτεχνικές και ιατρικές προόδους κατά τις οποίες,θεωρητικά τουλάχιστον, είναι δυνατόν να εκμηχανιστεί κάθε φυσιολογική λειτουργία)αντιμετωπίζεται περισσότερο ως μηχανή, 77 παρά ως αυταξία. Αυτό σημαίνει ότι ολονέν καιπερισσότερο πιστεύουμε ότι πολλά από αυτά που θεωρούσαμε ότι προέρχονται από κάποιαεπίδραση επάνω του (π.χ. από το σχολείο ή την οικογένεια) δεν είναι τίποτα άλλο από μηνύματα καισυμπεριφορές καταγεγραμμένες στο DNA και οι οποίες απλώς (και αν) τροποποιούνται με τηνκατάλληλη αγωγή που παρέχεται από το σχολείο, την οικογένεια, το περιβάλλον κλπ. Μια τέτοιαθεώρηση, στο βαθμό που αληθεύει,78 μας οδηγεί σε παλαιότερες εποχές, όταν κάποιοι θεωρούντοεγκληματίες διότι «είχαν όψη εγκληματία». Η πρόοδος της επιστήμης θα δείξει.

Πιστεύω ότι το πρωταρχικό ένστικτο του ανθρώπου είναι η ανάγκη επικοινωνίας (πάση θυσία)με το (όπως πλέον πρέπει να εννοείται) περιβάλλον του και αυτό μόνον έχει καταγραφεί στο DNA.Κάθε παρεμπόδιση οδηγεί σε παθολογικές καταστάσεις, θετικές ή αρνητικές.79

ΤΡΟ ΦΉ, ΣΤΈΓΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΡΓΉ

Μόλις ο Θεός έπλασε το δεύτερο ανθρώπινο πλάσμα, τα δικαιώματα του πρώτου μοιράστηκαν στα δύο.

α) Η Ανάγκη και η επίδραση της τροφής. Είναι γνωστό ότι η πρώτη επαφή του οποιουδήποτεζωντανού πλάσματος με τον έξω κόσμο γίνεται εξ αιτίας της ανάγκης διατροφής. Όσο τελειότεροείναι το ον τόσο δυσκολότερα γίνεται αυτή η επαφή, ενώ γρήγορα διακόπτεται και όσο απλούστεροείναι, τόσο η επαφή αυτή είναι εύκολη και αρκετή για το υπόλοιπο του βίου του.80

Η ικανότητα για αναζήτηση τροφής στα ανώτερα όντα, πολύ περισσότερο στον άνθρωπο,αποκτάται με εκπαίδευση, χωρίς βέβαια να αμελούμε και τον ενστικτώδη παράγοντα. Σημειώνεταιεδώ ότι στον άνθρωπο η ικανότητα για αναζήτηση τροφής αποκτάται μετά αρκετά χρόνια. Στακοτόπουλα ή τα μικρά θηλαστικά η ίδια ικανότητα αποκτάται μετά λίγους μήνες ενώ στααπλούστερα είδη σχεδόν αμέσως μετά τη γέννηση. Πιστεύουμε ότι η αναζήτηση τροφής και στέγης(εκτός του πολλαπλασιασμού) είναι ο άλλος σκοπός της ύπαρξης των ατελών οργανισμών.

β) Ανάγκη διατηρήσεως της ζωής είναι η στέγη της. Θα μπορούσαμε να πούμε, με την ευρείαέννοια, ότι στέγη είναι το κέλυφος των οστρακοειδών και των οστρακόδερμων, αλλά επειδή και ταείδη αυτά επιδιώκουν την εγκατάστασή τους σε μέρη ασφαλή θα εννοούμε ως στέγη κάθε ‘φωλιά’που εξασφαλίζει προστασία από τον έξω κόσμο.

Πράγματι, η στέγη εξασφαλίζει ένα είδος άμεσης επιστροφής στη μήτρα και αναζωοδότηση,ενώ κάθε έξοδος από αυτή δίνει εκ νέου το 'σοκ' της γέννησης και την εκ νέου επαφή με τον κόσμο.

Η στέγη αποτελεί το καταφύγιο κάθε εχθρικής επιβολής.

γ) Η ζωή έχει ανάγκη αγάπης και στοργής.81 Ρίχνοντας ένα βλέμμα γύρω μας εύκολαδιαπιστώνουμε την ανάγκη αυτής της δύναμης. Από την έλξη που τραβά το νέο δημιούργημα κοντάστη γεννήτορα μέχρι τη βαθιά ανάγκη του γηρασμένου οργανισμού να βλέπει, με ζήλια, γύρω του τηζωή να συνεχίζεται, κάθε εκδήλωση στοργής δημιουργεί εικόνα ασύλληπτης ομορφιάς, εικόναελπίδας στη ζωή, εικόνα θέλησης για τη ζωή, εικόνα που μόνο οι νεκροί δεν βλέπουν.

Πολλοί είναι αυτοί που προσφέρουν τη ζωή τους αντάλλαγμα στον κίνδυνο να χάσουν τηστοργή. Αν κάποιος σήμερα δεν γνωρίζει την αξία της είναι γιατί δεν του έλειψε μέχρι τώρα ή δεν τηγνώρισε ποτέ.82 Ο Φρόιντ έχει πει ότι ψυχική υγεία έχει το άτομο που μπορεί να εργάζεται και νααγαπά.

Η στοργή αποτελεί κρίκο επικοινωνίας με το γύρο κόσμο. Ίσως είναι η εξέλιξη φαινομένουπαρόμοιου με την όσμωση στα φυτά.83

Η ΔΙΑΙΏΝΙΣΗ ΤΟ Υ ΕΊΔΟ ΥΣ

Σήμερα δείχνουμε όχι τι είμαστε αλλά με τι μοιάζουμε. Κάνουμε έρωτα με δανεικό κορμί.

Ένα από τα σημαντικότερα μυστήρια της ύπαρξης είναι το ένστικτο της αναπαραγωγής. Έναένστικτο που πολλές φορές νομίσθηκε ότι καλύπτει όλα τα άλλα. Το ένστικτο αυτό είναι τόσο

δυνατό και κατευθυντήριο ώστε σχεδόν σε όλα τα Βιολογικά βασίλεια, σε όλα τα όντα, όσο απλά ήσύνθετα και αν είναι, δεν γίνεται εκπαίδευση (ανάλογη της εκπαίδευσης για αναζήτηση τροφής ήστέγης), αλλά η όλη φροντίδα έχει αφεθεί από τη φύση, σχεδόν εξ ολοκλήρου στο ένστικτο, πουεκδηλώνεται ως ένα είδος έντονης ανάγκης για στοργή (έρωτας).

Ίσως η Φύση ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τη διατήρηση του είδους παρά του ίδιου τουζώντος ατόμου, που πολλές φορές προσφέρεται θυσία στο σκοπό αυτό π.χ. οι κηφήνεςθανατώνονται αμέσως μετά τη γονιμοποίηση, που μόνο ο ένας θα επιτύχει, άσχετα με τις κατοπινέςσυνέπειες.84

Φωτισμένα(;) μυαλά σε παγκόσμιο επίπεδο συνιστούν την σεξουαλική ενημέρωση τωνπαιδιών, δηλαδή πρέπει να διδάξουμε κάτι το αυτονόητο, να διδάξουμε τη στοργή. Ενδεχομένως ναεννοούν ότι θα έπρεπε να διδάξουμε στα παιδιά να απαρνηθούν τις πολύπλοκες πολιτισμικέςαπαγορεύσεις, να διδάξουμε τη δύναμη της απλής αγάπης στην πράξη, τον τρόπο επικοινωνίαςανάμεσα στους ανθρώπους σε όλες τις λεπτομέρειες και με παραδείγματα, γιατί στην απλή ζωικήμορφή ο έρωτας αυτοδιδάσκεται.

Είναι αλήθεια ότι μέχρι σήμερα η πρόοδος, στη μελέτη της διανθρώπινης συμπεριφοράς καιστάσεως, λίγο έχει προοδεύσει, ίσως διότι δεν γνωρίζουμε ποια είναι η πρέπουσα στάση καισυμπεριφορά ανάμεσα στους ανθρώπους.

ΗΛΙΚΊΑ

Έχει και η πρώτη ρυτίδα την καλή της ώρα, φέρνοντας κάτι από τη σεβαστή ηλικία κι ανακατεύοντας το με το υπόλοιπο τηςακμής [Φιλόστρατος Εικόνες]

ΕΝΔΟ ΜΉΤΡΙΟ Σ ΗΛΙΚΊΑ.

(Παράγοντες που επιδρούν μέχρι τη γέννηση στη διαμόρφωση τηςπροσωπικότητας)

Σύμφωνα με τον Φρόϋντ η απόλυτη και χωρίς περιορισμούς ικανοποίηση όλων των επιθυμιών των ενστίκτων θα μπορούσε να

δημιουργήσει διανοητική υγεία και ευτυχία. Αλλά τα πραγματικά κλινικά δεδομένα αποδείχνουν ότι οι άνδρες και οι γυναίκεςπου αφιερώνουν τη ζωή τους στην χωρίς περιορισμούς σεξουαλική απόλαυση δεν κερδίζουν την ευτυχία και πολύ συχνάυποφέρουν από σοβαρές νευρωτικές καταστάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Η ολοκληρωτική ικανοποίηση όλων των

ενστικτωδών επιθυμιών όχι μόνο δεν αποτελεί βάση για την ευτυχία αλλά ούτε καν εγγύηση για τη διανοητική υγεία. [Σ.193ΦΡΟΜ-Αγάπη - ΜΠΚ]

Είναι σήμερα παραδεκτό ότι η προσωπικότητα του παιδιού αρχίζει από τις πρώτες ημέρες τηςκύησης. Οι Κινέζοι πολύ σοφά προσθέτουν ένα χρόνο ακόμη στην ηλικία του ανθρώπου.

Η διάπλαση της μορφής και της ευρωστίας (αρτιμέλειας) ή όχι του σώματος, επιδρά εμμέσωςστην προσωπικότητα του ανθρώπου. Κυρίως στη ηλικία αυτή επιδρούν:

α. Η Κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α .

Σύμφωνα με το νόμο της φυσικής επιλογής και το νόμο των πιθανοτήτων, οι ασθενέστεροιοργανισμοί χάνονται (δεν επιβιώνουν) στη διάρκεια των χιλιετηρίδων. Γενικά έχουν διαμορφωθείγια κάθε ζευγάρι γενετικά χαρακτηριστικά που επιδρούν άλλοτε αμέσως και άλλοτε εμμέσως στηνμορφή και την προσωπικότητα (με την γενική σημασία του όρου) του εμβρύου.

Άμεση θετική ή αρνητική επίδραση έχουμε στη διάπλαση του εγκεφάλου κατά την εμβρυϊκήηλικία. Η διάπλαση εξαρτάται, όπως είναι γνωστόν, από τους κληρονομικούς κυρίως αλλά και απόκαθαρώς μηχανικούς (τραυματισμοί) ή περιστασιακούς, απρόβλεπτους ή εσκεμμένους(φαρμακοληψία) παράγοντες.

β. Ο Τ ό π ο ς, ο χ ρ ό ν ο ς κ α ι ο τ ρ ό π ο ς σ ύ λ λ η ψ η ς .

Είναι γνωστό ότι η πράξη αναπαραγωγής του ανθρώπου, σε όλους σχεδόν τους αιώνες, εκτόςτου φυσιολογικού προορισμού της, αποτελεί και ένα είδος spor ιδιαίτερα προσφιλές τόσο σ' αυτούςπου με μανία επιδίδονται σ' αυτό όσο και στους περιστασιακά ενασχολούμενους.

Παραλείποντας τους όσους μύθους περιβάλλουν τα διάφορα skor αυτού του sporπαρατηρούμε τα εξής.

1. Η επιλογή του φύλου γίνεται κατά τη στιγμή της σύλληψης και μάλιστα υπάρχει τρόπος,στηριζόμενος σε στατιστικές παρατηρήσεις, που έχει τη δυνατότητα ακόμη και της επιλογής τουφύλου από τη στιγμή της πράξεως ακόμη (αλκαλικό ή όξινο περιβάλλον κ.ά.).

2. Γυναίκες, θύματα βιασμού ή για λόγους κοινωνικής ευπρέπειας ή οικονομικούς ή ελέγχουγεννήσεων ή άλλους, επιχειρούν ανεπιτυχή άμβλωση, με σημαντική καταπόνηση του εμβρύου(μηχανικές και χημικές κακώσεις).

3. Η ψυχολογική κατάσταση (αποδοχή - εμπιστοσύνη ή αμφιβολία - ή όχι του συντρόφου,προσμονή - όλα για όλα - ή όχι γονιμοποίησης, βαθμός κόπωσης κλπ) του ζεύγους κατά τη στιγμήτης σύλληψης.

γ. Η Δ ι α τ ρ ο φ ή τ η ς μ η τ έ ρ α ς

Έχει αποδειχθεί πλέον ότι η παλιά γνώμη ότι ο υποσιτισμός της μητέρας προκαλεί μόνοπαροδικές και αποκαταστάσιμες βλάβες στο παιδί, δεν ισχύει.85 Γενικά διακρίνουμε τις εξήςπεριπτώσεις σε μια διατροφή.

1. Η διατροφή μπορεί να είναι αρκετή σε ποσότητα αλλά πτωχή σε χρήσιμες ουσίες.

2. Η διατροφή μπορεί να είναι λίγη αλλά με πολλές χρήσιμες ουσίες.

3. Η διατροφή μπορεί να είναι αρκετή και με πολλές χρήσιμες ουσίες αλλά η μητέρα νααδυνατεί λόγω διαφόρων παθολογικών ή άλλων αιτίων να την αφομοιώσει.

δ. Κ α τ α ν ά λ ω σ η δ ι α φ ό ρ ω ν ο υ σ ι ώ ν

α π ό τ η ν μ η τ έ ρ α .

Η κατανάλωση διαφόρων ουσιών (φαρμάκων, βοτάνων, καπνού, διεγερτικών, ναρκωτικών,ορμονών, αντιβιοτικών, παυσίπονων κλπ) επιδρούν μέσω του οργανισμού της μητέρας στο έμβρυο.Έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση διαφόρων ουσιών διαποτίζει τον οργανισμό (ακόμα και) μέχρι τοσπέρμα και κατά συνέπεια και το σπερόμενο. Τις περισσότερες φορές η ακινδυνότητα ή όχι ενόςφαρμάκου εξαρτάται από την ποσότητα (πυκνότητα) της ουσίας που βρίσκεται μέσα στονοργανισμό.86 Αν λοιπόν τηρήσουμε τις αναλογίες, το έμβρυο είναι πολλαπλάσια μικρότερο από τημητέρα και υπάρχει περίπτωση μια ουσία τελείως αβλαβής για τη μητέρα, να είναι θανατηφόρα ήτραυματική για το έμβρυο.

Σημειώνω ακόμη ότι η εγκυμοσύνη συνήθως δεν γίνεται αμέσως αντιληπτή, ώστε η μητέρα ναπάρει τα σχετικά μέτρα υγιεινής διατροφής, και έτσι για ένα διάστημα σχεδόν ίσο με το 1/3 της ζωήςτου εμβρύου η τροφή του να είναι ανεξέλενκτη και πιθανόν τοξική. Το δράμα των παιδιών τηςΘαλιδομίδης87 είναι ένα σοβαρό παράδειγμα επιδράσεως των διαφόρων ουσιών στην σωματική(μήπως και ψυχική;) ανάπτυξη του ανθρώπου.

ε. Ψ υ χ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς μ η τ έ ρ α ς .

Η ψυχική κατάσταση της εγκύου (παράγονται ψυχοτρόπες ουσίες) κατά τους πρώτους ιδίωςμήνες της κυήσεως, επιδρά επί του εμβρύου. Ιατρικές έρευνες έδειξαν ότι οι διάφορες ουσίες που θαβοηθήσουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, και επομένως επιδρούν στη μελλοντική διαμόρφωση τηςπροσωπικότητας του παιδιού, παράγονται ανάλογα με την ψυχική διάθεση της μητέρας και τηνκληρονομική της ιδιοσύσταση. Οι διάφοροι συντελεστές, και το ποσοστό συμμετοχής τους, δενέχουν ακόμα προσδιοριστεί πειραματικά.

ΜΕΤΑΓΕΝΝΗΤΙΚΉ ΗΛΙΚΊΑ

(Παράγοντες που επιδρούν από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των 12 ετών στηδιαμόρφωση της προσωπικότητας)

«Το ανθρώπινο σώμα είναι ασυζητητί απαραβίαστο. Όλες οι μορφές ρατσισμού περιέχουν την άρνηση του άλλου». [Ουμπέρτο

Εκο "ΤΑ ΝΕΑ" 19/5/94 σελ 59]

* Βρεφική ηλικία

Το πιο σημαντικό κατόρθωμα για ένα ανθρώπινο πλάσμα είναι να επιτρέψει σ' ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα να ωριμάσει με υγιή

τρόπο. [Σάμερχιλ Υπέρ και κατά σελ 50]

1) Η Κληρονομικότητα

Τον πρώτο λόγο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας έχει η κληρονομικότητα καιπερισσότερο, για προφανείς λόγους, η κληρονομική ασθένεια, ακόμη και η απλά εκ γενετής

ανωμαλία.

Επισημαίνω μόνο τρεις εμφανείς κληρονομικούς(;) παράγοντες που δρουν αποφασιστικάστον άνθρωπο. α. Το σύνδρομο Down (μογγολισμός).88 Εξετάζοντας τα χρωμοσώματα του πυρήνατων κυττάρων τους βρέθηκε ότι το μογγολικό παιδί διαθέτει 47 (το 21ο ζεύγος χρωμοσωμάτων είναιτριπλό) χρωμοσώματα αντί των 2 Χ 23 = 46 κανονικών του ανθρώπου. β. Άνθρωποι με μεγάλουβαθμού πνευματική αναπηρία βρέθηκαν να έχουν αλλαγές στο 15ο ζεύγος χρωμοσωμάτων. γ.Μεγάλη σωματική και πνευματική καθυστέρηση έχουμε εξ αιτίας του λεγόμενου σύνδρομοΚλίνεφελτ όπου το χρωμόσωμα Χ (κοινό και στα δύο φύλα, αλλά συμμετέχον στο σχηματισμότους) είναι πολλαπλό.

Συνήθως οι μορφές αυτές δεν μεταβιβάζονται κληρονομικά, αποτελούν όμως στοιχείοβεβαρημένου παρελθόντος.

Μια κληρονομική ασθένεια είναι και η μεσογειακή αναιμία καθώς και πολλές άλλες οιοποίες, εξελισσόμενης της ηλικίας επιδρούν με διάφορους τρόπους στην προσωπικότητα π.χ. τοαναιμικό παιδί από κάποια στιγμή και μετά θα εξαρτηθεί από την επίσκεψή του στο νοσοκομείο, θασχηματίσει ιδέα για τους αιμοδότες του, θα αναπτύξει σχέσεις με το νοσοκομειακό περιβάλλον, οιγνωστοί του θα το αντιμετωπίζουν με οίκτο κλπ.

2) Η Σωματική επαφή

Το βρέφος μετά το πρώτο κλάμα πρέπει να τοποθετείται επάνω στην κοιλιά της μητέρας του.Έχει παρατηρηθεί ότι η κίνηση αυτή αποτελεί ηρεμιστική ενέργεια και για το παιδί αλλά και για τημητέρα. Το παιδί που πήρε την παραπάνω αγωγή εξελίσσεται ομαλότερα, χωρίς υψηλής εντάσεωςκολικούς και με απλούστερη ψυχική διάθεση, σε αντίθεση με τα βρέφη που μετά τη γέννησή τουςτοποθετούνται σε κάποια πρόχειρη θέση προκειμένου να γίνει πρώτα η περιποίηση της μητέρας πουκατά τεκμήριο έχει μεγάλη ανάγκη τη στιγμή αυτή.

Η σωματική επαφή μητέρας και βρέφους θα συνεχιστεί τόσο κατά τη διάρκεια της διατροφής(θηλασμός) όσο και κατά τις ατέλειωτες ημέρες και νύκτες που το παιδί θα επιζητά, με το κλάμα τουτη στοργή της μητέρας ή ακόμα και του πατέρα. Είναι η εποχή που το παιδί πρέπει να νοιώσει αυτήτην ψυχική σύνδεση, γιατί διαφορετικά είναι αδύνατο να οικοδομήσει δυνάμεις υγιούς ανάπτυξης.

3) Η Διατροφή

Η Διατροφή κατά τη βρεφική ηλικία παίζει και αυτή σημαντικό ρόλο στην σωματική καιπνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Το βρέφος κατά τη στιγμή της γεννήσεώς του θεωρητικάπιστεύουμε ότι έχει συμπληρώσει την σωματική του ανάπτυξη και η πνευματική του κατάστασηείναι ομαλή. Σε ακραίες περιπτώσεις έχουμε βρέφη που για διάφορους λόγους δεν παράγουν κάποιαορμόνη ή κάποιο ένζυμο και δεν αφομοιώνουν σωστά την τροφή που τους παρέχεται. Πολλές φορέςμια μεγάλη ποσότητα της απορριπτέας τροφής συγκεντρώνεται στον εγκέφαλο (π.χ. δεναφομοιώνεται το συστατικό του λευκώματος φενυλαλανίνη) και τον οποίο, εγκέφαλο, σιγά - σιγάεκφυλίζουν. Ο γιατρός είναι δυνατόν να παρέμβει σε πολλές περιπτώσεις από αυτές αλλά σε καμιάπερίπτωση μη νομισθεί ότι υπάρχει φάρμακο υπέρ της εξυπνάδας. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η

αγάπη των γονέων του, που με κάθε θυσία και οποιοδήποτε κόστος θα το οδηγήσουν στις σωστέςεπιλογές γνώσεων. Ακόμη φαίνεται να επιδρά η αγάπη και στην πνευματική ανάπτυξη του βρέφους.Η συχνή εναλλαγή παραστάσεων πχ περίπατοι στο ύπαιθρο, το εξωτερικό ή κοινωνικές επισκέψεις.

* Νηπιακή ηλικία.

Πολλές φορές δίνουμε στα παιδιά ο,τι θέλουν για να αντικαταστήσουμε την αγάπη που δεν μπορούμε να τους δώσουμε [ΝΗΛ

Ελευθέρια όχι αναρχία σελ.17]

1) Η Οικογένεια και η κατοικία

Μπορούμε να μιλάμε για νηπιακή ηλικία μετά τη συμπλήρωση του 18ου ή 24ου μήνα όταν οισχέσεις με το περιβάλλον αλλάζουν. Το παιδί μετά τον πρώτο χρόνο της ζωής του αναπτύσσει δύοβασικές λειτουργίες. Τη βάδιση και την ομιλία. Με τις λειτουργίες αυτές αλλάζει η μορφήεπικοινωνίας και η μορφή του κόσμου που το περιβάλλει, αφού πλέον ο μικρός άνθρωπος θα βλέπειτον κόσμο από την όρθια θέση και ο κόσμος αυτός σθεναρά του αντιστέκεται. Αναπτύσσεται ηανάγκη για αυτονομία, ανεξαρτησία, πρωτοβουλία. Μαζί έρχονται και οι αναστολές καιαπαγορεύσεις. Κάθε <μη> και <όχι> και κάθε έπαινος ή ενθάρρυνση, από το περιβάλλον,διαμορφώνουν τις αναλλοίωτες αξίες της ζωής του.

Γύρω στα τέσσερα χρόνια αποκτά το νήπιο το αίσθημα ενοχής. Το αίσθημα αυτό έχεισφυρηλατηθεί σιγά σιγά από τις πρώτες στιγμές της ύπαρξής του αλλά τώρα κάνει τη βασανιστικήεμφάνισή του και είναι ευθέως ανάλογο προς τις αξίες που μέχρι τώρα διαμόρφωσε. Ψυχικάτραύματα της περιόδου αυτής έχουν σοβαρότατη επίδραση στη ζωή και κυρίως στη εφηβεία του.

Η κατοικία και κυρίως η θέση της, στην πόλη ή το χωριό, επιδρά και άμεσα στηνπροσωπικότητα του παιδιού αλλά και έμμεσα αφού πρώτα επιδράσει στη μητέρα.

Η μητέρα που ζει σε αστική περιοχή έχει συνήθως μικρή οικογένεια και ζει απομονωμένη σεκάποιο διαμέρισμα. Οι εμπειρίες της είναι εμπειρίες από τον μηχανικό κυρίως πολιτισμό, που τηςδίνουν την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας, ότι δηλαδή εξουσιάζει πλήρως το περιβάλλον. Με τοπάτημα ενός κουμπιού ανάβει το φως, γυρίζει το διακόπτη και ψήνεται το φαγητό, οι καιρικέςσυνθήκες ελάχιστα αλλάζουν κατά την ημερήσια πορεία μέσα στη θαλπωρή του καλοριφέρ ή τουκλιματιστικού μηχανήματος, οι επιθυμίες της γρήγορα ικανοποιούνται μέσω του τηλεφώνου κλπ.Έχει συνηθίσει όλα να την υπακούουν τυφλά και όλα τα φαινόμενα γύρω της επαναλαμβάνονταικατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όποτε αυτή το θελήσει. Αφού λοιπόν η οικοσκευή στο σπίτι, τοαυτοκίνητο (ίσως και ο σύζυγος) δεν έχουν αντιρρήσεις, επεκτείνει τις προσδοκίες της και τηνεπιβολή της και σε άλλους τομείς όπως είναι το παιδί της.

Αντίθετα η μητέρα των αγροτικών περιοχών αντιμετωπίζει καθημερινά μια μεγάλη συνήθωςοικογένεια με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του κάθε ατόμου της (άλλες προτιμήσεις έχουν οι σημερινοίεργάτες γης και άλλες οι χτεσινοί, άλλες προτιμήσεις ο εργαζόμενος υπεύθυνα και άλλες ο βοηθός),τις απότομες και απρόσμενες αλλαγές του καιρού, τις καταστροφές της ετήσιας σοδειάς, τιςιδιοτροπίες των οικιακών ζώων, τις αρρώστιες τους, τους καυγάδες τους, την παγωνιά του χειμώνα,

το λιοπύρι του καλοκαιριού κλπ, σχηματίζει ακριβώς την αντίθετη εικόνα από τη γυναίκα της πόληςαφού κάθε κατάσταση είναι μοναδική. Τα πράγματα έρχονται, όπως έρχονται, και δεν είναι δυνατόννα τα διορθώσουμε, αλλά είναι ανάγκη να τα κυβερνήσουμε πραγματικά παίρνοντας αποφάσειςδύσκολες.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η αστική μητέρα έχει τάσεις να κατευθύνει το παιδί της προς εκπλήρωσηόλων σχεδόν των παιδικών της απωθημένων ονείρων, αφού κατά τη γνώμη της 'όλα είναι δυνατά'.Κατευθύνει τα παιδιά της και μετά την ωριμότητα, επεμβαίνει και επιβάλλει τα δικά της παρωχημέναπιστεύω και σπανίως δέχεται να αποσυρθεί από την ενεργό δράση.89 Αντίθετα η αγροτική μητέραδέχεται το παιδί της όπως είναι και το μεγαλώνει, όπως θα μεγάλωνε και το μοσχαράκι της αγελάδαςτης ή το αρνί για αναπαραγωγή της προβατίνας της. Δέχεται τις ιδιαιτερότητες της ατομικότητας τουπαιδιού της και προσαρμόζεται εκείνη σ΄ αυτό, μεγαλώνοντας μαζί με αυτό και φυσικάτροποποιώντας τη συμπεριφορά της μέχρι τότε που ανήμπορη θα δηλώσει, φυσιολογικά, γήρας.

Όταν οι γονείς είτε για επαγγελματικούς είτε για κοινωνικούς είτε για άλλους λόγουςεμπιστεύονται το παιδί τους σε υποκατάστατα άτομα (υπαλλήλους - βοηθούς), ανειδίκευτα ήειδικευμένα, που κάθε φορά θα δώσουν διαφορετικά ερεθίσματα ανάλογα ή δυσανάλογα τηςψυχικής ηλικίας του παιδιού, ενδέχεται να βλάψουν το παιδί τους προκαλώντας του αποδιοργάνωσηκαι σύγχυση.

Τα απροστάτευτα από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους παιδιά, σήμερα, μεγαλώνουν σε'υποκατάστατα' του οικογενειακού περιβάλλοντος και όχι σε ιδρύματα. Απεδείχθη δηλαδή ότι τοιδρυματικό περιβάλλον, που τόσα χρόνια ένθερμοι υποστηρικτές του έδιναν την εικόνα τουαναντικατάστατου και ίσως αναγκαίου κακού, δρούσε αρνητικά στη διαμόρφωση τηςπροσωπικότητας και συνεπώς της ψυχικής υγείας του παιδιού. Πολλά παιδιά έχουν στερηθεί τοομαλό οικογενειακό περιβάλλον και περιφέρονται κάθε λίγους μήνες από τροφό σε τροφό, όπωςακριβώς κάποιο δέμα από παραλήπτη σε παραλήπτη. Το αίσχος αυτό φυσικά δεν αποτελείυποκατάστατο του οικογενειακού περιβάλλοντος, αλλά έχει αποδειχθεί ότι είναι καλύτερο από τοίδρυμα.

Ελάχιστα είναι γνωστά στους ψυχολόγους και ψυχιάτρους τα σχετικά με την επίδραση τωνδιαφόρων κοινωνικών κατασκευασμάτων (υποκατάστασης της οικογένειας ή άλλων σχετικών με τηνανατροφή των παιδιών), αλλά η επίδραση ορισμένων από αυτά είναι και γνωστή και εδραιωμένηεπιστημονικά. Επιτέλους θα πρέπει κάποτε τα επιστημονικά συμπεράσματα να εφαρμόζονται. Ηοικογένεια είναι ο υπ' αριθ. ένα εξωτερικός (σχεδόν εσωτερικός) παράγων που επιδρά στηδιαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού και μάλιστα οι διάφοροι συντελεστές της (μητέρα,πατέρας, τρόπος αντιμετώπισης εσωτερικών και εξωτερικών γεγονότων κλπ) επιδρούν διαφορετικάσε κάθε άτομο.

Η μητέρα, αναντίρρητα σήμερα έχει αποδειχθεί, ότι υποχρεούται σε αδιάκοπη επικοινωνία μετο παιδί και πρωταρχική αιτία των διαταραχών της προσωπικότητας του ατόμου είναι η αποτυχίαταυτίσεως μητέρας - παιδιού. Όταν οι επιστήμονες ομιλούν για περιβάλλον μικρού παιδιού, κυρίωςστο πρώτο έτος της ζωής του, εννοούν την ποιότητα και το μέγεθος της μητρικής φροντίδας πουεξασφαλίζει στο παιδί τα αναγκαία ερεθίσματα για εμπειρίες αισθητικές, κινητικές, κοινωνικές καιγενικά για ικανότητα μάθησης.90 Πολλές μητέρες δεν έχουν άλλη επαφή με το παιδί τους παρά μόνογια να του δώσουν τροφή και να ασχοληθούν με την καθαριότητά του. Πιστεύουν ότι διαφορετικά

κακομαθαίνουν το παιδί τους!.

Γενικά ένα παιδί πρέπει να αναπτυχθεί σε ένα περιβάλλον σίγουρο και ασφαλές, για ναμπορέσει να βοηθηθεί και να έχει μία ικανοποιητική προσαρμογή αργότερα ως ενήλιξ. Υπάρχειψυχιατρικός - ψυχολογικός όρος που αποδίδεται με το όνομα μητρική αποστέρηση και αναφέρεταισε βαριάς μορφής διαταραχή της προσωπικότητας που οφείλεται σε πλημμελή ταύτιση μητέρας -παιδιού.91

Γνωρίζουμε92 ότι ένα βρέφος έχει ανάγκη από πολλά ερεθίσματα αφού τα πολλά ερεθίσματαείναι αναγκαία για να του «ανοίξουν» το μυαλό. Η ανάγκη για την ασφάλεια του έχει επιβάλλει ναμην υπάρχουν σημαντικές μεταβολές στον ψυχικό του κόσμο. Δεν μπορούμε να ξέρουμε την ακριβήποσότητα και ποιότητα αυτών των ερεθισμάτων που αναπτύσσουν την ικανότητα για μάθηση καιεκείνων που προκαλούν το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα, κλείνουν δηλαδή τα παράθυρα τηςγνώσεως, αφού συνήθως αποτελούν συγκεχυμένα και ανοργάνωτα ερεθίσματα. Βρισκόμαστε σταπρώτα βήματα και σε επίπεδο πειραματόζωου, προκειμένου να καταλάβουμε την επίδραση τουσυνωστισμού πάνω στα φυτά και τα ζώα, πόσο μάλλον στον άνθρωπο. Φαίνεται όμως ότι όλαχρειάζονται μια άνεση δράσεως, ένα «ζωτικό χώρο» είτε αυτός είναι ο φυσιολογικός χώρος είτε είναιχώρος εννοιών ή άλλος χώρος.

Η κανονική διατροφή χωρίς το συναίσθημα της πείνας, η σωματική περιποίηση και ηαπαλλαγή από τον πόνο δίνουν ένα αίσθημα ασφάλειας στο παιδί και του κινούν το ενδιαφέρον γιατον υπόλοιπο έξω κόσμο, ενώ το αντίθετο συσπειρώνει τον άνθρωπο σε μια ψυχική και πνευματικήεσωστρέφεια.

Φυσικά, όταν το παιδί αρχίζει να στρέφεται σε νέα ενδιαφέροντα, θα πρέπει συνεχώς ναβρίσκεται δίπλα του κάποιος (συνήθως αναφέρεται η μητέρα), που με απύθμενη αγάπη και υπομονή,θα το προσανατολίζει σε συνεχώς νέες εμπειρίες λύνοντας τα μικροπροβλήματα που ενδεχομένωςθα δημιουργηθούν. Κάτι τέτοιο, όπως είναι φυσικό, είναι πρακτικά αδύνατο να γίνει σε ένα ίδρυμα(με την γενική σημασία του όρου) εκτός αν η αναλογία παιδιών - εκπαιδευτών είναι 1 προς 1.

Έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια (1987)93 ότι τις καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης τωνπαιδιών συναντάμε στην αγαπημένη, ισορροπημένη οικογένεια με αρχηγό (όχι κυρίαρχο δυνάστη)τον άνδρα. Οι χειρότερες είναι εκείνες που αρχηγό έχουν τη γυναίκα. Είναι θέμα παρατήρησης, όχιαντιφεμινιστική προπαγάνδα.

Η αυταρχική οικογένεια, είναι ένας σημαντικός τύπος οικογένειας, ενδιαφέρει ιδιαίτερα αφούαποτελεί τον παραδοσιακό τύπο για την Ελλάδα και για πολλά άλλα μέρη. Ο ένας από τους γονείς,συνήθως ο πατέρας, αναπτύσσει αυθαίρετη επιβολή και αυταρχικότητα. Επιβάλλεται, δεν πείθει.Εξουσιάζει δεν καθοδηγεί και απαιτεί τη συνεργασία. Δεν βοηθάει και τιμωρεί. Είναι με λίγα λόγια οδυνάστης, ο αφέντης, αυτός που πιστεύει ότι έχει τη δύναμη να εξουσιάζει τους πάντες.

Σε μια τέτοια συμπεριφορά παρατηρούμε ότι το παιδί και αργότερα ο ενήλιξ, αποκτάει έναχαρακτήρα πολύ δύσκαμπτο, είναι το παιδί που γίνεται άτολμο πολλές φορές, καχύποπτο,εκδηλώνει την επιθετικότητά του με παθητικό τρόπο, γιατί δεν τολμάει να την εκδηλώσειδιαφορετικά, υποκριτής και όπως θα λέγαμε έχει πολλά "κόμπλεξ". Πολλές φορές η επιθετικότητάτου στρέφεται εναντίον του εαυτού του και έχουμε ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Η αμφιθυμία των γονέων, δηλαδή τα ανάμικτα αισθήματα μίσους και αγάπης, είναι μια άλλη

αρνητική επίδραση στα παιδιά. Όταν για το ίδιο γεγονός ο γονιός άλλοτε είναι πολύ αυστηρός καιάλλοτε πολύ επιεικής δεν βοηθάει καθόλου το παιδί του να καταλάβει, να ξέρει τι περιμένει από τογονιό και τι μπορεί ο γονιός να του δώσει. Η ασυνεπής αυτή στάση του γονιού κάνει το παιδί πολύανήσυχο, αβέβαιο και το γεμίζει άγχος.94

Θα πρέπει ο γονιός να του προσφέρει αγάπη, μια διάχυτη αγάπη και όχι διαφοροποιημένη,δηλαδή να αγαπάει το παιδί όπως είναι και όχι ανάλογα με τη συμπεριφορά του ή όταν κολακεύει τογονιό η στάση του παιδιού. Ο γονιός πρέπει να είναι περήφανος για το παιδί του πάντοτε και να τοενισχύει πραγματικά, γιατί το παιδί αν τυχόν αποτύχει σε κάποια προσπάθειά του θα απογοητευθείκαι θα νομίσει ότι ο γονιός του δεν το θέλει, δεν το αγαπά. Πρέπει να αναπτύσσει ικανότητα ο γονιόςκαι να καταλαβαίνει πότε το παιδί τον έχει ανάγκη. Η ευαισθησία του και η παροχή βοήθειας95

ελαττώνει το άγχος και τους φόβους του παιδιού, ενώ όλα πρέπει να γίνονται σε μια ατμόσφαιραεπιτρεπτότητας, ελεύθερης χρήσης και συνεννόησης, έτσι που το παιδί να μπορεί να αναπτύξειουσιαστικά τις ικανότητές του. Το «ζητώ άδεια» και «απαγορεύεται» δεν ενδείκνυνται στηνοικογένεια, παρά μόνο στα πλαίσια διδασκαλίας της οικιακής διαχείρισης και των καλών τρόπωνέναντι των τρίτων

Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό. Είναι αναπόφευκτο να ζητάς τη δική σου ευτυχία (το ίδιοισχύει και για το παιδί) όπως μπορείς και όχι μόνο αυτή που είναι στην κλασσική συσκευασίαδηλαδή την ευτυχία που άλλοι συνιστούν ή γράφουν σε βιβλία ή τη «συνταγή» που το περιβάλλονσου πιστεύει ότι θα σε κάνει ευτυχή.96 Φυσικά το παιδί πρέπει να μάθει ότι υπάρχουν ορισμένοιπεριορισμοί για το καλό το δικό του αλλά και των άλλων. Η τιμωρία97 γενικά είναι κάτι που δενθεωρείται κατάλληλη μέθοδος για εκπαίδευση, και προκαλεί, αντίθετα αποτελέσματα, μνησικακίακαι εχθρότητα.

Ποτέ και κανένας μαθητής δεν έμαθε ορθογραφία επειδή χρειάστηκε να γράψει δέκα φορές τοκείμενο, ποτέ και κανένας δεν έπαψε να είναι φλύαρος μέσα στην τάξη όσο και αν αναγκάστηκε ναγράψει τη φράση "δεν θα ξαναμιλήσω" άπειρες φορές.

Γι ’αυτό πρέπει να αποφεύγει κάποιος να τιμωρεί.

2) Το Σχολείο

Μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του περασμένου αιώνα είναι το Δημόσιο Σχολείο, πουστο τέλος της νηπιακής ηλικίας το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει. Είναι ο κοινωνικός εκείνοςχώρος που για τους μεγάλους είναι ο μόνος τόπος - τρόπος να μάθουν τα παιδιά γράμματα και γιατους μικρούς μαθητές ο χώρος εξαναγκασμού και βασανιστηρίων. Μικροί και μεγάλοι συνδέουντους πιο φοβερούς εφιάλτες τους με το δάσκαλο και τη βέργα του ή την ειρωνεία του. Είναι, για ταπαιδιά, η Δαμόκλειος Σπάθη, ο κοινωνικός εκείνος φορέας, που τις περισσότερες φορές τα παιδιάαντιμετωπίζουν υποχρεωτικά, όπως την τιμωρία στην κρίση της Δεύτερης Παρουσίας.

Υπάρχουν γονείς που βλέπουν το σχολείο σαν μια βολική διέξοδο που τους απαλλάσσει τημισή μέρα από τους μικρούς τους μπελάδες, ή βλέπουν το σχολείο σαν σωφρονιστήριο και συχνά τοεπισείουν σαν απειλή.

"Αν δεν μ' ακούς, θα σε στείλω στο σχολείο".

Τα παιδιά φοβισμένα και με κίνδυνο ζωής φτάνουν στο σχολείο. Η ελπίδα ότι δεν πρέπει ναέχουν κάνει, κατά τη γνώμη τους, σοβαρά παραπτώματα / εγκλήματα τα οδηγεί με καχυποψία καιφόβο στο σχολείο.

Ευτυχώς σήμερα, μετά την κατάργηση της σωματικής τιμωρίας, η εικόνα του Σχολείου -βασανιστηρίου έχει κάπως εξασθενίσει και παραμένει η ψυχική τιμωρία, ασύγκριτα σκληρότερη,που σε αντίθεση με τη σωματική δεν εμπεριέχει το ηρωικό στοιχείο. Είναι αξιολύπητος ο μαθητήςπου δεν είναι σε θέση να απαντήσει σε ερώτηση του δάσκαλου και αντιμετωπίζει την ειρωνεία του ήτην αποδοκιμασία των συμμαθητών του.

Το Σχολείο αντιπροσωπεύει για το παιδί μια καινούρια κοινωνική περιοχή, πολύ πιοαπρόσωπη από εκείνη του σπιτιού, σε μεγάλο βαθμό τεχνητή και προγραμματισμένη. Σφηνώνεταιμέσα στη ζωή του χωρίς τη θέλησή του και το καθηλώνει αρκετές ώρες την ημέρα, προκειμένου ναασχοληθεί με πράγματα που, τουλάχιστον σ' αυτήν την περίοδο της ζωής του τα περισσότερα τουείναι το λιγότερο αδιάφορα.

Από το άλλο μέρος, επειδή συναντάει παιδιά μεγαλύτερα, που το αντιμετωπίζουν υπεροπτικάκαι συνήθως αδιάφορα, νιώθει λόγω του μικρού συνήθως μεγέθους του, ένα αίσθημα θανάσιμουκινδύνου, που το ενισχύουν οι φωνές και το τρέξιμο που γεμίζουν το χώρο του σχολείου. Τοβλέπουμε αυτό, σε ιδιαίτερα ευαίσθητα παιδιά, που το βλέμμα τους είναι σκοτεινό και πολλές φορέςξεσπούν σε κλάμα, αφού δεν μπορούν διαφορετικά να αντιδράσουν.

Νέες υποχρεώσεις και νέος τρόπος συμπεριφοράς συνήθως χωρίς προηγούμενη ψυχολογικήπροετοιμασία. Πρέπει να ξεμάθει τη μεγάλη εξάρτησή του από το σπιτικό περιβάλλον και ναπροσαρμοστεί στο καινούριο με τα παιδιά του Σχολείου και το Δάσκαλο. Για το μικρό παιδί, πουαφήνει τη θαλπωρή και την ασφάλεια του σπιτιού, για να παρακολουθήσει το σχολείο, η δοκιμασίααυτή αποτελεί ένα νέο απογαλακτισμό και μάλιστα βίαιο. Ψυχοσωματικά φαινόμενα, όπωςσυχνοουρίες, εμετοί και αδιαθεσίες εμφανίζονται και δοκιμάζουν το παιδί και το δάσκαλο.

Κατ’ εξαίρεση, πολλά παιδιά φθάνοντας στη σχολική ηλικία είναι σχεδόν έτοιμα να τηδεχθούν. Μια στενοχώρια και ανυπομονησία τα κυριεύει και το σπίτι δεν τα ικανοποιεί. Βιάζονται ναγνωρίσουν νέα περιβάλλοντα. Άλλα πάλι νοιώθουν ανέτοιμα και ένα συναίσθημα εγκατάλειψης καιαπελπισίας (συνήθως προσωρινό αλλά κάποτε μονιμότερο) τα κυριεύει.

Το μέγεθος της προσαρμογής στο σχολείο εξαρτάται από το ίδιο το παιδί και τις ικανότητέςπροσαρμογής του, καθώς και από τη σωματική αρτιότητά του. Αναπόσπαστα η οικογένεια συμβάλειθετικά ή αρνητικά και μάλιστα, όχι ως ανεξάρτητος παράγων, αλλά σαν στημόνι με υφάδι τοσχολείο.

3) Οι κοινωνικές Σειρήνες (Γειτονιά, Τηλεόραση και ΜΜΕ, Φίλοι, Το άλλο φύλο κλπ)

Για το σημερινό νήπιο της πόλης γειτονιά είναι το διπλανό διαμέρισμα. Εκεί υπάρχει το άλλογειτονόπουλο που το αποκαλεί, ασυνείδητα, φίλο. Η γειτόνισσα ευχαρίστως παρέχει τις πρώτεςυπηρεσίες σε περίπτωση απουσίας των γονέων. Η είσοδος του νηπίου σε ξένη οικογενειακή εστίαγρήγορα το οδηγεί σε συγκρίσεις, θετικές ή αρνητικές, οι οποίες όχι μόνο δεν ξεχνιούνται ήπαραβλέπονται από το νήπιο, αλλά αντίθετα, ενσωματώνονται στο χαρακτήρα του ως θετικοί ή

αρνητικοί τρόποι ζωής.

Η τηλεόραση, παρά τα όσα εναντίον της έχουν ακουστεί, δεν επιδρά τόσο στην ψυχοσύνθεσητου νηπίου όσο η γειτονιά. Η τηλεόραση αντιμετωπίζεται από το νήπιο περισσότερο ως κάποιοπαράθυρο ή λαμπερό παιχνίδι που διηγείται εικόνες (λίγες φορές επιδρά ο λόγος και πολύπερισσότερο η μίμηση).

Έχει παρατηρηθεί ότι σε συχνότητα προβολής μεγαλύτερη των 25 εικόνων ανά δευτερόλεπτοο εγκέφαλος αδυνατεί να παρακολουθήσει τα μηνύματα αλλά τα δέχεται.98 Αν τα μηνύματα αυτάπεριέχουν πληροφορία ο εγκέφαλος καταπονείται στην προσπάθειά του να κατανοήσει τηνπληροφορία. Αυτό έχει διπλή επίδραση 1) Κουράζει τον εγκέφαλο 2) Επιδρά η νέα πληροφορία στουποσυνείδητο. Η τηλεόραση επιδρά στην παιδική ηλικία περισσότερο ως μέσο αφομοίωσης τρόπουκοινωνικής συμπεριφοράς ανάμεσα στους συνομηλίκους του αλλά, κυρίως, απέναντι στον υπόλοιποκόσμο. Η βία, οι πυροβολισμοί, ο θάνατος κλπ θεωρούνται ότι είναι κάτι φυσιολογικό, θεωρούν ότιέτσι πρέπει να αντιδρούν και τα ίδια (τα παιδιά) και αυτή πρέπει να είναι η συμπεριφορά τους. Ταδιάφορα επεισόδια που προβάλλονται δεν διεγείρουν τον εγκέφαλο προκειμένου να κριθεί ηπρακτική ή χρηστική αξία τους (κάτι τέτοιο άλλωστε δεν έχει αναπτυχθεί στο παιδί) αλλά διεγείρεταιο νωτιαίος μυελός προς καταγραφή προγραμματισμένων (ενστικτωδών) κινήσεων και πράξεων.

Τα άλλα συνομήλικα παιδιά αποτελούν απλά ανταλλάξιμους, ίσης αξίας, συντρόφους στοπαιχνίδι. Τους συντρόφους αυτούς κάθε νήπιο τους διαλέγει ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του, ταοποία μπορούμε να διακρίνουμε από το είδος των παιχνιδιών που παίζει, και τους χρησιμοποιεί κατ’έκταση αλλά όχι σε βάθος.99 Το αντίθετο φύλο επηρεάζει εκλεκτικά το νήπιο και είναιχαρακτηριστικές οι εικόνες που κατά καιρούς επιδέξιοι φωτογράφοι έχουν απαθανατίσει,παρουσιάζοντας το ενδιαφέρον, για το χαρακτηριστικό του φύλου όργανο. Δεν υπάρχει επέκτασηαφού το σχετικό ενδιαφέρον είναι παροδικό και ενδιαφέρει την εξωτερική μορφή και σε καμίαπερίπτωση έχουμε εμβάθυνση.

* Παιδική ηλικία.

«Τίποτε δεν είναι πιο σημαντικό από αυτά που σκέπτεται ένα παιδί στα πέντε ή επτά του χρόνια Στα επτά του ξέρει τα πάντα.

Ότι θα γεράσουμε, ότι θα πεθάνουμε, ότι πρέπει να σκοτώσουμε για να φάμε, ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος λάθος» [Ιονέσκο]

1) Τροφή, στέγη, στοργή και Κοινωνικές Σειρήνες

Ελάχιστα είναι τα παιδιά εκείνα (κάτω των 12 πάντα και πάντα για τη χώρα μας) πουαποκτούν συνείδηση του προβλήματος εξεύρεσης τροφής και στέγης ενώ υποσυνείδητα σχεδόν όλατα παιδιά έχουν νοιώσει την έλλειψη στοργής. Ενδεχόμενα το παράπονο για την έλλειψη στοργής ναείναι αδικαιολόγητο αλλά οφείλεται είτε σε τιμωρία είτε σε κάποια απουσία είτε σε πραγματικάγεγονότα.

Το μέσο παιδί της αστικής τάξης, κλεισμένο στους τέσσερις τοίχους της μήτρας που (αντί ναλέγεται περιστερώνας ή αετοφωλιά σε φαράγγι, στο βάθος του οποίου ρέει ο ποταμός τηςαυτοκίνητης κυκλοφορίας) λέγεται Διαμέρισμα Πολυκατοικίας, ταυτίζει το πρόβλημα εξασφάλισης

τροφής με το σχόλιο,100 ευμενές ή δυσμενές, που κάνει ο αρχηγός (συνήθως ο πατέρας) τηςοικογένειας για κάποια φευγαλέα οικονομική ανακοίνωση που έκανε η εκφωνήτρια στην τηλεόραση.Μπορεί βέβαια ο Όσκαρ Ουάϊλντ να λέει: "Η Ιστορία είναι φτιαγμένη από κουτσομπολιά" αλλά τοκουτσομπολιό της τηλεόρασης, είναι γνωστό ότι δεν γράφει ούτε είναι ιστορία. Η κριτική για τηνευκολία ή δυσκολία εξεύρεσης των αναγκαίων για τη ζωή εφοδίων είναι αδύνατο να προσθέσειεμπειρίες και να διαμορφώσει προσωπικότητα στο παιδί. Επιδρά όμως ως σπίθα ανάγκης μάθησης.

Γνωρίζουμε ότι στην ψυχική ζωή μεγάλο ρόλο έχει η φαντασίωση και στο παιδί ηφαντασίωση παίζει τον πρώτο ρόλο. Η φαντασίωση πρέπει να αναπτυχθεί θετικά και το ρόλο αυτόδεν πρέπει να τον παίξει η τηλεόραση. Η τηλεόραση παρέχει έτοιμες εικόνες, έτοιμη την (όποια)γνώση χωρίς εγκεφαλικό προβληματισμό. Συνοδεύουν το παιδί περιστασιακά και εκτασιακά όπως οισύντροφοι στο ενστικτώδες νηπιακό παιχνίδι. Είναι αδύνατο σχεδόν να έχουμε νέες εικόνες, νέεςόψεις, νέες γνώσεις, όταν το μάτι μόλις προλαβαίνει να τις δει και το μυαλό αδυνατεί να τιςαφομοιώσει, πόσο μάλλον να τις επεξεργαστεί και να κατασκευάσει νέες (έκταση χωρίς βάθος).Πιστεύεται ότι οι εικόνες περνούν κατ’ ευθείαν στο υποσυνείδητο. Νόμος της επιβίωσης είναι ηπροσαρμογή. Όποιος προσαρμόζεται επιβιώνει λέει η Βιολογία για τα έμβια και αυτό κάνουνενστικτωδώς τα παιδιά βλέποντας τηλεόραση. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Ένα ποσοστό αρνείταινα εγκαταλείψει την ονειρική χώρα των παραμυθιών, των έτοιμων γνώσεων και εικόνων και, ότανγίνει αυτό, ο νέος έχει μπει στα σύνορα της χώρας του εύκολου κέρδους, του εκβιασμού, τηςχυδαιότητας και της αυθάδειας όπως ακριβώς δείχνει παραδειγματικά η τηλεόραση. Ο κόσμος γύρωτου είναι ψυχρή εικόνα τηλεόρασης δίχως συνειδησιακή συμμετοχή.

Φυσικά ο κανόνας δεν είναι αυτός. Αλλά το πρόβλημα υπάρχει.

Γρήγορα το παιδί δημιουργεί γνωστούς’, κυρίως από το Σχολικό περιβάλλον, που αποκαλεί‘φίλους. Οι γνώσεις για το sex, το σημερινό αθλητισμό, τους τρόπους συμπεριφοράς (όχιαναγκαστικά δόκιμους), τα τηλεοπτικά spots, την παιδική αγορά, τα ναρκωτικά, το aids και τουςτρόπους (που νομίζουν) προφυλάξεως κλπ. θα περάσουν μέσω αυτών των ‘φίλων’. Δεν έχεισημασία αν η προτεινόμενη συγκεκριμένη συμπεριφορά ικανοποιεί το συγκεκριμένο παιδί. Αρκεί ημίμηση και η δικαιολογία «έτσι γίνεται». Το παιδί μέχρι τα 12 έχει μάθει σχεδόν κάθε λεπτομέρειατης γενετήσιας λειτουργίας, από τα συνομήλικα του παιδιά, με τον τρόπο που νομίζουν εκείνα ή έχειδείξει η τηλεόραση, και που πολλές φορές είναι τελείως διαφορετικός από τη φυσιολογικήλειτουργία. Εδώ βρίσκουμε και την άνευ λόγου επιθετική σεξουαλική συμπεριφορά. Ο απέναντι δενείναι αυτόνομη ύπαρξη αλλά εικόνα. Το παιδί δεν σκέπτεται αλλά μιμείται.

Οι Δάσκαλοι, επηρεασμένοι από άλλες εποχές και τρόπους γνώσης, συνήθως επιμένουν καιδίνουν άσχετες και άχρηστες γνώσεις προσπαθώντας να μάθουν στο παιδί τη ζωή του «πρέπει να»(γιατί πρέπει άραγε;) και όχι του «αυτή είναι». Δέσμιοι οι ίδιοι της δικής τους ηλικίας και τωνπροβλημάτων που εκείνοι αντιμετώπισαν, κάτω από τις συνθήκες μιας άλλης εποχής, διδάσκουν τηνοδήγηση μέσα από την αίθουσα, σε απίθανες ή πιθανές περιπτώσεις, χωρίς να δουν τον πραγματικότρόπο αντίδρασης στα εμπόδια, τον πραγματικό τρόπο οδήγησης σε πραγματικές συνθήκεςκυκλοφορίας.101

Η εγκεφαλική λειτουργία περιορίζεται σε επιφανειακή και εκτεταμένη γνώση, τρόπουςμηρυκασμού καταγεγραμμένων πληροφοριών και γνώσεων, χωρίς καμία προσθήκη ή κριτική ήγενική βελτίωση.102 Ένας κόσμος στατικός, έστω και αν η τηλεόραση τον δείχνει κινούμενο. Η

σκέψη γίνεται συνώνυμη με την, γενικά παραδεκτή, ατάκα, το πρωτότυπα ακουόμενο σύνθημα. Δενχρειάζεται - δεν χωράει - πραγματική πρωτοτυπία, πραγματική σκέψη.

Όταν το τρένο τρέχει, από το παράθυρο βλέπουμε να κινούνται τα στατικά τοπία. Το μάτι μαςπροσπαθεί, κοιτώντας τον ορίζοντα, να ακινητοποιήσει το τοπίο και να σχηματίσει την εικόνα του,που ενώ είναι αληθινή δεν μας αφορά. Εμείς είμαστε περαστικοί. Μας κάνει εντύπωση κάτιξεχωριστό που το τοποθετούμε στη μνήμη μας αυθόρμητα, περισσότερο σαν εικόνα. Αντίθετα ότανονειροπολούμε διαβάζοντας ένα (στατικό) βιβλίο ή κοιτώντας έξω από το ανοικτό μας παράθυρο, ηφαντασία μας τρέχει και παράγει νέους κόσμους, όχι απαραίτητα όπως είναι η περιγραφή, που ίσωςγίνουν πραγματικοί, ίσως γίνουμε και εμείς λεπτομέρειες αυτής της εικόνας. (Σύνδρομο του τρένου)

Το δωδεκάχρονο παιδί δέχεται την επίδραση του ευρύτερου περιβάλλοντος, κυρίως δια μέσουτου κόσμου των μεγάλων, και συγκεχυμένα πιστεύει ότι αυτά δεν το αφορούν, μια και αυτόβρίσκεται στον κόσμο των μικρών. Δεν το ενδιαφέρει ας πούμε ο πόλεμος, η ρύπανση, τα πυρηνικά,οι αγώνες και η αγωνία του Αύριο, ο Αδελφός μας που σκοτώθηκε χθες στην πάλη για τοημερομίσθιο ή υποστηρίζοντας τις ιδέες του. Όλα αυτά μπορεί να αποτελέσουν κάποια στιγμή τουςκανόνες του παιχνιδιού του αλλά ποτέ δεν συνειδητοποιεί τη ακριβή τους σημασία σήμερα. Όπως,απαράλλακτα, εμείς οι μεγαλύτεροι δεν δίνουμε σχεδόν καμιά σημασία όταν επισκεπτόμαστενεκροταφεία άσχετα από τις προσωπικές μας αναμνήσεις. Δεν ενδιαφέρει το δεκάχρονο παιδί,ακόμα, αν ο Α κερδίζει περισσότερα από τον Β. Το ενδιαφέρει όμως το ότι ο Γιώργος ξοδεύει πολλάκαι με πίκρα χωρίζει τον κόσμο γύρω του σε πλούσιους και φτωχούς κατατάσσοντας τον εαυτό του(ασυνείδητα πλεονέκτη) στους φτωχούς. Άσπρο ή μαύρο. Ο παλιός απόλυτος διαχωριστικόςκανόνας του 'δένδρου της Γνώσεως του Καλού ή του Κακού' εφαρμόζεται σ' αυτή την ηλικίαευλαβικά.

Το σύνδρομο του τρένου δημιουργεί δυσεπίλυτα προβλήματα στην ανθρώπινη συμπεριφορά,με αποτέλεσμα τη δημιουργία νευρώσεων και αφύσικων καταστάσεων σε σημείο που πολλές φορές(για το ενήλικο κυρίως) άτομο να καταλήγει σε ψυχοτονοτικές ενέργειες, όπως π.χ. η ψυχανάλυση.ή σε αυτιστική συμπεριφορά με αποτέλεσμα τη γνωστή έξαρση της ολονέν και περισσότεροτελειοποιούμενης (σεξουαλικής ή άλλης) αυτοϊκανοποίησης. Η εν γένει μελλοντική συμπεριφοράτου παιδιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις συναναστροφές αυτές και τις εικόνες που το παιδί σ'αυτή την ηλικία προσλαμβάνει.103

2) Η Οικογένεια, το Σχολείο και άλλες επιδράσεις στην παιδική προσωπικότητα

Όπως είδαμε και στα προηγούμενα η οικογένεια έχει την πρώτη επίδραση στην ανάπτυξη τηςπροσωπικότητας του νηπίου. Πολύ μεγαλύτερη όμως επίδραση και μάλιστα σε απρόβλεπτο βαθμόέχει η οικογένεια στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, επιδρώντας κατά παρόμοιουςτρόπους με αυτούς που αναπτύχθηκαν παραπάνω.

Πιστεύουμε ότι τα παιδιά που έχουν ψυχική υγεία προοδεύουν στο Σχολείο, ενώ αντίθετα, ανπαρουσιάζουν κάποια σχολική καθυστέρηση ή δυσκολίες προσαρμογής, έχουμε ενδείξεις ότι ίσως ηψυχική υγεία βρίσκεται σε κίνδυνο. Γενικά η πρόοδος εξαρτάται από πολλούς σταθμητούς καιαστάθμητους παράγοντες μερικοί από τους οποίους πιστεύουμε ότι είναι:

ι. Η σωματική και αισθητηριακή κατάσταση του παιδιού και ειδικότερα, ύπαρξη

συγκεκριμένων διαταραχών, π.χ. βαρηκοΐα, μυωπία, διαταραχή του λόγου, δυσλεξία κλπ.

ιι. Η νοημοσύνη του παιδιού είναι κάτι που δύσκολα μπορεί να μετρηθεί. Πολλές φορέςαποδίδουμε χαρακτηρισμούς που στηρίζονται στα αποτελέσματα διαφόρων test. Τα test αυτά,αρκετές φορές, είναι πρόχειρα επιλεγμένα ή, στην καλύτερη περίπτωση, προσεκτικά μεν επιλεγμένααλλά με άγνοια σημαντικών παραμέτρων ελέγχου. Για παράδειγμα η δυσλεξία,104 της οποίας οιπεριοχές επίδρασης επάνω στις διάφορες αισθήσεις, (ακόμα και στην όραση) δεν έχουν ερευνηθείκαι μέχρι πρό τινος δεν λαμβανόταν υπόψη (αφού ήταν επιστημονικώς άγνωστη παράμετρος).Εξεταστέο είναι και το αδιάβλητο, δηλαδή μήπως το test έχει ειδικά επιλεγεί για να κάνει επιλογήατόμων προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.

ιιι. Οι σχέσεις γενικά του παιδιού με το περιβάλλον, όπως σε άλλα σημεία του κειμένου αυτούεπισημαίνονται, είναι ένας παράγων τελείως αστάθμητος αφού κανείς δεν είναι δυνατό να γνωρίζειτο πλήθος και το μέγεθος (βαρύτητα) των επιδράσεων του περιβάλλοντος επάνω στο κάθε παιδί.Ένα παιδί που έχει συναισθηματική στέρηση στο στενό περιβάλλον του (οικογένεια - σπίτι, γνωστοί- γειτονιά, συγγενείς - επικοινωνία μ' αυτούς) αγωνίζεται να αναπληρώσει το συναισθηματικό κενότου π.χ. στο Σχολείο (όχι κατ' ανάγκη) επιζητώντας την αγάπη και την προσοχή του Δασκάλου τουμε τη μελέτη. Αν αισθάνεται θύμα διακρίσεων στο στενό του περιβάλλον ή μνησικακία για τααδέλφια του, είναι δυνατό να δει και τα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου με υποψία και εχθρότητα ήυπερβολική δειλία / επιθετικότητα ή απάθεια. Αντίθετα αν, ελλείψει αδελφών ή στενών φίλων,αντικρίσει τους συμμαθητές του ως απαραίτητο συμπλήρωμα της ζωής του, δένεται με αυτούς μεσυμβατικούς κοινωνικούς κανόνες που ενώ δίνουν την εντύπωση έντονης κοινωνικότηταςαποτελούν ουσιαστικά κάγκελα ψυχικής - συναισθηματικής φυλακής.

ιν. Το κληρονομημένο Δυναμικό του (ταλέντο) . Σήμερα πιστεύουμε ότι κάθε άτομο γεννιέταιμε ένα ορισμένο δυναμικό για τις μελλοντικές του ικανότητες. Δυναμικό π.χ. για τα Μαθηματικά, τηΜουσική, την Κινητική δεξιοτεχνία και μάθηση γενικά. Το Δυναμικό αυτό, Θεωρητικά, μπορεί να τοαξιοποιήσει στο μέγιστο βαθμό ή, όπως συμβαίνει συνήθως, να το αξιοποιήσει μερικά, αφήνονταςμια απόσταση μεταξύ του άριστου - τέλειου και του πραγματοποιούμενου. Είναι το π ε ρ ι θ ώ ρ ι οβ ε λ τ ι ώ σ ε ω ς .

Το Σχολείο θα επιχειρήσει να διδάξει το παιδί (άσχετα με το ποσοστό επιτυχίας ή αποτυχίαςτου σχολείου ή του μαθητή) ορισμένες δεξιότητες και γνώσεις προς επαγγελματική κυρίωςαποκατάσταση. Το παιδί υποχρεώνεται να μάθει να υποτάσσει τις παρορμήσεις του στη βούλησήτου (με απώτερο σκοπό την υποταγή του στον εργοδότη του), να θέτει στόχους μακριότερηςδιάρκειας και να επιμένει στην πραγματοποίησή τους, άσχετα με την ψυχική επίδραση που οι στόχοιέχουν επάνω του.

ν. Η θέση που έχει η οικογένεια απέναντι στο Σχολείο και την εκπαίδευση - μορφοποίηση τουατόμου. Γονείς που δέχονται το Σχολείο ως μέσον εκπαίδευσης - μορφοποίησης, και ίσως,μόρφωσης του παιδιού, δημιουργούν θετική εικόνα για το Σχολείο στο παιδί, φροντίζοντας απόνωρίς να το παρουσιάσουν ως τόπο ελκυστικό και προνόμιο των παιδιών. Φροντίζουν νααποδεσμεύσουν το παιδί από την επίδρασή τους, ώστε να περάσει το παιδί εύκολα το μεταβατικόστάδιο από την οικογένεια στο σχολείο. Άλλοι γονείς με υπερπροστατευτικό ρόλο και ανεδαφικέςφιλοδοξίες εμποδίζουν με διάφορους τρόπους το παιδί να προσαρμοστεί στο περιβάλλον τουσχολείου. Άλλες φορές δεν μπορούν να κρύψουν τη συγκίνησή τους εξ αιτίας της στέρησης του

παιδιού τους (κυρίως οι μητέρες) και άλλες φορές με διάφορους τρόπους παρεμβαίνουν σε κάθεπτυχή της σχολικής δραστηριότητας προκειμένου να βρίσκονται κοντά στο παιδί τους.

Σε περιπτώσεις διαζυγίων (ή άλλες) τα παιδιά γίνονται όργανα (διάβασε: ρόπαλα) επιθέσεωςτου ενός γονιού κατά του άλλου, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα διορθωτικής παρέμβασηςοποιουδήποτε τρίτου, με ολέθρια αποτελέσματα για το παιδί.

Μια άλλη κατηγορία γονέων ελάχιστα συμβάλλουν στην πρόοδο του παιδιού τους στοσχολείο. Εντελώς αψυχολόγητα δεν κρύβουν τη χαμηλή εκτίμηση για το παιδί τους, ("Δεν ταπαίρνει τα γράμματα" είναι μια συνηθισμένη έκφραση) ή χρησιμοποιούν βαριές εκφράσεις καιάστοχες συγκρίσεις, εξουθενώνοντας το ήδη κλονισμένο ηθικό του παιδιού.

Σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες γονέων, που συνειδητά ή ασυνείδητα δέχονται το σχολείοως αναγκαίο και καλό, πρέπει να προσθέσουμε και τους γονείς που ελάχιστα συμπαθούν ή, ακόμη,αντιπαθούν το σχολείο.105 Πραγματικά υπάρχουν γονείς που τα επαγγελματικά καιεξωεπαγγελματικά ενδιαφέροντά τους ουδεμία σχέση έχουν με το σχολείο (αν είναι δυνατό νασυλλάβει κανείς κάτι παρόμοιο στην εποχή μας, αλλά η πραγματικότητα του 25% των αναλφάβητωνΕλλήνων μας πείθει για την ύπαρξη και αυτού του στοιχείου) και πιστεύουν ότι το σχολείο είναιχαμένος χρόνος, σημείο πειθαναγκασμού και εφαρμογής των κρατικών σχεδίων στον άνθρωπο, κάτιμεταξύ εκπαιδεύσεως ενός σκύλου να εκτελεί τις εντολές του αφέντη του και της βιομηχανικήςαναπαραγωγής της εξουσίας. Η εξουσία στα μάτια τους είναι απρόσιτη και καταπιεστική, πιο μακριάκαι από το «γείτονα Θεό που κάθεται εκεί δα στο εκκλησάκι».

Το παιδί στην προσπάθειά του να προσαρμοστεί και να επιβιώσει, θέλει να ανταποκριθεί στιςκατά την αντίληψή του προσδοκίες των γονέων του.106 Δημιουργείται λοιπόν ένας μόνιμος φόβος(άγχος) στο παιδί σχετικά με το αν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονέων του,όταν η συμπεριφορά των γονέων δεν είναι συμβατή με το κύκλωμα οικογένεια - σχολείο που ηεποχή και το γύρο περιβάλλον υπαγορεύει.

3) Έθνος και κράτος

Το κράτος και η κρατούσα Πολιτική κατάσταση επιδρούν άμεσα και έμμεσα στηνπροσωπικότητα του παιδιού, τόσο με την προπαγάνδα (εικόνες από την τηλεόραση και αφίσες στουςδρόμους, συζητήσεις και αντιπαραθέσεις των μεγαλυτέρων κλπ) όσο και με το σχολείο από όπου θαγνωρίσει τις τρέχουσες απόψεις της κρατούσας τάξης και την κατά τα κρατούντα ερμηνεία τηςιστορίας ή των πρακτικών συνθηκών ζωής. Έχει λεχθεί ότι το σχολείο αναπαράγει τις κοινωνικέςτάξεις και την κυβερνώσα νοοτροπία.

Το Έθνος σαν σύνολο παραδόσεων θρησκείας, γλώσσας, τρόπου συμπεριφοράς και γενικάφυλετικής διακρίσεως, είναι από τους πλέον ενεργούς παράγοντες που επιδρούν στη διαμόρφωσητης προσωπικότητας του παιδιού των 12 ετών. Οι διάφορες αξίες, που από την βρεφική ηλικία έχουνθεμελιωθεί στο παιδί, δεν είναι τίποτα περισσότερο από τα πρακτικά συμπεράσματα πείρας πολλώναιώνων σχετικά με τον τρόπο ζωής που διατήρησε και διατηρεί τη φυλή, το έθνος.

Είναι γνωστό ότι οι αξίες με την πάροδο του χρόνου μεταβάλλονται και ως ένα σημείο έχουνδίκιο οι έφηβοι όταν φωνάζουν ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει σήμερα. Οι γονείς προσπαθούν να

κάνουν κάποια συναλλαγή χρησιμοποιώντας δικές τους παλαιές αξίες. Τα νομίσματα όμως είναιπαλαιάς έκδοσης και δεν περνούν στους νέους μηχανισμούς συναλλαγής. Οι νέοι ζητούν συναλλαγήστο δικό τους νόμισμα, στο δικό τους γκισέ. Αποτελούν νέους βλαστούς σε δένδρο με παλιές ρίζεςκαι κλώνους.

ΠΡΟ ΕΦΗΒΙΚΉ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΉ ΗΛΙΚΊΑ

(Παράγοντες που επιδρούν στην ηλικία των 12 - 18 ετών στη διαμόρφωση τηςπροσωπικότητας)

Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας. Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τη Ζωή. 'Έρχονται στη ζωή με τηβοήθειά σας, αλλά όχι από σας. Και μ' όλο που είναι μαζί σας, δεν ανήκουν σε σας. Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας, όχιόμως και τις ιδέες σας. Γιατί αυτά έχουν τις δικές τους ιδέες. Μπορείτε να στεγάσετε το σώμα τους, όχι όμως και την ψυχή τους.

Γιατί η ψυχή τους κατοικεί στο σπίτι του αύριο, που εσείς δεν μπορείτε να επισκεφτείτε, ούτε στα όνειρά σας. Μπορείτε ναπροσπαθήσετε να τους μοιάσετε, αλλά μη γυρεύετε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν. Γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω και

δεν σταματά χθες. Εσείς είστε τα τόξα απ' όπου τα παιδιά σας σαν ζωντανά βέλη θα τιναχθούν μπροστά. [Σ.33 ΓΚΙΜΠΡΑΝ - ΟΠροφήτης- ΜΠΚ]

Η εκπαίδευση στο Γυμνάσιο προϋποθέτει την εκπαίδευση από το Δημοτικό Σχολείο καιαπευθύνεται σε άτομα τα οποία ήδη έχουν τις πρώτες ανησυχίες όσο αφορά το στίγμα τους στονκόσμο. Η προσωπικότητά τους έχει σχεδόν συμπληρωθεί και απομένουν λίγα μόνο 'ρετούς' για τηνολοκλήρωσή της.

Όπως είδαμε μέχρι την ηλικία των 12 ετών επιδρούν διάφοροι παράγοντες, με διαφορετικήόμως ένταση ο καθένας, και διαμορφώνουν την προσωπικότητα του προεφήβου. Οι ίδιοι παράγοντεςσυνεχίζουν να επιδρούν και στις μεγαλύτερες (έως θανάτου) ηλικίες. Φυσιολογικά αλλά και λόγωτης ανάπτυξης της σκέψεως, η ένταση των διαφόρων επιδράσεων βαίνει συνεχώς μειούμενη. Καθώςτο άτομο αναπτύσσεται, νέοι παράγοντες αρχίζουν να επηρεάζουν την διαμόρφωσή του. Το ένστικτοτης αναπαραγωγής ξυπνάει μαζί με την ωρίμανση των οργάνων του και αναζητά θέσεις, από τις ήδηκατειλημμένες και διαμορφωμένες, της προσωπικότητας. Ελάχιστες είναι οι διαθέσιμες κενές ήμερικά διαμορφωμένες. Η εσωτερική πάλη φθάνει μέχρι παρακρουστικής τρέλας. Την κατάστασηευνοεί και το γεγονός ότι δεν ξεκινούν με μιας όλες οι ενδοεκκρίσεις, αλλά ωριμάζουν σταδιακά(και ανισομερώς) τα διάφορα όργανα που επιδρούν πολλές φορές δίνοντας εικόνα ανεξέλεγκτηςανάπτυξης. Με πολύ κόπο ο προέφηβος συγκρατείται να μην εκραγεί. Γνώμες και ιδέες τουπαρελθόντος καταρρίπτονται η μία πίσω από την άλλη αφήνοντας πίσω αμφιβολία και ανασφάλεια.Ο έφηβος δεν εμπιστεύεται κανέναν και τίποτα. Όλα τον έχουν προδώσει. Η αντικοινωνικήσυμπεριφορά των εφήβων παρουσιάζεται κυρίως στο 15ο -16ο έτος και οφείλεται στο γεγονός ότιδεν μπορεί να ικανοποιήσει τις πολλές του επιθυμίες. Συνεπικουρούν το ότι διαθέτει περισσότερεςσωματικές και πνευματικές ικανότητες, ανεξαρτησία κινήσεων και ιδιοσυγκρασία διαφορετική απότου παιδιού ή του υπεύθυνου ενηλίκου.

Αναφέρονται μερικοί εξωτερικοί παράγοντες που επιδρούν στην προσωπικότητα τουεφήβου:

1. Η μίμηση των συνομηλίκων του και μάλιστα καθ’ υπερβολή (για να μην κατηγορηθεί ωςδειλός και φύγει από την ομάδα). Το γεγονός αυτό καθ’ εαυτό τον κατατάσσει στην «αγέλη τωνυπολοίπων». Επιδίωξή του «να είναι αρχηγός» (πλήρης αντίφαση).

2. Η δυσκολία να δεχθεί τις επικρατούσες κοινωνικές αξίες, κυρίως από άγνοια την οποία δενπαραδέχεται, αλλά και από την κοσμοθεωρία που πιστεύει. Έχει μια σύγχυση μέσα του που δεν τουεπιτρέπει να δει όπως βλέπουν οι μεγάλοι, ενώ έχει απαρνηθεί τη σκέψη των μικρών. Το γεγονόςπροδίδει επιφανειακή γνώση στην οποία δεν συμμετέχει με τη δική του νοοτροπία, επιδιώκει «νέακατάσταση» η οποία είναι, όπως και ο ίδιος, συγκεχυμένη.

3. Η περιοχή μέσα στην οποία ζει και ανατρέφεται π.χ. συνοικία, πλατεία, καφενείο (με τηνέννοια τόπος συγκέντρωσης γνωστών κλπ) μεταβιβάζει τη νοοτροπία της ανεξέλεγκτα επάνω του.

4. Οι εξελίξεις στην οικογένεια (φιλονικίες γονέων, διαζύγια, θάνατος του ενός ή και των δύογονέων, αμέλεια στην παρακολούθηση της προόδου των εφήβων στο σχολείο, υπερβολική αγάπη ήαυστηρότητα κλπ) δημιουργούν πνεύμα αλληλοανοχής διαφορετικό κάθε φορά.

5. Σωματικά ελαττώματα (μειωμένη όραση, κακή λειτουργία ορισμένων αδένων, χαλασμέναδόντια βλάβες στην ακοή και το νευρικό σύστημα κλπ) τα οποία οι άλλοι τονίζουν κοροϊδευτικά,προκαλούν την μελαγχολία, το αίσθημα της μειονεξίας, την αντίδραση και την εκτροπή. Στατιστικάτα αγόρια είναι περισσότερα από τα κορίτσια στις εκτροπές. Πιστεύουμε ότι οι γονείς ελέγχουνπερισσότερο τα κορίτσια από ότι ελέγχουν τα αγόρια.

6. Η αναζήτηση τροφής στέγης και στοργής, τώρα, μετατρέπεται σε όνειρο και φιλοδοξία. Ηφιλοδοξία είναι νόμιμη τάση, δικαίωμα και καθήκον για κάθε άνθρωπο αρκεί να στηρίζεται στογνώθι σ' αυτόν και την προσπάθεια.

7. Η διαιώνιση του είδους κυριαρχεί στη σκέψη, αλλά χιλιάδες αναστολές συγκρατούν(;) τηνπραγματοποίησή της. Δεν γνωρίζει ο προέφηβος τον τρόπο, την τεχνική, τη μέθοδο της προσέγγισηςπρος το άλλο φύλο. Είναι εθελοντική τύφλωση το να παραβλέπουμε τον Έρωτα στην ηλικία αυτή,που ίσως είναι η μοναδική περίοδος στον ανθρώπινο βίο που Αυτός είναι απόλυτος κυρίαρχος. 107

..Από τη σκοτεινιά την άπλαστη του Χάους ο Θεός

γίγας βγήκε ο Έρωτας με ολόχρυσες φτερούγες. [Κ. Παλαμάς]

Κατά την εφηβική και προεφηβική ηλικία κάποια συμπεριφορά απόρριψης του μαθητή από τοδάσκαλο και μάλιστα με παρουσία ατόμων διαφορετικού φύλου είναι ικανή, αν όχι να προκαλέσεικαθολική εξέγερση των εφήβων της «παρέας», τουλάχιστον να δημιουργήσει χάσμα αγεφύρωτοανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή, πράγμα αδιανόητο στην εκπαίδευση. Η εξήγηση πρέπει νααναζητηθεί στο ένστικτο της αναπαραγωγής108 και την ανασφάλεια την οποία αισθάνεται ο έφηβοςγια τον εαυτό του, την εικόνα και το φως που εκπέμπει.

8. Το σχολείο, τόπος παιχνιδιού άλλοτε, σήμερα είναι τόπος αυτοπροβολής και σημείοπροσδιορισμού του στίγματος του ανθρώπου στη ζωή. Ο Αθλητισμός θα δώσει την ευκαιρία στοκαλοσχηματισμένο σώμα να αναδειχθεί. Τα Μαθηματικά στον ορθολογικό νου, τα Ελληνικά στηνκαλή άρθρωση και συζήτηση η Φυσική στο ερευνητικό πνεύμα κλπ. Κάθε έμφυτη ικανότητα εδώπρέπει να αναπτυχθεί, παράλληλα με τις άλλες αλλά όχι με καταπίεση και εξαναγκασμό γνώσης. Δενγνώρισα μέχρι σήμερα κάποιον έφηβο που να είναι άριστος στη Γυμναστική ενώ ταυτόχρονα είναι

χοντρός με στραβά πόδια και σπονδυλική στήλη, ούτε άλλον άριστο στην Έκθεση που να μην ξέρειορθογραφία και πλοκή λέξεων ή ιδεών.

Όπως και αλλού αναφέρω, η εντύπωση που έχει ο δάσκαλος για τις ικανότητες και τηνπροσωπικότητα του μαθητή, ορθή ή εσφαλμένη, μεταδίδεται ασυναίσθητα με συνέπεια να επηρεάζεικαι να διαμορφώνει την επίγνωση του μαθητή για τον εαυτό του. 109 Ο ευαίσθητος και ευάλωτοςμαθητής συνήθως (και κυρίως) στις μικρές ηλικίες, συμμορφώνεται προς τις προσδοκίες τουδασκάλου και δείχνει τη διαγωγή που ο δάσκαλος περιμένει.

Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν ο δάσκαλος θέτει μια ερώτηση στον, κατά την αντίληψη του,'κακό μαθητή', ο δάσκαλος, πεπεισμένος ότι ο μαθητής δε γνωρίζει την απάντηση, του δίνειλιγότερο χρόνο να απαντήσει, στρέφοντας την προσοχή του σε άλλον μαθητή, που προφανώς έχεικερδίσει και το χρόνο του προηγούμενου συμμαθητού του.

9. Γνώρισα έφηβους κακούς110 μαθητές στο Δημοτικό να είναι μέτριοι στο Γυμνάσιο, ανεκτοίστο Λύκειο και άριστοι στο Πανεπιστήμιο. Πιστεύω ότι μια τέτοια πορεία δεν οφείλεται στο σχολείοσαν σύνολο (το φαινόμενο θα ήταν τότε γενικό), αλλά κυρίως στο άτομο και τις εξωσχολικέςπροσπάθειές του, όπως πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, όταν ρωτήσει τα άτομα αυτά καιπάρει μια ειλικρινή απάντησή τους. Όλοι προσπάθησαν να γίνουν καλύτεροι από το χθεσινό εαυτότους, όχι να συσσωρεύσουν άχρηστη γνώση.

Όλοι ξέρουμε ότι η Ελληνική Παραπαιδεία έχει δημιουργήσει τους σημερινούς Επιστήμονεςκαι η σπουδή στο εξωτερικό τους Πανεπιστημιακούς Δασκάλους στην Ελλάδα. Όλοι τουςχρησιμοποιούν τη χρήσιμη και εκμεταλλεύσιμη γνώση, κανείς την άχρηστη που άδικα μαςταλαιπωρεί.

Οι Καθηγητές, προσηλωμένοι στα διεθνή διδακτικά πρότυπα, συνήθως ευρέως φάσματος,νομίζουν ότι κάνουν αυτό που πρέπει, ασχολούμενοι με το τι πρέπει να διδάξουν και όχι το γιατί.Φυσικά δεν ξεφεύγουν από την ανάγκη βιοπορισμού και την άσκηση επαγγέλματος και όχιλειτουργήματος.111

10. Η τηλεόραση δίνει, σε απαθές επίπεδο, εικόνες παντός είδους και διαφόρου βάρους. Ενώτο προφορικό ψέμα είναι τόσο παλιό, όσο και η ικανότητα του ανθρώπου να μιλάει και να γράφει, τοοπτικό ψέμα είναι κάτι αδιανόητο για πολλούς ανθρώπους. Ο ταχυδακτυλουργός βγάζει το ψωμί τουχάρις στο γεγονός ότι οι θεατές αρνούνται πεισματικά να πιστέψουν ότι το μάτι μπορεί να γελαστεί.Ένας 'αυτόπτης μάρτυς' θεωρείται απείρως πιο αξιόπιστος από τον μάρτυρα που άκουσε, άγγιξε ήμύρισε το ίδιο το γεγονός (χωρίς να το δει). Η τηλεόραση επομένως είναι πιο αξιόπιστη από τοραδιόφωνο ή τις εφημερίδες και τα βιβλία. Και όμως η τηλεοπτική διαστρέβλωση της οπτικήςεικόνας είναι σήμερα συνήθης πρακτική των τεχνικών της τηλεόρασης. Βλέπουμε τσιμπολογώνταςαπό τη μεγάλη σαλατιέρα και ξαπλωμένοι αναπαυτικά στον καναπέ μας, ανάμεσα σε 10 - 12διαφημιστικά spots, τον πόλεμο στον Περσικό ή τη γειτονική μας πρώην Γιουγκοσλαβία νασφαδάζει. Αν γυρίσουμε κανάλι μας περιμένει η συντριβή κάθε ηθικού φραγμού μεταξύ της ζωικήςκαι ανθρώπινης υπόστασης, ενώ στο σχολείο, η γνώση που μένει, από το DNA και τα άλλα οξέα τηςΒιολογίας, είναι η πεποίθηση ότι ο παππούς μας ήταν πίθηκος.112

11. Η ταχύτητα μετάδοσης της γνώσης εκμηδενίζει το χρόνο αλλά και το χώρο. Οι γνώσειςσυναντούν το νέο άνθρωπο οπουδήποτε στον πλανήτη. Δεν έχει πλέον σπίτι η γνώση, μόνιμο στέκι,

αυθύπαρκτη προσωπικότητα. Είναι μια μονάδα, ένα μόριο στο σύμπαν, μια διεύθυνση στο Internet,όπως και τα τρισεκατομμύρια των κυκλωμάτων των Η.Υ. που την κυβερνούν. Δημιουργείταιοπωσδήποτε η εντύπωση ότι μπορεί το κάθε άτομο να επηρεάσει τη γνώση, να ακουστείπαγκοσμίως, να γίνει ένας «Κοσμοκράτωρ».113 Όμως η τεκμηριωμένη, νέα και παρθένα γνώση,ελάχιστες φορές ξεμυτίζει. Τις περισσότερες φορές η νέα γνώση είναι μηρυκασμός και αυτός πουκάθεται στην άκρη του κινητού τηλεφώνου ή της οθόνης Internet είναι απλά το άτομο που κάνειαυτό που βαριούνται οι άλλοι να κάνουν. Είναι το τελευταίο bit ενός τεράστιου Η.Υ. που λέγεταικόσμος, και ο τελικός υπηρέτης του. Παρ’ όλα αυτά το κινητό τηλέφωνο ή το Internet παρουσιάζεταιαπό τους διαφημιστές του ως μαγικό κλειδί που ανοίγει τον κοσμικό παράδεισο.

Η άρνηση των εφήβων

Όπως βλέπουμε η τεχνολογία και τα εμπορικά μέσα επιδρούν στον προέφηβο και έφηβο(όπως και σε κάθε άνθρωπο) και του αυξάνουν τη σύγχυση. Το καταφύγιο (μήτρα) 114 έχει τώραπολλές ονομασίες, άλλοτε καλές και άλλοτε κακές έως αποκρουστικές. Να μερικές σκόρπιαβαλμένες: Θρησκοληψία, Λογοτεχνία, Καφετέρια, Χορευτικό Κέντρο, Computer's, UFO, Κάπνισμα,Ναρκωτικά, Καμάκι, Spor, Έρευνα. Συνήθως όλες αποβλέπουν σε προσωπική προβολή καιαπόλαυση, άσκοπη κατανάλωση ενέργειας, ενώ η κοινωνική προσφορά τους είναι μικρή (δενσυζητούμε φυσικά για τις βλαβερές ασχολίες).

Η Ψυχολογία ονομάζει τη μήτρα αυτή «μηχανισμό άρνησης» και η ανάλυσή του μηχανισμούαυτού βρίσκεται σε μια εργασία της κόρης του Φρόιντ Άννας (1946) που σε γενικές γραμμές έχει τιςεξής παραμέτρους.

α) Α π ώ θ η σ η : Ο πρωταρχικός και θεμελιώδης αυτός μηχανισμός αναφέρεται στην τύχητων παρορμήσεων, των ενστικτωδών αντιδράσεων. Η Απώθηση είναι ο μηχανισμός με τον οποίο οιπαρορμήσεις, οι απαγορευμένες εικόνες και ενέργειες αντικρούονται από τις αντικαθέξεις, δηλαδή τησυνειδητή συμπεριφορά, και επιστρέφουν στο ασυνείδητο, με συνέπεια το εγώ να μη συνειδητοποιείτην ύπαρξή τους. Για παράδειγμα, κάποιος λησμονεί μια δυσάρεστη γι' αυτόν εμπειρία, όπως ηεπίσκεψη στον οδοντίατρο.

β) Μ ε τ ά θ ε σ η : Οι απαγορευμένες παρορμήσεις, αντικρούονται από τις αντικαθέξεις,μετατοπίζονται σε άλλο πιο παραδεκτό αντικείμενο. Για παράδειγμα, η ανάγκη για θηλασμό, όταναπαγορεύεται από τη μητέρα, μετατοπίζεται στο δάκτυλο, στο μπιμπερό και, σε μεγαλύτερη ηλικία,στο τσιγάρο.

γ) Π ρ ο β ο λ ή : Οι απαγορευμένες παρορμήσεις προβάλλονται σε τρίτα πρόσωπα. Γιαπαράδειγμα, η απαγορευμένη για το ίδιο άτομο έκφραση των επιθετικών του παρορμήσεωνπροβάλλεται σε τρίτους, με αποτέλεσμα ο ίδιος να δηλώνει ότι οι άλλοι δεν τον συμπαθούν. Αυτόμπορεί να φθάσει μέχρι το σημείο να πιστεύει ότι οι άλλοι τον καταδιώκουν (παραλήρημακαταδίωξης, παράνοια).

δ) Π α λ ι ν δ ρ ό μ ι σ η : Όταν οι απαγορευμένες παρορμήσεις αντικρούονται από τιςαντικαθέξεις, τότε οπισθοχωρούν σε προγενέστερες μορφές συμπεριφοράς, σκέψεων και ενεργειών.Για παράδειγμα όταν κάποιο παιδί 7 χρονών επιθυμεί την φροντίδα και την αγάπη που παρατηρεί ότιη μητέρα δίνει στο νεογέννητο αδελφάκι του, αρχίζει το ίδιο να συμπεριφέρεται σαν μωρό.

ε) Κ α θ ή λ ω σ η : Με αυτό το μηχανισμό άμυνας, οι ανεκπλήρωτες παρορμήσεις

καθηλώνονται σ' ένα στάδιο, με αποτέλεσμα να μην παρατηρείται ωρίμανση. Για παράδειγμα τοπαιδί των 4 χρόνων που συνεχίζει να πιπιλίζει.

Στ) Ε κ λ ο γ ί κ ε υ σ η : Ο μηχανισμός αυτός αρχίζει να εκδηλώνεται κατά την εφηβείακυρίως και παρατηρείται συχνά κατά την ενηλικίωση. Όταν το άτομο νιώθει να απειλείται,προσπαθεί να αμυνθεί με επιχειρήματα που το ίδιο πιστεύει ότι είναι λογικά, αλλά οι τρίτοιπαρατηρούν ότι αυτά δεν είναι λογικά, και το ίδιο το άτομο αρνείται την πραγματικότητα.115

Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ - ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

Προκειμένου να καταλήξουμε κάπου, σε κάποιο στόχο, απαιτείται να είναι αισθητόςαυτός ο στόχος. Για να γίνει αισθητός ο στόχος απαιτείται όλες οι αισθήσεις ναλειτουργούν τέλεια.

«Ο φαλακρός αγόραζε τσατσάρα και καθρέφτη».

Η ΦΑΝΤΑΣΊΩΣΗ

«... είναι εκείνοι που θέλησαν να πιάσουν το μεγάλο καράβι με το κολύμπι. Εκείνοι που βαρέθηκαν να περιμένουν τα καράβιαπου δεν μπορούν να κινήσουν ...» [Σεφέρης]

Ο άνθρωπος λειτουργεί κάτω από την επίδραση δύο συστημάτων. Του συμπαθητικού και τουπαρασυμπαθητικού. Χονδρικά ας θεωρήσουμε έδρα του συμπαθητικού τον εγκέφαλο και τιςσκέψεις του ενώ του παρασυμπαθητικού το νωτιαίο μυελό και τους αυξημένους παλμούς τηςκαρδιάς ή τη διαστολή - συστολή της κόρης των οφθαλμών.

Τα δύο συστήματα δεν είναι μυστικά και απρόσιτα στις δυνατότητες των υπολοίπων ατόμωνμιας κοινωνίας. Ένα έμπειρο μάτι ή / και αυτί και λίγη προσοχή, μπορεί να αποκαλύψει πολλέςπτυχές του εσωτερικού μας κόσμου διαβάζοντας τα μάτια, τον παλμό της φωνής, το χρώμα τουπροσώπου κλπ.

Η διέγερση των συστημάτων αυτών δε μένει απαρατήρητη ή στιγμιαίας επιδράσεως και για τοίδιο το άτομο. Υποστηρίζεται ότι αν κάποιος έζησε έντονες συγκινήσεις, κάποτε, έστω και μετάπολλά χρόνια, θα αντιμετωπίσει πρόβλημα ψυχοσωματικό. Υπάρχουν στατιστικές πουεπιβεβαιώνουν την αλήθεια της θεωρίας αυτής.

Ο Φρόιντ και οι μαθητές του κατέγραψαν σημαντικές περιπτώσεις ψυχικής επίδρασης τουπεριβάλλοντος στην παιδική ηλικία. Κατέγραψαν ότι τα ίδια περιστατικά επιδρούν διαφορετικά καιαποτελούν διαφορετικές περιπτώσεις για το κάθε άτομο χωριστά. Κύριο ρόλο δεν παίζει το γεγονόςαυτό καθ’ εαυτό αλλά η φαντασίωση, δηλαδή η σημασία την οποία το κάθε παιδί αποδίδει στηνκάθε λέξη ή πράξη που το πλήττει - πληγώνει, και ο βαθμός πρόκλησης συνειρμών σχετικών με τογεγονός.116

Ο συνειρμός είναι η ψυχική διαδικασία κατά την οποία διάφορες αναμνήσεις από διάφορατροποποιημένα περιστατικά της ζωής μας έρχονται και κυριαρχούν για λίγο στο συνειδητό μας πεδίοσκέψεων. Οι συνειρμοί είναι δυνατόν να προκληθούν και τεχνητά αλλά και να δημιουργηθούνασυνείδητα και να αναφέρονται σε μη πραγματικά περιστατικά. Πολλές φορές οι συνειρμοίαναφέρονται σε όνειρα. Συνειρμούς έχουν πολλές φορές οι εικαστικοί καλλιτέχνες οι οποίοι«βλέπουν» το επόμενο έργο τους. Θεωρείται θετική ενέργεια του νου όταν αναφέρεται σεπραγματικά ή πραγματοποιήσιμα περιστατικά. Η επίδραση της φαντασίωσης είναι φανερή αφούδιαφορετικά, τα ίδια περιστατικά θα έπρεπε να προκαλούσαν τις ίδιες παθολογικές καταστάσεις,πράγμα που αποδεδειγμένα δεν διαπιστώθηκε.

Αν εξαιρέσουμε τις παθολογικές περιπτώσεις, το είδος της Ψυχικής Υγείας εξαρτάται από τοχαρακτηρισμό της συνισταμένης των σχέσεων του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του και οβαθμός της από τη διαφορά μεταξύ των καλών και των κακών σχέσεων (η έννοια του καλού εδώ μετη σημασία της ψυχικής άνεσης).117

Ο εγκέφαλος, όπως είναι γνωστό, είναι σε θέση να ελέγξει (φυσικά μέχρι ένα σημείο) κάθεένστικτο. Ο συνεχής ερεθισμός και η διαρκής απώθηση δημιουργεί καταστάσεις οι οποίεςκαταλήγουν, πολλές φορές, σε παθολογικές. Οι ευθύνες οδηγούν σε νευρώσεις. Ο φόβος, ο θυμός, οτρόμος οδηγεί σε έμφραγμα, που από τους αιτιοκρατιστές αποδίδεται στην υποσυνείδητη τάση τουανθρώπου «να γλυτώσει». Το «άγχος» (stres) είναι δυνατόν να οδηγήσει σε σπασμούς, πόνους σεολόκληρο το κορμί ακόμη και το θάνατο.

Η ΈΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΏΜΑΤΟΣ

«Κανείς δεν μπορεί να σε κάνει να αισθανθείς κατώτερος αν δεν συγκατατεθείς και συ ο ίδιος» [Ελεονόρα Ρούσβελτ]

Πολλές φορές νομίζουμε ότι είμαστε ψυχικά υγιείς όταν δεν αισθανόμαστε κατάθλιψη,διχασμούς προσωπικότητας, δεν εκνευριζόμαστε κλπ. Η δυσαρμονία σώματος και ψυχής στις μέρεςμας εκφράζεται συνήθως (όπως και πολλά άλλα) από τη γλώσσα του σώματος και του οργανισμού.Όταν ένας άνθρωπος πάσχει ή δεν αισθάνεται άνετα, η παρουσία ή όχι άλλων ανθρώπων δεν έχεισημασία,118 παύει να τρέφεται και να ψυχαγωγείται σωστά, εντοπίζει τη σκέψη του σε μερικά μόνοπράγματα - έννοιες και γενικά δημιουργεί μια ψυχοσωματική εξάρτιση. Η παχυσαρκία - αδυναμία(απίσχναση), η υπέρταση - υπόταση, το έμφραγμα - αρτηριοσκλήρυνση, δυσπαρευνία - αντιπάθειαγια το σεξ, αμηνόρροια,119 μη μικροβιογενής κολπίτιδα, στειρότητα - υπεργονιμότητα κ.ά. είναιμερικές φράσεις αν όχι ολόκληρα κείμενα της γλώσσας του σώματος.

Πιστεύουμε ότι η γλώσσα του σώματος είναι εκείνη που απέμεινε από τη βρεφική ηλικία. Ανπαρακολουθήσουμε το βρέφος θα διαπιστώσουμε ότι όταν δοκιμάζει διάφορες συγκινήσεις γελάει ήκλαίει και δείχνει την ευχαρίστησή του ή τη δυσαρέσκειά του με διάφορες κινήσεις των μελών του ήεκφράσεις του προσώπου του. Η κίνηση - έκφραση από το (αρχικό) κλάμα με τον καιρό φτάνει σταχέρια, κυρίως, μετά στο υπόλοιπο σώμα για να χαθεί στη ώριμη ηλικία κρυμμένη κάτω από τημάσκα του «πολιτισμού», της υποκρισίας και της λογικής. Είναι δυνατό να χάθηκε; Πιστεύουμε ότι

το κοκκίνισμα ή η ωχρότητα του προσώπου, το τρεμούλιασμα, η επιθετικότητα μετά από ένατρακάρισμα με το αυτοκίνητο, το «τρακ» των ηθοποιών κλπ είναι εκφράσεις του ίδιου ενστίκτου.

Η ΈΚΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΉΣ

«Και αν ακόμα γράψαμε τα ονόματά μας όπως στα πράγματα, με απρόσωπα τρυπημένα δελτία, δεν ξεχνάμε ότι είμαστε οικυρίαρχοι των μηχανών μας και τα σπλάχνα των ηλεκτρονικών συσκευών μας υπακούουν πιστά. Δεν ξεχνάμε ότι είμαστε

άνθρωποι». [Γιάννης Ανδρίτσος 1971]

Σε γενικές γραμμές, πίσω από τις λέξεις, κάθε άνθρωπος εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμοόπως αυτός διαμορφώνεται κατά την παρούσα στιγμή. Είναι θέμα εμπειρίας και ικανότητας τουακροατή το να διαβάζει πίσω από τις λέξεις.

Όταν διακηρύσσουμε τα πιστεύω μας - ενάντια στις καθιερωμένες αρχές - είναι φυσικό ηλογική να στραφεί και να αναζητήσει τα (τελείως αντίθετα πολλές φορές) αρχικά αίτια δημιουργίαςτων. Για παράδειγμα, όταν ένας ανύμφευτος άνδρας ή μια μεγαλοκοπέλα διακηρύσσει ότι είναι«φανατικός κατά του γάμου» ενώ η όλη πολιτεία του(της) είναι σχετικά γεμάτη από το αντίθετοφύλο, θα πρέπει να στρέψουμε τη λογική μας, όχι στην αλήθεια των λόγων - έργων του(της) αλλάστην ποιότητα των πράξεων του(της) και την πυκνότητα των «ευκαιριών». Πράγματι τα άτομα αυτά,ανικανοποίητα από τις, σχετικά αρκετές, εμπειρίες τους, προβάλλουν ως αφορισμό την απογοήτευσήτους να συναντήσουν την «αδελφή ψυχή», προκαλώντας ασυνείδητα την προσοχή του επόμενουθύματος. Φυσικά δεν αποκλείονται τα «φανατικά» κατά του γάμου άτομα, τα οποία όμως, κατάπαράδοξο τρόπο, ούτε σκέπτονται το γάμο και, φυσικά, δεν μιλούν γι’ αυτόν, αφού είναι«ανύπαρκτος» σαν ιδέα. Ανάλογες σκέψεις μπορούμε να κάνουμε και για άλλες φραστικές εκρήξειςτων ανθρώπων. Δεν αποκλείονται βέβαια τα άτομα που συνειδητά «ρίχνουν δόλωμα» προς διάφορεςκατευθύνσεις αλλά πρέπει να είναι τελείως πωρωμένα για να μην κάνουν τα «λάθη» που ένα έμπειρομάτι θα ανακαλύπτει.

Κατ’ όμοιο τρόπο τα «εν αμύνη» βρισκόμενα άτομα (συνήθως γυναίκες, καταζητούμενοι κλπ)αποφεύγουν τις ευθείες απαντήσεις και απαντούν συνήθως με αοριστολογίες ή επικεφαλίδες. Τοτέχνασμα βέβαια χρησιμοποιείται και από τα άτομα που επιδιώκουν φλυαρία ή προσπαθούν ναδημιουργήσουν εντυπώσεις, αλλά τότε πρόκειται για συνειδητή στρατηγική (υποκρισία) καιεπομένως εξετάζεται σε άλλη σφαίρα των ανθρωπίνων ιδιοτήτων.

Το να ακούσει κανείς τον τρόπο που κάποιος μιλάει, κινείται ή γενικώς αντιδρά είναι ένααξιόπιστο δείγμα της εσωτερικής του κατάστασης. Είναι τόσο αξιόπιστο το δείγμα αυτό, ώστε οιδιαφημιστές και δημοσιοσχεσίτες (επαγγελματίες ψυχοτρόποι - χάριν του εμπορίου), έχουνκαταστρώσει ειδικούς καταλόγους με κλειδιά και κλειδαριές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Τυχαίεςλέξεις σε τυχαία χρονικά και τοπικά σημεία μπορεί να επιδράσουν στην όλη συμπεριφορά τουατόμου και να την αλλάξουν ή να την τροποποιήσουν εφ’ όρου ζωής.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε άνθρωπος, στηριζόμενος στο δικό του εσωτερικό κόσμο,επιχειρεί (σύμφωνα με την «αρχή της αύξησης του ζωτικού χώρου») τον προσηλυτισμό κάθε άλλου

ανθρώπου, πιστεύοντας ότι διακρίνει στον συνομιλητή του μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουντη δική του προσωπικότητα. Την ψευδαίσθηση αυτή ενισχύει η (καθιερωμένη) εκπαίδευση, η οποίαέχει σκοπό την ομογενοποίηση των γνώσεων και αντιδράσεων. Σε περίπτωση που κάποιος δενδιακρίνει στοιχεία δικά του στον συνάνθρωπό του, φαντάζεται ότι αυτά υπάρχουν σ’ αυτόν σελανθάνουσα κατάσταση και γι’ αυτό πολλές φορές κενολογεί. Οι δυνατοί στα λόγια ξεπερνούνγρήγορα τον κίνδυνο της κενολογίας, περιγράφοντας στους προλόγους τους τον τύπο και το γεγονόςγια το οποίο ομιλούν, ώστε να μη γελοιοποιηθούν. Φυσικά εκθέτοντας τις δικές τους μόνον απόψειςσχετικά με το αντικείμενο που στην ομιλία τους έχουν ορίσει, στερούνται τη χαρά της ανακάλυψηςκαι ψυχικής συνένωσης με το συνομιλητή τους, παραμένοντας στον αρχικό ψυχικό τους κόσμο πουείναι παράλληλος προς τις άλλες ψυχές (μοναξιά των πολυλογάδων).

Για να υπάρξει πραγματική ψυχική επαφή («χυμεία» λέγεται σήμερα) πρέπει τα δύο (ήπερισσότερα) άτομα να απορρίψουν τον προσωπικό εγωισμό, να αφήσουν ελεύθερο στην πρόσβασητο «ζωτικό τους χώρο», ώστε η πληροφορία που διοχετεύεται να ερμηνεύεται στις σωστές τηςδιαστάσεις, έστω και αν είναι ελλιπής. Με αυτό τον τρόπο το κάθε άτομο φαντάζεται ότι «μαντεύει»τα στοιχεία της πληροφορίας που λείπουν και πλησιάζει αρκετά κοντά στο συνομιλητή του.

Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΉ ΥΓΕΊΑ

Όταν ο Θεός έφτιαχνε τον άνθρωπο ο άγγελος που τον βοηθούσε είπε ότι θα έπρεπε να του προσθέσει ο θεός και τηνευχαρίστηση. Ο θεός όμως είχε την αντίρρηση: «Αν κάνουμε αυτό το δώρο σον άνθρωπο θα του στερήσουμε τη χαρά να

ανακαλύψει μόνος του τον εαυτό του». [Ινδικός μύθος]

Ο άνθρωπος είναι κυρίως το μυαλό του, οι σκέψεις του και κυρίως ο κόσμος που το πνεύματου έχει δημιουργήσει. Έξω από τον εαυτό μας δεν υπάρχει ευχαρίστηση, ευτυχία και επιτυχία.Παλεύουμε συνεχώς με το περιβάλλον που είναι γεμάτο αντίθετες τάσεις. Εκτός από το ένστικτο τηςαυτοσυντήρησης υπάρχει και το ένστικτο της αυτοκαταστροφής. Ο πνευματικά υγιής άνθρωποςδέχεται την αποτυχία και την επιτυχία, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ως διαφορετικές φάσεις της ζωήςπου θα του προσφέρουν πολύτιμες εμπειρίες. Ο πνευματικά υγιής άνθρωπος δεν είναι μαριονέτα,ώστε να άγεται και φέρεται από τις επιθυμίες του και πολύ περισσότερο από τις δυνάμεις τουυποσυνείδητου. Ο εγκέφαλος κυβερνά το υποσυνείδητο και προσανατολίζει τη ζωή του καθενόςμας.

Οι δυσκολίες της ζωής αντιμετωπίζονται τη στιγμή που παρουσιάζονται. Τα αυριανάπροβλήματα δεν θα λυθούν σήμερα. Φυσικά οι δυσκολίες προλαμβάνονται πριν εκδηλωθούν αλλάπάντα η προνοητικότητα δεν πρέπει να συγχέεται με την ανησυχία. Όλες οι δυνάμειςεπιστρατεύονται και χρησιμοποιούνται κατά τη στιγμή που χρειάζονται και αναστέλλεται η δράσητους, όταν τελειώσει ο κίνδυνος. Απομένει πάντα μια αίσθηση ικανοποίησης.

Οι ατέλειες των συνεργατών και συνανθρώπων αντιμετωπίζονται με επιείκεια αφού «ουδείςτέλειος». Οι φιλίες του πνευματικά υγιούς ανθρώπου του προσφέρουν μεγάλες ικανοποιήσεις καιείναι διαρκείας. Δεν κακομεταχειρίζεται τους άλλους και δεν επιτρέπει να τον κακομεταχειρίζονται.Νοιώθει όλα τα αισθήματα που αναστατώνουν την ανθρώπινη ψυχή (φόβο, μίσος, ζήλια, ενοχή,

ταραχή) αλλά κανένα δεν τον υποδουλώνει.

Ο άνθρωπος με τις παραπάνω αρετές είναι αισιόδοξος χωρίς να υπερτιμά ή να υποτιμά τονεαυτό του, κάνει προσγειωμένα σχέδια για το μέλλον και αντιμετωπίζει την κάθε κατάσταση μεσυγκρατημένο ενθουσιασμό και χωρίς μοιρολατρία.120

2.Η ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑ

Κάθε άνθρωπος προκαθορίζει την τροχιά του και η αδράνεια του απαγορεύειαπότομες αλλαγές σ’ αυτήν. Μπροστά του βλέπει ένα δρόμο όπως τοναντιλαμβάνεται με τις δικές του αισθήσεις. Δεν είναι υποχρέωση του δρόμου ναπροσαρμοστεί στον κάθε περαστικό αλλά κάθε περαστικός πρέπει να ακολουθήσει τοδρόμο.

«Είναι παράδοξο ότι η πολιτική, δηλ η κυβέρνηση των εθνών, η οποία είναι η δυσκολότερη και δυσκολομεταχείριστη από τιςΕπιστήμες, είναι το μόνο πράγμα, το οποίο ακριβώς όλος ο κόσμος νομίζει ότι κατέχει, χωρίς να το σπουδάσει. Οι φοιτητές,όσοι σπουδάζουν νομικά και ιατρική, δεν νομίζουν ότι είναι ιατροί και νομομαθείς Και όμως αυτοί νομίζουν ότι είναι επιδέξιοι

και αλάθητοι πολιτικοί, χωρίς να σπουδάσουν το παραμικρό γι’ αυτό το σκοπό μόνο και μόνο διότι διάβασαν κάποια εφημερίδα,όργανο φατριαστικό κάποιου κόμματος, διότι φοίτησαν επιμελώς σε κάποιο καφενείο και σκύβοντας στο πάτωμα με προσοχή,

ρούφηξαν κάμποσα φλιτζάνια καφέ» [ΑΛΦΟΝΣΟΣ ΚΑΡΡ (1808-1890) Δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας - δημοσιογράφος έγραψετο γνωστό έργο "Υπό τας Φιλύρας"]

Ως ανθρωπογνωσία θεωρώ την τάση του ανθρώπου να σχηματίζει γνώμη για τουςσυνανθρώπους του. Η Επιστήμη δεν είναι (τουλάχιστον σήμερα) σε θέση να μας προσφέρει τηνανθρωπογνωσία. Δεν αναφέρομαι φυσικά μόνον στα ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά και τηνφυσιογνωμιστική, αλλά και στην αυθόρμητη τάση κάθε ανθρώπου να δημιουργεί συμπάθεια,αντιπάθεια, εχθρότητα, φιλικότητα κλπ προς τα άλλα άτομα με τα οποία έρχεται σε επαφή.

Ο Αλφόνσος Καρρ είχε επισημάνει, για την πολιτική, ότι καθένας θέλει να έχει γνώμη έστωκαι αν δεν είναι ειδικός. Κατ’ αναλογία κάθε άνθρωπος, ακόμη και εκείνος που δεν συμβουλεύεταιτα συμπεράσματα της Ψυχολογίας, μπορεί να έχει μια σχετικά ακριβή γνώμη για τον συνάνθρωπότου και την προσδοκώμενη συμπεριφορά του. Όμως κάθε άνθρωπος, προκειμένου να ξεπεράσει τοένστικτό του, έχει υποχρέωση να ακολουθήσει (και φυσικά θα πρέπει να εκπαιδευτεί γι’ αυτό)συγκεκριμένους επιστημονικούς κανόνες.

Ο Καντ από το 1798 είχε δημοσιεύσει τα περίφημα μαθήματά του επί της ανθρωπολογίας, τηνοποία δίδασκε επί τριάντα συνεχή χρόνια στο πανεπιστήμιο. Ο Καντ είχε καταλήξει στοσυμπέρασμα ότι ο άνθρωπος έχει τρεις επιδιώξεις «δόξα», «ισχύ» και «χρήμα». Τις τρεις αυτέςεπιδιώξεις του τις αντανακλά στους συνανθρώπους του και ασκεί επίδραση σ’ αυτούς, ενώ στηνπραγματικότητα εκείνοι είναι αυτοί που επιδρούν επάνω του.

Η «δόξα» έχει το εξής νόημα: Ο άνθρωπος πιστεύει για το συνάνθρωπό του ότι έχει κάποιεςπεποιθήσεις που θεωρεί αληθινές. Μέσω των πεποιθήσεων αυτών επιδρά και επιβάλλεται σ’ αυτόν,χρησιμοποιώντας τις ίδιες αυτές πεποιθήσεις του. Η κολακεία είναι το ισχυρότερο όπλο για τηνεπίδραση αυτού του είδους. Ο υπεροπτικός κόλακας αναγκάζει τον απέναντι του σε υποτιμητικήαναδίπλωση (η κολακεία δίνει το ψεύτικο μήνυμα ότι ο κόλακας «γνωρίζει και εκτιμά»).

Η «ισχύς» είναι αποτέλεσμα του ασκούμενου φόβου. Επειδή ο απέναντί μας επιδρά σε σημείοπου πολλές φορές θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξή μας, οχυρωνόμαστε πίσω από τη δική μας νοοτροπίακαι τα δικά μας όπλα ώστε να γίνουμε απόρθητα φρούρια. Ένα καλό παράδειγμα μιας επίδρασης

αυτού του τύπου είναι οι όμορφοι άνθρωποι οι οποίοι ασκούν τη γοητεία τους εκεί που αναγκαίαείναι η αξία (η ομορφιά ως όπλο και μάλιστα ισχυρό).

Τέλος με τον όρο «χρήμα» (και με την έννοια «χρήσιμο») προσπαθούμε να εξουσιάσουμεκάθε άλλον με κίνητρο το χρήμα την αξία του οποίου όλοι δέχονται. Στην πραγματικότητα οαπέναντι μας εξαγοράζει εμάς για να εξαγοράσουμε εμείς, με τη σειρά μας, κάποιον άλλο.

Η ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Γνωρίζουμε άραγε τις προσωπικές δυνατότητες, τη δύναμη και την αντοχή, τηνευελιξία και τη σταθερότητά μας.

«Το νικάν αυτόν πασών νικών πρώτη τε και αρίστη, το δε ηττάσθαι αυτόν υφ’ εαυτού πάντων αίσχηστον άμα και κάκιστον - Τονα νικάς τον εαυτό σου είναι η πρώτη και η πιο λαμπρή απ’ όλες τις νίκες, το να νικιέσαι όμως από τον εαυτό σου είναι

συγχρόνως το χειρότερο και το αισχρότερο απ’ όλα» [Μάρκος Αυρήλιος «εις εαυτόν» μτφ. Μ. Πλωρίτη]

ΠΟΙΟΙ ΕΊΜΑΣΤΕ;

...μες τα σκοτάδια το πιο βαθύ σκοτάδι είναι η ψυχή ...[Παλαμάς]

Στην Αμερική, σε μια προσπάθεια επιλογής αυτών που εύκολα προσαρμόζονται, σε test

πρόσληψης, υπάρχει η ερώτηση «Όταν ήσουν μικρός αγαπούσες περισσότερο τον πατέρα ή τημητέρα σου;». Εφαρμόζοντας πρακτικά το οιδιπόδειο σύμπλεγμα αποφεύγουμε εκείνους που δεναγαπούσαν τον πατέρα, άρα το σημερινό εργοδότη, και επομένως τις μελλοντικές φασαρίες.

Υπάρχει ένα κλασσικό ψυχολογικό πείραμα121 όπου μερικούς τυχαία διαλεγμένους μαθητέςτους αποκαλούμε «καλούς» και τους υπόλοιπους «κακούς». Στο τέλος της χρονιάς οι καλοίβελτιώνουν την επίδοσή τους, ενώ οι κακοί, αν δεν την χειροτερέψουν, τη διατηρούν σταθερή. Αυτόοφείλεται, μιλάμε για ακριβοδίκαια εξέταση, στο γεγονός ότι:

1. Οι διδάσκοντες στηρίζουν πολλές ελπίδες στους «άσσους» και αυτοί με τη σειρά τουςκάνουν το παν για να ανταποκριθούν.

2. Ο τόνος της φωνής του διδάσκοντος, όταν απευθύνεται στη μια ή την άλλη κατηγορία είναιδιαφορετικός. Σε κάποιο πείραμα η έκφραση «Απόψε το βράδυ» έχει ειπωθεί με σαράνταδιαφορετικούς τρόπους και κάθε φορά σημαίνει κάτι διαφορετικό.

3. Οι χειρονομίες, η έκφραση του προσώπου, η γλώσσα του σώματος γενικά δίνουν τομήνυμα «περιμένω (ή δεν περιμένω) την απάντηση από εσένα». Ακόμα και ένας σκύλος, ότανδέχεται τους επαίνους ή τις επιπλήξεις του κυρίου του μεγιστοποιεί τις καλές παροχές καιελαχιστοποιεί τις άσχημες.

Όταν είμαστε σε μια κοσμική συγκέντρωση περιμένουμε με σιγουριά σχεδόν ένα άτομο να

φανεί πνευματώδες, γιατί αυτός είναι ο ρόλος που του αποδώσαμε. Το ίδιο ισχύει στο γάμο όπου οισύζυγοι προσπαθούν να μην αλληλοδιαψευστούν, εφ’ όσον βέβαια ενδιαφέρονται για τη διατήρησητου γάμου τους.

Η επίδραση που έχει ένας οργανισμός σε έναν άλλο αποδίδεται με τη λέξη εικόνα. Υπάρχουνλοιπόν τρεις εικόνες συνειδητοποίησης του γύρω κόσμου:

* Εικόνα την οποία εκπέμπει ένα άτομο (πραγματική εικόνα, κατά παραδοχή των άλλων).

* Εικόνα που πιστεύει το άτομο ότι εκπέμπει προς τους άλλους (εικασία).

* Εικόνα που δέχεται κάθε άτομο ό,τι φθάνει ως εικόνα στο άλλο άτομο (βαθμός πίστεωςαπό το ίδιο το άτομο).

Η γνώμη των άλλων122 και οι ελπίδες τις οποίες στηρίζουν σε εμάς εκείνοι είναι αυτό πού θαμας δώσει μια εικόνα του εαυτού μας, την εικόνα εξ αντανακλάσεως, αλλά και την εικόνα πουθέλουμε εμείς να δημιουργήσουμε. Ο Γιάσπερ έλεγε «Ο άνθρωπος είναι πάντα κάτι περισσότεροαπ’ ότι ξέρει και μπορεί να μάθει για τον εαυτό του».

Στην πραγματικότητα δεν είμαστε αυτό που πιστεύουμε ότι είμαστε, ούτε αυτό που νομίζουνοι άλλοι ότι είμαστε, αλλά αυτό πού νομίζουμε ότι νομίζουν οι άλλοι ότι είμαστε. Αυτό σημαίνει ότιη συμπεριφορά μας επηρεάζεται πολύ από το πρόσωπο στο οποίο απευθυνόμαστε. Για παράδειγμα,αποφεύγουμε τις υπεκφυγές μπροστά σ’ εκείνους που μας θεωρούν ειλικρινείς και δεν δείχνουμεποτέ δειλία σ’ αυτούς που μας θεωρούν γενναίους.

Στο στρατό καλλιεργείται συστηματικά η έννοια του «υψηλού ηθικού» δηλαδή της υψηλήςψυχολογικής ετοιμότητας. Στις Επιχειρήσεις και τη Βιομηχανία όπου οι συνέπειες μιαςσυμπεριφοράς μετριούνται σε κέρδη και ζημίες, η πείρα έδειξε, ότι είναι επωφελέστερο ναυπερτιμούμε παρά να υποτιμούμε τις ικανότητες ενός συνεργάτη. Καλός Διευθυντής είναι εκείνοςπου μπορεί να ενθαρρύνει τους κάτω απ’ αυτόν εργαζόμενους, ώστε να αποδώσουν κατά τομεγαλύτερο βαθμό, εκμεταλλευόμενος αυτήν την ανθρώπινη αδυναμία.

ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΆΣ

«Με τον μόνο άγνωστο που μπορώ να φάω μαζί του είναι ο εαυτός μου»

Είναι φοβερά δύσκολο να μελετήσει το άτομο τον εαυτό του, όπως ακριβώς είναι δύσκολο νακινηθεί ένα αυτοκίνητο, όταν οι επιβάτες σπρώχνουν τις θέσεις τους (εσωτερικές δυνάμεις). ΟΑρχιμήδης είχε προτείνει «δος μοι πα στω και ταν γαν κινάσω» δηλαδή ζητούσε τόπο έξω από τη γηγια στηριχθεί και να κινήσει τη γη. Μήπως θα έπρεπε να «σταθούμε» και εμείς έξω από τον εαυτόμας για να τον γνωρίσουμε, να τον βάλουμε στον «πάγκο του εργαστηρίου»;.

Ο Κέλσος πίστευε ότι ο άνθρωπος και η ψυχή του αποτελεί ένα σύνολο όπως και ο κόσμος μετον άνθρωπο. «..και ο Θεός ενδιαφέρεται για το σύνολο κόσμου και ανθρώπου, όχι για το μέρος πουαποτελεί τον άνθρωπο ξεχωριστά». Μήπως θα έπρεπε να ενδιαφερόμαστε (ως μικροί θεοί)

περισσότερο για το σύνολο άνθρωπος - ψυχή παρά για την ψυχή ή τον άνθρωπο ξεχωριστά;; Σετελική ανάλυση κανένα δεν ενδιαφέρει ο ψυχικός κόσμος του ατόμου, κανείς δεν ασχολείται μεαυτόν και ο μόνος που είναι σε θέση να πάρει μηνύματα από αυτόν είναι το ίδιο το άτομο. Μόνον τοσυγκεκριμένο άτομο θα έχει ωφέλεια γνωρίζοντας τον εαυτό του, σε μια ύστατη έκφραση εγωισμούκαι αυτολατρείας, αφού κάθε άλλος ούτε καν θα μπει στον πειρασμό να ασχοληθεί με αυτόν. Όσοδύσκολο λοιπόν είναι να γνωρίσει κανείς ολόκληρο τον κόσμο άλλο τόσο δύσκολο είναι ναγνωρίσει την ψυχή του.

Συνήθως, για να μελετήσουμε τον άνθρωπο μελετούμε σύνολα ανθρώπων όπως είναι ταδιάφορα έθνη. Ο Μοντεσκιέ στο βιβλίο του «Περσικές Επιστολές» αφηγείται την επίσκεψη δύοΠερσών στο Παρίσι. Οι Πέρσες διακρίνουν και περιγράφουν με περισσότερη αντικειμενικότητα τοχαρακτήρα των Γάλλων. Προνόμιό τους είναι το γεγονός ότι είναι ξένοι και η σύγκριση τωνσυνηθειών των δύο λαών γίνεται αυθόρμητα και αξιόπιστα. Είναι όπως, όταν έχουμε μια κατσαρόλακαι προσπαθούμε να της τοποθετήσουμε ένα ξένο καπάκι. Μπορούμε να διαπιστώσουμε και νασυγκρίνουμε τις διαφορές. Δίνεται λοιπόν η ευκαιρία στο συγγραφέα να δώσει ανάγλυφα τοχαρακτήρα των Γάλλων, να διαπιστώσουμε όλες σχεδόν τις ομοιότητες και τις διαφορές των δύολαών (Περσών και Γάλλων) και κατ’ επέκταση των ανθρώπων.

Πιστεύεται γενικά ότι η γνωριμία άλλων λαών μας βοηθάει στην αυτογνωσία μας. Σχετικάπαρατηρώ ότι η επαφή με άλλους λαούς, εκτός του ότι γίνεται για περιορισμένο χρόνο, συνήθωςπεριορίζεται σε επαφές ανθρώπων κυρίως της ιδίας κοινωνικής τάξης και κατά συνέπεια δεν είναιδυνατόν να γνωρίσει κανείς τις συνήθειες και τα προβλήματα ενός λαού, παρά μόνο από την όψηπου η συγκεκριμένη κοινωνική τάξη θέλει να τα βλέπει.

Η διαπίστωση αυτή οδήγησε πολλούς από τους σκεπτόμενους του περασμένου αιώνα σε μιαμόδα επισκέψεων των άλλων χωρών για μελέτη του χαρακτήρα των πολιτών τους. Είναι προφανέςότι η πραγματική γνώση δεν στρεφόταν στο αντικείμενο της μελέτης των, τους γηγενείς λαούς, αλλάεπέστρεφε ανακλαστικά στη γνώση του ίδιου του «εγώ» του μελετητή.123 Ο κάθε ταξιδιώτης είχε ωςμέτρο σύγκρισης τον εαυτό του ή, σε τελική ανάλυση, το όραμα του «ιδεώδους» (κατ’ αυτόν)ανθρώπου από τους δύο πληθυσμούς που «συνέκρινε».

Πολλοί Ευρωπαίοι είχαν έρθει στην Ελλάδα λίγο πριν από την παλιγγενεσία, αλλά τίποτα δενκατάλαβαν από τον αναβρασμό που προϋπήρχε. (Μονομέρεια παρατήρησης). Θα μπορούσα χωρίςκανένα δισταγμό να πω ότι «γνωρίζοντας τους άλλους λαούς» απλά τελειοποιούμε και εδραιώνουμετην κοινωνική μας τάξη και τα, όποια, πιστεύω μας. Η αυτογνωσία έρχεται μόνο εφ’ όσον είμαστεσε θέση να γνωρίσουμε και ζητήσουμε απ’ ευθείας από τρίτους να μας δώσουν την (πραγματική)εικόνα που τους δείχνουμε, πράγμα φοβερά, λόγω των κοινωνικών κανόνων (καλής) συμπεριφοράς,δύσκολο αν όχι ακατόρθωτο.

Γεννιέται το ερώτημα: «Η γνώση των συνηθειών των άλλων πράγματι αυξάνει τηναυτογνωσία μας;». Αγνοώντας τους άλλους αγνοούμε τελικά τους ίδιους τους εαυτούς μας;. Το«γνώθι σαυτόν» είναι αρχαία ρήση τόσο παλιά και τόσο πολύπλοκη όσο ο κόσμος. Η γνώση τωνσυνηθειών των άλλων προσθέτει μια ακόμη δυσκολία στην ανακάλυψη των ιδιοτήτων του εαυτούμας. Στην πραγματικότητα οι άλλοι είναι το «καπάκι» που θα προσαρμόσουμε στη δική μας«κατσαρόλα». Η προβολή του εαυτού μας επάνω στους άλλους οπωσδήποτε θα μας δημιουργήσειτην αίσθηση των διαφορών αλλά πολύ υπερήφανα θα κρατήσουμε, ως φανατικοί εγωιστές, τις καλές

μας συνήθειες και σκέψεις, ενώ θα ξεχάσουμε τον κακό μας χαρακτήρα που υποκριτικά θέλουμε ναγνωρίσουμε. Δυστυχώς μόνο όσοι δοκίμασαν τα δόντια της κακίας μας και βλάφτηκαν από την όλησυμπεριφορά μας (καλή, κακή ή αυθόρμητη) είναι σε θέση να αξιολογήσουν το μεγαλύτερο μέροςτου χαρακτήρα μας. Οι εχθροί μας συνήθως είναι πιο μόνιμοι από τους φίλους μας.

Οι άνθρωποι που σωρεύουν γνώση από άλλους λαούς είναι μόνο σε θέση να διηγηθούνιστορίες. Οι ιστορίες συνήθως αφήνουν μορφωτικό μήνυμα, ανάλογο των «πιστεύω» εκείνου πουκάνει τη διήγηση, και πολλές φορές η διάθεση κριτικής δείχνει, ως ένα βαθμό, την κακοπιστία τουαφηγητή. Οι ιστορίες σε καμιά περίπτωση δεν αντιπροσωπεύουν το βάθος ψυχής κάποιουσυγκεκριμένου ανθρώπου, παρά μια περιγραφή - οδηγό της νοοτροπίας του.

Πιστεύω ότι ο άνθρωπος φορτώνεται από το περιβάλλον του και από πολύ νωρίς το βαρύφορτίο του πολιτισμού του, όσο είναι σε θέση να αντέξει. Ο πολιτισμός του δημιουργεί μιαδιάσταση ζωής ικανή, κατά τεκμήριο, να του δώσει μια πορεία ζωής παρόμοια με αυτή που οιφιλόσοφοι κατά καιρούς περιέγραψαν.

Η αυτογνωσία τροφοδοτεί τον άνθρωπο με τη δύναμη που χρειάζεται, ώστε ναπρογραμματίσει ενέργειες (όνειρα) που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τόσο την προσωπική εικόναπου το ίδιο πιστεύει ότι εκπέμπει, όσο και την εικόνα των προσώπων και πραγμάτων που αγαπά. Ηδιάσταση που δημιουργείται το οδηγεί συνεχώς προς τα εμπρός, προς εκπλήρωση του ονείρου του.

Είναι εύκολο να αναφέρει κανείς άπειρα παραδείγματα ανθρώπων που δικαιωμένοι στιςπροσδοκίες τους ευτύχησαν, απογοητευμένοι έφτασαν ακόμη και στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. ενώάνθρωποι χωρίς ή με ρηχά όνειρα έζησαν ζωή μέτρια, κοντά στη ζωική φύση. Υπάρχει ακόμη μιακατηγορία ευτυχισμένων ανθρώπων οι οποίοι εκτιμούν υπερβολικά την προσφορά τους, έστω καιβλακώδη, ενστικτωδώς θεωρούν δικαιωμένο το «πιστεύω» τους και αποτελούν το «αλάτι τηςτρέχουσας ζωής» αφού με την εκκεντρική συμπεριφορά τους οι υπόλοιποι συνειδητοποιούν τοστίγμα τους στον κόσμο. Είναι αυτοί που στη λαϊκή γλώσσα αποκαλούνται «φευγάτοι», «ψώνια» ή«τρελοί». Δεν θα αναφερθώ βέβαια στους πραγματικά δυστυχισμένους, τους ανθρώπους πουσυνεχώς υποτιμούν τον εαυτό τους (εξ αιτίας χιλίων λόγων), ενώ η προσφορά τους είναι τεράστιασυγκριτικά με άλλους.

ΤΑ ΕΠΊΘΕΤΑ - ΤΡΌΠΟΙ ΕΠΑΦΉΣ

«Ζωή σ’ αγαπώ γιατί έχεις το ευεργέτημα του θανάτου» [Σενέκας, Παρηγορητικός στη Μαρκία 20, 3]

Ο ρόλος των υπερβολικών επιθέτων είναι καθοριστικός. Όταν λέμε και δείχνουμε την αγάπημας προς την οικογένειά μας, όλοι μας θεωρούν αξιοζήλευτα πρόσωπα, αφού ελάχιστες οικογένειεςείναι πραγματικά χωρίς προβλήματα. Το ίδιο συμβαίνει όταν μιλάμε για «τον υπερήφανο λαό» (σεπεριόδους κακής έκβασης των εθνικών πραγμάτων), ή μιλώντας για «τα υπέροχα αντίδια ή ψάριαπου διάλεξα» (είμαι ευφυής και τους κορόιδεψα παίρνοντάς τους τα καλύτερα) ή «τι ωραία πουδιασκέδασα με φίλους απόψε» (έχω φίλους που με αγαπάνε, τους αγαπάω τους διασκεδάζω και μεδιασκεδάζουν).

Είναι φυσικό για κάθε άτομο, κάθε λαό και κάθε στρατό να φροντίζουμε ώστε η πρώτηεντύπωση, η βιτρίνα, να είναι η άριστη δυνατή. Εκτός όμως από τα επίθετα υπάρχουν και ταουσιαστικά, η πραγματικότητα που μας περιβάλλει. Κάθε άτομο αντιμετωπίζει τη δική τουπραγματικότητα με τα δικά του ρήματα, τις δικές του πράξεις. Είναι ευχής έργο να είναι σε θέση τοκάθε άτομο να μετατρέπει τα ουσιαστικά του σε ρηματικά επίθετα, δηλαδή είναι επιτυχημένο καιευτυχισμένο το άτομο που είναι σε θέση να δει ακόμη και το έσχατο κακό, το θάνατο, ως πράξηαγαθή και αναγκαία, το ψέμα και την υποκρισία ως παιχνίδι ανάμεσα στους ανθρώπους και τηνκαταπόνηση του σώματος και της ψυχής ως νίκη και εξαγνισμό. Οι διάφορες θρησκείες, βγαλμένεςαπό την ανθρώπινη πείρα εκατονταετιών ή χιλιετηρίδων, έχουν αυτό το σκοπό και αποτελούν τοσυντακτικό μιας τέτοιας γλώσσας.

Φιλοσοφικές παρατηρήσεις, κυρίως μετά τον Καντ και τον Καρτέσιο, 124 οδήγησαν τονάνθρωπο στη γνώση της ουσιαστικής αλήθειας. Η φιλοσοφία και η ψυχολογία πήραν μαθηματικόπροσωπείο και ερευνήθηκαν διάφορες εκδοχές της πραγματικότητας. Μάθαμε ότι ο άνθρωποςνοιώθει πολύ πιο άνετα όταν μπορεί να συζητά και να συναλλάσσεται καλύτερα με τέσσερις125

διαφορετικούς ανθρώπους, ενώ οι δύο συνήθως διαφωνούν και στους τρεις κάποιος μένειεκτεθειμένος. Πάνω από τέσσερις το ακροατήριο είναι κοινό. Μάθαμε ότι στο κοινό δεν μπορείς ναεμπιστευτείς προσωπικά σου προβλήματα και αμφιβολίες, ενώ δεν περιμένεις λύση συζητώντας μεάλλους δύο απέναντί σου. Το ταλέντο του ηγέτη συνίσταται στο να μην έχεις ή τουλάχιστον να μηνανακοινώνεις προσωπικές αμφιβολίες, ενώ τα προσωπικά σου προβλήματα δεν επιτρέπεται να ταγνωρίζει ούτε το πιο αγαπητό σου πρόσωπο. Όλοι έχουν εσένα ως σκαλοπάτι, στήριγμα, παράδειγμακαι οδηγό. Λίγοι είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι «τα είδωλα δεν είναι θεοί» και όλοι σε προτιμούνθεό.

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΣΤΙΚΗ

Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα είδος αυτοαναπαραγόμενης μηχανής. Οιπληροφορίες κατασκευής προορίζονται για το σύνολο «άνθρωπος» δηλαδή και γιατον ψυχικό του κόσμο.

«Βλέποντας ο φίλος μου μια ωραία και ψηλή γυναίκα αναφώνησε: <Με αυτή την ψηλή και όμορφη γυναίκα είμαι ευτυχής>. Εγώσκέφτηκα τότε <Ευτυχία είναι μια ψηλή και όμορφη γυναίκα>«

Αποτελεί διαδεδομένη πεποίθηση ότι κάθε άτομο, ανάλογα με τα εξωτερικά γνωρίσματά του,διαθέτει και συγκεκριμένο χαρακτήρα. Η αλήθεια είναι ότι τα εξωτερικά φυσιολογικά γνωρίσματακάθε ανθρώπου είναι αποτέλεσμα κληρονομικότητας και μάλιστα είναι τα επικρατούντα (κατάDarvin) χαρακτηριστικά των επιμειξιών του παρελθόντος. Φαίνεται ότι εκτός από τα εξωτερικάχαρακτηριστικά κληρονομούνται και μερικά ένστικτα.126

Η εξωτερική μορφή μας επηρεάζει τόσο πολύ που, στην προσπάθειά μας να βρούμε τον εαυτόμας, πολλές φορές μένουμε προσκολλημένοι σχεδόν στο ίδιο πρότυπο. Φαίνεται το πρότυπο που

ασυνείδητα δημιουργείται δύσκολα αλλάζει. Ο Πήτερ Τάουσεντ (σμηναγός), για παράδειγμα, είχεπροκαλέσει συγκίνηση στις απλοϊκές καρδιές της Αγγλίας με τον έρωτά του προς την πριγκίπισσαΜαργαρίτα. Αργότερα νυμφεύτηκε την Βελγίδα Μάρις - Λις Ζαμάν που έμοιαζε καταπληκτικά στηΜαργαρίτα.127

Ο Καλυάμα Μάλα, Ινδός ποιητής και συγγραφέας, διαιρούσε τις γυναίκες σε τέσσεριςκατηγορίες α) τις «παντμίνι» τρυφερές, σεμνές και ευσεβείς, τις «χιτρίνι» που είναικαλοσχηματισμένες όμορφες και ζωηρές με τάση στις σύντομες απολαύσεις, τις «χαστίνι» τεμπέλες,αργές και δύσκαμπτες και τις «σανκίνι» που είναι φτιαγμένες για την απόλαυση των αισθήσεων.Μιλάμε φυσικά για μια κοινωνία ανδρών που το μόνο μέλημά τους, σε σχέση με τη γυναίκα, είναι τοsex.

Για τους άνδρες διακρίνουμε τους τύπους «λαγός» δηλαδή λεπτός, ολιγοφάγος, μαλακός στοχαρακτήρα, λάτρης της αρετής, «άλογο» δηλαδή μεγαλόσωμος, κρεατωμένος, δυνατός, με βλέμμασταθερό, φωνή βαθιά, άπληστος και λαίμαργος, υπναράς, «ταύρος» ο μεγάλος εραστής, με φαρδύμέτωπο και κοιλιά μυώδη.

Ανάλογες διακρίσεις θα συναντήσουμε σε όλους σχεδόν τους λαούς, αλλά και υποσυνείδηταθα διαπιστώσουμε ότι κάποια διάκριση υπάρχει σε κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου (έκφραση:«δεν ταιριάζουμε» ή «ταιριάζουμε»).

Σύγχρονες μελέτες επάνω στα γονίδια δείχνουν ότι αυτά είναι ικανά, όχι βέβαια ναμεταφέρουν σκέψεις και συμπεριφορές των ατόμων αλλά, να επηρεάσουν το θρησκευτικόσυναίσθημα όσο αφορά το βαθμό εμπάθειας, το βαθμό αντιπαλότητας, το βαθμό συμπαθείας,κοινωνικότητας, κινητικότητας κλπ. 128

2. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

..όλοι λένε ότι επικοινωνούν με το internet .. αλλά δεν παίρνουντηλέφωνο τη μάνα τους.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Όταν αναφέρουμε τη λέξη «επικοινωνία» ο νους τρέχει σε μηχανικά συστήματαμετάδοσης ακουστικών και οπτικών σημάτων. Επικοινωνία όμως είναι η ταύτισηλειτουργίας δύο διαφορετικών εγκεφάλων.

....και πρόσεχε να μην φθείρεις άσκοπα τα γυαλιά σου.

Να τα βγάζεις όταν δεν κοιτάζεις τίποτε....

Οι κοινότητες δημιουργήθηκαν εξ αιτίας της ανάγκης για επικοινωνία. Οι διάφοροι οργανισμοίδιαθέτουν τέλεια δίκτυα επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων οργάνων τους, σε μια καταπληκτικήοργανωτική βάση κατά την οποία η λειτουργικότητα ελέγχεται τοπικά και ανεξάρτητα, ενώ κάθεδυσκολία ή επιπρόσθετη λειτουργία ελέγχεται κεντρικά.129

ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Βαθιά στο μόριο και στο άτομο της ύλης αλλά και στο κύτταρο, υπάρχει σημαντικήανάγκη επικοινωνίας. Άλλοτε με τον ηλεκτρισμό, άλλοτε με τις αναπτυσσόμενεςμοριακές δυνάμεις και άλλοτε χρησιμοποιώντας σύνθετους τρόπους, η οργανωμένηύλη επικοινωνεί με τα μέλη της. Ποια η επικοινωνία στην οργανωμένη κοινωνία τωνανθρώπων;

Το σπουδαίο είναι να θέλει κανείς μόνο εκείνο που επιθυμεί.

Οι ζωντανοί οργανισμοί, προκειμένου να εξυπηρετηθούν και να επιβιώσουν, συνιστούν

κοινότητα. Κοινότητα είναι η χωρική, αρχικά, γειτονιά των οργανισμών, προκειμένου να μειώσουντις δυσκολίες που η μεταξύ τους απόσταση παρουσιάζει, με σκοπό την εξυπηρέτηση και του ατόμουαλλά και του συνόλου, με πρώτο σκοπό τη διατήρηση της ζωής και επόμενο την (άκοπη) βελτίωσήτης.

Ονομάζουμε επικοινωνία τη γνωστοποίηση των αναγκών καθενός μέλους μιας κοινότητας στογύρω χώρο του. Η γνωστοποίηση αυτή είναι αναγκαία130 προκειμένου να βρεθεί τρόπος ναικανοποιηθούν οι ανάγκες του. Η επικοινωνία, όπως είναι φυσικό, απευθύνεται στο πρώτογειτονικότερο άτομο της κοινότητας και, συνήθως, είναι αίτηση βοήθειας, δηλαδή το άτομο «ζητάει»από το γείτονά του κάτι που του λείπει, αδιαφορώντας για την ταυτότητα του γείτονα. Φυσικάυπάρχει πάντα επιλεκτικότητα μια και δεν δέχεται κάθε τι το προσφερόμενο. Ταυτόχρονα του δίνει(ασυνείδητα ή συνειδητά) υπόσχεση ότι και αυτό με τη σειρά του θα βοηθήσει, όταν χρειαστεί καιείναι σε θέση να το πράξει. Ο κανόνας αυτός είναι γενικός (κοινωνική παρασίτηση), χωρίς εξαίρεση

και εφαρμόζεται από τους ατελέστερους μέχρι και τον τελειότερο οργανισμό Π.χ. τα κύτταρα ενόςδένδρου επικοινωνούν με τα διπλανά τους προκειμένου να εξασφαλίσουν νερό και τροφή (ή ότιάλλο επιλέξουν), ενώ ταυτόχρονα παρέχουν στήριξη και δίοδο άλλων ουσιών που χρειάζονται ταγειτονικά τους κύτταρα. Αυτό γίνεται «φυσικά» όσο τα κύτταρα είναι ζωντανά και υγιή.

