PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερεςπληροφορίες.

PDF generated at: Mon, 10 Jan 2011 15:48:56 UTC

Βυζαντινοί αυτοκράτορεςανά δυναστεία

ΠεριεχόμεναΆρθραΚωνσταντίνεια Δυναστεία 1

Κωνσταντίνεια Δυναστεία 1

Γρατιανός 2

Γρατιανός 2

Ιοβιανός 3

Ιοβιανός 3

Ιουλιανός 4

Ιουλιανός 4

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας 14

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας 14

Κωνστάντιος Β' 15

Κωνστάντιος Β' 15

Ουάλης 19

Ουάλης 19

Θεοδοσιανή Δυναστεία 21

Θεοδοσιανή Δυναστεία 21

Αρκάδιος 22

Αρκάδιος 22

Θεοδόσιος Α' 23

Θεοδόσιος Α' 23

Θεοδόσιος Β' 27

Θεοδόσιος Β' 27

Μαρκιανός 29

Μαρκιανός 29

Δυναστεία του Λέοντα 30

Αναστάσιος Α' 31

Αναστάσιος Α' 31

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 34

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 34

Ζήνων (αυτοκράτορας) 41

Ζήνων (αυτοκράτορας) 41

Λέων Α' 42

Λέων Α' 42

Λέων Β' 44

Λέων Β' 44

Δυναστεία του Ιουστίνου 45

Δυναστεία του Ιουστίνου 45

Ιουστινιανός Α' 46

Ιουστινιανός Α' 46

Ιουστίνος Α' 51

Ιουστίνος Α' 51

Ιουστίνος Β' 52

Ιουστίνος Β' 52

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) 53

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) 53

Τιβέριος Β' 55

Τιβέριος Β' 55

Φωκάς 56

Φωκάς 56

Δυναστεία του Ηρακλείου 57

Δυναστεία του Ηρακλείου 57

Αναστάσιος Β' 59

Αναστάσιος Β' 59

Αρτάβασδος 61

Αρτάβασδος 61

Ειρήνη η Αθηναία 62

Ειρήνη η Αθηναία 62

Ηράκλειος 65

Ηράκλειος 65

Ηρακλεωνάς 68

Ηρακλεωνάς 68

Θεοδόσιος Γ' 69

Θεοδόσιος Γ' 69

Ιουστινιανός Β' 71

Ιουστινιανός Β' 71

Κωνσταντίνος Γ' 73

Κωνσταντίνος Γ' 73

Κωνσταντίνος Δ' 74

Κωνσταντίνος Δ' 74

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος 76

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος 76

Κωνσταντίνος ΣΤ' 78

Κωνσταντίνος ΣΤ' 78

Κώνστας Β' 79

Κώνστας Β' 79

Λεόντιος 81

Λεόντιος 81

Λέων Γ' 83

Λέων Γ' 83

Λέων Δ' 85

Λέων Δ' 85

Λέων Ε΄ 86

Λέων Ε΄ 86

Μιχαήλ Α' 90

Μιχαήλ Α' 90

Νικηφόρος Α' 91

Νικηφόρος Α' 91

Σταυράκιος 92

Σταυράκιος 92

Τιβέριος Γ' 93

Τιβέριος Γ' 93

Φιλιππικός Βαρδάνης 94

Φιλιππικός Βαρδάνης 94

Φρυγική Δυναστεία 95

Φρυγική Δυναστεία 95

Θεόφιλος (αυτοκράτορας) 97

Θεόφιλος (αυτοκράτορας) 97

Μιχαήλ Β' 98

Μιχαήλ Β' 98

Μιχαήλ Γ' 99

Μιχαήλ Γ' 99

Μακεδονική Δυναστεία 101

Μακεδονική Δυναστεία 101

Αλέξανδρος του Βυζαντίου 105

Αλέξανδρος του Βυζαντίου 105

Βασίλειος Α' 106

Βασίλειος Α' 106

Βασίλειος Β' 108

Βασίλειος Β' 108

Ζωή Α' 111

Ζωή Α' 111

Θεοδώρα (11ος αιώνας) 112

Θεοδώρα (11ος αιώνας) 112

Ιωάννης Τσιμισκής 115

Ιωάννης Τσιμισκής 115

Κωνσταντίνος Ζ' 116

Κωνσταντίνος Ζ' 116

Κωνσταντίνος Η' 118

Κωνσταντίνος Η' 118

Κωνσταντίνος Θ' 119

Κωνσταντίνος Θ' 119

Λέων ΣΤ' 122

Λέων ΣΤ' 122

Μιχαήλ Δ' 124

Μιχαήλ Δ' 124

Μιχαήλ Ε' 126

Μιχαήλ Ε' 126

Μιχαήλ ΣΤ' 127

Μιχαήλ ΣΤ' 127

Νικηφόρος Β' 128

Νικηφόρος Β' 128

Ρωμανός Β' 132

Ρωμανός Β' 132

Ρωμανός Γ' 133

Ρωμανός Γ' 133

Δυναστεία Δουκάδων και Δυναστεία Κομνηνών 136

Δυναστεία Δουκάδων 136Δυναστεία Κομνηνών 137

Αλέξιος Α' Κομνηνός 143

Αλέξιος Α' Κομνηνός 143

Αλέξιος Β' 148

Αλέξιος Β' 148

Ανδρόνικος Α' 149

Ανδρόνικος Α' 149

Ισαάκιος Α' 150

Ισαάκιος Α' 150

Ιωάννης Β' 151

Ιωάννης Β' 151

Κωνσταντίνος Ι' 152

Κωνσταντίνος Ι' 152

Μανουήλ Α' 153

Μανουήλ Α' 153

Μιχαήλ Ζ' 155

Μιχαήλ Ζ' 155

Νικηφόρος Γ' 157

Νικηφόρος Γ' 157

Ρωμανός Δ' Διογένης 159

Ρωμανός Δ' Διογένης 159

Οίκος Αγγέλων 162

Οίκος Αγγέλων 162

Αλέξιος Γ' 164

Αλέξιος Γ' 164

Αλέξιος Δ' 166

Αλέξιος Δ' 166

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος 168

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος 168

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης 169

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης 169

Βαλδουίνος Β' 171

Βαλδουίνος Β' 171

Γιολάντα της Φλάνδρας 172

Γιολάντα της Φλάνδρας 172

Ερρίκος της Φλάνδρας 173

Ερρίκος της Φλάνδρας 173

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης 174

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης 174

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης 175

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης 175

Ισαάκιος Β' 177

Ισαάκιος Β' 177

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 178

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 178

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης 189

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης 189

Πέτρος του Κουρτεναί 190

Πέτρος του Κουρτεναί 190

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί 191

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί 191

Δυναστεία των Παλαιολόγων 192

Δυναστεία των Παλαιολόγων 192

Ανδρόνικος Β' 193

Ανδρόνικος Β' 193

Ανδρόνικος Γ' 194

Ανδρόνικος Γ' 194

Ανδρόνικος Δ' 195

Ανδρόνικος Δ' 195

Ιωάννης Ε' 196

Ιωάννης Ε' 196

Ιωάννης Ζ' 197

Ιωάννης Ζ' 197

Ιωάννης Η' 198

Ιωάννης Η' 198

Ιωάννης ΣΤ' 199

Ιωάννης ΣΤ' 199

Κωνσταντίνος ΙΑ' 201

Κωνσταντίνος ΙΑ' 201

Μανουήλ Β' 205

Μανουήλ Β' 205

Μιχαήλ Η' 206

Μιχαήλ Η' 206

Μιχαήλ Θ' 207

Μιχαήλ Θ' 207

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 208

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 208

ΠαραπομπέςΠηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 217Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 220

Άδειες ΆρθρουΆδεια 223

1

Κωνσταντίνεια Δυναστεία

Κωνσταντίνεια ΔυναστείαΗ δυναστεία του Κωνσταντίνου ήταν αυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος (324-378). Ιδρυτής και γενάρχης τηςήταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας.Αναρρηθέντες αυτοκράτορες του Βυζαντίου από αυτή τη Δυναστεία ήταν οι:• Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας (324-337)• Κωνστάντιος Β' με συμβασιλείς τους Κωνσταντίνο Β' και Κώνστα (337-353)• Κωνστάντιος Β' μονοκράτορας (353-361)• Ιουλιανός (361-363)Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν:• 325 Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας θεμελιώνει τη Νέα Ρώμη (Κωνσταντινούπολη) - Α'

Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια.• 330 Στις 11 Μαΐου 330 ο Κωνσταντίνος Α' εγκαινιάζει τη νέα πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας.• 337 Πεθαίνει ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας.• 353 Ο Κωνστάντιος Β' μένει μόνος αυτοκράτορας.• 363 Ο Ιουλιανός στην εκστρατεία του πέραν του Ευφράτη, κατά των Περσών, τραυματίζεται σε συμπλοκή

και πεθαίνει.Τη δυναστεία αυτή διαδέχτηκε ο αυτοκράτορας Ιοβιανός, τον οποίο διαδέχτηκαν τα αδέλφια Βαλεντινιανός Α'και Βάλης. Ακολούθησε η Θεοδοσιανή Δυναστεία (379-518).

2

Γρατιανός

ΓρατιανόςΟ Γρατιανός υπήρξε αυτοκράτορας του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Ήταν γιος του Ουαλεντινιανού Α' καικυβέρνησε από το 375 μέχρι το 383.Το 379, μπροστά στο φάσμα της γοτθικής απειλής, κάλεσε τον στρατηγό Θεοδόσιο να τους αντιμετωπίσει. Τηνίδια χρονιά ο Θεοδόσιος στέφτηκε συναυτοκράτορας. Μέχρι τις αρχές του 381 πέτυχε ειρήνη με τους Γότθους,οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Βαλκανική χερσόνησο ως υπήκοοι της Αυτοκρατορίας. Το 383, συγκέντρωσεστρατό προκειμένου να αντιμετωπίσει τη συνωμοσία ενός αξιωματούχου με το όνομα Μάξιμος. Το ίδιο έτοςδολοφονήθηκε με ύπουλο τρόπο από μισθοφόρους του συνωμότη.Το έργο του δεν ήταν εξέχον, αν και ο ίδιος ήταν εξαιρετικά μορφωμένος. Η διοίκησή του επισκιάζεται σεμεγάλο βαθμό από την παρουσία του Θεοδοσίου Α'.

ΠροηγούμενοςΒαλεντινιανός Α'

Αυτοκράτορας τηςΡώμης375-383

ΕπόμενοςΜάγνος Μάξιμος, Βαλεντινιανός Β'

3

Ιοβιανός

ΙοβιανόςΜετά το θάνατο του Ιουλιανού το 363, και ενώ αυτός βρισκόταν σε εκστρατεία, εκλέγεται από το ίδιο τοστράτευμα ο Ιοβιανός Φλάβιος Κλαύδιος, ο οποίος διετέλεσε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου κατά τα έτη 363έως 364[1] .Γεννήθηκε περίπου το 331 στην Άνω Μοισία, στην περιοχή που βρίσκεται το σημερινό Βελιγράδι. Ο πατέραςτου, Βαρρωνιανός, ήταν διοικητής της αυτοκρατορικής φρουράς του Κωνσταντίου Β΄. Παντρεύτηκε την κόρητου Λουκιλλιανού, αρχηγού του στρατού.Με την ιδιότητα του διοικητή της αυτοκρατορικής φρουράς ακολούθησε τον Ιουλιανό το 363 στην εκστρατείατου εναντίον του Πέρση Σαπώρ Β' στη Μεσοποταμία. Μετά το θάνατο του Ιουλιανού, ο Σαλούστιος αρνήθηκετην πρόταση να τον διαδεχτεί κι έτσι ανέβηκε στο θρόνο ο Ιοβιανός.Το χαρακτηριστικότερο σημείο της παρουσίας του ως αυτοκράτορας είναι ότι ότι αναίρεσε άμεσα όλα τααντιχριστιανικά διατάγματα του προκατόχου του και επέτρεψε να επιστρέψουν από την εξορία οι επιφανείςεπίσκοποι Ρώμης Λιβέριος, Αλεξανδρείας Αθανάσιος και Αντιοχείας Μελέτιος.Πέθανε κατά την επιστροφή του από την Συρία προς την Κωνσταντινούπολη στις 17 Φεβρουαρίου 364, σταΔαδάστανα της Βιθυνίας, χωρίς να προλάβει να ασκήσει ουσιαστική διοίκηση. Σύμφωνα με τον ιστορικόΑμμιανό Μαρκελλίνο, πιθανότερες αιτίες του θανάτου του ήταν δηλητηρίαση από μανιτάρια, αναθυμιάσειςξυλάνθρακα ή δηλητηρίαση από εχθρούς του.

Παραπομπές[1] Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορικά και εθνικά (http:/ / users. att. sch. gr/ xtsamis/ IstorikaEthnika/ Paparigopoulos2. htm)

Βιβλιογραφία• Ammianus Marcellinus, Res gestae, Seyfarth, W. (ed.), Ammiani Marcellini Rerum gestarum libri qui supersunt

(Leipzig 1978)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Άρθρο στη Livepedia (http:/ / www. livepedia. gr/ index. php/ Î�οβιανÏ�Ï�_ΦλάβιοÏ�_Î�λαÏ�διοÏ�)• IME - Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Κόσμου (http:/ / asiaminor. ehw. gr/ Forms/ fLemmaBody.

aspx?lemmaid=4591)

ΠροηγούμενοςΙουλιανός

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΟυαλεντινιανός Α'

4

Ιουλιανός

Ιουλιανός

Ιουλιανός

Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, γνωστός και ως Ιουλιανός ο Παραβάτης, υπήρξε ο τελευταίος παγανιστής αυτοκράτορας τηςΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Περίοδος βασιλείας: Καίσαρας: 6 Νοεμβρίου 355- Φεβρουάριος 360Αύγουστος: Φεβρουάριος 360 - 26 Ιουνίου 363

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Κωνστάντιος Β'

Επόμενος Αυτοκράτορας: Ιοβιανός

Δυναστεία: Κωνσταντίνεια Δυναστεία

Ημερομηνία γέννησης: 331 - 332

Ημερομηνία θανάτου: 26 Ιουνίου 363

Ο Ιουλιανός (Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, Λατ. Flavius Claudius Julianus), γνωστός ως Ιουλιανός οΠαραβάτης ή Ιουλιανός ο Αποστάτης, αλλά και Μέγας Ιουλιανός, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας κατά τηνπρωτοβυζαντινή περίοδο. Συμβασίλευσε, ως Καίσαρας, με τον Κωνστάντιο Β' από το 355 ως το 360 και μόνοςτου, ως Αύγουστος, από το 361 ως το 363. Ο Ιουλιανός ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Κωνσταντίνειαςδυναστείας και ο μοναδικός παγανιστής μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο.

Νεανικά χρόνιαΟ Ιουλιανός ήταν μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας, εξάδελφος του Κωνστάντιου Β' και γεννήθηκε το331 ή 332. Η παιδική ηλικία του σημαδεύτηκε από εξαιρετικά βίαια γεγονότα που πιθανά σημάδεψανανεξίτηλα τον χαρακτήρα του. Αμέσως μετά τον θάνατο του Μ. Κωνσταντίνου το 337, ο στρατός λυντσάρισετους ετεροθαλείς αδελφούς του Ιούλιο (πατέρα του Ιουλιανού και του Γάλλου) και Δαλμάτιο, τον μεγαλύτεροαδελφό του Ιουλιανού και άλλους συγγενείς και υποστηρικτές τους. Κατά την επίσημη εκδοχή, ο στρατόςέδρασε αυθόρμητα, δίνοντας βάση στη φήμη οτι τα αδέλφια του Μ. Κωνσταντίνου δηλητηρίασαν τοναυτοκράτορα.[1] . Φαίνεται όμως πιθανότερο οτι ο ίδιος ο Κωνστάντιος Β' ενορχήστρωσε τη μαζική δολοφονίατων συγγενών του και σ' αυτή την εκδοχή συνηγορεί η μετέπειτα, εκδικητική καθώς φαίνεται, εκτέλεσηπολλών αυλικών του Κωνσταντίου από τον Ιουλιανό, με την ίδια πρόφαση οτι το είχε ζητήσει ο στρατός.[2]

Μετά τη σφαγή του πατέρα τους, ο Κωνστάντιος παρέδωσε τα αδέλφια Ιουλιανό και Γάλλο στον επίσκοπο Ευσέβιο Νικομηδείας ο οποίος εμπιστεύτηκε τη μόρφωση του Ιουλιανού στον Μαρδόνιο, έναν μορφωμένο

Ιουλιανός 5

Γότθο ευνούχο, για 4 χρόνια. Η ανάγνωση του Ομήρου υπό τη διδαχή του Μαρδονίου ήταν, σύμφωνα με ταίδια τα γραπτά του Ιουλιανού, η χρυσή εποχή της παιδικής του ηλικίας.[3]

Σε ηλικία 11 ετών, ανέθεσαν τη μόρφωση του Ιουλιανού και του Γάλλου στον επίσκοπο Γεώργιο Καππαδοκίας,στο υποστατικό του τελευταίου στην Καισάρεια. Αργότερα ο Ιουλιανός θυμόταν με φρίκη τα χρόνια αυτάκοντά στον ραδιούργο επίσκοπο. Ωστόσο είναι βέβαιο οτι υπερέβαλλε κάπως στην κρίση του αυτή καθώς, μαζίμε τις δυσάρεστες χριστιανικές σπουδές, μπορούσε να διαβάσει ποικιλία μη χριστιανικών κειμένων από τηνπλούσια βιβλιοθήκη του Γεωργίου, τα οποία και θυμόταν αργότερα.[4]

Ο Ιουλιανός είχε κλίση προς τη μόρφωση και έλαβε ευρύτατη κλασσική παιδεία. Έτσι, το [348] που τουεπιτράπηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, μαθήτευσε στον παγανιστή δάσκαλο Νικοκλή και τονχριστιανό Εκηβόλιο με τους οποίους διατήρησε επαφή και στη συνέχεια. Επίσης παρακολούθησε μαθήματατου παγανιστή Θεμίστιου. Το 350-51 πήγε στην Πέργαμο όπου μαθήτευσε κοντά στον φιλόσοφο Αιδέσιο, οοποίος ήταν κάποτε μαθητής του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιάμβλιχου και ανήκε στον κύκλο τωννεοπλατωνικών που πίστευαν στην άμεση επαφή με το θείο (θεουργία).[4] Εκεί γνωρίστηκε με τον επίσηςνεοπλατωνικό φιλόσοφο Μάξιμο με τον οποίο θα διατηρήσει στενή φιλία στην υπόλοιπη ζωή του. Μέσω τουΜάξιμου, ο Ιουλιανός μεταστράφηκε οριστικά από το χριστιανισμό στις νεοπλατωνικές παγανιστικέςαντιλήψεις, αν και κράτησε για καιρό κρυφή αυτή τη μεταστροφή[5]

Εν τω μεταξύ, ο αδελφός του Γάλλος, ο οποίος δεν του έμοιαζε καθόλου στο χαρακτήρα γιατί ήταν βάναυσοςκαι στενών αντιλήψεων,[6] είχε αναγορευτεί από τον Κωνστάντιο Καίσαρας και σταλεί στην Αντιόχεια, ωςεπικεφαλής των ανατολικών επαρχιών. Η κακοδιοίκησή του όμως ανάγκασε τον Κωνστάντιο να τονκαθαιρέσει και να τον εκτελέσει το 354. Ο ίδιος ο Ιουλιανός τέθηκε σε απομόνωση στο Μεδιόλανο (Μιλάνο)για έξη μήνες, όπου φοβόταν συνεχώς οτι θα τον εκτελέσουν. Τελικά, χάρη στην γυναίκα του Κωνστάντιου,αυτοκράτειρα Ευσεβία, σώθηκε από τα χειρότερα και στάλθηκε στην Αθήνα όπου παρακολούθησε τιςδιαλέξεις του χριστιανού ρήτορα Προαιρεσίου και του νεοπλατωνικού Πρίσκου. Επίσης μυήθηκε σταΕλευσίνια Μυστήρια. Στη συνέχεια, ξαναέπεσε σε δυσμένεια αλλά, και πάλι χάρη στην Ευσεβία,απελευθερώθηκε και αναγορεύτηκε Καίσαρας από τον Κωνστάντιο σε ηλικία 24 ετών (6 Νοεμβρίου 355).[7]

Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Σόλιδος (4.28 gm).Προέλευση της εικόνας: CNG coins [8].

