Η τρίτη ηλικία - ένα ταξίδι στην απλότητα

Η Τρίτη Ηλικία

Helen M. Luke

Helen M

. Luke


Η Τ

ΡΙΤΗ

ΗΛ

ΙΚΙΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έφη Ματθιοπούλου

Στο κλασικό αυτό κείμενο για τα γεράματα, η διάσημη αναλύ-τρια κατά Γιουνγκ Έλεν Μ. Λουκ πολύ σοφά σκέφτεται τα τελικά τα-ξίδια που περιγράφονται στην Οδύσσεια του Ομήρου, στον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ, και στο Little Gidding του Τόμας Έλιοτ, δίνοντας επίσης σημασία στο πάθος.

Εξετάζοντας μερικά από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας που δημιουργήθηκαν από συγγραφείς στο τέλος της ζωής τους, η Έλεν Λουκ διευκρινίζει τη διαφορά ανάμεσα στη γήρανση και την αποσύνθεση, ενθαρρύνοντας τον αναγνώστη να εξελιχθεί συναι-σθηματικά και πνευματικά ενώ βρίσκεται στο αποκορύφωμα της ζωής του.

Η Έλεν Μ. Λουκ (1904-1995) γεννήθηκε στην Αγγλία. Στη

μέση ηλικία, σπούδασε στο Ινστι-τούτο Γιουνγκ στη Ζυρίχη, ενώ στη συνέχεια πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες και καθιέρωσε στο Λος Άντζελες μια αναλυτική πρακτι-κή μαζί με τον Ρόμπερτ Τζόνσον. Το 1962, ίδρυσε την Κοινότητα «Η Φάρμα των Μήλων» στους Τρεις Ποταμούς του Μίσιγκαν, «ένα κέντρο για ανθρώπους που αναζητούν να ανακαλύψουν και να εκμεταλλευτούν κατάλληλα τη μετασχηματιζόμενη δύναμη των συμβόλων στη ζωή τους». Στα τε-λευταία χρόνια της, η Έλεν Λουκ ήταν για πολλούς ανθρώπους το πρότυπο της σοφής γυναίκας. Το τελευταίο βιβλίο της, Such Stu� as Dreams Are Made On, ένα βιογρα-φικό και αποσπάσματα από πενή-ντα τέσσερα τεύχη περιοδικών, δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό της. Στα βιβλία της συγκαταλέγο-νται το The Laughter at the Heart of Things, μια συλλογή δοκιμίων, και το The Way of Woman: Awakening the Perennial Feminine.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Έλεν Μ. Λουκ και την Κοινότητα «Η Φάρμα των Μήλων»,

παρακαλούμε επισκεφθείτε www.applefarmcommunity.org.

Η Έλεν Λουκ είναι μια μοναδική φωνή, που έχει ομορφιά, πάθος, συναίσθημα και διαύγεια. Αποτελεί σαφώς έναν από τους πιο πολύ-τιμους εθνικούς θησαυρούς.

HELEN PINKOLA ESTES, Συγγραφέας του Women Who Run with the Wolves.

Είναι προτιμότερο να μελετάς μια μοναδική σελίδα από τα γρα-πτά της, παρά να διαβάζεις μια στοίβα βιβλία για διαφώτιση.

THOMAS MOORE, Συγγραφέας των Care of the Soul και �e Planets Within.

Γρήγορα τώρα, εδώ, τώρα, πάντα. Μια κατάσταση τέλειας απλότητας (που δεν στοιχίζει λιγότερο από τα πάντα).

T.S. ELIOT, Little GiddingΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΠΛΟΤΗΤΑ

ΕΝ

Α Τ

ΑΞ

ΙΔΙ Σ

ΤΗ

Ν Α

ΠΛ

ΟΤ

ΗΤ

Α

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108, 2106431137

E-MAIL: [email protected]. ocelotos. gr

ISBN 978-960-9607-97-1

140 × 210 SPINE: 8 FLAPS: 70 Z

00_cover_old age.indd 1 11/16/2012 12:46:47 AM

ΤιΤλος Η Τρίτη Ηλικία – Ένα Ταξίδι στην Απλότητα

ςυγγραφέας Helen M. Luke ςειρα Ψυχολογία [5358]1112/05 ΜεΤάφρασΗ: Έφη Ματθιοπούλου Eπιmελεια Λούλη Τσαμαντάνη Διορθωςη Όλγα Παλαμήδη Layout-DEsign Myrtilo, Λένα Παντοπούλου εκΤυπωςη Δεκάλογος εΠε ΒιΒλιοΔεςια Μπετσώρη Βασ. & Ζαχ. Ο.ε. Copyright© 2010 Lindisfarne Books Copyright© 2012 Για την ελληνική γλώσσα Λούλη Τσαμαντάνη & εκδόσεις Οσελότος πρώΤη εκΔοςη αθήνα, Νοέμβριος 2012

ISBN 978-960-9607-97-1

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108e-mail: [email protected]

www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτο-ανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορ-φή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγ-γραφέα.