Ερχόμαστε σε επικοινωνία λοιπόν με κάποιο άτομο κάθε φορά που πιστεύουμε ότι εκείνοείναι σε θέση να μας ικανοποιήσει κάποια συγκεκριμένη ανάγκη μας και σε αντάλλαγμα δίνουμευπόσχεση ότι, εφ’ όσον μας είναι δυνατό, θα αποδώσουμε ή θα διευκολύνουμε να αποκτήσει κάτιπου εκείνο χρειάζεται. Η επικοινωνία γίνεται προκειμένου να ικανοποιηθεί κάθε είδους ανάγκη τουατόμου από το γειτονικό άτομο ή από την κοινότητα. Δεν σημαίνει ότι το γειτονικό άτομο είναι σεθέση να ικανοποιήσει την αιτούμενη ανάγκη πάντα. Το γειτονικό άτομο αντιδρά ή γίνεται το μέσον(γέφυρα), ώστε κάποια άλλα πιο απομακρυσμένα άτομα της κοινότητας, να είναι σε θέση, ανμπορούν, να βοηθήσουν. 131

Είναι φανερό ότι άλλη είναι η μέθοδος επικοινωνίας σε επίπεδο κυττάρων, άλλη σε επίπεδοοργάνων και άλλη σε επίπεδο οργανισμών. Για να γίνει επικοινωνία ανάμεσα σε δύο μέλη μιαςκοινότητας, επιστρατεύονται διάφορες μέθοδοι που αντιστοιχούν σε φυσικά (δυναμικά, κινητικά,ηλεκτροστατικά κλπ.) ή και χημικά φαινόμενα ανάλογα με την υφή, δομή, σύσταση και ανάπτυξητων μελών της κοινότητας. Η τεχνική της βιολογικής (επίπεδο κυττάρων) μεθόδου επικοινωνίαςέγινε γνωστή και κατά μεγάλο μέρος είναι χημική.132 Ο Χημικός τρόπος επικοινωνίας δεν είναι τόσοδιαδεδομένος ανάμεσα σε ανώτερους οργανισμούς (όπως π.χ. στους ανθρώπους και τα θηλαστικά)είναι όμως διαδεδομένος στα έντομα και άλλους ατελέστερους οργανισμούς.

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε κάθε δυνατό τρόπο επικοινωνίας, διότι πολλά φυσικά ήάλλα (π.χ. ψυχολογικά, ψυχοκινητικά κλπ) φαινόμενα μόλις τώρα μελετώνται, ενώ πολλά άλλα δενέχουν ακόμη ανακαλυφθεί (είναι άγνωστα) 133 π.χ. ο τρόπος επικοινωνίας των νυχτερίδων (μευπερήχους) είναι πρόσφατη ανακάλυψη, ενώ καθημερινά ανακαλύπτονται και άλλοι τρόποι σε όλατα επίπεδα ανάγκης επικοινωνίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάθε άτομο επιχειρεί μια διάσπασητου χώρου που τον περιβάλλει προκειμένου να «ενοποιηθεί» με άλλο ομοειδές άτομο. Η λέξηομοειδές σκόπιμα χρησιμοποιήθηκε, διότι είναι αδύνατο να γίνει επικοινωνία ανάμεσα σε ετεροειδήκαι φυσιολογικά είναι άχρηστη.134

Αξιοπαρατήρητο, όταν επικοινωνούμε ως άνθρωποι στην κοινωνία μας, είναι η αίσθηση ότιπροσφέρουμε και όχι ότι ικανοποιούμε δική μας ανάγκη. Αναζητούμε συνήθως την πιστοποίηση τηςπαρεχόμενης από εμάς βοήθειας (έστω και με το απλό «ευχαριστώ»), ενώ στην πραγματικότητα αν ηαιτούμενη βοήθεια δεν μας ικανοποιούσε, απλά, δεν θα την παρείχαμε. Φυσικά αναφέρομαι σεαπλές εξυπηρετήσεις και όχι σε επαγγελματικές ή ανταποδοτικά κοινωνικές, διότι τότε ενυπάρχει ησυνιστώσα παράμετρος του ατομικού κέρδους που σε τελική ανάλυση και δεδομένης της σύγχρονηςκοινωνικής δομής καταλήγει σε οικονομική έκφραση (χρήμα).

«Ουδέν εν τη νοήσει ο μη πρότερον εν τη αισθήσει»

Ο άνθρωπος έχει αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό την επικοινωνία μέσω των πέντε κυρίωναισθήσεων (όραση, ακοή, όσφρηση, αφή και γεύση). Κυρίως έχει αναπτυχθεί το ζευγάρι όραση -

εικόνα (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και ακοή - λόγος (ηχητικά κύματα). Το ζευγάρι όσφρηση -οσμές135 (χημικής φύσεως κύματα) αποτελεί σημαντικό παράγοντα κοντινής επικοινωνίας, ενώ ταζεύγη αφή - επαφή (μηχανική τριβή) και γεύση - τροφή (χημική αποδόμηση), επειδή απαιτούνμηδενική απόσταση ανάμεσα στα επικοινωνούντα άτομα, συγχέονται με τη σεξουαλική επικοινωνία(τον κατ’ εξοχήν σκοπό άμεσης επικοινωνίας στα ζώα).

Οι (κύριοι) τρόποι επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, σήμερα, ξεπερνούν τουςφυσικούς δρόμους και απλώνονται στη σφαίρα της τεχνητής και τεχνικής επικοινωνίας. Τα επίπεδαεπικοινωνίας αποτελούν κατά μεγάλο ποσοστό ελεγχόμενα από τον εγκέφαλο (και την πολιτιστικήτου εξέλιξη) πεδία, με την έννοια ότι η εκπεμπόμενη εικόνα του ανθρώπου (ως μέρος ή ως σύνολο),ο λόγος (χρώμα και ένταση του ήχου, δομή και περιεχόμενες έννοιες) και οι εκπεμπόμενες οσμές(τεχνητές κυρίως) έχουν υποστεί (συστηματική) επεξεργασία και δεν είναι πλέον πηγαίοι (τεχνητάσήματα). Συστηματική επεξεργασία συναντάμε ακόμη στην αφή (οι διάφορες κρέμες, σαπούνια καικαλλυντικά αλλοιώνουν μερικώς την αίσθηση τριβής) και στη γεύση (καρυκεύματα, συντηρητικά,βελτιωτικά, επεξεργασία τροφής κλπ).

Ιδιάζουσα επικοινωνία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους έχουμε μέσω των τεχνητών μέσωνεπικοινωνίας. Κατά τη χρησιμοποίηση των μέσων αυτών υπάρχουν συνήθως οι εξής δύοπεριπτώσεις:

α) Αν πρόκειται για επώνυμη επικοινωνία π.χ. ανάμεσα σε δύο γνωστούς ή σε άντλησηπληροφορίας από απόσταση, για κάποιο δεδομένο, τότε τα δύο επικοινωνούντα άτομα κρύβονταικάτω από τη νομιζόμενη μάσκα της ευπρέπειας και η επικοινωνία προσομοιάζει με αυτήν ανάμεσαστην επαγγελματική ομάδα εργασίας, τη μηχανοποιημένη έκφραση (άνθρωπος εξάρτημα) τουανθρώπου. Εξαίρεση συναντάμε όταν η επικοινωνία έχει σκοπό κάποια εξομολόγηση, οπότε ηαπόσταση δημιουργεί συνθήκες πλησιάζουσες στην ανωνυμία (πιο εύκολα και ειλικρινάεκμυστηρεύομαι σε ένα πρόσωπο που δεν βλέπω, ώστε οι αντιδράσεις του να μην με επηρεάσουν).

β) Αν πρόκειται για περίπτωση ανωνυμίας π.χ. συζητήσεις μέσω Internet ή ανώνυμοτηλεφώνημα, τότε η επικοινωνία προσομοιάζει με αυτήν κατά την οποία βρισκόμαστε μόνοι με τονεαυτό μας σε σημείο που δεν μας βλέπουν. Η εξωτερίκευση του εαυτού μας σε τέτοιες περιπτώσειςείναι πραγματικά στοιχεία μελέτης των ψυχιάτρων. Δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο.136

ΣHΜΑΤΑ137 ΚΑΙ ΝΟHΜΑΤΑ Η παλμική κίνηση του ηλεκτρονίου ύλης αποτελεί «σήμα» θέσης και νόημα ύπαρξηςτου ατόμου της ύλης. Το σήμα έχει διαφοροποιηθεί στους σύνθετους σχηματισμούςκαι χρειάζεται από μόνο του «σήμα» θέσης ώστε να έχουμε κάποιο νόημα.

Μόνο το πνεύμα αν φυσήξει πάνω στη λάσπη, μπορεί να πλάσει τον Άνθρωπο [σ.143 ΕΞΥΠΕΡΥ-Γη των ανθρώπων -ΛΧΝ]

Όπως είδαμε κάθε άνθρωπος πλησιάζει έναν άλλο κυρίως για να ικανοποιήσει κάποια ανάγκητου.138 Εκπέμπει λοιπόν ένα σήμα - κείμενο επικοινωνίας προς το γείτονά του, προκειμένου να τουγνωστοποιήσει την αδυναμία του, ενώ ταυτόχρονα εκπέμπει σήμα ταυτότητας, προκειμένου να τολάβει κάποιος (άλλος), που ζητάει με τη σειρά του βοήθεια, και να το χρησιμοποιήσει. Μπορούμε ναπούμε ότι η λήψη σημάτων, από τον απέναντι, είναι προσωπική υπόθεση κάθε ανθρώπου και ηερμηνεία (νόημα) των σημάτων κλειστή για το κάθε άτομο.

Σήμα που προέρχεται συνειδητά ή ασυνείδητα από εμάς μπορεί να είναι ο,τιδήποτε μπορεί ναλάβει και να αισθανθεί οποιοσδήποτε άλλος. Η ενδυμασία, το κόσμημα, το κλείσιμο του ματιού, ησκυθρωπότητα, η χαρούμενη έκφραση, το γέλιο ή το κλάμα, η μυρωδιά, ο εκνευρισμός κ.ά. Πολλάσήματα (διαφόρου προελεύσεως) εκπέμπονται προκειμένου να αποτελέσουν σύνολο που λέγεταινόημα ή «νομιζόμενο» και όταν ληφθούν κατάλληλα (και με πληρότητα) από το απέναντι άτομοείναι ικανά να προκαλέσουν θετική αντίδραση (ικανοποίηση της ανάγκης), αρνητική αντίδραση(αδιαφορία) ή εκμετάλλευση για προώθηση άλλων σημάτων. 139

Ως παράδειγμα επικοινωνίας ας αναφέρουμε την ανθρώπινη λεκτική - ακουστική επικοινωνία,την επικοινωνία δια του λόγου.140 Κατά την επικοινωνία αυτή και για να μην υπάρξουν παρανοήσεις,συνήθως, δημιουργείται ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα (πολλές φορές τοπικά [ντοπιολαλιά] καιατομικά, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα), με προκατασκευασμένες φράσεις κλειδιά, αρεστές καιαφομοιώσιμες (παράδειγμα οι μαθηματικές, οι φιλολογίζουσες ή επιστημονοφανείς και άλλεςγλώσσες, προοριζόμενες για χρήση κυρίως των ασχολουμένων με τα συγκεκριμένα αυτάαντικείμενα), με περιορισμένου πλήθους μονοσήμαντα νοήματα και ειδική εκφορά του λόγου. Οιγλώσσες αυτές καθορίζουν, με αρχιτεκτονικό τρόπο που υπακούει σε κάποια θεωρία νοήματος, τανοηματικά σήματα, τον τρόπο δομής και διαπλοκής των προς ανάπτυξη και κατανόηση εννοιών(ώστε να περιέχουν όλες τις συνθήκες αληθείας όπως αυτές, τυπικά - πειραματικά και σύμφωνα μετα προκαθορισμένα, έχουν προσδιοριστεί, π.χ. στη Γεωμετρία).

Έχει παρατηρηθεί ότι κάθε «κείμενο» επικοινωνίας μπορεί να έχει πολλαπλές ερμηνείες εξ’ίσου ορθές, ακόμα και όταν οι περιγραφόμενες στην ερμηνεία τους έννοιες είναι απόλυτα σύμφωνεςή και απόλυτα αντιφατικές με τις έννοιες τις οποίες περιμένει να λάβει ο δέκτης.141 Με τη έννοιααυτή π.χ. ο θρησκευόμενος άνθρωπος θα διατηρεί την ιδέα του θεού μαζί με σήμα που θα λάβει, ενώο άθεος την απουσία του, ο καχύποπτος το κακό και ο εύπιστος το καλό, ο εκμεταλλευτής θααναζητήσει να βρει το θύμα του, ο πεινασμένος (με ευρεία έννοια) θα αναζητήσει τον κορεσμό τηςπείνας του και ο χορτάτος δεν θα λάβει ή θα λάβει μερικώς το σήμα τροφοδοσίας. Με την λέξη«πείνα» εννοούμε το βαθμό ετοιμότητας των ανθρώπων να λάβουν κάποιο εκπεμπόμενο μήνυμα,ενώ με τη λέξη «χορτάτος» εννοούμε ότι το άτομο είτε από κόπωση, είτε από «πείνα» διαφορετικούείδους, αδυνατεί να λάβει το σχετικό μήνυμα (κλειστός δέκτης).

Το σήμα που θα πάρει ο δέκτης θα βουτηχτεί στον εσωτερικό χώρο των ιδεών του και αφούπάρει το «χρώμα» το «άκουσμα» την «οσμή» και τη «γεύση» του, τότε μόνο μπορεί να εκπεμφθείπάλι και να «αγγίξει» τους άλλους. Η ίδια λέξη ακούγεται διαφορετικά από άτομο σε άτομο (εξ ουκαι το γνωστό «δεν είναι χυδαίες οι λέξεις αλλά οι άνθρωποι που τις χρησιμοποιούν»).

Οι ανάγκες που έχει αναπτύξει ο άνθρωπος σήμερα είναι πολυποίκιλες. Δεν είναι μόνοανάγκες διατηρήσεως της ζωής, όπως στα υπόλοιπα είδη. Οι ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπουπροσαυξάνονται από αυτές που τεχνητά και συνειδητά του έχουν δημιουργηθεί από άλλους

συνανθρώπους του ή ο ίδιος φαντάζεται ότι έχει (ψυχοπαθολογία). Αναγκαία αναπτύσσονται πολλοίκαι πολύμορφοι τρόποι επικοινωνίας, στηριγμένοι στη σύγχρονη τεχνολογία και τεχνική. Είναιηθικό να επικοινωνούμε με τον άνθρωπο και τεχνητά να του δημιουργούμε ανάγκες προκειμένουνα εμπορευτούμε την ικανοποίησή τους;

Λέγοντας κάτι συνήθως εκφράζουμε αυτό που σκεπτόμαστε αλλά ποτέ δεν ξέρουμε τι είναιαυτό που ακούει142 ο άλλος. Αυτό που ακούει ο άλλος συνήθως είναι αυτό που περιμένει να ακούσεικαι σε σπάνιες περιπτώσεις ακούει κάτι εντελώς νέο.143 Ανάλογα με το βαθμό πληρότητας ενόςσήματος, της έντασης, του είδους του σήματος και την ικανότητα του δέκτη, είναι δυνατόν ένα σήμανα ερμηνευτεί σωστά δηλαδή όπως εμείς θέλουμε να ερμηνευτεί (κατανόηση), λανθασμένα(παρανόηση), να οδηγήσει σε συνειρμούς δηλαδή σε άλλα προϋπάρχοντα νοήματα (υπερνόηση) ήνα μην είναι ερμηνεύσιμο (τρελό). Σε όλες τις περιπτώσεις είναι δυνατόν να παραποιηθεί το νόημασυνειδητά (σκόπιμα) ή ασυνείδητα από τον δέκτη.

Η τέχνη του λόγου έχει εξελιχθεί. Με οδηγούς τους αρχαίους ρητορικούς λόγους, με τηνπείρα που έχουμε αποκτήσει από την κορύφωση της υποκριτικής τέχνης (θέατρο, κινηματογράφοςκαι τηλεόραση),144 τον παραγόμενο διεθνώς γραπτό και προφορικό λόγο και πολλές φορές το δικόμας ταλέντο, προσπαθούμε να πείσουμε τον, συνήθως ανυποψίαστο περί των προθέσεών μας,απέναντί μας. Είναι καθαρά θέμα εκγύμνασης στο λόγο, τις μορφές του, τα επιχειρήματα πουπείθουν κλπ, προκειμένου να αποκτούμε (φυσικά δια της εκπαιδεύσεως) πλεονεκτική θέση για τηνυποστήριξη των απόψεών μας, έστω και αν αυτές είναι λάθος, την κυριαρχία μας, δηλαδή τηνεξυπηρέτησή μας από ένα μεγάλο πλήθος ατόμων.145 Είναι άραγε ηθικό το να πείθουμε κάποιον ναεργαστεί για το δικό μας συμφέρον; Έχουμε το δικαίωμα να παρασύρουμε τους άλλους σεαπόψεις δικές μας που ενδεχομένως είναι λάθος; Η πειθώ ελέγχει το συναίσθημα. Πόσο ηθικόείναι αυτό;

Η επιστήμη των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών αποτυγχάνει (μέχρι στιγμής) να δώσειμετάφραση, από ανθρώπινη γλώσσα σε ανθρώπινη, ακριβώς επειδή δεν είναι σε θέση να«καταλάβει» το νόημα των λέξεων, την ειρωνεία, τον ενθουσιασμό, τη χαρά, τη θλίψη κλπ. Τοδίπολο «σημαίνον - σημαινόμενο» συμπληρωμένο με το τρίτο σκέλος «νομιζόμενο» («σήματα καινοήματα») παλαιότερα είχε δημιουργήσει «Σχολή» ενώ σήμερα δεν είναι παρά κλάδος τηςΣημειολογίας,146 μιας υπό εκκόλαψη (θα επιζήσει;) επιστήμης η οποία κοντά στα όρια τηςΦιλοσοφίας επιδιώκει τη βαθύτερη γνώση και ανακάλυψη του προορισμού του ανθρώπου.

ΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ ΚΑΙ Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στόχους υπάρχουν έξη δρόμοι. Ο ένας είναι προς τονένα στόχο ο άλλος είναι προς τον άλλο τρίτος δρόμος είναι να πετύχεις πρώτα τονένα και μετά τον άλλο (και οι αντίθετοι δρόμοι). Τι γίνεται όταν οι στόχοι είναι τρειςή περισσότεροι;

Αν κινηματογραφήσουμε τις εκφράσεις του προσώπου μιας μητέρας την στιγμή που καθησυχάζει το μωρό της και το

προβάλλουμε ταχύτερα, το αποτέλεσμα θα είναι μια απλή, γλυκιά έκφραση του προσώπου της. Αντίθετα, αν το προβάλλουμεαργά, θα διαπιστώσουμε, οπωσδήποτε τις προηγούμενες εκφράσεις, αλλά και στιγμές που το πρόσωπο γίνεται άγριο ως

απειλητικό.

Το κάθε σήμα που εκπέμπεται πρέπει να είναι απλό στην αμφιδρομία του. Σε γενικές γραμμέςη λήψη σύνθετου σήματος είναι σχεδόν αδύνατη το ίδιο και η συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων.Στην τελευταία ραψωδία της Ιλιάδας ο Αχιλλέας κι’ ο Πρίαμος για να επικοινωνήσουν χρειάστηκε οένας να χάσει τον πιο ακριβό του φίλο και ο άλλος το γενναιότερό του γιο. Όλα αυτά με τημεσολάβηση των Θεών. Όπως περιγράφει ο Ηρόδοτος, ο Κανδαύλης, βασιλιάς της Λυδίας, έδειξεστο στρατηγό και καλύτερό του φίλο Γύγη, τη γυναίκα του γυμνή, για να τον πείσει ότι είναι ηωραιότερη γυναίκα του κόσμου. Ποιο ήταν το εκπεμπόμενο σήμα ταυτότητας που θα μπορούσενα προκαλέσει μήνυμα βοήθειας από απέναντι;

Τα προβλήματα επικοινωνίας απασχόλησαν πολύ νωρίς (Σωκράτης - σοφιστές 5ος π.Χ. αι.)τον άνθρωπο και την επιστήμη του. Δόθηκαν μερικές λύσεις αλλά το πρόβλημα παραμένει. Η ΜαρίαΚάλας έλεγε (και, υποθέτω, πολλοί άλλοι συμφωνούν) ότι οι φίλοι της μετρώνται στα δάκτυλα τουενός χεριού. Ο βασιλιάς Ληρ για να επικοινωνήσει με τον εαυτό του, έπρεπε να βγάλει το βρακί του.Δεν γνωρίζω αν το «να βγάλεις το βρακί σου» είναι απλό σήμα και ούτε γνωρίζω, όταν δω τηνκίνηση, που απευθύνεται.147 Δυστυχώς χιλιάδες αναστολές, συνειδητά και ασυνείδητα,παρακάμπτουν την ανταπόκριση του σήματος. Νομίζω είναι καιρός να κωδικοποιήσουμε εκ νέου τααπλά σήματα και τις απλές ανταποκρίσεις. Είναι καιρός να μάθουμε την απλή έμπιστη επικοινωνίαχωρίς να φοβόμαστε μήπως πέσουμε θύματα του συνανθρώπου μας.148

Ο εγκέφαλος σκέπτεται γραμμικά. Φυσικό είναι (αρχή του αδιαχώρητου149) οι έννοιες νακατανέμονται σε διάφορα υπερκείμενα ή υποκείμενα ή ισοϋψή καταλύματα, όπως σε μια οικοδομή,χωρίς αυτό να σημαίνει τίποτα παραπάνω ή παρακάτω. Δεν χωράνε όλες στον τελευταίο όροφο καιόλες ντρέπονται (υπερεκτίμηση - εγωισμός) να καθίσουν στο (α - πολιτισμικό) υπόγειο.Προβλήματα έχουν όλες, αλλά περισσότερο αυτές του τελευταίου ορόφου. Είναι εκείνες οι ιδέες πουνοιώθουν τον ίλιγγο του ύψους, τη μοναξιά της κορυφής, την αβεβαιότητα της στήριξης, τηνπαγωνιά του άγνωστου, τους ανέμους της φιλοδοξίας και το σεισμό των κρατούντων (κατεστημένο)ιδεών. Κάθε τόσο και ένας νέος τελευταίος όροφος ιδεών γεννιέται και οι εργάτες είναι τόσοακατάστατοι, ενώ η προηγούμενη κορυφή υποβιβάζεται. Φυσικά στο υπόγειο τα προβλήματα είναιπολύ πιο πεζά, πιο ζωτικά και πραγματικά. Ο επάνω όροφος έχει δυνατότητα να «δει το Θεό» απόκάποιο παράθυρο. Καμιά ιδέα δε θέλει το υπόγειο, την αφάνεια. Το σύνδρομο του Πύργου τηςΒαβέλ τις οδηγεί όλες προς τους επάνω ορόφους και όλες επισείουν τη Δαμόκλειο Σπάθη τηςκαταστροφολογίας προκειμένου να αποσυρθούν οι επάνω, ή έστω οι διπλανές, και να πάρουν τηθέση τους εκείνες. Σιγά - σιγά οι κάτω όροφοι αδειάζουν, ερημώνονται, και μόνο μικρές ιδέες,παίζοντας σαν παιδιά, χτίζουν το μέλλον τους σε αυτούς τους ανεξέλεγκτους έρημους χαμηλούςτόπους. Αυτές οι ιδέες, οι γνήσιες σαν τα παιδιά, πρέπει να στηρίξουν το οικοδόμημα της σκέψηςκαι επικοινωνίας. Δεν είναι δυνατό οι αεροπαρμένες ιδέες του τελευταίου ορόφου να στηρίζουν τοπολιτισμικό οικοδόμημα.

Υπάρχει ανάγκη επικοινωνίας σε διάφορους κώδικες και για διάφορα ύψη. Το σήμα «πεινώ»δεν έχει το ίδιο νόημα, την ίδια ανταπόκριση, για όλους τους ανθρώπους. Σε όλους σημαίνειέλλειψη τροφής, αλλά άλλο το να λείπει τροφή δύο ημερών και άλλο δύο ωρών. Άλλο το να ζητάς

οτιδήποτε προκειμένου να γεμίσεις το άδειο στομάχι σου και άλλο το να αναζητάς την τελετουργικήτροφή του πολυτελούς εστιατορίου.150 Χρειάζεται ο κώδικας να είναι μονοσήμαντος ή, έστω,ολιγοσήμαντος. Οι περιορισμένης εκπαίδευσης άνθρωποι συνεννοούνται «μια χαρά». Δενσκοτίζονται αν προκαλούν διαφορετικά συναισθήματα, από αυτά που επιδιώκουν να προκαλέσουν,στον συνάνθρωπό τους. Πρόβλημα του συνανθρώπου τους. Οι λέξεις151 γι’ αυτούς δεν έχουν πολλάνοήματα (αν έχουν δεν τα ξέρουν και αδιαφορούν να τα μάθουν) και εκφράζουν απλά το νόημα πουπρωτογενώς τους αποδόθηκε («τα σύκα σύκα και η σκάφη σκάφη»).

Στη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ενδιαφέρει να αφήσει στους απογόνους τηςτρόπους και μεθόδους επικοινωνίας, ευτυχέστερης ζωής αλλά υλικά αγαθά, μεγάλης, κατάπαραδοχή, αξίας.152 Η προσωπική ζωή εξαντλείται στη χρησιμοποίηση του υλικού πλούτου.Πολιτισμός για τους πολλούς δεν σημαίνει προσπάθεια κατανόησης του συνανθρώπου των αλλάπόσα κτερίσματα έχουν οι τάφοι των προγόνων. Δεν θεωρείται ευτυχής αυτός που γίνεταιαντιληπτός εύκολα, αλλά αυτός που χρησιμοποιεί (και ίσως καταστρέφει) μεγάλο μέρος υλικώναγαθών.

ΕΙΔΗ ΣΗΜΑΤΩΝ

Ο άνθρωπος, για να μελετήσει οποιοδήποτε αντικείμενο, είναι υποχρεωμένος να τοτεμαχίσει, να το κατηγοριοποιήσει και, ακολουθώντας μια χρονικά σειριακή μέθοδο,να το εντάξει στις γνώσεις του. Όταν το υπ’ όψιν αντικείμενο είναι βαθμωτό ηδιάσπαση είναι μια καλή μέθοδος αφού καταλήγει σε μελέτη ολοκληρωμένωναντικειμένων. Ο κόσμος δεν φαίνεται να είναι βαθμωτός (ή είναι;)

«Ζωγραφίζω για να δω παρά για να δείξω. Οι λακκούβες με νερό γίνονται λίμνες και στις αυλές των σπιτιών κατοικούν

παράξενα όντα».

Σήματα έχουμε πολλών ειδών. Η Susan Sontag στο περίφημο δοκίμιό της «Εναντίον της

ερμηνείας» (1961) διατυπώνει την άποψη ότι η ερμηνεία φτωχαίνει το κείμενο, το σήμα. Αληθινόείναι κάθε τι το αυθεντικό και αυθεντικό είναι αυτό που καταλαβαίνουμε με τις αισθήσεις μας. Όχιμε τη λογική. Η λογική είναι ο θάνατος του αυθεντικού. Η αλήθεια είναι ότι κάθε κείμενο - σήμααποτελεί από μόνο του έργο τέχνης. Εκπέμπει τη δική του οντότητα και επιδρά, όπου επιδρά, με τοδικό του τρόπο. Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα είδη των σημάτων που μπορεί να λάβει οάνθρωπος είναι 6 κατηγοριών α) Οπτικά (ανάγνωση - γραφή - εικόνα) β) Ακουστικά (μηχανικήςγραφής - αναπαραγωγής - φυσικοί ήχοι) γ) Γευστικά (γεύσεις και εικόνες γεύσεων) δ) Οσφραντικά(οσμές και εικονικές οσμές) ε) Αφής και στ) Διαίσθησης (ανερμήνευτα, τα συναντάμε τακτικά στιςεμπνεύσεις των καλλιτεχνών).

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι τα ανθρώπινα σήματα επικοινωνίας συμπληρώνονταιαπό μια έβδομη κατηγορία, τα μηχανικά ή της τεχνολογικής εξέλιξης. Πιστεύω ότι τα σήματα αυτάείναι ενισχύσεις των σημάτων των έξη παραπάνω κατηγοριών και όχι ιδιαίτερη κατηγορία σημάτων.

«Καθένας στη φυλακή σκέπτεται το κλειδί». [T.S. Eliot]

Η λήψη σήματος επικοινωνίας είναι μια κατάσταση συντονισμού.153 Κάθε άτομο διαθέτει τοδικό του, διαφόρου υφής, υπο - στρώμα υποδοχής σημάτων, επάνω στο οποίο θα επικαθίσει τοσήμα που θα δεχθεί από κάποιο άλλο άτομο. Με άλλα λόγια κάθε άτομο είναι προέτοιμο να λάβειένα σήμα, σχεδόν ανεξάρτητα από το πραγματικό περιεχόμενο του σήματος. Δεν μπορούμε ναξέρουμε αν ένα σήμα υποερμηνεύτηκε ή υπερερμηνεύτηκε ή παρερμηνεύτηκε ή αποδόθηκε σωστά.Η αλήθεια έχει την όψη που ο κάθε άνθρωπος είναι σε θέση να αντιληφθεί και πάντοτε διαφέρει απόάτομο σε άτομο, ιδίως αν έχει προκατασκευαστεί για παραπλάνηση.154 Η εκπαίδευση του ανθρώπουστην ερμηνεία των σημάτων σήμερα έχει σκοπό την προλείανση - άμβλυνση των υποδοχών τουκάθε ατόμου, ώστε να δέχεται μηνύματα ευρέως φάσματος (τυποποίηση) και να τα αντιμετωπίζειαπλά, καθημερινά, συνηθισμένα και σε βαθμό πραγματικό.155 Να συντονίζεται (αυτό που πλατειάλέμε «συνειδητοποίηση») εύκολα.

Τα σήματα εκφράζουν το νόημα που μεταφέρουν μόνο, όταν είναι κατάλληλα επιλεγμένα γιατον συγκεκριμένο άνθρωπο. Γενικά ο άνθρωπος παρομοιάζεται με το άτομο της ύλης (ή το μόριο)που επιδρούν γύρω του τα σήματα αλλά και δέχεται εξωτερικές επιδράσεις, σήματα, από άλλαάτομα (ή μόρια) ενώ συντονίζεται και αντιδρά μόνο σε κατάλληλες επιδράσεις σημάτων.156 Απόεπιστημονικής - μαθηματικής157 πλευράς τα σήματα επικοινωνίας που δέχεται ένας άνθρωπος, είναιτόσα πολλά και τόσο διαφορετικά που θα πρέπει να εφαρμόζονται τύποι ανάλογοι τηςΘερμοδυναμικής για κάθε κατηγορία σημάτων.

Στην πραγματικότητα ο τύπος των μηνυμάτων που δέχεται ένας άνθρωπος είναι τόσοπροκαθορισμένος, από την ίδια του τη σκέψη, ώστε μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις είναι δυνατό νααναγνωρίσει το είδος του μηνύματος που δέχεται π.χ. βλέποντας κάποιον να ζητιανεύει εργασία δενείναι σε θέση να εκτιμήσει ότι μπορεί να του παράσχει μέρος του δικού του φόρτου εργασίας. Όταντο συνειδητοποιεί παρά την καλή του θέληση, είναι συνήθως αργά.158 Άλλες φορές, ενώ εκτιμούμεκαι θέλουμε την παρέα κάποιου ατόμου, μας παρασύρει το κοινωνικό τυπικό και δεν τοπροσκαλούμε έστω και αν μας δίδεται η ευκαιρία που ζητούσαμε ή είχαμε διακαή πόθο να βρεθούμεμαζί του. Δυστυχώς δεν προετοιμάζεται το άτομο να δεχθεί άμεσα μηνύματα πρωτότυπου(πρωτογενή) τύπου και ειδικής (περιορισμένης) σημασίας αλλά μηνύματα πρότυπου (γνωστού, μεπροδιαγραφές) τύπου και τυποποιημένης (προγραμματισμένης) σημασίας π.χ. δεχόμαστε μήνυμαγια την πείνα στην Αφρική, αλλά οι συνειρμοί παραπέμπουν σε οργανώσεις, κράτη, φιλάνθρωπουςκλπ. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη, όχι εκπαίδευσης στην ικανότητα ομαδοποίησης των μηνυμάτων, αλλάστην ικανότητα απλοποίησης και εξατομίκευσης του αφηρημένου ομαδικού μηνύματος. Δεν είναιδυνατόν, εκπαιδευόμενος, να μαθαίνω για «κράτος πρόνοιας» και ταυτόχρονα να είμαι σε θέση ναερμηνεύσω το μήνυμα «βοηθείστε τους πλημμυροπαθείς». Δεν είναι δυνατόν να είμαι μάρτυραςτροχαίου ατυχήματος, όταν γνωρίζω ότι τα ειλικρινή λεγόμενά μου θα αμφισβητηθούν και θα χάσωτο ημερομίσθιο μου τρέχοντας στα δικαστήρια. Κάπου υπάρχει παραλογισμός και μπέρδεμα.

Μερικές κατηγορίες σημάτων (με απεριόριστο σχεδόν πλήθος η καθεμία) είναι οι παρακάτωενδεικτικά εξεταζόμενες.

ΟΙ ΕΙΚΌΝΕΣ159

«Δεν είμαστε αναγνώστες του κόσμου, είμαστε θεατές του» [Χανς Γκεοργκ Γκάνταμερ]

Οι εικόνες είναι από τα πλέον σηματογόνα μέσα επικοινωνίας. Θα λέγαμε το πασίγνωστο «ηεικόνα είναι χίλιες λέξεις» αν μπορούσαμε να κρίνουμε τις λέξεις αυτές και να τις θεωρήσουμε ιδέεςγια εκπαίδευση. Σχεδόν είναι δυνατόν να ερεθίσουμε κάθε νοητικό πεδίο του εγκεφάλου με εικόνακαι σκοπό τη γνώση και κατανόηση του χώρου που μας περιβάλλει. Το σήμα της εικόνας φθάνειστον εγκέφαλο και καταγράφεται. Ο εγκέφαλος διατηρεί εικόνες από την αρχή της ζωής, σχεδόναμέσως μετά τη γέννηση του ατόμου. Ζωτικές ανάγκες προκαλούν συνειρμούς (εμφάνιση εικόνωνστο υποσυνείδητο) που αναφέρονται στις πρώτες στιγμές της ζωής μας (θηλασμός, εμβρυακή θέση).

Δεν είναι πάντοτε εύκολο να στείλουμε προς τα έξω (με σκοπό την επικοινωνία γιαεκπαίδευση) την εικόνα που θέλουμε και επομένως απομένει ένας βαθμός αυθορμητισμού στηνεικόνα, ώστε ο εραστής της εικόνας να βρίσκει πάντα κάτι που οι άλλοι δεν το επεσήμαναν. «Όσοπιο πολύ διψάει κανείς για εικόνες, τόσο πιο φανατικά μισεί το εν δυνάμει νοηματικό περιεχόμενότους». [Ευγένιος Αρανίσης].

Πειράματα που έγιναν σε περιορισμένο αριθμό κουφών παιδιών, σε δύο διαφορετικά κράτη,έδειξαν ότι οι εικόνες διεγείρουν το ένστικτο της ομιλίας και τα κουφά παιδιά, προκειμένου ναεπικοινωνήσουν και συνεννοηθούν, επινοούν χειρονομίες οι οποίες σε τελική ανάλυση έχουνσύνταξη λέξεων.

Μια σπουδαία παρατήρηση, προερχόμενη από διάσημο ζωγράφο, είναι ότι ποτέ δενκαθόμαστε να ζωγραφίσουμε το δένδρο διότι μας άρεσε κάποια στιγμή ένα δένδρο. Ζωγραφίζουμετο δένδρο διότι είδαμε κάποιο πίνακα με δένδρο και σκεφτήκαμε και εμείς να επαναλάβουμε τονπίνακα καλύτερα ή χειρότερα. Η φιλοσοφία λοιπόν της επικοινωνίας μέσω των εικόνων είναιπροφανής. Επικοινωνούμε παραδειγματιζόμενοι, όταν συνειδητά παρατηρήσουμε κάποιοπαράδειγμα. Το μάτι δέχεται τόσες εικόνες που έχει «πάψει» να βλέπει. Τα κύτταρα του εγκεφάλουσυμπεριφέρονται για την εικόνα όπως και στο ακουστικό νεύρο που παύει να ερεθίζεται, όταν τοαυτί βρεθεί σε θόρυβο (συνηθίζει τον ήχο - κορεσμός). Χρειάζεται να «δείξεις» την εικόναπροκειμένου να την παρατηρήσει κάποιος.

Ο εικονοθόρυβος (πως αλλιώς θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε;) οδηγεί τον εγκέφαλο στονα μην παρακολουθεί την εικόνα, να μην επικοινωνεί, αλλά (συνήθως) ένα μέρος της και αυτό τοδιαπιστώνουμε στις τηλεοπτικές εκπομπές. Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα που παρακολουθούντηλεόραση, σιγά - σιγά χάνουν την αντιληπτική τους ικανότητα, την εξυπνάδα, την πρωτοβουλία καιτην ικανότητα επαφής με την πραγματικότητα. Η τηλεόραση δεν είναι δυνατόν να καλλιεργήσει τοσυναίσθημα της ευθύνης και η ψυχρότητα, η αδιαφορία, η οκνηρία αποδίδονται στο σύνδρομο αυτό.Βλέποντας πολλές και διάφορες εικόνες δεν παρασύρεται κάποιος σε λεπτομέρειες οι οποίες, σετελική ανάλυση οξύνουν τις παραπάνω ιδιότητες. Οπωσδήποτε το φαινόμενο αυτό παρατηρείται καισε άλλες εικονοφόρες καταστάσεις, όπως ταξίδια, επισκέψεις σε μουσεία κλπ. Το Δάσος συνήθως

κρύβει τα δένδρα.

ΟΙ ΛΈΞΕΙΣ

Αν οι νέοι μας αποκτούσαν τη συνήθεια να γράφουν, μετά από τρία ποιηματάκια για την καρδιά έστω και ένα για το μυαλό, θαυπήρχε ελπίδα να δούμε κάποτε ένα ηλικιωμένο με καρδιά και μυαλό.

Από την αρχή της εμφάνισης του πολιτισμού - και αυτό είναι ο πολιτισμός - ο άνθρωποςέμαθε να αποδίδει ονομασίες / ετικέτες σε κάθε τι νέο που συναντούσε. Μια πρώτη ονοματολογία /ετικετοθεσία οδήγησε γρήγορα στα γράμματα και την εξέλιξή τους. Απλές και σύνθετες έννοιεςεκφράσθηκαν με μοναδικές λέξεις160 και από αυτές πλάστηκαν καινούριες έννοιες σύνθετες,πραγματικές, φανταστικές ή συζητήσιμες, όπως οι έννοιες "Πυρπόληση", "Ελευθερία","Δημοκρατία" και "Κόλαση" ή "Μόρφωση", για να αναφέρω μερικά παραδείγματα στην τύχη. Όλεςαυτές οι έννοιες σήμερα αποτελούν ένα αρκετού ύψους και ορόφων οικοδόμημα με αρκετά δωμάτια- περιοχές πληροφοριών - που προσφέρει πολιτιστική κάλυψη στον σύγχρονο άνθρωπο. Το κοινόνόημα των διαφόρων λέξεων, που εξασφαλίζεται με την εκπαίδευση, εξασφαλίζει την επικοινωνία.

ΟΙ λέξεις είναι σήματα επικοινωνίας που χρειάζονται ειδικότερο προσδιορισμό. Δεν είναιικανές από μόνες τους να δώσουν πλήρες το νόημα161 που εμείς θέλουμε να δώσουμε και άλλεςφορές δίνουν νόημα τελείως διαφορετικό από αυτό για το οποίο πλάστηκαν (όπως π.χ. στονποιητικό λόγο). Πολλές φορές κρύβουν έννοιες τις οποίες εμείς πρέπει να αποδώσουμε μεδιαφορετικό, πλην των λέξεων, τρόπο (πολεμική ιαχή «αέρα»).

Οι έννοιες τις οποίες (κατά το Σωκράτη) εκμαιεύουμε με το λόγο, στην πραγματικότηταπρέπει να ενυπάρχουν στον άνθρωπο, προκειμένου αυτός να επικοινωνήσει και να εκπαιδευτεί.Υποθέτουμε ότι σχηματίζονται σιγά σιγά με την προσοχή και κριτική (του ιδίου ή τουπεριβάλλοντος του) των σημάτων (κυρίως των εικόνων) που παίρνει ο κάθε άνθρωπος κατάδιάρκεια του βίου του (συνειδητοποίηση).

Πολλές φορές οι λέξεις είναι άγνωστες ή δύσκολες στο συνειρμό και θα πρέπει οπωσδήποτε,προκειμένου να στείλουμε μήνυμα, να καταφύγουμε σε άλλου είδους σήμα. Ένα παιδί πολύ πιοεύκολα ζωγραφίζει την εικόνα της οικογένειάς του παρά την περιγράφει με λόγια, ενώ η χαρά καιγενικά η ψυχική ευφορία, συνήθως εκφράζεται με το τραγούδι.

Αρχικά οι λέξεις (τουλάχιστον οι Ελληνικές) χρησιμοποιούσαν τα κεφαλαία σύμφωνα.Αργότερα ανακαλύφθηκαν τα φωνήεντα, ακολούθησε η μικρογράμματος γραφή, τα σημεία στίξεωςκαι τονισμού, προκειμένου να αποδοθούν περισσότερες έννοιες στις ίδιες λέξεις, ανάλογα με τηνέκφραση. Πρόσφατα παρατηρήθηκε μια κίνηση για την αύξηση των συμβόλων, προκειμένου ηεπικοινωνία να γίνεται τελειότερα. Πιστεύω ότι δεν χρειάζονται νέοι τρόποι συμβολισμού τωνεκφράσεων, νέα κοσμήματα, αλλά πιστεύω ότι είναι καιρός να μάθουμε να λέμε αντί τωνεκφράσεων τις αντίστοιχες αυθεντικές, γνήσιες, λέξεις χωρίς καρυκεύματα και απατηλές τεχνικές.

ΤΟ ΘΈΑΤΡΟ

«Δεν υπάρχει κάτι, καλό ή κακό, που δεν θα δείτε να κάνει ο Άγγλος. Ποτέ όμως δεν θα βρείτε τον Άγγλο να σφάλλει. Τα πάντακάνει κάτω από μια αρχή. Σας πολεμά από αρχήν πατριωτισμού, σας κλέπτει από αρχήν αφορώσαν το εμπόριο, σας

υποδουλώνει από αρχήν απορρέουσα από ην Αυτοκρατορία» [Barnard Shaw]

Συνδυασμός λέξεων και εικόνας, επομένως επικοινωνίας, αποτελεί το θέατρο. Για τηνακρίβεια κάθε συνειδητός σχολιασμός της εικόνας, όπως πολλές φορές την συναντάμε (αν τησυναντάμε), στη ζωή, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση αποτελεί είδος θεάτρου. Θαμπορούσαμε να ’πούμε ότι θέατρο είναι και οι χειρονομίες, με την προϋπόθεση όμως ότι αυτέςσυνδυάζονται με το λόγο. Χειρονομίες χωρίς λόγο (παντομίμα) είναι θέατρο όταν υπονοούν τολόγο.

Κάθε άνθρωπος παρατηρεί με προσοχή και κρίνει τις εικόνες, ακόμη και τις εικόνες με τονεαυτό του. Είναι το μόνο ζώο που μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. Από τις εικόνες βγάζει εφαρμόσιμαστη ζωή συμπεράσματα, πολύ πιο εύκολα και πειστικά από τα συμπεράσματα που βγάζει με τολόγο. Ο συνδυασμός εικόνας και λόγου είναι αποτελεσματικότερος προκειμένου κάποιος νακατευθύνει τη σκέψη του θεατή του σε συγκεκριμένο εκπεμπόμενο νόημα.

Τα σήματα πάντοτε περιέχουν κάποιο βαθμό ανακρίβειας - αναξιοπιστίας. Μεταβάλλονταςσκόπιμα, μέσω του Θεάτρου, το βαθμό αξιοπιστίας των διαφόρων σημάτων, μπορούμε να πείσουμεπερί των απόψεών μας τον οποιοδήποτε δέκτη. Η επικοινωνία εδώ σκόπιμα στρεβλώνεται.

Στο σημείο αυτό υποχρεώνομαι να σημειώσω ότι η παρατήρηση και κρίση στο θέατρο πρέπεινα είναι σχεδόν άμεση, ώστε ο δέκτης να (μη) ενσωματώνει στο υποσυνείδητό του τα διάφοραεκπεμπόμενα σήματα. Η παρατήρηση - κριτική ενός θεατρικού έργου δεν θα πρέπει να περιορίζεταιστο τεχνικό - εκτελεστικό μέρος (εκτός αν αυτό μόνο ενδιαφέρει) αλλά πρέπει να επεκτείνεται καιστην εύρεση εναλλακτικής δράσης και εναλλακτικής λύσης. Να συνδυάζεται η δοθείσα λύση με τηνκρατούσα ηθική και μέσω αυτής της κρίσεως να κρίνεται η εναλλαγή ηθικής εξετάζοντας γνωστέςμέχρι τώρα αλλά και πιθανές άλλες περιπτώσεις.

ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΆ

..ξέρει η πάπια που ειν’ η λίμνη.

Ως μαθηματικός δεν μπορώ να παραλείψω τα σήματα που εκπέμπονται από τη συνειδητήτεχνική και σκέψη που βρίσκουμε στις μαθηματικές έννοιες. Η Μαθηματική γλώσσα είναι όπως ηλογοτεχνία, μόνο που αναφέρεται σε πολύ συγκεκριμένες (μονοσήμαντες) έννοιες και έχειεφαρμογές που είναι δυνατό να επιβεβαιωθούν πειραματικά. Τα μαθηματικά είναι όπως η μουσική.Εκφράζουν τη δομή του εγκεφάλου, είναι είδος καλλιτεχνικής έκφρασής του, χωρίς να αποκλείουν ήμπλοκάρουν τη λειτουργία του. Είναι πεδίο πολύ σύνθετο και πάντα προκύπτει το ερώτημα αν «ταμαθηματικά τα ανακαλύπτουμε ή τα επινοούμε;».

Τα Μαθηματικά είναι το κατ’ εξοχήν γνωστικό πεδίο στο οποίο ακολουθείται καθαρά ημέθοδος προλείανσης του νου με σκοπό το συντονισμό και την κατανόηση. Η μέθοδος η οποίαακολουθείται είναι:

α. Παραδοχή και αποστήθιση ορισμένων αληθειών που τις θεωρούμε γενικά παραδεκτές.

β. Πιστοποίηση και προσαρμογή των πληροφοριών στις υπάρχουσες και επεξεργασμένεςαλήθειες (τεχνητός συνειρμός).

γ. Καταγραφή νέων αληθειών.

Η επικοινωνία μέσω των Μαθηματικών θεωρείται και είναι δύσκολη διότι οι εκφραζόμενεςνέες έννοιες στηρίζονται σε προηγούμενες, σχηματίζοντας νοητικές αλυσίδες οι οποίεςκαταστρέφονται ακόμη και με την έλλειψη ενός μόνο κρίκου.

Για τη διδασκαλία και κατανόηση των Μαθηματικών είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούνεικόνες (ιχνογραφήματα, διαγράμματα, γραφικές παραστάσεις), γεωμετρικά μοντέλα, κινούμενασχέδια, Η.Υ., video κλπ. Έχει διαπιστωθεί, από έρευνες, ότι υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στηφυσική γλώσσα και τη λογική δομή των μαθηματικών. Ανάλογα με το πολιτισμικό επίπεδο του κάθελαού χρησιμοποιούνται μαθηματικοί όροι σε μεγαλύτερη ή μικρότερη έκταση με την ίδια ήπαραπλήσια σημασία.

Η επικοινωνία μέσω των μαθηματικών απαιτεί υψηλή μύηση σ΄ αυτά αλλά παρέχει λεπτούςεπικοινωνιακούς διαδρόμους.

Η ΜΟΥΣΙΚΉ

«Οι εκκλησίες αντικατέστησαν τις καμπάνες με άλλες, ηλεκτρονικές. Τι πιο απάνθρωπο»

Ανάλογα με τα μαθηματικά σήματα είναι και τα μουσικά. Επικοινωνιακά σήματα πουφθάνουν στα αυτιά, επιδρούν άμεσα και σοβαρά στην διαμόρφωση της ψυχικής διάθεσης τουανθρώπου. Η «μπάσα» και «βαθιά» ανδρική φωνή και η «ζεστή» και «χαϊδευτική» γυναικεία έχειδιαπιστωθεί ότι είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς. Κάτι παραπλήσιο συμβαίνει και με τις παντός είδουςνότες. Η μουσική ανέκαθεν ήταν, και είναι, συγκινησιακή ανθρώπινη παράμετρος. Πρόσφατα τοΑγγλικό Πανεπιστήμιο Λέστερ υπό τον Άντριαν Νορθ εξέτασε την επίδραση της μουσικής στασούπερ Μάρκετ. Διαπιστώθηκε από την ερευνητική ομάδα ότι ανάλογα με την εθνικότητα τηςμουσικής γινόταν μεγαλύτερη κατανάλωση προϊόντων της αντίστοιχης εθνικότητας, η κλασσικήμουσική οδηγούσε σε ακριβότερες αγορές ενώ η γρήγορη μουσική προκαλούσε άγχος και γρήγορηέξοδο - ελάχιστη κατανάλωση - σε αντίθεση με την αργή.

Η επικοινωνία μέσω της μουσικής σήμερα είναι φανερή και παγκόσμιας εμβέλειας, αφούμέσω αυτής είναι δυνατόν (χωρίς γνώση της γλώσσας ή των στίχων, μόνο με το άκουσμα τηςμουσικής) οι άνθρωποι να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους.

ΤΑ «ΠΙΣΤΕΎΩ» ΜΑΣ (ΔΟΞΑΣΊΕΣ)

Η ματαιοδοξία είναι πλήρης και εξαντλητική απασχόληση

Τα διάφορα γεγονότα συνήθως τα ανακοινώνουμε κατά τη διάρκεια των (φιλικών ήοικογενειακών κυρίως) γευμάτων. Δεχόμαστε σχεδόν ο,τιδήποτε αρκεί να το ακούσουμε από τααγαπητά πρόσωπα. Αμφιβολίες γεννιόνται συνήθως, όταν αναφερθεί ότι η είδηση προέρχεται απότρίτο πρόσωπο. Φαίνεται ότι πεποίθηση μας είναι ότι δεν γνωρίζουμε τον τρόπο επικοινωνίαςανάμεσα στους άλλους ανθρώπους και επομένως υπάρχει πιθανότητα εσφαλμένης πληροφορίας.Δίνουμε εμπιστοσύνη μόνο στους ανθρώπους που «γνωρίζουμε» και μόνο μέσω αυτών μπορούμενα επικοινωνήσουμε.

Ο πλέον αγαπητός και προσιτός στον κάθε άνθρωπο, ίσως διότι είναι ο καθρέφτης του εαυτούτου, είναι ο Θεός του. Οι άνθρωποι, όταν δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους,επικοινωνούν με το θεό τους. Δεν μπορούν βέβαια να πάρουν πληροφορίες από αυτόν αλλάπιστεύουν σε σήματα που θα στείλει Εκείνος. Κατά περίεργο τρόπο το πραγματικό είναι εκείνο πουδεν εμπιστευόμαστε. Όχι το άυλο. Οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές είναι δυνατό ευκολότερα ναπιστέψουν πράγματα φανταστικά και άυλα παρά πραγματικά και αισθητά. Είναι δυνατόν ναεξαντλήσουν κάθε φιλοσοφική ιδέα που θα παραγάγει το μυαλό τους από το να δεχθούν απλές,χειροπιαστές αλήθειες. Για παράδειγμα η τέλεση θρησκευτικών καθηκόντων είναιαποτελεσματικότερη σε τόπους όπου γεννήθηκαν ή έδρασαν ή θαυματούργησαν ή μαρτύρησαν ήεμφανίστηκαν θεοί ή άγιοι. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, παραμένει σταθερή η πεποίθηση ότιυπάρχουν ορισμένοι τόποι όπου η επικοινωνία (με το θεϊκό αλλά και με τους συνανθρώπους μας)γίνεται ευκολότερα. Η δοξασία αυτή δεν είναι δυνατό να εξηγηθεί ούτε από τους ειδικούς τηςθρησκείας. Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι προκειμένου να μεταδοθεί η πίστη σε κάποιο γεγονόςχρειάζεται και ο συγκεκριμένος τόπος και ο συγκεκριμένος άνθρωπος.

Στη πορεία της ζωής και προκειμένου να κατανοήσουμε ένα θέμα που μας απασχολείδιατυπώνουμε κάποια θεωρία, κάποιο «νομίζω», κάποιο πρότυπο (μοντέλο) που πλησιάζει όσογίνεται στην πραγματικότητα, όπως εμείς είμαστε σε θέση να την αντιληφθούμε μέχρι εκείνη τηστιγμή. Κατά κάποιο τρόπο στρώνουμε το έδαφος, ώστε να δεχθεί το νέο μήνυμα. Το μήνυμα δενμπορεί να είναι ανεξάρτητο από τους ανθρώπους και τον τόπο που μας περιβάλλει. Στη συνέχεια,όπως ο κτίστης τροποποιεί κάθε καινούρια πέτρα, ώστε να ταιριάζει, σύμφωνα με το σχέδιο, στοαντίστοιχο σημείο του τοίχου, τοποθετούμε τη νέα γνώση στη συνέχεια της παλαιότερης. Η νέαγνώση συνήθως τροποποιείται, πολλές φορές ασυναίσθητα, προκειμένου να ταιριάξει με τηνπαλαιότερη. Ξέρουμε ότι δεν πρέπει να τροποποιούμε την πραγματική γνώση και προσπαθούμε νατο αποφεύγουμε αλλά μας είναι αδύνατο κάτι τέτοιο (ωρίμανση της ιδέας). Πάντα συμπληρώνουμεαυτό που μέχρι τώρα γνωρίζαμε καλά.

Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Ο μόνος τρόπος επαφής με τους συντρόφους σου, σε μια κοινωνία, είναι ησυμπεριφορά σου απέναντί τους. Συνήθως είναι αυθόρμητη. Η συμπεριφορά όμωςείναι η μόνη σχεδόν ικανότητα που μπορεί να διδαχθεί. Για να είσαι καλός μαθητήςεπιβάλλεται να διαθέτεις αρκετά πλούσιο ταλέντο υποκρισίας. Σχεδόν πιθηκισμό.

Μη χαράζετε το όνομά σας πάνω στα μάρμαρα.

Υπάρχει καλύτερος και διαρκέστερος τρόπος.

Χαράξτε το όνομά σας στις καρδιές των συνανθρώπων σας.

ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ

Στην προσπάθεια του ατόμου να δει τον εαυτό του στη θέση του συνανθρώπου τουδιαπιστώνει όλο και περισσότερα κλειδιά και κλειδαριές που κρατούν και τους δύομακριά, κλειδωμένους στα ψυχικά δεσμά τους. Χρειάζεται εκπαίδευση ώστε και οιδύο πλευρές να δεχθούν κοινά κλειδιά.

Τριών λογιών είναι οι ψυχές, τριών λογιών οι προσευχές

α) Δοξάρι είμαι στα χέρια σου Κύριε. Τέντωσέ με να μη σαπίσω

β) Μη με παρατεντώσεις, Κύριε, θα σπάσω

γ) Παρατέντωσέ με, κι ας σπάσω!

[Σ.617 ΚΑΖΑΤΖΑΚΗΣ Αναφορά στο Γρέκο- ΚΖΚ.Ε]

Κάθε άτομο ας το φανταστούμε ότι κρατά ένα αναμένο κερί όπως στην ανάσταση. Φωτίζει τοχώρο με το δικό του φως, τα δικά του «πιστεύω», και αντιλαμβάνεται (σχεδόν μόνον) αυτά που τοίδιο φωτίζει162 Αν συμβεί γύρω του να υπάρχουν και άλλα κεριά, άλλοι άνθρωποι, που και αυτάφωτίζουν, λαμβάνονται συνήθως υπόψη, επιλεκτικά, μόνον εκείνα τα στοιχεία που συμφωνούν μετο εκπεμπόμενο φως. Πολλές φορές λαμβάνονται υπόψη στοιχεία χρήσιμα μόνο για αντιπαράθεση(ανταγωνιστικά). Μόνον τα άτομα που μπορούν να φωτιστούν και να πολλαπλασιάσουν το δικό μαςφως, τις δικές μας ιδέες, έχουν σημασία για μας. Τα άλλα άτομα απλά είναι μια ποσότητα φως πουφωτίζει περισσότερο ή λιγότερο το αντικείμενο που μας ενδιαφέρει.

Κάθε άτομο θαμπώνεται από το δικό του φως. Είναι ένας πομπός (όπως το Radar) πουστέλνει σήματα και τα παίρνει πίσω παραμορφωμένα, ενώ το ίδιο πνίγεται στα δικά του μηνύματα.Κάθε άτομο ψάχνει μέσα στο πλήθος των άλλων περισσότερο για ομοιότητες παρά για διαφορές.163

Ψάχνει να ανιχνεύσει σήμα όμοιο με το δικό του, τη δική του εκπομπή, τη δική του νοοτροπία. Είναι

η κλειδαριά που ψάχνει για το κλειδί της. Αρκετές φορές ανοίγει αλλά με λάθος κλειδί.

Συνήθως για να αρχίσει κάποια επικοινωνία (κλήση) χρειάζεται ένα κοινό σημείο επαφής. Ένακοινό σημείο επαφής είναι η απασχόληση με την εμφάνιση, ο καιρός, τα οικογενειακά ή άλλαπροβλήματα κλπ. Η ανάγκη επικοινωνίας είναι πάντα έντονη αφού όλοι θέλουν να μην περάσουναπαρατήρητοι. Το να περάσουν απαρατήρητοι σημαίνει ότι το φως τους δεν φωτίζει και φυσικά σεπερίπτωση ανάγκης δεν θα μπορέσουν να έχουν βοήθεια (μοναξιά), με άλλα λόγια το σήματαυτότητάς τους δεν είναι δυνατό. Η ύπαρξή τους έχει εξασθενίσει. Το πρώτο λοιπόν σημείο γιααρχή επικοινωνίας είναι σχεδόν ορατό και έδρα του είναι ο εγωισμός ή εγωκεντρισμός. Άτομα πουσκοπίμως ερεθίζουν, με αθώο ή κακόηθες πείραγμα, τους εγωιστές ή εγωκεντρικούς, γρήγοραδιαπιστώνουν ότι γίνονται γνωστοί (και ίσως αγαπητοί) σ’ αυτούς, δηλαδή το σήμα ταυτότητας των«πειρακτηριών» φαίνεται να εκπέμπεται αρκετά ισχυρό. Η αίσθηση του δέκτη του πειράγματος,συνήθως άσχετη με την αλήθεια, είναι ότι το «πειρακτήρι» γνωρίζει αρκετά, το φως που δέχεταιείναι ισχυρό. Στην πραγματικότητα το «πειρακτήρι» απλά εφαρμόζει κάποια πετυχημένη (και πολλέςφορές τυποποιημένη) μέθοδο επικοινωνίας.

Για το κάθε άτομο η συμπεριφορά του προς τους άλλους σημαίνει πληροφόρηση καιεπαναπληροφόρηση για την έγκριση ή μη της αξίας του ίδιου. Διερευνάται αν το φως που στέλνειφωτίζει αρκετά ή όχι το αντικείμενο, αν η ένταση της ανακλώμενης φωτεινής δέσμης και ο βαθμόςπαραμόρφωσης του κώδικα που στέλνει ο πομπός δίνει το βαθμό (θετικό ή αρνητικό) επικοινωνίαςμε το δέκτη (συμβατότητα γνώμης - αναγνώριση ταυτότητας). Ο κώδικας που εκπέμπεται είναιδυνατό να περιέχει μηνύματα με ή χωρίς συμπλέγματα κατωτερότητας, απαισιοδοξίας, ματαιοδοξίαςκλπ Αυτό το βλέπουμε στις αντιδράσεις αυτών που δέχονται τα μηνύματα. «Ο τρόπος που βλέπειςτον καθρέπτη σε βλέπει και εκείνος», δηλαδή στα μάτια των άλλων καθρεπτίζεται αυτό που έχουμεστην ψυχή μας. Υπάρχουν άνθρωποι που φανερά ζουν κάποια στιγμή. Το πρόσωπό τους, το σώματους, η κάθε κίνησή τους, ολόκληρη η ύπαρξή τους ξεχειλίζει και πιτσιλάει ευτυχία ή δυστυχία. Δενείναι δυνατόν να αδιαφορήσεις γι’ αυτή την κοσμογονία.

Η Συμπεριφορά, ανάλογα λοιπόν με τις αντιδράσεις του απέναντί μας, μας κάνει δεκτικό ήόχι, ευπροσήγορο ή όχι. Αναζητάμε από τον απέναντί μας να εκπέμψει τις δικές μας ιδιότητες, τιςδικές μας ακτίνες, μόνο αυτές είμαστε ικανοί να αναγνωρίσουμε, αυτό είναι το μήνυμα βοήθειας πουζητάμε. Αναζητάμε ένα πείραγμα, μια παρατήρηση, μια κρίση που θα αναφέρεται σε εμάς, στηνεικόνα μας, στην ικανότητά μας να εκπέμψουμε μήνυμα που την ακριβή ερμηνεία του θαεξασφαλίσουμε μόνο αν βρεθούμε στη θέση να μπορούμε να ερμηνεύσουμε με τη σειρά μας το ξένομήνυμα. Αν διαπιστώσουμε θετική ανταπόκριση συνεχίζουμε, διαφορετικά διακόπτουμε τηνεπικοινωνία ή στρέφουμε αλλού την προσοχή μας, το φωτισμό μας. Ίσως υπάρχει καθρέπτης σεάλλο σημείο. Όλη η συμπεριφορά μας λοιπόν είναι η αναζήτηση του καθρέπτη που θα ενισχύσει τοφως του δικού μας κεριού. Το ψάχνουμε ασυνείδητα και θέλουμε τη φωτεινή αντανάκλαση.Αλίμονο αν διαπιστώσουμε ότι κάποιος πήρε το δικό μας φως και μας το ξανάστειλε αυτούσιο(αρχή ειρωνείας ή «πειράγματος»).

Στον παραπάνω κανόνα δεν υπάρχει εξαίρεση αλλά βαθμολογία για το κάθε άτομο. Καθέναςαπό εμάς έχει το βαθμό εγωισμού του και δεν υπάρχει ζωντανός οργανισμός χωρίς εγωισμό, χωρίςζωτικό χώρο.164

Η ΕΥΠΡΟΣΗΓΟΡΙΑ

Σήμερα το λένε χημεία. Στην πραγματικότητα είναι ειδική διαμόρφωση του ατόμουκαι του εγκεφάλου του ώστε οι παράγοντες επικοινωνίας να είναι οι καλύτεροιδυνατοί.

Αν θέλεις να επιτύχεις στις συζητήσεις σου, να λησμονείς τον εαυτό σου, να σέβεσαι τον άλλον. Μην γίνεσαι ο πλούσιος πουελεεί τον φτωχό, αλλά να είσαι εκείνος που πηγαίνει σε προϋπάντηση φίλου για να ενωθεί μαζί του και μαζί του ν' ανακαλύψει

την αλήθεια. [Σ.183 ΚΟΪΣΤ-Προς την επιτυχία- Κ.ΤΠΣ]

ΟΙ ΣΥΜΠΑΘΕΊΣ

Η αληθινή ομορφιά είναι πάντοτε αγνή και εμπνέει σεβασμό [Γ. Σάνδη]

Όλοι οι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα πιστεύουν ότι η συμπαθητικότητακληρονομείται, όπως το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών. Πιθανόν να είναι θέμα ορμονών, μια καιοι ορμόνες αυξάνουν τη δράση του ατόμου και όπως είναι γνωστό τα δραστήρια άτομα είναισυμπαθή (αιματώδης τύπος). Τα συμπαθή άτομα δίνουν την εντύπωση ότι σε κάθε στιγμή είναιέτοιμα να υπηρετήσουν το σύνολο, αφού διαθέτουν εξαιρετική ψυχοφυσική ισορροπία με γρήγορεςκαι ελεγχόμενες αντιδράσεις. Οι σωματικές και ψυχικές δυνάμεις, στα συμπαθητικά άτομα,(τουλάχιστον) φαίνονται σε πλήρη υγεία και άψογη λειτουργία και ετοιμότητα.

Οι ψυχολόγοι λέγουν ότι ο συμπαθής είναι ταυτόχρονα και εξωστρεφής, διότι νοιώθει άνεταστη παρέα και είναι κοινωνικός. Αυτό είναι λάθος αφού η δυνατότητα και ταχύτητά του γιαεπικοινωνία πολλές φορές τον χαρακτηρίζουν απερίσκεπτο. Η σωστή αναλογία εξωστρεφούς καιεσωστρεφούς ανθρώπου είναι ο συμπαθής.

Ο συμπαθής εκτός από τις επαφές με τους γύρω του που δημιουργεί, δημιουργεί κρίσεις γιαπράγματα που παρατηρεί και πετυχαίνει χρήσιμα συμπεράσματα, έχοντας έτοιμη γνώση προς χρήσηόλων (βοηθά ασυνείδητα, χωρίς να του ζητήσουν βοήθεια). Συλλαμβάνει γρήγορα έννοιες καισημασίες ανεξάρτητα από ορθολογισμούς και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του επάνω στουςάλλους. Δυστυχώς η συμπάθεια δεν διδάσκεται και απόπειρα να εφαρμοστεί κάποιο τρυκ είναικαταδικασμένη (συνήθως συμπαθείς είναι οι πολυλογάδες και οι ευπροσήγοροι).

Ο συμπαθής διακρίνεται ακόμη από τα φυσιογνωμιστικά του χαρακτηριστικά. Το σχήμα τουπροσώπου (το μέτωπο κυρτώνει ελαφρά κοντά στα μαλλιά), η ρίζα της μύτης δεν είναι πολύ στενήενώ η μύτη στενεύει στο κάτω μέρος, η απόσταση ανάμεσα στα μάτια ή τα αυτιά είναι πάντα σχεδόναρμονικά.

Συνήθως συμπαθείς είναι αυτοί που ξέρουν να μας κολακέψουν, να μας δώσουν άκοπα καιδιασκεδαστικά μια απλή πληροφορία, ένα ανέκδοτο, μια ιστορία χωρίς γενικότητες (ανέκδοτο) καιγενικά αυτοί που μας ξαλαφρώνουν από τις βαριές σκέψεις μας. Είναι άραγε, οι συμπαθείς, σε

θέση να βγάλουν γενικευμένα (αφηρημένα) συμπεράσματα, να προωθήσουν την επιστήμη;Αξίζει περισσότερο η επιστήμη ή τα συμπαθητικά άτομα; Αξίζει περισσότερο η ιστορία τηςστιγμής ή οι στιγμές της ιστορίας;

Η ΤΈΧΝΗ ΝΑ ΕΊΣΑΙ ΣΥΜΠΑΘΉΣ «Η γλώσσα είναι ακατανόητη γιατί οι άνθρωποι δεν μιλούν για τα σημαντικά πράγματα. Συγκεντρώνονται και συζητούν και

περνούν τον καιρό τους» [Ευγένιος Ιονέσκο]

Το να κατακτά κανείς τη συμπάθεια και την αγάπη των ανθρώπων με τους οποίους έρχεται σεεπαφή κατά την καθημερινή ζωή είναι μια μεγάλη τέχνη η οποία προσπορίζει όχι μόνο ηθικά αλλάκαι υλικά οφέλη. Δεν είμαι πρωτομάστορας αυτής της τέχνης ούτε σκοπός μου είναι η εκπαίδευσησ’ αυτήν, διάβασα όμως μερικά πράγματα που νομίζοντάς τα σωστά τα μεταφέρω. Εφαρμόστε τακαι ίσως βγείτε κερδισμένοι. Παράκληση: Μην τα χρησιμοποιήσετε ως όπλο για να πληγώσετε ή νασκοτώσετε το συνάνθρωπό σας αλλά για να του κάνετε τη ζωή πιο ωραία. Οι άνθρωποι που σαςαγαπούν πραγματικά, ίσως να μην πάψουν να σας αγαπούν αλλά πληγώνονται άσχημα όταν,διαπιστώσουν απατηλή τη συμπεριφορά σας.

Ο συμπαθής δεν κάθεται ποτέ δίπλα στο άτομο με το οποίο συνομιλεί αλλά απέναντί του μεβλέμμα ίσιο που οι μικρές παρενθέσεις του κοιτάζουν στο κενό. Το σώμα του λέει «έχω την τάση ναπλησιάζω τους ανθρώπους. Όλα τα προβλήματα των άλλων με ενδιαφέρουν. Έχω ακόμη τηνικανότητα να δημιουργώ κλειστό κύκλωμα με τους άλλους».

Πρώτο ρόλο στη συμπάθεια παίζει το ύφος και η εξωτερική εμφάνιση του κάθε ανθρώπου.165

Πρέπει να μάθετε να είστε καθαροί και να χαμογελάτε. Όχι με χαμόγελο - μορφασμό που ξινίζει τοπρόσωπο αλλά με αληθινό φωτεινό χαμόγελο γεμάτο καλή διάθεση. Φωτιστείτε έντονα.Κατσούφηδες και κακοντυμένοι ποτέ δεν μπορείτε να πετύχετε τίποτα από κανένα. Μάθετε τοτελευταίο ανέκδοτο που κυκλοφορεί ή δημιουργείστε ένα δικό σας και διηγηθείτε το πρόσχαρα καιμε όλη την καλή διάθεσή σας.

Για άτομα που δεν φοβούνται να υποκριθούν (αν και είναι πάντα προτιμότερη η αλήθεια),συνιστάται η δημιουργία (από τους ίδιους προς το περιβάλλον που ζουν) μιας εικόνας ευτυχισμένηςκαι πετυχημένης ζωής, με όλα τα στοιχεία που οι άλλοι θα ζήλευαν να έχουν (έστω και με αρκετάστοιχεία υπερβολής). Μην φοβηθείτε να διακηρύξετε την υπερβολική χαρά σας για κάτισυνηθισμένο και ξεχάστε σχεδόν αμέσως τη λύπη σας για κάτι δυσάρεστο. Για τους άνδρες αυτόδείχνει σιγουριά και για τις γυναίκες ελαφρότητα, αλλά μόνο κάτι τέτοιο είναι παραδεκτό σήμερα.

Μαλακώστε και απαλύνετε τη φωνή σας, ηρεμήστε και σιγουρέψτε τις χειρονομίες σας. Τούφος να λέει πάντα «μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου, άρα και εσένα». Οπλιστείτε με υπομονήκαι επιμονή και πάρτε αποφάσεις.

Ταυτόχρονα πρέπει να γίνετε καλοί ακροατές. Φωτιστείτε από το φως που ο άλλος στέλνει γιασας, γίνετε αντικείμενό του, ενδιαφέρον του. Τίποτα πιο αντιπαθητικό από το να θέλετε να μιλάτεσυνεχώς εσείς. Όσο πιο προσεκτικά ακούτε το συνομιλητή σας τόσο πιο πολύ κερδίζετε τη

συμπάθειά του. Καλέστε τον να πει τη δική του ιστορία, την πορεία του στη ζωή. Είναι το μόνο πουξέρει τόσο καλά. Η δική σας ιστορία ίσως να μην τον ενδιαφέρει. Ωστόσο φροντίστε η (φυσική ήπροσποιητή) εικόνα σας να είναι αξιόλογη. Κανείς δεν θέλει να κάνει συναναστροφές με ασήμανταπρόσωπα. Η ενδυμασία, οι αναφορές στο έργο σας, οι εξειδικευμένες γνώσεις σας, σας κάνουναπαραίτητο γιατί ακριβώς ο απέναντι βλέπει τον εαυτό του να αντανακλάται σε σας. Σας βλέπειέτοιμο να τον βοηθήσετε.

Τρίτο παράγγελμα είναι η προσοχή. Προσέχετε το κάθε τι στον απέναντί σας και μην ξεχάσετενα κάνετε μια ευνοϊκή παρατήρηση αν δείτε ένα καινούριο κουστούμι, μια έκφραση χαράς και υγείαςκλπ. Δεν είναι ποτέ κακό ή υπερβολικό η χρησιμοποίηση ενός φιλοφρονήματος, αρκεί να μην είναιυπερβολικό και φανεί σαν κοροϊδευτική κολακεία. Είπαμε ότι καθένας μας περιμένει να διαπιστώσειαν εσείς ανακλάτε το δικό του φως και τις δικές του ανταύγειες, αν τον θεωρείτε ικανό να σαςβοηθήσει όταν τον χρειαστείτε.

Αποφεύγετε να είστε άγγελος κακών. Αναθέστε τα δύσκολα σε άλλους ή φροντίστε νααπαλύνετε τα λόγια σας. Βρείτε καινούριες λέξεις για τις άσχημες έννοιες. Ο Σόλων όταν κατάργησετα χρέη είπε το νόμο του «σεισάχθεια». Σήμερα λέμε τους φόρους «εισφορές» και τη χωματερή«απόσυρση».

Ένα άλλο παράγγελμα είναι να αποκαλείτε συνεχώς το συνομιλητή σας με το όνομά του.Είναι απίστευτο πόσο αγαπάμε το όνομά μας. Προφέρετέ το καθαρά με αγάπη και προσμονή. Είναιτο πολύτιμο περιδέραιο του απέναντί μας. Δώστε του την απαραίτητη αίγλη και αξία ή τηνοικειότητα αν χρειάζεται. Ο Θεμιστοκλής θυμόταν απέξω τα μικρά ονόματα των φίλων του και τουςαποκαλούσε με αυτά. Για τους φίλους του και την εξουσία έλεγε «Δεν θέλω ποτέ να καθίσω σεθρόνο που δεν θα μπορώ να ωφελώ τους φίλους μου περισσότερο από τους ξένους». Ο Αριστείδηςαντίθετα δεν στηριζόταν στους φίλους του διότι πίστευε ότι θα έπρεπε να κάνει φαύλες πράξειςπροσπαθώντας να ικανοποιήσει τα αιτήματα των φίλων του. Οι συμπάθειές του ήταν πολύ λιγότερεςαλλά η ιστορία απεκάλεσε μόνον αυτόν Δίκαιο.

Τέλος κοιτάζετε το συνομιλητή σας κατάματα Το φευγαλέο βλέμμα δείχνει όχι μόνο έλλειψηθάρρους αλλά και ανειλικρίνεια. Όταν ανταλλάσσετε χειραψία, μην προτείνετε το χέρι σας σαν ναπρόκειται για άψυχο κομμάτι κρέατος Η χειραψία σας πρέπει να είναι σύντομη και ενεργητική.

Δοκιμάστε την επόμενη φορά που θα συναντήσετε ένα γνωστό σας ή ένα φίλο σας, να τονχαιρετήσετε εγκάρδια, να του χαμογελάσετε και ενώ προφέρετε το όνομά του, να τον ρωτήσετε γιατο θέμα ή και το πρόσωπο, που ξέρετε ότι τον απασχολεί και ακούστε τον...

...Ακούστε τον με προσοχή και ζητήστε του πολλές λεπτομέρειες γι’ αυτό πού σας λέει.Ενθαρρύνετέ τον να σας πει και άλλα...

Θα δείτε ότι στο μέλλον θα επιζητεί την παρέα σας. Όλοι οι άνθρωποι ψάχνουμε να βρούμεκάποιον που θα μας ακούσει με προσήλωση, φιλία και συμπάθεια.

Αυτός ο κάποιος στην προσεχή συνάντηση με έναν άλλο, ας είστε εσείς. Και όταν έρθει ησειρά σας να πάρετε το λόγο, μιλήστε για πράγματα που ενδιαφέρουν το συνομιλητή σας καιεπιδιώξτε να αξιοποιήσετε ό,τι πιο καλό έχει ο συνάνθρωπός σας.

Ο κάθε άνθρωπος είναι ανώτερός μου σε κάτι. Αν υιοθετήσετε αυτή τη θέση, δεν θα έχετε

κανένα πρόβλημα στις σχέσεις σας.

Μ ε ό π ο ι ο ν κ ι α ν ε ί σ τ ε, ό π ο υ κ ι’ α ν β ρ ί σ κ ε σ τ ε π ρ ο σ π α θ ή σ τ ε ν α ε ν τ ο πί σ ε τ ε, σ ε τ ι ε ί ν α ι α ν ώ τ ε ρ ό ς σ α ς ο σ υ ν ά ν θ ρ ω π ό ς σ α ς. Α ν α κ α λ ύ ψ τ ε τ ο δ ι αμ α ν τ ά κ ι τ ο υ, κ α ι π έ σ τ ε τ ο. Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α ζ η τ ή σ τ ε ν α σ α ς π ε ί π ι ο π ο λ λ ά γ ι’α υ τ ό τ ο υ τ ο π ρ ο τ έ ρ η μ α.

Επαναλαμβάνω μιλήστε του για το διαμαντάκι του, το πραγματικό του προτέρημα. 'Ο χ ι ψ ε ύτ ι κ ε ς φ ι λ ο φ ρ ο ν ή σ ε ι ς, γιατί δεν αντέχουν στη διαδικασία του χρόνου και φθείρουν τιςανθρώπινες σχέσεις.

Όταν ενεργείτε έτσι, ανοίγουν οι καρδιές των ανθρώπων και οι πόρτες των σπιτιών. Παντούείστε καλοδεχούμενοι.

ΧΑΡΑΚΤΉΡΕΣ ΚΑΙ ΤΡΌΠΟΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆΣ

Δεν είναι αρκετό να δεχτείς τη γνώμη του άλλου. Πρέπει και να την ακούσεις. Είναι επικίνδυνο να λες τη γνώμη σου.

Ο Θεμιστοκλής, ο αρχαίος Αθηναίος στρατηγός, ήταν μέτοικος. Μετά τη ναυμαχία τηςΣαλαμίνας κανείς δεν ήθελε να θυμάται την ιδιότητα αυτή του Θεμιστοκλή. Ο ίδιος ο Θεμιστοκλήςθέλησε και φρόντισε, τρώγοντας αρκετό ξύλο στις Αθηναϊκές παλαίστρες, να τον συνηθίσουν και ναδεχθούν166 οι συνομήλικοί του την ευστροφία του πνεύματός του.

Η συμπεριφορά των ανθρώπων μεταξύ τους ή μεμονωμένα είναι συνήθως:

1. Δ υ ν α μ ι κ ή (πολύ ή αρκετό φως, απρόσκλητο)

Υπάρχουν στιγμές που πρέπει να σπάσει ο πάγος ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Ένα καλόανέκδοτο, ένα καλόγουστο πείραγμα ή κάποια άλλη αφορμή θα τον σπάσει. Άλλες στιγμές ηπρωτοβουλία για τη λύση ενός προβλήματος είναι ενδεδειγμένη και πρέπει να την αναλάβει κάποιος.Δεν υπάρχουν κανόνες και προτεραιότητες. Όποιος είναι και νοιώθει πιο ώριμος, καταλαβαίνεικαλύτερα. Ας τροποποιήσει τη συμπεριφορά του. Ας αναζητήσει εκ των υστέρων το αίτιο τηςαδράνειας και ας προσπαθήσει να απαλλάξει κάθε άλλον από την ευθύνη που πιθανόν προκύπτει. Ηευθύνη πέφτει πάντοτε στον εαυτό μας, διότι μόνο αυτόν εξουσιάζουμε.

2. Κ υ κ λ ι κ ή (από καθρέφτη σε καθρέφτη)

Όπως και σε άλλο σημείο ανέφερα, για να κατανοήσει ένας άνθρωπος τον εαυτό του, είναιαπαραίτητο να κατανοηθεί από τον άλλο. Για να κατανοηθείτε από τον άλλο είναι απαραίτητο να σαςκαταλάβει εκείνος. Ίσως δεν είναι αυτή η φορά που θα σας καταλάβει αλλά ενδεχόμενα να είναι ηεπόμενη. Δεν υπάρχει αρχή και τέλος. Ο ένας καθρέφτης ανακλά μέσα στον άλλο και δενγνωρίζουμε την προέλευση του φωτός. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι ενεργεί με τον α ή β τρόπο διότιεξαναγκάσθηκε από τη συμπεριφορά του άλλου διότι το ίδιο θα ισχυρισθεί και ο άλλος.167

3. Τ υ π ι κ ή (σύμφωνα με κανόνες)

Πολλές φορές υιοθετούμε θρησκευτικούς, φιλοσοφικούς ή άλλους κοινωνικούς κανόνεςσυμπεριφοράς. Προϋπόθεση για μια τέτοια συμπεριφορά είναι να είμαστε σίγουροι για το «πιστεύω»του απέναντί μας, διαφορετικά η ευθυγράμμιση της στάσης και συμπεριφοράς ενός ατόμου με τιςπαραδοσιακές θρησκευτικές παραινέσεις ή αντίθετα με τις «απελευθερωμένες» λεγόμενες ιδέες,είναι σίγουρο ότι θα παρεξηγηθεί και το ευθυγραμμισμένο άτομο θα τεθεί εκτός παρέας(περιθωριοποίηση) διότι είτε είναι συντηρητικό και με μεγάλη δόση αρνητισμού είτε είναιπροοδευτικό με μεγάλη δόση επικινδυνότητας και αναρχισμού. Αυτό δεν σημαίνει - με τηνπαραδοσιακή μορφή μόρφωσης - ότι το άτομο δεν θα βρει κάπου ανταπόκριση, αλλά το άτομο πουθα ανταποκριθεί, θα ανταποκριθεί όπως ακριβώς ανταποκρίνεται ο πολίτης απέναντι στην ισχύ τωννόμων, τους οποίους σε πρώτη ευκαιρία, αν δεν τους πιστεύει, τους παραβιάζει. Η παραβίαση τωνκανόνων συμπεριφοράς πληγώνει καίρια και ανεπανόρθωτα τον συνάνθρωπό μας. Πιστεύω ότικανείς δεν προτιμά (ή δεν θα έπρεπε να προτιμά) συνειδητά παρόμοια συμπεριφορά. Οι θεωρίεςκοινωνικής ή θρησκευτικής συμπεριφοράς βέβαια έχουν λύσει πολλαπλά προβλήματασυναναστροφών (κυρίως προσέγγισης και όχι επικοινωνίας) αλλά απευθύνονται σε ανθρώπους πουπραγματικά πιστεύουν και δεν χρησιμοποιούν απλά τις θεωρίες αυτές ως παραλλαγή. Όσο αφοράτις προοδευτικές θέσεις ελάχιστοι είναι σε θέση και ηλικία να τις ασπασθούν.168

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΜΕ ΤΟ ΆΛΛΟ ΦΎΛΟ

Είναι πολύ δύσκολο σ’ έναν άνδρα να μην εκλάβει για αγάπη την επιθυμία του να κατακτήσει και δεν σκέπτεται ότι μέσα σε κάθεάνδρα υπάρχει ένας μικρός Διογένης που ψάχνει απεγνωσμένα, γυροφέρνοντας το φανάρι του, να βρει μια γυναίκα που θα

κατακτήσει ... τον ίδιο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επικοινωνία με το αντίθετο φύλο. Πολλοί συντελεστές παίρνουν

μέρος σε μια τέτοια επικοινωνία και θα μπορούσε να αναπτυχθεί ολόκληρο πολυσέλιδο βιβλίο γι’αυτούς. Ο παράγων που σχετίζεται με το σεξουαλικό ένστικτο είναι ιδιαίτερα σημαντικός, έστω καιαν η επικοινωνία είναι για τελείως διαφορετικούς σκοπούς. Εκπέμπουμε την εικόνα μας προς τοαντίθετο φύλο και ζητάμε να επιστρέψει συμπληρωμένη με κάθε τι που εμείς νομίζουμε ότι έχουμεανάγκη ή έχουμε κάνει προσπάθεια να παραλλάξουμε.169 Φυσικά η εικόνα μας επιστρέφεισυμπληρωμένη όχι με τις πραγματικές ανάγκες μας αλλά με αυτές που ο(η) απέναντι ανακλά.Ανάλογα με το ύψος (και το ποσοστό συμπληρωματικών εικόνων) εκπομπής προκαλείταιιδιόρρυθμη κατάσταση η οποία ερμηνεύεται ως έ λ ξ η ή ά π ω σ η . Μια πρώτη ένδειξη (αίτιο)επηρεασμού έχουμε από τον τρόπο και τον τόνο της ομιλίας των επικοινωνούντων ατόμων, τηνοσμή, τη μορφή του προσώπου και κυρίως των ματιών και την έκφρασή τους, την αμφίεση, τοπαράστημα κλπ. Έλξη έχουμε όπως είναι φανερό και σε άτομα του ίδιου φύλου τα οποία, γιαδιάφορους λόγους, δεν ανακλούν εικόνα με τα χαρακτηριστικά του φύλου τους, αλλά μεχαρακτηριστικά που ταιριάζουν περισσότερο στο αντίθετο φύλο. Στην τελευταία περίπτωση έχουμεένα ακόμη μη αμελητέο παράγοντα, την ταυτότητα του φύλου η οποία δημιουργεί πολλές φορές τηνομοφυλική οικειότητα, μια κατάσταση δηλαδή κατά την οποία δεν υπάρχει το ενδιαφέρον για τηνανακάλυψη των διαφορετικών εμπειριών που έχουν τα δύο φύλα.

Η πρώτη λήψη της εικόνας μας έχει παραμορφώσεις σχετικές με την εντύπωση την οποία

νομίζουμε ότι προκαλέσαμε αλλά και στρεβλωμένη σχετικά με το τι επιζητούμε. Η απέναντι εικόναόταν δεν ανταποκριθεί πλήρως εμφανίζεται συνήθως με ποσοστό (φυσικής ή προσποιητής)αδιαφορίας η οποία, σε περίπτωση έλξης, προκαλεί ερεθισμό και επανάληψη του μηνύματος μέχρινα προκληθεί η επικοινωνία, οπότε πλέον είναι θέμα συμπεριφοράς.

Όπως είναι φυσικό υπάρχουν πάντα ενδοιασμοί κατά την προσέγγιση, αφού είναι αδύνατο ναγνωρίζουμε τις αρχές στις οποίες έχει θεμελιωθεί η προσωπικότητα του απέναντί μας (υπόβαθρο)και γι’ αυτό στηριζόμαστε σχεδόν αποκλειστικά στην εκάστοτε επικρατούσα κοινωνική θεωρία ήθρησκεία, τα κοινώς παραδεδεγμένα και γενικά τους κανόνες επικοινωνίας οι οποίοι δεν θαπληγώσουν τον εγωισμό του απέναντί μας. Με άλλα λόγια προσπαθούμε να φωτίσουμε πτυχές τουάλλου που νομίζουμε ότι υπάρχουν. Στη συνέχεια, και εφ’ όσον το απέναντι άτομο αφήσειπεριθώρια, είναι δυνατόν να γίνει η ανίχνευση του ψυχικού εδάφους (όνειρα ζωής και πόθοςπραγμάτωσης). Ακολουθεί η επικοινωνία η οποία μπορεί να είναι ερωτικού, φιλικού,επαγγελματικού ή άλλου ενδιαφέροντος. Τονίζεται ότι σε κάθε περίπτωση περιμένουμε περισσότερακαι διαφορετικής φύσεως πράγματα από τα άτομα με αντίθετο φύλο παρά από τα άτομα που έχουντο φύλο μας, ενώ από άτομα που ανήκουν στο φύλο μας περιμένουμε να έχουν τις ιδιότητες πουεμείς για διάφορους λόγους δεν αποκτήσαμε και πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να είχαμεαποκτήσει.

ΟΙ ΔΙΚΟΊ ΜΑΣ ΆΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΆ ΜΑΣ ΠΡΆΓΜΑΤΑ

Είναι εύκολο να πεθάνεις για κάτι καλό κι' ωραίο, για το σπίτι σου, τα παιδιά σου, τον πολιτισμό... Μα μονάχα ένας Θεός θαμπορούσε να πεθάνει για να σώσει τους δειλούς και τους διεφθαρμένους. [Γραχαμ Γκρην "Η Δύναμη και η Δόξα"]

Κάθε άνθρωπος οργανώνει σιγά - σιγά τον ψυχικό του κόσμο, σύμφωνα με τις πληροφορίεςπου διαθέτει και την κοινωνική θεωρία που επικρατεί στο περιβάλλον του (ιδέα). Τον εαυτό του τοντοποθετεί συνήθως στο κέντρο (εγωκεντρισμός).170 Στην περιφέρεια και σε συγκεκριμένες θέσεις,τοποθετεί την μητέρα του, τον πατέρα του, τα αγαπητά του πρόσωπα, ζώα, πράγματα ή καταστάσεις,αλλά και τα μισητά. Τα αγαπητά γύρω του τα μισητά μακριά του. Υποσυνείδητα τα μισητάπρόσωπα, ζώα, πράγματα ή καταστάσεις σιγά - σιγά απομακρύνονται και στις κοντινές θέσειςπαραμένουν τα αγαπητά πρόσωπα (εγωκεντρική περιοχή). Εγκεφαλική ενέργεια (ανάμνηση)διατηρεί τις θέσεις αυτές σε σταθερή απόσταση, ασυνείδητα και εξασφαλίζει στο άτομο μια ασφαλήθαλπωρή.171 Ο ίδιος μηχανισμός αναμνήσεων διατηρεί την αγάπη των αγαπητών και αμβλύνει τομίσος των μισητών. Ο υπόλοιπος κόσμος που μας περιβάλλει αποτελεί εικόνα που σιγά - σιγάξεφτίζει, αποσυρόμενος στο υποσυνείδητο.172

Τις αγαπημένες εικόνες δεν μπορούμε να τις διώξουμε εύκολα από το μυαλό μας αλλά και δενμπορούμε να δημιουργήσουμε με τη θέλησή μας αγαπητά πρόσωπα, ζώα ή καταστάσεις. Η Αγάπηείναι θεϊκή ενέργεια θα λέγαμε. Είναι τεράστια η λίστα ιδιοτήτων που θα μπορούσε να κάνει έναπρόσωπο, ένα ζώο ή μια κατάσταση αγαπητή. Οπωσδήποτε προϋπάρχει ο προβαλλόμενος εαυτόςμας και η αναγνώρισή του από το περιβάλλον, η ανάγκη συμπλήρωσής μας από το φως τουαγαπώμενου προσώπου, αλλά, κυρίως, η ανάκλαση του δικού μας φωτός από τον άλλον που, αν και

δικό μας, το δεχόμαστε ως προερχόμενο από εκείνο.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

Κοινωνικότητα είναι η ανάγκη αναγνώρισης του ατόμου από τα υπόλοιπα άτομα τηςκοινωνίας στην οποία αυτό συμμετέχει. Το άτομο προσφέρει στην κοινωνία ακόμακαι με μόνη την παρουσία του.

«Οι λαοί πρέπει να έρχονται σε επαφή συνεχώς, ώστε να τροποποιούν, διαδίδουν και αυξάνουν τον πολιτισμό τους»

Από την Αγία Γραφή μαθαίνουμε ότι ο γεωργός Κάιν σκότωσε τον αδελφό του κυνηγόΆβελ173 διότι ήταν περισσότερο αρεστή στο Θεό η θυσία που πρόσφερε ο Άβελ. Από τα πολύ παλιάχρόνια λοιπόν και σύμφωνα με τις γεωργικές παραδόσεις όσο πιο βαθιά και απλωτά είναι η ρίζα καιόσο πιο πλατειά και απλωμένα είναι τα φύλλα του δένδρου, τόσο πιο δυνατό είναι αυτό. Αντίθετα ηπρόσχαρη και κοντά στην κίνηση ζωή, αν και πιο αρεστή στο Θεό, κινδυνεύει να αφανιστεί.Εμφανίζεται λοιπόν από την αρχή η ιδέα της υπεράσπισης των ήπιων ανθρώπων με τις ριζωμένεςπεποιθήσεις και τους κλάδους που προέρχονται από την ίδια ρίζα. Η σημερινή κοινωνική ζωή,στηριζόμενη στην κίνηση κυρίως, έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση. Είναι ο αναστημένοςΆβελ;

ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΧΛΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Η κατασκευαστική συγγένεια των οργανισμών και η ανάγκη υπερνίκησης τωνπροβλημάτων που δημιουργεί ο χώρος και οι ζωτικές χημικές ενώσεις. Ο χώρος καιοι ζωτικές χημικές ενώσεις δημιουργούν την ανάγκη κοινωνίας.

Πιο πολύ σε πειράζει η μοναξιά σου όταν είσαι με κόσμο παρά όταν είσαι μόνος

Παρατηρώντας τα δάση των δένδρων, τις αποικίες των κοραλλιών και σφουγγαριών, τις

αγέλες των φυτοφάγων και τις βοσκές των σαρκοφάγων ζώων, συμπεραίνουμε ότι η κοινωνική ζωήθα πρέπει να διευκολύνει την ικανοποίηση των θεμελιακών όρων βιολογικής επικράτησης. Είναιπολύ πιο εύκολο, σε σύνολο ομοειδών να βρουν τροφή, στέγη(;), ίσως και στοργή, και ναπολλαπλασιαστούν όταν αυτά αποτελούν κοινωνία. Ο άνθρωπος, εξ αιτίας και χιλίων άλλων λόγων,είναι κοινωνικό ον. Είναι αδύνατο σήμερα να επιζήσει μόνος ένας άνθρωπος, παρά μόνο με τηθέλησή του, και, αν το κάνει (βρίσκοντας τροφή και στέγη), το τίμημα της μοναξιάς του είναιβαρύτατο (ανάγκη στοργής).

Πριν 17000 χρόνια στο Λασκό της Νότιας Γαλλίας ζούσαν οι άνθρωποι του Κρο - Μανιόνπου σε κάποιο σπήλαιο μας άφησαν μια αναπαράσταση της ζωής τους. Βίσονες και ομαδικό κυνήγι.

Τραυματίες και κτυπημένα ζώα. Πριν 4000 χρόνια ο Όμηρος βλέπει με τα μάτια της ψυχής του (δικάτου δεν είχε) τον Απόλλωνα και ψάλλει ύμνους γι΄ αυτόν. Τα έπη του είναι μέχρι σήμερααξεπέραστα σε κάθε τους λεπτομέρεια. Διδάσκουν με πρωτοποριακό τρόπο την ανάγκη κοινήςεκστρατείας, τη φιλία και συνεργασία ανάμεσα στους πολεμιστές, την χρησιμότητα τηςοικογενειακής - κοινωνικής εστίας. Είναι από τους πρώτους που περιγράφουν τους κοινωνικούςνόμους και την ανάγκη στήριξης κράτους με όλα τα μέσα.

Η Κοινωνία επιδρά στο άτομο, με την οργάνωσή της, ως εξωτερικός παράγων ενδιαφερόμενηγια το, κατά τη γνώμη της, κοινό καλό και αδιαφορώντας πολλές φορές (ίσως από λάθοςυπολογισμό) για την ατομική ευτυχία και προκοπή των ατόμων που την απαρτίζουν. Η ζωή μέσαστην κοινωνία σπάνια αντιμετωπίζεται ως παιχνίδι. Ενδιαφέρουν κυρίως οι κανόνες, οι κοινωνικοίνόμοι. Αν εξαιρέσουμε τους φυσικούς κοινωνικούς νόμους (π.χ. η αποφυγή της άσκοπηςενόχλησης), οι νόμοι που συνιστούν την ανθρώπινη κοινωνία στηρίζονται κυρίως σε πρακτικούςκανόνες και θεωρίες μεγάλων οραματιστών ή σε συνέχειες καθεστώτων μεγάλων κατακτητών. Τηνόλη εικόνα της ζωής και των συνθηκών ζωής ονομάζουμε πολιτισμό της υπόψη κοινωνίας. Σε κάθεχώρα αξίζει να γνωρίσουμε το Λαό και όχι τον τόπο. Καμία χώρα, ποτέ δεν αποτύπωσε το χρώματης ή την υφή της στο λαό που την κατάκτησε. Αντίθετα οι λαοί έχουν αφήσει τη σφραγίδα τουςστον τόπο που έζησαν και δημιούργησαν. Εύκολα διαπιστώνουμε ότι στις πράξεις και στησυμπεριφορά των ανθρώπων η πρόοδος είναι μικρή αν όχι ασήμαντη (η Ιστορία επαναλαμβάνεται).Η Γνώση λοιπόν της πολιτισμικής Ιστορίας ενός λαού αποτελεί σοβαρό συντελεστή για τηνδιαπίστωση της συμπεριφοράς και, κυρίως, των αντιδράσεων των ατόμων και των απογόνων ενόςλαού.

Πιστεύουμε ότι ο κάθε νέος άνθρωπος έχει τις δυνάμεις να προσαρμοστεί στην τρέχουσακοινωνία του κάθε κράτους. Το νεογέννητο της εποχής του λίθου πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνιαδεν διέφερε πολύ από το σημερινό νεογέννητο και όμως αντιμετώπισε το λίθινο περιβάλλον καιέγινε άνθρωπος της λίθινης εποχής, ενώ το σημερινό αντιμετωπίζει το σύγχρονο περιβάλλον καιγίνεται ο άνθρωπος του 20ου - 21ου αιώνα. Μία αξιόλογη διαφορά αρκετών αιώνων που όμως δενδυσκολεύει φανερά το παιδί στην κάλυψή της. Ένα νεογέννητο, σε γενικές γραμμές, είναι ένας ξένοςμέσα στο καινούριο περιβάλλον. Για να επιβιώσει πρέπει πρώτα να επικοινωνήσει και μετά ναπροσαρμοστεί. Γέφυρα είναι η μητέρα. Πόσες άραγε μητέρες είναι κατάλληλες να προσαρμόσουν ταπαιδιά τους και πόσα παιδιά είναι ικανά να προσαρμοστούν;174 Διαβαθμίσεις (σκαλοπάτια) συνεπώςυπάρχουν και μάλιστα με κεφαλόσκαλα που τείνουν στο άπειρο διπλής διάστασης (μητέρα - παιδί),αν όχι πολλαπλής. Οι δυνάμεις προσαρμογής θεωρούνται φυσικός νόμος. Αν δεν προσαρμοστεί οάνθρωπος στην υπάρχουσα κατάσταση δεν επιβιώνει.

Η μεγάλη ικανότητα προσαρμογής του ανθρώπινου όντος, χάριν της οποίας κατάφερε ναεπιζήσει μέχρι σήμερα, αποδεικνύει τις κατά καιρούς κοινωνικές θεωρίες ως παραδεδεγμένα σωστές.Το πλήθος όμως και η περιορισμένη χρονική διάρκεια επικράτησης των κοινωνικών αυτών νόμων,δείχνει σαφώς το ανεδαφικό της αξίας των. Ελάχιστες, αν όχι καμία, κοινωνικές θεωρίες (ήθρησκείες) καταφέρνουν να δώσουν στον άνθρωπο ψυχική ευτυχία, αναγνώριση και πληρότητα.

Σήμερα το αστικό παιδί πολλές φορές πληρώνει το τίμημα της μοναξιάς, και μάλιστα χωρίς τηθέλησή του. Οι γονείς, για λόγους εργασίας, διασκέδασης ή άλλους, αφήνουν το παιδί έγκλειστοστο Διαμέρισμα και μάλιστα, πολλές φορές με άγρυπνο φρουρό μια κάποια ανειδίκευτη κοπέλα

(φυλακή;). Άλλες φορές το παιδί μόνο, παίζει κάποιο αγαπημένο παιγνίδι, (από τα αμέτρητα που οιτύψεις των γονέων συσσωρεύουν σε αντικατάσταση της γονικής στοργής τους). Σε χειρότερημορφή το παιδί παρακολουθεί στην τηλεόραση έργα μεταμεσονύκτιου ενδιαφέροντος που έχουνγραφεί προηγούμενα στο Video.

Η κοινωνικοποίηση175 του ατόμου, η προσαρμογή του δηλαδή σε μια «ιδέα» που λέγεταικοινωνία, απαιτεί την εκγύμνασή του, την άσκησή του, στους προκαθορισμένους νόμους της(συνταγές) οι οποίοι όμως συνεχώς και με μεγάλη ταχύτητα μεταβάλλονται. Υπάρχει οπωσδήποτεμια σταθερότητα (ηθική σταθερότητα) εξ αιτίας της επικρατούσας θρησκείας, αλλά αυτό δενικανοποιεί πάντοτε και επαρκώς το άτομο, αφού οι ανάγκες του έχουν τελείως διαφοροποιηθεί απότην εποχή της θρησκειοθεσίας. Οι κρατικοί νόμοι συμβάλλουν στη σταθερότητα της κοινωνίας,αλλά είναι ανάγκη να τηρούνται με ευλάβεια και αυστηρότητα. Η μη τήρησή τους οδηγεί,τουλάχιστον τους ανθρώπους, σε μια ιδιάζουσα κατάσταση που λέγεται όχλος.

«Ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο» [Χομπς]

Δεν είναι δυνατό να μιλήσουμε για όχλο όταν πρόκειται για ζώα, διότι η «κοινωνικοποίησή»τους είναι αποτέλεσμα ενστίκτου και όχι συνειδητής - λογικής επιλογής. Ο Γουσταύος Λε Μποναναλύει διεξοδικά το σχετικό με τους όχλους θέμα.176 Παρατηρεί ότι ένας όχλος άγεται και φέρεταισχεδόν μόνο από τις ενστικτώδεις παρορμήσεις του οι οποίες δεν διαφέρουν πολύ από τις ζωώδειςπαρορμήσεις (αυτές που υπάρχουν χωρίς τον κοινωνικό ή νομικό έλεγχο). Ένας λαός ή μια κοινωνίαδεν είναι πάντα όχλος, είναι όμως δυνατόν να μετατραπεί σε όχλο κάτω από ορισμένες συνθήκες,και μάλιστα άσχετα από το βαθμό εκπαίδευσής του.

Μια επικίνδυνη ενστικτώδης κίνηση ενός όχλου είναι η τάση για πόλεμο ή εξέγερση. Όλοιέχουμε παρατηρήσει ότι σε κάποια στιγμή της ζωής μας καταλαμβανόμαστε από ένα συναίσθημαεκδίκησης. Ο φόνος ή η με διάφορους τρόπους καταστροφή του αντικειμένου του μίσους μας,γίνεται ένα ευχάριστο συναίσθημα. Σε κανένα ζώο δεν συναντάμε συναισθήματα μίσους και όπωςέδειξε ο Φρόιντ αποδεικνύεται ότι τα συναισθήματα αυτά είναι το τίμημα της συναίσθησης τηςκοινωνικοποίησης του ανθρώπου.

Με την κοινωνικοποίηση διευκολύνεται η ζωή μας, αυξάνεται η καλλιέργειά μας καιικανοποιείται το αίσθημα ασφάλειας, Σε αντάλλαγμα αναγκαζόμαστε να απαρνηθούμε τα άγριαένστικτά μας (που διακρίνουμε να υπάρχουν στα παιδιά) χωρίς όμως να τα αποβάλλουμε. Σε πρώτηλοιπόν ευκαιρία ο άγριος εαυτός μας επανεμφανίζεται με συνέπεια το μίσος, ενδεχομένως το φόνοκαι σε περίπτωση όχλου τον πόλεμο. Είναι η επιθυμία να γυρίσουμε πίσω στη φυσική κατάστασηκαι γι΄ αυτό πολλές φορές απολαμβάνουμε τον πόλεμο. Πάντοτε υπάρχει μια ιδεολογία, μια ηθικήδικαιολογία, χάριν της οποίας γίνεται ο πόλεμος και πολλοί είναι οι πιστοί του πολέμου.

Ένας παράγων εξ ίσου σημαντικός που, σε τελική ανάλυση, ανάγεται στην κοινωνικοποίησηκαι έχει συνέπειες παρόμοιες με το μίσος (χωρίς αντίστοιχα συναισθήματα) είναι το αίσθημα τηςιδιοκτησίας ή του ζωτικού χώρου (εγωκεντρική περιοχή) ή ακόμη και της υπεροχής έναντι τωνάλλων. Όλοι δηλαδή είμαστε έτοιμοι να καταστρέψουμε κάποιον που για διάφορους λόγους

πρόσβαλε (με την έννοια του κατέλαβε μερικά ή ολικά) μέρος της περιουσίας ή του χώρου μας ή τηςδιαπιστευμένης σε εμάς περιοχής ή τον θεωρούμε κατώτερό μας. Σε κάθε περίπτωση καθένας μαςφροντίζει, στα πλαίσια της κοινωνίας να δημιουργήσει ένα οπλοστάσιο - όχι απαραίτητα πυροβόλων- όπλων προκειμένου να διατηρήσει την περιοχή του και την υπεροχή του. Ο τραπεζικός το «γκισέτου», ο επιχειρηματίας το κουστούμι και τους «μπράβους» του, ο δάσκαλος βάζει κακό βαθμό στομαθητή λόγω αταξίας, ο αστυνομικός σκοτώνει αυτόν που τον πλησίασε περισσότερο από ότιεκείνος ήθελε κλπ.

Είναι δυνατόν να αποτρέψουμε τα συναισθήματα μίσους (ή τα παρόμοια) αναγκάζονταςαυτούς στους οποίους γεννιόνται αυτά τα συναισθήματα να κάνουν έναν σύντομοεπαναπροσδιορισμό της ταυτότητάς των, αντί να αντιπαραθέτουμε επιχειρήματα αντίθετα ή ναχρησιμοποιούμε πολεμική.177 Το συναίσθημα της μνησικακίας ή κατωτερότητας εξομαλύνονται μετην ανεκτικότητα και τη συναίσθηση της ίδιας της αξίας. Φυσικά το συναίσθημα ότι σε περιφρονούνή δεν αναγνωρίζουν την αξία σου δεν μπορεί να πάψει παρά μόνο στο βαθμό που θα πάψει η αδικίαστη δομή της κοινωνίας.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΕ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Μια κοινωνία επηρεάζεται και αλλοιώνεται πολύμορφα. Μεγαλύτερη επίδραση έχουναπλές κινήσεις οι οποίες είναι δυνατόν να συντονίσουν ολόκληρο τον πληθυσμό τηςκοινότητας. Η εκπαίδευση και γνώση των αποτελεσμάτων ενός τέτοιου συντονισμούαποτρέπει μερικώς μόνο το συντονισμό. Αντίθετα η άμεση συνειδητοποίηση τηςκατάστασης αποτρέπει εντελώς τον επερχόμενα συντονισμό.

Αν θέλεις να γίνει η δουλειά σου, πήγαινε μόνος σου. Αν όχι στείλε κάποιον άλλον.

Κατά κανόνα, μια κοινότητα, ένα σύνολο, ανθρώπων παρουσιάζει, σε γενικές γραμμές, τα ίδιαγενικά (στατιστικά) χαρακτηριστικά εξαρτώμενα όμως, με διάφορο κάθε φορά βάρος, από:

Την ιστορία προέλευσης της κοινότητας. (Η Ιστορία και οι Παραδόσεις παίζουν σοβαρό ρόλοσε κάθε κοινωνία ανθρώπων).

Την ικανότητα ιστορικής και κοινωνικής μνήμης. (Η Ιστορία και η Παράδοση με τον καιρόδιαφοροποιούνται προς διάφορες κατευθύνσεις).

Τα κληρονομημένα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς των ατόμων της. (Γενικά η Παράδοση σεμία κοινωνία υπαγορεύει διάφορες «συνταγές» αντίδρασης αλλά και η βιολογική κληρονομικότηταδεν είναι αμέτοχη, αφού αλλιώς αντιδρούν οι μικρόσωμοι, αλλιώς οι μεγαλόσωμοι κλπ)

Την ηλικία και το φύλο των ατόμων που τη συγκροτούν (νέοι - γέροι άνδρες - γυναίκες) καισε ποια αναλογία (ομαδική ηλικία). (υπάρχει αυξημένος συντηρητισμός σε γηρασμένες κοινωνίεςκαι ενθουσιασμός σε νέες).

Τη χρονική στιγμή. (Δεν είναι δυνατόν να ψυχολογήσουμε ακριβώς τα άτομα μετά απόκάποιο καυγά, διεκδίκηση ή γενικά όταν έχει μετατραπεί σε όχλο)

Το είδος του ερεθίσματος επικοινωνίας με την κοινότητα. (Δεν είναι δυνατό ναεπικοινωνήσουμε με επιστημονικούς όρους όταν απευθυνόμαστε σε απλά άτομα, χρειαζόμαστε γιακάθε άνθρωπο τη γλώσσα που μιλάει εκείνος, έστω και αν κατεβάσουμε το δικό μας επίπεδο).178

Τις δυνάμεις συνοχής και συνάφειας των ατόμων και της ομάδας. (Ένα πλήθος δεμένο μεσυγγενικούς ή άλλους δυνατούς δεσμούς δεν δέχεται εύκολα νέους στην κοινωνία του, όπως έναςόχλος δέχεται σχεδόν μόνο τους ομοϊδεάτες του).

Τη στιγμιαία επίκληση ανάγκης αποφάσεως (νουθεσία) κλπ.179

Την αρχηγική μέθοδο επικράτησης. (Οι αρχηγοί των κοινωνιών είναι δυνατόν να επιδράσουνθετικά ή αρνητικά με τους κανόνες και τρόπους συμπεριφοράς που αυτοί θα επιβάλλουν).

Τη δύναμη και συχνότητα επίδρασης εξωγενών της υπόψη κοινωνίας παραγόντων. (Π.χ. μέσωΜΜΕ επιδράσεων).

Η εκ πρώτης επαφής εκτίμηση του απέναντί μας ανθρώπου είναι φυσικά μια ουτοπία.180

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ Η οργάνωση και διατήρηση της ανθρώπινης κοινωνίας καθώς και η συνειδητήυπόμνηση ύπαρξής της γίνεται με κανόνες καθολικής παραδοχής.

«Οι θεσμοί που παράγουν την πιο μεγάλη ευτυχία για τον πιο μεγάλο αριθμό ατόμων είναι αυτό που λέμε ωφελιμισμό»[Τζέρεμυ Μπένθαμ 1748 - 1832]

Θεσμός είναι (κατά Joseph H. Ficther) μια διαρκής σχετικά κοινωνική δομή προτύπων, ρόλωνκαι σχέσεων που πραγματώνονται με ορισμένο επιβαλλόμενο τρόπο, προκειμένου να ικανοποιηθούνβασικές κοινωνικές ανάγκες.

Οι κοινωνικοί θεσμοί οφείλουν την ύπαρξή τους στην ανάγκη επιδίωξης και εκπλήρωσηςορισμένων στόχων προς διευκόλυνση της κοινωνικής ζωής του συνόλου των ανθρώπων τηςκοινωνίας και όχι μόνον των προνομιούχων.

Οι θεσμοί αποτελούν μορφές αποκρυστάλλωσης και προσανατολισμού της ατομικής καισυλλογικής δράσης του ανθρώπου και συνθέτουν το βασικό πλαίσιο της κοινωνικής ζωής.Ακολουθώντας τους θεσμούς μπορούμε να φτάσουμε σε υψηλά επίπεδα σκέψεως και σε άψογοβαθμό συμπεριφοράς. Ικανοποιείται όμως ψυχικά το μεμονωμένο άτομο ή αντίθετα το άτομοσυσπειρώνεται στον εαυτό του;

Οι θεσμοί διακρίνονται σε δύο κυρίως κατηγορίες

α) κύριοι θεσμοί στους οποίους συμμετέχει μεγάλος αριθμός ατόμων, είναι αναγκαίοι για την

επιβίωση της κοινωνίας και συμβάλλουν αποφασιστικά στην ευημερία του ατόμου και του συνόλου.Τέτοιοι θεσμοί είναι η οικογένεια, η εκπαίδευση, η οικονομία, η πολιτική, η θρησκεία κ. ά.

β) επικουρικοί θεσμοί που συναντούν και παρακολουθούν τους κύριους θεσμούς όπως π.χ. ησχολική διοίκηση και οργάνωση, η αξιολόγηση των μαθητών, η βράβευση σε διάφορους τομείςκ.λ.π.

Κάθε θεσμός διακρίνεται για την ιδιαίτερη δομή και οργάνωσή του ενώ τα μέρη που τονσυνιστούν βρίσκονται σε μια σχέση εξάρτησης και αλληλεπίδρασης, όπως οι εθνικοί δρόμοι πουδιασχίζουν μια χώρα. Κάθε θεσμός έχει την αυθυπαρξία του και αποτελεί ενότητα. Ένας πλήρηςδιαχωρισμός των επί μέρους θεσμών είναι μόνο θεωρητικά δυνατός, ενώ πολλά περιεχόμενα είναικοινά στους διάφορους θεσμούς π.χ. Οικογένεια και σχολείο.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η εκπαίδευση είναι θεσμός κατά τον οποίο συστηματικάαναπτύσσεται τόσο στο οικογενειακό, όσο και στο σχολικό περιβάλλον μια διαδικασία πουπερισσότερο θα ονομάζαμε κοινωνικοποίηση. 181

Παραδείγματα θεσμών είναι α) Το Σχολείο β) Η Εκκλησία γ) Ο Γάμος κ.λ.π.

ΤΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ182

Ο εγκέφαλος ανασύρει επεξεργασμένες εικόνες προκειμένου να αντιμετωπίσει ταπροβλήματα που προκύπτουν. Πιστεύουμε ότι όσο περισσότερες εικόνες διαθέτειτόσο περισσότερες λύσεις δύναται να αντιμετωπίσει. Στην τελευταία αυτή πίστηστηρίζουμε την εκπαίδευση. Ο δρόμος είναι γνωστός και όσο περισσότερο φωτίζεταιτόσο ευκολότερα βαδίζεται. Πως όμως θα ανοίξουμε δρόμο και μάλιστα στο σκοτάδι.

Τραγουδάνε οι αφελείς και οι ερωτευμένοι

Επαναστατούν οι ανέραστοι και οι καλοί

Φωνάζουν οι ανάπηροι και οι ζητιάνοι

συνωμοτούν οι άγιοι και οι διεστραμένοιι

Χορεύουν οι τυφλοί και οι απελπισμένοι

αυτοκτονούν οι δειλοί και οι θαρραλέοι.

Σε όλους μας υπάρχει μια αρχέγονη εικόνα όπως πχ στην έννοια μητέρα = τροφή.183 Στηνπαρουσία του στήθους ενεργοποιείται ο μηχανισμός αναζήτησης της τροφής. Είναι ένα αρχέτυπο(τύπος, μοντέλο). Τα αρχέτυπα είναι σχεδόν καθολικά παραδεκτά και για όλες σχεδόν τις εκφράσειςτων διαφόρων επιστημών πχ τη Βιολογία, Ιστορία, Μυθολογία, Λαογραφία, Κυβερνητική κλπ.Βιώνονται κυρίως με εικόνες, άλλες ιδέες, εμπειρίες με αρχέτυπη δομή και παραγωγό τομή,συνειδητό νου. Αρκετά από αυτά έχουν προέλευση κυτταρική (ένστικτο) και άλλα κοινωνική

(επίκτητα).

Στο βάθος των πραγμάτων υπάρχουν ιδέες - πρωταρχικές αιτίες (όπως το βερίκοκο έχει μέσατου το κουκούτσι) από τις οποίες με τη σειρά τους θα βγουν νέες ιδέες. Τα Αρχέτυπα δεν είναι ταίδια για όλους του ανθρώπους και αυτό το διακρίνουμε στην έννοια των διαφόρων λέξεων. Πιθανόνκάποια λέξη να μην έχει κοινή ερμηνεία από όλους. Όσες διαβεβαιώσεις και αν δώσει κάποιος γιατην ακρίβεια της γνώσεώς του μόνο ο συγχρωτισμός του και με άλλους θα δείξει την πραγματικήαξία της.

Δεν είναι δυνατόν να δούμε ένα αρχέτυπο, όπως δεν μπορούμε να δούμε έναν αριθμό ή ναπεριγράψουμε το πράσινο χρώμα. Πειραματικά η ύπαρξη των αρχετύπων ελέγχεται από τηνΚυβερνητική επιστήμη,184 η οποία κατασκευάζοντας πρότυπα εξομοίωσης καταφέρνει να ελέγχειδιάφορες διαδικασίες - εκφράσεις των αρχετύπων, όχι τα ίδια τα αρχέτυπα. Υπάρχουν Αρχέτυπα ταοποία για διάφορους λόγους δεν εκδηλώνονται ή δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμη και άλλα τα οποίαόταν εκδηλωθούν συνειδητοποιούνται. Τα Αρχέτυπα που εκδηλώνονται είναι δυνατόν, και εφ’ όσονυπάρχει λόγος, να μεταβάλλονται και να αναπροσαρμόζονται σε αργό ρυθμό.

Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΕΜΦΆΝΙΣΗ

«Όλοι ζηλεύουμε τους αστροναύτες με τον τρόπο που παρουσιάζονται στα ΜΜΕ. Σκεφτήκατε ποτέ πως διαχειρίζονται ταπεριττώματά τους ή τι γίνεται όταν έχουν φαγούρα στο γόνατο; Ξεχάστε τα μεγαλεία και ψάξτε πάλι για τον άνθρωπο, ντυμένο

απλά χωρίς μακρυμάνικα και μεγάλα λόγια».

Περπατώντας στους δρόμους οποιασδήποτε πολιτείας αντικρίζεις αφ’ ενός τις κατοικίες τωνανθρώπων που κατοικούν τον τόπο και αφ’ ετέρου τα δημόσια οικοδομήματα. Οι ναοί, οι τάφοιαλλά και τα δημόσια οικοδομήματα, πολλές φορές κτίζονταν επί σειράν ετών, από διάφορουςαρχιτέκτονες, διάφορους άρχοντες και οπωσδήποτε διαφορετικούς εργάτες μέχρι να τελειώσουν. Τααρχιτεκτονικά σχέδια ήταν οπωσδήποτε πρωτότυπα, αν όχι στην όλη σύλληψη τους, τουλάχιστονστη λεπτομέρεια και τα κρατούσαν κρυφά μέχρι την τελική τους εφαρμογή. Οδηγός - σκοπός τηςτέτοιας ανοικοδόμησης φαίνεται να είναι ένας και μόνο, δηλαδή η ανύψωση του άρχοντα και ησυνειδητοποίηση της ασημαντότητας των εργαζομένων σ’ αυτά. Πολλές γενιές εργατών πέθανανπροσφέροντας το αίμα και τον ιδρώτα τους θεμελιώνοντας Παρθενώνες και κτίζοντας Πυραμίδες,χωρίς ποτέ να αντικρίσουν ούτε τα σχέδια (πόσο μάλλον το τελικό κατασκεύασμα).

Πολλοί πιστεύουν ότι αν για το σχεδιασμό των οικοδομημάτων έπαιρνε μέρος και ο τελικόςτεχνίτης, ο τεχνίτης που θα έδινε την τελική μορφή, ή έστω ο ενδιάμεσος τα οικοδομήματα θα ήτανπλουσιότερα και μεγαλοπρεπέστερα. Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Δεν είναι δυνατόν ναείναι αξιοζήλευτο κάτι που εγώ κατασκεύασα, το επώνυμο δημιούργημά μου. Ο μύθος του Πύργουτης Βαβέλ άλλωστε είναι ξεκάθαρος. Δεν δημιουργούμε ιδανικό, όταν αυτό το γνωρίζουμε σαν τηχούφτα μας. Το ιδανικό πάντα είναι μακριά μας, κατασκευασμένο από άλλους, και είναι άλλοι οικάτοχοί του. Εμείς απλά συμπληρώνουμε το ιδανικό κατά πως το φανταζόμαστε. Η εκπαίδευση θαμας μάθει να το συνταιριάζουμε με τα προηγούμενα (ιδανικά). Η ερμηνεία που δίνεται κάθε φοράδεν είναι τυχαία. Πρέπει να γίνει κατανοητό και αντικείμενο γνώσεως, ότι είμαστε υποχρεωμένοι να

κτίζουμε την εικόνα μας κομμάτι - κομμάτι σύμφωνα με αυτό που η κοινότητα θεωρεί ιδανικό,απρόσιτο. Μόνο τότε είμαστε σε αξιοζήλευτη θέση και ο οποιοσδήποτε θα έδινε ο,τιδήποτε για ναμας πλησιάσει.185 «Τα ράσα κάνουν τον παπά» λέει θυμόσοφα ο λαός και γνωρίζουμε άπειραπαραδείγματα εφαρμογής του αρχέτυπου αυτού.

Η προσφερόμενη εικόνα είναι σημαντικό ατού στην επικοινωνία τόσο ανάμεσα σε ανθρώπουςόσο και ανάμεσα σε επιχειρήσεις. Πρέπει πάντα να είναι ανάλογη του επιδιωκόμενου σκοπού. Οηγέτης πρέπει να δείχνει στο λαό του ότι διαθέτει ακλόνητη δύναμη και απεριόριστο πλούτο, οδάσκαλος πρέπει να δημιουργεί στο ακροατήριο εικόνα σιγουριάς και εμπιστοσύνης στη γνώση, οεραστής ότι είναι ακαταμάχητος, ο άνδρας ότι έχει όλα τα εχέγγυα για μια οικονομικά άνετη ζωή, ηγυναίκα ότι παραμένει πιστή στις παραδόσεις και γνωρίζει να δημιουργεί ευχάριστη οικογενειακήατμόσφαιρα.

Ο εγκέφαλος, όσο και αν φανεί παράξενο, μαθαίνει από τη σύγκριση διαφορετικών εικόνωνενώ όταν κάπου λείπει η εικόνα δημιουργεί την ψευδαίσθηση κάποιας που θέλει, για να την έχειέτοιμη για σύγκριση. Όσο πιο κοντά στις υπάρχουσες εικόνες βρισκόμαστε, τόσο πιο εύκολα καιαβίαστα οι νέες εικόνες σχηματίζονται. Οι εικόνες που η εξωτερική εμφάνιση εκπέμπει, στοχεύουνστις ρίζες της προσωπικότητας του ατόμου και την ανάπτυξή της σύμφωνα με τα προσωπικάκριτήρια αξιολόγησης.

ΠΊΣΤΗ ΚΑΙ «ΠΙΣΤΕΎΩ»

Από πολύ νωρίς ο άνθρωπος δέχεται την κοινωνική επίδραση των υπολοίπων ανθρώπων. Οινέοι επιζητούν την αναθεώρηση όλων των γνώσεων προκειμένου να κρίνουν τις λύσεις στα μικρά ήμεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν και να τροποποιήσουν την (παλαιά) κοινωνική αλήθειασύμφωνα με τη δική τους όποια και αν είναι αυτή (εφαρμόζεται ο εγωισμός).186

Οι διάφορες ιδέες δεν είναι δυνατόν να ανασκευάζονται και να τροποποιούνται με την κάθεγέννηση και ανάπτυξη του κάθε νέου ατόμου. Χρειάζεται μια σταθερή, ή έστω αργά μεταβαλλόμενη,κοινωνική υποδομή. Λέγοντας πίστη εννοούμε ένα σύνολο γνώσεων (γνωστικό αντικείμενο) μεέτοιμες απαντήσεις (λίστα απαντήσεων) για κάθε σχεδόν θέμα που αφορά την κοινωνική καιπρακτική συμπεριφορά των ατόμων (a priori - κλειστό σύνολο γνώσεων) της τρέχουσας χρονικήςπεριόδου.

Η αξία της πίστεως είναι θεμελιακή και ακαταμάχητη. Φανταστείτε ένα Χριστιανό ιερέα πουέχει αμφιβολία για το αν θα αναστηθούν οι νεκροί. Φανταστείτε κάποιον που σηκώνει το ποτήρι τουνα πιει νερό έχοντας αμφιβολία αν το νερό θα φτάσει στο στόμα του ή τον ερωτευμένο που έχειαμφιβολίες για την αξία του ερωτικού του αντικειμένου.

Η πίστη των νέων κλονίζεται εύκολα διότι οι νέοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν ιστορικέςλεπτομέρειες και κοινωνικές αναγκαιότητες. Η πίστη έχει έναν αμείλικτο εχθρό, την ορθολογικήκριτική. Αν υποβάλουμε την πίστη σε κρίση, αυτή σίγουρα θα υποστεί σοβαρά πλήγματα. Στησύγχρονη εποχή που βασιλεύει η ορθολογική κριτική των πραγμάτων και ιδεών ο άνθρωποςπροσπαθεί να συμφιλιώσει την αναζήτηση ενός νοήματος για τη ζωή και την ανάγκη

αυτοεπιβεβαίωσης, δύο πράγματα ασυμβίβαστα μεταξύ τους, μέχρι παραλογισμού. Ο ερωτικόςπαραλογισμός ακόμη είναι ικανός να αλλάξει ιδέες που με μέθοδο και χρόνο καλλιεργήθηκαν σεμερικές μόνον ώρες. Η ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης ανατρέπει ακόμα και, πειραματικά ελεγμένες,αληθινές γνώσεις.

Η ανάπτυξη της πίστεως για κάθε άτομο πραγματοποιείται είτε μέσω του περιβάλλοντος είτεμέσω του σχολείου είτε μέσω της ερωτικής διαθέσεως. Όταν το άτομο πλαισιώνεται από άτομα ταοποία διατηρούν κάποιο «πιστεύω» είναι λογικό στο ίδιο πιστεύω να καταλήξει και εκείνο. Τοσχολείο τροποποιεί τις γνώσεις του ατόμου και συνεπώς και την όλη κοσμοθεωρία του. Τέλος ηπανίσχυρη ερωτική έλξη είναι δυνατόν να εμφανίσει το άτομο με τελείως νέα εικόνα, πολλές φορέςαντίθετη της εικόνας προ του έρωτα.

Διαπιστώνουμε λοιπό ότι:

Το περιβάλλον, άμεσο ή έμμεσο, εθνικό (φυλετικό) ή αλλοεθνές επιδρά στον άνθρωπο σ’όλες τις στιγμές του και τον διαμορφώνει, ώστε να αναζητά ανθρώπους που μοιάζουν στηνοικογένειά του, τον συμπληρώνουν και του δίνουν εγγύηση ζωής. Η Τηλεόραση, η Κυβερνητικήπροπαγάνδα, το κοινωνικό σχόλιο (κουτσομπολιό) επηρεάζουν άμεσα και σε βαθμό πίστεως τοάτομο. Η πρόσληψη πληροφοριών από τις πηγές αυτές γίνεται, όπως με τις περισσότερες πηγέςπληροφοριών, με τυχαίο τρόπο.

Εγγύηση ζωής, και μάλιστα διατήρηση στο διηνεκές, του δίνει, εκτός των άλλων, και ηερωτική διάθεση, μια και είναι το πρώτο μετά τη θρέψη ένστικτο το οποίο αντιλαμβάνεται και σκοπόέχει τη διαιώνιση του είδους. Με την ερωτική διάθεση αποκτά σύνολο γνώσεων για το άλλο φύλο,σε βαθμό πίστεως. Δημιουργεί εσωτερικές μόνιμες απαντήσεις επί της κοινωνικής συμπεριφοράς καιγενικά θέτει το στίγμα του (σοβαρός, αστείος, δραστήριος, ανέμελος, τεμπέλης, φιλήδονος κλπ)στην κοινωνία.

Η Εκπαίδευση είναι πηγή πεποιθήσεων και μάλιστα κατά τρόπο φανατικά υπερασπίσιμο. Μετην πρισματική - απομνημονευτική μέθοδό της τροφοδοτεί με πληροφορίες (ανάμεσα στις οποίεςενδεχόμενα να είναι και πολλές ανεξέλενκτες ή σκοπεύουσες στην πλάνη) το κάθε άτομο με τρόποαδιαμφισβήτητο. Επιδρώντας μέσω της τεχνικής της (διδακτική) καταφέρνει να επιδράσει στοασυνείδητο και να μας πείσει για χιλιάδες ιδέες.

Η θρησκεία - όποια και αν είναι - επιδιώκοντας να λύσει το υπαρξιακό πρόβλημα δημιουργείπίστη. Πολλές φορές η πίστη αυτή εδράζεται στο φυσικό φόβο για το άγνωστο, στο οποίο ηθρησκεία «δείχνει» να γνωρίζει.

Το πείραμα. Οι φυσικοί επιστήμονες γνωρίζουν πολύ καλά πόσες φορές ξεγελάστηκαν απόκάποιο πείραμα που τελικά απεδείχθη ανεπιτυχές.

Από τα εκτεθέντα, νομίζω, διαπιστώνουμε ότι για να προχωρήσει η ζωή πρέπει να έχουμευπόψη και να στηριζόμαστε σε μια και μόνο αλήθεια την οποία πλέον θα ονομάζουμε πίστη. Δενείναι η πίστη πολύπλευρη, όπως η αλήθεια, αλλά φανταστείτε την σαν ένα νήμα της Αριάδνης μέσαστο λαβύρινθο των ιδεών το οποίο αν το ακολουθήσουμε πρέπει να μας βγάλει στο ποθητόαποτέλεσμα. Επικοινωνία με άγνοια των θεμελιακών «πιστεύω» του ατόμου είναι αδύνατη.187

ΤΑ ΕΊΔΩΛΑ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΊ

«Τα είδωλα δεν είναι θεοί»

Με σκοπό την επικοινωνία, αξίζει η μελέτη της αρχικής υφής και διαμόρφωσης του τρόπουσκέψης και αντίδρασης του ανθρώπου. Μελετώντας τους αρχαίους μύθους βρίσκουμε, σχετικάεύκολα, το κλειδί για να ερμηνεύσουμε την εικονική αλήθεια και την πίστη. Οι παλιές δοξασίες περίΤιτάνων αντικαταστάθηκαν από τους Θεούς του Ολύμπου και αυτοί με τη σειρά τους από τονμοναδικό Θεό. Όσο πιο βαρύς είναι ένας θεός τόσο πιο εύκολα πέφτει κάτω από το ίδιο του τοβάρος. Οι Τιτάνες αντικαταστάθηκαν από τους ανάλαφρους και σκερτσόζους Ολύμπιους και αυτοίαπό τον άυλο σύγχρονο Θεό.

Περί το 1995 στο Newsweek δημοσιεύτηκε μια γελοιογραφία που είχε τα βρέφη ενόςμαιευτηρίου να έχουν αντί για όνομα τη διεύθυνση τους στο Internet - μια πρόσφατη τότεκατάκτηση. Παλαιότερα ο Άλντους Χάξλεϋ είχε επισημάνει (στο «Ο θαυμαστός καινούργιοςκόσμος») τον κίνδυνο από την κλωνοποίηση που ανακοινώθηκε επίσημα το 1996. Ο George Orwellστο «1984» επεσήμανε τον κίνδυνο της μονομερούς και ελεγχόμενης διακυβέρνησης. Σήμεραεπισημαίνεται188 ο κίνδυνος από τις πολυεθνικές εταιρίες οι οποίες συνεχώς ελέγχουν όλο καιμεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς, με νόμιμους ή άνομους τρόπους.189 Ο πόλεμος, τα ναρκωτικά και οενστικτώδης έρωτας (sex) καταστρέφουν τη στέγη και ασφάλεια, την οικονομική άνεση (τροφή) καιτην ανάγκη στοργής των ανθρώπων. Σε όλες τις περιπτώσεις επιχειρείται επικοινωνία, μέσω τουτρόμου ή της ενστικτώδους αντίδρασης. Το μήνυμα ίσως φαίνεται ασαφές αλλά είναι σε όλες τιςπεριπτώσεις «φανερό από τα συμφραζόμενα».

Παλιότερα, όταν ο Λίβινγκστον κατακτούσε τους λαούς της Αφρικής, οι λαοί έδιναν χρυσάφιπροκειμένου να πάρουν μερικές σπασμένες χάντρες ή σκονισμένα καθρεφτάκια. Η συνήθειαανταλλαγής δώρων καλλιεργείται ακόμα, από το εμπόριο, με κάθε δυνατή μορφή όπως «μόδα»,εορτές και επέτειοι, γενέθλια, επίσημες ημέρες, και παντός είδους υποχρεώσεις, φαντακτεράστολίδια και αντικείμενα, αστραφτερά ρούχα, παράξενα αντικείμενα κλπ. με αποτέλεσμα καθέναςαπό εμάς να γεμίζει με πολλά ετερόκλητα και άχρηστα αντικείμενα.190 Η διαφήμιση, πολλές φορέςστοχεύοντας σε στοιχειώδη ένστικτα, όπως το σεξουαλικό, αυξάνει τις πωλήσεις άχρηστωνπραγμάτων προκειμένου να συγκεντρώσει το χρήμα στα χέρια των λίγων. Κυρίως προς το τέλος τουχρόνου, όταν καθένας από εμάς είναι συναισθηματικά φορτισμένος εξ’ αιτίας διαφόρων λόγων,γίνεται εκμετάλλευση, από όλα σχεδόν τα μέσα, της ανάγκης για στοργή και επικοινωνία πουέχουμε. Ο κόσμος θυμίζει ανατολίτικο παζάρι όπου πολλές φορές συνυπάρχουν οι τοπικές και οιξενόφερτες συνήθειες και όπου οι «πολιτισμένοι» μοστράρουν τα καθρεφτάκια τους στους«απολίτιστους».191 Αποτέλεσμα είναι η άκρατη και άσκοπη κατανάλωση υλικών και υπηρεσιών πουεπιβαρύνουν τη θέση μας στον πλανήτη και υποσκάπτουν το μέλλον του.

Ένα σημερινό είδωλο με πολλούς οπαδούς είναι το Internet. Λανσάρεται ως η λεωφόρος τηςεπικοινωνίας. Η λατρεία του δεν πρέπει να μας κυριεύει. Μπορεί προσωρινά να μας ενθουσιάζει,αλλά οι ιδέες που μεταφέρει δεν είναι πάντα άξιες της εμπιστοσύνης μας. Τα είδωλα, όπως είναιγνωστό, είναι φορείς υλικού αλλά και εικόνας. Πρώτα βλέπει κανείς και μετά αγοράζει. Τοπερίγραμμα είναι τέλεια σχεδιασμένο, η εικόνα ανταποκρίνεται στην ενστικτώδη ανάγκη, αλλά το

υλικό συνήθως είναι σκάρτο, γυαλί ή πίτουρα. Αλίμονο σ’ αυτόν που θα πιστέψει και θαπροσκυνήσει στα είδωλα. Οι ιερείς (πάντα τα είδωλα σέρνονται από ιερείς) είναι έτοιμοι ναακριβοπουλήσουν την εύνοιά τους. Όμως τα είδωλα δεν είναι θεοί. 192 Στο μυαλό του καθενός μαςμένει να αποφασίσουμε για το θεό μας.

Μια μορφή ειδώλου είναι το δώρο. Πολλές φορές το δώρο προσφέρεται για να εξευμενίσειπαραλείψεις μας. Πιστεύω ότι σε όλες τις άλλες περιπτώσεις και κατά κύριο λόγο το δώρο δίδεταιπροκειμένου να εξαγοράσουμε περισσότερα οφέλη από όσα ο δωροδέκτης είναι διατεθειμένος ναπαραχωρήσει. Είναι ένα είδος εξαναγκασμού σε παραχωρήσεις. Το δώρο παύει να είναι δωροδοκίαόταν η χρήση του είναι κοινή μεταξύ δωροδότη και δωρολήπτη, μια εκδήλωση αγάπης,συνεργασίας, κοινής διευκόλυνσης και ισόβιας ένωσης. Είναι ζήτημα εφυίας η αναγνώριση τουστόχου ενός δώρου. Κάθε αντικείμενο, κυρίως το δώρο και εφ’ όσον πιστεύουμε σ’ αυτό, μας δένεισυναισθηματικά αλλά και με το χώρο. Οι δεσμοί αυτοί είναι πολλές φορές ισχυροί σε σημείο πουείναι δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να σκεφτούμε (διαφορετικά) πέραν των αντικειμένων και πέραντων καθιερωμένων. Ο γνωστός εφοπλιστής Αριστοτέλης Ωνάσης, παρά τα πλούτη του,κυκλοφορούσε συνήθως με ένα γκρίζο κουστούμι και κρατούσε σημειώσεις στο πίσω μέρος από τοπακέτο των τσιγάρων του. Την ίδια τακτική ακολουθούν πλήθος άλλων επιχειρηματιών. Εξ άλλου ηπρώτη συμβουλή για τη σοβαρή μελέτη κάποιου προβλήματος είναι «καθαρίστε το γραφείο σας καιμετά αρχίστε την εργασία σας». Είναι το πρώτο και ισχυρό επιχείρημα κατά των ειδώλων.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΊΔΙ

«Στο παιχνίδι του παιδιού σήμερα, παίζεται το μέλλον της ανθρωπότητας αύριο» [Pestalozi. Ελβετός παιδαγωγός.]

Για το παιχνίδι και τη σημασία του στην επικοινωνία παρατηρώ ότι:

1. Η ρίζα είναι μία Παιδί, Παιδιά, Παιδεία, Παιχνίδι. (Ζω ως παις).

2. Ο άνθρωπος έφτιαξε πολιτισμό κυριολεκτικά παίζοντας (Homo Ludens - ΆνθρωποςΠαίζων)

3. Παίζοντας οι πρόγονοί μας ζωγράφισαν τους Βίσονες στο σπήλαιο Αλταμίρας καιπαίζοντας ανακάλυψαν τη γραφή.

4. Πολλοί πιστεύουν ότι το παιχνίδι που ρωτάει το παιδί «ποια είναι η πρωτεύουσα τηςΟλλανδίας» είναι εκπαιδευτικό και το διδάσκει γεωγραφία. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ένα τέτοιοπαιχνίδι ικανοποιεί τη χαρά της παιδιάς ή την ικανοποίηση της γνώσης. Το παιδί απλά αντικαθιστάμια φράση με μια άλλη.

5. Το Παιχνίδι αντιρροπεί την εργασία. Λέμε ότι η εργασία γίνεται παιχνίδι εννοώντας ότιέγινε πιο εύκολη, ευχάριστη και τελικά πετυχημένη.

6. Παίζοντας με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές καταφέραμε και δημιουργήσαμε το Internet.

7. Τα Παιχνίδια ικανοποιούν τις αισθήσεις και τις βοηθούν να αναπτυχθούν. Υπάρχουν

παιχνίδια που καλλιεργούν τη νοητική ικανότητα του παιδιού, την αφαιρετική, την επινοητικότητα,την ταξινόμηση, τη μνήμη, παιχνίδια συλλογικά, συνεργασίας και συμπάθειας για τον άλλον ήπαιχνίδια που αναπτύσσουν ανθρωπιστικά αισθήματα, παιχνίδια ενόρασης και φαντασίας, παιχνίδιαοραματισμού.

8. Υπάρχει το παιδικό παιχνίδι, το ενόργανο και το «άλλο» που παίζεται «με κανόνες» χωρίςαντικείμενα.

9. Παιχνίδια παίζονται σε όλες τις ηλικίες. Σε όλες τις ηλικίες υπάρχει έντονη ανάγκηεξωτερίκευσης (εκτόνωσης) του πνευματικού κόσμου, δοκιμή τεχνικής και «νέων συνταγών»,εξάσκησης σε ήδη υπάρχουσες σωματικές ή πνευματικές ικανότητες, απόκτηση πείρας σευπάρχουσες συνταγές κλπ.

Από την έκταση της ανάγκης του ανθρώπου να παίξει προέρχονται και τα μύρια όσα παιχνίδιατου εμπορίου, αλλά και η ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Φυσικά η υπερπροσφοράσκοτώνει την ικανoποίηση που μπορεί να δώσει ένα παιχνίδι. Είναι αδύνατον να προκαθοριστεί καινα καταγραφεί σε Η/Υ το πλήθος των κανόνων που είναι δυνατόν να οδηγήσουν ένα«επιχειρηματικό μυαλό». Μάλιστα ο άνθρωπος που είναι ικανός να παίζει σε πολλά παιχνίδια και μεπολλούς και διαφορετικούς κανόνες θεωρείται ιδιαίτερα έξυπνος και αγαπητός.

Είναι φανερό ότι παιχνίδι είναι οπωσδήποτε το αντικείμενο που παριστάνει τη barby, αλλάπερισσότερο παιχνίδι είναι το κουκλάκι που το κοριτσάκι αγαπήσει, θα ονειροπολήσει και θα γίνειένα με αυτό. Περισσότερο παιχνίδι είναι όταν ο άνθρωπος, μιλώντας με επικεφαλίδες συνειδητά,επιδιώκει υποσυνείδητα το άνοιγμα συζήτησης. Παιχνίδι είναι η συγγραφή ενός μυθιστορήματος,ενός ποιήματος, μιας φιλοσοφικής μελέτης. Ακόμα παιχνίδι είναι την ηλιόλουστη μέρα να πλύνειςτο αυτοκίνητό σου ή να επισκευάσεις μερικά από τα αντικείμενά σου, να σκαλίσεις τον κήπο, να παςκυνήγι κλπ. Είναι παιχνίδι το να σκαρφιστείς νέα στάση στον έρωτα, νέα αντιμετώπιση στη ζωή, νέαανέκδοτα για την παρέα.