Καίσαρας (355-360)

Ο Κωνστάντιος έστειλε τον Ιουλιανό με μικρή στρατιωτικήσυνοδεία, με τη θεωρητική αποστολή να ηγηθεί του ρωμαϊκούστρατού στα δυτικά σύνορα και να αποκρούσει τις Γερμανικέςφυλές που διέσχιζαν τον Ρήνο και λεηλατούσαν τις δυτικέςεπαρχίες. Επειδή όμως δεν εμπιστευόταν τις ικανότητες και τηναφοσίωση του νεαρού εξαδέλφου του, ο Κωνστάντιος του έδωσε ωςσυνεργάτες δικούς του αφοσιωμένους πολιτικούς καιστρατιωτικούς αξιωματούχους. Ο ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος γράφει οτι αυτοί έκαναν οτιδήποτεπερνούσε από το χέρι τους για να δυσκολέψουν το έργο του Ιουλιανού καθώς ο Κωνστάντιος φοβόταν τηνάνοδο της αίγλης του εξαδέλφου του. Όμως το πιο πιθανό είναι οτι αυτοί οι αξιωματούχοι στάθηκαν πολύτιμοισυμβουλάτορες του άπειρου ως τότε Καίσαρα.[9] [10]

Παρά τη στρατιωτική και πολιτική απειρία του όμως, ο Ιουλιανος διεξήγαγε αποτελεσματικές επιχειρήσεις απόκρουσης και εκκαθάρισης των βαρβαρικών εισβολών και απέκτησε την εμπιστοσύνη των στρατιωτών του. Αν και στην αρχή δεν συνεργάστηκε καλά με τους εκεί Ρωμαίους στρατηγούς, πέτυχε μεγάλη νίκη εναντίον των Αλαμανών στη Μάχη του Στρασβούργου (357). Αυτή η νίκη έπεισε τον Κωνστάντιο για τις ικανότητες του Ιουλιανού.[11] Το έργο του πάντως δεν ήταν μόνο στρατιωτικό, καθώς ενδιαφέρθηκε για την αποτροπή της αύξησης της ήδη υπέρμετρης φορολόγησης των υπηκόων του, με αποτέλεσμα την ακύρωση σχετικής απόφασης του επάρχου του Φλωρέντιου. Στη συνέχεια, ανέλαβε ο ίδιος την πλήρη διαχείριση των οικονομικών

Ιουλιανός 6

μιας επαρχίας (της Βελγικής Β'), με σκοπό να δείξει οτι η φορολογική ελάφρυνση των υπηκόων μπορούσε ναοδηγήσει σε επιτυχέστερη συλλογή φόρων. Ταυτόχρονα όμως, η επιλογή του να διαμένει σε μιααπομακρυσμένη επαρχία μακριά από το αυτοκρατορικό κέντρο στην πόλη Τρεβήροι (Τρίερ) και να ενισχύσειτους δεσμούς του με την τοπική αριστοκρατία, είναι ένδειξη οτι από τότε σχεδίαζε εξέγερση.[12]

Τα επόμενα δύο χρόνια, η θέση του Ιουλιανού ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο, με νίκες εναντίων τωνΦράγκων και των Αλαμανών. Η ισχυροποίηση της εικόνας του στο στρατό άρχισε πια να ανησυχεί τονΑύγουστο Κωνστάντιο, ο οποίος έστειλε στον Ιουλιανό νέους συμβούλους, στην πραγματικότητα έμπιστουςπράκτορές του διαβόητους για τη σκληρότητα και τις ραδιουργίες τους, προκειμένου να διερευνήσουν τιςπροθέσεις του Ιουλιανού.[13]

Αύγουστος (360-363)Το 360 κλήθηκε από τον Κωνστάντιο να στείλει μέρος του στρατού του στην Ανατολή, για να συμμετάσχει σεεκστρατεία εναντίον των Περσών. Στο άκουσμα αυτής της είδησης ή, κατά τους περισσότερους ιστορικούς,[14]

[15] [16] [17] έπειτα από προσεκτικά ενορχηστρωμένη υποκίνηση του ίδιου του Ιουλιανού,[18] το στράτευμαεπαναστάτησε εναντίον του Κωνσταντίου και ανακήρυξε τον Ιουλιανό Αύγουστο στο Παρίσι, τον Φεβρουάριοτου 360. Αρχικά, ο Ιουλιανός έστειλε γράμματα στον Κωνστάντιο ζητώντας του αναγνώριση του νέου τίτλουτου. Ο Κωνστάντιος δεν δέχτηκε αλλά δεν μπορούσε να κινηθεί εναντίον του, καθώς ο πόλεμος με τους Πέρσεςσυνεχιζόταν. Όλο το 360 πέρασε με τον Ιουλιανό να πραγματοποιεί επιχειρήσεις εναντίον των Φράγκων καιτων Αλαμανών και να προετοιμάζεται για εισβολή στην επικράτεια του Κωνστάντιου. Τέλος, την άνοιξη του361 πέρασε αιφνιδιαστικά στην παραδουνάβια περιοχή και κατέλαβε το Σίρμιο, ήδη όμως ο Κωνστάντιοςβάδιζε εναντίον του για την τελική σύγκρουση αλλά δεν πρόλαβε γιατί πέθανε στην Ταρσό της Κιλικίας στις 3Νοεμβρίου 361.[19] Μάλιστα, λίγο πριν πεθάνει, ονόμασε τον Ιουλιανό διάδοχό του και αποφεύχθηκε οεμφύλιος πόλεμος.[20]

Ο Ιουλιανός ήταν πολύ επηρεασμένος από την κλασική Παιδεία, και τον ενοχλούσε η ραγδαία εξάπλωση τουΧριστιανισμού,[21] τον οποίο θεωρούσε ασύμβατο με την Ελληνική Φιλοσοφία και εν γένει τον ΕλληνικόΠολιτισμό ("Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δεκλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών"). Από θρησκευτικής άποψηςδε, επιθυμούσε την επιστροφή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Εθνική θρησκεία (την οποία οι χριστιανοίκατηγορούσαν ως "ειδωλολατρία", γι αυτό και προσέδωσαν στον Ιουλιανό επίθετα όπως "Παραβάτης","Ειδωλιανός", "Αδωναίος", "Καυσίταυρος", "Αποστάτης" και "Πισαίος"). Σύμφωνα με τον Cousin, ολόκληροςο κόσμος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τερματίσθηκε ουσιαστικά με τον θάνατο του Ιουλιανού.[22] Όμως,πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν τον Ιουλιανό ως ένα από τους ικανότερους αυτοκράτορες σε όλη τηνιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παρόλο που ουσιαστικά την κυβέρνησε επί μόλις δύο χρόνια.Αλλά ούτε και ο ασκητικός τρόπος ζωής του Ιουλιανού και η εμφάνισή του ήταν αγαπητά στους υπηκόους του,οι οποίοι είχαν συνηθίσει στην ιδέα του παντοδύναμου αυταρχικού μονάρχη που έπρεπε να στέκεται πολύψηλότερα από τους κοινούς θνητούς. Ούτε βοήθησε τη δημοτικότητά του η προσωπική συμμετοχή σεαιματηρές θυσίες.[23] Όπως παρατηρεί ο ιστορικός David S. Potter:(Οι υπήκοοί του) αναζητούσαν έναν ηγέτη απομακρυσμένο από αυτούς μέσω της αυτοκρατορικής ισχύος του οοποίος, από το ύψος του Ολύμπιου μεγαλείου του, θα έδειχνε ενδιαφέρον για τα προβλήματά τους και τιςεπιθυμίες τους (...) Έπρεπε να ενδιαφέρεται για ότι ενδιέφερε τους υπηκόους του και να του αποδίδεταιταυτόχρονα ο ανάλογος σεβασμός. Δεν θεωρούσαν σωστό ένας αυτοκράτορας να σηκώνεται από τη θέση τουγια να συγχαρεί προσωπικά έναν ρήτορα, όπως έκανε κάποια φορά με τον Λιβάνιο, ούτε να περιφρονεί τιςαρματοδρομίες.[24]

Με σκοπό την προετοιμασία του στρατού για την επερχόμενη εκστρατεία εναντίον των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε τον χειμώνα του 361-362 στην Αντιόχεια, όπου και συνάντησε σοβαρά προβλήματα. Όταν προσπάθησε να αναβιώσει τη λατρεία τη σχετική με την αρχαία μαντική πηγή της Κασταλίας στο ναό του Απόλλωνα στο

Ιουλιανός 7

προάστειο Δάφνη, οι ιερείς γνωμοδότησαν οτι τα λείψανα του χριστιανού μάρτυρα Βαβύλα απέτρεπαν τηνεμφάνιση του θεού. Τότε ο Ιουλιανός διέπραξε το μεγάλο σφάλμα να διατάξει την απομάκρυνση των λειψάνωναπό το χώρο του ιερού, με αποτέλεσμα αυτή να συνοδευτεί από μεγάλη πομπή πιστών χριστιανών. Λίγοαργότερα, ο ναός του Απόλλωνα καταστράφηκε από φωτιά και ο Ιουλιανός, ρίχνοντας βιαστικά την ευθύνηστους χριστιανούς, διέταξε σοβαρές ανακρίσεις. Επίσης, έκλεισε τη μεγαλύτερη εκκλησία της πόλης, πριν οιανακρίσεις αποδείξουν οτι η πυρκαγιά ήταν προϊόν ατυχήματος.[25]

Οι σχέσεις του με τους Αντιοχείς χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο μετά από μια σοβαρή έλλειψη τροφίμων. ΟΙουλιανός προσπάθησε να σταθεροποιήσει την τιμή του σιταριού και να εισαγάγει από την Αύγυπτο. Τότε οιπαραγωγοί αρνήθηκαν να πουλήσουν το δικό τους, υποστηρίζοντας οτι η συγκομιδή ήταν κακή και πως ήτανλοιπόν δίκαιο να αποζημιωθούν με υψηλότερες τιμές για το προϊόν τους. Ο Ιουλιανός τους κατηγόρησε γιαπρακτικές ανύψωσης τιμών και τους εξανάγκασε να πουλήσουν. Τμήματα των επιστολών του Λιβανίου[26] [27]

υποδεικνύουν οτι και οι δύο πλευρές είχαν εν μέρει δίκιο ενώ ο Αμμιανός Μαρκελλίνος κατηγορεί τον Ιουλιανόγια απλή δίψα για δημοσιότητα.[28] [25]

Το 363, ο Ιουλιανός εισέβαλε στο περσικό κράτος, στο οποίο βασίλευε ο Σαπώρης Β', επικεφαλής ισχυρότατουεκστρατευτικού σώματος, ενώ έστειλε τον συγγενή του Προκόπιο επικεφαλής στρατού για να εισβάλλεικυκλωτικά από τα βόρεια. Γενικά η εκστρατεία αυτή έχει δεχτεί πολύ έντονη κριτική από τους σύγχρονουςιστορικούς, όχι μόνο γιατί θα μπορούσε να αποφευχθεί ο πόλεμος (ο Ιουλιανός απέπεμψε δημόσια τηνειρηνευτική πρεσβεία των Περσών) αλλά και γιατί από την αρχή φαινόταν υπερβολικά φιλόδοξη καιεπικίνδυνη.[29] Πράγματι, παρά τις αρχικές επιτυχίες, το επιχείρημα αποδείχθηκε καταστροφικό για τονρωμαϊκό στρατό που αντιμετώπισε μεγάλα επισιτιστικά προβλήματα και τη συνεχή παρενόχληση τωνπερσικών δυνάμεων. Η στρατιά του Προκοπίου δεν εμφανίστηκε ποτέ στο εχθρικό έδαφος. Καθώς ο στρατόςτου Ιουλιανού εισχωρούσε όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της περσικής Μεσοποταμίας, οι Πέρσες άνοιξαντα αρδευτικά φράγματα πλημυρρίζοντας τη χώρα. Φτάνοντας εμπρός στην περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα,ο Ιουλιανός διαπίστωσε πως δεν διέθετε τον εξοπλισμό για την εκπολιόρκηση της πόλης. Τότε πήρε τηναπόφαση της επιστροφής και, καθώς η διαδρομή πίσω του ήταν πλημυρρισμένη, αναγκάστηκε να ακολουθήσεπορεία προς βόρεια, κατά μήκος του ποταμού Τίγρη. Η πορεία αυτή, μέσα στην εχθρική χώρα, κάτω απόανυπόφορο καύσωνα και υπό τη συνεχή παρενόχληση ενός εχθρού που απέφευγε την κατά μέτωποσύγκρουση, ήταν εξαιρετικά προβληματική και όλα έδειχναν οτι ο ρωμαϊκός στρατός είχε πιαστεί σε θανάσιμηπαγίδα. Οι Πέρσες γνώριζαν πως όχι μόνο ήταν επικίνδυνο να ριψοκινδυνεύσουν μια κατά μέτωπο σύγκρουσηαλλά και οτι αυτό δεν ήταν αναγκαίο, καθώς το μόνο που χρειαζόταν ήταν να επιβραδύνουν την υποχώρησητων Ρωμαίων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, στις 26 Ιουνίου 363, σε αψιμαχία με τους Πέρσες, ο Ιουλιανόςχτυπήθηκε πισώπλατα από δόρυ και πέθανε μετά από λίγες ώρες στη σκηνή του, σε ηλικία 31 ετών. Παρ' όλητη μετέπειτα χριστιανική παράδοση οτι χτυπήθηκε από άγιο και τις κατηγορίες των εθνικών, δεν φαίνεται νααληθεύει η εκδοχή της δολοφονίας από δικό του στρατιώτη.[30] Ο Λιβάνιος, 14 χρόνια μετά το γεγονός,ανέφερε οτι το δόρυ εκτοξεύτηκε από Άραβα ενώ σε κείμενο του Φιλοστόργιου αναφέρεται η γνωμάτευση τουγιατρού του Ιουλιανού Ορειβάσιου ο οποίος, εξετάζοντας τη θανάσιμη πληγή, είχε διαπιστώσει πως προήλθεαπό ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες σύμμαχοι των Περσών.[31]

Ο διάδοχός του Ιοβιανός, για να περισώσει το εκστρατευτικό σώμα από τη δεινή θέση στην οποία βρισκόταν,συνθηκολόγησε με τους Πέρσες παραχωρώντας τους πέντε εξαιρετικά σημαντικές, από στρατιωτικής άποψης,συνοριακές επαρχίες καθώς και ισχυρά φρούρια της Μεσοποταμίας όπως η Νίσιβις και τα Σίνγκαρα.[30] Ησυνθήκη δεν ήταν απλώς μια επαναφορά στην προ Διοκλητιανού εποχή αλλά δημιούργησε το εφαλτήριο γιατις μετέπειτα εισβολές των Περσών στο ρωμαϊκό έδαφος.[32]

Ιουλιανός 8

Ἀκούσατε, λαοὶ, φυλαὶ, γλῶσσαι,πᾶν γένος ἀνθρώπων, καὶ ἡλικία πᾶσα,ὅσοι τε νῦν ἐστε, καὶ ὅσοι γενήσεσθε· [...]πᾶσα δύναμις τῶν οὐρανῶν, πάντες ἄγγελοι,οἷς ἔργον ἡ τοῦ τυράννου κατάλυσις,οὐ τὸν Σηὼν καθελοῦσι τὸν βασιλέα τῶν Ἀμοῤῥαίων,οὐδὲ τὸν Ὢγ βασιλέα τῆς Βασὰν,μικροὺς δυνάστας, καὶ μικρὸν μέρος τῆς οἰκουμένης κακοῦντας τὸνἸσραήλ·ἀλλὰ τὸν δράκοντα, τὸν ἀποστάτην,τὸν νοῦν τὸν μέγαν, τὸν Ἀσσύριον,τὸν κοινὸν ἁπάντων ἐχθρὸν καὶ πολέμιον,τὸν πολλὰ μὲν ἐπὶ γῆς μανέντα καὶ ἀπειλήσαντα,πολλὴν δὲ ἀδικίαν εἰς τὸ ὕψος λαλήσαντά τε καὶ μελετήσαντα.[33] .

— Γρηγόριος Ναζιανζηνός,Λόγος Κατά Ιουλιανού Βασιλέως

Στηλιτευτικός Πρώτος (35.532)

Η πολιτική του Ιουλιανού

H θρησκευτική πολιτική τουΗ πολιτική που ακολούθησε ο Ιουλιανός σήμερα χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια αναβίωσης της Εθνικήςθρησκείας και εξουδετέρωσης της επιρροής που ασκούσε ο χριστιανισμός στα κοινωνικά στρώματα τηςΑυτοκρατορίας. Ο Αμμιανός, ο οποίος παρουσιάζει με αρκετές λεπτομέρειες τις βλέψεις του Ιουλιανού,αναφέρει πως τα σχέδια του Ιουλιανού δεν περιορίσθηκαν σε μια απλή νομοθετική ανανέωση των προνομίωντης εθνικής θρησκείας, αλλά στόχευαν σε μια βαθύτερη εσωτερική μεταρρύθμισή της. Η προσπάθεια αυτή τηςαναδιοργάνωσης έγινε στα πρότυπα της Χριστιανικής οργάνωσης και λειτουργίας της Εκκλησίας, παράλληλαδιενεργώντας και μια προσπάθεια εξοβελισμού της χριστιανικής πίστεως τόσο με έμμεσους, όσο και άμεσουςτρόπους. Η επίσημη αποκατάσταση της εθνικής θρησκείας συντελέστηκε το 362 και εκφράστηκε με μια σειράαπο μέτρα όπως• Απαγόρευση των χριστιανών να διδάσκουν ή να διδάσκονται την κλασσική παιδεία, αλλά και να

εγγράφονται σε ανανεωμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα• Ανάκληση αρειανοφρόνων, αλλά και άλλων εξορισμένων κληρικών με σκοπό την αύξηση των εσωτερικών

εριδών στην Εκκλησία.Στην ίδια λογική θα πρέπει να ερμηνευτεί και η πολεμική πραγματεία του Ιουλιανού «Κατά Γαλιλαίων», μέσωτης οποίας διαφαινόταν, με την επιλεκτικά στοχευμένη κριτική που ασκούσε, η γνώση του επί της χριστιανικήςδιδασκαλίας και ιδίως των εσωτερικών προβλημάτων της Εκκλησίας.Η προσπάθεια που κατέβαλε σε αυτή τη γενικότερη ανανέωση που επιχείρησε, αποτελούνταν από μια ιδιότυπηενοθεϊστική σύνθεση χριστιανικής οργάνωσης, με Μιθραϊκό θεό, νεοπλατωνική θεολογία και ειδωλολατρικήλατρεία με θεουργικές τελετές.Ο ενθουσιασμός που έδειξε ο Ιουλιανός για την επιτυχία του εγχειρήματος σήμερα κρίνεται μάλλον ανεδαφικός, καθότι η υπάρχουσα κατάσταση ήταν κατά τα φαινόμενα αδύνατον να αναστραφεί. Αυτό καταδείχθηκε με εμφατικό τρόπο κατά τη διάρκεια προσφορών θυσίας στην Αντιόχεια, οι οποίες πίστευε πως θα ήταν η αφετηρία της αναδιοργάνωσης της «εθνικής» θρησκείας, στο ναό του Απόλλωνα. Η τελετή βρήκε πενιχρή ανταπόκριση από τους κατοίκους, εν αντιθέσει με την πολυπληθή παρουσία χριστιανών την ημέρα εορτής του μάρτυρα Βαβύλα. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μήνη του αυτοκράτορα ο οποίος διέταξε την ενώπιόν του απομάκρυνση των λειψάνων του μάρτυρα από την αρχική τους θέση, κάτι που θεωρήθηκε απο τους χριστιανούς ως ιεροσυλία, με αποτέλεσμα την πυρπόληση του ναού του Απόλλωνα. Η αντίδραση αυτή

Ιουλιανός 9

βέβαια ήταν και αποτέλεσμα της ειλημμένης απόφασης του ιδίου να κλείσει το μεγάλο χριστιανικό ναό τηςπόλης, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση με τους πολίτες της Αντιοχείας, οι οποίοι μάλιστα κατά τον Σωζομενό τον«βασιλέα καθύβριζον»[34] . Η Αντιόχεια, εν τέλει, αντί να καταδειχθεί το εφαλτήριο της αναγέννησης τηςεθνικής θρησκείας, αποτέλεσε την «ταφόπλακα» των σχεδίων του βασιλιά, ο οποίος πλέον αντιλαμβανότανπως η πολιτική αυτή, με βάση τα δεδομένα της εποχής του δεν προσέφερε τίποτα περισσότερο από κώλυμαστο δημόσιο βίο και την οργάνωση του κράτους, αν και μέχρι τέλους της ζωής του δεν έπαψε να τηνυπερασπίζεται με κάθε τρόπο. Χαρακτηριστικό δε, του γεγονότος της προσγείωσης αυτής ήταν η άρνηση τουεπιστήθιου φίλου του και στενού συνεργάτη, επάρχου Σαλλουστίου, δις, να αναλάβει το θρόνο τηςαυτοκρατορίας, μετά το θάνατό του, αντιλαμβανόμενος προφανώς τον ουτοπικό οραματισμό της θρησκευτικήςπολιτικής του Ιουλιανού.