Helen M. Luke

αθήΝα 2012


ΜεΤάφρασΗ: Έφη Ματθιοπούλου

ΈνΑ ΤΑξIδι σΤΗν ΑπλOΤΗΤΑ

αυτή η έκδοση του βιβλίου «Η Τρίτη Ηλικία, Ένα Ταξίδι στην απλότητα» από την Έλεν Λουκ οφείλεται σ’ έναν

μεγάλο αριθμό ανθρώπων, που τους αξίζει η αναγνώριση για την αφοσίωσή τους στην Έλεν και στα έργα της. Τα γραπτά της Έλεν αυτά καθαυτά προέρχονται από τις συγκεντρώσεις όπου συζητούσε τις ιδέες της με μέλη της Κοινότητας «Η φάρ-μα των Μήλων». Έτσι, φυσικά, ευγνωμοσύνη οφείλεται σε όσους συμμετείχαν σ’ εκείνες τις ομάδες, οι οποίοι έμεναν κο-ντά στην Κοινότητα και συνεχίζουν να ενισχύουν με πολλούς τρόπους την προαγωγή του κληροδοτήματός της.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες ανήκουν στον Joe Kulin, πρώην εκ-δότη της Parabola, ο οποίος πρόσφερε τα γραπτά της Έλεν σ’ ένα νέο κοινό μέσω του περιοδικού και του βιβλίου και audio divisions της Parabola.

εμείς που ανήκουμε στην Κοινότητα της φάρμας είμαστε βαθιά ευγνώμονες για το αμέριστο ενδιαφέρον του Joe και την αφοσίωσή του στα έργα της Έλεν, και κυρίως για τις προσπά-θειές του να δώσει το βιβλίο αυτό σ’ έναν καινούργιο εκδότη.

Ένα ακόμη μέλος της Parabola από εκείνη την αρχική οικο-γένεια είναι ο Lorraine Kisly, ο οποίος πρώτος ανακάλυψε τα γραπτά της Έλεν και παραμένει πιστός φίλος της Κοινότητας.

θέλουμε, επίσης, να ευχαριστήσουμε κάποιους ιδιαίτερα γενναιόδωρους υποστηρικτές της φάρμας, οι οποίοι συνεισέ-φεραν απλόχερα, ώστε να δουν ότι τα έργα συνεχίζουν να κα-τακτούν νέους αναγνώστες. Μεταξύ άλλων, τους Molly Vass και Rob Lechman, John Howie, Barbra Goering, Don Toyer, Joan Miller, και κυρίως τον Thomas Theis.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Κοινότητας «Η Φάρμα των Μήλων»

5Πρόλόγός ™

ΠρΌΛΟΓΟσ

Καθώς γράφω τα λόγια αυτά, απέχω μόλις δύο μή-νες από τα εξηκοστά μου γενέθλια. ενώ οι δεκαε-

τίες πληθαίνουν, αυθόρμητα μου έρχονται καινούργιες σκέψεις. αναλογίζομαι την ηλικία ανθρώπων που πε-θαίνουν γύρω μου. σωματικοί πόνοι και αποτυχίες τούς φέρνουν πιο κοντά στον θάνατο και αναρωτιέμαι τι τέ-λος θα έχουν. ανησυχώ που η κόρη μου είναι μόνο οκτώ ετών και είναι πολύ πιθανόν να ζήσει το μεγαλύτερο μέ-ρος της ζωής της χωρίς εμένα. Η γυναίκα μου είναι πολύ νεότερή μου και πιστεύω ότι θα φύγει αργότερα από εμένα. φυσικά, τα σχέδια του θεού βρίθουν εκπλήξεων, ωστόσο οι φαντασιώσεις έχουν σημασία, ανεξάρτητα του τι θα συμβεί. Πρόκειται για την έκφραση της ίδιας της ψυχής, όχι μόνο κυριολεκτικά για το μέλλον, αλλά για την κατάστασή της αυτή τη στιγμή.