Υπάρχει η άποψη ότι οι περασμένης ηλικίας άνθρωποι έχουν δοκιμάσει ένα μεγάλο πλήθοςιδεών, έχουν σχεδόν εξαντληθεί από πλευράς νέων ιδεών. Αυτό ίσως έχει μεγάλη δόση αλήθειαςαλλά οπωσδήποτε αναφέρεται σε άτομα που δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να αλλάξουν τρόποζωής - παιχνιδιού. Οπωσδήποτε μεγάλες ευκαιρίες δίνει το ομαδικό παιχνίδι, ιδίως ότανσυμμετέχουν και νεαρότερα άτομα τα οποία, λόγω της απειρίας τους, παίζουν για να αποκτήσουνπείρα αλλά και οι περασμένης ηλικίας παίζουν για να διαπιστώσουν το μέγεθος της πείρας τωννεωτέρων. Ανιαρό, μετά λίγο χρόνο παιξίματος, συνήθως είναι το ομαδικό παιχνίδι ανάμεσα σεσυνομήλικους του ιδίου φύλου. Στην τελευταία αυτή περίπτωση το παιχνίδι περιορίζεται στηνανταλλαγή εμπειριών και σκέψεων.

Η έλλειψη του παιχνιδιού σε όλες τις ηλικίες δημιουργεί τις ανάλογες νευρώσεις. Με τοπαιχνίδι είναι δυνατόν:

α) Να ενεργοποιηθεί ο διάλογος και όλες οι αισθήσεις να συμμετέχουν.

β) Να εξωτερικευτούν πιθανά ψυχικά τραύματα.

«Στο σπίτι πάντα υπάρχει χώρος σωστά μελετημένος για τα έπιπλα, τα στολίδια και την τηλεόραση. Ας προβλέψουμε χώρο και

για τα όνειρα και το παιχνίδι των παιδιών» [δρ Αναστασία Γεωργούλη - Κούκκου επίκουρος καθηγήτρια παιδιατρικής.]

ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Αναπαράσταση Ζωής

Δεξιότητες Κινητικότητας

Εκγύμναση

Αναπαράσταση Φαντασίας

Παραμυθιών

Υψηλής Τεχνολογίας Χαμηλής ή καθόλου Τεχνολογίας

Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα και σε όσα εξετέθησαν το παιχνίδι είναι ένα εξαιρετικάισχυρό εργαλείο επικοινωνίας.

Η ΦΑΝΤΑΣΊΑ

Αν θέλαμε να βρούμε που βρίσκεται ο Θεός μέσα μας θα έπρεπε να τον αναζητήσουμε στηφαντασία μας και αν θέλαμε να μας επισκεφτεί θα ερωτευόμασταν. Είναι οι μόνες θέσεις που σχεδόνανεξέλεγκτα μας παραμυθιάζουν, μας διεγείρουν, ή μας ηρεμούν. Είναι οι θέσεις αυτές που μαςδίνουν τις εντολές να κάνουμε κάτι παράτολμο, κάτι εμπνευσμένο, κάτι που ίσως άλλος δεν θαέκανε. Η φαντασία είναι εκείνη που μας δίνει αυτό που δεν έχουμε, το γέλιο στην πίκρα και τοκλάμα στην ευτυχία. Χωρίς φαντασία είναι αδύνατο να σκεφτούμε την αξία που έχουμε εμείς για τονάλλο. Χωρίς φαντασία η επικοινωνία μας με τους άλλους θα γινόταν μόνον και εξ αιτίας της οσμήςή των κινήσεων που το ένστικτο θα υπαγόρευε (κώδικας σώματος). Ίσως η φαντασία είναι τοκατάλοιπο της λεγόμενης «έκτης αίσθησης» σύμφωνα με την περιγραφή της οποίας κάθε ζωντανό

πλάσμα είναι σε θέση να γνωρίζει τις προθέσεις (ίσως και τη σκέψη) του ομοίου του. Ίσως όμως ηφαντασία να είναι ο «Άγνωστος Θεός» αυτό δηλαδή που δεν ξέρουμε και θέλουμε τόσο πολύ ναγνωρίσουμε, αυτό που, σαν μάνα, τρέχει στις δύσκολες στιγμές να μας απαλύνει κάθε προσβολή.

Έχει καταγραφεί ότι τα μεγαλύτερα ταξίδια της φαντασίας γίνονται όταν ο εγκέφαλος είναιξεκούραστος, κυρίως μετά από ένα βαθύ ύπνο. Το ταξίδι αυτό είναι μια ενσυνείδητη συνέχεια τουονείρου. Πολλοί εξέχοντες ερευνητές έλυσαν τους γρίφους που τους απασχολούσαν «σχεδόν στοόνειρό» τους.193 Τακτικά συμβουλεύουμε τους μαθητές να διαβάσουν το πρόβλημά τους λίγο πρινκοιμηθούν και ο ύπνος ίσως βοηθήσει στη λύση του.

Η λειτουργία της φαντασίας φαίνεται ότι θα είναι το τελευταίο οχυρό που θα κυριεύσει ηεπιστήμη. Είναι ίσως συνδεδεμένη με τη λειτουργία του εγκεφάλου που προκαλεί τηναυτοσυνείδηση. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι σε θέση να θυμούνταιγεγονότα που τους συνέβησαν μετά τα δύο χρόνια της ζωής των. Κινήσεις, σκέψεις και αντιδράσειςμέχρι την ηλικία των δύο ετών αποδίδονται σε ενστικτώδη αντίδραση. Ενστικτώδη αντίδρασηπιστεύουμε ότι συναντάμε και στα ατελή ζώα, για τα οποία πιστεύουμε ότι δεν έχουν μνήμη. Ηύπαρξη μνήμης στα ζώα δείχνει να συνδέεται με ένα είδος αυτογνωσίας. Δεν έχουμε το δικαίωμα ναπιστεύουμε ότι τα ζώα δεν έχουν φαντασία. 194

Η Φαντασία λοιπόν είναι η κατ’ εξοχήν ιδιότητα του νου που θα μας οδηγήσει στη δημιουργίαλεκτικών ή εικαστικών πρωτότυπων εικόνων προκειμένου να επικοινωνήσουμε σε μια νέα ιδέα μας.Είναι αυτή που θα μας προετοιμάσει να δεχθούμε κάτι που ο απέναντί μας θα περιγράψει με ασάφειακαι όμως εμείς θα το αντιληφθούμε πλήρως. Η σύγχρονη εικαστική τέχνη ποντάρει επιτυχώς στηφαντασία για να δώσει βαθιά μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις.

ΤΑ Μ. Μ. Ε.195

{Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ή Ενημέρωσης [ή Εξαναγκασμού(;)]}196

Η τεχνολογική εξέλιξη οδήγησε στην εύκολη μετάδοση των οπτικοακουστικώνμηνυμάτων. Ο άνθρωπος σχεδόν δεν δυσκολεύεται καθόλου στην πρακτικήμετάδοσης των αποτελεσμάτων των 2/5 από τις αισθήσεις του. Απομένει να εξελιχθείτεχνολογικά και ο τρόπος μάθησης και συνειδητής αντίδρασης,

«Σήμερα, που υπάρχει η τηλεόραση, μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τη δύναμη των τανκς» [Ουμπέρτο Έκο]

Με τον όρο Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας εννοούμε συνήθως την τεχνική εκείνη υποδομή τηνοποία διαθέτει σήμερα ο κάθε πολίτης, αλλά και το κράτος, προκειμένου να γνωρίζει τα γεγονότακαι τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν. Είναι προτιμότερος σήμερα ο όρος Επικοινωνίας και όχιΕνημέρωσης αφού μπορεί (και στο μέλλον θα μπορεί ευκολότερα) ο πολίτης να έχει αμφίδρομηεπικοινωνία με τον πομπό.

Όπως σε κάθε επικοινωνία, υπάρχουν δύο πόλοι: Κάποιος πομπός - δέκτης και κάποιοςδέκτης - πομπός. Είναι προφανές ότι διαμορφώνει πάντα ο πομπός το δέκτη ενώ ο δέκτηςαυτοδιαμορφώνεται απορρίπτοντας ή μιμούμενος τον πομπό. Υπάρχουν σήμερα πολλοί τρόποιδιαμόρφωσης της «κοινής γνώμης», δηλαδή του κοινωνικού νου. Τηλεόραση, εφημερίδα,ραδιόφωνο, διαδίκτυα, κινητή και ακίνητη τηλεφωνία, ανοικτά συνέδρια κλπ. Τον εξαναγκασμό τηςκοινής γνώμης σε συντονισμένη ταλάντωση εξασκούν197 σήμερα, τρία (το λιγότερο) μέσα κυρίως. Ητηλεόραση, το ραδιόφωνο και η εφημερίδα. Ακολουθεί το Internet του οποίου οι επιδράσεις δενείναι ακόμη (1998) εμφανείς κ.ά.

Το ραδιόφωνο και η τηλεόραση υπακούοντας στους νόμους της αγοράς, αλλά και τηςκυβερνητικής πολιτικής, προσφέρουν ενημέρωση φωτισμένη πάντα από την πιο συμφέρουσαεμπορικά και πολιτικά οπτική γωνία, παραλείποντας ή (πολλές φορές) παραποιώντας, ασύμφορεςγια το καθεστώς ή την αγορά, πληροφορίες. Άλλωστε είναι αδύνατο να μεταφέρεις κάποιαπληροφορία χωρίς να μεταφέρεις ταυτόχρονα κάποια άποψη. Πιστεύουμε ότι η τηλεόραση εκφράζεισε μικρογραφία την παγκόσμια κατάσταση της κοινωνίας μας π.χ. βία στην κοινωνία, βία και στηντηλεόραση. Αδικία, κακότητα, έκφραση απλών ενστίκτων198 και αισθημάτων, όπως εκδηλώνεταιστις μέρες μας.

Η εφημερίδα είναι, όπως πάντα, εκφραστής κάποιας εξειδικευμένης γραμμής. Σημειώνεται ότι,λόγω της έλλειψης χρόνου, ολονέν και λιγότερο διαβάζει κανείς εφημερίδα, ενώ ο τηλεοπτικόςδέκτης είναι συνήθως σε μόνιμη λειτουργία. Τα μηνύματα του Internet απαιτούν εξειδίκευση και τιςπερισσότερες φορές η ενημέρωση από αυτό γίνεται με απλό κοίταγμα (χωρίς συνειδητότητα).

Η διαφήμιση και η κρατική προπαγάνδα (που σήμερα υπακούει στους ίδιους, διαφημιστικούς,τρόπους με την κοινή διαφήμιση) έχουν μαζικοποιήσει την κοινή γνώμη και έχουμε φτάσει στο όριατου ατομισμού. Δεν μας ενδιαφέρει η γνώμη και η θέση του συνανθρώπου μας αφού έτσι και αλλιώς

είναι αυτή που τα ΜΜΕ εκφράζουν. Είναι αδύνατο να πιστέψουμε ότι κάποιος μπορεί να έχει μιανέα ιδέα, διαφορετική από την καλοσερβηρισμένη μέχρι τώρα από τα ΜΜΕ. Δε μπορούμε νααφομοιώσουμε ακατέργαστες γνώμες, ατυποποίητες, γρυλίσματα ίσως, αλλά ανθρώπιναγρυλίσματα. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η πληροφορίες και η ελευθερία του άλλου δεν είναι τοόριο αλλά η προϋπόθεση της δικής μας ελευθερίας και της δικής μας αντικειμενικής πληροφόρησης.

Η εικόνα, την οποία βλέπουμε στην τηλεόραση, τόσο από πλευράς (τεχνικής) εμφάνισης, όσοκαι ως γενική εποπτεία του κόσμου, διαφέρει και μάλιστα αδιάφορα από τη βαρύτητα ή την έκτασητου θέματος που καλύπτει. Κάθε θέμα καταλαμβάνει πολύ περισσότερο (ή λιγότερο) χρόνο και τουαποδίδεται τελείως διαφορετική σημασία τόσο από πλευράς ιστορικής οπτικής (αφού ακόμη ηεπικαιρότητα δεν έχει περάσει στην ιστορία), όσο και από πλευράς στατιστικής οπτικής τωνγεγονότων, αφού για ένα αρνητικό βήμα που προβάλλεται (και μάλιστα έντονα, λόγω υψηλήςθεαματικότητας) υπάρχουν το λιγότερο δέκα θετικά τα οποία δεν προβάλλονται καθόλου (ωςπροφανή και καθιερωμένα). Γενικά δίνεται μεγάλη σημασία σε θέματα τα οποία καλλιεργούν τιςαδυναμίες των ανθρώπων, τα μικροσυμφέροντα του πολίτη, τους μικροεγωϊσμούς και φοβίες. Μετον τρόπο αυτό ελέγχουν το λαό τον οποίο ενδεχομένως να έχουν τη δύναμη να μετατρέψουν σεόχλο. Θεωρείται ότι ο κόσμος ζητάει αυτά τα εύπεπτα θέματα και με αυτό τον τρόπο η τηλεόρασηγίνεται ναρκωτικό, όχι παιδαγωγικό μέσο. Ο ανταγωνισμός των καναλιών, ώστε να εξασφαλίσουνμεγάλη τηλεθέαση - ακροαματικότητα οδηγεί σε φραστικές και οπτικές υπερβολές του τύπου «εμείςγνωρίζουμε τα πάντα και βοηθούμε τους πάντες και γι’ αυτό μας έχετε ανάγκη». 199 Όταν οιτηλεμετρήσεις δείχνουν πτώση τα κανάλια δεν διστάζουν να εκμεταλλευτούν αισθήματα και πάθητων ανθρώπων200 σε βαθμό που μπορεί να προκαλέσει ακόμη και εθνική ή κοινωνική κρίση.201

Θα μπορούσε οπωσδήποτε να υπάρχει κάποια συντονισμένη δράση όλων των εμπλεκομένωνμε την ενημέρωση κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να εξυψωθεί ο πολίτης και να δώσει τις δυνάμεις του σεκάποιο άλλο έργο. Μέσω της θεατρικής ή ακόμη και της κινηματογραφικής τέχνης μπορούμε σιγά -σιγά να περάσουμε μηνύματα που θα βελτιώσουν την όλη παιδεία του λαού. Γεννιέται το ερώτημαμέχρι πιο σημείο μπορεί κάποιος να κάνει κάτι τέτοιο, και αν το επιχειρεί τώρα ή το επιχείρησε στοπαρελθόν. Η Τηλεόραση είναι ένα κατεξοχήν μέσο αναμετάδοσης και ως τέτοιο πρέπει ναχρησιμοποιείται. Φυσικά, όπως και αλλού έχω υποστηρίξει, τίποτα δεν αποκλείει τον καλλιτέχνη ναμετατρέψει την τηλεόραση σε τέχνη (αν και το μέσο αυτό δεν προσφέρεται, λόγω της συνεχούς ροήςτου).

Κατηγορούμε συνήθως την τηλεόραση και την επίδρασή της στους ανθρώπους γιααποβλάκωση, αφού νυχθημερόν στέλνει παντός είδους μηνύματα που η προσήλωσή τους σ’ αυτάμας στερεί τη σκέψη. Οι άναρθρες κραυγές της μας αφαιρούν το λόγο, τη γλώσσα και τις σχέσειςανάμεσα στους ανθρώπους. Λόγω της συνεχούς ροής του προγράμματος, και της έλλειψηςσυγκεκριμένου προσανατολισμού των καναλιών, ακούγονται και δείχνονται παντός είδους ιδέες,πολλές φορές αντιφατικές, που δημιουργούν απλά έναν πνευματικό (παρασιτικό) θόρυβο.

Τα ΜΜΕ συνήθως εργάζονται κάτω από «συνταγές» (θεωρίες) οι οποίες έχουν αποδειχθεί, μετην πάροδο του χρόνου ικανές να τροποποιήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.202

Η ΘΕΩΡΊΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΉΣ ΙΣΟΡΡΟΠΊΑΣ

Από παλιά είναι γνωστό ότι το κάθε άτομο δεν μπορεί να αφομοιώσει ένα νέο μήνυμα τοοποίο είναι ασύνδετο με τα προηγούμενα, Σε όλες τις περιπτώσεις επικοινωνίας χρειάζεται ένας«πρόλογος» ένα κυρίως «θέμα» και ένας «επίλογος». Στον πρόλογο κάνουμε μια σχετική εισήγησηκαι σύνδεση με γνωστά παρόμοια με το προς ανάπτυξη θέμα, το οποίο αναπτύσσουμε στη συνέχειακατά τέτοιο τρόπο, ώστε να γραφεί σε όσο το δυνατόν περισσότερους νευρώνες του εγκεφάλου.Στον επίλογο συνοψίζουμε τι αναπτύξαμε και εμφανίζουμε συγκεντρωμένη την «έτοιμη γνώση» τηνοποία πλέον, με τη βοήθεια της μνήμης, θα πρέπει να κατέχει και πιστεύει ο δέκτης.

Η Θ.Γ.Ι. δέχεται ότι για να γίνει δεκτό κάποιο μήνυμα πρέπει ο δεκτής να έχει αφομοιώσειπαρόμοια μηνύματα και να είναι σε θέση να δεχθεί το νέο. Ο κάθε πομπός επιδιώκει ο δέκτης ναβρίσκεται σε μια «γνωστική συμφωνία» με το μήνυμα που εκπέμπεται προς αυτόν. Ο δέκτηςαντιδρά και συνήθως απορρίπτει όσα βρίσκονται σε «ασυμφωνία» με τις κυριαρχούσες απόψεις του.Προϋποτίθεται λοιπόν μια κάποια «προδιαμόρφωση» του δέκτη. Έτσι ο οπαδός του Α κόμματος(της Α άποψης) θα διαλέξει να διαβάσει την α εφημερίδα που εκφράζει απόψεις περίπου ίδιες με τηνάποψή του, ενώ ο προσηλυτισμός νέων οπαδών στο κόμμα Β (της Β άποψης) θα γίνει με απόψειςπαραπλήσιες των του Α αλλά ελαφρά αποκλίνουσες στην πλευρά Β.

Η μάθηση, επειδή είναι ενέργεια καταγραφής, προκαλεί κόπωση και συνεπώς την αλλαγή τουκαναλιού. Η γνωστική ισορροπία εφαρμόζεται λοιπόν χρησιμοποιώντας τεχνικές ανακλήσεωςμνημών και δημιουργίας εύπεπτων συνθημάτων τα οποία, συνθήματα, δεν έχουν ανάγκη επιλόγου.

Εξυπακούεται ότι οι εκπομπές βίας και ενστικτωδών πράξεως σε καμιά περίπτωση δεν πρέπεινα έχουν τη δομή αυτή.

Η ΘΕΩΡΊΑ ΤΩΝ «ΧΡΉΣΕΩΝ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΉΣΕΩΝ»

Πιστεύουμε ότι το πνεύμα μας αναπτύχθηκε στο σημερινό βαθμό διότι πειραματιζόμενοι μεδιάφορες ιδέες ή υλικά, στα πλαίσια κάποιου ανέμελου παιχνιδιού, μας άρεσε το αποτέλεσμακάποιας πράξεως την οποία με τη βοήθεια της μνήμης την επαναλάβαμε και αργότερα με τη σκέψητην αξιοποιήσαμε.

Σύμφωνα με τη θεωρία των «χρήσεων και ικανοποιήσεων» της επικοινωνιολογίας, ο δέκτης -χρήστης επιδιώκει μόνιμα την ικανοποίηση των εσωτερικών του αναγκών. Δεν είναι παθητικόςδέκτης αλλά επιλέγει, ελέγχει και απορρίπτει ή δέχεται το περιεχόμενο των ΜΜΕ.

Παρατηρείται ότι σε μια συνεχή ροή και με τον τρόπο (περιστασιακά) που ο μέσος πολίτηςβλέπει τηλεόραση ή παρακολουθεί ραδιόφωνο, είναι αδύνατο να γίνει επιλογή από το δέκτη.Αναζητούμε στην άμμο χρυσό.

Οι άνθρωποι έχουν ποικίλες εσωτερικές ανάγκες. Η επικρατέστερη είναι η ανάγκη ξεκούρασηςη οποία θα δώσει κάποιο αίσθημα ευτυχίας. Η δημιουργία χαλαρωτικών προγραμμάτων, χωρίςανάγκη παρακολούθησης της δράσεως, οδηγεί γρήγορα σε απλές, προσβλητικές για τη νοημοσύνη,εκπομπές, απευθυνόμενες στα ένστικτα.

Σκηνές βίας δυστυχώς επιδρούν στα άτομα που διψούν γι’ αυτή και ενισχύουν ή απαλύνουν

τη δίψα αυτή.

3. ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ203

«Δεν μπορούν τα φύλλα να κρατηθούν πάντα πάνω στα δένδρα»

Η ηδονή είναι συναίσθημα αντίθετο του πόνου. Όπως ο πόνος είναισήμα κινδύνου για το άτομο και προκαλεί την απομάκρυνση από τηνεπικίνδυνη εστία, η ηδονή δημιουργεί τις προϋποθέσεις διατήρησηςκαι ανάπτυξης της ζωής και της δραστηριότητας, επομένως προκαλείέλξη προς αυτήν.

ΓΕΝΙΚΑ Το κλειστό γεμάτο «κουτί» που είναι ο κάθε άνθρωπος, δείχνει το περιεχόμενό τουμε διάφορους τρόπους. Ένα άλλο «κουτί» βλέπει μερικά από τα περιεχόμενα.Χρειάζεται εκπαίδευση προκειμένου να αντιληφθούμε περισσότερα.

Με τον γενικό όρο «συναισθήματα» συμπεριλαμβάνω τις ψυχικές λειτουργίες είτε αυτές είναι

ορμές (ένστικτα) είτε πραγματικές εγκεφαλικές λειτουργίες. Με άλλα λόγια στον όρο «συναίσθημα»συμπεριλαμβάνω γενικές αντιδράσεις του οργανισμού, που προέρχονται από ασαφείς εξωτερικέςεπιδράσεις τις οποίες συμπληρώνει ως ιδέα το ανθρώπινο μυαλό είτε ακολουθώντας κάποιο γενετικό«πρόγραμμα» είτε συγκρίνοντάς τες με προϋπάρχουσες «σχηματισμένες» ιδέες.

Τα ένστικτα (ορμές) ως γνωστόν χωρίζονται σε:

1. Βιολογικές ορμές (προς ικανοποίηση οργανικών αναγκών, γενετήσιος, μητρότητας,αποφυγής κινδύνου και άμυνας)

2. Κοινωνικές ορμές (προς κοινωνικοποίηση, ανακοίνωση, μίμηση, συμπάθεια -αλληλοβοήθεια, ενασχόληση - δημιουργία, αυτοαναγνώρηση, αφοσίωση και υπακοή)

3. Πνευματικές ορμές (προς γνώση, καλλιτεχνία, μεταφυσική αναζήτηση)

Ενώ τα συναισθήματα σε:

1. Οργανικά

2. Πνευματικά

3. Συγκινησιακά (χαρά, λύπη, ικανοποίηση, ενθουσιασμός, ελπίδα, έκπληξη, κατάπληξη,απογοήτευση, εγκαρτέρηση, οργή, θάρρος, φόβος, αγάπη, αποστροφή, αμφιθυμία)

4. Κοινωνικά (κυρίως κοινωνικά, συμπαθητικά, αναγνώρισης της τιμής και δημιουργίας,αφοσιώσεως και υποταγής)

5. Πνευματικά (διανοητικά, ηθικά, καλαισθησίας, μεταφυσικά)

Στο τέλος του 20ου αι. και μετά τις προόδους της Βιοτεχνολογίας είναι αρκετό να κατανοήσεικανείς ότι αυτό που οι παλαιότεροι ονόμαζαν συναίσθημα δεν είναι τίποτα περισσότερο από χημικέςουσίες που εκκρίνονται στον οργανισμό και είναι συνυφασμένες με κάποια εγκεφαλική λειτουργία.Με άλλα λόγια η (πραγματική) χαρά και η (πραγματική) λύπη ξεκινούν από τον εγκέφαλο καιπορεύονται σε ολόκληρο το σώμα ως ανιχνεύσιμες χημικές ουσίες. (Μηχανιστικό πρότυπο τουανθρώπινου οργανισμού). Οι ουσίες αυτές εκκρίνονται και κυκλοφορούν με μεγάλη ταχύτητα σεόλο τον οργανισμό επηρεάζοντας ολόκληρο το νευρικό σύστημα. Ενδεχομένως να προηγείται τοηλεκτρικό - εγκεφαλικό μήνυμα αλλά το βέβαιο είναι ότι είναι δυνατόν να ανιχνευτεί η χαρά ή ηλύπη.204

Η εκπαίδευση (εκγύμναση) του εγκεφάλου προς ορισμένες ψυχοβελτιοτικές κατευθύνσεις

νομίζω ότι είναι απαραίτητη, αφού είναι γνωστό ότι, χωρίς να φτάνουμε στο μέγιστο της απόδοσης,είναι δυνατόν να αυξήσουμε τις ενδοεκκρίσεις μας με κατάλληλη αγωγή. Ένας άνθρωπος που ποτέμέχρι τώρα δεν χάρηκε πραγματικά δεν είναι δυνατόν να χαρεί ποτέ πραγματικά στο μέλλον διότιαπλά δεν διαθέτει τον απαραίτητο μηχανισμό ενδοεκκρίσεων.

Αν συγκρίνουμε παιδιά205 που ανατράφηκαν σε ίδρυμα και άλλα «σπιτίσια» θαδιαπιστώσουμε ότι τα ιδρυματικά παιδιά συνήθως αδιαφορούν για τα αντικείμενα που ταπεριβάλλουν ή ενδιαφέρονται γι’ αυτά ελάχιστα δείχνοντας φανερά ότι κάτι άλλο αναζητούν.Αντίθετα τα «σπιτίσια» παιδιά δένονται με τα αντικείμενα, τους μιλούν, εκφράζουν τασυναισθήματά τους γι’ αυτά και γενικά δείχνουν ότι έχουν μεγαλώσει μ’ αυτά και γι’ αυτά. Ταιδρυματικά και γενικά τα παιδιά που για διάφορους λόγους στερήθηκαν τη γονική στοργή αναζητούνσχεδόν σ’ όλη τους τη ζωή αυτή τη στοργή, αυτή τη χαμένη ευτυχία.206 Συνήθως δεν προσφέρουν ταίδια στοργή πριν δεχτούν τη στοργή και όταν τη δεχθούν είτε δεν την αναγνωρίζουν και είναιεπιφυλακτικά με αυτόν που την προσφέρει είτε την αναγνωρίζουν σε λάθος σημεία με αποτέλεσματην επαναλαμβανόμενη απογοήτευση.

Χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια για να δώσουμε στο μικρό άνθρωπο την ευκαιρία νακαταλάβει ότι τον αγαπάμε, ότι δεν είναι για μας πρόσθετη φροντίδα (μπελάς) αλλά ευτυχία (αλλιώςαισθάνεται μπελάς και δυστυχής), ότι το περιβάλλον που βρέθηκε είναι παράγοντας τάξης καισταθερότητας και μπορεί να στηριχτεί σ’ αυτό άφοβα, να κοιμηθεί χωρίς να το ενοχλήσουν, ναπαίξει, να γελάσει και να εκφραστεί με εποικοδομητικά γεμάτα αγάπη σχόλια. Κάποιον που θαπιστέψει στον αδύναμο μικρό άνθρωπο και θα του χαρίσει το χρόνο του απεριόριστα. Πάντα πρέπειγύρω του να υπάρχει το σημαντικό πρόσωπο που, όταν χρειαστεί να το καλέσει, θα το βοηθήσει, όχιγια να το βάλει στα δικά του καλούπια αλλά, να του δώσει το δικό του κόσμο για ανάλωση.

Γι’ αυτή την εκπαίδευση μιλάω. Την εκπαίδευση που θα γυμνάσει τον ίδιο τον ΑΝΘΡΩΠΟ ναδεχθεί να ΖΗΣΕΙ όχι απλά να διαβιώσει.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Η δημιουργία είναι αναπόσπαστη ιδιότητα του οργανικού κόσμου. Μόνον ταανόργανα δεν κάνουν τίποτα. Για τους ανθρώπους το ρήμα «δημιουργώ» έχειιδιαίτερη σημασία γιατί μέσω της εκπαίδευσης η δημιουργία δεν είναι άσκοπη αλλάκατευθύνεται προς ορισμένο έργο. Ποιος είναι ο στόχος και γιατί;

«Αρχή κάθε κίνησης είναι η συγκίνηση»

Λέγοντας «Δημιουργία» ουσιαστικά εννοούμε την όποια «σφραγίδα» θα θελήσει το άτομο νααφήσει στους άλλους. Υπάρχουν άνθρωποι που θα μιλήσουν όμορφα για να συγκινήσουν, άλλοιπου θα υπηρετήσουν, άλλοι που θα μας διασκεδάσουν κλπ. Όλοι διακατέχονται από το συναίσθηματης προσφοράς.

Κάθε άνθρωπος, κατά τον Φρόιντ,207 έχει ταυτόχρονα ναρκισσιστικά (δίψα για αναγνώριση,εγωκεντρισμός και μεγαλομανία), ψυχαναγκαστικά και υστερικά στρώματα στην προσωπικότητάτου. Για να καλύψει τις ανάγκες του αυτές, αργά ή γρήγορα καταλήγει στη δημιουργία. Ηδημιουργία θα τον καλύψει αρχικά με το συναίσθημα της προσφοράς και η γενική ή μερική αποδοχήτης δημιουργίας του αυτής θα του καλύψει την ανάγκη αυτοθαυμασμού και την ανάγκη γιααναγνώριση. Δεν είναι όμως δυνατό όλοι να είναι ευφυείς δημιουργοί, δηλαδή δημιουργοί τωνοποίων το (όποιο) έργο θα εκτιμηθεί από τους υπόλοιπους. Έχει παρατηρηθεί ότι οι ευφυείςάνθρωποι δεν επιτυγχάνουν πάντα στη ζωή. Αντίθετα είναι παρατηρημένο ότι άνθρωποι μέτριαςευφυίας έχουν αποδώσει στους συνανθρώπους τους, μεγάλο μέρος των υλικών και πνευματικώναγαθών που όλοι εμείς απολαμβάνουμε.

Το ευφυές άτομο συνήθως αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο τη ζωή και πιστεύεται ότι δενείναι πάντα σε θέση να αντεπεξέλθει με τους καθιερωμένους τρόπους (συνταγές) που ενδείκνυνταισε κάποια δεδομένη στιγμή.208 Πολλές φορές το ευφυές άτομο διακωμωδείται από τους γύρω τουαφού, μοιάζει να έχει ελάχιστες σχέσεις με τον πραγματικό κόσμο (αλλιώς αντιμετωπίζει τη γνώση)και συνήθως είναι εσωστρεφές.209 Στη δημιουργία παίζει μεγάλο ρόλο όχι μόνο η προσωπική ευφυΐααλλά και η διαπροσωπική ικανότητα, η ικανότητα επικοινωνίας με τους άλλους, η οποία θα πρέπει,και μπορεί, να διδάσκεται στο Σχολείο.210

Είναι τόσο ισχυρή η δημιουργικότητα του ανθρώπου, ώστε (εκτός του ότι έφτασε στο φεγγάρικαι σύντομα στους άλλους πλανήτες) τείνει να μετατρέπει την ατομική του ανάγκη επικοινωνίας σεεπιβολή και καταδυνάστευση των γύρω του, ώστε να του παρέχουν τη συνδρομή τους και μάλιστανα θεωρούν (οι δυναστευόμενοι) τη δύναμή του ανάγκη τους.211 Ο αρχαίος Διογένης με το πιθάρικαι το φανάρι του επεσήμανε την ιδιότητα αυτή των ανθρώπων στη αυγή των πολιτισμών, όταν μετη φράση του «άνθρωπο ζητώ» κατέγραψε την μοναχικότητα και ταυτόχρονα την επιβολή τωνάλλων επάνω στο άτομο. Ο συναισθηματικός κόσμος του κάθε ανθρώπου «μπλοκάρεται» ανάμεσαστην ανάγκη εξωτερίκευσης και την ανάγκη αναγνώρισης με συχνό αποτέλεσμα τη σύνθλιψη τουατόμου.

Εκπαιδεύουμε τον άνθρωπο «ατομικά» και περιμένουμε αποτελέσματα «ομαδικά». Ζητάμεκάθε μαθητής μας, άσχετα με την ψυχοσύνθεσή του, να δεχθεί το δικό μας μήνυμα και το σύνολοτης τάξεως να αντιδράσει με τον τρόπο που εμείς θέλουμε. Στοχεύοντας στην εκπαίδευση δηλαδή τηδημιουργία, νομίζουμε ότι ελέγχουμε τη βούληση, που οι τρόποι έκφρασής της είναι αντικείμενο τηςμόρφωσης του ατόμου. Μήπως είναι εξωπραγματικά εγωιστικό;

Η ΑΓΑΠΗ

Λέγοντας τη λέξη αγάπη εννοούμε το βαθύ εκείνο συναίσθημα που ενεργεί όπως οιδυνάμεις συνοχής και συνάφειας που γνωρίσαμε στη σχολική μας φυσική. Δυνάμειςπου επιδρούν στο ίδιο το άτομο αλλά και στα άλλα άτομα με τα οποία ερχόμαστε σεεπαφή. Ακόμη και ο υδράργυρος τις διαθέτει.

Είναι το μόνο δώρο που μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν ο ένας στον άλλο. Είναι προσφορά, προσφέρεις ό,τι έχεις. Μπορεί οαπέναντι να το χρειάζεται, μπορεί και όχι. Πρέπει πάντα να είσαι έτοιμος και να έχεις κάτι να προσφέρεις. Ίσως το χαμόγελό

σου χρειαστεί περισσότερο από την προσφορά της ζωής σου.

Ο Σίλερ γράφει κάπου ότι «μεγάλο έργο είναι αυτό που όταν το διαβάσει κανείς λέει: - Τιαπλό που είναι! Θα μπορούσα να το γράψω και εγώ..» Η λέξη αγάπη είναι αυτή που όλοι θαμπορούσαν να πουν, όμως ούτε ο Αριστοτέλης ούτε ο Σωκράτης ή ο Πλάτων ούτε ο Αισχύλος, ανκαι μίλησαν και εξήγησαν τα πάντα, δεν μίλησαν γι΄ αυτήν. Είναι η μόνη γλώσσα την οποίακαταλαβαίνουν και τα ζώα. Πρώτος ο Χριστός έδωσε τη χαρακτηριστική λέξη α γ ά π η και με κάθετρόπο προσπάθησε να την κάνει κτήμα του κάθε ανθρώπου διδάσκοντάς την με παραβολές. Η ίδια ηπράξη της Θεϊκής Δημιουργίας είναι μια πράξη αγάπης. Όμως η τόσο κοινή αυτή έννοια είναιασύλληπτη για τον άνθρωπο, είναι τόσο απρόσιτη, ώστε ο ίδιος ο Θεός φθάνει στην ταπείνωση τηςφάτνης και στη Θυσία στο σταυρό.

Λέγουν ότι «Ο Θεός, επειδή δεν μπορούσε να είναι παντού, δημιούργησε τη μητέρα» [Περσικήπαροιμία]. Η αγάπη είναι η μόνη γλώσσα που το βαθύ νόημά της θα μπορούσε να αποτελέσει φάροκαι ορισμό της οποιαδήποτε μελέτης επί των ανθρωπίνων σχέσεων.

Δυστυχώς η αγάπη, αν και θεόπνευστος, έχει φοβερά ελαττώματα:

* Δεν μπορείς να την επιβάλεις.

* Δεν την εμπνέεις σε οποιοδήποτε άτομο βρίσκεται απέναντί σου.

* Δεν μπορείς να την ζητήσεις, να την αγοράσεις, να την οικειοποιηθείς, ή να τηνοικοδομήσεις πέτρα - πέτρα.

* Η αγάπη μόνον προσφέρεται. Είναι η μόνη προσφορά που όλοι περιμένουν καιελάχιστοι εκτιμούν την προσφορά της.212

* Είναι επικίνδυνο έως θανατηφόρο συναίσθημα. Υπάρχουν στιγμές που διαλέγεις τοθάνατο προκειμένου να σώσεις το αγαπώμενο πρόσωπο. Ίσως γι’ αυτό δεν αγαπάμε τακτικάκαι πολύ. Ο θάνατος είναι πανάκριβος.

* Χρειάζεται και να μιλάς για κάθε τι που αγαπάς. Αν δεν μπορείς να μιλήσεις γι’ αυτόνιώθεις μειονεκτικά απέναντι σ’ αυτόν που μπόρεσε να μιλήσει.

* Στρέβλωση της αγάπης όπως είναι η ζήλια, το πάθος και η οικειοποίηση σημαίνει τοτέλος της.

Ο άνθρωπος, με τον τρόπο που λειτουργεί είναι δύσκολο να αγαπήσει και ακόμηδυσκολότερο να δεχθεί την έκφραση αγάπης κάποιου άλλου. Για να μπορέσεις να εκφράσεις τηναγάπη σου πρέπει να έχεις ένα αντικείμενο που θα αγαπάς. Χωρίς αγάπη δεν έχεις λόγο να ζεις. Ανδεν έχεις αγάπη πρέπει οπωσδήποτε να βρεις κάτι παραπάνω από το τίποτα, να αγαπάς.213 Δυστυχώς,όπως προανέφερα, δεν είναι δυνατόν να δεχθούν όλοι την αγάπη.

Ο Διδάσκαλος της αγάπης στο Θαύμα Του, του καθαρισμού των δέκα λεπρών, εξετίμησε τοποσοστό αυτών που είναι σε θέση να δεχθούν την αγάπη και να την εκτιμήσουν, Θεός Εκείνος, σε 1προς 10. Διδασκαλία του: «Αγάπα τον εχθρό σου».

Η Ellen Keler214 με την αγάπη που δέχτηκε από τη δασκάλα της Any Salivan, προκάλεσε τονπαγκόσμιο θαυμασμό, με το θαύμα της ανθρωποποιήσεώς της. Είναι σίγουρο ότι περισσότεροεπέδρασε πάνω στον κουφό άρα και άλαλο και τυφλό εγκέφαλο της Ellen Keler η αγάπη και ηεπιμονή της δασκάλας της παρά η διδασκαλία της, χωρίς φυσικά να παραβλέπουμε και αυτόν τονπαράγοντα. Γενικά παρατηρούμε σε νοητικά καθυστερημένα παιδιά (τα οποία βρίσκονταιφυσιολογικά πιο κοντά στην ενστικτώδη ζωή) ότι είναι πάρα πολύ δεμένα με τα άτομα (κυρίως τουςγονείς τους, οι οποίοι παρά την αρχική αντίδραση τελικά υπεραγαπούν το ελαττωματικό παιδί) πουτα βοηθούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και καταλαβαίνουν από ένστικτο την αγάπη την οποίακαι ανταποδίδούν. Σημειώνω ότι η αγάπη έχει εξημερώσει άγρια ζώα τα οποία μάλιστα και τηνανταποδίδουν πολλαπλά. (Πριν διδάξεις το Γιάννη πρέπει να ξέρεις τον ίδιο το Γιάννη αλλά πρέπεινα ξέρεις και τι θα χρησιμοποιήσει ο Γιάννης από όσα εσύ του διδάσκεις).

Η Εκπαίδευση στην αγάπη είναι αναγκαία.

Η ΣΤΟΡΓΗ

Όταν διαθέσεις μέρος από το ίδιο σου το είναι σε κάτι άλλο, αυτό δεν είναι αγάπηαλλά στοργή. Είναι αδύνατο να ζήσουμε χωρίς να δεχθούμε ή να δώσουμε στοργή.

«Η καρδιά του ανθρώπου είναι καμωμένη για να συμφιλιώνει αντιφάσεις» [Χιουμ]

Υπάρχει μια σημαντική ψυχική ενέργεια εκπεμπόμενη προς τα αντικείμενα και τουςανθρώπους που μας περιβάλλουν. Είναι η σχέση στοργής. Η στοργή είναι μόνιμη ηδονή. Η στοργή,όταν λείπει, δημιουργεί αυτόματα αίσθημα μοναξιάς και αρνητισμού. Η στοργή, ως απαραίτητοστοιχείο ομαλής ζωής, αναπτύσσεται ακόμα και σε άτομα μεμονωμένα. Η έκφραση υπάρξεώς τηςείναι η ακατάσχετη δημιουργία, ενώ την ιδανική εικόνα της συναντάμε στην οικογένεια όπου ηέκφρασή της εξαντλείται στη δημιουργία ενδοοικογενειακών σχέσεων και πράξεων αγάπης ανάμεσαστα μέλη της οικογένειας.

Παρατηρώντας τις διάφορες ιστορικές περιόδους παρατηρούμε ότι αύξηση της ατομικήςδημιουργίας συνοδεύεται από αντίστοιχη πτώση των οικογενειακών δεσμών. Σε κοινωνίες με έντονηενδοοικογενειακή ή κοινωνική δραστηριότητα δεν είναι εύκολο να παρατηρήσουμε μεγάλουςζωγράφους, γλύπτες και γενικά άτομα που θα δώσουν πρωτότυπα έργα. Οι μεγάλοι ζωγράφοι,γλύπτες χρυσοχόοι κλπ χαρακτηρίζονται, στην προσωπική τους ζωή, από έντονο απομονωτισμό ήτέλεια (έστω περιστασιακή) αφοσίωση σε κάποια (ερωτική ή άλλη) κατάσταση. Φαίνεται ότι ηοικογενειακή στοργή εξαντλεί τον ατομικό χρόνο σε πράξεις διατήρησής της.

Υπάρχει ίσως ο αντίλογος ότι αυτό συμβαίνει εξ αιτίας του περιορισμένου ατομικού χρόνου.Όταν κάποιος δημιουργεί χρειάζεται χρόνο τον οποίο αδυνατεί να εξασφαλίσει εκτός αν απαρνηθεί,μερικώς έστω, τη στοργή που του παρέχει το περιβάλλον του. Ακριβώς πιστεύω ότι κάποιοςαπαρνιέται το περιβάλλον του όταν έχει ενδείξεις ότι εκείνο αποσύρει τη στοργή του από αυτόν. Ηατομική δημιουργία ανανεώνει την πίστη του στο περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί νέασύνδεση μ’ αυτό.

Ο Πικάσο έλεγε: «όταν γυρίζω πίσω και κοιτάζω τι δημιούργησα - είτε αυτά είναι όμορφαείτε άσχημα - τα αντικρίζω με μια τρυφερότητα όπως θα αντιμετώπιζα το οποιοδήποτε παιδί μου,όμορφο, έξυπνο, άσχημο ή κουτό». Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι το οποιοδήποτε αντικείμενο ήπρόσωπο που καλύπτει ένα μέρος της ζωής μας, το περιβάλλουμε με μια στοργή - τρυφερότητα. Ανείναι άψυχο αποκτά ένα είδος ψυχής.

Τα αντικείμενα και τα πρόσωπα αποκτούν διαστάσεις μυθικές, θα έλεγα λατρείας,215 πολλέςφορές σε ανεξήγητο βαθμό (ειδωλολατρία). Αντίθετα, τα περισσότερα από τα αντικείμενα πουπροορίζουμε για την άσκηση του επαγγέλματός μας, επειδή πολύ γρήγορα θα τα αποχωριστούμε ήθα εκσυγχρονίσουμε (βελτιώσουμε), δεν δένονται με εμάς με αποτέλεσμα να λησμονούνται πολύγρήγορα.

Η ανάγκη στοργής, χωρίς να αυξάνεται ή μειώνεται με τον καιρό, είναι πιο έντονη κατά την

τρίτη ηλικία, αφού τότε είναι εκ φύσεως αδύνατον να έχουμε αξιόλογη ατομική δημιουργία και οιοικογενειακές δυνάμεις διασκορπίζονται.

Η στοργή λοιπόν ως ανεξάντλητη δύναμη μπορεί να αποτελέσει συνιστώσα εκπαίδευσης.

Ο ΕΡΩΤΑΣ216

«Σκοπός της ζωής είναι ο έρωτας, η δημιουργία, η ευχαρίστηση της αισθητικήςεμπειρίας η αναζήτηση της αλήθειας. Απ’ όλα αυτά ο έρωτας είναι το σπουδαιότερο».[Τζών Μέϊναρντ Κέϊνς, Οικονομολόγος]

«Η αισθηματολογία είναι η αποτυχία του αισθήματος» [Vallace Stevens (1879 - 1955) «Σημειώσεις για μια υπέρτατηΜυθολογία» Εκδόσεις Νεφέλη]

Κανένα άλλο συναίσθημα δεν παίζει τόσο σπουδαίο ρόλο στη ζωή μας όσο ο έρωτας. Είναιπρόξενος ευτυχίας αλλά και δυστυχίας και συμφορών. Δεκαπλασιάζει τις δυνάμεις πολλώνανθρώπων αυξάνοντας τη φαντασία και την ονειροπόληση, κατά συνέπεια τη δημιουργικότητα, αλλάκαι καταστρέφει άλλους τόσους με την υλική και ψυχική καταβαράθρωση που προκαλεί. Όταν δύοεγωισμοί συγκρούονται για να αγαπήσουν και να αγαπηθούν δεν μετρούν τα θραύσματα ή τιςπληγές τους. Καθένας καίγεται στο βωμό της θυσίας αρκεί να είναι χρήσιμος στον άλλο.

Έχουν ασχοληθεί με αυτόν ποιητές, φιλόλογοι, φιλόσοφοι, ψυχολόγοι και κάθεασχολούμενος με τον άνθρωπο. Ο Εμπεδοκλής θεωρούσε ότι δύο μόνο ανταγωνιστικές δυνάμειςυπάρχουν.217 Ο έρωτας και η διχόνοια. Στην άποψη αυτή φαίνεται να συμφωνεί και ο Νεύτων πουδιατυπώνοντας τη θεωρία της παγκόσμιας έλξης, είχε την πεποίθηση ότι τα σώματα, ακόμη και ταουράνια, έλκονται από συμπάθεια. Παρ’ όλα αυτά είναι αδύνατον να ορίσουμε τον έρωτα. Είναι κάτιευρύ που αρχίζει από την απλή ζωική επαφή, παίρνει τη μορφή που ο καθένας μας θα του δώσει,ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του, και φτάνει τα όρια της αυτοθυσίας.218

Κάθε άνθρωπος θα ’θελε να είναι ένας μικρός θεός. Να τον θαυμάζουν, να τον ζηλεύουν, ναγίνεται αντικείμενο μελέτης για τον συγκεκριμένο άλλο. Επιδίωξή του και σκοπός του είναι ναπροκαλέσει την προσοχή και την κατάκτηση,219 να γίνει απαραίτητος στον άλλο. Είναι έναςμηχανισμός, όπως και τόσοι άλλοι, επιβεβαίωσης του ίδιου του ατόμου, απέναντι στο ποθούμενοάλλο άτομο.220 Μήπως ο έρωτας είναι η επίγεια πραγματοποίηση της θεϊκότητας; Το παράδοξοείναι ότι την ίδια χρονική περίοδο δεν είναι δυνατόν να είμαστε ερωτευμένοι με δύο διαφορετικάπρόσωπα. Ο Θεός παραμένει πάντα ένας.

Η ΔΙΠΛΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ221

Όπως υπάρχει σώμα και ψυχή, έτσι και ο έρωτας απευθύνεται άλλοτε στο σώμα καιτις αισθήσεις του και άλλοτε στο πνεύμα και τις αναζητήσεις του. Δεν αποκλείεται καιτα δύο βέλη να στοχεύουν το ίδιο άτομο, αλλά αυτό είναι σπάνιο.

«Οι πρώτες φωνές που ακούστηκαν στον κόσμο ήταν οι φωνές του πεινασμένου παιδιού και οι φωνές του αρσενικού που

ζητούσε τη σύντροφό του»

[Σερμπερ, Σουηδός Φιλόσοφος]

Επιχειρώντας να ερμηνεύσουμε τον έρωτα με τη μορφή που εμφανίζεται στον άνθρωπο, όπουη κλήση για επικοινωνία πολλές φορές είναι τεχνητή και διαφορετικής εντάσεως από τη φυσική, έχωνα παρατηρήσω ότι, κατά την εξέλιξη του ανθρώπου δια μέσου των χιλιετηρίδων, η λειτουργία τηςαναπαραγωγής πέρασε από δύο κυρίως στάδια, το ενστικτώδες όπου τον κεντρικό ρόλο παίζει τοφυτικό (ανακλαστικό) νευρικό σύστημα, με έδρα το νωτιαίο μυελό, και το ενσυνείδητο με κεντρικόρόλο να παίζει ο, αναπτυχθείς παράλληλα, εγκέφαλος με τις σκέψεις του, την κρίση και τασυναισθήματα όπως αυτός πλέον τα διαμόρφωσε. Η αρχική διαδικασία φαίνεται ότι διαρκεί ακόμηστα ζώα, ενώ αυτή που ακολούθησε φαίνεται ότι έχει στενή σχέση, ειδικά, με τη βιολογική εξέλιξητου ανθρώπου, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να ελέγχουν την αναπαραγωγή και να τη συνδέουν μεποικίλα συναισθήματα που ανέπτυσσε ο εντωμεταξύ εξελισσόμενος εγκέφαλος. Η βιολογικήεξέλιξη του ανθρώπου ίσως δεν έχει τελειώσει.

Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα προχωρημένο επίπεδο εξέλιξης που αναμφισβήτητα επιδρά στηνβιολογική εξέλιξη του εγκεφάλου. Η εξέλιξη δημιουργεί ολονέν και περισσότερο εξειδικευμένεςκαταστάσεις οι οποίες σιγά σιγά περνούν στο ασυνείδητο, ενώ αμβλύνουν τις απλές επιδράσεις. Οιβιοτικές - βιολογικές ανάγκες και σκέψεις παύουν σιγά σιγά να έχουν πηγή και κατάληξη το άτομο,δημιουργούνται και εξυπηρετούνται κεντρικά από εταιρίες και Ινστιτούτα ή Κυβερνήσεις καιΟργανισμούς (τεχνοκρατία). Η συνέπεια αυτού του είδους ζωής είναι η επανάκαμψη, στο βαθμό πουο (εξελιγμένος) εγκέφαλος το επιτρέπει, της βραχύχρονης και βιαίας ενστικτώδους διαδικασίας.222

Ο Έρωτας στον άνθρωπο έχει διπλή όψη. α) Πνευματικός β) Σαρκικός.

Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΌΣ ΕΡΩΤΑΣ

«Οι κυνηγοί χρησιμοποιούν σκύλο για το θήραμά τους και κόλακα για τους χαζούς» [Ισοκράτης]

Ο Πνευματικός έρωτας είναι το κατ’ εξοχήν ανθρώπινο συναίσθημα, αφού δεχόμαστε ότι ταάλλα ζώα δεν σκέπτονται ή τουλάχιστον δεν έχουν συναισθήματα. Ο έρωτας σ’ αυτή τη μορφή είναιμια γνώση. Γνώση για το σύντροφο, τις λεπτομέρειες της ζωής του, τις αντιδράσεις του, το σώματου, την όλη υπόστασή του. Μια γνώση που περνάει μέσα από το υποκείμενο του έρωτα (τον / τηνερωτευμένο / νη) και καταλήγει στο αντικείμενο του έρωτα (το πρόσωπο με το οποίο είναιερωτευμένο). Μια γνώση σωματική και ψυχική.

Η γνώση αυτή, όπως και κάθε γνώση, είναι ημιτελής, εξωλογική και πάντα υπάρχει πεδίοβελτίωσης. Υποστηρίζεται ότι επιδρά στην αύξηση του όγκου223 του εγκεφάλου, την ανάπτυξηδεξιοτήτων και γενικά τη βελτίωση της σκέψης του ανθρώπου. Είναι μοναδική διέξοδος στηνεπικοινωνία των ανθρώπων και ενθάρρυνση κατά της ανθρωποφοβίας.

Η ερωτοτροπία, δηλαδή ο τρόπος, η διαδικασία και τα διάφορα στάδια κατάκτησης τουαντικειμένου του πόθου συμβάλουν στην ανάπτυξη συνεχώς υψηλότερης νοημοσύνης και συνδέεταιμε τη δημιουργικότητα,224 συνεπώς με την εξασφάλιση της ζωής του ζεύγους και των απογόνων του.

Η ομορφιά δεν είναι πάντα το προσόν που απαιτείται για τον έρωτα. Ίσως είναι η πρώτηπροσέγγιση, αλλά δεν είναι μοναδικό προσόν. Τα προσόντα τα οποία πρέπει να αποκτήσει κανείς,προκειμένου να συγκινήσει το αντίθετο φύλο είναι πάντα διαφορετικού είδους και με διαφορετικόβάρος το καθένα, ανάλογα με το έλλειμμα ανάγκης για αγάπη, στοργή και αποδοχή του αντικείμένουτου έρωτα. Η γυναίκα προορισμένη για την τεκνοποίηση και ανατροφή του παιδιού (χωρίς νααμφισβητείται ο ρόλος του άνδρα) είναι υποχρεωμένη να κάνει τις επιλογές της ανάμεσα σε έναμεγάλο πλήθος διαφορετικών και εξ ίσου δελεαστικών προσφορών,225 κριτικάροντας, επιτιμώνταςκαι πολλές φορές κατηγορώντας τις ομόφυλές της, σε αντίθεση με τον άνδρα που πρέπει ναεπιδεικνύει συνεχώς τα προσόντα του,226 (όπως ο κόκορας το λειρί του) με τραχύτητα καιεριστικότητα. Είναι αυτός που θα εξουδετερώσει τις δυσκολίες της επιβίωσης. Η γυναίκα χρειάζεταιτον ερωτικό χρόνο της για διαφορετικό λόγο απ’ ότι ο άνδρας.

Είναι ο πραγματικός έρωτας που θα μας απαλλάξει από το κτητικό χαρακτήρα, θα μας γεμίσειγενναιοδωρία, οικειότητα, γενναιοψυχία μέχρι αυταπαρνήσεως και θα μας ενώσει σε μία ψυχή, όσοαυτός διαρκέσει. Αυτό το υπέροχο ανθρώπινο συναίσθημα έχει συνδεθεί από την κοινωνία μας με τηαμαρτία. Είναι αμαρτία, λέει, να βρεις τον εαυτό σου στο σώμα κάποιου άλλου. Είναι αμαρτία ναολοκληρωθείς ως άνθρωπος. Στο όνομα μιας κάποιας τυποποιημένης κοινωνικής σχέσηςαπαγορεύεται να γνωρίσεις τον Δημιουργό και τη Δημιουργία.

Ο ΣΑΡΚΙΚΌΣ ΕΡΩΤΑΣ

«Θηλυκό: αντηχεί σαν βρισιά στο στόμα των αντρών» [Σιμόν Ντε Μποβουάρ «Το δεύτερο φύλο»]

Στην ταινία «Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων» είδαμε ένα νεαρό κόκορα τον οποίο οάνθρωπος είχε μεγαλώσει σε απομόνωση από τα άλλα κοτόπουλα. Την πρώτη φορά που ο κόκοραςαυτός συνάντησε κότα, της επιτέθηκε και την κατασπάραξε με τα τσιμπήματά του. Η γενετήσια ορμήτου υπήρχε, αλλά μη βρίσκοντας διέξοδο, την μπέρδεψε με την επιθετικότητα. Αν ο απαγορευμένοςκαρπός είναι το sex τότε ο Αδάμ και η Εύα θα έμεναν άκληροι χωρίς πληροφοριοδότη το Διάβολο.

Ο σαρκικός έρωτας αποτελεί την μηχανιστική όψη του γενετήσιου ενστίκτου και ηικανοποίησή του προκαλεί ηδονή αλλά και κόρο, όπως ακριβώς συμβαίνει με όλες τις αισθήσεις.Όπως ακριβώς δεν είναι δυνατόν να μυρίσουμε, να φάμε, να δούμε, να ακούσουμε απεριόριστα,χωρίς προβλήματα κατά τον ίδιο μηχανισμό δεν είναι δυνατόν να φέρουμε στην κορυφή αντοχής τοαίσθημα της αφής το οποίο κυρίως συμμετέχει κατά τον σαρκικό έρωτα. Κατά το σαρκικό έρωτασυμμετέχουν και οι πέντε αισθήσεις στο βαθμό που ο εγκέφαλος (αφού αυτός πλέον εξουσιάζει) τοεπιτρέπει ή το ένστικτο υπαγορεύει.227 Μετά την πρώτη ολοκλήρωση η όραση ατονεί, βλέπειαπέναντί της ψυχρά, με τρόπο κορεσμένο. Η ακοή, κουρασμένη παύει να συλλαμβάνει τουςερωτικούς ήχους. Η γεύση και η όσφρηση φαίνεται να ανθίσταται στο πανηγύρι αυτό τωναισθήσεων, αλλά το συναίσθημα του κορεσμού και της πλήρωσης είναι διάχυτο. Έχει προηγηθεί οοργασμός, κάθε ίνα, κάθε κύτταρο του κορμιού έχει αρμεχτεί σε μια πλήρη εκκένωση και τώραπλέον χρειάζεται επαναφόρτιση. Μένει ο νους, η κρίση, η σκέψη και το ερώτημα: «ήταναποτέλεσμα μηχανικής απόλαυσης ή εσωτερικής νοητικής ανάγκης για γνώση, προσφορά και

αναγνώριση;»

Όπως σε όλες τις λεπτομέρειες της σύγχρονης ζωής, έτσι και στον σαρκικό έρωταμετατρέψαμε την τέχνη σε τεχνική και βλέπουμε χιλιάδες βιβλία και περιοδικά να κυκλοφορούν καινα δίνουν οδηγίες του τύπου «κάν’ το μόνος σου» για τον έρωτα. Ο έρωτας είναι κατ εξοχήνσυναίσθημα για δύο και κάθε προσπάθεια εξατομισμού, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί διαστροφική,δηλαδή μη φυσική, εξέλιξη.228 Διαστροφική εξέλιξη κατά τη γνώμη μου αποτελεί και η(συνηθισμένη αλλ’ αναγκαία) φαντασίωση κατά την οποία πιστεύουμε ότι κάνουμε έρωτα με άλλονσύντροφο, την ώρα που δινόμαστε στον δικό μας.

Σε μη εξελιγμένες κοινωνίες συναντούμε τρόπους μύησης στο sex όπως πχ όταν τα αγόριαπαίζουν το παιχνίδι «μακριά γαϊδούρα ή χαμούρα» κατά το οποίο γίνεται διαγωνισμός ομαδικήςεκτόξευσης σπέρματος κατόπιν αυτοϊκανοποίησης (αυνανισμού) και γενικά εξευτελισμού τηςγυναικείας προσωπικότητας, προς ενίσχυση του ηθικού των νεαρών ανδρών.229 Η μύηση τωννεαρών αγοριών στα μυστικά του έρωτα μέσω της κτηνοβασίας είναι μια άλλη έκφραση τηςνοοτροπίας που υπαγορεύει την αξία της μηχανιστικής γνώσης του έρωτα. Η νοοτροπία αυτή πρέπειπλέον να ξεπεραστεί και να αντιμετωπιστούν τα δύο φύλα ισάξια. Σε διαφορετική περίπτωση θαπρέπει να αντιμετωπίζουμε σοβαρά την αυξημένη εγκληματικότητα κατά του ασθενέστερου φύλου.

Παρατηρώντας τα ζώα διαπίστωσα ότι, πριν τα αρσενικά πλησιάσουν το θηλυκό έχουν δεχθείτην πρόκληση του.230 Δυστυχώς στο ανθρώπινο είδος μια σειρά ηθικών λεπτομερειών κρύβουν τηναλήθεια αυτή και το μεν θηλυκό φαίνεται να προκαλεί προς όλες τις κατευθύνσεις το δε αρσενικό ναεπιτίθεται σχεδόν τυφλά. Αιώνες καθιέρωσαν την πίστη ότι ο άνδρας προκαλεί βλάβη με το«γαμήσει» τη γυναίκα ενώ η γυναίκα «παρά τη θέλησή της» γαμιέται από τον άνδρα. Πιστεύω ότι ηκαταδυνάστευση της μισής ανθρωπότητας (γυναικών ή ανδρών) από την άλλη μισή αποτελεί ντροπήγια την οποιαδήποτε κοινωνία. Η γνώμη του αναγνώστη εδώ είναι πολύτιμη.

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟΝ ΕΡΩΤΑ231

Είναι φοβερά δύσκολη η επικοινωνία στον έρωτα. Και στις δύο μορφές του αποτελείπρόβλημα επικοινωνίας για το άτομο. Χρειάζεται ειδική εκπαίδευση, αλλά προ όλωνειλικρίνεια.

«Ο έρωτας είναι κεραυνός που για ανεξήγητους λόγους χτυπάει δύο ανθρώπους που μέχρι χτες ήταν άγνωστοι»

Ο έρωτας, όπως και κάθε σχέση επικοινωνίας, έχει δύο πόλους. Τον πομπό και το δέκτη.Όπως και σε κάθε επικοινωνία, ο πομπός εκπέμπει σήμα πολλαπλάσιας ισχύος232 από αυτό πουχρειάζεται για να λειτουργήσει ο δέκτης, ενώ ταυτόχρονα ο δέκτης είναι έτοιμος να δεχθεί μόνονσήματα «ορισμένης συχνότητας».

Η συνάντηση με τον άλλον πάντα αποτελεί σενάριο τραγωδίας. Πιστεύουμε ότι κεραίαεκπομπής του ερωτικού σήματος είναι το βλέμμα.233 Δεν είναι εύκολο να διδαχθεί κανείς σε επίπεδο

Ακαδημαϊκό το βέλος του βλέμματος. Υπάρχει πάντα η προσωπική γνώση και αντίληψη. Πρέπει ναέχει μάθει κάποιος από μόνος του να το διακρίνει, όπως έχει μάθει να περπατάει ή να τρώει. Κάθεάλλη μέθοδος διδασκαλίας αυτής της γνώσης είναι γοητευτική απάτη - ελπίδα και γι’ αυτό πουλάειεμπορικά. Η γνώση έχει πάντα μια τρύπα και η κάλυψή της με μη προσωπική εμπειρία είναιαδύνατη.

Κάθε ζευγάρι από τη στιγμή που θα συσταθεί αποκτά ευκρινή εικόνα του βαθμούσυντονισμού του. Δεν χρειάζεται παρά η απλή όψη για να φανεί. Δεν έχει σημασία η ηλικία ή ηδιαφορά της όσο αυτό το «κάτι» που τα συνδέει. Το κοίταγμα στα μάτια, η στενή επαφή, ή έστωμικρή απόσταση, των σωμάτων κλπ. Στον έρωτα παίρνουν μέρος πάντοτε δύο και μόνο αν αυτόγίνει βίωμα είναι δυνατόν να βρεθεί (και για τους δύο) η ευτυχία.

Ένας σημαντικός κίνδυνος στον έρωτα είναι ο ατομισμός. Κάθε άνθρωπος δοκιμάζεται από τονπειρασμό της δοκιμής. Αρχή άλλωστε μαθήσεως είναι ο πειραματισμός και η επιτυχία. Μια αρχήτόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος. Δοκιμάζει ο άνθρωπος λοιπόν κάθε τι «απαγορευμένο». Είναι θέμαερμηνείας αν αυτό αποτελεί προδοσία ή απλό περιστατικό. Ο πειραματισμός στον ίδιο τον έρωταδίνει αμέτρητες συγκινήσεις, τόσο διαφορετικές, ώστε δεν θα ’πρεπε σε ένα αγαπημένο πρόσωπο νατου στερήσουμε αλλά ούτε και να του δώσουμε απλόχερα αυτό που ζητά (αρχή κορεσμού -κέντρισμα του πόθου).234

Δυσκολίες επικοινωνίας στον έρωτα διαπίστωσε πρώτος ο Φρόιντ στα παιδιά που γιαδιάφορους λόγους δεν αγαπήθηκαν σωστά από τους γονείς τους. Παιδιά δηλαδή που αγαπήθηκανπολύ ή που στερήθηκαν την αγάπη ή αγαπήθηκαν αδέξια.

Το παιδί που αγαπήθηκε πολύ γίνεται ένας φτωχός εραστής διότι οι γονείς του το έκανανεγωιστή και είναι το άτομο αυτό που θα υποστεί τις μεγαλύτερες διαψεύσεις στις προσδοκίες του.Φαντάζεται τον εαυτό του κέντρο του κόσμου και τη ζωή διαρκή ευχαρίστηση. Δεν ενδιαφέρεται γιατην ευχαρίστηση του παρτενέρ του. Οι άνδρες ρέπουν προς την απιστία (παρά την ανεπαρκή τουςσεξουαλικότητα) και μη ανταποκρινόμενοι επαρκώς γίνονται κακοί αφού καταρρέει ο εγωισμόςτους. Οι γυναίκες της κατηγορίας αυτής, σε μια ανάλογη συμπεριφορά, είναι απαιτητικές, δενπροσφέρουν παρά ελάχιστα στο σύντροφό τους απαιτώντας τη μέγιστη απόδοση.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω παιδιά, τα παιδιά που έχουν αγαπηθεί «άσχημα» ή καθόλου απότους γονείς τους ή τα ίδια έχουν σχηματίσει αυτή την εντύπωση (για διάφορους λόγους) αντιδρούναπρόβλεπτα. Δεν αποκλείονται οι περιπτώσεις που οι άνθρωποι αυτοί δίνουν κάτι παραπάνω απόαυτό που συνήθως ονομάζουμε «στοργή» με αποτέλεσμα να καταλήγουν θύματα του συντρόφουτους. Συνήθως όμως οι άνθρωποι αυτοί ηδονίζονται κάνοντας σωματικό κακό στους άλλους(χαστούκισμα, βιαιοπραγία, επικίνδυνες διαστροφές κλπ.) ενώ οι σεξουαλικές τους επιθυμίες, κατάκανόνα πρωτότυπες, αγγίζουν τα όρια της ηδονής σε σημείο καταπίεσης (ζήλια, παράλογεςαπαιτήσεις, εκδίκηση, υποταγή ακόμα και έγκλημα) του συντρόφου. Δεν είναι νοητή (παρά τηνεξαίρεση που προανέφερα) η στοργή στους ανθρώπους αυτής της κατηγορίας, διότι αισθάνονται τηνανάγκη να αντισταθμίσουν, με τα ερωτικά τους παιχνίδια, όσα η κακή εφηβική ζωή τους στέρησε.

Οι γονείς που ανάθρεψαν το παιδί τους σύμφωνα με κανόνες και απαγορεύσεις έχουνμεταδώσει την (τελικώς) φοβία τους για τους νόμους στο παιδί τους, που παραμένει φοβισμένοαπέναντι του συντρόφου του. Τα παιδιά αυτά ξεχωρίζουν από φράσεις του τύπου «Αυτή είναι η ζωή.Δεν έχω αυταπάτες στα συναισθήματά μου». Ο έρωτας δεν είναι για τα παιδιά αυτά μια φυσική

πράξη που θα προκαλέσει ευχαρίστηση αλλά είναι ένα «χαριεντολόγημα» λίγο άσεμνος, λίγο«χαριτωμένος» και προορίζεται για παιδιά και τεκνοποίηση.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ Είναι αδύνατη η ελευθερία στον έρωτα, αφού αυτήν απαρνιέται οικειοθελώς οερωτευμένος. Χρειάζεται εκπαίδευση για να γίνει αντιληπτό και από τα δύο σκέλη ότιη ελευθερία είναι και πολύτιμη και αναντικατάστατη. Αξίζει άραγε και περισσότεροαπό τον έρωτα;

«Μπορεί να αλλάξεις πόλη μα το πηγάδι που είσαι μέσα μένει ίδιο» [Κινέζικη παροιμία]

Από πλευράς ελευθερίας βούλησης είναι ευρέως παραδεκτό ότι ο έρωτας είναι ηθελημένηυποδούλωση του ερωτευμένου στη θέληση του αντικειμένου του έρωτα. Ηθελημένα κάποιοςβρίσκεται υπό την κυριαρχία ενός άλλου.235 Η ελευθερία θυσιάζεται, αφού είναι πιο επώδυνη ηστέρηση του άλλου. Γεννιέται το ερώτημα «θα μπορούσε κάποιος με τη θέλησή του να πάψει να(όχι να μην) είναι ερωτευμένος;». Η απάντηση κατά τη γνώμη μου είναι όχι. Δεν πιστεύω ότι οέρωτας είναι συνειδητή πράξη (που εξαρτάται από τη θέλησή μας) επομένως δεν είναι δυνατόν μεσυνειδητή πράξη να διαγραφεί. Δεν είναι δυνατόν κάθε όμορφη στιγμή να την θεωρήσεις «έτσι»άσχημη, κάθε ύμνο στη φύση χλευασμό και κάθε τρυφερότητα που άγγιξε την ψυχή σου σκληρόμαχαίρι οργής. Στην περίπτωση που παύει κάποιος να είναι ερωτευμένος ή θελήσει να «ξεχάσει» θαπρέπει να αναζητήσουμε

α. Την ανάγκη συνέχειας, δηλαδή κατά πόσον το αντικείμενο του έρωτά μας αποτελεί εμπόδιοστη συνέχεια της ζωής μας (όπως τουλάχιστον εμείς την είχαμε προδιαγράψει) και κατά πόσομπορεί να συνεχιστεί η ζωή μας με άδεια (ή σχεδόν άδεια) τη θέση εκείνη που κατείχε το αγαπώμενοπρόσωπο μέχρι τώρα.

β. Την ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης, δηλαδή την αξία που είχε για μας το αντικείμενο του έρωτάμας προκειμένου «να δούμε τον κόσμο με άλλο μάτι» και τι αντιπροσωπεύουμε εμείς στονπεριβάλλοντα χώρο μας χωρίς αυτό.

γ. Την ανάγκη αλλαγής του μη ανταποκρινόμενου συντρόφου. Πολλές φορές το αντικείμενοτου έρωτά μας διατηρεί ιδιαιτερότητες (ελαττώματα σχετικά με εμάς) οι οποίες καλύπτονται από τηνένταση που έχουν όλα τα συναισθήματα στην αρχή τους. Με την πάροδο του χρόνου τασυναισθήματα αμβλύνονται και οι διαφορές προβάλλουν αναντίρρητες και φυσικά αδικαιολόγητες.Προβάλλει έντονη η ανάγκη απομάκρυνσης ή αντικατάστασης του συντρόφου. Στο σημείο αυτόσημειώνω και πάλι ότι κάθε άτομο διακρίνει απέναντί του τον εαυτό του και αυτό που νομίζει ότιείναι ο άλλος. Η μορφή του άλλου ενισχύει ή αποδυναμώνει τη γνώμη του αυτή, αλλά η πραγματικήμορφή του άλλου είναι συνήθως τελείως διαφορετική από τα «πιστεύω» του.

Το πόσο πιο γρήγορα ένα άτομο θα πάψει να είναι ερωτευμένο (γιατί πολλές φορές παύει ναείναι) είναι θέμα εκγύμνασης του συναισθήματος, θέλησης για απεξάρτηση και αυτοσυντήρηση,

καθώς και υπερκορεσμού του συναισθήματος. Εκείνο που σκοτώνει τον έρωτα λοιπόν είναι ακριβώςη συνειδητοποίηση του αδιεξόδου της σχέσης, η εύρεση άλλης τελειότερης, με περισσότερηοικειότητα και εκδηλωτικότητα ή ο κορεσμός. Πάντα μένει η ανάμνηση των καλών στιγμών, χωρίςόμως εκείνο το επιτακτικό και πιεστικό συναίσθημα που μοιάζει να δένει τους δύο ερωτευμένους σεένα σώμα, σε μία σκέψη.

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Τα τελευταία χρόνια οι μόνοι φραγμοί στο σαρκικό έρωτα απέμεναν οι υγειονομικοίκαι οι του ελέγχου των γεννήσεων. Ο πνευματικός έρωτας παραμένει παρεξηγημένοςαλλά χωρίς περισσότερες απαγορεύσεις αφού οι υπάρχουσες δεν έχουν ανατραπεί.

Η ζωή έχει τρία κόσκινα το «θέλω» (παρορμήσεις επιθυμίες) το «μπορώ» (κάνω κάτι άρα μπορώ να το κάνω) και το «πρέπει»

(οι κοινωνικοί νόμοι)

Οι αρχαίοι λάτρεψαν την Πάνδημο (αγοραία ή αισθησιακή) αλλά και την Ουράνια (αυθόρμητη

ή συναισθηματική) Αφροδίτη αποδίδοντας τις ίδιες τιμές και στις δύο ιδιότητες της. Περισσότεροπρωτόγονοι από εμάς είχαν διαπιστώσει ότι η σωματική υγεία απαιτεί την ίδια αντιμετώπιση με τηνψυχική.

Πιστεύεται, σήμερα, ότι ο έλεγχος των συναισθημάτων και η υποταγή τους στην ψυχρήλογική, είναι μια θετική αρετή για τους σύγχρονους ανθρώπους. Επιτυγχάνεται με συνεχή καικατάλληλη αυτοκαλλιέργεια, ένα διαρκές Δελφικό «γνώθι σαυτόν» που οδηγεί στην «πρακτικήόψη» της ζωής. Με άλλα λόγια να παίρνουμε από τη ζωή και τους συνανθρώπους μας μόνο ταστοιχεία, όσο γίνεται περισσότερα, που νομίζουμε ότι αργά ή γρήγορα θα μας εξυπηρετήσουν. Ηκυριαρχία στα ένστικτα και συναισθήματά μας αποτρέπει και από τον ενδεχόμενο ψυχικό πόνο. Ημαρμάρωση του ανθρώπου θεωρείται αρετή.

Ο έρωτας, ως βαθύ συναίσθημα του ανθρώπου, θανατώνεται, όταν βρεθεί κάτω από τομικροσκόπιο της λογικής. Πιστεύουμε κάθε στιγμή ότι έχουμε κάποιο βαθμό αυτογνωσίας, ένα«γνώθι σ’ αυτόν» για τις δυνάμεις και τις δυνατότητές μας, αλλά όταν ερωτευτούμε είναι δυνατόννα κάνουμε πράγματα που κάτω από ομαλές συνθήκες θα ήταν ακατόρθωτα. Η λογική παραμένειεκτός έρωτος, αδιαφορεί, όπως ακριβώς το σμάρι των κηφήνων αδιαφορεί για την εξέλιξη μετά τηγονιμοποίηση της βασίλισσας των μελισσών. Δεν μένει παρά μόνο η τρέλα, τυφλή οδηγός τουσυναισθήματος.236

Ο έρωτας σήμερα τείνει να αντικατασταθεί από το φλερτ,237 την ελαφρότητα και το σαρκισμό(sex).238 Στόχος η απλή ζωική επαφή, η ικανοποίηση του ενστίκτου. Ο έλεγχος των συναισθημάτων(ή η ανυπαρξία;) έχει πληγώσει τον έρωτα. Ματαιοδοξία, Ιδιοτροπία, συμφέρον και εκμετάλλευσηείναι οι πληγές του. Εμπορική πράξη ο τάφος του.239 Τα σημερινά παιδιά βλέπουν τον έρωτα ναδιασύρεται στα διάφορα σήριαλ, τα περιοδικά, παντού. Μήπως δεν είναι τυχαίο;

Μια τέτοια αντιμετώπιση έχει φθοροποιές για τον άνθρωπο επιδράσεις, σε σημείο να αντιδρά

ως μηχανικό, και μάλιστα προκατασκευασμένο, αντικείμενο.240 Σήμερα οι άνθρωποι έχουνσυναλλαγές αντί σχέσεις,241 δεν έχουν επικοινωνία. Το σύνηθες είναι οι αποκαρδιωμένες ερωτικέςσχέσεις. Τα νέα παιδιά δεν έχουν προσανατολισμούς και πρότυπα και συνεπώς δεν έχουν κανόνεςσυμπεριφοράς. Συμπεριφέρονται κατ’ ένστικτο. Ο πολιτισμός242 είναι υπεύθυνος να υποδείξειτρόπους και μεθόδους, ώστε οι άνθρωποι να μην πληγώνονται από τον έρωτα. Η εκπαίδευση οφείλεινα έχει και αυτό το στόχο.

Οι υποχρεωτικές σχέσεις του αστικού γάμου, που επικράτησε μέχρι σήμερα, παρ’ όλο πουήταν σχέση μοναξιάς, αποτελούσαν ένα σταθερό σημείο αναφοράς και ενίοτε ευδοκιμούσαν.Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από σχέσεις ετερόφυλων που τα ’χουν και οι δύο χαμένα και θέλουνεπικοινωνία αλλά δεν ξέρουν πώς. Οι νέες γυναίκες αναγκασμένες να δουλεύουν επί 12ωρο, πετούντα παιδιά τους, προς ανατροφή, όπου λάχει ως σακιά. Πώς θα μεγαλώσουν τα παιδιά αυτά ως«συμφιλιωμένα άτομα» με κατεστραμμένο από χέρι το ψυχικό τους τοπίο;

Μια άποψη λέει ότι ο ευτυχισμένος γάμος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο αποτυχημένος έρωτας.Για ένα προβληματισμένο άτομο αυτό είναι πέρα για πέρα λάθος. Πιστεύω ότι η βεβαίωση καιεπαναβεβαίωση του καθενός ανθρώπου για την αξία του, σε ατομικό επίπεδο έστω, με τρόπους πουμόνο η ανθρώπινη εφευρετικότητα μπορεί να περιορίσει, ώστε να μην αποτελέσει «ρουτίνα», αλλάκαι με το μέτρο που ο άλλος, με την αγάπη του, θα περιορίζει, ώστε να μην γίνει ο έρωτας«βραχνάς» και «βρόγχος» κορεσμού, μπορεί να έχουμε αυτό που λέμε ισόβιο έρωτα. Δυστυχώς οάνθρωπος είναι τόσο εγωιστής και φιλόδοξος, ώστε αρχίζει πολύ γρήγορα το σφετερισμό τουάλλου, την καταδυνάστευσή243 του και εν τέλει απώλεια του. «Η μαϊμού από την πολύ αγάπη πνίγειτο μαϊμουδάκι στην αγκαλιά της».

4. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ

Η ΗΘΙΚΗ

Προκειμένου να διαβιώσουν σε μια κοινωνία πολλά άτομα, χρειάζονται νόμοιδιαβίωσης. Εκτός από αυτούς χρειάζονται νόμοι που θα οδηγήσουν στην ευτυχία τουατόμου, αυξάνοντας την τιμή των αξιών που το άτομο διαθέτει. Αυτό που οδηγεί στηναύξηση της τιμής των αξιών είναι οι ηθικοί νόμοι.

«Δεν έχω χρόνο να σκεφτώ γιατί μ’ ενδιαφέρει αυτό και όχι εκείνο..»

Με τον όρο Ηθική συνήθως εκφράζουμε την ιεράρχηση ενός συνόλου παραδεκτών κανόνων,σε επίπεδο ατόμου κυρίως, αλλά και κοινωνίας (αποδεκτών από το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου).Οι κανόνες αυτοί διευκολύνουν το άτομο στη ταξινόμηση και τελική επιλογή των αποφάσεών του«περί του πρακτέου» αποδίδοντας σε κάθε πράξη ιδιαίτερη βαρύτητα ευθύνης, όχι φυσικά μεαπόλυτο και ανελαστικό τρόπο αλλά με πλήθος εναλλακτικές λύσεις και θεραπείες.

Διακρίνουμε γενικά την ατομική και κοινωνική ηθική, αλλά αυτό είναι διαφορετικό θέμα απότις σκέψεις τις οποίες εδώ θα κάνω.

Είναι προφανές ότι το σύνολο (ηθικών) κανόνων διαφέρει από τόπο σε τόπο (ιδίως ανάμεσασε κράτη), από άτομο σε άτομο (ανάλογα με τις προτεραιότητες που εκείνο θέτει) και από εποχή σεεποχή (εξέλιξη του πολιτισμού).

Στις σχέσεις επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, πρωτεύοντα ρόλο παίζει η σχέση καιεπικοινωνία μεταξύ των δύο φύλων. Το γεγονός αυτό αφήνει την εντύπωση ότι η λέξη «ηθική»συνήθως συνδέεται με τους κανόνες επικοινωνίας των δύο φύλων, ενώ στην πραγματικότηταμέλημα της κοινωνίας είναι να θεσπίζει (με νόμο, θεσμό, έθιμο ή διαμόρφωση της κοινής γνώμης)κανόνες και προς αυτή την κατεύθυνση αλλά και, κυρίως, προς άλλες κατευθύνσεις εξ ίσουχρήσιμες στην συμβίωση όπως πχ. για το περιβάλλον, τη φιλονικία, την ιδιοκτησία, την ψυχαγωγίακ.ά..

Ο άνθρωπος, όπως και σε άλλο σημείο έχω περιγράψει, ενδιαφέρεται για την προσωπική τουακτινοβολία, η οποία χωρίς τον περιβάλλοντα χώρο θα ήταν χωρίς αξία. Η ακτινοβολία κάθεανθρώπου ανακλάται και ξαναγυρίζει στον ίδιο, μεταφέροντας τις στρεβλώσεις που θα συναντήσειστο δρόμο της. Οι παραμορφώσεις αυτές που θα γυρίσουν πίσω στον πομπό, που τώρα θαλειτουργήσει ως δέκτης, για να γίνουν κατανοητές και να μην θεωρηθούν ξένες, χωρίς σημασία,υπακούουν σε ένα σύνολο κανόνων. Οι ίδιοι κανόνες αρχικά διαμόρφωσαν την ακτινοβολία και μετη σειρά τους θα τροποποιηθούν από τη νέα διαμόρφωση που γύρισε, ώστε η επόμενη ακτινοβολίαίσως να διαφέρει από την προηγούμενη. Η Διαμόρφωση της ακτινοβολίας του ατόμου, δηλαδή,γίνεται σε κάθε στιγμή του βίου και σε μια αμφίδρομη σχέση.

Στην αρχαιότητα η ηθική προερχόταν κυρίως από την ανάγκη συνύπαρξης των ατόμων καιουσιαστικά εκφραζόταν από τους γραπτούς και άγραφους νόμους τους οποίους επέβαλλαν οιαρχηγοί (κυρίως) των λαών, σε συνεργασία με ανθρώπους που ήταν ικανοί να παρατηρήσουν την

βλαπτικότητα ή όχι της τήρησης ορισμένων κανόνων. Η τήρηση και προστασία των κανόνωνεθεωρείτο ιερή και ανελαστική σε βαθμό που να παρομοιάζεται με την υπεράσπιση του εδάφους καιτης περιουσίας της φυλής.244 Αργότερα, μετά τη βελτίωση των όρων μεταφοράς και, γενικά, τηςεπικοινωνίας οι νόμοι τέθηκαν σε διάλογο και αμφισβήτηση τέτοια που τους έκανε καιελαστικότερους και πρακτικότερους. «Δεν υπάρχει πλέον λόγος να τηρούμε το δικό μας νόμο, αφούο γείτονας που δεν έχει αυτό το νόμο δεν κινδυνεύει από τίποτα».

Η ανάπτυξη των τεχνικών επικοινωνιών και συγκοινωνιών (αυτοκίνητο, αεροπλάνο, Internet,τηλε - x, κλπ) τείνουν να καθιερώσουν ενιαίο τρόπο ζωής, ενιαίο τρόπο αντίδρασης και ενέργειας.

Οι Έλληνες φιλόσοφοι και τραγωδοί διεξοδικά αναλύουν245 τις υπάρχουσες αντιλήψεις καιδειλά, αλλά σταθερά, προτείνουν διαφορετικές λύσεις. Οι λύσεις με τον καιρό καθιερώνονται καιδημιουργούν νέες αμφισβητήσεις. Φτάνουμε έτσι στην εποχή που ο «άγνωστος θεός» δίνει τη θέσητου στον Ναζωραίο και οι υπάρχοντες νόμοι τροποποιούνται. Η ανθρώπινη και ιστορική αντίληψητης εποχής παίζει το ρόλο της, μέχρι την πλήρη κατανόηση των λόγων του (Θε)ανθρώπου που απότόσο παλιά μίλησε για το πιο σημαντικό και πιο απαραίτητο στοιχείο της ύπαρξης, την αγάπη -στοργή.

Το πλαίσιο ανάπτυξης νόμων ανεξάρτητων από τους άλλους προϋποθέτει το υπαρξιακόερώτημα: «ποιοι είμαστε (αυτογνωσία) και ποιοι πρέπει να είμαστε; (σκοπός)» Γενικάπιστεύεται ότι η ηθική αποβλέπει στην παραγωγή ωφελιμότητας και μεγιστοποίηση της ευτυχίας τουατόμου, την εξασφάλιση σταθερής ταυτότητας και ισχυροποίηση των κοινοτικών δεσμών, τηνκοινωνική αρμονία και τη μη εγκατάλειψη των ανθρώπων στην τύχη τους και στο όνομα τηςελευθερίας επιλογής τους να ζήσουν όπως προτιμούν. Τελικά ηθικότητα δεν είναι τίποταπερισσότερο από την προσπάθεια να επιτευχθεί μια συνοχή και τάξη σε όλους τουςκατακερματισμένους κρατικούς και κοινωνικούς νόμους.

ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ

Ο άνθρωπος σήμερα έχει δεσμεύσει τεράστιες φυσικές και χημικές δυνάμεις οι οποίεςπολλές φορές δρουν ανεξέλενκτα. Οι δυνάμεις αυτές κάτω από τη φυσική δράση τουςενδεχομένως να ήταν επικίνδυνες. Κάτω από τον έλεγχο του ανθρώπου, που τιςεξαπολύει συμπυκνωμένες, γίνονται καταστροφικές.

«Είναι προτιμότερο να μαδάς κάθε μέρα δέκα τρίχες από το κεφάλι της μάνας σου, παρά να αφήνεις αβοήθητη τη φύση»[Νασταρδιν Χότζα]

Η μελέτη της φύσεως αποκάλυψε τους φυσικούς νόμους και τον τρόπο δράσεως τους. Οάνθρωπος στην προσπάθειά του να διευκολύνει τη ζωή του εκμεταλλεύτηκε τους φυσικούς νόμους,τους κατηύθυνε σε ορισμένο πεδίο και έθεσε τεράστιες δυνάμεις υπό τον έλεγχό του. Τον έλεγχοτων ποικίλων φυσικών δυνάμεων τον ονομάζουμε (τεχνικό) πολιτισμό και μια κοινωνία κρίνεταιπολιτισμένη ή όχι ανάλογα με το βαθμό έλεγχου των δυνάμεων αυτών. Ο έλεγχος, από τονάνθρωπο, των φυσικών δυνάμεων και φυσικών νόμων είναι ατελής εξ αιτίας:

α) Της μερικής άγνοιας που έχει καθένας άνθρωπος, εξ αιτίας του πεπερασμένου βίου του καιτης ατέλειας των ερευνών του. Δεν γνωρίζουμε τη δράση πολλών νόμων και γι’ αυτό δεν είμαστε σεθέση να εξασφαλίσουμε την πλήρη υποστήριξή μας στην εκμετάλλευσή τους. Η συνολική γνώσημπορεί να είναι αρκετά μεγάλη, μόνο όμως ένα μέρος της μπορεί να τεθεί στη διάθεσή μας.

β) Των καταστροφικών παθών του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι εγωκεντρικό ον και στηνπροσπάθειά του να επικρατήσει στους γύρω του, εξαπολύει εναντίον τους δυνάμεις απρόβλεπταισχυρές.

Πολιτισμός δεν μπορεί παρά να είναι η ακατάπαυστη προσπάθεια του ανθρώπου ναδιαφοροποιηθεί από τη φύση, να την ελέγξει σύμφωνα με τις ανάγκες του, με δυνάμεις οι οποίες δενπρέπει να υπερβαίνουν τις δυνάμεις επαναφοράς - επανένταξης της φύσεως. Κάθε πολιτισμικόαγαθό θα πρέπει να γίνεται φυσικό αγαθό και κάθε φυσικό αγαθό με τη σειρά του πολιτισμικόαγαθό, σε έναν ατέλειωτο κύκλο.

Πιστεύουμε, όπως για όλες τις πράξεις μας, ότι πανάκεια είναι η εκπαίδευση. Διακρίνουμε τηνεκπαίδευση για τις συνέπειες των πράξεων α) Σε ατομικό επίπεδο β) Σε επίπεδο κοινωνίας και γ) Σεεπίπεδο πλανήτη

ΣΕ ΑΤΟΜΙΚΌ ΕΠΊΠΕΔΟ

Πολιτισμός = πάλη ενάντια στη βία.

Όταν ακούμε τη λέξη ηθική να απευθύνεται στο άτομο, συνήθως ο νους εντοπίζει τη σκέψη σεθέματα γύρω από τα θέματα που σχετίζονται με την ερωτική διάθεση και συμπεριφορά. Πραγματικάένα παράδειγμα φυσικού νόμου που ο άνθρωπος νομίζει ότι μπορεί να υποτάξει είναι η ερωτικήδιάθεση. Το sex είναι φυσιολογικό αλλά η αντίδραση του ανθρώπου απέναντι του είναι πολιτισμική.Πιστεύουμε ότι όταν το άτομο είναι σε θέση να ελέγχει την ερωτική του συμπεριφορά, είναι σε θέσηνα ελέγχει και ένα μεγάλο πλήθος άλλων φυσικών παθών, δηλαδή «είναι πολιτισμένος».

Λέγουν ότι ο Darvin, στις πρώτες παρατηρήσεις του, παρατήρησε το φαινόμενο που ονόμασε«κληρονομικότητα εκ διαβροχής ή εμποτισμού» σύμφωνα με το οποίο κάποιο θηλυκό άλογογονιμοποιήθηκε από αρσενικό ζέβρο. Το άλογο γέννησε κανονικά την πρώτη φορά πουλάρι που είχεκαι χαρακτηριστικά αλόγου και ραβδώσεις ζέβρου, αλλά το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε και στητρίτη ή τέταρτη γέννα του αλόγου, μετά 3 ή 4 χρόνια, παρά το γεγονός ότι δεν ήρθε σε δεύτερηεπαφή το άλογο με το ζέβρο.

Υπάρχει η μαρτυρία ότι στα 1800 ο Λόρδος Μόρτον στην Αγγλία προκάλεσε, χωρίςαποτέλεσμα, διασταύρωση «παρθένας» αραβικής φοράδας με ένα ζέβρο. Λίγα χρόνια αργότερα πουη φοράδα διασταυρωνόταν με κέλητες της ράτσας της γεννούσε .. ζέβρους.

Ο Μπέρναρντ Σώου βεβαίωνε σαρκαστικά ότι οι γυναίκες που είχε γνωρίσει δεν μπορούσαννα τον ξεχάσουν και ως απόδειξη εύρισκε το ότι τα παιδιά τους του έμοιαζαν.

Ο Δρ Ανρυ Λαφουάτ, γυναικολόγος στην Αλγερία, παρατήρησε ότι έξη γυναίκες που

παντρεύτηκαν από έρωτα και δεν αποκτούσαν παιδιά, λόγω στειρότητας του συζύγου, έκαναν παιδιάμε τεχνητή γονιμοποίηση τα οποία όμως, παραδόξως, έμοιαζαν στους αντίστοιχους συζύγους, χωρίςεκείνοι, φυσικά, να έχουν ανάμειξη.

Ο Ηλιόδωρος αναφέρει ότι η βασίλισσα της Αιθιοπίας Περσίνα (μαύρη αυτή και ο σύζυγόςτης καθώς και οι πρόγονοί τους) έφερε στον κόσμο ένα λευκό παιδί. Οι έρευνες έδειξαν ότι ηΠερσίνα δεν είχε έρθει ποτέ σε επαφή με λευκούς και στην αυλή της δεν υπήρχε κανένας λευκός.Ένας γιατρός όμως θυμήθηκε ότι πριν δύο χρόνια είχε περάσει ένας λευκός από την αυλή τηςΑιθιοπίας. Το γεγονός έκανε εντύπωση στη βασίλισσα και το παιδί ήταν η έκφραση της.

Δεν γνωρίζω αν είναι αληθινά τα παραπάνω περιστατικά. Τα λαϊκά περιοδικά τουπροηγούμενου αιώνα έδιναν μεγάλο βάρος σε δημοσιεύσεις παρόμοιου τύπου προωθώντας τηνΒικτοριανή ηθική που απαιτούσε μονογαμική πίστη. Αναρωτηθήκατε ποτέ αν ανάλογεςδημοσιεύσεις είναι δυνατόν να στρέψουν τον άνθρωπο στην αποχή του από το sex ή τηνανθρώπινη επαφή; Πόσα τεχνάσματα και ιστορίες έστρεψαν ή στρέφουν τον άνθρωπο σε λάθοςδρόμο εξ αιτίας της πίστεως σε κάποιο «είδωλο»;246

Οι δυνάμεις τις οποίες σήμερα είναι σε θέση να ελέγξει ο άνθρωπος είναι σαφώς ισχυρότερεςαπό τις δυνάμεις οι οποίες είναι ικανές να ανατρέψουν τη φυσική ισορροπία και γι’ αυτό επιβάλλεταιχρήση νόμων και σχετικής εκπαίδευσης του ανθρώπου. (Περιορισμός Ελευθερίας). Μήπως είναικαιρός να γίνονται μύστες των τρόπων ελέγχου μόνον οι συνειδητά ηθικοί; (ΠεριορισμόςΕκπαίδευσης - αύξηση Μόρφωσης)

Η ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ247

«Αυτό που είναι σωστό από τη μια μεριά των Πυρηναίων είναι λάθος από την άλλη» [Πασκάλ]

Κάθε κοινωνία για να βοηθήσει τα μέλη της παράγει νόμους τους οποίους πρέπει αυτά, για τοδικό τους συμφέρον, να ακολουθούν. Οι παντός είδους νόμοι πρέπει με διάφορους τρόπους ναφτάσουν στον άνθρωπο και να γίνουν αποδεκτοί. Ο άνθρωπος φυσιολογικά αντιδρά σε κάθεεπιβολή. Του αφαιρούν ζωτικό χώρο όταν τον εκπολιτίζουν (περιορίζουν). Οι νόμοι αναγκαστικάπαίρνουν μορφή είτε θρησκείας είτε εξαναγκασμού.

Σύμφωνα με την Καντιανή ηθική και την ηθική την οποία πιστεύουμε ότι μας κληροδότησε οΧριστιανισμός, κάθε άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως στόχος και όχι ως μέσον. Καθημερινάψάχνουμε για την ομορφιά, τη γνώση, το ζεστό βλέμμα του διπλανού μας και πολλές φορές θαδίναμε και τη ζωή μας ακόμη γι’ αυτά. Στοχεύουμε στον κάθε άλλο άνθρωπο που θα βοηθήσει ναπεράσουμε καλύτερα, που θα μας βοηθήσει στο βίο μας. Τον αντιμετωπίζουμε σε ίση απόσταση απόεμάς (όπως στρατιώτης προς στρατιώτη, εργοδότης προς υπάλληλο, άνδρας προς γυναίκα, άνδραςπρος άνδρα ή «άνδρα» κλπ). Δεν είναι το μέσον, ο τρόπος που θα μας αναδείξει, το σκαλί που θαπατήσουμε για να ανεβούμε.

Οι ανήθικοι χρησιμοποιούν τους συνανθρώπους μας ως μέσον. Θεωρούν τον εαυτό τουςπρονομιούχο και τους υπολοίπους «θύματα», τρόπο εκμετάλλευσης και ισχυροποίησής των.

Πρόσφατα ετέθη θέμα ηθικής αντιμετώπισης των κλωνοποιημένων ανθρώπων. Υποστηρίχθηκε ότι οκλωνοποιημένος άνθρωπος δεν μπορεί παρά να είναι ανταλλακτικό της ρίζας, αντικείμενο προςαύξηση της ζωής της, μέσον δια του οποίου θα πετύχει η ρίζα την αθανασία. Ο κλωνοποιημένοςάνθρωπος δεν παύει να είναι ίσος με τον οποιοδήποτε από τους υπολοίπους ανθρώπους, ασχέτωςτρόπου γέννησης, και δεν είναι μέσον ατομικής ικανοποίησης.

Η χρήση των ανθρώπων ως μέσον για προσωπικά οφέλη αποτελεί τη διαχρονική ανηθικότητα.Η χρήση των ανθρώπων πρέπει να γίνεται με τη συγκατάθεσή τους και εφ΄ όσον προκύπτουν κοινάοφέλη αυτά να μοιράζονται. Η διαίρεση των ωφελειών αποτελεί ένα ακόμη αγκάθι στις σχέσειςανάμεσα στους ανθρώπους.248

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας, από ένα όριο και πέρα, τα φέρνουμε συνειδητά στηζωή, αποφασίζουμε για την ύπαρξή τους και τα εκπαιδεύουμε, στο βαθμό που μας είναι μπορετό,ώστε να μας μοιάσουν. Είναι κατά κάποιο τρόπο κλώνοι μας. Είναι επιτρεπτό να χρησιμοποιούμετα παιδιά μας;

Η πλήρης κληρονομικότητα του κλωνοποιημένου ανθρώπου σε αντιπαραβολή προς την, μέχρισήμερα, ημικληρονομικότητα των παιδιών δεν δικαιολογεί άλλου είδους ηθική Το γεγονός ότι οκλωνοποιημένος άνθρωπος δεν προέρχεται από γεννητικά κύτταρα απλά θέτει προβλήματα εξουσίας(δεν υπάρχει πατέρας και μητέρα) και τροποποίησης των νόμων προς αυτή την κατεύθυνση. Οκλωνοποιημένος πρέπει να θεωρηθεί αυτόνομος.

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ249

Οι άγραφοι νόμοι της αρχαίας Αθήνας επέβαλλαν

1) σεβασμό αυτών που ζητούσαν βοήθεια,

2) σεβασμό των αγγελιοφόρων,

3) την ταφή των νεκρών,

4) την βοήθεια στους καταπιεσμένους.

Η Αντιγόνη250 ήρθε σε αντίθεση με τον άδικο νόμο του Κρέοντα και καταδικάστηκε σε θάνατοεφαρμόζοντας τον λεγόμενο «άγραφο» ηθικό νόμο της αδελφικής και οικουμενικής αγάπης. Οιανθρώπινες σχέσεις και συγκρούσεις σε μια ακόμη αντιπαράθεση. Δεν έχει σημασία αναπευθυνόμαστε σε πλούσιους ή φτωχούς, θεούς ή δαίμονες, αρχηγούς ή στρατιώτες. Υπάρχει πάντατο «πρακτέον» όπως το αντιλαμβάνεται (και πρέπει να το αντιλαμβάνεται) κάθε άνθρωπος σύμφωναμε τα καθιερωμένα και ενάντια στα καινοφανή αδοκίμαστα. Η λατρεία των καταξιωμένων θεσμών(οικογένεια;, δεσμοί αίματος και φυλής) υπερέχει των αυθαίρετων (;) νόμων των κρατούντων. Κάθενόμος έστω και αν έχει την έγκριση της πλειοψηφίας δεν σημαίνει ότι είναι δίκαιος. Το κοινόαίσθημα δεν είναι κριτήριο.

Όταν κανείς σκεφθεί με άξονα την ηθική της Αντιγόνης, διερωτάται κατά πόσο ο νόμος τονοποίο επικαλείται είναι θεϊκά προερχόμενος ή αν από κάπου αλλού έχει επιβληθεί. Αν βέβαια ονόμος είναι θεϊκός δεν χρειάζεται παραπάνω συζήτηση αντίθετα αν είναι προϊόν άλλης

προγενέστερης επιβολής τότε το πράγμα σηκώνει μεγάλη συζήτηση.

Συζήτηση επιβάλλεται πάντα κατά την επιβολή ενός νόμου ο οποίος σχετίζεται με το καλό ήτο κακό το οποίο ενδεχομένως να προκληθεί και ιδίως για στο σκέλος που αφορά την ταχύτηταεφαρμογής και το πλήθος των βλαπτομένων ατόμων. Δεν θα ήμουν ποτέ πρόθυμος να ακολουθήσωνόμους για τους οποίους έχω, έστω και υποτυπώδη, υποψία ότι θα ωφελήσουν μικρό μέρος τωνσυνανθρώπων μου, χωρίς να έχω το παραμικρό και φανερό κέρδος εγώ. Πιστεύω ότι σήμερακάποιος δεν είναι έτοιμος να θυσιαστεί χωρίς λόγο. Ο Ιησούς και η Αντιγόνη είναι εξαιρέσεις.

Η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα ή η θυσία του Ισαάκ αποτελούν ένα ακόμη παράδειγματήρησης του ηθικού νόμου αλλά και οι δύο θυσίες έγιναν χωρίς τη συγκατάθεση των θυσιαζομένων.Χάριν του ηθικού νόμου, της επιβολής έστω κάποιου νόμου συναντάμε σήμερα στουςαυτοπυρπολούμενους, τους καμικάζι και άλλους φανατικούς. Δεν γνωρίζουμε όμως τα κίνητρα.251

ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΌ ΕΠΊΠΕΔΟ

Οι δυτικές κοινωνίες μας είναι θύματα της ανάγκης επιβίωσης. Είμαστε αναίσθητοι μπροστά στις δολοφονίες, την τρομοκρατία,την πείνα. Ξέρουμε όλο και λιγότερα πράγματα για το θάνατο και τη ζωή. Γεννιόμαστε σε μαιευτήρια και πεθαίνουμε σε

γηροκομεία. Δε βλέπουμε τους συγγενείς μας να πεθαίνουν. Κατά κάποιο τρόπο τους παίρνουν μακριά μας. Μιλάμε για τοθάνατο σαν να φεύγει ένα πρόσωπο, να γίνεται αόρατο.

Κάθε συγκροτημένη κοινωνία στοχεύει, κατά τεκμήριο, στην ευτυχία των ατόμων που τηναποτελούν. Ένας άλλος σκοπός ύπαρξης της κοινωνίας είναι η διευκόλυνση του βίου.

Η ευτυχία είναι μια αφηρημένη έννοια στην οποία καθένας αποδίδει το χρώμα που μπορεί.Άλλη είναι η ευτυχία του μοναχικού που ζητάει τη συντροφιά και άλλη του πολυάσχολου πουαναζητά τη σχόλη. Συνήθως είμαστε ευτυχείς, όταν μας προσφέρεται αυτό που ζητάμε τη στιγμήπου το ζητάμε και αν είμαστε τώρα αυτό που θέλαμε να είμαστε πάντοτε. Και στις δύο περιπτώσειςφαίνεται καθαρά το απραγματοποίητο της ευτυχίας.

Η ευκολία διαβίωσης, όπως μαθαίνουμε από την ιστορία, είναι σχετική με την εποχή. Μέχρισήμερα απεδείχθη ότι το οργανωμένο κράτος προσφέρει ευκολίες διαβίωσης πολύ περισσότερες απόότι η ανοργάνωτη, έστω κοινωνική, ζωή. Το κράτος στηρίζεται κυρίως στον εξαναγκασμό και είναιζήτημα λαού, όπλων και ηγεμόνα η διευκόλυνση του βίου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι για να θεωρηθείότι ένα κράτος ευημερεί χρειάζονται, όπως και στο άτομο, κανόνες (διπλωματία) συνύπαρξης καισυνεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων.

Η αναπτυχθείσα τεχνολογία είναι σε θέση σήμερα να φέρει σε επαφή κάθε άτομο του πλανήτημε κάθε άλλο. Η ευκολία διαβίωσης πλέον εξαρτάται από την προσωπική ικανότητα των ατόμων,όπως ακριβώς στην προϊστορία, όταν ο άνθρωπος δεν ήταν οργανωμένος σε κράτος. Θεωρείταιφυσιολογικό μια οργανωμένη ομάδα ανθρώπων (διάβαζε: εταιρείες κλπ) να είναι σε θέση ναεκμεταλλευτεί (διάβαζε: να δυσκολέψει τη ζωή) κάθε άλλο μεμονωμένο άτομο ή μικρότερη ομάδα.Χρειάζεται προφανώς διεθνές δίκαιο, διεθνής οργάνωση προστασίας του δικαίου και ευκολίααπονομής δικαιοσύνης αλλά και ατομική προστασία, σε βαθμό που το άτομο να αισθάνεταιασφαλές. Πως θα εξασφαλιστεί η ασφάλεια από έναν (ανεξέλεγκτο) διεθνή φορέα;

ΣΕ ΕΠΊΠΕΔΟ ΠΛΑΝΉΤΗ

Η Γη είναι ένα αποκομμένο διαστημόπλοιο στο Σύμπαν. Ό,τι παράγει ή απορρίπτει παραμένει επάνω της και ανακυκλώνεται.

Κατά το τέλος του Β παγκόσμιου πολέμου το σύνθημα «καλύτερα εκατό χιλιάδες νεκροίσήμερα παρά ένα εκατομμύριο νεκροί αύριο» οδήγησε στην αρχή του πυρηνικού φόβου με τηνκαταστροφή της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι (6,8/8/1946). Τέτοιου είδους συνθήματα καλό είναινα αποφεύγονται στο μέλλον διότι αν οι σημερινοί νεκροί είναι μόνο εκατό χιλιάδες, οι αυριανοίείναι πολύ περισσότεροι του ενός εκατομμυρίου και προέρχονται από όλες τις πλευρές είτε αυτέςσυμμετέχουν στην διαμάχη είτε όχι.

Υπέρτατος ηθικός νόμος είναι η διατήρηση της ζωής. Μετά την τεχνολογική έκρηξη τόσο ηδύναμη του ανθρώπου όσο και οι επιπτώσεις της τεχνολογίας στο περιβάλλον έχουν πολλαπλάπολλαπλασιαστεί. Υπάρχει ήδη πρόβλημα προσαρμογής και επιβίωσης του ανθρώπου, μια και η μενπολλαπλάσια δύναμη του ανθρώπου εξοντώνει πολύ περισσότερους αντιπάλους, οι δε επιπτώσειςπροσβάλουν αδιακρίτως όλον τον πλανήτη. Η παλιά ρήση «η τεχνολογία θα βρει λύση για τατεχνολογικά προβλήματα που δημιουργεί» φαίνεται να μην ευσταθεί ή τουλάχιστον να απαιτεί πολύπερισσότερο χρόνο από αυτόν που ρομαντικά υποψιαζόμασταν.

Στο παρελθόν η καθυπόταξη του ανθρώπου από κάποιον άλλον απαιτούσε σωματική ρώμη.Λίγο αργότερα ίσως καλό χειρισμό των χειροκίνητων ή πυροβόλων όπλων. Οι άνομες σχέσειςκάποια στιγμή είχαν σύμμαχο τους τα ναρκωτικά, τις διεγερτικές ουσίες ή κάποια άλλα χημικά.Σήμερα με την επέμβαση σε υδραγωγεία, πυρηνικούς σταθμούς αλλά και μέσω των τηλεοπτικώνμέσων αυτό είναι ευκολότερο.

Χρειάζεται ακριβής διατύπωση των προβλημάτων επιβίωσης και διαβίωσης που έχουνπαρουσιαστεί και ένταση της εκπαίδευσης με προσανατολισμό προς τη λύση τους. Οι επιπτώσειςτων λύσεων θα πρέπει να αποτελέσουν αναπόσπαστη διάσταση του υπόψη προβλήματος δεδομένουότι αυτές καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα του μέλλοντος (ραδιενέργεια, αύξηση τουδιοξειδίου του άνθρακα).

Οι κυβερνήσεις μέχρι να λυθούν τα προβλήματα επιβίωσης χρειάζεται να υπακούσουν σεκεντρικά όργανα προγραμματισμού και να προσαρμόσουν την νομοθεσία και εκπαίδευση τωνπολιτών τους σε αυστηρούς κανόνες διατήρησης του μέχρι τώρα περιβάλλοντος. Κάθε παρέκκλισηείναι ανηθικότητα αφού στρέφεται κατά της ζωής όχι μόνο των σημερινών αλλά και τωνμελλοντικών ανθρώπων.

Όπως βλέπουμε και πάλι η ατομική ελευθερία περιορίζεται.

ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ

Αναζητώντας τον τρόπο νοήσεως φτάνουμε κάποια στιγμή να αναζητούμεπροσομοίωση με τον τρόπο κίνησης. Οι πρώτες γνώσεις πρέπει να αναζητηθούν στηναρχική μορφή του ανθρώπου - ζώου δηλαδή την προϊστορία

«Καλό είναι ότι μπορεί να ερεθίζει τη σκέψη. Η σύγχρονη εκπαίδευση μπουκώνει τους φοιτητές με ιδέες. Έχουν αποφασίσει τιείναι σωστό ή λάθος».

Υπάρχει γύρω μας ο κόσμος πολύμορφος και πολύτιμος. Ο άνθρωπος οργανωμένος στιςκοινωνίες του αναζητά τρόπους αντίδρασης στη δράση την οποία δέχεται από τους άλλους. Ημικρότητά του τον οδηγεί στην κατανόηση των άλλων «γουλιά - γουλιά», «μπουκιά - μπουκιά». Στοκάτω κάτω έναν ελέφαντα τον τρως κομματάκι - κομματάκι. Ο κόσμος, όπως διαπιστώθηκε,αποτελείται από μικρότατες ποσότητες ύλης. Η γνωριμία του κόσμου γιατί να διαφέρει;

Χωρίζουμε τη γνώση σε μικρές - μικρές περιοχές και προσπαθούμε να μάθουμε κάθελεπτομέρεια της κάθε περιοχής. Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε το πλήθος των περιοχών, το μέγεθοςκάθε περιοχής, την κάθε λεπτομέρεια. Ευτυχείς αυτοί που γνωρίζουν μια μεγάλη περιοχή χωρίςλεπτομέρειες.

Ο Πασκάλ έλεγε ότι καλό είναι να γνωρίζουμε λίγα από κάθε περιοχή γνώσεων, αφού είναιαδύνατον να γνωρίζουμε όλες τις γνώσεις μιας περιοχής. Στη συνέχεια φροντίζουμε ναανασυνθέσουμε το μωσαϊκό του αντικειμένου που μας απασχολεί. Η ευκρίνειά του θα είναι τόσομεγαλύτερη όσο περισσότερες γνώσεις έχουμε για κάθε κομμάτι.

Η ηθελημένη ενέργεια που μας οδηγεί στο να γνωρίσουμε περισσότερες λεπτομέρειες μιαςπεριοχής, ακούει στο όνομα «ειδίκευση» και συναντάται όλο και περισσότερο στη σύγχρονηκοινωνία. Μια άλλη εικόνα της γνώσεως είναι αυτή της σφαιρικότητας. Το κέντρο μιας σφαίρας έχειτην ιδιότητα να απέχει εξίσου από κάθε άλλο σημείο της. Ευτυχία για όποιον κατέχει το κέντρο τηςσφαίρας της γνώσεως, την καρδιά, αφού γι’ αυτόν πλέον κάθε άλλη γνώση είναι προσιτή με τον ίδιοκόπο. Το κέντρο αυτό αναζητάμε.

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο δάσος. Στρέψτε τα μάτια σας γύρω και θα διακρίνετε δένδρα.Σας λέγουν ότι πρέπει να μελετήσετε τα δένδρα μελετώντας το κάθε δένδρο χωριστά, αν είναιδυνατόν κλαδί κλαδί, για να γίνετε «ειδικοί». Μελετήστε τα λιθαράκια του μωσαϊκού «δάσος» καιξεχάστε το καλλιτέχνημα που αποτελεί το δάσος ως σύνολο. Επαγωγικά θα φτάσετε και στο δάσος.Μάθετε την πρόσθεση. Αν καταλήξετε σε αδιέξοδο, όπως ο αρχαίος σοφός Ζήνων με τα παράδοξάτου, δεν θα φταίει η μέθοδος αλλά το συνεχές της φύσης.

Λίγο πριν γράψω αυτές τις γραμμές είχα μπροστά μου κάποια άσκηση που αναφερόταν σεηλεκτρικό πεδίο. Μια επίδραση αγωγών από μακρινή σχετικά απόσταση. Αντιμετωπίσαμε αρχικάτον ηλεκτρισμό ως δομή, ηλεκτρόνια και πρωτόνια. Η ηλεκτρική επίδραση μελετήθηκε αργότερακαι κατέληξε στη γνωστή ασύρματη επικοινωνία. Πιστεύω ότι η μελέτη της ανθρώπινηςαλληλοεπίδρασης θα καταλήξει σε θεαματικά επιτεύγματα. Ας μελετήσουμε επιτέλους τον άνθρωπο

ως σύνολο και ας σταματήσουμε να ξεκοιλιάζουμε τα παιχνίδια μας για χάρη ενός ακόμη«μαθήματος ανατομίας».

Αναπτύσσοντας τις παραπάνω σκέψεις μου διευκρινίζω με απλά λόγια ότι δεν χρειάζονται γιαόλους οι βαθιές γνώσεις, η λεπτομέρεια του μωσαϊκού, αλλά οι γενικές οι οποίες και ομορφιά δίνουνκαι τη ζωή μας ωραιοποιούν οι «ελαφρές» εκφράσεις των μη ενημερωμένων. Στο κάτω κάτω οελέφαντας μπορεί να τρώγεται μπουκιά - μπουκιά αλλά πιο καλός και χρήσιμος είναι αυτούσιοςπαρά τις ρυτίδες του δέρματός του.

Η γενική παιδεία (μόρφωση) λοιπόν πρέπει να αναφέρεται στη γνώση της γενικής εικόνας τουκόσμου μας και τη θέση του κάθε ατόμου σ’ αυτόν, την προσπάθεια για τη χαρά και τη γνώση τηςτέχνης για την ευτυχία του συνανθρώπου μας.

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Οι αισθήσεις στέλνουν συνεχώς προς τον εγκέφαλο, τα σήματα που δέχονται, γιαεπεξεργασία. Εκείνος με τη σειρά του τα ιεραρχεί και ασχολείται επιλεκτικά με αυτάπου θεωρεί αξιόλογα. Είναι ζήτημα εκγύμνασης του εγκεφάλου στην αξιολόγησήτους.

Ο Κρις Γουϊντερ, επικεφαλής της ομάδας τεχνητής ζωής της Βρετανικής Εταιρίας Τηλεπικοινωνιών, λέει ότι μπορεί να αυξήσειαπεριόριστα τη μνήμη, βάζοντας ένα μικρό τσιπ στο οπτικό νεύρο.

Ο κόσμος που μας περιβάλει γίνεται αντιληπτός κυρίως από τις πέντε αισθήσεις. Πείρααιώνων κατέδειξε ότι και οι πέντε αισθήσεις χρειάζονται, εκτός από την καλή λειτουργία τωναντιστοίχων οργάνων, εξάσκηση προκειμένου να παράγουν την πληροφορία για την οποίαπροορίζονται. Ουσιαστικά πρόκειται για εγκεφαλική εκγύμναση. Γυμνάζουμε την όσφρηση στο ναδέχεται τη μυρωδιά των λουλουδιών, της τροφής ή της ακαθαρσίας, την αφή στο μαλακό καισκληρό, τη γεύση στο γλυκό ή πικρό.

Κατά την εκγύμναση των διαφόρων αισθήσεων και αισθητηρίων οργάνων, αποδίδεται σε κάθεερέθισμα ένας εσωτερικός κώδικας και συνήθως μία ή περισσότερες λέξεις, ανάλογα με τη γλώσσακαι το είδος της αισθήσεως, που θα αποδώσει συνειρμικά την έννοια από την οποία προήλθε. Ηεκγύμναση των αισθήσεων θα πρέπει να γίνεται σε μικρή ηλικία (φυσικά αυτό δεν είναι απόλυτο),δεδομένου ότι τότε παράγονται εύκολα οι σχετικές χρήσιμες για τον εγκέφαλο ουσίες αλλά καιυλικές κατασκευές (εγκεφαλικές συμφύσεις και συνάψεις), ώστε η γενίκευση και συνολικότητα νααποδίδει.

Υπάρχουν δύο κατευθύνσεις εκγύμνασης των αισθήσεων α) η εγκεφαλική β) η φυσική.

Κατά την εγκεφαλική εκγύμναση δημιουργούμε καταστάσεις (προβλήματα), φανταζόμαστε τηλύση τους και προσπαθούμε να την επιβάλλουμε, με τον γνωστό αυτοκεντρικό τρόπο που ενεργεί οεγκέφαλος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να φανταστούμε μια κοινωνία ανθρώπων, τις μεταξύτων υποθετικές σχέσεις και αντιδράσεις, τα προβλήματά τους και τις προτεινόμενες λύσεις που εμείςυποθέτουμε σωστές. Οι διάφορες κοσμοθεωρίες, έστω και αν αναφέρονται σε πραγματικέςκοινωνίες ανθρώπων είναι τέτοια κατασκευάσματα.

Αντίθετα κατά τη φυσική εκγύμναση του εγκεφάλου τα άτομα και οι πραγματικέςκαταστάσεις έρχονται σε άμεση και στενή επαφή με την πραγματικότητα και από την επαφή αυτή οεγκέφαλος ενστικτωδώς δημιουργεί γνώση. Μια τέτοια γνώση είναι πολύ περιορισμένη διότι οάνθρωπος δεν είναι δυνατόν στην περιορισμένη ζωή του να έρθει σε επαφή γνώσεως με το τεράστιοπλήθος των πληροφοριών που υπάρχουν στην πραγματικότητα. Δέχεται λοιπόν προκατασκευασμένηαπό τους άλλους γνώση με όλες τις συνέπειες που έχει αυτό. Είναι πρόθυμος να τις τροποποιήσει ήνα τις απορρίψει στο βαθμό που οι εγκεφαλικές διασυνδέσεις των γνώσεων του δεν του αφήνουνγνωστικό κενό. Πολλές φορές, με την εγκεφαλική και ατομική διεργασία του (διαίσθηση)συμπληρώνει τις γνώσεις του και πειραματιζόμενος τις κατοχυρώνει. Η κατασκευή κωδικών,

ευρετηρίων και συσχετισμών φαίνεται εύκολα από την εφαρμογή των γνώσεων στην επιστήμη, τηντέχνη, το συγκινησιακό και ψυχοκινητικό σύστημα.

Η ΓΝΩΣΗ

Μοιάζει αχόρταγη και η κατοχή της δίνει αίσθηση ευτυχίας. Κατακτάται δύσκολα καιμόνο όταν το άτομο είναι έτοιμο να τη δεχθεί. Θα έλεγε κανείς ότι όπως το στομάχιδεν μπορεί να λάβει οποιαδήποτε τροφή οποιαδήποτε ώρα σε οσηδήποτε ποσότητα,κατά τον ίδιο τρόπο δεν μπορούμε να πάρουμε οποιαδήποτε γνώση οποιαδήποτεστιγμή, σε οποιαδήποτε ποσότητα. Το πνευματικό «λίπος» (υπερτροφία) μήπωςτελικά δεν είναι φυσιολογικό;

«Είμαστε μια γενιά που δανειζόμασταν τη γνώση και γι’ αυτό ποτέ δεν πάψαμε να νοιώθουμε το χρέος να την επιστρέψουμε».[Ροβήρος Μανθούλης , σκηνοθέτης]

Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1848 ο Pineas Care σε ανατίναξη κάποιου βράχου στη Νέα Αγγλίατων ΗΠΑ είχε το ατύχημα να του σφηνωθεί ένας λοστός στον εγκέφαλο. Ο άτυχος εργάτης δενπέθανε, αλλά άλλαξε τελείως συμπεριφορά, έγινε δηλαδή αιτία να καταλάβουμε ότι η έδρα τουχαρακτήρα, των συναισθημάτων και γενικά της όλης προσωπικότητας είναι ο εγκέφαλος.

Με τον όρο γνώση εννοούμε συνήθως το σύνολο των εννοιολογικών και μεθοδολογικώνταξινομημένων και προσδιορισμένων διαδικασιών, που λειτουργούν πρακτικά στα κοινωνικάπλαίσια.

Με άλλα λόγια γνώση είναι μια «συνταγή», ένας αλγόριθμος.

Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από πρακτικές γνώσεις, συνταγές του τύπου «για να διαβάσεις ..πρέπει να ξέρεις: (Υλικά: Το αλφάβητο, οι πρώτες λέξεις, τα συμφραζόμενα, ...Εκτέλεση: ΔιάβασεΜαρία την πρώτη πρόταση..)».

Εκτός από πρακτικές γνώσεις πρέπει να μάθει να αξιολογεί και να χρησιμοποιεί τη γνώση.(Υλικά: Το πρώτο κεφάλαιο των Μαθηματικών. Εκτέλεση: Πέτρο έχεις 3 καρύδια και σου δίνωάλλα 2 πόσα θα έχεις ..3 + 2 = 5). Να μάθει να κρίνει, να αποφασίζει, να σχεδιάζει, να διακρίνει τηνποιότητα.

Μαθήματα: Σήματα οδικής κυκλοφορίας, οικονομία της φύσης, αισθητική κτιρίων,κουλτούρα γεύσεων.

Μία δεξαμενή γεμίζει από 2 βρύσες.. και αδειάζει .. Αν η δεξαμενή γινόταν πίστα χορού ήπισίνα ή η λεωφόρος και οι παράδρομοι ;;;

Αναζητώντας τον τρόπο νοήσεως φτάνουμε κάποια στιγμή να αναζητούμε κάποιαπροσομοίωση με τον τρόπο κινήσεως. Οι μύες γυμνάζονται - Οι ιδέες τροποποιούνται. Μας λέγουνότι με τη γνώση γινόμαστε ικανοί να κρίνουμε, να αποφασίζουμε, να σχεδιάζουμε για την εξέλιξητων εννοιών (και της ζωής μας) και να αξιολογούμε τις διάφορες έννοιες. Μας εκπαιδεύουν μεδιάφορους τρόπους και με παραδείγματα ώστε να αποκτήσουμε αυτή την ικανότητα κρίσεως, τηνπαρόμοια με τη δική τους κρίση (δεν μπορούν να αφήσουν στην τύχη την εκπαίδευση. Δεν είναισίγουρο το μέγεθος αφομοιώσεως των συνταγών τους από εμάς). Σε τελική ανάλυση τις

υπάρχουσες γνώσεις αναπτύσσουμε. Τι γίνεται με τις εντελώς νέες γνώσεις; Πως από τη θεωρίατου Πτολεμαίου φτάσαμε στο σύμπαν του Kepler;

Η λέξη κρίνω εμπεριέχει τη σύγκριση, την απαρίθμηση κοινών ή όχι εννοιών, με κάποιεςάλλες που προηγούνται. Για να έχουμε την πρώτη γνώση πρέπει να την αναζητήσουμε στην αρχικήμορφή ανθρώπου - ζώου, δηλαδή την προϊστορία. Η απόφαση προϋποθέτει την ταξινόμηση τωνκρίσεων. Ο σχεδιασμός προϋποθέτει την γνώση της όλης εικόνας και του σκοπού τον οποίοεπιδιώκουμε. Η διάκριση της ποιότητας προϋποθέτει την ομορφιά, την τέχνη και την ωφελιμότητα.Πόσα από αυτά γνωρίζουμε πριν πάρουμε την οποιαδήποτε απόφαση; Συνήθως η γνώση είναιαποσπασματική, η ταξινόμηση σχεδόν της τελευταίας στιγμής και ο σχεδιασμός συνήθωςανύπαρκτος ή ενστικτώδης. Σε έκτακτες καταστάσεις ενεργούμε «κατά γνώση» και «κατά γνώση»ενεργούμε όταν έχουμε εκπαιδευτεί να αποφεύγουμε τις «κακοτοπιές» π.χ. Οι ναυτιλιακές εταιρίεςσε περίπτωση ναυαγίου, πρέπει να αντιδράσουν, ώστε ούτε περισσότερο πόνο να προκαλέσουν αλλάούτε και να δείξουν αδιαφορία.

Από τα προεκτεθέντα θα έλεγε κανείς ότι με την απεριόριστη γνώση σιγά σιγά γινόμαστεικανοί να αποφασίζουμε για κάθε τι. Η πραγματικότητα λέει ότι ναι, μπορούμε να αποφασίσουμε«περί του πρακτέου» αν γνωρίζουμε τις, όσο το δυνατόν περισσότερες, συνέπειες της λύσεως τηνοποία προτείνουμε αλλά η λύση είναι προκατασκευασμένη, έστω και αν αυτό δεν φαίνεται σε πρώτηόψη. Κομμάτι κομμάτι σε διαφορετικό χρόνο, σε διαφορετικά προβλήματα με παρόμοια λύση (λύσηκαθ’ υπόδειξη). Γεννιέται το ερώτημα Η θέληση και η πρωτοβουλία, η ανεξάρτητη κίνηση πουχαρακτηρίζει το ζωντανό οργανισμό, πως είναι δυνατόν να ασκηθεί;

Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ

Κάθε κύτταρο του εγκεφάλου είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί είτε για νααπομνημονευτεί «κάτι» είτε για να το ανακαλέσει (ευρετήριο). Για να γίνει αυτόχρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, διαφορετικά είναι αδύνατο (λήθη). Αξίζειλοιπόν ο κόπος αυτός μόνο για «κάτι» αξιοσημείωτο, την πληροφορία.

«Η θάλασσα των πληροφοριών συνέχεια μεγαλώνει, Τι και από πού οδηγούνται εκεί οι πληροφορίες;»

Ο άνθρωπος από τη στιγμή που θα γεννηθεί βομβαρδίζεται συνεχώς από πληροφορίες,δηλαδή διάφορα ερεθίσματα με στόχο τις πέντε αισθήσεις του. Τα ερεθίσματα αυτά αξιολογούνταιάμεσα από τον ίδιο και, ανάλογα με την σημασία που τους αποδίδει, για άλλα θα αδιαφορήσει, γιαάλλα θα αντιδράσει και άλλα θα απομνημονεύσει και θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί και ναπολλαπλασιάσει. Οι πληροφορίες λοιπόν είναι τελείως προσωπικής βαρύτητας και ετοιμότητας.

Όλες οι πληροφορίες είναι αντικείμενο αξιολόγησης (επεξεργασία). Σημαντικό ρόλο στησυγκρότηση των επί μέρους γνώσεων παίζει η πληροφορία και η σύνδεσή της με την ύλη, δηλαδήτον περιβάλλοντα το άτομο κόσμο. Η σύνδεση της πληροφορίας με το περιβάλλον είναι δυνατόν να

γίνει με διάφορους τρόπους. Προϋπόθεση για την επεξεργασία είναι η απομνημόνευση τηςπληροφορίας είτε αυτούσιας (ποίημα, αξιόλογη ρήση κλπ) είτε ως έννοια (τρόπος κατασκευήςφαγητού, τρόπος επίλυσης εξισώσεων κλπ). Η απομνημόνευση των πληροφοριών γίνεται με κάποιαδιεργασία η οποία απαιτεί προσπάθεια που συνίσταται στην έντονη και συνειδητή διέγερση τηςπροσοχής του προσλαμβάνοντος ατόμου και μάλιστα με συμμετοχή, αν είναι δυνατό, και με τιςπέντε αισθήσεις.252 Με μεγαλύτερη ευχέρεια γίνεται η απομνημόνευση των πληροφοριών, ότανπροσφέρονται ταξινομημένες.253 Το διαπιστώνουμε αυτό στην απομνημόνευση ποιημάτων,λογοπαιγνίων ή συνθημάτων. Οι πληροφορίες που απομνημονεύονται είναι δυνατόν να οδηγήσουνσε πλάνη ακόμη και αν προέρχονται απ’ ευθείας από τις αισθήσεις μας λόγω διαφόρων λειτουργιώνκαι ιδιοτήτων που έχει ο εγκέφαλος. Είναι γνωστό ότι «αυτόπτες μάρτυρες» διαφόρων γεγονότωνδιηγούνται το συμβάν τελείως διαφορετικά ο ένας από τον άλλο.254 Αντίθετα ο λογικός(πραγματικός) έλεγχος μας απαλλάσσει από ένα μεγάλο ποσοστό πλάνης.255

Σημειώνουμε ότι οι παντός είδους πληροφορίες είναι δυνατόν να προσληφθούν μόνοναβίαστα, συνδυασμένες με άλλες πληροφορίες και σε ευχάριστο περιβάλλον. Αντίθετα σεδυσάρεστο περιβάλλον οι προσλαμβανόμενες πληροφορίες συνήθως απωθούνται στο υποσυνείδητοή αποτελούν απλό «θόρυβο».

Σήμερα, μετά την εξέλιξη της επιστήμης της πληροφορικής, η απλή πληροφορία εκτιμάται ωςένα δυαδικό256 αντικείμενο ή μια δυαδική κατάσταση. Πολλές απλές πληροφορίες αποτελούν τηνσύνθετη πληροφορία ή πληροφόρηση. Πηγή των πληροφοριών μπορεί να είναι ο,τιδήποτε στονκόσμο του αισθητού. Υπάρχουν καταγεγραμμένες και ταξινομημένες (πληροφόρηση)τρισεκατομμύρια πληροφορίες μέσα στο δίκτυο (internet), και συνεπώς μέσα στο σπίτι μας, έτοιμεςγια χρήση, σε σημείο που προβληματιζόμαστε «τι θα κάνουμε όλες αυτές τις πληροφορίες»;257

ΓΝΩΣΗ, ΣΥΝΘΗΜΑ, ΝΟΗΜΑ

Η γνώση μετά την επεξεργασία της παίρνει τη μικρότερη έκταση στον εγκέφαλο,προκειμένου να παραχωρήσει θέσεις για νεώτερη γνώση. Μερικά άτομα είναι σε θέσηνα εκφράσουν ένα σύνολο γνώσεων με περιορισμένο αριθμό λέξεων, το σύνθημα.

« Γνώση χωρίς τη σκέψη δεν έχει αξία. Η σκέψη χωρίς τη γνώση είναι επικίνδυνη» [Κομφούκιος]

Να μερικά συνθήματα:

Η μετάδοση των γνώσεων: Η γνώση είναι ελεύθερη, την αναπνέουμε, τη βλέπουμε ανάμεσάμας, βρίσκεται παρκαρισμένη στα ράφια των βιβλιοπωλείων, στο διαδίκτυο και μας περιμένει.

Πόση από αυτή μπορούμε να προσεγγίσουμε; Πόση να χρησιμοποιήσουμε; Τιχρειαζόμαστε την επιπλέον γνώση;

Εχθροί της γνώσεως είναι η τυποποιημένη παραγωγή, οι προδιαγραφές πουπροσανατολίζονται στη ζήτηση, η διαφημιστική προβολή, οι συνταγές.

Πως θα ανεξαρτητοποιήσουμε τη γνώση από το εμπόριο; Πως θα μπορούμε να«ψαρέψουμε» το χρήσιμο από τις διαφημίσεις;

Μετά την ανάπτυξη των επικοινωνιών τα πολιτιστικά προϊόντα, δηλαδή οι γνώσεις για χρήσηαπό τους πολλούς, διακινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις ελεύθερα (;). Η κίνηση, προς όλες τιςκατευθύνσεις, της πληροφορίας, θυμίζει φανερά την κινητική θεωρία των αερίων ή την άτακτηκίνηση των μορίων και ατόμων στη Φυσική. Και οι δύο περιπτώσεις, όπως είναι γνωστό, έχουνχαλιναγωγηθεί με τη χρήση του φαινομένου της ιδιοσυχνότητας και του συντονισμού (ιδιαίτερα ηδεύτερη μετά την ανακάλυψη των ακτίνων laser και maser). Ένα παραπλήσιο φαινόμενο φαίνεται ναεπικρατεί στην άγνωστη περιοχή της ανθρώπινης νόησης. Η ανθρώπινη νοητική λειτουργία καικριτική ικανότητα, ενώ είναι ικανή να ακολουθήσει κάθε είδους δρόμο, ερεθίζεται και ακολουθείδρόμους που αντιστοιχούν στην ιδιοσυχνότητά της και επομένως είναι πρόσφορη σε κάποιοσυγκεκριμένο συντονισμό. Πρέπει λοιπόν, να αναπτύξουμε την κριτική διάθεση του κάθε ανθρώπουπρος την κατεύθυνση που αυτός ο άνθρωπος, είναι στραμμένος (και είναι δυνατόν να συντονιστεί),ώστε να τον αποδώσουμε στην πνευματική του ευτυχία και μέγιστη κοινωνική απόδοση.

Η εικόνα που σας δημιούργησα για τη γνώση θα μπορούσε να είναι πρόγραμμα Η.Υ.γραμμένο σε ένα ηλεκτρομαγνητικό μέσο με σύνδεση στο Διαδίκτυο. Είναι δυνατό να γίνειαλγόριθμος μιας κάποιας γλώσσας προγραμματισμού; Ο άνθρωπος δεν είναι έτσι. Υπάρχει πάνταένα αίτημα, ένα κενό γνώσεως που, αντί να μικρύνει καθώς αποκτάται η γνώση, μεγαλώνει καιχαροποιεί τον άνθρωπο.258 Η χαρά της γνώσεως είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο Πυθαγόρας, ότανδιαπίστωσε το ομώνυμο θεώρημα, θυσίασε εκατόμβη βοών, ενώ ο Αρχιμήδης γυμνός έτρεξεφωνάζοντας «εύρηκα». Είναι συνάντηση με το Θεό, συνάντηση με ότι πιο αγαπημένο μπορεί να έχεικάποιος στην καρδιά του.259

Πιστεύω ότι υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται γεμάτοι γνώση και άλλοι κενοί. Η γνώσηείναι, σαν την ενέργεια, ικανότητα, δεν είναι συσσώρευση αγαθού. Η γνώση είναι αυτό που αν τοδιαθέτεις ερμηνεύεις και κτίζεις αλλιώς το δρόμο σου. Δεν συσσωρεύει γνώση η πορεία στη ζωή.Μια κατάσταση που αντιμετωπίστηκε από τον Α με κάποιο τρόπο, δεν είναι δυνατόν νααντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο από τον Β για δύο κυρίως λόγους α) δεν είναι δυνατόν η παρόμοιαδεύτερη κατάσταση να είναι τελείως όμοια με την προηγούμενη και β) διαφέρουν ριζικά οιπροσωπικότητες των ανθρώπων.

Η γνώση χωρίζεται σε σταθερή και παραγόμενη. Η ποίηση είναι παραγόμενη, το «φτιάχνω ένασυγκεκριμένο αεροπλάνο» είναι σταθερή. Κατά την πορεία στη ζωή δαπανούμε τη γνώση καιφθάνουμε στο κενό που είναι ο θάνατος (όχι απαραίτητα ο βιολογικός), Με τη γέννηση έχουμεαποθέματα για τη γνώση. Τα παιδιά είναι τόσο σοφά γιατί δεν κατανοούν στον ίδιο βαθμό και με τονίδιο τρόπο τις παλιές γνώσεις. Τα στοιχεία γνώσεως έχουν διαφορετικό βαθμό συμμετοχής από τοβαθμό συμμετοχής που έχουν οι μεγάλοι, αλλά επί πλέον έχουν και νεώτερα στοιχεία γνώσεως πουστις περισσότερες περιπτώσεις έχουν ενσωματώσει και βελτιώσει τα παλαιότερα, απορρίπτοντας ταάχρηστα ή με μικρό βαθμό συμμετοχής.260

Οι σκέψεις που πηγαίνουν βαθύτερα είναι αυτές των ποιητών και όχι των φιλοσόφων. Οιποιητές γράφουν με τα μέσα του ενθουσιασμού και της φαντασίας. Ο Ντεκάρτ μπορούσε να χαρείτην ομορφιά μιας κούκλας χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να της ανοίξει το κεφάλι για να δει πωςλειτουργεί.

Στη σπουδή υπεισέρχεται η σκοπιμότητα πάντα! Δεν έχω ανάγκη να σπουδάσω το Θεό γιαπαράδειγμα. Πιστεύω στο Θεό και τον βλέπω. Τον βλέπω στον εαυτό μου, τον βλέπω στο Σύμπαν.Είναι δημιουργός, το βλέπω. Κρατάω από αυτόν αυτό κι όχι τη σπουδή του που με οδηγεί θέλονταςκαι μη στις θρησκείες. Ο άνθρωπος είναι εγωιστής και θέλει το Θεό να τον φέρει στα μέτρα του,διαφορετικό από τα μέτρα των άλλων. Κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του Θεό.

Στο σημείο αυτό καλό είναι να δώσουμε, ως παράδειγμα, τη θεωρία της γνώσεως τουΓερμανού φιλοσόφου του περασμένου αιώνα Φρέγγε (Frege), σύμφωνα με την οποία «το νόημαενός όρου χωρίζεται σε δύο συνιστώσες261, τη σημασία του και την αναφορά του.»262 Τιςπερισσότερες φορές οι δύο συνιστώσες δεν συμπίπτουν.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ Η ΓΝΩΣΗ263

Η σύγχρονη μελέτη διατυπώνει το συμπέρασμα ότι η πληροφορία που καταφθάνειστον εγκέφαλο εγκλωβίζεται στους «νευρώνες» και από εκεί μπορεί ναχρησιμοποιηθεί όπως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις πληροφορίες που έχουμεγράψει σε ένα κομμάτι χαρτί, μια δισκέτα ή μια μαγνητοταινία. Ίσως αυτή είναι ηαλήθεια αλλά αφορά μόνο τη λεπτομέρεια της μνήμης και όχι τη χρήση τηςπληροφορίας.

«Όποιος αυξάνει τη γνώση αυξάνει και τον πόνο» [Εκκλησιαστής]

Οι πληροφορίες που με τους διάφορους αισθητηριακούς τρόπους έφτασαν στη μνήμη τουανθρώπου ερμηνεύονται και αξιολογούνται αμέσως, με μέτρο κρίσεως την αξία και ερμηνεία που τοίδιο το άτομο αποδίδει σε κάθε μία πληροφορία χωριστά (βαθμός συμμετοχής). Μετά τηναξιολόγηση οι πληροφορίες ταξινομούνται και ευρετηριάζονται κατά γνωστικές περιοχές (γνωστικάαντικείμενα) αλλά όχι στεγανά κατά περιοχή. Οποιαδήποτε πληροφορία σχετική με κάποιο γνωστικόαντικείμενο, μπορεί να ανακληθεί από οποιοδήποτε άλλο γνωστικό αντικείμενο, σε σημείο που αν ησκέψη εκφραστεί προς τρίτους να φανεί παράλογη, ασύνδετη ή «χαζομάρα».

Οι πληροφορίες δηλαδή και μετά την (προσωπική) ερμηνεία και ταξινόμησή τους δεναποτελούν «στατικό» αντικείμενο στο οποίο είναι δυνατό να ανατρέξει κανείς αλλά δυναμικά264

συγκρίνονται με άλλες υπάρχουσες πληροφορίες ή γνωστικά αντικείμενα οποιασδήποτε αξίας,ενδεχομένως τροποποιούνται ή αλλάζουν γνωστικό αντικείμενο. Με τον τρόπο αυτό οι πληροφορίεςπου μένουν και αναλλοίωτες είναι ελάχιστες όπως π.χ. τα ποιήματα ή άλλα λογοτεχνικά κείμενα.Αναλλοίωτες πληροφορίες, όπως τα ποιήματα και οι διάφοροι ορισμοί, είναι δυνατόν να αποδοθούνκαι με διάφορο έκφραση ή ακόμη και διάφορο γνωστικό βάρος ώστε να αλλάξουν εντελώς νόημα.265

Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι ακόμη και στις πληροφορίες - ορισμούς εννοιών τοκάθε άτομο αποδίδει τις δικές του εμπειρίες. Βλέπουμε δηλαδή ότι γνώση είναι ένα Δίκτυ στο οποίοο καθένας προσπαθεί με πάθος να κάνει μια θηλιά συνδέοντας τις δικές του γνώσεις με τις γνώσεις

που φθάνουν σ’ αυτόν. Αν είναι έμπειρος τα καταφέρνει, αν όχι, κάνει ένα δικό του δεσμό, άλλοτεαπλό και άλλοτε Γόρδιο.266 Πάντοτε όμως θα υπάρχει το λιγότερο μια τρύπα στη γνώση (η τρύπααπό το δίκτυ) που κάποιος θα θελήσει να την καλύψει, δημιουργώντας δύο ή περισσότερες άλλεςτρύπες ακόμη. Είναι η ατομική αντίληψη των φαινομένων και γεγονότων της φύσεως και της ζωής,η προσωπική πίστη για την ακριβή λειτουργία των φαινομένων αυτών και την αιτία που τα προκαλεί.

Για τη διάδοση της τυποποιημένης γνώσεως, δηλαδή της γνώσης που έχει καταλήξει σεκάποια «συνταγή», χρησιμοποιούμε τη διδασκαλία και μάλιστα από την παιδική ηλικία. Ηδιδασκαλία της παιδικής ψυχής είναι ιδιαίτερα δύσκολη «δια το ανόητον, δια την ευκολίαν, δια τομη πεπηγαίναι» και ο δάσκαλος μοιάζει με τον κυβερνήτη του πλοίου που ποντοπορεί σε άγνωστανερά.

Η αδυναμία του εγκεφάλου να δεχθεί267 κάποια αναμφισβήτητη γνώση, επάνω στην οποία θαμπορούσαμε ως κοινωνία να στηριχθούμε και να οικοδομήσουμε τις υπόλοιπες γνώσεις μας, μαςοδηγεί στο να περιγράψουμε ή ακόμη και να προκαλέσουμε ένα ελάχιστο ποσό γνώσεων πουθεωρούνται θεμελιώδεις. Μπορούμε λοιπόν να λέμε ότι γνωρίζουμε ένα φαινόμενο ή ένα γεγονόςόταν έχουμε ασχοληθεί268 με το φαινόμενο ή το γεγονός αυτό και πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε νατο αναπαραγάγουμε έστω και νοερά. Όταν οι πληροφορίες μας, γύρω από μια γνώση, είναιαρκετές269 είμαστε σε θέση να απαντήσουμε στα ερωτήματα τι (αντικείμενο - ονομασία), ποιο (πουαναφερόμαστε), πού (τόπος), πότε (χρόνος), πώς (τρόπος) και γιατί (αιτία).