Μέτρα του Ιουλιανού σε σχέση με τους ΧριστιανούςΧαρακτηριστικό σημείο του νομικού του έργου είναι η απαγόρευση στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους καιγραμματικούς να διδάσκουν τα έργα της κλασικής Παιδείας, καθώς γι' αυτόν αυτή η ίδια η έννοια «Παιδεία»ταυτίζεται με την Ελληνορωμαϊκή Παράδοση σε όλες της τις εκφάνσεις και η τελευταία αποτελεί ένα θεόθενδώρο που ποτέ δεν έπαψε να εποπτεύεται στην ιστορική του εξέλιξη από τον «Ελλάδος κοινόν ηγεμόνα καινομοθέτη και βασιλέα» Θεό Απόλλωνα – Ήλιο. [35] . Έτσι, στις 13 Μαρτίου του 362 μ.Χ., εξέδωσε, μεταξύάλλων, διάταγμα με το οποίο απαγόρευε στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς ναδιδάσκουν και να ερμηνεύουν τα έργα των Ελλήνων κλασικών. Το μέτρο αυτό, η ερμηνεία του και οισκοπιμότητες που το υπαγόρευσαν αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης ήδη από την εποχή του Ιουλιανού.Σώζεται πάντως (στο μεγαλύτερο μέρος της) επιστολή του τελευταίου (επιστολή #42) με την οποία προσπαθείνα δικαιολογήσει το μέτρο που πήρε. Στην επιστολή αυτή, ο Ιουλιανός εξηγεί ότι θεωρεί ασύμβατη τηδιδασκαλία και ερμηνεία των κλασικών με τις Χριστιανικές αντιλήψεις περί της Εθνικής ΕλληνικήςΘρησκείας:"Παιδείαν ὀρθὴν εἶναι νομίζομεν οὐ τὴν ἐν τοῖς ῥήμασιν καὶ τῇ γλώττῃ πολυτελῆ εὐρυθμίαν, ἀλλὰ διάθεσιν ὑγιῆνοῦν ἐχούσης διανοίας, καὶ ἀληθεῖς δόξας ὑπέρ τε ἀγαθῶν καὶ κακῶν, καλῶν τε καὶ αἰσχρῶν· ὅστις οὖν ἕτεραμὲν φρονεῖ, διδάσκει δὲ ἕτερα τοὺς πλησιάζοντας, αὐτὸς ἀπολελεῖφθαι δοκεῖ τοσούτῳ παιδείας, ὅσῳ καὶ τοῦχρηστὸς ἀνὴρ εἶναι." (Σωστή παιδεία, νομίζω, δεν σημαίνει το να χειρίζεσαι τις λέξεις με ευρυθμία, αλλά το νασε διακρίνει η υγιής νοητική διάθεση να σκέφτεσαι λογικά, να 'χεις σωστές απόψεις για το καλό και το κακό,το ωραίο και το αισχρό. Αυτός, λοιπόν, που άλλα πιστεύει και άλλα διδάσκει σ' όσους μαθητεύουν πλάι του,νομίζω έχει απομακρυνθεί τόσο από την παιδεία όσο και από την τιμιότητα.)Ο Ιουλιανός θεωρεί πως η άρνηση των εθνικών θεών από τους χριστιανούς αποτελεί ασέβεια προς τουςκλασικούς που τους τίμησαν:"Τὶ οὖν; Ὁμήρῳ μέντοι καὶ Ἡσιόδῳ καὶ Δημοσθένει καὶ Ἠροδότῳ καὶ Θουκυδίδῃ καὶ Ἰσοκράτει καὶ Λυσίᾳ θεοὶ πάσης ἡγοῦνται παιδείας· οὐχ οἱ μὲν Ἑρμοῦ σφᾶς ἱερούς, οἱ δὲ Μουσῶν ἐνόμιζον; Ἄτοπον μὲν οἶμαι τοὺς ἐξηγουμένους τὰ τούτων ἀτιμάζειν τοὺς ὑπ' αὐτῶν τιμηθέντας θεούς· οὐ μὴν ἐπειδὴ τοῦτο ἄτοπον οἶμαι, φημὶ δεῖν αὐτοὺς μεταθεμένους τοῖς νέοις συνεῖναι· δίδωμι δὲ αἵρεσιν μὴ διδάσκειν ἃ μὴ νομίζουσι σπουδαῖα, βουλομένους δέ, διδάσκειν ἔργῳ πρῶτον, καὶ πείθειν τοὺς μαθητὰς ὡς οὔτε Ὅμηρος οὔτε Ἡσίοδος οὔτε τούτων οὓς ἐξήγηνται [***] καὶ κατεγνωκότες ἀσέβειαν ἄνοιάν τε καὶ πλάνην εἰς τοὺς θεούς." (Τι λέτε, λοιπόν; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, το Δημοσθένη, τον Ηρόδοτο, το Θουκυδίδη, τον Ισοκράτη και το Λυσία, δεν ήσαν κεφαλές της παιδείας οι θεοί; Μήπως δεν θεωρούσαν προστάτες τους, άλλοι τον Ερμή και άλλοι τις Μούσες; Είναι λοιπόν παράλογο, έτσι νομίζω, κάποιοι που δουλειά τους είναι να ερμηνεύουν τα έργα όλων αυτών, συγχρόνως να καταφρονούν τους θεούς που εκείνοι τίμησαν. Και παρ' όλο που το θεωρώ παράδοξο αυτό, δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να αλλάξουν ιδέες οι δάσκαλοι της νεολαίας. Τους αφήνω να επιλέξουν ανάμεσα στο να μη διδάσκουν αυτά που δεν θεωρούν αξιόλογα και σημαντικά ή, αν επιθυμούν να συνεχίσουν τη διδασκαλία, πρώτα απ' όλα να κηρύξουν στους μαθητές ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος ούτε κανείς από όσους

Ιουλιανός 10

ερμηνεύουν [λείπουν λέξεις] αφού μέχρι και για ασέβεια τους έχουν κατηγορήσει και για ανοησία καιθεολογικές πλάνες.)Με δεδομένες τις απόψεις του Ιουλιανού, πολλοί χριστιανοί θεώρησαν ότι το μέτρο τους απαγόρευε και νασπουδάζουν τα κλασικά γράμματα, ότι αποτελούσε δηλαδή αποκλεισμό των νεαρών χριστιανών σπουδαστώναπό την Παιδεία. Ωστόσο, στο τέλος της επιστολής ο Ιουλιανός διευκρινίζει:"Τους μὲν καθηγεμόσι καὶ διδασκάλοις οὐτωσὶ κοινὸς κεῖται νόμος· ὁ βουλόμενος δὲ τῶν νέων φοιτᾶν οὐκἀποκέκλεισται. Οὐδὲ γὰρ εἰκὸς οὐδὲ εὔλογον ἀγνοοῦντας ἔτι τοὺς παῖδας ἐφ' ὅ,τι τρέπωνται, τῆς βελτίστηςἀποκλείειν ὁδοῦ, φόβῳ τοῦ καὶ ἄκοντας ἄξειν ἐπὶ τὰ πάτρια·[...]" (Ιδού λοιπόν ο νέος νόμος που ισχύει για τουςκαθηγητές και διδασκάλους. Κανένας νέος που θέλει να φοιτήσει δεν αποκλείεται. Δεν θα ήταν ούτε λογικόούτε δίκαιο, να κλείσω το δρόμο σε παιδιά που ακόμα δεν ξέρουν τι κατεύθυνση να ακολουθήσουν - από φόβομήπως τα σπρώξω προς τα πατροπαράδοτα χωρίς να το θέλουν.)Παρά την όποια ερμηνεία του διατάγματος, γεγονός είναι πως το μέτρο αυτό, μαζί με μια σειρά άλλων μέτρωνπου εξέδωσε ο Ιουλιανός προς το τέλος της βασιλείας του, σηματοδοτούν μια υποχώρηση της ανεκτικότηταςκαι μια σκλήρυνση της στάσης του προς τους χριστιανούς υπηκόους του. Μολονότι ο Ιουλιανός πιθανόταταθεωρούσε ειλικρινά ως υποκριτική στάση την ερμηνεία των Ελλήνων κλασικών από τους χριστιανούς,εντούτοις στο μέτρο αυτό διαφαίνεται η πρόθεσή του να ελαττώσει την επιρροή των χριστιανών δασκάλωνστους νέους και να αφαιρέσει από τους πρώτους το κύρος και την αίγλη που τους προσέδιδε το επάγγελμα τουρητοροδιδασκάλου και κατ' επέκταση τα μέσα βιοπορισμού τους.Δεν ήταν μόνο οι Χριστιανοί που αποδοκίμαζαν τη στάση αυτή του Ιουλιανού. Ο εθνικός ιστορικόςσυγγραφέας Αμμιανός Μαρκελίνος, μολονότι γενικά ευνοϊκός απέναντί του, τον κατακρίνει για το μέτρο αυτόστην Ιστορία του, σχολιάζοντας ότι "ήταν σκληρός ο νόμος που απαγόρευε στους Χριστιανούςρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν, εκτός αν συναινούσαν στη λατρεία των θεών."

Κριτική του Ιουλιανού από τη νεότερη ιστοριογραφίαΓια μια τόσο σημαντική μορφή όπως ο Ιουλιανός, αναπόφευκτα υπάρχει ποικιλία απόψεων στους ιστορικούςτης Βυζαντνής εποχής αλλά και στη νεότερη ιστοριογραφία.Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος δίνει μεγάλη σημασία στα δύσκολα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού. Μεσπουδή και διάθεση κατανόησης, αποδίδει την εχθρική στάση του Ιουλιανού απέναντι στη νέα θρησκεία όχιμόνο σε ψυχολογικούς και προσωπικούς λόγους αλλά και στην επίδραση που άσκησε σ’ αυτόν το λαμπρόκάλλος των -έστω παρηκμασμένων- Αθηνών, η δεινότητα των εθνικών ρητόρων της εποχής του και μεγάληεπίδραση από τις νεοπλατωνικές ιδέες των ανθρώπων οι οποίοι τον είχαν περιστοιχίσει. Αναφερόμενος οιστορικός στον χαρακτήρα και τις ικανότητες του Ιουλιανού, γράφει εγκωμιαστικά λόγια αν και χαρακτηρίζειως αδικαιολόγητες κάποιες ενέργεές του κατά των Χριστιανών. Βλέπει επίσης ως άδικο να αποδίδεται στονΙουλιανό μόνο η κατάργηση των προνομίων του Χριστιανικού κλήρου, αφού και οι μετέπειτα χριστιανοίαυτοκράτορες τα επανέφεραν εξ' ολοκλήρου. Αναφέρει επίσης την καθοριστική στιγμή που ο Ιουλιανόςαπέβαλε επίσημα την πίστη του και, εξ αιτίας αυτής του της πράξης, Ιστορία και Εκκλησία δεν έπαψαν να τονχαρακτηρίζουν αποστάτη και παραβάτη, παρά το οτι η πολιτική του θα μπορούσε να παρομοιαστεί σχεδόν μετην πολιτική ανεξιθρησκείας του Μ. Κωνσταντίνου. Πλέκει το εγκώμιο του ανθρώπου που θα μπορούσε νααναδειχθεί "ενάμιλλος ενός Ξενοφώντος ή Αγησιλάου" και ο οποίος, επειδή γεννήθηκε σε λάθος εποχή, έπραξεέτσι που σαφώς η ιστορία δεν θα τον χαρακτηρίσει μέγα -αφού δεν ωφέλησε το έθνος του η την ανθρωπότητα-ο οποίος όμως "μοχθηρός άνθρωπος, όπως παρεστάθη υπό των χριστιανών, βεβαίως δεν ήτο".[36]

Ο A. Vasiliev, αναφέρει τον Ιουλιανό με το γνωστό χαρακτηρισμό "Παραβάτης" και τον παρουσιάζει ως μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Και ο Vasiliev επικεντρώνει στα γεγονότα της παιδικής ηλικίας του Ιουλιανού και μάλιστα στις ψυχολογικές τους επιπτώσεις, στο φόβο του θανάτου που τον κατέτρεχε ως νέο και στην ανάγκη που τον έκανε να κρατά κρυφή την πίστη του στην αρχαία θρησκεία. Ο ιστορικός δεν συνηθίζει τους προσωπικούς χαρακτηρισμούς και απόψεις για την πολιτική του Ιουλιανού αλλά, μέσω των διαφορετικών

Ιουλιανός 11

απόψεων των πρωταγωνιστών της τότε εποχής, προσπαθεί να μας βοηθήσει να συνάγουμε συμπεράσματα γιατην αλήθεια. Ωστόσο δεν αποφεύγει-στο ξεχωριστό τμήμα του έργου του που αναφέρεται στη Φιλολογία, τηνΕπιστήμη, την Αγωγή και την Τέχνη- να ονομάσει τον Ιουλιανό "εξαιρετικά λαμπρή φυσιογνωμία του κόσμουτων γραμμάτων του τετάρτου αιώνα".[37]

Στο έργο του μεγάλου Ευρωπαίου ιστορικού G. Ostrogorsky οι αναφορές στον Ιουλιανό δεν είναι μεγάλες, ούτεφαίνεται να διακατέχεται από το θαυμασμό που δείχνουν σε αυτόν τον αυτοκράτορα οι Έλληνες συνάδελφοίτου. Τον ξεχωρίζει αρχικά για τα έργα του στο χώρο της ρητορικής και περιορίζει το ενδιαφέρον του όχι σεόλα τα γεγονότα αλλά στη θρησκευτική του πολιτική και την προσπάθεια αναβίωσης της ειδωλολατρίαςκαθώς και στις αντιδράσεις των συγχρόνων του Χριστιανών.[38]

Η καθηγήτρια Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, στη Βυζαντινή της Ιστορία, αναφέρεται πολλές φορές στονΑυτοκράτορα Ιουλιανό. Η Χριστοφιλοπούλου δεν παραλείπει να αναφερθεί και στα γεγονότα των παιδικώνχρόνων του Αυτοκράτορα, στην αγάπη του για τα βιβλία, στη ευγνωμοσύνη του προς την Ευσεβία, στις σχέσειςτου με το Κωνστάντιο, καθώς και στα γεγονότα που οδήγησαν τον Ιουλιανό στο θρόνο. Μεγάλη σημασίααποδίδει η ιστορικός στην ψυχολογική επίδραση των τόσων δολοφονιών σε ένα μικρό παιδί, καθώς και στηνεπίδραση των παιδαγωγών του. Η αντιφατική εσωτερική του πολιτική, και κυρίως αυτή γύρω από ταθρησκευτικά θέματα, κατανοείται πρώτα και κύρια ως προϊόν σκοπιμοτήτων και αυτού που η ιστορικόςονομάζει "ιδιόμορφον θεολογίαν". Το στρατιωτικό και πολιτικό έργο του, παρά τα όποια λαμπράκατορθώματα, εκτιμάται ως έργο που του λείπει πολιτικό ένστικτο και διπλωματική προπαρασκευή και για τοοποίο "δεν σχεδιάζει πεπειραμένος και νουνεχής στρατηγός". Ομολογεί ωστόσο, οτι ο Ιουλιανός δεν υστερεί σεανδρεία και τόλμη και οτι συμμερίζεται τις κακουχίες των στρατιωτών.[39]

Ο ιστορικός Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, στον πρώτο τόμο της Ιστορίας του Βυζαντινού κράτους, παρουσιάζειτον Ιουλιανό στο στρατιωτικό τομέα ως ταχύ, θαρραλέο και συνετό με μεγάλες επιτυχίες, ειδικά στα σύνορατου Ρήνου, οι οποίες τον κατέστησαν αγαπητό στα στρατεύματά του. Στον πολιτικό τομέα και ειδικά στηδιαμάχη του με τον Κωνστάντιο ο Ιουλιανός παρουσιάζεται κατεχόμενος από ανησυχία και φόβο, έναν σχεδόνπροληπτικό φόβο, προϊόντα όμως των συνθηκών. Ως άνθρωπος παρουσιάζεται ψυχικά υπερευαίσθητος καιασταθής, ευγενικός και προσηνής, αγαπητός στο περιβάλλον του και τον απλό κόσμο, φιλομαθής και μελαμπρή παιδεία. Η θρησκευτική του πολιτική χαρακτηρίζεται "ανεδαφική" και ο ίδιος "ρωμαντικός"αυτοκράτωρ. Αναλύονται διεξοδικά και με έντονη διάθεση κατανόησης τα υποκειμενικά και αντικειμενικάαίτια της πολιτικής του υπέρ της ειδωλολατρίας και το περιεχόμενο της θρησκευτικής του πίστης. ΟΚαραγιαννόπουλος αποδίδει τις περισσότερες από τις πράξεις βίας εναντίον των Χριστιανών στουςφανατισμένους εθνικούς αρχικά και αργότερα στο προσωπικό ολίσθημα του Ιουλιανού εξ αιτίας τηςαποτυχίας των προσπαθειών του να οργανώσει επί τη βάσει του Χριστιανισμού την αρχαία θρησκεία. Οιπροσπάθειές του στην οικονομική πολιτική και τη βελτίωση της διοίκησης του κράτους, χαρακτηρίζονται"ειλικρινείς και σοβαρές".[40]

Στο συλλογικό έργο της Εκδοτικής Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τα αφορούντα στον Ιουλιανόγράφει η Πολύμνια Αθανασιάδου, Διδάκτωρ ιστορικός. Η ιστορικός τον χαρακτηρίζει ως "ασυνήθισταπροικισμένο" παιδί και κάνει εκτενή αναφορά στις επιδράσεις -θετικές και αρνητικές- που άσκησαν πάνω τουοι δάσκαλοί του καθώς και στο φόβο που επιβάρυνε τον ψυχισμό του και καθόρισε τη συμπεριφορά του. Πλάιστη θετική μορφή του Μαρδόνιου αναφέρεται αυτή του Γεώργιου Καππαδοκίας, στον οποίον οφείλει τηνεκπληκτική γνώση των Γραφών, και του οποίου η ποταπή φύση είχε αποφασιστική επίδραση στη θρησκευτικήεκλογή του Ιουλιανού. Η δεκαεξάμηνη βασιλεία του Ιουλιανού, του οποίου το όνομα συνοδεύεται από το, εντόςεισαγωγικών, επίθετο «Ο Μέγας», παρουσιάζεται θετική ως προς την πολιτική υπέρ της ανάπτυξης τωνπόλεων, ως προς το μεταρρυθμιστικό του έργο και τις αλλαγές που αφορούσαν στο στράτευμα και τηδικαιοσύνη. Ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο προικισμένες, ευγενείς καιαξιολάτρευτες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας.[41]

Ιουλιανός 12

Υποσημειώσεις[1] W.Treadgold 1997, σελ.52[2] D.S.Potter 2004, σελ.460-461[3] D.S.Potter 2004, σελ.496[4] D.S.Potter 2004, σελ.497[5] D.S.Potter 2004, σελ.498-499[6] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1978, τομ. Ζ', σελ. 52[7] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1978, τομ. Ζ', σελ. 53[8] http:/ / www. cngcoins. com[9] D. Rohrbacher 2002, σελ.243,246[10] D.S.Potter 2004, σελ.500[11] D.S.Potter 2004, σελ.500-501[12] D.S.Potter 2004, σελ.501-502[13] D.S.Potter 2004, σελ.504[14] D.S.Potter 2004, σελ.503,505[15] W.Treadgold 1997, σελ.59[16] D. Rohrbacher 2002, σελ.244[17] G.W.Bowersock, Julian the Apostate, Harvard University Press, 1997, σελ. 46-50, ISBN 0-674-48882-2[18] Hunt, David. Julian (http:/ / books. google. gr/ books?id=zdoUNivK_hsC& lpg=PA49& ots=S08m6xONr5& dq="Julian and his admirers

might be at pains to stress his reluctance to forsake a life of study"& pg=PA57#v=onepage& q& f=false), στο The Cambridge AncientHistory: The Late Empire, A.D. 337-425 (επιμ. A.Cameron & P.Garnsey), Cambridge University Press, 1998, σσ. 57-58. ISBN0-521-30200-5.

[19] D.S.Potter 2004, σελ.505-508[20] W.Treadgold 1997, σελ.59[21] Τα ευνοϊκά μέτρα που έλαβε ο Κωνσταντίνος Α' υπέρ του Χριστιανισμού είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση των

Χριστιανών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς σε μια περίοδο είκοσι ετών μετά την έναρξη του 4ου αιώνα, οπότε καιεπικρατούσαν αριθμητικά οι παγανιστές, οι Χριστιανοί αυξήθηκαν ως το σημείο να αποτελούν πιθανώς το μισό του συνολικούπληθυσμού. (James Allan Evans, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii).

[22] Cousin Victor, Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ metadata/ b/ 6/ f/ metadata-413-0000138. tkl), Αθήνα1885, σ. 119.

[23] Αμμιανός Μαρκελλίνος, Res Gestae, 22.14.3[24] D.S.Potter 2004, σελ.515-516. Ελεύθερη μετάφραση του: "They expected a man who was both removed from them by the

awesome spectacle of imperial power, and would validate their interests and desires by sharing them from his Olympian height (...)He was supposed to be interested in what interested his people, and he was supposed to be dignified. He was not supposed to leap upand show his appreciation for a panegyric that it was delivered, as Julian had done on January 3, when Libanius was speaking, andignore the chariot races."