εκείνο που θεωρώ πολύτιμο στο αξιόλογο βιβλίο της Έλεν Λουκ σχετικά με τα γηρατειά είναι ότι αποφεύγει να καταπιάνεται με όλες εκείνες τις συνηθισμένες ανη-συχίες και τους συναισθηματισμούς. Βλέπει τα γηρατειά ως ένα μυστήριο και απόλυτα δικαιολογημένα γυρο-φέρνει τις σκέψεις της σε αυτά με εικόνες από τη λο-γοτεχνία. Και όχι απλώς από τη λογοτεχνία, αλλά από τα πιο σημαντικά όλων των επινοημένων γραπτών, τα οποία τυχαίνει να είναι ακριβώς και δικές μου προσωπι-κές προτιμήσεις.

6 η ΤριΤη ηλικιΑ – εΝΑ ΤΑξιδι ςΤηΝ ΑΠλόΤηΤΑ™

Τα πρότυπά της για ανθρώπους που γερνούν είναι άτομα εκκεντρικά και τρελά – ιερά τρελά: ο Οδυσσέας, ο Ληρ και ο Πρόσπερος. Υποθέτω ότι ο καλύτερος τρόπος για να μπει κάποιος στην τρίτη ηλικία είναι να αφήσει τον τρελό να προβληθεί, να γίνει περισσότερο και όχι λιγότερο ένα άτομο που ακολουθεί τρελές προκλήσεις. Για να διακρίνει όμως και να επιτρέψει στον τρελό να εκδηλωθεί, είναι απαραίτητο να αντιληφθεί το ευνό-ητο και το κυριολεκτικό και να συλλάβει το μυστήριο που παίζεται μέχρι τέλους στους λιγότερο αισιόδοξους, στους λιγότερο επικεντρωμένους στον έλεγχο της ζωής. Η ομορφιά αυτού του βιβλίου είναι ότι δεν ασχολείται τόσο πολύ με τα γηρατειά, όσο με την εξέλιξη της ψυ-χής, την αδιάκοπη αλχημεία της, που αντιδρά θετικά στις αλλαγές του σώματος, της ζωής και του νοήματος του εαυτού.

Για μένα, ο πυρήνας του βιβλίου αυτού ως προς τη μαγεία των γηρατειών είναι το θέμα του Πρόσπερου, ο οποίος εγκαταλείπει το μαγικό βιβλίο του, τον άγγελο-οδηγό του και τη ράβδο του. φαίνεται σαν η Έλεν Λουκ να εγκατέλειψε το δικό της μαγικό βιβλίο όταν έγραψε αυτό εδώ. είναι ένα βιβλίο χωρίς κατήχηση, φιλοδοξία και την πόζα της σοφίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ δύο δη-λώσεις άλλων συγγραφέων που παραθέτει: Laurens van der Post: «Ολοκληρωτική παράδοση του εαυτού στην αλήθεια», και Charles Williams: «θα σπάσω κάθε επι-βολή απόψεων». αναφέρεται στην τέχνη της απελευθέ-ρωσης, της παράδοσης του εαυτού, και της παράδοξης ανακάλυψης εκείνου που πάντοτε ήταν παρών και ποτέ δεν περιλαμβανόταν πλήρως.

Η Έλεν Λουκ γράφει για τη συγγνώμη και την προ-σευχή, δύο θέματα για τα οποία νομίζουμε ότι κάτι γνω-ρίζουμε, μέχρι να γίνουν διάφανα στην τρίτη ηλικία κά-

7Πρόλόγός ™

ποιου και να παίζουν κεντρικούς ρόλους στην ολότητα της ζωής του και του κόσμου του. Όμως αναφέρεται και στη θέση της ευσπλαχνίας σ’ αυτή την πορεία. Βλέπει το θέμα «merc-» της λέξης «mercy» (ευσπλαχνία) στις λέ-ξεις «merchant» (έμπορος) και «commercially» (εμπορι-κώς), ενώ επισημαίνει τη σπουδαιότητα της συναλλαγής και της ευγένειας στην τρίτη ηλικία. Ωστόσο, δεν ανα-φέρει το «merc-» στο «Mercury» (Υδράργυρος), δηλαδή στον ερμή, αν και ο ερμής ως φαντασία στο έπακρό της, ελεύθερη και παιχνιδιάρα, ρέει σ’ ολόκληρο το βιβλίο της καθώς κάνει ένα τεράστιο παιχνίδι με τα γηρατειά. Η ικανότητα να αντιλαμβάνεται, να βλέπει σε αρκετό βάθος εκείνο που δεν είναι εμφανές σε πρώτο επίπεδο, αυτά είναι τα χαρίσματα τούτου του θαυμάσιου μικρού ερμητικού βιβλίου.