Φυσικά η γνώση είναι ενδεχόμενο να είναι:

α) αληθής ή ψευδής ανάλογα με την σαφήνεια και την ακρίβεια των επιμέρους πληροφοριών,

β) βαθιά ή πλατειά ανάλογα με το πλήθος των επιμέρους και σχετικών πληροφοριών και τηνακρίβεια της νοητικής ταξινόμησης.270

Η ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΓΝΏΣΕΩΝ 271

Η γνώση δέχεται νέα γνώση. Δεν χάνεται η παλιά αλλά τροποποιείται και τροποποιείτη γνώση που δέχεται, όπως όταν κτυπάμε δύο πέτρες μεταξύ τους.

«Όταν κανείς έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τη γνώση, τρομοκρατείται από την άγνοιά του»

Ο άνθρωπος φτάνει στη σημερινή εποχή μετά από δύσκολη πορεία ανάμεσα στους αιώνες.

Μαζί του ξεκίνησαν και άλλα βιολογικά είδη (δεινόσαυροι κλπ). Κατά τη διάρκεια της πορείας τουμέσα στο χρόνο πολλά από τα βιολογικά είδη που τον συνόδευαν έπαψαν να υπάρχουν παρά τοσημαντικό φυσικό οπλοστάσιό τους, ενώ άλλα ξεκίνησαν την παράλληλη πορεία τους.272

Είναι απλή επιστημονική παραδοχή ότι ο άνθρωπος δεν είχε την τύχη των χαμένωνβιολογικών όντων, εξ αιτίας της μεγάλης ικανότητας προσαρμογής που έχει αναπτύξει. Ο άνθρωποςυπάρχει και έχει φτάσει στο σημείο που βρίσκεται μόνο χάρη στο μυαλό του, μοναδικό όπωςπιστεύουμε όπλο του για επιβίωση, και την ικανότητα του να εκμεταλλευτεί το περιβάλλον του,συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων που βρίσκονται μέσα σ' αυτό.

Με την παρατήρηση, την δοκιμή και την επανάληψη καταλήγει γρήγορα στα εργαλεία. Ταεργαλεία επιδρούν δραματικά στην εξέλιξη του ανθρώπου τόσο, ώστε οι σημερινοί επιστήμονες ναθεωρούν πρώτο άνθρωπο το ον που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά, και συστηματικά, εργαλείο γιατην εκτέλεση συγκεκριμένης εργασίας.

Ο αρχαίος άνθρωπος γνωρίζει γρήγορα μέρος της δύναμης των εργαλείων, που ο ίδιοςκατασκεύασε, αλλά όχι το σύνολό της. Τα χρησιμοποιεί για διάφορους σκοπούς και αυτά επιδρούνεπάνω του σε μια αδιάσπαστη αλληλεξάρτηση. Η πέτρα που ρίχνει κατά του αντιπάλου του, άλλεςφορές τον σκοτώνει και άλλες απλά τον τραυματίζει ή τον αφήνει ανέπαφο. Καταλαμβάνεται από τοδέος της άγνοιας και αποδίδει αρχικά μαγικές και μετά θεϊκές ιδιότητες στα εργαλεία του. Ίσωςαυτός είναι ο τρόπος λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, ίσως η αιτία να είναι βαθύτερη, αλλάτο αποτέλεσμα είναι να αποδίδεται ένα είδος θέλησης στην πέτρα. Τα όπλα και σκεύη καθαγιάζονταιπριν από κάθε μάχη και θεϊκές - ανεξέλεγκτες δυνάμεις καλούνται να λάβουν θέση παράλληλα καιυπέρ του μαχόμενου.

Αποδεικνύεται καθημερινά ότι οι πρώτοι Πολιτισμοί διέθεταν αρκετές γνώσεις273 αλλά τομεγαλύτερο μέρος τους, για διάφορους λόγους, δεν το χρησιμοποιούσαν σε πρακτικές εφαρμογές.Ξέρουμε ότι ο πηλός, ο χαλκός, το σίδερο και πολλά άλλα υλικά δέθηκαν με την ιστορία τουανθρώπου σχεδόν αμέσως με την ανακάλυψή τους και τον βοήθησαν να συγκεντρώσει, να φυλάξεικαι να επεξεργαστεί την τροφή του, το θεμελιακό συστατικό της καθημερινής επιβίωσής του.

Σήμερα η γνώση προσφέρεται σε μεγάλη ποσότητα αλλά κατακερματισμένη. Αποτελεί έργοτου κάθε ανθρώπου να βρει και να συνδέσει το μωσαϊκό των γνώσεων που χρειάζεται ή θα χρειαστείπριν τις αξιολογήσει και ταξινομήσει. Υπάρχει ένας πληθωρισμός γνώσεων ο οποίος μάλιστα δεν(;)υπακούει στους νόμους της οικονομίας. Ίσως ο πλανήτης της πληροφορίας και των γνώσεων είναι ονέος πλανήτης στον οποίο καλείται να επικρατήσει, όπως επεκράτησε μέχρι τώρα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΝΩΣΕΩΝ Πληροφορία μπορεί σχετικά εύκολα να αποκτήσουμε. Γνώση όμως;

Η δογματική σκέψη μεταβάλλει γρήγορα τις ιδέες σε θρησκεία, σε σκέψεις που χρησιμεύουν μόνο για να μη σκεπτόμαστε

..τους έστελναν τα φάρμακα στο μπουκαλάκι, αυτοί, πετούσαν τη σκόνη και έκαναν τα μπουκαλάκια κολιέ..

.

Ψυχολόγοι παρουσίασαν ένα μικρό φιλμ σε ένα χωριό στα βάθη της Αφρικής Ζήτησαν στησυνέχεια από τους Θεατές να αφηγηθούν την Ιστορία όπως την είχαν κατανοήσει. Στην ιστορία αυτή(με τρία πρόσωπα) ένα μόνο πράγμα είχε ελκύσει το ενδιαφέρον τους Η εναλλαγή των σκιών καιτου φωτός ανάμεσα στα δένδρα. (Φουκώ)

Ο Ινδιάνος Ραφαήλ Καρέρα κατόρθωσε να πείσει όλους τους Ινδιάνους της Γουατεμάλας ότιη κυβέρνηση είχε δηλητηριάσει το νερό όλων των πηγαδιών για να τους εξοντώσει. Η Κυβέρνηση,

για να κατευνάσει τα πνεύματα, έστειλε πολλούς γιατρούς να απολυμάνουν το νερό. Η οργή τωνΙνδιάνων ήταν τόση που υποχρέωσαν τους γιατρούς να καταπιούν τα απολυμαντικά. Μετά από αυτόο Καρέρα κατέλαβε την εξουσία. (οι κάτοικοι της Γουατεμάλας ήταν τότε 70% Ινδιάνοι και 30%Λατίνοι)

«Το σίδερο είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού» είναι slogan (σύνθημα) το να μη βάλεις τοχέρι σου στην πρίζα είναι γνώση.

Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος ταξίδεψε στο Φεγγάρι. Ήταν γνώση η πληροφορία πουεκμεταλλευόταν ο Η/Υ προκειμένου να οδηγήσει το διαστημόπλοιο; Αν ναι έχει γνώσεις ο Η/Υ;Πόσο ελεύθερος ήταν να αναλάβει πρωτοβουλίες;

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ

Η γνώση είναι πολλές φορές επικίνδυνη. Χρειάζεται λοιπόν η γνώση των αξιώνπροκειμένου να χρησιμοποιηθούν οι γνώσεις αξιόλογα.

«Οι άνδρες χρησιμοποιούν τη γνώση όπως τα ζώα τα κέρατά τους, δηλαδή ως όργανο επιβολής και εξουσίας. Έχει σημασία γι’αυτούς να τους καταλαβαίνουν παρά οι ίδιοι να καταλαβαίνουν τους άλλους»

Ο αρχαίος άνθρωπος, αρσενικός ή θηλυκός, απέκτησε δύναμη και ενδιαφέρον από τη στιγμήπου διέθετε φυλαγμένη ή επεξεργασμένη (μαγειρευμένη) τροφή, ή εργαλεία για την εύκοληαπόκτησή της.

Γρήγορα ο άνθρωπος αναπτύσσοντας την γεωργία και κτηνοτροφία αποκτά υπολογίσιμηποσότητα τροφής και η χρησιμοποίηση νέων εργαλείων θέτει σε δεύτερη μοίρα τη σωματική ρώμη.Τα κατασκευασμένα αντικείμενα έγιναν με τον καιρό, αξίες ανταλλάξιμες, πολλές φορές ικανές ναδώσουν λύση και στη διαχρονική επιβίωση.

Το κέντρο βάρους αξιών αλλάζει.

Αξίες πιστευόμενες μέχρι τότε ακλόνητες, όπως η σωματική ρώμη και η ικανότητα εξεύρεσηςτροφής, πληθωρίζονται αναμειγνυόμενες με τις νέες αξίες που σχετίζονται με τις κοινωνικές καιδιανθρώπινες σχέσεις και τον τρόπο απόκτησης αγαθών μέσω των σχέσεων αυτών. Ξέρουμε ότι οιΑρχαίοι Έλληνες (και πολλοί άλλοι λαοί) θεωρούσαν χυδαίο το να ασχοληθεί κάποιος με το άψυχοπεριβάλλον και κάθε ασχολία με αυτό, ήταν δευτερεύουσας σημασίας (αυτό επικρατεί ακόμα καισήμερα σε πολλές τάξεις ανθρώπων).

Μια ερμηνεία είναι η εξής:

Οι Έλληνες, δοκιμάζοντας, πετυχαίνουν να κινηθούν προς όλες τις κατευθύνσειςχρησιμοποιώντας τους θαλάσσιους δρόμους. Γίνονται έμποροι, δηλαδή ανταλλάσσουν τα προϊόνταενός λαού με τα προϊόντα ενός άλλου, απομακρυσμένου από τον πρώτο, λαού. Χρειάστηκε ναέρθουν σε επαφή με πολλές και ανόμοιες κατηγορίες ανθρώπων και, στην προσπάθειά τους να

συνδυαλλαγούν, παρατήρησαν, μελέτησαν και ασχολήθηκαν με τον ανθρώπινο, κυρίως, παράγοντα,δηλαδή την ατομική αξία και τις κοινωνικές αρετές. Τις γνώσεις τους αυτές τις θεοποίησαν και τιςδιέδωσαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, ενώ οι πρακτικές γνώσεις της εποχής τους διασώθηκανκυρίως από την παράδοση και τα μαθητικά γυμνάσματα.

Η εμπορευματοποίηση των πρακτικών γνώσεων οδήγησε σε ένα είδος υποτίμησής των μια καιοι «έμποροι» κατείχαν μεγάλες ποσότητες αυτών ενώ οι «πελάτες» πολλές φορές έδινανδυσανάλογα μεγάλες αξίες προκειμένου να μάθουν «απλά και περιττά πράγματα». Αντίθετα τοπικοίμύθοι, έθιμα και σκέψεις χρησίμευαν στους εμπόρους για την καλύτερη και ασφαλέστερηπροώθηση των προϊόντων που εξυπηρετούσαν λατρευτικές και εποχικές κυρίως ανάγκες.

Οι περί τους Θεούς μύθοι των Αρχαίων Ελλήνων είναι μνημεία ψυχολογικών παρατηρήσεωνσε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, τα δε παντός είδους γλυπτά και ανάγλυφα κατασκευάσματαδιαιωνίζουν διακεκριμένα άτομα και κοινωνικές εκδηλώσεις. Οι Ολυμπιακοί αγώνες καθιερώνονταισε μια εποχή που η σωματική ρώμη ήταν πολεμικό όπλο. Η κορύφωση της Θεατρικής τέχνης, ησυγγραφή Ιστορίας, τα έπη του Ομήρου κλπ έχουν σκοπό να υμνήσουν πολεμικά κατορθώματακυρίως. Ιλιάδα, Οδύσσεια, Τραγωδίες, Δράμα, Μύθοι και υπόλοιπα διασωθέντα κείμενα έχουνσκοπό την προβολή ανθρωπίνων πράξεων, ψυχολογικών αντιδράσεων και κοινωνικών μεθόδωνεπιβολής η δε διδασκαλία τους γίνεται σε στιγμές κυρίως διασκεδάσεων (εύκολη πρόσληψη -απομνημόνευση).

Η τέχνη και η τεχνογνωσία εξυπηρετεί βραχυχρόνιες ανάγκες συνήθως διότι εξελίσσονταιγρήγορα. Η αξία της τέχνης και της τεχνολογίας επενδύεται στα δημιουργήματά τους και το Λόγούπαρξής των. Ο Παρθενών, αν και είναι κορυφαίο δημιούργημα τέχνης, ομιλεί για το μεγαλείο τηςΑθηναϊκής κοινωνίας, ενώ ελάχιστη τεχνογνωσία κατασκευής του διασώθηκε. Ελάχιστα μαντεύουμεγια την Ηχογνωσία που εφαρμόστηκε στο θέατρο της Επιδαύρου και σε υποψίες χρησιμότητας μόνομπαίνουμε παρατηρώντας το ισόπλευρο τρίγωνο που σχηματίζουν τα ιερά Παρθενών - ΝαόςΠοσειδώνος (Σούνιο) - Ναός Αφαίας (Αίγινα) ή το ορθογώνιο τρίγωνο με πλευρές Ολυμπία -Δωδώνη, Δωδώνη - Δελφοί - Αφαία, Αφαία - Ολυμπία

Με την παρακμή που ακολουθεί, οι πολιτισμικές αξίες ξεφτίζουν και πάλι, για να γυρίσουμεστην σωματική ρώμη, την τυποποιημένη μορφή κοινωνικών σχέσεων (με τη μορφή θρησκείας) καιτον εξευτελισμό της ίδιας της ζωής. Οι μονομάχοι, ο στίβος και ο άσκοπος βίος είναι οι νέες αξίεςμέχρι να κουράσουν και να ατονήσουν. Οι σοφοί της εποχής καταφεύγουν στη μελέτη των αρχαίωνκειμένων και ανακαλύπτουν ότι οι Αρχαίοι Έλληνες (και οι υπόλοιποι αρχαίοι λαοί) αν και είχανπολλές και τεχνικές γνώσεις μετέδωσαν στους απογόνους σχεδόν μόνο τις ανθρωπιστικές -κοινωνικές, με τη μέθοδο της διήγησης - επανάληψης καταγραφής και τελικά μίμησης.

Οι τεχνικές, ή αποσιωπούμενες ή τελειοποιούμενες ή μη επαναλαμβανόμενες ξεχάστηκαν,αφού κανείς δεν τις θεώρησε τόσο σημαντικές, ώστε να τις καταγράψει. Πώς φτειάξαν ταΚυκλώπεια τείχη; Τον τάφο του Αγαμέμνονα; Την Πυραμίδα του Χέοπα; Τον Κολοσσό της Ρόδου;Τι ήταν και πώς γινόταν το υγρό πυρ274 των Βυζαντινών; Πώς ταξίδευαν τα ιστιοφόρα; Πόσοι είναισε θέση, σήμερα, να κατασκευάσουν εξαρτήματα, έστω, σύγχρονων μηχανών;

Η λαϊκή διήγηση ενθουσιασμένη και μαγεμένη ή τρομοκρατημένη διατηρεί μόνο ιστορίεςεπιβολής και εκμετάλλευσης. Μέχρι και σήμερα, επιτυχημένοι θεωρούνται μόνο αυτοί που είναι σεθέση να γράψουν, με οποιοδήποτε τρόπο, ιστορία επιβολής και εκμετάλλευσης και όχι αυτοί που

μάχονται για ένα απλό δάφνινο στεφάνι. Θα έλεγε κανείς ότι ο άνθρωπος δίνει εξαιρετικά μεγάλοβάρος στην εκμετάλλευση του έμψυχου κυρίως υλικού παρά του άψυχου. Ο Γαλιλαίος και οΟπενχάιμερ σήμερα μπορεί να θεωρούνται επιτυχημένοι, όσο σχεδόν και ο Αϊνστάιν ή οι άλλοιΣοφοί, αλλά η Ιστορία τους είναι ιστορία εμπνευσμένων τεχνιτών που απλά έδωσαν ισχυρότεραόπλα (εργαλεία) στους στρατιωτικούς και κατ' επέκταση στους πολιτικούς.

Οι γνώσεις που προορίζονται για επιβολή και εκμετάλλευση, στο, όποιο, περιβάλλον, είναιαυτές που έχουν "αξία", ενώ οι γνώσεις που προορίζονται για αξιοποίησή του, εφαρμόζονται αρχικάκαι αφού κάνουν κάποιο κύκλο, ξεχνιούνται. Η αναζήτηση παλαιών γνώσεων φέρνει νέες γνώσειςεκμεταλλεύσιμες - νέες αξίες. Απανωτές ανακαλύψεις δημιουργούν ανάγκη γρήγορης ανταλλαγής -συναλλαγής και η αρχαϊκά γνωστή δύναμη του χρήματος αποκτά σχεδόν μοναδική αξία.

Ο άνθρωπος ανακαλύπτει αυτό που σοφοί αρχαίοι νομοθέτες, με διάφορους τρόπους, τουπεριόρισαν ή του απαγόρευσαν, «το χρήμα». Τα πάντα είναι δυνατόν να εξευρεθούν μέσω τουχρήματος. Τα πάντα είναι δυνατό να εξαγοραστούν. Από την τροφή μέχρι την σωματική δύναμη.

Τα Μ.Μ.Ε.275 ανακαλύπτουν στα πιο μακρινά σημεία του πλανήτη κάθε είδους αξίες οι οποίεςαφού «εκτιμηθούν» γίνονται, σε ανώδυνες περιπτώσεις, εμπορεύσιμο θέαμα και, σε σοβαρές,αντικείμενο αγοραπωλησίας. Οι σκέψεις που πηγαίνουν βαθύτερα είναι αυτές των ποιητών και όχιτων φιλοσόφων. Οι ποιητές γράφουν με τα μέσα του ενθουσιασμού και της φαντασίας. Ο Ντεκάρτμπορούσε να χαρεί την ομορφιά μιας κούκλας χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να της ανοίξει τοκεφάλι για να δει πως λειτουργεί.

Οι λόγοι είναι κυρίως πρακτικοί. Δεν είναι δυνατό να χωρέσει τόσο μεγάλη ποικιλία αξιών(κάθε άλλης κοινωνίας) σε κάθε επιμέρους κοινωνία που αντιπροσωπεύουν. Δεν είναι δυνατό κάθεχώρα να έχει το δικό της τρόπο μετάδοσης πολιτισμικών αγαθών. Δεν είναι δυνατό να κλείσουμε τασύνορα της ενημέρωσης και ακόμα περισσότερο να εκπαιδεύσουμε τους λειτουργούς των Μ.Μ.Ε.κατά διαφορετικό τρόπο για κάθε χώρα.

Σοφοί στρατεύονται στον αγώνα πειθούς και επιβολής των «νέων αξιών»

Ένα το πρόβλημα:

* Πρέπει να βρεθεί κατάλληλη και κοινή μονάδα μετρήσεως.

Μία είναι η κατάληξη:

* Το Χρήμα!

Μοναδικές παλιές αξίες παραμένουν μόνο οι τυποποιημένες ηθικές με τη μορφή θρησκείας.Όλες οι άλλες είναι εξαργυρώσιμες. Ένας τιτάνιος αγώνας ξεκινά, και βρίσκεται σε εξέλιξη ακόμασήμερα, για να τιμολογηθεί κάθε αξία και να γίνει εύκολη η ρευστοποίησή της σε χρήμα. Δενυπάρχουν φραγμοί, δεν υπάρχει άλλη μέθοδος πλην της ρευστοποίησης.

Μάθημα - παράδειγμα παραμένει η εξόντωση των Ινδιάνων της Αμερικής τον προηγούμενοαιώνα. Επιτυχημένοι θεωρούνται μόνο αυτοί που είναι σε θέση να γράψουν, με οποιοδήποτε τρόπο,ιστορία επιβολής και εκμετάλλευσης και όχι αυτοί που μάχονται για ένα απλό δάφνινο στεφάνι.Θεατρικοί συγγραφείς και παντός είδους ανατόμοι της ανθρώπινης ψυχής, σκοπεύουν, σε τελικήανάλυση, στην Άλωση του ανθρώπου και την υποταγή του σε καθιερωμένες φόρμουλες.

Το περιβάλλον, λοιπόν, άψυχο και έμψυχο, στην αρχή χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο καιστη συνέχεια γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από ειδικούς για κάθε περίπτωση "τεχνίτες". Είναιπαράξενο276 αλλά όταν ένας εκπαιδεύσιμος άνθρωπος δεν ασχοληθεί με τις παραπάνω "τέχνες"λέγεται ή αποτυχημένος ή μορφωμένος.

Η εκμετάλλευση του έμψυχου περιβάλλοντος, κάποτε, περιοριζόταν στο χώρο των ζώων. Σανζωντανά αντιμετώπιζαν και τους δούλους στο παρελθόν, αφού ήταν αδιανόητο ο δούλος να έχειπροσωπικότητα.277 Σήμερα αρκεί η τυποποιημένη φόρμουλα - διαφήμιση στα Μ.Μ.Ε. για νααντιδράσει, τόσο ο σκεπτόμενος όσο και ο άλλος άνθρωπος, με την προβλεπόμενη από τις εξισώσειςκαι τα εργαλεία του Κυβερνοχώρου, αντίδραση, αντίδραση που μεταφράζεται σε πληθωριζόμενοχρήμα και νέους τρόπους εκμετάλλευσης σε ένα πλανητικό ατέρμονα (φαύλο) κύκλο.

Λίγο αργότερα οι κανόνες ζωής και συμπεριφοράς θεσμοθετούνται, στο όνομα τουΝαζωραίου, αφού ενοποιηθούν με το Ρωμαϊκό και αργότερα το Οθωμανικό Δίκαιο.

5. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Η Εκπαίδευση του ατόμου αποβλέπει στη γνώση όσο το δυνατόνπερισσοτέρων αποτελεσμάτων κάποιας «δράσης». Με άλλα λόγια οάνθρωπος θέλει να γνωρίσει τις συνέπειες της εφαρμογής μιαςσυνταγής. Η Μόρφωση του ατόμου αποβλέπει στην ελεύθερη δράσηκαι ελεύθερη κίνηση, δηλαδή αυτό που χαρακτηρίζει κάθε μορφήζωής δευτερευόντως δε στη γνώση του αποτελέσματος από τηνεφαρμογή μιας συνταγής. Πόσο «ελεύθεροι» είμαστε και για ποια«ελευθερία» έχουμε συνείδηση;

«Τι θα έλεγε το φεγγάρι αν το ρωτούσαμε γιατί κινείται; Ο Δορυφόροςθα μας απαντούσε «Μου αρέσει ο καθαρός αέρας». Εμείς γελάμε γιατίξέρουμε ότι υπακούει στους νόμους του Νεύτωνα». [ A. Einstein]

Η έννοια της ελευθερίας278 είναι θεμελιώδης αλλά ασαφής.Αποτελείται από πλήθος συνιστώσες μία των οποίων είναι η πολιτικήελευθερία.279 Την πολιτική ελευθερία την ταυτίζουμε (κακώς) πολλέςφορές με την εξίσου ασαφή λέξη Δημοκρατία. Συνήθως σαν λέξη ηελευθερία (με την έννοια πολιτική ελευθερία) χρησιμοποιείται απότους ισχυρούς της γης για να δικαιολογηθούν αυθαίρετες επεμβάσειςκαι πρόδηλα αντιδημοκρατικές - αντιανθρώπινες ενέργειες. Στη λέξηελευθερία φορτώνονται τα όνειρα των αδυνάτων που διεκδικούν ναγίνουν κύριοι της μοίρας των.

Η πολιτική ελευθερία που καθορίζεται στη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου και ακόμη το φθέγμα «η ελευθερίασταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου» αποτελούσε μιατεράστια πρόοδο για την καταστροφή των ιεραρχιών και τωνπρονομίων της φεουδαρχίας. Η αρχαία Ελληνική «ελευθερία τουλόγου» η παρρησία280 ήταν και είναι προνόμιο της κυρίαρχης τάξηςκαι δεν μπορεί να επεκταθεί σε όλους. Από τους αρχαίους Ρωμαίους ηελευθερία θεωρείται υπερβολή και κατάχρηση. Από τους σύγχρονουςη ελευθερία είναι συνώνυμη με τη συκοφαντία (ο πραγματικάελεύθερος θεωρείται αμόρφωτος) ή την βλακεία (διότι είναιαδιάφορος στα δολώματα εξαναγκασμένης συμπεριφοράς), εκτός αν οελεύθερος διαθέτει αρκετά χρήματα (τότε τον αποκαλούμε εκκεντρικόγια να κολακευτεί και να του αφαιρέσουμε τα χρήματα).

Η ελευθερία281 δεν είναι τόσο πνευματική όσο υλική αξία και στηνπερίπτωση που μιλάμε για ελεύθερη συμπεριφορά, αναφερόμαστεπερισσότερο στο «απρόβλεπτο» του ανθρώπου, την εσκεμμένη(δηλαδή την κατόπιν μελέτης) αντίδραση την οποία θα παρουσιάσει οάνθρωπος σε συγκεκριμένη στιγμή και δράση (αφού εκτός τωνενστίκτων συμμετέχει και η λογική), παρά στη συμπεριφορά την οποίαπεριμένουμε να αντιμετωπίσουμε σύμφωνα με τα όσα έχουμε προ -γνωρίσει.

Ο άνθρωπος είναι νοήμον ζώο και σε κάθε περίπτωση επιδιώκει τηναλλαγή ή τροποποίηση των παντός είδους και υφής νόμων πουκληρονόμησε εκφράζοντας τη βούλησή του και προσπαθώντας να«υποτάξει» το περιβάλλον του σε νέους πιο ευνοϊκούς ή πιοκατανοητούς σ’ αυτόν.

Η Ελευθερία λοιπόν, ακόμα και αυτή της Θεωρίας του Χάους,μετατρέπεται τελικώς σε «νομιμότητα». Μένει λοιπόν να εξετάσεικανείς το είδος αυτής της νομιμότητας.

Η «ελευθερία βουλήσεως» κατά την οποία κάθε άνθρωπος είναιελεύθερος και υπεύθυνος να κάνει ότι θέλει, ετέθη από το Σωκράτη ωςθέμα συζητήσεως (Κρίτων) και κατεδείχθη ότι δεν είμαστε και «τόσοελεύθεροι» αν δεν υπακούσουμε στους νόμους που θέτει το σύνολο.Συνεπώς τέτοιου είδους ελευθερία δεν υπάρχει, εκτός αν θεωρήσουμεελευθερία βουλήσεως τις παντός είδους φαντασιώσεις του καθενόςαπό εμάς.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ282

Η λέξη ελευθερία είναι συνώνυμη με την απαλλαγή από κάτι. Είναι η κίνηση τουζώντος οργανισμού που το απήλλαξε από την στατική θέση του φυτού για να τουποδουλώσει κάτω από την ανάγκη εξεύρεσης φυτών για την τροφή του.

Βλέποντας τον πίδακα του νερού αναφωνούμε:

«Το νερό είναι ελεύθερο να πάει ψηλά»

Είναι πραγματικά ελεύθερο; Γιατί το εμποδίζει η βαρύτητα και τόσα άλλα.

Πολιτισμός = Ελευθερία;

Ρίζα της λέξης Ελευθερία είναι το Ιαπετικό (E)LENDH που σημαίνει αυξάνω. Αργότερα πήρετη σημασία της γενιάς και της γέννησης (ακόμα λέμε «ελευθερώθηκε» και ευχόμαστε «καλήλευτεριά») του συμπολίτη δηλαδή του ελεύθερου ανθρώπου. Τέλος πήρε τη σημασία της απαλλαγήςαπό κάποιο πράγμα.

Δεν θα ορίσουμε την Ελευθερία όπως αυτή των Αγρίων ζώων. Κάθε βήμα προόδου τουπολιτισμού μας είναι και ένα βήμα στέρησης αυτής της Ελευθερίας. Δεν είναι δυνατόν να πράττουμεκάτι ελεύθερα και ανεμπόδιστα, γνωρίζοντας τις συνέπειες των πράξεών μας, όπως το αγριεμένοξέφραγο ποτάμι.283 Δεν είναι δυνατό να μιλάμε για Ελευθερία του Ατόμου, όταν τεραστίας εντάσεωςηθικές (πολιτισμικές) δυνάμεις περιορίζουν τη συμπεριφορά του ατόμου πριν ή μετά την εκτέλεσηκάποιας συγκεκριμένης πράξεως.

Η ανελευθερία εντείνεται αν ο άνθρωπος έχει υποστεί κατά τη διαδικασία της «εκπαίδευσης»τη «μόρφωση» δηλαδή αν έχει προβληματιστεί και «μορφώσει» γνώμη σύμφωνη με αυτήν στηνοποία στοχεύει η εκπαίδευση. Ο άνθρωπος είναι ανελεύθερος εξ αιτίας των γνώσεών του, τηςεκπαίδευσής του, εξ αιτίας της αυτοσυνειδησίας του και των χιλιάδων δεσμεύσεων που τονπεριβάλλουν από τη στιγμή που θα γεννηθεί μέχρι που θα πεθάνει. Μηχανισμοί ελέγχου επιδρούν μεκάθε τρόπο επάνω του, προσδιορίζοντας και προγραμματίζοντας ένα μεγάλο μέρος από τις κινήσειςτου. Ο μορφωμένος άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει την απλή αυτή λεπτομέρεια και ακόμα τα σύνοράτης και τις λεπτές αποχρώσεις της " π α ρ ε χ ό μ ε ν η ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς " και τους κινδύνους πουθα αντιμετωπίσει αν αποκαλύψει το απλό αυτό γεγονός, ότι δηλαδή δεν είναι ελεύθερος. «Πρέπει ναείναι εγκύμων η ψυχή για να δεχθεί».

Μορφή (πολιτικής) ελευθερίας είναι για πολλούς η ισότητα και δόγμα της είναι το «όλοικοινωνικά ίσοι» άρα «όλοι ελεύθεροι». Η μορφή αυτή έχει σχέση περισσότερο με τη Δημοκρατίαπαρά με την Ελευθερία. Ο Τοκβίλ λέει «Δεν μπορούν να είναι απολύτως ίσοι αν δεν είναιολοκληρωτικά ελεύθεροι οι άνθρωποι»

Σε όλες τις περιπτώσεις φαίνεται ότι ο άνθρωπος πρέπει να δει, να μάθει, τις δυνατότητές τουκαι αυτό είναι η αναζήτηση της ελευθερίας.284 Την ελευθερία συναντάμε σε ανθρώπους τουπεριθωρίου, ανθρώπους που δύσκολα τιθασεύει κανείς, εκεί όπου πάντα θα βρεις μια σπίθα

ανθρωπιάς, έναν πηγαίο αυθορμητισμό και μια ενστικτώδη απέχθεια για κάθε τι κομφορμιστικό.Αυτοί οι άνθρωποι αγωνίζονται με φανατισμό εναντίον κάθε φραγμού τους, για την «αξιοπρέπεια»και το «φιλότιμο» όπως αποκαλούν την ελευθερία. Μήπως είναι οι τελευταίοι ελεύθεροι ανάμεσάμας;

ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Βλέποντας την εικόνα του κόσμου όπως αυτή σήμερα έχει διαμορφωθεί και όπως οιλέξεις την αποδίδουν διαπιστώνουμε ότι κάτι από την ουσία των λέξεων «ελευθερία,μόρφωση και εκπαίδευση» έχει παραλειφθεί, κάτι στη «συνταγή» έλειψε ή ήτανυπερβολικό.

«Το Πακιστάν απειλεί με βόμβα νετρονίου την Ινδία» [Οι εφημερίδες 1999]

Τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος: «Ατομική βόμβα», «Καταστροφή τουπεριβάλλοντος», «Φαινόμενο El Ninio και La Ninia», «Γενοκτονίες - Βαρβαρότητες».

Μεταπολεμική (δυτική) «ευημερία», «αχαλίνωτος Καταναλωτισμός», «ευδαιμονιστικήανομία», «κυριαρχία υλιστικής κουλτούρας».

Δυτικού τύπου κοινοβουλευτική Δημοκρατία με «μαζικοποιημένη πολιτική» και«χειραγώγηση του πληθυσμού από ανεξέλενκτες ελίτ».

Απελευθέρωση του sex, «επανάσταση», «φεμινισμός» και έμφαση στην «ελευθερία τουατόμου», «ναρκισσιστικός αμοραλισμός», «διάλυση οικογένειας», «άνοδος της εγκληματικότητας,αυτοκτονιών, πορνογραφίας».

«Βρίσκεις γυναίκα στο Internet στέλνεις το σπέρμα σου κατεψυγμένο, ενώνεται με το ωάριότης και σου έρχεται έμβρυο κατεψυγμένο, ταχυδρομικώς, για να το εμφυτεύσεις στη γυναίκα σου καινα κάνετε παιδί.» [Εφημερίδα «Κυριακάτικη» 16-5-98].

Ο κομμουνισμός ως επαναστατική δύναμη έλαβε αξία μετά την περιγραφή του κράτους, ωςαπόλυτο δικαιούχο ζωής, θανάτου και καταναγκασμού των πολιτών, από τον Λένιν.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ285

Μέτρο και κριτήριο για τον καθένα παραμένει ο εαυτός του. Κάθε «πρέπει» δεν είναιδυνατόν να προσδιορίζεται από τρίτους αφού η ευθύνη και οι στόχοι αποτελούνπροσωπικές επιλογές.

«Νοιώθουμε ελεύθεροι επειδή αγνοούμε τις δυνάμεις που μας κατευθύνουν» [Σπινόζα]

Σύμφωνα με τα παραπάνω χρειάζεται νέος ορισμός του όρου Ελευθερία, περισσότεροδεσμευμένος.

1. Η Έκφραση "είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε αυτό που πρέπει” είναι παγίδα διότι ακριβώς" α υ τ ό π ο υ π ρ έ π ει " είναι τα δεσμά. Κατά συνέπεια οποιοσδήποτε ορισμός με βάση αυτή τηναρχή απορρίπτεται χωρίς συζήτηση. Κανείς ποτέ δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει «τι πρέπει» και τι όχιαφού κανείς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει το σκοπό ύπαρξης και διατήρησης της ζωής. Κανείς δενγνωρίζει το μέλλον. Φυσικά, ασχέτως σκοπού, θα πρέπει να διατηρήσουμε τη ζωή και για τηνεπόμενη γενιά.

2. Η Χριστιανική Ελευθερία που συνοψίζεται στο γνωστό "Μην κάνεις στον άλλο αυτό πουδεν θέλεις να σου κάνουν” είναι περισσότερο κανών συμπεριφοράς. Νομίζω ότι στρέφεταιπερισσότερο κατά του Εβραϊκού «οφθαλμός αντί οφθαλμού» και λιγότερο στέκεται ως ορισμόςΕλευθερίας.286 Πολλές φορές αυτό που κάνουν οι άλλοι σε εμάς, ηθελημένα ή αθέλητα, θα ήθελανκαι οι άλλοι να το πάθουν.

3. Η αρχαία τραγωδία έδωσε ένα μέτρο ελευθερίας σχετιζόμενο με το χαρακτήρα τουανθρώπου. Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ελεύθερος όταν υπερνικά τα πάθη του και ζει ενάρετα.(Όταν ο θυμός του δεν είναι «κρείσσων» όπως λέγει στην «Μήδεια» ο Ευριπίδης). Με άλλα λόγιαελεύθερος είναι αυτός που μπορεί να αυτοδεσμευτεί, με χρήση της θέλησής του και για χάρηδιαφορετικών σκοπών από αυτούς που θα τον ικανοποιούσαν άμεσα.287

Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε την Ελευθερία ως "το σύνολο των κανόνων που είναιδυνατό να εφαρμοσθούν χωρίς συνέπειες” και βαθμό Ελευθερίας το ποσοστό επιτρεπτών κανόνωνμέσα στο σύνολο (των κανόνων) που θα θέλαμε να επιτρέπονται. Πρέπει λοιπόν να «διδαχθούμε»πριν ελευθερωθούμε τις συνέπειες κάθε πράξεώς μας, πράγμα που προϋποθέτει την εκπαίδευση.Γεννιέται το ερώτημα είναι δυνατόν να τοποθετούμε εμείς οι ίδιοι όρια και να θεωρούμε ότι«είμαστε ελεύθεροι μέσα στα όριά μας»; Που βρίσκεται η ελευθερία του «θέλω»;

4. "Είμαι ελεύθερος όταν δεν έχω εμπόδια μπροστά μου”. Η φράση αυτή έρχεται από τηνεποχή κατά την οποία αναπτυσσόταν η σύγχρονη βιομηχανική εποχή. Με όπλο τη φράση αυτή, οιβιομήχανοι κατάφεραν να πείσουν τους αγρότες να δεχθούν τη νέα κατάσταση πραγμάτων, ότανξεσπούσαν απεργίες που εμπόδιζαν τη λειτουργία των εργοστασίων. Με την προπαγάνδα ότιοποιοσδήποτε «είναι ελεύθερος» και «δεν πρέπει να εμποδίζουν οι μεν τους δε» κατάφεραν ναπαγιοποιηθεί το νέο σύστημα. Το κάθε άτομο έχει το δικό του, το προσωπικό συμφέρον και είναιελεύθερο να το διεκδικήσει (Ατομική Ελευθερία). Φυσικά εδώ αποκρύπτεται η δύναμη και ηεμβέλεια των διεκδικήσεων των «μεμονωμένων και οικονομικά ασθενέστερων» άρα και τηςπραγματικής ελευθερίας. Επισημαίνεται ότι το μεμονωμένο «ατομικά ελεύθερο» άτομο εύκολακατατροπώνεται από το πλήθος των πολλών «που πιστεύουν ότι είναι και ελεύθεροι και ταυτόχροναδυνατοί». Η έννοια της Δημοκρατίας εδώ πολλές φορές έγινε συνώνυμος της Ελευθερίας αλλά καιτης Δύναμης του όχλου.

5. Μια άλλη σκέψη ορισμού της Ελευθερίας είναι το να δώσουμε ίσες ευκαιρίες και ίδιαδικαιώματα στον κάθε πολίτη. Αυτό πού ονομάζουμε Δημοκρατία. Το πρόβλημα είναι ποίοι «εμείςθα δώσουμε». Όλοι όσοι σκέφτηκαν ότι η αληθινή ισότητα και ελευθερία, σημαίνει για το άτομο

«ομαλοποίηση» και «ηθικοποίηση» του ατόμου, την ταύτισαν με μια τάξη, με ένα λαό, με ένα Θεόκαι με μια εξουσία. Με τον τρόπο αυτό άνοιξαν το δρόμο σε αυταρχικά καθεστώτα, όπου κάποιοςείναι περισσότερο ίσος από τους άλλους. Προφανώς θα πρέπει η ισότητα των πολιτών για να είναιδημοκρατική πρέπει να προάγει τη διαφορετικότητα, θα πρέπει δηλαδή να σημαίνει το δικαίωμα τουκαθένα να επιλέγει και να διευθύνει τον τρόπο της ύπαρξής του ενάντια σε όλες τις πιέσεις πουασκούνται για την «ηθικοποίηση» και την «ομαλοποίηση» του.288

Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε ότι "Ελευθερία είναι η αναγνώριση της αξίας και ηυποστήριξη της διαφορετικότητας των ατόμων”.

Εξετάζοντας με τα σημερινά μέτρα την έννοια της διαφορετικότητας έχουμε ναπαρατηρήσουμε:

α) Σε άτομα χαμηλής, αλλά και υψηλής, εκπαίδευσης υπάρχει μια τάση ομαδοποίησης είτε εξαιτίας ενστικτώδους φόβου εμπρός σε κάτι νέο, είτε εξ αιτίας της δυσκολίας επικοινωνίας των«ειδικευμένων» σε ορισμένα άσχετα με την ειδικότητά τους θέματα.

β) Τα ΜΜΕ χρησιμοποιώντας επιστημονικά επιλεγμένες μεθόδους,289 όσο πολύμορφα και ανείναι (η πολυμορφία εδώ αντιμετωπίζεται από τους συμπαθητικούς ή ιδιαίτερα χαρισματικούςπαρουσιαστές), παίρνουν με το μέρος τους ολόκληρες στρατιές «ομοφρονούντων». Η αριθμητικήκαταμέτρηση των ψήφων σήμερα, την εποχή της χειραφέτησης της κοινής γνώμης και των ΜΜΕ,δεν αποτελεί μέτρο δημοκρατικότητας. Δεν είναι δυνατόν να είναι όλες οι ψήφοι ίσες, αφού κάθεμία, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το συμφέρον που εμπεριέχει, διαθέτει διάφορο βαθμό ενημέρωσηςαπό άτομο σε άτομο και διάφορο βαθμό επιρροής και εξαναγκασμού των ατόμων που έχουν άμεσησχέση και συμφέρον από τον ψηφοφόρο.

γ) Προκειμένου να πειστούν πολυμορφικές ομάδες ανθρώπων, εξ αιτίας της δυσκολίας πουπαρουσιάζει η προσπάθεια να πειστούν, (είναι άραγε θεμιτή η μονομερής ενημέρωση;)επιστρατεύονται συνήθως τελείως διαφορετικά μέσα από εκείνα τα οποία θα έπρεπε. Η ελευθερίατους συνήθως δεσμεύεται από τελείως διαφορετικές άλλες ελευθερίες.290

δ) Στις σύγχρονες «Δημοκρατίες» υπάρχει αντίφαση (εξαπάτηση) όταν λέμε σ΄ έναν άνθρωποότι είναι κυρίαρχος την ημέρα που τον καλούμε να ψηφίσει, μάλιστα δε αφού έχουμε εμείςσυνειδητά επηρεάσει τη γνώμη του (υφαρπαγή ψήφου), και να τον εγκαταλείπουμε την επομένη καικάθε επόμενη μέρα στην εργοδοτική μοναρχία ή οικονομική εξουσία (ιδιωτική ή κρατική).

ε) Στα ΜΜΕ, με τις δυσάρεστες ειδήσεις και τη προβολή των δυσκολιών της ζωής, υπάρχειμια τάση «εκφοβισμού». Πιστεύεται ότι μας εκφοβίζουν και μας θεωρούν αδύναμους, προκειμένουνα μας εξουσιάζουν. Τι είναι όμως αδυναμία και φόβος;

στ) Η σύγχρονη ζωή μας έχει «καλοδιόσει» σχεδόν όλους. Όσοι δεν είναι καλοδιομένοιαισθάνονται την ανάγκη να καλοδιοθούν αναζητώντας νόημα ή τρόπο ζωής.

6. Η Αρχαία Ελληνική Μυθολογία στη διήγηση του μύθου του Ηρακλή τοποθετεί και τοεπεισόδιο της εκλογή του ανάμεσα στους δρόμους «της Αρετής και της Κακίας»291 ενώ ο Θησέαςακολουθεί σε όλη του ζωή προδιαγεγραμμένη πορεία με ανθρώπινες επιλογές και παραλήψεις. ΗΓένεση προβληματίζει με την εκλογή ανάμεσα στο «δένδρο της Γνώσεως» και τα υπόλοιπα δένδρα.

Το να ακολουθήσεις λοιπόν τον οποιοδήποτε δρόμο εσύ θέλεις,292 ασχέτως δυσκολιών, είναι

προσωπικό σου θέμα. Το πιο σίγουρο και ανεμπόδιστο σχετικά είναι να ακολουθήσει κανείς αυτόπου οι, πριν από σένα, άλλοι προδιέγραψαν και τακτοποίησαν. Κατάρα θεού η «Γνώση». Κάθε φοράπου κάτι μαθαίνουμε οι δρόμοι μας στενεύουν αλλά και διακλαδίζονται. Οι στιγμιαίες επιλογέςπεριορίζονται αλλά πλήθος άλλες μελλοντικές εμφανίζονται.293

Θα μπορούσαμε λοιπόν να τοποθετήσουμε ένα πιο περιεκτικό και πιο προσιτό ορισμό για τηνΕλευθερία.

Ελευθερία δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά "η δυνατότητα που μπορεί να έχει κάθεάτομο να ακολουθήσει το δρόμο (διάσταση) που το ίδιο επέλεξε την κάθε συγκεκριμένη χρονικήστιγμή της ζωής του και σε συνάρτηση με τις τότε γνώσεις του”.

Άσχετα από τη «δυνατότητα» του παραπάνω ορισμού η λεγόμενη «πνευματική ελευθερία»επιτρέπει στο νου να δώσει οποιαδήποτε υπόσταση σε ο,τιδήποτε αυτό σκεφτεί. Η εφαρμογή τωνσυμπερασμάτων και η θέληση είναι αυτά που εμποδίζονται. Οι εκπαιδευτές μας έμαθαν ότι θαπρέπει να θυσιάζουμε την πνευματική μας ελευθερία χάριν της κοινωνικής δικαιοσύνης και να μηντην θυσιάζουμε χάριν μιας κοινωνικής αδικίας. Ίσως έχουν δίκιο.

ΜΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΜΕΝΗ ΘΕΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Στην πορεία των ανθρώπων μέσα στο χρόνο διαμορφώθηκαν, σε γενικές γραμμές,δύο είδη πολιτισμού. Κάθε είδος πολιτισμού θεωρεί διαφορετικά την έννοια τηςΕλευθερίας. Άλλοτε με προτεραιότητα στα αντικείμενα και άλλοτε στα άτομα.

- όταν σας αντικρίζει κανείς καταλαβαίνει ότι υπάρχει μεγάλη πείνα στη χώρα σας.

- Και όταν βλέπει εσάς καταλαβαίνει τι την προκάλεσε......

[Διάλογος Αλφρεντ Χίσκοκ και Τζόρτζ Μπέρναρντ Σώ]

Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί σήμερα επισήμως πιστεύουν στην περίφημη «Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου». Στην πραγματικότητα έχουν διαμορφωθεί δύο τουλάχιστον τάσεις294

οι κοινωνίες που τις στηρίζουν ολίγοι (ιεραρχικές) και στις οποίες οι ανάγκες του ατόμουπαραγνωρίζονται και υποτάσσονται στις ανάγκες των πολλών και σ’ αυτές τις οποίες στηρίζουνπολλές εξατομικευμένες δυνάμεις που υποτάσσουν το κοινωνικό συμφέρον στο ατομικό.

Ο Λουί Ντιμόν μελετώντας τους διάφορους τύπους πολιτισμών κατέληξε σε δύο τύπουςανθρώπων α) τον Homo hirarchicus, δηλαδή τον άνθρωπο που κρατάει την ιεραρχία (ανατολικήςπολιτιστικής προέλευσης) και β) τον Homo aequalis, δηλαδή ο ατομοκεντρικός άνθρωπος (δυτικήςπολιτιστικής προέλευσης).

Κατά τον Ντυμόν το ατομικιστικό μοντέλο έχει προτεραιότητα σχέσεων στα πράγματα έναντιτων ανθρώπων, υπάρχει απόλυτη διάκριση ανάμεσα στο υποκείμενο και αντικείμενο, υπάρχειπλήρης διαχωρισμός ανάμεσα σε αξίες και γεγονότα χωρίς αυτά να συγχέονται μεταξύ τους, η

γνώση χωρίζεται ευκρινώς σε συγκεκριμένες ομοιογενείς και ανεξάρτητες επιστήμες και επικρατούνκυρίως οικονομικής φύσεως ιδεολογίες σύμφωνα με τις οποίες είμαστε άτομα ισάξια, ανταλλάξιμααπό άλλα άτομα (κάτι σαν «ντοσιέ» θεμάτων και με την έννοια «ουδείς αναντικατάστατος»). Στηναξιοκρατία (παραδοσιακός - ανατολικός - πολιτισμός) αντίθετα υπάρχει προτεραιότητα του ατόμουέναντι των πραγμάτων με τάσεις σύγχυσης (χρειάζεται κρίση για να αποδοθεί πραγματικήπροτεραιότητα), η διάκριση ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο είναι σχετική και ρευστή, οιαξίες συγκρίνονται πάντα με τα γεγονότα, η γνώση «δανείζεται» και από άλλες επιστήμες και ηοικονομική θεωρία παίζει δευτερεύοντα ρόλο στην κοινωνία. Η Δυτική Νεοτερικότητα διακρίνεταικυρίως χάρη στην οικονομική της ιδεολογία.

Στον Homo hirarchicus διακρίνουμε τα εξής χαρακτηριστικά σε αντίθεση με τον Homoaequalis:

1. Αποδίδεται προτεραιότητα στη σχέση με τους άλλους ανθρώπους παρά στα πράγματα.

2. Η διάκριση ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο είναι σχετική και δυνάμενη να αλλάξειανάλογα με τις περιστάσεις.

3. Δεν γίνεται διαχωρισμός σε αξίες και γεγονότα που πολλές φορές συνδυάζονται και γίνεταισύγχυση μεταξύ τους.

4. Δεν γίνεται καταμερισμός γνώσεων σε πεδία ξεχωριστών επιστημών.

5. Επικράτηση της ιδεολογίας κατά την οποία κάθε άτομο είναι διαφορετικό, με διαφορετικήπροσωπικότητα, πρόσωπα ιδιαίτερα, πρωτότυπα, μη ανταλλάξιμα, όλα άνισα.

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, σε μια πορεία ιστορικής εξέλιξης, τείνουν νααντικατασταθούν από τα αντίθετά τους που δεν είναι άλλος από τον Homo aequalis. Αποδίδεταιμεγαλύτερη προτεραιότητα στα πράγματα και όχι στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους(καταναλωτισμός), διακρίνουμε απόλυτα το αντικείμενο από το υποκείμενο (η πράξη μετράειπερισσότερο από την πρόθεση), διαφοροποιούνται οι έννοιες «αξία» και «γεγονός» και αποτελούνπλέον εντελώς ανεξάρτητες οντότητες (το ολοκαύτωμα του β΄ παγκόσμιου πολέμου δεν έχει αξίαδεν μπορεί να πουληθεί, απλά είναι ένα γεγονός, ενώ η οικονομικοπολιτική ανατροπή που επέφερεείναι μια αξία αφού οι τρόποι μελέτης και κριτικής θα μοσχοπουληθούν), η γνώση καταμερίζεται σεεπί μέρους επιστήμες (ο μαθηματικός είναι «επιστήμων τεχνίτης» των μαθηματικών εννοιών καισυνήθως δεν έχει λόγο στην κατασκευή ενός μηχανήματος295 που θα αναλάβει ο «επιστήμωντεχνίτης» των μηχανικών αντικειμένων), δεν αποτελούμε πλέον πρόσωπα ιδιαίτερα,αναντικατάστατα αλλά είμαστε άτομα καθ’ όλα ίσα με τον διπλανό μας (οικονομική θεωρία, όλες οιπατάτες είναι ίδιες). Τα πάντα λοιπόν είναι εξαγοράσιμα και η αξία είναι οικονομικό μέγεθος. Όλαμπαίνουν σε κουτάκια, συσκευασμένα, έτοιμα να πουληθούν στη μεγαλύτερη προσφερόμενη τιμή.

ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Η λέξη «Ελευθερία» φαντάζει πάντα όπως ένα βεγγαλικά. Λίγη μελέτη (σύγκριση) τηςφαντασίας μας με την πραγματικότητα, δίνει άλλες, περιορισμένες, διστάσεις στην

έννοια.

«Η Εξουσία είναι πάντα ίδια. Φοράει διαφορετικά χρώματα κάθε φορά και προσπαθεί να πείσει ότι είναι διαφορετική».

Όπως μέχρι τώρα διαπιστώσαμε κάθε άνθρωπος σε κάθε βήμα της ζωής του είναιυποχρεωμένος (στέρηση ελευθερίας;) να ακολουθήσει κάποιους δρόμους. Οι δρόμοι αυτοί έχουνποικιλομορφίες εξαρτώμενες από το κλίμα που επικρατεί, την ιστορία και τις παραδόσεις, τη φυλήκαι τον γεωγραφικό χώρο, τις αυτοκρατορίες, τις επιμειξίες κλπ. Να μερικοί επιθυμητοί δρόμοι πουθα συντελούσαν σ’ αυτό που κάθε κοινός άνθρωπος θα ονόμαζε ελευθερία:

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ

«Άλλα σκέπτεται το άλογο και άλλα ο καβαλάρης»

Όταν ο Σπάρτακος (κατά τον Αππιανό) μοίραζε τα πάντα σε ίσα μέρη έκανε μια πράξηΔημοκρατίας και όχι Ελευθερίας.

Θεωρούμε ως Δημοκρατία τον τρόπο εκείνο της διακυβερνήσεως των λαών τον οποίοεφάρμοσαν οι αρχαίοι Αθηναίοι κατά τον 5ο πΧ αι. Σε γενικές γραμμές διατυπώνεται από τονορισμό:

«Κάθε πολίτης έχει τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιε υποχρεώσεις απέναντι στους άλλουςπολίτες».

Δεν έχω σκοπό να αναλύσω στο παρόν τις ιδιότητες μιας τέτοιας διακυβερνήσεως αλλά ναπαρατηρήσω ότι:

1. Δεν έχει ακόμα οριστεί ο χαρακτήρας της δημοκρατίας και συνήθως ορίζεται από ταπεριστατικά εφαρμογής της. Περιγράφουμε τη δημοκρατία από τον τρόπο εφαρμογής της. Κάθεάνθρωπος πιστεύει και αποδίδει στη δημοκρατία τα δικά του χαρακτηριστικά. Είναι χαρακτηριστικάπου ευνοούν τον ίδιο και τις ιδέες του, όμως δημοκρατία είναι τελικά αυτό που ψηφίζουν οι πολλοί.

2. Οι ρυθμοί της δημοκρατίας είναι εξαιρετικά χρονοβόροι, σε σημείο να αχρηστεύεται στηνεφαρμογή σχεδόν κάθε «δημοκρατική απόφαση».

3. Η «δυναμικότητα» όλων των ατόμων δεν είναι του αυτού επιπέδου και συνεπώς έχουμεάνιση προσφορά αλλά και οφέλη από την εφαρμογή της δημοκρατίας. Συνήθως αποσιωπούνταιιδιωτικές συμφωνίες, δίδεται υπερβολική σημασία σε ατομικές συμπάθειες και στιγμιαίες σκέψεις.

4. Χρειάζεται πάντα ένα μέτρο ελέγχου της ορθότητας των αποφάσεων έναντι των ιστορικώςγνωστών γεγονότων επί ομοίων περιστατικών.

Η ΕΥΤΥΧΊΑ296

«Επιθυμώ να ζητήσω την ευτυχία στην αγκαλιά και την αγάπη των δικών μου, στα βιβλία μου, τις δραστηριότητές μου στα

αγροκτήματα και τις επιχειρήσεις μου» [Τζέφερσον σε μια επιστολή του στο προς τον Μάντισον το 1793]

Η ευτυχία είναι μια λέξη στην οποία ο κάθε ένας δίνει τη δική του ερμηνεία, πάντοτεεξαρτώμενη από τους άλλους και από το βαθμό αναγνώρισης μας από αυτούς. Στην προσπάθειαεπικοινωνίας με τους συνανθρώπους μας αρκετές φορές βρίσκουμε ανοικτές πόρτες, έτοιμες απόάλλους ανθρώπους που ζητάνε τη δική μας βοήθεια. Οι πόρτες αυτές, όταν είναι αμφίδρομες,συμβάλλουν στην ευτυχία. Για πολλούς ευτυχία είναι να έχεις υγεία, να σ’ αγαπούν, να έχεις ελπίδακάτι ν’ αλλάξει. Για άλλους ευτυχία είναι η καλή ζωή, η ευκολία λήψης αγαθών και σε τελευταίαανάλυση η οικονομική ευχέρεια, ο καταναλωτισμός και η εξάρτιση από τα υλικά αγαθά. Είναιαυτό ελευθερία;

Βιοχημικά πιστεύουμε ότι η ευτυχία είναι η αίσθηση την οποία έχουμε μετά από την έκκρισηστον εγκέφαλο της χημικής ουσίας που λέγεται «ντοπαμίνη». Σε έναν ταραγμένο κόσμο η ηρεμίαείναι η ευτυχία και σε ένα ήρεμο η δράση. Ποτέ η ευτυχία δεν ήταν πρόξενος κακών και ποτέ ηκακία δεν οδήγησε στην ευτυχία. Κάθε φορά που ο άνθρωπος προσπάθησε να αλλάξει τον κόσμο,κάθε φορά που αναζητήσαμε ισχυρότερες απολαύσεις συναντήσαμε πρώτα τη δυστυχία, τονκίνδυνο, την έντονη προσπάθεια και την απαξίωσή μας. Η νίκη μας έφερε την ευτυχία, την ηρεμίατην αναγνώριση.

Η ευτυχία, όπως κάθε τι στον κόσμο αυτό, αποτελείται από μικρές - μικρές στιγμές πουφτιάχνουν ένα σύνολο. Είμαι ευτυχισμένος κοντά στο τζάκι όταν κάνει κρύο, όταν κάνει ζέστη καιβουτώ στη θάλασσα, με ένα ποτήρι νερό όταν διψώ ή ένα λόγο αισιοδοξίας όταν είμαιαπογοητευμένος. Το χαμόγελο των αγαπημένων προσώπων δεν μπορεί παρά να είναι μια σταθερήπηγή ευτυχίας και ταυτόχρονα μόνιμη επιδίωξή μας.

Η ευτυχία, όπως και κάθε ψυχική κατάσταση, έχει τις διαστάσεις της. Μιλάμε για τησυναισθηματική ευτυχία, δηλαδή την ευτυχία την οποία αισθάνεται ο άνθρωπος, όταν δημιουργεί,όταν ερωτεύεται, όταν χαίρεται κλπ. Η πολιτισμική ευτυχία (απόλαυση των πολιτισμικών αγαθών -μουσική, ποίηση, έργα τέχνης γενικά κλπ) είναι η πνευματική πλήρωση, ενώ η πολιτική ευτυχία(ειρήνη, αλληλεγγύη, μείωση της αθλιότητας και των ανισοτήτων) είναι η αναγνώριση αγώνων πουτο άτομο πιστεύει ότι έκανε για τους συνανθρώπους του.

Ο Γαλλικός 18ος αι. κυριαρχείται από τις συζητήσεις για την ευτυχία. Λίγους μήνες πρινπεθάνει στη λαιμητόμο ο Σεν - Ζίστ το 1794, διακήρυττε «Η ευτυχία είναι μια νέα ιδέα στηνΕυρώπη. Να μην ανέχεστε να υπάρχει στο κράτος ούτε ένας μόνο φτωχός και δυστυχισμένος.., οιδυστυχισμένοι είναι αυτοί που έχουν το δικαίωμα να μιλούν σαν αφέντες στις κυβερνήσεις που τουςπαραμελούν». Στα λόγια αυτά συμφωνεί και ο Μπαμπέφ (Γάλλος επαναστάτης που θανατώθηκε καιαυτός το 1796) λέγοντας στους δικαστές τα λόγια του συντάγματος του 1793 αρθ. 34 «υπάρχεικαταπίεση ενάντια στο κοινωνικό σώμα όταν καταπιέζεται έστω και ένα μόνο από τα μέλη του... ηεξέγερση γίνεται το ιερότερο και το πιο επιτακτικό χρέος». Οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής μετην υπερβολική φτώχεια και φεουδαρχική καταπίεση θεωρούν ευτυχία την εξάλειψη αυτών των δύοπαραγόντων (ουτοπία της εποχής).

Στην Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας «..Θεωρούμε ότι ο Θεός δημιούργησε όλουςτους ανθρώπους ελεύθερους και ίσους και με ίσα δικαιώματα στην επιδίωξη της ευτυχίας..»αντιδρώντας στις συνθήκες καταδίκης των απογόνων των κατακτητών της δύσεως. Η ευτυχία εδώταυτίζεται καθαρά με την έννοια της δημοκρατίας, όπως περίπου είχε διατυπωθεί από τους αρχαίουςΑθηναίους. Η ευτυχία δεν είναι αμέτοχη δυσκολιών, προσπαθειών και η επιτυχία θα φέρει γρήγορατην ηρεμία και αναγνώριση.

Ο Μαρξ διακρίνει «την απατηλή ευτυχία» και την «πραγματική». Ευτυχία δεν σημαίνεικαθημερινή, έστω και με μόχθο, εξασφάλιση των απολύτως απαραίτητων για να ζήσει κανείς.Ευτυχία είναι να διαπιστώνεις ότι όλοι οι φίλοι σου, τα παιδιά σου και οι γνωστοί σου δεναντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης προβλήματα που σχετίζονται με την τροφή, στέγη, στοργή.Οι δουλοκτήτες γαιοκτήμονες του Σαν Ντομίνικο έλεγαν «Οι νέγροι σκλάβοι είναι ευτυχισμένοι καιδεν αισθάνονται καμία ανάγκη να αλλάξουν την κατάστασή τους» Κάτι παρόμοιο έλεγαν στηΓερμανία προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τη σκλαβιά των δουλοπάροικων εκδίδοντας και σημαίαμε τίτλο «Ευδαιμονία». Δεν μπορεί να είμαι ευτυχής, όσο και αν θέλει κάποιος να με θεωρήσει ωςευτυχή, όταν η τροφή, η περιουσία μου (αν υπάρχει), το μέλλον μου, οι φίλοι μου και οι γνωστοίμου εξαρτώνται σε άμεση σχέση από άλλους, τους οποίους (στη σημερινή εποχή) σίγουρα δενγνωρίζω. Οι Η/Υ αποφασίζουν για μένα (χωρίς εμένα) και μου δίνουν εργασία (αν μου δώσουν)όπου εκείνοι έχουν ανάγκη, με απομακρύνουν από τη χώρα μου, τη φυλή μου τους φίλους μου, τουςγνωστούς μου, στο όνομα μιας καλύτερης ζωής και δέλεαρ την εύκολη επίσκεψη του τόπου μου στομέλλον. Το μέλλον μου, μετά 35 χρόνια ανελλιπούς εργασίας, πεταμένο στους τέσσερις τοίχουςκάποιου ασήμαντου μέσα στο πλήθος διαμερίσματος (ή γηροκομείου), με πενιχρή σύνταξη που θαεξασφαλίσει μέρος της στέγης ή της τροφής ποτέ όμως τη στοργή που οι απόγονοι ίσως να ήθελαννα μου προσφέρουν αλλά οι συνθήκες που με απομάκρυναν, απομακρύνουν με τη σειρά τους καιεκείνους.

Ο Τοκβιλ το 1834 γράφει κείμενο με τίτλο «Η ευτυχία των φυτών» αναλύοντας τιςπεριορισμένες επιθυμίες και την ήρεμη αδιαφορία μπροστά σε ένα μέλλον που δεν ανήκε στουςφτωχούς του παλαιού καθεστώτος. Είναι μια «άχρωμη και άπελπις ευτυχία». Η κλασσικήΓερμανική φιλοσοφία, που κατά μία ανάγνωση του Χέγκελ είναι το αντίστοιχο θεωρητικό πρότυποτης Γαλλικής επανάστασης, στρέφεται και πολεμά την «ευτυχία των φυτών» την οποία ταυτίζει μετην «δεσποτική κυβέρνηση» [«Υπερίων» του Χέντερλιν]

Ευτυχία δεν είναι κυρίως η πραγμάτωση του Σκοπού.297 Ο άνθρωπος θέτει σκοπούς, ιδανικά.Ο αγώνας,298 που αποβλέπει στο άγγιγμα του σκοπού του είναι η ευτυχία. Κάθε άνθρωπος πρέπει ναγνωρίζει τι είναι για τον ίδιο «ευτυχία» και πρέπει να επιδιώκει να την κερδίσει για δικό τουλογαριασμό αλλά και για λογαριασμό των συνανθρώπων του. Μπορεί να είναι διαφορετική ηευτυχία από άτομο σε άτομο, από τρόπο ζωής σε τρόπο ζωής αλλά ο αγώνας σε όποιο επίπεδο και ανδιεξάγεται είναι κοινή ευτυχία. Αν κάποιος ασχοληθεί με την ευτυχία του άλλου είναικαταδυνάστευση του άλλου, στέρηση της ελευθερίας του299 αλλά και η αδιαφορία για τον άλλο είναιεξ ίσου δυστυχία. Πιστεύουμε ότι παράγοντες ευτυχίας είναι η υγεία, η οικονομική άνθηση, ηπραγμάτωση σκοπού, η ύπαρξη σχετικής μόρφωσης (ο μορφωμένος, κατά τεκμήριο, θέτει πάνταανώτερα ιδανικά και σκοπούς από τον απαίδευτο).

Αν ασχοληθούμε για τη διατήρηση της υγείας, την οικονομική άνεση και στο μέτρο που μας

αναλογεί την εκπλήρωση του σκοπού του συνανθρώπου μας, εξασφαλίζουμε την ευτυχία του αλλάκυρίως εξασφαλίζουμε τη δική μας ευτυχία. Η πραγμάτωση του ιδανικού αυτού απαιτεί εκπαίδευσηδιπλής κατεύθυνσης, αφού θα πρέπει να εκπαιδευτούμε πρώτα εμείς ώστε να αναγνωρίζουμε τιςανάγκες του πλησίον μας αλλά και ο πλησίον μας, ώστε να μας εμπιστεύεται τα προβλήματά του.

Με αφετηρία τον Καντ, η κλασική γερμανική φιλοσοφία αποσαφήνισε θεωρητικά ότι ηευτυχία είναι υποτελής της εννοίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Είναι καιρός νομίζω νακατανοήσουμε τα πραγματικά δικαιώματα του ανθρώπου έναντι του ανθρώπου, όχι απλά καιαφηρημένα «λόγια του αέρα» και να θεωρήσουμε αυτονόητα τα δικαιώματα του ανθρώπου κάτωαπό το παντός είδους κατεστημένο. Αυτή είναι η μόρφωση που πρέπει να πάρει ο άνθρωπος.

Η ΕΠΙΤΥΧΊΑ

'Όταν μπορείς να αντλείς δυνάμεις από τον ίδιο σου τον εαυτό τότε μπορείς να επηρεάσεις την άμπωτη και πλημμυρίδα όλωντων γεγονότων'

Η επιτυχία είναι το αμέσως καλύτερο μετά την ευτυχία.

Κάποιος συμβούλευε:

Για να πετύχετε πρέπει α) Να ξέρετε γιατί αγωνίζεστε. Αγώνας χωρίς στόχο δεν έχει νόημα. β)Να βάλετε ένα πρόγραμμα στη ζωή σας σταθερό στους βασικούς στόχους του και ευέλικτο στηνεφαρμογή του. Το πρόγραμμα είναι αυτό που κάνει οικονομία στον πολύτιμο χρόνο σας. γ) Ναεξασφαλίσετε συμμάχους. Πάντα η ιδέες των άλλων προσθέτουν δυνάμεις. δ) Να αποκτήσετε τιςγνώσεις που θα σας χρειαστούν για να αντιμετωπίσετε τον εχθρό. Δεν είναι απαραίτητο εχθρός ναείναι ο συνάνθρωπός μας. Εχθρός είναι η άγνοια.

Ο νέος ειδικότερα πρέπει να έχει φιλοδοξίες (όχι ματαιοδοξίες) που οδηγούν σε ορθούςλόγους και ορθές πράξεις. Δεν επιτρέπεται να μαχόμαστε χωρίς λόγο σε πεδία που δεν υπάρχειπερίπτωση να κερδίσουμε. Η επιλογή των στόχων γίνεται πάντα με αρχική καταμέτρηση καικαταγραφή των δυνάμεών μας, ακριβώς όπως πριν μπούμε στο εστιατόριο για να φάμεαναρωτιόμαστε για το μέγεθος της πείνας μας και την πληρότητα του πορτοφολιού μας. Με τηναυτεπίγνωση καθορίζουμε το στόχο μας και με την προσπάθεια αγωνιζόμαστε να φθάσουμε τηντελειότητα του προτύπου μας. Για κάθε ειδικότητα, τέχνη, ή επιστήμη υπάρχει το τέλειο πρότυποπου πρέπει, αν δεν το ξεπεράσουμε, τουλάχιστον να το μιμηθούμε .

«Η κοινή αντίληψη ότι η επιτυχία χαλάει τους ανθρώπους γιατί τους κάνει ματαιόδοξους,εγωιστές και φαντασμένους, είναι λανθασμένη. Τουναντίον τους κάνει ταπεινούς, ανεκτικούς καιευγενείς. Αντίθετα, η αποτυχία είναι εκείνη που χαλάει τον άνθρωπο και τον κάνει αμείλικτο,μοχθηρό και σκληρό» [Σώμερστ Μωμ]

Κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να έχει τη δυνατότητα κάπου να πετύχει. Είναι θέμαεκπαίδευσης διότι το να θέλει κάποιος να πετύχει είναι από τις πιο δελεαστικές φιλοδοξίες πουμπορεί να έχει ο άνθρωπος

Τι είναι όμως επιτυχία και πώς θα επιτύχω;«Επιτυχία είναι να αισθάνεσαι ευτυχής με τους σώφρονες»... «Η επιτυχία ως αποτέλεσμα φιλοπονίας είναι το ιδανικό του

χωριάτη.» [Vallace Stevens(1879 - 1955) ‘Σημειώσεις για μια υπέρτατη Μυθολογία’ Εκδόσεις Νεφέλη]

Όταν κανείς μάθει να ακολουθεί τα φυσικά ένστικτά του και τις κλίσεις του, είναι σχεδόνβέβαιο ότι θα επιτύχει. Αν προ πάντων πείσει τον εαυτό του πως αυτό που θέλει είναι σωστό, θαακολουθήσει μερικούς «κανόνες» επιτυχίας που ίσως από πολλούς δεν θα θεωρηθούν σωστοί. Ίσωςμάλιστα θεωρηθούν προκλητικοί και κυνικοί. Ο καλύτερος τρόπος για να πετύχεις είναι νααποκτήσεις τη συνήθεια να πετυχαίνεις και ο ευκολότερος τρόπος είναι να βάζεις ένα στόχο και νατον πετυχαίνεις. Ακολούθως άλλον κ.ο.κ. Μικρό στην αρχή και κάθε μέρα να αυξάνεις το επίπεδοτων φιλοδοξιών σου όπως ο αθλητής που θέλει να φτάσει σε ολυμπιακά επίπεδα αρχίζει από μικρέςασκήσεις και με την καθημερινή προπόνηση πετυχαίνει την τελική νίκη.

Η επιτυχία είναι σχετική άλλοι θέλουν εκατομμύρια, άλλοι να γίνουν πρωθυπουργοί και άλλοινα κερδίσουν το Nobel. Είναι λάθος να αρχίζει κανείς με τέτοιες μεγάλες φιλοδοξίες. Μια απλήυπάλληλος μπορεί να είναι εξ ίσου επιτυχημένη με το γενικό διευθυντή της εταιρίας, όπου εργάζεται.Φτάνει να ξυπνάει το πρωί με όρεξη και θετική άποψη για τη ζωή. Οι ώρες όλων είναι μετρημένες.Έχουμε όλοι τρία γεύματα ημερησίως. Τρώγοντας πρωί, μεσημέρι και βράδυ χαβιάρι δεν θα είμαστεπιο επιτυχημένοι και η ζωή δεν θα είναι τόσο νόστιμη.

Σε ό,τι διαφημίζεται πολύ να ξέρετε πάντοτε ότι κάτι ύποπτο κρύβεται. Το σωστό δεν έχειανάγκη πολυδιαφήμισης. Δε λέω, χρειάζεται μια καλή ιδέα να γίνει γνωστή, να φτάσει στον κόσμο.Αλλά όταν φτάσει και δεν περάσει, όσο και αν συνεχίζεις να την διαφημίζεις τόσο αποδεικνύεις ότιδεν έχει δύναμη η ιδέα σου.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Αν διδάξουμε ένα άτομο να αναζητεί την απόλυτη ελευθερία, καταδικάζουμε όλα ταάλλα στη στέρησή της. Είναι ζήτημα αποστάσεως αν αυτά τα άλλα άτομα θαεπηρεασθούν. Η επίλεκτη και επιλεκτική ελευθερία είναι το προσόν του μορφωμένουατόμου.

«Ελευθερία σημαίνει υπευθυνότητα. Γι’ αυτό τη φοβούνται οι περισσότεροι άνθρωποι» [Georges Bernard Shaw]

Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για το «Κοινωνικό πρόβλημα» πρέπει πάντοτε να λάβουμευπόψη την κοινωνία μέσα στην οποία αυτό αναπτύσσεται. Η συνταγή του κοινωνικού προβλήματοςδεν είναι προκαθορισμένη. Τις κοινωνίες όπου υπάρχει έλλειψη ειδών διατροφής - ένδυσης δεν είναιδυνατόν να τις θέσουμε στην ίδια μοίρα με τις κοινωνίες που η βιομηχανική ανάπτυξη έχει καλύψειτις ανάγκες αυτές αλλά και έχει δημιουργήσει άλλα προβλήματα όπως η υπερκατανάλωση, ταναρκωτικά, ο αλκοολισμός κλπ.

Το κοινωνικό πρόβλημα πάντα έχει σχέση με τη δομή της κάθε κοινωνίας, το πλήθος των

ατόμων που την απαρτίζουν, τις πηγές εξοικονόμησης ζωτικών πόρων κλπ. Δεν είναι δυνατόν ναμιλάμε για κοινωνικό πρόβλημα ανεξέλενκτα. Η σχετική με την ύπαρξη ή όχι ενός κοινωνικούπροβλήματος, κρίση, είναι πάντα προσωπική εκτίμηση και εξαρτάται από τον κρίνοντα, τηνεπιστημονική του κατάρτιση, τα πιστεύω του και γενικά την κοσμοθεωρία στην οποία αυθορμήτωςκαι προσωπικά τοποθετείται, καθώς και η εμπειρία του κρίνοντος από άλλες παρόμοιες κοινωνίες.300

Μελετώντας τη γνώμη για το κοινωνικό πρόβλημα που διάφοροι συγγραφείς έχουν,διαπιστώνουμε ότι αυτό γενικά είναι θέμα συμπεριφοράς των ανθρώπων μεταξύ τους, εις τρόπονώστε να δημιουργηθεί μια αρνητική κατάσταση για ορισμένους. Η ανθρώπινη συμπεριφορά,συνήθως κατευθυνόμενη συνειδητά, είναι τελείως διαφορετική από τη φυσική κοινωνικήσυμπεριφορά. Δημιουργεί καταστάσεις αφύσικες και σε πρώτη τουλάχιστον εφαρμογή και θεώρηση,προβληματικές. Η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων οδηγεί σε εξάρτηση των μεν από τους δε,δηλαδή ανελευθερία. Σε όλες τις περιπτώσεις, αν αναζητήσουμε το βάθος των πραγμάτων, θαδιαπιστώσουμε ότι η συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στο κοινωνικό πρόβλημα είναι τέτοιαπου ευχαρίστως θα έδιναν την ελευθερία τους με αντάλλαγμα την προσωπική επίλυση τουκοινωνικού τους προβλήματος, αλλά σπανίως το κάνουν.301

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Κατά ένα παραδεκτό τρόπο πολιτισμός γεννιέται από την πολιτική αλλά και ηπολιτική επηρεάζεται από τον πολιτισμό. Τα δύο πεδία δεν είναι ισοδύναμα αλλάάμεσα εξαρτώμενα σε σχέση μητέρας (πολιτική) προς παιδί (πολιτισμός).

«Οι σύμμαχοι έδωσαν τα χρήματά τους στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν όπως αυτοί νομίζουνκαλύτερα...».... και οι Αθηναίοι έκτισαν Παρθενώνα..... [ο Περικλής για τα χρήματα που έδιναν οι σύμμαχοι της αρχαίας

Αθηναϊκής Συμμαχίας]

Θα ήθελα να μην αναφερθώ καθόλου στην πολιτική. Όμως τα θέματα που διαπραγματεύομαιείναι θέματα στα οποία θεμελιώνεται η πολιτική, είναι πολιτικά θέματα. Θα προσπαθήσω να έχω τιςλιγότερες πολιτικές αναφορές.

Ο Γκιστάβ Λε Μπον και ο Μορίς Μπαρές από τον προηγούμενο αιώνα διαπίστωσαν ότι όπωςκάθε άνθρωπος αποτελεί κλειστή οντότητα, έτσι και κάθε πολιτισμός είναι κλεισμένος στον εαυτότου. Η επικοινωνία ανάμεσα σε πολιτισμούς είναι αδύνατη. Μπορούμε να μιλάμε για τη δημιουργίαενός νέου πολιτισμού - κράματος ή (κομψότερα) αλληλεπίδραση πολιτισμού, όχι όμως και γιαεπικοινωνία πολιτισμών. Η λεγόμενη σήμερα οικουμενικότητα του πολιτισμού είναι περισσότεροσυγκεκαλυμμένος ιμπεριαλισμός.

Ο Αφρικανικός πολιτισμός (με την έννοια του τρόπου ζωής) ουδόλως άρεσε στουςΕυρωπαίους την εποχή που έγινε η επαφή Ευρώπης - Αφρικής. Οι Αφρικανοί θεωρήθηκανάνθρωποι(;) κατώτεροι και ισοδύναμοι με τα ζώα της φάρμας, ικανοί μόνο για παραγωγή τουχρήσιμου μεν αλλά μισητού για τους Ευρωπαίους (και αργότερα Αμερικανούς) έργου. Ο

Αφρικανικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός κοντά στη φύση και για τη φύση. Οι δύο πολιτισμοίκάποια στιγμή (και μετά από κόπους πολλών ανθρώπων) αναγνώρισαν ο ένας τον άλλον, χωρίς ναπάψουν να αποτελούν ιδιαίτερη οντότητα. Δημιουργήθηκε ένας νέος πολιτισμός, εκφράσεις τουοποίου σήμερα έχουμε κυρίως στην Αμερική, το χωνευτήρι αυτό των ιδιαιτεροτήτων. Η Ευρώπη στομεγαλύτερο μέρος της προσάρμοσε ( = απορρόφησε) τον Αφρικανικό Πολιτισμό στις αξίες τουδικού της, σχεδόν εξαφανίζοντας την ιδέα της άγριας φύσης και του τρόπου ζωής εκεί. Φυσικά ηαπορρόφηση δεν ήταν πλήρης, αφού τα σημερινά τεχνητά μέσα επικοινωνίας δεν αφήνουν εύκολατις ιδέες να ατονήσουν. Η σύσταση του κάθε έθνους στηρίζεται μέχρι σήμερα σε εθνοκεντρικούςδογματισμούς και ειδικές για κάθε τόπο και λαό συνήθειες302. Η διάδοση των μέσων επικοινωνίαςείχε ως αποτέλεσμα την ευρύτερη αποκάλυψη της αλήθειας αυτής. Όλο και περισσότεροι άνθρωποισυνειδητοποιούν ότι ο εθνικός κατακερματισμός, ενώ είναι χρήσιμος στον άνθρωπο ως φορέαςευρύτερης από την σε επίπεδο οικογένειας, στοργής, (με την έννοια την οποία στο πρώτο μέρος τουπαρόντος ανέπτυξα), δεν είναι τόσο απαραίτητος ως φορέας εθνικής στέγης και σχεδόν ασήμανταεπιδρά στην εξεύρεση τροφής. Όλα αυτά υπό το καθεστώς Παγκόσμιας Ειρήνης. Η σύγχρονη ιδέατου πανευρωπαϊσμού, αν πετύχει, θα αποτελέσει νέο πολιτισμό τις αξίες του οποίου είναι αδύνατονα προβλέψουμε.

Το άτομο αποτελείται από δύο τουλάχιστον εσωτερικές τάσεις οι οποίες βρίσκονται σε συνεχήσύγκρουση. Καμία από τις δύο τάσεις δεν επιδρά επί του ατόμου τελείως ελεύθερη και ανεξάρτητηαπό την άλλη. Δεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία. Το άτομο στην προσπάθεια επιβίωσης (τροφή, στέγηκαι στοργή) είναι αναγκασμένο να έρθει σε επαφή και με άλλα άτομα, διαφορετικής εσωτερικήςσύστασης (κατά τεκμήριο). Συγκρούεται με τον πλησίον του σε ψυχοφθόρες μάχες καταστροφικέςκαι πολλές φορές ηττάται για να συνεχίσει στον επόμενο πλησίον, προκειμένου να βρει στον ξένοψυχισμό αυτό που του λείπει. Αναζητά πάντα τον εαυτό του την εικόνα του, την αυτογνωσία του,έστω θολή έστω με τις υποτυπώδεις σκιαγραφικές γραμμές. Η τροφή μπορεί να είναι ο,τιδήποτε, ηστέγη ένα άδειο χαρτοκιβώτιο, η στοργή όμως; Αναγκαστικά πιστεύει ορισμένες ιδεολογίες καιαναζητά τον ή τους συντρόφους του εκεί. Γρήγορα απογοητεύεται και αναζητά ευρύτερο ορίζοντα.

Πιστεύω ότι γίνεται πλέον φανερό ότι ο άνθρωπος, που εμπιστεύεται και αναγνωρίζει μόνοντον εαυτό του, με όλες τις αντιφάσεις και δισταγμούς, είναι δύσκολο να προχωρήσει πέραν τηςιδεολογικής γειτονιάς του. Είναι δύσκολο να ασπαστεί το δόγμα της οικουμενικότητας που θα τονγυρίσει πίσω στις πρώτες ημέρες της δημιουργίας του. Τις ημέρες εκείνες που μόνος, ίσως μεμερικούς συντρόφους του, έτρεχε να κυνηγήσει τον επιούσιο και να εξασφαλίσει τα ψιχία στοργής.Το τίμημα τότε ήταν η μεγάλη ψυχική οργή αφού μόνος είχε αντιμέτωπο την Γη.

Όπως είναι γνωστό τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί δύο κυρίως οικονομικές θεωρίες α)Θεωρία της Ελεύθερης Αγοράς (ή Οικονομίας) ή όπως συνήθως λέμε (χωρίς να ακριβολογούμε) τουκαπιταλισμού και β) Θεωρία του Κρατικού Συγκεντρωτισμού ή (ανακριβώς πάλι) του Σοσιαλισμού.Σκοπός μου δεν είναι να αναλύσω εδώ τις δύο αυτές έννοιες, αλλά να επισημάνω (όπως και σταπροηγούμενα) μερικές λεπτομέρειες

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌΣ303

«Ο καταναλωτισμός είναι μια άλλη μορφή ολοκληρωτισμού, στο βαθμό που αλλοτριώνει και εμπορευματοποιεί τα πάντα. Ηηδονιστική θεωρία της κατανάλωσης επιφέρει μια γενική ισοπέδωση που καταστρέφει κάθε αυθεντικότητα και ιδιαιτερότητα.

Γεννιέται έτσι μια πρωτόγνωρη ανθρωπολογική μεταβολή, μια διαταξική πνευματική ομοιομορφία που αγκαλιάζει όλους.Εργάτες και αστούς, λαό και υποπρωλετάριους. Οι διαφορές χάνονται στο χωνευτήρι του ηδονισμού και του καταναλωτισμού

και οι άνθρωποι γίνονται πανομοιότυποι μικροαστοί»

Η καπιταλιστική θεωρία την οποία θεωρητικά ανέπτυξε το 1776 ο εκκεντρικός Σκώτος AdamSmith, σε μια προσπάθειά του να δείξει ότι όταν προσφέρονται αγαθά σε λογική τιμή αυτό γίνεταιαιτία παραγωγής και άλλων αγαθών σε καλύτερη τιμή.

Ως οικονομικά μεγέθη συνήθως θεωρούνται τα εξής τρία α) η φύση, β) η εργασία και γ) τοκεφάλαιο. Οι τρεις αυτοί συντελεστές μόνο κάτω από την ενεργό συμμετοχή του ανθρώπουμπορούν να αποδώσουν ως οικονομικοί συντελεστές. Χωρίς τον άνθρωπο και οι τρεις χάνουν τηναξία τους.

Η ιδέα του καπιταλισμού είναι να αφεθεί ο άνθρωπος απερίσπαστος να ενεργήσει (σεοικονομικά πλαίσια) και, ωφελώντας τον εαυτό του (με τις επιχειρήσεις που θα κάνει) τελικά θαωφελήσει και το σύνολο (το κράτος), αφού θα δώσει εργασία και σε άλλους συνανθρώπους του.

Πραγματικά, όπου εφαρμόζεται ο καπιταλισμός δημιουργείται «αλυσωτή αντίδραση»επιτυχιών και υψηλό εισόδημα των εργαζομένων. Απαραίτητη προϋπόθεση η εξεύρεση εργασίας καιοι πολλές ώρες απασχόλησης περί αυτήν, του ιδίου ατόμου. Ως συντελεστές εφαρμογής τουκαπιταλιστικού συστήματος θεωρούνται, από την ίδια τη θεωρία του, α) η προστασία της ατομικήςΕλευθερίας, β) η προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας (κεφάλαιο), γ) η προστασία της εργασίας καιεργοδοσίας, δ) η προστασία του Ελεύθερου ανταγωνισμού και κατά συνέπεια τον έλεγχο τηςπαραγωγής και κατανομής των αγαθών (έλεγχος μισθών, κερδών, εισοδημάτων).

Στα πλαίσια λοιπόν του καπιταλισμού έχουν εφαρμοστεί κανόνες δικαίου με το όνομα«ατομικά δικαιώματα του ανθρώπου», ενώ ο έλεγχος των εισοδημάτων δεν θεωρείται«εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο» αφού κάθε άνθρωπος είναι «ελεύθερος» να πάει κάπουαλλού να εργαστεί ή να έχει δική του επιχείρηση. Κάθε άνθρωπος διατρέχει τον δικό του«επιχειρησιακό κίνδυνο» και πρέπει συνεχώς να διαθέτει υλικό ή πνευματικό κεφάλαιο, ώστε ναμπορεί να αντεπεξέρχεται στις δύσκολες καταστάσεις ή να έχει κέρδος από αυτό (αποταμίευση).Υποστηρίζεται ότι οι περίοδοι κρίσεως που αναντίρρητα περνούν τα καπιταλιστικά συστήματα δενείναι ασθένεια του συστήματος αλλά συνεχές ξεκαθάρισμα των ικανών από τους ανικάνους από τοξεκαθάρισμα των καλών από τα κακά προϊόντα ή άλλες υπερβολές.

Στα καπιταλιστικά συστήματα υπάρχει ο πραγματικός κίνδυνος της, πολλές φορές ασυνείδητα(αλλά περισσότερο συνειδητά) στρέβλωση της αλήθειας χάριν του εμπορίου. Οι αναλυτές δηλαδήκαταλήγουν σε συμπεράσματα, σύμφωνα με τα οποία πιστεύουν ότι θα αυξήσουν τα έσοδα, χωρίςνα έχουν την πραγματική εικόνα της προέλευσης των εσόδων. Η αίσθηση είναι ότι το «σύστημα»μας αδικεί και πολλές φορές αυτό είναι αλήθεια. Πολλές βελτιώσεις, με επιτυχία ή αποτυχία, τουσυστήματος αυτού προτάθηκαν κατά καιρούς.

Η διαφορετικότητα 304

«Δεν χρειάζεται να είσαι έξυπνος για να βγάλεις χρήματα. Είναι όμως απαραίτητο να γνωρίζετε πως βγαίνουν τα χρήματα»

[Mark Twain]

Ο Καπιταλισμός για να εφαρμοστεί στηρίζεται σε ορισμένες αρχές σύμφωνα με τις οποίες:

Οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους ούτε έχουν τις ίδιες ανάγκες.

Υπάρχουν διαφορές στην πνευματική δύναμη του κάθε ανθρώπου (έξυπνοι και μη έξυπνοι).

Οι έξυπνοι δεν είναι απαραίτητα και ικανοί ενώ οι ικανοί ενδεχομένως να μην είναι έξυπνοι.

Υπάρχουν ανθρώπινοι συντελεστές όπως η ενεργητικότητα, η φιλοδοξία, η επινοητικότητα, ηδιαίσθηση, η εργατικότητα που είναι εξ ίσου σημαντικοί με την εξυπνάδα.

Ο παράγων της τύχης σε κάθε εκδήλωση δεν είναι αμελητέος.

Ο Καταναλωτισμός

"Το ελάττωμα του καπιταλισμού είναι η άνιση κατανομή των αγαθών του ενώ το προτέρημα του Σοσιαλισμού η ισομερήςκατανομή της αθλιότητας" [Τσώρτσιλ]

Σύμφωνα με τις θεωρίες εφαρμογής του καπιταλισμού έπρεπε με κάθε τρόπο να διατηρηθούνοι διαφορές ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Οι αγρότες να μένουν στα χωράφια, οι εργάτες σταεργοστάσια, οι μαθητές στα σχολεία κλπ.

Η εξίσωση όμως η οποία συνδέεται με τον καπιταλισμό και κατά την οποία:

οδήγησε γρήγορα στην υπερκατανάλωση, δηλαδή την άμετρο κατανάλωση, και μετά απ’αυτήν στη σημερινή κατάσταση, όπως εξετάζεται παρακάτω. Η δικαιολογία προφανής. Συνέπεια;Γρήγορη εξάντληση των πηγών ενέργειας και άμετρη ρύπανση του πλανήτη, αλλά και κοινωνικήανακατάταξη, άρα βόμβα στα θεμέλια της θεωρίας του καπιταλισμού.

Ο καταναλωτισμός είναι μια μορφή ολοκληρωτισμού, στο βαθμό που αλλοτριώνει καιεμπορευματοποιεί τα πάντα. Η ηδονιστική ιδεολογία της κατανάλωσης επιφέρει μια γενικήισοπέδωση που καταστρέφει κάθε αυθεντικότητα και ιδιαιτερότητα. Οι λαϊκές αλλά και οιακολουθούσες τη μόδα νεόπλουτες συνοικίες παρασυρμένες από τα σοφά προβαλλόμεναεμπορεύματα, αυξάνουν ασύμμετρα την κατανάλωση. Η εικόνα του ατόμου αλλάζει, με μορφήγενοκτονίας, από ώρα σε ώρα από ημέρα σε ημέρα. Δεν αντικρίζεις τον ίδιο κόσμο, τις ίδιεςφυσιογνωμίες, στην ίδια συνοικία. Μίσος ακατάβλητο σκότωσε το προηγούμενο λεπτό τον εαυτότου για να τον εμφανίσει τελείως διαφορετικό στο επόμενο λεπτό. Αυτό θεωρείται πρόοδος.Ζάππινγκ στην εμφάνιση, στο φαγητό, στους φίλους, στις ιδέες, στην πίστη, στην αλήθεια. Ηνεύρωση πηγάζει από τα συμπλέγματα κατωτερότητας του καθενός μας. Βάζει τη σφραγίδα τηςπαντού. Κυκλοφορούν χλωμοί, αδύνατοι, άφωνοι, παράτυπα επιθετικοί, σαν σε αφασία.

Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΌΣ

«Τον οικονομικό κίνδυνο πρωτοβουλιών τον έχει το άτομο και όχι το κράτος Τα άτομα με υψηλό IQ δεν είναι απαραίτητα ταπιο κατάλληλα για παραγωγή πλούτου» [Χρήστος Αχής Πρόεδρος Ασφ Εταιρίας - Ροταριανός]

Η έννοια του Φιλελευθερισμού αναπτύχθηκε το 17ο αι ως φιλοσοφική σκέψη στην Ευρώπημετά από εμφύλιες και θρησκευτικές διαμάχες. Ελευθερία σημαίνει πλέον την άρση τωνπεριορισμών και αποκλεισμών που ίσχυαν στις τότε κοινωνίες. Όλοι συμμετέχουν στα οικονομικάκαι τις δραστηριότητες τις σχετικές με τη διαμόρφωση της προσωπικής ζωής των. Καταργούνται οικατατάξεις των ανθρώπων και πλέον όλοι είναι ίσοι απέναντι στο κράτος και την κοινωνικήσυμβίωση.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αι. ο χαρακτήρας του φιλελευθερισμού αλλοιώθηκε σημαντικά καιπήρε σιγά σιγά τη μορφή οικονομικής και πολιτικής - κομματικής ιδεολογίας. Η ελευθερίαπεριορίστηκε στο επίπεδο του ατόμου που τώρα μπορεί να διαμορφώνει τη ζωή του υπακούοντας σεοικονομικούς κυρίως νόμους. Παύει να είναι ίσος με τους άλλους, με την έννοια της αυτονομίας καιτου αυτοκαθορισμού, και είναι πλέον υπεύθυνος απέναντι των νόμων που θεσπίσθηκαν καιρυθμίζουν πλέον τη ζωή του. Δεν είναι ανεξέλενκτος οικονομικά και κοινωνικά.

Στον 20ο αι και ιδίως μετά το Β. Παγκόσμιο πόλεμο, αναβιώνει με νέες ιδέες και νέα πολιτικήηθική. Δεν είμαστε πλέον ίσοι (τυπικά) μόνον απέναντι του νόμου αλλά ουσιαστικά είμαστε ίσοι μεδίκαιη κατανομή αγαθών και υπηρεσιών. Δεν δεχόμαστε σήμερα την ελευθερία τυπικά, ωςεφαρμογή νόμων, αλλά ουσιαστικά ελεύθερος είναι αυτός που απολαμβάνει τα αγαθά τηςκοινωνικής συμβίωσης.(liberals). Υπάρχουν και οι αντιφρονούντες που πιστεύουν ότι κάθεανακατανομή του πλούτου ισοδυναμεί με ληστεία και αυτοί που δεν έχουν πλούτο απλά είναι άτυχοι(libertalrians)

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΌΣ - ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΌΣ

"Εάν το Σοσιαλιστικό Σύστημα δεν αρέσει στο λαό, ευκολότερο είναι να διαλύσουμε το Λαό παρά το Σύστημα."

[Μπρεχτ - μετά τα γεγονότα του Ανατολικού Βερολίνου.]

Το Σοσιαλιστικό σύστημα, ξεκινώντας από τη Φαβιανή εταιρία του 18ου αι που πίστευε στηνεπιβολή του εξελικτικού σοσιαλισμού μέσω των δημοκρατικών διαδικασιών305 και όπωςδιατυπώθηκε (εξελισσόμενος σε κομμουνισμό) από τον Κάρλ Μαρξ (1818 - 1883), στρέφει τοβάρος της οικονομίας στο κράτος, το οποίο διαχειρίζεται τη γη και τους παντός είδους πόρους. Τοκράτος υπόσχεται ότι θα εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες για όλους τους πολίτες του και θα οδηγήσειστην κοινωνική δικαιοσύνη, περιορίζοντας την αδικία και τη σπατάλη του αστικού κράτους μεπρογραμματισμένη και ελεγχόμενη διαχείριση.

Η διαφορά μεταξύ σοσιαλισμού και κομουνισμού είναι ότι στον μεν σοσιαλισμό η κατάκτησητης εξουσίας μπορεί και πρέπει να γίνει με ειρηνικά μέσα, ενώ αντίθετα ο κομμουνισμός πιστεύειστην βίαιη κατάκτηση αλλά και επικράτηση. Η κοινοκτημοσύνη στον κομμουνισμό επιβάλλεται διατης βίας (Λένιν (1870 - 1924), Στάλιν (1879 - 1953) - μπολσεβικισμός)

Πιστεύεται ότι με τον Σοσιαλισμό επιτυγχάνουμε μια κοινωνική ησυχία, έστω και ανεπιβάλλεται από μια νέα τάξη προνομιούχων γραφειοκρατών (Μίλοβαν Τζίλας). Αυτό δεν είναιαπόλυτο. Μας διαψεύδουν τα γεγονότα της Πολωνίας όπου οι εργάτες ξεσηκώθηκαν με σύνθημα«προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε». Υποτίθεται ότι τα πρώτα προβλήματα που μιασοσιαλιστική κυβέρνηση πρέπει να λύσει είναι αυτά των εργατών.

Σήμερα οι χώρες (Κίνα) του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τείνουν να εγκαταστήσουνπροοδευτικά ένα νοθευμένο σύστημα καπιταλισμού, αφού το μειονέκτημα του Σοσιαλισμού είναι ουδροκεφαλισμός του ανώνυμου κράτους και η εκμηδένιση της οικονομικής (και ίσως ατομικής)ενεργητικότητας του πολίτη. Μετά την άλωση της Σοβιετικής Ένωσης ο Καπιταλισμός θριαμβολογείως το μοναδικό οικονομικό σύστημα.

Ο ΦΑΣΙΣΜΌΣ

Μείγμα ιδεαλισμού, εθνικισμού, σοσιαλισμού, συντεχνιασμού και μπολσεβικισμού είναι ηθεωρία που εσπευσμένα κατασκεύασε ο Ιταλός Μουσολίνι (1883 - 1945) το 1922 για να στηρίξειτην κατάληψη της εξουσίας. Το κράτος τώρα είναι αυτεξούσιο έχει δική του θέληση και ελέγχεικάθε μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα πάντα υποτάσσονται και υπηρετούν το κράτος.

Οι θλιβερές ανακατατάξεις του Β. Παγκόσμιου Πολέμου με τα τόσα θύματα είναι το μόνοσχόλιο που του ταιριάζει.

Ο ΑΝΑΡΧΙΣΜΌΣ306

Όταν κάποιος πάσχει από το σύνδρομο Τούρετ (αυτό που παλιότερα έλεγαν επίδραση τουΣατανά και τους πάσχοντες Δαιμονισμένους) νιώθει κάθε κοινωνική δέσμευση ως ανυπόφορη αιτίαδεινών. Κάνει ασυνείδητα, αλλά και συνειδητά, παντός είδους κινήσεις, αντιδρά, βρίζει και γενικάαντιδρά σε κάθε τι νόμιμο.307

Φυσικά δεν αναφερόμαστε σε κάποια τέτοια παθολογική κατάσταση.

Ο Αναρχισμός ως πολιτικό κίνημα παραδέχεται την μη ύπαρξη κράτους την απόλυτηελευθερία όλων, χωρίς θεσμούς και νόμους. Ότι υπάρχει πρέπει να διαλυθεί και να μείνει οάνθρωπος από την αρχή ελεύθερος και ακυβέρνητος. Κατά τον Ρώσο Μπακούνιν (1814 - 1876)χρειάζεται μηδενιστική βία, ενώ άλλοι υποστηρίζουν την επικράτηση του αναρχισμού με ειρηνικάμέσα.

Μια τέτοια αρχή φυσικά είναι χωρίς σοβαρή συζήτηση. Ο αναρχισμός όμως σαν ιδέα

συνέβαλλε στη άσκηση κριτικής και βελτίωσης της έννοιας του κράτους, αφού στοιχειώδεςεπιχείρημα του αναρχισμού είναι οι παντός είδους αδυναμίες του.

Η ΑΛΛΗΛΕΠΊΔΡΑΣΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ

«Το ελάττωμα του καπιταλισμού είναι η άνιση κατανομή του πλούτου. Του Σοσιαλισμού η ισομερής κατανομή της αθλιότητας»Τσώρτσιλ

Όπως διαπιστώθηκε ιστορικά ο αμιγής Καπιταλισμός αλλά και ο αμιγής Σοσιαλισμός είναι εξίσου επικίνδυνοι για τον μέσο άνθρωπο. Ο ιδεαλισμός δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.Δεν είναι δυνατόν να προσφέρεις ίσες ευκαιρίες σε όλους τους ανθρώπους, αφού οι άνθρωποι δενείναι εις θέση να τις αντιληφθούν εξ ίσου αλλά και δεν είναι ευκαιρία (με την έννοια τηςπεριορισμένης χρονικά προσφοράς) κάτι που προσφέρεται σε όλους. Εξ άλλου ο Σοσιαλισμόςστηρίζεται σε αφύσικες για τη φύση και τον άνθρωπο αρχές.

Επιχειρείται σήμερα ένα είδος μείγματος των ιδεών και των δύο συστημάτων. Σύμφωνα μεαυτό επιχειρείται κρατική παρέμβαση στους μισθούς, την πρόνοια και υγεία.

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΊΗΣΗ

«Καθένας είναι τέκνο του καιρού του και δεν μπορεί να βγει απ’ αυτόν όπως δεν μπορεί να βγει από το δέρμα του» [Χέγκελ]

Το 19ο αι. έγινε μια πρώτη προσπάθεια παγκοσμιοποίησης308 της οικονομίας και μάλιστα μεκοινό νόμισμα το χρυσό. Η προσπάθεια αυτή κατέρρευσε μετά την κρίση της δεκαετίας του 1930και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Με την κατάρρευση της πρώτης αυτής παγκοσμιοποίησηςεπεκράτησε ο προστατευτισμός, η αρχή δηλαδή κατά την οποία οι μεγάλες δυνάμεις αναλαμβάνουν(με το αζημίωτο) την οικονομική προστασία των μικρότερων και στραγγαλίζεται με αυτόν τοντρόπο το εμπόριό τους. Η οικονομία μπαίνει σε πτωτική τροχιά και ενισχύονται τα μονοπώλια καιολιγοπώλια που βάση έχουν τις μεγάλες δυνάμεις.

Μετά την ανακάλυψη και ρίψη της Ατομικής Βόμβας επικράτησε ένα είδος ισορροπίαςτρόμου που εξελίχθηκε σε Παγκόσμια σχεδόν Ειρήνη. Φυσικά εξαιρείται ο ψυχρός πόλεμος πουεπικράτησε για αρκετά χρόνια ανάμεσα στους Δυτικούς και Ανατολικούς Σύμμαχους και οι τοπικοίπόλεμοι που ποτέ δεν έλειψαν. Κατά τη διάρκεια της ειρηνικής αυτής περιόδου ανεπτύχθη ητεχνολογία παγκόσμιας επικοινωνίας αλλά και της διάδοσης των πληροφοριών. Η ανάληψη λεπτώνεργασιών από εξειδικευμένα ή όχι μηχανήματα και η ανεξέλεγκτη διάδοση των μηχανημάτων αυτών,αλλά και των προγραμμάτων που κινούν τα μηχανήματα, γέννησε την ιδέα της παγκόσμιαςκοινότητας η οποία μέχρι σήμερα εθεωρείτο ουτοπία.

Ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει τροφή για τον συνεχώς αυξανόμενο

πληθυσμό της γης θέλησε να έρθει σε επαφή με άλλους λαούς, επιστήμονες κλπ. προκειμένου ναανταλλάξει πληροφορίες για τη βελτίωση της παραγωγής.

Σημαντικό επιχείρημα υπέρ της ένωσης των οικονομικών κυρίως δυνάμεων αποτελούν οισυνέπειες που έχει επάνω στον πλανήτη ο σύγχρονος πολιτισμός, με την εκτεταμένη ρύπανσή τουπου δεν γνωρίζει σύνορα.

Σήμερα στην προσπάθεια παγκοσμιοποίησης τα έθνη ήρθαν σε επαφή με πλήθος λαών καιανθρώπων που πίσω από τις οθόνες στέλνει μηνύματα ανταλλαγής πληροφορίας. Γρήγορα οιπληροφορίες αυτές πέρασαν στη σφαίρα των εμπορικών πληροφοριών, χωρίς να αποκλείονταιφυσικά οι πληροφορίες ιδεολογίας ή φιλοσοφίας ακόμη και της διαδικτυακής συζήτησης. Επικρατείη γνώμη ότι, εφ’ όσον έχουμε ειρήνη και εφ’ όσον η κατάσταση αυτή γίνει επικερδής καιπαγκόσμια, είναι δυνατόν και να διατηρηθεί η ειρήνη αλλά και η ανταλλαγή πληροφορίας να έχειπαγκόσμιες συνέπειες προς το καλό της ανθρωπότητας και του πλανήτη.

Σκεπτόμενοι τη βιωσιμότητα παρομοίων πειραμάτων φτάνουμε να προσομοιάσουμε τηνκίνηση προς αυτήν μετά την ανακάλυψη του τηλεφώνου. Προ της ανακάλυψης του τηλεφώνουυπήρχε ανθρώπινη επαφή και βοήθεια επιβίωσης αφού οι τρεις θεμελιώδεις αρχές επιβίωσης (Τροφή,στέγη και στοργή ) ικανοποιούντο έστω και ανεπαρκώς (φιλοξενία, στοιχειώδη ξενοδοχεία). Μετάτην ανακάλυψη του τηλεφώνου και την ευκολία επικοινωνίας διαπιστώνουμε μια δραματική αύξησηστις ψυχικές παθήσεις των ανθρώπων. Αιτία η έλλειψη στοργής και η αδυναμία ικανοποίησης τηςανάγκης αυτής με κάποιο μέσο.309

Μια άλλη όχι ασήμαντη παράμετρος είναι αυτή της αξιοπιστίας των πληροφοριών. Πολλάγνωρίζουμε ότι έγιναν και πολλά φανταζόμαστε ότι είναι δυνατόν να γίνουν, με αποτέλεσμα τηχάλκευση πληροφοριών, εσκεμμένα ή όχι. Ακόμα οι πληροφορίες είναι δυνατόν (αργότερα) ναλογοκρίνονται και επομένως να σχηματίζουμε εικόνα κατ’ υπόδειξη αυτού που χαλκεύει τηνπληροφορία.

Στη παγκόσμια κοινότητα θα πρέπει να μπορεί να καταφεύγει κάποιος αλλά από διάφορουςδρόμους. Φαντάζεστε μία πληροφορία να δίδεται μόνο από ένα κανάλι; Φαντάζεστε ότι αυτήτη στιγμή όσοι μιλούν για παγκοσμιότητα είναι άνθρωποι του χρήματος και το μόνο πουεπιδιώκουν είναι ο πλουτισμός των ολίγων, η επέκταση των εργασιών τους σε παγκόσμιοεπίπεδο;

Προπαγάνδα

«Η Πολιτική δεν είναι επιστήμη. Αν ήταν επιστήμη, ο λαός, σε κάποια στιγμή, θα ακολουθούσε μια πολιτική πρόταση αντίθετη

στη θέλησή του διότι έτσι θα ήθελε η επιστήμη»

1. «Καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε» Ποιοι καταναλώνουν; μήπως αυτοίπου δεν παράγουν;

2, «Υπάρχει έντονος πληθωρισμός» Οι μισθωτοί άραγε υπερκαταναλώνουν;

3. «Το δημοσιονομικό έλλειμμα αυξήθηκε» Μήπως το χρήμα πήγε στις τσέπες τωνιδιωτών;

4. «Οι Ασιάτες έχουν μεγάλη παραγωγή και μικρό κόστος» Μήπως θα έπρεπε να γυρίσουμεστην εποχή των σπηλαίων; Τα εργατικά προνόμιά μας πρέπει να τα ξεχάσουμε;

Η ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΣΉΜΕΡΑ.

Πιστευόταν, πριν λίγα χρόνια, ότι τα παγκόσμια αποθέματα τροφίμων και πρώτων υλώνκάποτε θα εξαντληθούν. Αντί αυτών των προοπτικών παρατηρούμε διεθνώς:

Συνεχής αύξηση του εμπορίου και ιδίως μετά την είσοδο του μπλοκ που αποτελούν οιΙαπωνία, Κορέα, Ταϊβάν, Χογκ - Κογκ κλπ στην παγκόσμια αγορά.

Ανατροπή των δομών της οικονομίας με αύξηση των υπηρεσιών σε βάρος του εμπορίου καιτης βιομηχανίας.

Σοβαρή διαταραχή της σχέσης βιομηχανικής παραγωγής και εργατικής απασχόλησης.

Διαπιστώθηκε μετακίνηση κεφαλαίων, μέσω χρηματιστηρίου και νομισματικών ισοτιμιών, ηοποία έχει δημιουργήσει μια εξογκωμένη παράλληλη πλασματική οικονομία υπό μορφή διεθνούςπαραοικονομίας με διαθέσιμα κεφάλαια αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων, πολλαπλάσια τωναναγκών του διεθνούς εμπορίου, τα οποία δεν βρίσκουν τρόπους ορθολογικής παραγωγικήςτοποθέτησης τους.310

Αυξήθηκε ο υπερδανεισμός των χωρών του Τρίτου Κόσμου.

Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος κατάρρευσης του διεθνούς οικονομικού και τραπεζικούσυστήματος, αν για οποιονδήποτε λόγο συμβεί μείωση της αγοραστικής κινήσεως π.χ. με μερικήεξόφληση των δανείων του τρίτου κόσμου κλπ.

Κάθε επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να παρακολουθεί πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο τηνεξέλιξη της οικονομίας και να παίρνει μέτρα προστασίας της από πιθανά χρηματοοικονομικά μέτρα(Forward swaps).

Υπάρχει αισθητή μείωση στη ζήτηση ορισμένων πρώτων υλών όπως πχ μεταλλεύματα,ορυκτά κλπ

Υπερκαλύφθηκε η παραγωγή ειδών διατροφής διότι παρήγαγαν πλέον τρόφιμα και οιανεπτυγμένες χώρες της Ασίας και αλλού.

Η βιομηχανική παραγωγή δεν στηρίζεται πλέον στο κόστος της εργασίας και των πρώτωνυλών αλλά σε προϊόντα άλλων βιομηχανιών και έχει σχέση με την ποιότητα και το είδος τουχρησιμοποιούμενου υλικού. πχ ίνες υάλου 50 κιλών κάνουν την ίδια δουλειά που κάνουν σύρματαχαλκού ενός τόνου. Η χειρονακτική συμμετοχή περιορίζεται σήμερα κάτω του 13% ενώ ητεχνολογία καλύπτει πάνω από το 65%.

Η ανάπτυξη δεν στηρίζεται πλέον στην ύλη αλλά στις γνώσεις οι οποίες με τη σειρά τους

πωλούνται ως αντικείμενα μέσω μάλιστα του διεθνούς Διαδικτύου (Internet), με μικρό κόστος.

Εξ αιτίας της όλης εικόνας η διατήρηση των εργαζομένων στη βιομηχανία και η μη διοχέτευσήτου εργατικού δυναμικού σε άλλους τομείς οδηγεί αργά ή γρήγορα στην ανεργία. Πχ η διατήρησητων προβληματικών βιομηχανιών.

Κυτταρικές επιχειρήσεις (μικρομεσαίες) αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη ευελιξία πιθανέςανακατατάξεις, λόγω των άμεσων σχέσεων εργοδότη - εργαζομένων.

Η Πλανητική ρύπανση οδηγεί με επιταχυνόμενους ρυθμούς σε αδιέξοδα.

Μετά την κατάρρευση (του βιομηχανικού τρόπου κατασκευής προϊόντων) της αλυσίδαςπαραγωγής, την (ουσιαστικά) κατάρρευση της σοσιαλιστικής ιδέας και την πιστοποίηση ότι τοάτομο είναι καλύτερα να ενεργεί σε περιορισμένη ακτίνα, προτείνεται η εργασία σε επίπεδοπαραγωγικών κυττάρων η οποία βοηθούσης και της πλανητικής τεχνολογίας θα μπορεί να έχειπαγκόσμια εμβέλεια. Παρατηρούμε λοιπόν ότι εμφανίζεται πλέον η έννοια της «ΚυτταρικήςΕλευθερίας», της Ελευθερίας κατά την οποία το άτομο εργαζόμενο κατά μικρές ομάδες μπορεί ναέχει δυνατότητες τις οποίες ένας μελετητής θα ονόμαζε έτσι. Ο θαλαμίσκος του πιλότου δίνειποσοστό ελευθερίας;

ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Η Ελευθερία στους νέους είναι απαραίτητη διότι μόνο μέσω αυτής είναι δυνατόν νακαταγράψει ο εγκέφαλος τις «λανθασμένες κινήσεις» και να αφιερωθεί στις «σωστές».Η επίδραση λοιπόν σ’ αυτούς «διορθωτικών κινήσεων» είναι θεμελιακής σημασίας.

..Εδώ οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η ελευθερία δεν έρχεται από μόνη της, αλλά κερδίζεται με πόνους, και καμιά φοράδιακινδυνεύοντας την ίδια τη ζωή, έχοντας ανάγκη και τη βοήθεια και την ενθάρρυνση των ελευθέρων λαών.

Η Εκπαίδευση για την Ελευθερία ξεκινάει από τα παιδιά που έχουν εγκαταλείψει το σπίτιτους. Πιστεύουν ότι είναι ελεύθερα. Προφανώς είναι στερημένα μιας ορισμένης συναισθηματικήςπροίκας και παρουσιάζονται μονίμως σαν παράλογα όντα. Τα όντα αυτά, εξαιτίας κάποιαςμυστηριώδους παρόρμησης ή έμπνευσης της στιγμής, προτίμησαν τους δρόμους από τηνοικογενειακή στέγη. Κανείς δεν αναρωτιέται για το είδος της οικογενειακής ασφάλειας που τουςπαρεσχέθη. Οι νέοι που οδηγήθηκαν στα Ναρκωτικά, την Πορνεία τα Πνευματικά στρατόπεδαιδιόρρυθμων διδασκαλιών θεωρούνται παραστρατημένοι. Θεωρούμε ότι σε τίποτα δεν φταίει ηοικογένεια. Ο λύκος φταίει και όχι το αφύλακτο μαντρί.

Όταν οι νέοι εξασφάλισαν την Ελευθερία με τη Magna Charta Libertatum γρήγοραδιαπίστωσαν ότι αποτελεί και αυτή προνόμιο ορισμένων που το υπερασπίζονται ενάντια άλλων.Όταν καταργήθηκε η δουλεία οι περισσότεροι απλώς δεν ήταν δούλοι.

Το σεξουαλικό ένστικτο και η προσπάθεια αλληλοεπαφής και αλληλοσυνενοήσεως είναι μια

καλή σμίλη (για το άγαλμα της) Ελευθερίας, αφού χιλιάδες αναστολές και σημαντική απειρία δίνουνστο νέο την αίσθηση και τη συνειδητοποίηση ότι δεν είναι απόλυτη η Ελευθερία.311 Ελευθερίασημαίνει ότι μαθαίνεις να έχεις απαιτήσεις μόνο από τον εαυτό σου, όχι τη ζωή ή τους άλλους και ναξέρεις να δίνεις Ελευθερία σημαίνει θυσία εν ονόματι της αγάπης.

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Έχει επικρατήσει η άποψη ότι είμαστε ελεύθεροι να αποφασίσουμε όταν είμαστεσωστά και πολύπλευρα ενημερωμένοι (ελευθερία βούλησης - απόφασης). Η αλήθειαείναι ότι ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση τα πράγματα και οι σχέσεις ανάμεσά τουςυπαγορεύουν «το πρακτέον»

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πολύ καταπονημένοι και εξαντλημένοι από τον αγώνα της βιοτικής ανάγκης ώστε να έχουν τηδύναμη να αποδυθούν σε ένα νέο και πιο σκληρό αγώνα ενάντια στην πλάνη. Ευχαριστιούνται αν μπορέσουν να ξεφύγουν από

τον επίπονο μόχθο του στοχασμού και πρόθυμα αναθέτουν σε άλλους την κηδεμονία της σκέψης τους» [Σίλερ]

Η εκπαίδευση αρχικά στοχεύει στη διοχέτευση, καταξίωση - αποδοχή από το άτομο,πληροφοριών οι οποίες θα βοηθήσουν το άτομο στην προσαρμογή του στο κοινωνικό περιβάλλον.Σε ένα δεύτερο στάδιο γίνεται κατευθυνόμενη κριτική των εννοιών σε σχέση με την επικρατούσαπολιτική κυρίως κατάσταση και αφού εμποτιστεί το άτομο με ιδέες απόλυτα προσαρμοσμένες σε ότιπιστεύεται «σωστό», αρχίζει η επαγγελματική «γενική» εκπαίδευση. Όταν τέλος το άτομο αναλάβεικάποιο «πόστο», ακολουθεί επισταμένη και λεπτομερής περιγραφή του έργου που θα εκτελέσει.Κατά τη διάρκεια της άσκησης του επαγγέλματός του ελέγχεται για κάθε ενέργειά του τόσο στενά,ώστε πολλές φορές αισθάνεται ως εξάρτημα κάποιας αόρατης μηχανής.

Η εκπαίδευση δίδεται σταδιακά και με κατάλληλο τρόπο, ώστε να εξασθενίζει ή να αλλάζεικατεύθυνση η θέληση πχ ποτέ δεν θα κάναμε κάτι που θα στενοχωρούσε το συνάνθρωπό μας, όμωςευχαρίστως δεχόμαστε, αν το χρειαζόμαστε, ένα παράνομο ή πληρωτέο νεφρό. Άλλες φορέςθέλουμε κάτι και, στην σπουδή μας να το αποκτήσουμε, διαπιστώνουμε ότι αυτό που θέλουμε είναιτελείως διαφορετικό από εκείνο που πραγματικά χρειαζόμαστε. Υπάρχει και η εκδοχή ναγνωρίζουμε ακριβώς «τι πρέπει» αλλά να γνωρίζουμε ταυτόχρονα και τις συνέπειες που οδηγούνστο «δεν πρέπει».

Ο σύγχρονος κόσμος, όπως είναι γνωστό, έχει στερηθεί το δικαίωμα της ατομικήςυποστήριξης των θέσεών του. Χωρίς να απαγορεύεται η απ’ ευθείας επικοινωνία του καθενός απόεμάς με τους συνανθρώπους μας, σιωπηλά, έχει ανατεθεί η εκπροσώπηση μας από τα Μ.Μ.Ε. Δενείναι λοιπόν η ατομική γνώση από μόνη της τόσο ισχυρή ώστε να οδηγεί στην ελευθερία.

Με σχεδόν κατεστραμμένο λοιπόν το ένστικτο της γνώσεως για ποια ελευθερία μπορούμε ναμιλάμε;312 Απομένει μόνο το ένστικτο της Επιβεβαίωσης ή Αναγνώρισης το οποίο προκαλεί σχετικήαυτονομία του ατόμου και η οποία εκλαμβάνεται ως ελευθερία.

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ313

Το έργο τέχνης συλλαμβάνεται από τον καλλιτέχνη πάντα σε μοναδικές νοητικέςστιγμές. Είναι ίσως στιγμές Ελευθερίας αλλά πολύ περιορισμένης.

«Πρέπει να είσαι ξύπιος για να διηγηθείς τα όνειρά σου» [Σενέκας «επιστολές»]

Ο ρόλος της τέχνης είναι ο σημαντικότερος για τη βίωση της Ελευθερίας. Μόνο μέσω τηςτέχνης είναι δυνατόν ο άνθρωπος να αφεθεί, να συλλάβει και να μεταδώσει μηνύματα που μόνον οιμύστες είναι σε θέση να συλλάβουν. Οι άνθρωποι δεν ακολουθούν τα μηνύματα αυτά (αυτό είναιδουλεία) αλλά τα τοποθετούν στις όχθες της πορείας τους, ώστε και να τα χαίρονται και να τουςφωτίζουν το δρόμο. Το χαμόγελο της Τζοκόντα δεν το ακολουθούμε, αλλά μας φωτίζει δίνοντάςμας κουράγιο και αισιοδοξία κάθε φορά που το αντικρίζουμε, ενώ τα γυμνά του Γκογκέν μαςγλυκαίνουν την ονειροπόληση με την ανάμνηση της τρυφερά ζεστής σάρκας.

Υπάρχει όμως σοβαρή αντίρρηση: «Στην τέχνη συνήθως υπάρχουν καθιερωμένα σχέδια (πχμοτίβα στα χαλιά ή σχολές στη ζωγραφική και γλυπτική) από τα οποία πολλές φορές δενξεφεύγουμε. Είναι αυτό Ελευθερία;». Είναι ελευθερία η επανάληψη, η αναπαραγωγή;

Όπως παραπάνω ανέφερα η τέχνη σήμερα δεν είναι οδηγός ανθρώπων αλλά εμπνευστής. Δενστοχεύει στη γνώση αλλά στην ανάμνηση το συναίσθημα και την ονειροπόληση. Χρησιμοποιείτυποποιημένους κανόνες με σίγουρο στόχο. Ελάχιστοι καλλιτέχνες είναι πρωτοπόροι ιχνευτές νέωνδρόμων.

Οι καλλιτέχνες με σκοπό τη γνώση σήμερα, εποχή τυποποίησης, αποτελούν συνήθως ομάδακατά διαταγήν η οποία συγκεντρώνει δεδομένα κατασκευάσματα, τα καταγράφει, τα αξιολογεί, ταομαδοποιεί και τα τοποθετεί εκεί όπου χρειάζεται η συνεισφορά τους στη εύκολη και γρήγορησυνειρμική γνώση.314 Η γνώση αυτή είναι καθ’ υπόδειξη και όχι αυθόρμητη.

6. Η ΔΥΝΑΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

«Όταν η επιστήμη θα έχει πάρει τη θέση του Θεού και των αξιών πουπέθαναν μαζί του τότε θα καταρρεύσει μόνη της και τότε επιτέλους θαμπορούμε να προβληματιστούμε με πραγματικές ερωτήσεις: ποιος οαντικειμενικός σκοπός της ζωής, ο λόγος που καταβάλλονται τόσεςπροσπάθειες, σε τι χρησιμεύει η πρόοδος, η πολιτική, ή η επιστήμη;»[Νίτσε - μηδενισμός]

Κάθε κοινότητα - κοινωνία, κατά τη διάρκεια των αιώνων, έχειδιαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχει στα άτομα πουπεριλαμβάνει τα αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής. Για να πετύχειτο στόχο αυτό έχουν δημιουργηθεί πολλών ειδών δομές. Στη Δύσηεφαρμόζεται το μοντέλο της πυραμίδας κοινωνικών ομάδων. Το άτομοως ανεξάρτητο ανήκει σε μια οικογένεια, η οικογένεια σε ένα γένος,το γένος σε κάποια φυλή, οι φυλές σε κάποιο έθνος.

Μια σειρά (ηθικών) προσωπικοτήτων, μοντέλων, διδάσκεται στασχολεία κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η κοινωνία να διατηρεί τη δομή της.Πατέρας, μητέρα, μεγάλοι άνθρωποι και ευεργέτες, ήρωες τηςιστορίας, σπουδαία ρητά και νόμοι αποτελούν πηγές αναπαραγωγήςτων σειομένων δομών της. Κάθε άτομο είναι υποχρεωμένο να διαλέξειαπό το προσφερόμενο menu. Η κοινωνία κάνει τα πάντα, ώστε να μηνξεφύγει κανείς από τον κανόνα αυτό. Μόνο με αυτά τα υλικά είσαιυποχρεωμένος να κτίσεις, να δομήσεις, όπως ο ηθοποιός τονπροκαθορισμένο ρόλο του. Αν διάφοροι λόγοι σε φέρουν σε επαφή καιμε άλλα menu, άλλων κοινωνιών, θα πρέπει πρώτα να βρεις που θα

τοποθετήσεις την αντίστοιχη επιλογή, θα την υποστηρίξεις ακόμη καιμε τη ζωή σου και στη συνέχεια, μετά πολύ χρόνο, θα δεις το νέοmenu να παίρνει δειλά μια θέση στη δική σου κοινωνία.

Η ανθρωπότητα σήμερα, μετά την ανάπτυξη των τεχνητώνεπικοινωνιών, περνά σιγά σιγά στην παγκοσμιοποίηση και μετράει τηνανάγκη της για μια νέα ανακατανομή των κοινωνιών, αυτή τη φοράσκοπεύοντας σε μικρές - μικρές κοινωνικές ομάδες. Δεν μετρά πλέονη ατομική προσπάθεια, αλλά η ομαδική. Κυρίως μετράει η παραγωγήέργου και πλούτου. Είναι τελικά σκοπός ζωής (και αξίζει;) η εργασίακαι η απόδοση έργου; Είναι η εκπαίδευση για την παραγωγήμόρφωση; Οι μικρές ομάδες εργασίας θα οδηγήσουν τον άνθρωποστην ευτυχία; Η ομάδα είναι καλύτερη μονάδα μετρήσεως από τοάτομο;

ΜΟΡΦΩΣΗ 315

Πιστεύουμε ότι μόρφωση δεν είναι τίποτα περισσότερο από την εκπαίδευση. Οεκπαιδευμένος όμως έχει μόνο επίφαση μόρφωσης. Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οεκπαιδευμένος είναι ικανός να δώσει πρωτότυπη λύση σε δεδομένο πρόβλημα πουπαρουσιάζεται. Το Αρχιμήδειο «εύρηκα» ίσως μόνο όταν βαπτιστείς στο κατάλληλολουτρό να γίνεις ικανός να αναφωνήσεις.

Σταυρόγκιν: Αγαπάτε τα παιδιά;

Κυρίλωφ: Ναι

Σ.: Γιατί;

Κ.: Γιατί αγαπάω τη ζωή

(Δαιμονισμένοι) Ντοστογιέφσκυ

Στη συνείδηση του κόσμου, αλλά και των ειδικών, μόρφωση και εκπαίδευση, συνήθως,

ταυτίζονται. Ο Αρχαίος μύθος του «Μίτου της Αριάδνης» όπου ο Θησέας έλυσε το πρόβλημα τηςεξόδου του από το Μινωικό Λαβύρινθο, αποτελεί ένα παράδειγμα αυτής της τακτοποίησης και πώςτο εννοώ. Ο κάθε νέος Θησέας έχει υπόψη του την έτοιμη λύση - πληροφορία - στο πρόβλημα. Τοίδιο και οι σύγχρονοι μαθητές διαθέτουν έτοιμες τις λύσεις που δίνει η Εκπαίδευση. Η λύση μέσωτων σχολικών μεθόδων φτάνει σε όλους τους μαθητές και χρησιμοποιείται πλέον ως παράδειγμα -εργαλείο για παρόμοιες καταστάσεις ενώ παραμένει αναξιοποίητη μέχρις ότου:

α) παρουσιαστεί παρόμοιο πρόβλημα με το λυμένο

β) γίνει ανάμνηση του (μυθικού) προβλήματος με τον τίτλο «Μίτος» (κατ’ ανάλογο τρόπο τηςσχετικής «λύσεως»)

γ) γίνει συσχέτιση του νέου προβλήματος με το (μυθικό) παλαιότερα λυμένο

Ο «Γόρδιος δεσμός» του Αλέξανδρου έπρεπε για διάφορους επιτακτικούς λόγους να λυθεί μεκάθε τρόπο και η άμεση απόφαση «να κοπεί με το σπαθί» προκάλεσε νέα γνώση νέα συνταγή. Καιστις δύο περιπτώσεις υπάρχει ο μορφωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος που θα χρησιμοποιήσει τηνπληροφορία αλλά και θα δημιουργήσει τη δική του συνταγή - γνώση. Η Αριάδνη «γνωρίζει» τοντρόπο εισόδου - εξόδου από το Λαβύρινθο (ίσως από τη μακροχρόνια πείρα της στα νήματα τουαργαλειού), ενώ ο Αλέξανδρος δεν ασχολείται καν με το Λαβύρινθο των πεπλεγμένων νημάτωνδίνοντας λύση στο πρόβλημα κυριαρχίας που πραγματικά αντιμετώπιζε.316

Στα περισσότερα γεωμετρικά προβλήματα δίδεται η υπόθεση και ζητείται το συμπέρασμα. Η«γνώση» περιορίζεται στο να αναφερθούν διαδοχικά γνωστές από τα προηγούμενα πληροφορίες καινα καταλήξουμε στο τελικό συμπέρασμα. Είναι λοιπόν μόρφωση η τελείωση του ανθρώπου ειςτρόπον ώστε, χωρίς να καταφεύγει σε λεπτομέρειες, να φθάνει στην λύση των προβλημάτων πουπαρουσιάζονται γρήγορα και πρωτότυπα.317

Η πρωτοτυπία αποτελεί νέα διδάξιμη γνώση αλλά ποτέ δεν διδάσκεται ο τρόπος «να είμαστεπρωτότυποι. Ασχολούμενος ο Ζήνων με το παράδοξό του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οΑχιλλέας είναι πιο αργός από τη χελώνα, ενώ αντίθετα ο Αρχιμήδης σπουδάζοντας τη μέθοδο τωνπολυγώνων υπολογίζει το εμβαδό του κύκλου, παρακάμτωντας το «αδιέξοδο» του Ζήνωνα.

«Πρακτικές γνώσεις» όπως π.χ. το άλλαγμα μιας βρύσης, απαιτούν ένα σύνολο πληροφοριώνόπως α) Ποια βρύση θα αλλάξει β) Υπάρχει στη θέση εκείνη άλλη βρύση ή όχι γ) αν ο γεν διακόπτηςτου νερού είναι κλειστός και πώς ανοιγοκλείνει κλπ. Αναλύοντας έναν (ή και περισσότερους) αρχαίοδικανικό ή άλλο ρητορικό λόγο, γρήγορα μαθαίνουμε τον τρόπο να πείθουμε τον απέναντί μας επίτων απόψεών μας (πρακτική γνώση και πάλι). Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι «γνώση» θεωρείται ένασύνολο πληροφοριών, μέσα στο οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε πορεία ανάλογητου Μινωικού Λαβυρίνθου, η οποία λέγεται μέθοδος. 318

Η εξέλιξη στην τεχνολογία έδειξε ότι η πορεία μπορεί να προσομοιωθεί με ένα «πρόγραμμαηλεκτρονικού υπολογιστή»319 που «θα πάρει αποφάσεις» με ένα «ναι» ή «όχι» ενώ η περίπτωση του«ίσως» επιβάλλεται να έχει προβλεφθεί από τον προγραμματιστή, ώστε η εξέλιξη τηςπρογραμματισμένης εργασίας να μην είναι απρόβλεπτη. Η πείρα έδειξε ότι σε κάθε εργασία, πουείναι δυνατόν να αντιστραφεί, καλό είναι για κάθε βήμα που κάνουμε προς τα εμπρός να κάνουμεκαι το αντίστοιχο βήμα ελέγχου προς τα πίσω, ακολουθώντας αντίστροφη πορεία.

Με τον όρο "μόρφωση", που κατά τον Jaeger αποδίδεται στους Γερμανούς φιλοσόφους του19ου αι., εννοούμε τη σταθερή μορφή, (την κατά Πλάτωνα ιδέα),320 τον υποδειγματικό τύποανθρώπινης ύπαρξης προς τον οποίο πρέπει να κατευθύνεται ο νέος άνθρωπος, ώστε να γίνει "οίοςοφείλει να είναι". Έναν άνθρωπο προκατασκευασμένο, ομοιόμορφο και ελέγξιμο.

Όλοι γνωρίζουμε ότι μόρφωση είναι το «ευ ζην» του κάθε ανθρώπου, αυτό που μαζί με τηνονειροπόληση των παιδικών χρόνων οδηγεί σε μια μορφή ευτυχίας του ανθρώπου.321

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΣΗ322

Η Εκπαίδευση και η μόρφωση είναι δύο τελείως διαφορετικά ποτάμια που έχουνκοινές πηγές αλλά έχουν σαφώς διαφορετικές καταλήξεις.

«Το παιδί δεν είναι ένα βάζο για να το γεμίσεις αλλά μια φωτιά που πρέπει να ανάψεις» [Ραμπελέ]

Σήμερα μιλάμε σχεδόν αδιακρίτως για τις έννοιες. Εκπαίδευση και Μόρφωση και, χειρότερα,

πιστεύουμε ότι κάθε εκπαιδευμένος είναι ταυτόχρονα και μορφωμένος.

Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική.

Η λέξη «Εκπαίδευση» συνήθως αντικαθιστά τη λέξη «Εκγύμναση» πχ ‘Εκπαίδευση τουσκύλου’ ‘Εκπαίδευση στα όπλα’ κλπ. Δεν είναι σοβαρό το να πούμε ότι έχουμε ένα ‘Μορφωμένοσκύλο’ ή έναν ‘Μορφωμένο στα όπλα άνθρωπο’ για το σκύλο ή τον άνθρωπο αντίστοιχα που έχει

τελειώσει επιτυχώς τον κύκλο σχετικών μαθημάτων. Έχουμε πολλά παραδείγματα με ανθρώπουςπου έχουν υψηλή εκπαίδευση αλλά είναι αμόρφωτοι και για ανθρώπους χωρίς εκπαίδευση αλλά μευψηλή μόρφωση.

Η έννοια της μόρφωσης είναι γενική, αναφέρεται μόνον σε ανθρώπινες υπάρξεις και, μέχριστιγμής δεν έχει βρεθεί τρόπος διδασκαλίας της. Είναι αντικείμενο φιλοσοφικών αναζητήσεων.Πιστεύω ότι είναι η ικανότητα άριστης και ενδεδειγμένης αντίδρασης σε ένα αρκετά μεγάλοπλήθος ετεροειδών ερεθισμάτων και μάλιστα χωρίς προδιαγεγραμμένους τρόπους αντίδρασης(συνταγές). Η μόρφωση είναι όπως η ιδέα που συνέλαβε ο καλλιτέχνης πριν της δώσει σάρκα, πριντην υλοποιήσει.

Ένας καλλιτέχνης θεωρείται τόσο πιο ικανός όσο πιο μεγάλη είναι η ικανότητά του ναδημιουργεί έργα με μεγάλο δείκτη συγκίνησης και επομένως με μεγάλο φορτίο μηνυμάτων. Όταν οποιητής εκφράζεται λέγοντας «Δεν ήξερα το χρώμα του σάπφειρου. Είδα τα μάτια σου και κατάλαβαγιατί είναι πολύτιμος» δεν χρειάζεται να το σχολιάσουμε παραπάνω. Κάθε ένας δίνει την ερμηνείαπου θέλει, αρκεί να είναι σε θέση να ερεθιστεί από κάποιο μήνυμα.

Με ορισμό (ευτυχώς ανεπιτυχή) όμοιο σχεδόν με αυτόν για τον καλλιτέχνη, είναι δυνατό ναπούμε ότι κάποιος είναι περισσότερο ή λιγότερο μορφωμένος, όπως ακριβώς λέμε ότι κάποιοςκαλλιτέχνης είναι ικανότερος από κάποιον άλλον - η σύγκριση φυσικά δεν γίνεται μεταξύ δύοομοειδών - αλλά ας επιτρέψουμε αυτό τον παραλογισμό. Δεν αναφερόμαστε στην έμπνευση τουκαλλιτέχνη, όπως δεν αναφερόμαστε και στις αντιδράσεις ενός μορφωμένου.

Τη λέξη μόρφωση, και τα παράγωγά της, θα χρησιμοποιούμε με σημασία παρόμοια με τηνσημασία που αποδίδουμε στην καλλιτεχνική δημιουργία. Με τη σημασία αυτή, όπως, και όσο, οκαλλιτέχνης είναι απαραίτητο να είναι εκγυμνασμένος προκειμένου να δημιουργήσει, άλλο τόσο καιο μορφωμένος είναι απαραίτητο να είναι εκπαιδευμένος να αντιδράσει κατά τον άριστο τρόπο σταδιάφορα ερεθίσματα.

Γνωρίζουμε σήμερα ότι η κατασκευή οποιουδήποτε ανθρώπινου δημιουργήματος ξεκινά απόυποτυπώδη - εμβρυακά - κατασκευάσματα για να καταλήξει σε μια πολυσύνθετη μηχανή. Οι νέοι θαπρέπει να αντιμετωπίζονται από τους επιμορφωτές τους, όπως ακριβώς ένας κατασκευάζει μιαραδιοφωνική συσκευή δέκτη, που αργότερα θα εξελιχθεί σε πομποδέκτη και πολύ αργότερα σε μόνοπομπό. Όπως και οποιοσδήποτε καλοφτιαγμένος δέκτης έτσι και οι νέοι δέχονται επιδράσεις από τοπλατύ και το στενό περιβάλλον τους, αλλά συντονίζονται πάντοτε σύμφωνα με τις δικές τουςπροδιαγραφές, τα ένστικτά τους, την εξωτερική εμφάνισή τους, την ποιότητα του σωματικού καιψυχικού υλικού τους, το βαθμό της προσοχής που δίνουν οι άλλοι άνθρωποι κατά τηνχρησιμοποίησή τους κλπ, με μια λέξη την «ιδιοσυχνότητά τους».

Σημαντικό ρόλο στις ανθρώπινες (και άλλες) κατασκευές παίζει η συντήρηση. Έναςκακομεταχειρισμένος δέκτης, όσο καλή κατασκευή και αν έχει, θα συντονιστεί κατά τεκμήριο πολύποιο άσχημα από έναν άλλο καλοσυντηρημένο. Αντίθετα κακός δέκτης δυνατόν να συντονιστεί (σεπεριορισμένο βέβαια κύκλο συχνοτήτων) και να αποδώσει την μέγιστη ισχύ του, όταν πέσει σταχέρια ειδικού.

ΝΕΟΙ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΣΗ323

Οι νέες ιδέες, ο νέος τρόπος αντιμετώπισης της ζωής γεννιέται μαζί με το νέο άτομο.Η ανάπτυξη της νέας σκέψεως εξαρτάται από τη «στιγμή» και την ικανότητα τωννέων να ακολουθήσουν τους δρόμους που οι ίδιοι παρατηρούν.

# Η Μόρφωση εμπεριέχεται στον άνθρωπο στο βαθμό που πίστευε ο Μιχαήλ Άγγελος ότι μέσα στην πέτρα βρίσκεται η προς

κατασκευή μορφή του γλυπτού αγάλματος

Κάθε νέος εκ των πραγμάτων ανήκει σε κάποια εντεταγμένη στην κοινωνία οικογένεια. Ηοικογένεια324 επιδρά συνεχώς στο νέο άτομο και το αναγκάζει από τη μικρή ακόμα ηλικία του νασυντονίζεται στις συχνότητες που η ίδια εκπέμπει. Είναι οι συχνότητες αυτές πιο ισχυρές και συχνήςεκπομπής, ώστε οποιαδήποτε άλλη συχνότητα να καλύπτεται από την ένταση οποιασδήποτε άλληςεκπομπής και να δυσκολεύεται το ξένο άκουσμα. Ο νέος διαμορφώνει γρήγορα την ιδιοσυχνότητάτου στην οικογενειακή περιοχή συχνοτήτων και πάλλεται σύμφωνα με τις εκπομπές της. Σπάνια ηιδιοκατασκευή του κάνει ασυντόνιστες αρμονικές και παρενοχλεί άλλες συχνότητες ή αντιδρά λόγωυψηλής εντάσεως.325

Η Σημαντικότεροι διαφορά που χαρακτηρίζει τον αιώνα μας σε σύγκριση με τους προηγούμενους, είναι αναμφισβήτητα η έντονηανάπτυξη της τεχνολογίας που περιέχεται σε όλες τις επιστήμες και που τείνει, αν δεν κατόρθωσε ακόμα, να εκθρονίσει την

πνευματική καλλιέργεια, όπως την εννοούσαν τα προηγούμενα χρόνια. Η τεχνολογία έγινε τεχνοκρατία. Αυτή η αντίθεση οδήγησε καιστις αποστάσεις των γενεών του αιώνα μας αναμεταξύ τους. Και αυτή ακόμη η διαφορά συμβάλλει στο χαρακτηρισμό του ώστε να

σημειώνεται σήμερα υποπροσαρμογή στις περιστάσεις όχι μόνο των παλαιοτέρων αλλά και των νεωτέρων γενεών. Οι νέοιαντιμετωπίζουν μέσα στο λίκνο τους το άγχος της ανασφάλειας και υποτάσσονται ασύστολα σε παρηγορητικές πρωτόγονες ορμές και

σε τεχνητούς παραδείσους. Και οι ηλικιωμένοι ξαφνιάζονται μέσα στο λήθαργό της παραδόσεως και προσπαθούν να καταλάβουν ταγι’ αυτούς ακατάληπτα. Έχει δηλαδή δημιουργηθεί τραγική κοινωνική ανισορροπία των αντιλήψεων απέναντι στην πραγματικότητα

που ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί. Ασυντόνιστα πορεύεται ο χρόνος παρασύροντας παλαιά και νέα στοιχεία, χωρίς να φαίνεταιπου θα καταλήξει κάποια ισορρόπηση ...

Ν. Κ. ΛΟΥΡΟΣ [Περιοδικό «Ευθύνη»]

Οι νέοι σήμερα έχουν μεγαλύτερη πνευματική ωριμότητα (συνειδητότητα των διαφόρωνεπιδράσεων) από τους παλαιότερους, κρίση, δυνατότητα αξιολόγησης, και ερευνητική διάθεση.Παρά το γεγονός αυτό τα "Πιστεύω" της οικογένειας περνούν σχεδόν αυτούσια στο εκκολαπτόμενοπομπό που μέχρι τώρα είναι μόνο δέκτης. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των νέων είναι το γεγονός ότιενθουσιάζονται εύκολα και εύκολα απογοητεύονται. Δεν έχουν καιρό για δεύτερη σκέψη. Αν κάτιμέχρι τώρα δεν είναι αντικείμενο της εμπειρίας τους, από τώρα και στο εξής είναι. Αν με κάτι δενσυμφωνούν το απορρίπτουν απλά και ασχολούνται με κάτι άλλο, γιατί πιστεύουν ότι έχουν όλο τονκαιρό να ασχοληθούν με αυτό αργότερα, και είναι τόσα πολλά αυτά με τα οποία δεν έχουνασχοληθεί ακόμη. Πολλές φορές βλέπουμε τον ενθουσιασμό στις πράξεις των νέων να καλύπτει καιαυτόν ακόμη το φόβο του Θανάτου. Ο Θάνατος βρίσκεται, πρακτικά, μακριά από το νέο και

επομένως η ιδέα του είναι αμελητέα, ενώ αντίθετα το παρθένο της "νέας ιδέας" προκαλεί τηναναστάτωση της αναταραχής, όπως ακριβώς όταν κοιτάζουμε ένα πεντακάθαρο καθρέφτη πουξαφνικά μια μύγα με ένα ανεπαίσθητο στίγμα της τον αλλάζει από πεντακάθαρο σε βρόμικο. Δενέχουμε εδώ την πολυτέλεια της διαβαθμίσεως σε λιγότερο ή περισσότερο βρόμικο.