[25] D.S.Potter 2004, σελ.515[26] Λιβάνιος, Επιστολές, 18.195 & 16.21[27] Λιβάνιος, Επιστολές, 1.126 & 15.20[28] Αμμιανός Μαρκελλίνος, Res Gestae, 22.14.1[29] D.S.Potter 2004, σελ.516-517[30] W.Treadgold 1997, σελ.62[31] D.S.Potter 2004, σελ.518[32] D.S.Potter 2004, σελ.519[33] Μετάφραση: «Ακούστε λαοί, φυλές, γλώσσες, κάθε είδους άνθρωποι κάθε ηλικίας, όλοι όσοι υπάρχετε τώρα και όλοι όσοι θα

υπάρξετε [...] κάθε δύναμη του ουρανού. Ακούστε άγγελοι, που ήταν έργο δικό σας το ρίξιμο του τυράννου, που δενανατρέψατε τον Σηών, τον βασιλιά των Αμορραίων, ούτε τον Ωγ, τον βασιλιά της Βασάν —οι οποίοι ήταν ασήμαντοι άρχοντεςπου έβλαψαν μόνο ένα μικρό μέρος της γης του Ισραήλ, αλλά τον δράκο, τον αποστάτη, τον μεγάλο εγκέφαλο, τον Ασσύριο,τον δημόσιο και ιδιωτικό εχθρό όλων ανεξαιρέτως, εκείνον που είχε εξοργιστεί και είχε απειλήσει πολύ επάνω στη γη, και πουείχε διακηρύξει και εμβαθύνει σε τέτοια αδικία κατά του ουρανού». (Βλ. επίσης Robert Louis Wilken, The Christians as theRomans Saw Them 2nd ed., Yale University Press, 2003, σελ. 164, 165)

[34] Σωζομενός Εκκλ. Ιστ. 5,19[35] Π. Αθανασιάδη 2001, σελ. 186[36] Παπαρρηγόπουλος 1886-87, τομ.3, σελ.532,535,537,539-545[37] Vasiliev 1954, σελ.93,98[38] Ostrogorsky 1995, σελ.81,110[39] Χριστοφιλοπούλου 1975, σελ.79,124,119,153,154,156,157[40] Καραγιαννόπουλος 1987, σελ.161-165,

Ιουλιανός 13

[41] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, σελ.43,51,52,54,57,59,61,62,64,66

Πηγές• Αμμιανός Μαρκελλίνος. Res Gestae, Libri XV-XXV (βιβλία 15-25), στη Loeb Classical Library, Harvard

University Press, 1939-2001, τόμοι 1-2 (πρωτότυπο και αγγλική μετάφραση).• Αθανασιάδη, Πολύμνια. Ιουλιανός, Μία Βιογραφία, Αθήναι, 2001• Ιουλιανού έργα (Μισοπώγων - Κατά Χριστιανών - Επιστολές), εκδόσεις Θύραθεν ΕΠΙΛΟΓΗ• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978• Καραγιαννόπουλος, Ι. Το Βυζαντινό Κράτος, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996• Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος Δ. Ιστορία του ελληνικού έθνους: Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα

/ Κ. Παπαρρηγόπουλου, Π. Καρολίδη, Γ. Αναστασιάδη, Ν. Μουτσόπουλου., 2η έκδ., Αθήνα, Αλέξανδρος,2001 (15 τόμοι). ISBN 960-8092-13-2

• Φειδάς, Βλάσιος. Εκκλησιαστικη Ιστορία, Αθήνα, 2002• Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη. Βυζαντινή Ιστορία, 3 τόμοι, Ηρόδοτος, Αθήνα, 2006• Ostrogorsky, Georg. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, 3 τόμοι. Μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος, Ιστορικές

Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 2002• Potter, David S. The Roman Empire at Bay AD180-395, Routledge, New York, 2004. ISBN 0-415-10058-5• Rohrbacher, David. The Historians of Late Antiquity, Routledge, 2002. ISBN 0-415-20458-5• Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, 1997. ISBN

0-8047-2630-2• Vasiliev, Α.Α. Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453. Μτφρ. Δημοσθ. Σαβράμη. Μπεργαδής,

Αθήνα, 1954

ΠροηγούμενοςΚωνστάντιος Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙοβιανός

14

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας1. ανακατευθυνση Κωνσταντίνος Α΄

15

Κωνστάντιος Β'

Κωνστάντιος Β'

Ο Κωνσταντίνος Β', σύγχρονο άγαλμα του στηνΡώμη

Ο Κωνστάντιος Β' ήταν Αυτοκράτορας της Ρώμης (ή δεύτεροςΑυτοκράτορας του Βυζαντίου), δευτερότοκος γιος τουΜεγάλου Κωνσταντίνου από τη δεύτερη σύζυγό του Φαύστα.Στον θρόνο ανήλθε 21 ετών το 337, έχοντας ήδη το 324τιτλοφορηθεί από τον πατέρα του ως Καίσαρας.

Ο Κωνστάντιος ως Αυτοκράτορας

Ο Κωνστάντιος ήταν ο πρώτος γιος που ευρισκόμενος στηνΚωνσταντινούπολη πρόλαβε να αποδώσει τιμές στο νεκρόσώμα του πατέρα του, καθώς μετά ακολούθησε άγρια σφαγήτων αρρένων συγγενών του προκειμένου να εξασφαλισθεί ηδιαδοχή από τους γιους του Κωνσταντίνου Α' με τη Φαύστα.Μόνο δύο μικρά ξαδέλφια του, οι Γάλλος και Ιουλιανός(παιδιά του Ιούλιου Κωνστάντιου, αδελφού του Κωνσταντίνουτου Μεγάλου) κατάφεραν να σωθούν.

Έτσι, το καλοκαίρι του 338 ο Κωνστάντιος και οι αδελφοί τουσυνέρχονται στην Παννονία και διαμοιράζουν τα εδάφη τηςΑυτοκρατορίας. Ο μεγαλύτερος, ο Κωνσταντίνος Β', διατήρησετη Γαλατία, την Ισπανία και την Αγγλία όπου κυβερνούσε ως Καίσαρ, ο νεώτερος ο Κώνστας τη Ρώμη, Ιταλία,το Ιλλυρικό, την Παννονία και τις δυτικές αφρικανικές επαρχίες, ενώ ο Κωνστάντιος Β' έμεινε κάτοχος τηςΑνατολής και των υπόλοιπων Βαλκανίων πλην του Ιλλυρικού. Αργότερα ο Κωνσταντίνος Β', υπαναχωρώνταςστη συμφωνία, εισέβαλε στην Ιταλία, όπου και σκοτώθηκε σε συμπλοκή, αφήνοντας τον αδελφό του Κώνσταμόνο κύριο σε όλη τη Δύση (340).

Το 350 ένας αξιωματικός, ο Μάγνος Μαγνέντιος, ανακήρυξε αιφνίδια τον εαυτό του Αυτοκράτορα τηςΓαλατίας και καταδιώκοντας τον Κώνστα τον φονεύει. Ο Μάγνος, βοηθούμενος και από τον στρατηγόΒετράνιο, με πρεσβεία ζητούν από τον Κωνστάντιο την αναγνώρισή τους ως συνάρχοντες. Προς τον σκοπόαυτό ο Μάγνος ζητεί ως σύζυγο την αδελφή του Κωνστάντιου, την Κωνσταντία, προσφέροντας τη δική τουαδελφή στον Κωνστάντιο. Ο Κωνστάντιος ρίπτει τους πρέσβεις στη φυλακή και εκστρατεύει κατά τωνσφετεριστών. Προκαλώντας συνάντηση για δήθεν αναγνώριση του Βετράνιου παρά τον Δούναβη, παρουσίατου στρατού, με ρητορικό λόγο καταφέρθηκε κατά των προδοτών με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του στρατούτου Βετράνιου να τον εγκαταλείψει. Ο δε Βετράνιος αμαχητί αποθέτει τα σύμβολα της αρχής και ζητάσυγγνώμη. Στη συνέχεια ο Κωνστάντιος με 80.000 στρατό βαδίζει κατά του Μαγνέτιου, του οποίου ο στρατός(30.000 άνδρες) κατατροπώνεται.

Κωνστάντιος Β' 16

Σόλιδος του Κωνσταντίνου Β με την μορφή του

Και ενώ είχε αναθέσει στον ξάδελφό του Γάλλο με τον τίλο τουΚαίσαρος τη φύλαξη των ασιατικών συνόρων με έδρα τηνΑντιόχεια (351) δίδοντάς του και την αδελφή του Κωνσταντίαως σύζυγο, η τυρρανική διαγωγή του Γάλλου τον φόβισε ότιμπορεί να εξελιχθεί σε νέο Μαγνέτιο, κάλεσε αυτόν στη Νόλατης Ίστριας (354) και τον αποκεφάλισε (εκεί που ο πατέραςτου είχε σκοτώσει τον αδελφό του Κρίσπο).

Μετά τα γεγονότα αυτά ο Κωνστάντιος, έρμαιος των ευνούχων,γινόταν μέρα με τη μέρα πιό ωμός. Οι επιδρομές βαρβάρων και Περσών άρχισαν να πολλαλασιάζονται. Μεπαρέμβαση της συζύγου του Ευσεβίας ανακηρύσσει Καίσαρα τον μόνο ξάδελφό του Φλάβιο Κλαύδιο Ιουλιανόκαι του εμπιστεύεται την Γαλατία. Σε μια πολύχρονη εκστρατεία κατά των Περσών δεν κατάφερε τίποτε. Το348 υπέστη δεινή ήττα από το βασιλιά των Περσών Σαπώρη Β'. Δέκα χρόνια μετά, ο Σαπώρης καλεί τονΚωνστάντιο να εγκαταλείψει την Αρμενία και τη Μεσοποταμία.

Όταν αναγκάσθηκε ο Κωνστάντιος να ζητήσει τη βοήθεια του Ιουλιανού να σπεύσει κατά των Περσών με ταγαλατικά στρατεύματα, αυτά εξεγέρθηκαν και ανακήρυξαν τον Ιουλιανό Αυτοκράτορα με αποτέλεσμα ναξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στα ξαδέλφια. Ο Κωνστάντιος σπεύδοντας προς συνάντηση με τον Ιουλιανό έπεσεκαθ΄οδόν και ασθένησε κοντά στην πόλη Μοψουκρήνη της Κιλικίας. Βλέποντας το τέλος του ζήτησε ναβαπτιστεί και απεβίωσε στις 3 Νοεμβρίου του 361.

Θρησκευτική πολιτικήΟ Κωνστάντιος Β’ υποστήριξε εμφανώς τον χριστιανισμό, μη ακολουθώντας όμως τη μετριοπαθή θρησκευτικήπολιτική του πατέρα του Κωνσταντίνου. Σε αντίθεση με τους αδελφούς του υπήρξε οπαδός του αρειανισμούκαι, έχοντας κοντά του τον Ευσέβιο Νικομηδείας, πολέμησε με πάθος τη χριστιανική ορθοδοξία, όπως αυτήείχε διαμορφωθεί στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Σε νέα Σύνοδο που συγκάλεσε σε Ρίμινι και Αριμίνο (δίδυμη,359) ανακήρυξε τον αρειανισμό επίσημο θρησκευτικό δόγμα της Αυτοκρατορίας. Πολύκροτο ζήτημα υπήρξεεπί της εποχής του εκείνο του Αθανασίου Αλεξανδρείας. Κατά την εποχή της βασιλείας του ισχυροί επίσκοποι,που πρόσκεινταν περισσότερο στους Ομοίους (αμιγής αρειανισμός) συνδέθηκαν στενά με τον γραφειοκρατικόμηχανισμό της Αυλής, αποτελώντας μία ακόμα προνομιούχο και ευνοημένη κοινωνική ομάδα. Ο Κωνστάντιοςπροώθησε ενεργητικά τον αρειανισμό θεωρώντας τον ως το πιο αποδεκτό φιλοσοφικά και συμβατό με τοννεοπλατωνισμό χριστιανικό δόγμα, βλέποντάς τον σαν θρησκεία "των μορφωμένων χριστιανών Απολογητώνμιας προηγούμενης γενιάς, ενάντια στη νέα ύποπτη ευλάβεια του Αθανασίου που βασιζόταν στον αυξανόμενοενθουσιασμό των Αιγυπτίων μοναχών"[1] . Η ριζοσπαστική, απροκατάληπτη άρχουσα τάξη που είχε καταλάβειτη δημόσια διοίκηση επί Ιλλυριών Αυτοκρατόρων και είχε αποκτήσει αυλικό προφίλ επί Κωνσταντίνου Α’,τώρα ως σκοπό θέτει τον προσεταιρισμό της χριστιανικής Εκκλησίας ως όργανο εξυπηρέτησης τωνφιλοδοξιών της. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στις δυτικές επαρχίες, αλλά σε μικρότερο βαθμό καθώς οχριστιανισμός δεν είχε τόση διάδοση στη ρωμαϊκή Δύση.Ο Κωνστάντιος εξέδωσε διατάγματα τα οποία υποβάθμιζαν την ελληνορωμαϊκή αστική λατρεία, απομακρύνοντάς την από την κρατική εξάρτηση και πρόταση. Χαρακτηριστικό είναι το διάταγμα το οποίο ανέφερε πως έπρεπε «Να παύσουν όλες οι δεισιδαιμονίες και να ξεριζωθεί η ανισορροπία των θυσιών»[2] , ενώ σταδιακά απέσυρε την κρατική χρηματοδότηση από τις επίσημες τελετουργίες της, αν και ουδέποτε τις διέκοψε[3] . Με διάταγμά του επίσης αποφάσισε το κλείσιμο όλων των ναών, πλην των χριστιανικών, στην υπαρχία της Ανατολής[4] , αλλά και την απαγόρευση επί ποινής θανάτου και κατάσχεσης της περιουσίας, σε όποιον προσέφερε θυσίες σε θεούς[5] . Εν τούτοις τα μέτρα αυτά φαίνεται πως είτε δεν είχαν γενικό χαρακτήρα, είτε δεν εφαρμόστηκαν πλήρως, αφού παρατηρούνται στην Ανατολή επί εποχής Ιουλιανού, τόσο εθνικοί ναοί, όσο και ιερατείο[6] . Παρόλα αυτά ο ίδιος επικύρωσε τα προνόμια των Εστιάδων Παρθένων (ιέρειες της θεάς Εστίας), δεν διέλυσε το σώμα των ιερέων της αστικής ελληνορωμαϊκής λατρείας, απένειμε δε

Κωνστάντιος Β' 17

ιερατικά αξιώματα σε εξέχοντες Ρωμαίους πολίτες, όριζε με διάταγμα την εκλογή ιερέα για τις αφρικανικέςεπαρχίες, χορηγούσε οικονομικές ενισχύσεις στους ναούς ενώ ουδέποτε απαρνήθηκε τον ρόλο και τον τίτλοτου Pontifex Maximus, του οποίου επικύρωσε τα δικαιώματα περί των ιερών θεσμών[7] . Κατά γενική ομολογία«η ειδωλολατρεία κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έχανε έδαφος ενώ αντιθέτως ο χριστιανισμός, όπως τονδίδασκαν οι οπαδοί του Αρείου προόδευε»[8] .Τελικώς αυτές οι εξελίξεις αποτέλεσαν μεγάλο πλήγμα για την, έτσι κι αλλιώς ευρισκόμενη σε υποχώρησημετά την κρίση της ρωμαϊκής κοινωνίας κατά τον τρίτο αιώνα, αστική ελληνορωμαϊκή λατρεία. Ωστόσο οχριστιανισμός, αν και φανερά ευνοούμενος πλέον από το ρωμαϊκό κράτος, δεν επικρατεί ακόμα απόλυτα καιευρίσκεται σε μία ευαίσθητη ισορροπία με το παλαιότερο θρησκευτικό status quo, αφού παρά την πρότασή τουη σειρά των διαταγμάτων σχετικά με την εθνική θρησκεία δεικνύουν πως «ο εθνισμός εξηκολούθει να είναιεπίσημος θρησκεία του κράτους»[9] . Την εποχή άλλωστε αυτή οι πληθυσμοί των μεγάλων ρωμαϊκών πόλεωνείναι στην πλειονότητά τους θρησκευτικά μεικτοί, ενώ στα χωριά της υπαίθρου ο χριστιανισμός ακόμα δεν έχειμπορέσει να διαταράξει μία παράδοση αιώνων.Η συμπάθεια που εξαρχής επέδειξε ο Κωνστάντιος στους Ομοίους (μία εκ των τριών αρειανικών ομάδων)οδήγησε τους χριστιανούς αντιπάλους του να τον αποκαλέσουν «εχθρό της ορθοδοξίας»[10] αφού ως«μονοκράτωρ...εθεώρησεν εύκολον την επιβολήν των αρειανικών απόψεων καθολικώς»[11] όχι μόνο στέλνονταςστην εξορία ορθοδόξους επισκόπους[12] , αλλά επιβάλλοντας και γενικότερο, «συστηματικό διωγμό εναντίοντων οπαδών του Συμβόλου της Νικαίας»[13] . Για το ζήτημα των διώξεων επί Κωνσταντίου, ο παγανιστήςΑυτοκράτορας Ιουλιανός ο οποίος τον διαδέχθηκε, έγραφε σε επιστολή του: «είχα τη γνώμη ότι οι αρχηγοί τωνΓαλιλαίων θα είχαν μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη σ' εμένα παρά στον προκάτοχο μου στη διοίκηση, γιατί επίβασιλείας του έτυχε πολλοί απ' αυτούς να εξοριστούν, να καταδιωχτούν και να φυλακιστούν και μάλιστα πολλέςφορές να σφαγεί μεγάλος αριθμός απ' αυτούς τους λεγόμενους αιρετικούς, όπως στα Σαμόσατα, στην Κύζικο,στην Παφλαγονία, στη Βιθυνία, στη Γαλατία και σε πολλά άλλα μέρη, όπου ολόκληρες κωμοπόλειςλεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν»[14] .Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο περίπου (μέσα του 4ου αιώνα), «ήταν η εποχή που η φιλυποψία τουΚωνσταντίου άρχισε να αποκτά διαστάσεις μανίας καταδιώξεως. Οι αμέτρητοι μυστικοί αστυνομικοί τουαυτοκρατορικού περιβάλλοντος επωφελήθηκαν από αυτή την κατάσταση για να καταστρέψουν τη σταδιοδρομίακάθε ταλαντούχου στρατηγού και πολιτικού, που δεν ανήκε στην παράταξή τους»[15] . Ο Αμμιανός Μαρκελλίνοςαναφέρει τον τρόμο που «ένιωθε ο Κωνστάντιος Β΄, όταν σκεπτόταν ότι μπορεί να υπήρχαν άνθρωποι πουζητούσαν χρησμούς σχετικά με τη ζωή και τον θάνατό του. Τον τρόμο αυτό φρόντιζαν να καλλιεργούν κόλακες οιοποίοι του υπέβαλλαν την ιδέα ότι πολλοί συνωμοτούσαν εναντίον του, ζητώντας χρησμούς από τα μαντεία γιατο μέλλον του, και ότι η μοίρα του εξόντωνε όλους όσους προσπαθούσαν να την επηρεάσουν»[16] . Επρόκειτο,για μια γενικευμένη κατάσταση της εποχής. «Ο φόβος της μαγείας δεν περιοριζόταν στους αδαείς. Άνθρωποιυψηλής παιδείας όπως ο Πλωτίνος και ο Λιβάνιος πίστευαν σοβαρά ότι είχαν δεχθεί μαγική επίθεση...Έτσιεξηγείται η ανελέητη εφαρμογή των νόμων του Κωνστάντιου Β΄...κατά της μαγείας [που] τώρα πια έγινε αιτίαθανατικής ποινής»[17] .

Κωνστάντιος Β' 18

Προσωπική ζωήΔεν υπήρξε και τόσο ευτυχής οικογενειάρχης, αφού πέθανε άτεκνος, καθώς ούτε από την πρώτη σύζυγο,(ξαδέλφη του) κόρη του θείου του Ιουλίου Κωνστάντιου, ούτε από τη δεύτερη την από Θεσσαλονίκης Ευσεβίαπου νυμφεύθηκε στο Μεδιόλανο το 353 απέκτησε παιδί, από δε την τρίτη που νυμφεύθηκε στην Αντιόχεια το361, την Φαυστίνα, απέκτησε ένα κορίτσι, το οποίο όμως γεννήθηκε μετά τον θάνατό του.Στα επίσημα έγγραφα υπέγραφε με την φράση «mea aeternitas» (η εμού αιωνιότης). Υπήρξε πολύ βαθύςτυπολάτρης. Απέφευγε και την παραμικρή χειρονομία για να μη μειωθεί το μεγαλείο του αξιώματός του.Προκειμένου να επιδεικνύει την μεγαλοπρέπειά του αναζητούσε ευκαιρίες εορτών. Γιόρτασε την 10ετηρίδακαι 20ετηρίδα από της αναρρήσεώς του στο θρόνο (22 Μαΐου 357) στη Ρώμη με 30ήμερες εορτές και αγώνες.Στο στολισμό της Κωνσταντινούπολης συνέβαλε με το στήσιμο του οβελίσκου που σήμερα δεσπόζει τουΛατερανού. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των ιστορικών της εποχής του ότι ο Κωνστάντιος διερχόμενοςμε το άρμα κάτω από αψίδες έσκυβε ελαφρά φοβούμενος μήπως ακουμπήσει το κεφάλι του σε αυτές!Δύο όμως μεγάλα γεγονότα θεωρούσε ως θεία τιμωρία για τους φόνους των συγγενών του που καθόλου δενεμπόδισε, τον ατέλειωτο Περσικό πόλεμο και την ατεκνία του. .