Ομολογώ ότι στο βιβλίο αυτό περίμενα από την Έλεν Λουκ να είναι πιο γιουνγκιανή, πιο επεξηγηματική, πε-ρισσότερο ψυχολογικά επιτήδεια. Δεν είναι τίποτε απ’ όλα αυτά. Κάθε πρόταση προέρχεται από συλλογισμό πολλών ωρών και διάθεση για εμπειρία. εφαρμόζει εκεί-νο που κάνει ένας καλός καλλιτέχνης: ονειρεύεται το όνειρο από πριν, μην αφήνοντας το βασίλειο του μυστη-ρίου στον τσουχτερό αέρα της κατανόησης. Προσφέρει μια απαλή ώθηση προς μια φαντασίωση των γηρατειών, μα δεν δίνει κανένα πρόγραμμα ούτε θεωρία. Όπως λέω, κάνει αυτά που κηρύσσει, εγκαταλείποντας τους δικούς της αγγέλους και, φαίνεται, τις πολύτιμες ιδέες της.

Ο αναγνώστης καλείται να κάνει κάτι παρόμοιο, και δεν πρέπει να περιμένετε την τρίτη ηλικία για να το κά-νετε. Όπως η Έλεν Λουκ υποδηλώνει, η γήρανση είναι θέμα φαντασίας. Ίσως απογοητευτείτε μη βρίσκοντας συνταγές για να γεράσετε χαριτωμένα. αν ναι, παραιτη-θείτε από την προσδοκία. εγκαταλείψτε την ανάγκη για


μια θεωρία. σπάστε το ραβδί της ανάγκης σας. ρίξτε στη βαθιά θάλασσα το βιβλίο που έχει γίνει εγχειρίδιο της ζωής σας και ξεκινήστε για συγγνώμη και ευσπλαχνία. Διαβάστε αυτό το βιβλίο και προσευχηθείτε.

Thomas Moore

9ειςΑγωγη ™

εΙσαΓΩΓή

στα δοκίμια που αποτελούν τη μελέτη αυτή σχετικά με την τρίτη ηλικία, η Έλεν Μ. Λουκ, η οποία έχει

γράψει με τόση ευαισθησία για μύθους και σύμβολα στη ζωή και στις τέχνες, μας παρουσιάζει ακόμη το μεγαλύ-τερο ίσως χάρισμά της: τις βαθιές γνώσεις της για μια φάση της ζωής η οποία μέχρι τώρα δεν έχει περιληφθεί πλήρως στην αντίληψή μας για το εσωτερικό ταξίδι. Πολλοί άντρες και γυναίκες σήμερα είμαστε συνειδητο-ποιημένοι ως προς τις δοκιμασίες του «δεύτερου ημίσε-ος της ζωής», ενημερωμένοι ότι –όπως η Έλεν Λουκ το διατυπώνει– «έχοντας φάει το μήλο και έχοντας επιλέξει να γνωρίσουμε το καλό και το κακό», έχουμε φύγει από τον «νηπιακό Παράδεισο», για να «κάνουμε κατά μόνας το μακρύ ταξίδι στη διάσταση του χρόνου. Ο καθένας μαθαίνει μέσα από πικρές συγκρούσεις των αντιθέτων να διακρίνει και το πιο μικρό πράγμα ή να το φανταστεί ως μοναδικό και ξεχωριστό». Ως στόχο μας, έχοντας δει φευγαλέα εκείνη «“την αντικειμενική νόηση” που ο Γιουνγκ αποκαλούσε “το κεντρικό μυστικό”», έχου-με αρχίσει να διακρίνουμε «το εγώ από τον εαυτό, τα οποία είναι και δεν είναι δικά μας». Ωστόσο, αυτό δεν είναι το τέλος του ταξιδιού. Ένα πρόσθετο, κρίσιμο βήμα παραμένει· και πρόκειται για εκείνο το βήμα, εκείνη τη μετάβαση στην τελευταία φάση του ταξιδιού μας προς


τον θάνατο, το οποίο η Έλεν Λουκ περιγράφει σε τούτο το βιβλίο.

Με βάση τα αριστουργήματα των Ομήρου, Δάντη, σαίξπηρ και Τόμας Έλιοτ, διαβάζοντας εκείνα τα έργα με μια κατανόηση που διαμορφώθηκε μέσα από χρόνια αφοσίωσης και σκέψης στις ιδέες του Καρλ Γιουνγκ, και μιλώντας ως ένα θαυμάσια συνειδητό άτομο που κάνει το δικό του πέρασμα στην τρίτη ηλικία, η Έλεν Λουκ μάς διδάσκει ότι φτάνουμε σε ένα σημείο στη ζωή μας όπου επιλέγουμε πώς να περάσουμε τα τελευταία μας χρόνια, πώς να πλησιάσουμε τον θάνατό μας. Η επιλογή, όπως εκείνη την περιγράφει, μπορεί να είναι οδυνηρή, απαιτη-τική (ίσως επιλέξουμε να συνεχίσουμε να γερνάμε, αντί απλώς να βυθιζόμαστε στη διαδικασία των γηρατειών), αφήνοντας πολλά τα οποία είναι σημαντικά για εμάς, ακόμη και στην εσωτερική μας ζωή. Η επιλογή, αναφέ-ρει σε κάποιο σημείο, είναι αν «θα γαντζωθούμε πάνω στον ηλικιωμένο άνθρωπο, στην άρνηση εκείνου του κε-νού το οποίο είναι η πληρότητα του ελέους».