Από τα παραπάνω πιστεύω να γίνεται αντιληπτό και το γιατί οι νέοι είναι απόλυτοι στις κρίσειςτους και γιατί εύκολα παρασύρονται από ιδέες όμορφα σερβιρισμένες. Για το νέο δεν υπάρχει θέμακαλού και κακού όσο θέμα παρθένου και μη παρθένου. Το καλό και το κακό γρήγορα αποκτούνσχετική σημασία και εξαρτάται από την ικανότητα του κάθε νέου να πείσει τον εαυτό του και τουςάλλους για την ορθότητα της απόψεως που αυτός πιστεύει.326 Γρήγορα ο νέος θα πολιτικοποιηθεί, μετην έννοια ότι θα θεωρήσει τη μια ή την άλλη άποψη σωστή, ενώ την αντίθετη, λιγότερο σωστή ανόχι, εσφαλμένη και επιβλαβή. Στην πολιτικοποίηση του νέου σήμερα, σε αντίθεση με προηγούμενεςεποχές, επιδρούν άμεσα εκτός από το οικογενειακό περιβάλλον και το κοινωνικό.

Το κοινωνικό περιβάλλον, όπως είναι γνωστό, επιδρούσε και παλαιότερα στις μικρές ομάδεςτων ανθρώπων που αποτελούσαν τα χωριά και τις πόλεις της εποχής εκείνης. Επιδρούσε με έναιδιάζοντα τρόπο, που διεξοδικά αναπτύσσεται σε έργα πολλών συγγραφέων και που τελικά κατέληξεστην δημιουργία νόμων που σήμερα θεωρούνται διαχρονικές κοινωνικές αξίες των ανθρώπων. Τοκοινωνικό περιβάλλον σήμερα δεν επιδρά με τον ίδιο τρόπο που επιδρούσε στο παρελθόν.Μπορούμε να πούμε ότι οι μικρές κοινωνίες διατηρούν μερικά ψήγματα από την παλιά κοινωνίαόπως ακριβώς οι μικρές λακκούβες διατηρούν μερικά από τα ψάρια που παρέσυρε ο ποταμός, όταναποξηράναμε τη λίμνη. Αντί για το κοινωνικό περιβάλλον, όπως το ξέραμε παλιά, σήμερα υπάρχει ητηλεόραση.

Στις μεγαλουπόλεις, σε αντίθεση με τις μικρές πολιτείες, είναι αδύνατο σχεδόν νασυναντήσεις τον ίδιο άνθρωπο δύο φορές, είναι αδύνατο να ασκηθεί οποιουδήποτε είδους κοινωνικήομαδοποίηση. Το κοινωνικό περιβάλλον, στις μεγαλουπόλεις, έρχεται σχεδόν μόνο μέσα από τηντηλεόραση και τα άλλα μέσα ενημέρωσης, μέσα στο σπίτι μας αφού πρώτα "κάποιοι" κρίνουν ότι"έτσι πρέπει να έλθει". Το κοινωνικό περιβάλλον είναι ένα ακόμα μέλος της οικογενείας μας, όπως ηκαρδερίνα ή ο σκύλος μας και μάλιστα τόσο πειθαρχημένο και ελεγχόμενο που όποτε θέλουμε τοστέλνουμε για ύπνο, με το πάτημα ενός κουμπιού, ή το ξυπνάμε άγρια χαράματα να μας κάνειπαρέα. Δεν γνωρίζει σύνορα το κοινωνικό περιβάλλον που δημιουργεί η τηλεόραση. Μιλάει όλες τιςγλώσσες και πάει παντού. Ανακατεύει έθιμα, θρησκείες, λαούς και συνήθειες. Ο χρόνος είναι κάτιανύπαρκτο και η σφραγίδα του χρόνου έτοιμη για έρευνα και για κάθε ενδιαφερόμενο. Σημαντικάγεγονότα αντιμετωπίζονται «ελαφρά» και ασήμαντα με πολλές λεπτομέρειες. Ο θάνατος, τοτραγικότερο των επεισοδίων της ζωής, είναι μια υπόθεση με τοματόζουμο, δεν υπάρχει!!,αντιμετωπίζεται ως επεισόδιο στη τηλεόραση. Ο πόλεμος στον Κόλπο ή οι πυρηνικές δοκιμέςαπολαμβάνονται με αναψυκτικό και σποράκια.

Στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις έχει αρχίσει και αναπτύσσεται ένα νέο(;) περιβάλλον. Οικοινωνικές συναναστροφές. Άνθρωποι που συνδέονται με κάποια κοινά ενδιαφέροντα (συνήθωςχαρτοπαιξία !!) είναι δυνατόν να αποτελέσουν ένα υπόστρωμα κοινωνικού περιβάλλοντος για τουςνέους, αλλά αυτό συνήθως επιδρά περισσότερο αρνητικά στους εφήβους. Οι περισσότεροι από τουςεφήβους δεν γνωρίζουν ή δεν ενδιαφέρονται για το κοινό ενδιαφέρον των γονέων τους, καιαδιαφορούν για τις συγκεντρώσεις αυτές.

Άλλο συνηθισμένο κοινωνικό περιβάλλον είναι τα κέντρα διασκεδάσεως και τα γήπεδα, μεπολύ μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των νέων.

Τέλος κοινωνικό περιβάλλον σήμερα αποτελούν οι διάφοροι σύλλογοι όπως εκδρομικοί,αθλητικοί, θρησκευτικοί κλπ, οι οποίοι επιδρούν σύμφωνα με τα "πιστεύω" τους στους νέους.

ΕΡΩΤΙΚΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΣΗ

Ζωτικής σημασίας για το άτομο είναι το ερωτικό ένστικτο. Το ε. ε. τροποποιείται μετην εκπαίδευση αφού συνειδητά (εγκεφαλικά) φτάνουμε σ’ αυτό.

«Δουλοπρεπές άρα η κακία, ελευθεροπρεπές δε η αρετή»

(Αλκιβιάδης 135 C)

Έχει αποδειχθεί ότι σε κάθε νέο, η επίδραση του σεξουαλικού ενστίκτου είναι κυρίαρχοςεπίδραση και επομένως η ιδιοσυχνότητα και ο συντονισμός του εξαρτάται (κατά Fourier) με μεγάλοσυντελεστή από αυτό.

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός που συγκεκριμένο Κόμμα κατηγορήθηκε για προσηλυτισμόμέσω αυτού του παράγοντα, ενώ αποδεδειγμένα το sex έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορεςοργανώσεις για πολλών ειδών σκοπούς.

Γενικά ο νέος εκπέμπει το μοναδικό σήμα που έμαθε να εκπέμπει μέχρι τώρα (το δικό του)και δέχεται τα αντίστοιχα σήματα των άλλων νέων. Πολλά από αυτά δεν είναι τίποτα παραπάνω απόανακλάσεις των δικών του σημάτων που γυρίζουν πίσω όπως ακριβώς στο radar και τα οποίανομίζει από αλλού προερχόμενα. Άλλα από αυτά έχουν παραπλήσια συχνότητα με τη δική του καιείναι οι μελλοντικοί φίλοι του. Άλλα είναι σήματα θορύβου και άλλα παραπειστικά. Είναι οιμελλοντικοί εχθροί του ή οι αδιάφοροι γι' αυτόν.

Γρήγορα ο νέος μαθαίνει να εκπέμπει ο ίδιος παραπειστικά σήματα. Είναι ο καιρός τηςενηλικίωσης. Είναι ο καιρός που ούτε ο Θεός επιτρέπεται να επέμβει στη θέληση και τηνπροσωπικότητα του νέου.

Συχνά στους μορφωμένους συναντάμε ένα πλαστό προσωπείο «φαινόμενης μόρφωσης» διαμέσω του οποίου οι άνθρωποι θωρακίζονται απέναντι στους άλλους.

Η γνώση των ηθών και εθίμων από τη μία μεριά του ζυγού και η ανάγκη ικανοποίησης τουενστίκτου αναπαραγωγής από την άλλη οδηγούν πολλές φορές σε παράλογες και κωμικές (όσο αυτόείναι επιτρεπτό) καταστάσεις. Αυτό είναι συνέπεια της έλλειψης μόρφωσης δηλαδή της ικανότηταςγια ενδεδειγμένη αντίδραση.

Όταν ένα άτομο ερωτεύεται, προσφέρει τον έρωτά του με «έτσι μου αρέσει» στο άλλο άτομο.Αυτό δεν σημαίνει ότι εκείνο το άτομο για κάποιο λόγο πρέπει να νιώθει ευτυχισμένο. Συνήθωςμένει αδιάφορο. Αν και εκείνο ερωτευθεί τότε προσφέρει το δικό του (όπως αυτό τον νομίζει)

έρωτα. Συνταγές αντίδρασης δεν υπάρχουν, δεν είναι δυνατόν να εκπαιδεύσουμε κάποιον στονέρωτα. Ο έρωτας είναι δημιουργία. Κανείς δημιουργός δεν είναι σε θέση να γνωρίζει εκ τωνπροτέρων αν αυτό που θα προκύψει είναι αυτό που φαντάστηκε. Η ευθύνη στον έρωτα είναι ατομικήκαι ολοκληρωτική. Μετάθεση ευθυνών σημαίνει μη μορφωμένο άτομο, ατελές.

Ο μορφωμένος άνθρωπος γνωρίζει τις επιθυμίες του και την έντασή τους. Με την εκπαίδευσηείναι σε θέση να τις ελέγξει είτε απωθώντας τες είτε ικανοποιώντας τες. Στα πλαίσια τηςυποσυνείδητης τάσης του κάθε ανθρώπου για κυριαρχία μπορεί ακόμη να εκβιάσει μια συμπεριφοράκαι κατάληξη που να μην αρμόζει στα καθιερωμένα.

Η ΤΕΧΝΗ327

Ο νους βλέπει «στρογγυλά». Είναι ικανός από μια εικόνα να διαβάσει χίλιες λέξεις.Από ένα ποίημα να αντλήσει χίλιες ιδέες. Από μια νότα να γράψει ένα τραγούδι. Ητέχνη είναι αυτή που θα βοηθήσει το νου να εκφραστεί αλλά και να κατανοήσει.

«Ζωγραφίζετε με όποιον τρόπο θέλετε, μα όχι με τα μάτια» [Ταγκόρ]328

Τα νέα μέσα επικοινωνίας το μόνο πράγμα που κάνουν είναι να μας βοηθούν να δείξουμεμέχρι που φθάνει η ανθρώπινη επινοητικότητα, τι είναι ικανός να σκαρφιστεί ο άνθρωπος. Στηντέχνη τα εργαλεία ποτέ δεν εξαντλούν τη δυνατότητά τους. Μέρος των δυνατοτήτων τουςχρησιμοποιείται ή για να δώσουν ιδέες ή για τη μόρφωση του ανθρώπου, δηλαδή για την ιδεατήεικόνα του τέλειου. Το βιολί μπορεί να βγάλει την ίδια νότα με πολλά χρώματα, Μόνο ο καλόςμουσικός θα δώσει αυτό που θα συγκινήσει με τον τρόπο που εκείνος επιδιώκει.

Το «Γιατί» των πραγμάτων τίθεται από τις ανθρωπιστικές επιστήμες ενώ το «Πώς» από τιςθετικές. Το «Έτσι» είναι της Τέχνης. Από την εποχή του Διαφωτισμού δώσαμε βάρος στο «Γιατί».Με την έναρξη της βιομηχανικής εποχής αλλάξαμε την παιδεία και ρίξαμε το βάρος στο «Πώς». Αντίνα γεμίζουμε τα κεφάλια των παιδιών με γεγονότα, νόμους και σεβασμούς, επιβάλλαμε νακεντρίζουμε τη σκέψη με τη δημιουργική πράξη. Οι διανθρώπινες σχέσεις απέκτησαν ίση ή καιμικρότερη αξία από την τεχνική, αφού η τεχνική εκτός των άλλων πρόσφερε ευκολότερααπασχόληση στις βιομηχανία. Μάθαμε «τεχνική» συμπεριφοράς, δικαιοσύνης, ελευθερίας, ευτυχίας,αγάπης. Όλα είναι πλέον θέμα «συνταγής». Η τέχνη του «στοχάζεσθαι» αντικαταστάθηκε από τηντεχνική του «σκέπτεσθαι».

Αν προσπαθήσουμε να διδάξουμε την τέχνη, γρήγορα θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι δυνατόη τέχνη να μεταδοθεί με συλληπτά νοήματα. Δεν υπακούει στους νόμους. Η κοινωνική ηθική στηντέχνη είναι αδιανόητη ενώ η ηθική της τέχνης απρόσμενη. Το έργο τέχνης όμως μόνο του αποτελείσύνολο λέξεων, ήχων, νοημάτων φορμών και χρωμάτων.

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε κάποιον ο οποίος έχει μια (κατά Πλάτωνα) «ιδέα». Λέμε τότε ότιαυτός «εμπνεύστηκε την Ιδέα». Η πραγματοποίηση της αποτελεί το αντικείμενο της τέχνης και τουτεχνίτη. Με τη ματιά αυτή κάθε σύλληψη, κάθε ιδέα θάπρεπε να γεννάει τέχνη. Η Τέχνη όμως είναι

κάτι διαφορετικό. Κάνω Τέχνη ή ασκώ Τέχνη σημαίνει πάνω απ’ όλα ικανότητα μετάδοσης τηςιδέας από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, από άνθρωπο σε άνθρωπο, και αυτό, για πλήθος ανθρώπων,χωρίς παρέμβαση των γνωστών σημείων επικοινωνίας, τα ίδια νοήματα, αλλά με νέα σήματα, νέαγραφή, νέα σύμβολα.

Κάθε τέχνη εξαρτάται από την εποχή, τη νοοτροπία των ανθρώπων και τα μέσα πουδιατίθενται. Το να ζωγραφίσω σήμερα, την εποχή της ηλεκτρονικής απεικόνισης, την τέλεια εικόναενός τριαντάφυλλου, είναι τεχνική, δεν είναι τέχνη. Τέχνη βέβαια θα ήταν αν κάτι τέτοιο είχαεπιχειρήσει τον προπερασμένο αιώνα, όταν η σκληρή ομορφιά της καθημερινής ζωής θα ερχόταν σεαντίθεση με την προκλητική ήρεμη ομορφιά και την τόσα υποσχόμενη ραθυμία του άνθους. Σήμερα,στην εποχή του άγχους, της ταχύτητας, των εμπορικών διαφημίσεων, της τηλεόρασης και τωνάφθονων τεχνικών και δυναμικών μέσων η έκφραση δια μέσου της τέχνης συμβόλων ικανών ναπροβληματίσουν τον άνθρωπο είναι ιδιαιτέρως δύσκολη και για το λόγο αυτό σήμερα ελάχιστα είναιτα έργα τέχνης και σχεδόν απεριόριστου αριθμού τα «τεχνήματα»

Η Τέχνη δεν έχει πρώτη ύλη ή μάλλον έχει οποιαδήποτε ύλη ως πρώτη. Είναι η ίδια η ύλη. ΗΤέχνη μας κάνει να βλέπουμε329 και να ακούμε σχέδια, χρώματα, ήχους και ρυθμούς του κόσμουαποκρύβοντας ή προβάλλοντας λιγότερο ή περισσότερο αυτό που εκείνη θέλει να κρύψει ή αυτό πουεκείνη θέλει να προβάλλει. Χρησιμοποιεί την ύλη για να προκαλέσει το συναίσθημα και μας οδηγείσε άλλους κόσμους, πολλές φορές παράλογους, για να μας δείξει αυτό που είναι λογικό, αυτό πουείναι πραγματικό.330

«Η Τέχνη είναι ερωτική εξομολόγηση, η συνειδητοποίηση της εξάρτησής μας από τον άλλον, ομολογία πίστεως»

[Αντρέι Ταρκόφσκι]

Η ΟΜΟΡΦΙΆ

«Λοιπόν ανάμεσα στην ερώτηση ‘Τι είναι ωραίο’ και ‘Τι είναι το ωραίο’ δεν καταλαβαίνεις τη διαφορά;» [Σωκράτης προςΙππία]

«το καλόν φίλον εστί» [θεογνις]

«Όλοι αγάπησαν τον Έλβις με τις πούλιες του, όχι τον Έλβις που αγαπούσε ο πατέρας του και η γιαγιά του»

Κυρίως έργο της τέχνης είναι η αποκάλυψη αυτού που ονομάζουμε ομορφιά. Δεν αναφέρομαι στονΙππία που απαντά: «όμορφο είναι το χρυσάφι, γιατί μ ́ αυτό μπορείς να αγοράσεις ό,τι όμορφοεπιθυμήσεις» αλλά στην καθ΄ αυτό έννοια της ομορφιάς όπως εγώ την καταλαβαίνω, τηνανθρωποκεντρική ομορφιά. Τι είναι όμως ομορφιά; Τι θα πρέπει να απεικονίζουμε;

Η ομορφιά ξεκινάει από τη μύτη. Είναι η πρώτη αίσθηση που μας ειδοποιεί αν ο συνάνθρωπόςμας είναι ωραίος δηλαδή ζωηρός και υγιής, αν η περιοχή όπου βρισκόμαστε είναι κατάλληλη για τηνεπιβίωση, αν αυτό που μας ετοίμασε το εστιατόριο τρώγεται ή πετιέται. Φανταστείτε ένα έργουψηλής και πολύτιμης εικαστικής τέχνης τοποθετημένο σε ένα χώρο που μυρίζει άσχημα και θακαταλάβετε τι εννοώ.

Η δεύτερη αίσθηση που μας δίνει πληροφορίες για την ομορφιά είναι η όραση,331 Συνήθως σ’αυτήν απευθυνόμαστε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «έργο τέχνης».

Όταν ένα τοπίο αλλάζει από εποχή σε εποχή, άλλοτε φθινοπωρινό, άλλοτε χειμερινό ήανοιξιάτικο δίνει πάντα την αίσθηση κάποιας ωραιότητας. Το τοπίο αλλάζει αργά, σταθερά και κάθετόσο αν το δεις από διαφορετική γωνία θα έχει τη δική του ομορφιά. Αν θέλαμε να εμβαθύνουμελίγο θα διαπιστώναμε ότι ουσιαστικά η ομορφιά και του πιο απλού τοπίου συνίσταται κυρίως απότην αίσθηση της απεικονισμένης ζωής. Δείτε μια «νεκρή φύση» και η ακινησία της απεικονισμένηςζωής θα εξαφανίσει το «νεκρόν» της φύσεως. Όσο πιο καλά μπορούμε να απεικονίσουμε τη ζωή,την κίνηση (ακόμη και με τη στάση της), τόσο πιο όμορφο είναι το έργο. Προσωπικά προτιμώ τηναπεικόνιση των συνανθρώπων μου. Στο τέλος - τέλος το φυσικό τοπίο γύρω θα αλλάξει αλλά θαπαραμείνει περισσότερο από τον καθένα μας στη ζωή. Οι άνθρωποι ένας - ένας θα πάψουν να είναιανάμεσά μας και μου έχουν λείψει τόσο πολύ.

Η τρίτη αίσθηση που συμμετέχει στη ομορφιά είναι η ακοή. «Είμαστε άοπλοι μπροστά στουςήχους και τις λέξεις τα αυτιά δεν έχουν βλέφαρα». Ακούγοντας ένα τραγούδι ή ένα μοτίβο στο νουμας δεν μπαίνουν οι νότες αλλά ο ρυθμός που προσαρμόζει τους κτύπους της καρδιάς και αναγκάζειτο αίμα να επαναλάβει γουργουρίζοντας τις νότες. Δεν είναι δυνατόν να ακούσουμε οποιαδήποτεστιγμή οποιαδήποτε μουσική. Η μουσική κάθε στιγμή πρέπει να συντονίζει τη ζωή μας είτε αυτήβρίσκεται σε δράση είτε σε ηρεμία, Είναι όμορφη η μουσική, όταν με βοηθάει να ζήσω καλύτερα,ακόμα και αν αυτό το καλύτερα είναι ένα ξέσπασμα, μια λύτρωση332

Αλλά και η αφή δεν μένει αμέτοχη στο πανηγύρι της ομορφιάς. Ο, όποιος, χορός είναι ύμνοςστο σώμα, το ναό αυτό του πνεύματος. Η κίνηση είναι ζωή. Δεν έχει σημασία ποια κίνηση. Η αδέξιακίνηση είναι πιο όμορφη από την εξεζητημένη, την επιδεικτική. Δεν είναι όμορφο το στημένο, τοεπιτηδευμένο, το προκλητικό. Ο στόχος του χορού δεν πρέπει να είναι το μάτι αλλά η αφή. Δεν είναιεικόνα ο χορός. Ο χορός απευθύνεται στο σώμα και τη ζωντάνια του. Τότε είναι ωραίος, τότεαπευθύνεται στη ζωή.

Συχνά βλέπουμε το χορό ως μέρος μιας θεατρικής ή κινηματογραφικής παράστασης. Τοθέατρο (όπως και η λογοτεχνία ή η ποίηση333) απευθύνεται στο πνεύμα και τον προβληματισμό του.Όσο πιο σπιρτόζα είναι η παράσταση, τόσο πιο ζωντανή - ωραία είναι. Ο χορός εδώ έχει αξία ωςανάπαυλα και περισυλλογή - ανακατάταξη πνευματικών δυνάμεων. Εδώ ο χορός απευθύνεται στομάτι, είναι μια κινούμενη ζωγραφιά, όπως και ο κινηματογράφος, δεν έχει αίσθηση αφής.

Δεν θα επικαλεστώ τη γεύση διότι η ομορφιά για την αίσθηση αυτή είναι τόσο σύντομη, ώστεκρατάει μόνο λίγες στιγμές πριν την κατάποση. Ίσως η ζωτική αξία της τροφής είναι τόσο μεγάληώστε να παραβλέπουμε την ομορφιά της ή μάλλον να θεωρούμε σχεδόν κάθε φαγώσιμο και ωραίο,ιδίως όταν περιέχει απολύτως απαραίτητα για τη ζωή μας συστατικά. Ναι υπάρχουν θαυμάσιεςγεύσεις τόσες πολλές ώστε οι αρχαίοι ρωμαίοι από απληστία άδειαζαν το στομάχι τους πριν τογεμίσουν πάλι και πάλι με τις παντός είδους όμορφες γεύσεις. Η συμμετοχή της είναι τόσοπροφανής και ζωτική αλλά μετά τις άλλες αισθήσεις. Η λατρεία της γεύσεως φαίνεται στοπαραμορφωμένο σώμα των παχύσαρκων.

Μια από τις μεγαλύτερες έμφυτες αξίες είναι η τάση προς την ωραιότητα, την ομορφιά, τοκάλλος. Η Τέχνη είναι η έκφραση της αξίας αυτής, αλλά και ο πραγματικός έρωτας. Η Μουσική, ηΖωγραφική αλλά και κάθε τι που ωραιοποιεί τη ζωή είναι αξία. Για την Τέχνη ισχύει ό,τι για όλες τις

αξίες. Η τέχνη δημιουργεί και τα δημιουργήματά της έχουν αξία. Δεν είναι δυνατόν να έχει αξία ηίδια η τέχνη. Άλλο το θαυμαστό και άλλο το θαύμα ή ο θαυματοποιός.

Έχει παρατηρηθεί ότι η ομορφιά είναι αναγνωρίσιμη σε δύσκολες καταστάσεις της ζωής. Ότανείμαστε απογοητευμένοι από τις δυσκολίες της ημέρας, το δειλινό μας φαίνεται όμορφο, έστω και ανείναι ανοιξιάτικο ή φθινοπωρινό. Το χειμωνιάτικο δειλινό δεν μας εμπνέει καθόλου αφού προσθέτειδυσκολίες στη δύσκολη μέχρι τώρα ημέρα μας. Ο ποιητής λέγει: «Η ομορφιά είναι το άνθος πουφυτρώνει στο βράχο, που δίνει μια ελπίδα ζωής στην ερημιά της ανθρώπινης ψυχής, ένα λουλούδιτης ερήμου». Δεν είναι λοιπόν μόνο το όμορφο δειλινό, το όμορφο καδράκι ή το τραγούδι τουαηδονιού που θα μας συγκινήσει. Η ζωή και η δυσκολία της θα βρουν έκφραση και ανάπαυλα σεκάθε ωραία μορφή. Είναι παραλογισμός να ζητάμε απόλαυση της τέχνης από ανθρώπους που δενέχουν προβληματιστεί στη ζωή τους. Το πιο σίγουρο είναι οι άνθρωποι αυτοί να προβληματιστούνμε τους τεχνίτες και τον τρόπο παραγωγής του έργου τέχνης, το θαυματοποιό, παρά με τοδημιούργημα.

ΤΟ ΓΟΎΣΤΟ334

«Τίποτα δεν κρύβει μεγαλύτερο μυστήριο από την καθαρότητα - nothing is more mysterious than clarity» [Πωλ Βαλερι]

Αν θέλαμε να ορίσουμε τη λέξη Γούστο θα λέγαμε ότι είναι ομοφωνία ως προς τηναρέσκεια των καλλιτεχνικών έργων. Δεν προκύπτει από τη εσωτερική ποιότητα των έργων αλλάείναι αποτέλεσμα μιας περίπλοκης διαδικασίας άλλοτε ιδεολογικής και άλλοτε υλικής αλλά καιπολλές φορές τυχαίας επιδράσεως.

Το γούστο αλλάζει και επηρεάζεται ανάλογα με την εποχή, τα επιτεύγματά της (οι σύγχρονεςκαλλιτεχνικές εικόνες των Η. Υ. θα ήταν κακόμορφες τον προηγούμενο αιώνα και τα Κυκλαδικάαγαλματίδια είναι κακοτεχνίες σε σχέση με τη σημερινή, έστω μοντέρνα, τέχνη) και τονενθουσιασμό τον οποίο ακολουθεί την κατάκτηση μιας σκέψης, ή ενός προπυργίου ηθικής. Ακόμηαρκεί μια σκέψη, ένα σχόλιο διασήμου ανθρώπου για να στρέψει τα φώτα του γούστου μας προς τοσχολιασθέν αντικείμενο.

Το έργο τέχνης είναι το κεντρί που θα εισχωρήσει στην εγκυμονούσα κοιλιά του μέλλοντοςκαι θα μας προειδοποιήσει για το περιεχόμενό της. Είναι ο μεγενθυτικός φακός που θα μας φέρεικοντά στο παρελθόν και το νυστέρι που θα ξύσει τις πληγές μας. Δεν είναι δυνατόν να απευθύνεταιπρος κάθε ζωντανό οργανισμό έστω και αν αυτός είναι ο σκοπός του. Δεν εγκυμονούν όμως οιπάντες. Θα προσφέρει την ηδονή της διείσδυσης μόνον στους «άξιους». Απομένει ναδιαμορφώσουμε τους «άξιους»,335 αυτούς που θα είχαν το αντίστοιχο γούστο.

Συνήθως λέμε ότι κάποιο έργο εκφράζει το πνεύμα της εποχής. Αυτό είναι μάλλον αναληθέςαφού συνήθως το γούστο προς κάποιο συγκεκριμένο έργο ή τεχνοτροπία αντιπροσωπεύεται απόμικρή μόνο ομάδα «μυστών» της τέχνης. Η ομάδα αυτή αποτελεί πολλές φορές κοινωνική ομάδασυγκεκριμένης νοοτροπίας, συνήθως ηγετικού στρώματος. Η αλήθεια είναι ότι το πνεύμα της εποχήςεκφράζεται από μια ομάδα τεχνοτροπιών και μια ομάδα έργων, έτσι ώστε να μην υπάρχει ένα μόνοπνεύμα εποχής αλλά πολλά.336

3.ΟΙ ΑΞΙΕΣ337

Αξίες είναι οι πολιτισμικές ιδέες που πρέπει να δώσουμε στις επερχόμενες γενιές.Είναι τα βαγόνια του πολιτισμικού τρένου μας. Αν είναι παγκόσμιες κατηγορούνταιγια ομοιομορφισμό και ισοπέδωση των ανθρώπων. Αν είναι τοπικές κατηγορούνταιγια ιδιαιτερότητα, χαλαρότητα και τοπική ισχύ ενάντια στον εγωισμό του ανθρώπου.Ποιες απ’ αυτές έχουν αναμφισβήτητη καθολική ισχύ;

«Έσο αναιδής, αναίσχυντος, αυθάδης ούτω θα θεωρείσαι ανδρείος γενναίος κλπ Μακράν η αιδώς, η επιείκεια, η μετριότης».

[ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ - Λόγος του Διογένη]

Φορτωμένη με ένα γέρικο πολιτισμό, η σύγχρονη ανθρωπότητα, αντιμετωπίζει σήμεραπροβλήματα ανανέωσης των παλαιών ιδεών της338 και δοκιμασίας των νεωτέρων.Αρτηριοσκληρωτική, σε μεγάλο βαθμό, δυσκολεύεται να διαπιστώσει τη γνησιότητα των αξιών πουσυνεχώς και για πρώτη φορά στην ιστορία τόσο γρήγορα, και με τόσο υψηλές πληθωριστικέςτάσεις, εμφανίζονται και γρήγορα κιβδηλοποιούνται. Αξίες Θρησκευτικές, πολιτικές, ιστορικές,κοινωνικές, οικογενειακές, ατομικές έχουν πληθωριστεί.339 Παράδειγμα μιας τέτοιας αξίας είναι ηπίστη στο γάμο. Η αξία αυτή δεν είναι διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο αλλά και όπου θεωρείται ωςαξία έχει διαφορετικό βάρος από λαό σε λαό. Στο Ισλάμ η μοιχεία ισοδυναμεί με θάνατο ενώ σ’εμάς απλή αιτία διαζυγίου. Ο βιασμός, σε ορισμένες κοινωνίες, οδηγεί σε καταδίκη θανάτου τοβιαστή ενώ αλλού θεωρείται κοινωνική ανάγκη.

Νέες αξίες, γυαλιστερές, η απάτη και η υποκρισία. Ποιος λοιπόν πρέπει να είναι ο σύγχρονοςάνθρωπος; Ποιες αξίες πρέπει να ενστερνιστεί και να διατηρήσει; Αξίες προσωρινές καιπροσοδοφόρες ή αξίες αναγνωρισμένες από το παρελθόν, δοκιμασμένες, καθαρές, σίγουρες,αλλά ελάχιστα προσοδοφόρες; Τι είναι αυτά που θα επιδράσουν επάνω του, ώστε να απαρνηθείτο δρόμο της κακίας, ως νέος Ηρακλής, τις κερδοφόρες προσωρινές αξίες για χάρη τωνπαλαιών και δοκιμασμένων που δεν θα αποφέρουν προσωπικό κέρδος αλλά διανθρώπινο;

Αξίες όπως της πίστεως στο Θεό, του επαγγέλματος, της αγάπης προς τον πλησίον και γενικάαυτές που καταγράφηκαν στο Ευαγγέλιο ή διδάχθηκαν στο Αρχαίο Θέατρο θεωρούνται αιώνιες καιγιαυτό γνήσιες. Τις συναντάμε σε όλες σχεδόν τις Θρησκείες του κόσμου, όχι όμως όλες σε όλοντον κόσμο. Θα πρέπει εδώ να τονίσω την ύπαρξη των καινοφανών αξιών όπως της κατοχής ενόςεπαγγέλματος, την αξία της περιβαλλοντοπροστασίας και την αξία του σεβασμού της ελευθερίας,όπως και αν αυτή επιμένει να σέρνει τα κουρελιασμένα υπάρχοντά της στις μέρες μας. Η αξία τωνατομικών δικαιωμάτων είναι νέα αφού οι πρωτόγονοι λαοί δεν έχουν «ατομικότητα». Οι γνώσειςπου προορίζονται για επιβολή και εκμετάλλευση, στο όποιο περιβάλλον, είναι αυτές που έχουνσήμερα "αξία", ενώ οι γνώσεις που προορίζονται για αξιοποίησή του, εφαρμόζονται αρχικά και αφούκάνουν κάποιο κύκλο, ξεχνιούνται.

Σήμερα δεν έχουμε πια σύνορα, τείχη, αποστάσεις, απομονωμένες κοινωνίες. Η βία, οι παλιέςαντιθέσεις, οι θρησκευτικές, φυλετικές και εθνικές εχθρότητες μας κατακλύζουν και

αναζωπυρώνονται. Χρειαζόμαστε τις αξίες ως διαμορφωτικούς και τοπογραφικούς δείκτες. Οι Αξίεςείναι λόφοι και βουνά στη έρημο που θα δώσουν τη μορφή του εδάφους της.340

Ο Νίτσε προλέγοντας τα αποτελέσματα της κρίσης των αξιών έλεγε:

"Είμαστε οι φονιάδες του Θεού. Δεν νιώθετε να μας αγγίζει η ανάσα του κενού; Δεν έγινανόλα πιο παγερά; Δεν φτάνει ακατάπαυστα η νύκτα, και περισσότερη νύκτα; Δεν ακούμε τίποταλοιπόν από το θόρυβο που κάνουν οι νεκροθάφτες θάβοντας το Θεό; Δεν οσφραινόμαστε τίποτα απότη Θεϊκή αποσύνθεση; Ο Θεός είναι νεκρός, ο Θεός θα μείνει νεκρός".

Χρειάστηκαν δύο πόλεμοι και δύο ατομοβόμβες για να γεμίσει απαισιοδοξία και ο τελευταίοςτων κατοίκων του πλανήτη μας.

Μια νέα ανίατη ασθένεια (το AIDS) και η έκρηξη στο Τσερνομπίλ (1986) μας έπεισαν ότι "οΘεός δεν μένει νεκρός".

Η κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ (1990) έφερε στην επιφάνεια και πάλι το Θεό,ανυπέρβλητη αυταξία σε κάθε εποχή.

Οι γνήσιες αξίες θα πρέπει να αντέχουν σοβαρά στο χρόνο, με ελάχιστες αλλοιώσεις, σεαντίθεση με τις κίβδηλες που ο χρόνος τις αφανίζει.

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που γεμάτος απαισιοδοξία ο Ιονέσκο έγραφε:

"Για μένα η γη δεν είναι μάνα, αλλά λάσπη, αποσύνθεση, είναι θάνατος που με τρομάζει καιτο νερό δεν είναι η ηρεμία, η αγνότητα αλλά εικόνα αγωνίας, γιατί το νερό βρομίζει, σαπίζει.."

«Αρχή αρίστη πάντων μεν ο Θεός αρετών δε ευσέβεια» [ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ]

Οι Κλασσικοί συγγραφείς αισθάνθηκαν την ανάγκη να γράψουν για τους Θεούς341 τους, τονπνευματικό τους θησαυρό. Ιδανικό τους ήταν το "πνευματικό ιδεώδες" για τους νέους.

Ο Όμηρος μιλάει για ήρωες Θεοειδείς. Ο Αισχύλος εμπνέεται από τη θρησκευτική παράδοσηκαι αυτή διδάσκει. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί το υπερφυσικό στοιχείο και ο Θουκυδίδης αποδίδειτην παρακμή των Αθηνών στην παρακμή της πίστης και της ηθικής. Ο Πλάτων λέγει: "Κατά Θεόνιόντες ζητούσι τον σφέτερον παίδα πεφυκέναι". Σκοπός του Ανθρώπου κατά τον Πλάτωνα: "εφ'όσον ενδέχεται αθανατίζειν και πάντα ποιείν προς το ζειν κατά τον κράτιστον εν αυτώ". ΟΙσοκράτης στο προς Δημόνικο έργο του αναφέρει συγκεντρωτικά τις Κλασσικές Αξίες και οΣταύρος Μελισσινός, στις μέρες μας, έδωσε μια έμμετρη απόδοση αυτού του έργου.

Λίγο αργότερα ο ξυλουργός Ναζωραίος κήρυττε την Αγάπη προς τον πλησίον και τηναπόδοση "των του Καίσαρος τω Καίσαρι" ενώ ο σκηνοποιός Παύλος διέδιδε το Ευαγγέλιο.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΞΙΑ, ΕΙΔΗ ΑΞΙΩΝ

«Οι Αξίες πετούν όπως οι πέρδικες» [Ζαν Πωλ Σαρτρ]

Πρέπει ο καθένας μας να έχει αντιληφθεί ότι αξία είναι κάτι παραπάνω από την οικονομικήεκτίμηση, την οικονομική (χρηματική) ποσότητα. Oύτε η ηθική ούτε η γνώση είναι σε θέση να μαςπουν τι είναι ικανοί να κάνουν οι άνθρωποι, τι είναι ικανά να κάνουν τα κοινωνικά μόρια.Φανταστείτε ένα μεγάλο κύκλο σαν τη μεγάλη κατακόρυφη ρόδα του Λούνα Παρκ. Πιστεύω ότικάθε αξία έχει τη μορφή αυτή. Τον περισσότερο καιρό είμαστε σε ενδιάμεσα σημεία και ελάχιστεςφορές επάνω ή κάτω. Πάντοτε σχεδόν είμαστε ενδιάμεσα και μόνο περιστασιακά έχουμε μεγάλες ήμικρές εκτιμήσεις..

Είναι αδύνατο να οριστεί με ακρίβεια η έννοια της αξίας και γι’ αυτό καταλήγουμε στηνπεριγραφή του όρου και ένα μέτρο συγκρίσεως των αξιών.

Μοναδικός είναι ο άνθρωπος και η ζωή του, κατ’ επέκταση ο χρόνος του. Αυτό είναι και τομέτρο σύγκρισης.

Αξία λοιπόν είναι κάθε τι χάριν του οποίου ο άνθρωπος θα έδινε τη ζωή του ή μέροςχρόνου από τη ζωή του.

Αναζητώντας ανάμεσα σε διάφορους λαούς κοινές αξίες, διαπιστώνουμε ότι τέτοιες υπάρχουνελάχιστες. Σε όλους τους λαούς διακρίνουμε το ένστικτο της μητρότητας και, όσο και αν φανείπαράξενο, ένα είδος κοινωνικοποίησης, χάριν των οποίων είναι δυνατόν να θυσιάσουμε χρόνο καιζωή. Όλες οι λοιπές αξίες είναι δημιουργήματα περιστασιακά μάλλον για να καλύψουν προσωρινέςή μόνιμες ανάγκες.

Ανάλογα με το διαμορφωμένο χαρακτήρα κάθε ανθρώπου η κάθε αξία είναι μεγάλη ή μικρή,τοπική ή παγκόσμια.

«Όταν 1000 άτομα βλέπουν μια ταινία, κάθε άτομο βλέπει τη δική του, έστω και αν η ταινία είναι μοναδική» [Ν. Κούνδουρος]

Κάθε άνθρωπος διαθέτει ένα μικρό ή μεγάλο ποσό (περιουσία) αξιών που κέρδισε ήκληρονόμησε από τους συνανθρώπους του. Στις αξίες μπορούμε να κάνουμε αξιολόγηση, εκτίμηση,συσσώρευση, αποθήκευση αλλά πάντα υπάρχει η ασθένεια του πληθωρισμού και της εκποίησης -ευτέλειας.

Από αυτές τις αξίες άλλες είναι:

Αυταξίες δηλαδή αξίες οι οποίες δεν χρειάζονται ειδική αναγνώριση όπως είναι η ανθρώπινηζωή.

Αξίες γενικής αποδοχής όπως π.χ. η αναζήτηση και απόκτηση τροφής ή ικανοποίησης άλλωνενστίκτων.

Αξίες τοπικής αποδοχής όπως π.χ. το καρναβάλι του Ρίο.

Κοινωνικές Αξίες δηλαδή αξίες οι οποίες είναι αναγκαίες για τη στήριξη της ομαδικήςδιαβίωσης του ανθρώπου όπως π.χ. η οικογένεια, η τήρηση ηθών και εθίμων κλπ.

Ηθικές Αξίες όπως π.χ. η τιμιότητα, η φιλαλήθεια κλπ.

Θρησκευτικές Αξίες όπως π.χ. η τιμή στο Ανώτατο Ον και τους νεκρούς.

Επαγγελματικές ή βιοποριστικές Αξίες όπως π.χ. η κατοχή μιας τέχνης ή περιουσίας..

Ατομικές Αξίες όπως π. χ η αρέσκεια σε πολυτελή ρουχισμό και κοινωνική αναγνώριση.

Ο κατάλογος των αξιών που παρέθεσα, όπως είναι φυσικό, δεν είναι απόλυτος αλλά και ταόρια μιας καταγεγραμμένης αξίας είναι ασαφή. Μια αξία που ενδεχομένως αναφέρεται ως κοινωνικήμπορεί να θεωρηθεί ατομική και αντίστροφα, όπως και μια επαγγελματική αξία να θεωρηθείκοινωνική κλπ.

Τις αξίες θα τις χωρίσω σε τρεις μεγάλες κατηγορίες

α. Υλικές αξίες.

β. Πνευματικές αξίες.

γ. Παγκόσμιες αξίες.

Οι Πνευματικές αξίες δεν είναι απόλυτα πνευματικές και οι υλικές αξίες δεν είναι απόλυταυλικές. Υπάρχει διαβάθμιση - αξιολόγηση - στις αξίες με μέτρο κρίσεως αυτό πού κάθε πολιτισμόςπιστεύει. Επειδή ο πολιτισμός μας θεωρεί μοναδική αξία την οικονομική, ως παράδειγμααξιολόγησης θα μπορούσαμε να πούμε ότι υλικές αξίες είναι αυτές που μπορούν να μετατραπούν,ασχέτως δυσκολίας, σε χρήμα.

Οι Παγκόσμιες αξίες δεν είναι ούτε πνευματικά ούτε υλικά δημιουργήματα. Αποτελούν μόνεςτους σημεία κρίσεως και εκτιμήσεως, όπως πχ οι φυσικοί νόμοι ή οι μαθηματικές έννοιες.

ΥΛΙΚΈΣ ΑΞΊΕΣ

«Το χρήμα μπορεί να μας δώσει το περίβλημα καλών πραγμάτων, όχι όμως και το βάθος. Μας δίνει τροφή, όχι όρεξη.Φάρμακα, όχι υγεία. Σχέσεις, όχι φίλους. Υπηρέτες, όχι αφοσίωση. Στιγμές χαράς, όχι ευτυχία». [ΙΨΕΝ]

Οι υλικές αξίες αναφέρονται σχεδόν πάντα σε αυξομειούμενες υλικές ποσότητες (αγαθά), τηνευκολία ή δυσκολία αποκτήσεώς των και είναι αυτές που επηρεάζουν περισσότερο τη ζωή τουανθρώπου. Συνήθως εκτιμώνται σε χρήμα και είναι αντικείμενο κυρίως των οικονομικών επιστημώνκαι του εμπορίου.

Οι υλικές αξίες αποκτούν «τιμή» όταν ενδιαφερθούν γι’ αυτές πάνω από δύο άτομα καιγίνονται αντικείμενο συναλλαγής.

Για παράδειγμα όταν ένας άνθρωπος ζει μόνος του, αποδίδει μεγαλύτερη και ίση αξία σε είδηδιατροφής και στεγάσεως (με τη γενική έννοια) για τα οποία και μόνο, σχεδόν, φροντίζει. Αντίθετααν βρεθούν δύο ή περισσότεροι, επειδή καθένας εξασφαλίζει με διαφορετικό τρόπο τα διάφορααγαθά - με αποτέλεσμα διάφορες ανεπάρκειες - αναπτύσσεται η συναλλαγή (εμπόριο).

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΈΣ ΑΞΊΕΣ

Οι πνευματικές αξίες είναι αγαθά που η εμπειρία του ανθρώπου, δια μέσου των αιώνων,διαμόρφωσε και τον βοηθούν να προσαρμόζεται στο περιβάλλον με σχετική ευκολία. Αναφέρονταικυρίως σε έννοιες, ιδέες και κανόνες ζωής που οι παλαιότεροι έχουν δεχθεί ως απαράβατους, και οινεώτεροι, μετά από σύντομη κριτική αντίδραση, δέχονται, στο βαθμό που πιστεύουν ότι είναιαξιόπιστοι (αυξομείωση).

Στα βιβλία, όποιου θέματος, έχουν καταγραφεί σχεδόν όλα τα «αξιόλογα» κείμενα και ιδέεςτων ανθρώπων. Τα βιβλία έχουν τοποθετηθεί σε ράφια και βιβλιοθήκες από τα οποία ανασύρονταικατά καιρούς για να «εκπαιδεύσουν» τους ανθρώπους σύμφωνα με τα καθιερωμένα της εποχής.Στόχος κυρίως είναι η εκπαίδευση και όχι η μόρφωση. Ο προσηλυτισμός και η ατομική μαςκαταξίωση (εκ - τίμηση) και όχι η δημιουργία νέων κλάδων και φύλων, νέων ιδεών, από τις παλαιέςρίζες.

Παρατηρώντας τα κείμενα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα διαπιστώνουμε ότι υπάρχουνκεντρικές ιδέες (ρίζες) πάνω στις οποίες οικοδομούνται νεώτερες. Οι νεώτερες ιδέες δενσυμπληρώνουν συνήθως τις αρχικές αλλά τις «στηρίζουν» ερμηνεύοντάς τες. Θα έλεγε κανείς ότιαμφιβάλλουμε για την στιβαρότητα των θεμελίων και συνεχώς «υποστηρίζουμε» το οικοδόμημα.Πως είναι δυνατόν να οικοδομήσουμε σε κινητά θεμέλια; Χρειάζονται δυνατές ρίζες για ναβγάλουμε κλαδιά. Η αμφιβολία δεν έχει θέση για ορισμένες γνώσεις (όρια αυταξίας).

Έχει παρατηρηθεί ότι κάθε φορά που υπάρχει ελευθερία σκέψης και διακίνησης ιδεώνδιαμορφώνονται ανοικτές δημόσιες βιβλιοθήκες ενώ αντίθετα κάθε φορά που η γνώση είναιπρονόμιο των λίγων βλέπουμε εγκλωβισμό των έργων στις βιβλιοθήκες και πολλές φορές τηνκαταστροφή τους από εγκατάλειψη στα ποντίκια και τα σκουλήκια.342

ΠΑΓΚΌΣΜΙΕΣ ΑΞΊΕΣ

Αξία παραδεκτή παγκόσμια και μάλιστα στο βαθμό της αυταξίας έχουν οι Φυσικοί καιΜαθηματικοί νόμοι, την ελεγχόμενη σχετικότητα των οποίων γνωρίζουμε.

Λέγουν ότι ο ζωτικός χώρος γύρω από έναν άνθρωπο είναι περί το ένα μέτρο. Σε χώρομικρότερο ο καθένας μας νοιώθει ή ανασφάλεια, εκδηλούμενη με διάφορους τρόπους, ή ασφάλειακαι οικειότητα. Στη μικρή αυτή περιοχή ο συνομιλητής μπορεί να είναι βέβαιος ότι αυτό πού θα πειθα προκαλέσει οπωσδήποτε αντίδραση. Είναι η πρώτη προσέγκιση στην απολυτότητα του ατόμου.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι παγκόσμιες αξίες, δηλαδή οι αξίες που όλοι οι άνθρωποιεκτιμούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη αναφέρονται κυρίως στην ανθρώπινη επαφή, και διανθρώπινηεπικοινωνία, γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο είναι δυνατή η συλλογική προσπάθεια. Χωρίςεπικοινωνία ο αυτικός άνθρωπος θα πρέπει να λύσει όλα τα προβλήματα επιβίωσης μόνος του.343 Ηδιάδοση των τηλεπικοινωνιών και του Internet αποτελεί σοβαρή απόδειξη της ανάγκης τωνανθρώπων για μια «παράξενη επαφή» επώνυμη και ταυτόχρονα ανώνυμη και απρόσωπη. Όλοιπαρακολουθούμε τον εκφωνητή στις ειδήσεις όμως ξέρουμε ότι αυτός δεν επικοινωνεί μαζί μας, άραείμαστε ασφαλείς στην ανωνυμία μας και στο Internet ή το τηλέφωνο αποκαλύπτουμε την (όποια)ταυτότητά μας εφ’ όσον εμείς θέλουμε.

Την παραπάνω διαπίστωση εκμεταλλεύονται συνειδητά ή ασυνείδητα οι επαγγελματίες τουδιαλόγου και σε συνδυασμό με τη γλώσσα του σώματος επιδιώκουν και, συνήθως, πετυχαίνουντους στόχους τους. Είναι τόσο γνωστό το φαινόμενο, ώστε να διδάσκεται απροκάλυπτα η χρήσηδιαφόρων τεχνασμάτων προς επηρεασμό των απέναντι.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΕΡΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ Ας δούμε ελάχιστα τυχαία παραδείγματα από τη σύγχρονη ζωή και ιστορία για να έχουμε μια

εικόνα των αξιών που μπορεί να επικρατήσουν σε μια Ανθρώπινη Κοινωνία.

Η ΑΛΉΘΕΙΑ 344

«Η αλήθεια σκοτώνει, αλλά μπορείς να αποφύγεις να την πεις»

Α (στερητικό) - λήθη (λησμονιά). Είναι αδύνατο να ξεχάσει κανείς την αλήθεια.

Ο Γιουνγκ έλεγε ότι το 70% των όσων λέγονται στις διάφορες συναναστροφές είναι ψέμα345

ενώ ο Δαρβίνος υποστήριζε ότι το ίδιο ψεύτες είναι και τα ζώα. Η Αλήθεια κατά την Επιστήμη είναιη συμφωνία της γνώσεως και των κανόνων της ορθής διανόησης. Δηλαδή, όταν ο ανθρώπινος νουςστηρίζεται σε σαφείς και ακριβείς γνώσεις λειτουργεί σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της ορθήςδιανόησης και βρίσκει την αλήθεια. Αντίθετα όταν λειτουργεί με παρέκκλιση από τους κανόνεςαυτούς και στηρίζεται σε ανακριβείς γνώσεις τότε καταλήγει σε ψεύδος και πλάνη. Με άλλα λόγια ηλάθος σκέψη είναι το επιστημονικό ψεύδος και η ορθή σκέψη είναι η επιστημονική αλήθεια.346

Η αλήθεια είναι ο ύψιστος και τέλειος σκοπός της επιστήμης. Αυτήν επιδιώκει με όλα τα μέσατης γνώσεως. Είναι ο φωτεινός ήλιος του οποίου του αληθινό φως καταυγάζει την ψυχή και το νουτου επιστήμονα, τον σαγηνεύει, τον αιχμαλωτίζει και του δίνει δύναμη να αγωνίζεται δια βίου και ναθυσιάζεται γι’ αυτήν. Την αλήθεια πόθησαν και θήρευσαν οι μεγάλοι ερευνητές της επιστήμης καιαπό αυτήν εμπνεύσθηκαν και αψήφησαν τους κινδύνους (παράδειγμα ο Γαλιλαίος).

Την αλήθεια όμως εννοούμε και πρακτικά. Ποια κριτήρια είναι αυτά που θα μας πουν πότε μιαπρόταση είναι αληθής ή όχι; Με πρακτική έννοια αλήθεια είναι η ειλικρινής και ανεπιφύλακτοςκάκωση του εσωτερικού μας κόσμου. Δηλαδή όταν λέμε και κάνουμε σύμφωνα με τα όσαγνωρίζουμε, σκεπτόμαστε και αποφασίζουμε, συναισθανόμαστε και επιθυμούμε τότε λέγουμε καιπράττουμε και ζούμε κατ’ αλήθεια. Όταν όμως άλλα γνωρίζουμε και άλλα λέγουμε και πράττουμε,τότε ζούμε σε ένα ψέμα. Η αλήθεια στον καθημερινό βίο του ανθρώπου έχει πολύ μεγάλη επιρροή.Είναι δυνατόν να λέγουμε και να ακολουθούμε πάντα την αλήθεια; Ποιος είναι σε θέση ναλέγει την αλήθεια, για ποιες έννοιες (φυσικές, πολιτικές, ηθικές κλπ) και με ποιες συνέπειες(ατομικές ή κοινωνικές);.

Βαθιά ριζωμένη μέσα στην ανθρώπινη νόηση υπάρχει η πεποίθηση ότι δεν μπορεί να υπάρξειπαρά μία και μόνη αλήθεια. Είναι δυνατόν αν εξετάσουμε ένα αντικείμενο από διαφορετικές πλευρέςνα διαπιστώσουμε ότι από κάθε μία έχουμε και διαφορετική αλήθεια. Η Αλήθεια έχει πολλέςπλευρές (όψεις - έδρες) όπως το διαμάντι. Φυσικά όλοι αναγνωρίζουν το διαμάντι (ή έστω τη μορφήτου), από το πολύεδρο του χαρακτήρα του. Η αλήθεια λοιπόν είναι ένα πολυεδρικό αρχέτυπο. Θαμπορούσαμε να παραλληλίσουμε τον πολυδιάστατο χώρο με την αλήθεια. Το μυαλό τρέχει, όπωςείναι γνωστό, σε μια διάσταση. Μήπως η αλήθεια που το μυαλό δέχεται είναι το μονοπάτι από το

οποίο μπορεί να βαδίσει στον πολυδιάστατο χώρο;

Μία θέα της αλήθειας είναι και η ηθική - πολιτική όψη της. Η όψη δηλαδή κατά την οποία δενείναι δυνατόν να ειπωθεί, λόγω των πολλών και ποικίλων προβλημάτων που θα δημιουργούσε ηαποκάλυψή της. Πολλές φορές μερικοί, για διάφορους λόγους, είναι υποχρεωμένοι να βλέπουν μόνοτη μια πλευρά της αλήθειας.347 Αν αυτό γίνεται παρά τη θέλησή μας ή εξ αιτίας της άγνοιάς μαςείναι δυνατόν να αποσιωπηθεί; Διαφορετικά;

Την (κοινωνική) αλήθεια αναζητάμε περιοδικά, ανάλογα με τις κρατούσες κάθε φοράαντιλήψεις. Την αναζητούμε στους γύρω μας, στις αντιδράσεις του συνομιλητή μας, μέσα μας, στηνεπιστήμη, στη θρησκεία και όπου αλλού πιστεύουμε ότι θα έχουμε μια ικανοποιητική, της στιγμής,απάντηση.

Το πρόβλημα του «είναι» απασχολεί και θα απασχολεί τη φιλοσοφία. Σύγχρονοι σκεπτικιστές(όπως οι Carl Sagan και Gerald Holton) πιστεύουν ότι η πιστευόμενη αλήθεια είναι στηνπραγματικότητα ένα «κοινωνικό κατασκεύασμα» ή έστω μια «κοινωνική παράδοση» όπως ηαστρολογία, η μαγεία κλπ. Μια τέτοια θέση οπωσδήποτε είναι ακραία και εκτός της πειραματικήςεμπειρίας μας που αποτελεί και ακλόνητο πεποίθησή μας δεν έχουμε να προτάξουμε κανένα άλλοεπιχείρημα. Θα δεχθούμε λοιπόν ως αλήθεια αυτό που τα εργαλεία και η πειραματικώςεπαναλαμβανόμενη εμπειρία μας υποδεικνύουν.

Γενικά διαμορφώνονται δύο348 ειδών αντιληπτικές μέθοδοι - ικανότητες ερμηνείας τουκόσμου και των φαινομένων του. Δύο κοσμοθεωρίες α) η θετική με εκπροσώπους τουςεπιστήμονες των μαθηματικών, της φύσεως και της τεχνολογίας και β) η θεωρητική μεεκπροσώπους τους ανθρωπιστές, τους λογοτέχνες και καλλιτέχνες, τους φιλοσόφους και γενικάαυτούς που βλέπουν τον κόσμο σε μια εναλλακτική δόμηση από εκείνη της απλής παραθέσεωςυλικών, μια δόμηση συναισθημάτων. Θα έλεγα ότι υπάρχει (όπως πάντα) και μια τρίτη γ) ηενστικτώδης με εκπροσώπους τους εφευρέτες και νεωτεριστές. Οι κοσμοθεωρίες αυτές, ενώφαίνονται ανεξάρτητες η μία της άλλης, χωρίς επικοινωνία και με στέρεα στεγανά, στηνπραγματικότητα έχουν ανάγκη η μία της άλλης και πολλές φορές η μία ζητά τη βοήθεια της άλλης.349

Ο κόσμος μέχρι σήμερα έζησε με μύθους. Αν χρειάζεται, για να ζήσει άλλα τόσα χρόνια, αςτου φτιάξουμε και άλλους μύθους.

«Ουδέν ψεύδος έρπει εις γήρας χρόνον Την γαρ αλήθεια εις φως άγει χρόνος.» [ΣΟΦΟΚΛΗΣ]

«Παρρησία» = «Το να λες πάντα την αλήθεια» , όποια και αν είναι αυτή, αλλά με την έννοιατου να λες ότι έχεις στο μυαλό σου, πώς εσύ το σκέφτεσαι (τι λύσεις προτείνεις κλπ), οποιοδήποτεκαι αν είναι το κόστος. Δεν αρκεί να τη γνωρίζουμε αλλά και να τη λέμε με θάρρος. Εμφανίζεται ωςλέξη πρώτη φορά στον Ευριπίδη περί τον 5ο πΧ αι. Διαφέρει ριζικά από τη «Φρόνηση».

Γεννιόνται φυσικά πολλά ερωτηματικά, υποδιαιρέσεις της αξίας αυτής.

1. Ποιος είναι σε θέση (άξιος) να πει την αλήθεια.

2. Πώς αναγνωρίζουμε (κριτήρια) τους άξιους να πουν την αλήθεια;

3. Ποια θέματα (φύση, πόλη, ήθη, άνθρωπο, κυβερνώντες, άτομα κλπ) πρέπει να αγγίζει ηπαρρησία (αξιόλογα - ακριβά θέματα).

4. Ποία η κοινωνική θέση αυτού που τηρεί την παρρησία;

5. Τι αξίζει για μια κοινωνία το να λες την αλήθεια;

6. Ποιες συνέπειες αντιμετωπίζει αυτός που λέει την αλήθεια;

7. Μπορεί να λέει την αλήθεια αυτός που ασκεί την εξουσία;

8. Πως γνωρίζουμε την αλήθεια (κριτήρια);

Η ΑΡΕΤΉ - ΕΝΤΙΜΌΤΗΤΑ

«Τρεις εισίν αρεταί τας χρεός ασκεί τέκνον: Θεούς τε τιμάν, τους τεθρέψαντες γονείς, νόμοις τε κοινούς Ελλάδος». [Ευριπίδης]

Η Αρετή είναι το οξυγόνο της κοινωνίας. Δεν κληρονομείται αλλά διδάσκεται και απαιτείται

από τον καθένα. Μόνο με την αρετή είναι δυνατόν να βασιστεί ο κάθε ένας επάνω στον άλλο όπωςακριβώς στηρίζεται ο ένας λίθος επάνω στον άλλο προκειμένου να κτιστεί τείχος ισχυρό. Συνίσταταιαπό τις επί μέρους αξίες της τιμιότητας, υπευθυνότητας, αυτοπειθαρχίας, συμπόνιας, θάρρους κ.ά.Γενικά αναφέρεται ως ήθος και συνήθως την ευθύνη καλλιέργειας αναλαμβάνει η θρησκεία και ταόργανά της, ενώ είναι κατ’ εξοχήν κυβερνητική υποχρέωση.

Χωρίς αρετή είναι δυνατό να δεχόμαστε συστηματική παρακολούθηση με κάθε μέσον σε κάθεεκδήλωση του βίου μας προκειμένου η εξουσία να είναι βεβαία ως προς την εκπλήρωση τωνυποχρεώσεών μας.350 Ένα μεγάλο πλήθος νόμων ακολουθεί ασφυκτικά κάθε βήμα μας όταν λείπει ηαρετή, ενώ μετατρεπόμαστε σε απλούς διεκπεραιωτές υποθέσεων όπως ακριβώς θα έκανε ένααυτόματο μηχάνημα αντί για εμάς.

Η Αρετή είναι το κυρίως αμυντικό όπλο κατά των παντός είδους επιβλαβών επιδράσεων τόσοαπό τους φίλους ή τους συμβιώνοντες (συνεργάτες, συμμαθητές, γείτονες κλπ) όσο και από τααπρόσωπα ή αθέατα μέσα (τηλεόραση, έντυπα, ραδιόφωνο, φήμη, παράδειγμα κ.ά.) και όμωςπρακτική εφαρμογή ελάχιστα και από λίγους εφαρμόζεται. Συνήθως η αρετή ως κοινωνική αξίαπαραβλέπεται και στη θέση της τοποθετούνται άλλες όπως η «Σωματική Ρώμη και Υγεία» ή «οΕθελοντισμός».

Με συνιστώσες την «Αιδώ» και τη «Δίκη» ο Αριστοτέλης ορίζει την «κατ’ αρετή ενέργεια». ΗΑιδώς συνίσταται στο σεβασμό του εαυτού μας και των άλλων συνανθρώπων μας ενώ η Δίκηαναφέρεται στη Δικαιοσύνη, την οποία θεωρεί την ανωτέρα των αξιών.

Η καλοσύνη, η πραγματική αγάπη και οικειότητα (οικογενειακή και κοινωνική) προς τονσυνάνθρωπο, η ηθική τελειότητα (με την έννοια της τήρησης των κοινωνικών και κρατικών νόμων),η αφιλοκερδής προσφορά υπηρεσιών προς τον συνάνθρωπο, η απαλλαγή από οποιοδήποτεεγωιστικό συναίσθημα και η αυτοθυσία αποτελούν μερικές μόνον ιδιότητες της αρετής.

Η Δικαιοσύνη απετέλεσε πάντα τον ακρογωνιαίο λίθο των κοινωνικών συστημάτων.Οπωσδήποτε, όπως και τις περισσότερες άλλες αξίες, δεν την βρίσκουμε σε όλες τις κοινωνίες καιτις εποχές, ενώ όπου τη συναντάμε έχει διαφορετική ισχύ και ερμηνεία. Είχε πάντα σχεδόν έδρα (όχι

πεδίο) και αναφορά τους εκάστοτε επικρατούντες νόμους που επέβαλλαν στην κλασσική Ελλάδα ηπόλη, την εποχή των Ρωμαίων η respublica, την εποχή του μεσαίωνα το τιμάριο ενώ κατά τουςνεώτερους χρόνους αρχικά το φέουδο - βασίλειο και αργότερα το κράτος. Σήμερα οι νόμοιυπακούουν σε κεντρικές «επιτροπές» που αρχικά συνεστήθησαν με σκοπό μεγιστοποίησης του(οικονομικού) κέρδους. Επάνω στα έδρανα της δικαιοσύνης υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις,τόσο για το άτομο όσο και για το σύνολο ατόμων. Φαίνεται πάντα ότι επικρατεί μια «ισότητα» αλλάσε ελάχιστες περιπτώσεις είναι αντικειμενική. Πάντα είναι γνωστό σε ποια ολότητα ανήκει το άτομο,το οποίο άτομο σε ελάχιστες κοινωνίες αντιμετωπίζεται ως ανεξάρτητη οντότητα. Π.χ. οιαπεργούντες αγρότες είναι υποχρεωμένοι να παίρνουν αυτά που τους προσφέρονται και όχιπαραπάνω, γιατί ένα μέρος του μόχθου τους απομυζάται από την υπόλοιπη κοινωνία, η οποίαενδεχομένως κάνει συμφωνίες και με άλλες κοινωνίες στη διανομή των παραγομένων προϊόντων. Οιλαθρομετανάστες συντελούν στην ανεργία ενώ ελάχιστα πληρώνουν και πληρώνονται

Η ΕΡΓΑΣΊΑ

«Η απανθρωπιά του ανθρώπου προς τον άνθρωπο κάνει αμέτρητες χιλιάδες ανθρώπων να πενθούν» [Μίλτων]

Η εργασία από το παρελθόν και μέχρι σήμερα θεωρείται το μέσον επιβίωσης και διαβίωσηςτου ατόμου, Η εργασία σήμερα εμφανίζεται ως η κεντρική αξία της σύγχρονης κοινωνίας, ηπεμπτουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για τον πολίτη η εργασία αντιπροσωπεύει το κύριομέσο της αυτοπραγμάτωσης και της κοινωνικής ένταξης. Είναι το βασικό εργαλείο που επιτρέπειστην κοινωνία να παράγει πλούτο και ευημερία και σε τελική ανάλυση να υπάρχει και νααναπαράγεται.

Με βάση την εργασία καθορίζεται ως αξία η τιμή κάθε πράγματος καθώς και η κοινωνικήθέση κάθε ατόμου

Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι Στις πρωτόγονες κοινωνίες το κυνήγι και η συγκομιδήαπαιτούσαν πολύ λιγότερο χρόνο από όσο πιστεύεται γενικά, (φυσικά όχι με μέτρο τις σύγχρονεςμηχανικές τελειοποιήσεις). Όχι μόνο δεν καθόριζαν την κοινωνική θέση σύμφωνα με την εργασίααλλά και η ίδια η έννοια της εργασίας δεν υπήρχε. Στην αρχαία Ελλάδα και τους Ρωμαϊκούς χρόνουςμόνο οι δούλοι ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται και η εργασία εθεωρείτο υποτιμητική. Οιελεύθεροι πολίτες είχαν να κάνουν πολύ καλύτερα πράγματα. Σε κάθε περίπτωση η οικονομία και ηπαραγωγή δεν είχαν γίνει αυτοσκοπός. Τους πρώτους μετά Χριστό αιώνες η αγροτική ζωή ήτανπερισσότερο περίοδος ανταλλαγών και προσωπικής κατ’ ανάγκη και κατά βούληση εργασίας.Αργότερα η Ανατολική εκκλησία ασχολείται κυρίως με την υμνογραφία και αγιογραφία (τέχνες τωνμοναστηριών, συνήθως χωρίς οικονομικό αντίκρυσμα). Η Καθολική εκκλησία χρειάστηκε πολύχρόνο για να απαλλαγεί από το κείμενο της «Γένεσης» που καταδικάζει τον Αδάμ να κερδίζει τηντροφή του «με τον ιδρώτα του προσώπου του» και να παραδεχθεί με τον καιρό ότι η πνευματικήεργασία υπάρχει και έχει μεγαλύτερη αξία από την σωματική εργασία. Η πνευματική εργασία ήτανιδανική για να απομακρύνει τους «πειρασμούς» αφού απασχολούσε στο σύνολό του σχεδόν τοπνεύμα αρκεί να μην παρέκκλινε από το καθ’ υπαγόρευση πνεύμα της εκκλησίας.

Η αληθινή επινόηση της εργασίας θα γίνει από τον Ανταμ Σμίθ το 18ο αι. στην αρχή τηςβιομηχανικής εποχής, ο οποίος ορίζει την εργασία ως μέσο για την αύξηση του πλούτου. Σανέκφραση της ουσίας του ανθρώπου και συμβολή στην πρόοδο της ανθρωπότητας αναγνωρίζεταιλίγες δεκαετίες αργότερα από την Γερμανική φιλοσοφία και την Γαλλική τεχνοκρατία (Μαρξ κλπ).Η εργασία γίνεται ο κοινός παρονομαστής ανάμεσα σε Χριστιανισμό, Μαρξισμό και Ουμανισμό.

Σήμερα με τον καταναγκασμό πού ασκεί επάνω μας η εργασία, αδιαφορούμε για τιςκοινωνικές σχέσεις. Είναι καιρός για ένα «ξεμάγεμα του κόσμου»351

Τι εξασφαλίζει όμως την εργασία και πως το προϊόν της εργασίας ανταλλάσσεται με ταπρος το ζην αναγκαία;

Την εποχή που ο κόσμος ανακάλυπτε τη βιοτεχνία και αργότερα τη βιομηχανία χρειάστηκε έναμεγάλο ποσό εργατικής «εξειδικευμένης» δύναμης, η οποία θα κινούσε τα εργοστάσιααποσυρόμενος από την αγροτική ζωή. Χρειάστηκαν πολλά αξιοθετικά κείμενα που μας έδωσαν τουςόρους «εκπαίδευση», «μισθός», «ημερομίσθιο», «οκτάωρο», «ασφάλιση», «σύνταξη» κ.λ.π. ταοποία με τον καιρό εξελίχθηκαν σε νόμους απαραίτητους στην κοινωνική δομή. Με τον τρόπο αυτόεξασφαλίστηκε ο εργαζόμενος, αυτός που εξασφάλισε εργασία, και όχι η εργασία. Εξασφαλίστηκε οπαράγων τα βιομηχανικά προϊόντα και όχι ο παραγωγός, δηλαδή ο εργάτης. Η βιομηχανία και οικαθοδηγητές του λαού έταξαν πλούτο (αυτό που πάντα λείπει) δια μέσου της εργασίας καιπρόσφεραν μια (ίσως δια βίου) χαμηλής ποιότητας εξασφάλιση των βιοτικά αναγκαίων σε όποιονκατάφερνε να εργαστεί. Κανείς δεν μίλησε για τη δυνατότητα εργασίας αλλά για το νόμο προσφοράςκαι ζήτησης, την εποχή που η κατεύθυνση ήταν να εγκαταλειφθεί η γη προς χάριν της βιομηχανίας.

Η Μεταβιομηχανική εποχή αύξησε τον πληθυσμό μιας τάξης ανάμεσα στους πλούσιους καιτους φτωχούς την αστική τάξη που απετέλεσαν άτομα μέσης οικονομικής εμβέλειας δηλαδή αυτούςπου μπορούσαν να εξασφαλίσουν αρκετά τακτικά την εργασία τους, εμπόρους, χρηματιστές,μεταφορείς, μεταπράτες κ.λ.π. Ο πλούτος έμεινε ανεκπλήρωτο όνειρο και μάλιστα απομακρύνθηκεακόμη περισσότερο, αφού πλέον στηρίζεται στην κινητή και (όπως πολλές φορές φάνηκε) ευάλωτηαξία του χρήματος.

Σήμερα διαφαίνεται μια νέα τροπή στην πορεία του ανθρώπου. Η πληροφορική επανάσταση«τάζει» περισσότερα από όσα έταξε η βιομηχανική και αγροτική μαζί. Στο αρχικό στάδιο έχειδημιουργήσει μια έξαρση στη βιομηχανική παραγωγή η οποία απαιτεί εργάτες ειδικών γνώσεων(υψηλής εξειδίκευσης) και θεωρητικούς που θα ανιχνεύσουν τους δρόμους του μέλλοντος, ώστε ναπροετοιμάσουν την κοινή γνώμη στις νέες αξίες που θα ανακαλύψουν. Στην πραγματικότητα γιαάλλη μια φορά ο λαός στρέφεται προς τον «πλούτο» καλούμενος να υπηρετήσει τον «πλούτο».

ΤΟ ΤΑΛΕΝΤΟ ΚΑΙ Η ΕΦΥΊΑ352

«Τις περισσότερες φορές οι Μαθηματικοί όπως και οι Καλλιτέχνες ξεκινούν με μια σύλληψη που προσπαθούν εκ των υστέρων

να αποδείξουν. Τόσο στην Τέχνη, όσο και στα Μαθηματικά ο δρόμος είναι απόλυτα σκοτεινός. Μοναδικό σου κλεφτοφάναρο ηδιαίσθηση»

Σε όλους είναι γνωστό ότι όταν ταλαντεύεται η κούνια,353 όλες οι σπρωξιές δεν είναιαποτελεσματικές, παρά μόνο, αυτές που (όπως λένε οι Φυσικοί) ταιριάζουν με την ιδιοσυχνότητατης κατασκευής. Κατά τον ίδιο τρόπο αυτή η φυσική ιδιότητα εφαρμόζεται και στην κατασκευή πουλέγεται Άνθρωπος. Δεν είναι τίποτα περισσότερο ή λιγότερο ο άνθρωπος από ένακαλοκουρντισμένο μουσικό όργανο που όσο και όμοιο με ένα άλλο αν είναι, αυτό θα δώσει το δικότου ήχο. Οι άνθρωποι δηλαδή πάλλονται σύμφωνα με την αρχική τους κατασκευή. Μερικοί είναιφυσιολογικά πλασμένοι να «γνωρίζουν», να έχουν χρησιμότερο ήχο. Χρειάζεται επομένως ηκατάλληλη ιδιοσυχνότητα ερεθισμάτων, ώστε ο «προικισμένος» να αποδώσει τον «ήχο» του.

Υπάρχει ένας μύθος που λέει ότι κάποτε ήταν ένας σοφός (ταλέντο) που ήξερε όλες τιςαπαντήσεις. Δυστυχώς κανείς δεν τον ρωτούσε γιατί κανείς δεν ήξερε τις ερωτήσεις. Αυτός που θακάνει τις ερωτήσεις είναι ο ιδιοφυής. Είναι αυτός που θα δει τον κόσμο όχι μόνο όπως είναι αλλά καιανάποδα και πλάγια. Το ταλέντο θα δει αυτό που κανείς δεν πρόσεξε, αυτό που οι άλλοι θεώρησαναμελητέο και το πέταξαν. Ο δημιουργικός άνθρωπος έχει την ανάγκη της γνώσης και τηνανακαλύπτει στα πιο απίθανα σημεία π.χ. όταν βιδώνει μια βίδα ή όταν ξυρίζεται στον καθρέπτη.

Πιστεύουμε ότι υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων με την οποία θα μπορούσε να ξεγελαστείκάποιος και να υποστηρίξει ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν τη γνώση από τον καιρό που γεννήθηκαν.Σήμερα, μετά την αναγγελία της δυνατότητας για «κλωνοποίηση», δηλαδή την ακριβή αναγέννησητου ζωντανού οργανισμού από τα κύτταρά του, δεν γνωρίζουμε κατά πόσο ο Einstein ή ο Mozarndθα μπορούσαν και πάλι να μεγαλουργήσουν και πάλι σε περίπτωση κλωνισμού τους. Το βέβαιο είναιότι η ανακάλυψη της θεωρίας της Σχετικότητας και τα Μουσικά έργα που μέχρι τώρα παρήχθησαναπό αυτούς δεν θα είχε νόημα να επαναληφθούν πανομοιότυπα από τα αντίγραφά τους. Απομένει ναθεωρήσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι σε θέση να συντονιστούν με πολύ μεγάληευαισθησία και πιστότητα σε ορισμένες μορφές γνώσης και να παράγουν νέα γνώση, τη δική τουςγνώση, ακριβώς όπως συντονίζεται το διαπασών και παράγει το δικό του ήχο. Ενδεχομένως να είναιτρόπος κατασκευής του εγκεφάλου, ενδεχομένως όμως να είναι χρονική σύμπτωση γεγονότων.354

Αν το ταλέντο είναι τρόπος κατασκευής - δομής του εγκεφάλου, θα πρέπει στο μέλλον, να γίνεικλωνισμός ενός ατόμου και το αντίγραφο να αποδώσει τα ίδια αποτελέσματα (πράγμα ασύμφοροκαι κουτό) αν όμως είναι χρονική σύμπτωση γεγονότων θα πρέπει αυτό να μας προβληματίσεισχετικά με τους τρόπους διδασκαλίας μας. Θα πρέπει δηλαδή να βρούμε τρόπο να διδάξουμε αυτόνπου πεινάει, όχι πως θα βρει ευκολότερα τροφή, αλλά πως να ανακαλύψει το σωστό δρόμο που θατου δίνει την τροφή, πράγμα σαφώς ακατόρθωτο.

Θα πρέπει εδώ να γίνει αντιδιαστολή μεταξύ ταλέντου και δεξιοτέχνη αφού ο δεξιοτέχνηςείναι αυτός που δουλεύει με άριστο τρόπο κάτι που διδάχτηκε έστω και πλημμελώς.355 Μπορείς ναμάθεις κάποιον να παίζει καλύτερα, όχι όμως και να κερδίζει. Πολλοί παίζουν πολύ καλά αλλά δενκερδίζουν.

Ο Πλάτωνας από την αρχαιότητα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για κάθε ερώτησηυπάρχει μια μοναδική «ορθή» απάντηση «ιδέα» όπως χαρακτηριστικά την έλεγε. Ο Αριστοτέλης εξάλλου υποστήριξε το μονόδρομο της ορθής σκέψης που οδηγεί στην πραγματική αλήθεια, την«αληθινή αλήθεια» του Γιάννη Σκαρίμπα. Σήμερα ξέρουμε ότι πολλοί δρόμοι είναι δυνατόν ναοδηγήσουν σε μια «περιοχή της αλήθειας» όπως θα έλεγαν οι μαθηματικοί, αφού η αλήθεια είναιπολύεδρο διαμάντι με φωτισμένη μόνο μία πλευρά, πολύμορφη, πολυσήμαντη, όχι μοναδική αλλά

προσεγκίσιμη. Αυτή την αλήθεια ένα ταλέντο είναι ικανό να την «αισθανθεί» και να τηναποκαλύψει, να συνδυάσει στη μοναδικότητα της στιγμής χιλιάδες υποθετικά ή πραγματικάδεδομένα και μάλιστα χωρίς αυτό να μας απασχολήσει ιδιαίτερα. Δεν είναι δυνατόν να διδάξουμεένα ταλέντο, να ακολουθήσει «συνταγές» ή «μελέτες». Αισθάνεται αυτό που πρέπει, τότε πουπρέπει.

Σε γενικές γραμμές ο έξυπνος είναι αυτός που η σκέψη του ακολουθεί πολλούς καιδιαφορετικούς δρόμους από αυτούς που ακολουθεί η σκέψη του μέσου ανθρώπου. Διακρίνει μεευκολία το γενικό από το μερικό το ουσιώδες από το επουσιώδες (ασήμαντο) το οποίοαντιπαρέρχεται. Όταν κάποιος σταθεί στη λεπτομέρεια είναι δυνατόν να θεωρήσει τον ευφυή ωςχαζό, αφού πάντα η πνευματική θέα του έξυπνου είναι η πραγματική και όχι η (προσωρινά)συμφέρουσα. Ο ευφυής πιστεύει στην αλήθεια και πιστεύει ότι και οι άλλοι πιστεύουν σ’ αυτήν.

Ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς (με τον κλασσικό τρόπο εκπαιδευμένους) υπάρχει έντονη ηπίστη του «χαρίσματος». Είναι αποτέλεσμα της όλης εκπαιδευτικής αστικής διαδικασίας. Η έρευναπάνω στον εκπαιδευτικό θεσμό έχει διαπιστώσει ότι η σχολική επίδοση και ευφυΐα είναι συνάρτησητης κοινωνικής προέλευσης των μαθητών. Η διαπίστωση είναι εσφαλμένη, διότι συνήθως τα υψηλήςοικονομικής στάθμης παρακολουθούν πιο άρτια οργανωμένα σχολεία (όχι τορπιλισμένα), έχουνδυνατότητα πρόσθετης διδακτικής βοήθειας, βιβλίων και βοηθημάτων, προσωπική οικονομικήανεξαρτησία και, δεδομένου ότι εκ της θέσεώς του βλέπει την ζωή και κοινωνία με άλλεςπροοπτικές, συζητά με τους συνομηλίκους του - συνήθως ιδίας προέλευσης - θέματα ανωτέρουενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα μια «επίφαση υψηλής νοημοσύνης», είναι δηλαδή καθαρά θέμαμαθησιακής παρέμβασης. Ο Κάρλ Λιούγκμαν356 δίνει μια ακόμη διάσταση κατά την οποία επιδράπολλαπλοτρόπως η διατροφή, η βιολογική και ψυχολογική κατάσταση της μητέρας, του εμβρύου, τοκοινωνικό περιβάλλον κλπ. Φυσικά το ταλέντο δεν είναι δυνατόν να διδαχθεί σε αντίθεση με τηδεξιοτεχνία.357

Η ΣΥΛΛΟΓΙΚΌΤΗΤΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΠΡΟΣΦΟΡΆ

Η Κριτική των αξιών που οδήγησε στη Γαλλική επανάσταση (1789) καθώς και η βιομηχανικήεπανάσταση (19ος αι.) οδήγησε στο να χαθεί η έννοια της συλλογικότητας. Η Γαλλική επανάστασηανήγαγε σε προσωπική σφαίρα τον αγώνα κατά της φεουδαρχίας ενώ η Βιομηχανική με τοναναγκαστικό κατακερματισμό της εργασίας ενίσχυσε τον εγωισμό και την ατομολατρεία.358

Προσπάθεια συνειδητής και ελεγχόμενης Συλλογικότητας με σκοπό τη γενική άνοδο του βιοτικούεπιπέδου γίνεται με την Κομμούνα (1917). Η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» (1990)δίνει το μέτρο της απαξίωσης της συλλογικότητας. Η ανάγκη συλλογικότητας σήμερα έχειαντικατασταθεί από την ανάγκη θρησκευτικότητας, ενώ η συλλογικότητα είναι πλέον έκφρασηπαρανόμων οργανώσεων (mafia). Η Δυστυχία για μια φορά ακόμα αντιμετωπίζεται ατομικά, αν δενγίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα ΜΜΕ. Οι οραματισμοί του παρελθόντος «το δεμάτι μετις βέργες σπάζει πιο δύσκολα από την ίδια τη βέργα» έχουν εξανεμιστεί. Η παγκόσμια δυστυχία,μέσω της TV έρχεται μέσα στα σπίτια μας, προκαλεί τον κορεσμό και επομένως την αδιαφορία.

Αξία μεγάλη έχει η κοινωνική προσφορά. Επαγγελματικοποίησή της έχουμε στις διάφορες

κοινωνικές ασφαλίσεις και συνταξιοδοτικά ταμεία. Η προσφορά των οργάνων αυτών είναιοπωσδήποτε σημαντική αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για ατομική αξία. Αντίθετα άτομα πουενεργοποιούνται προς την κατεύθυνση αυτή κρίνονται ως εκ του πονηρού ορμώντα.

ΟΙ ΛΈΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΎΜΒΟΛΑ (ΣΗΜΕΊΑ)

Κάπως διεξοδικότερα αναπτύχθηκε το θέμα στο κεφάλαιο περί επικοινωνίας αφού οι λέξειςκαι τα σύμβολα είναι περισσότερο επικοινωνιακές αξίες. Επισημαίνω εδώ τα παρακάτω.

Είναι γνωστό ότι κάθε λέξη αποτελεί σύμβολο κάποιας έννοιας και αυτή με τη σειρά τηςαποτελείται από σύμβολα (Σημεία ή γράμματα). Κάθε λέξη παίρνει πάντα διαφορετική αξία ανάλογαμε τη στιγμή, τον άνθρωπο, τη γραφή της ή όχι, τα συμφραζόμενα, τον τόνο και την ένταση τηςφωνής, την αλληγορία που εκφράζει, το κοινό που απευθύνεται, το χώρο, την ποσότητα των ατόμωνπου απευθύνεται, την αγωγή (μόρφωση ή εκπαίδευση) του ομιλητή και ακροατή, την δυνατότητα ήμη πραγματοποιήσεώς της κλπ. Άλλη αξία έχει η λέξη «θάνατος» ειπωμένη από μια επαναστατικήομάδα ή γραμμένη στον τοίχο ή σε απλή διήγηση ή στο θέατρο ή στο μυθιστόρημα. Διαφορετικήακόμη αξία έχει αν τη λέξη αναφέρει κάποιος δικαστικός ή ιερέας ή ηθοποιός ή πολιτικός.

Καθήκον (και ευθύνη κάθε εκπαιδευτή) κάθε ατόμου είναι (να μάθει) να διακρίνει και ναεκτιμά την αξία κάθε λέξης σε κάθε περίπτωση. Η Λέξη είναι μια πνευματική αξία και επομένωςείναι αδύνατο να εκτιμηθεί υλικά.

Σύγχρονες έρευνες των γλωσσολόγων διαπίστωσαν ότι η χρήση της γλώσσας έχει απόλυτησχέση με τις νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Η σύγχρονη Φιλοσοφία προσανατολίζεται προςτην κατεύθυνση της μελέτης των τρόπων νόησης.359

Η ΛΟΓΙΚΉ

«Ει το πρώτον, το δεύτερον αλλά μην, το πρώτον. το άρα δεύτερον.

Ει το πρώτον, το δεύτερον ουχί δε το δεύτερον. ουκ άρα το πρώτον.

Ουχί και το πρώτον και το δεύτερον. το δε γε πρώτον. ουκ άρα το πρώτον.

Ήτοι το πρώτον ή το δεύτερον αλλά μην, το πρώτον. ουκ άρα το δεύτερον.

Ήτοι το πρώτον ή το δεύτερον. ουχί δε το δεύτερον, το άρα πρώτον».

[«Τρόποι» του Αριστοτέλους]

Τα διάφορα συναισθήματα δημιουργούν γνώση. Η γνώση είναι άλλοτε σωστή και άλλοτελάθος, με την έννοια «όμοια αίτια παράγουν όμοια αποτελέσματα» [λογική αρχή αιτίου αιτιατού].Τους κανόνες της Λογικής ανέπτυξαν ικανοποιητικά και από την αρχαιότητα οι διάφοροι φιλόσοφοι.

Το «ορθώς νοείν» κατέληξε με τον καιρό στο σχήμα «πρόλογος (προϊδεασμός) - κύριο θέμα(ανάπτυξη της ιδέας) - επίλογος (περίληψη και συμπεράσματα)» που εφαρμόζεται σχεδόν σε κάθεμορφή επικοινωνίας κειμένου (ομιλία, γραφή, διδασκαλία κλπ).

Το σχήμα πρόλογος - θέμα - επίλογος αρχικά φέρνουμε το δέκτη σε «κατάστασηδεκτικότητας», στη συνέχεια αναπτύσσουμε το θέμα μας και καταλήγουμε σε μια περίληψη ή ένα(έτοιμο) συμπέρασμα. Ο νόμος αυτός ακολουθεί τη γραμμική χρονική πορεία την οποία ο άνθρωποςεκ φύσεως έχει αφομοιώσει και με την πάροδο του χρόνου απεδείχθη αναγκαίος για την ακριβήεπικοινωνία και συνεννόηση ανάμεσα στις πολυποίκιλες μορφές των ανθρωπίνων εγκεφάλων.

Μετά την ανακάλυψη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την ανάπτυξη των προγραμμάτων«υπερκειμένου» καθιερώθηκε ένα σχήμα κατά το οποίο μπορούμε να ανατρέπουμε τη διαδοχή τωννοημάτων, κατά τη σειρά που επιθυμούμε, καθοδηγούμενοι, και με λεξικογραφική αναζήτηση, απόλέξεις ή προτάσεις του υπόψη κειμένου.360 Με τον τρόπο αυτό ο πομπός συντάσσει ουσιαστικά μιαεκτεταμένη περίληψη αυτών που θέλει να δώσει, αφήνοντας τις λεπτομέρειες σε παράλληλα κείμενατα οποία ανακαλούνται από λέξεις «κλειδιά» του κειμένου. Ο τρόπος αυτός, κατά εκτίμηση αρκετώνδιαλογιστών, προσεγκίζει περισσότερο τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, αλλά σημειώνεταιότι:

α) Κατά την προφορική επικοινωνία τονίζονται πολλές φορές λέξεις και φράσεις που «είναιαυτονόητες» και όχι αυτές των οποίων το νόημα μπορούμε να δώσουμε σε κάποια απάντησησχετικής ερωτήσεως.

β) Οι απαντήσεις σε ερωτήσεις διασπούν την προσοχή και εκτρέπουν τις επεξηγήσεις από τοθέμα που αναπτύσσουμε.

γ) Πάντοτε παρουσιάζεται αδυναμία στη συγκεκριμενοποίηση της ερωτήσεως και φυσικά δενπαίρνουμε πάντα την αναμενόμενη απάντηση.361

δ) Η σκέψη δεν «καταλήγει» πάντα, εκτός αν είναι συνταγή. Χρειάζεται κάποιος να συνεχίσειτη σκέψη αυτή αφού προηγουμένως ενημερωθεί. Πως, λεξικογραφικά, θα διεγείρουμε τη σκέψη καιπως αυτή θα είναι πάντα τόσο σαφής όπως οι μαθηματικές προτάσεις;

Σύγχρονο πρόβλημα είναι και ο τρόπος πρόσληψης των (με τη γενική έννοια) κειμένων. Όσοιεπισκέπτονται το Internet δεν μένουν παραπάνω από 8 δευτερόλεπτα σε κάθε σελίδα, ενώ ανσταθούν θα κάνουν το πολύ 7 λεπτά.362 Είναι αδύνατο (τουλάχιστον με τις μέχρι τώρα αντιλήψεις)να δοθεί μήνυμα συνέχισης της σκέψης με τον τρόπο αυτό. Πιστεύεται ότι ούτε ανακοίνωση δενπρολαβαίνει να δοθεί στο χειριστή μέσα στο χρόνο αυτό. Χρειάζεται νέος τρόπος ανάπτυξης τωνλογικών αρχών ώστε να μη γίνεται ταυτοποίηση ασχέτων μεταξύ τους πραγμάτων (αρχήταυτότητας), να γίνεται εντοπισμός των αντιφάσεων (αρχή των αντιθέτων) και εντοπισμός τωναιτίων που προκαλούν τα διάφορα αποτελέσματα (αρχή αποχρώντος λόγου).363 Οι συλλογιστικέςαρχές τις λογικής πιστεύω δεν κινδυνεύουν προς το παρόν, αν και η χρησιμοποίηση από τουςερευνητές μεθόδων για αρουραίους τους οδηγήσει στην αντιμετώπιση των ανθρώπων ωςαρουραίους..

Η ΦΙΛΊΑ

«Ο φίλος του Αχιλλέα Πάτροκλος, μετά το θάνατό του, έρχεται, σκιά, στον ύπνο του Αχιλλέα. Τον συμβουλεύει να αλλάξειτακτική και να πενθήσει με πιο φυσικό τρόπο. Τον παρακαλεί να αγκαλιαστούν και να κλάψουν σφικταγκαλιασμένοι για

τελευταία φορά. Προλέγει το θάνατο του Αχιλλέα που με τη σειρά του προτείνει να σμίξουν τις στάκτες τους στο ίδιο χρυσόσταμνί».

Μια από τις πιο σημαντικές αξίες είναι η φιλία. Έχει θεμέλιό της, όπως και ο έρωτας, τηναγάπη αλλά με την επιπλέον, μειωτική της αγάπης, διάσταση της ανταπόδοσης. Πλήθος ανθρώπωνπιστεύουν στη φιλία. Είναι η αναζήτηση στοργής με άλλα μέσα. Είναι η αναζήτηση εμπιστοσύνηςκαι παραδοχής. Ο φίλος, αν είναι ειλικρινής, δεν θα εκμεταλλευτεί την ανάγκη του φίλου, θα τουπροσφέρει την εμπειρία του και θα μοιραστή με αυτόν τις ανησυχίες του. Θα τον βοηθήσει αλλά καιθα βοηθηθεί σε ένα ατέλειωτο κύκλο αναγνώρισης και αλληλοκατανόησης. Είναι πασίγνωστο πόσοεπιδρά η φιλία στην ανάπτυξη του ατόμου.

Η φιλία στις μέρες μας έχει παρεξηγηθεί με διπλή έννοια: α) Αποδίδεται στην έννοια τηςαπλής γνωριμίας (γνωστοί). Κατά τη φιλία αυτή τα άτομα συνδέονται με κοινά ενδιαφέροντα, κοινέςφιλοσοφικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, φυλογνωσιακές και φυλογνωστικές αναζητήσεις κλπ. β)Αποδίδεται στην έννοια της ομοφυλοφιλίας. Με την έννοια αυτή άτομα με διαφορετικές από τιςκαθιερωμένες κοινωνικά ετεροφυλικές προτιμήσεις συνδέονται αλλά όχι ως φίλοι αλλά ως ερωτικόσχήμα με όλες τις αδυναμίες του. Θεωρείται ότι φιλία μεταξύ ετερόφυλων δεν υπάρχει διότιμεσολαβεί ο έρωτας. Εδώ πρέπει να παρατηρήσω ότι φιλία ανάμεσα σε άτομα της σύγχρονηςκοινωνίας είναι κάτι παραδεκτό, δεδομένου ότι δύο ετερόφυλα άτομα μπορεί να συνδεθούν με ταίδια ενδιαφέροντα που συνδέουν τα ομόφυλα, με επί πλέον προσθήκη τα περί sex ενδιαφέροντα.Στην τελευταία αυτή περίπτωση υποθέτω ότι δεν αναπτύσσεται ανάμεσα στα δύο φιλικά μέληέρωτας (με τις επιπτώσεις του) και ότι η σεξουαλική ικανοποίηση γίνεται στα πλαίσια τηςανταποδοτικής σχέσης. Είναι γνωστό ότι σήμερα, μετά την (αναγκαστική ίσως) διάδοση τωναντισυλληπτικών μεθόδων έχουν περιοριστεί και οι συνέπειες της ερωτικής πράξεως. Η περίοδος364

της αμφισβήτησης πρότεινε αρχές οι οποίες σιγά - σιγά επικρατούν. Η φιλία ανάμεσα σεετερόφυλους αναφέρεται σε πολλά ιστορικά παραδείγματα του παρελθόντος αλλά και τηςσύγχρονης εποχής. Αναφέρεται ως σχέση εραστών, όμως αν ψάξει κανείς στο βάθος των πραγμάτωνθα διαπιστώσει εκτός της ερωτικής και την φιλική σχέση.365

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΉ ΚΑΙ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ(αμοιβαίος σεβασμός, αμεροληψία, ανεκτικότητα, αλληλεγγύη)

«Γιατί λάμπει έτσι το δωμάτιό σου;» (Δίπλα το αγοράκι καιγόταν, ενώ η μάνα ρωτούσε για το δωμάτιο)

Έμφυτη τάση του ανθρώπου είναι η αναζήτηση του προορισμού του και η τάση προς τοθρησκευτικό συναίσθημα.366 Η αναζήτηση της λύσης του προβλήματος αυτού οδηγεί γρήγορα σεπροβλήματα Διαλεκτικής και Επικοινωνίας.

Μια προτεινόμενη λύση είναι ο διάλογος, ο ανοικτός διάλογος που οδηγεί στο Λόγο και την

αναζήτηση της αλήθειας και όχι οι πολλαπλοί μονόλογοι, ένα προϊόν υποκειμενικό, που αργά ήγρήγορα θα οδηγήσουν στην αλήθεια των σοφιστών της αρχαιότητας. Χρειαζόμαστε παιδιά που ναχρησιμοποιούν το διάλογο και όχι τον πολλαπλό μονόλογο. Χρειαζόμαστε παιδιά που νααπευθύνονται στους συνανθρώπους τους και να «δένουν» τα νοήματα του λόγου τους.Χρειαζόμαστε παιδιά που να μην διστάζουν να ανακοινώνουν τις αδυναμίες τους και να τρέχουναρωγοί στις αδυναμίες των άλλων. Παιδιά χαρούμενα, φυσιολογικά ανεπτυγμένα, όχι υπόδουλα τηςδιαφήμισης ή ευρύτερων συμφερόντων.

Δεν μπορείς να πας μπροστά αν δεν υπάρχει δρόμος

«Κλειστή παραμένει μια πόρτα αν δεν έχουμε κλειδιά να την ανοίξουμε. Αντί να ψάξουμε γιατα κλειδιά τα βάζουμε με τις κλειδωμένες πόρτες».

Η ΕΞΟΥΣΊΑ

«Την δε προς την αρετήν εκ παίδων παιδείαν, ποιούσαν επιθυμητήν τε και εραστήν του πολίτου γενέσθαι τέλειον, άρχειν τε καιάρχεσθαι επιστάμενον μετά δίκης. Ταύτην την τροφήν.. άν μόνην παιδείαν προσαγορεύειν, την δε εις χρήματα τείνουσαν ήτινα

προς ισχύν ή και προς άλλην τινα σοφίαν άνευ νου και δίκης βάναυσόν τ ́είναι και ανελεύθερον και ουκ αξίαν το παράπανπαιδείαν καλείσθαι»(Πλάτωνος Νόμοι 644 Α)

Όταν πλησιάζεις κάποιον με σκοπό να τον βοηθήσεις, ποτέ δεν περιμένεις αυτός να ασκήσει

επάνω σου εξουσία και να αρχίσει να σε διατάζει. Περιμένεις να είσαι ο αρχηγός όχι ο υποτελής.Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Στην προσπάθειά σου να βοηθήσεις παγιδεύεσαι στομαγνήτη του βοηθούμενου, αφού δαπανώντας το χρόνο σου στην παροχή βοήθειας αδυνατείς νασκεφτείς την ποσότητα βοήθειας που χρειάζεται κάθε φορά.

Το να παρέχει κάποιος την ολόψυχο βοήθειά του στο συνάνθρωπό του σημαίνει το λιγότεροότι χαρίζει τις δικές του δυνάμεις σ’ αυτόν ο οποίος με τη σειρά του τις προσθέτει στις δικές του. Μετον τρόπο αυτό άτομα που είναι αδύνατον να σταθούν στα πόδια τους ή να επιπλεύσουν, όχι μόνοστηρίζονται γερά στα προσφερόμενα «δεκανίκια» και «σωσίβια» αλλά φτάνουν πολύ πιο ψηλά απόαυτόν που τους βοήθησε. Τα παραδείγματα είναι τόσο πολλά που καθένας μπορεί να διηγηθείαρκετά.

Η ΑΠΟΛΥΤΌΤΗΤΑ

Όταν δείξουμε σε έναν άνθρωπο δύο τρίγωνα ίσα και του ζητήσουμε να τα συγκρίνει το πιοσίγουρο είναι να απαντήσει367 «δεν είναι απολύτως ίσα». Αυτό σημαίνει ότι η έννοια του απόλυτουείναι έμφυτος αφού κανείς δεν του δίδαξε το απόλυτο.

Η σύγχρονη «θεωρία της σχετικότητας» προβλημάτισε τους φιλοσόφους και επιστήμονες σε

σημείο που πλέον έχει γίνει πεποίθηση ότι «απόλυτο δεν υπάρχει». Θα έλεγα ότι κάθε τι το οποίοαντιλαμβανόμαστε και προκειμένου να γίνει κτήμα μας, έχει ανάγκη ορισμού, έχει ανάγκη μιαςπρώτης ερμηνείας την οποία όμως ο εγκέφαλος τοποθετεί, ελλείψει άλλης, σε πρώτη αναζήτηση. Μετον καιρό και τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις οι έννοιες πλουτίζουν σε σημασία και ο εγκέφαλοςτοποθετεί στη θέση της «απολύτου έννοιας» μια «επικεφαλίδα» που παραπέμπει σε ολόκληρακείμενα «ερμηνείας». Είναι λογικό οι διάφορες ερμηνείες να μην συγκρούονται μεταξύ τους, αλλάνα οικοδομούν πλοκάμια ερμηνείας επάνω στον κεντρικό κορμό της «επικεφαλίδας». Αυτό αποτελεί«αξία».

ΤΟ ΧΡΉΜΑ

«Με το χρήμα δεν μπορείς να γίνεις από 42 χρονών 17. Είναι όμως ένα μέτρο συμβολικής δύναμης»

Στο παρόν πόνημα δεν θα εξετάσω το χρήμα, όπως και τις άλλες έννοιες, από τη σκοπιά τηςανακάλυψης του «είναι». Δεν είμαι, αλλά και δεν θέλω να είμαι, τόσο σοφός. Το νόμισμα, ωςθεσμός - αξία, κατάκτησε σήμερα την απόλυτη προτεραιότητα έναντι στην κατοχή γης ή τηνεργασία. Όταν προτεραιότητα είχε η γη δηλαδή η ακίνητη περιουσία, η κινητή περιουσία, πουαντιπροσωπεύει το χρήμα, ήταν υπόθεση των εμπόρων και των τοκογλύφων οι οποίοι όμωςυποτάσσονταν στη δύναμη της εξουσίας.

Σήμερα η πολιτική, δηλαδή η κυριαρχία επάνω στους ανθρώπους, έχει διαχωριστεί από τηνιδιοκτησία της γης (οικονομικό στοιχείο). Τόσο η γη όσο και η εργασία είναι αντικείμενααγοραπωλησίας, εμπόρευμα. Κουτάκια πολύχρωμα σε διάφορα μεγέθη αποτελούν την ακίνητηπεριουσία μέσα στην οποία «συσκευάζονται» οι άνθρωποι μέχρι να πάψουν να έχουν αξία λόγωπαλαιότητας (ημερομηνία λήξης του ανθρώπου σήμερα: «μετά 35 χρόνια»). Η γη έχει αξία μόνοόταν είναι προσιτή στα κινητά εργαλεία περισυλλογής του καρπού ή όταν μπορεί να γίνει κουτάκιθερμοκηπίου ή κατοικίας.

Ο καρπός που δύσκολα συγκεντρώνεται σταδιακά αντικαθίσταται με άλλον παραπλήσιο καιεγκαταλείπεται η καλλιέργειά του, αδιάφορα για τις επιπτώσεις. Τα κηπευτικά ζιζάνια εξοντώνονταιμαζικά με χημικούς τρόπους, αδιαφορώντας για την επίδραση επάνω και στον πληθυσμό. Σεπερίπτωση υπερσυλλογής τα προϊόντα καταστρέφονται ώστε να μην δοθούν χωρίς «αντάλλαγμα» σ’αυτούς που τα έχουν ανάγκη.

Τεχνητές ανάγκες εφευρίσκονται. Τα πάντα στην υπηρεσία του κέρδους. Πλούτος είναι ηκατοχή του άφθονου χρήματος.

Οι διάφορες πολιτιστικές ιδέες μεταφράζονται σε οικονομικά μεγέθη και οι πραγματικάονειροπόλοι μεταρρυθμιστές μετανιώνουν βλέποντας τις ιδέες τους να γίνονται τρόποι εμπορίου368

Η ΜΆΘΗΣΗ

«Μάθηση είναι η αλλαγή συμπεριφοράς του μαθητή»

Ο άνθρωπος εμφανίστηκε κάποια εποχή στον πλανήτη και εξελίχθηκε. Εξελίχθηκε καικατάφερε να επιζήσει μέχρι σήμερα χρησιμοποιώντας το μοναδικό εργαλείο - μέσο που διαθέτει,δηλαδή, το μυαλό του.

Φιλοδοξία και τρόπος επιβίωσης κάθε ανθρώπου είναι να θέσει στην υπηρεσία του οτιδήποτετον περιβάλλει, ακόμα και άλλους συνανθρώπους του. Διαθέτει το μοναδικό εργαλείο που λέγεταιεκπαίδευση, τόσο για να μεταδώσει τις γνώσεις, που θέλει, στους άλλους, και να προβλέπει τησυμπεριφορά τους, όσο και για να αυτοδιδαχθεί ο ίδιος και να αντιλαμβάνεται, στο μέτρο τουδυνατού, κατά πόσο συμπεριφέρεται όπως θέλουν οι άλλοι. Δυστυχώς είναι αδύνατον να μάθειπράγματα που δεν τον ενδιαφέρουν. Γρήγορα διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να διδαχθεί τους τρόπουςσυμπεριφοράς και αντίδρασης του συνανθρώπου του, αν και τον ενδιαφέρουν άμεσα.

Από την όλη πείρα που απέκτησε σιγά - σιγά διαμορφώνει τον Πολιτισμό του και παγιώνειτρόπους συμπεριφοράς που αποκαλεί άλλοτε Νόμους, άλλοτε Παράδοση και άλλοτε Θρησκεία,369

προκειμένου να τοποθετήσει μια γέφυρα επικοινωνίας με τους ομοίους του. Πολλές φορές οενθουσιασμός, μας οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα. Αυτό δεν είναι κακό για μας αλλά για τοσυμπέρασμα. Χρειάζεται εκ νέου μελέτη και αναθεώρηση.

7. ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ

"...Γιατί δεν δέχεστε τα γράμματά μου, κύριε Γυμνασιάρχα; Αυτά μουδείξανε αυτά έμαθα. Γιατί δεν τα δέχεστε; Είναι αλλιώτικα ταγράμματα του Σχολείου; Δεν είχα χρήματα να πάω στο Σχολείο και τά’μαθα στο χωράφι. Κακό είναι; Τώρα εσείς μου λέτε ότι δεν έχουνπέραση... Θα φύγω και σε όποιον ρωτάει θα λέω ότι κάποτε μάζεψαλίγα λεπτά για να πάω στο Γυμνάσιο, μα μ' έδιωξαν επειδή ταγράμματα που είχα μαζί μου ήταν του χωραφιού και δεν περνούσαν"

Μενέλαος Λουντέμης - Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα

"..Δε θα τ' αφήσω τα γράμματα. Άφησα τους Δασκάλους...Αλλά ταγράμματα όχι, δε θα τ' αφήσω. Θα τα ξετρυπώσω μόνος μου... απ' ταβιβλία...απ' τα στόματα.. απ' τις καρδιές... και θα τα κάνω πάλιγράμμτα.. Θα τα ξαναδώσω πίσω στους ανθρώπους πάλι ταγράμματα!..."

Μενέλαος Λουντέμης - Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ

Ο Βιομηχανικός τρόπος παραγωγής που επεκράτησε στην οικονομική ζωήεπεκράτησε και στην παραγωγή «εκπαιδευμένων ατόμων». Η μέθοδος μάλλον πέτυχεστο σκοπό της. Δεν πέτυχε όμως τη Μόρφωση των ατόμων.

Παιδεία διαφέρει της Αγωγής. Η παιδεία γίνεται δια βίου ενώ η Αγωγή σε ορισμένη ηλικία. Η παιδεία λέγει ο Πλάτων πρέπει ναθεωρείται ως Παιδιά - παιχνίδι διότι «ουδέν μάθημα μετά δουλείας τον ελεύθερον χρή μανθάνειν» (Πλάτωνος Πολιτεία 536 Ε)

Η περί παιδείας ενασχόλησης είναι ιερά και θεωρείται ως είδος λατρείας με την έννοιαυπηρεσίας κατά θεία παρακέλευση. Η παραγωγή γνώσης είναι αντικείμενο της επιστήμης. ΗΦιλοσοφία - μητέρα όλων των επιστημών - αρχίζει ουσιαστικά με τον Πλάτωνα και αναπτύσσει τηνιδέα του λογικού και αληθινού, την ιδέα του ηθικού, την ιδέα του αισθητικά καλού. Προφιλοσοφικάο Ηράκλειτος. Μεταφιλοσοφικά ο Χέγκελ, Στοχαστικά ο Μαρξ. Οι ποιητές Χέλντερλιν, ΑρθούροΡεμπώ. Ο κριτικός και εξάγγελος Νίτσε. Ο αναλυτής Φρόιντ.

Δεχόμαστε σήμερα ότι:

α) Παιδεία είναι το σύνολο των έγκυρων γνώσεων και των καταγεγραμμένων ευαισθησιώνκαθώς και τη ροπή των παιδευομένων για συμπλήρωση και ανανέωση αυτών των γνώσεων καιευαισθησιών.

β) Εκπαίδευση είναι η θεσμοθετημένη από την Πολιτεία μορφή παιδείας την οποίααποφασίζει και διοχετεύει στο (κατά την πρόθεσή της) σύνολο των πολιτών της.

γ) Αγωγή είναι το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς που θεωρούνται σύμφωνοι με τακρατούντα ήθη και έθιμα του Κράτους.

Από τους ορισμούς και μόνο, διαπιστώνουμε ότι το σύνολο της πνευματικής λειτουργίας τουπολίτη έχει τρόπο ανάπτυξης και μέτρο σύγκρισης (κανόνα) αυτό που του παρέχει το κράτος καιμόνο (κλειστό σύστημα, ικανό να αναπαράγει τον εαυτό του και μόνον).

Όταν λέμε κράτος συνήθως εννοούμε, μεταξύ των πολλών άλλων, μια κοινωνική, εδαφική καιφυλετική ενότητα με συγκεκριμένους για κάθε εποχή νόμους, τρόπους διακυβέρνησης καικυβερνήτες.

Το πνεύμα όμως πετά, ακολουθεί τους δικούς του δρόμους, και τώρα, που μέρα τη μέραγίνεται διακρατικό, διεθνικό και πολυεκφραζόμενο, έχει ανάγκη από τη δική του φωλιά, τη δική τουάγκυρα, το δικό του αεροδρόμιο ή κοσμοδρόμιο αν προτιμάτε. Οι κλασσικές «παλιές συνταγές» όσοκαλές και αν είναι χρειάζονται νέα μπαχαρικά και καινούριο τρόπο μαγειρικής.

Οι επιστήμονες σήμερα, χάριν των Η.Υ. είναι σε θέση να επεξεργαστούν εκατομμύριαπληροφορίες και γνώσεις και να καταλήξουν σε συμπεράσματα με σχετικά μεγάλη ευκολία. Τασυμπεράσματα και η εφαρμογή τους, όπως είναι ευνόητο, στηρίζονται σε καθιερωμένα «σενάρια»και προκατασκευασμένες ανάγκες. Λίγοι είναι εκείνοι που, αθεράπευτοι ονειροπόλοι, θεωρούν τον

κόσμο χωρίς υπολογιστή, όπως είναι ο άνθρωπος έξω από την εργασία του, με τις πραγματικές,πρακτικές ανάγκες του και όχι ένα ακόμα εξάρτημα του γραφείου της επιχείρησης. Φυσικά, από τηνεξέλιξη της κοινωνίας και μελετώντας συνεχώς τις επικρατούσες ιδέες μπορούμε ναπροσανατολιστούμε προς την ιδανική κατεύθυνση, αλλά αφού αυτή έχει εκ των κάτω επιβληθεί.

4.Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 370

Η εποχή του Homo Sapiens χαρακτηρίζεται από χαράγματα τα οποία γίνονται απόμεγάλο πλήθος εργαλείων. Αν τα χαράγματα αυτά δεν είναι καταγραφή χρόνου, τότεείναι πείραμα χρήσεως εργαλείων διακόσμησης. Η παρατήρηση των αστρονομικώνμεταβολών (τακτικές αλλαγές της Σελήνης) και η συσχέτιση τους με γήινα φαινόμενα(εποχές) αποτελούν την πρώτη κατανόηση του χρόνου. Η βαφή των σκελετών μεκόκκινο371 χρώμα από τον Homo Sapiens, αν δεν έχει άλλη εξήγηση, αποτελεί μιαεκνόηση της ζωής η οποία αποδίδεται στο αίμα.

«Ου δεύτερον ουδέ πάρεργον δει την των παίδων τροφήν τον νομοθέτην εάν γίγνεσθαι» [Πλάτων 766 Α]

Όπως είδαμε στα προηγούμενα η εκπαίδευση διαφέρει τελείως από τη μόρφωση. Ηεκπαίδευση συνίσταται, κυρίως, στην εξάσκηση των ατόμων για την εφαρμογή μεθόδων καικανόνων ενώ η μόρφωση, κατά την ταπεινή μας άποψη, αποτελεί συνολική βελτίωση του ατόμουσύμφωνα με τις πολιτισμικές προτάσεις ( = προτάσεις ικανές να δημιουργήσουν το μέλλον) τηςεποχής (κάνει το άτομο ικανό να αυτενεργήσει και ίσως να βρει λύση σε πρωτότυπα προβλήματα). Ημόρφωση συνήθως αφήνεται στην τύχη και την καλή θέληση του ατόμου η εκπαίδευση είναι - καιπρέπει να είναι - καθαρά πολιτειακό θέμα. Κάθε κράτος συγκροτείται κάτω από την ιδεολογία καιτον πολιτισμό του λαού που το αποτελεί. Κάθε πολιτισμική κοινότητα εκφράζει και εκφράζεται μετον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, αποτελεί ιδιαίτερη πολιτιστική φυσιογνωμία και είναι πάντα μια όψητης ανθρωπότητας.372 Καθήκον του κράτους είναι να εκπαιδεύσει τους πολίτες του, ανάλογα με τουςσκοπούς που επιδιώκει, προς τη μια ή την άλλη διαφορετική κατεύθυνση. Οι κανόνες πουεφαρμόζονται δεν πρέπει να οδηγούν σε αδιέξοδα αλλά ούτε και σε λαβυρίνθους. 373 Είναιφυσιολογικά παράλογο να ισχυριστούμε ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει στην εκπαίδευση,διότι τότε το απαλλάσσουμε από τις πιθανές ευθύνες του.

Η εκπαίδευση ως αρχή μόρφωσης του ατόμου αποτελεί ιδανικό των λαϊκών τάξεων καιπρονόμιο των επίλεκτων (της «ελίτ») της κοινωνίας ενός κράτους. Η πάλη των τάξεων εντοπίζειγρήγορα ως ένα στόχο της την εκπαίδευση με απαίτηση τη δημοκρατικοποίησή της και την όσο τοδυνατόν δωρεάν παροχή της.374 Η κρατική μέριμνα για εκπαίδευση της λαϊκής μάζας, γρήγοραπαίρνει χαρακτήρα κατευθυνόμενο προς την παραγωγή, την επένδυση όπως θα λέγαμε σε μιαεπιχείρηση. Είναι τελείως παράδοξο ένα κράτος να διαθέτει σεβαστά κονδύλια για την εκπαίδευσηχωρίς να περιμένει ανταπόδοση. Αρχικά βέβαια η πρόοδος της εκπαίδευσης είναι αργή καιπαλινδρομική. Οι εκπαιδευόμενοι αναμασούν τις ίδιες γνώσεις με ελαφρές τροποποιήσεις. Ησταδιακή οικονομική βελτίωση και η ύπαρξη ανθρώπων με ευρύτητα πνεύματος δημιουργεί σιγά -σιγά ανθρώπους μορφωμένους οι οποίοι όμως είναι ακίνδυνοι, για τους σκοπούς του κράτους,μειοψηφία. Κάτι σαν σφάλμα υπολογισμού. Με την πρόοδο και την αύξηση των μορφωμένωνανθρώπων γίνεται αξίωση η μείωση της κοινωνικής ανισότητας και η οικονομική βελτίωση.

Με την πρόοδο των επιστημών της αγοράς (marketing)375 η εκπαίδευση περιορίζεται σε

πρακτικούς και γρήγορους τρόπους (κανόνες) περιορισμένους (μόνο) γύρω από το χρήσιμογνωστικό αντικείμενο (κατά τη θεωρία του Ford). Η εκπαίδευση απευθύνεται κυρίως στις κατώτερεςκοινωνικές τάξεις, με την υπόσχεση βελτίωσης των οικονομικών της. Κίνητρο συνήθως είναι ηεπαγγελματική αποκατάσταση η οποία όμως, με τη σειρά της, θα απαλλάξει το κράτος από τηδαπάνη εξαγοράς εξειδικευμένου έργου. Σήμερα το εξειδικευμένο έργο είναι δυνατόν νααπομνημονευτεί στους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές και να αποδώσει σε οποιαδήποτε χρονικήστιγμή, με ελάχιστη δαπάνη. Επιπλέον η παρεχόμενη επί μακρά σειρά ετών εκπαίδευση απέδωσεπλήθος εκπαιδευμένων επαγγελματιών, πολλαπλάσιο αυτού που η ζήτηση απαιτεί.

Σε καμία κοινωνία που εφάρμοσε τις παραπάνω μεθόδους δεν παρατηρήθηκε μείωση τηςκοινωνικής ανισότητας, ενώ και η οικονομική ανισότητα μεγάλωσε, αδιάφορο αν η οικονομική βάσησυμπεριέλαβε αρκετές ανέσεις των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων.

Η αύξηση της ανεργίας των εκπαιδευμένων ατόμων μπορεί να ερμηνευτεί κατά δύο μόνοτρόπους α) σε κακό μακροχρόνιο προγραμματισμό και ευκαιριακή ή καθόλου επέμβαση στηνεκπαίδευση. β) σε «μυστικές» παραγγελίες απορρόφησης εκπαιδευμένων από άλλα κράτη οι οποίες,παραγγελίες, για διάφορους λόγους ματαιώθηκαν.

Στην πρώτη περίπτωση είναι προφανής ο δημοθηρικός τρόπος αντιμετώπισης σοβαρώνθεμάτων «στου κασίδη το κεφάλι». Στη δεύτερη περίπτωση (όταν το κόστος εκπαίδευσης για ένακράτος είναι μεγάλο και σε άλλο κράτος μπορούμε εύκολα να έχουμε τους άριστους με μικρότεροκόστος) εισάγεται (διάβαζε: πείθεται) ο άριστος επιστήμων με πολύ μικρότερο κόστος. Είναι θέμαεμπορικό πλέον να καταλάβει κανείς (προσφορά και ζήτηση) γιατί περισσεύουν οι εκπαιδευμένοι.

Η εκπαίδευση λοιπόν αποτελεί μέρος της όλης οικονομικής ζωής, είναι είδος εμπορεύσιμο καιπαραπροϊόν του είναι η μόρφωση.

Ποιους στόχους πρέπει να υπηρετεί η εκπαίδευση; Σε ποιο είδος κοινωνίας στοχεύουμε;Τι είναι για μας, τους σημερινούς Έλληνες, «Ελληνικότητα»; Τι θετικό μπορεί να μαςπροσπορίσει πέρα από τις κενές συναισθηματικές εξάρσεις; Ποιες επίκαιρες προτάσειςμπορούμε να συναγάγουμε από τη συσσωρευμένη πείρα που παραδίνει η παράδοσή μας, οπολιτισμός των Ελλήνων;

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η Εκπαίδευση σήμερα είναι θεσμός. Δεν είναι δυνατό να ζητάμε από ένα θεσμό ναικανοποιήσει κάθε ενδιαφέρον μας. Η περιέργεια του ανθρώπου είναι απεριόριστη, τοίδιο και οι απορίες του. Ένας θεσμός καλείται να καλύψει τις συνηθισμένες ανάγκεςτου ατόμου. Το ερώτημα είναι αν οι συνηθισμένες ανάγκες εξυπηρετούνται και ποιοςδρόμος καλύπτει τα (προχωρημένα έστω) ενδιαφέροντα του ατόμου; Ποιααναγνώριση απολαμβάνει στην κοινωνία το «προχωρημένο» άτομο;

«Μέγιστον δε πάντων - προς το διαμένειν τας πολιτείας - το παιδεύεσθαι προς τας πολιτείας»

«Το σοβαρότερο απ’ όλα για τη διατήρηση των πολιτευμάτων είναι ότι πρέπει να εκπαιδεύονται οι πολίτες σύμφωνα με τιςαρχές του πολιτεύματος» [Αριστοτέλης]

Οι σκοποί της εκπαίδευσης καθορίζονται κάθε φορά δια νόμου από τις εκάστοτε κυβερνήσειςκαι ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν κάθε φορά.376 Η εποχή του Αριστοτέλη, με πρόσφατη τηνανακάλυψη και επιτυχία του (Δημοκρατικού) Πολιτεύματος, που ήθελε όλους τους πολίτεςεκπαιδευμένους στην διακυβέρνηση και την πειθαρχία των νόμων του κράτους, είναι ίσωςμελλοντική (θα ξανάρθει;) αλλά όχι σημερινή πραγματικότητα. Πιστεύω ότι, αφού η ζωήεξελίσσεται, θα πρέπει και οι σκοποί να εξελίσσονται και μάλιστα να διαφοροποιηθεί η (θεσμική)εκπαίδευση σε δύο κλάδους, όχι αναγκαστικά ανεξάρτητους, στους οποίους θα πρέπει ναδιδάσκουμε α) τους τρόπους επιβίωσης και β) την αναγνώριση των αξιών (αγωγή) χωριστά.

Είναι πρόδηλο ότι αν και τα αντικείμενα και των δύο κλάδων εξελίσσονται, οι στόχοι τηςαγωγής εξελίσσονται με αργότερο ρυθμό από τους λοιπούς εκπαιδευτικούς στόχους, διότι από τηφύση του ο άνθρωπος δεν μεταβάλλει αξίες, ενώ αντίθετα η ανάγκη επιβίωσης τον αναγκάζει σεταχύρυθμες προσβάσεις.377

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Είδα στην τηλεόραση χιλιάδες να προσεύχονται ομαδικά, σ΄ ένα θεό που κάποιοςτους ενέπνευσε και κάποιοι άλλοι φρόντισαν να διατηρήσουν. Ισάριθμο πλήθος είναιέτοιμο να ασπασθεί μια νέα ιδεολογία που θα του εμπνεύσει κάποιος άλλος και θασυντηρήσουν τα ίδια συνήθως πρόσωπα.

«Τρία πράγματα είναι ασυμβίβαστα: να διοικείς, να εκπαιδεύεις και να κάνεις ψυχανάλυση» [Σ. Φρόιντ]

Θρησκεία δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σύνολο καθιερωμένων ιδεών, αρχών και

κανόνων ζωής και λειτουργίας μιας κοινότητας.

Ο ψυχοθεραπευτής στο Πανεπιστήμιο Ντρου στο Μάντισον της Ν. Υερσέης Δρ Τζαίημς ΓκΡανκς υποστηρίζει ότι μια θρησκεία δεν είναι σωστή όταν:

1. Έχει μια στάση άκρως ηθικολόγο και κριτική. Συνήθως υπάρχει αμυντική αντίδραση αφούσε γενικές γραμμές αποφεύγεται η αυτοκριτική και η προσοχή στρέφεται προς τους άλλους.«Κοίταξε αυτόν και όχι εμένα»

2. Έχει μια τάση στη νομιμοφροσύνη. Ο άνθρωπος περιορίζεται σε στενά καλούπια και έτσιελέγχεται απόλυτα.

3. Υπάρχει ροπή τελειοκρατισμού. Δηλαδή κάθε ιδανικό, όποιο και αν είναι, θαπραγματοποιηθεί κάποτε.

4. Είναι απόλυτη. Επιτρέπει ελάχιστες παρεκκλίσεις από τους αυστηρούς κανόνες που έχουνθεσπιστεί.

5. Είναι Μεσσιανική. Ο κλήρος θεωρεί τον εαυτό του παντογνώστη και παντοδύναμο καθώςκαι Θεό επί γης.

6. Χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό. Η θρησκεία αυτή δεν αφήνει τον άνθρωπο να«μεγαλώσει» και εξελίσσεται σε βολικό σκέπασμα κάθε πρωτοβουλίας, φορτώνοντας τα πάντα στοΘεό.

7. Διαχωρίζει τον άνθρωπο σε κακό σώμα και καλό πνεύμα. Κάθε χωρισμός του ανθρώπουείναι σφάλμα, αφού τα δύο συνυπάρχουν.

8. Καλλιεργεί το φόβο του κακού

9. Έχει ακραίες θέσεις στην αισιοδοξία. Ούτε η υπερβολική αισιοδοξία, ούτε η απαισιοδοξίαείναι σωστές θέσεις αφού προδίδουν κακή εκτίμηση των πραγματικών καταστάσεων.

Παρατηρούμε ότι όταν η θρησκεία λειτουργεί σωστά οι πιστοί γίνονται δημιουργικότεροι,βρίσκονται σε μεγαλύτερη αρμονία με τον εαυτό τους και έχουν όλο και μεγαλύτερη επίγνωση τηςελευθερίας τους μέσα στα πλαίσια της πραγματικότητας. Είναι μια «περιοριστική» δύναμη αλλάασκεί και μια απελευθερωτική επιρροή ώστε να γίνεται ισορρόπηση της δυνάμεως και τηςενεργητικότητας του πιστού.

Η Θρησκεία ψυχοπαθολογικά μπορεί να προκαλέσει περιττά πλέγματα ενοχής,παιδομορφισμό, υπερβολική εξάρτηση του ατόμου, σοβαρές συγκινησιακές ζημιές καιαυταρχικότητα. Οι αξίες πρέπει να τοποθετούνται στη σωστή αναλογία με έμφαση στη φροντίδα γιατο άτομο και το ενδιαφέρον για τους άλλους

Ο ΚΟΣΜΟΣ Για να συνεχίσουμε χρονικά την ύπαρξη πρέπει να ξέρουμε τι βρήκαμε μόλιςγεννηθήκαμε και πως διαμορφώθηκε ο κόσμος στις ημέρες μας. Πρέπει να υπάρχειστόχος - οδηγός στην πορεία μας και το στόχο που βλέπουμε να τον δείχνουμε και

στους άλλους.

«Προς γαρ το τελευταίο εκβάν έκαστο των προ υπαρξάντων κρίνεται» Δημοσθένης, υπέρ αδυνάτου]

Πλήθος εφευρέσεων διευκολύνουν σήμερα τη ζωή μας με άμεση συνέπεια την αλλοτρίωσήμας στις εταιρίες που τις παρέχουν. Χρειαζόμαστε τις παντός είδους υπηρεσίες που μας παρέχονταικαι επί πλέον πρέπει να εκπαιδευτούμε για να τις δεχόμαστε. Είναι αδύνατο να υπάρξει διαβίωσησήμερα χωρίς ηλεκτρισμό, τηλέφωνο, συστήματα πληροφόρησης, συγκοινωνίες, απορρυπαντικέςυπηρεσίες κλπ. Είναι αδύνατο σήμερα να στηριχθούμε στην παραδοσιακή γεωργία ή κτηνοτροφία,αφού τα υβρίδια και τα έμβρυα (φυτά και ζώα που θα μεγαλώσουν) τα παρέχει μόνο η Βιομηχανίακαι η Βιοτεχνολογία κατά τρόπο που είναι αδύνατο να έχουμε εμείς τους απογόνους τους γιαπολλαπλασιασμό. Εξ άλλου οι ποικιλίες που πολλαπλασιάζονται μόνες συνεχώς και σπανίζουν.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΕΧΡΙ ΧΤΕΣ

«Ο άνθρωπος δεν πρέπει να προτιμά τη θαλπωρή του στάβλου» [Νίτσε]

Ο άνθρωπος μέχρι λίγο πριν την αρχή του προηγούμενο αιώνα (βιομηχανική επανάσταση)εκτελούσε τις διάφορες εργασίες που έπρεπε να εκτελέσει μόνος, χωρίς να εξαρτάται από οτιδήποτεκαι οποιονδήποτε άλλον. Συνήθως διέθετε κάποιο «εργαστήριο» όπου τον εύρισκαν οι γνωστοί τουκαι είχε αφήσει εκεί και τα εργαλεία του. Πιθανόν να είχε ως βοηθούς του «δούλους» και παραγιούςπου «μάθαιναν» από αυτόν την τέχνη. Δεν είχε «εργάτες» (δεν υπήρχε τέτοιος όρος). Θεωρούσε τονεαυτό του «αφέντη», ο ρυθμός της εργασίας καθοριζόταν αυστηρά από τον ίδιο και τη συντεχνίατου. Αν κάποια ημέρα νόμιζε ότι ο καιρός ήταν κατάλληλος για κυνήγι, έφευγε για να κυνηγήσει.Κανείς δεν τον πίεζε. Φυσικά εργαζόταν πολλές ώρες και ζούσε απλά, εξασφαλίζοντας την τροφήτου από αυτά που καλλιεργούσε ή έτρεφε, τη στέγη του κοντά στα ζωντανά του με τα οποίαμοιραζόταν και τη στοργή των συντοπιτών του. Πλούσιοι ήταν οι μεγαλογαιοκτήμονες και οιδασοκτήμονες, αφού η μόνη μορφή πλούτου ήταν η γη και τα ζωντανά που ετρέφοντο από αυτήν,κτήμα του φεουδάρχη. Στις συναλλαγές επικρατούσε η ανταλλαγή (μέλι, ζώα, αυγά κλπ), αφού οχρυσός και άργυρος και λιγοστός ήταν και άχρηστος στους πολλούς. Εκείνοι που συγκέντρωσανπλούτη, εκτός των γαιοκτημόνων, ήταν οι κάτοικοι των πόλεων από το επιτυχές εμπόριο, εκείνοιπου έλαβαν μέρος στις Σταυροφορίες από το πλιάτσικο και από το εμπόριο Ανατολής - Δύσεως.Ακόμη οι τραπεζίτες και οι τοκογλύφοι. Οι απλοί ναυτικοί εξ αιτίας των δυσκολιών τουεπαγγέλματος (πειρατεία) δεν συναπεκόμιζαν σημαντικό πλούτο.

Η Γαλλική επανάσταση (1789) ανέτρεψε την υπάρχουσα διανομή του πλούτου υπέρ τηςαστικής τάξης η οποία καταφέρνει να αυξήσει τα πλούτη της κατά τα επόμενα ταραγμένα χρόνια. Ηδήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας και η υπερτίμηση της γης, οι προμηθευτές του στρατού καιοι δωροδοκίες ήταν οι μέθοδοι της εποχής. Πολλά τεκμήρια έντονου πλουτισμού που βλέπουμεσήμερα (μεγαλοπρεπή κτήρια, πολυτελή σκεύη, αντικείμενα τέχνης κλπ) ανάγονται σε αυτήν τηνπερίοδο. Οι ναυτικοί, με την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου, την ανακάλυψη νέων χωρών και τη

χρήση διαφορετικών πηγών ενέργειας, άρχισαν να αποτελούν την εύπορη τάξη.

Η εισαγωγή των μηχανών άλλαξε το σκηνικό από τα θεμέλιά του. Μια μηχανή είναι έναεργαλείο με πολλαπλάσια απόδοση. Σε αντίκρυσμα της πολλαπλάσιας δύναμής της όμως έχει τοτεράστιο κόστος της, το οποίο πλέον δεν είναι δυνατό να το επωμιστεί ένα άτομο, αλλά ομάδαατόμων ή ένας αρκετά πλούσιος (πράγμα άφθονο την εποχή αυτή). Το εργοστάσιο με τις μηχανέςδεν είναι δυνατόν να το «δουλέψει» ένα μόνο άτομο, όταν και όποτε του κάνει κέφι. Δημιουργείταιη έννοια του εργάτη, του εργοστασιάρχη και τόσες άλλες σχετικές με το χρόνο εργασίας το νομικόκαθεστώς κλπ. Οι εργάτες συνήθως «ειδικεύονται» σε περιορισμένο (αρχικά) αριθμό ειδικοτήτων,ανίκανοι να κινήσουν μεμονωμένα το σύνολο των μηχανών ενός εργοστασίου (μέθοδος Ford).Τεράστιες αγροτικές εκτάσεις γύρω από τις πόλεις μετατρέπονται σε φτωχογειτονιές καιεργατουπόλεις με τεράστια εξαθλίωση του πληθυσμού.

Η δημιουργηθείσα οικονομική ανισορροπία δημιουργεί ανθρώπους του περιθωρίου,ανθρώπους δηλαδή που δυσκολεύονται να ενταχθούν στο νέο τρόπο ζωής. Συνήθως, οι άνθρωποιτου περιθωρίου,378 εκτός από τη στήριξη «προοδευτικών» ιδεών, στρατολογούνται και στηναναπτυσσόμενη βιομηχανία ως εργάτες αφού με διάφορους τρόπους «εκπαιδευτούν» όσο αφορά τησυμπεριφορά αλλά και τον τρόπο σκέψεως. Η τάξη των εργατών σε διάφορες βαθμίδες αντικαθιστάτώρα την παλαιά τάξη των φτωχών και οι νέοι αστοί προέρχονται από αυτούς. Οι παλαιοί αστοίέγιναν πλούσιοι εργοστασιάρχες και βιομήχανοι, αφού αυτοί μόνο μπορούν να αγοράσουν μεγάλασυγκροτήματα μηχανών. Οι πόλεις πολλαπλασιάζουν τους κατοίκους τους. και η εφεύρεση τηςφτηνής αλλά πολλαπλής κατοικίας (πολυκατοικίας) γεμίζει άκομψα τα νέα προάστια. Η αστυφιλία,με την προσδοκία του κατάλληλα διαφημιζόμενου κέρδους αμύθητων (κατά φαντασία) ποσών απότην βιομηχανική εργασία,379 επεκτείνεται συνεχώς και οι πόλεις πλέον πνίγονται. Οι ασθένειεςαυξάνονται εξ αιτίας της σκόνης και των αναθυμιάσεων των εργοστασίων και οι εργάτες γρήγοραχάνουν την υγεία τους. Ο γρήγορος ρυθμός της βιομηχανικής εργασίας εμποδίζει το άτομο να χαρείτην όποια στοργή του προσφέρεται. Ο νέος αστός, θυσιάζει, για μια ακόμη φορά, τα στοιχειώδηδικαιώματά του στην σπουδή για εξασφάλιση τροφής, στέγης και στοργής.

Φωτισμένα μυαλά της εποχής θέτουν το πρόβλημα της εκμηχάνισης λογαριάζοντας όπως ογειτονικός μπακάλης της εποχής. «Αφού οι μηχανές κάνουν εκατονταπλάσια δουλειά, αναπασχοληθεί ένας εργάτης θα μείνουν άνεργοι άλλοι 99», λοιπόν «έξω οι μηχανές». Οι αντιδράσεις,δυναμικές, αναδεικνύουν σοβαρές σκέψεις και, γρήγορα, επαναστάσεις στον αιώνα μας. Οιεργοστασιάρχες αντιδρούν και αυτοί με τη σειρά τους. Απλά ασφαλίζουν τα εργοστάσιά τους καιεισπράττουν τις ασφάλειες.380 Φυσικά γρήγορα παραγγέλνουν και άλλες ταχύτερες πιο αυτόματεςμηχανές και υψώνουν πανύψηλα τείχη γύρω από τα εργοστάσιά τους, κάνοντάς τα μικρά φρούρια.

Οι παλιές συντεχνίες είναι αδύνατο να λειτουργήσουν με τη μορφή που είχαν και παίρνουνπλέον τη μορφή εργατικού σωματείου και συνδικαλισμού, με σκοπό όχι τη ρύθμιση του τρόπου καιτων μεθόδων εργασίας (δεν γνωρίζουν άλλη μέθοδο ή τρόπο), αλλά την πίεση του εργοδότη γιακαλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβής. Η μικροοικονομία όμως έχει περάσει στα χέρια τωνβιομηχάνων και μεγαλεμπόρων οι οποίοι, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τους πολιτικούςπροκειμένου να ψηφιστούν νόμοι οι οποίοι ή θα απαγορεύουν την ίδρυση τέτοιων σωματείων ή θαείναι τέτοιοι οι νόμοι, ώστε να αδρανοποιούν ή να εκφυλίζουν τη δύναμη των σωματίων.381 Γρήγοραο συνδικαλισμός «νομιμοποιείται», ώστε να είναι ελεγχόμενος και να αντιδρά καθ’ υπαγόρευση.

Το κράτος έπρεπε να αφήσει «ελεύθερο» το εμπόριο να αναπτυχθεί και να ακολουθήσει τοδρόμο του, όπως εκείνο (το εμπόριο) ήθελε, σύμφωνα με τη νέα ιδέα της ελευθερίας. Το δεύτερομισό του 18ου αι είναι μια περίοδος κατά την οποία τροποποιούνται οι παλιές πολιτικές, οικονομικέςκαι φιλοσοφικές ιδέες και προσαρμόζονται στις νέες ανάγκες. Ο Τυργκό, υπουργός τωνΟικονομικών του Λουδοβίκου 16ου, λίγα χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση είχε διακηρύξει τη«θεωρία της οικονομικής ελευθερίας», ενώ ο Άνταμ Σμίθ στην Αγγλία έγραφε το βιβλίο του «οΠλούτος των Εθνών» και συνηγορούσε για την «οικονομική ελευθερία» και τα «φυσικά δικαιώματατου εμπορίου».

Τριάντα χρόνια μετά την πτώση του Ναπολέοντα (συνέδριο Βιέννης 1819) οι νέες δυνάμειςαναγνωρίζουν για τον εαυτό τους και τη βιομηχανία την ελευθερία την οποία είχαν αρνηθεί στουςλαούς. Η χρήση των μηχανών γενικεύεται και αποδεικνύεται επωφελέστατη για τα κράτη, μια και οπλούτος αυξανόταν γρήγορα. Η Αγγλία αναλαμβάνει χωρίς πολύ σκέψη το βάρος τωνΝαπολεόντειων πολέμων και οι καπιταλιστές382 τους χρηματοδοτούν με αντάλλαγμα τεράστιακέρδη από την πώληση των παντός είδους μηχανών και όπλων.

Για πρώτη φορά μετά το 1265 στην Αγγλία ψηφίζεται αλλαγή του εκλογικού συστήματος(1832) και έχουμε επίδραση και αντιπροσώπευση των εργοστασιαρχών στο Κοινοβούλιο. Τογεγονός προκαλεί αφύπνιση και οι εργάτες ζητούν, χωρίς μεγάλη επιτυχία, και αυτοί ψήφο, μέσωτου γνωστού με το όνομα «Ο Χάρτης του Λαού» κειμένου (1848).

Κάτω από την πίεση των ιστορικών γεγονότων το κράτος αναλαμβάνει την εκπαίδευση.

Στόχος που της ανατίθεται: «Κάλυψη των διαφορών των κοινωνικών τάξεων».

Μέσον: «Άμβλυνση των οικονομικών διαφορών».

Εργαλείο: «Εκπαίδευση και ένταξη των κατωτέρων τάξεων στην αναπτυσσόμενη βιομηχανικήπαραγωγή» και «πολιτική και ιδεολογική χειραφέτηση».

Σύνθημα: «Ισότητα ευκαιριών».383

Λάθος(;): «Εκπαίδευση ανάλογα με την κοινωνική τάξη και τις ανάγκες της παραγωγής».

Αποτέλεσμα: «Αύξηση των ατόμων των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων, αύξηση τωνκοινωνικών διαφορών, χειραγώγηση των ασθενέστερων τάξεων, αποτροπή από την ευρύτερη πληντης προγραμματισμένης παιδείας, παροχή διαφοροποιημένης (ανάλογα με την προέλευση)384

παιδείας, αποδυνάμωση των ασθενών τάξεων από τα ικανά στελέχη της τα οποία εντάσσονταιβαθμηδόν στις ανώτερες τάξεις».

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Η βιομηχανική εποχή πέρασε όπως ένας κυκλώνας, ένας πόλεμος, μια θύελλα πουπροκλήθηκε από τη δίψα νέου τρόπου ζωής ή ενός νέου έρωτα πολλά υποσχόμενου. Η Μηχανήσήμερα έχει επικρατήσει, οι βιομηχανικοί εργάτες προστατευμένοι από ένα πολύπλοκο πλέγμανόμων έχουν διώξει τη φτώχεια και ανέχεια, έχουν εξασφαλίσει, μέσω των ασφαλιστικών εταιριών

(και νόμων) την τρίτη ηλικία τους η οποία λόγω της επιστημονικής προόδου θεωρείται εκτεταμένη.

Μετά τη θύελλα όμως έρχεται η γαλήνη για να θεριέψει μετά λίγα χρόνια ο νέος έρωτας, οιηλεκτρονικοί υπολογιστές και η πληροφορική. Η επικράτηση των υπολογιστικών μηχανών όμωςδημιουργεί ανεργία, ύφεση. Οι νέοι εργαζόμενοι απασχολούνται συνεχώς λιγότερο. Οι συγγραφείςξεκίνησαν, και πάλι, το θρήνο της χαμένης ευκαιρίας.385 Οι ασφαλιστικές εταιρίες, που η ανάπτυξητων Μαθηματικών δημιούργησε, στηριγμένες σε παλαιότερες μαθηματικές συναρτήσεις, όπουπροβλεπόταν περίπου σταθερός αριθμός εργαζομένων έναντι των συνταξιούχων τείνουν σεχρεοκοπία. Το ίδιο - αν όχι πολλαπλάσιο - έργο αποδίδεται στη βιομηχανία από λιγότερους εργάτεςκαι σε καλύτερη ποιότητα.

Ο άνθρωπος (εργάτης ή όχι) συνεχώς απομακρύνεται από την κεντρική εξουσία (που πλέονείναι σε θέση να πάρει πλανητικές διαστάσεις) συναισθανόμενος συνεχώς τη μικρότητά του, τηνανεπάρκειά του, απέναντι στους κολοσσούς της βιομηχανίας, των επικοινωνιών και των εν γένειδυνατοτήτων που διατίθενται και μεγαλοστομικά διαφημίζονται.

Βρισκόμαστε στην αρχή κάποιας αλλαγής. Μιας αλλαγής στην οικονομική κοσμοθεωρία.Πρέπει να αλλάξουμε και νοοτροπία. Είναι καιρός να πάψουμε να υπολογίζουμε την αξία τηςεργασίας με βάση το έργο που παράγει ο εργάτης ως μηχανή παραγωγής, αλλά με βάση το έργο πουπαράγεται (και αυτή είναι βασική μου οικονομική πρόταση) από ένα σύνολο πραγματικών εργατώνκαι πραγματικών μηχανών. Το quandum του έργου δεν πρέπει να είναι το άτομο αλλά η ομάδα. Οάνθρωπος ας παραμείνει το quandum νέας σκέψης και απόλαυσης των κόπων του. Είναι καιρός νακαταλάβει η κοινωνία ότι υπάρχει ανάγκη διαφορετικής ρύθμισης των προβλημάτων τροφής, στέγηςκαι στοργής που παρέχει στους πολίτες της. Δεν είναι δυνατόν η διαφορά κόστους εργασίας ναβαίνει υπέρ του εργοδότη και μόνον, (αυξάνοντας αριθμητικά τον παγκόσμιο πλούτο και όχι τηνκατανομή κερδών) τη στιγμή που πλήθος εργατών μένει χωρίς εργασία.