Πηγές και παραπομπές[1] Peter Brown, «Ο κόσμος της ύστερης Αρχαιότητας», σελ. 96[2] Codex Theodosianus XVI, 10, 2[3] Χαρακτηριστική είναι η ύμνηση από τον Σύμμαχο για το ενδιαφέρον του υπέρ της ρωμαϊκής θρησκείας, η οποία είχε

εκδηλωθεί με οικονομικές επιχορηγήσεις προς ναούς (Patrologia Latina 18, 391)[4] Codex Theodosianus X, 1, 8[5] Codex Theodosianus XVI, 10, 3-6[6] Βλάσιος Φειδάς, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Διήγηση, Τόμος Α΄, σελίδα 338[7] Codex Theodosianus IX, 17, 2[8] A. Vasiliev, «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», Εκδόσεις Πάπυρος, Τόμος Α΄, σελίδα 97[9] Βασίλειος Στεφανίδης, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελίδα 145[10] Κόλια-Δερμιτζάκη Αθηνά, «Ο Βυζαντινός Ιερός Πόλεμος», Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1991, σελίς

353.[11] Χρήστου Παναγιώτης, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Γ', Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1987,

σελίς 479.[12] Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, «Το Βυζαντινό Κράτος», Τόμος Β', Ερμής, Αθήνα 1988, σελίς 19.[13] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Ζ', «Βυζαντινός ελληνισμός - πρωτοβυζαντινοί χρόνοι 324-642 μ.Χ.», Εκδοτική Αθηνών

Α.Ε., Αθήνα 1978, σελίς 54Β.[14] Επιστολή Ιουλιανού προς Βοστρήνους (362 μ.Χ.), μτφρ. "Κάκτος" στο Ιουλιανός-Άπαντα, τόμ. 5, Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ.

193.[15] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ενθ.αν., σελίς 51Α.[16] Βακαλούδη Αναστασία, «Η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο στο πρώιμο Βυζάντιο, 4ος-7ος μ.Χ. αι.», Ενάλιος, Αθήνα 2001,

σελίς 155.[17] Dodds R. Ε., «Εθνικοί και Χριστιανοί σε μια Εποχή Αγωνίας», Αλεξάνδρεια, 1995, σελίς 193-194, υποσημ. #68.

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Α' ο Μέγας

Αυτοκράτορας του Βυζαντίουσυναυτοκράτορες: Κωνσταντίνος Β' και Κώνστας

ΕπόμενοςΙουλιανός

19

Ουάλης

Ουάλης

Ουάλης

Ο Φλάβιος Ιούλιος Ουάλης (λατ. IMPERATOR CAESARFLAVIUS IULIUS VALENS AUGUSTUS, 328 – 9 Αυγούστου 378),ή Βάλης, ήταν Ρωμαίος Αυτοκράτορας από το 364 έως το 378,αφότου ο αδελφός του Βαλεντινιανός Α' του παραχώρησε τηνυπαρχία της Ανατολής, την επικράτεια της κατοπινής ΑνατολικήςΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή (σήμερα αποκαλούμενης) Βυζαντινής.

Αφού αντιμετώπισε επιτυχώς, μέχρι το 366 με τη μάχη σταΘυάτειρα της Λυδίας, την εξέγερση του σφετεριστή αξιωματικούΠροκόπιου (326-366), εξαδέλφου του νεκρού Ιουλιανού καισύμφωνα με τις φήμες επιθυμητού διαδόχου του τελευταίου,προχώρησε στη ρύθμιση των θεμάτων τα οποία βασάνιζαν τηνεπικράτειά του. Σε μία εποχή σφοδρών θρησκευτικώνσυγκρούσεων στον μεσογειακό κόσμο, αν και αρειανός χριστιανός,παρείχε θρησκευτική ελευθερία και ανεξιθρησκεία στουςυπηκόους του, παρόλο που ανέχθηκε ορισμένες βεβηλώσειςπαγανιστικών ιερών. Αρχικά, αντιμετώπισε με επιτυχία τιςσυνοριακές στρατιωτικές προκλήσεις.

Ο Ουάλης ενεπλάκη σε μία νέα σύρραξη με τους Πέρσες τουΣαπώρη Β’, ο οποίος ήθελε να εκμεταλλευτεί περαιτέρω τη νίκη του 363 (όπου ο Ρωμαίος ΑυτοκράτοραςΙοβιανός είχε παραχωρήσει μεγάλες εκτάσεις και προνόμια στην Περσία) ανατρέποντας το ρωμαιόφιλοχριστιανικό καθεστώς της ανεξάρτητης Αρμενίας και εισβάλλοντας στην Καυκάσια Ιβηρία. Ο Ουάλης, σε μίαπροσπάθεια να αποτρέψει αυτές τις δυσάρεστες για την αυτοκρατορία εξελίξεις, αλλά και να αντισταθμίσειτην ταπεινωτική συνθηκολόγηση του Ιοβιανού, αναμείχθηκε στις εσωτερικές υποθέσεις της Αρμενίας.Συγκεκριμένα, παραβίασε τους όρους της συνθήκης του 363, τοποθετώντας στον θρόνο του κράτους, ωςρωμαϊκό ανδρείκελο, έναν εκπρόσωπο του αρμενικού δυναστικού κλάδου των Αρσακιδών και συγκρουόμενοςστρατιωτικά με τους Πέρσες το 371 για να υπερασπίσει την επιλογή αυτή. Ο Σαπώρης αναγκάστηκε ναζητήσει ανακωχή λόγω των κουσανικών επιδρομών στις ανατολικές περσικές επαρχίες αλλά το 376 ο πόλεμοςμεταξύ των δύο Μεγάλων Δυνάμεων φαινόταν πια αναπότρεπτος.

Ωστόσο τα σχέδια του Ουάλη ανατράπηκαν από μία εξέγερση των Τανούκ, εκχριστιανισμένων ομόσπονδωναραβικών φύλων τα οποία περιπολούσαν τα σύνορα με την έρημο της Συρίας για λογαριασμό της Ρώμης. Ηεξέγερση ήταν θρησκευτικά υποκινούμενη καθώς οι Τανούκ επί καιρό ζητούσαν μάταια από τηνΚωνσταντινούπολη ορθόδοξο επίσκοπο στην περιοχή τους αντί για αρειανό, και υπό την ηγεσία τηςΒασίλισσας Μαβίας, της επικεφαλής τους υπό φοιδερατικό καθεστώς, ξεκίνησαν έναν επιτυχή ανταρτοπόλεμοφθοράς κατά των ρωμαϊκών φρουρών της Παλαιστίνης, της Φοινίκης και της Συρίας. Μάλιστα οι αραβικέςδυνάμεις, έχοντας πολεμήσει ως σύμμαχοι με τους Ρωμαίους επί έναν αιώνα, αποδείχθηκαν ικανοί ακόμα καισε τακτικές μάχες.Την ίδια στιγμή μία ελεγχόμενη εγκατάσταση φοιδεράτων Γότθων στη Μοισία και στη Θράκη κατέληξε σε στάση, περαιτέρω γερμανική εισβολή και λεηλασίες στα Βαλκάνια. Ο Ουάλης παραμέρισε τις βλέψεις του

Ουάλης 20

στην Αρμενία, σύναψε αμέσως ειρήνη με τη Μαβία ικανοποιώντας τα αιτήματά της και μάλιστα ζήτησε τηβοήθειά της για τη συγκράτηση της γοτθικής απειλής. Όμως η εκστρατεία του στη Θράκη κατέληξε σεκαταστροφή: οι Ρωμαίοι ηττώνται στη μάχη της Αδριανούπολης (9 Αυγούστου 378) και στο τέλος της μέρας ταδύο τρίτα των στρατιωτών τους κείτονται νεκρά, μαζί με τον ίδιο τον Ουάλη. Επρόκειτο για τη χειρότερη ήττατης ρωμαϊκής στρατιωτικής μηχανής από την εποχή της μάχης του Τευτοβούργιου Δρυμού και έδειξε σε όλεςτις ενδιαφερόμενες πλευρές ότι το, θεωρούμενο ως τότε σχεδόν ανίκητο, ρωμαϊκό πεζικό δεν μπορούσε ναανταγωνιστεί το συνδυασμό ισχυρών πεζών και έφιππων βαρβαρικών δυνάμεων. Ακόμη σπουδαιότερο ήταντο δυσαναπλήρωτο κενό από έμπειρους στρατιώτες το οποίο άφησε αυτή η δεινή ήττα. Αυτό το κενό ανάγκασετον διάδοχο του Βάλη Θεοδόσιο Α' να προχωρήσει σε εκτεταμένη στρατολόγηση γερμανικών φύλων, μεαντίστοιχη παραχώρηση σε αυτά ολόκληρων περιοχών της αυτοκρατορίας.

21

Θεοδοσιανή Δυναστεία

Θεοδοσιανή ΔυναστείαΑυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος - Δυναστεία (379-457) με διάρκεια 78 χρόνια. Ιδρυτής και γενάρχης τηςήταν ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α'.Αυτοκράτορες αυτής της Δυναστείας ήταν οι:• Θεοδόσιος Α' ο Μέγας (379-395)• Αρκάδιος (395-408)• Θεοδόσιος Β' (408-450)• Μαρκιανός (450-457)Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν:• 379 Αυτοκράτορας ο Θεοδόσιος Α'.• 381 Β' Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη.• 390 Πεθαίνει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ναζιανζηνός.• 395 Πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' - Οριστική διαίρεση της Αυτοκρατορίας.• 404 Σε καθαίρεση και εξορία ο Πατριάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος.• 410 Ο Αλάριχος καταστρέφει τη Ρώμη.• 421 Η Αθηναΐς βαφτίζεται Ευδοκία και παντρεύεται τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β'.• 425 Ίδρυση Πανεπιστημίου στην Κωνσταντινούπολη.• 431 Γ' Οικουνενική Σύνοδος στην Έφεσο όπου καταδικάζεται ο Νεστόριος.• 438 Δημοσιεύεται ο Θεοδοσιανός Κώδικας.• 439 Κατασκευή του μεγάλου τείχους της Κωνσταντινουπόλεως.• 446 Η Κωνσταντινούπολη παραδίδεται στις φλόγες. Η πυρκαϊά που εκδηλώθηκε κατέστρεψε σχεδόν

ολόκληρη την πόλη. Ήταν μία από τις πιό Μεγάλες Πυρκαϊές στο κόσμο.• 449 Σύνοδος Εφέσου (η λεγόμενη "ληστρική").• 450 Ο Μαρκιανός στέφεται Αυτοκράτορας (για πρώτη φορά από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως).• 451 Η Δ' Οικουμενική Σύνοδος συνέρχεται στη Χαλκηδόνα και καταδικάζεται ο Ευτυχιανισμός.Τη Δυναστεία του Θεοδοσίου διαδέχθηκε η Δυναστεία του Λέοντος Α' (518-610)

22

Αρκάδιος

Αρκάδιος

Ο Αρκάδιος

Ο Αρκάδιος ήταν Αυτοκράτορας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας,γιος του Μεγάλου Θεοδοσίου. Ανήκει και αυτός στη δυναστεία τηνοποία δημιούργησε ο Μεγάλος Θεοδόσιος. Βασίλευσε από το 395ως το 408.

Στην εποχή του Αρκαδίου τη διοίκηση την ασκούσε ο σύμβουλοςΡουφίνος και, μετά τη δολοφονία του Ρουφίνου, ο διεφθαρμένοςεπίτροπος Ευτρόπιος και η αυτοκράτειρα Ευδοξία. Όταν ανέβηκεστο θρόνο ο Αρκάδιος, ήταν δεκαοκτώ χρονών και υπήρξεασθενικός και αδρανής. Ενώ οι Ούννοι έκαναν εισβολές στη ΜικράΑσία και ο Γότθος Αλάριχος λεηλατούσε σχεδόν όλη την Ελλάδα, οΡουφίνος και ο στρατηγός του Δυτικού Ρωμαϊκού ΚράτουςΣτηλίχων βρίσκονταν σε διαμάχη. Τελικά, ο Στηλίχων κατόρθωσενα αντιμετωπίσει με επιτυχία τον Αλάριχο ενώ ο Ευτρόπιοςαπώθησε τους Ούννους.

Ο Πατριάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος καυτηρίαζε δημόσια τηδιαφθορά της αυλής κι αυτό έγινε αιτία σύγκρουσης μεταξύ αυτούκαι της αντίπαλης του αριστοκρατίας, με την οποία συμμάχησαν και οι αντίπαλοί του κληρικοί. Ο Αρκάδιοςπέθανε, αφού βασίλεψε για 30 χρόνια.

 LP Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. (ιστορικό [1]).Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 [2] και την GFDL[3].

ΠροηγούμενοςΘεοδόσιος Α'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΘεοδόσιος Β'

Παραπομπές[1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Αρκάδιος& action=history[2] http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/[3] http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html

23

Θεοδόσιος Α'

Θεοδόσιος Α'

Στον οπισθότυπο του νομίσματος που κόπηκε από τον Ουαλεντινινό II,απεικονίζονται ο Ουαλεντινιανός και ο Θεοδόσιος με άλω και τα σύμβολα της

σφαίρας και του σταυρού.

Ο αυτοκράτορας Flavius Theodosius ήΘεοδόσιος Α' (Ισπανία 346 – Μιλάνο395), o αποκαλούμενος «Μέγας», κάθισεστο θρόνο από το 379 έως το 395, μόνοςαυτοκράτορας από το 392 και μετά, ενώδιαδοχικά συναυτοκράτορας με τοΓρατιανό και Ουαλεντινιανό Β' μέχρι το383 και κατόπιν μόνο με τονΟυαλεντινιανό Β'. Υπήρξε ο τελευταίοςαυτοκράτορας της Ανατολικής και τηςΔυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.Ικανότατος στρατιωτικός, ουσιαστικάάσκησε τη διοίκηση της αυτοκρατορίαςόσο ο Ουαλεντινιανός Β' ήταν ανήλικος. Παντρεύτηκε την αδερφή του Ουαλεντινιανού Γάλλα, κόρη τηςΙουστίνας. Καταγόταν από ρωμαϊκή οικογένεια της ιβηρικής χερσονήσου.

Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Ι με άλω, σεσύγχρονο αργυρό δίσκο (Βασιλική Ακαδημία

Επιστημών, Μαδρίτη)

Η πολιτική του Θεοδοσίου

Η διακυβέρνησή του

Ο Θεοδόσιος αντιμετώπισε επιτυχώς τις βαρβαρικές εισβολές, τηνδιείσδυση Γότθων κ.ά., οι οποίοι απειλούσαν ήδη τηναυτοκρατορία με διάλυση (κάτι που για το δυτικό τμήμα τουκράτους έγινε πραγματικότητα εκατό περίπου χρόνια μετά), καιστερέωσε την αυτοκρατορία παραδίδοντας στους απογόνουςκράτος στα όρια αυτού του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μεστρατιωτική και οικονομική ισχύ και, ακόμη περισσότερο, ενιαίακαι ισχυρή πολιτειακή ιδεολογία.

Κατά τη διάρκεια λαϊκής εξέγερσης στη Θεσσαλονίκη και τηδολοφονίας του επικεφαλής της φρουράς Γότθου Βουθέριχου το389, έδωσε την εντολή για την εκτέλεση 7.000 αμάχων (ή 15.000κατά τους Κεδρηνό, Θεοφάνη, Μωϋσή Χωρηνό). Για την πράξητου αυτή προέβη σε «δημόσια απολογία» μπροστά στοναρχιεπίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο.

Στις 27 Φεβρουαρίου του 380 αναγνώρισε τον Χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας δηλώνοντας «επιθυμούμε όλα τα διάφορα υπήκοα έθνη [...] να ακολουθούν την Θρησκεία που παραδόθηκε στους Ρωμαίους από τον άγιο απόστολο Πέτρο» και στις 8 Νοεμβρίου του 392 έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες θρησκείες[1] [2] . Στις 2 Μαΐου του 381 εξέδωσε το λεγόμενο «έδικτο κατά των αποστατών»[3] με το οποίο

Θεοδόσιος Α' 24

τιμωρούσε με πλήρη στέρηση δικαιωμάτων δικαιοπραξίας όλους τους πρώην χριστιανούς που επέστρεφανστην Εθνική Θρησκεία. Στις 21 Δεκεμβρίου του 382 απαγόρευσε με ποινή θανάτου και δήμευση τηςπεριουσίας των ενόχων Εθνικών (που χαρακτηρίζονται «παράφρονες» και «ιερόσυλοι»), κάθε μορφή θυσίας,μαντικής, ψαλμωδιών προς τιμή των Θεών ή τις απλές επισκέψεις σε αρχαίους Ναούς[4] .

Ο Θεοδόσιος προσφέρει δάφνινο στεφάνι στοννικητή. Βαθύ ανάγλυφο στη βάση του

οβελίσκου του ιππόδρομου(Κωνσταντινούπολη)

Το 384 διέταξε την κατεδάφιση ή το σφράγισμα Εθνικών Ιερών[5]

[6] και υπέγραψε νέα απαγόρευση των θυσιών, ενώ στις 24Φεβρουαρίου του 391 ανανέωσε την πλήρη απαγόρευση τωνθυσιών, των επισκέψεων σε Εθνικούς Ναούς: «Κανείς δεν θαμολυνθεί με θυσίες και σφάγια, κανείς δεν θα πλησιάσει ή θαεισέλθει σε Ναούς, ούτε θα σηκώσει τα μάτια σε εικόνες φτιαγμένεςαπό ανθρώπινο χέρι, διαφορετικά θα είναι ένοχος μπροστά στουςανθρώπινους και τους θεϊκούς νόμους»[7] . Ως συνέπεια τηςδιογκούμενης έλλειψης ανεκτικότητας, το 392 καταστράφηκε ομεγάλος ναός του Σέραπι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.Σταμάτησαν να δίνονται επιχορηγήσεις προς τα παγανιστικάιερατεία, ενώ αυξήθηκε η οχλοκρατική βία εναντίον τωνπαγανιστικών ναών και ομοιωμάτων με την υποκίνηση τωνμοναχών[8] .

Στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου του 394 εξουδετέρωσε τα στρατεύματαυπό τους Βίριο Νικόμαχο Φλαβιανό και Αρβογάστη, τα οποία είχαντην υποστήριξη της παγανιστικής πλειοψηφίας της ρωμαϊκήςΣυγκλήτου, νικώντας τον στρατό τους στην φονική μάχη τουΦρίγδου και εξοντώνοντας μετά όλους τους πρωτεργάτες της ανταρσίας. Τα χριστιανικά στρατεύματαθεώρησαν αυτή τη νίκη ως σημείο στροφής καθώς ο Θεός είχε εκδηλώσει την οργή του κατά των παγανιστών.

Η βασιλεία του Θεοδοσίου δεν παρουσιάζει συνταρακτικές επιτυχίες, ωστόσο ήλθε σε εποχή εξαιρετικάδύσκολη για την Αυτοκρατορία, και συνετέλεσε αποφασιστικά στη διάσωσή της. Ήταν ικανός στρατηλάτηςκαι διπλωμάτης και σε όλη την διάρκεια της βασιλείας του πολεμούσε συνεχώς με επιτυχία εναντίονεξωτερικών εχθρών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ακολούθησε αδιάλλακτη θρησκευτική πολιτική στηδιάρκεια της οποίας έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες λατρείες. Η αρχαία θρησκεία επέζησε βέβαια τουλάχιστονως την εποχή του Ιουστινιανού.Έως σήμερα είναι διαδεδομένη η άποψη ότι ο Μέγας Θεοδόσιος απαγόρευσε την τέλεση των ΟλυμπιακώνΑγώνων, με την αιτιολογία ότι είχαν πάρει πλέον μια καθαρά ωφελιμιστική κατεύθυνση, με επιδείξειςμονομάχων, θεάματα τσίρκων και εκτεταμένο επαγγελματισμό, θεάματα που ήταν ασύμβατα με την νοοτροπίατου Χριστιανισμού. («Η μεγαλύτερη ευεργεσία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», γράφει ο π. Γ. Μεταλληνός στοέργο του «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;», «ήταν η παύση τους [«στο πλαίσιο όμως τηςαπαγορεύσεως κάθε εθνικής θρησκευτικής εκδηλώσεως», σημειώνει και παραπέμπει], όπως είχανκαταντήσει».) Σύμφωνα με έρευνες νεωτέρων βυζαντινολόγων (Howell, Robinson κ.ά.· βλ. και ΚορομηλάΜαριάννα, «Εν τω Σταδίω»), όμως, δεν απαγόρευσε ο Μέγας Θεοδόσιος τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλάαπλώς απαγόρευσε τις θυσίες κατά την διάρκειά τους. Μάλιστα, οι Αγώνες συνεχίστηκαν για περίπου 30χρόνια ακόμη και ο λόγος που έσβησαν (όχι διεκόπησαν - οι συγκεκριμένοι ιστορικοί ομιλούν για φθορά καισβήσιμο) ήταν η έλλειψη χρημάτων (χορηγών) και κάποιες φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά στον ναόστης Ολυμπίας.Πεθαίνοντας ο Θεοδόσιος τον Ιανουάριο του 395, σε ηλικία 50 ετών, κληροδότησε την αυτοκρατορία στους δύογιους του: στον Αρκάδιο, το ανατολικό τμήμα και στον Ονώριο το δυτικό. Από τότε τα δύο τμήματα τηςαυτοκρατορίας ακολούθησαν διαφορετικές πορείες, γι’ αυτό πολλοί ιστορικοί θεωρούν το έτος 395 απαρχή τηςβυζαντινής ιστορίας.