Όπως συμβαίνει συχνά στα γραπτά της Έλεν Λουκ, οι σπουδαίες εικόνες που βρίσκει για εμάς προέρχονται από γνωστά λογοτεχνικά κείμενα, μολονότι οι εικόνες χρει-άζονται τη δική της ξεχωριστή προσληπτικότητα, για να μας αποκαλύψουν το νόημά τους. άλλοι, για παράδειγ-μα, ίσως έχουν προσέξει ότι θαμμένη μέσα στα κείμε-να της Οδύσσειας του Ομήρου είναι μια περιγραφή του τελικού ταξιδιού του Οδυσσέα –ένα ταξίδι στον Κάτω Κόσμο, μακριά από τη θάλασσα–, ενός ταξιδιού πολύ διαφορετικού από αυτό που δόθηκε στον Οδυσσέα από τον Δάντη στο έργο του Η Κόλαση. Η Έλεν Λουκ έχει διαπιστώσει ότι τα Ομηρικά και τα Δαντικά ταξίδια εί-ναι, στην πραγματικότητα, εικόνες των μονοπατιών που ο καθένας από εμάς μπορεί να διαλέξει καθώς, σαν τον

11ειςΑγωγη ™

Οδυσσέα, μπαίνουμε στην τρίτη ηλικία: το ένα μονοπάτι μάς βάζει στον πειρασμό να επαναλάβουμε τους θριάμ-βους της ζωής μας, παρασύροντάς μας στα συντρίμμια και στην κόλαση, ενώ το άλλο μάς καλοπιάνει για το αληθινό ταξίδι της ψυχής, που έχει ζήσει και πολλά και καλά χρόνια, σε μια ηλικία όπου πρέπει να απαλλαγού-με από την απλή συνέχεια των συνηθισμένων προσπα-θειών για καινούργια, σημαντικά, ίσως οδυνηρά ταξίδια της ψυχής, για να φυτέψουμε κουπιά σε έρημες χώρες και να προσφέρουμε σε θυσία τις δυνάμεις και τους θριάμ-βους του παρελθόντος μας.

Η εικόνα των δύο πιθανών ταξιδιών του Οδυσσέα, του Ληρ «που αγκαλιάζει τη φυλακή του», του Πρόσπε-ρου που επιλέγει τη συγγνώμη, που επιλέγει να απε-λευθερώσει τον άριελ, να αναζητήσει Έλεος, να βρει τροφή στον «απαραίτητο άλλον», αυτά οδήγησαν την Έλεν Λουκ –και εμάς μέσω αυτής– σε εντυπωσιακές σκέψεις σχετικά με ό,τι μας επιφυλάσσουν τα τελευταία μας χρόνια. Τα χρόνια αυτά (όποτε έρθουν για εμάς: για τον Ουίλιαμ σαίξπηρ, τον Τσαρλς Γουίλιαμς, τον Τόμας Μέρτον ήρθαν νωρίς) μπορεί να είναι πολύ δύσκολα για εκείνους «των οποίων η ζωή ξοδεύτηκε στην υπηρεσία του δημιουργικού πνεύματος». Κάθε άντρας και γυναί-κα, γράφει, «πρέπει, όπως ο Πρόσπερος, να φτάσει τε-λικά στο σημείο να αναγνωρίσει ότι αυτό το “πνεύμα” δεν θα υπακούει πάντα τυφλά το εγώ του, δίνοντάς του μια αίσθηση νοήματος και κατάκτησης στόχων μέχρι το τέλος της ζωής του». Όταν έρχεται αυτή η στιγμή, «πάρα πολύ συχνά, ίσως από μόνο του, απορρίπτεται, παρα-γνωρίζεται. Ο άριελ προσκολλάται, η “φτερωτή ζωή” καταστρέφεται και η πιθανότητα για ολοκλήρωση με τον θάνατο απομακρύνεται. Πιθανόν, να ακολουθήσει μια απελπισμένη προσπάθεια να προσκολληθεί στα νιά-


τα και στο παρελθόν, να πιάσει το ρεύμα του ποταμού της ζωής καθώς πλησιάζει τον ωκεανό της αιωνιότητας. Διαφορετικά, η απάθεια για την έλλειψη νοήματος που ο Πρόσπερος φοβόταν, μπορεί να προσβάλει την ψυχή. Έτσι, η τρίτη ηλικία πέφτει σε παρακμή, όχι με τη φυσι-κή έννοια του κύκλου ζωής και θανάτου, αλλά με την αρνητική και φρικτή αίσθηση της αποσύνθεσης και της απελπισίας».