Τις οικονομικές μονάδες αρχικά αποτελούσαν τα κράτη, καθένα διαφορετικό από τα άλλα.Την οικονομική οντότητά τους διαδέχθηκαν τα εργοστάσια. Στις αρχές της βιομηχανικής εποχής τοκάθε εργοστάσιο ήταν ξεχωριστή οικονομική μονάδα, με ξεχωριστό κόστος. Τα εργοστάσια, μόλιςοι συνθήκες το επέτρεψαν, αγνόησαν κράτη και φραγμούς, ενώθηκαν και απετέλεσαν οικονομικούςγίγαντες. Απλά τώρα πρέπει να θεωρήσουμε ότι επεκτείνεται το κύτταρο, το ανθρώπινο δυναμικότης κάθε οικονομικής μονάδας σε ομάδα - όργανο. Φυσικά η ιδέα θέλει επεξεργασία και μάλισταπριν η συνένωση κρατών και ανθρώπων (γιατί θα γίνει συνένωση) καταλήξει σε καρκίνωμα.

Προέχει, για τη διατήρηση της οικονομίας, η εκπαίδευση των ανθρώπων (κατά σύνολο -σύστημα πλέον), ώστε να υπάρξει ομοιογένεια και ομοψυχία συστήματος (ιδέ προσεγγιστικόπαράδειγμα την οικονομική οργάνωση της Ιαπωνίας). Σε αντίθετη περίπτωση θα έχουμεσυγκρούσεις και διάλυση εσωτερικά του κάθε συστήματος. Ακόμα ο πολίτης (σε ατομικό επίπεδοπλέον), στη θέση της φυσικής επιθετικότητας, πρέπει να εκπαιδευτεί (όσο και αν αυτό φαίνεταιπαράδοξο, είναι πραγματοποιήσιμο386) στην έκφραση της συγκινησιακής φόρτισης και φαντασιακήςδιέγερσης, ώστε να υπάρξει βαλβίδα ασφαλείας για την εκτόνωση, αλλά και παραγωγή πρωτότυπωνιδεών.

Μια άλλη πρόταση είναι

α) να καταργηθεί η μόνιμη απασχόληση

β) οι πόροι να εξαρτώνται από την παρεχόμενη περιστασιακή εργασία η οποία θα αμείβεταιπλουσιοπάροχα387 και θα την παρέχουν ευχάριστα οι πραγματικά ικανοί

γ) να εξευρεθεί τρόπος τροφής και στέγασης όλων των πολιτών και βελτίωση των όρωνδιαβίωσης

δ) οι πραγματικά ανίκανοι να συντηρούνται με τα μόλις αναγκαία για τη ζωή τους αλλά όλοιχωρίς εξαίρεση.

Τη νέα κοινωνία μπορούμε να τη διαλέξουμε αλλά μπορεί και να μας επιβληθεί με ειρηνικά(νομοθεσία) μέσα.

ΠΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

Πιστεύεται ότι «Η δυστυχία και ο πόνος είναι πηγή έμπνευσης». Σήμερα διδάσκεται ηυπακοή αντί της δημιουργίας. Οι νέοι «εκπαιδεύονται» εκτός συστήματος.

Η Μόρφωση σε αντίθεση με την εκπαίδευση, που απευθύνεται στη νόηση, απευθύνεται στη βούληση.

Σε κάθε τόπο και σε κάθε εποχή επικρατεί κάποιο φιλοσοφικό σύστημα ζωής. Ο όροςεκπαίδευση χρησιμοποιείται ευρύτατα για να δείξει την συνειδητά, και με τα ορισμένα και σταθεράκριτήρια της εποχής, ταξινομημένη και κατευθυνόμενα παρεχόμενη γνώση. Η εκπαίδευση ωςθεσμός λειτουργεί κυρίως ως όργανο συντήρησης, χωρίς ευελιξία, μετατρεπόμενη σε ένα είδοςγραφειοκρατίας.

Συνηθίζουμε να «καθοδηγούμε - εκπαιδεύουμε» τα παιδιά μας σύμφωνα με τις δική μαςνοοτροπία και τα δικά μας «πιστεύω» ή τα υπαγορευόμενα από το κρατούν πολιτικό σύστημα ή τηθρησκεία388 όπως π.χ.

* Να «φτιάξει» το παιδί ένα χαρακτήρα αποδεκτό από την οικογένειά του και τηνκοινωνία (προσαρμογή στο κατεστημένο).

* Να πάρει όσο το δυνατό περισσότερες γνώσεις389 «για να γίνει κάτι» (επαγγελματικήαποκατάσταση).

* Να πάρει, και να διαιωνίσει, ότι είναι δυνατόν από τις γνώσεις μας αφού είναι φύσηαδύνατο να πάρει και να διαιωνίσει εμάς τους ίδιους, σε μια προσπάθεια προέκτασής μαςπέραν της ύπαρξης (φόβος θανάτου).

* Να εξασκήσει τη μνήμη του σε «άσχετα - άχρηστα» κείμενα και γνώσεις (επίδειξη,μικροαστισμός, μωροφιλοδοξία).

* Να μάθει να υπακούει και να επαναλαμβάνει τις «καθιερωμένες» θέσεις περιορίζονταςτη δημιουργικότητα (εξασφάλιση διαιώνισης του κατεστημένου).390

* Να ασκηθεί στο εξαντλητικό ωράριο εργασίας (πολύ δουλειά δίνει πολλά λεφτά -σκοπός της ζωής η εργασία).

* Να μάθει τους νόμους του ανταγωνισμού και φιλοπρωτίας πολλές φορές «πάση θυσία»(νόμος της ζούγκλας).

* Να μάθει, κάθε νέος ότι οι θέσεις (σε οποιοδήποτε τομέα) είναι περιορισμένες και ότι ηεπιβίωσή του είναι αιτία να αποκλειστεί κάποιος άλλος (άσκηση στο κοινωνικό μίσος).

Αδιαφορούμε συνήθως για το ίδιο το παιδί που είναι και αυτό άνθρωπος, με τηνπροσωπικότητά του, και που ενδεχομένως από τα πρώτα χρόνια της ζωής του να έχει διαφορετικήγνώμη, κατεύθυνση και σκέψη για τη δική του τη ζωή. Ίσως, πριν προλάβει να γνωρίσει τις όψειςτου υπαρκτού κόσμου (οπότε θα πάρει υπαγορευμένες αποφάσεις), να έχει δική του γνώμη για τηνεξέλιξή του. Επιστρατεύουμε κάθε δυνατό όπλο πίεσης (από την συναισθηματική φόρτιση μέχρι το

σωματικό εξαναγκασμό) προκειμένου να πετύχουμε το ποθητό «κατά τη γνώμη μου..», την άνευόρων δηλαδή παράδοση του νέου ανθρώπου στον καθιερωμένο τρόπο σκέψεων και αποφάσεων.

Ο κόσμος τον οποίο γνωρίζει ένα παιδί είναι αυτός που του δείχνουμε εμείς, αυτόν πουγνωρίσαμε, άσχετα αν μας ικανοποιεί ή όχι, άσχετα με τις αντιρρήσεις μας ή όχι. Δεν φροντίζουμεσχεδόν ποτέ στην ανάπτυξη σχέσεων που στηρίζονται σε ελεύθερες σκέψεις και προσωπικέςπνευματικές ή υλικές αναζητήσεις. Δεν αναγνωρίζουμε ότι οι ζωντανές ιδέες υπάρχουν,συνοδεύονται, εκπροσωπούνται και διακινούνται μόνον από ζωντανούς ανθρώπους.

Έχουμε δικάσει μεροληπτικά και με εντελώς υποκειμενικά κριτήρια τον κόσμο των νέων καιεπιφυλασσόμαστε να βγάλουμε την καταδικαστική της στάσεως των νέων απόφαση.391 Ξεχνάμε ότιτο μόνο που μπορούμε να διδάξουμε και εξασκήσουμε είναι η δεξιοτεχνία, όχι το ταλέντο, τη φύσητην οποία κληρονόμησε και που μόνο αυτή είναι σε θέση να το ικανοποιήσει και να το ξεκουράσειεφ’ όρου ζωής.392

Η εκπαιδευτική ανάπτυξη πρέπει να είναι μέρος αναπόσπαστο της ευρύτατης κοινωνικήςπροσπάθειας για απελευθέρωση του ανθρώπου και για βελτίωση των συνθηκών μέσα στις οποίεςζει. Οι νέοι το έχουν ανάγκη και γι’ αυτό παρατηρείται ότι πολλά παιδιά γνωρίζουν χρήσιμαπράγματα τα οποία όμως δεν έμαθαν στο σχολείο.393

Επικρατεί, πολλές φορές, η άποψη ότι μια συζήτηση, επί των υπαρχόντων γνώσεων, ανάμεσαστους μαθητές θα βελτίωνε και τη γνώση και το μαθητή και την εκπαίδευση. Αντιλέγω ότι κανείςδεν κατέχει τη γνώση σε αρκετό βάθος, ώστε να μην παρασυρθεί σε «λογικοφανή» αποτελέσματα,με κατάληξη την Σισύφεια αναθεώρηση των γνώσεων. Δεν είναι δυνατόν γνώσεις παρμένες απόδιάφορες πηγές να αποτελούν αυτό που ο μαθητής πρέπει σε μικρό χρόνο να λάβει και δια βίου ναεφαρμόσει. Φυσικά η μέθοδος εξαρτάται και από την υφή της γνώσεως. Η ξένη γλώσσα π.χ. θαμπορούσε να διδαχτεί από τις σχετικές εφημερίδες, όχι όμως και τα συμπεράσματα της φυσικής ήτης βιολογίας. Στη φυσική και τη βιολογία υποστηρίζεται η χρήση του πειράματος αλλά είναιγνωστό ότι αυτό, σε ειδικές περιπτώσεις, είναι δυνατό να γίνει μόνο στη φαντασία, ενώ στην πράξηεκτελούνται μόνο απλά πειράματα πραγματικοτητογνωσίας.394

ΣΚΟΠΟΙ (ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ) ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ395

Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο Εκπαίδευση σε γενικές γραμμές εννοούμε τησυνειδητά κατευθυνόμενη ροή των πληροφοριών προς ανάπτυξη συγκεκριμένωνγνώσεων. Σήμερα η ροή αυτή παρέχεται από το κράτος το οποίο καθορίζει στόχουςανάλογα με τις κατά καιρούς επιδιώξεις του.

Αν θες να συντρίψεις, να εξουθενώσεις έναν άνθρωπο, βάλτον να κάνει μια δουλειά απόλυτα, ολότελα άχρηστη και παράλογη(γι' αυτόν) [ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΥ Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων 1862 4,2]

ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Με τη σημερινή δομή του κράτους μπορούμε να διακρίνουμε σαφώς τους παρακάτω στόχουςμιας θεσμικής εκπαίδευσης:

* Οικονομική Δομή της κοινωνίας - Τεχνολογία

Δια της εκπαίδευσης είναι δυνατή η οικονομική αναδιάρθρωση της κοινωνίας, η αφομοίωσηκαι ο πολλαπλασιασμός της τεχνολογίας, μέσω της επαγγελματικής αποκατάστασης των πολιτών.

* Καταμερισμός εργασίας - Μορφές επαγγελματικής εκπαίδευσης

Η ταχύτητα των μεταβολών της επιστήμης απαιτεί σήμερα από τον εργαζόμενο συνεχείςαναπροσαρμογές της αρχικής του επαγγελματικής κατάρτισης και αναπροσανατολισμούς που τοάτομο δεν μπορεί με επιτυχία να πραγματοποιήσει, αν δεν έχει αναπτύξει γενικές δεξιότητες, αν δενείναι κάτοχος μετατρέψιμης γνώσης.

Οι αλλαγές στην εργασία και την παραγωγή ενισχύουν την ανάγκη οι απαιτούμενες γνώσεις,οι ικανότητες, οι δεξιότητες, το σύνολο της κοινωνικής ζωής να είναι όσο γίνεται πιο γενικά καιαπροσδιόριστα, γεγονός που προκαλεί την έντονη αναγκαιότητα η εκπαίδευση να είναιαπροσδιόριστη και γενική.

* Έκρηξη παραγωγής γνώσεων (5 - 10 χρόνια για το διπλασιασμό ορισμένων).

Η θεσμική Εκπαίδευση αντιμετωπίζει την μεγάλη παραγωγή γνώσεων. Αντί για εμφύτευσηορισμένων γνώσεων, αποκτά αξία η γενική γνώση και η δεξιότητα σε ένα μεγάλο εύρος ειδικώνεφαρμογών. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού πλέον είναι συνερευνητικός. Αντί να είναι πομπός,σχεδιαστής και προγραμματιστής γνώσεων και ευκαιριών μάθησης αποκτά καθήκοντα έμπειρουμαθητή.

* Παγκοσμιοποίηση των προβλημάτων και της Εκπαίδευσης.

* Πρόβλεψη για τα επερχόμενα έτη

* Δημογραφικοί, περιβαλλοντικοί, πολιτιστικοί παράγοντες

* Το Σχολείο πρέπει:

1. Να σμικρύνει την απόσταση θεωρίας - πράξης.

2. Να προβάλλει αρχές και αξίες.

3. Να ανιχνεύει κλίσεις και δεξιότητες.

4. Να καλλιεργεί ευαισθησίες.

5. Να συνδυάζει γενική μόρφωση με την επαγγελματική εκπαίδευση ως μια αδιάσπαστηενότητα.

6. Να αμβλύνει τις ταξικές διαφορές.

* Προσαρμογή στην κοινωνική πραγματικότητα και όχι υποταγή του σχολείου στιςεπιδιώξεις για αναπαραγωγή του κοινωνικού κατεστημένου.

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΊ ΣΤΌΧΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗΣ

Όπως μέχρι τώρα θα έχει κατανοήσει ο αναγνώστης, μοναδικός στόχος της εκπαίδευσηςπρέπει να είναι η αυτονόμηση του ατόμου, ενώ για το κράτος η (οικονομική) αξιοποίηση του.

Ένα άτομο είναι αυτονομημένο όταν

1) είναι ικανό να βρει μόνο την τροφή και τη στέγη του,

2) είναι ικανό να αυτοεξυπηρετηθεί σχετικά με τις ανάγκες καθαριότητάς του,

3) είναι ικανό να παρέχει στον εαυτό του υπηρεσίες υγείας,

4) είναι ικανό για στοιχειώδεις οικιακές επισκευές,

5) είναι ικανό να ελέγξει τις παρορμήσεις του, ώστε να μην είναι ή γίνεται βάρος στουςάλλους,

6) είναι ικανό να δραστηριοποιηθεί ώστε να γίνει πραγματικά ελεύθερο και ίσο με τουςάλλους,396

7) είναι σε θέση να διασκεδάσει τον εαυτό του αλλά και τους άλλους,

8) είναι σε θέση να αγαπήσει τους άλλους (ή έστω έναν) πραγματικά.

Στην (κρατική) αξιοποίηση αρκεί το άτομο να αποκτήσει προσοδοφόρο επάγγελμα. Η τροφήκαι η στέγη, η καθαριότητα, η υγεία, οι οικιακές επισκευές και η διασκέδαση παρέχονται μεδιάφορους τρόπους έναντι αμοιβής. Η ισότητα και η αγάπη, που ως γνωστόν δεν εξαγοράζονται,εξασφαλίζονται απρόσωπα και ομαδικά με τη μορφή συλλόγων. Οι βλαβερές παρορμήσειςτιμωρούμενες περιορίζονται.

Οι Ιάπωνες στο ηλεκτρονικό παιχνίδι tamagotchi συμπύκνωσαν (για εμπορικούς σκοπούς)μερικές από τις παραπάνω ιδιότητες σε εικονική μορφή. Η μη τήρηση των κανόνων ζωής τουηλεκτρονικού tamagotchi έχει ως συνέπεια το θάνατο του παιχνιδιού. Μήπως;

Η αυτονόμηση του ατόμου αποτελεί, όπως φαίνεται, δύσκολο εγχείρημα αφού το αυτόνομοάτομο θα είναι σε θέση να αλλάζει ιδέες με γνώμονα το ατομικό του ζωτικό συμφέρον, το ατομικότου σύστημα αξιών, τη δική του ελευθερία (ανεξαρτησία από την ετερονομία που επηρεάζει τοντρόπο απόφασης, την κοινωνικότητά του αλλά και τον ψυχισμό του). Ο άνθρωπος πρέπει ναεργαστεί σκληρά για να αυτονομηθεί.

Όταν μιλάμε για αυτονόμηση σε καμιά περίπτωση δεν εννοούμε την περίπτωση εκείνη κατάτην οποία το άτομο θα ακολουθήσει τον προβλεπόμενο από τα καθιερωμένα δρόμο(προκαθορισμένη τροχιά σιδηροδρόμου) αλλά αφού ψάξει μέσα στον εαυτό του και βρει τιςπραγματικές του ανάγκες, αυτό που πραγματικά θέλει, και να προσπαθήσει να τιςπραγματοποιήσει.397 Όταν λέμε ότι το άτομο θα κάνει αυτό που πραγματικά θέλει εννοούμε ότιπροηγουμένως θα το έχει σκεφτεί, δεν θα είναι βλαβερό για τους υπόλοιπους ανθρώπους και δεν θαπροσπαθήσει να πείσει ότι αυτό που αρέσει σε εκείνο είναι υποχρεωτικά αρεστό στους υπόλοιπους.

Στην πραγματοποίηση της αυτονόμησης συναντάμε μια εξαιρετικά μεγάλη δύναμηαφομοίωσης, εξομοίωσης και επανοικειοποίησης από το κοινωνικό περιβάλλον. Οι λέξεις, ιδίως σταδιαφημιστικά ή μη συνθήματα, χάνουν την αξία τους, παρασύρουν σε διάφορους δρόμους τελείωςάσχετους με το επιδιωκόμενο πχ «ελάτε στο κέντρο ‘ΦΑΣΑΡΙΑ’ και θα διασκεδάσετε μοναδικά» ημοναδικότητα είναι όμοια με χιλιάδες άλλα κέντρα διασκεδάσεως. Παρατηρούμε δηλαδή ότι υπάρχειένας ατιμώρητος βιασμός του γούστου και δολοφονία της προσωπικότητας, μια υπερβολική χρήσητου υπερθετικού. Θεωρείται το άτομο ανάξιο να κρίνει και του υποδεικνύεται ο δρόμος που θαακολουθήσει. Δεν είναι αυτόνομο το άτομο όταν στις 8.30 όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες πατά τοκουμπί της τηλεόρασης για να δει ότι οι άλλοι του σερβίρουν.

Στο Σάφολκ της Αγγλίας λειτούργησε το σχολείο του Α. Σ. Νηλ «Σάμερχιλ» με τα γνωστά σεόλους συμπεράσματα. Ήταν ένα ελεύθερο σχολείο που μέσα από την αταξία, «το χάος» βρήκετελικά του νόμους που κατάφεραν να το κυβερνήσουν. Δεν νομίζω ότι είναι σκόπιμο να αναζητούμεκάθε φορά πίσω από το χάος τους νόμους του.

Η ΕΞΟΜΆΛΥΝΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΏΝ ΕΠΙΠΈΔΟΥ

«Όταν μπορείς να αντλείς δυνάμεις από τον ίδιο σου τον εαυτό τότε μπορείς να επηρεάσεις την άμπωτη και πλημμυρίδα όλωντων γεγονότων»

Υπάρχει μια αυθαίρετη πίστη η οποία σε πρώτη εκτίμηση φαίνεται αληθινή. Είναι η πίστη στηφυσική ευφυΐα - χάρισμα, ταλέντο. Όπως τα ομοειδή δένδρα που άλλα είναι παραγωγικά και άλλαόχι. Στην πίστη αυτή στηρίχθηκε η κοινωνική ανισότητα και την πίστη αυτή στηρίζει. Το ιδεολόγημαείναι παλιό, ισχυρό και διαδεδομένο. Στήριξε τη φεουδαρχία, ως «θεϊκό χάρισμα» των ισχυρών, οιοποίοι «θεϊκή αδεία» έπρεπε να διατηρούν προνόμια και μάλιστα κληρονομικά.

Η παραπάνω πίστη έγινε αντικείμενο έρευνας398 και διαπιστώθηκε ότι πράγματι υπάρχουν«χαρισματικά» άτομα αλλά αυτά ποτέ δεν προέρχονται από μια οικογένεια ή γένος και ποτέ δεν είναιπλήρως ανιχνεύσιμα με τα διάφορα tests.399 Αντίθετα εμφανίζονται σε τυχαία δείγματα του

πληθυσμού και σε τυχαία αναλογία. Υπάρχει δηλαδή μια «φυσική αριστοκρατία».400 Κοινωνικάδιαπιστώνουμε, παρά το ευφυολόγημα «όταν κάποιος είναι ταλέντο δεν πρόκειται να χαθεί. Θα βρειτρόπο να επιπλεύσει», ότι η κρατούσα τάξη θέτει κοινωνικούς και μορφωτικούς φραγμούς, τουςοποίους ερμηνεύει ως ανικανότητα εκείνων. Διατυπώθηκε και η νεώτερη πεποίθηση ότι «όλοι οιάνθρωποι γεννιόνται ίσοι»401 και κανένα τεχνητό εμπόδιο δεν επιτρέπεται να εμποδίζει τουςανθρώπους στην εξέλιξη τους. Πιστεύω να είναι σε θέση ο αναγνώστης να φέρει παραδείγματατέτοιας «ανεμπόδιστης» εξέλιξης αλλά και παραδείγματα ικανών «τυπικά» αλλά ανίκανωνουσιαστικά ατόμων.

Οι διαφορές επιπέδου των Μαθητών είναι αποτέλεσμα ικανοτήτων, κινήτρων, κοινωνικήςτάξης, γεωγραφικής προέλευσης, φύλου και διαφορετικής εθνικής καταγωγής μεταξύ των πολλώνάλλων παραγόντων. Τα πρότυπα ζωής και εργασίας στα Σχολεία πρέπει να έχουν θετική Επίδρασηστη διαμόρφωση των όρων ελεύθερης επιλογής τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια.

Επικράτησε η ιδέα του Δημόσιου Σχολείου, με την προϋπόθεση να παρέχεται κατά το δυνατόνισόμορφη και ισομερής εκπαίδευση σε όλους τους πολίτες, οποιασδήποτε προελεύσεως, με σκοπότην ανάδειξη των ικανοτήτων τους. Η Δωρεάν εκπαίδευση αποτελεί ένα κίνητρο ίσων ευκαιριών,δεδομένης της οικονομικής ανεξαρτητοποίησης των ικανών. Πρακτικά οι «ίσες ευκαιρίες» απλάείναι ένα σύνθημα.

Το Σχολείο πρέπει να:

προσαρμόζει τις απαιτήσεις του αναλόγως του μαθητή και όχι το αντίστροφο δηλαδή ομαθητής να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του Σχολείου. Το Σχολείο πρέπει να είναι σε θέση ναεπιβάλλει τις απαιτήσεις του αβίαστα και καθ’ ολοκληρίαν, έχοντας γνώση των αντιδράσεων τουφυσιολογικού μαθητή. (Βιολογική ανάγκη του μαθητή)

μάθει στο μαθητή να εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του με ορθότητα και ακρίβειακαθώς και να αναπτύσσει την κοινωνικότητά του, σε πνεύμα απολύτου ισότητας και απαλλαγμένοαπό κοινωνικές, φυλετικές κλπ προκαταλήψεις. (Επικοινωνία)

αναπτύσσει και καλλιεργήσει την ηθική (με την έννοια μη προσβλητική) προσωπικότητα μεευγενές (καλοπροαίρετο) συναίσθημα αλλά και τα κάθε είδους συναισθήματα στο μαθητή.(Συναίσθημα)

να παρατηρεί και να αναλύει φυσικά, κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα. (Γνώση)

καλλιεργήσει την κριτική (όχι εγκυκλοπαιδική) σκέψη και ανάγκη μάθησης (όχιαποστήθισης). (Μάθηση)

μην συσσωρεύει άχρηστες γνώσεις για τις οποίες ο μαθητής πρέπει να ασκηθεί να παίρνει απόάλλες πηγές που θα πρέπει να του παραχωρηθούν, εξίσου με την εκπαίδευση, δωρεάν. (Internet, TV,Video, CD κλπ) (Ηθική)

δώσει θεμελιώδεις αρχές βελτίωσης του σώματος, του πνεύματος και της ψυχής. (Ομορφιά)

μάθει στο μαθητή τη χαρά της δημιουργίας και εκτίμησης της εργασίας τόσο της δικής τουόσο και των συνανθρώπων του. (Εκτίμηση)

αποβλέπει στην γενική εξύψωση του ανθρώπου, τη διαμόρφωσή του σε αυθύπαρκτη

δημιουργική προσωπικότητα μέσα στην κοινωνία με δυνάμεις ρωμαλέας αντίστασης στηνοποιαδήποτε υποδουλώνουσα συγκεκριμένη ιδεολογία. (Φρόνημα)

καλλιεργήσει την συνευθύνη για τα κοινά, την δημοκρατική (με την έννοια της συνειδητήςατομικής, μετά σκέψεως και ευθύνης ψηφοφορίας και πλειοψηφίας - όχι συλλογική ευθύνη ήεκδήλωση δύναμης όχλου καθοδηγούμενου από συνθήματα, όπως η μηχανή) χωρίς χειραγώγηση(Πολιτικοποίηση)

δώσει την ευκαιρία στο μαθητή για αυτογνωσία (επίγνωση των κλίσεων και ενδιαφερόντων)και αυτοεκτίμηση αλλά όχι εγωιστική και αυταρχική διάθεση. Με τον τρόπο αυτό να τουςπροετοιμάσει για ένα επάγγελμα. (Αξιοποίηση)

ανακαλύψει μαζί με τους μαθητές τις σταθερές αξίες (ιστορικές και άλλες) που στηρίζουν ταθεμέλια της ανθρώπινης κοινωνίας και την ανάγκη ύπαρξής των. (Αυτονόμηση)

ασκήσει τους μαθητές στην ρευστότητα των ιδεών και καταστάσεων (εξέλιξη του ανθρώπου)καθώς και την ανάγκη ύπαρξης νόμων στηριζόμενων σε σταθερές αξίες. (Διαλογισμός)

κάνει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι μέρος της εκπαίδευσής των είναι πρόσκαιρο,αναφέρεται στις παρούσες συνθήκες και θα πρέπει να υπάρχει συνεχής επανεκπαίδευση,τουλάχιστον στους συγκεκριμένους τομείς. Δεν επιτρέπεται η εκπαίδευση νέων με παλιές,ξεπερασμένες ιδέες. (Δεκτικότητα)

καταδείξει ότι οι (Χριστιανικές αλλά και άλλες) αρχές της δικαιοσύνης, αγάπης, πίστης καιειρήνης είναι αξίες πάνω στις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να στηριχθεί χωρίς φόβο και αμφισβήτηση.(Βάσεις στήριξης)

ασκήσει τους μαθητές στην αμφισβήτηση κάθε αστήρικτης έννοιας, αλλά και την παραδοχήόλων των κατ’ ανάγκην αποδεκτών.402 Η Δημοκρατία δημιουργεί φυσιολογικές «συγκρούσεις» οιοποίες όμως πρέπει να αντιμετωπιστούν Δημοκρατικά. Ο μελλοντικός πολίτης πρέπει να έχειυπεύθυνο ρόλο στην κοινωνία. (Αξιολόγηση)

να συμβάλλει στην ατομική εξέλιξη. (Ελευθερία)

Όταν όλες οι παραπάνω συνθήκες έχουν εφαρμοστεί στο μέτρο του δυνατού (ας πούμε κατά

66% - τα 2/3) τότε είναι δυνατόν, μετά πάροδο 15 - 20 ετών (περίπου μία γενεά), να μιλάμε γιαεπιτυχία ή αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος, για επιτυχόντες και αποτυχόντες μαθητές.

Μετά από τα παραπάνω είναι δυνατόν να κρίνουμε κατά πόσο εφαρμόσθηκαν ήτορπιλίστηκαν με κατάλληλο τρόπο οι ιδέες του Δημόσιου Σχολείου, στον τομέα τηςεξομάλυνσης των διαφορών επιπέδου.

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ

Είναι γνωστό ότι «Η λάσπη δεν παράγει το χέλι» όπως πίστευε ο Αριστοτέλης και είναισωστότερο να πούμε «όπου δεν έχει λάσπη δεν έχει χέλι». Η γνώση τροποιήθηκε και τώρα

προσφέρεται έτοιμη. Ένα πλήθος έτοιμων γνώσεων αποτελεί τον πολιτισμό.

Οι καλλιτέχνες ανά τους αιώνες δεν παρίσταναν τίποτε άλλο παρά μόνο ότι θεωρούσαν ωραίοκαι ευγενικό. Προέχει λοιπόν να ερευνήσουμε και να προσφέρουμε, έτοιμη γνώση, στουςεκπαιδευόμενους τις δύο παραπάνω έννοιες. Ελπίζοντας ότι «ρίχνουμε την πέτρα στη λίμνη και αυτήθα κάνει μόνη της τους κύκλους αναταραχής» καταλήγουμε στην παρακάτω διήγηση:

«Μου άρεσε να ζωγραφίζω. Να ζωγραφίζω, όχι τοπία. Τους ανθρώπους! Είναι ωραίο ναζωγραφίζεις τους ανθρώπους. Να! την κοπέλα απέναντι που κάθε πρωί στήνεται μπρος στονυπολογιστή της, χωρίς να σηκώσει κεφάλι. Το Γιώργο στο μπαλκόνι να κάνει ένα διάλειμμα στοδιάβασμά του. Το ζευγάρι που χαρούμενο τρίβεται παράγοντας ευτυχία. Το γέρο ζητιάνο και τηδυστυχία του. Αχ! πως να ζωγραφίσω την ευτυχία; Τη δυστυχία; Τον πόνο; Τη χαρά; Τοπία; Όχι θατα ξαναβρώ. Στο τέλος τέλος αυτά εδώ θα μείνουν, έστω και λίγο παραπάνω από μας, έστω στηφωτογραφία. Εμείς όμως;..»

Δεν υπάρχει τίποτα πιο ωραίο και ευγενικό από τη ζωή, τη διατήρησή της και τις εκφράσειςτης. Φιλοσοφήστε το και θα βρείτε το κλειδί που λέγεται διδασκαλία του πολιτισμού. Σκεφτείτε ότιγια να ’ρθουμε στη ζωή κάποιοι έζησαν, έστω και για λίγο, μαζί. Μαζί πορεύτηκαν, δημιούργησαν,πόνεσαν ευτύχησαν. Χρειαζόμαστε τον αόρατο γείτονα για να περάσουμε τη σειρά μας. Πόση λύπηθα μας προκαλέσει η απώλεια της ασήμαντης εκείνης ύπαρξης που μας συνόδεψε στο λεωφορείοτης ζωής, όταν μαζί σε κάποια στάση το πήραμε.

Ας Θεοποιήσουμε το συνάνθρωπό μας και, δεν πειράζει, ας τον λιβανίσουμε λίγο.Χρειάζονται το λιβάνι οι Θεοί. Δεν είναι είδωλο, είναι ο καθ’ εικόνα και ομοίωση συνοδοιπόροςμας.403

ΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΆ ΕΦΌΔΙΑ

Έχουμε συνδέσει την εκπαίδευση με τα επαγγελματικά εφόδια και εννοούμε την ένταξη τωνμαθητών στο υπάρχον «σύστημα» παραβλέποντας το γεγονός ότι ούτε εμάς ικανοποίησε σύμφωναμε τα όνειρά μας, ούτε αυτό είναι εκείνο που, τέλος πάντων, εμείς δημιουργήσαμε για τα παιδιά μας.Κάποτε έπρεπε να διδάξουμε στο παιδί να είναι παιδί. Σήμερα το διδάσκουμε πώς να είναιαποδοτικό στην εργασία του και του μαθαίνουμε να χειρίζεται ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ταωραιότερα παιχνίδια του είναι αυτά των όπλων και της στρατηγικής. Η τρυφερότητα θεωρείταιχάσιμο χρόνου.404

Παραλαμβάνουμε ένα παιδί με την ορμονική του αναστάτωση και το ζεύουμε στην άμαξααξιών που πιστεύουμε ότι θα του χρησιμεύσουν. Το ίδιο για όλες τις προσφερόμενες γνώσεις.Ταυτόχρονα του κλείνουμε κάθε διέξοδο προς αυτό που ονομάζουμε, και πολλές φορές δεν ξέρουμενα του εξηγήσουμε, ζωή. Κανονική Σχιζοφρένεια και υποψηφιότητα στην αυτοκτονία. Ητρυφερότητα θεωρείται χάσιμο χρόνου.

Οι εκπαιδευτικοί τα τελευταία χρόνια, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, καταλήγουν στηνεκπαίδευση είτε μετά την αποτυχία τους να απορροφηθούν σε άλλους τομείς είτε λόγω τουσυστήματος επιλογής (αρχικά καταλήγουν στις λεγόμενες «εκπαιδευτικές σχολές»). Συνήθως

προέρχονται από τη μεσαία αστική τάξη και τα βιώματα τους είναι 1. Η εξασφάλιση ενόςεπαγγέλματος. 2. Η επαρκής θεωρητική γνώση (διαφόρων γνωστικών) αντικειμένων. 3. Ηπνευματική προσωπική τους ακτινοβολία στο ευρύτερο περιβάλλον τους.

Οι προοριζόμενοι πραγματικά για την εκπαίδευση γρήγορα αποθαρρύνονται και ακολουθούνδιοικητικούς δρόμους (γραφεία Συμβούλων και συγγραφέων) διότι «έχουν γνώσεις που θαωφελήσουν το σύνολο». Η εκπαίδευση οπωσδήποτε απαιτεί επιτελικό προσωπικό έχει όμως απείρωςμεγαλύτερη ανάγκη από τον απλό στρατευμένο στην υπηρεσία του μαθητή. Οσαδήποτε πτυχία ήγνώσεις και αν διαθέτει κάποιος δεν είναι δυνατόν να συναγωνιστεί τον εμπνευσμένο τεχνίτη τηςδιδασκαλίας και έμπνευση χρειάζεται κάθε στιγμή η διδασκαλία. Όσο και να αυξηθεί η γνώση πάνταη έμπνευση θα επικρατεί. Καιρός να αναπτύξουμε τον κλάδο αυτό. 405 Δεν χρειάζεται πλέον ηλογιστική των ωρών διδασκαλίας. Εδώ τοποθετείται θέμα μόρφωσης, δηλαδή ενδεδειγμένηςαντίδρασης, όπως στα προηγούμενα αναπτύχθηκε.

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ406

Ποια θα ήταν η θέση του επιστήμονα που καλείται να μεταμοσχεύσει ανθρώπινο εμβρυϊκό εγκέφαλο στον εγκέφαλο ενός,

πάσχοντος από νευρικό νόσημα, ηλικιωμένου ατόμου.

Στις αρχέγονες και αγροτικές κοινωνίες η εκπαίδευση αν και ελεγχόμενη, με το αποτέλεσμάτης, από το κράτος είχε ανατεθεί(:) στην οικογένεια. Σήμερα η εκπαίδευση έχει ανατεθεί σεοργανωμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα ή απ’ ευθείας ελεγχόμενα από το κράτος σχολεία. Η κρατικήεξουσία συχνά εκμεταλλεύεται υπερβολικά τη δύναμή της και επηρεάζει ιδεολογικά το Σχολείοώστε να αναπαράγει την ιδεολογία της κρατούσας τάξης μέσα από το αναλυτικό πρόγραμμα.Φυσικά οι αντίθετες τάσεις αντιδρούν με διάφορους τρόπους. Στην Ινδία π.χ. η κοινωνία διαιρείταισε «κάστες» και έτσι υπάρχει μια ανάδραση - αδράνεια σε κάθε τι νέο. Στη Γερμανία από την εποχήτου Τόμας Μαν και του Γκαίτε την αδράνεια δημιουργεί η μόρφωση δια της λογοτεχνίας και ηαυτοεκπαίδευση. Στη Γαλλία η σιγουριά που δημιούργησε η Διακήρυξη των δικαιωμάτων τουανθρώπου καθιστά τον κάθε Γάλλο πρώτα απ’ όλα πολίτη και «άνθρωπο». Η ύπαρξη συνόρων,γλωσσών, συγκρούσεων συμφερόντων είναι δευτερεύουσα υπόθεση.

Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι το γενικό πλαίσιο των στόχων της εκπαίδευσης εξαρτάται από τοκοσμοθεωρητικό πιστεύω και την πολιτική, κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική κατάσταση τηςεποχής. Ακόμη εξαρτάται από την εν γένει κρατική και παγκόσμια σκοπιμότητα.407

Οι σύγχρονες κοινωνίες απαιτούν περισσότερη οργάνωση και προσαρμοστικότητα στις νέεςσυνθήκες αλλά λιγότερο συγκεντρωτισμό εκ μέρους της κρατικής εξουσίας. Παλαιότερα αλλάκυρίως από την εποχή της πρώτης χρήσης της Ατομικής Βόμβας408 κατά του ανθρώπου έχει τεθείθέμα ηθικής και νομικής τάξεως σχετικό με την εκπαίδευση του ανθρώπου. Όλες οι επιστήμες έχουνυποχρέωση να αναρωτιούνται για την αξία, και το μέγεθος προαγωγής του ανθρώπινου πνεύματος,των ανακαλύψεών τους. Για παράδειγμα η τροφοδοσία με βιολογική τροφή των αγελάδων μπορείνα επιτάχυνε την ανάπτυξη των αλλά γρήγορα οδήγησε στη νόσο των «τρελών αγελάδων» και απόεκεί σε μεγαλύτερα και γενικότερα προβλήματα.

Οι θεωρία της σχετικότητας, η θεωρία του χάους και της κβαντομηχανικής ανέτρεψαν κάθεακλόνητη επιστημονική βεβαιότητα, έστω και αν αυτή η βεβαιότητα υπάρχει σε σχετικά μικρόβαθμό. Βασική προϋπόθεση της εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι οπωσδήποτε η καλλιέργεια τηςαμφιβολίας αλλά, κυρίως, ένας υψηλός βαθμός αισθήματος ασφάλειας.

Είδη Εκπαίδευσης ανάλογα με τους παράγοντες που τη στηρίζουν

Κοινωνική τάξη. Ανάγκη διατήρησης των ταξικών, κυρίως, ανισοτήτων (συντηρητικός τύποςΕκπαίδευσης) με δημοκρατική εικόνα.

Πολιτικά Κόμματα, Εκκλησία, Εκπαιδευτικοί και λοιπές κοινωνικές ομάδες. Ανάλογα μετη δύναμη που κάθε φορά διαθέτουν επιβάλλουν και τις απόψεις ή συμφέροντά τους (άναρχος

τύπος Εκπαίδευσης) η δημοκρατία είναι θέμα προσωπικής ερμηνείας.

Έκτακτες ανάγκες. Προς αναστήλωση του κράτους ζητείται συμμετοχή στην Εκπαίδευσηαπό όλο το ενεργό κράτος (προοδευτικός τύπος Εκπαίδευσης). Επιβάλλεται αναστολή τηςδημοκρατίας.

Οικονομικοί και Επαγγελματικοί παράγοντες. Η Εκπαίδευση ως τρόπος εξοικονομήσεωςχρημάτων και χρήσης γνώσεων προς εμπορική ή ηγετική ή πολιτική εκμετάλλευση.(χρησιμοθηρικός τύπος Εκπαίδευσης).

Παράγοντες που πρέπει να καθορίζουν τους σκοπούς της Εκπαίδευσης

Αξιολόγηση των μαθητών

Ψυχοσωματική κατάσταση των νέων. Με σκοπό την ψυχοσωματική ανάπτυξη και ανάλογαμε τις δυνάμεις του κάθε ατόμου.

Ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων και συζήτηση των «παράλογων ιδεών» με σκοπότην ανάπτυξη της έμπνευσης. Η έμπνευση είναι ένα μεταλλαγμένο δένδρο που ξαφνικά φυτρώνεισ’ ένα κήπο ή σε ένα ξέφωτο. Παράγει καρπούς τελείως διαφορετικούς από αυτούς που ξέραμε.Συνήθως το κόβουμε γιατί δεν ξέρουμε να αξιοποιήσουμε τους καρπούς του. Καλό είναι εμείς ναμαθαίνουμε. Αυτό είναι επιστήμη όχι η επανάληψη γνωστών πληροφοριών.

Σεβασμός της ιδιαιτερότητας των ατόμων. Η ισότητα είναι κάτι που οδηγεί τις περισσότερεςφορές στην ανισότητα και κατά την εξαίρεση στην ισότητα.

Αξιοποίηση των ατομικών δυνατοτήτων. Η εξατομοποιημένη Εκπαίδευση χαρίζει στονεκπαιδευμένο την ευτυχία της συνειδητοποίησης της χρησιμότητάς του και συνεπώς του δίνει ταμέσα της επιβίωσης του.

Διαχρονικό Αξιολογικό (όχι Αξιοκρατικό) σύστημα. Αυτό θα του επιτρέψει να κρίνει και νααπορρίπτει φθοροποιές δυνάμεις και επιδράσεις.

Εκγύμναση στην αποδοχή της γνώμης του συνομιλητού. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τομονόλογό τους και δέχονται το μονόλογο του άλλου χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει «τι ακριβώςάκουσαν» απαντούν δε με μονόλογο.

Κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η πλαστική γλώσσα «εμείς» πρέπει να πάψει να έχει φτηνόπεριεχόμενο κατάλληλο μόνο για σακούλες περιτυλίγματος.

Εκπαιδευτική πρόσβαση για κάθε ηλικία. Η Εκπαίδευση - πλην της αγωγής - είναι χρήσιμησε όλες τις ηλικίες.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Στους ανθρώπους μπορούμε να επιδράσουμε με δύο κυρίως τρόπους α) Με τηνπειθώ (αυτό είναι έτσι γιατί δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά) και β) Με τηνπληροφόρηση (έτσι έχει η κατάσταση) η οποία αν είναι προγραμματισμένη καικατευθυνόμενη είναι ικανή να δημιουργήσει αλήθειες οποιουδήποτε τύπου.

«Είναι καλύτερα να γνωρίζει κανείς ή να αγνοεί;» [Βολταίρος]

Ο άνθρωπος σε κάθε στιγμή της ζωής του «μαθαίνει». Άλλοτε αυτά που μαθαίνει τουπροκαλούν το ενδιαφέρον και επιδιώκει να μάθει περισσότερα προς αυτήν την κατεύθυνση καιάλλοτε καλείται να μάθει ανιαρά πράγματα. Θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει τη λήψη γνώσεωςμε τη λήψη τροφής. Όπως με τη λήψη τροφής άλλοτε αρεσκόμαστε σε ένα είδος τροφής και άλλοτεδεχόμαστε μόνο τα αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής, έτσι και με τις γνώσεις άλλοτεαρεσκόμαστε στη λήψη ορισμένων γνώσεων και άλλοτε μαθαίνουμε τα απολύτως αναγκαία.

Χρησιμοποιούμε τη λογική μας (μέχρις ενός ορίου) ώστε να τροποιούμε τους ενστικτώδειςρυθμούς. Είναι φυσιολογικό λοιπόν να στρέφει ο κάθε άνθρωπος τις προτιμήσεις του προςδιαφορετικές γνώσεις. Η τροφή την οποία ένας ζωντανός οργανισμός παίρνει εξαρτάται από το τιπροσφέρει το περιβάλλον αλλά, για τον άνθρωπο, αυτό εξαρτάται και από το πως προσφέρεται. Τοίδιο και η γνώση. Υπάρχουν τρόποι «εύπεπτης» γνώσης, «δύσπεπτης», «καλοσερβιρισμένης» αλλάκαι «απαραίτητης».

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Για να εφαρμόσουμε μια ιδέα χρειαζόμαστε ένα σχέδιο μέσω του οποίου θαενημερώσουμε αυτούς που θα θέλαμε να μας βοηθήσουν στη υλοποίησή της. Δενείναι υποχρεωτικό να σχεδιάσουμε κάθε λεπτομέρεια. Στην πορεία εφαρμογής πολλάενδέχεται να αλλάξουν.

«Όταν οι διδάσκοντες δεν ενδιαφέρονται για την πνευματική καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου των διδασκομένων, δενασκούν αγωγή αλλά απλώς διδαχή» [Spranger-Γερμανός φιλόσοφος και Παιδαγωγός]

Τα συστήματα εκπαίδευσης σήμερα δεν εξυπηρετούν, όπως λογικά είναι αναμενόμενο, ούτεκαν τις ανάγκες της σύγχρονης Εξουσίας. Τα περισσότερα παιδιά έχουν πολλές γνώσεις πουπροέρχονται από πηγές διαφορετικές του Σχολείου (φυσικά πηγές όχι μόνο με το διαβατήριο τηςΕξουσίας αλλά και άλλες, ανάλογα με τις ικανότητες πρόσβασης των μαθητών), ώστε να θεωρούνανιαρό το Σχολείο και αυτά που εκείνο προσφέρει.

Η έτοιμη γνώση και οι έτοιμοι τρόποι επίλυσης των διαφόρων προβλημάτων, που διδάσκει409

το σύγχρονο Σχολείο, αποτελεί κακή (αλλά καλοσερβιρισμένη και έντεχνα διακοσμημένη)εκπαίδευση αφού δημιουργεί στο μαθητή ένα αίσθημα ομοιομορφίας των γνώσεων και πίστης στηναυθεντία των διδασκόντων, συντελεί δηλαδή στο να πνίγονται οι δημιουργικές ικανότητες, ηατομική πρωτοβουλία και να παρεμποδίζεται η ανάπτυξη της ιδιότυπης προσωπικότητας τουκαθενός. Θυμίζει πολυτελή και θρεπτικότατη κονσέρβα απαραίτητη για τη διατήρηση της ζωής αλλάδύσκολη στην αναπαραγωγή.

Μέριμνα του εκπαιδευτικού πρέπει να είναι η «εκ των έσω» αναγέννηση ανάπτυξη καιολοκλήρωση του μαθητή (η καλλιέργεια της ψυχής, Cultura Animi κατά τον πρώτο συνειδητόανθρωπιστή Κικέρωνα) αλλά και η εκγύμνασή του στην αντιμετώπιση απροσδόκητων καταστάσεων.Προέχει η πραγματική ανεξαρτητοποίηση του ατόμου.410

Η τεχνική και ο σχεδιασμός της θεσμοθετημένης εκπαίδευσης κινείται περί δύο κυρίως κέντρα

α) Την οικονομία της εκπαίδευσης (Μικρή προσφορά - Μεγάλη Απόδοση).

β) Την έρευνα της εκπαίδευσης (Πως και τι είναι διδακτέο).

Περί τα δύο παραπάνω κέντρα μπορεί να κινηθεί οποιοσδήποτε (άρα και η Εξουσία) ήθελε ναδημιουργήσει μια Εκπαίδευση κατευθυνόμενη.

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 411

Σχολείο είναι κάθε οργανωμένη εκδήλωση ανάμεσα σε πομπούς γνώσεως και δέκτες.Συνήθως οι εκδηλώσεις αυτές γίνονται σε ιδιαίτερο κτίσμα με αίθουσες διδασκαλίαςκλπ.

Πρώτον δη ουν προς λόγον ορισώμεθα παιδείαν, τι ποτ’ εστί και τίνα δύναμιν έχει [ Πλατ. Νόμοι 643]

Το σημείο στο οποίο σήμερα παρέχεται η Αγωγή και η Εκπαίδευση λέγεται Σχολείο. Το έργο

λοιπόν του σύγχρονου Σχολείου είναι δισκελές. Γίνεται προσπάθεια, από τις αρχές του αιώνα, ναχωριστεί η αγωγή από τη μάθηση. Η αγωγή να μετατοπιστεί από τη διδασκαλία και να δίδεται μεάλλους τρόπους. Η διδασκαλία, δηλαδή η απλή παράθεση πληροφοριών, πρέπει να στοχεύει στημάθηση. Μετά τη συστηματική παράθεση πληροφοριών, το συστηματικό έλεγχο και επανάληψήτους, να γίνεται διαπίστωση ότι οι πληροφορίες αυτές έχουν «γίνει κτήμα» των μαθητών δηλαδή ότιοι μαθητές είναι σε θέση να επαναλάβουν, να συμπληρώσουν αλλά κυρίως να εκμεταλλευτούν τιςπληροφορίες (από τη δασκαλοκεντρική περάσαμε στην παιδοκεντρική μορφή διδασκαλίας).412

Για να φθάσουμε στον τρόπο αυτό επεκράτησαν οι διάφορες θεωρίες μάθησης πουαναπτύχθηκαν από ψυχολόγους κυρίως (Skinner) και όχι παιδαγωγούς (οι οποίοι στοχεύουν σεκάποιο «πρότυπο»413 ατόμου) και παραμελήθηκε η έρευνα για την ποιότητα της διδασκαλίας, τοντροπότοπο παροχής της και το έργο του δασκάλου. Αντιμετωπίστηκε η εκπαίδευση περισσότερο ως

¨γεμάτο απαραίτητο πιάτο¨ παρά ως ¨ορεκτικά και λακταριστά διακοσμημένο επιδόρπιο¨ (στερητικόσύνδρομο).

ΠΡΑΚΤΙΚΉ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΊΟΥ

Η λέξη Σχολείο χρησιμοποιείται σήμερα για την περιγραφή ενός κοινωνικού θεσμού, ενώ ομαθητής έρχεται σ' επαφή κυρίως με το Δάσκαλο από όπου περιμένει να 'εκπαιδευτεί'. Όταν λέμεΣχολείο, εννοούμε μια σύνθετη έννοια που αποτελείται από πολλούς επί μέρους παράγοντες.

1) Κτήριο και χώρος

2) Πρόγραμμα διδασκαλίας

3) Μορφή και Τρόπος Διδασκαλίας

4) Διδάσκαλος

5) Παιδονομικά και Παιδαγωγικά μέτρα

6) Συνεργασία Δασκάλου - Γονέα

7) Κίνητρα Μάθησης

8) Σχολική Παράδοση.

Θα αναφέρω επιλεκτικά μόνον διάφορες γνώμες μου επί συγκεκριμένων θεμάτων, αφήνονταςτο πεδίο ελεύθερο για συμπληρώσεις.

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΌ ΚΤΉΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΧΏΡΟ Σ ΤΟ Υ

Στην Ελληνική πραγματικότητα έχει επικρατήσει ο «ανοικτός τύπος κτηρίου» για λόγουςασφαλείας, εξ αιτίας της υψηλής σεισμικότητας, και επειδή η μέση ετήσια θερμοκρασία είναισχετικά υψηλή. Λόγος ύπαρξης του ανοικτού Σχολικού Κτηρίου αναφέρεται συχνά και η ανάγκηύπαρξης μεγάλης αυλής, χώρου δηλαδή εκτόνωσης της παιδικής ενέργειας. Θέλω να πιστεύω ότιαυτοί και μόνο είναι οι κύριοι λόγοι και όχι οι οικονομικοί.414

Σχετικά με τον ανοικτό τύπο Σχολικού κτηρίου παρατηρώ ότι

Η μέση θερμοκρασία της Ελλαδας αν εξαιρέσουμε τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο καιΣεπτέμβριο, δεν είναι αρκετά υψηλή ώστε να δικαιολογείται ανοικτός τύπος κτηρίου. Οι μήνεςΙούνιος και Σεπτέμβριος ίσως και ο Ιούλιος είναι από τους πιο ζεστούς μήνες και χρησιμοποιούνταιγια εξετάσεις των μαθητών.

Η σεισμικότητα δεν είναι επαρκής δικαιολογία διότι η κένωση των υπαρχόντων κτηρίων είναιπροβληματική αφού το μεγαλύτερο μέρος των παραθύρων έχει καγγελοφραχθεί για λόγουςασφάλειας, οι δε σκάλες συνήθως είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν λόγω του συνωστισμού πουπαρατηρείται. Απομένει ο εύκολος εντοπισμός των εγκλωβισθέντων σε περίπτωση κατάρρευσης.Αντίθετα σήμερα υπάρχουν μέθοδοι κατασκευής οι οποίες είναι ασφαλείς σε περίπτωση σεισμού.

Στα Ελληνικά Δημόσια Σχολεία δεν έχουμε χρήση φωτιάς, αφού σπάνια είναι τα οικοτροφεία.

Η πείρα κατάσβεσης και πυροπροστασίας, εξ άλλου, προέρχεται από χώρες με κλειστού τύπουσχολεία.

Ο κλειστός τύπος Σχολικού κτηρίου εξοικειώνει τους μαθητές με τους κλειστούς χώρους τηςσύγχρονης εργασίας αλλά και θεωρείται προέκταση της κλειστής σύγχρονης κατοικίας.

Ο ανοικτός τύπος Σχολικού κτηρίου δεν εξυπηρετεί ούτε με τους χώρους αυλισμού, αφούκατά το χρόνο λειτουργίας των Σχολείων αποκλείονται λόγω του παραγομένου θορύβου, κατά ταδιαλείμματα μόνο μικρή ελίτ χρησιμοποιεί τις Αθλητικές εγκαταστάσεις και το ίδιο συμβαίνει μετάτην ολοκλήρωση των μαθημάτων αφού το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών ασχολείται μεεξωσχολικά μαθήματα (φροντιστήρια). Δεν αποκλείεται εξ άλλου αύλειος χώρος και Αθλητικέςεγκαταστάσεις σε κλειστού τύπου κτήρια όπου επί πλέον έχουμε δυνατότητα ηχομόνωσης,θερμοσυσσώρευσης και κλιματισμού.

Πιστεύεται ότι το Σχολείο αντιπροσωπεύει την πρώτη επαφή του παιδιού με την κοινωνία.Συνήθως πάνω από πέντε ώρες την ημέρα, προσπαθώντας να λάβει γνώσεις προσαρμογής στηνκοινωνία. Ο διάσημος ψυχολόγος Erik Erikson περιγράφει το πρόβλημα του παιδιού σ' αυτό τοστάδιο ως 'φιλοπονία ή κατωτερότητα'. Όμως το Σχολείο (Δημοτικό κυρίως) όπως έχειδιαμορφωθεί σήμερα, αποτελεί τόπο όπου το παιδί πρέπει να παίξει περισσότερο παρά να μάθει.

Η μάθηση στην πραγματικότητα, παρά την αντίθετη γνώμη των δασκάλων, θα γίνειπερισσότερο εξωσχολικά (μιλάμε πάντα για τις συνθήκες του Ελληνικού Σχολείου) παρά εντός τουσχολείου. Μάλιστα θα ασκηθεί οξεία κριτική, εις βάρος των δασκάλων, από τους εξωσχολικούςπαντογνώστες, για τις γνώσεις και τον τρόπο που οι δάσκαλοι τις προσφέρουν, και μάλιστα πάνταεμπρός στο μαθητή, με αποτέλεσμα τον κλονισμό της εμπιστοσύνης του μαθητή προς το δάσκαλο.

ΤΟ ΠΡΌ ΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ

Λέγοντας πρόγραμμα διδασκαλίας εννοούμε περισσότερο τις γνώσεις (αναλυτικόπρόγραμμα) και τον τρόπο (ημερήσιο - εβδομαδιαίο πρόγραμμα) με τον οποίο θα τις λάβει ομαθητής.

Αν το πρόγραμμα είναι παραγεμισμένο με στοίβες από νεκρές γνώσεις, ίδιο για όλους τουςμαθητές, άσχετα με τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις, ή αν μεταδίδεται με μια μέθοδοισοπεδωτική και με βραχυχρόνιο σκοπό την επιτυχία στις εξετάσεις ευνοεί την παθητική μάθηση(αποστήθιση).

Αντίθετα αν στην παιδική ηλικία προσφέρουμε γνώσεις με ηθελημένη αφέλεια, σχετικά λίγεςαλλά σωστές και με τρόπο που να δείχνουν ότι δεν είναι πλήρεις, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θακινήσουμε την περιέργεια του παιδιού και, από εκεί και πέρα, δεν μένει παρά η έκθεση, με κάθετρόπο, των τελειοποιημένων γνώσεων, ώστε το παιδί να μάθει ότι εύκολα βρίσκει αυτό που θέλει.

ΜΟ ΡΦΉ ΚΑΙ ΤΡΌ ΠΟ Σ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ

Υπάρχουν τρόποι και μορφές διδασκαλίας τόσοι όσοι και οι διδάσκοντες. Υπάρχει πάντα έναςσύμμαχος του δασκάλου: Η έμφυτη περιέργεια.

Η αυτοϊκανοποίηση από τη μάθηση είναι ο ιδεώδης σκοπός. Προτείνεται415 και οπειραματισμός κατά ομάδες. Αν ασκηθεί ο τρόπος αυτός της διδασκαλίας πρέπει η κάθε ομάδα ναακολουθεί κανόνες που να μην βλάπτουν τον πειραματισμό των άλλων ομάδων. Οι κανόνεςεργασίας θα πρέπει να αποφασίζονται από κοινού με τα άτομα που θα εργασθούν, όπως οι κανόνεςενός παιχνιδιού, και να μην προκύπτει προσωπικό όφελος υπέρ κανενός από τα μέλη της ομάδας.Ακόμη θα πρέπει, αν προκύπτει κάποιος κίνδυνος να είναι σε θέση ο πειραματισμός να σταματήσειακαριαία ή να προσαρμοστεί στις νέες καταστάσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις ο κύριος στόχος είναι ηαπόκτηση εμπειρίας μέσω των κοινωνικών σχέσεων και η δημιουργία μιας δύναμης αυτοελέγχου.

Ο ΔΙΔΆΣΚΑΛΟ Σ

Ο μαθητής έρχεται κυρίως αντιμέτωπος (ναι, αντιμέτωπος, αφού πάντα υπάρχει το στοιχείοτης αντιπαλότητας) με τον Δάσκαλο. Ο εχθρός ή ο φίλος είναι ο Δάσκαλος, όπως τότε, στη γέννηση,ήταν ο φυσικός κόσμος έξω από τη μήτρα.

Ο Δάσκαλος θα επηρεάσει σημαντικά την εξέλιξη του ατόμου.

Είναι ο αποφασιστικότερος παράγοντας στο σχολείο. Είναι ο ηγέτης416 της τάξεως που πρέπεινα ασκήσει εποικοδομητική εξουσία. Ο Δάσκαλος είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία κλίματοςσυναισθηματικής ασφάλειας μέσα στην τάξη.

Οι Δάσκαλοι (ευτυχώς σπάνια), άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα, ασκούν τοβιοποριστικό τους επάγγελμα (όχι λειτούργημα), ως πάρεργο417 περισσότερο, αδιαφορώντας για τιςσυνέπειες (ποιες;) αφού και οι άλλοι αδιαφορούν γι' αυτούς. Προφανώς δεν είναι αμέτοχοιπροσωπικών επαγγελματικών, οικογενειακών ή συναισθηματικών προβλημάτων.

Σε γενικές γραμμές, πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις, παρέχουν την πρώτη επαφή με τηνεκπαίδευση, στο παιδί, ενώ στην πραγματικότητα υπαγορεύουν στους εξωσχολικούς ναακολουθήσουν το πρόγραμμα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, με όλα τα επακόλουθα του κουρέαπου μαθαίνει την τέχνη του στου κασίδη το κεφάλι.

Η ίδια η δουλειά του Δασκάλου είναι από τις πλέον κοπιαστικές και ο κάθε δάσκαλοςαντιμετωπίζει το έργο του κάτω από ποικιλία εντάσεων και πιέσεων. Η συμπεριφορά των παιδιώνείναι μια διαρκής πρόκληση στους δικούς του απωθημένους τρόπους αντιδράσεως (άνθρωπος είναικαι αυτός). Φαινόμενα επιθέσεως των Δασκάλων κατά των μαθητών ή αντίθετα η αδιαφορία των(παραίτηση από κάθε προσπάθεια επιβολής) είναι τακτικά.

Παραδοσιακοί τρόποι επιβολής, όπως υπερβολική αυστηρότητα, επίκριση, χαμηλήβαθμολογία, ξύλο και ειρωνεία φέρνουν συνήθως αντίθετα αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα καιανακυκλώνουν τα φαινόμενα που τα προκάλεσαν.

ΠΑΙΔΟ ΝΟ ΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Η προσπάθεια εκπαίδευσης του ατόμου ώστε να δημιουργήσει μια δύναμη αυτοελέγχου, δενσημαίνει σε καμία περίπτωση την κατάργηση οποιουδήποτε άλλου εξωτερικού ελέγχου. Πρέπει ναγίνει αντιληπτό ότι δεν πρέπει να βρεθεί ο μαθητής και ο δάσκαλος στο έλεος των παρορμήσεώντους, αλλά αυτό πρέπει να γίνει χωρίς να επιδράσει επάνω στο μαθητή η εξουσία ενός άλλουανθρώπου. Εδώ είναι η δυσκολία. Ο περιορισμός της αυτονομίας της σκέψεως είναι θανατηφόρος.Πρέπει να καθυστερήσουμε418 το παιδί, ώστε να αναβάλει κάποια ενστικτώδη επιθυμία του, μέχρι ναπαρατηρήσει και να κρίνει επί του πρακτέου.

Ένα σωστό, στα πλαίσια των κανόνων που επικρατούν (δε μιλώ για ελευθερία), μέτροελέγχου αποτελεί ο κοινωνικός έλεγχος φυσικά σε κάποιο σωστό και επιτρεπόμενο μέτρο ποιότηταςκαι ποσότητας.

ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΔΑΣΚΆΛΟ Υ - ΓΟ ΝΈΑ

Συχνά ακούμε για «συνεργασία δασκάλου - γονέα» και φανταζόμαστε κάποια κοινή πολιτική,κάποια συμμαχία κατά του μαθητή ως αυτός να είναι εχθρός. Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική.Κοινή επιδίωξη Κράτους - Δασκάλου - Γονέα είναι η πειθαρχία του παιδιού στους νόμους που έχουναπό την τριάδα αυτή επιβληθεί, χωρίς να έχει ρωτηθεί το παιδί. Η ιδεώδης συνεργασία θα ήταν ανγινόταν διάλογος με επιχειρήματα, έστω και σαθρά ή κακοδιατυπωμένα, μεταξύ παιδιού - γονέα και,κυρίως, μεταξύ δασκάλου - παιδιού.

Τα επιχειρήματα είναι πολλά αλλά όπως αρχικά έχω δηλώσει σκοπός του παρόντος πονήματοςδεν είναι η συλλογή συνταγών αλλά η παράθεση γνωμών και διαπιστώσεων.

ΚΊΝΗΤΡΑ ΜΆΘΗΣΗΣ

Ο άνθρωπος αισθάνεται χαρά και επιζητεί τη μάθηση. Η μάθηση είναι τροφή και μάλιστα απότις πλέον απαραίτητες. Φυσικά όπως όταν έχουμε πολύ τροφή έρχεται κορεσμός και αηδία κατά τονίδιο τρόπο που έρχεται κορεσμός και αηδία όταν προσφέρεται πολλαπλή και ακατέργαστηπληροφορία με σκοπό την αφομοίωση (μάθηση). Όταν μιλάμε για «κίνητρα μάθησης» στο νουέρχεται ο πονηρός κτηνοτρόφος που ταΐζει τα ζώα του αλάτι, ώστε να πιουν νερό πριν τα πουλήσειμε τιμή κατά βάρος.

Ο ανταγωνισμός, η βαθμολογία, οι απορρίψεις, οι εξετάσεις, η υπέρμετρη χρήση κινήτρωνμάθησης επιτείνει το αίσθημα αποτυχίας ή ανασφάλειας σχεδόν σε όλα τα παιδιά πουπροσανατολίζονται να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν καθόλου. Φυσικά παρόμοια κίνητρα μάθησης είναιτα πλέον κατακριτέα. Αντίθετα η άσκηση των παιδιών στη χρήση των συνανθρώπων τους, τωνκοινών επιδιώξεων, των κοινών νόμων, της κοινής συμπεριφοράς και κρίσης αποτελεί κίνητροευχάριστης μάθησης. Ο κοινωνικός έλεγχος δεν επεμβαίνει άμεσα και το άτομο βιώνει μια ζωή

ευχάριστη και αποδοτική, με κάποιο αίσθημα ελευθερίας.

ΣΧΟΛΙΚΉ ΠΑΡΆΔΟ ΣΗ.

Σπουδαίο κίνητρο μάθησης και κίνητρο μάθησης αποτελεί η ιστορία κάποιου συγκεκριμένουΣχολείου. Τις περισσότερες φορές η ετήσια αλλαγή των διδασκόντων δεν επιρεάζει σχεδόν καθόλουτην απόδοση των μαθητών. Από την άλλη μεριά οι διδάσκοντες σε «ιστορικά» Σχολείαεξακολουθούν να αποδίδουν σχεδόν το ίδιο και όταν φύγουν από τα Σχολεία αυτά.

ΠΩΣ ΚΑΤΑΛΗΞΑΜΕ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; 419

.. Για την όποια δυσάρεστη κατάσταση της πνευματικής τους στάθμης δεν είναι υπεύθυνα τα παιδιά. Δεν τους λείπει το πνεύμα,τους λείπει η πνευματικότητα. Αλλά γι 'αυτό ευθύνεται το Σχολείο, που έχει μεταβληθεί σ' ένα τεράστιο αποξηραντήριο ψυχών

και πνευμάτων .. [ ΣΑΡΑΝΤΗΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ («Προβληματισμοί» τομ 1 σελ 8 )420]

Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για το Σχολείο στην Ελλάδα. Πιστεύουμεότι στο σχολείο οι παιδαγωγοί προσπαθούν να πετύχουν την τέλεια απόδοση. Η βιομηχανικήψυχολογία (και το φορντιανό μοντέλο παραγωγής) κατά την οποία το εργοστάσιο πρέπει νααποδώσει τα μέγιστα εργαζόμενο σε κάποιους οικονομικούς ρυθμούς, έχει περάσει και στο σχολείο.

Η Παιδαγωγική και η Ψυχολογία, ως αυτοτελείς συστηματικές επιστήμες καθιερώθηκανπρόσφατα αν και από τα πανάρχαια χρόνια οι στοχαστές ασχολήθηκαν και με αυτές. Χρησιμοποιούνστατιστικές μεθόδους και με την ευρεία χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και κυρίως μετά το1960 όταν άρχισε ο αντίλογος των νεο - ανθρωπιστικών ρευμάτων, καταλήγει σε συμπεράσματαπου έχουν ισχύ καθολική, σχεδόν φυσικού νόμου. Με τη θεωρία των γενικών συστημάτων και με τηχρήση στοχαστικών προτύπων ανάλυσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μελετάμε τη συμπεριφοράτου ατόμου μέσα στα πλαίσια του κοινωνικού οικοσυστήματος, τη συμπεριφορά των ειδικώνομάδων (ανήλικος, άνεργος, στρατευμένος, φυλακισμένος κλπ). Ό άνθρωπος τείνει να γίνειελεγχόμενη μηχανή.

Στο χώρο της Ψυχολογίας ανακαλύφθηκαν νέες παράμετροι στη διαμόρφωση της ανθρώπινηςσυμπεριφοράς όπως:

α) Διαπολιτιστική ψυχολογία

β) Προληπτική ψυχική υγιεινή και προαγωγή της ψυχικής υγείας όλου του λαού

γ) Παροχή ψυχοκοινωνικής βοήθειας μέσα στους χώρους όπου καθημερινά ζει και δρα τοάτομο (κοινοτική - κλινική ψυχολογία)

δ) Μελέτη όλων των φάσεων της εξέλιξης του ανθρώπου όχι μόνο της παιδικής - εφηβικήςαλλά και της βρεφικής, προγεννητικής και γεροντικής ηλικίας

Όλοι αυτοί οι κλάδοι, και πολλοί περισσότεροι τους οποίους δεν αναφέρω, εργάζονταιπυρετωδώς για να αποδώσουν προς εφαρμογή τα συμπεράσματά τους

* Υπολογισμοί του Διεθνούς Γραφείου Αγωγής της Γενεύης ανεβάζουν σε 25000 περίπουαυτούς που ασχολούνται μερικά ή ολικά με την έρευνα μόνο στο χώρο της εκπαίδευσης(1982).

Το σχολείο είναι η εστία της προγραμματισμένης και μεθοδευμένης αγωγής και μάθησης.Θέλει να αποκτήσει το δικαίωμα να είναι το μόνο υπεύθυνο για την κοινωνική αγωγή καιδιαμόρφωση των παιδιών και των εφήβων. Το Σχολείο πριν 100 περίπου χρόνια απευθυνόταναποκλειστικά σε ολιγάριθμες Ελίτ - Σήμερα έχει μετατραπεί σε μαζικό φαινόμενο. Όλες οι χώρεςαναγνωρίζουν τη σημασία του και όλο περισσότερες οικογένειες τώρα τελευταία είναι διατεθειμένεςνα υποβληθούν σε μεγάλες θυσίες για να εξασφαλίσουν μια καλή εκπαίδευση στα παιδιά τους, ταοποία όμως δεν θα πρέπει να έχουν την προσωπικότητά τους αλλά θα είναι «κατ εικόνα καιομοίωση» των γονέων τους. Μια επέκταση του «εγώ» στο χρόνο.

Νεκρές ελπίδες σαρωμένες από αγώνες γενεών προσωποποιούνται (και πιστεύεται ότι θααναστηθούν) στο θεσμό που λέγεται σχολείο. Πραγματικά το Σχολείο διαμορφώνει τις αξίες στονάνθρωπο, δεδομένου ότι η πληροφορία δίνεται συστηματικά και με παραδείγματα κατάλληλαεπιλεγμένα. Πιστεύω όμως ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το σχολείο δημιουργεί αυτόνομους καιανεξάρτητους ανθρώπους αφού:

Οι πληροφορίες τις οποίες το σχολείο μεταδίδει είναι δοκιμασμένες και οι γνώσεις πουδομούνται (πολλές φορές κατευθυνόμενες) είναι δομημένες με έτοιμες απαντήσεις.421 Προσφέρειένα μεγάλο όγκο πληροφοριών και έτοιμων μορφών γνώσης με σκοπό τη διαμόρφωση ενόςπροτύπου συμπεριφοράς με κύρια χαρακτηριστικά την αποδοχή και υπακοή.

Οι γνώσεις πολλές φορές δομούνται ανακατεμένες με άδειες πληροφορίες, όπως ακριβώς ηπαροιμία κατονομάζει «λίθοι τε και κέραμοι ατάκτως ερριμένοι». Οι πληροφορίες που δομούνπολλές γνώσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος της ψηφιακής τεχνολογίας και να απαλλάξουνένα μέγα πλήθος διδασκόντων από το έργο της μετάδοσης των πληροφοριών αυτών.

Το ζητούμενο σήμερα στην Εκπαίδευση είναι η ανακάλυψη και εφαρμογή εκπαιδευτικώνσυστημάτων που να ανταποκρίνονται στις νέες διεθνείς συνθήκες, να εκπαιδεύουν τους αυριανούςπολίτες του κόσμου και να διαμορφώνουν εκείνους που θα κυβερνούν μετά το 2000. Ο Δάσκαλοςόταν «καλλιεργεί την Ευρωπαϊκή Συνείδηση» παράλληλα δημιουργεί έτοιμες απαντήσεις σεπολλαπλά ερωτήματα που ενδεχομένως έθεσε εσωτερικά κάποιος μαθητής. Ερωτήσεις των οποίωντην απάντηση δεχτήκαμε, συμφωνήσαμε και υπογράψαμε σε διακρατική κλίμακα, επηρεασμένοιενδεχομένως από τη ανάγκη ή τη γοητεία της στιγμής.

Το Σχολείο, κάτω από την ασφυκτική πίεση των διαφόρων «κινημάτων» και ιδεολογιών έχειαπογυμνωθεί από την μελέτη του ανθρώπου, έχει περιοριστεί στους κανόνες αναπαραγωγής τωνκαθιερωμένων γνώσεων και λειτουργεί όπως τα οχυρωματικά έργα των παλιών πολιτειών, ενάντιασε κάθε είδους πρόοδο. Δείγμα αυτής της νοοτροπίας έχουμε στον τρόπο αποδοχής και διδασκαλίαςτων νέων τεχνολογιών.

Οι διδάσκαλοι όλων των βαθμίδων, οχυρωμένοι πίσω από τους κλειστούς τοίχους τωναιθουσών διδασκαλίας και αποκομμένοι από τους χώρους εργασίας και κοινωνικής ζωής,

διαμορφώνουν τους πολίτες σύμφωνα με το «κρατικό αναλυτικό πρόγραμμα» και το επίσημοεγκεκριμένο εγχειρίδιο ενώ οποιαδήποτε παραβίαση του αναλυτικού προγράμματος γίνεται αμέσωςαντιληπτή, και (κατακρίνεται αν δεν) τιμωρείται. Είναι αδιανόητη η είσοδος φορέων μη σχολικών,πόσο μάλλον φορέων που θα έθεταν ερωτήματα σε θέματα μη σχολικά. Στην παράγραφο αυτήειδικά (αλλά στις προηγούμενες εν μέτρω) ως σχολείο θεωρώ και αυτό της ανωτάτης βαθμίδας. Έναμεγάλο μέρος της γνώσεως μένει εκτός Σχολείου, αφού είναι η εμπειρία.

Στο όνομα της «Δημοκρατικότητας» αντιμετωπίζεται ως ίσος προς ίσον κάθε μαθητής ενώείναι φυσικότερο να αντιμετωπίζεται κάθε μαθητής ανάλογα με τις συνθήκες αφετηρίας και πορείαςστο δρόμο της γνώσης. Δεν είναι δυνατό ο εύπορος μαθητής να αντιμετωπίζεται όπως ο άπορος. Τοίδιο αυτός που δοκιμάζεται στο στίβο της γνώσεως και αυτός που δοκιμάζεται στο στίβο της ζωής.Τα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα θα πρέπει να είναι δυνατόν να τα παρακολουθήσουν όλοι οιμαθητές και όχι μόνο οι προνομιούχοι.

Οι Δάσκαλοι πρέπει να πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, ασχέτως αν εκτελούνπειθήνια και αναπαράγουν αυθόρμητα τον κοινωνικό μηχανισμό που τους επιβάλλεται «για το καλότου ανθρώπου».

Οι Δάσκαλοι δεν επιμορφώνονται στη χρήση προγραμμάτων εμπειρίας αλλά σε χρήσηπρογραμμάτων διδακτικής. Όσο καλός μαθητής και αν είναι ο δάσκαλος, η διδακτική εμπειρία λέγειότι το μάθημα θα διδαχθεί «κάτω από τις συνθήκες της στιγμής» και με τους κανόνες αποστήθισης.

Ο καταναγκασμός στη μάθηση είναι σοβαρή αρνητική παράμετρος. Κανείς δεν μαθαίνει αυτόπου του επιβάλλουν αλλά αυτό που θέλει να μάθει. Πρόβλημα του διδάσκοντα είναι να εξαναγκάσειπλήθος πληροφοριών (της επιλογής του) να περάσουν στο μαθητή, ασχέτως αφομοιώσεως. Αν οιπληροφορίες είναι ενδιαφέρουσες θα μείνουν, διαφορετικά θα ξεχαστούν.422

Η Διδακτική καθοδήγηση δεν επιτρέπεται να γίνεται από ανθρώπους του γραφείου που«υποψιάζονται» ή διαβάζουν τις (συνήθως ψευδόμενες) στατιστικές του «πως είναι ο μέσοςμαθητής», αλλά από ανθρώπους της μαχόμενης διδακτικής. Επιτελικό όργανο συνήθως δενχρειάζεται στην εκπαίδευση, αφού δεν υπάρχει πόλεμος. Χρειάζεται όμως συνεχής ενημέρωση -επιμόρφωση. Η τροφή ό,τι είδους και αν είναι πρέπει να είναι φρέσκια και περιεκτική.

Το σύγχρονο σχολείο δέχεται ως υπέρτατη αξία την παραγωγή, (και γι’ αυτό εργάζεται προςτην κατεύθυνση απόδοσης ενός επαγγέλματος σε κάθε μαθητή) ενώ σήμερα σημαντικότατο ρόλοπαίζει ο τρόπος και τα μέσα οργάνωσης, η τέχνη και τεχνική προώθησης της παραγωγής (όχι ηπαραγωγή αυτή καθ’ εαυτή), η αξιοποίηση της μόρφωσης, η πληροφόρηση, η αξιοποίηση τουπεριβάλλοντος, η (θετική ή αρνητική) τροποποίηση της κατανάλωσης κλπ.

Οι «ειδικοί» του παρελθόντος είναι «μονομερείς γνώστες» των αυριανών αλλαγών και ηγνώση που προσφέρουν είναι εμβέλειας το πολύ πέντε ετών από την αποφοίτηση. Προς τι λοιπόν η12 - χρονη ή 16 - χρονη εκπαίδευση;

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ423

«Το Σχολείο παρέχει άμεση κατήχηση σε ψευδείς πίστεις. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι ο τρόπος παρεμπόδισης και η

υπονόμευση της ανεξάρτητης δημιουργικής σκέψης και επιβολής ιεραρχιών και ανταγωνιστικότητας και της ανάγκης να υπερέχει

όχι με την έννοια να κάνεις καλύτερα ότι καλύτερο μπορεί αλλά να πηγαίνεις καλύτερα από το διπλανό» [Νοαμ Τσόμσκι]

Διαπιστώθηκε ότι:

* Ο ρόλος του Σχολείου σήμερα είναι Στατικός

* Υπάρχει εξειδίκευση διδασκόντων, όπως προβλέπεται για τους βιομηχανικούς εργάτεςτου κατά Ford μοντέλου (ειδικότητα περιορισμένης ενέργειας και ευθύνης).

* Παραγνωρίζεται η κοινωνική πραγματικότητα και αγνοείται η πραγματική Διαλεκτικήσχέση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ Σχολείου - Κοινωνίας

* Δεν προετοιμάζει τα άτομα για τη ζωή αλλά για «κάποιο» (αόριστα) επάγγελμα τουοποίου τις πλήρεις γνώσεις δεν προσφέρει (παρά μόνο σε «γενικές γραμμές»).

* Η εκπαίδευση στη χώρα μας είναι συνυφασμένη με άγχος, αμφιβολίες και σύγχυση.

* Ευνοούνται πιο καλά τα κορίτσια.424

Το πρόγραμμα ενός Σχολείου πρέπει να ικανοποιεί δύο αλληλένδετα επιτάγματα :

1. Να εξασφαλίζει ένα ελάχιστο πλαίσιο από απαραίτητες στον αυριανό πολίτη γνώσεις στιςοποίες να προσεγγίζει φυσιολογικά, χωρίς κλυδωνισμούς και αξεπέραστες δυσκολίες

2. Να ενθαρρύνει ένα περιβάλλον μάθησης απηλλαγμένο από κάθε είδους καταπίεση. Ναθεμελιώνει κλίμα διαλόγου, συνεργασίας, σχέσεων ισοτιμίας. Να στηρίζεται στη δημιουργικήσυμμετοχή και την εμπειρία σχέσεων ανθρωπιάς.

Για λύση του προβλήματος προτείνεται η ιδέα να δημιουργηθούν δύο ομάδες μαθημάτων.

α) Υποχρεωτικά όπου θα γίνεται προσπάθεια να αναπτυχθεί η σκέψη, το ελεύθερο φρόνημακαι η αυτοπειθαρχία και

β) Προαιρετικά ή ελεύθερα μαθήματα με τα οποία θα αποβλέπουν στην γενική παιδεία,αυτοϊκανοποίηση και ανάπτυξη μαθητικής πρωτοβουλίας.

Στη θέση αυτή παρατηρούμε ότι:

ι) Πρέπει να διαμορφώσουμε τέτοιες συνθήκες ώστε τα παιδιά να αναπτύσσουν τις δικές ουςιδέες τα δικά τους ιδανικά, τη δική τους μέχρι τώρα διαμορφωμένη προσωπικότητα. Προσοχή! είναιανάγκη προσεκτικής επιλογής του γενικού - όσο το δυνατόν ασαφούς - πλαισίου εργασίας κατά τιςκατ’ επιλογή απασχολήσεις των μαθητών και της διαχρονικής επέκτασης των θετικών εργασιών τωνμαθητών.

ιι) Είναι γνωστό ότι η εν γένει βαθμολογία επιδρά (θετικά ή αρνητικά) στο μελλοντικόγίγνεσθαι του μαθητή. Η επίδοση (όχι βαθμολογική αλλά ανάπτυξη αντικειμένου) θα πρέπει ναακολουθεί ως θετικός - και μόνον - παράγων το μαθητή. Πιθανόν εξυπηρετεί στην ανάπτυξηυπευθυνότητας και κοινωνικοποίησης του μαθητή, η ανακοίνωση - δημοσίευση - δημοσιοποίησητης εργασίας του, αν είναι έγγραφη (σε χαρτί ή ηλεκτρονικό - μαγνητικό κλπ μέσο) ή κλήση γιααναπαράσταση αν είναι καλλιτεχνική αναπαραστατική δημιουργία και μάλιστα όταν πρόκειται γιαπαιδιά (αν υπάρχουν) που αναπτύσσουν αντίστοιχη πρωτοβουλία, από μέρους του σχολείου (με

άμεση βέβαια συμμετοχή των παιδιών που ενδιαφέρονται).

ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

«Κάθε κατάχρηση έχει ως βάση κάποια ηδονή, την οποία ο άνθρωπος θέλει να επαναλαμβάνει πέρα από τους κανονικούςνόμους που θέσπισε η φύση. Όσο λιγότερο απασχολείται η ζωική δύναμη του ανθρώπου, τόσο περισσότερο τείνει προς κάποια

κατάχρηση. Εξ αυτού έπεται ότι όσο πιο πολιτισμένες και ήρεμες είναι οι κοινωνίες τόσο περισσότερο μπαίνουν στο δρόμο τωνκαταχρήσεων» [Μπαλζάκ 1838 <Πραγματεία περί των νεωτέρων διεγερτικών> εκδ, Ολκός 1993]

Από την αρχή του αιώνα η αγωγή που προσφέρεται μέσα στα σχολεία έπαψε να συνδέεται με

τον όρο διδασκαλία και άρχισε να θεωρείται προϊόν εξαρτώμενο από το επίπεδο μάθησης πουπετυχαίνει ο μαθητής μέσα στο σχολικό χώρο. Η αγωγή δηλαδή που ασκείται στο νήπιο ή στοφοιτητή δεν είναι απλά θέμα του τι διδάσκουμε αλλά τι αυτοί μαθαίνουν από αυτά που τουςπροσφέρει το σχολείο ως γνωστικό, συναισθηματικό και αξιολογικό υλικό και προπαντός ωςμορφωτική, ιδεολογική, εργασιακή και κοινωνική προοπτική.

Ο Κilpatrick αναφέρει 'Δεν έχουμε διδάξει αν ο μαθητής δεν έχει μάθει’. Σύμφωνα με τονR.Cousinet425 στο Σχολείο δε θα εφαρμόζουμε αρχές διδακτικής αλλά αρχές μαθήσεως. Η έμφασηστη μάθηση - και όχι στη διδασκαλία - σε σχέση με την παραγόμενη αγωγή αποτέλεσε την κύριαδιάκριση ανάμεσα στην παραδοσιακή (παλιά) αγωγή και στη νέα ή προοδευτική που δημιουργήθηκεαπό τους λεγόμενους νέους - φιλελεύθερους παιδαγωγούς των αρχών του αιώνα.(Claparede -Ελβετία,426 Binet - Γαλλία, Dewey - Αμερική, Kerschensteiner - Γερμανία, Usinski - Ρωσία. ΣτηνΕλλάδα οι ιδέες εφαρμόστηκαν μόνο από το Δημ Γληνό με τα γνωστά στους περισσότερουςεμπόδια).

Ο υπερτονισμός των θεωριών μάθησης είχε ως αποτέλεσμα να διδάσκονται στους μέλλοντεςεκπαιδευτικούς διάφορες Ψυχολογικές θεωρίες (Skinner κ.ά) διότι πιστευόταν ότι αφού οεκπαιδευτικός ξέρει πως παράγεται η μάθηση, αυτόματα ξέρει και να διδάξει. Με τον τρόπο αυτόπαραμελήθηκε η έρευνα στον τομέα της Διδασκαλίας. Ο Cousinet υποστήριξε ότι ο δάσκαλος με τηδιδασκαλία του πρέπει να μένει όσο το δυνατόν 'στην άκρη', ώστε οι μαθητές να αναπτύσσουνμόνοι τους τους τρόπους μάθησης που θέλουν.

Ο K.Rogers (ψυχοθεραπευτής), υποστήριξε ότι 'Μου φαίνεται πώς οτιδήποτε μπορεί ναδιδαχθεί στον άλλο δεν είναι αποτελεσματικό και έχει λίγη ή καθόλου σημαντική επίδραση στησυμπεριφορά, γιατί η μόνη μάθηση που επηρεάζει σημαντικά τη συμπεριφορά αυτοανακαλύπτεται’.427

Με οδηγό τις απόψεις αυτές φτάνουμε στη μη κατευθυνόμενη διδασκαλία όπου η μάθησηγίνεται από κάθε μαθητή χωριστά για τον εαυτό του και όχι από την κατευθυνόμενη σχολικήμάθηση. Η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Συνύπαρξη διδασκαλίας και μάθησης

Το πραγματοποιούμενο επίπεδο αγωγής δεν εξαρτάται μόνο από το επίπεδο μάθησης καιδιδασκαλίας που παρέχεται στους σχολικούς χώρους, αλλά και από γενικότερους παράγοντεςπολιτιστικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς ιδεολογικούς καθώς και από ιδιαιτερότητεςπου ανακύπτουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου, μέσα από τις αντιθέσεις,

συγκρούσεις ή ισορροπίες που δημιουργούνται στο στενό ή πλατύτερο κοινωνικό περιβάλλον του.

Το Σχολείο θα επιχειρήσει να διδάξει το παιδί, άσχετα με το ποσοστό επιτυχίας / αποτυχίας,ορισμένες δεξιότητες και γνώσεις, υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ς τ ο π α ι δ ί να μάθει να υποτάσσει τιςπαρορμήσεις του στη βούλησή του, να θέτει στόχους μακριότερης διάρκειας και να επιμένει στηνπραγματοποίησή τους.

ΜΕΡΙΚΈΣ ΑΠΌΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΊΟ

Ο Πλάτων αντίκριζε την παιδεία ως «αρχήν ακρότατων αρχών» διότι από αυτήν την πηγήαρδεύονται όλοι οι θεσμοί που συγκροτούν την πολιτεία.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η αγωγή χωρίς τη διαπαιδαγώγηση στο ήθος δεν μπορεί ναυπάρχει διότι όπως λέει, «ο άνευ αρετής άνθρωπος είναι το πλέον ανόσιον και το πλέον άγριον όν»

Τα πιο βασανισμένα πλάσματα στη χώρα μας είναι τα παιδιά. Με σκόπιμα άσκοπη υπερ -εργασία. Το Σχολείο παίρνει το εγώ μας και μας το επιστρέφει αγνώριστο, τόσο πολύ που πολλέςφορές δεν μας χρησιμεύει σε τίποτε. Ίσως δεν είναι τυχαίο το ότι πολλοί από τους μεγάλουςανθρώπους του αιώνα μας δεν ήταν καλοί στο σχολείο αφού βρήκαν το σθένος και ακολούθησαντους δικούς τους δρόμους. Άραγε αξίζει τον κόπο;

Η αγγλική γλώσσα ευρύτατα διαδεδομένη σήμερα διδάσκεται σχεδόν ταυτόχρονα με τημητρική. Πολλοί μαθητές αδυνατούν να διαχωρίσουν τις δύο γλώσσες με αποτέλεσμα να μιλούν πχΓκρήκλις δηλαδή κάτι ανάμεσα στα Ελληνικά και τα Αγγλικά, οι δε γραμματικοί και συντακτικοίκανόνες να μεταφέρονται από τη μια γλώσσα στην άλλη. Το φαινόμενο είχε παρατηρηθεί καιπαλαιότερα με τα Λατινικά, τα οποία εξελίχθηκαν σε Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά κλπ Μένει στουςσυγγραφείς, λογοτέχνες να δώσουν με τρόπο κατανοητό στα σύγχρονα παιδιά τις έννοιες που πρέπεινα έχουν και τον τρόπο χειρισμού της γλώσσας, χωρίς ανάμειξη με την πατροπαράδοτη.428

Ένα σύγχρονο πρόβλημα είναι αυτό της ρύπανσης του πλανήτη. Έχει λεχθεί ότι με τηνεκπαίδευση στο σχολείο θα μάθουμε να μην ρυπαίνουμε το περιβάλλον. Οπωσδήποτε ένα μεγάλομέρος της προσδοκίας μας είναι σίγουρο ότι θα πραγματοποιηθεί με τον τρόπο αυτό αλλά είναιγνωστό ότι εκπαιδεύσαμε τον πρωτόγονο άνθρωπο να μην σκοτώνει, του εμφυσήσαμε θρησκείες μεαυστηρούς ή ελαστικούς κανόνες και όμως το έγκλημα δεν εξέλειπε όπως και κάθε άλλη «αμαρτία»προβλεπόμενη και τιμωρούμενη (όπως πχ ο κανιβαλισμός) είτε από το νόμο είτε από τη θρησκεία.Ωστόσο υπάρχουν αρχές οι οποίες δίδονται νωρίς στα παιδιά προς «μάθηση» δηλαδή πλήρη αλλαγήσυμπεριφοράς. Οι αρχές αυτές επιτυγχάνουν 90% και πάνω απορρόφηση και επομένως αξίζει τονκόπο.

Για να απορροφηθούν οι αρχές αυτές πρέπει: 1. Να είναι απλούστατα διατυπωμένες. 2. Ναείναι αποδεκτές χωρίς συζήτηση. 3. Να φαίνονται στο μικρό παιδί ως καθολικές αξίες.

Η Γλώσσα είναι το κατ’ εξοχήν μέσο επικοινωνίας - μπορεί εύκολα να δοθεί στην παιδικήηλικία και οι ιδέες - όσο μεγάλες και αν είναι - μπορεί να ενσωματωθούν στη γνώση, αρκεί να

δοθούν κατάλληλα και κυρίως όχι ως απαγόρευση. Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε ότι το μικρόπαιδί αντιμετωπίζει και τη διδασκαλία που γίνεται από το σχολείο ως περιβάλλον. Δηλαδή ωςδιδασκαλία αυθόρμητη και όχι ειδικά κατευθυνόμενη και, γι’ αυτό, το φαινόμενο της σύγχυσης τηςπροέλευσης των γνώσεων είναι συνηθισμένο. Έτσι μια πληροφορία που δόθηκε στο σχολείο καιέγινε ασυνείδητα αποδεκτή χρησιμοποιείται χωρίς έλεγχο (αυθόρμητα). Αντίθετα μια πληροφορίατην οποία το παιδί συναντά μόνο στο σχολείο την θέτει γρήγορα υπό δοκιμασία στο περιβάλλοντου, διότι υπάρχει έμφυτη δυσπιστία στο εξειδικευμένο.429

Θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο εκπαίδευσης . Μέχρι σήμερα ο τρόπος βασιζόταν σεκλασσικές, δοκιμασμένες μεθόδους όπως ακριβώς οι νέες πόλεις στηρίζονται στα παλιάδοκιμασμένα σχέδια.

Είναι κωμικό, και σαν σκέψη ακόμα, αλλά πιστεύω ότι το Σχολείο κάθε άλλο παρά μόρφωσηπροσφέρει. Φυσικά δεν συμπεριλαμβάνω στον όρο "Σχολείο" τους εργάτες εκείνους του πνεύματοςπου με πενιχρότατα μέσα και ανύπαρκτους πόρους ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ τον 'Άνθρωπο, όπως ακριβώςοι παλιές νοικοκυρές από ασήμαντα υπάρχοντα δημιουργούσαν βασιλικά δείπνα, και χορταίνουν τηνανθρωπότητα κυριολεκτικά «με δύο ψωμιά και πέντε ψάρια.»

Σχολείο για μένα είναι αυτό που είπε ο Νομοθέτης και το ονόμασε (όχι τόπο Μόρφωσης430 ήκάτι ανάλογο) εκπαίδευση, δηλ τόπο όπου κάποιος ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΚΑΤΙ, όπως ας πούμε να σκοτώνει(στρατός).

Δυστυχώς η εκπαίδευσή μας δεν μας μαθαίνει να σκεπτόμαστε. Είμαι τόσο απογοητευμένοςαπό τα τόσα λίγα που μπορούμε να προσφέρουμε στους νέους μας, ενώ διαθέτουμε τόσα πολλά,ώστε αισθάνομαι όπως εκείνος ο άφρων του Ευαγγελίου που τα κρατούσε όλα στις αποθήκες του.Ξεχάσαμε τους Κλασσικούς, τους Αναγεννησιακούς Αναμορφωτές, τα επιχειρήματα των ΜεγάλωνΕπαναστατών, τους παντός είδους οραματιστές, το ΟΝΕΙΡΟ.431

«Το κοινωνικοοικονομικό μας σύστημα χρειάζεται ανθρώπους που να πειθαρχούν στις εντολές του, ανθρώπους πουακολουθούν δίχως αντίρρηση, ανθρώπους που θέλουν να καταναλώνουν όλο και πιο πολλά αγαθά.

Χρειάζεται ανθρώπους με γούστα τυποποιημένα, ανθρώπους που να επηρεάζονται εύκολα, ανθρώπους που οι ανάγκες τουςμπορούν να υπολογιστούν από πριν.

Η Κοινωνία μας χρειάζεται ανθρώπους που πιστεύουν πως είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, άσχετα αν εκτελούν πειθήνια όλαόσα οι άλλοι απαιτούν από αυτούς, ανθρώπους που προσαρμόζονται δίχως αντίρρηση στον κοινωνικό μηχανισμό και

κατευθύνονται χωρίς τη χρήση βίας, ανθρώπους που άγονται και φέρονται χωρίς προσανατολισμό και στόχους, κι όλα αυτάυποτίθεται πως γίνονται για το καλό του ανθρώπου»

Εριχ Φρομ

Το Σχολείο στις μέρες μας προσπαθεί να μας πείσει ότι είναι δικό του δημιούργημα ηκοινωνική και πνευματική διαμόρφωση των παιδιών και των εφήβων. Στην προσπάθειά του αυτή,όπως κάθε κοκέτα γυναίκα (καθρέφτη, καθρεφτάκι μου..), θα κρατήσει για λογαριασμό του τιςεπιτυχίες των Νέων παιδιών και θα φορτώσει, ως άλλος Αδάμ τα σφάλματα στην Εύα - TV ή στονΟ.Φ.Η. (Οικογένεια, Φίλους, Ηθική).

Μια τέτοια συμπεριφορά δεν μπορεί παρά να απομονώσει το Σχολείο στη συνείδηση τουπολίτη και κάθε δικαίωση του εκπαιδευτικού έργου να τον βρίσκει αντίθετο.

Το Σχολείο μέχρι σήμερα σχεδόν αδιαφορεί για τις ιδέες των Νέων που κατά καιρούς

σάρωσαν τον κόσμο, αναπαράγοντας «σταθερές - απολιθωμένες σχεδόν» ιδέες αποθαρρύνονταςκάθε μεταβολή τους. Δίνει την εντύπωση ότι ο κόσμος και οι ιδέες είναι σταθερές ενώ αντίθεταισχύει το «τα πάντα ρει» του Ηράκλειτου.

Δίνει την εντύπωση ότι μοναδικός σκοπός του είναι να εφοδιάσει κάθε Νέο με«πιστοποιητικά» πειθαρχίας στις καθιερωμένες «αξίες» οι οποίες με αυτόν τον τρόπο αναπαράγονταιχωρίς να δίδεται το δικαίωμα της αμφισβήτησής των. Οι αμφισβητούντες Νέοι χαρακτηρίζονταισυνήθως «κακοί μαθητές» και αποβάλλονται αργά ή γρήγορα από τους κόλπους της εκπαίδευσης.

Το Σχολείο αντί να γίνει έφορος άγριος αγρός ιδεών έχει γίνει ήμερο θερμοκήπιο αυστηράπρογραμματισμένης (με πιστοποιητικό γνησιότητας) μονοκαλλιέργειας ωφελίμων και μόνοζαρζαβατικών.

Η πείρα των «τρελών αγελάδων» έρχεται να διδάξει τουλάχιστον εμάς τους κακούς μαθητέςότι, κάθε μονοκαλλιέργεια, κάθε βιασμός της φύσης αργά ή γρήγορα θα έχει το τίμημά της.

Οι συνθήκες άγριου αγρού, βέβαια, έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς (Νηλ, Σάμερχιλ) και έχειαποδειχθεί ότι είναι ολέθριο το να έχουμε άγριο σπόρο στις παρθένες συνθήκες του κοινωνικούθερμοκηπίου, αλλά μια πιο «φυσική» καλλιέργεια δεν νομίζω ότι θα έβλαπτε.

Κάθε μαθητής σε κάθε τάξη είναι υποχρεωμένος να «βγάλει « συγκεκριμένη ύλη βάση ενόςαποπνικτικού προγραμματισμού («κάθε ώρα» είναι η άνωθεν εντολή) ύλης. Τι θα πείραζε αν τονήμα της Αριάδνης αντί να το πιάσουμε πόντο - πόντο να επισημάνουμε κάθε τόσο τη θέση τουαφού περιπλανηθούμε λίγο περισσότερο στους δαιδαλώδεις διαδρόμους της «άλλης» γνώσεως. Τιθα πείραζε αν «ο πηγαιμός στην Ιθάκη» και η θανάτωση των μνηστήρων της Καριέρας, με το δυνατότόξο, το δικό μας τόξο, με το οποίο κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να τοξεύσει να γινόταν λίγοαργότερα;

Ξέρω, η πατρίδα μας είναι χρεωμένη και η γρήγορη απόδοση έργου θα την απαλλάξει από έναμέρος των χρεών της. Το πιστεύετε στ’ αλήθεια; Η Πηνελόπη έμεινε πιστή, οι μνηστήρες αν καιπολλοί, περίμεναν το βέλος του Οδυσσέα.

Δεν πιστεύω στους μύθους και η πίστη της Πηνελόπης πάντα ήταν υπό αμφισβήτηση. ΟΟδυσσέας όμως ποτέ δεν αμφισβητήθηκε. Ας φτιάξουμε λοιπόν Έλληνες σαν τον Οδυσσέα και αςαφήσουμε τους κολαούζους του νήματος της Αριάδνης να πλέκουν.

Ο βαθμός μόρφωσης συνήθως φαίνεται - και κρίνεται - από τον τρόπο χειρισμού του λόγου.Ένα άτομο μιλάει κυρίως με φάρους αυτά τα οποία θεωρεί αξιόλογα και σταθερά στη ζωή(Αξίες).Αν κάτι λοιπόν, αντί να το συζητήσει, το γράψει, αυτό θεωρείται πλέον αξιόλογο αφού τοίδιο το άτομο κρίνει το κείμενο ικανό να μείνει και στο μέλλον.

Τηλεόραση, Η/Υ, Μ.Μ.Ε.432 και εκπαίδευση

Η κοινωνία του Internet σήμερα είναι ότι και ο Ναός το Μεσαίωνα Λίγοι ήταν ικανοί να συμμετέχουν στην ερμηνεία τωνγραπτών κειμένων ενώ όλοι συμμετείχαν στην εκκλησία των εικόνων [Ουμπέρτο Εκο]

Όταν ήμουν μικρός έβλεπα με τις ώρες τηλεόραση. Όταν την έκλεινα δεν μπορούσα να θυμηθώ τι είχα δει

Αν η Τηλεόραση ανοίγει δυνατότητες να βλέπει κανείς το παρελθόν ως εκάστοτε παρόν, ηεκάστοτε εικόνα καταστρέφει τη δυνατότητα να δει κανείς συνολικά ότι έχει συμβεί. ένας στιγμιαίοςπαρατατικός αντικαθιστά τον αόριστο.

Η τηλεόραση προτείνει ένα μοντέλο πληροφόρησης που επηρεάζει το γνωστικό πλαίσιο τηςιστορικής αντίληψης: εξατομικευμένες πληροφορίες αυτόνομες, χωρίς συνδέσεις και ανοικτάερωτηματικά, προφανείς και άμεσα καταληπτές. Έμφαση στο εξαιρετικό και όχι στο κοινό, στο«ντοκουμενταρισμένο» στη ζωντανή μαρτυρία, στο επίκαιρο Πληθωρική ροή πληροφοριών αλλάόχι δομημένη διαδοχή χρόνου Σημειωτέον εδώ ότι η «νοσταλγία» πουλάει Η Ιστορία μετατρέπεταισε παλαιοπωλείο της αρμοδιότητας ξεναγών Η Ιστορία είναι αποθήκη πληροφοριών χωρίς νόημα καιόχι γνωστικό περιβάλλον που επηρεάζει τη ζωή μας - μια εξωτική ήπειρος διαφυγής από τηνκαθημερινότητα Οι συμμετέχοντες πολλές φορές παίζουν το ρόλο ζωντανής παραπομπής Σταντοκιμαντέρ συνήθως δεν υπάρχει σύνδεση λόγου και εικόνας Ο ιστορικός καλείται να αφηγηθεί τηνεικόνα με δικά του λόγια και όχι να τη σχολιάσει Οι «ειδικοί» καλούνται να επικυρώσουν αυτό πουμόνος του καθορίζει ο σκηνοθέτης ή ο παραγωγός. Η τηλεόραση δεν αποτελεί μόνο μέσο έκφρασης.Καταστρέφει και διαμορφώνει εικόνες διαλύει και θεσμοθετεί λόγους κατακερματίζει καικατασκευάζει ταυτότητες Ο νέος δημόσιος χώρος του αγορεύειν και αγοράζειν433

Η Τηλεόραση πληροφορεί, δεν διδάσκει χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση ναδιδάξει όταν ο παραγωγός της ταινίας το θελήσει.434 Αυτό θα γίνει συνειδητά, με στόχο καικατεύθυνση. Αν κάποιος θέλει να διδαχθεί από απλές πληροφορίες της τηλεόρασης, θα πρέπει ναπροσέξει ειδικά και να αναλύσει την σημαντική γι αυτόν πληροφορία. Επειδή πολύς λόγος έχει γίνειγια την συμμετοχή της τηλεόρασης στην αύξηση της εγκληματικότητας έχω τον αντίλογο ότι τοάτομο με εγκληματική προδιάθεση, ναι διδάσκεται πολλά από την τηλεόραση, όπως ακριβώς ο κάθεεπιστήμων είναι σε θέση να αξιοποιήσει ή όχι τις επιστημονικές πληροφορίες που του παρέχονταιεπάνω στην ειδικότητά του, ποτέ όμως δεν αξιοποιεί, όσο και να το επιδιώξει, τις πληροφορίες πουαναφέρονται σε άλλη επιστήμη. Ο εγκέφαλος ενεργεί ως «φίλτρο» ενεργοποιώντας μόνο τιςενδιαφέρουσες πληροφορίες (προσλαμβάνουσες παραστάσεις). Σε καμιά περίπτωση δεν θα ξοδέψειχρόνο αν η πληροφορία δεν τον ενδιαφέρει.

Καθήκον των ασχολουμένων με τα Μ.Μ.Ε. είναι η προστασία της αξιοπρέπειας του ατόμου,της οικογενειακής ζωής του, του ασύλου της κατοικίας του, το απόρρητο των ανταποκρίσεων και τοτεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου προ της δίκης και καταδίκης.

Πηγή πληροφορίας και μάλιστα εξειδικευμένης είναι σήμερα ο ηλεκτρονικός υπολογιστής πουμέσω Internet μπορεί να φέρει μάσα στο σπίτι μας κάθε τι που μας ενδιαφέρει. Ευτυχώς προς τοπαρόν δεν έχει χαρακτήρα εκπαιδευτικό.

Οι ποικίλες αντιφάσεις της σχολικής πραγματικότητας σε συνδυασμό με το ξεχωριστό ειδικόβάρος της Ιστορίας στην Ελληνική κοινωνία, νομιμοποιούν ως σύγχρονο το ερώτημα των ελλήνωνμαθητών που πριν πενήντα χρόνια απηύθυνε στον ιστορικό πατέρα του ο γιος του Marc Bloch:«Εξήγησέ μου λοιπόν μπαμπά «σε τι χρησιμεύει η Ιστορία;»435

Η νοοτροπία που θέλει τα πάντα «έγχρωμη υπερπαραγωγή» μετέτρεψε το Νιαγάρα .. Αλλάτίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τη μεγαλοπρέπεια των αφρισμένων νερών στο φυσικό φως της

ημέρας.

Η τηλεόραση είναι για να εμφανίζεσαι και όχι να την παρακολουθείς.

Σύμφωνα με την Τηλεόραση και τις κωμικές σειρές, οι Έλληνες είναι ξαπλωμένοι σε ένα λιλάκαναπέ ή σε μια φούξια πολυθρόνα - ξεκαρδισμένοι στα γέλια - και όλοι, άνδρες και γυναίκες,μιλάνε σαν τραβεστί. Σύμφωνα με τα ρεάλιτι σόου, οι Έλληνες είναι διανοητικά καθυστερημένοι ήψυχικά διαταραγμένοι ή έχουν υποστεί αλλεπάλληλους βιασμούς.

Η απουσία του κομπιάσματος υποδηλώνει έναν άνθρωπο που δεν θέλει να σκεφτεί ή που έχει το θάρρος να πει «δεν ξέρω» Τοαίτημα της ζωής είναι να «ατακάρεις» να έχεις έτοιμες απαντήσεις για όλα. Υπάρχουν άνθρωποι που σηκώνονται το πρωί καιπαιδεύονται να φτιάξουν μια ατάκα να την έχουν έτοιμη όταν παραστεί ανάγκη. (Ελευθεροτυπία 9/3/97 Ιωάννα Καρυστιανή)

Το να παρουσιάζεις όλο και πιο συχνά το πρόγραμμα που θέλει ο κόσμος είναι Δημοκρατία;

Τα «κακά» της τηλεόρασης 1. εκχυδαϊσμός των γεγονότων 2. ομοιογενοποίηση τηςκουλτούρας 3. ισοπέδωση των γνώσεων (πολιτισμικό fast food) 4. Απλοποιημένη λογική. 5.Προσανατολισμός στις ελαφρές και σκανδαλοθηρικές ειδήσεις με τάσεις εντυπωσιασμού καιταχύτητα μετάδοσης προς αποφυγή zapping 6.Συρρίκνωση του λόγου, χωρίς δύσκολες έννοιες, καιλόγος απλός όσο γίνεται μη υποτακτικός που αποκλείει τους διανοούμενους από τις εμφανίσεις τωνεκτός αν πλησιάζουν σε όψη τους τηλεοπτικούς αστέρες. 7. Η ζωή πλέον δεν μιμείται την τέχνηαλλά την τηλεόραση.

.. Η Νεολαία που μεγάλωσε με τηλεόραση, σοσιαλιστική κυβέρνηση, Πανελλήνιες εξετάσειςκαι ίσως αριστερό μπαμπά, ακούν ροκ μουσική αμφισβητούν τα κόμματα, παίζουν με τον Η/Υανακαλύπτουν το σεξ τη θρησκεία, τα σφηνάκια και δεν έχουν ιδέα από Μαρξ, Λένιν κλπ.. δενπρόλαβαν τον τροβαδούρο της «Συννεφούλας» και δεν αγόρασαν δίσκους του Μίκη Θεοδωράκη.

Π ώ ς ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν έ ν α ς ν έ ο ς ν α α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ο δ ρ ό μ ο τ η ς μ ό ρ φ ω ση ς

Το πιο σημαντικό κατόρθωμα για ένα ανθρώπινο πλάσμα είναι να επιτρέψει σ' ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα να ωριμάσει με υγιήτρόπο. «Σάμερχιλ Υπέρ και κατά» σελ 50

Ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή ούτε συγκεκριμένο μίγμα ώστε να υπάρχει μονοσήμαντοςδρόμος παραγωγής "μορφωμένων ανθρώπων".

Μια κατά τη γνώμη μου "συνταγή" είναι η εξής:

1. Η αντιμετώπιση του νέου ανθρώπου με αγάπη και κατανόηση δίνει ένα δρόμο προσέγγισηςκαι μορφοποίησής του.436 Δεν νοείται ανθρωπισμός χωρίς αγάπη.

2. Ιδανικό θα ήταν την μόρφωση του νέου να αναλάβει πρόσωπο του αντιθέτου φύλου που θαανέπτυσσε σχέσεις οικειότητας με τον νέον. Φυσικά εδώ πρέπει να αποκλείσουμε τα άκρα τηςοικειότητας, αφού μια από τις αξίες που πρέπει να εμπνεύσουμε είναι η αυτοσυγκράτηση.437 Ηδιαπαιδαγώγηση των νέων από άτομα του αντιθέτου φύλου δίνει την ευχέρεια στους νέους νασπάσουν τα δεσμά του φύλου και να προβληματισθούν με τα προβλήματα που έχει το άλλο φύλο.Σωστό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η υπάρχουσα μικτόφυλος Εκπαίδευση, αν και σε κατάμεγάλο ποσοστό η Εκπαίδευση δεν είναι εκείνη που Μορφώνει το νέο.

3. Την αξία του επαγγέλματος θα αποκτήσει ο νέος από το ειδικό σχολείο ή εργαστήριο ή

κατάστημα κλπ που θα παρακολουθήσει, με μοναδικό σκοπό τον εφοδιασμό του με τα κατάλληλαγια την άσκηση του επαγγέλματος εφόδια.438 Σημειώνεται εδώ ότι το σύγχρονο Ελληνικό σχολείο(ακόμη και το τριτοβάθμιο που δηλώνει εκπαίδευση επιστημόνων και όχι επαγγελματιών) δενπροσφέρει κανενός είδους επάγγελμα στους νέους.

Οι Εκπαιδευτικοί (Λειτουργοί δηλώνουν) δεν αναμιγνύονται στην απόφαση εκλογής τουεπαγγέλματος των νέων, συνειδητά, και αρκούνται στη θεωρητική "μάθηση" κανόνων ζωής που θαπρέπει να εφαρμόζονται καθώς και με μια, τεραστίων διαστάσεων, "εισαγωγή" σε παντός είδουςεπιστήμες ευρείας ή όχι χρησιμότητας. Η εκλογή του επαγγέλματος συνήθως καθρεπτίζει την εικόναπου ο νέος έχει σχηματίσει για τον κόσμο που τον περιβάλλει σήμερα και αποτελεί μέσον επιβολής,κυριαρχίας και καταξίωσης μέσα σ' αυτόν. Απωθημένα όνειρα, πολλές φορές σχετιζόμενα με τομελλοντικό σύντροφο της ζωής, βρίσκουν διέξοδο και πραγματοποίηση στην εκλογή τουεπαγγέλματος. Ελάχιστοι νέοι έχουν πειστεί τελικά περί των υποχρεώσεων που το επάγγελμα πουδιάλεξαν προϋποθέτει, ενώ ένα μεγάλο μέρος από αυτούς έχει διαλέξει το επάγγελμά του διότικάποιος συνομήλικος "επιτυχημένος" το διάλεξε ή το σημερινό flert επέβαλλε.

4. Την αξία της συμπεριφοράς απέναντι στους άλλους θα πάρει είτε από την οικογένεια είτεακολουθώντας σπουδές Δημοσίων Σχέσεων είτε αυτοδίδακτος επιχειρώντας να φερθεί κατά τονκαλύτερο τρόπο σε άτομα τα οποία έχει ανάγκη για διάφορους λόγους.

Το ένστικτο της αναπαραγωγής εδώ παίζει σημαντικό ρόλο αφού με τα πρώτα εκτόςοικογένειας άτομα που έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε και μάλιστα με τον πιο σωστό τρόποείναι τα άτομα του αντιθέτου φύλου.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά ρέει από τρεις κυρίως πηγές

1) επιθυμία 2) συγκίνηση 3) γνώση

Μελέτη του Ευαγγελίου σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των διαφόρων προβλημάτωνεπικοινωνίας είναι επιβεβλημένη. Η Θεϊκή ακτινοβολία της Αγάπης προς τον πλησίον γρήγορα θαφανεί στα πρώτα βήματα ενός πραγματικά μορφωμένου ανθρώπου.

Δυστυχώς ο πραγματικά μορφωμένος άνθρωπος γρήγορα θα οδηγηθεί στο σταυρό όπωςακριβώς περιγράφεται στο Ευαγγέλιο και όπως σχετικά πρόσφατα ο Νίκος Καζαντζάκης μαςεπανέλαβε. Πολλά παραδείγματα δείχνουν ότι ο δρόμος αυτός είναι ωραίος μέχρι θανάτου.

5. Ο τρόπος μετάδοσης της μάθησης έχει αποδειχθεί λανθασμένος, αλλά αυτή τη στιγμή είναιο μόνος που υπάρχει.439 Μια προτεινόμενη βελτίωση είναι να διδάσκουμε στα Μαθηματικά τηνάσκηση και την ακρίβεια, στην Φιλολογία το μονοσήμαντο των λέξεων, στην Ιστορία τονανθρωπισμό, στη Γεωγραφία την ευρύτητα του πνεύματος, στη χειροτεχνία την προσοχή και τηντάση προς το τέλειο, στην Αστρονομία την έμπνευση του δέους, στο Διάλειμμα το καλό παιχνίδι.

Δεν είναι δυνατό να διδάξουμε μια ιδέα αλλά να εμπνεύσουμε μια ιδέα. Κατά συνέπεια ότανείμαστε αντιμέτωποι με το νέο, κεντρίζουμε το ενδιαφέρον του για τις ιδέες χωρίς να καταλήγουμεσε λύση του προβλήματος.

Η διδασκαλία του είδους αυτού είναι χρονοβόρος και απαιτεί πλήρη γνώση του θέματος απότο διδάσκαλο, πράγμα ακατόρθωτο.

Συνήθως η έρευνα ενός θέματος απαιτεί πέντε με δέκα χρόνια και την αναλαμβάνει ο νέος ωςέργο ζωής.

6. Ο σύγχρονος κόσμος δεν μόλυνε μόνο την ατμόσφαιρα. Σκότωσε και την ελπίδα. Το φωςφαίνεται από το σκοτάδι. Και η αξία ενός πράγματος φαίνεται όταν λείψει. Το Περιβάλλον και ηπροστασία του είναι από τις νεότατες αξίες που επεσήμανε ο άνθρωπος. Σημαντικότερη αξία και απότην ίδια τη Ζωή αφού η Ζωή εξαρτάται από το Περιβάλλον.

Δεν μπορώ σήμερα να δεχθώ μόρφωση ανθρώπου που θα αδιαφορούσε γι' Αυτό. Ο άνθρωποςμέχρι σήμερα αδιαφορεί για το Περιβάλλον και την εξάντληση των φυσικών πόρων. Μια σκληρήγλώσσα, όπως εκείνη του Σοφοκλή στην Αντιγόνη, θα έπρεπε να μιλήσει και να επιβάλλει, όχι πλέοντον σεβασμό στους υποθετικούς Θεούς του Ολύμπου αλλά στο πραγματικό και δεινοπαθούνταΆνθρωπο και τη δηλητηριασμένη ύπαρξή του. Λογοτεχνία, Θέατρο, Ποίηση, Μουσική και κάθελογής γραπτή, προφορική ή άλλη επικοινωνία ας ξεχάσει προς στιγμή τις χιλιοπροβαλόμενεςυπόλοιπες αξίες και ας ρίξουμε το βάρος της μορφοποίησης στη διάδοση της αξίας τηςΠεριβαλλοντοπροστασίας.

Είναι καιρός να εμφανισθεί ένας νέος Σαίξπηρ ή ένας νέος Γκαίτε που θα θεμελιώσει την νέααυτή αξία στη συνείδηση των απλών ανθρώπων. Η εικόνα ενός νέου ζευγαριού που ταΐζει το μωρότου με απόβλητα από παρακείμενο βόθρο ας σοκάρει όσο πρέπει τον κάθε άνθρωπο. Πρόσφατααπεσύρθη κάποια ποσότητα βρεφικής τροφής ως ακατάλληλη, αν και ήταν υψηλής καιπροσοδοφόρου κυκλοφορίας από πολλών ετών. Πιστεύω ότι κανείς νέος δεν θα πλησιάσει εύκολαάτομο του άλλου φύλου όταν γνωρίζει ότι είναι ακάθαρτο.

Το Σχολείο είναι ένας κοινωνικός θεσμός,440 δια μέσου του οποίου το άτομο κατά κύριο λόγοκοινωνικοποιείται δηλαδή προσαρμόζεται στις εκάστοτε κοινωνικές αξίες. Θεωρείται η κυρίως εστίαπρογραμματισμένης και μεθοδευμένης αγωγής και μάθησης σε όλες τις πολιτισμένες κοινωνίες.

Είναι γνωστό από την αρχαιότητα ότι κάθε άτομο που συνειδητά ή ασυνείδητα θέτειερωτηματικά ή πολεμά κάποιο κοινωνικό θεσμό τοποθετείται εκτός κοινωνίας, στο περιθώριο. Τοπαράδειγμα του Γαλιλαίου, με το περίφημο 'και όμως κινείται' καθώς και το γνωστό 'σκληρό τοπρος κέντρα λακτίζειν', αποθαρρύνει ένα μεγάλο πλήθος ανθρωπογνωμιστών να εκθέσει τασυμπεράσματά του, έστω τα λανθασμένα, σε ευρύτατη κριτική και να προαγάγει την επιστήμη.

Όταν κάποια στιγμή εξέφρασα σε συνάδελφό μου τη υποψία μου ότι ενδεχομένως εμείς στηΔημόσια εκπαίδευση να μην έχουμε θετική επίδραση στους μαθητές μας, με την όλη εικόνα πουεκείνη έχει, μου έκοψε κάθε διάθεση για επιπλέον συζήτηση με τη φράση 'και δηλαδή εμείς δενπροσφέρουμε τίποτα; συμφέρει η άποψη σου;' Τα καλά και συμφέροντα βέβαια δεν προάγουν τηνεπιστήμη και γιαυτό το λόγο αυτό το κείμενο βρίσκεται στα χέρια σας. Αν έχω λάθος πείτε το, σταπλαίσια ενός διαλόγου, αν όμως όχι προσπαθήστε και σεις μαζί μου για την Αλήθεια. Με αρχήλοιπόν το Σκοπό Ύπαρξης του Σχολείου,441 ο οποίος σε κάθε νομοθέτημα είναι και διαφορετικός,έχουμε τις παρακάτω διαπιστώσεις.

Ο σκοπός ύπαρξης του σχολείου πρέπει να παραμένει σταθερός όσο το δυνατό μεγαλύτεροχρονικό διάστημα και να αλλάζει όταν γίνει απόλυτα αναγκαία η αλλαγή του.442

Πρέπει λοιπόν το σχολείο σήμερα να προσφέρει κατά τη γνώμη μου.

α) Υπεύθυνη φύλαξη των παιδιών.

β) Κοινωνικοποίηση του κάθε ατόμου

γ) Εκπαίδευση κρίσης και λόγου αφού η μνήμη έχει προ πολλού μηχανηματοποιηθεί (καισύντομα η γραφή).

δ) Ενημέρωση περί του τρόπου ενέργειας σε / και για διάφορα ζητήματα της καθημερινήςζωής443

ε) Καλλιέργεια σε αξίες που από την αρχαιότητα παραμένουν σταθερές.

στ) Διάπλαση του ατόμου, σύμφωνα με τις έμφυτες καταβολές του, σε αρμονικάσυγκροτημένο άτομο, κατά τις αρχές που έχω αναπτύξει

η) Προσαρμογή του στον «κόσμο των μεγάλων» από όπου προέκυψε.

θ) Δημιουργία και αξιοποίηση του ζεύγους Δάσκαλος - Μαθητής ώστε ο Δάσκαλος νααποτελέσει «φίλτρο» εξωτερικών κοινωνικοπολιτιστικών επιδράσεων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η στρογγυλή τράπεζα εξάγει από τον καλύτερο συγγραφέα ό,τι χειρότερο από το λόγο του, το διάλογο. Όμως λόγος και γραφήδεν μπορούν να εναλλάσσονται ούτε συνδυάζονται, γιατί αυτό που υπάρχει μεταξύ τους είναι κάτι σαν αλληλοαναίρεση

Το να γράφεις είναι στην κυριολεξία παράδοξο γιατί αντιμετωπίζεις την αλήθεια με πλάγιο τρόπο (Πωλητής ιδανικών ΣτιγμώνΡΟΠΑΝ ΜΠΑΡΤ Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 7/11/93 σελ VII)

Ο 19ος αι. μας κληροδότησε φυσικούς νόμους τέτοιους που ξέραμε τις συνέπειες τωνπράξεών μας. Κάθε αιτία είχε το αποτέλεσμά της. Ο Einstein μας γνώρισε ένα κόσμο τελείωςδιαφορετικό, αρκετά πολύπλοκο. Στο μέσον του αιώνα μας διαπιστώσαμε τη δύναμη τωνανακαλύψεών μας και την ανάγκη ελέγχου του νου δια του νου ώστε να μην καταστρέψουμε τονπλανήτη μας, το κλαδί πάνω στο οποίο στηριζόμαστε. Η Πολυπλοκότητα του τέλους του αιώνα μας,μας οδηγεί σε ένα ακόμα πιο ακαταλαβίστικο σύμπαν και ένα πλανήτη που άρχισε να δείχνει φανεράτα σημεία καταστροφής του.

Όπως έγραψα αρχικά, τα θέματα του παρόντος τίτλου δεν είναι δυνατόν να εξαντληθούν.Πιστεύω ότι έδωσα αρκετές σπίθες ερευνητικής φωτιάς. Ελπίζω, αν και πολύ κουραστικό, ναεπανέλθω σε λιγότερο εκτεταμένο τίτλο. Δεν απέφυγα το βασικό σφάλμα(;) να επεκταθώ στο πρώτοκεφάλαιο, την εισαγωγή κατά κάποιο τρόπο στο θέμα συζήτησης. Προσπάθησα να δώσω νακαταλάβει ο αναγνώστης μερικά πράγματα, ίσως επουσιώδη, παραλείποντας άλλα, ίσως ουσιώδη,πολλές φορές χρησιμοποιώντας την υπερβολή ή τη συναισθηματική φόρτιση. Καταλήγοντας μετάαπό τόσες σελίδες επισημαίνω ότι είχα σκοπό να καταδείξω μέρος της υφής του νέου ανθρώπου, τιςδιαμορφωμένες τάσεις του, την επίδραση που έχει επάνω του το εμπόριο και οι κοινωνικές δομέςκαθώς και να επισημάνω την έκταση και κατεύθυνση του πνεύματός του σχετικά με την λεγόμενη«πρόοδο». Σε γενικές γραμμές νομίζω ότι ο αναγνώστης πρέπει να έχει εννοήσει τις παρακάτω

αρχές, μερικές από τις οποίες ανέπτυξα.

1. Η προσωπικότητα του ανθρώπου θεμελιώνεται γύρω στον 5ο χρόνο της ζωής του.Διάφορες παθογόνες επιδράσεις επάνω στο βιολογικό υπόστρωμα έχουν και τις ψυχοπαθολογικέςτους επιδράσεις και αυτό από την προγενετική περίοδο.

2. Οι γονείς δεν είναι καθόλου αμέτοχοι στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και γι' αυτόχρειάζονται και αυτοί εκπαίδευση, πράγμα αρκετά συζητήσιμο και με πολλά ερωτηματικά, αφού δενξέρουμε ούτε κατά πόσον υπάρχει περιθώριο εκπαίδευσης για τους μεγάλους και ούτε κατά πόσον ηεκπαίδευση αυτή θα επιτύχει κάποιο συγκεκριμένο σωστό στόχο δηλαδή στόχο που να μην στερείτην ελεύθερη βούληση του εκπαιδευόμενου γονέα ή αν η εκπαίδευση πρέπει να γίνει αυτοσκοπός.Μια πρόταση που δεν έγινε στα προηγούμενα είναι η εξής: Να δημιουργηθούν Play Grounds (τόποιπαιχνιδιού) σε κάθε γειτονιά κ.α. ώστε να εξασφαλιστεί το ατομικό και προ παντός το ομαδικόπαιχνίδι που βοηθάει το παιδί στην ανεξαρτητοποίηση από τη μητέρα, καλλιεργεί τουςαντικειμενοτρόπους σχέσεις του παιδιού και τονώνει τις τάσεις αυτονομίας και ανεξαρτητοποιήσεωςακόμη χρησιμεύει σαν μέσο εκφράσεως πρώιμων ψυχοπαθολογικών τάσεων ώστε να είναι έγκαιρηη αντιμετώπισή τους.

3. Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις στον χαρακτήρα, συνήθως όσες οι οικογένειες. Κάθε νέοςπαραμένει έντιμος, δημιουργικός και έτοιμος να προσφέρει κοινωνικά στο βαθμό που οι συνθήκεςπου μεγάλωσε και τα πρότυπα που αφομοίωσε του επιτρέπουν. Η τιμωρία μπορεί να εφαρμοστείμόνο από αυτούς που ίδια τα παιδιά πιστεύουν αναμφισβήτητα ότι τα αγαπάνε, διότι μόνο εκείνοιδεν θα τα αποδώσουν πληγωμένα και ανάπηρα στην κοινωνία.

4. Οι αξίες αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου και πρέπει να ανανεώνουμε τις πεποιθήσειςμας.444 Ενδεχόμενα η ρύθμιση της εκπαίδευσης σύμφωνα με το αξίωμα «αυτός είναι ο κόσμος»δυνατόν να είναι καλύτερη από το αξίωμα «αυτός πρέπει να είναι ο κόσμος» που ισχύει σήμερα.

5. Σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου παίζουν τα συναισθήματα. Κύριος σκοπός τηςζωής δεν είναι η ανάπτυξη πλούτου αλλά η ανάπτυξη σχέσεων. Το Σχολείο καλείται να καλλιεργείευαισθησίες αλλά και απλές δεξιότητες.

6. Η επαγγελματική εκπαίδευση, ως βιοποριστική ανάγκη, ας καταλάβει μέρος μόνον της όληςεκπαίδευσης.

Όπως βλέπουμε οι δρόμοι της σκέψης και συμπεριφοράς είναι χαραγμένοι, ως μονοπάτια, εκτων προτέρων και απλά ξαναβαδίζονται από τις επόμενες γενιές. Στη φυσική θα λέγαμε ότι γύρωαπό το κάθε άτομο υπάρχει ένα κοινωνικό «πεδίο» που επιδρά στο περιβάλλον αλλά και στο ίδιο τοάτομο όπως γύρω από ένα αγωγό υπάρχει ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο που επιδρά στο χώρο αλλάκαι τον ίδιο τον αγωγό. Μένει να εξετάσουμε την πολυπλοκότητα445 του πεδίου αυτού, τηχρησιμότητα ή όχι τους τρόπους επηρεασμού του κλπ. Αυτό ενδεχόμενα να με απασχολήσει σεκάποια άλλη μελέτη. Στη συνέχεια θα εξετάσω, κατά το δυνατόν, τους πλατύτερους δρόμους και τιςκλειστές λεωφόρους της σκέψης.

Κανένας από τους πρωτοπόρους (Φίτς, Ουάιττ, Φούλτον, Στέφενσον κλπ) δεν ήτανεπιστήμων. Φυσικά οι επιστήμονες αργότερα μελέτησαν τις ιδιότητες του ατμού και τουηλεκτρισμού και βελτίωσαν κατά πολύ τις εφευρέσεις.446

Φυσικά δεν νομίζω να έγραψα κάτι καινούριο. Απλά νομίζω ότι είδα τα πράγματα από μιαάλλη γωνία. Δεν τα είδα όλα ούτε από όλες τις πλευρές. Ελπίζω να έδωσα αρκετές σπίθες φωτιάς,ώστε άλλοι να ασχοληθούν περισσότερο.

Αν ο θεός με διατηρήσει σε καλή πνευματική κατάσταση, πιστεύω ότι θα μπορέσω ναξαναγυρίσω σε κάποιο από τα θέματα που άνοιξα.

Αν σας ικανοποίησε η γραφή μου συστήστε το βιβλίο αυτό και σε κάποιον άλλο.

Ίσως χρειαστεί.

Ευχαριστώ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ

«Η Εφαρμογή, η λεπτομέρεια, η θετική απόκριση κάνουν το Σχολείο» [Δελμούζος]

Είναι δεκτό ότι ο κάθε άνθρωπος νοιώθει ικανοποίηση όταν διαπιστώνει ότι έχει ολοκληρώσεικάποιο έργο. Ο αγγειοπλάστης όταν τελειώσει κάποιον αμφορέα, ο γεωργός όταν συλλέξει τουςκαρπούς των κόπων του και ο δάσκαλος όταν διαπιστώσει ότι οι κόποι του δεν πήγαν χαμένοι. Αντο έργο οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου είναι άψυχο, ή σχεδόν άψυχο (δένδρα, καρποί κλπ) το έργοτου δασκάλου είναι έμψυχο, έτοιμο να μεταλαμπαδεύσει τη φωτιά της γνώσεως που το καίει.

Μέχρι σήμερα η διδασκαλία είχε μια εμβέλεια στο μέλλον με μήκος περί τα 30 - 40 χρόνια,ικανή να εξασφαλίσει, δεδομένων και των σχετικών μορφωτικών συμπληρώσεων, τα απαραίτηταεφόδια για την υπόλοιπη πορεία ζωής.

Οι γνώσεις, ως εφόδιο ζωής, όπως γρήγορα παρατηρήθηκε διπλασιάζονται κάθε 5 - 10 χρόνιαενώ ορισμένες, με εκρηκτικό ρυθμό που πλησιάζει τον ετήσιο διπλασιασμό. Υπάρχει συνεπώςανάγκη εξέτασης του τρόπου και τυποποίησης της διδασκαλίας ώστε αυτή να είναι αποδοτική.

Για γνώσεις που δεν αγγίζουν τα όρια της εκρηκτικότητας μπορούμε να πούμε ότι οιερευνητές είναι δυνατόν να καταλήξουν σε κάποια ευκολοεφάρμοστα συμπεράσματα. Για γνώσειςπου ακολουθούν εκρηκτικές διαστάσεις δεν μπορούμε παρά να περιμένουμε να κοπάσει η έκρηξηκαι μετά να βρούμε τα διδάξιμα στοιχεία.447 Μέχρι τότε μόνον ελάχιστοι πρωτοποριακοί δάσκαλοιείναι σε θέση (κυρίως πρακτικά) να διδάξουν τα πορίσματα της προόδου που μόλις έμαθαν στουςμαθητές που μετά λίγο χρόνο θα απαρνηθούν. Το τελευταίο αυτό, στις μέρες μας, που σχεδόν όλεςοι γνώσεις, με τη βοήθεια των τηλεπικοινωνιών, Η.Υ., δορυφόρων και άλλων μέσων,πολλαπλασιάζονται με υψηλούς ρυθμούς και αριθμούς, είναι ανάγκη να έχουμε, ως εκπαιδεύοντες,κοινούς τρόπους αντιμετώπισης των μαθητών.

Σε έρευνες που έκανε ο Tausch στη Γερμανία διαπίστωσε ότι υπάρχουν τρεις τύποιδιδασκόντων α) ο Δημοκρατικός, β) ο Αυταρχικός και γ) ο Φιλελεύθερος.

α) Ο Δημοκρατικός. Ο Περσοναλισμός448 και η δημοκρατία ως κοινωνικό σύστημαυλοποιούνται στους δημοκρατικούς τύπους διδασκόντων. Ο Carl Weiss χαρακτηριστικά αναφέρει«Οι μαθητές προσκαλούνται σε συνεργασία και συμμετοχή στις αποφάσεις, γίνονται συνυπεύθυνοι.Το συντροφικό περιβάλλον βοηθάει στη μείωση της εξωτερικής καταπίεσης και η αυθεντία δεν έχειτην έννοια της επιβολής που προέρχεται από μια αναγνωρισμένη κοινωνική θέση αλλά τηςεκτίμησης της προσωπικότητας του συντρόφου που είναι αποτέλεσμα κοινωνικής θέσης πουαπόκτησε ο φορέας της αυθεντίας (ο Δάσκαλος)» «Η γνήσια παιδαγωγική αυθεντία στηρίζεται στηνεκούσια αναγνώριση της υπεροχής του δασκάλου και γενικά του παιδαγωγού από την πλευρά τουμαθητή ή τροφίμου και στην εμπιστοσύνη του στο φορέα της αυθεντίας, κάτι που είναι αποτέλεσμακαι όχι προϋπόθεση του παιδαγωγικού φαινομένου»449 Τέλος ο μαθητής μαθαίνει κάτω από μιαδημοκρατική ηγεσία να λογαριάζει τους άλλους και μπορεί μόνος του να δημιουργεί δεσμούς σεδιάφορες ομάδες της σχολικής τάξης».

Στο παραπάνω πρότυπο παρατηρούμε ότι ο δάσκαλος κερδίζει τον τίτλο της «αυθεντίας», μεάλλα λόγια είναι υποχρεωμένος να είναι αυθεντία, μοναδικότητα, πράγμα που απαιτεί πολλάπροσόντα από το δάσκαλο και κατά συνέπεια ο δάσκαλος αυτός, δεδομένου και του πεπερασμένουχρόνου ενημέρωσης και προετοιμασίας, δεν είναι σχεδόν ποτέ έτοιμος να διαπραγματευτεί νέες καιθετικές ιδέες. Ο τύπος αυτός του δασκάλου είναι άριστος για διδασκαλία καθιερωμένων καικατασταλαγμένων εννοιών, που έχουν γίνει πλέον κτήμα των πολλών, και είναι ανάγκη ναδιατηρηθούν με τα τετριμμένα ή έστω τροποποιημένα επιχειρήματα.

β) Ο Αυταρχικός τρόπος διδασκαλίας μοιάζει σε πολλά σημεία με τον τοταλισμό450

Αποβλέπει στον περιορισμό της ελεύθερης επιλογής ερωτήσεων. Διάλογος και συμμετοχήαποκλείονται. Ο δάσκαλος, γνωρίζει τις δομές και παίρνει όλες τις αποφάσεις. Αφαιρεί εύκολαπεριττές δραστηριότητες του μαθητή που βρίσκονται εκτός του κανονισμού της τάξης καιπαρεμποδίζει την αυτονομία στις ενέργειες και τις σκέψεις των παιδιών. Το αυτοσυναίσθημα τωνμαθητών διαταράσσεται αισθητά από τη δικτατορική συμπεριφορά του δασκάλου. Καταστάσειςάγχους μελαγχολίας κ.ά συναισθηματικές διαταραχές εξαφανίζονται μόλις μεταβληθεί η αυταρχικήσυμπεριφορά του δασκάλου.

Η αυταρχική μέθοδος διδασκαλίας επιβάλλεται όταν ο δάσκαλος (πράγμα που συμβαίνεισήμερα τακτικά) είναι υποχρεωμένος να διδάξει νέα αντικείμενα γνώσης, που ίσως και ο ίδιος ναμην γνωρίζει αρκετά και να μην έχει αφομοιώσει. Ο αυταρχικός τρόπος διδασκαλίας του επιτρέπεινα σταθεί σε όσα γνωρίζει και να παραλείψει ή να αναφέρει χωρίς λεπτομέρειες αυτά που του είναιάγνωστα. Με τον τρόπο αυτό διδάσκεται ελλιπώς και κοπιαστικά ο μαθητής. Ο τρόπος όμως αυτόςείναι ο μόνος ενδεδειγμένος για τις νέες έννοιες που μόλις πρόσφατα έγιναν γνωστές και μετά απόλίγο θα είναι άχρηστες.

γ) Το Φιλελεύθερο (laisser - faire) στυλ δασκάλου είναι αυτό που απορρέει από τηγενικότερη θεωρία του ατομισμού451 Ο άνθρωπος, συνεπώς και ο μαθητής, είναι ο ηγέτης άραελεύθερος να οδηγήσει τη γνώση του. Ο φιλελεύθερος δάσκαλος παίζει παθητικό ρόλο. Δεναναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την προώθηση των δραστηριοτήτων της ομάδας ή τη διευκρίνησητων στόχων της. Απαντά μόνο αν ερωτηθεί. Διακρίνεται για τις φιλικές του στάσεις προς τα μέλητης ομάδας και δεν συμμετέχει ουσιαστικά στο έργο της. Κάτω από τη φιλελεύθερη ηγεσία τουδασκάλου μεμονωμένοι μαθητές ή ομάδες μαθητών αποσπούν βίαια για λογαριασμό τους τηνδιοίκηση και την εξουσία. Η Σχολική τάξη γίνεται ανήσυχη, παρουσιάζει εικόνα χαοτική καιοδηγείται σε πλήρη αποδιοργάνωση. Με την πάροδο του χρόνου οι μαθητές εκδηλώνουν μια γενικήάρνηση για κάθε είδους εργασίας και μάθησης.

Η φιλελεύθερη μέθοδος διδασκαλίας δεν συνιστάται σε παιδιά κάτω των 15 ετών. Είναιικανότατος τρόπος διδασκαλίας για άτομα υπεύθυνα δηλαδή για άτομα που θα παρουσιάσουν στοτέλος της διδακτικής περιόδου αξιόλογη εργασία. Συνιστάται πλήθος εργασιών ή πλήθοςδιδακτικών περιόδων. Στο σημείο αυτό προσθέτω ότι οι εργασίες πρέπει να είναι πρωτότυπες, ώστενα αποκλείεται η αντιγραφή, και παραπλήσιες ώστε να έχουν κοινό διδακτικό αντικείμενο. Ημέθοδος είναι κουραστική για το δάσκαλο και γι’ αυτό αποφεύγεται.

Οι εκπαιδευτικές αρχές απαιτούν από τα Σχολεία να απολογούνται για τη δουλειά τους καιιδιαίτερα για την αξιολόγηση της δουλειάς των. Τα Σχολεία είναι ανοικτά και δεν φοβούνται μιατέτοια αξιολόγηση, αλλά αυτό θα οδηγήσει σε κάποιο βαθμό εξωτερικής αξιολόγησης του Σχολείου

και των Εκπαιδευτικών. Γι’ αυτό επιβάλλεται οι εκπαιδευτικοί να έχουν καθορισμένα αντικειμενικάκριτήρια για αξιολόγηση.

Θεωρώ επιτυχημένο εκπαιδευτικό αυτόν που συνδυάζει τα εξής χαρακτηριστικά.

Έχει βαθιά επίγνωση ότι επιτελεί πολλαπλό έργο: Θρησκευτικό, διδακτικό, ανθρωπιστικό,Πολιτιστικό, Εθνικό, κοινωνικό.

Μαθαίνει στο παιδί πριν και πάνω από όλα, τρόπους επιβίωσης. Ο άνθρωπος συμβιώνει καισυζεί με το συνάνθρωπό του ομαλά και αρμονικά Δημιουργικά και παραγωγικά, δημοκρατικά καιυπεύθυνα, αν ξέρει τρόπους κοινής συμβίωσης. Και τρόποι κοινής συμβίωσης είναι: ο σεβασμός τωνανθρωπίνων αξιών και των κοινωνικών θεσμών: Θρησκευτικότητα, Κοινωνικότητα, Εργατικότητα,Συνεργατικότητα, Δημοκρατικότητα, Υπευθυνότητα, Διαπροσωπική σχέση, Στροφή του εγώ προςτο εσύ, η φιλία, η αγάπη, η κατανόηση, η ειρηνικότητα, η αλληλεγγύη, η τιμή, η αξιοπρέπεια, ηδικαιοσύνη, η ισότητα, η ελευθερία η συμμετοχή στα κοινά, η προσφορά στην κοινωνική ολότητα, ηπροσαρμοστικότητα η ευρύτητα πνεύματος και αντίληψης, σκέψης και κουλτούρας

Σφυρηλατεί το χαρακτήρα του παιδιού, διαπλάσσει την ψυχή του, μορφώνει το νου του,αναπτύσσει το πνεύμα του, ασκεί το σώμα του και κάθε δυνατότητα που το παιδί διαθέτει ώστε ναγίνει ψυχικά και πνευματικά αυτόνομο.

Διαθέτει την απαιτούμενη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση. Ενημερώνεται γύρω από κάθεεξέλιξη και πρόοδο της επιστήμης, της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας.

Ξέρει καλά τι είναι η ατομικότητα και τι η προσωπικότητα. Ξέρει ότι κάθε άτομο είναι και μιαιδιαιτερότητα, είναι και μια μοναδική και ανεπανάληπτη ατομικότητα. Ξέρει, ότι κάθε στιγμή κάθεάτομο δείχνει την ταυτότητα της προσωπικότητας του. Δείχνει τι πιστεύει ή τι δεν πιστεύει. Ξέρει,ότι δύο όμοιες ατομικότητες δεν υπάρχουν, ενώ δύο περίπου όμοιες προσωπικότητες μπορεί ναυπάρξουν.

Ξέρει τι σημαίνει ελεύθερος και υπεύθυνος άνθρωπος. Και ελεύθερος και υπεύθυνοςάνθρωπος σημαίνει το να εκτελείς το χρέος σου χωρίς να χρειάζεται να σου το θυμίζουν οι άλλοι(Κων. Τσιμπούκης).