Θεοδόσιος Α' 25

Η θρησκευτική πολιτική τουΟ Μέγας Θεοδόσιος κατά τα αρχικά έτη της διακυβέρνησής του, εφήρμοσε μια μετριοπαθή θρησκευτικήπολιτική, κυρίως λόγω της παρουσίας μικρών και αποδυναμωμένων ομάδων, που εξακολουθούσαν ακόμα ναέχουν ως πίστη την «εθνική» θρησκεία. Σε κάθε περίπτωση, ενίσχυσε περαιτέρω την χριστιανική πίστη, χωρίςνα μεταβάλει ουσιαστικά με κάποια διάταξη το περιεχόμενο της πολιτικής αντιμετώπισης της «εθνικής»θρησκείας, με εξαίρεση το 383 όταν και απαγόρευσε με ποινή θανάτου και δήμευση της περιουσίας τουςόποιον τελούσε προσφορές θυσιών. Λίγο νωρίτερα, το 380 σε συνενόηση με το Γρατιανό, ο οποίος αν και δενήταν ο διάδοχος στο Δυτικό κομμάτι της Αυτοκρατορίας, κατείχε όμως στα χέρια του την εξουσία, είχεαπαγόρευσει όλες τις Θρησκείες πλην της χριστιανικής, που όμως λόγο της μετριοπαθούς πολιτικής του, δεντις εξεδίωξε. H μεγαλύτερη σπουδή του Θεοδοσίου αφορούσε κατά κύριο λόγο την αντιμετώπιση τωναιρετικών ομάδων, δηλαδή όσων διαφωνούσαν με τις αποφάσεις της Ά Οικουμενικής συνόδου. Έτσι θέλονταςνα εξουδετερώσει την εσωτερική διάσπαση του χριστιανισμού, συγκάλεσε, όπως και ο Κωνσταντίνος, σύνοδοστην Κωνσταντινούπολη (Β’ Οικουμενική) το 381 για την καταπολέμηση των Αρειανών –που δεν είχανεκλείψει– η οποία συμπλήρωσε το Σύμβολο της Πίστης. Ο διορισμός ως επάρχου της Ανατολής, του ΜατέρνουΚυνηγίου το 384, φαίνεται πως αποτέλεσε την αφετηρία πιέσεων στους εναπομείναντες «εθνικούς» καιειδωλολάτρες. Την ίδια εποχή κατά τον ιστορικό Σωκράτη, καταστραφήκαν πολλοί ναοί των εθνικών καιειδωλολατρών, κατά κύριο λόγο στην Αίγυπτο και τη Συρία, ενώ πολλοί άλλοι μετατραπήκαν σε χριστιανικούςναούς. Ο Θεοδόσιος αντιλαμβανόμενος όμως οτι αυτή η πολιτική ήταν αδιέξοδη, φρόντισε με το θάνατο τουΚυνηγίου το 388, να τον διαδεχθεί ο Ευτόλμιος Τατιανός, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα μετριοπαθής σεθρησκευτικά ζητήματα και ο οποίος με την άνοδό του στον επαρχικό αξίωμα, έπαυσε πλήρως τους διωγμούς,ενώ με διατάγματα υπό την ονομασία του Θεοδοσίου, απαγόρευε τις καταστροφές ναών.Η πολιτική του Μεγάλου Θεοδοσίου όμως οξύνθηκε μετά το 392 όταν στη Δύση ο Φλάβιος Ευγένιος και πολλοίαριστοκράτες εθνικοί, με προεξάρχοντα τον στρατηγό Αρβογάστη, στήριξαν υποψηφιότητα για τονΑυτοκρατορικό θρόνο, τον πρώην έμπιστο του Θεοδοσίου και εθνικό Νικόμαχο Φλαβιανό. Ο ίδιος μάλιστααγωνίστηκε με πάθος για την αναβίωση της παλαιάς θρησκείας, φτάνοντας σε σημείο να υποσχεθεί, πως σεπερίπτωση εκλογής του, θα μετατρέψει σε στάβλους το χριστιανικό ναό του Αμβροσίου. Η αντιπαράθεση αυτήέφτασε σε πολεμική σύρραξη στον ποταμό Φρίγδο της Ακηλυίας, με αποτέλσμα τη συντριβή των δυνάμεων τουΑρβογάστη και του Νικόμαχου, οι οποίοι και αυτοκτόνησαν. Ο Θεοδόσιος συνέδεσε άρρηκτα τη νίκη αυτή μετον έναν Θεό των χριστιανών. Παρόλα αυτά με το πέρας της νίκης δεν έδειξε εκδικητικές διαθέσεις, αλλά μενέα διατάγματα ενίσχυσε και άλλο τη θέση του χριστιανισμού στην αυτοκτρατορία, όντας πανίσχυρος, μεταξύ392 και 394. Σήμερα επίσης πιστεύεται οτι δεν εξέδωσε διάταγμα επι των ημερών του, για παύση τωνΟλυμπιακών αγώνων, όπως πολλοί του αποδίδουν. Εν τέλει ο Μέγας Θεοδόσιος με τη θρησκευτική πολιτικήτου, καθόρισε την εξαιρετική θέση της εκκλησίας στις δομές της λειτουργίας της αυτοκρατορίας,κατοχυρώνοντας το χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.

Υποσημειώσεις[1] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.1.2. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16.

htm#1), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ).[2] Παναγιώτης Δρακόπουλος, Μεσαίωνας - Ελληνικός και Δυτικός (Φιλοσοφία και προφητεία), εκδ. Παρουσία, Αθήνα 2002.

Διαθέσιμο απόσπασμα εδώ (http:/ / www. myriobiblos. gr/ texts/ greek/ drakopoulos_secular. html), στον ιστότοπο myriobiblos.gr(http:/ / www. myriobiblos. gr).

[3] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.7.1. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16.htm#7), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ).

[4] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.7. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16.htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ).

[5] «Εάν κάποια αγάλματα βρίσκονται ακόμη μέσα στους Ναούς και τα Ιερά και έχουν δεχθεί ή δέχονται ακόμη την λατρεία των ειδωλολατρών, όπου κι αν συμβαίνει αυτό, θα ξεριζωθούν εκ θεμελίων, αναγνωρίζοντας ότι αυτό έχει διαταχθεί κατ' επανάληψη και πολύ συχνά. Τα ίδια τα κτίρια των Ναών που βρίσκονται μέσα σε πόλεις ή κωμοπόλεις, ή έξω από αυτές, θα παραδοθούν σε δημόσια χρήση και θα καταστραφούν οι ανά τόπους βωμοί». (Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.19. Διαθέσιμο το

Θεοδόσιος Α' 26

απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16. htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:// ancientrome. ru/ ).) «Απαγορεύουμε σε εκείνους που έχουν μιαρές ειδωλολατρικές πεποιθήσεις να προσφέρουν τις καταραμένεςτους θυσίες και να ασκούν όλες τις άλλες καταδικαστέες πρακτικές τους. Διατάσσουμε δε όλα τα Ιερά και οι Ναοί τους πουστέκουν ακόμη, να καταστραφούν με πρωτοβουλία των τοπικών διοικητών και να εξαγνισθούν τα απομεινάρια τους με τηνύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας. Όλοι ας γνωρίζουν ότι αν παραβάτης του παρόντος νόμουπαραπεμφθεί με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον δικαστού, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου». (Θεοδοσιανός Κώδιξ16.10.25. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά , στον ιστότοπο .)

[6] Σύμφωνα με τις παραπομπές του Κυρ. Σιμόπουλου και άλλων ερευνητών, συγκεκριμένο διάταγμα για κατεδάφιση Ελληνικώνναών (με μικρή σχετικά εφαρμογή στην πράξη και αυτού ακόμη) εξεδόθη από τον Αρκάδιο και μετά, όχι από τον ΜέγαΘεοδόσιο.

[7] Θεοδοσιανός Κώδιξ 16.10.10. Διαθέσιμο το απόσπασμα στα λατινικά εδώ (http:/ / ancientrome. ru/ ius/ library/ codex/ theod/ liber16.htm#10), στον ιστότοπο ancientrome.ru (http:/ / ancientrome. ru/ ).

[8] «Στο επίπεδο του λαού, οι πιο άσπονδοι εχθροί του παγανισμού ήταν οι μοναχοί. [...] Οι μοναχοί είχαν ενεργή συμμετοχή στιςδιαμάχες σχετικά με τα ορθά χριστιανικά δόγματα. [...] Οι μοναχοί δεν έδειχναν κανένα έλεος στους παγανιστές. Όταν οι όχλοικατέστρεφαν παγανιστικούς ναούς, οι μοναχοί ήταν συνήθως στον πυρήνα τους». (James Allan Evans, The Emperor Justinianand the Byzantine Empire, Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii, xxviii)

Βιβλιογραφία• Runciman Steven Sir, "Βυζαντινός πολιτισμός", εκδ. Γαλαξίας-Ερμείας.• Γιανναράς Χρήστος, "Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα", εκδ. Δόμος, 1992.• Μεταλληνός Γεώργιος, "Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;", εκδ. Αρμός, 2003.• Μαριάννα Κορομηλά, "Εν τω Σταδίω", εκδ. Άγρα, 2004.• Ρωμανίδης Ιωάννης, "Ρωμηοσύνη-Ρωμανία-Ρούμελη", εκδ. Πουρνάρας, 2001.• Χατζηφώτης Ιωάννης, "Ορθοδοξία και Αρχαίος Ελληνισμός", εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1998.• Κιτσίκης Δημήτρης, "Το Βυζαντινό πρότυπο διακυβερνήσεως και το τέλος του κοινοβουλευτισμού", εκδ.

Έσοπτρον, 2001.• Γεωργαλάς Γεώργιος, "Χριστιανισμός και Ελληνικότης", εκδ. Πελασγός, 2001.• Γεωργαλάς Γεώργιος, "Ειδωλομάχοι και χριστιανομάχοι", εκδ. Ερωδιός, 2003.• Γεωργαλάς Γεώργιος, "Αντιβυζαντινισμός", εκδ. Ερωδιός, 2005.• Σακκέτος Άγγελος, "Ιησούς Χριστός: Ελληνισμός-Χριστιανισμός", εκδ. Δημιουργία, 2000.• Σιμόπουλος Κυριάκος, «Ο μύθος των Μεγάλων της Ιστορίας», Αθήνα, 1995• Pharr C., «The Theodosian Code», Princeton, 1952• Milman Henry Hart, «History of Christianity to the Abolition of Paganism in the Roman Empire », τόμοι 2 και 3,

London, 1840• Klein Richard, «Symmachus, eine tragische Gestalt des ausgehenden Heidentums», Darmstadt, 1971• Ρασσιάς Βλάσης, «Μια.. Ιστορία Αγάπης. Η Ιστορία της χριστιανικής επικρατήσεως», τόμος Α (έτος 0 -400),

Αθήνα, 2004• Καλαμαρά Αφροδίτη, επιμ., «Η Αντιπαγανιστική Νομοθεσία Της Ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μέσα

Από Τους Κώδικες», Αθήνα 2000• Chuvin Pierre, «A Chronicle of the Last Pagans», New York, 1990• Deschner Karlheinz, «Η Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού», τόμοι Α και Β, Αθήνα, 2004• Chuvin Pierre, «Χρονικό των τελευταίων Εθνικών», Θεσσαλονίκη, 2004• «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ΤΟΜΟΙ Ζ', Η', Θ' εκδ. «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ»• εγκ. «Πάπυρος-Larousse-Britannica», λήμμα: «Θεοδόσιος»• Βλασίου Φειδά «Εκκλησιαστική Ιστορία», Αθήνα, 2002

Προκάτοχος:Ουάλης

Ρωμαίος Αυτοκράτορας Διάδοχος:Αρκάδιος και Ονώριος

27

Θεοδόσιος Β'

Θεοδόσιος Β'

Ο Θεοδόσιος Β'

Ο Θεοδόσιος ο Β΄ ή Θεοδόσιος ο Μικρός ανέβηκε στονΑνατολικό Ρωμαϊκό θρόνο το 408 μ.Χ. Ήταν εγγονός τουΘεοδόσιου Α΄ και γιος του Αρκάδιου. Είχε νυμφευθεί την κόρη τουΑθηναίου Λεόντιου, η οποία βαπτίστηκε χριστιανή με το όνομαΕυδοκία. Ο Θεοδόσιος υποστήριξε τα ελληνικά γράμματα καιεμφύσησε στο Βυζάντιο ελληνική νοοτροπία.

Ο Θεοδόσιος είχε εκδώσει το Θεοδοσιανό κώδικα (438 μ.Χ.) οοποίος περιείχε όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα από το 312 μ.Χ.μέχρι το 438 μ.Χ.

Μετά το θάνατό του το 450 μ.Χ. τον διαδέχθηκε ο Μαρκιανός.Ο Θεοδόσιος ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας σε ηλικία επτά μόλιςετών. Ως επίτροποί του ορίστηκαν, σύμφωνα με την διαθήκη τουπατρός του, ο ύπατος Ανθέμιος, η αδελφή του και μετέπειτααυτοκράτειρα Πουλχερία και ο βασιλιάς των Περσών Ισδιγέρδης.Πρέπει, ωστόσο, να λεχθεί ότι ο Ισδιγέρδης δεν ήταν ένας οιονείαντιβασιλεύς, εις τρόπον ώστε να διεκπεραιώνει κρατικέςυποθέσεις του ρωμαϊκού (βυζαντινού) κράτους, αλλά ήταν συνυπεύθυνος για την περιφρούρηση της ζωής τουμικρού παιδιού και για την φροντίδα παραμονής του στον θρόνο.

Αρχικώς η διοίκηση της αυτοκρατορίας ησκείτο από τον συνετό ύπατο (έπαρχο) Ανθέμιο, ωστόσο,προοδευτικά περιήλθε στα χέρια της Πουλχερίας, η οποία το 414 έθεσε ουσιαστικώς εκποδών τον Ανθέμιο καιαναγορεύτηκε Αυγούστα. Η Πουλχερία ήταν μορφωμένη, ενώ δεν εστερείτο και πολιτικών ικανοτήτων. Επειδήο κατά δύο έτη μικρότερος αδελφός της ήταν άβουλος και ασθενούς χαρακτήρος, ήσκησε, καθ’ όλην τηνδιάρκεια της μακράς του βασιλείας, σημαντική επιρροή στις αποφάσεις του. Σημαντική επιρροή στιςαποφάσεις του Θεοδοσίου ήσκησαν επίσης ο ευνούχος Χρυσάφιος, καθώς και η σύζυγός του Ευδοκία.Η Ευδοκία (αρχικώς Αθηναΐς) επελέγη από την Πουλχερία ως σύζυγος του νεαρού αυτοκράτορος. Κόρη τουκαθηγητή της ρητορικής στην Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών Λεοντίου, ήταν εθνική (ειδωλολάτρις) στηναρχή. Καταγόταν από την Αθήνα και ήταν εξαιρετικά μορφωμένη. Αφού πρώτα βαπτίσθηκε χριστιανή,παντρεύτηκε τον εικοσαετή Θεοδόσιο το έτος 421, σε ηλικία είκοσι επτά ετών.Οι σύμβουλοι του Θεοδοσίου έστρεψαν το ενδιαφέρον του σε πράγματα που δεν είχαν να κάνουν με τηνεκπαίδευση ενός αυτοκράτορος σε θέματα διοικητικά, στρατιωτικά ή οικονομικά. Εκμεταλλευόμενοι και τηνφυσική του νωθρότητα, φρόντισαν απλώς να του δώσουν μια ούτως ειπείν πνευματική-θρησκευτικήανατροφή. Έτσι ο Θεοδόσιος, φρόντιζε μεν να είναι ένας καλός χριστιανός, να εκκλησιάζεται και να νηστεύει,να μελετά και να αντιγράφει εκκλησιαστικά βιβλία, αλλά σχεδόν καθόλου δεν αναμειγνυόταν στα διοικητικάτης αυτοκρατορίας. Δεν μάθαινε για τα εκτός της αυλής γινόμενα, εκτός από αυτά που ήθελαν οι σύμβουλοίτου και με τον τρόπο που τους συνέφερε, υπέγραφε δε χωρίς να εξετάσει τα διάφορα θεσπίσματα καιδιατάγματα των συμβούλων του.Επί βασιλείας του Θεοδοσίου ανεφύησαν σημαντικά προβλήματα, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Στο εσωτερικό ο λαός βρισκόταν σε κατάσταση εξαιρετικής φτώχειας, ενώ οι μικρογαιοκτήμονες ήσαν

Θεοδόσιος Β' 28

καταχρεωμένοι. Ακόμη υπήρχαν οι θρησκευτικές έριδες, οι οποίες ταλάνισαν την Εκκλησία αλλά και τηνκοινωνία, αφού ο λαός διαιρέθηκε σε αντιμαχόμενες παρατάξεις. Η θρησκευτική πολιτική του Θεοδοσίουυπήρξε ασταθής και ανακόλουθη. Παρέσχε προστασία σε αιρεσιάρχες όπως ο ΠατριάρχηςΚωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, ο οποίος είχε καταδικασθεί από την Γ΄ Οικουμενική σύνοδο της Εφέσου(431) και ο Ευτυχής, ο οποίος είχε καταδικασθεί από ενδημούσα σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη (448). Ηέκρυθμη εκκλησιαστική κατάσταση που δημιουργήθηκε κληροδοτήθηκε στον διάδοχο του Πατριαρχικούθρόνου Φλαβιανό.Στην εξωτερική πολιτική η βυζαντινοπερσική σύγκρουση έληξε με νίκη των ‘βυζαντινών’ και με τηνσυνομολόγηση ειρήνης, που εξασφάλισε προσωρινή ηρεμία στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας. Οιβανδαλικές επιδρομές αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς με την στρατιωτική επέμβαση των αυτοκρατορικώνδυνάμεων στην Βόρειο Αφρική. Ο ουννικός κίνδυνος αντιμετωπίστηκε –όχι όμως οριστικώς– διά τηςεξαγοράς της ειρήνης και της παροχής δώρων, ενώ αργότερα ο αρχηγός των Ούννων Αττίλας εστράφη προςτην Δύση. Γενικώς, η αυτοκρατορία απέφυγε να εμπλακεί σε μεγάλες περιπέτειες, ενώ έδειξε έτοιμη είτε διάτης διπλωματίας είτε διά των όπλων να εξουδετερώσει κάθε εχθρική απειλή.Κατά την περίοδο της βασιλείας του Θεοδοσίου κατασκευάστηκαν τα περίφημα Θεοδοσιανά τείχη τηςΚωνσταντινουπόλεως σε τρεις φάσεις: (επί των επάρχων Ανθεμίου το 413, Κύρου το 439 και Κωνσταντίνου το447). Τμήμα των τειχών αυτών σώζεται μέχρι σήμερα. Ακόμη, δι’ ενέργειών του επάρχου Ανθεμίουκαθιερώθηκαν ναυτικές περιπολίες στον Δούναβη, για την παρεμπόδιση του διάπλου του ποταμού από τουςβαρβάρους που κατοικούσαν πέραν αυτού.Θετικό έργο επί της βασιλείας του Θεοδοσίου συντελέσθηκε στους τομείς της παιδείας και της νομοθεσίας.Υπό την επιρροή της Ευδοκίας αναδιοργανώθηκε η παιδεία, ιδρύθηκε το Πανδιδακτήριο (πανεπιστήμιο) τηςΚωνσταντινουπόλεως και ευνοήθηκε έναντι της λατινικής η ελληνική γλώσσα, γεγονός που συνετέλεσε στονβαθμιαίο εξελληνισμό της αυτοκρατορίας. Η απονομή της δικαιοσύνης επιταχύνθηκε μετά την σύνταξη τουΘεοδοσιανού Κώδικος, μιας νομοθετικής συλλογής, η οποία περατώθηκε το 438, και δημιούργησε τιςπροϋποθέσεις για την περαιτέρω εξέλιξη του δικαίου.Σε γενικές γραμμές ο Θεοδόσιος ο Β΄, παρά την θετική του συμβολή στους τομείς της παιδείας και τηςνομοθεσίας, θεωρείτο άβουλος και κατηγορήθηκε για έλλειψη πρωτοβουλίας.Ο Θεοδόσιος πέθανε άτεκνος αφήνοντας διάδοχό του την αδελφή του Πουλχερία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάτη μνήμη του στις 29 Ιουλίου.

Βιβλιογραφία• Καραγιαννόπουλου Ιωάννη, Το Βυζαντινό κράτος, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 19964• Παπαρρηγόπουλου Κωνσταντίνου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.Β΄, εκδόσεις Ελευθερουδάκης, Αθήναι

1930• Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνης, Βυζαντινή Ιστορία, τ.Α΄, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 19962• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τ.27, Αθήνα 1996• Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τ.6, εκδόσεις Μαρτίνος, Αθήναι 1965

29

Μαρκιανός

Μαρκιανός

Νομίσματα με τη μορφή του Μαρκιανού

Ο Μαρκιανός ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (450-457),της Θεοδοσιανής δυναστείας, ο οποίος διαδέχτηκε τονΘεοδόσιο Β'.