Για εκείνους που αναγνωρίζουν τη στιγμή, που επι-λέγουν να παραιτηθούν, να αγκαλιάσουν «τα δώρα που φυλάσσονται για τα γηρατειά»: απώλεια ενέργειας και μαγείας, απελπισμένος θυμός για την τρέλα του αν-θρώπινου γένους, πόνος κρυμμένος στις αναμνήσεις μας, η τρίτη ηλικία μετατρέπεται σε ελευθερία, γίνεται ο χορός «μέσα στον οποίο μπορούμε να μπούμε αν έχου-με περάσει μέσα από το... καθαρτήριο πυρ της ψυχικής ολοκλήρωσης αυτών των παράξενων δώρων». Το θαύ-μα του χορού, του ελέους, του γέλιου, που βρίσκονται στην αντίπερα όχθη της άφεσης, είναι όσα μας μένουν καθώς διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τις σκέψεις της Έλεν Λουκ για τον σταθμό της ζωής του ανθρώπου, που προηγείται του τελικού περάσματός μας προς τον θάνα-το. εκείνο που θυμόμαστε είναι ότι...

... το «πρότυπο της δόξας» (όπως ο Τσαρλς Γουίλιαμς το αποκαλεί) δεν είναι, όπως έχουμε ίσως φανταστεί, το αποκορύφωμα μιας επίτευξης στόχου, έστω κι αν αφορά τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής και του πνεύματος. εί-ναι μάλλον εμφανές στις αγωνίες και στους κινδύνους μιας βαθμιαίας παραίτησης, μέσα από την οποία έρχεται μόνο το κενό, στο οποίο μπορεί να μπει η δόξα.

Barbara A. MowatFolger Shakespeare Library

13η όδύςςειΑ ™

Η ΟΔύσσεΙα

Υπάρχουν δύο επίλογοι στην Οδύσσεια. Ο ένας γραμμένος από τον Όμηρο και ο άλλος, μετά από

πολλούς αιώνες, από τον Δάντη. Πρόκειται για δύο δια-φορετικές καταλήξεις στη ζωή του Οδυσσέα, του ήρωα, και το γεγονός ότι ο Δάντης φαντάστηκε το τέλος πολύ αργότερα από το αρχικό έπος, με κανέναν τρόπο δεν το ακυρώνει. Όλες οι μεγάλες ιστορίες συνεχίζονται από εκείνους που ανταποκρίνονται σ’ αυτές, όσο αντέχει η αλήθεια τους, ενώ οι μύθοι οι οποίοι με τους αιώνες παύ-ουν να διαδίδονται, θα σβήσουν. Ο Δάντης ούτε καν είχε διαβάσει την Οδύσσεια (είναι γνωστό ότι δεν γνώριζε ελληνικά), είχε όμως ακούσει την ιστορία. επειδή ήταν ένας ποιητής τόσο σπουδαίος όσο και ο Όμηρος, η εικό-να της συνάντησής του με τον Οδυσσέα στην Κόλαση παραμένει σήμερα τόσο ζωντανή, όπως στην πρωτότυ-πη ιστορία του Ομήρου. στην εναλλακτική ιστορία του Δάντη και στη σημασία της θα επανέλθουμε αργότερα.

Ο επίλογος του Ομήρου φαίνεται να διαφεύγει από τους πιο πολλούς αναγνώστες, προφανώς επειδή στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αφήγηση στο τέλος του ποιήματος. Ωστόσο, προφητεύεται περίπου στο μέσο της αφήγησης από τον Τειρεσία, τον τυφλό μάντη, ο οποίος, όταν συναντά τον Οδυσσέα στα όρια του άδη, περιγρά-φει ολόκληρη την πορεία του ταξιδιού που απλώνεται μπροστά στον ήρωα. Μετά την περιγραφή για την πι-