Έχει απόλυτη συναίσθηση και επίγνωση του γεγονότος, ότι ο σπουδαιότερος συντελεστής, γιανα είναι αποδοτικός και αποτελεσματικός στο έργο του είναι η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού. Ηπροσωπικότητα του εκπαιδευτικού διαδραματίζει το σημαντικότερο και τον αποφασιστικότερο ρόλοστην αγωγή και στη μόρφωση του ατόμου

Διαμορφώνει μέσα στην τάξη και στο σχολείο το κατάλληλο παιδαγωγικό και ψυχολογικόκλίμα Χωρίς επίσης, αυτό το κλίμα η πρόοδος και η ευδοκίμηση των μαθητών είναι αδύνατη Τοκλίμα αυτό χαρακτηρίζει η χαρά, η εμπιστοσύνη, η ενθάρρυνση, η αναγνώριση, η ασφάλεια, ηελευθερία ,η δημοκρατία, η φιλία, η αγάπη η ειρήνη , η δικαιοσύνη ο ενθουσιασμός, η συνεργασία, ηαισιοδοξία, η υπευθυνότητα, η δημιουργικότητα η παραγωγικότητα. Μαθαίνει το παιδί "πως ναμαθαίνει" πως να αποκτά με αυτοδύναμο τρόπο τη γνώση, πως να κρίνει , να συγκρίνει, ν’ αναλύει,να συσχετίζει να γενικεύει ν’ αφαιρεί κλπ Πως να χρησιμοποιεί τις πηγές της γνώσης και τωνπληροφοριών Πως ν’ αυτοπαράγεται και ν’ αυτομορφώνεται Πώς να ερευνά.

Είναι ενάντια στη βία και την χειροδικία Επιβάλλεται με την προσωπικότητά του και τα

ηγετικά του προσόντα. με την ισχυρή παρουσία του και την ακτινοβολία του. Συνενώνει το λόγο μετην πράξη, τη θεωρία με το έργο. Διδάσκει και παιδαγωγεί με το λόγο του, με τη στάση του, με τοπαράδειγμά του Δεν χάνει την ψυχραιμία του ποτέ. Τον διακρίνει η ολύμπια αταραξία.

Γίνεται ο φίλος ο συνεργάτης, ο σύμβουλος, ο συμπαραστάτης, ο καθοδηγητής του παιδιούΚαταργεί τα 'Σινικά τείχη' Μηδενίζει την απόσταση Φυσικά δεν αφήνει το παιδί να κάνει ότι θέλειαλλά ούτε το καταπιέζει Ούτε αυταρχισμός ούτε αναρχία. Συζητεί πάντα πρόθυμα μαζί του Ακούεικάθε γνώμη κάθε ιδέα κάθε πρόταση. Κάνει το Σχολείο ένα μικρό παιδικό κοινοβούλιο πολυφωνικόκαι δημοκρατικό Στόχος του να κάνει το παιδί καλό ακροατή και καλό ομιλητή, πομπό και δέκτη.

Με αποσυναρμολόγησε και συναρμολόγησε ξανά τη σκέψη μου από τη αρχή ..τη στόλισε,όπως στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Μου πέταξε τα περιττά.. με ξαλάφρωσε από ταπεριττά βάρη και τις ενοχές. Μου έμαθε τα εργαλεία της σκέψης όχι επιβάλλοντας το σωστό αλλάμαθαίνοντάς με να το αναζητώ. Άλλαξε την προσωπικότητά μου τελείως.

Ένας ζωγράφος ζωγραφίζει όλα τα σώματα γιατί λατρεύει το ανθρώπινο σώμα, την κίνηση, τηζωή που έχει μέσα του ένα σώμα. Ο δάσκαλος πρέπει να ψάχνει και να βρίσκει την ομορφιά, μαζί μετο μαθητή γιατί αλλιώς ο μαθητής αργεί πολύ να τη βρει. Η ομορφιά έχει τους κώδικές της και ή τηβλέπεις ή όχι. Δυστυχώς η ομορφιά βρίσκεται στο παρελθόν δεν είναι ποτέ εν ενεργεία.

ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ

«Ο δάσκαλος δεν έχει δικαίωμα να επιβάλλει τις ιδέες του στους μαθητές» [Spranger]

Ο Εκπαιδευτικός πρέπει:

1. Να έχει ειλικρινή αγάπη για τα παιδιά.

2. Να έχει εκτίμηση και αγάπη για την επιστήμη (και αποστολή) της Παιδαγωγικής

3. Να αυξάνει την Παιδαγωγική του περιουσία διαβάζοντας παντός είδους βιβλία αλλά καιπαρατηρώντας τη συμπεριφορά των μαθητών του καθημερινά.

4. Να γνωρίζει ότι οι παρελθούσες παιδαγωγικές αξίες συνήθως τροποποιούνται ήεγκαταλείπονται.

5. Να έχει πάντα υπόψη του ότι δεν διδάσκει αυτό που λέει αλλά αυτό που είναι και κάνει οίδιος Πρέπει να είναι προσεκτικός στην επιλογή των λέξεων που χρησιμοποιεί, ευγενής, απλός,ευχάριστος και να έχει σε όλα μέτρο.

6. Να μην αυτοεπαινείται, να μην θίγεται, να μην χάνει την ψυχραιμία του, να μην οργίζεται,να μην ειρωνεύεται τα παιδιά, να παραδέχεται και να ζητά συγνώμη αν κάπου έκανε λάθος.

7. Σήμερα, την εποχή της ψυχικής μοναξιάς πρέπει να καλλιεργείται όχι μόνο η λογική αλλάκαι το συναίσθημα, ίσως μάλιστα περισσότερο.

-Το Σχολείο ούτε φιλανθρωπία ασκεί ούτε εγκληματίες δικάζει. Ο δάσκαλος ούτε παπάς ούτε

δικαστής ή αστυνόμος είναι. Είναι φίλος σύμβουλος και οδηγός για το μαθητή. Κάθε άλλη άποψηείναι Δημοκοπική και αντικοινωνική

- Αληθινά μορφωμένος είναι εκείνος που υποβάλλει κάτω από τον έλεγχο της ψυχρής λογικήςτις απόψεις ενός τρίτου και δέχεται να οδηγηθεί από την Αλήθεια

-Μόνο οι ανόητοι πιστεύουν ότι είναι αλάθητοι

-Ο δάσκαλος είναι συνώνυμο της στοργής και αγάπης. Καθημερινά μοχθεί για το 'ευ ζην '.Όταν βαθμολογεί έχει υπ όψιν του ότι είναι ταγμένος να εξυπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον Ηεπιείκεια υπέρ του ανίκανου είναι φανερή αδικία κατά του ικανού

-Το μεγαλύτερο στήριγμα του νέου είναι η μόρφωση Πρέπει να βασιστεί πρώτα στον εαυτότου και μετά στους άλλους

-Καλλιεργείτε τις σχέσεις σας, Δημιουργήστε γύρω σας συμπαθητικό περιβάλλονΔημιουργήστε καλές γνωριμίες, διαφημίζετε τον εαυτό σας με την ηθική συμπεριφορά και τουςκαλούς σας τρόπους. Μην κολακεύετε είναι κατάλοιπο δουλείας και απόδειξη κατωτερότητας ενώ τοθάρρος της γνώμης δεν πρέπει να είναι θράσος και απρέπεια

-Ο κανόνας είναι: ΑΞΙΟΠΡΕΠΗΣ ΕΥΓΕΝΕΙΑ και ΕΥΠΡΕΠΗΣ ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ

-Να είστε υπερήφανοι για το Σχολείο και γενικά την εργασία σας και να τα διαφημίζετε σεκάθε περίπτωση αφού είναι μέρος του εαυτού σας

ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΗ

«Ο Δάσκαλος από στουρνάρια κάνει Παρθενώνες»

1. Δεν βαθμολογούμε ποτέ από τον κατάλογο.

2. Εξετάζουμε συνεχώς και όχι σε προκαθορισμένα χρονικά όρια

3. Να εξετάζεται η απομνημονευτική δεινότητα αλλά και η κριτική ικανότητα του μαθητή

4. Βαθμός είναι η συνολική εικόνα εργασίας του μαθητή ως συνεργάτη στην τάξη και ωςεργάτη στο σπίτι ( με λιγότερο βάρος αφού άλλος μαθητής διαθέτει περισσότερο οικιακό χρόνο καιάλλος λιγότερο ενώ οι εργασίες είναι πολλές φορές ψεύτικες) κατά το τρίμηνο.

5. Τα πρόχειρα διαγωνίσματα έχουν δειγματοληπτικό χαρακτήρα (διότι είναι απλήπαρουσίαση γνώσεων.

6. Να επαινείται η καλή προσπάθεια του μαθητή και όχι η δική μας ικανότης αφού ο διδάσκωνείναι υποχρεωμένος να προκαλέσει το ενδιαφέρον του μαθητή.

7. Δεδομένου ότι το Σχολείο παρέχει γνώσεις μόνο σ’ αυτούς που είναι έτοιμοι να τις δεχθούνή τις κατέχουν ήδη και συνήθως δεν παρακινεί σε γνώση αλλά βαθμολογεί τη δυνατότητα υπακοήςτων μαθητών σε καθορισμένες εντολές, πρέπει να δίδεται έμφαση στα παιδιά με οικογενειακόπεριβάλλον δυσμενές.

8. Όχι στο όρο «αξιολόγηση» αλλά στο «αξιοποίηση» της προσωπικότητας του μαθητή μέσωστοιχείων από το οικογενειακό περιβάλλον, (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι και άλλοι ειδικοίσυγκεντρώνουν τα στοιχεία αυτά).

9. Εκτίμηση της πνευματικής ανόδου του μαθητή από συλλογικές συζητήσεις του ίδιου τουπαιδιού αλλά και των καθηγητών, κατά το τέλος του τριμήνου ή έτους.

10. Έρευνα των αιτίων πνευματικής πτώσεως ή σταθερότητας και προπομπή σεαρμοδιότερους φορείς του μαθητή.

Αντικειμενικότητα = Εξέταση από πολλούς εξεταστές

ΔΙΑΦΟΡΑ ΓΝΩΜΙΚΑ

«Παιδεία μεν εσθ’ η παίδων ολκή (έλξις) τε και αγωγή (οδηγία) προς τον υπό του νόμου λόγον ορθόν ειρημένον (προς τον λόγοντον οποίον ο νόμος έκρινεν ορθόν) και ταις επιεικεστάτοις και πρεσβυτάτοις δι εμπειρίαν ξυνδεδογμένον ως όντως ορθός εστί..

(και ο οποίος - λόγος- επεκροτήθη από τους αρμοδιωτάτους και τους πλέον ηλικιωμένους και ένεκα της εμπειρίας των εκρίθη ότιπράγματι είναι ορθός). (Πλάτωνος Νόμοι 559 D)

Η έννοια «ορθός λόγος» αναφέρεται στην Αρετή, όπως αποσαφηνίζει ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» με τη φράση«Αγωγής ορθής τυχείν προς Αρετήν»

«Τι ουν Παιδεία;» «Εστί δε που η μεν επί σώμασι γυμναστική, η δε επί ψυχή μουσική - Μουσικής δ ́ειπών τίθης λόγους ή ουέγωγε» και εδώ, όπως στον ‘Φαίδωνα’ αναφέρεται από το Σωκράτη, εννοείται μεγίστη Μουσική η Φιλοσοφία.

ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

«ουκούν, ήν δ ́εγώ, ω Αδείμαντε, και τας ψυχάς ούτω φώμεν τας ευφυεστάτας κακής παιδαγωγίας τυχούσας διαφερόντως κακάςγίγνεσθαι»(491 Ε)

«Η παιδεία περιάγει την ψυχήν ..εις το όν. τούτο δ ́είναι φαμέν αγαθόν»(518 C)

«Μάθημα αστρονομίας.. αύτη γε αναγκάζει ψυχήν εις το άνω οράν και από των ενθένδε εκείσε άγει»(529)

ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ

«Άνθρωπος δε, ως φαμέν, ήμερον, όπως μην παιδείας μεν ορθής τυχόν και φύσεως ευτυχούς θειότατον ημερότατόν τε ζώονγίγνεται φιλεί, μη ικανώς δε ή μη καλώς τραφέν αγριώτερον οπόσα φύει γη»(766 Ε)

«Παιδείαν δη λέγω την παραγιγνομένην πρώτον παισί αρετήν»(653 Β)

«Βάναυσοι αύται αι τέχναι δοκούσιν είναι και ουκ ανδρός αγαθού μαθήματα» (Πλ. Αλκιβιάδης 131 Β)

«Δύσκολον εστί θρέμμα άνθρωπος»(777 Β)

«Οί γε ορθώς πεπαιδευμένοι σχεδόν αγαθοί γίγνονται»(644 Α)

ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ»

«Δήλον δη ω Σώκρατες, ότι ουδέ τον μέγαν βασιλέα γιγνώσκειν φήσεις ευδαίμονα όντα.- Σωκρ. Και αληθή γε ερώ ́ου γαρ οίδαπαιδείας όπως έχει και δικαιοσύνης» (Γοργίας 470 Ε)

«..ψυχής παίδευσιν, ής ούτε άνθρωπος ούτε θεοίς τη αληθεία τιμιώτερον ούτε έστιν ούτε ποτέ έσται» (Φαίδρος 241 Ψ)

«Φυγή δε ομοίωσις θεώ κατά το δυνατόν ́ομοίωσις δε δίκαιον και όσιον μετά φρονήσεως γενέσθαι.. η μέν γαρ τούτων γνώσιςσοφία και αρετή αληθινή, η δέ άγνοια αμαθία και κακία εναργής» (Θεαίτητος 176 Β)

«Ουκ άρα τειχών ουδέ τριήρων ουδέ νεωρίων δέονται αι πόλεις, ώ Αλκιβιάδη, ει μέλλουσιν ευδαιμονήσειν, ουδέ πλήθους ουδέμεγέθους άνευ αρετής» (Αλκιβιάδης 134 Β)

«Ουκούν τους εύ φύντας, εάν και εύ τραφώσιν, ούτω τελείους γενέσθαι προς αρετήν; Αλκιβιάδης.. Ανάγκη (Αλκ 122 Β).

«Σοφία της ψυχής η αρετή» (Αλκ 133 Β).

ΑΠΟ ΤΗΝ «ΑΠΟΛΟΓΙΑ»

«Πάσαν υμίν την αλήθειαν ερώ.. δια σοφίαν τινά τούτο το όνομα έσχηκα.. ου γαρ δη έγωγε την κατ άνθρωπον σοφίανεπίσταμαι» (20 D).

«Ουδέ γε εί τινος ακηκόατε, ως εγώ παιδεύειν επιχειρώ ανθρώποις και χρήματα πρέττομαι αληθές.. ου γαρ επίσταμαι» (19 Ε και20 C)

Αγωγή δεν είναι η απόκτηση οιωνδήποτε ικανοτήτων ή η μετάδοση οιωνδήποτε γνώσεων. Παιδεία και αρετή δεν νοούνταιχωριστά. Η Παιδεία δεν πρέπει να κατεβαίνει στο επίπεδο της τεχνολογικής επιστήμης και να εξισούται με την δεξιοτεχνία, διότι

ούτω προσλαμβάνει χαρακτήρα βαναυσότητας και ανελευθερίας. «Παιδεία, βακτηρία βίου» (Μένανδρος)

Ως διδάσκαλοι δεν επιτελούμε μηχανικό έργο, αλλά σμιλεύουμε ψυχές και αποβλέπουμε εις την τελείωση αυτών. «Πάσαεπιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία και ού σοφία φαίνεται» (Μενέξενος)

Η παιδεία μαζί με την δικαιοσύνη προδιαγράφει την ανθρώπινη ευδαιμονία. Η Παιδεία μέλημά της έχει τον άνθρωπον καισκοπεί εις την βελτίωσή του (Ανθρωποκεντρισμός)

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Υπάρχει ένας, σχεδόν τέλειος, Άνθρωπος που αν και δε φαίνεται στο παρόν έργο, εν τούτοις

αποτελεί το υφάδι που μαζί με το δικό μου στημόνι το ύφαναν.

Υπονοώ τη σύζυγό μου Μαρία Ταλιάνη - Ανδρίτσου που η ζωή τόσα της στέρησε αλλά οΘεός πλούσια την αντάμειψε με υπομονή, στοργή και εξυπνάδα.

Είμαι τυχερός όταν μου δίδεται η ευκαιρία να ανταλλάξω γνώμες μαζί της, αλλά τόσοδυστυχής αφού εμμένω στις απόψεις μου λόγω χαρακτήρος.

Σ’ αυτήν και στον υπολογιστή μου χρωστώ τη διόρθωση των κειμένων που κρατάτε στα χέρισας.

Με αγάπη

Γιάννης Ανδρίτσος

1 «Δεν μοχθούμε παρά για να γεμίζουμε το μνημονικό κι’ αφήνουμε την κρίση και τη συνείδηση άδειες» [Montaigne]

2 Ο Φιλοσοφικός λόγος είναι η κορυφαία και πιο σεβαστή έκφραση του Δυτικού πολιτισμού. Η πορεία κάθε μελέτης,σχετικής με την φιλοσοφία, πρέπει να γίνεται με βάση την ιστορία της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας ώστε να γίνεται κατανοητή ηγένεση των δυτικών ιδεών και, λόγω της συνέχειας της Ελληνικής γλώσσας, αυτό αποτελεί ένα προνόμιο των Ελλήνων.

Ο B. Russell όταν έγραψε το έργο του A. History of Western Philosophy αφιέρωσε 302 σελίδες στην Ελληνική Φιλοσοφία καιτις υπόλοιπες 500 του βιβλίου του σε όλους τους άλλους φιλόσοφους όλων των άλλων χωρών, όλων των αιώνων, ως τον 20ο

3 Χαρά μου θα ήταν αν ήμουν σε θέση κάθε στιγμή να βοηθήσω το συνάνθρωπό μου σε κάθε του δυσκολία με την έτοιμησκέψη - λύση μου. Αλλά αυτό θα ήταν προσβολή και χλευασμός προς τον άνθρωπο και την ελεύθερη θέλησή του. Άλλωστε έχεικαθένας τις δικές του σκέψεις και λύσεις που προτιμά περισσότερο από τις δικές μου. Προτιμώ να αραδιάσω τις δικές μου σκέψεις,μικρό ρυάκι, επισημαίνοντας την πηγή, τη ροή και την εκβολή τους και να αφήσω τον οδοιπόρο να ξεδιψάσει, αν το θελήσει, σ’οποιοδήποτε σημείο της κοίτης του.

4 «Μόνο στη φωτογραφία μπορείς να φωτίσεις κάθε σκιά». [Αύγουστος Σάντερ]

5 «Όταν οι άλλοι συμφωνούν μαζί μου, νοιώθω πάντα πως έχω άδικο» [Όσκαρ Ουάϊλντ]

6 Ο φανατισμός πηγάζει από τη φτώχεια και την αμάθεια, οδηγεί εύκολα στη βία και την τρομοκρατία.«Τότε πια δε θα υπήρχε περιθώριο διαφωνίας μεταξύ φιλοσόφων, όπως δεν υπάρχει διαφωνία μεταξύ λογιστών. Θα έφτανε

να πάρουν στα χέρια τα μολύβια τους, να καθίσουν με τα σημειωματάριά τους και να πουν ο ένας στον άλλο: «Ας κάνουμε τουςλογαριασμούς». [Gottfried Wihelm Leibnitz (1646-1716) σε μια συζήτηση για τις δυνατότητες λογικής.]

7 «Η Σκέψη, το πνεύμα, είναι ένα μέσον που βοηθάει να αποκτήσουμε εύρος.. Τελικά «μεγάλος», σημαντικός είναι οάνθρωπος που έχει εύρος πνευματικό...σκεφτόμαστε γιατί κάποιοι άλλοι σκέφτηκαν πριν από εμάς» [Νόαμ Τσόμσκι]

Στη Φιλοσοφία όπως και σε κάθε μορφωμένο αναζητούμε τη γνώση της συνταγής που αγνοούμε:«Στο διάολο να πάει η φιλοσοφία που δεν μας βοηθάει να αλλάξουμε τη ζωή μας, τις γνώμες των άλλων και να κερδίσουμε

τη χαρά μας» [ο Ρωμαίος στο Σαίξπηρ]

8 ΜυκήνεςΒουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες.Τούτες τις πέτρες τις εσήκωσα όσο βάσταξα.Τούτες τις πέτρες τις αγάπησα όσο βάσταξαΤούτες τις πέτρες, τη μοίρα μουΠληγωμένος από το δικό μου χώμαΤυραννισμένος από το δικό μου πουκάμισοκαταδικασμένος από τους δικούς μου θεούςΤούτες τις πέτρες[από τη Γυμνοπαίδεια (Σεφέρης)]

9 Allan Sokal Καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Ν. Υόρκης. Δημιούργησε κίνημα κατά της κενολογίας - μεγαλοστομίας,γράφοντας ένα άρθρο παρωδία μεταμοντέρνας γραφής. Ακολούθησε το βιβλίο Impostures Intellectulles (Διανοητικές αγυρτίες) πουέγραψε μαζί με το συνάδελφό του Βέλγο Bricmont (1996 - 7).

10 «Ο λόγος πρέπει να είναι σαν τη mini φούστα. Κοντός ώστε να προκαλεί το ενδιαφέρον και μακρύς ώστε να καλύπτει τοθέμα» [Marchcl Assar]

«Ο όχλος αναδεικνύει πάντα εκείνο που χαϊδεύει τα αυτιά, εκείνο που είναι πασίγνωστο, το ήδη εννοημένο και κοινά

παραδεκτό. Αγαπητά καρτούν (Μίκυ Μάους), όσο το δυνατόν περισσότερες φυλές και εθνικότητες καταναλωτών, η πάμφτωχηγλώσσα των slogan και η πειθαναγκαστική παρουσία της, οδηγούν στη ψευδαίσθηση ότι αυτή είναι η ζωή. Υποβάλλουν μιαπρόστυχη σαγήνη, κάτι σαν υπνωτισμό, γιατί πρέπει να πουλήσουν πάση θυσία. Λατρεύουν το απροσδόκητο, το τολμηρό τοπρωτότυπο.»

[Γουσταύου Φλομπέρ «Το λεξικό των παραδεδεγμένων εννοιών»] Στον τύπο, επικρατούν, αρθράκια αντιστρόφως ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους. Τα περιοδικά είναι έντονα τυπωμένα,

κραυγαλέα και προκλητικά. Στην τηλεόραση επικρατούν φευγαλέες εικόνες, ευκολόπεπτα συνθήματα (slogan) και φιλμάκια μικρήςδιάρκειας. Σήμερα τα Διαφημιστικά μηνύματα πρέπει να είναι «ειδικής τεχνοτροπίας» και σύντομα. Κάτι παρόμοιο είχαμε στηναρχαιότητα με τα «Δελφικά Παραγγέλματα». Φαίνεται ότι ο εγκέφαλος κατηγοριοποιεί τις σκέψεις του και τα συνθήματα δεν είναιτίποτα περισσότερο από τις «ταμπελίτσες» που του χρειάζονται.

11 Ο Alexis Carel στο βιβλίο του «Ο άνθρωπος αυτός ο άγνωστος» μας λέγει ότι ο άνθρωπος στράφηκε προς τις φυσικές καιμαθηματικές επιστήμες διότι ήταν δυνατόν οι διάφορες έννοιες να συμβολιστούν να μετρηθούν και επομένως να μελετηθούν μεανάλυση και σύνθεση. Σήμερα γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής και μελέτης των εγκεφαλικών λειτουργιών με μεθόδους πουπλησιάζουν (αν δεν είναι) τις μαθηματικές και φυσικές. Όπως κάθε έννοια πριν μετρηθεί πρέπει να επισημανθεί και να περιγραφεί.Ελπίζω σε κάποιο άλλο βιβλίο μου με μαθηματικό υπόβαθρο τη θεωρία των ασαφών συνόλων, ή κάποια παραπλήσια(πολυπλοκότητα), να είμαι σε θέση να επιχειρήσω κάτι τέτοιο.

12 «Δεν ξέρω ακόμα την έννοια της δικαιοσύνης αφού σήμερα πριν μπει στο σπίτι σου η αστυνομία έχει μπει η κάμερα».

13 Ο Βιτρούβιος διερωτάται για την ωφέλεια που έχει η ανθρωπότητα από τον αθλητισμό. Βιάζεται να απαντήσει «τίποτα».Πιστεύει ότι ο Πυθαγόρας, ο Δημόκριτος, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης έδωσαν καρπούς που ωφέλησαν όλη την ανθρωπότητα. Θαπρέπει να αποδίδονται τιμές και θρίαμβοι σ’ αυτούς όπως αποδίδονται τιμές και θρίαμβοι στους αθλητές.

14 Οι αρχαίοι Έλληνες ως έμποροι συνέλεγαν τα εμπορεύματα αλλά και τις γνώσεις από κάθε γνωστό σημείο της τότεοικουμένης, με σκοπό είτε την εμπορία είτε την ευκολότερη ζωή τους.

15 Ίσως τα νιάτα θα έπρεπε να τοποθετηθούν στο τέλος της ζωής, όπως αυτό συμβαίνει με τις πεταλούδες.

16 Κάπου στην «Πολιτεία» ο Πλάτωνας λέγει ότι είναι η ευγενέστερη μελέτη αυτή που ο άνθρωπος κάνει για τον τρόπο πουθα έπρεπε να ζει.

17 Στον ηλεκτρισμό, μελετώντας τα εναλλασσόμενα ρεύματα, διαπιστώνουμε ότι αν η διαφορά φάσεως πάρει μιασυγκεκριμένη τιμή, όλη η παραγόμενη ενέργεια ακτινοβολείται στο περιβάλλον ενώ για κάποια άλλη η απόδοση είναι μηδενική.Ίσως κάποιο ανάλογο φαινόμενο ακτινοβολίας ή πεδίου να διέπει και τις διαπροσωπικές σχέσεις

18 Η εκπαίδευση σήμερα παρέχεται σχεδόν τυποποιημένα σε μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Στηρίζεται σε «ισχύοντες», ιστορικάκαταξιωμένους, κανόνες αποδεδειγμένης πρακτικής αξίας. Ο τρόπος όμως αυτός, λογικά, παράγει μονότροπες σκέψεις και στεγανούςχώρους δυσπρόσιτους στην παρατήρηση και έρευνα διότι ακριβώς έχουν φτιαχτεί προκειμένου να καλύψουν την αλήθεια. Αυτό τοδιαπιστώνουμε εύκολα στις κοινωνικές συμπεριφορές όπου δεν «αποκαλύπτουμε» τον εσωτερικό προβληματισμό μας αλλάσυμπεριφερόμαστε «τυπικά» όπως οι καλοί τρόποι επιβάλλουν.

19 Σήμερα η «αξία» αποτελεί ποσοτικό μέγεθος και εκφράζεται σε χρήμα. Είναι οι ανταλλάξιμες αξίες. Δεν εννοώ αυτού τουείδους τις αξίες αλλά αυτές που με τίποτε στον κόσμο δεν θα ανταλλάζαμε, όπως πχ η ανθρώπινη ζωή, το ζεστό βλέμμα τουαγαπημένου μας προσώπου ή μια ηλιόλουστη ημέρα της άνοιξης. Αξίες που η εμπορευματοποίησή τους σημαίνει - βαριά βέβαιαέκφραση - πορνεία και εκπόρνευση.

20 Η ψυχή κατά τον Πλάτωνα χωρίζεται σε τρεις «ενέργειες» α) το επιθυμητικό, β) το θυμοειδές (βουλητικό) γ) το λογιστικό(νοητικό - θείο)

Η γνωστική δύναμη της ψυχής χωρίζεται (κατά Πλάτωνα) σε 1). Αισθάνεσθαι (αίσθηση). Είναι η επικοινωνία με τον έξωκόσμο, η εμπειρία των φαινομένων. Σημαίνει την δεκτικότητα εντυπώσεων της ψυχής αλλά και την ενεργητικότητά της κατά τηνεπικοινωνία με τα φαινόμενα του εξωτερικού κόσμου. (είναι πάσχειν και ποιείν συνάμα). 2). Δοξάζειν (δόξα). Είναι μεταξύ αγνοίαςκαι γνώσεως με αντίθετο την επιστήμη και γνώση. Σημαίνει την υποκειμενική γνώση για κάτι (ορθή ή μη ορθή). Δεν ορίζεται σαφώςδιότι αναφέρεται σε αισθητά (γίγνεσθαι - επαγωγική σκέψη) ενώ η επιστήμη έχει νοητά όντα. 3). Διανοείσθαι (διάνοια). Όροςμαθηματικής επιστήμης (αξιώματα και πορίσματα). Σημαίνει τον τρόπο που σκέπτεσθαι (παραγωγική σκέψη). Η διάνοια είναιαπηλαγμένη από την εμπειρία και διαθέτει γενικά αξιώματα. Έχει δύο ιδιότητες α) Αφορμάται από υποθέσεις και προχωράει προς τακάτω σχηματίζοντας ειδικές κρίσεις και β) Όταν πρόκειται για μαθηματικά μεταχειρίζεται αισθητά σύμβολα. 4).Νοείν (νους). Τοέργο του αρχίζει από το ίδιο σημείο με τη διάνοια. Σημαίνει την ανωτάτη γνωστική δύναμη της ψυχής. Ο νους προχωρεί αντίθετααπό τη διάνοια προς τα άνω, προσπαθώντας να βεβαιωθεί για τις υποθέσεις της διάνοιας. Οι αρχές στις οποίες ανάγεται ο νουςλέγονται ιδέες.

Ανάλογος χωρισμός των γνωστικών δυνάμεων γίνεται από τον Καντ.

21 Συνήθως μετά από ένα πλήθος αποτυχημένων προσπαθειών καταλήγουμε σε κάποια «συνταγή» την οποία πιστεύουμε ωςλύση. Συνταγή έπρεπε να ακολουθήσει και ο Μεγάλος Στρατηλάτης Αλέξανδρος στο Γόρδιο. Όμως το κόψιμο του δεσμού ήταν η μησυνταγογραφημένη λύση. Χρειάζεται πολλές φορές να αναθεωρήσουμε τον τρόπο σκέψεως, προσαρμόζοντάς τον στις σύγχρονεςανάγκες και στιγμιαίες συνθήκες.

22 «εί τις τα πράγματα εξ αρχής φυόμενα βλέψεις, κάλλιστα αν θεωρήσεις» [Αριστοτέλης]

23 Κάτι σαν τις ιδέες του Μάϊ ’68, που μέσα από την εσωτερική τους αντίφαση μπορεί να δώσουν κάτι πολύ μεγάλο. Ένααίτημα για άλλης μορφής, νέα, διαφορετική γνώση. Είναι γνωστό ότι τα καταπιεστικά φαινόμενα, ενώ εκδηλώνονται παντού,αναπαράγονται μέσα από το λόγο και την επίσημη γνώση.

24 Ο Πολιτισμός μας σήμερα, κατά μία χοντρική ταξινόμηση, έχει 8 αποχρώσεις: 1. Δυτικός. 2. Λατινοαμερικανικός. 3.Μουσουλμανικός. 4. Κινεζικός. 5. Ινδοϊστικός. 6. Σλαβοορθόδοξος. 7. Βουδιστικός 8. Αφρικανικός.

Τείνουμε σε μια ομογενοποίηση που την ονομάζουμε «παγκοσμιοποίηση» στην οποία δεν φαίνεται πουθενά η Ελληνική ρίζα- παράδοση.

25 Τα κίνητρα ασφαλώς είναι κυρίως οικονομικά, έστω και αν παρουσιάζονται αναγκαία.

26 Π.χ. η Ραδιενέργεια ή το Διοξείδιο του αζώτου.

27 Παλαιότερα αυτά τα σύνορα ήταν οικονομικά επιβεβλημένα («διαίρει και βασίλευε»)

28 Immanuel Wallerstein «The Modern Word System». N. York 1974

29 Η οικιακή οικονομία πχ είναι τελείως ασύμφορη αλλά άκρως απαραίτητη. Το να «μπαλώσω» κάποιο ένδυμα είναι πολύ πιοασύμφορο, σε τελική ανάλυση, από το να πάρω φθηνό όμοιο ένδυμα. Το να γνωρίζω να μπαλώνω όμως είναι απαραίτητο,προκειμένου να μην κυκλοφορώ σχισμένος στην πόλη.

30 Αυτοί που λατρεύουν και λένε «ατάκες» (συνθήματα) δηλαδή εύπεπτα λογοπαίγνια ή επιγραφές π.χ. «Είναι γάτα»,

«Παρακαλώ πολύ», «Σκάσε γρηά», «κόφτο», «Ο αγώνας τώρα δικαιώνεται», «εξουσία στο λαό» κλπ

31 Το βλέμμα του χταποδιού, έλεγε ο Μποντλαίρ, είναι διερευνητικό και έξυπνο και για τούτο τρομακτικό. Οι Αιγύπτιοιέβαζαν στις μούμιες τους μάτια που είχαν βγάλει από χταπόδι, καθρέπτη της ψυχής που ο νεκρός έχει χάσει.

32 Ο John Gardner, επί σειράν ετών υπουργός Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας των κυβερνήσεων Η.Π.Α. των ΠροέδρωνΚένεντυ και Τζόνσον, απευθυνόμενος στους επιστήμονες γενικά έλεγε τα εξής:

«‘Αν θέλεις να αποφύγεις τα πιο σκληρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η γενιά σου υπάρχουν μερικοί κλασσικοί τρόποιδιαφυγής.

α) Να τυλιχθείς τόσο πολύ στην προσωπική σου ζωή, το επάγγελμά σου, την οικογένειά σου, τα οικονομικά σου, το καινούριοσου σπίτι ώστε απλούστατα να μην σου μένει καιρός για τα μεγαλύτερα προβλήματα γύρω σου.

β) Μια πιο διπλωματική διαφυγή από τα σκοτεινά προβλήματα του σήμερα, είναι να βυθιστείς τόσο βαθιά σε έναειδικευμένο επιστημονικό τομέα ώστε η μεγαλύτερη Κοινότητα γύρω σου ουσιαστικά να πάψει να υπάρχει. Αυτό είναι ένας ιδιαίτερακαλός τρόπος διαφυγής, γιατί οι ανταμοιβές για την επιστημονική ειδίκευση είναι σήμερα πάρα πολύ μεγάλες ώστε να μπορείς ναγίνεις και πλούσιος και διάσημος, ενώ σύγχρονα αγνοείς τα προβλήματα της χώρας σου.

γ) Άλλος, φοβερά ύπουλος τρόπος για να γυρίσεις την πλάτη σου προς τη μεγαλύτερη Κοινότητα είναι να δηλώνεις ότι ηκοινωνία είναι τόσο διεφθαρμένη που τίποτα δεν μπορεί να τη σώσει. Τέτοιο ηθικό κόλπο απαλλάσσει τον άνθρωπο από κάθε ευθύνη.Με ένα σήκωμα των ώμων του, ξεφορτώνεται από το βάρος που σοβαροί άνθρωποι έφερναν στους ώμους τους από την αρχή τηςΙστορίας μας, το βάρος του να κάνουμε μια ατελή κοινωνία να λειτουργεί.

Μια παραλλαγή στο παραπάνω θέμα είναι να πεις στον εαυτό σου ότι η κοινωνία έπεσε σε χέρια ανάξιων ανθρώπων και ότιοι ενάρετοι, έξυπνοι άνθρωποι σαν και σένα δεν έχουν καμιά ελπίδα. Μπορείς να μασουλάς αυτήν την τσίχλα της αυταπάτης σε όλησου τη ζωή και να πεθάνεις σίγουρος με την πίστη ότι ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος αν τον είχαν παραδώσει σε σένα.

Μήπως κι εμείς ανήκουμε σαν σύνολο ή σαν άτομα σ’ αυτούς τους έξυπνους φυγάδες;»

33 Εν αρχή ην ο λόγος (ή η Εικόνα;). Πολλές φορές η γλώσσα και οι μορφές της είναι αδύνατον να αποδώσουν τις έννοιες. Σ’αυτή την περίπτωση καταφεύγουμε σε άλλα μέσα επικοινωνίας και τρόπους, προκειμένου να φτάσουμε στο Λόγο, την Αιτία, τοΘεμέλιο των εννοιών.

34 Φτάσαμε στο σημείο να παραδεχόμαστε μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι «η τηλεόραση είναι πολυτιμότερη (χρησιμότερη)από τους ανθρώπους αφού οι άνθρωποι προτιμούν την τηλεόραση αντί για έναν άλλο άνθρωπο απέναντί τους» (Γυάλινηεπικοινωνία).

35 «Αναγνώριση της αυθεντίας σημαίνει: αναθέτω σ’ έναν άλλο να στοχάζεται και να κρίνει για λογαριασμό μου, άραμεταθέτω την ευθύνη των πράξεών μου σε ξένους ώμους» [ Άγγελος Τερζάκης ]

«Οι άνθρωποι έχουν γίνει ειδικοί σε μια άλλη ζωή, που δεν έχει σχέση με τη ζωή τους. Μιλάμε για εικονική πραγματικότητα

και αγνοούμε ότι ζούμε μια εικονική πραγματικότητα. Παρακολουθούμε τις μετοχές στο Χρηματιστήριο χωρίς να έχουμε ούτε μία»[Θ. Πάγκαλος «Το Βήμα» 20-4-97]

36 Ο σύγχρονος τρόπος ανακοίνωσης μέσω του Internet με βρίσκει αντίθετο, αφού αντί να διαβάσουμε το κείμενο, απλώς τοκοιτάμε χωρίς προβληματισμό ή εμβάθυνση.

«Μην προσπαθήσετε ποτέ να μεταδώσετε τις ιδέες σας στο κοινό - είναι έργο άσκοπο. Δείξτε του τη ζωή κι’ εκείνο θα βρει

τα μέσα για να αξιολογήσει και να εκτιμήσει τη δουλειά σας».[Αντρεϊ Ταρκόφσκι «Σμιλεύοντας το χρόνο» εκδόσεις «Νεφέλη»]

37 «Πολυνοΐην ου πολυμαθίην αστιέειν χρη. Πολλοί γαρ πολυμαθέες νουν ουκ έχουσιν. Πολλοί λόγον μή μαθέντες ζώσι κατάλόγον και πολλοί δρώντες τα αίσχιστα, λόγους αρίστους ασκέουσιν» [Ο Δημόκριτος για τους Διανοούμενους]

38 «Οι σκέψεις τους με ενέπνευσαν και τις ενστερνίσθηκα» [Γιάννης Τσαρούχης]

39 «Κι’ όπου σου πήρανε βλαστόκαι σπέρμα που σου κλέψαντο ξαναφύτρωμα άμοιαστοκαι πάει του κάκου ο σπόρος.» [Κ. Παλαμάς]

40 «Υπάρχουν άνθρωποι που γι’ αυτούς ¨σκέπτομαι¨ σημαίνει (απλά) ταυτίζομαι με τις υπάρχουσες τάσεις» [Μάρσαλ ΜακΛούαν] Είναι αυτό αξιόλογο;

«Ανθρώπων έκαστος δύο πείρας φέρει. Την μέν έμπροσθεν την δέ όπισθεν. Γέμει δε κακών εκατέρα. Η μέν έμπροσθεν των

αλλοτρίων η δέ όπισθεν του ιδίου του φέροντος.» [Αίσωπος]

41 «Τρώγοντας πρωί, μεσημέρι, βράδυ χαβιάρι, δεν σημαίνει ότι η ζωή γίνεται νοστιμότερη».

42 Ο ορνυθόρυγχος της Αυστραλίας είναι ένα ζώο ανάμεσα σε πτηνό, αμφίβιο, θηλαστικό και τρωκτικό. Ένα αστείο τηςφύσης. Τί είναι; Σε ποιο «κουτάκι» τον βάζουμε;

43 «Πάσιν άδειν χαλεπόν» έλεγε ο Σόλων δηλαδή είναι δύσκολο να αρέσει κανείς σε όλους. Είναι άραγε απαραίτητο;

44 «Η διαφορά ανάμεσα στο υπέροχο και το γελοίο είναι μια τρίχα» [Βοναπάρτης]

Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος όταν έπαθε υδρωπικία σκέφθηκε να καλύψει το σώμα του με κοπριά. Πίστευε ότι η κοπριά θα

απορροφούσε σαν σφουγγάρι το υγρό που φούσκωνε το σώμα του. Ωστόσο, δύο μέρες αργότερα πέθανε μέσα στην κοπριά. Ο Γερμανός Bayer σκέφτηκε να θεραπεύσει το κρυολόγημα με χυμό από ιτιές «αφού αυτές είναι συνέχεια μέσα στην

υγρασία και το κρύο και όμως δεν κρυολογούν» Φυσικά η σκέψη του αυτή, τελείως παράλογη, οδήγησε αργότερα στην γνωστήΑσπιρίνη αλλά αυτό, νομίζω, δεν έχει τόση σημασία. (Φυσικά αντιπαρέρχομαι τη Μεταφυσική διάσταση της σκέψης αυτής).

45 Στην Κίνα λένε ότι «για να φτιάξη ένας γλύπτης το πρόσωπο κάποιου, κάνει μεγάλη τη μύτη και μικρά τα μάτια. Έτσιόταν κάνει λάθος μπορεί να μεγαλώσει τα μάτια ή / και να μικρύνει τη μύτη

46 Ο πρωτόγονος άνθρωπος που έζησε πριν 1,5 - 2 εκατομ. χρόνια, ο Homo habilis (Άνθρωπος επιτήδειος) ονομάστηκε έτσιδιότι κατάφερε να φανταστεί, κάποια στιγμή, το σχήμα του πέτρινου πέλεκυ, να τον τοποθετήσει με τη φαντασία του στο μέλλον(κατασκευασμένο) και να τον κατασκευάσει περίπου όπως τον φαντάστηκε. Η Λούση, πριν 3,5 εκατομ χρόνια, θεωρείταιαυστραλοπίθηκος αφού δεν έχει την ενορατική ιδιότητα αν και χρησιμοποιεί εργαλεία. Εργαλεία χρησιμοποιούν, για την άγρατροφής, και ορισμένα είδη χιμπατζήδων.

47 Ο αριθμός επτά είναι συμβολικός (μαγικός) και τον θεωρώ «γούρι». Ο αινιγματικός κόμης Ιωσήφ Βάλσαμο Καλιόστροαγανακτισμένος από τους υπολογισμούς του, που θα τον οδηγούσαν στην αθανασία, φώναξε «Επτά, πάντοτε επτά». Οι (πολύπερισσότεροι) σοφοί της αρχαίας Ελλάδας ήταν επτά, τα θαύματα του αρχαίου κόσμου ήταν επτά, τα γνωστά μέταλλα ήταν επτά, στηΘήβα πήγαν επτά, τα θανάσιμα αμαρτήματα και οι νάνοι της Χιονάτης ήταν επτά, οι ουρανοί και πολλά άλλα ήταν επτά (και πολύπερισσότερα)

Οι Βαβυλώνιοι καθιέρωσαν τα ονόματα των 7 ημερών της εβδομάδας από τους 7 πλανήτες Ήλιο, Σελήνη, Ερμή, Αφροδίτη,Άρη, Δία, Κρόνο. (Η συνήθεια αυτή επιδρά και στους σύγχρονους λαούς όπως πχ Αγγλικά sunday = ημέρα του ήλιου. Γαλλικά lundi =ημέρα της Σελήνης)

Είναι νομίζω πολύ ανθρώπινο να συναντάς το άγνωστο, το Θεό, κάνοντας μια προσευχή σ’ αυτόν. Η πρώτη λοιπόνταξινόμηση έγινε με βάση το επτά.

48 Η τέχνη αλλάζει ανάλογα με την εποχή και τις προσφορές της σε υλικά μέσα. Αποτελεί έκφραση και προσέγγιση τωνπροβλημάτων του ανθρώπου. Δεν περιορίζεται από τα υλικά και τον τρόπο. Ο Μικελάντζελο Αντονιόνι το 1980 γύρισε αποκλειστικάσε βιντεοκάμερες την ταινία «Το μυστήριο του Όμπερβαλντ» αν και η ταινία προοριζόταν για τον κινηματογράφο, ενώ ο ΙγκμαρΜπέρκμαν με το «Φάνι και Αλέξανδρος» έδειξε την τεχνική αξία της Τηλεόρασης.

49 Παρατηρείται γενικά μια εχθρικότητα των ατόμων προς το περιβάλλον, που δηλώνεται με κινήσεις και συμπεριφορέςαντίστοιχες των οποίων συναντάμε στα ζώα. ¨Είναι γνωστό ότι όλα τα ζώα μολύνουν την περιοχή τους με διάφορους τρόπους ώστε ναγίνει κατανοητό από τα υπόλοιπα ζώα ότι ο συγκεκριμένος «κύκλος» είναι κατειλημμένος. Δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε τηνευρικότητα που κυριεύει ένα άτομο όταν βρεθεί σε άγνωστο περιβάλλον και την απεγνωσμένη συνειδητή ή ασυνείδητη προσπάθειαπου καταβάλλει πριν ηρεμήσει και καταλαγιάσει μέσα σ’ αυτό.

50 Όταν το «θύμα» αντιληφθεί την τυποποίηση είναι πλέον αργά. ΜΉΠΩΣ ΣΙΓΆ - ΣΙΓΆ ΘΕΩΡΟ Ύ ΜΕ ΤΗΝ ΤΥΠΟ ΠΟ ΊΗΣΗ

φυσιολογική οδό; Τι λένε τα ένστικτα και τι η λογική;

51 Το φαινόμενο είναι γνωστό και σε μικρή κλίμακα εφαρμόζεται σε άτομα περιορισμένης νόησης (το πλήθος τους «κάνειπλάκα»)

52 Γαλακτικό οξύ συναντάμε στον οργανισμό του εξασθενημένου άνδρα, οπότε ενισχύονται τα χρωμοσώματα Y (αγόρια) καισε αντίθετη περίπτωση τα χρωμοσώματα Χ (κορίτσια). Αμέσως μετά την ωορρηξία στον κόλπο της γυναίκας δημιουργείται αλκαλικόπεριβάλλον, πράγμα που ευνοεί το χρωμόσωμα Χ (κορίτσι). Το περιβάλλον αυτό μετατρέπεται γρήγορα σε όξινο (δυσμενές για το Υ).

53 Πειραματική κατασκευή τεχνητής μήτρας: Απρίλιος 1998

54 Κατά τον Φρόιντ οι νευρώσεις πηγάζουν από το ασυνείδητο, οφείλονται σε μια διαδικασία μετατόπισης και απώθησης τωνμυστικών παρορμήσεων έξω από την περιοχή του συνειδητού. Οι παρορμήσεις αυτές (<κατά τον Γιούνκ> συνήθως) έχουν σεξουαλικήπροέλευση, με την έννοια ότι αναβλύζουν από το ρήγμα ζωής (έρωτα) - θανάτου. Η ενέργεια αυτή, όπως εξηγείται στο έργο του«Τρία δοκίμια πάνω στη θεωρία του σεξουαλισμού» (1905), αρχίζει να δρα αμέσως μετά τη γέννηση, και οργανώνεται αναζητώνταςικανοποίηση (π.χ. βύζαγμα του αντίχειρα).

55 Ήδη ο χώρος της προσωπικότητας έγινε 4 - διάστατος (φύλο, τροφή, στέγη, στοργή)

56 Η αύξηση της κινητικότητας και ο αντίστοιχος προσωρινός περιορισμός του ζωτικού χώρου επιτρέπει την προσβολή καικατάκτηση ξένων κτημάτων (πόλεμος). Η αύξηση της ιδιοκτησίας επιτρέπει την ασφαλή διαβίωση της κοινωνίας.

57 Η επίδραση των παιδιών επάνω στο άτομο αποτελεί μια 5η διάσταση ζωής, ενώ στην ανάγκη στοργής μπορούμε ναεντάξουμε τον σαρκικό και εγκεφαλικό (πνευματικό) έρωτα.

58 Παρατηρήθηκε στα φίκοι Chlorella vulgaris ότι αν καλλιεργηθεί μαζί με τον θηρευτή του Ochromonas vallescia αναγκάζεταινα αναπτύξει αποικίες (υποτυπώδης κοινωνικοποίηση) προκειμένου να διατηρηθεί το είδος και να μην καταπωθεί από το θηρευτή του(Θεωρία του Μάρτιν Μπόραας) [σ. Α58 εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 5-4-1998 - NewScientist ]

59 Σύγχρονες έρευνες (1995) τείνουν να αποδείξουν την πολυγαμικότητα της γυναίκας. Η γυναίκα, για λόγους προφανείς,προτιμούσε τον έξυπνο, ρωμαλέο ατρόμητο κλπ. άνδρα, τα χαρακτηριστικά του οποίου η φυσική επιλογή διατήρησε. Φυσικά με τονκαιρό και την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών χρειάστηκαν άλλες, διαφορετικές ιδιότητες - προτερήματα, όπως η ικανότητακατασκευής εργαλείων (εξυπνάδα - δεξιοτεχνία), η ικανότητα απόκρυψης και αποφυγής κινδύνου (Βραχυσωμία) αλλά καιδιδασκαλίας της τεχνικής (ψάρεμα, κατασκευές, λογαριασμοί) ικανότητες που συνήθως είχαν οι παχύσαρκοι.

60 Σημειώνεται εδώ η αντίρρηση για τη Λούση: Ο ανθρωπολόγος Τίμοθυ Γουάιτ από το Μπέρκλεϋ, που το 1979 βρήκε κόκαλαπαρόμοια με της Λούση, ισχυρίζεται ότι θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε πάλι το γενεαλογικό δένδρο του ανθρώπου αφού τα νέαευρήματα δεν ανταποκρίνονται απόλυτα στα συμπεράσματα που μέχρι τώρα έχουμε καταλήξει (τα σχετικά με τη Λούση).

61 Όπως στον κανιβαλισμό ή το φόνο τυράννων ή εχθρών.

62 [Εφημερίδα «Νέα Πολιτεία» Κυριακή 26 Φεβ. 1971 σελ 10]

63 Ο Σοπενχάουερ δημιούργησε τον παρακάτω μύθο:Κάποτε δύο σκαντζόχοιροι κρύωναν και αποφάσισαν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να ζεσταθούν. Δυστυχώς όταν

πλησίασαν πολύ τρυπιόντουσαν από τα αγκάθια τους, ενώ όταν απομακρύνονταν, κρύωναν και πάλι. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι πουβρήκαν την ιδανική απόσταση ώστε και να μην κρυώνουν και να μην τρυπιούνται.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το ζωτικό χώρο (πολλοί το ονομάζουν σύνδρομο του τηγανιτού αυγού)

64 Με την έννοια της οικειοποιήσεως - προσαρτήσεως,

65 «Πως να κατακτάς και να χειρίζεσαι τους ανθρώπους» [Β. Γ. Λαϊνας]

66 Στο θέατρο παρατηρούμε ότι οι ήρωες επιδρούν (μορφωτικά) επάνω μας θετικά ή αρνητικά. Δηλαδή ενεργούν «μαθησιακέςδυνάμεις» και «μάθηση» που αλλάζει το δικό μας τρόπο αντίδρασης, τροποποιώντας την προσωπικότητά μας.

67 Ένα από το πολλά έργα του είναι «το χρονικό του χρόνου» αλλά το αξιοσημείωτο είναι ότι μιλάει, λόγω παραλυτικήςασθένειας, με τη βοήθεια υπολογιστή, καθισμένος σε αναπηρική καρέκλα. Το βάθος των θεωριών του εκλαϊκεύει ο ίδιος με θαυμαστήκαθαρότητα πνεύματος.

68 Στο σημείο αυτό πρέπει να κάνουμε κάποια αναφορά και στα άτομα που πιστεύουμε ότι είναι διάφορα από εμάς, εξ αιτίαςκάποιας παθολογίας, όπως οι δυσλεξικοί και οι ευφυείς, που σκέπτονται με το δικό τους παράξενο τρόπο, άλλοτε συμπαθητικό καιάλλοτε αντιπαθητικό.

69 Ηγέτης στην πραγματικότητα είναι αυτός που δίνει μοναδικές λύσεις σε προβλήματα ομάδων ανθρώπων που η φύση τωνπροβλημάτων αυτών επιδέχεται πολλές και χρονοβόρες λύσεις, αδιάφορα αν είναι η καλύτερη δυνατή ή όχι (αποφεύγεται ο«μηρυκασμός»).

70 Πιο εύκολα αντιμετωπίζεις τον εχθρό όταν παροπλισμένος και ανύποπτος σε πλησιάσει σε κοντινή απόσταση, μέσα στοζωτικό σου χώρο.

71 Τους οποίους ενδεχόμενα ο ίδιος θέσπισε φοβούμενοςΣυνήθως, με την εκπαίδευση, τα άτομα «μαθαίνουν» πως «αντιδρούν» τα άτομα (διάβαζε πως προβλέπεται να αντιδράσουν

τα εκπαιδευμένα, σύμφωνα με τα καθιερωμένα, άτομα) και δημιουργείται ένα αίσθημα ασφάλειας κατά του φόβου.

72 «Αφού οι άνδρες δεν έχουν νερό, ούτε ο Αλέξανδρος έχει»

73 Η μέθοδος αυτή οδήγησε στη σημερινή αμφισβήτηση, κατά την οποία η αλήθεια δεν είναι τίποτε περισσότερο από μιακοινωνική παραδοχή.

74 Αν σήμερα ένα μεγάλο πλήθος παρατηρήσει ένα αγωγό υψηλής τάσεως με τις τέσσερις από τις πέντε αισθήσεις, είναιβέβαιο ότι δεν θα αντιληφθεί απολύτως τίποτε. Μόνο με την αφή είναι δυνατόν να γίνουν αντιληπτές οι ιδιότητες του αγωγού. Στηνπερίπτωση μάλιστα χαμηλής τάσεως ούτε και με την αφή είναι δυνατή η αισθητοποίηση του ηλεκτρισμού και αυτό για μέγα πλήθοςπροσώπων. Εν τούτοις πολλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται την τάση ερμηνεύοντας κάποια «διαίσθηση» δηλαδή κάποια «συλλογικήαίσθηση».

75 Έθιμα που κατά τις νεώτερες γνώσεις είναι παιδαριώδη δεν τηρούνται ή τροποποιούνται.

76 «Η παθολογική συμπεριφορά του παιδιού αποτελεί σύμπτωμα, ενώ ο πραγματικός ασθενής είναι η οικογένεια» [HansEberhard Richter - Γερμανός ψυχαναλυτής]

77 Η έκφραση που συνάντησα στο βιβλίο «Η κοινωνία της Νόησης» του Marvin Minsky [εκδ Κάτοπτρο 1995] είναι: «Πρινγνωρίσουμε τη λειτουργία της καρδιάς ως αντλίας, μας ήταν δύσκολο να καταλάβουμε όλα αυτά τα σωληνάκια που διαπερνούσαν τοσώμα μας».

78 Η ντοπαμίνη ελέγχει το φόβο, την ευφορία και την κατάθλιψη. Η αδρεναλίνη βοηθά στην εγρήγορση Η κοκαΐνη και ταδιεγερτικά αυξάνουν την αδρεναλίνη. Μήπως μέσω των διαφόρων ουσιών μπορούμε να ελέγξουμε την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου;

79 «Η Μεγαλοφυΐα απέχει μια τρίχα από την τρέλα».

80 Οι πεταλούδες είναι τελειότερα πλάσματα από τα σκουλήκια και τα πουλιά τελειότερα από τις πεταλούδες. Η ανάγκητροφής απομακρύνει τα περισσότερα (τουλάχιστον) πουλιά σε αναζήτηση τροφής αλλά όχι τις πεταλούδες ή τα σκουλήκια, τα οποίαείναι δυνατόν να βρουν σε πολύ μικρή έκταση τόση τροφή, όση χρειάζεται για το υπόλοιπο του βίου τους.

81 Πρόσφατα (Μάιος 1998) ανακοινώθηκε η κατασκευή μικρού ηλεκτρονικού μηχανήματος που σε τρεις διαβαθμίσειςανακοινώνει στα ετεροειδή (είναι δύο ειδών) όμοιά του τη θέληση του κατόχου για επικοινωνία.

82 Αυτοί που δεν γνώρισαν τη στοργή, έστω και σε ελάχιστη δόση, έχουν ουσιαστικά πεθάνει.«Έπαψα να θαυμάζω το πλούσιο γήινο τοπίο, τη νεκρή φύση. Προτιμώ ένα πρόσωπο να με κοιτάζει, ένα πρόσωπο να μου

τάζει ζωή, να μου τάζει στοργή. Η γη και το τοπίο της θα παραμείνουν εδώ, έστω και τροποποιημένα. Τα πρόσωπα θα φύγουν η ζωήκαι τα πρόσωπα που μας προσφέρουν στοργή θα αλλάξουν όχι το τοπίο».

83 Όπως τα φυτά είναι αδύνατο να θρέψουν τους νέους βλαστούς τους χωρίς την όσμωση, έτσι και τα ζώα είναι αδύνατον ναεπιβιώσουν χωρίς τη στοργή.

84 Πολλές κατηγορίες ατελών ζώων (κυρίως έντομα - μέλισσες, αράχνες κλπ - ) αυτοκτονούν προκειμένου να γονιμοποιήσουν,να γονιμοποιηθούν ή να θρέψουν τα παιδιά τους. Σε μερικά είδη αραχνών το θηλυκό, πολύ πιο εύσωμο, δαγκώνει το αρσενικό που τογονιμοποίησε. Εκείνο έντρομο προσπαθεί να ξεφύγει αλλά τις περισσότερες φορές δεν καταφέρνει να απαλλαγεί (Μαρμάγκα).

Νεώτερες έρευνες (εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 1 - 2 - 98 σελ 59) δείχνουν υποψίες ότι η σεξουαλική πράξη είναι επιβλαβής γιατο θηλυκό, διότι το σπέρμα περιέχει και τοξικές ουσίες οι οποίες μειώνουν τη ζωή

Εξαίρεση στην εγκυμοσύνη αποτελεί ο αρσενικός ιππόκαμπος που φέρει πάνω στο σώμα του ένα δερμάτινο σάκο μέσα στον

οποίο το θηλυκό γεννάει τα αυγά του. Ο σάκος κλείνει για πολλές βδομάδες και τα έμβρυα τρέφονται από εκκρίσεις του πατέρα.Ενδεχομένως το αρσενικό να βασανίζεται από πόνους κατά την περίοδο που γεννάει τα αυγά του.

85 Μετά από περιόδους υποσιτισμού της μητέρας και του εμβρύου, το κεφάλι του εμβρύου παραμένει εντυπωσιακάμεγαλύτερο από το υπόλοιπο σώμα. Αυτό, σε πρώτη εκτίμηση, δείχνει οπωσδήποτε την προτεραιότητα της διατροφής του ΚεντρικούΝευρικού Συστήματος έναντι των άλλων οργάνων. Η πεποίθηση αυτή έχει καταρριφθεί πλέον. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει βιολογικόςμηχανισμός αντιστάθμισης των διαφόρων βλαβών. Ο μηχανισμός αυτός δεν είναι απόλυτα αποτελεσματικός και δεν επιδρά σε όλεςτις περιπτώσεις μεταγενέστερης θεραπείας. Οι μόνιμες βλάβες, του νευρικού συστήματος δεν αποκαθίστανται, ούτε μερικώς, αλλά οιλειτουργίες ανατίθενται σε άλλα τμήματα του εγκεφάλου, όπως σύγχρονες (1992 Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ) μελέτες απέδειξαν, τα οποία,τμήματα, τις εκτελούν πλημμελώς.

86 Και το νερό είναι επιβλαβής ουσία, αφού, σε μεγάλη ποσότητα, προκαλεί και αυτόν ακόμη το θάνατο από πνιγμό.

87 Θαλιδομίδη είναι φάρμακο που συνιστούσαν οι ιατροί στις εγκύους ώστε να αποφεύγουν τα δύσκολα συμπτώματα τηςεγκυμοσύνης. Αποδείχθηκε ότι δημιουργούσε τερατογενέσεις και παιδιά με ελαττωματικά, υπανάπτυκτα ή ανύπαρκτα άκρα.

88 Ο λευκός άνθρωπος εμφανίζει πνευματική καθυστέρηση (παραμένει στο νοητικό επίπεδο των δύο χρόνων), χαρακτηριστικάμογγόλου δηλαδή μικρά στρογγυλά μάτια, στρογγυλό πρόσωπο και εξογκωμένα μήλα στο πρόσωπο. Τα παιδιά με την πάθηση αυτήδέχονται διδασκαλία και συμβουλές, αλλά το λογικό τους δεν είναι τόσο αρκετό ώστε να είναι σε θέση να αντιδράσουν θετικά ήαρνητικά.

89 Πολλές φορές η συμπεριφορά αυτή δικαιολογείται από την ανασφάλεια που έχει η αστική ζωή, αφού τα πάντα(επαγγελματική αποκατάσταση κλπ) εξαρτώνται από τις ατομικές, κυρίως, ικανότητες των παιδιών και όχι από τις ιδιοτροπίες τουκαιρού, οι οποίες, ενδεχομένως, σε μεγάλο βαθμό να είναι αναστρέψιμες.

90 Α. Καραγγέλλη Επιστημ. Δ/τρια Κέντρου Βρεφών <Μητέρα> 1971

91 Αναφέρεται μια περιγραφή:«. . . . Ο δεσμός μεταξύ μητέρας - παιδιού ατονεί.Το παιδί χάνει το ενδιαφέρον του και οι αντιδράσεις του όπως και οι απαιτήσεις του γίνονται υποτονικές.Το γέλιο του σιγά σιγά σβήνει και το κλάμα του γίνεται αδιάφορο.Αρχίζει να συγκεντρώνει την προσοχή του σε διάφορα αντικείμενα.Αρχίζει να παίζει με τις κουβέρτες του ή με τα μαλλιά του, αλλά και εδώ η ένταση του παιχνιδιού σιγά σιγά εξασθενεί.

Γίνεται τελικά αδιάφορο προς το περιβάλλον του και δείχνει δυσαρέσκεια στην παρουσία νέων προσώπων.Τα παιδιά αυτά όταν μεγαλώσουν εξακολουθούν να έχουν υποτονικές συναισθηματικές συναλλαγές, ιδιαίτερα στις σχέσεις

με τους μεγάλους.Η αληθινή φιλία είναι κάτι άγνωστο στα παιδιά αυτά, όπως και η προσήλωσή τους σε ιδανικά.Δεν προσαρμόζονται εύκολα.Πολλά από αυτά ανέχονται απλά την κοινωνία στην οποία ζουν και μπορούν κάθε στιγμή να γίνουν εχθροί της.Η ύπαρξη σωματικών διαταραχών δεν είναι ασυνήθιστη.Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν μερικές φορές καθυστέρηση στην ανάπτυξη που δεν οφείλεται σε έλλειψη τροφής αλλά σε

ενδοκρινικούς λόγους.

Ακόμα σε οικογένειες τυπικά κανονικές συναντάμε γονείς που η μητέρα ή ο πατέρας είναι αδιάφοροι για την ανάπτυξη τουπαιδιού για διάφορους λόγους, π.χ. προσωπικούς, επαγγελματικούς, κοινωνικούς, ή είναι υπερπροστατευτικοί στερώντας από το παιδίτην ευκαιρία να κινηθεί και να δημιουργήσει π.χ. όταν το παιδί στην προσπάθειά του να ανακαλύψει νέες πηγές μάθησης ανακατεύειτο ντουλάπι με τις κατσαρόλες περιεργαζόμενο το σχήμα, το υλικό, την αφή κλπ των νέων πραγμάτων, το κάθε είδους 'ό χ ι' αποτελείτροχοπέδη στην ανάπτυξη του παιδιού.

Η εικόνα του παιδιού που έχει απορριφθεί είναιΤο παιδί αισθάνεται ανασφαλές, αβέβαιο, άτολμο πολλές φορές γίνεται πολύ δειλό, άλλοτε πάλι εκδικητικά επιθετικό προς

τους άλλους.Η εικόνα του υπερπροστατευμένου παιδιού είναιΤο παιδί αισθάνεται ανίκανο, ανασφαλές, δεν μαθαίνει να συναλλάσσεται με άλλα παιδιά αποσυρόμενο. Δεν έχει την

ευκαιρία να δοκιμάσει και με το λάθος του να μάθει που είναι βασική αρχή μάθησης.Μορφή υπερπροστασίας είναι και η υπερεπιείκεια.Το παιδί τύραννος που τα θέλει όλα και τα έχει όλα αναπτύσσει ένα άφατο εγωισμό που θα το εμποδίσει στις συναλλαγές

του. Σύντομα θα αισθανθεί απομονωμένο και δεν θα αντέξει τη στέρηση..»[Γ. Τρυφωνοπούλου Δ/ντρια Τμήματος Ερευνών Κέντρου Βρεφών <Μητέρα> 1971]

92 Σπύρος Δοξιάδης Καθηγητής παιδιατρικής 10ο Παιδιατρικό Συμπόσιο 5-6 Δεκεμ 1970 (Ψυχική Υγεία του Παιδιού)

93 «....Σε σχέση με το βαθμό διαφοροποίησης του ρόλου μεταξύ των δύο γονέων:Οι γονείς των υγιέστερων παιδιών παρουσιάζουν μια ισορροπία ανάμεσα στην αίσθηση της ξεχωριστής υπόστασης και της

επικάλυψης, όπου πολλές από τις γονεϊκές λειτουργίες ήταν κοινές αλλά όχι σε σημείο που να μπορούσε να υπάρξει σύγχυση μεταξύτης ανδρικής και της γυναικείας ταυτότητας ή μεταξύ των πατρικών και μητρικών ρόλων και ευθυνών.

Οικογένειες στις οποίες υπήρχε μεγαλύτερη επικάλυψη στους ρόλους και τις ευθύνες του άνδρα και της γυναίκας και όπου οιρόλοι των φύλων ήταν λιγότερο διαφοροποιημένοι είχαν λιγότερο υγιή παιδιά, που τα ίδια συχνά υπέφεραν από σύγχυση ρόλου.

Στην "παραδοσιακή" πατριαρχική οικογένεια, όπου οι ρόλοι δεν παρουσιάζουν καμία επικάλυψη, τα αποτελέσματα ήτανακόμα χειρότερα και ο βαθμός της προβληματικής υγείας των παιδιών ήταν καλύτερος μόνο σε σύγκριση με την υγεία των παιδιώνπου προέρχονταν από οικογένειες όπου οι παραδοσιακοί ρόλοι είχαν αντιστραφεί, όπου δηλαδή, ο πατέρας είχε αναλάβει περισσότερααπό τα μισά "παραδοσιακά γυναικεία" καθήκοντα του νοικοκυριού και της φροντίδας των παιδιών.

Σε σχέση με το θέμα της ισχύος.Βρέθηκε ότι πιο υγιείς οικογένειες είναι εκείνες στις οποίες αρχηγός είναι ο πατέρας. Ακολούθησαν οι οικογένειες στις οποίες

ο πατέρας ήταν κυρίαρχος. Μετά, οι οικογένειες στις οποίες υπάρχει ισότητα μεταξύ των γονέων Ο χαμηλότερος βαθμός υγείαςβρέθηκε στις οικογένειες που κυριαρχούσε η μητέρα.

Η ύπαρξη μιας ζεστής, αγαπημένης και υποστηρικτικής σχέσης ανάμεσα σ' ένα ζευγάρι φαίνεται ότι παίζει σημαντικό(θετικό) ρόλο για μια καλή ψυχική υγεία των παιδιών.

Συγκρίθηκαν οικογένειες που ήταν υγιείς με άλλες που είχαν κάποιο σχιζοφρενικό παιδί. Οι υγιείς οικογένειες παρουσιάζουνένα ισχυρό γονεϊκό συνασπισμό και η άσκηση της εξουσίας γίνεται μάλλον με διαπραγμάτευση παρά με άκαμπτο, αυταρχικό τρόπο.Οι γονείς συναλλάσσονται με τρόπο και τάση αλληλοσυμπλήρωσης. Η επικοινωνία είναι σαφέστερη και αμεσότερη ενώ αντίθετα οιοικογένειες που είχαν ένα (ψυχικά ασθενές) παιδί ή είχαν άκαμπτη και ελεγχόμενη από το φόβο επικοινωνία ή προκαλούσε σύγχυσηκαι διαταραχή.

Διαπιστώθηκε δηλαδή ότι σημαντικό ρόλο για την ψυχική υγεία παίζεια. Η γονεϊκή συνεργασία στο θέμα της εξουσίας.β. Τα σαφή σύνορα ανάμεσα στις γενιέςγ. Η αμοιβαία παραδοχή και κατανόησηδ. Η ικανότητα της οικογένειας ως συνόλου, να συναλλάσεται με την ευρύτερη κοινότητα και να δέχεται βοήθεια απ’ αυτήν.ε. Όσο πιο διαταραγμένα ήταν τα παιδιά, τόσο πιο κυρίαρχη ήταν η θέση της μητέρας μέσα στην οικογένεια. Όσο

περισσότερο ενισχυόταν η θέση εξουσίας του πατέρα μέσα στην οικογένεια, τόσο λιγότερο διαταραγμένα ήταν τα παιδιά......»[Από μια μονογραφία του Robin Skynner Μετάφραση Μαρία Σόλμαν, Β' μέρος του 1ου τόμου "Σύγχρονα Θέματα

Παιδοψυχιατρικής", Επιμέλεια: Γιάννης Τσιάντης, Σωτήρης Μανωλόπουλος, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1987]

94 Η αμφιθυμία είναι μια ψυχική κατάσταση που υπάρχει σε κάθε σχέση, και είναι φυσιολογικό να υπάρχει, και χαρακτηρίζεικάθε στενή σχέση, όπως π.χ. ανάμεσα σε ερωτευμένους, συζύγους και ανάμεσα σε γονείς και παιδιά.

Ο τρόπος "μια στο καρφί και μια στο πέταλο" χρησιμοποιείται στη νευρολογία για να προκαλέσουμε τεχνητές νευρώσειςπειραματικά. Δεν συνιστάται παιδαγωγικά.

95 Άγχος συναντούμε στο παιδί κυρίως στο σχολείο και εξ’ αιτίας της αμέλειας προετοιμασίας των μαθημάτων του. Καλόείναι οι γονείς να έχουν υπόψη τους τις παρακάτω αρχές.

Εάν το παιδί έχει κάνει μόνο του την εργασία που του έχουν αναθέσει στο σχολείο, αισθάνεται ασφάλεια από τη βεβαιότηταότι ξέρει το μάθημα

Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να γίνει στη ζωή ό,τι εκείνο θέλει, σύμφωνα με τις προτιμήσεις του και τις ικανότητές του, καιόχι να ικανοποιήσει αναγκαστικά τα δικά μας όνειρα.

Ας ξεκαθαρίσουμε ότι δεν πάμε εμείς στο σχολείο αλλά το παιδί την εργασία την δίνει ο δάσκαλος για το παιδί και όχι γιαεμάς

Δεν επιτρέπεται να γράφει για δεύτερη φορά τα κακογραμμένα ή λανθασμένα γραπτά ή να σχίζουν οι γονείς ταμουτζουρωμένα φύλλα του τετραδίου διότι το παιδί γίνεται αμελές, δεν έχει καμιά τάξη στα χαρτιά του, χάνει την ανεξαρτησία τουγιατί - σκέφτεται - στο τέλος μπορεί να σχίσει κι' ένα φύλλο. Το παιδί πρέπει να μάθει ότι κάθε άνθρωπος δεν μπορεί πάντα ναδιαγράψει και να εξαφανίσει κάτι άσχημο ή κακό που έγραψε ή έκανε. Η καλυτέρευση είναι δυνατή αλλά όχι πάντα (ευθύνη)

Η εργασία πρέπει να γίνεται από το παιδί και να δείχνεται μόνο όταν το ίδιο είναι ικανοποιημένοΤο ιδιαίτερο μάθημα συνιστάται από ειδικό δάσκαλο για προσυμφωνημένο διάστημα και για συγκεκριμένη ύλη. Δεν είναι οι

βαθμοί αυτό που επιδιώκουμε αλλά το τι το παιδί πρέπει να ξέρει και πώς ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του

96 Συνήθως πιστεύουμε ότι ο παραδοσιακός τρόπος ζωής οδηγεί στην ευτυχία. Αυτό είναι αληθές κατά το μεγαλύτεροποσοστό του αφού η πλειοψηφία των ανθρώπων ακολουθεί τις παραδεδεγμένες αξίες και «νομίζει» ότι ευτυχεί. Υπάρχει επίσης ένασημαντικό ποσοστό ανθρώπων που πιστεύει σε κάποια «άλλου είδους» ευτυχία. Στις περιπτώσεις αυτές εύκολα ένα έμπειρο μάτιδιακρίνει νευρώσεις και άγχη να κυριεύουν τα άτομα αυτά.

97 Οι αρχαίοι ορθά ονόμασαν την αφύσικη μέθοδο εξαναγκασμού τι - μωρία (τι βλακεία).

98 Πρόσφατα (Δεκέμβριος 1997) περιστατικό που συνέβη σε 700 ανεξάρτητα νήπια - θεατές συγκεκριμένου προγράμματοςστην Ιαπωνία, έδειξε ότι οι γρήγορες εναλλαγές έντονων χρωμάτων είναι δυνατόν να δημιουργήσουν συμπτώματα όμοια με τηςεπιληψίας στα νήπια.

99 Τόσο όσο χρειάζεται για να περατωθεί το παιχνίδι.

100 Συνήθως κατά τη διάρκεια των τηλεοπτικών ειδήσεων (ή και άλλων εκπομπών) οι γονείς σχολιάζουν (κουτσομπολιό),ανάμεσα σε δύο φευγαλέες ματιές και με διάφορους τρόπους, τα όσα βλέπουν.

101 Δεν διδάσκουν πρακτικούς τρόπους ανθρώπινης επαφής, συμμετοχής σε κοινά προβλήματα, σε κοινά σχόλια, σε μεθόδουςβιολογικής αντίδρασης (π.χ. βία) κλπ.

102 Βελτιώσεις έχουμε μόνον όσο αφορά τις γνώσεις για την παραγωγή, π.χ. μια νέα μέθοδος ή μια νέα εφεύρεση ή το πώς θαπεισθεί ο συνομιλητής μας για την αξία του ευτελούς προϊόντος που βρίσκεται σε γυαλιστερή συσκευασία.

103 Σε όλη μου τη ζωή θα θυμάμαι την Άννα, μια όμορφη 12χρονη, που με την αφέλεια της ηλικίας της μπήκε στο μαγαζί του

πατέρα μου και ζήτησε, εν ψυχρώ, από τον σαραντάρη τότε πατέρα μου που διατηρούσε Γαλακτοζαχαροπλαστείο στη Πλάκα.- Σας παρακαλώ θα μου συστήσετε ένα πλούσιο Αμερικάνο να τον παντρευτώ;

Δεν θα αναλύσω την παραπάνω συμπεριφορά ή την κατοπινή εξέλιξη (με Σύφιλη στο Νοσοκομείο Συγγρού) της 'Άννας.'Το 5+5 κάνει 10 όλες τις ώρες, τους μήνες, τα χρόνια, τους αιώνες και όποιος το παραβιάζει κάνει λάθος' είναι η αρχαία

Ρήση του Σωκράτη.Υπάρχουν οπωσδήποτε εξαιρέσεις και μια από αυτές αξίζει να την αναφέρουμε. Το παιδί, έχοντας αναπτυγμένο το ένστικτο

που μας διατηρεί ως ανθρώπους, αγκάλιασε πολύ νωρίς την εφεύρεση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και πολλά παιδιάμεγαλούργησαν στις εφαρμογές τους, πολύ πριν η μεγάλη μάζα της εκπαίδευσης γνωρίσει ακόμα και την ύπαρξή τους.

104 Είναι γνωστό ότι η δυσλεξία είναι μια ιδιοκατασκευή του εγκεφάλου κατά την οποία τα από τις αισθήσεις προερχόμεναμηνύματα (έχει ερευνηθεί, στο μέτρο του δυνατού, μόνο η αίσθηση της όρασης - ομιλίας - γραφής) κατά τη διαδρομή τους προς / απότον εγκέφαλο, μπλέκονται και αποδίδονται εσφαλμένα.

105 ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ1. Να μην δείχνουν υπερβολική αγάπη προς τα παιδιά τους που τα «θεοποιεί» και τα θεωρεί αλάθητα.2. Να μην εμπιστεύονται την ανατροφή των παιδιών τους σε ακατάλληλα πρόσωπα.3. Να μη τα απειλούν με υπερφυσικά όντα.4. Να μην τους λένε ψέματα.5. Να μην δείχνουν υπερβολική αυστηρότητα που καταπνίγει τον αυθορμητισμό τους.6.Να τα ενθαρρύνουν να κινούνται και να ενεργούν.7. Να κρατούν το λόγο τους και να μην αλλάζουν τα λόγια τους.8. Να σέβονται την προσωπικότητά τους και να μην τα επιπλήττουν μπροστά σε άλλα παιδιά.9. Να συζητούν και να μην αποφεύγουν τη συζήτηση με τα παιδιά τους.10 Να μην διαφωνούν μεταξύ τους για τον τρόπο ανατροφής και να μη διαπληκτίζονται έντονα μπροστά τους.11. Να τα επιτηρούν στα παιχνίδια και τις συναναστροφές τους.

106 ΤΑ 11 «ΑΝ» ΤΟΥ R. RUSSEI

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην Μαθαίνει να

κριτική

έχθρα

ειρωνεία

ντροπή

ενθάρρυνση

κατακρίνει

καυγαδίζει

είναι ντροπαλό

ένοχο

εμπιστοσύνη

έπαινο

δικαιοσύνη

ασφάλεια

επιδοκιμασία

παραδοχή και φιλία

κατανόηση

εκτιμά

είναι δίκαιο

πιστεύει

αυτοεκτίμηση

βρίσκει την αγάπη

είναι υπομονετικό

107 «Επί ουδέν πω κακόν γ’ απώλετο αλλ' ευ περιστέλλουσιν αυτά δαίμονες. Και πως τα μεν πανούργα και παλιντριβήχαίρουσ' αναστρέφοντες εξ Άιδου, τα δε δίκαια και τα χρηστά προυσελούσ' αεί. Που χρη τίθεσθαι ταύτα, που δ' αινείν, όταν τα θει’επαινών τους θεούς εύρω κακούς» [Σοφοκλή «Φιλοκτήτης»]

«Επειδή δε χάθηκε ποτέ κακό κανένα και πώς; Αφού οι ίδιοι οι Θεοί χαίρονται να ξεθάβουν τ' αποβράσματα, να ταξαναζημώνουν, να τα πλάθουν, να μας τα ξαναστέλνουν πίσω! Αϊντε λοιπόν να το χωνέψεις πώς να τους παινέψεις, όταν οι ίδιοι οιΘεοί που προσκυνάς συντρέχουν το κακό;» [ Μτφ. Σέργιος Μυρτιώτης]

108 Ο Ευριπίδης που βρίσκεται, λόγω εποχής, πιο κοντά στον αγνό άνθρωπο (πιστεύω ότι ο προέφηβος είναι ακόμη αγνός)λέει:

'Όστις τον Έρωτα Θεόπανίσχυρο μεσ' όλακι' ανώτερο δεν τον θαρρείκαι τ' ουρανού ακόμαειτ' έχει πέτρινη καρδιά ή τ'όμορφο δε νιώθειπου δώρο απ' τουςαθάνατους στον άνθρωποεδόθη Στη Σθενέβοια : Ο Έρωτας εκείνον πουχτυπήσειτον κατασταίνει άθελα

ποιητή,κι' ας πάει να μην ένιωθεπριν αγαπήσειτι θα πει έρως και τραγούδιτι. Στη Δανάη Ο Έρως! Της δουλειάςοχτρόςστους οκνηρούς ξεπέφτεικι' έχει για μόνη έννοια τουχτένισμα και καθρέφτη.Ο δουλευτής ο άνθρωπος πουθέλει να προοδέψειποτέ σ' αγάπη σταθερή δεστύλωσε τη σκέψη Φυσικά, υπάρχουν χιλιάδες ακόμη σκέψεις που υμνούν τον έρωτα και πιστεύω όχι άδικα.

109 «Μπορούμε να κάνουμε πολλά, όταν πιστεύουμε ότι είμαστε ικανοί να κάνουμε πολλά» [Μακ Άιβερ (κοινωνιολόγος)]Όταν τοποθετήσουμε στο έδαφος μια σανίδα πλάτους 20 εκατοστών, μπορούμε άνετα να περπατήσουμε πάνω σ’ αυτήν. Αν η

ίδια σανίδα τοποθετηθεί σε κάποιο ύψος, κάτι τέτοιο είναι σχεδόν αδύνατο. Πόσο μάλλον αν την τοποθετήσουμε πάνω από έναποτάμι. Το πρόβλημα απλοποιείται αν γνωρίζουμε ότι εκείνοι που μας βλέπουν πιστεύουν στην ικανότητά μας να περάσουμε τοποτάμι.

Αλίμονο αν ο χειρούργος πριν από την εγχείρηση αμφέβαλλε για το αποτέλεσμά της ή διαπίστωνε ότι ο ασθενής δεν τονεμπιστευόταν.

Ο Δ. Γεώργας στην «Κοινωνική Ψυχολογία του» αναφέρει το 'φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας' κατά το οποίολεπτές ψυχολογικές διεργασίες διέπουν τις σχέσεις δάσκαλου - μαθητή και την ασυνείδητη επιρροή της συμπεριφοράς του δασκάλουστο μαθητή.

Στο σημείο αυτό βλέπουμε πόσο επιδρά το σχετικό ένστικτο στη μόρφωση του ατόμου.

110 Η ιστορία της Επιστήμης και των γραμμάτων είναι γεμάτη από μυαλά εξαιρετικών επιδόσεων που είχαν μετριώτατηπαιδική ηλικία. Είναι παιδιά αντι-θαύματα

Ο Φιλόσοφος Τζιοβάνι Μπατίστα Βικο, μίλησε όταν συμπλήρωσε τα 7Ο Τσώρτσιλ απέτυχε στις Εξετάσεις για το ΓυμνάσιοΟ Αϊνστάϊν ήταν σκράπας στα Μαθηματικά και κόπηκε στη Φυσική όταν φοιτούσε στο Πολυτεχνείο της ΖυρίχηςΟ Στέφεν Χόκινγκ περνούσε τις τάξεις μετά από παρακάλια του πατέρα του

111 ..Δεν έθιξαν όμως ποτέ το παράδοξο φαινόμενο της παθητικής (ή έστω αμήχανης) στάσης των ίδιων των εκπαιδευτικώνλειτουργών απέναντι στο πρόβλημα..

..Παύουμε, λοιπόν, να λειτουργούμε ως 'κατ' ουσία' εκπαιδευτικοί.Αποδεχόμαστε τον εκφυλισμό μας σε μια έγχρωμη μεν, άγευστη και άοσμη δε συντεχνία εργαζομένων και πασχίζουμε πλέον

'για το καρβέλι και μόνο', στο όνομα και μόνο μιας Δημοκρατικής ευαισθησίας..(Από τις εφημερίδες στην περίοδο των καταλήψεων του 1990-91)

112 Όταν τον Αύγουστο του 1968 ο Σοβιετικός στρατός εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία ο κόσμος μπόρεσε να δει από τηντηλεόραση, μέσω Αυστρίας το γεγονός όπως ακριβώς συνέβη χάρις σε μια εκπομπή που οι Ρώσοι δεν κατόρθωσαν να διακόψουνπαρά μόνο μετά από 48 ώρες.

Η εκπομπή αυτή συμπληρώθηκε από κινηματογραφικές ταινίες που τράβηξαν οι Τσεχοσλοβάκοι και αργότερα κυκλοφόρησε

λαθραία στη Δύση.Στην τηλεόραση και τις ταινίες φαινόταν ένας λαός που αντιστεκόταν θαρραλέα σε μια στρατιωτική εισβολή.Λίγους μήνες ύστερα η τηλεόραση του BBC έδειξε στους θεατές πως είχαν παρουσιαστεί τα γεγονότα από την τηλεόραση

της ΕΣΣΔ και μερικών άλλων χωρώνΟι εικόνες ήταν σχεδόν ίδιες αλλά το σχόλιο που τις συνόδευε είχε εντελώς αντίθετο περιεχόμενο.Οι χειρονομίες αποδοκιμασίας και οι σφιγμένες γροθιές παρουσιάζονται τώρα σαν ενδείξεις της ενθουσιώδους υποδοχής των

τανκς από μέρους του Τσεχοσλοβακικού λαού.Οι τρύπες από τις σφαίρες στα κτίρια καθώς και τα πτώματα στους δρόμους αποτελούσαν τώρα απόδειξη για την ύπαρξη

ανατρεπτικών στοιχείων που έπρεπε να εξουδετερωθούν από τα ειρηνόφιλα Σοβ. στρατεύματα και τους νομιμόφρονεςΤσεχοσλοβάκους πολίτες.

Ο Μαλκομ Μάγκεριτς λέει«Ο κακός του έργου, ο εχθρός, είναι η μηχανή λήψεως. Εμείς που εργαζόμαστε σ' αυτήν, ξέρουμε ότι έχει τις δυνατότητες για

απεριόριστη απάτη.»

113 Μυθιστόρημα του Ιούλιου Βερν που διέγειρε τη φαντασία των νέων.

114 Όταν ζητάμε καταφύγιο κάπου λόγω ανασφάλειας, συνήθως (κατά τον Φρόιντ) το καταφύγιο το παρομοιάζουμε με τημητρική μήτρα.

115 Χρ Φράγκος Καθ/της Πανεπ. Θεσ/νικης 'Ψυχο - παιδαγωγική ενημέρωση' Μάιος 1989

116 Ο Όρσον Γουέλς στο «Ο πολίτης Κέιν» αναφέρει ότι λίγο πριν πεθάνει ο ήρωας λέγει μια λέξη που κανείς δενκαταλαβαίνει τη σημασία της. Τελικά αποκαλύπτεται ότι ο νεκρός μιλούσε για το έλκηθρο με το οποίο έτρεχε πάνω στο χιόνι ότανήταν μικρός. Του είχε κάνει τόση εντύπωση.

Άτομα τα οποία για κάποιο λόγο έφτασαν στα πρόθυρα του θανάτου (και εγώ προσωπικά είχα μια τέτοια εμπειρία - παρ’ολίγον πνιγμός) λέγουν ότι κάπου ψηλά βλέπουν ένα φως που τους καλεί,. Έχουν την αίσθηση ότι τα κυριότερα περιστατικά της ζωήςτους περνούν εμπρός στα μάτια τους όπως σε κινηματογραφική ταινία και σε κανονικό χρόνο (ενώ διαρρέουν πραγματικά μόνομερικά δευτερόλεπτα) και ο εγκέφαλος λειτουργεί με εκπληκτική διαύγεια.

Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι μέχρι την τελευταία πνοή ορισμένες λέξεις (ή γεγονότα) επιδρούν συνεχώς.

117 Κατά τον Adler ο άνθρωπος για να είναι σωστά προσαρμοσμένος στη ζωή χρειάζεται1. Να μεγαλώσει σε μια ατμόσφαιρα αποδοχής και αν είναι δυνατόν και αγάπης.2. Να έχει ένα μίνιμουμ περιθώριο για αυτανάπτυξη πνευματική μέσα στον αστερισμό της οικογένειας. Αυτό αποδεικνύεται

από το γεγονός ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ορφανοτροφείο ή άλλου είδους ιδρύματα κατά πλειοψηφία είναι καθυστερημένα καιμερικά πάσχουν από ιδρυματίτιδα. Το σύνδρομο αυτό προέρχεται από την έλλειψη στοργής και επικοινωνίας με ένα μεγαλύτερο σεηλικία άτομο

3. Όταν πια το παιδί ενηλικιωθεί έχει ανάγκη από τρεις βασικές αξίεςα. Την οικογένειαβ. Το επάγγελμαγ. Τη φιλία

118 Οι άνθρωποι παραμένουν ενεργοί στη συνείδηση,

119 Σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως γυναικών (τρία συνολικά) κατά το Β’ παγκ. πόλεμο παρατηρήθηκε αμηνόρροια μεταξύ τωναιχμαλώτων νέων γυναικών. Αποδόθηκε σε κακή διατροφή και κακουχίες. Όταν όμως το στρατόπεδο μετακόμισε και πήγε κοντά σε

ένα άλλο με άνδρες, αρκετές γυναίκες, χωρίς θεραπεία απέκτησαν και πάλι κανονικό κύκλο.

120 «Τι φοβερό είναι να μην έχει κανείς τακτική δουλειά, να μην έχει καθορισμένη σφαίρα δραστηριότητας. Η πάλη με τιςδυσκολίες είναι κάτι φυτικό για τον άνθρωπο, όπως είναι φυσικό για τον τυφλοπόντικα να σκάβει τη γη. Το να ικανοποιείς όλες τιςανάγκες σου είναι ανυπόφορο. Έχεις το αίσθημα της στασιμότητας, που προέρχεται από τις διαρκείς απολαύσεις!». [Σοπενχάουερ]

121 Ο Δ. Γεώργας «Κοινωνική Ψυχολογία»

122 «Αν τοποθετήσουμε στο έδαφος μια σανίδα με πλάτος 20 εκατοστά, μπορούμε να περπατήσουμε άνετα πάνω σ’ αυτήν.Αν την τοποθετήσουμε πάνω από ένα ποτάμι, μπορούμε άνετα να περάσουμε στην άλλη όχθη, αρκεί να ξέρουμε ότι εκείνοι που μαςβλέπουν πιστεύουν στην ικανότητά μας να την περάσουμε»[ Μακ Άϊβερ Κοινωνιολόγος]

123 Ο Ναργιούμ γράφει στον Ουσμπέκ «(Οι Ρώσοι) δεν μπορούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους γιατί) δεν μπορούν ναταξιδέψουν έξω από τα σύνορα της χώρας τους, και έτσι διατηρούν τις παλιές συνήθειες αφού δεν γνώρισαν και δεν φαντάζονται ότιυπάρχουν άλλες διαφορετικές και ίσως ωραιότερες συνήθειες».

124 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ του ΚΑΡΤΕΣΙΟΥ 1. Τίποτα δεν είναι αληθινό αν δεν αποδειχθεί αληθινό2. Κάθε δυσκολία και κάθε πρόβλημα ΑΝΑΛΥΕΤΑΙ σε τόσα άλλα μικρότερα όσα χρειάζεται και είναι αρκετά για τη λύση

του.3. Η μέθοδος λύσεως αρχίζει από τα απλούστερα στα συνθετότερα ακόμη και μεταξύ ανόμοιων στοιχείων.4. .Ακολουθεί ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ώστε να βεβαιωθούμε ότι τίποτα δεν παραλείψαμε. α. Όσο πληρέστερη και συχνότερη είναι η επαφή ενός ανθρώπου, που ας τον ονομάσουμε ερευνητή, με έναν άλλο, που θα

ονομάσουμε παρατηρούμενο, τόσο αυξάνεται η ακρίβεια των συμπερασμάτων του πρώτου για τον δεύτερο.β. Τα συμπεράσματα του ερευνητή είναι ακριβέστερα εάν αυτός έχει επαφές με πολλά και διαφορετικά άλλα παρατηρούμενα

άτομα.γ. Είναι γνωστό ότι, στην Επιστήμη, εκτός από την παρατήρηση και ενδεχόμενα το πείραμα, χρειάζεται και η οξυδέρκεια του

ερευνητή (Χρειάστηκε ένας Lui Paster για να παρατηρήσει τη μούχλα να τρώει τα μικρόβια. Πόσοι άλλοι μέχρι αυτόν δεν είχαν δειτο φαινόμενο), προκειμένου να καταλήξουμε σε κάποιο νόμο καθολικής ισχύος. Ένας ερευνητής που διαθέτει αυξημένα πνευματικάπροτερήματα, διαίσθηση και περισσότερη ορθολογική σκέψη μπορεί ευκολότερα και ακριβέστερα να βγάλει ακριβή συμπεράσματαγια άλλους.

δ. Είναι γνωστό ότι οι προεπιστημονικοί δρόμοι είναι πολλοί και με πολλές κατευθύνσεις αλλά η πλέον συμφέρουσακατεύθυνση είναι η πρακτική εμπειρία.

Πρακτικά λοιπόν μπορούμε να διατυπώσουμε τους εξής εμπειρικούς κανόνες ακριβούς ανθρωπογνωσίας.1) Να υπάρχει συνεχής και επαναλαμβανόμενη κατά διαφορετικό τρόπο συναναστροφή με τον παρατηρούμενο.2) Οι Δυσκολίες των πρώτων επαφών δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.3) Πρέπει να υπάρξει τοποχρονική απόσταση πριν βγάλουμε τα συμπεράσματά μας όποια και αν είναι αυτά.4) Να υπάρχει ουδέτερος σύνδεσμος ανάμεσα σε ερευνητή και παρατηρούμενο.5) Να υπάρχει μακροχρόνια επαφή, εμπειρία και αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων, από μέρους του

παρατηρούμενου, με τους ανθρώπους του ερευνητή.6) Η αμεροληψία του ερευνητή, όσον αφορά τις κρίσεις του, για τον παρατηρούμενο είναι επιβεβλημένη αν και σε γενικές

γραμμές είναι ουτοπία.7) Όλα τα συμπεράσματα να ελέγχονται με μαθηματικά μοντέλα και μετά από αυτό να εξάγονται τα σχετικά συμπεράσματα.Όταν οι περισσότεροι από τους παραπάνω κανόνες έχουν τηρηθεί, η ανθρωπογνωστική γνώμη πλησιάζει την αλήθεια και

πρέπει να έχει την ανάλογη μεταχείριση.Κλινικές μελέτες (και μάλιστα χωρίς τον όρο 7) επί ψυχικά πασχόντων οδήγησε τους ερευνητές ιατρούς σε συμπεράσματα

σημαντικά και παραδεκτά από ένα μεγάλο πλήθος ανθρωπογνωμόνων.

Από τους πλέον σημαντικούς είναι ο Φρόιντ ο οποίος σε πολλά συγγράμματά του, στην ψυχαναλυτική του θεωρία, υιοθέτησετην έννοια της ψυχικής ενέργειας που είχαν αναπτύξει οι φυσιολόγοι Muller, von Helmholtz, Ludwig, Brucke και οι οποίοιυποστήριξαν ότι οι μόνες κινητήριες βιολογικές δυνάμεις που ενεργούν στον οργανισμό είναι φυσικοχημικές.

Η σωματική ενέργεια είναι, κατά το Φρόιντ, τροφοδότης της παράλληλης ψυχικής και εισήγαγε την έννοια ότι οι ίδιες αρχέςισχύουν και για τις δυο μορφές ενέργειας.

Σήμερα μετά τις εργασίες του Άντλερ και των άλλων ψυχοκριτικών και μετά από πρακτική εφαρμογή ενός σχεδόν αιώνα τηςψυχαναλύσεως, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι εκτός του εσωτερικού κόσμου στην ψυχολογία του ανθρώπου επιδρούν καιεξωτερικοί παράγοντες, τυχαία γεγονότα κλπ.

Ο Φρόιντ μίλησε έμμεσα για την Ψυχοσωματική και με την ψυχανάλυση εδόθη περισσότερη προσοχή σ' αυτή. Μίλησε γιαένα "Μυστηριακό άλμα ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα" υπογραμμίζοντας με κλινικά περιστατικά τη συνεχή τους αλληλεξάρτηση

Η αιτία όλων των ασθενειών βρίσκεται σε στενή συνάφεια με την βιολογική άμυνα του οργανισμού.

125 Η παρέα των τεσσάρων ατόμων θεωρείται ιδανική στη διαφύλαξη του προσωπικού ιδεώδους, την κοινοποίηση ερωτημάτωνκαι αμφιβολιών, την αποφυγή της οχλοποίησης και γενικά την ψυχοκινητική συναναστροφή.

126 Η αλήθεια είναι ότι μαζί με τα χαρακτηριστικά κληρονομούνται και πολλές ψυχικές ιδιότητες. Ακόμα και η όψη τωνανθρώπων προδιαθέτει ευμενώς ή δυσμενώς.

127 Παρατηρήθηκε ότι οι άνδρες που κατά καιρούς πήραν διάφορες γυναίκες, προτιμούσαν σε γενικές γραμμές τον ίδιο τύπογυναίκας. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι φυσιογνωμιστικά μόνον ορισμένος τύπος γυναίκας τους συγκινούσε.

128 Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 12 Μαΐου 1996

129 Το χέρι, το συκώτι, ο πνεύμονας κλπ σε φυσιολογικές καταστάσεις εργάζονται αυτόνομα, ενώ σε «δύσκολες» εκπέμπουνμηνύματα τα οποία κατάλληλα ερμηνεύουν τα λοιπά όργανα και ο εγκέφαλος.

130 Τα ζώα επικοινωνούν μεταξύ τους (όπως μας έμαθαν οι Lorenz Tinbergen και von Frisch) [βιβλίο Bateson, Birdwistell,Goffman Jackson, Hall, Scheffen, Sigman, Watzlawick) εκδόσεις ΜΑΓΙΑ 1993 Άθωνος 29 - 31 Θεσ/νικη 54633, ISBN 960 - 7244 - 05 -2 <Επικοινωνία> Yrew Win Kin]

131 Στον άνθρωπο η φυσική αυτή αλήθεια, όπως είναι γνωστό, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Στον εκφυλισμό τηςαλήθειας αυτής συνετέλεσε κυρίως η κερδο - λογική. Μετά την εφεύρεση του χρήματος τα υλικά αγαθά προσφέρονται εύκολα σ’αυτούς που διαθέτουν χρήμα. Λογικό είναι όλη η δραστηριότητα του ανθρώπου να στοχεύει στην απόκτηση όσο το δυνατόνπερισσότερου χρήματος, αφού αυτό μόνον δίνει υπόσχεση άνετης ζωής. Με το χρήμα δημιουργείται ψευδαίσθηση (και αυτό δενχρειάζεσαι να το δικαιολογήσω) ότι μπορείς να εξασφαλίσεις έρωτα, αγάπη, εμπιστοσύνη, χαρά και άλλα πνευματικά αγαθά.

Δυσκολία στην ανθρώπινη επικοινωνία σώρευσε και η συνειδητή κοινωνική εκπαίδευση. Είναι δύσκολο να απευθυνθούμεστο γείτονα προκειμένου να ζητήσουμε «ένα φλιτζάνι ζάχαρη» (όπως παλιά), αφού θα χαρακτηριστούμε ως μη προνοητικά άτομα,ανεύθυνα κλπ.

132 Ο νευροβιολόγος Jean - Pier Changeux στο βιβλίο του «Ο Νευρονικός Άνθρωπος» (Εκδ. Ράππα 1986) κάνει λόγο για τις«συνάψεις» και το ρόλο τους στην επικοινωνία αλλά και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος.

Από τις αρχές του 19 αι οι εξερευνητές της Λατιν. Αμερικής έφεραν στην Ευρώπη το φάρμακο κουράριο που προκαλούσεπαράλυση στα ζώα που κυνηγούσαν οι Ιθαγενείς. Το κουράριο μελέτησε ο φυσιολόγος Claude Bernard ο οποίος διαπίστωσε ότι δενπροκαλούσε ουσιαστική βλάβη στους μυς ούτε στα νεύρα. Υπέθεσε λοιπόν ότι ανάμεσα στο νεύρο και τον μυ υπάρχει χημική και όχι

ηλεκτρική επικοινωνία. Μελέτες των Camillo Gorgi, Willy Kuhne, Santiago Hammon Y Galjal, Charles Sherrington έδειξαν ότι στηνεπαφή νεύρου - μυός δεν υπάρχει σύνδεσμος αλλά η επικοινωνία γίνεται με επαφή στη μεμβράνη του μυός με μια σύνδεση πουλέγεται σύναψη.

Η σύναψη λοιπόν είναι επαφή με τη μεμβράνη του μυός. Τι θα λέγατε αν, γενικεύοντας, λέγαμε ότι επικοινωνία ανάμεσαστα άτομα γίνεται με «σύναψη» δηλαδή επιφανειακά;

133 Υπάρχει ένα είδος μυρμηγκιών που λέγεται «το μυρμήγκι της Αργεντινής Αυτοκρατορίας». Τα μυρμήγκια αυτά ότανεπιχειρήσουν να κολυμπήσουν μόνα τους πνίγονται στο νερό. Όταν κάποια στιγμή μαζεύονται κατά χιλιάδες, κάνουν ένα είδοςζωντανής σχεδίας και ταξιδεύουν χιλιόμετρα μακριά. Τι είναι αυτό που τα κάνει να κολυμπήσουν όλα μαζί; Ένστικτο; Πωςεπιπλέουν; Πώς συνεννοούνται;

134 Φυσικά θα θέλαμε να γνωρίζουμε τρόπους επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα, αλλά αυτό δεν είναι τίποτεάλλο από την εγωιστική μας διάθεση να κατευθύνουμε τα ζώα ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες μας, σε μια υπερκοινοτική -υπερανθρώπινη κυριαρχία και προς τα ζώα.

Η αναζήτηση επικοινωνίας τις περισσότερες φορές είναι υποκριτική (και κατά μεγάλο μέρος ανήθικη). Το 1763 στην περιοχήτου Φορντ Πιτ της Β. Αμερικής οι Βρετανοί άποικοι προσεβλήθησαν από ευλογιά. Ήρθαν σε συνεννόηση με τους ιθαγενείς και, σεμια έκφραση συμπάθειας, τους χάρισαν τις μολυσμένες κουβέρτες. Απηλλάγησαν γρήγορα και από τους Ιθαγενείς.

Το περιστατικό, νομίζω, είναι ικανό να καταδείξει πόσο οι άνθρωποι έχουν πραγματική ανάγκη επικοινωνίας με τους άλλουςσυνανθρώπους τους πόσο μάλλον με τα ζώα.

Η σύγχρονη επικοινωνία μέσω Internet, ενώ ξεκίνησε με τις πιο αγνές προθέσεις, καταλήγει με την πάροδο του χρόνου σε ένατεράστιο εμπορικό παζάρι..

135 Η οσμή ως σημείο επικοινωνίας και μάλιστα σεξουαλικής δίνεται χαρακτηριστικά από τον εξής μύθο:Στην αρχαία Λήμνο οι γυναίκες έδειξαν ασέβεια προς τη θεά του έρωτα, και γυναίκα του Ήφαιστου, Αφροδίτη. Η Αφροδίτη

τις έκανε έτσι ώστε να αναδίδουν μια φοβερή δυσοσμία. Οι άνδρες τους, μην μπορώντας να τις υποφέρουν έπιασαν σχέσεις με τιςαιχμάλωτές τους από τη Θράκη. Οι Λημνιές για να εκδικηθούν έριξαν όλους τους άνδρες από ένα ψηλό βράχο, τον Πέτασο, πουβρίσκεται στη δεξιά παραλία της Μύρινας, στη θάλασσα, εκτός από τον Θόαντα, τον οποίο έσωσε η κόρη του Υψιπύλη, βασίλισσατου νησιού (Λήμνου κακόν). Οι Αργοναύτες που ξεκίνησαν από την Κολχίδα, σταματώντας στη Λήμνο, ενώνονται με τις γυναίκεςτης Λήμνου και η ζωή συνεχίζεται. Σήμερα υπάρχει κοντά στο βράχο χωριό που λέγεται Ανδροφόνι.

136 Είναι γνωστός ο μύθος του πρίγκιπα - βάτραχου.Όταν παρατηρήσουμε το αρχέγονο σπέρμα του ανθρώπου, από τις βιολογικές μελέτες μας, θα διαπιστώσουμε ότι ελάχιστα ο

άνθρωπος διαφέρει από το βάτραχο. Θα έλεγε κανείς ότι η θωπείες - αγκίγματα της φύσεως μας μετατρέπουν από βατράχους σεπρίγκιπες. Μήπως το μυστικό της εξανθρωπίσεως είναι οι θωπείες - αγκίγματα; (δες σχετικά πειράματα H. Harlow με πιθήκους καιR. Spitz με ιδρυματοποιημένα παιδιά και το βιβλίο του Eric Berne, «Games people play» εκδόσεις Pengoin, 1968 σχετικά με ταψυχολογικά παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι στις μεταξύ τους σχέσεις).

137 Χρησιμοποιώ αδιαφόρως τη λέξη «μήνυμα» και «σήμα». Φυσικά δεν είναι το ίδιο πράγμα σε μια βαθύτερη ανάλυση, αλλάνομίζω ότι ο αναγνώστης είναι σε θέση να καταλάβει την ασήμαντη, κατ’ εμέ, διαφορά.

138 Ίσως κάποιος νομίζει ότι οι ολιγαρκείς δεν εκπέμπουν σήματα. Η αλήθεια είναι ότι αν πράγματι είναι ολιγαρκείς,πράγματι δεν εκπέμπουν σήματα. Αν όμως είναι εγωιστές, ακριβώς ο εγωισμός αυτός, κατάλληλα εκδηλούμενος, είναι σήμα ανάγκης.

139 Ο Ιρλανδός επίσκοπος Μπέρκλεϋ (1684 -1753) είχε εφεύρει δύο πρόσωπα τον Φιλόνοο και τον Ύλας. Τους έβαζε συχνά νασυζητούν και πάντα ο Ύλας έβγαινε ηττημένος από τη συζήτηση. Σε μια συζήτηση είπαν μεταξύ τους. Ας πάρουμε ένα μήλο.Αφαιρούμε το «κόκκινο» χρώμα που βλέπουμε, το «στερεό» και κάπως «μαλακό» όγκο και βάρος που τα χέρια μας αισθάνονται, το

«άρωμά» που φτάνει στη μύτη μας και τη «νόστιμη» γεύση του, δεν απομένει απολύτως τίποτα από το μήλο. Αυτό που υπάρχειλοιπόν είναι τα αισθήματά μας και η συνολική τους θεώρηση. Το μήλο είναι σύνθεση πολλών αισθήσεων, πολλών σημάτων.

140 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι λόγος είναι η εξέλιξη της κραυγής (ηχητικό φαινόμενο) που χρησιμοποιούν τα ανώτερα ζώαπροκειμένου να καλέσουν τη (συνήθως είναι αρσενικά) σύντροφο για αναπαραγωγή του είδους. Η κραυγή140 είναι ένα «σήμα».

141 «Υπερερμηνεία» [Ουμπέρτο Εκο]«Έξαλλες ερμηνείες - άγχος ευνουχισμού» [Φρόιντ]

142 Με την έννοια της απλής λήψης σήματος και όχι της αποδοχής.

143 Παράδειγμα όταν ακούμε κάποια φράση σε απρόσμενο χρόνο και τόπο. «Πρέπει να είναι ώριμη η ψυχή για να δεχθεί».Είναι στιγμές που πιστεύω ότι ιδέες όμοιες με τις σημερινές υπήρχαν πάντα. Μόνο όμως όταν έφτασε η κατάλληλη στιγμήαπέδωσαν.

144 Ο λόγος και οι τρόποι επικοινωνίας με τη χρήση του λόγου, μελετήθηκαν (και μελετώνται) σε εξαντλητικό βαθμό και μέχρισημείου τέτοιου που κάθε άτομο να μπορεί, με κατάλληλο λόγια να μεταπειστεί και να πράξει τελείως αντίθετα από τη θέλησή τουκαι τα πιστεύω του. Κυνικά ομολογούν οι δάσκαλοι του λόγου ότι αρκεί να πειστεί το άτομο στα εξής:

α. Είναι συμφέρον του να κάνει αυτό που του ζητείται.β. Το δίκαιο είναι με το μέρος του προτείνοντος.γ. Η δύναμη είναι με το μέρος του προτείνοντος και μπορεί να τη χρησιμοποιήσει (πάντοτε ο αδύνατος υπακούει στον

δυνατό).

145 Φυσικά δεν είναι μόνον ο λόγος τρόπος επικοινωνίας. Επικοινωνία θα μπορούσαμε να ονομάσουμε και τον πραγματικό ήτον ψυχολογικό εκβιασμό, την εκμετάλλευση της όμορφης εικόνας μας (ηθοποιοί, μανεκέν, χορευτές κλπ)

146 Ο ιδρυτής της μοντέρνας γλωσσολογίας F. de Saussure μίλησε πρώτος για μια επιστήμη των διαφόρων τρόπωνεπικοινωνίας του ανθρώπου, των διαφόρων σημειακών συστημάτων (Semiologie). Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί και άλλα σημεία,γλώσσα, μουσική, εικόνα, χορό, σκίτσο κλπ.

147 Η ύπαρξη γλώσσας του σώματος υποστηρίχθηκε από τον Birdwhistell. Στο κλασσικό παράδειγμα κατά τη διάρκεια τουχορού τον οποίο χόρευε και με τις χορευτικές του ικανότητες έδειχνε πως μια κυρία του Νότου ή του Βορά καπνίζει το τσιγάρο της. Ηγλώσσα του σώματος είναι αρκετά πολύπλοκη.

148 Οι Αμερικανοί είναι όλο το χρόνο διαθέσιμοι για επικοινωνία. Όταν έχουν ιδιωτική σύσκεψη απλά κλείνουν τις πόρτες πουσυνήθως έχουν πάντα ανοικτές. Οι Γερμανοί όμως θεωρούν δείγμα ακαταστασίας την ανοικτή πόρτα και γι’ αυτό την κλείνουν χωρίςαυτό να σημαίνει ότι δεν θέλουν να ενοχληθούν. Οι Ινδοί έχουν μετατρέψει τα μπαλκόνια σε κουζίνες.

Νομίζω ότι αν λείψει το κίνητρο εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο θα βρεθούμε στην ευχάριστη θέση ναέχουμε εμπιστοσύνη στο απλό σήμα βοήθειας του συνανθρώπου μας.

149 Pauli

150 Το «παντεσπάνι» της Μαρίας Αντουανέτας.

151 Στα πλαίσια της καθημερινής αρτοθηρίας ο βερμπαλισμός είναι απαραίτητος, αλλά μέσα στο κάθε κείμενο μπορεί ναβρεθεί κάποια υποβόσκουσα αλήθεια.

152 Την ιδέα προωθεί ακόμη και η εκκλησία με τα «βαρύτιμα» άμφια και σκεύη. Η έννοια «βαρύτιμα» και «πολύτιμα» στομεγάλο πλήθος μεταφράζεται σε ποσό χρημάτων αντί για την ιδεολογική επένδυση.

153 Στη Φυσική μελετάμε το φαινόμενο του συντονισμού χρησιμοποιώντας το μέγεθος που λέγεται «ιδιοσυχνότητα» και πουείναι διαφορετικό για κάθε αντικείμενο. Οι κατασκευαστές μουσικών οργάνων αποδίδουν τη σημασία που πρέπει στην ιδιοσυχνότητακαι όλοι είναι σε θέση να ξεχωρίσουν, ανάμεσα σε δύο όμοια όργανα, ποιο όργανο έχει «καλύτερο ήχο».

154 Πολλές φορές ένα άτομο θεωρεί αλήθεια αυτό που του παρουσιάζεται και την παρουσιάζει κατά τη δική του εκδοχή.Τελικά αποδεικνύεται ότι η αλήθεια τη οποία γνωρίζει κάποιο τρίτο άτομο είναι τελείως διαφορετική, με τελείως διαφορετική βάσηκαι συνέπειες.

155 Θα έλεγα χωρίς νόημα, αφού τα πράγματα δεν αποτελούν «ιδέα» - «νόηση»

156 Όπως μέσα σε ένα νέφος.Μαθηματικοί Στατιστικοί νόμοι που αναφέρονται στη θέση και ανταπόκριση των μορίων και ατόμων της ύλης,

εφαρμόζονται, χάριν του εμπορίου, στους διαφημιστικούς χώρους προκειμένου να πεισθεί ο θεατής - ακροατής ότι έχει ανάγκη κάποιοσυγκεκριμένο προϊόν.

157 Ιδέ καλλίτερα «Μαθηματική Θεωρία της Επικοινωνίας» Claude Shonnon (1949)

158 Οι συνειρμοί παραπέμπουν σε εργατικό δίκαιο, αλλά και πολλές φορές είναι φυλετικών διακρίσεων.

159 «Βέβαια η συσσώρευση των ανθρώπινων μαζών στις μεγάλες σύγχρονες πόλεις είναι εν μέρει υπεύθυνη για το γεγονός ότιδεν είμαστε πια ικανοί να ξεχωρίσουμε το πρόσωπο του πλησίον μας. Πως θα ήταν δυνατό να το ξεχωρίσουμε μέσα στηφαντασμαγορία αυτή των ανθρώπινων εικόνων που αλλάζουν, τοποθετούνται η μία επάνω στην άλλη και σβήνουν συνεχώς. Εμπρόςστο πλήθος αυτό των ανθρώπων και τη σύγχυση που δημιουργείται, η αγάπη μας για τους άλλους αδυνατίζει μέχρι του σημείου ναχάνουμε τα ίχνη της. Είμαστε, λοιπόν, αναγκασμένοι να κάνουμε μια επιλογή, δηλαδή να <κρατήσουμε σε απόσταση> συγκινησιακή,πολλά άλλα πλάσματα, τα οποία ασφαλώς αξίζουν εξίσου τη φιλία μας». [Κόνραντ Λόρεντζ, Βραβείο Νόμπελ 1973]

160 «Η λέξη είναι πολύτιμη, ίδιο διαμάντι. Κάθε φορά φωτίζεται και ακτινοβολεί μία μόνο πλευρά της». [Τάσος Λιγνάδης]

161 Η λέξη «χήνα» άλλοτε σημαίνει χιλιάρικο και άλλοτε την πραγματική χήνα.

162 Σήμερα επικρατεί η θεωρία της αμοιβαιότητας, όπως στο Νευτώνειο αξίωμα Δράση = Αντίδραση, σύμφωνα με την οποίαόπως ένα άτομο ή μια κατάσταση υφίσταται δράση, με τον ίδιο τρόπο και εκείνο αντιδρά. Π.χ. όταν ο ηθοποιός παίζει επί σκηνής τορόλο του, η πλατεία παίζοντας το δικό της ρόλο επιδρά επί του ηθοποιού. Όπως ένα πρόγραμμα τηλεόρασης επιδρά σε μας είναιδυνατόν εμείς να επιδράσουμε σ ́αυτό; Ίσως μέσω της ακροαματικότητας αλλά αυτό δεν είναι άμεσα ελέγξιμο.

163 «Οι άνθρωποι συνεχίζουν να συμπεριφέρονται ακριβώς σαν αμοιβάδες ή παραμύκητες που δεν έχουν άλλη εκλογή παράνα συνδυάζονται με ακριβώς όμοια άτομα για να σχηματίσουν ένα κοινό πυρήνα» [Ζακ Λακαριέρ, εφημερίδα <Κυριακάτικη> 2Νοεμβρίου 1997]

Στο παραμύθι <ο μάγος του Οζ> μια μικρή κοπέλα που έχει χαθεί σε ένα αφιλόξενο μέρος, ένας ξυλοκόπος με τενεκεδένια

και άχρηστα από τη σκουριά μέλη και ένα σκιάχτρο που πιστεύει ότι δεν έχει μυαλό, ξεκινούν να βρουν τον, όπως αποδεικνύεται,απατεώνα μάγο του Οζ. Ο μάγος με τη συμπεριφορά του καταφέρνει να οδηγήσει τους τρεις φίλους να ανακαλύψουν ότι διαθέτουναυτό που ζητούν να βρουν και δεν χρειάζονται μαγικές δυνάμεις.

164 Ο ζωτικός χώρος, όπως είναι γνωστό από τα ζώα, είναι χώρος γύρω από κάθε οργανισμό που χωρίζεται σε δύο«υποχώρους» α) την απόσταση φυγής και β) την απόσταση επίθεσης. Το ζώο (άρα και ο άνθρωπος) μένει σε κατάστασηαπομονωτισμού, ασχολούμενο με τις βιοτικές του ανάγκες όταν δεν πλησιάζει άλλο ζώο τον κύκλο αυτό ή φεύγει ή επιτίθεται. Τοχειρισμό των χώρων αυτών γνωρίζουν καλά οι θηριοδαμαστές.

165 «Διαλέξτε μια νεανική και ευχάριστη προσωπικότητα με οξεία διάνοια, ελεύθερη από εξεζητημένους τρόπους ομιλίας,ενδυμασίας και συμπεριφοράς. Προσθέστε σ’ αυτήν ένα ισομερή συνδυασμό της σοφίας του Σολομώντος, του θάρρους του νεαρούΔαυίδ, της δυνάμεως του Σαμψών, της αφοσιώσεως της Ρουθ, της ευγλωττίας του Παύλου, της υπομονής του Ιώβ, της απλότητας καιτης φλόγας των διδασκάλων του Γένους, της ανδρείας του Μ. Αλεξάνδρου και της αγνοίας του Σωκράτη.

Ολοκληρώστε την προσωπικότητά σας με το αλάτι της πείρας, το στοιχείο του ενθουσιασμού, το έλαιο της συμπάθειας καιτης καλοσύνης μαζί με μια δόση ευθυμίας». [Πηγή άγνωστη]

166 «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» [Νικολό Μακιαβέλι]

167 Υπάρχουν εκφράσεις - δικαιολογίες που δίνουν το βαθμό της αλληλοεπίδρασης των ατόμων.1 "Όσο με πληρώνεις δουλεύω" - "Όσο δουλεύεις σε πληρώνω"2 "Τέτοιος άνδρας (Τέτοια γυναίκα) που είσαι πώς περίμενες να σου φερθώ"3 "Με τέτοιους μαθητές πώς να έχεις αποτελέσματα" - "Με τέτοιο δάσκαλο πώς να έχεις αποτελέσματα;"

168 Την εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ (περί το 1960) ξεκίνησε το κίνημα των Χίπις. Έτυχε να είμαι κοντά στο κίνημα,ανεξάρτητα από τη θέλησή μου και χωρίς να είμαι οπαδός. Η αρχική ιδέα ήταν να αποφύγει κάποιος τη στράτευση εναντίον τωνΒιετκόνγκ. Κάθε νέος βρέθηκε στην ανθρώπινη ανάγκη να αναρωτηθεί για τη χρησιμότητα και αξία των ιδανικών που η εποχή τουπιστεύει. Άρχισαν λοιπόν σκέψεις επάνω στη σκοπιμότητα του πολέμου, με τελική έκφραση των ιδεών που προέκυψαν τα τραγούδιατης εποχής που είχαν μορφή μπαλάντας. Στην εξέλιξη η ιδέα του αντι-πολέμου μεταβλήθηκε - όπως είναι φυσικό - και πήρε τημάσκα «γνωριμία του κόσμου με auto - stop», μια και οι μετακινήσεις τώρα γίνονται πιο εύκολα και, για τους φλεγόμενους για γνώσηφοιτητές (όπως αυτοονομάστηκαν στην αρχή). Δεν άργησε να επικρατήσει (1963) η ιδέα του «πανερωτισμού και της παγκόσμιαςαγάπης» που πίστεψαν και διέδωσαν τα παιδιά των λουλουδιών (Χίπις). Η κατάλληλη προώθηση L.S.D. αρχικά, και παντός είδους

ναρκωτικών στη συνέχεια, μέσω των παιδιών αυτών από ανθρώπους που δεν πίστεψαν ποτέ στις ιδέες των Χίπις (που πιθανόν και νατους έθιγαν), έφεραν την καταρράκωση, καταγγελία και τελικά την κατάρρευση του κινήματος (1969 - 70). Το κίνημα των Χίπιςπροερχόταν από πραγματικούς καλλιτέχνες και ιδεολόγους, που στην κορύφωση του κινήματος μετρούσαν πάνω από 250 000ενεργούς οπαδούς και πολυαριθμότερους υποστηρικτές παγκοσμίως.

Η γενιά του ‘60 χαρακτηρίζεται από μια έντονη διαμαρτυρία - επαναστατικότητα η οποία διαμορφώνει τη νοοτροπία τουυπόλοιπου 20ου αι. Ακολουθεί η περίφημη γενιά Χ με τον απολιτικό, ανερμάτιστο, ηδονιστικό χαρακτήρα της. Ίσως «κύκνειο άσμα»να ήταν ο (παράδοξος) Μάης ‘68 και γενικά το 1968. Γεγονός, και δυσεπίλυτο αίνιγμα για τους ερευνητές, παραμένει ότι η γενιά Χέμεινε ξένη προς τις διεκδικήσεις, τα πανό και τις διαδηλώσεις. Ακολουθεί η σημερινή «καταπληκτικής ευφυείας» γενιά Υ , η γενιάτου Internet και της ηλεκτρονικής πληροφορίας, η οποία αλλάζει ενδιαφέροντα και ξημερώνεται μπροστά στις οθόνες των computerγια να μας κατακλύσει με, περισσότερες από τους δασκάλους, γνώσεις και ιδέες πρωτόφαντες. Τα δύο φύλα δίνουν την εντύπωση ότιδεν παρουσιάζουν διαφορές και η επικοινωνία θεωρείται δεδομένη και επιτυχής. Αναζητείται έντονα (αυτό που λείπει) τοσυναισθηματικό περιεχόμενο, ενώ ο ελεύθερος χρόνος, αντίθετα από ότι αναμενόταν, περιορίζεται εξ αιτίας της χρονοβόρουδιαδρομής στους δρόμους της εικόνας και της πληροφορίας.

169 Πλάτωνα «Συμπόσιο ή περί έρωτος»

170 «Αν ρωτούσαμε μια αγελάδα θα μαθαίναμε ότι η υπερτάτη αξία είναι η δική της ζωή» [B. Russell]

171 Κάθε άνθρωπος αισθάνεται ολόκληρος ως ομάδα με τους ανθρώπους που αγαπά. Ομάδα που δεν έχει να σφετεριστείκόπους και θυσίες και είναι πρόθυμη να κάνει κάθε τι προκειμένου να ευτυχίσει το άτομο, το κύτταρο της ομάδας. Κατάστασηπραγματικά φανταστική - εξωπραγματική, αλλά στο επίπεδο της φαντασίωσης απόλυτα παραδεκτή, όπως οι αιθέριες εκείνεςυπάρξεις των φαντασιώσεών μας που είναι πρόθυμες να ακολουθήσουν οποιαδήποτε επιθυμία μας, οσοδήποτε παράλογη, ανήθικη ήαπραγματοποίητη και αν είναι.

172 Συνήθως στους δρόμους μας δίνουμε ονόματα νεκρών. Η ιδέα είναι να τους φωνάζουμε για να τους ζωντανεύουμε. Πόσουςόμως συνειρμούς μπορεί να φέρει η ονομασία «Βασιλέως Γεωργίου» και σε ποιους; Το σίγουρο είναι η ονομασία αυτή να είναι νεκρήαναμνήσεων και συνειρμών, ιδίως γι’ αυτούς που η ιστορία αποτελεί απλή σχολική γνώση.

173 Τη μισή (γιατί αργότερα γεννήθηκε ο Σηθ κ.ά.) μέχρι τότε ανθρωπότητα.

174 Δεδομένου του νόμου των πιθανοτήτων, δεν είναι δυνατό να υπάρχουν λιγότερες από 4 διαφορετικές (ακραίες)περιπτώσεις.

1 Μητέρα κατάλληλη - παιδί προσαρμόσιμο. 2. Μητέρα ακατάλληλη - παιδί προσαρμόσιμο. 3. Μητέρα κατάλληλη - παιδίαπροσάρμοστο. 4. Μητέρα ακατάλληλη - παιδί απροσάρμοστο.

175 Η κοινωνικότητα είναι εκπαιδεύσιμη έννοια, όπως και η συμπεριφορά. Δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι ένα κοινωνικάεκπαιδευμένο άτομο είναι υποχρεωτικά ικανοποιημένο, ευτυχισμένο. Απλά δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα οι άνθρωποι με τουςοποίους έρχεται σε συχρωτισμό το άτομο αυτό (ακίνδυνο για τους άλλους).

176 Στο έργο του «Ψυχολογία των όχλων»

177 Ο λαός λέει «όταν εκνευριστείς μέτρα μέχρι το 100 και μετά ξανασκέψου». Είναι προφανές ότι το εδάφιο αναφέρεται στην

αξία της ψυχραίμου αντιμετώπισης των γεγονότων.

178 Φυσικά δεν επιτρέπεται να εκχυδαΐζουμε το χαρακτήρα μας (χυδαίες λέξεις δεν υπάρχουν) γιατί τότε δεν επικοινωνούμε,αλλά βρισκόμαστε σε άλλο επίπεδο, άλλον κόσμο.

179 Κάποτε ένα ζευγάρι πήγε τουρισμό σ' ένα νησί.Μια μέρα συνάντησε ένα γέρο και μετά από αρκετές ερωτήσεις για τον τόπο ρώτησε- Και τι είδους άνθρωποι κάθονται σ’ αυτό τον τόπο;- Στο δικό σας τόπο τι είδους άνθρωποι κάθονται;ερώτησε με τη σειρά του ο γέρος.- Δυστυχώς όχι καλοί- Το ίδιο και εδώ οι άνθρωποι δεν είναι καλοί Μετά λίγο καιρό κάποιος άλλος ρώτησε τον ίδιο γέρο- Και τι είδους άνθρωποι κάθονται σ’ αυτό τον τόπο;- Στο δικό σου τόπο τι είδους άνθρωποι κάθονται;ερώτησε με τη σειρά του ο γέρος.- Ευτυχώς πολύ καλοί- Το ίδιο και εδώ οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί

180 Ου - τόπος, άτοπο, δεν έχει θέση, δεν στέκει, το απραγματοποίητο. Στο σημείο αυτό επισημαίνω ότι οι υψηλής νοημοσύνηςερευνητές, από ένστικτο περισσότερο, γνωρίζουν την αρχή αυτή και βγάζουν συμπεράσματα, αδιαφορώντας για τους κανόνες. Τιςπερισσότερες φορές μια «ουτοπία» έφερε πολύ πιο σημαντικά κέρδη για την ανθρωπότητα από την ορθολογική αντιμετώπιση.

181 Στο ενιαίο σχολείο δεν έχουμε τη διάκριση των τάξεων. Κάθε μαθητής επιλέγει τους κλάδους μαθημάτων που θέλει ναακολουθήσει, υποβάλλεται σε εξετάσεις και σχηματίζει ομάδες μαθητών για κάθε ομάδα μαθημάτων. Είναι δυνατόν να ανήκει έναςμαθητής σε περισσότερες της μιας ομάδες μαθημάτων. Στην ανωτάτη βαθμίδα ο χρόνος σπουδών δεν είναι ο ίδιος για όλες τιςομάδες.

Δ. Γ. Τσουρέκη «Σύγχρονη Παιδαγωγική» Αθήνα 1981, σελ 144 - 145

182 Η «ψυχή» του Ηράκλειτου, η «μονάδα» του Πυθαγόρα, η «ιδέα» του Πλάτωνα,

183 Την περίπτωση μητέρας - τροφής μελέτησαν πολλοί ερευνητές (Γιουνκ κλπ) και ανακάλυψαν ότι η προσκόλληση γίνεταιτις πρώτες ημέρες μόλις το βρέφος αρχίσει να θηλάζει. Αυτό οφείλεται σε αρχέτυπο τόσο από πλευράς βρέφους όσο και από πλευράςμητέρας.

184 Η Κυβερνητική σήμερα λέγεται και Πληροφορική. Η αρχική ιδέα δημιουργίας της Κυβερνητικής ήταν η μελέτηπληθυσμών (αρχικά: μόρια, άτομα) οι οποίοι σε συγκεκριμένο ερέθισμα θα απεκρίνοντο με συγκεκριμένου πλήθους αντιδράσεις. Ηιδέα έχει προφανείς σκοπούς εφαρμογής επάνω σε ανθρώπινους πληθυσμούς έστω και αν ο αρχικός ορισμός απευθυνόταν σεβιολογικούς ή μηχανικούς σχηματισμούς. Μια πρώτη επιτυχία ήταν η κατασκευή Leser και Meiser, όταν καταφέραμε νασυντονίσουμε διεγερμένα άτομα ή μόρια ώστε να εκπέμψουν την τυχαίας κατεύθυνσης και συχνότητας ενέργειάς των, σε μίακατεύθυνση και συχνότητα.

185 Σε προσωπικό επίπεδο φανταστείτε κάποιον που διακηρύσσει είτε με τη στάση του είτε με τα λόγια του «έχω πιστούς

φίλους», «δεν είναι σε θέση να με κοροϊδέψει κανείς», «είμαι πολύ έξυπνος», «εγώ προλαβαίνω και να εργάζομαι σκληρά αλλά και ναδιασκεδάζω μέχρι το πρωί» και συγκρίνετέ τον με κάποιο πραγματικό εργάτη που διακηρύσσει «δεν έχω ούτε ένα φίλο, αυτοί που μετριγυρίζουν είναι απλά γνωστοί» «δεν είμαι τόσο σπουδαίος, συχνά με ξεγελούν γιατί τους πιστεύω» «δεν είμαι τόσο έξυπνος ώστε ναλύσω όλες τις απορίες μου» «Η εργασία μου απορροφά το χρόνο μου και γι’ αυτό δεν διασκεδάζω με το δικό σας τρόπο». Τασυμπεράσματα δικά σας.

186 Όσοι πάσχουν από δυσλεξία δυσκολεύονται να διαβάσουν. Αν συμβεί να είναι δημιουργικά πνεύματα, πολλές φορές αντίνα ακολουθήσουν αυτά που λένε τα βιβλία, δημιουργούν τη δική τους εκδοχή που συνήθως είναι μια νέα όψη της αλήθειας.

187 Ο Απόστολος Παύλος στην Αθήνα της αρχαιότητας πήρε ως πρώτο θέμα συζήτησης την επιγραφή «ΤΩ ΑΓΝΩΣΤΩΘΕΟ».

188 Από τον Αμερικανό Benjamin Barber και το Γάλλο Pascal Bruskner

189 Ο ιδιοκτήτης του ειδησεοθηρικού C.N.N. πρόσφερε ένα δισεκατομμύριο δολάρια στον Ο.Η.Ε. προκειμένου να καλύψειμέρος του χρέους του, ενώ η περιουσία του υπολογιζόταν γύρω στα 4,5 δις δολάρια. Ξοδεύοντας ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας το1/4 της περιουσίας του είναι σίγουρο ότι δεν κάνει φιλανθρωπία αλλά αξιοποιήσιμη επένδυση.

190 Δεν μπορούμε συνήθως να απαλλαγούμε από τα δώρα που (πραγματικά) καλοί φίλοι μας έχουν κάνει, αφού αυτό μαςστοιχίζει συναισθηματικά.

191 Στην Αρχιτεκτονική, παρατηρούμε ότι κατασκευάσθηκαν ή κατασκευάζονται κτήρια - μνημεία τέχνης προκειμένου ναεντυπωσιάσουν τον πολύ κόσμο (εκκλησίες, πολυτελείς κατοικίες, δημόσιες βιβλιοθήκες, κοινοβούλια, κυβερνητικές κατοικίες κλπ).Σκοπός είναι, εκτός από τον στολισμό (σύμφωνα με αμφισβητούμενες ή προωθούμενες συνθήκες ωραιότητας), ο εντυπωσιασμός, ησυνειδητοποίηση και ο τονισμός της «μικρότητας» και «αναξιότητας» των υπολοίπων. Το ίδιο περίπου φαινόμενο παρατηρείταισχεδόν σε κάθε εκδήλωση ανθρώπων που θέτουν τον εαυτό τους σε θέση ανώτερη από τους άλλους. Η λατρεία των ειδώλων δυστυχώςέχει πολλούς οπαδούς και συνεχώς οι οπαδοί αυτοί συνεχώς αυξάνονται. Θα προτιμούσα τη λατρεία του Δημιουργού, έστω και αναυτός ήταν καθ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου.

192 Μιλώντας για τη λατρεία των ειδώλων ο Κέλσος έλεγε: «Το να θεωρεί κάποιος ένα άψυχο άγαλμα ως θεό είναι το ίδιο μετο μιλάει σε ένα τοίχο» θεωρούσε δε ότι η προσκύνηση των αγαλμάτων αντιστοιχούσε σε υπόσταση του θεού ή του ήρωα τον οποίο τοάγαλμα απεικόνιζε. Φυσικά υπάρχουν και σήμερα άνθρωποι που πιστεύουν ιερή την εικόνα περισσότερο από το πρόσωπο πουαπεικονίζει, η προσβολή δε της εικόνας θεωρείται ανήθικη έστω και αν αυτή δεν ανταποκρίνεται στο πρόσωπο που απεικονίζεται(π.χ. ξυσίματα ή μπογιαντίσματα)

.

193 Πχ ο Bohr και το ατομικό πρότυπο.Ο Δημήτρης Χριστοδούλου (σημαντικός Φυσικός και Μαθηματικός) σε συνέντευξή του έλεγε ότι «Υπάρχει κάποια στιγμή,

προς το τέλος του ύπνου, μια κατάσταση μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, που είναι δυνατό να λύσεις πολλά προβλήματα»

194 Ορισμένοι φυσιοδίφες πιστεύουν ότι ακόμα και τα ψάρια ονειρεύονται.

195 Η ιδέα στην επικοινωνία είναι «Πως είναι δυνατόν με κέντρο τον άνθρωπο ή ένα μηχάνημα, να καταφέρουμε νασυντονίσουμε - ενεργοποιήσουμε ένα άλλο άνθρωπο ή μηχάνημα, να πειθαρχήσει - εκπέμψει τις απαντήσεις που εμείς υποβάλλουμε,υπό μορφή ερωτήσεων». Σε επίπεδο μηχανής αυτό το έχουμε πετύχει. Σε επίπεδο ζωικών μορφών είμαστε σε πειραματικό στάδιο

196 Φοιτητής: «Με ποιο τρόπο η άρχουσα τάξη ελέγχει τα ΜΜΕ»Νοαμ Τσομσκυ: «Με ποιο τρόπο ελέγχει τη General Motor; Το ερώτημα δεν τίθεται καν. Η άρχουσα τάξη δεν χρειάζεται να

ελέγξει τη General Motor. Η General Motor είναι ιδιοκτησία της».

197 Πειράματα σε μυρμήγκια (στα πλαίσια μελέτης για την τεχνητή νοημοσύνη) δίνουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν ναεπιδράσουν εξωγενείς παράγοντες σε ένα πληθυσμό.

198 Τα ένστικτα δεν είναι άνω της μέσης και κάτω της μέσης, ανώτερα και κατώτερα, αλλά απλά ένστικτα, με έδρα τησπονδυλική στήλη ή το κεφάλι.

199 Ειδήσεις των 8:30 «Η συντέλεια του κόσμου σε οικονομική συσκευασία»

200 Ξενοφοβία, ρατσισμός, εθνικισμός κλπ Στις ΗΠΑ υπολογίστηκε ότι το μέρος της ομιλίας ενός προεδρικού υποψηφίου που αναμεταδίδεται από την τηλεόραση

περιορίστηκε από το 1,5 λεπτό στα 15 δευτερόλεπτα δηλαδή ουσιαστικά σε ένα σύνθημα ή ένα σλόγκαν .. τέλος αυτού που οΔιαφωτισμός αποκαλούσε κοινή γνώμη. [Ρεζιζ Ντεμπρε ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21-11-1993]

201 Πόλεμος του Κόλπου, Ίμια κλπ.

202 Είναι γνωστό ότι στον άνθρωπο υπάρχουν δύο ανταγωνιστικά συστήματα, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό.Στοχεύοντας στο παρασυμπαθητικό σύστημα, είμαστε σε θέση να αποσπάσουμε πολύ περισσότερα οφέλη από το να στοχεύουμε στοσυμπαθητικό, το αυτόβουλο το λογικό. Είναι όπως όταν μας προκαλεί η γυναίκα αποκαλύπτοντας απόκρυφα σημεία της ποντάρονταςστο ένστικτο. Ένστικτο διαθέτει και ο πλέον ατελής οργανισμός. Λογική όμως;

203 Το Συναίσθημα αφορά εμάς και τον απέναντί μας. Δεν μπορούμε να το περιγράψουμε Δ ι ά κ ρ ι σ η Σ υ ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν Τα Συναισθήματα διακρίνονται σε δύο ήτοι α) τα υλικά ή κατώτερα [αυτά συνδέονται με τις ανάγκες του οργανισμού μας

πόνος, θερμότης - ψύχος, πείνα, δίψα κλπ] β) τα πνευματικά ή ανώτερα τα οποία προκαλούνται από παραστάσεις ή διανοήματα τασπουδαιότερα τούτων είναι 1) το αυτοσυναίσθημα το οποίο παρουσιάζεται ως υπερηφάνεια, υπεροψία, έπαρσης, θάρρος,αποφασιστικότητα, δειλία, μικροψυχία, φόβος, αγωνία, φθόνος, ζηλοτυπία, μετριοφροσύνη, ταπεινότης. 2) Το συναίσθημα της τιμής.Τούτο παρουσιάζεται με τη μορφή της φιλοπατρίας, επαίνου, κολακείας, ειρωνείας, εμπαιγμού, φιλοτιμίας, σεμνότητας, ευγενείας,φιλοδοξίας. 3) το συμπαθητικό συναίσθημα που παρουσιάζεται με τη μορφή της χαράς - λύπης δια την πνευματική μας πρόοδο καιεπιτυχία - αποτυχία, της αυταρέσκειας, εγωισμού, ταπεινώσεως 4) το καλαισθητικό συναίσθημα που παρουσιάζεται με τη μορφή τουθαυμασμού, εκστάσεως, ενθουσιασμού, αποστροφής, αηδίας, δυσφορίας, αποδοκιμασίας. 5) το πατριωτικό συναίσθημα πουπαρουσιάζεται με τη μορφή της φιλοπατρίας, υπερηφάνειας, ενθουσιασμού, αγάπης, παραδόσεως πατρίδος, προσώπων ιστορικών,

κατοίκων, ηθών, εθίμων πατρίδος. 6) Ηθικό συναίσθημα που παρουσιάζεται με τη μορφή της ικανοποιήσεως δια μίαν ηθική πράξη ,λύπη ή αποδοκιμασία δια μία αντίθετο και 7) Το θρησκευτικό συναίσθημα που παρουσιάζεται με τη μορφή της πίστεως, ελπίδοςαγάπης φιλευσπλαχνίας σεβασμού ευλαβείας φόβου, μετανοίας ευγνωμοσύνης, δεισιδαιμονίας, προλήψεως, απιστίας.

204 Μια πολύ μεγάλη κατηγορία ψυχοτρόπων ουσιών πιστοποιεί του λόγου το αληθές.Η χημ ουσία σεροτονίνη όταν είναι σε μικρότερη ποσότητα της φυσιολογικής στον οργανισμό προδιαθέτει για εγκληματικές

ενέργειες. Η παπαβερίνη πιστεύουν ότι οδηγεί σε παρατεταμένη στύση.Ο Μπέρλιερ, καθηγητής ανατομίας, ίδρυσε στη Ν.Υ. την εταιρία erox που εμπορεύεται δύο «αρώματα» το Realm Men για

άνδρες και το Realm Women για γυναίκες με αντίστροφα στεροειδή.Η Ύπαρξη περισσοτέρου γενετικού υλικού στα κύτταρα ορισμένων ανθρώπων είναι παράγοντας που προδιαθέτει το άτομο να

προβεί σε πράξεις βίας. Αυτό αμφισβητείται στις ΗΠΑ [Scientific American Φεβ ‘93 σελ 10-11]Στη 10-ετία του 1930 στις ΗΠΑ με έγκριση του Ανωτ Δικαστηρίου υπέβαλαν σε στείρωση τους κατάδικους για να μην

μεταδώσουν τα γονίδιά τους.

205 Ξεκινώντας από το παιδί και για το παιδί, ξεκινάμε από το Θεό και για το Θεό.

206 Ιδέ και άρθρο «Παρκάρισμα στο ... χωριό» της Αύρας Γρηγορίου [εφημερίδα «Κυριακάτικη» 18-7-1999]

207 Επιστολή προς τον Paul Poazen

208 Περιγράφεται ένα πείραμα κατά το οποίο σε τετράχρονα παιδιά δόθηκε η ευκαιρία να πάρουν αμέσως ένα ζαχαρωτό ή δύοαν περίμεναν δεκαπέντε λεπτά. Τα πιο ενστικτώδη παιδιά πήραν το ζαχαρωτό τους και έφυγαν, ενώ άλλα αποφάσισαν ναπεριμένουν. Περίμεναν προσπαθώντας να μιλήσουν μεταξύ τους, να παίξουν και γενικά να ξεχάσουν το πέρασμα του χρόνου. Πολύαργότερα, όταν τα παιδιά γίνανε έφηβοι, βρέθηκε ότι τα παιδιά που είχαν αντισταθεί στον πειρασμό ήταν πιο αποδοτικά, πιοκοινωνικά, πιο θετικά και αντιμετώπιζαν με ευκολία τη ζωή. Τα άλλα εξελίχθηκαν σε ντροπαλά, έπαιρναν δύσκολα αποφάσεις καιήταν ευερέθιστα. [«Η συναισθηματική ευφυΐα» Daniel Goleman]

209 Ευφυείς άνδρες θεωρούνται αυτοί που είναι φιλόδοξοι, ικανοί, παραγωγικοί και σίγουροι για τον εαυτό τους. Συνήθως είναιεπικριτικοί, ανέκφραστοι, απόμακροι και συναισθηματικά ψυχροί. Ευφυείς γυναίκες θεωρούνται εσωστρεφείς, αγχώδεις και διστάζουννα εκφράσουν τους φόβους τους.

210 Πάντοτε επιδιώκουμε την κοινωνικότητα, τη χαρά, την τόλμη, την ανθρωπιά, την άνεση και την έκφραση τωνσυναισθημάτων χωρίς φόβο.