Γεννήθηκε το 392 στη Θράκη από γονείς άσημους και έγινεαξιωματικός υφιστάμενος του παντοδύναμου στρατηγούΆσπαρ. Ο τελευταίος τον επέλεξε ως διάδοχο του Θεοδοσίου,όταν απευθύνθηκε σ' αυτόν η αδελφή του ΘεοδοσίουΠουλχερία. Η ανάρρησή του στο θρόνο έγινε όταν ήταν σεηλικία περίπου 60 ετών.[1] Για τη δράση του ο Προκόπιος αφηγείται πολλά περίεργα.

Υπήρξε ο πρώτος που στέφτηκε Αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Ως αυτοκράτορας,αρνήθηκε να καταβάλει τον βαρύτατο ετήσιο φόρο στον ηγεμόνα των Ούννων Αττίλα, ο οποίος τότε στράφηκεεναντίον της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια τακτοποίησε τις εσωτερικές υποθέσεις τουκράτους, περιορίζοντας την τότε παντοδυναμία των ευνούχων, τις καταχρήσεις των διοικητών και αρχόντωνκι επέβαλε σωστή διοίκηση. Αν και χάρισε πολλούς φόρους, άφησε μεγάλα περισσεύματα στο δημόσιο ταμείο.Ασχολήθηκε επίσης με θρησκευτικά και εκκλησιαστικά θέματα. Προήδρευσε της «εν Χαλκηδόνι» Δ΄Οικουμενικής Συνόδου, κατά την οποία και καταδικάστηκε η αίρεση του Ευτυχή και του Νεστορίου,περιορίζοντας όμως την τότε εκδηλωθείσα παντοδυναμία του μοναχικού κλήρου και την ανάμιξή του στα τηςΕκκλησίας και της πολιτικής του Κράτους.Πέθανε το 457 άτεκνος, είχε όμως ήδη υιοθετήσει τον στρατηλάτη του Ιλλυρικού και μετέπειτα αυτοκράτορατης Δύσης Ανθέμιο. Όμως, ο πανίσχυρος Άσπαρ προτίμησε και πάλι έναν δικό του (και εξίσου άγνωστο όπωςο Μαρκιανός) υφιστάμενο, τον αξιωματικό Λέοντα.[2] Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Μαρκιανούστις 17 Φεβρουαρίου.

ΠροηγούμενοςΘεοδόσιος Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΛέων Α'

Παραπομπές[1] Warren Treadgold 1997, σελ. 97[2] Warren Treadgold 1997, σελ. 149

• Warren Treadgold. A history of the Byzantine State and Society, Stanford University Press 1997. ISBN0-8047-2630-2

 LP Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. ( ιστορικό (http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Μαρκιανός&action=history)).Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 (http:/ /creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ) και την GFDL (http:/ / www. gnu. org/ copyleft/ fdl. html).

30

Δυναστεία του Λέοντα

31

Αναστάσιος Α'

Αναστάσιος Α'

Δίπτυχο του 6ου αιώνα από ελεφαντόδοντο που παριστάνει είτε τονΑναστάσιο Α΄ είτε τον Ιουστινιανό Α΄.

Ο Αναστάσιος Α΄ ήταν Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου από το 491 έως το 518.

Καταγωγή

Ο Φλάβιος Αναστάσιος γεννήθηκε περί το430 στο Δυρράχιο από γονείς ταπεινήςκαταγωγής και είχε ένα ιδιαίτερο φυσικόχαρακτηριστικό. Οι κόρες των ματιών τουείχαν διαφορετικό χρώμα, έτσι το ένα μάτιφαινόταν μαύρο ενώ το άλλο γαλανό, γι’ αυτόκαι τον ονόμαζαν Δίκορο. Πολύ νέος ήλθεστην Κωνσταντινούπολη και έγινε δεκτόςστην υπηρεσία των ανακτόρων. Με τηνπάροδο του χρόνου, προήχθη σεδευτερεύουσα θέση αυλικού, αυτή τουσιλεντιάριου. Απέκτησε όμως φήμη για τιςδιοικητικές του ικανότητες και εξασφάλισετην εύνοια της κόρης του αυτοκράτοραΛέοντα Α’, Αριάδνης.

Ανάρρηση στο θρόνο

Μετά το θάνατο του Ζήνωνα, η χήρα πλέοναυτοκράτειρα, Αριάδνη, προώθησε καιανέβασε στο θρόνο, στις 11 Απριλίου 491, τον εκλεκτό της αυλικό Αναστάσιο. Σαράντα μέρες μετά τηναναγόρευσή του σε αυτοκράτορα, τον παντρεύτηκει, εξακολουθώντας έτσι να αναμειγνύεται στις υποθέσειςτης αυτοκρατορίας. Ο Αναστάσιος πρέσβευε το δόγμα της αίρεσης του Ευτυχούς, ήταν δηλαδή μονοφυσίτης.Για το λόγο αυτό, ο Πατριάρχης Ευφήμιος προέβαλλε αντιρρήσεις για την άνοδό του στο θρόνο. Η διένεξηόμως αυτή διευθετήθηκε με την έγγραφη ομολογία πίστης του Αναστασίου στο Ορθόδοξο δόγμα.

Στρατιωτική δραστηριότητα και πόλεμοιΑπό τις πρώτες πράξεις του ως αυτοκράτορας ήταν ο περιορισμός της δύναμης των Ισαύρων. Έτσι κατέστειλε τη στάση του Λογγίνου, αδελφού του αποθανόντα αυτοκράτορα Ζήνωνα, ο οποίος ήταν Ίσαυρος στην καταγωγή και προσπάθησε να σφετεριστεί το θρόνο ως διάδοχος του Ζήνωνα. Στη συνέχεια, υποχρέωσε τους Ισαύρους να εγκαταλείψουν την Κωνσταντινούπολη, περιορίζοντας και τις υπέρογκες αμοιβές που τους είχε παραχωρήσει ο Ζήνων. Οι Ίσαυροι εξοργισμένοι στασίασαν και, με ορμητήριο την Ισαυρία, κατέστρεφαν τις γύρω περιοχές της Φρυγίας. Τελικά το 496, ύστερα από εξαετή πόλεμο, ο στρατός τους διαλύθηκε και έχασαν όλα τους τα προνόμια. Το 502, οι Σασσανίδες Πέρσες κατέλαβαν την πόλη Άμιδα (σημ. Ντιγιάρμπακιρ) στη

Αναστάσιος Α' 32

Μεσοποταμία και τη Θεοδοσιούπολη (σημ. Ερζερούμ). Αναγκάστηκαν όμως να επιστρέψουν τις κατακτημένεςπεριοχές και συνομολόγησαν ειρήνη το 505. Για την εξασφάλιση των συνόρων ο Αναστάσιος έκτισε το οχυρόΔάρας, το οποίο αναπτύχθηκε σε πόλη που ονομάστηκε Αναστασιούπολη.

Φλάβιος Αναστάσιος.

Οικονομική πολιτική καιδημόσια έργα

Από τις πρώτες ενέργειες του Αναστασίουήταν η κατάργηση του μισητού στουςΒυζαντινούς κεφαλικού-επαγγελματικούφόρου του χρυσάργυρου. Το 498αναμόρφωσε το νομισματικό σύστημα,εκδίδοντας νέα χρυσά solidus καθώς καιυποδιαιρέσεις σε μισά και τρίτα καθώςκαι σε μικρότερης αξίας χάλκινανομίσματα. Κατάργησε το παλιό σύστημασυλλογής των φόρων, δημιουργώντας μία κεντρική υπηρεσία φοροσυλλογής. Ήταν από τους ελάχιστουςαυτοκράτορες που άφησε γεμάτα τα δημόσια ταμεία, εφ’ όσον μετά τον θάνατό του υπήρχαν στο κρατικόθησαυροφυλάκιο 350.000 λίτρες χρυσού. Από τα μεγαλύτερα δημόσια έργα του ήταν η κατασκευή νέου τείχουςγύρω από την πρωτεύουσα, το οποίο περιέλαβε όλα τα κτίσματα που είχαν κτισθεί πέρα από το Θεοδοσιανότείχος. Έτσι έκτισε το Αναστασιανό τείχος της Κωνσταντινούπολης, ενισχυμένο με πύργους πουεπικοινωνούσαν με εσωτερικούς διαδρόμους. Φρόντισε επίσης να οχυρώσει πολλές πόλεις της περιφέρειας,άνοιξε τη διώρυγα που ένωσε την λίμνη Βοάνη κοντά στη Νικομήδεια με τον Αστακινό κόλπο, έκτισευδραγωγεία και δημόσια λουτρά.

Θρησκευτικές διαμάχεςΤην εποχή του Αναστασίου, το Βυζάντιο σπαρασσόταν από θρησκευτικές διαμάχες ανάμεσα στουςΟρθοδόξους και τους Μονοφυσίτες της αίρεσης του Ευτυχούς. Ο αυτοκράτορας, αν και μονοφυσιτικώντάσεων, δήλωσε επίσημα την αποδοχή του Ορθόδοξου (Χαλκηδόνιου) δόγματος και προσπάθησε ναακολουθήσει ήπια πολιτική ανάμεσα στις αντιμαχόμενες μερίδες εφαρμόζοντας το ενωτικό του Ζήνωνα.Η διαμάχη όμως είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις με τους πληθυσμούς της Αιγύπτου, Συρίας και Παλαιστίνηςνα ασπάζονται τον μονοφυσιτισμό ενώ στην πρωτεύουσα και τις ευρωπαϊκές κτήσεις επικρατούσε τοΧαλκηδόνιο δόγμα. Φανατικοί και από τις δύο πλευρές ξεσήκωναν τον πληθυσμό και ταραχές ξεσπούσανστην Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη. Το 496 ο Αναστάσιος αναγκάστηκε να καθαιρέσει τονΠατριάρχη Ευφήμιο, ο οποίος αντιπολιτεύονταν τον αυτοκράτορα ερχόμενος σε κρυφές συνεννοήσεις με τονΠάπα της Ρώμης. Στην θέση του τοποθέτησε τον Μακεδόνιο, ο οποίος ενώ στην αρχή έδειξε κάποιαδιαλλακτικότητα, στη συνέχεια αντιτάχθηκε και αυτός στον Αναστάσιο, κατηγορώντας τον ότι προστατεύειτους αιρετικούς. Το 514 καθαιρέθηκε και ο Μακεδόνιος και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Τιμόθεος, ο οποίοςδιοίκησε την Εκκλησία με μετριοπάθεια.

Στάση του ΒιταλιανούΜετά την καθαίρεση του Πατριάρχη Μακεδόνιου, οι φανατικοί Ορθόδοξοι της Κωνσταντινούπολης υποκίνησαν σοβαρή στάση στην πρωτεύουσα, η οποία όμως κατεστάλη. Στη συνέχεια όμως εκδηλώθηκε κίνημα στη Θράκη υπό την ηγεσία του Βιταλιανού που ήταν εγγονός του Άσπαρος. Ο Βιταλιανός – κόμης των φοιδεράτων, δηλαδή αρχηγός των Γότθων, Αλανών και άλλων βαρβάρων μισθοφόρων του Βυζαντινού στρατού - κατευθύνθηκε προς τις βορειότερες επαρχίες του κράτους όπου συγκέντρωσε στρατό από

Αναστάσιος Α' 33

Βουλγάρους και Ούννους. Στη συνέχεια ναυπήγησε στόλο και εμφανίστηκε μπροστά στην πρωτεύουσα,απειλώντας να την κυριεύσει, ζητώντας την επαναφορά του Μακεδόνιου και το διορισμό του ίδιου ως γενικούδιοικητή της Θράκης. Η επανάστασή του όμως απέτυχε. Σύμφωνα με τον ιστορικό Μαλάλα, ο στόλος τουκαταστράφηκε από εύφλεκτη ουσία κατασκευασμένη με βάση το θειάφι. Αυτό ήταν το περίφημο ελληνικόνπυρ (υγρό πυρ), που επινόησε ο Αθηναίος φιλόσοφος, φυσικός και χημικός Πρόκλος, το οποίο εκτοξευότανπάνω στα ξύλινα καράβια και άναβε με μόνη τη θερμότητα του ήλιου, κατακαίγοντας το στόλο τωνπολιορκητών.

ΕπίλογοςΟ Αναστάσιος πέθανε το 518 χωρίς να αφήσει απογόνους. Είχε βέβαια τρεις ανεψιούς, από τους οποίους όμωςδεν εξέλεξε κανένα για διάδοχό του. Πολλοί σύγχρονοί του έγραψαν ατελείωτους επαίνους για τα έργα του καιτην προσφορά του στην αυτοκρατορία, ενώ άλλοι τον πολέμησαν με φανατισμό, επικρίνοντας τα θρησκευτικάτου πιστεύω και τη στάση του απέναντι στην Εκκλησία. Όπως και να έχουν τα πράγματα, μπορεί μεν να μηνέφερε το χρυσό αιώνα στο Βυζάντιο, πέτυχε όμως όσο λίγοι να αντιμετωπίσει πολλούς εξωτερικούς κινδύνους,να ανακουφίσει τις λαϊκές μάζες, να προάγει την τεχνολογία, την οικονομία και τη δικαιοσύνη. Ήταν οτελευταίος Ρωμαίος-Βυζαντινός Αυτοκράτορας που θεοποιήθηκε. Nέος αυτοκράτορας αναγορεύτηκε οαρχηγός των βασιλικών σωματοφυλάκων Ιουστίνος.

ΠροηγούμενοςΖήνων

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙουστίνος Α'

34

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)

Τρήμισυ του ΒασιλίσκουΒυζαντινός Αυτοκρατόρας

Περίοδος εξουσίας

9 Ιανουαρίου 475 - Άυγουστος 476

Στέψη 9 Ιανουαρίου

Προκάτοχος Ζήνων (αυτοκράτορας)

Διάδοχος Ζήνων (αυτοκράτορας)

Βασιλικός Οίκος Δυνάστεια του Λέων

Θάνατος 476 μ.ΧΚαππαδοκία

Ο Φλάβιος Βασιλίσκος (λατ. Flavius Basiliscus) ήταν βυζαντινός αυτοκράτορας από το 475 μέχρι το 476.Μέλος της οικογένειας του Λέοντος Α', ανέλαβε την εξουσία όταν ο αυτοκράτορας Ζήνων αναγκάστηκε ναφύγει από την Κωνσταντινούπολη, μετά από εξέγερση.Ο Βασιλίσκος ήταν αδερφός της αυτοκράτειρας Βηρίνας, η οποία παντρεύτηκε τον Λέοντα Α'. Οι σχέσεις τουμε τον αυτοκράτορα του επέτρεψαν να αρχίσει στρατιωτική καριέρα, η οποία τελείωσε το 468, μετά την ήττατων Βυζαντινών στην καταστροφική γι αυτούς εκστρατεία κατά των Βανδάλων στην Αφρική.Ο Βασιλίσκος ανέλαβε την εξουσία το 475, όταν ο Ζήνων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα.Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του μικρού χρονικού διαστήματος της εξουσίας του, ο Φλάβιος έχασε τηνυποστήριξη της Εκκλησίας και του λαού, αφού πρόωθησε τον μονοφυσιτισμό. Όταν ο Ζήνων επιχείρησε ναεπιστρέψει στο θρόνο, δεν συνάντησε αντίσταση και μπήκε ως θριαμβευτής στη Κωνσταντινούπολη,αιχμαλωτίζοντας τον Βασιλίσκο και την οικογένειά του και στέλνοντας τους στη Καππαδοκία, όπου καιπέθαναν.Οι διαμάχες μεταξύ του Βασιλίσκου και του Ζήνωνα δεν επέτρεψαν στην Ανατολική Αυτοκρατορία να σώσειτη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από την τελική κατάλυση, η οποία συνέβη τον Σεπτέμβριο του 476. Τότε οαρχηγός των Ερούλων του ρωμαϊκού στρατού, Οδόακρος, κατέβασε από τον θρόνο τον Ρωμύλο Αυγουστύλο,τελευταίο αυτοκράτορα της Δύσης. Ο Ζήνων κράτησε το αξίωμα για τον εαυτό του και έδωσε στον Οδόακροτον τίτλο του δούκα της Ιταλίας, και χάρη σε αυτό το γεγονός καταστράφηκε τελείως η Δυτική ΡωμαϊκήΑυτοκρατορία.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 35

Καταγωγή και στρατιωτική καριέρα

Τρίμισυς με το όνομα της Βηρίνας, συζύγου και χήρας του Λέοντος Α'. Ωςαδελφή του Βασιλίσκου, η Βηρίνα τον βοήθησε στη στρατιωτική και την

πολιτική του καριέρα

Με βαλκανική καταγωγή,[1] ο Βασιλίσκοςήταν αδερφός της Βηρίνας, συζύγου τουΛέοντα Α'. Κατά μία εκδοχή ήταν θείοςτου Οδόακρου. Κύρια πηγή για αυτή τηθεωρία αποτελεί απόσπασμα από κείμενοτου Ιωάννη της Αντιοχείας (209.1), οοποίος κατέγραψε πώς ο Οδόακρος και οΆρματος, ανιψιός του Βασιλίσκου, ήταναδέλφια.[2] Ωστόσο, αυτή η εκδοχή δενείναι αποδεκτή.[3] Είναι γνωστό πως ήτανσύζυγος της Ζηνωνίδας και είχε ένα γιο,τον Μάρκο.

Η στρατιωτική καριέρα του Βασιλίσκουάρχισε την εποχή του Λέοντα Α'. Ο αυτοκράτορας τον τιτλοφόρησε δούκα της Θράκης.[4] Το 463, νίκησε τουςΒούλγαρους, το 464 έγινε μάγιστρος του στρατού της Θράκης, ενώ το 466 (ή το 467) σημείωσε επιτυχίες κατάτων Γότθων και τους Ούννων.[5]

Χάρη στην υποστήριξη της αδερφής του, ο Βασιλίσκος έλαβε τον τίτλο του πατρικίου, το 465.[6] Ωστόσο, ηάνοδος του διακόπηκε εξαιτίας μιας σοβαρής αποτυχίας.[1]

Η καταστροφική εκστρατεία κατά των Βάνδαλων

Το ακρωτήριο Μερκούριον (σημ. Καπ Μπόν), στησύγχρονη Τυνησία είναι το μέρος όπου ο Βασιλίσκοςοδήγησε τον στόλο του, στην εκστρατεία κατά των

Βανδάλων στη Καρχηδόνα

Το 468, ο Λέων επέλεξε τον Βασιλίσκο για αρχηγό τηςεκστρατείας κατά της Καρχηδόνας. Η εισβολή στο βασίλειοτων Βάνδαλων ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκστρατείες πουκαταγράφηκαν στα χρονικά της ιστορίας, μια συνδυασμένηαμφίβια επιχείρηση με 10.000 πλοία και 100.000 στρατιώτες.Σκοπός της επιχείρησης ήταν να τιμωρηθεί ο βασιλιάς τωνΒανδάλων, Γιζέριχος, για τη λεηλασία της Ρώμης το 455, κατάτη διάρκεια της οποίας αιχμαλωτίστηκε η αυτοκράτειραΛικινία Ευδοξία (χήρα του Αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ')και οι κόρες της.[1] [4]

Το σχέδιο είχε καταρτιστεί σε συνεννόηση μεταξύ τωναυτοκρατόρων Λέοντα, Ανθέμιου και του στρατηγούΜαρκελλίνου, ο οποίος απολάμβανε την ανεξαρτησία του στοΙλλυρικό. Ο Βασιλίσκος έλαβε διαταγή να πλεύσει κατευθείαν στη Καρχηδόνα, καθώς ο Μαρκελλίνοςκατέλαβε τη Σαρδηνία, ενώ μια τρίτη στρατιά, υπό τη διοίκηση του Ηράκλειου, αποβιβάστηκε στην ακτή τηςΚαρχηδόνας. Αυτές οι τρείς στρατιές συναντήθηκαν στη Σικελία.[4]

Οι βυζαντινές πηγές και οι μεταγενέστεροι ιστορικοί καταγράφουν διαφορετικούς αριθμούς για τη δύναμη τουεκστρατευτικού σώματος του Βασιλίσκου, καθώς και διαφορετικές πληροφορίες για την εκστρατεία. ΟΝικηφόρος Γρηγοράς καταγράφει πως συμμετείχαν 100.000 πλοία, ο (πιο αξιόπιστος) Κεδρηνός καταγράφειπως στη Καρχηδόνα έπλευσαν 1.113 πλοία, με 100 άνδρες στο καθένα.[7] Θεωρείται πως, με τον πιοσυντηρητικό υπολογισμό, τα έξοδα για την αποστολή έφθασαν τις 64.000 λίβρες χρυσού, ποσό που ξεπερνούσετα κρατικά έσοδα μιας ολόκληρης χρονιάς.[8]