θανή επιστροφή στην πατρίδα και το τέλος των αγώνων του, ο Τειρεσίας προσθέτει την τελευταία προφητεία: υπάρχει, επίσης, για τον Οδυσσέα ένα ακόμη ταξίδι στην τρίτη ηλικία του. θα πρέπει να ξεκινήσει για μια ακόμη φορά από το σπίτι του, αυτή τη φορά όμως δεν θα είναι ένα θαλασσινό ταξίδι, μολονότι θα πρέπει να φέρει μαζί του ένα καλοδουλεμένο κουπί. Γυρίζοντας προς την εν-δοχώρα, θα πρέπει να ταξιδέψει μέχρι να φτάσει σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι δεν έχουν αντικρίσει ποτέ τους τη θάλασσα, δεν έχουν γευτεί ποτέ τους το αλάτι και δεν γνωρίζουν τίποτε σχετικά με τα πλοία· θα αναγνω-ρίσει τον σωστό τόπο όταν θα συναντήσει κάποιον ξένο, ο οποίος βλέποντας το κουπί θα τον ρωτήσει για το «λι-χνιστήρι» που κουβαλάει στον ώμο του.

στο σημείο αυτό πρέπει να σταθεί και να φυτέψει το κουπί του γερά στη γη· στη συνέχεια, πρέπει να κάνει θυσία στον Ποσειδώνα –«ένα κριάρι, έναν ταύρο και έναν αγριόχοιρο»– και όταν επιστρέψει σπίτι του, πρέπει να κάνει «τελετουργική προσφορά» σε όλους τους αθά-νατους θεούς στον ουρανό, στον καθένα με τη σειρά.

Πράττοντας έτσι, ο Οδυσσέας θα κάτσει ανάμε-σα στους ισχυρούς και επιτυχημένους ανθρώπους που απαρτίζουν τον λαό του, λέει ο Τειρεσίας, μέχρις ότου κουραστεί από την τρίτη ηλικία· και καταλήγει: «Ο θά-νατος θα σε συναντήσει μακριά από τη θάλασσα, ο θά-νατος με την πιο αρχοντική εμφάνισή του… Ό,τι σου είπα, είναι αλήθεια».

Κάθε προφητεία του Τειρεσία, εκτός από τον επίλο-γο, περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια από τον Όμηρο όπως συνέβη. Το γεγονός ότι δεν το ξέχασε και ούτε στο ελάχιστο δεν μείωσε τη σπουδαιότητά του είναι σαφές όταν ο Οδυσσέας την πρώτη νύχτα στο ξανασμίξιμό του με την Πηνελόπη, λέγοντάς της την ιστορία του, την

Helen M. Luke

Helen M

. Luke


Η Τ

ΡΙΤΗ

ΗΛ

ΙΚΙΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έφη Ματθιοπούλου

Στο κλασικό αυτό κείμενο για τα γεράματα, η διάσημη αναλύ-τρια κατά Γιουνγκ Έλεν Μ. Λουκ πολύ σοφά σκέφτεται τα τελικά τα-ξίδια που περιγράφονται στην Οδύσσεια του Ομήρου, στον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ, και στο Little Gidding του Τόμας Έλιοτ, δίνοντας επίσης σημασία στο πάθος.

Εξετάζοντας μερικά από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας που δημιουργήθηκαν από συγγραφείς στο τέλος της ζωής τους, η Έλεν Λουκ διευκρινίζει τη διαφορά ανάμεσα στη γήρανση και την αποσύνθεση, ενθαρρύνοντας τον αναγνώστη να εξελιχθεί συναι-σθηματικά και πνευματικά ενώ βρίσκεται στο αποκορύφωμα της ζωής του.

Η Έλεν Μ. Λουκ (1904-1995) γεννήθηκε στην Αγγλία. Στη

μέση ηλικία, σπούδασε στο Ινστι-τούτο Γιουνγκ στη Ζυρίχη, ενώ στη συνέχεια πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες και καθιέρωσε στο Λος Άντζελες μια αναλυτική πρακτι-κή μαζί με τον Ρόμπερτ Τζόνσον. Το 1962, ίδρυσε την Κοινότητα «Η Φάρμα των Μήλων» στους Τρεις Ποταμούς του Μίσιγκαν, «ένα κέντρο για ανθρώπους που αναζητούν να ανακαλύψουν και να εκμεταλλευτούν κατάλληλα τη μετασχηματιζόμενη δύναμη των συμβόλων στη ζωή τους». Στα τε-λευταία χρόνια της, η Έλεν Λουκ ήταν για πολλούς ανθρώπους το πρότυπο της σοφής γυναίκας. Το τελευταίο βιβλίο της, Such Stu� as Dreams Are Made On, ένα βιογρα-φικό και αποσπάσματα από πενή-ντα τέσσερα τεύχη περιοδικών, δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό της. Στα βιβλία της συγκαταλέγο-νται το The Laughter at the Heart of Things, μια συλλογή δοκιμίων, και το The Way of Woman: Awakening the Perennial Feminine.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Έλεν Μ. Λουκ και την Κοινότητα «Η Φάρμα των Μήλων»,

παρακαλούμε επισκεφθείτε www.applefarmcommunity.org.