211 Οι μεγαλύτερες τάσεις του ανθρώπου (κατά τον Καντ) είναι η τάση επιβολής στους γύρω του, η τάση πλουτισμού και ητάση για δόξα. Σκεφτήκατε ποτέ σε τι κατάσταση θα βρίσκονταν οι ηγέτες αν οι οπαδοί αδιαφορούσαν, αυτοί που έχουν ανάγκηχρημάτων αν δεν μπορούσαν να έχουν χρήματα και εκείνοι που διψούσαν για φήμη αν δεν τους μνημόνευαν;

212 «Το ξέρω η μοίρα μου είναι μετρημένη,αλλά για να παραταθεί η ζωή μουπρέπει κάθε πρωί να είμαι σίγουρος

πως πριν από το βράδυ θα σας ξαναδώ».. [Μαγιακόφσυ]

213 Η ανάγκη ύπαρξης «τοτέμ» που θα αγαπάμε φαίνεται από τις παρακάτω φράσεις που τυχαία διάβασα σε μια εφημερίδακαι έναν ζωγραφισμένο τοίχο. «Πλησίασα τη φωτογραφία με ευχές του Τσάρλυ Τσάπλιν, την έβγαλα από την κορνίζα και τηχάιδεψα.. Ακούγεται χαζό μα το έκανα»

«Πρέπει να γεμίζω με όνειρα τις φλέβες μου για να μην γεμίζω με χρώμα την πόλη μου» [Graffity]

214 Η Ε.Κ. γεννήθηκε το 1880 στο Ούκ Γκρην της Αλαμπάμα των Η.Π.Α. υγιέστατη αλλά σε ηλικία 19 μηνών έπαθεοστρακιά με αποτέλεσμα να μείνει για όλη της τη ζωή τυφλή και κουφή (άρα και άλαλη). Σε ηλικία περίπου 7 ετών ανέλαβε τηδιαπαιδαγώγησή της η Any Salivan μια 20χρονη κοπέλα που απεδείχθη προικισμένη. Κατάφερε να ξυπνήσει τον άνθρωπο στημαθήτριά της και εκείνη να ανταποκριθεί γράφοντας επτά γλώσσες στη γραφομηχανή της. Είναι αυτή για την οποία ο Μαρκ Τουαίνείπε κάποτε ότι τα σπουδαιότερα πρόσωπα του 19ου αι ήταν ο Ναπολέων και η Ε.Κ.

215 Λέγουν ότι ο Λεονάρδο ντα Βίντσι κρατούσε στο εργαστήριό του σκεπασμένη τη Τζιοκόντα επί 15 χρόνια, αρνούμενος νατην αποχωριστεί.

Ο Νταλί ζωγράφιζε σχεδόν αποκλειστικά την ή για την σύζυγό του, σε μια έκφραση ατέλειωτης έκφρασης στοργής.

216 Αν πονάει η πληγή τι το νοιάζει το μαχαίρι; - Γιατί εγώ δεν μπόρεσα να τους αγαπήσω έτσι όπως εκείνοι με αγάπησαν- Πως δηλαδή;- Με συνέπεια, με πίστη, με διάρκεια κυρίως.- Μιλάτε για έρωτα όχι αγάπη. Η αγάπη είναι καμιά φορά τρομακτική. Είναι ανατρεπτική. Μπορεί να τσακίσει την εικόνα

που έχουμε για τον εαυτό μας.- Χωρίς τον έρωτα είναι σαν να τραβάς έξω την πρίζα από το ηλεκτρικό ρεύμα της έμπνευσης.

217 Εμπεδοκλής (490 - 430 π.Χ.) «Περί φύσεως», «καθαρμοί» κ.ά.

218 «Να παραδοθείς ολόκληρος, να μη φυλάξεις τίποτα για σένα. Να παραιτηθείς από το αυτεξούσιό σου, να αναθέσεις τηθέλησή σου στα χέρια του άλλου. Να μην βλέπεις παρά μετά μάτια του άλλου, να ακούς με τα αυτιά του άλλου, να είσαι ένας σε δύοσώματα, να αναλύετε και να ανακατώνετε τις ψυχές σας, έτσι που να μην ξέρεις αν είσαι εσύ ή ο άλλος. Να απορροφάς και ναακτινοβολείς συνεχώς. Να είσαι πότε ο ήλιος και πότε το φεγγάρι. Να βλέπεις όλον τον κόσμο και όλη την πλάση σαν ένα όν. Ναμετατοπίσεις το κέντρο της ζωής σου...Ω, θαύμα!!! Να διπλασιάζεσαι διδόμενος!!!»

[Θεόφιλος Γκωτιέ]

219 Ο Σάντρο Μποτιτσέλλι ερωτευμένος με τη Σιμονέτα Βεσπούτσι και μη μπορώντας (ήταν πληβείος) να την προσεγγίσει,την απαθανάτισε πολλαπλά ως Αφροδίτη, Άνοιξη και Παναγία.

Η Τζιοκόντα το μεγάλο αυτό έργο του Λεονάρδο δα Βίντσι έμεινε μισοτελειωμένη(;) πάνω από 15 χρόνια στο εργαστήρι τουκαι με πόνο την αποχωρίσθηκε.

220 Ίσως γι’ αυτό οι μεγάλοι έρωτες ξεκινούν από την αντιπάθεια και όχι από τη συμπάθεια όπως πολλοί θα υπέθεταν.Συμπαθούμε εκείνον που έχει τις ίδιες ιδέες με εμάς αλλά ερωτευόμαστε αυτούς που είναι αντίθετοι, ακριβώς γιατί θέλουμε να

επιβάλλουμε τη νοοτροπία μας.

221 Ο Ινδός φιλόσοφος, και δημιουργός της θεωρίας της «μη βίας» αναμορφωτής και ιδρυτής της νεώτερης Ινδίας Γκάντι,πίστευε ότι η διατήρηση των «ζωτικών υγρών» θα ενδυνάμωνε τη σκέψη του. Είχε αποκηρύξει τον έρωτα, εξ αιτίας ενός προσωπικούσυμβάντος του, από την ηλικία των 16 ετών, την εποχή που πέθανε ο πατέρας του. Αυτό δεν τον εμπόδιζε να κάνει τα «πειράματαμπραχμαρίγια» κατά τα οποία νεαρές γυναίκες, συνήθως φίλων του, ξάπλωναν πλάι του όλη τη νύκτα, ώστε να αποδείξει ότι δαμάζειτα ένστικτά του.

222 Κινήματα των Χίπις (1960) και του Γαλλικού Μάη (1968) αλλά και σκανδαλοθηρία της δεκαετίας του 1990

223 Όπως υποστηρίζει ο Δρ. Τζέφρι Μίλερ, ερευνητής του ινστιτούτου Μαξ Πλάνκ [ΤΟ ΒΗΜΑ 17-3-1996]

224 Τα διάφορα ανέκδοτα και ο τρόπος που λέγονται στην παρέα, η καλή μουσική και το τραγούδι, η διήγηση, ο τόνος τηςφωνής ακόμα και η ζωγραφική δίνουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε όσους διαθέτουν τα αντίστοιχα χαρίσματα.

225 Σήμερα όλες οι αξίες έχουν χρηματικό τίμημα. Η γυναίκα, αντί να προβληματιστεί για την αξία του άνδρα, καταφεύγεισυνήθως, και δεν πέφτει πολύ έξω, στην οικονομική επιφάνεια του άνδρα και με δόλωμα την εμφάνισή της (ανταλλάξιμη αξία) καιτη θηλυκότητα της (ενεργοποίηση του ενστίκτου) καταφέρνει να τον συγκινήσει. Αντίθετα ο άνδρας που πραγματικά έχει προσόνταπραγματικού συντρόφου, και εξ αιτίας αυτών των προσόντων του, αποφεύγει την διαφήμιση των κατακτητικών του ικανοτήτων, μεαποτέλεσμα να μην βρίσκει την κατάλληλη σύντροφο. Και στις δύο περιπτώσεις οι σύντροφοι θεωρούν εαυτούς σε μειονεκτική θέση.

226 Προσόντα του άνδρα σήμερα δεν θεωρείται ο εγωισμός, η αδιαφορία και η ανικανότητα εκτίμησης των ηθικών καιπνευματικών αξιών. Σε κάθε στιγμή ο άνδρας πρέπει να εκπέμπει το μήνυμα «είμαι ικανός να φροντίσω τον εαυτό μου άρα καιεσένα». Εικόνα καλού οικογενειάρχη που βλέπει την οικογένεια ως τόπο συνεργατών είναι συγκινητική για το άλλο φύλο.

227 Στις εκτός ελέγχου καταστάσεις είναι αδύνατο να καταγράψουμε επακριβώς αν συμμετέχει η όραση και η ακοή, αφού τοαίσθημα της αφής, όσφρησης και γεύσης βρίσκονται στην υψηλότερη απόδοσή τους.

228 Μερικά από τα βιβλία αυτά συνιστούν τις λεγόμενες «φαντασιώσεις με σεξουαλικό περιεχόμενο», κάτι αντίστοιχο με τοστολισμένο τραπέζι για το γεύμα. Είναι γνωστό ότι η σύγχρονη ζωή, συνηθισμένη στο «Fast Food» και την ανύπαρκτη, κατάπλειοψηφία, εκπαίδευση τη σχετική με το στρώσιμο ενός γιορταστικού τραπεζιού, έχει πάψει να απολαμβάνει τις μικροχαρές τηςζωής. Οι μικροχαρές αυτές στον έρωτα αν μοιραστούν ανάμεσα στους συμμετέχοντες αποτελούν την κορύφωση εκείνης της υψηλήςεγκεφαλικής λειτουργίας που είναι ικανή να συλλαμβάνει τα πραγματικά μηνύματα της τέχνης. Λέγεται ότι οι άνδρες είναι αυτοί πουέχουν περισσότερες φαντασιώσεις, αλλά και οι γυναίκες που έχουν κάνει έρωτα.

229 Marie - Christine Anest «Ιός της Κυριακής» «Κυριακάτικη»

230 Από τις μέλισσες που πρώτη η βασίλισσα φεύγει και την ακολουθεί το «σμάρι» μέχρι τις γάτες ή τις σκύλες που πρώτεςεπιτίθενται στο αρσενικό.

231 Μια ενδιαφέρουσα καταγραφή έχουμε στο «Έρως και Πάθος» του aldo Carotenuto καθηγητή της ψυχολογίας τηςπροσωπικότητας και των ατομικών διαφορών στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Εκδόσεις «Ιταμος».

232 Δείγμα της αλήθειας αυτής είναι το γεγονός ότι το ανδρικό σπέρμα έχει πολλαπλάσιο πλήθος σπερματοζωαρίων, οιστήμονες των ανθέων πολλαπλάσιους κόκκους γύρεως κλπ.

Ο πομπός, που συνήθως λέγεται αρσενικό, προκαλεί το δέκτη με πολλούς τρόπους - εμφανείς (λειρί, χαίτη, λοφίο κλπ)

233 «Το τέλειο βλέμμα είναι να βλέπεις μοναστραπίς τη γλυκύτατη μάσκα και πίσω της το αποτρόπαιο πρόσωπο» {Ν.Καζατζάκης]

«Όταν με κοίταξε για πρώτη φορά είχα την αίσθηση ότι ήξερε πιο πολλά για μένα και από τον άνδρα μου, που έζησε μαζί

μου πάνω από δώδεκα χρόνια. Δεν μπορούσα να του κρύψω τίποτα, γιατί έδειχνε να γνωρίζει το κάθε τι»Αποτίναξη της συμβατικότητας που μας συνδέει με τους άλλους, έλλειψη διστακτικότητας, γνήσιο ενδιαφέρον για το άλλο

φύλο. Το αν μια γυναίκα ξοδεύει μια περιουσία για να ντυθεί δεν σημαίνει ότι την ενδιαφέρει το άλλο φύλο, ούτε όταν τα αγόρια όλημέρα κυνηγούν κορίτσια. Αντίθετα αυτό δείχνει την αποτυχία, γιατί προσπαθούν με εξωτερικούς τρόπους να κερδίσουν αυτό που τουςλείπει εσωτερικά. Περιέργεια και ενδιαφέρον, συνδυασμένη με πεποίθηση είναι ο ερωτικός σπινθήρας για τον άλλο άνθρωπο.

234 Πιστεύεται ότι η πλήρης οικειότητα εξαφανίζει το ενδιαφέρον. Έχω τον αντίλογο: Ποιος δεν βρίσκει ενδιαφέρον στονεαυτό του με τον οποίο έχει (κατά τεκμήριο) τη μεγαλύτερη δυνατή οικειότητα; αλλού είναι το λάθος.

235 Ο Λέοναρντ Γούλφ, σύζυγος της Βιρτζίνια, ήταν ωραίος, καλός άνθρωπος, έξυπνος και καλός δημοσιογράφος. Χάριν τουέρωτά του ξέχασε την προσωπικότητά του, το ταλέντο του, και τέθηκε στην υπηρεσία εκείνης σε όλες τις φάσεις της ταραγμένης ζωήςτης. Ήταν μέχρι και νοσοκόμος της. Χάρις σ’ αυτόν η Βιρζίνια άφησε σε μας το όνομά της και όχι το δικό του.

Ένας τέτοιος τύπος δεν συγκινεί σχεδόν καθόλου τις γυναίκες, σε αντίθεση κάποιου άλλου βίαιου, αυταρχικού, καταπιεστικούκαι γυναικά.

236 Από την Ιστορία ξέρουμε ότι πολλοί αδιαφόρησαν για την ύπαρξη ανιάτων ασθενειών στους ερωτικούς συντρόφους τους.(Ο Μεσαιωνικός άρχων της Λέσβου Γατελούζος παρέμενε δίπλα στη λεπρή γυναίκα του και είχε κανονικές σχέσεις σε μια εποχή πουη λέπρα εθεωρείτο όχι μόνο ανίατη αλλά και αηδιαστική νόσος). Πολλοί σήμερα αδιαφορούν για το AIDS του συντρόφου τους, έστωκαι αν ξέρουν τις θανάσιμες συνέπειες.

Δύσκολα πίνουμε από το ποτήρι του άλλου. Τίποτα δεν μας εμποδίζει να τον φιλήσουμε στο στόμα.

237 Άσκοπη ή όχι ανίχνευση ερωτικής (κυρίως σαρκικής) διαθέσεως.

238 Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 ο έρωτας ήταν καλυμμένος από ένα πλήθος «ταμπού». Κανένας δεν μιλούσεδημόσια για το sex και όταν χρειαζόταν να γυριστούν «τολμηρές» σκηνές οι σκηνοθέτες ακολουθούσαν κάποιους κανόνες, τονγνωστό στο Χόλιγουντ κώδικα, προκειμένου να προστατεύεται η ευαισθησία του μέσου Θεατή. Τα περιοδικά ευρείας κυκλοφορίαςαγνοούσαν το γυμνό σώμα και τα εξειδικευμένα τα φυλλομετρούσε κανείς μόνος και με έντονα διεγερμένο το ερωτικό ένστικτο.

Η κατάσταση δημιούργησε την έκρηξη της δεκαετίας του 1970 με το διεθνές σύνθημα που έδωσε το καταρρεύσαν κίνηματων Χίπις (με τη σεξουαλική ελευθερία τους, την αυθεντικότητά τους, τον ψυχεδελικό ευδαιμονισμό τους, τον ανέμελο ηδονισμό τους,την αγάπη για τη φύση, την αυτογνωσία και την αυτονομία τους) «Make love not war» - «Κάντε έρωτα, όχι πόλεμο». Άρχισε πλέον οκόσμος να συνειδητοποιεί ότι «δεν πρέπει να ντρεπόμαστε γι’ αυτό που ο Θεός δεν ντράπηκε να μας δώσει» και πλημμύρησε το φωςτης γνώσεως. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1985 όταν άρχισε να διαδίδεται η μάστιγα του AIDS και συνειδητά πλέον η

ίδια η πολιτεία έπαψε να θεωρεί την ερωτική πράξη και τις παραλλαγές της ταμπού, με αποτέλεσμα πλέον την ξέφρενη πορεία, τηςφαντασίας περισσότερο, προς το «απαγορευμένο». Λογοτέχνες, φωτογράφοι και κάθε λογής καλλιτέχνες απέδωσαν και την πιομυστική στιγμή του κρεβατιού ή άλλου φανταστικού ή πραγματικού σημείου.

Κοινή διαπίστωση: 1. «το sex πουλάει και όσο περισσότερο πουλιέται τόσο περισσότερο πουλάει» σε ένα αδιάκοπο κύκλο. 2.«ο άνθρωπος παραμένει ανικανοποίητος παρά το πλήθος των βοηθημάτων, των συζητήσεων, των αισθητικών απολαύσεων κλπ»υπάρχει πάντα μια φαινομενική οικειότητα, ένας ατέλειωτος αγώνας προς ικανοποίηση του άλλου και κυρίως η δαπάνη δυνάμεων σεαμφίβολες καταστάσεις. 3. «η προσπάθεια κατάκτησης του σεξουαλικού συντρόφου, χάριν του εγωισμού και όχι του πόθου, οδηγείτην κρίσιμη ώρα σε αδυναμία». Το προκλητικό ρούχο, η στάση και ο τρόπος ομιλίας αποτελούν φενάκη και αυξάνουν τις πωλήσεις.

239 Η επαγγελματίας- Θάθελα να πιούμε ένα ποτήρι σαμπάνια μαζί.- Το κάνεις γιατί πραγματικά με συμπάθησες;- Και βέβαια χρυσέ μου!- Τότε να μοιραστούμε το έξοδό της.Και η επαγγελματίας αποχωρεί στο βάθος του καταστήματος..

240 Έχει αποδειχθεί ότι ο πρακτικός έρωτας (sex) έχει ηρεμιστικές και βελτιωτικές του ηθικού συνέπειες. Είναι το καλύτερο σε

περιόδους κατάθλιψης ενώ τα χάδια και τα φιλιά βελτιώνουν την απόδοση και καταπολεμούν τις ασθένειες και τους πονοκεφάλουςκαλύτερα από την ασπιρίνη.

Την παλιά εποχή τα κορίτσια εθεωρούντο κατώτερα από τα αγόρια.Μια κυρία είχε κάνει 9 κορίτσια και ήθελε πλέον να κάνει αγόρι. Μια γειτόνισσα τη συμβούλεψε να κάνει έρωτα με κάποιον

που είχε μεγάλα παπούτσια.Μια μέρα ο άνδρας της της έστειλε κάποιον μπογιατζή να βάψει το σπίτι.Η κυρία βλέποντας τα παπούτσια του μπογιατζή του ζήτησε το κάτι άλλο. Τελειώνοντας του λέει «Τι δώρο θέλεις να σου

κάνω;» «Τίποτε εγώ εσένα θέλω αλλά αφού επιμένεις τόσο δώσε μου ένα ζευγάρι παπούτσια γιατί αυτά που δανείστηκα είναι πολύμεγάλα» Κόκαλο η κυρία.. πάλι κορίτσι έκανε.

241 «.. Ήξερα τον Έρωτα και τις παγίδες του ..πως αρχίζει καλά, πως γίνονται τα λάθη, πως σε στιγμές εμπιστοσύνης ήασυγράτητης οδύνης λέγονται πράγματα που δεν μπορεί κανείς να τα πάρει ποτέ πίσω. Πως η επιφυλακτικότητα επεμβαίνει καιφέρεσαι σαν να ήσουν ένας ευγενικός φίλος, υποφέροντας από την ανάγκη να εγκαταλείψεις αυτή την επιφυλακτικότητα.. Πως αυτάτα ασήκωτα λόγια μοιάζουν να περιέχουν την ουσία της γνώσης του ενός για τον άλλο, της οικειότητας..»

[Ανίτα Μπουκνερ «Απάτη» Εκδ Ωκεανίδα 1997]

242 Το σύνολο των κοινωνικών κανόνων.

243 Μέρος της ανθρώπινης φύσης είναι ο δυναστευόμενος να γίνεται περισσότερο δυνάστης από τον αρχικό, όταν του δοθεί ηευκαιρία.

244 «Ο λαός οφείλει να υπερασπίζει τους συντεταγμένους νόμους της πολιτείας του, όπως ακριβώς και τα σύνορά του»[Ηράκλειτος].

245 Είναι γνωστό ότι ο πάγκος του, όποιου, εργαστηρίου δεν γνωρίζει ηθική. Η ηθική που σχετίζεται με τα ευρήματα τουεργαστηρίου, εμφανίζεται πάντα αργότερα, από άλλους και για άλλους λόγους.

246 Στο ανάγνωσμα «Ανδρομέδα» του Ισαάκ Ασίμωφ [Περιοδικό ‘’Επιστήμη και ζωή’’ Εκδότης Λουκής Ακρίτας 1959] ηκοινωνία του μέλλοντος αποφεύγει πλήρως την επαφή, φυσικά και το sex, επικοινωνώντας μέσω στερεοσκοπικών οθονών. Οιαπόγονοι δημιουργούνται κατ επιλογήν στα εργαστήρια.

247 «Τι συμβαίνει όταν δύο άνθρωποι ερωτεύονται σε κατάσταση πολέμου; Όταν το ίδιο σώμα αγαπά και σκοτώνει;» {ΝαόμιΟυάλας]

248 Για παράδειγμα, στην ύψιστη διαίρεση, κατά τη φυσιολογική σεξουαλική επαφή των ανθρώπων, ενώ και τα δύο άτομαεισέρχονται ίσα σε χρήση, σύμφωνα με τους κρατούντες κανόνες, κάποιο από τα δύο άτομα χρησιμοποιεί το άλλο προς δικό τουόφελος αδιαφορώντας για το ισομερές μερίδιο που ανήκει εκατέρωθεν.

Στον εργασιακό τομέα, άτομα εκ της φύσεως προικισμένα σε κάποιο τομέα, υποσκελίζονται από άλλα που είναι εξίσου

προικισμένα, αλλά σε άλλον, άσχετο με τον εργασιακό χώρο, τομέα. Η συμμετοχή στη διαίρεση της πίττας τώρα είναι απάτη, καιόμως θεωρείται ηθική.

249 «Η πλειοψηφία έχει τη δύναμη αλλά όχι το δίκαιο» [Ιψεν]

250 Κατά τον αρχαίο τραγικό Σοφοκλή η Αντιγόνη θέλησε να θάψει τον σκοτωμένο αδελφό της παρά την αντίθετη διαταγήτου Κρέοντα, του βασιλιά της Θήβας.

251 Με την πρόδο της πανανθρώπινης γνώσεως καθιερώθηκαν οι αφηρημένες έννοιες της ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ, ΔΙΚΑΙΟ ΣΎ ΝΗΣ,αδελφότητας και ισότητας. Η ηθική διαμορφώθηκε σύμφωνα με τις έννοιες αυτές και ανάλογα με την ερμηνεία που ο εκάστοτεδυνατός απέδιδε στις έννοιες αυτές. Τελικά ηθική είναι η διαμόρφωση του χαρακτήρα του ανθρώπου ώστε να προσεγκίζει σεορισμένα «σωστά» πρότυπα.

252 «Ός ουκ επειράθη ολίγα οίδεν»

253 Στην περίπτωση που προσφέρουμε ταξινομημένες γνώσεις, κερδίζουμε βέβαια χρόνο (αφού λειτουργεί η διεργασία τηςαπομνημόνευσης) αλλά το άτομο χάνει πολλές φορές την κρίση και είναι δυνατόν να προσλάβει και ψευδείς γνώσεις (πλάνη). Σε μιατέτοια περίπτωση επιβάλλεται ο έλεγχος της γνώσεως, πράγμα πού μόνο οι πραγματικά ευφυείς είναι δυνατό να αντιληφθούν και ναελέγξουν.

254 Ο Goete λέγει: «Η ευπιστία ανοίγει την θύραν εις την πλάνην» Οι Αρχαίοι έλεγχαν με τη Λυδία λίθο τη γνησιότητα τουχρυσού.

255 Ο τρόπος που εκτίθεται στο εδάφιο αυτό οδηγεί κατ’ ευθείαν σε μια εφαρμογή για τη γνώση της θεωρίας τηςπολυπλοκότητας.

256 Δυαδική λέγεται κάθε μορφή ύλης / ενέργειας του οποίου κάποια ιδιότητα μπορεί να πάρει μόνον δύο τιμές που γιααπλούστευση παριστάνονται με 0 ή 1

257 Είναι πλέον φανερό ότι η πληροφορία θα είναι η κινητήρια δύναμη και εμείς απλώς ένας κόμβος συλλογής και εκπομπήςπληροφοριών οικονομικών ή κοινωνικών.

258 «Η εύρεση της επιστημονικής αιτίας ενός πράγματος αξίζει περισσότερο από όλο το χρυσάφι του βασιλείου των Περσών»[Θαλής]

259 Μήπως αυτό δεν είναι ο Έρωτας; Προσπάθεια να γνωρίσεις τον εαυτό σου δια μέσω του άλλου, και είναι τόση η χαρά ότανο άλλος σ’ αφήνει να τον γνωρίσεις.

Για τον άνθρωπο το να μην κάνεις τίποτα «για να..», να κάνεις όσα κάνεις «έτσι, χωρίς εξήγηση» όπως όταν είσαιερωτευμένος, αυτό είναι η ευτυχία της ζωής. Δεν έχεις καμιά απάντηση. Ιδέα δεν έχεις για το γιατί.

260 Φυσικά υπονοώ τα ασαφή σύνολα. Σαφές είναι ένα σύνολο πραγμάτων που περιέχει «ορισμένα» και «διακεκριμένα»αντικείμενα. Αν ο ορισμός ή η διάκριση λείπουν ή έχουν βαθμό συμμετοχής έχουμε ένα «ασαφές» σύνολο.

261 Σε κάποιο σημείο του παρόντος κάνω λόγο για το τρίγωνο με κορυφές τα σημεία σημαίνον (ονομασία) - σημαινόμενο(αντικείμενο) - νοούμενο (ή νομιζόμενο). Φυσικά μια συνιστώσα είναι «το αναμενόμενο» με την έννοια της επίδρασης της φαντασίας(στα προγράμματα Η/Υ η συνιστώσα αυτή προδηλώνεται, δηλαδή εκ των προτέρων πρέπει να γνωρίζουμε τι κατεύθυνση θαακολουθήσούμε ή τι αποτέλεσμα θα πάρουμε), ενώ μια τέταρτη είναι το «διαισθανόμενο» με την έννοια της επίδρασης της έμπνευσης(το Σεπτέμβριο του 1997 έγινε ανακοίνωση από τις εταιρίες Η/Υ ότι στο bit μπορούμε πλέον να καταχωρήσουμε 4 καταστάσεις 0, 1/3,2/3, 1 αντί των μέχρι τώρα δύο 0, 1. Αυτό αποτελεί γνώση προερχόμενη από έμπνευση). Το τρίγωνο τώρα γίνεται τετράγωνο ήπεντάγωνο ίσως δε πολύγωνο.

262 Αναφέρεται ως παράδειγμα ο όρος «Αυγερινός» και ο όρος «Αποσπερίτης», ονομασίες που αν και αντιστοιχούν στο ίδιοπραγματικά άστρο (την Αφροδίτη), εν τούτοις δεν εκφράζουν την ίδια έννοια αφού ο ένας όρος αναφέρεται στην ανατολή (νωρίς τοπρωί) και ο άλλος στη δύση (αργά το απόγευμα).

263 Η Μάρθα Γκράχαμ διηγείται ότι όταν ήταν στο Κολέγιο Μπένινγκτον ένα κορίτσι την πλησίασε και τη ρώτησε:- Να γίνω χορεύτρια; Σας ρωτάω γιατί είμαι τόσο μπερδεμένη και δεν μπορώ να αποφασίσω.- Δεν χρειάζεται να ρωτήσεις, η απάντηση είναι Όχι !. Στον έρωτα δεν ρωτάμε ποτέ «Να σας ερωτευθώ». Όταν ερωτεύεσαι

δεν ρωτάς, δεν αποφασίζεις, σε κτυπάει το αναπόφευκτο σαν πέτρα στο κεφάλι. Ο χορός είναι έρωτας είναι πάθος. Νομίζω πως τοπάθος είναι το τρένο στη ζωή που μας οδηγεί. Στα πάθη δεν υπάρχει δυνατότης επιλογής και γιαυτό και πολλές φορές τα πάθη είναικαταστροφικά. Οδηγείσαι στην καταστροφή, το βλέπεις και όμως πηγαίνεις!. Δεν μπορείς να επιλέξεις να μην πας. Πας στη φωτιάκαι καίγεσαι.

264 Δημιουργούνται πολλαπλοί κώδικες και ευρετήρια με πολλούς τρόπους ώστε να κατασκευάζεται δίκτυ. Πρέπει νααποφεύγονται οι Γόρδιοι δεσμοί γιατί οδηγούν στην τρέλα.

265 Π.χ. «Η Ιθάκη» του Καβάφη μπορεί να ερμηνευτεί ως ύμνος σε ένα ταξίδι ή ως προτρεπτική συμβουλή ή ως εύηχοανάγνωσμα. Με τον ίδιο τρόπο λέγοντας «Μάθηση είναι η αλλαγή συμπεριφοράς του ατόμου» μπορούμε να περιμένουμε θετική,αρνητική, αδιάφορη, αντίθετη, σαρκαστική κλπ συμπεριφορά ας πούμε του ανθρώπου που «έμαθε» την αξία της προστασίας τουπεριβάλλοντος.

Ο Ζεράρ ντε Νερβάλ ατένιζε την ακτή των Κυθήρων και είδε κάτι που του φάνηκε σαν άγαλμα και μάλιστα όρθιο ακόμη στοβάθρο του. ήταν 1851 και ο λογοτέχνης περνούσε με το καράβι από το Μαλιακό μαγικό νησί, έμπλεος θαυμασμού, προσπαθώντας νασυνθέσει και αυτός μνήμες και θρυλούμενα. «Ενώ πλέαμε σύρριζα στην ακτή, πριν αράξουμε στον Άγιο Νικόλαο, είδα ψηλά σ’ έναβράχο να διαγράφεται ακαθόριστα στο γαλάζιο του ουρανού ένα μικρό μνημείο που έμοιαζε με άγαλμα.. Όταν όμως πλησιάσαμεπερισσότερο, διακρίναμε ξεκάθαρα το αντικείμενο που παρακινούσε τους ταξιδιώτες να προσέξουν αυτή την ακτή. Ήταν μιακρεμάλα, που στο ένα από τα τρία σκοινιά της κρεμόταν ένα νεκρό κορμί..» Η σκηνή ερέθισε τη φαντασία του Σαρλ Μποντλέρ πουέγραψε το 1855 με βάση αυτή την περιγραφή το ποίημα «Ταξίδι στα Κύθηρα».

266 «Είμαστε το σύνολο των επιλογών μας» [Γκούντι Άλεν - Ηθοποιός, Σκηνοθέτης, Σεναριογράφος]

267 Ο M. Minsky περί το 1967 δήλωνε «δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι οι νέες μηχανές έχουν περιορισμούς που δεντους έχουν οι άνθρωποι» Σήμερα ξέρουμε ότι οι μηχανές δεν περιορίζονται από τους περιορισμούς που διέπουν τους ανθρώπους.

268 «Όπως το έδαφος, όσο γόνιμο και αν είναι δεν δύναται να παραγάγει χωρίς να καλλιεργηθεί, έτσι και ο νους χωρίςεκπαίδευση δεν είναι δυνατόν να παράγει καρπό». [Σενέκας]

269 «Τότε γαρ οιόμεθα γιγνώσκειν έκαστον, όταν γιγνώσκομεν τας πρώτας αρχάς και τας αιτίας και μέχρι των στοιχείων»[Αριστοτέλης]

270 Πρέπει να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τα ουσιώδη από τα επουσιώδη γνωρίσματα των γνώσεων αυτών και να μην τασυγχέουμε. Φυσικά με μέτρο κρίσεως την ατομική εμπειρία η οποία στους εκπαιδευμένους πρέπει να συμπίπτει τουλάχιστον σεμεγάλο ποσοστό με αυτά που παραδέχονται οι περισσότεροι.

271 Όλοι έχουμε αντικρίσει σε κάποια φάση της ζωής μας έναν ανθόκηπο. Τα άνθη όλα στριμωγμένα σε ατέλειωτες εκτάσεις,ομοιόμορφα τοποθετημένα, αποτελούν ένα, πολύ όμορφο, αλλά κουραστικό στη όψη, πεδίο.

Τα άνθη αποδίδουν με διαφορετικό τρόπο και βαθμό, την ομορφιά τους, αν τοποθετηθούν, από καλλιτέχνη ανθοδέτη, σεανθοδοχεία, βάζα, περβάζια και καλλωπιστικούς κήπους.

Με ανάλογο τρόπο φανταστείτε τη μόρφωση ενός ατόμου, ή τη μόρφωση ενός λαού. Χιλιάδες ιδέες, άλλες όμοιες - προϊόνταομοίου περιβάλλοντος - άλλες διαφορετικές - προϊόντα βαθιάς μελέτης - ή τελείως νεωτεριστικές - προϊόντα θεϊκής (γιατί όχι;)υπόδειξης, απλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις και περιμένουν τον καλλιτέχνη ανθοδέτη να στολίσει με αυτές, τις ανθρώπινεςδραστηριότητες.

272 Ο Τζών Φεργκιουσον (αεροδιαστημικός μηχανικός από το Σάρεϋ της Αγγλίας) έχει ενδείξεις ότι η βαρύτητα αλλάζει σιγά- σιγά καθώς ο ήλιος περνάει δίπλα από άλλα αστέρια. Η ζωή εμφανίστηκε σε περίοδο μεγάλης βαρύτητας, σε περίοδο μικρήςβαρύτητας βγήκε στη ξηρά. Οι Δεινόσαυροι δημιουργήθηκαν όταν είχαμε μικρή βαρύτητα και εξαφανίστηκαν όταν είχαμε μεγάληαφού δεν μπόρεσαν να αντέξουν το βάρος τους, αλλά και την ηυξημένη ηλιακή ακτινοβολία που σε περίοδο μεγάλης βαρύτητας οήλιος εκπέμπει για να μην καταρρεύσει.

273 Στην Ινδία, έξω από ναό στο Δελχί υπάρχει σιδερένια κολώνα 18 μέτρων μήκους και βάρους 1700 κιλών θαμμένη κατά τα2/3 στο ύπαιθρο και ηλικίας περίπου 4000 ετών αποτελούμενη από συμπιεσμένα ελάσματα και η οποία παραμένει ανοξείδωτοι. Μέχριτη Διεθνή έκθεση των Παρισίων το 1885 οπότε κατασκευάστηκε ο Πύργος του Άϊφελ ήταν το μεγαλύτερο αντικείμενο από σίδεροστον κόσμο. Πιστεύουμε ότι παρέμεινε ανοξείδωτος διότι βρίσκεται σε σχετικά καθαρή ατμόσφαιρα και από το γεγονός ότι χιλιάδεςπιστοί, για λατρευτικούς λόγους, σκαρφαλώνουν σ’ αυτόν. Δεν εξηγείται όμως πώς συνενώθηκαν τα ελάσματα αφού μηχανικάσφυριά δεν υπήρχαν τότε. Ακόμη μεταλλικές πέννες (λέγεται ότι και ο Αριστοτέλης χρησιμοποιούσε μία τέτοια) βρέθηκαν σεΡωμαϊκούς τάφους στην Αγγλία, ενώ οι αρχαίοι Αλεξανδρινοί, ως γνωστόν, έκαναν εγχειρήσεις εγκεφάλου και καισαρικής τομής.

Οι Κινέζοι γνώριζαν την πυξίδα. Οι Αρχαίοι Έλληνες το οδόμετρο ή ποδόμετρο με μια μετακινούμενη βελόνα ή με σφαιρίδιαπου πέφτουν.

274 Οι πυρφόροι Δρόμωνες των Βυζαντινών είχαν σκαλιστή χάλκινη πλώρη σε σχήμα, συνήθως, φιδιού με ανοικτό στόμαόπου κατέληγε σωλήνας, από όπου εκτοξευόταν το «υγρό πυρ». Στο κύτος υπήρχαν βαρέλια με έτοιμο υλικό. Υπήρχαν καιεκτοξευτήρες υγρού πυρός.

275 Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

276 Κάθε φορά που υπάρχει ελευθερία σκέψης και διακίνησης ιδεών διαμορφώνονται ανοικτές δημόσιες βιβλιοθήκες ενώαντίθετα κάθε φορά που η γνώση είναι προνόμιο των λίγων βλέπουμε εγκλωβισμό των έργων στις βιβλιοθήκες και πολλές φορές τηνκαταστροφή τους από εγκατάλειψη στα ποντίκια και τα σκουλήκια.

Πχ η βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Πέργαμο κρύφτηκε σε μια σπηλιά και σάπισε

277 Περιπτώσεις εκμετάλλευσης ανθρώπων (όχι δούλων) αναφέρονται περιορισμένα στην αρχαιότητα, έτσι τουλάχιστονδιαβάζουμε στα σχολικά εγχειρίδια, παρά το γεγονός ότι ήταν πλησιέστερα στην άγρια φύση του ανθρώπου.

Είναι θαυμαστή η αρχαία νομοθεσία για τον τρόπο που εξασφαλίζει στους Αθηναίους την ισονομία και ισοπολιτεία καθώςκαι από τον κίνδυνο να εξαπατηθεί κάποιος (να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης) από κάποιον άλλο.

Μετά την κατάκτηση της Ανατολής από τον Μ. Αλέξανδρο και την πολιτισμική ανάμιξη της εποχής εκείνης "καινάδαιμόνια" εισάγονται στον Ελληνικό πολιτισμό, συνειδητά ή ασυνείδητα.

Το δένδρο της "Γνώσεως του Καλού και του κακού", είναι ακριβώς η δια λόγου έκφραση της συνειδητής εκμετάλλευσης τουανθρώπου, αφού πλέον γνωρίζουμε "τι είναι κακό" και είναι στο χέρι μας να το αποφύγουμε.

Η Θρησκεία του Ναζωραίου απευθύνεται σε καταπιεσμένους ανθρώπους και βρίσκει έδαφος ανάπτυξης στο Αρχαίο ΡωμαϊκόΚράτος που, ως πολεμικό, έχει νοοτροπία αφέντη προς δούλο - άκρο άωτο καταπίεσης.

Η νοοτροπία του Ρωμαϊκού Κράτους και η Θρησκεία του Ναζωραίου βρίσκουν κοινό γόνιμο έδαφος και συναναπτύσσονταιστην περίοδο του Βυζαντίου όπου η μεγαλοπρέπεια των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και ιερέων είναι σε πλήρη αντίθεση με τηφτώχεια και ανέχεια των λαϊκών τάξεων, που μόνη διέξοδο έχουν για επιβίωση, την προσκόλλησή τους στην Εκκλησία. Εκεί θα είναισε θέση να βρουν ένα κομμάτι ψωμί, να αποφύγουν τη στράτευση και ενδεδυμένοι μεγαλοπρεπή άμφια, να ικανοποιήσουν τονπροσωπικό τους εσωτερικό κόσμο και πόθο. Στη Δύση, επί πλέον, η Ιερά Εξέταση και οι αυθαιρεσίες του Πάπα, θέτουν σε δοκιμασίατην πίστη.

Είναι η εποχή που θα γεννήσει τα φέουδα αλλά και τους μελετητές της συμπεριφοράς, και αργότερα τον Μέτερνιχ που θαεφαρμόσει και επίσημα την καταπίεση των λαών με επιστημονικό τρόπο.

Είναι η εποχή που θα θέσει σε αμφισβήτηση κάθε αξία, κάθε ιδέα.Είναι η εποχή που γέννησε τη δική μας εποχή που με τα κάθε λογής τεχνικά, τεχνητά, ψυχικά, ψυχοπλαστικά, πολιτικά κλπ

μέσα επιχειρεί να διαμορφώσει ένα νέο είδος Φέουδο, με βάση όχι πλέον εδαφική, αλλά την ίδια την προσωπικότητα του ανθρώπου,που τη διαμορφώνει κατά την πίστη και το συμφέρον του Φεουδάρχη - εκμεταλλευτή.

278 Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ιστορία των δύο ευγενών Περσών Οτάνη και Μεγάβυζου. Οι ευγενείς αυτοί πρότειναναντίστοιχα να εφαρμοστεί η «δημοκρατία» ή «αριστοκρατία». Το αποτέλεσμα ήταν να απορριφθούν και οι δύο προτάσεις υπέρ τηςμοναρχίας. Ο Οτάνης μετά από αυτό ζήτησε και πέτυχε την αναγνώριση της προσωπικής του Ελευθερίας. Αποσύρθηκε θέτοντας τονόρο «Ούτε να εξουσιάζω ούτε να εξουσιάζομαι»

Στο τέλος του ΣΤ’ και μέχρι το τέλος του Ε’ π.Χ. αι αναπτύχθηκε η τραγωδία η οποία έδωσε δείγματα μόνο κατά τον αιώνααυτόν (αναλαμπή). Η τραγωδία δεν αναφέρθηκε στην ιδέα της Ελευθερίας βούλησης και απόφασης, αφού η έννοιες αυτές ήτανάγνωστες την εποχή αυτή. Η τραγωδία αναφέρεται στην Ανάγκη, που δεν είναι μόνο μια εξωτερική (θεϊκή) πίεση, αλλά ενυπάρχει σεκάθε άνθρωπο (συνείδηση;) και είναι έκφραση του χαρακτήρα του.

279 «Πολιτική Ελευθερία είναι να κάνει κάποιος μόνο αυτό που επιτρέπουν οι νόμοι...μόνο τότε ο άνθρωπος αισθάνεταιελεύθερος» [Μοντσκιέ]).

280 «Μόνο ο σοφός είναι ελεύθερος, ενώ αντίθετα όλοι όσοι δεν σκέφτονται είναι σκλάβοι» έλεγαν οι Στωικοί.

281 «ελεύθερον εστί το άρχον αυτό εαυτού» (Πλάτων)

282 ".. Λένε πως η ελευθερία είναι τόσο πιο απολαυστική, όσο πιο πολύ την έχουμε αποστερηθεί. Αυτό είναι λάθος. Συνηθίζεικανείς να ζει αποστερημένος από την ελευθερία, όπως συνηθίζει να ζει χωρίς καπνό, χωρίς γυναίκα ή χωρίς αλκοόλ. Αυτός που έχειμείνει για πολύ καιρό άρρωστος σ’ ένα δωμάτιο με κλειστά παράθυρα, ξέρει ότι θα ενοχληθεί από τον καθαρό αέρα και το φως, θα τονπνίξουν μόλις ανοίξουμε απότομα τα παράθυρα. Ας μην αφήνουμε λοιπόν τα παράθυρά μας κλειστά ."

[Απόσπασμα από μια συνέντευξη του κινηματογραφιστή Α. Ζ. Κλουζώ που δημοσιεύτηκε το 1953 και μιλάει για τηνελευθερία του κινηματογραφιστή.]

283 «Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική νοοτροπία το δρων πρόσωπο δεν είναι, ως άνθρωπος, αρκετή αιτία και σημαντικόςλόγος για τις πράξεις του. Η πράξη είναι εκείνη που, επιστρέφοντας στον ίδιο τον απογυμνώνει στα ίδια του τα μάτια, τουαποκαλύπτει την αληθινή φύση της πράξεως. Ο Οιδίπους δεν έχει ουσιαστικά διαπράξει αδίκημα αλλά κάποια στιγμή διαπιστώνειότι είναι φορέας εγκλήματος και τιμωρείται από τη ίδια του την πράξη».

[«Mythe et Tragedie en Grece Ancienne» «Μύθος και Τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα», Jean- Pierre Vernant et Pierre Vidal -Naquet, Maspero, Paris, 1972]

284 Μάθαμε, στις συνθήκες ορνιθοτροφείου, ότι όταν περιορίσουμε τις κότες και τις τροφοδοτούμε συνεχώς είναι δυνατόν νααποδώσουν και αυγά και κρέας και πούπουλα. Όταν οι άνθρωποι, στην πολιτική τους ζωή, πλησιάσουν τις συνθήκες ορνιθοτροφείου,όταν λείψει ο αυθορμητισμός και η γνώση είναι αδύνατο να εφαρμοστεί, τι θα παραγάγουν;

285 Ο Μίλτων όταν έγραφε για Αγγέλους και Θεούς έγραφε αλυσοδεμένος. Όταν έγραφε για δαίμονες και κόλασηελευθερωνόταν

286 «Βρίσκω βέβηλη κι’ αντιφατική τη σκέψη, ένας Θεός του αγαθού να έπλασε τον άνθρωπο αντρίκελο που του τραβάνε τιςκλωστές, πότε ο ίδιος ο Δημιουργός, πότε ο Διάβολος για να ιδούν τελικά τι θα κάνει, που θα καταλήξει και ο αντρίκελο αυτό ναισχυρίζεται σ’ επίμετρο πως είναι πλασμένο κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού» [Άγγελος Τερζάκης]

287 Εδώ επισημαίνουμε ότι πολλοί είναι «εγκρατείς» όχι διότι ειλικρινά το θέλουν αλλά διότι πρακτικά δεν μπορούν.

288 Όλα όσα επιβάλλουν one best way όπως έλεγε ο Τεϊλορισμός δηλαδή έναν κανόνα συμπεριφοράς - που ταυτίζεται μάλισταμε την οικουμενικότητα του λόγου ή με το συμφέρον του έθνους κ.ο.κ είναι μια απειλή για την Ελευθερία. Η Δημοκρατία ως έκφρασητης Ελευθερίας βρίσκεται σε απειλή όταν η κοινωνία αποκλείει το άλλο, το διαφορετικό, ή όταν απαιτεί την ομοιομορφία των μελών,των πεποιθήσεων και των κανόνων και επιβάλλει μια γενική θέληση είτε αυτή είναι θέληση μιας κινητοποιημένης μάζας είτε είναιεκείνη μιας χειραγωγημένης κοινής γνώμης, υπό τη δικαιολογία «αυτή είναι η θέληση των πολλών».

289 «Χάρη στα, όλο και πιο εξελιγμένα, εργαλεία έρευνας οι ειδικοί της επικοινωνίας μπορούν να παρακολουθούν την εξέλιξητων διαθέσεων του πληθυσμού, λεπτό προς λεπτό και επομένως να επιτρέπουν στους πολιτικούς να προσαρμόζουν το πολιτικό τους

μήνυμα στις προσδοκίες της κοινής γνώμης . Με αυτό τον τρόπο περνάμε από τη λογική της προσφοράς και ζήτησης (την πρότασηενός προγράμματος) σε εκείνη της ζήτησης (δίνεται στην κοινή γνώμη αυτό που η ίδια προσδοκά) Αλλά έτσι η Δημοκρατίαμεταβάλλεται σε Δημαγωγία. ..Από την άλλη έχουμε ένα σύμφυρμα ατόμων - καταναλωτών που, ακρωτηριασμένοι από τιςικανότητές τους για πρόβλεψη και στοχασμό γίνονται έκφραση άμεσων και συμπτωματικών επιθυμιών». Ρεζιζ ΝτεμπρεΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21-11-1993

290 Προκειμένου να πεισθούν στην κατάργηση της επετηρίδας οι Εκπαιδευτικοί - μια κατά τεκμήριο πολυμορφική ομάδα -αποφασίζεται η ψήφιση του σχετικού νόμου κατά τις καλοκαιρινές διακοπές, όταν εκείνοι είναι πρακτικά αδύνατο να αντιδράσουνκαι η μη αντίδραση θεωρείται συμφωνία και έγκριση.

291 « Η αρετή είναι μια καλλονή χωρίς προίκα και γι’ αυτό έχει πολλούς θαυμαστές και λίγους μνηστήρες».

292 Το κίνητρο του ταξιδιού είναι η αφετηρία όχι ο προορισμός. Δεν μπορείς να αρνηθείς να ακολουθήσεις κάτι. Μπορεί νααρνείσαι, αλλά η άρνηση μπορεί να σημαίνει διαφορετικό δρόμο από αυτόν που σου επιβάλλουν ή υποδεικνύουν, να είναι έναδιαφορετικό παιχνίδι από αυτό που παίζουν οι άλλοι, όχι όμως ότι δεν παίζεις το δικό σου παιχνίδι.

293 Μόλις οι πρωτόπλαστοι γεύτηκαν τον απαγορευμένο καρπό κατάλαβαν τη γύμνια τους, κατάλαβαν κάτι που προϋπήρχεχωρίς να τους ενοχλεί, ενώ ταυτόχρονα ξέφευγαν από τον προρυθμισμένο γι’ αυτούς παράδεισο.

294 Λουί Ντυμόν «Δοκίμια για τον ατομικισμό» εκδόσεις Ευρύαλος 1988«Εισαγωγή σε δύο Θεωρίες κοινωνικής ανθρωπολογίας. Ομάδες καταγωγής και σχέσεις επιγαμίας» εκδόσεις Καστανιώτη

1996Louis Dumont «Homo aequalis Genese et epanouissement de ideologie economique» Gallimanrd 1977

295 Έλεγχος συναισθημάτων = σεροτονίνη.Δημιουργία άγχους = υδροκορτιζόνη.

296 Ευτυχία = Γαλήνη και Αρμονία συνειδήσεωςΔεν υπάρχει τίποτε άπειρο. Όποιος βλέπει σε όλα τα πράγματα το άπειρο, αυτός βλέπει το Θεό.

297 Από παλιά έχει τεθεί το ερώτημα: «ποιος ο προορισμός και το βαθύτερο νόημα της ζωής του ανθρώπου» στο οποίο έχουνπροσπαθήσει πολλές θεωρίες και δοξασίες να δώσουν μία απάντηση. Αναφέρονται: «ο άνθρωπος είναι ένα αποτυχημένοκατασκεύασμα, ένα ναυάγιο» (Γιάσπερς), «μια τραγική ύπαρξη» (Handeger, Kiergengard), «το απόλυτο κενό της ύπαρξης πουκαταλήγει στο μηδενισμό» (Sartre), «Ο άνθρωπος όταν δυστυχεί υποφέρει ενώ όταν ευτυχεί πλήττει. Μέσα στον πλούτο του είναιπτωχός και μέσα στη ευτυχία του είναι δυστυχής» (Μακιαβέλι), «ευδαίμων ος αναίτιος αθανάτοισιν» (Ησίοδος), «απέχου και ανέχου»(Επίκτητος), «κενόν» (Πλάτων), «ένδεια» (Αριστοτέλης) .

298 Ο Κάντ στο έργο του «Για τη Διεθνή Ειρήνη» (1795) αναφέρει ότι στην Ολλανδία υπήρχε ένα πανδοχείο με τίτλο«Διαρκής Ειρήνη» στην ταμπέλα του απεικόνιζε ένα νεκροταφείο (η ιδέα είναι του ιερού Αυγουστίνου - caeterna pax -)

299 Δεν μπορεί πχ η πλειοψηφία να αποφασίζει τι θα με κάνει ευτυχή. Αν η πλειοψηφία αποφασίσει να βλέπω το Σαρλό στηντηλεόραση αυτό δεν είναι ευτυχία για μένα που τον αντιπαθώ. Είναι εξαναγκασμός.

300 Κατά τον Merton υπάρχει κοινωνικό πρόβλημα όταν μπορούμε να θεμελιώσουμε τα εξής:α) Να υπάρχουν κριτήρια οριοθέτησης του κοινωνικού προβλήματος.β) Να υπάρχουν κοινωνικές καταβολές του συγκεκριμένου κοινωνικού προβλήματος.γ) Να είναι παραδεκτό στην υπόψη κοινωνίας σχετικά με το τι αποτελεί ή όχι κοινωνικό πρόβλημαδ) Να υπάρχει έκδηλη και σημαντική διαφορά απόψεων για τα εκδηλωμένα και τα λανθάνοντα κοινωνικά προβλήματα.ε) Να είναι γνωστό τι πιστεύει το κοινό σχετικά με το πιο είναι κοινωνικό πρόβλημαστ) Να είναι παραδεκτό από τα μέλη της κοινωνίας ότι είναι δυνατόν ανεπιθύμητες καταστάσεις μπορούν ή δεν μπορούν να

αλλάξουν προς το καλύτερο.

301 Ο πρόεδρος Abraham Lincoln έλεγε ότι κάποιος στρατιώτης υπερηφανευόταν για τη γενναιότητα του, μέχρι που ο λόχοςτου ρίχθηκε στη μάχη και ο στρατιώτης λιποτάκτησε. Όταν ρωτήθηκε σχετικά απάντησε: «έχω τόσο γενναία καρδιά όσο και ο ΙούλιοςΚαίσαρας. Για ένα ανεξήγητο λόγο όταν ο κίνδυνος πλησιάζει, τα δειλά μου πόδια με εγκαταλείπουν».

302 Η Κοινωνία Των Εθνών δεχόταν ως ορισμό του Έθνους «μια κοινωνία που διαθέτει τα μέσα για διεξαγωγή πολέμου»

303 Το 1776 ο Σκώτος Adam Smith υποστήριξε ότι αν το κράτος αφήσει τους επιχειρηματίες απερίσπαστους άθελά τουςεξυπηρετούν το κοινό συμφέρον γιατί αυτοί για την επιδίωξη του κέρδους σε μια ανταγωνιστική αγορά παράγουν περισσότερα αγαθάπερισσότερο πλούτο για τους πολίτες και χαμηλότερες τιμές για τον Καταναλωτή.

Ο Μαρξ έλεγε "Ο Καπιταλισμός δημιούργησε μαζικές και κολοσσιαίες παραγωγικές δυνάμεις που δεν έχει δημιουργηθεί σεόλους μαζί τους προηγούμενους πριν της εμφάνισης του αιώνες"

Για να είναι αποτελεσματικό το Καπιταλιστικό Σύστημα πρέπει1. Να προστατεύεται η ατομική ελευθερία, εργασία, ιδιοκτησία2. Ο καθορισμός της παραγωγής και της κατανάλωσης αγαθών από την διακύμανση τιμών όπως αυτές διαμορφώνονται επί

καθεστώτος ελεύθερου ανταγωνισμού και οι οποίες τιμές τελικώς επηρεάζουν το ύψος άλλων εισοδημάτων όπως οι μισθοί και τακέρδη

Ενεργητικοτητα, φιλοδοξία, επινοητικότητα, διαίσθηση εργατικότητα και τύχη είναι σημαντικοί παράγοντες πλουτισμού.

304 Ο Άνταμ Σμίθ διετύπωσε το νόμο:»Δεν είναι από την καλοσύνη του κρεοπώλη, του ζυθοποιού ή του αρτοποιού πουπεριμένουμε το γεύμα μας, αλλά από τη φροντίδα τους για το δικό τους συμφέρον. Δεν απευθυνόμαστε στον ανθρωπισμό τους, αλλάστη φιλαυτία τους, και δεν τους μιλάμε ποτέ για τις ανάγκες μας αλλά για τα πλεονεκτήματα τους».[Antam Smith, Enquete sur laneture et les causes de la richesse des nations, Presses universitaires de France, 1995 Τόμοι Ι- ΙΙ σελ 15- 16.]

305 "Η Φαβιανή εταιρία τον προηγούμενο αι. πίστευε στη δημοκρατική επιβολή (με εκλογές και συνδικαλισμό) τουΣοσιαλισμού."

306 Θεωρητικός αρχηγός του αναρχισμού θεωρείται ο Θεόδωρος, μαθητής του Αριστίππου του νεότερου (ονομάζεται καιασεβής). Δίδασκε ότι Θεοί δεν υπάρχουν αλλά είναι επινόηση της ανθρώπινης βλακείας. Κοινωνία και φυσικά η οικογένειαεφευρέθηκαν από τους πονηρούς. Η ιδιοκτησία είναι δικαιολογημένη αδικία. Δεν υπάρχει φιλία και όποιοι την πιστεύουν είναιαφελείς. Απόλυτη διαφορά μεταξύ καλού και κακού δεν υπάρχει αλλά καθορίζεται από τους ανθρώπους.

Ο Θεόδωρος εξωρίσθηκε από τους Κυρηναίους, ήρθε στην Αθήνα όπου κατηγορήθηκε για ασέβεια και σώθηκε από το

Δημήτριο Φαληρέα. Τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο.

307 Το βλέπουμε στα παιδιά του Λονδίνου που γλίτωσαν από το βομβαρδισμό του Β ́Παγκ. Πολέμου (με πολλά όμως ψυχικάτραύματα). Αργότερα ανέπτυξαν αντικοινωνική συμπεριφορά (παιδεύοντας ζώα, βάζοντας φωτιές, έκλεβαν κλπ) και αναρχική δράση

308 Πρώτος ο Πολύβιος το 2ο π.Χ. αι. σκέφτηκε την ιδέα της παγκοσμιότητας. Αναφερόταν περισσότερο σε καιρικά καιφυσικά φαινόμενα.

Το 18ο αι. έγινε εξερεύνηση στον Ινδικό Ωκεανό, τους πόλους κλπ. Δεν έμεινε πρακτικά άγνωστη και ανεξερεύνητη καμίαπεριοχή της Γης. Οι διάφοροι πληθυσμοί που μέχρι τώρα ήταν απομονωμένοι και εθεωρούντο πρωτόγονοι έρχονται σε επικοινωνία μετους «πολιτισμένους» λαούς με άμεση συνέπεια τον επαναπροσανατολισμό της σκέψης, αδιάφορα με την Ιστορία και την Εμπειρία.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι μετακινήσεις είναι αρκετά εύκολες, η επαφή και δι’ αυτής διάδοση των παντός είδουςδραστηριοτήτων του ανθρώπου, ευχερής. Τα αποτελέσματα είναι 1) η γρήγορη αχρήστευση της πολυμορφίας των λαών 2) αδυναμίααναπαράστασης του μέλλοντος και εγκατάλειψη της ιδέας για θυσία στο παρόν χάριν του μέλλοντος 3) μειώνεται η όποιαΘρησκευτική πίστη και λαϊκή συμπεριφορά χωρίς «οράματα» για το μέλλον 4) καταργούνται οι κοινωνικές τάξεις και δημιουργείταιμια κοινωνική α - ταξία 5) οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν πλέον μόνοι τις κοινωνικές απειλές (αρρώστιες, θεομηνίες κλπ) ενώσχιζοφρενικά περιμένοιν να βοηθήσει η «οργανωμένη κοινωνία 6) η ζωή αντιμετωπίζεται ως μόνο παρόν, δεν λαμβάνεται πρόνοιαγια τις μελλοντικές γενεές ούτε ακόμη και για την επιβίωση των ίδιων των παιδιών τους

309 Ο Ισαάκ Ασίμωφ στο μυθιστόρημά του «Ανδρομέδα» που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες από το περιοδικό «Επιστήμη καιΖωή» του Λουκή Ακρίτα (1959) κατασκευάζει μέσα από τη μορφή ενός ανθρωποειδούς ρομπότ ένα κόσμο που επικοινωνεί μέσα απότις οθόνες και σιχαίνεται την παντός είδους επαφή των ανθρώπων. Μήπως πραγματικά αυτή είναι η τύχη μας;.

310 «Ανάμεσα στα έτη 1975 και 1995 ο Αμερικανικός πλούτος αυξήθηκε κατά 60% και μονοπωλήθηκε από το 1% τωνπολιτών» [Robert Reich Αμερικανός υπουργός εργασίας]

Αύξηση πλούτου σημαίνει την άρνηση του κεφαλαίου να πληρώσει το κόστος αναπαραγωγής του.

311 «Η Ελευθερία είναι μεγαλύτερο μυστήριο από την Αγάπη. Την αγάπη τη νοούμε, την αγγίζουμε, την υποτάσσουμε στοσυναισθηματικό καθεστώς μας, την πλάθουμε χωρίς αντίκρυσμα αναγκαστικά μέσα στη νομοτέλεια του χρόνου» [Άγγελος Τερζάκης]

312 Στη Βίβλο, όταν ο άνθρωπος βρισκόταν κυκλωμένος μέσα στον κήπο της Εδέμ, το «δένδρο γνώσεως» ήταν απαγορευμένο.Χρειάστηκε η μεσολάβηση του πονηρού για να δοθεί η Θεϊκή κατάρα της Ελευθερίας. Μήπως η κατάρα αυτή δεν ήταν «εκ βαθέων»;

«Η κατανόηση πολλών μεγάλων είναι ένδυμα γάμου μόνο και μόνο για να μη θεωρηθούν ξεπερασμένοι» [Ι. Μ.Παναγιωτόπουλος]

313 Για την Τέχνη χρειάζονται πάντα δύο ταλέντα Ο πομπός και ο Δέκτης. Όταν ο Τσελίνι αντίκρισε μέσα από τα σίδερα τηςφυλακής του το χρυσό φως του ήλιου, ενεπνεύσθη τα περίφημα ολόχρυσα αγαλματίδια που αργότερα κατασκεύασε. Ο Λεονάρδο νταΒίντσι θα άφηνε αιωνίως τη Τζοκόντα του σκεπασμένη μέσα στο εργαστήρι του κρυμμένη από κάθε βέβηλο μάτι. Ήταν δούλος της.

314 Παράβαλε τα τόσο σοφά, από εικαστικής πλευράς, σημερινά βιβλία.

315 Ο Ralf Danrendorf στο Bildung ist Bürgerrecht, Hamburg 1968, σελ 7 θεωρεί θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου τημόρφωση.

316 Υπάρχει ένα (τουλάχιστον) τρυκ που συνταγολογικά «δείχνει» την ευφυΐα του ανθρώπου, δηλαδή την ικανότητανα «ξεφεύγει» από τα καθιερωμένα, δίνοντας δικές του λύσεις στα προκύπτοντα προβλήματα. Σύμφωνα λοιπόν με το τρυκ αυτόδίδονται σε σχηματισμό 3 Χ 3 τελείες και ζητείται να γραφούν 4 ευθείες «μονοκονδυλιά» που να περιέχουν και τα 9 σημεία.

317 Κατά τον Ισοκράτη αλλά και τον Πλάτωνα, χρειάζεται φυσική ικανότης, επιστημονική εκπαίδευση, άσκηση και εμπειρία.

318 Μέθοδος = μετά οδός. Μεθοδολογία = λόγος (απολογισμός, περιγραφή) μετά την οδό.

319 «Διαφορετικά από τις μηχανές, ο κόσμος αρνείται να υποταγεί σε ένα απόλυτο έλεγχο. Δεν μπορεί να ανοικοδομηθεί απότην αρχή ως το τέλος με αφετηρία μια κάποια τεχνική έννοια . Οι ουτοπιστές που είχαν πιστέψει κάτι τέτοιο κατέληξαν ναπροκαλέσουν φοβερά βάσανα . Διαχωρισμένος έτσι από την ανθρώπινη ψυχή, που είναι από τη φύση της μοναδική, ο λόγος, από τηστιγμή που αναγορεύεται σε κινητήρια δύναμη κάθε πολιτικής δράσης δεν μπορεί παρά να οδηγεί στη βία Ο κόσμος εξεγείρεταιενάντια στην τάξη που επιβάλλεται από τον εγκέφαλο Έναν εγκέφαλο που φαίνεται να ξέχασε ότι αποτελεί ένα μικρό μόνο μέροςαυτής της άπειρα πλούσιας αρχιτεκτονικής που ονομάζεται κόσμος. Όσο περισσότερο ο κόσμος εξαναγκάζεται με ακαμψία καιανυπομονησία να προσαρμοστεί σε ορθολογικές κατηγορίες τόσο μεγαλύτερες είναι οι εκρήξεις της ανορθολογικότητας με την οποίαμας αιφνιδιάζει.

Ναι, εγώ ο ίδιος, σαρκαστικός κριτικός όλων των αλαζονικών ερμηνευτών αυτού του κόσμου, όφειλα να θυμηθώ ότι δεν αρκείνα εξηγούμε τον κόσμο. Χρειάζεται και να τον κατανοούμε. Δεν αρκεί να του επιβάλουμε τα λόγια μας. Χρειάζεται να τείνουμε τοαυτί μας και να ακούμε την «πολυφωνία» των συχνά αντιφατικών μηνυμάτων του. Δεν αρκεί να περιγράφουμε με επιστημονικούςόρους τους μηχανισμούς των πραγμάτων και των φαινομένων, χρειάζεται να τα νιώθουμε, να τα ζούμε με τη δική τους ψυχή. Δεναρκεί να υπολογίζουμε το ημερολόγιο που φτιάξαμε εμείς για τη δράση μας στον κόσμο. Χρειάζεται να τιμούμε ένα ημερολόγιοάπειρα πιο σύνθετο, εκείνο που ο κόσμος επιβάλλει στον εαυτό του, που είναι αναπόσπαστο μέρος των χιλιάδων αυτόνομωνημερολογίων που ρυθμίζουν μια άπειρη πολλαπλότητα φυσικών, ιστορικών και ανθρώπινων φαινομένων». ΒΑΤΣΛΑΒ ΧΑΒΕΛ

320 Στους «Νόμους» ο Πλάτων χαρακτηρίζει ως σωστή εκπαίδευση εκείνη που γεννά στην ψυχή του νέου την επιθυμία ναολοκληρωμένος πολίτης να ξέρει «να άρχει και να άρχεται» αφού η συνήθεια της εποχής (μόδα) ήταν ακριβώς η συμμετοχή στακοινά.

321 Κατά τον Αριστοτέλη «Η ασφαλέστερη εγγύηση για τη σταθερότητα ενός κράτους ... είναι η αγωγή σύμφωνα με τοπνεύμα του πολιτεύματος» Στην αρχαία Σπάρτη και τις δωρικές περιοχές δεν συναντάμε ιδιαίτερη κρατική παρέμβαση στον τομέατης μόρφωσης των νέων. Το κράτος, μειοψηφία ανάμεσα σε εχθρικό περιβάλλον, ενδιαφέρθηκε μόνο για τη στρατιωτική εκπαίδευση,τη σωματική αγωγή και την τήρηση της υπακοής στην κρατική ιεραρχία. Αντίθετα στην Αθήνα και όλες σχεδόν τις Ιωνικές περιοχέςοι νέοι ήταν ελεύθεροι, μέχρι την ηλικία των 18 ετών που εστρατεύοντο, να διαμορφώσουν τα ¨πιστεύω¨ τους σύμφωνα με τιςοικονομικές δυνατότητες της οικογενείας των. Η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική και έπαιρναν μαθήματα ανάγνωσης, γραφής, αρίθμησης,μουσικής, φωνητικής, χορού και μετά τον 4ο αι. και σχεδίου. Υπάρχουν νόμοι από την εποχή του Σόλωνα που ρυθμίζουν τη σχολικήζωή. Αργότερα ιδρύθηκαν ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Ακαδημία - Πλάτων - το 387 π.Χ. και Λύκειο) με ιδιαίτερη έμφαση στηρητορική, αστρονομία, μαθηματικά, φυσική, ιατρική, πολιτικές επιστήμες κλπ.

322 Κουλτούρα είναι αυτό που σου μένει όταν ξεχάσεις όλα αυτά που έχεις διαβάσει.

323 Κατά τη συνδιάσκεψη του Tbilissi (1977) υπογραμμίστηκε ότι περιβάλλον δεν νοείται μόνο το φυσικό αλλά επίσης τοκοινωνικό, πολιτιστικό, τεχνητό κλπ.

324 Η ανατροφή του Ρωμύλου και του Ρέμου από την περίφημη Λύκαινα (το σύμβολο τη αρχαίας Ρώμης), ο θηλασμός τουΚύρου από μια ποιμενική σκύλα και η ζωή του Μόγλη που μεγάλωσε από μια οικογένεια λύκων, αν και βρίσκονται στην περιοχή τωνμύθων, εδραιώνει την αντίληψη ότι η οικογένεια επιδρά στην εκπαίδευση του ανθρώπου. Συνεπίκουρο της αντίληψης αυτής είναι τογεγονός ότι υπάρχουν παιδιά που ανατράφηκαν πραγματικά από ζώα και παρουσιάζουν επίπεδο εκπαίδευσης όμοιο με τα ζώα πουείχαν αναλάβει την ανατροφή των παιδιών αυτών.

Το 1852 δύο Άγγλοι ταξιδιώτες είδαν τρία ζώα να πίνουν νερό. Το ένα ήταν ένα τελείως γυμνό, αλλά σκεπασμένο με πυκνότρίχωμα, μικρό παιδί και τα άλλα δύο λύκοι. Και τα τρία ζώα βάδιζαν με τα τέσσερα και η συμπεριφορά τους ήταν όμοια. Μετά δύοχρόνια ανεκαλύφθη και άλλο παιδί σε παρόμοια κατάσταση. Στις 11 Δεκεμβρίου του 1920 η εφημερίδα «Πολιτικός» της Καλκούταςέδωσε την είδηση της ανακάλυψης δύο κοριτσιών σε φωλιά λύκων. Το μεγαλύτερο (8 ετών) κοριτσάκι δεν κατάφερε ναεξανθρωπιστεί και πέθανε γρήγορα, ενώ το μικρότερο (2 ετών) κατάφερε να βαδίσει στα δύο πόδια και να φοράει ρούχα, όμως τοεπίπεδο εξανθρώπισης και το πνευματικό επίπεδο παρέμειναν χαμηλά.

325 «Τα παιδιά έχουν απεριόριστες δυνατότητες να αφομοιώνουν και να επεξεργάζονται λειτουργικά τις νέες γνώσεις, αρκεί οιγνώσεις αυτές να μην τους επιβάλλονται και να είναι το αποτέλεσμα δικής τους αναζήτησης». [Ελένη Πετρίδου, Πρόεδρος ΕλληνικήςΕταιρίας Κοινωνικής Παιδαγωγικής ΤΟ ΒΗΜΑ 2/10/1994]

326 Να δύο όψεις για το ίδιο θέμα: Οι πλούσιοι είναι εργατικοί, οικονόμοι, παραγωγικοί και ξέρουν να διαχειρίζονται τις περιουσίες τους. Αντίθετα οι φτωχοί

είναι τεμπέληδες και δεν εργάζονται, τουλάχιστον όσο πρέπει, ενώ διαθέτουν λίγα χρήματα τα διοχετεύουν σε μικροαπολαύσειςσπαταλώντας τα, δεν ξέρουν να εκμεταλλευτούν, τα λιγοστά άλλωστε, υπάρχοντά τους και συνεχώς κάθονται και τρων από τα έτοιμα.

Οι πλούσιοι είναι εκμεταλλευτές του ανθρώπου, όλη μέρα κάθονται, σπαταλούν την περιουσία τους σε άσκοπες και

πανάκριβες διασκεδάσεις, δεν ξέρουν πόσα χρήματα έχουν στην αριστερή τσέπη τους και την περιουσία τους την διαχειρίζονται οιλογιστές ενώ αυτοί πηγαίνουν μόνο για να εισπράξουν τα κέρδη. Αντίθετα οι φτωχοί είναι εκείνοι που θα σηκωθούν από ταχαράματα για να πιάσουν δουλειά, θα συγκεντρώσουν δραχμή δραχμή τις οικονομίες τους για να βελτιώσουν τη ζωή τους, θα "κάνουνκουμάντο" ώστε να γίνει μια κάποια περιουσία που "θα εξασφαλίσει" τα παιδιά τους και θα προσέξουν να μη χαθεί ούτε ένα κεραμίδιαπό αυτά που μια ζωή στερήθηκαν για να στήσουν.

327 Ως ουκ απλώς το ορώμενον μιμούνται αι τέχναι, αλλ’ ανατρέχουσι επί τους λόγους εξ ών η φύσις [Πλωτίνος]Έχουμε καταγράψει στη σειρά τις εξής τέχνες: 1. Χορός. 2. Μουσική. 3. Λογοτεχνία. 4. Θέατρο. 5. Ζωγραφική. 6. Γλυπτική.

7. Αρχιτεκτονική. 8. Κινηματογράφος. 9. Τηλεόραση(;).

328 Ο Ινδός Αμπανίντρα - Ναθ Ταγκόρ διδάσκει τους παρακάτω κανόνες ζωγραφικής:1. Ρουπαμέντα: «...Θα πει ανάλυση και σύνθεση των μορφών, όπως μας τις δίνουν οι πέντε αισθήσεις μας, η ψυχή μας, κι ο

νους μας... τα μάτια ποτέ δεν μπορούν να αποκαλύψουν το πνεύμα που ’ναι κλεισμένο σε κάθε μορφή. Χρειάζονται τα μάτια τηςψυχής»

2. Πραμανάνι: «...Θα πει γενικά οι κανόνες που μ ́αυτούς εξακριβώνουμε αν εκείνο που διακρίνουμε και σχεδιάζουμε είναισωστό και ορθό...,το πνεύμα μας παίρνει την ιδιότητα του σχήματος και τις διαστάσεις του»

3. Μπάβα: «...Είναι η ιδέα, το αίσθημα, η συγκίνηση, ο σκοπός κι η φύση κάθε όντος.. Το πνεύμα είναι σαν το πεντακάθαρονερό σε πήλινο σκεύος ..η συγκίνηση του δίνει χρώμα και ορμή..

4. Λαβάνια: «...Θα πει να συγχωνέψουμε στο έργο μας τη χάρη με τα ευγενικά μας προσόντα και τα χαρίσματα τηςτέχνης...Έτσι συμβαίνει και σ’ έναν πίνακα και σ ́ένα ποίημα και σ’ ένα τραγούδι: τα σχήματα, τα χρώματα, οι αναλογίες τίποτα δενλένε, αν η χάρη κι η καλλιτεχνική ιδιότητα δεν έρθει να τους δώσει την αξιοπρέπεια, την ομορφιά και τη γαλήνη...»

5. Σαντρισιάμ: παρομοίωση των μορφών. «...το πνεύμα που απλώνεται μέσα στα πράγματα που βλέπουμε, καταντάει να γίνειένα με τη μορφή τους... όπως όταν χύνουμε στο καλούπι το χαλκό και παίρνει θέλοντας και μη τη φόρμα του. Αναποδογυρίστε τηντελευταία φράση και θα έχετε ατόφια τη σημασία της παρομοίωσης».

6. Βαρνίκα - Μπάγκα: «...Θα πει η τέχνη του χρωματισμού και του χεριού.. είναι η πιο δύσκολη και η τελευταία λέξη τηςζωγραφικής.. ..Να χειριζόμαστε το πινέλο μας μ’ ευκολία και να ‘χουμε εμπιστοσύνη σ ́αυτό: Να το κυριότερο μάθημα ή καλύτερα

το μόνο μάθημα.. ..Η Κάλι, η μαύρη θεά, σας φαίνεται μαύρη όσο μένετε μακριά από τα ευλογημένα πόδια της. η θάλασσα σαςφαίνεται μαύρη μονάχα από την απόστασή της. Πλησιάστε τη θεά, ας πλημμυρήσει η ψυχή σας πηγαίνετε κοντά στη θάλασσα καιδεν θα βρείτε πουθενά μαύρο».

329 Το σκοτάδι δεν είναι φως όμως ανήκει σ’ αυτό

330 Το «Γουέρνικα» του Πικάσο μας οδηγεί κατ’ ευθείαν στη φρικτότητα των πολεμικών μαχών, ενώ η «Σταύρωση» του Νταλίμας παραπέμπει στον πόνο του ουράνιου πατέρα.

331 Πιστεύουμε ότι οι modelists διακοσμούν όμορφα τη γυναίκα. Μήπως όμως η γυναίκα αναδεικνύει τη διακόσμηση; Γιατίχρησιμοποιούν λοιπόν όμορφες γυναίκες για την προβολή της δουλειάς τους;

332 Η «Λαϊκή Μουσική» πολλές φορές κατηγορείται ότι δεν έχει ομορφιά. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ωραίο από το να βοηθάς τοσυνάνθρωπό σου να «ξεσπάσει» να αποκάψει τα καμένα χαρτιά και να ανοίξει νέους δρόμους νέες προοπτικές, νέα ΖΩΗ. Ομορφιάείναι η ζωή, ομορφιά είναι η ανάγκη του άλλου, η Εξαπάτηση του Χάρου.

333 Ο Φόσλερ, ιστορικός της λογοτεχνίας, λέει κάπου στο βιβλίο του για το Δάντη: «Η επιστήμη κι’ η εικαστική τέχνη μπορείνα χρειάζονται πλούσιο οικονομικό έδαφος. Αλλά η ποίηση είναι λουλούδι που προκόβει στο βράχο και στον πάγο, στην καταιγίδακαι την παγωνιά. Γι’ αυτήν, η πολιτική και πολεμική ιστορία λαμβάνεται υπόψη μόνο στο βαθμό πού εκπληρώνει τα αισθήματα καιτη φαντασία των λαών»

334 «Η αληθινή ομορφιά είναι πάντοτε αγνή και εμπνέει σεβασμό». [Γ. Σάνδη]

335 «Δεν είναι η ομορφιά που λείπει από τα μάτια μας. Είναι τα μάτια μας που δεν την αναγνωρίζουν» [Rontin]

336 Schucking «Soziologie der literarischen Geschmacksbildung» «Η Κοινωνιολογία του φιλολογικού Γούστου» ΜετάφρασηΤάκη Κονδύλη Εκδόσεις «Κάλβος» Αθήνα 1970

337 Αξία ανθρώπου (Βάρος 75 κιλά)1 Νερό για να πλυθούν δύο πουκάμισα2 Σίδερο για να κατασκευαστεί ένα καρφί3 Ασβέστη για να ασπρίσουμε μετά βίας το σπιτάκι ενός σκύλου4 Θειάφι αρκετό για να σκοτωθούν δύο κοριοί

338 Τους τελευταίους μήνες της γερμανικής κατοχής ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν - Πώλ Σαρτρ παρουσίασε το δράμα του «Οιμύγες» (μια σύγχρονη ερμηνεία της Αισχυλικής Ορέστειας) πιστεύοντας ότι οι θεατές θα μάντευαν το πολιτικό υπόβαθρο του έργουτου, κηρύσσοντας ταυτόχρονα την «νέα» υπαρξιστική φιλοσοφία. Αργότερα κατά τον πόλεμο της Αλγερίας χρησιμοποίησε τις«Τρωάδες» του Ευριπίδη, με ελάχιστες παραλλαγές προκειμένου να καταγγείλει τις φρικαλεότητες του πολέμου.

339 Οι μουλάδες κηρύσσουν ιερό πόλεμο ενώ στα διλήμματα παρακολουθούν στην τηλεόραση «Δυναστεία» και «ΟικογένειαΣίμσον» . Οι Κινέζοι επιχειρηματίες ενώ διακηρύσσουν την πίστη τους στις κομμουνιστικές αρχές, δεν παραλείπουν να κυνηγούν τιςαντιπροσωπείες των μαγαζιών με τηγανητό κοτόπουλο του Κεντάκι. Η Ρωσική Εκκλησία ιδρύει εταιρία για την εμφιάλωση καιεκμετάλλευση του φυσικού νερού. Οι ακροδεξιοί και οι ακροαριστεροί έχουν επιστρατεύσει τη μουσική για τη διάδοση των ιδεώντους.

340 Ελέχθη ότι σήμερα που έχω τη δυνατότητα να ακούσω τον αγαπημένο μου συνθέτη και μάλιστα με πολλές, διαφορετικές,εκτελέσεις και υψηλή πιστότητα απόδοσης, που έχω τη δυνατότητα να επικοινωνήσω με ομοίους συνανθρώπους μου σε όλα τα μήκηκαι πλάτη της γης δεν μπορεί παρά να μην έχω χάσει τον ανθρωπισμό μου, τουλάχιστον περισσότερο από τις παλαιότερες εποχές. Οανθρωπισμός όμως δεν είναι προσωπική απόλαυση και ανταλλαγή επιχειρηματικών μεθόδων για την εκμετάλλευση των ανθρώπωναυτών που δεν διαθέτουν «παντεσπάνι» τεχνικών μέσων. Ο ανθρωπισμός παραμένει ρακένδυτος και ανήμπορος ζήτουλας τηςλατρείας μας.

341 Είναι γνωστό ότι και αν ακόμη θεοί δεν υπήρχαν ο άνθρωπος θα τους δημιουργούσε Εύκολα δηλαδή ο κάθε ένας μπορείνα ισχυριστεί ότι ο άνθρωπος δημιούργησε το Θεό και όχι ο Θεός τον άνθρωπο. (Υπάρχει ένα αξιοπερίεργο. Στις περισσότερεςγλώσσες του κόσμου ο Θεός γράφεται με τέσσερα γράμματα: Ελληνικά - Θεός, Λατινικά - Deus, Γαλλικά - Dieu, Γερμανικά καιΣουηδικά - Godd, Ισπανικά - Dias, Ιρλανδικά - Vieh, Τουρκικά - Addi, Αιγυπτιακά - Aumn, Συριακά - Αδάδ, Περσικά - Σιρά, Αραβικά- Αλλά, Ιαπωνικά - Ζαϊν, ΕβραΙκά - Άδων, Ταταρικά - Ιδγά, Περουβιανά - Λιαν, Ρωσικά και Βουλγαρικά - Μπόγ,..)

342 Πχ η βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Πέργαμο κρύφτηκε σε μια σπηλιά και σάπισε

343 Στα δυσλεξικά άτομα, τα οποία δυσκολεύονται να διαβάσουν ή να ενώσουν τις ιδέες τους με τις ιδέες άλλων ατόμων (λόγω«ιδιαιτερότητας» στην εγκεφαλική λειτουργία) παρατηρείται το φαινόμενο να αναπλάθουν συνεχώς τις δικές τους ιδέες (ενδεχομένωςνα βρίσκουν και νέες ιδέες).

344 «Άγει δε προς φως την αλήθειαν ο χρόνος» [Μένανδρος] «Ο καιρός ξεσκεπάζει την αλήθεια»«Οίνος και παίδες αληθείς» [Πλάτων - Συμπόσιο] «Από μικρό και μεθυσμένο την αλήθεια»«Έχει τι πικρόν ο της αλήθειας λόγος» [Δίων] «Η αλήθεια είναι πικρή]«Αδύνατον τ ́αληθές λαθείν» [Μένανδρος] «Η αλήθεια δεν κρύβεται»«Αλάθεια Θεών ομόπολις» [Στοβαίος} «Η αλήθεια είναι θεός»

345 Το έθιμο της πρωταπριλιάς αν και πιστεύουμε ότι καθιερώθηκε από τον Κάρολο Θ ́της Γαλλίας, όταν μετέφερε την αρχήτου χρόνου από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου, έχει μεγάλη Ιστορία, που φθάνει μέχρι την αρχαία Ινδία με το όνομα Νουμπί.Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αφιερώσει τον μήνα Απρίλιο στην Αφροδίτη και τις ψευτιές του έρωτα.

346 Ψυχολογικά, αν για διάφορους λόγους (και πάντα υπάρχουν πολλοί) έχουμε πει κάποιο ψέμα, παρατηρούμε ότι υπάρχειμεγάλη ψυχολογική φόρτιση, η οποία γίνεται ευεξία με την αποκάλυψη της αλήθειας. Το φαινόμενο αυτό πιστοποιήθηκε πολύγρήγορα και έχουμε τις παντός είδους θρησκευτικές ή ψυχαναλυτικές «εξομολογήσεις» που οδηγούν σε πραγματική ψυχική θεραπεία.

347 Π.χ. στην εφαρμογή των νόμων, όπου η αλήθεια συμπίπτει με την απονομή δικαίου (μία είναι η αλήθεια, ένα το σωστόκαι δίκαιο), και όπου προβλέπεται μεν το αδίκημα, όχι όμως η αιτία και όπου εφαρμόζεται o νόμος (dura lex sed lex).

348 Δεν αναφερόμαστε εδώ στο δυϊσμό ανάμεσα στα πράγματα κατά τον Descartes (σκεπτόμενο «πράγμα» και εκτατό)άλλωστε τη θεωρία του αντέκρουσε ο Leibniz αναζητώντας την ουσία των πραγμάτων στην ενέργεια (κάθε οντότητα συγκροτείται ως«μονάδα» δηλαδή έχει και ενέργεια και σκέψη, είναι ενεργειακή σκέψη). [Gottfried Wilhelm Leibniz «Η μοναδολογία» εκδ Υπερίων1977]

349 Η κοσμολογία, η θεωρία της οργανικής εξέλιξης, η μοριακή βιολογία κλπ μας έμαθαν πολύ περισσότερα από όσα μέχρισήμερα η φιλοσοφία προέβλεψε, αλλά και η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, οι καλές τέχνες κλπ μας οδήγησαν σε δρόμους εμπειρίας πριναυτοί διανοιχτούν, ενώ μας επέτρεψαν να έχουμε την «καλύτερη» κατανόηση. Πριν να πετάξουμε ή να πάμε στο φεγγάρι προϋπήρξεο Λεονάρδο ντα Βίντσι και ο Ιούλιος Βέρν.

350 Κάποιος συγγραφέας έγραφε ότι δεχόμαστε εθνικοποίηση της υγείας, μάτια σε κάθε δέκτη τηλεόρασης (αμφίδρομοςεικόνα) ανιχνευτές μετάλλων (για όπλα) στα σχολεία, χρήση ναρκωτικών ουσιών κλπ.

351 Κατά τον Μάξ Βέμπερ που χρησιμοποιούσε την έκφραση αυτή όταν αναφερόταν στο αποτέλεσμα μιας ιστορικήςδιαδικασίας και μιας εθελουσίας δράσης

352 Κάποιος νεαρός ρώτησε το Μόζαρτ με ποιο τρόπο μπορούσε να γράψει μια συμφωνία.-Είσαι πολύ μικρός ακόμα είπε ο μεγάλος συνθέτης Γιατί δεν αρχίζεις πρώτα με μπαλάντες;Ο φιλόδοξος και βιαστικός μαθητευόμενος παρατήρησε τότε:- Μα εσείς, μαιτρ, αρχίσατε να γράφετε μουσικές συμφωνίες όταν είσαστε δέκα χρόνων παιδί.- Σύμφωνοι αλλά εγώ δεν ρωτούσα πώς να τις γράψω

353 «αιώρα» στα Ελληνικά

354 Ο Αρχιμήδης όταν διαπίστωσε την ομώνυμη αρχή του βρισκόταν στο λουτρό και όχι στο εργαστήριό του, ενώ αντίθεταόταν ο Εδισσον έφτιαχνε τον ηλεκτρικό λαμπτήρα αφαιρέθηκε ψιθυρίζοντας τη λέξη «αέρα», που του μετέδωσε η γυναίκα του με τηνπερίφημη φράση της «Βγες χριστιανέ μου λίγο έξω να πάρεις λίγο αέρα». Η αφαίρεση του αέρα ήταν το κλειδί της όλης κατασκευής.

355 Ο Μιχαήλ Άγγελος σε ηλικία 82 ετών κατασκεύασε το «Δαβίδ» δεν ήταν αποτέλεσμα του ταλέντου του αλλά τηςδεξιοτεχνίας του. Ο Δημοσθένης ήταν δεξιοτέχνης του λόγου δεν ήταν ταλέντο. Ο Πικάσο ήταν ταλέντο αφού έδωσε νέα έκφρασηστην εικαστική τέχνη, όπως και ο Σαλβαντόρ Νταλί.

Ο Κέλσος έλεγε: «Οι βάρβαροι είναι ικανοί να επινοούν δόγματα. Οι έλληνες όμως είναι σαφώς καλύτεροι στο να κρίνουν,να ελέγχουν και να μετατρέπουν υπέρ του κοινού συμφέροντος το ευρεθέντα από τους βαρβάρους» υπαινισσόμενος το ταλέντο τωνβαρβάρων και τη δεξιοτεχνία των Ελλήνων.

356 Κ Καββαδία και Χρήστου Κάτσικα «Η ανισότητα στην Ελληνική Παιδεία» εκδόσεις Gutenberg.

357 Ο Μότσαρντ, μικρός μαθητής, άκουγε το δάσκαλό του Σαλιέρι. Κάποια στιγμή ο δάσκαλος αντιμετώπισε κάποιοπρόβλημα σύνθεσης. Ο Μότσαρντ, μιλώντας για το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο έδωσε σχεδόν αμέσως τη λύση.

358 «Εάν ένας εξειδικευμένος, στο να φτιάχνει καρφίτσες, εργάτης επιχειρήσει να φτιάξει μία, το σίγουρο είναι να μηνκαταφέρει να τη φτιάξη. Αντίθετα όταν μια ομάδα φτιάχνει καρφίτσες, άλλος κρατάει το σύρμα, άλλος το κόβει, άλλος το λειαίνει καιγενικά γίνονται σχεδόν δεκαπέντε απλές εργασίες με αποτέλεσμα να κατασκευαστεί τελικά η καρφίτσα» [Adam Smtht]

359 Οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα (Ο Καρτέσιος πίστευε ότι ο κόσμος, κατά συνέπεια και ο άνθρωπος, θαμπορούσε να περιγραφεί ως μηχανή. Ο άνθρωπος διαθέτει την ανθρώπινη δημιουργικότητα η οποία πρώτη εφαρμογή βρίσκει στιςλέξεις. Πως θα μπορούσαν λοιπόν να περιγράψουν οι μηχανικοί τη δημιουργία; [ιδέ και Νόαμ Τσόμσκι «Τα αινίγματα του νου»Εφημερίδα «Κυριακάτικη» 18/7/1999 σελ 60 ]).

360 Οι λέξεις ή προτάσεις, στις οποίες έχουμε αποδώσει και άλλο νόημα, ξεχωρίζουν με κάποιο τρόπο - είναι σημαδεμένες

361 O Mervin Minsky στο βιβλίο του «Η κοινωνία της νόησης» Εκδ. <Κάτοπτρο> 1995 στη σελ. 435 αναφέρει ότι το δοκίμιότου με τίτλο A Fraimework for Representing Knowledge 1974 (Ένα σύστημα για την αναπαράσταση της γνώσης) αποτέλεσε σημείοαφετηρίας έρευνας διότι ήταν σε σωστό μέτρο ασαφώς γραμμένο. Σχολιάζει ότι αν ήταν σαφώς γραμμένο θα κατέληγε σε έρευνα ανείχε δίκιο ή όχι ενώ αν ήταν τελείως ασαφές θα παρακάμπτετο από τον αναγνώστη.

362 «ΤΟ ΒΗΜΑ» 19-7-1998

363 Το σύγχρονο σύνθημα είναι «Το να οδηγήσεις αυτοκίνητο είναι μια γνώση διαφορετική από την κατασκευή η επισκευήτο. ¨ένας καλός οδηγός αυτοκινήτου δεν είναι υποχρεωτικά καλός επισκευαστής ή κατασκευαστής του. Το ίδιο ισχύει και για τοντεχνίτη - κατασκευαστή». Η άποψη είναι τελείως ορθή και δεν χρειάζεται συζήτηση. Με την παραπάνω δικαιολογία όμωςμετατοπίζεται το αίτιο. Η πλειοψηφία γνωρίζει ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές είναι σε θέση να εκτελέσουν με μεγάλη ταχύτηταμέγα πλήθος πράξεων παντός σχεδόν είδους. Μήπως, σε τελική ανάλυση, ξεχάσουμε ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι απλά έναεργαλείο για το νου και όχι η αιτία της σκέψεως; Η «παιδική επιστημονική φαντασία» και πολλά άλλα μυθιστορηματικά κείμεναπροωθούν αυτή την εκδοχή.

364 Το κίνημα της αμφισβήτησης ξεκίνησε από το Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας το 1964 (με ηγέτη το Μάριο Σάβιο) ανάμεσαστους διανοούμενους και τους φοιτητές (ανώτερη οικονομικά και μορφωτικά τάξη) και έλαβε γρήγορα χαρακτήρα σκεπτικισμού -προβληματισμού. Είχε διάθεση καταγγελίας του πολέμου του Βιετνάμ, των φυλετικών διακρίσεων, της εκμετάλλευσης, τηςκαταπίεσης μέσα από το λόγο και την ιδεολογία, της υπεραξίας, της πολιτικής εξουσίας, της κοινωνικής ιεραρχίας, των υλικώνανέσεων και των υλικών αξιών. Η αμφισβήτηση ανέπτυξε ένα ενδιαφέροντα απολιτικό κοινωνικό προβληματισμό και κορυφώθηκε(περνώντας από τη Ρώμη και τη Γερμανία με ηγέτη το Ρούντι Ντούσκε) με τον Γαλλικό Μάη - Ιούνη του 1968 (στη Σορβόννη και τοΘέατρο Οντεόν) με συμμετοχή δέκα εκατομμυρίων εργαζομένων. Η κίνηση κατηγορήθηκε ως κίνηση ανεξέλενκτου ερωτισμού και,μη έχοντας να προτείνει έτοιμες λύσεις, χάθηκε μέχρι το 1971. Θεωρητικοί της εποχής αναφέρονται οι Χ. Μαρκούζε, Ζ. Μπατάϊγ, Β.Ράϊχ.

365 Δεν μας ανήκει ο φίλος. Ο φίλος είναι ελεύθερος.«Μα το να μην σας ανήκω πια γιατί λευτερώθηκα, αυτό είναι μια ντροπή και ένα σκάνδαλο.. Απαρνιέμαι την ελευθερία. Δεν

μπορείς να ‘σαι λεύτερος. Γελάστηκα». [Σάμουελ Μπέρκλεϋ Μπέκετ].

366 «πάντες οι άνθρωποι περί Θεών υπόληψιν έχουσιν» (Αριστοτέλης)«ουράνιον φυτόν άνθρωπος ουκ έγγειον» (Πλάτων Τιμ. 90α)

367 Φαίδων

368 Ιδέ το ιδεολογικό υπόβαθρο της Ενωμένης Ευρώπης και συγκρινέ το με την πραγματικότητα της «Ευρωπαϊκής Ένωσης»

369 Ήταν ένας άμορφος όγκος όταν έφτασε στο εργαστήριο το θεσπέσιο τούτο άγαλμα. Η δεξιοτεχνία του καλλιτέχνηκατάφερε να του δώσει τη μορφή που βλέπουμε.

Το βλέπουμε για πρώτη φορά, τελειωμένο, τελείως διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο, έτοιμο να αγγίξει την ψυχή μας καινα μας διδάξει, βουβό αυτό, με χίλιες λέξεις χίλιες ιδέες και άλλες τόσες εικόνες και έννοιες.

Με τον ίδιο τρόπο και αυτό, όπως το ποίημα, το τραγούδι, η εικόνα που είδαμε, μας οδηγεί την έκτη αίσθησή μας σεωκεανούς εμπνεύσεως, όπως και κάθε άλλο είδος τέχνης.

Δε δίδαξε κανείς ποτέ τον καλλιτέχνη στο «τι» θα φτιάξει και «τι» θα προσφέρει. Μόνος πήρε τα εργαλεία και με «Θεϊκήπνοή» δημιούργησε. Ίσως κάποιος του δίδαξε «πως» να πιάνει τα εργαλεία, «πως» να κτυπάει τη σμίλη. Κανείς δεν του είπε τι ναφτιάξει.

370 Το 1963 στο Σαίν Μπρεβέν της Νοτίου Γαλλίας μέσα σ’ ένα σκοτεινό υπόγειο ανεκαλύφθη ένα παιδί. Όπως μαθεύτηκεμετά, είχε μείνει φυλακισμένο εκεί 18 μήνες. «Όταν βγήκε, διηγείται ένας απ’ αυτούς που το βρήκαν, χρειάστηκε πολύ καιρός για νασυνηθίσει το φως. Του έδειξαν μια γάτα, μια αγελάδα και το ρώτησαν τι ήταν. Δεν μπορούσε να μιλήσει. Δεν ήξερε να μιλήσει»

Ο διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος Τζών Γουώτσον λέγει «Δώστε μου οποιοδήποτε παιδί και θα το κάνω Μουσικό»Στις 9 Οκτωβρίου 1920 ο Κινέζος ιερέας Σίνγκ ενώ περιόδευε σε μια περιοχή στα νοτιο-δυτικά της Καλκούτας έμαθε πως στη

ζούγκλα υπήρχαν «βρικόλακες». Ζήτησε να τον οδηγήσουν εκεί. Είδε έτσι ότι οι «βρικόλακες» ήταν δύο μικρά κορίτσια πουπερπατούσαν με τα τέσσερα, ούρλιαζαν τη νύκτα και έδειχναν τα δόντια τους, μόλις μυρίζονταν κάποιο κίνδυνο. Ζούσαν δε σε μιασπηλιά παρέα με τρεις λύκους και τρία λυκάκια.

Ο Σίνγκ κατόρθωσε να συλλάβει τα δύο μικρά κορίτσια. Τα ονόμασε Αμάλα και Καμάλα και τα πήρε μαζί του στοορφανοτροφείο που διηύθυνε. τα δύο κορίτσια ήταν ηλικίας οκτώ και έξη χρόνων και συμπεριφέροντο σαν τα ζώα. περπατούσαν μετα γόνατα και τα χέρια. Μόλις τα πλησίαζαν έδειχναν τα δόντια τους και δεν έτρωγαν παρά ωμό κρέας. Τίποτα δεν έδειχνε ότι ήτανανθρώπινα πλάσματα. Η Αμάλα έζησε λίγους μήνες ενώ η Καμάλα έζησε αρκετό καιρό. Την ημέρα παρέμενε ακίνητη και το βράδυπερπατούσε στα τέσσερα και ούρλιαζε. Χρειάστηκε ένα χρόνο να συνηθίσει τη θετή της μητέρα την κυρία Σίνγκ. Μετά ένα χρόνοέβγαλε μερικούς ανθρώπινους ήχους Το 1926 δεχόταν να πιει νερό από ποτήρι και γνώριζε καμιά τριανταριά λέξεις. Δεν δεχότανπλέον να βγει έξω αν δεν ήταν ντυμένη. Πέθανε ξαφνικά ένα πρωί το 1929 περίπου 17 χρονών Κόντευε να γίνει ανθρώπινο πλάσμα.

Το 1661 ένα παιδί δώδεκα ετών βρέθηκε σ ́ένα δάσος της Λιθουανίας ανάμεσα σε μια οικογένεια αρκούδων. Πέθανε στηναυλή του βασιλιά της Πολωνίας. Το 1724 στο Ανόβερο, χωρικοί ανακάλυψαν ένα δεκατριετές παιδί που τρεφόταν από χόρτα καιλαχανικά Λίγα χρόνια αργότερα, ένας γεωργός από το Όβερντικ βρήκε ένα αγόρι που περπατούσε με τα τέσσερα και ζούσεσυντροφιά μ ́ένα κοπάδι χοίρων. Τρεφόταν από ρίζες που ξέθαβε το ίδιο. Το 1797 μερικοί κυνηγοί ανακάλυψαν τον Βίκτορα σ ́έναδάσος του Εβέυρον. Ήταν δώδεκα χρονών και περπατούσε πάνω στα δένδρα με την ευκινησία ενός πιθήκου. Τον συνέλαβαν τονμετέφεραν στο Παρίσι και τον εμπιστεύθηκαν στο διάσημο γιατρό Ζαν Ιτάρ .Από τότε άρχισε ένα από τα πιο συγκλονιστικάπειράματα της επιστήμης.

Όταν συνελήφθη ο Βίκτωρ το πρόσωπο του παραμορφωνόταν από νευρικά «τικ». Μια μέρα ξερίζωσε τα μάτια με τα νύχιατου. Διαρκώς προσπαθούσε να διαφύγει, πολύ περισσότερο όταν πήγαιναν στην εξοχή. Χρόνια ολόκληρα, ο Ιτάρ δοκίμαζε ναανθρωποποιήσει τον παράξενο μαθητή του Όταν τελικά ο Βίκτωρ πέθανε σε ηλικία σαράντα ετών, δεν ήξερε ούτε ανάγνωση ούτεγραφή. Η περίπτωση αυτή ώθησε τον Ζαν Ροστάν να γράψει «Ο άνθρωπος μόλις γεννηθεί δεν φέρει κανένα ίχνος του προγονικούτου παρελθόντος. είναι μια άγραφη σελίδα. Δεν είναι ούτε ωφελημένος ούτε ζημιωμένος από τους τρόπους συμπεριφοράς ήενεργητικότητας των προγόνων του είναι απλά ένας άνθρωπος και τίποτε άλλο»

371 Σκελετός της «κόκκινης λαίδης» στο Πόβιλαντ της Ουαλίας.

372 Χέρνερ: «κάθε άτομο είναι αυτό που το διαμορφώνει η κοινότητα».

373 Γνωρίζουμε ότι ανάμεσα στους διάφορους λαούς υπάρχουν τάσεις, άλλοτε με προτεραιότητα στο σύνολο, άλλοτε στοάτομο και άλλοτε είναι ανάλογα με τις περιστάσεις. Χρέος της κάθε εξουσίας είναι να εκπαιδευτεί ο λαός προς την κατεύθυνση πουεκείνη θέλει. Φυσικά ο τυχαίος παράγων επίδρασης είναι σημαντικός, αλλά όταν μιλάμε για εκπαιδευτική κατεύθυνση ενός λαού, οορίζοντας δεν είναι ποτέ δίπλα μας αλλ’ αντίθετα τον τοποθετούμε αρκετά μακριά.

374 La planification de l’ enseignement en France 1962

375 Ακόμη και στην αρχαία Αθήνα η πρόοδος των επιστημών έγινε μετά την πρόοδο του εμπορίου ή για να είμαι σαφέστεροςμετά την πραγματοποίηση της Αθηναϊκής συμμαχίας κατά την οποία ο σφετερισμός των συμμαχικών συνδρομών έδωσε πλούτοστους Αθηναίους και διαρκή ανάγκη εξεύρεσης επιχειρημάτων για τη συνέχιση του σφετερισμού των συμμαχικών χρημάτων.

376 Ο Έβαρτος (1746 - 1841) κ.α. μέχρι το 1900 πίστευαν ότι οι επικρατούσες (συμπεράσματα της τοπικής φιλοσοφίας,θεολογίας και ηθικής) αξίες είναι μόνιμες και ταυτόχρονα σκοποί της Εκπαίδευσης. Φυσικά υπήρξαν και υπάρχουν αντιρρήσεις όσοαφορά το αναλλοίωτο και το διδάξιμο των Αξιών [Σλάιερμάχερ (1768 - 1834)].

377 «Σκοπός της Εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη των εσωτερικών ικανοτήτων των νέων για να εκπληρώσουν την αποστολή τηςζωής των» [Haberlin (1878 - 1964)]. (σ. σ. Φυσικά δεν γνωρίζουμε το σκοπό της ζωής μας. Τα παιδιά μας έχουν την ικανότητα ναδιακρίνουν το καλό από το κακό; Η διδασκαλία της αρετής δεν είναι δουλειά του Δημόσιου σχολείου. Όσοι επιμένουν να βρουν νέεςαξίες ή να διδάξουν τις παλαιές θεωρούνται ταραξίες).

378 Οι άνθρωποι αυτοί πάντα αποτελούν την εμπροσθοφυλακή κάθε εξέλιξης, αφού η ανέχεια τους οπλίζει με πρωτόγονοθάρρος. «Τίποτα δεν έχουν να χάσουν» και μπορούν να μπουν με την ίδια ευκολία στις «φάμπρικες του σατανά» (Αγγλικάεργοστάσια) ή να επαναστατήσουν κάτω και υπέρ της οποιασδήποτε ιδέας. Πολλές φορές οι «περιθωριακοί» αποτέλεσαν το κύριοσώμα της κοινωνίας που αναγκάστηκε να προσαρμοστεί.

379 Χρειάζεται επειγόντως εργατικό δυναμικό το οποίο πρέπει να αποσπαστεί από τη γη, να εκπαιδευτεί επειγόντως και νασταλεί στην παραγωγή.

380 Υπήρχαν ασφαλιστικές εταιρείες από τον 17ο ήδη αιώνα, χάρις στην πρόοδο των Μαθηματικών.

381 «Διότι εμποδίζουν την ελευθερία δράσεως των εργαζομένων». Ο εργάτης έπρεπε να είναι «ελεύθερος» να καθορίζει τιμισθό θα πάρει και πόσες ώρες θα εργαστεί, ανάλογα με την προσφορά και ζήτηση. Δεν ήταν λογικό να καθορίζει το σωματείο κάτιτέτοιο σε εκτεταμένη κλίμακα και για όλους τους εργάτες όμοιας εργασίας. Ο εργοδότης επίσης είναι «ελεύθερος» να διευθύνει τηνεπιχείρησή του, να νοικιάζει υπηρεσίες σε όποια τιμή αυτός νόμιζε και για όσο χρόνο ήθελε.

382 Οι άνθρωποι του χρήματος κατά τον Ανταμ Σμίθ

383 Είναι αδύνατο στη σημερινή κοινωνία να έχουμε «ίσες ευκαιρίες» αφού ο τόπος εκκίνησης και η πορεία είναι τελείωςδιαφορετικές για τις τάξεις των ευπόρων και των απόρων. Ούτε είναι δυνατόν να δεχθούμε τον ευρέως διαδεδομένο μύθο του La

Fonttaine «μυρμήγκια και τζιτζίκια» αφού είναι γνωστό ότι τα μυρμήγκια έχουν περιορισμένο χρόνο και χώρο συλλογής καιαποθήκευσης τροφής ενώ οι εύποροι (αντιστοιχία του τζίτζικα) έχουν απεριόριστες σχεδόν προϋποθέσεις τροφοδοσίας καιδιασκέδασης χωρίς μόχθο.

384 Ο φτωχός είτε μέσω του Πανεπιστημίου είτε μέσω της υπόλοιπης εκπαίδευσης, θα διαλέξει ένα επάγγελμα παραγωγής(που του «ταιριάζει») σε αντίθεση με τον πλούσιο που θα σπουδάσει αρχηγικό ή διευθυντικό επάγγελμα (διευθυντής, οικονομολόγοςκλπ) ενώ ταυτόχρονα η οικονομική του άνεση του επιτρέπει μεγαλύτερη συνάφεια και συχρωτισμό με την εκπαίδευση.

385 «Τέλος της εργασίας» του Τζερεμι Ρίφκιν

386 Με τον αθλητισμό, την δημιουργία μουσείων, τη δημιουργία συντροφιάς, πολιτιστικών ενδιαφερόντων, τη ψυχολογικήστήριξη των γερόντων κλπ.

387 Μήπως και τώρα δεν τροφοδοτούνται οι άνεργοι νέοι από τους ενεργούς γονείς; Γιατί λοιπόν η διπλή τιμωρία α) τηςστέρησης μέρους του μισθού β) της μη δικαιώσεως των γονέων που έχουν παιδιά;

388 Η θρησκεία έχει γίνει κατά καιρούς αντικείμενο οξυτάτου διχασμού. Στον αιώνα μας ο Μαρξ εργάστηκε εναντίον της(όπιο του λαού) ενώ ο Μπίλυ Σάνταιη εμφάνιζε το Χριστό ως πανάκεια. Ο Ουίλλιαμ Τζαίημς του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ (1902)στο βιβλίο του «Ποικιλίες Θρησκευτικής εμπειρίας» προτείνει τη σκέψη ότι η θρησκεία είναι άλλοτε καλή και άλλοτε κακή, ανάλογαμε τον τρόπο και το σκοπό που τη χρησιμοποιούν.

389 Συνήθως αποσπάται η προσοχή από την ουσία της γνώσεως και μένει στην επιφάνεια, καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος τηςεπιφάνειας (εκπαίδευση μεγάλης έκτασης και μικρού βάθους) π.χ. βαθμοθηρία

390 Οι άνθρωποι φοβούνται κάθε καινούριο βήμα, κάθε καινούρια λέξη (Ντοστογιέφσκυ - δια στόματος Ρασκόλνικωφ)

391 «Πολλοί από τους ασυμβίβαστους συμβιβάζονται κι’ όταν περάσουν τα χρόνια θα θυμούνται τα σημερινά τους καμώματασαν γραφικά και ευχάριστα νεανιεύματα» (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου «Σκληροί καιροί» Αθήνα 1972 σελ 43)

392 Ο Σωκράτης δεν έβγαινε ποτέ στην εξοχή γιατί «δεν είχε τίποτα να μάθει από τα δένδρα» Δεν τα πήγαινε καλά με τηνοικογένειά του γιατί του άρεσε περισσότερο να βρίσκεται με τα πλουσιόπαιδα. Περιφερόταν συνέχεια γιατί ήθελε να φιλοσοφεί. Ανκαι δεν του άρεσε το Αθηναϊκό καθεστώς το υπεράσπισε και ενόπλως και με το θάνατό του.

393 Διασκεδάζουν οι νέοι παίζοντας με τις συχνότητες των τραγουδιών, χωρίς να γνωρίζουν ότι το παιχνίδι αυτό λέγεται«συχνότητα».

394 Σε κάποιο θέμα ζητείται να απαντήσει κάποιος «αν μπορεί να δεθεί ένα, απεριόριστα ανερχόμενο, αερόστατο από σταθερόσημείο της γης με σχοινί απεριορίστου μήκους». Η απάντηση είναι «όχι διότι όσο γερό και αν είναι θα σπάσει εξ αιτίας του βάρουςτου ή το αερόστατο θα πάψει να ανεβαίνει». Πείραμα είναι φυσικά αδύνατο να γίνει αλλά την απάντηση δεχόμαστε, αναγκαστικά,

ασφαλή.

395 «Όπως τα φυτά πνίγονται από περίσσεια νερού κι οι λύχνοι από το πολύ λάδι, το ίδιο γίνεται με τη δραστηριότητα τουπνεύματος, εξαιτίας της υπερβολικής μελέτης και ποσότητας ύλης, οπότε το πνεύμα, κυριευμένο από μεγάλη ποικιλία πραγμάτων, δενβρίσκει τον τρόπο να ξεδιαλύνει τα πράγματα, κι’ αυτό το βάρος το κρατάει κυρτωμένο και αναδιπλωμένο» Montaigne

396 Ζητάμε να γίνει το άτομο ίσο δηλαδή ίδιο με τους άλλους η διαφορετικότητα ενώ είναι χρήσιμη στο κοινωνικό,επιστημονικό και βιολογικό σύνολο, είναι πρόξενος δυστυχίας και κατάθλιψης σε ατομικό επίπεδο.

397 Ο Φρόιντ στο βιβλίο του «Νέα σειρά διαλέξεων εισαγωγής στη ψυχανάλυση» αναφέρει τη φράση «Εκεί που ήταν Αυτό,πρέπει Εγώ να γίνω». Η έννοια αναλύεται με το παράδειγμα των κήπων του Ολλανδικού Ζούιντερζε όπου υπήρχε ένας βαλτώδηςτόπος λάσπης, θάλασσας και παράξενων φυτών. Οι Ολλανδοί αποξήραναν το Ζούντερζε και έφτιαξαν περιβόλια με τουλίπες,αλλάζοντας το τοπίο. Δεν πρέπει να αποξηραίνουμε το υποσυνείδητο, έστω και αν φυτέψουμε τουλίπες.

398 Η Διακήρυξη της αστικής ανισότητας συνέπεσε με την ανακάλυψη της βιολογικής ανισότητας και έτσι αποκτά«επιστημονική θεμελίωση».

399 Εφευρέθηκαν διάφορα σύνολα ερωτήσεων προκειμένου να γίνει «ανακάλυψη ταλέντων». Απεδείχθη ότι αυτά είναι άνευαξίας εξ αιτίας πολλών λόγων αλλά και, κυρίως, από τον ορισμό του ταλέντου ως «άτομο που έχει δικό του (άρα μη προβλέψιμο καικαταγεγραμμένο) τρόπο αντιμετώπισης των διαφόρων προβλημάτων». Θα λέγαμε ότι ταλέντο είναι αυτό που βρίσκει τις λύσεις πουοι άλλοι δεν έχουν.

400 «Κοινωνικό Συμβόλαιο» [1762, Ζαν Ζακ Ρουσσώ.]

401 Τόμας Τζέφερσον στο προοίμιο της «Αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας»

402 Κάθε τάξη που βρίσκεται σε κρίση εντείνει την εκπαίδευση με τις καθιερωμένες από αυτήν αξίες. (συντηρητικός τύπος)

ενώ ταυτόχρονα η ανερχόμενη τάξη θέτει νέους στόχους, νέες αξίες και επιδιώκει «αλλαγή» (προοδευτικός τύπος)

403 «Για όποιον βλέπει τη ζωή με την καρδιά, αυτή είναι τραγωδία, για όποιον βλέπει με το μυαλό, είναι κωμωδία» [ΟράτιοςΓουώλπολ]

404 «Τα δύο ελαττώματα του οικονομικού κόσμου στον οποίο ζούμε είναι ότι η πλήρης απασχόληση δεν είναι εξασφαλισμένηκαι η κατανομή του πλούτου και του εισοδήματος διέπεται από αυθαιρεσία και αδικία» [Κέινς]

405 Τα παιδαγωγικά τμήματα έχουν οκτώ εξάμηνα διδασκαλίας. Θα περίμενε κανείς μετά από αυτό οι δάσκαλοι καινηπιαγωγοί να είναι τέλεια καταρτισμένοι επάνω στο θέμα «παιδί». Η πραγματικότητα όμως διαψεύδει κάθε προσδοκία, ενώ καλοί

δάσκαλοι είναι μόνο οι εμπνευσμένοι.

406 Το 1763 στην περιοχή του Φορτ Πιτ της Β. Αμερικής οι Βρετανοί Άποικοι προσεβλήθησαν από ευλογιά. Χάρισαν λοιπόντις μολυσμένες κουβέρτες τους στους ιθαγενείς ερυθρόδερμους και απηλλάγησαν γρήγορα απ ́αυτούς.

407 Σε περιπτώσεις οικολογικών και περιβαλλοντικών π.χ. αντικειμένων

408 Χιροσίμα 5 Αυγούστου 1947 και Ναγκασάκι 8 Αυγούστου 1947 - Επίσημο τέλος του 2ου Παγκ Πολέμου και αρχή τηςΠυρηνικής Εποχής και ισορροπίας του τρόμου.

409 Συνήθως υπάρχουν προβλήματα τα οποία διδάσκονται στο Σχολείο , είναι γνωστές οι λύσεις των και ο μαθητής εξετάζεταισχετικά με την ικανότητα που έχει να εφαρμόσει τις γνωστές λύσεις. Αυτό είναι κάτι το βαρετό, χωρίς ενδιαφέρον.

410 Το παιδί, με την είσοδό του στην Εκπαίδευση, βουτιέται κυριολεκτικά μέσα στα κρατικά «πρέπει» και «θέλω» ενώεπιστρέφοντας το μεσημέρι στο σπίτι αντιμετωπίζει τους διαποτισμένους σ’ αυτά γονείς του. Πως είναι δυνατόν να ξεφύγει από τηναυθόρμητη και γενετική περιέργειά του, να μάθει «αυτό που θέλει» όταν το θέλει και να ακολουθήσει το πρόγραμμα του Σχολείου«αυτό θέλω να ξέρεις» και «τώρα μάθετο, μην έχεις αντιρρήσεις». Όλοι γνωρίζουμε ότι τα μεγάλα προβλήματα λύθηκαν ότανπροέκυψαν και όχι όταν τα αντιμετωπίσαμε προγραμματισμένα. Δεν προγραμματίσαμε ποτέ την ανακάλυψη και όμως ο άνθρωποςλέγεται «άνθρωπος» εξ αιτίας των ανακαλύψεών του.

411 ..«.οραματιζόμαστε ένα σχολείο όπου οι μαθητές δεν αποστηθίζουν, αλλά μαθαίνουν να ελέγχουν, όπου το κίνητρο τηςβαθμοθηρίας απουσιάζει παντελώς, όπου η άμιλλα ενθαρρύνεται και η έρις καταδικάζεται..

Το σχολείο στο οποίο προσέρχεται καθημερινά ο ίδιος μαθητής, το σχολείο δηλαδή της ελληνικής σκληρής πραγματικότητας,ενθαρρύνει τη στείρα αποστήθιση, χρησιμοποιεί παρωχημένα διδακτικά βιβλία, συγχέει το μαχητικό θάρρος με το θράσος και δενστερείται φαινομένων διδασκαλικού αυταρχισμού». [Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ στην περίοδο των καταλήψεων 1990-1991]

412 A. Binet (Γαλλία) στο «Les idees modernes sur les enfants» (1911) τονίζει την ανάγκη ανάπτυξης μεθόδων που «μετρούν»την ανάπτυξη της μάθησης στο παιδί. Τις ιδέες ασπάστηκε ο Δ. Γληνός.

Ο J. Dewey στο βιβλίο του «How we think» (Boston 1933 page 35) τονίζει τη στενή εξάρτηση που υπάρχει ανάμεσα στηναγωγή και τη μάθηση λέγοντας «Θα ήταν γελοίος ένας έμπορος που θα έλεγε ότι πούλησε πολλά προϊόντα, αν κανείς δεν αγόρασεαπό αυτά Αλλά ίσως υπάρχουν δάσκαλοι που σκέφτηκαν ότι εργάστηκαν καλά, ανεξάρτητα απ’ όσα οι μαθητές έμαθαν».

Με τις σκέψεις των παραπάνω καθώς και του R. Cousinet (Pedagogie de l’ appentissage, P.U.F. 1959) η εκπαίδευση στοσχολείο μετετράπη σε κατάστημα πωλήσεως γνώσεων και ο καλός μαθητής σε καλό καταναλωτή γνώσεων ή μάλλον πληροφοριών,αφού η γνώση από την πληροφορία έχει τεράστια απόσταση.

413 Συνήθως λέμε «κλινικά ασθενής» εννοούντες ότι ο ασθενής έχει χαρακτηριστικά που τους οδηγούν σε κλινική ήνοσοκομείο. Αντίστοιχα θα λέγαμε «γραφειακό πρότυπο» εννοούντες ένα μαθητή όπως περίπου ιδανικά τον φανταζόμαστε μέσα απότη ζεστασιά και τον αχνιστό καφέ του εκπαιδευτικού γραφείου.

414 Η οικονομική - ενεργειακή επιβάρυνση είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από την οικονομική επιβάρυνση ανεγέρσεως σχολείου

κλειστού τύπου.

415 Στο Σάφολκ της Αγγλίας, 160 χιλιόμετρα έξω από το Λονδίνο, ο Α. Σ. Νηλ μαζί με τη γυναίκα του, λειτούργησε ένασχολείο, το Σάμερχιλ, όπου οι μαθητές μόνοι νομοθετούν και λειτουργούν το ιδιωτικό σχολείο τους, αποφασίζοντας για τα πάντα,ακόμα και για το πρόγραμμα διδασκαλίας. Μοναδικό κριτήριο είναι η κατανόηση, η εμπιστοσύνη και η ελευθερία. Οι δάσκαλοι εκείακολουθούν υποχρεωτικά το πρόγραμμα ενώ οι μαθητές προαιρετικά, αλλά αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος απουσιάζει από το μάθημαοι υπόλοιποι μαθητές θα τον απορρίψουν διότι όταν παρουσιαστεί με αυξημένες απουσίες θα παρακωλύει την εξέλιξη του μαθήματος.Σε ανάλογο πνεύμα έχουν γίνει όλοι οι κανονισμοί από τους ίδιους τους μαθητές.

416 Όταν κάποτε ο Κάιζερ της Γερμανίας επισκέφτηκε ένα Δημοτικό Σχολείο ο Δάσκαλος με νόημα και χωρίς να διακόψει το

μάθημα, ζήτησε από ένα παιδί να δώσει θέση στον Βασιλέα.'Όταν τελείωσε το μάθημα ο Δάσκαλος παρουσίασε τον Κάιζερ στα παιδιά που του απέδωσαν τις πρέπουσες τιμές.- Και γιατί δεν διακόψατε το Μάθημα; ρώτησε ο Κάιζερ.- Διότι το Μάθημα είναι το Βασίλειό μου, και όταν το κάνω, οι μαθητές πρέπει να πιστεύουν ότι ο Κάιζερ είμαι εγώ. Αλίμονο

αν συμβεί διαφορετικά και πιστέψουν οι μαθητές ότι υπάρχει ανώτερος από εμένα Κάιζερ

417 "Η εξέλιξη και προσαρμογή είναι νόμος της ζωής και όποιος δεν προσαρμόζεται καταστρέφεται" [Πυθαγόρας]

418 Όταν κάποιος πάθει υστερία για οτιδήποτε και αν είναι αυτό, (ακόμη και ο έρωτας) το φάρμακο είναι ένα απλό καιμοναδικό: «Ήρεμη και αντικειμενική προσέγγιση που θα βασίζεται στην κοινή λογική»

419 Σε σχολικό σημείωμα με χιουμοριστική διάθεση διαβάζουμε:ΣΧΟΛΙΚΑ ΣΙΝΕΜΑΣχολείο = Το σπίτι του τρόμουΔιευθυντής = Ο δολοφόνος με την απαλή φωνήΜετάφραση - λυσσάρη = είσαι το φως της ζωής μουαντιγραφή = το αίμα παγώνει στις φλέβες μουΑναθεώρηση = αναπαράσταση του εγκλήματοςΠρόχειρο διαγώνισμα = ένας απρόσκλητος μουσαφίρηςΑρχαία = Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνάΤριγωνομετρία = το τρίγωνο της αμαρτίαςΆλγεβρα = μεσάνυκτα παρά πέντεΣχολική αυλή = Γη ποτισμένη με ιδρώταΑπουσία = Πέντε χιλιάδες ψέματαΑπορριφθέντες = Η μοίρα μας κτύπησε σκληράάνοιγμα καταλόγου = Για ποιόν χτυπά η καμπάναΚατάλογος βαθμολογίας = Το κατάστιχο του διαβόλου παλιότερα αυτό θα ήταν αιτία τιμωρίας αν και είναι σατυρικό κατασκεύασμα(Ιδέ Αριστόδημου Ζάγκα Δυσμενή κρίση Δελτίο ΟΛΜΕ)

420 Ένα μεγάλο μέρος των ιδεών που διάβασα σ’ αυτό το βιβλίο με βρίσκει σύμφωνο και συνιστώ πριν διαβάσουμεοποιονδήποτε άλλον "παιδαγωγό" ας επιχειρήσουμε ένα περίπατο στις σελίδες αυτού του έργου.

421 Σε κάθε μάθημα χρειάζεται να υπάρχει στόχος (σκοπός) στον οποίο πρέπει να φθάσει ο Διδάσκων το μάθημα. Σε κάθε

διδασκαλία απαιτείται. α) Η ύπαρξη διδακτικού στόχου. β) Ο Διαχωρισμός ουσιώδους - επουσιώδους και συγκυριακού. γ) Σχεδιασμόςγια σπουδαιότερες εφαρμογές και διασυνδέσεις δ) Να καλλιεργείται η παρατηρητικότητα, η επαγωγή από το μερικό στο ολικό, ηπαραγωγή από το γενικό στο ειδικό καθώς και η διαίσθηση του μαθητή . ε) Να υπάρχει πλήθος εφαρμογών (τετριμμένων καιπρωτοτύπων) ώστε ο μαθητής να μπορέσει να διατηρήσει στη μνήμη του τις γνώσεις που απέκτησε (Briner).

422 Ως παράδειγμα μπορώ να αναφέρω πλήθος ανεκδότων και ιστοριών που αν είναι αξιοποιήσιμες κάνουν το γύρο τηςπαρέας ή και παραμένουν εσαεί, αν όμως μια ιστορία αντιβαίνει στα πιστεύω του ατόμου ή δεν είναι αξιοποιήσιμος γρήγοραξεχνιέται.

423 «Δεν υπάρχει στη γη τίποτα τόσο απαίσιο που να προορίζεται για αθώα πλάσματα, όσο το Σχολείο. Πρώτα απ’ όλα είναιφυλακή. Κι’ από ορισμένες απόψεις, πιο σκληρό κι’ απάνθρωπο από τη φυλακή. Στη φυλακή λ.χ. δεν είσαι αναγκασμένος ναδιαβάζεις βιβλία γραμμένα από τους δεσμοφύλακες και τον διευθυντή.. Στη φυλακή, μπορεί να σου βασανίζουν το σώμα, αλλά στοσχολείο σου βασανίζουν την ψυχή» Μπέρναρντ Σώ

424 Μήπως η εκπαίδευση είναι φτιαγμένη σε θηλυκά πρότυπα και είναι σαν να προσπαθείς να μάθεις στο κύμα ανοικτούπελάγους συμπεριφορά λιμανιού;.

«Ο τρόπος που είναι οργανωμένο το σχολείο ευνοεί τα κορίτσια Είναι πιο υπάκουα με πιο τακτικά και καθαρά τετράδια καιπροκαλούν λιγότερη φασαρία. Τα αγόρια δεν έχουν τόσο εκλεπτυσμένη προσέγγιση, είναι πιο ακατάστατατη στιγμή που οιδιδακτικές μέθοδοι απαιτούν τάξη και νοικοκυροσύνη. Τα αγόρια αμφισβητούν περισσότερο. Είναι λιγότερο πρόθυμα να παίξουν τοπαιχνίδι. Στα εναλλακτικά σχολεία τα αγόρια έχουν τις ίδιες επιδόσεις με τα κορίτσια γιατί δίνεται η δυνατότητα στο κάθε παιδί ναμάθει με τον δικό του τρόπο Τα αγόρια δεν υφίστανται τιμωρίες»

Σαρλ Ε. Καουέτ ψυχολόγος«το σχολείο είναι ένα μέρος όπου διδάσκονται η συμμόρφωση και η υπακοή και ταιριάζει περισσότερο με τον γυναικείο

κόσμο»Μισέλ Κλαές ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του ΜόντρεαλΗ Πιερέτ Μπουσάτ λέει «Όταν ρωτάς τα αγόρια για το σχολείο αναφέρουν τις λέξεις ‘υποχρέωση’, ‘απαγόρευση’, ‘πλήξη’

ενώ όταν ρωτάς τα κορίτσια αναφέρουν ‘μάθηση’, ‘ακοή’. ‘ανακάλυψη’. Τα αγόρια έχουν λιγότερη αυτοπειθαρχία, δεναναλαμβάνουν ευθύνες για τη συμπεριφορά τους κάνουν φασαρία διακόπτουν αψηφούν την εξουσία είναι αγενή προς τουςδασκάλους τους και έτσι γίνονται ήρωες για τους συμμαθητές τους. Τα κορίτσια είναι υπεύθυνα, ανεξάρτητα πιο συγκεντρωμένα, μεπερισσότερη αυτοπειθαρχία ακούν στην τάξη και κάνουν τη δουλειά που έχουν για το σπίτι.»

Η Μανόν Τεορέ καθηγήτρια Παιδαγωγικής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ «Η απρεπής συμπεριφορά τωναγοριών ενθαρρύνεται σιωπηλά. Αν θέλουν να γίνουν το επίκεντρο της προσοχής είναι άτακτα Αυτό έχει ως συνέπεια ένα αθροιστικόαποτέλεσμα: πάνε άσχημα στα μαθήματα παίρνουν κακούς βαθμούς και τελικά μετατρέπονται σε εν δυνάμει απόβλητους τουσυστήματος».

«Οι άνδρες είχαν πάντοτε την εξουσία και τώρα είναι οι γυναίκες εκείνες που πρόκειται να πάρουν τις καλές δουλειές και τηνκαταξίωση Οι άνδρες μπορεί να αντιδράσουν βίαια Αν η επιτυχία συνδυαστεί με τα κορίτσια και η αποτυχία με τα αγόρια, θα έχουμεμια διαιρεμένη κοινωνία και αυτό δεν θα είναι καλό». Πομπερ Μπιζαγιόν

Αυτονόητος λοιπόν είναι ο εκ νέου προγραμματισμός που θα καταπολεμήσει σημαντικά αυτά τα μειονεκτήματα και θαπροσφέρει στο παιδί προϋποθέσεις δημιουργίας κλίματος για ψυχική ισορροπία, αλλά και πνευματική καλλιέργεια.

425 pedagogie de l' appentissage, P.U.F 1959 σελ 126

426 Ο E. Thorndike και παράλληλα ο E.Claparede έκαναν έρευνες με βασικό αντικείμενο τις σχέσεις αγωγής και μάθησης

427 Χρ Φράγκου Η σύγχρονη διδασκαλία Αθήνα 1986 σ.85

428 Ο μύθος είναι από τις πλέον ισχυρές μορφές διδασκαλίας εννοιών, αρκεί να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες.

Υπάρχουν φυσικά μύθοι για όλες τις ηλικίες αλλά θα ήταν ευκταίο οι μύθοι να είναι πάντα κατανοητοί και ευχάριστοι για όλες τιςηλικίες. Και μόνο η επίκληση του πολλές φορές γενικά παραδεκτού τίτλου πχ «Ροβινσών» φτάνει να μας δώσει τον τρόπολειτουργίας κάποιας έννοιας, όπως ο Ηρακλής μπρος στην Αρετή και την Κακία

429 Συχνή είναι η απορία των μικρών παιδιών, που δεν έχουν συναντήσει τις μονάδες μήκους ή βάρους στο περιβάλλον τους,

αν οι μονάδες «μέτρο» και «κιλό» χρησιμοποιούνται και από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους. Βέβαια, υπάρχουν τα παιδιά(και είναι αυτά που δέχονται εύκολα τις ξένες γλώσσες) που αποδέχονται και εφαρμόζουν ασυζητητί όλα όσα λέει ο δάσκαλος.

430 Όταν ο Φίλιππος, μετά λίγους μήνες, επισκέφθηκε τον Αριστοτέλη για να μάθει τι έμαθε ο Αλέξανδρος έγινε ο εξήςδιάλογος

-Τι έμαθε στην Φιλοσοφία;-Δεν αρχίσαμε ακόμα-Τι έμαθε στα Μαθηματικά;-Δεν αρχίσαμε ακόμα-Τι έμαθε στην Αστρονομία;-Δεν αρχίσαμε ακόμα-Και τι μαθαίνει τόσο καιρό;-Να σκέφτεται

431 "Φτάνεις στο τέλος της ζωής και βλέπεις, ότι, ως προς τη γνώση του καλού και του κακού, είσαι στο σημείο εκκίνησης.Όλα τα μεγάλα ερωτήματα έμειναν αναπάντητα, Αφού προσπάθησες να δώσεις ένα νόημα στη ζωή σου, αντιλαμβάνεσαι ότι δεν έχεινόημα να θέτεις θέμα νοήματος και ότι τη ζωή πρέπει να τη δέχεσαι και να τη ζεις όπως έρχεται" (από το Θεό - συμπλήρωση δικήμου).[ΝΟΡΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΜΠΙΟ Ιταλός Φιλόσοφος]

432 Κατά τον Μακ Λούαν για κάθε νέο μέσο πρέπει να αναζητούμε απάντηση στα ερωτήματα:1. Όταν λειτουργεί σε τι προσθέτει μεγαλύτερη δράση.2. Τι υπάρχον αντικαθιστά το νέο μέσο.3. Τι υπάρχει και το μέσον αυτό κοινοποιεί.4. Όταν το μέσο αυτό λειτουργεί οριακά σε τι καταλήγει.

433 Αντώνη Λιάκου αναπλ καθηγητή Ιστορίας στο Παν Αθηνών «ΤΟ ΒΗΜΑ» 20-6-1993

434 Η Τηλεόραση επιδιώκει 1. Ρεαλισμό, 2. Ενδιαφέρον, 3. Συγκίνηση, 4. Φαντασία. Μήπως αυτό δεν κάνει και η διδασκαλία;

435 Χριστίνα Κουλούρη, ιστορικός, Επίκουρος καθηγ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου «ΤΟ ΒΗΜΑ» 20-6-1993

436 «Πολλές φορές δίνουμε στα παιδιά ό,τι θέλουν για να αντικαταστήσουμε την αγάπη που δεν μπορούμε να τους δώσουμε».[ΝΗΛ Ελευθερία όχι αναρχία σελ.17]

437 «Ο αριθμός των δασκάλων που θεωρούν τους εαυτούς τους οδηγούς περισσότερο παρά σαν αντλίες γνώσεων εξακολουθεί

να είναι περιορισμένος. Το ποιο μεγάλο δώρο που μπορεί να κάνει ένας δάσκαλος στους μαθητές του, είναι το δώρο τηςπροσωπικότητας του». [ΓΚΡΑΙΗ το βιβλίο της ζωής σελ.41]

«'Ο,τι δώσεις σε ένα παιδί κάποια ημέρα το επιστρέφει και ό,τι αρνηθείς θα τ’ αρνηθεί με τη σειρά του. Το κακό που τουκάνεις μπορεί και αυτό να το επαναλάβει. Αν γεμίσεις τα νεαρά πανιά του με την πνοή του θάρρους και της ευθύτητας, τότε μπορείν’ αρμενίσει και ξέρει ν' αντιμετωπίζει τη θύελλα». [ΓΚΡΑΙΗ το βιβλίο της ζωής]

438 Αν θες να χορτάσεις κάποιον μια φορά δός του μια τηγανιά ψάρια. Αν θες να τον χορτάσεις για πάντα μάθε τον ναψαρεύει

439 'Το λιγότερο που με ενδιέφερε ήταν οι γνώσεις. Εκείνο που προσπάθησα κυρίως ήταν να κάνω τους νέους να απορούν. Ναξέρουν ότι δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις στην Επιστήμη.. Να καταλάβουν ότι το σημαντικότερο δεν είναι η απάντηση αλλά ηερώτηση

[Μανόλης Ανδρόνικος, περιδ <Διαβάζω> αρ.125]

440 Διότι α) επιδιώκει κάποιο σταθερό σκοπό (να διδάξει αγωγή) και β) το περιεχόμενό του είναι σχετικά σταθερό (ναμεταδώσει και διαιωνίσει τον πολιτισμό και να καλλιεργήσει συγκεκριμένες δεξιότητες - γλωσσική επικοινωνία, υπολογιστική τέχνη,απλές κατασκευές- προετοιμασία για την ενήλικη φάση της ζωής)

441 Ο Ιβάν Ίλιτς μίλησε για «μια αποσχολειοποιημένη κοινωνία» διότι το σχολείο χρησιμεύει για τους σκοπούς τωνκαταπιεστών, των αλλοτριωτικών και απάνθρωπων κοινωνιών. Πρέπει να καταργήσουμε την Εκπαίδευση και να ξαναδώσουμε στονάνθρωπο την ελευθερία του μέσα σε μια κοινωνία χωρίς Σχολεία και με τα μέσα για αυτοεκπαίδευση του ατόμου.

442 Η δυναμικότητα μιας κοινωνίας χαρακτηρίζεται από την συνεχή αναθεώρηση όλων σχεδόν των κοινωνικών θεσμών, παράτην ανάγκη σταθερότητάς των.

443 Παράγοντες που επιδρούν στην τόνωση του ηθικού των εργαζομένων1. Μονιμότητα (αλλιώς συζητούν και σκέπτονται την επόμενη εργασία τους)2. Ικανοποιητικές απολαβές (σε σχέση με ομοίους τους άλλων επιχειρήσεων)3. Απονομή Δικαιοσύνης Πάντα (Όχι αδικίες αφανείς ή φανερές)4. Η εκτίμηση (αξιοπρεπής εργασία)5. Η χρηστή Ηγεσία (άλλο αρχηγός και άλλο διευθυντής)6. Η συμμετοχή στη διοίκηση (λήψη αποφάσεων)7. Η επικοινωνία (Ομοιογένεια κατά το δυνατό σε ιδέες και τάξη)8. Η συμμετοχή στο Μετοχικό Κεφάλαιο9. Η προσαρμογή στην αλλαγή (λόγω των εξελίξεων)10. Ευκαιρίες Ανόδου (γι’ αυτό προσπαθούν)11. Ελαστικό Ωράριο

444 Η πρόκληση των νέων προς εμάς δεν είναι να ακολουθήσουμε δικά τους (καινούρια) πρότυπα αλλά είναι φωνές για ναακολουθήσουμε τα δικά μας, αυτά που λέμε ότι πιστεύουμε και ότι έχουμε βάλει ως σκοπό μας. Όταν μας κατηγορούν γιασκληρότητα προς τον συνάνθρωπο για την ύπαρξη φτώχειας και τυραννίας δεν είναι κάτι που οι νέοι εφεύραν αλλά κάτι που οι δικέςμας γενιές, οι προηγούμενες, είπαν ότι δεν πρέπει να υπάρχει και μας λένε: «τα φωνάζετε και λέτε πως τα πιστεύετε κάντε τα λοιπόν»,αυτό είναι μια υγιής αντίδραση σε μια νοσηρή και υποκριτική κατάσταση

445 Πρέπει να δημιουργηθεί 1) ένα είδος μνήμης μακράς εμβέλειας ώστε να διορθώνονται οι επιδράσεις μικρής εμβέλειας από

τις επιδράσεις μακράς και σημαντικής εμβέλειας (βαθμός συμμετοχής των στοιχείων ενός ασαφούς συνόλου).2) τρόπος επιλογής των χαρακτηριστικών επιλεκτικότητας, με άλλα λόγια των λέξεων - κλειδιών που είναι δείκτες της

προσωπικότητας,3) εξασφάλιση της μη συμμετρικότητας, αφού κάθε χαρακτηριστικό είναι μοναδικό.4) εξασφάλιση του μονοσήμαντου των συμπερασμάτων.5) πρόβλεψη νέων στοιχείων

446 Στην αρχαιότητα ο Θαλής ο Μιλήσιος και αργότερα ο Πλίνιος (σκοτώθηκε προσπαθώντας να εξηγήσει την έκρηξη τουΒεζούβιου το 79 μ.Χ. όταν κατεστράφη η Πομπηία και το Ηράκλειο στην Σικελία) είχαν παρατηρήσει την παράξενη ιδιότητα, νατραβάει ελαφρά σώματα όπως κλωστές και πούπουλα, που αποκτούσε το ήλεκτρο όταν τριβόταν σε μάλλινο ύφασμα. Οι λόγιοι τουΜεσαίωνα ενδιαφέρθηκαν για την περίεργη αυτή «ηλεκτρική» δύναμη και αμέσως μετά την Αναγέννηση ο Ουϊλλιαμ Γκίλμπερτ(γιατρός της βασίλισσας Ελισάβετ) έγραψε για το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των μαγνητών.

Κατά τον τριακονταετή πόλεμο ο Όττο φον Γκουέρικε, δήμαρχος του Μαγδεμβούργου και εφευρέτης της αεραντλίας,κατασκεύασε την πρώτη ηλεκτρική μηχανή. Στα τέλη του 18ου αι. ο Βενιαμίν Φραγκλίνος (πρόεδρος αργότερα των ΗΠΑ) συνέδεσετην αστραπή και τον ηλεκτρισμό με το περίφημο πείραμά του του χαρταετού. Αμέσως μετά ο Βόλτα φτιάχνει ηλεκτρικό ρεύμα με την«ηλεκτρική στήλη» του και ο Γαλβάνι Πειραματίζεται στα ασθενή ρεύματα τον βιολογικό ηλεκτρισμό και την ηλεκτρικήεπιμετάλλωση. Ακολουθούν ο Νταίη και ο Δανός Χανς Κρίστιαν Αϊρστεντ, ο Αμπέρ κι’ ο Αραγκό κι’ ο Φαρανταίη που ερευνούν όλοτο μυστήριο του ηλεκτρισμού και των ηλεκτρικών δυνάμεων.

Στον τομέα των επικοινωνιών ο Σαμουήλ Μόρς, παρά τους χλευασμούς που δέχτηκε, χρησιμοποιεί το ηλεκτρικό ρεύμα για ναμεταδώσει κάποιο μήνυμα και λίγο αργότερα ο πλανήτης γεμίζει με σύρματα. Την ίδια εποχή ο Φαρανταίη κατασκευάζει την πρώτη«ηλεκτρογεννήτρια» (1831). Εικοσιτρία χρόνια αργότερα (1867) ο Αλέξαντερ Γκράχαμ Μπέλ χρησιμοποιεί τον ηλεκτρισμό για τοτηλέφωνό του.

Όταν ζήτησε βοήθεια από το Κογκρέσο δεν βρήκε ανταπόκριση. Παρά το γεγονός ότι όλοι τον κορόιδευαν χρησιμοποιώνταςδικά του μέσα και χρήματα επί δώδεκα χρόνια κατάφερε να μείνει πάμφτωχος. Τότε ενδιαφέρθηκε επιτέλους το Κογκρέσο και έστησετον πρώτο τηλέγραφο μεταξύ Βαλτιμόρης και Ουάσινγκτον. Το 1837 επιδεικνύει τον «τηλέγραφό» του σε μια αίθουσα τουΠανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και στις 29 Μαΐου 1849 διαβιβάζεται το πρώτο μήνυμα σε μεγάλη απόσταση, Ουάσινγκτον -Βαλτιμόρη.

447 Μια τέτοια έκρηξη γνωρίσαμε στις μέρες μας με την πρόοδο της πληροφορικής ενώ η περασμένη 50 ετία με την πρόοδοτου αυτοκινήτου, των ηλεκτρικών εφαρμογών και τη βιομηχανική, γενικά, επανάσταση.

448 Personalismus Το άτομο είναι ταυτόχρονα δημιούργημα και δημιουργός της κοινωνίας. Η αρχή αυτής της ιδέας βρίσκεταιστην πρώιμη φιλοσοφία του Μεσαίωνα, κατά την οποία προσπαθεί κανείς να ανταποκριθεί και στις απαιτήσεις της κοινωνίας αλλάκαι στις απαιτήσεις της προσωπικότητας του ατόμου.

449 Παναγιώτη Δ. Ξωχέλη «Παιδαγωγική του Σχολείου» Θεσ/νικη 1976, σελ 29

450 Totalismus: Κοινωνική θεωρία που έχει την πηγή της στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα και επηρεάσθηκε αργότερα απ’ τηδιαλεκτική του Έγελου κατά την οποία το άτομο οφείλει να ενταχθεί και να ενσωματωθεί χωρίς όρους στην κοινωνία

451 Ατομισμός (individualismus) δίνει προτεραιότητα στο άτομο. Η θεμελιώδης ιδέα βρίσκεται στη φιλοσοφία του Μεσαίωνακαι κύρια στο Νομιναλισμό που αναγνωρίζει πραγματική ύπαρξη μόνο σε μεμονωμένα πράγματα