Η Έλεν Λουκ είναι μια μοναδική φωνή, που έχει ομορφιά, πάθος, συναίσθημα και διαύγεια. Αποτελεί σαφώς έναν από τους πιο πολύ-τιμους εθνικούς θησαυρούς.

HELEN PINKOLA ESTES, Συγγραφέας του Women Who Run with the Wolves.

Είναι προτιμότερο να μελετάς μια μοναδική σελίδα από τα γρα-πτά της, παρά να διαβάζεις μια στοίβα βιβλία για διαφώτιση.

THOMAS MOORE, Συγγραφέας των Care of the Soul και �e Planets Within.

Γρήγορα τώρα, εδώ, τώρα, πάντα. Μια κατάσταση τέλειας απλότητας (που δεν στοιχίζει λιγότερο από τα πάντα).

T.S. ELIOT, Little GiddingΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΠΛΟΤΗΤΑ

ΕΝ

Α Τ

ΑΞ

ΙΔΙ Σ

ΤΗ

Ν Α

ΠΛ

ΟΤ

ΗΤ

Α

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σοσελότος

ΕΚ∆ΟΣΕ ΙΣοσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108, 2106431137

E-MAIL: [email protected]. ocelotos. gr

ISBN 978-960-9607-97-1

140 × 210 SPINE: 8 FLAPS: 70 Z

00_cover_old age.indd 1 11/16/2012 12:46:47 AM

15η όδύςςειΑ ™

προειδοποιεί για το ταξίδι αυτό και για τον χωρισμό που θα υποφέρει. Έτσι, είναι εκπληκτικό που το έπος τελειώ-νει με τη μεσολάβηση του Δία, η οποία έφερε ειρήνη στις αντιμαχόμενες φατρίες στην Ιθάκη και ένα τέλος στις ημέρες των μαχών του Οδυσσέα, χωρίς να γίνεται καμία άλλη αναφορά σχετικά με το παράξενο αυτό ταξίδι.

Παρ’ όλα αυτά, ο μυστηριώδης επίλογος του ορά-ματος του Τειρεσία, αν έχει αγγίξει τη φαντασία του αναγνώστη, ίσως φέρει και πάλι στη μνήμη μας την ει-ρήνη που επιβλήθηκε από τον πανίσχυρο Δία, ο οποίος επιβλήθηκε ακόμη και στη θυγατέρα του αθηνά, που κι εκείνη με πολύ σθένος υποδαύλιζε το πάθος του Οδυσ-σέα στον εκδικητικό πόλεμο κατά των συμπολιτών του.

ενδέχεται η ιστορία του τελευταίου ήρεμου ταξιδιού του θαλασσοδαρμένου, υπέρμαχου ήρωα να μην αναφέ-ρεται στην εκδοχή του Δάντη για το τέλος του Οδυσσέα, η οποία έφτασε ως εμάς επειδή φάνηκε απογοητευτική, ενδεχομένως βαρετή για τους ακροατές που δεν θα την κατανοούσαν. Ωστόσο, υπάρχει χωμένη βαθιά στα λόγια του σοφού γέροντα που μίλησε στον Οδυσσέα σε μια μεγάλη καμπή στο ταξίδι της ζωής του, όπου είχε ακόμη τόσα πολλά να μάθει για τον εαυτό του και το νόημα της ζωής. εμφανίζεται και πάλι ως ζωτικής σημασίας όταν ο Οδυσσέας προειδοποιεί την Πηνελόπη ότι θα έρθουν ακόμη περισσότερα βάσανα. Τη στιγμή της συνάντησής του με τον Τειρεσία πλάι στο αίμα της θυσίας του στο κατώφλι του άδη, συνέχιζε να ταυτίζεται με την εικόνα του ήρωα, την οποία είχε αποκτήσει στα δέκα χρόνια ως γενναίος πολεμιστής και πολυμήχανος των εποχών, τι-μούμενος απ’ όλους τους συντρόφους του στον πόλεμο της Τροίας. ήταν πράγματι η αλαζονεία του σε αυτόν τον ρόλο μετά την αποχώρησή του από την Τροία που

Documents

Η τρίτη ηλικία - ένα ταξίδι στην απλότητα