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 36

Η Σαρδηνία και η Λιβύη κατελήφθησαν από τον Μαρκελλίνο και τον Ηράκλειο, ενώ ο Βασιλίσκος κατάλαβετο Ακρωτήριο Μερκούριον (σημ. Καπ Μπόν), απέναντι από τη Σικελία, 40 μίλια από την Καρχηδόνα. Οβασιλιάς των Βάνδαλων ζήτησε 5 μέρες για να σκεφθεί τους όρους της ειρήνης.[9] Κατά τη διάρκεια τωνδιαπραγματεύσεων, ο βασιλιάς των Βανδάλων συγκέντρωσε τον στόλο του και επιτέθηκε αιφνιδιαστικά τηνύχτα στον ανύποπτο ρωμαϊκό στόλο, στέλνοντας πάνω του πλοία γεμισμένα με εύφλεκτες ύλες (πυρπολικά).Οι Βυζαντινοί διοικητές προσπάθησαν να σώσουν κάποια πλοία από τη καταστροφή, αλλά οι Βάνδαλοιαπέτρεψαν τη διαφυγή τους.[4]

Η Αγία Σοφία. Εκεί κατέφυγε ο Βασιλίσκος για ναγλιτώσει από την οργή του αυτοκράτορα, μετά την

ήττα στην εκστρατεία

Ο Βασιλίσκος τράπηκε σε φυγή.[10] Ο μισός ρωμαϊκός στόλοςκαταστράφηκε ενώ ο υπόλοιπος στόλος ακολούθησε τονΒασιλίσκο. Η επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς. Ο Ηράκλειοςυποχώρησε στην Τριπολίτιδα, ενώ ο Μαρκελλίνος έφθασε στηΣικελία, όπου συνάντησε τον Βασιλίσκο[11] . Ωστόσο, οστρατηγός δολοφονήθηκε, ίσως από πρωτοβουλία τουπατρικίου Ριχομέρη ή των διοικητών του.[4]

Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, ο Βασιλίσκοςκατέφυγε στην Αγία Σοφία για να γλιτώσει την οργή τουαυτοκράτορα. Όμως η Βηρίνα μεσολάβησε ώστε ο Βασιλίσκοςνα λάβει αυτοκρατορική χάρη και έτσι εξορίστηκε στην Ηράκλεια Σιντική της Θράκης.[12]

Άνοδος στην εξουσίαΤο 471 και το 472, ο Βασιλίσκος βοήθησε τον Λέοντα Α' να απαλλαγεί από την επίδραση των Γερμανών στηναυλή του, βοηθώντας στη δολοφονία του Φλάβιου Άσπαρ. Ο θάνατος του Άσπαρ προκάλεσε εξέγερση στηΘράκη, από τους Οστρογότθους του Θεοδώριχου Στράβωνα, και ο Βασιλίσκος στάλθηκε για να καταστείλειτην εξέγερση, κάτι που διεκπεραίωσε με επιτυχία, χάρη στη βοήθεια του ανιψιού του, Άρματου. Το 474 έλαβετον βαθμό του πρώτου μεταξύ των συγκλητικών.[5]

Με τον θάνατο του Λέοντα, ο Ζήνων, «βάρβαρος» Ίσαυρος και γαμπρός του Λέοντα, έγινε αυτοκράτορας,μετά τη μικρή χρονική περίοδο εξουσίας του Λέοντα Β' (474). Η βαρβαρική καταγωγή του Ζήνωνα δεν άρεσεστους πολίτες της Κωνσταντινούπολης. Επιπλέον, οι ισχυρές γοτθικές δυνάμεις, με αρχηγό τον Στράβωνα,αντιπαθούσαν τους Ισαύρους που έφερε ο Λέων Α' για να μειώσει την εξάρτηση του από τους Οστρογότθους.Τελικά, ο Ζήνων προδόθηκε από τον, επίσης Ίσαυρο, στρατηγό Ιλλού, ο οποίος δωροδοκήθηκε από τονΒασιλίσκο. Πίσω από αυτή την επιχείρηση ήταν η Βηρίνα, η οποία οργάνωσε εξέγερση κατά τουΑυτοκράτορα. Η εξέγερση, υπό την ηγεσία του Θεοδώριχου Στράβωνα, του Ιλλού και του Άρματου, ήτανεπιτυχής, και η Βηρίνα ανάγκασε τον αυτοκράτορα να φύγει από την πόλη. Ο Ζήνων, με κάποιους διοικητέςτου, μετέφεραν λίγους από τους αυτοκρατορικούς θησαυρούς στη πατρίδα τους. Στις 9 Ιανουαρίου 475, οΒασιλίσκος έλαβε τον τίτλο του αυγούστου[13] στον ανάκτορο Έβδομον, με τους υπουργούς του και τηΣύγκλητο.[14] Οι εχθροί του Ζήνωνα εκμεταλλεύτηκαν τη κατάσταση και σκότωσαν αρκετούς Ισαύρους τηςπόλης.[11] [12]

Στην αρχή, όλα πήγαιναν καλά για τον νέο Αυτοκράτορα, ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει νέαδυναστεία δίνοντας τον τίτλο της αυγούστας στη σύζυγό του και του καίσαρα στον γιό του και μετέπειτααύγουστο[15] ωστόσο, εξαιτίας των σφαλμάτων του, έχασε πολλούς από τους υποστηρικτές του.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 37

Διοίκηση

Διαφθορά και η πυρκαγιά της ΚωνσταντινούποληςΤο πιο επείγον πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο νέος αυτοκράτορας ήταν η έλλειψη πόρων στοαυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο. Ο Βασιλίσκος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, αύξησε τη φορολογίαπροκαλώντας ταραχές στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης απέσπασε χρήματα από την Εκκλησία.[11]

Στις αρχές της βασιλείας του, ξέσπασε πυρκαγιά στη Κωνσταντινούπολη, η οποία κατέστρεψε σπίτια,εκκλησίες και αποτέφρωσε εντελώς τη βιβλιοθήκη που είχε χτίσει ο αυτοκράτορας Ιουλιανός.[16] Η πυρκαγίαθεωρήθηκε ως κακός οιωνός για τη βασιλεία του Βασιλίσκου.[12]

Εντάσεις με τους συνεργάτες τουΟ Βασιλίσκος βασίζονταν σε σημαντικά πρόσωπα της αυτοκρατορικής αυλής, καθώς πίστευε πως αυτά θαμπορούσαν να τον βοηθήσουν να μείνει στην εξουσία. Ωστόσο, γρήγορα έχασε τους πιο πολλούς από αυτούς.Πρώτα, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη της Βηρίνας, αφού εκτέλεσε τον μάγιστρο Πατρίκιο. Ο Πατρίκιοςήταν ο εραστής της Βηρίνας, η οποία σχεδίαζε να τον ανεβάσει στο αυτοκρατορικό αξίωμα και να τονπαντρευτεί - η επανάσταση κατά του Ζήνωνα είχε ως στόχο να κάνει τον Πατρίκιο και όχι τον Βασιλίσκοαυτοκράτορα, αλλά η Σύγκλητος διάλεξε τον Βασιλίσκο για την ηγεσία της Αυτοκρατορίας. Αργότερα, οΒασιλίσκος διέταξε τον θάνατο του Πατρίκιου, και η πράξη αυτή είχε ως συνέπεια να στραφεί η Βηρίναεναντίον του Βασιλίσκου.[17]

Επίσης, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη του Θεοδώριχου Στράβωνα, ο οποίος, λόγω του μίσους του γιατους Ισαύρους, είχε υποστηρίξει τον Βασιλίσκο στην εξέγερση κατά του Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος έχασε και τηνυποστήριξη του Άρματου, ο οποίος θεωρείται εραστής της συζύγου του Βασιλίσκου. Επίσης ήταν αβέβαιη ηυποστήριξη του Ιλλού, λόγω της σφαγής των συμπατριωτών του στρατιωτών Ισαύρων, την οποία επέτρεψε οΒασιλίσκος.[4] [11]

Θρησκευτικές διαμάχεςΕκείνη την εποχή, υπήρχαν διαμάχες μεταξύ των υποστηρικτών του Μονοφυσιτισμού και του ΧαλκηδονικούΧριστιανισμού - ο Μονοφυσιτισμός υποστήριζε ότι ο Χριστός είχε μόνο μία φύση από τις δύο (θεϊκή καιανθρώπινη), ενώ οι Χαλκηδόνιοι (σημ. Ορθόδοξοι) πίστευαν πώς κατείχε και τις 2 φύσες. Η Σύνοδος τηςΧαλκηδόνας, η οποία διεξήχθη μετά από προτροπή του Αυτοκράτορα Μαρκιανού, το 451, καταδίκασε τονΜονοφυσιτισμό και οι πατριάρχες Τιμόθεος Β' της Αλεξανδρείας και Πέτρος Β' της Αντιοχείαςκαθαιρέθηκαν.[18]

Από την αρχή της εξουσίας του, ο Βασιλίσκος ήταν υποστηρικτής του Μονοφυσιτισμού. Ο ΖαχαρίαςΣχολάστικος καταγράφει πως μια ομάδα από Αιγύπτιους μοναχούς, πιστούς στον Μονοφυσιτισμό, έφθασανστη Κωνσταντινούπολη, μετά τον θάνατο του Λέοντα Α'. Ο μάγιστρος Θεόκτιστος, γιατρός του Βασιλίσκουβοήθησε ώστε οι Αιγύπτιοι μοναχοί να γίνουν δεκτοί από τον Βασιλίσκο και τον έπεισαν να διατάξει τηνεπιστροφή των εξορισμένων Μονοφυσιτών πατριαρχών.[19]

Ο Βασιλίσκος επέστρεψε στους εξορισμένους Τιμόθεο της Αλεξανδρείας (γνωστό και ως Τιμόθεο Αίλουρο) καιΠέτρο της Αντιοχείας (γνωστό και ως Πέτρο Γναφέα) τις έδρες τους,[20] και έστειλε επιστολή στουςεπισκόπους (γνωστή ως Εγκύκλιο) πιέζοντάς τους να θεωρήσουν έγκυρες τις πρώτες 3 Οικουμενικές Συνόδουςκαι άκυρη τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας.[18] Όλοι οι επίσκοποι υπέγραψαν το έγγραφο, εκτός από τονπατριάρχη Ακάκιο, δείχνοντας καθαρά το μίσος της Κωνσταντινούπολης προς τον Βασιλίσκο.[21] Αργότερα οΒασιλίσκος, βλέποντας την αντίδραση του Ακακίου και μη έχοντας διαθέσιμο στρατό, αναίρεσε τηνπροηγούμενη εγκύκλιο εκδίδοντας την Αντεγκύκλιο.[22]

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 38

Πτώση και θάνατος

Τρίμισυς του αυτοκράτορα Ζήνωνα. Ο Ζήνωνας (πραγματικό όνομαΤαρασικοντίσσα) ήταν από την Ισαυρία, και θεωρούνταν βάρβαρος από τους

κατοίκους της Κωνσταντινούπολης

Λίγο μετά την ανάρρησή του, οΒασιλίσκος κατάφερε να κάνει τον Ιλλούκαι τον αδερφό του, Τροκούνδο, εχθρούςτου Ζήνωνα, ο οποίος είχε επανέλθει στηνπροηγούμενη ιδιότητά του ως Ίσαυροςφύλαρχος. Ο Βασιλίσκος, ωστόσο, δεντήρησε τις υποσχέσεις που έδωσε στουςδύο στρατηγούς. Επιπλέον, αυτοί είχανλάβει επιστολές από τους βασικούςυπουργούς στην αυτοκρατορική αυλή, οιοποίοι τους ζητούσαν να εξασφαλίσουντην επιστροφή του Ζήνωνα γιατί τώρα ηπόλη προτιμούσε έναν Ίσαυρο από έναναυτοκράτορα που η αντιδημοτικότητά του αυξανόταν λόγω της αρπακτικότητας των οικονομικών τουεπιτελών.[12]

Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του στην Ισαυρία, ο Ιλλούς φυλάκισε τον αδερφό του Ζήνωνα, Λογγίνο.Το καλοκαίρι του 476, ο Ιλλούς και ο Ζήνωνας επέστρεψαν στη Κωνσταντινούπολη. Όταν ο Βασιλίσκος έμαθετο νέο, αναίρεσε την Εγκύκλιο και προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τον πατριάρχη και τον λαό αλλά ήταν πιααργά.[12]

Ο Άρματος στάλθηκε στη Μικρά Ασία για να σταματήσει τον Ζήνωνα, αλλά ο τελευταίος του υποσχέθηκε τοντίτλο του μάγιστρου στον στρατό και τον τίτλο του καίσαρα για τον γιο του.[23] Η προδοσία του Άρματουκαθόρισε την τύχη του Βασιλίσκου.[12]

Τον Άυγουστο του 476, ο Ζήνων πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη.[24] Η Σύγκλητος άνοιξε της πύλες τηςπόλης στον Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος ζήτησε άσυλο σε εκκλησία, αλλά προδόθηκε από τον Ακάκιο. Τότεπαραδόθηκε με την οικογένειά του, καθώς ο Ζήνων υποσχέθηκε να μην χύσει αίμα. Όταν όμως ο Βασιλίσκοςκαι η οικογένεια του οδηγήθηκαν σε φρούριο της Καππαδοκίας, ο Ζήνων έδωσε εντολή να τους αφήσουνχωρίς νερό, για να πεθάνουν από δίψα.[1] [25]

Ο Βασιλίσκος βασίλεψε για 20 μήνες. Οι πηγές τον περιγράφουν ως επιτυχημένο στρατηγό, αλλά αργήςαντίληψης και εύκολο να εξαπατηθεί.[5]

Παραπομπές[1] Elton.[2] Krautschick.[3] Macgeorge.[4] Smith.[5] Martindale.[6] Martindale. Είναι επίσης δυνατό ο Βασιλίσκος να έλαβε αυτό τον τίτλο το 471 ή το 472, ή ακόμα και το 468.[7] Smith (πηγή: Γεώργιος Κεδρηνός).[8] Boardman.[9] Προκόπιος[10] Κατά τον Προκόπιο, ο υποδιοικητής του Βασιλίσκου, Ιωάννης, όταν νικήθηκε από τους Βανδάλους, έπεσε στη θάλασσα με την

πανοπλία του και πνίγηκε, λέγοντας πώς αρνείται να παραδοθεί σε «ασεβή σκυλιά» - οι Βάνδαλοι ήταν υποστηρικτές τουΑρειανισμού.

[11] Friell.[12] Bury.[13] Barton, Tamsyn (December 2002). Power and knowledge: Astrology, physiognomics, and medicine under the Roman Empire. University of

Michigan Press. σελ.  60. ISBN 0-472-08852-1.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 39

[14] Παραδοσιακά η Σύγκλητος δεν αναγνώριζε ένα σφετεριστή ως αυτοκράτορα, αλλά ο Βασιλίσκος ήταν ο νέος νόμιμος Αυτοκράτορας(Friell).

[15] Ο Βασιλίσκος έκοψε νομίσματα απεικονίζοντας τον εαυτό του και τον Μάρκο ( εδώ (http:/ / www. romancoins. info/ Byzantines.html#basiliscus)). Επίσης, κόπηκαν χρυσά και χάλκινα νομίσματα προς τιμή της σύζυγου του ( εδώ (http:/ / www. wildwinds. com/ coins/ric/ zenonis/ i. html)). Δες επίσης: Yonge Akerman, John (2002) [1834]. A Descriptive Catalogue of Rare and Unedited Roman Coins.Adamant Media Corporation. σελ.  383. ISBN 1-4021-9224-X.

[16] Η βιβλιοθήκη περιείχε 120.000 βιβλία, συμπεριλαμβανομένης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας του Ομήρου (με χρυσά γράμματα).[17] Bury. Σύμφωνα με τον Κανδίδο, μετά τον θάνατο του Πατρίκιου, η Βηρίνα αποφάσισε να βοηθήσει τον Ζήνωνα, ωστόσο το σχέδιό

της έγινε γνωστό στον Βασιλίσκο. Η Βηρίνα σώθηκε χάρη στη παρέμβαση του Άρματου.[18] "Pope St. Simplicius", Catholic Encyclopedia.[19] Zαχαρίας Σχολαστικός.[20] Samuel.[21] Ευάγριος.[22] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. Ζ', 1978, σελ.127.[23] Σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο Άρματος παραδόθηκε στον Ζήνωνα, ζητώντας ως αντάλλαγμα να αναγορεύσει τον γιο του καίσαρα.

Όταν ο Ζήνων πήρε τον θρόνο έδωσε τον τίτλο στον γιο του Άρματου, Βασιλίσκο, αλλά αργότερα ακύρωσε την απόφασή του καιδιέταξε τον θάνατο του Άρματου.

[24] Heather, Peter (May 1998). Goths. Blackwell Publishing. σελ.  158–159. ISBN 0-631-20932-8.[25] Προκόπιος.

Πηγές και βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές• Ευάγριος Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία iii. 4–8• Γεώργιος Κεδρηνός (1647). Goar and Fabrot. ed (στα Λατινικά). Compendium Historiarum ab Orbe Condita ad

Isaacum Comnenum (1057). Paris. σελ. 349–350.• Προκόπιος, Βανδαλικός πόλεμος i.6–8• Zαχαρίας Σχολαστικός, Συριακόν Χρονικόν, τ.1.

Δευτερογενείς πηγές• Boardman, John (1982). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. σελ.  49. ISBN

0-521-32591-9.• Bury, John Bagnall (1958) [1923]. "XII.1 The Usurpation of Basiliscus (A.D. 475‑476)" (http:/ / penelope.

uchicago. edu/ Thayer/ E/ Roman/ Texts/ secondary/ BURLAT/ 12*. html). History of the Later Roman Empire(http:/ / penelope. uchicago. edu/ Thayer/ E/ Roman/ Texts/ secondary/ BURLAT/ home. html). Dover Books.σελ.  389–395. Ανακτήθηκε την 23 August 2006.

• Elton, Hugh (10 June 1998). Flavius Basiliscus (AD 475–476) (http:/ / www. roman-emperors. org/ basilis. htm).De Imperatoribus Romanis (ανακτήθηκε 23 August 2006 )

• Friell, Gerard; and Stephen Williams (December 1998). The Rome That Did Not Fall. Routledge. σελ. 184–186.ISBN 0-415-15403-0.

• Krautschick, Stephen (1986). "Zwei Aspekte des Jahres 476". Historia (35): 344–371.• Macgeorge, Penny (2003). Late Roman Warlords. Oxford University Press. σελ. 284–285. ISBN 0-19-925244-0.• Martindale, J.R. (1980). The Prosopography of the Later Roman Empire. Cambridge University Press.

σελ. 212–214. ISBN 0-521-20159-4.• "Pope St. Simplicius" (http:/ / www. newadvent. org/ cathen/ 14002a. htm). Catholic Encyclopedia. 1917.

Ανακτήθηκε την 23 August 2006.• Samuel, Vilakuvel Cherian (2001). The Council of Chalcedon Re-Examined. Xlibris Corporation. σελ. 134–139.

ISBN 1-4010-1644-8.• Smith, William (1870). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (http:/ / www. ancientlibrary.

com/ smith-bio/ index. html). Boston: C. Little and J. Brown. σελ.  466. Ανακτήθηκε την 23 August 2006.

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας) 40

Εξωτερικές συνδέσεις• Η Εγκύκλιος του Βασιλίσκου προς τους επισκόπους, η οποία προωθεί τον Μονοφυσιτισμό (http:/ / en.

wikisource. org/ wiki/ Circular_letter_of_Basiliscus)(Αγγλικά)• Νομίσματα του Βασιλίσκου:

• στο wildwinds.com (http:/ / www. wildwinds. com/ coins/ ric/ basiliscus/ i. html)• στο dirtyoldcoins.com (http:/ / www. dirtyoldcoins. com/ natto/ id/ basil. htm)

ΠροηγούμενοςΛέων Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΖήνων

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Basiliscus (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Basiliscus) της ΑγγλόγλωσσηςΒικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). (ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Basiliscus)).

41

Ζήνων (αυτοκράτορας)

Ζήνων (αυτοκράτορας)Ο Ζήνων (περ. 425 - 491) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (474-475, 476-491). Ονομαζόταν ΚαίσαρΦλάβιος Ζήνων Αύγουστος, αλλά το αρχικό του όνομα ήταν Tarasicodissa ή Trascalissaeus.Καταγόταν από την Ισαυρία. Κλήθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Α' στην Κωνσταντινούπολη για ναδημιουργήσει στρατό από πολεμιστές της Ισαυρίας, ώστε ν' απαλλαγεί το κράτος από τους Γότθους απ' τουςοποίους εξαρτιόταν στρατιωτικά. Το 474 πέθανε ο Λέοντας Α' και όρισε ως διάδοχό του τον εξαετή γιο τουΖήνωνα. Ο Ζήνωνας ανακηρύχτηκε συμβασιλιάς και μετά το θάνατο του γιου του έγινε απόλυτος μονάρχης. Ηπεθερά του όμως Βηρίνα, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το θρόνο και να φύγει στην Ισαυρία. Τότε στο θρόνοανέβηκε ο αδελφός της Βηρίνας Βασιλίσκος. Στην Ισαυρία ο Ζήνωνας ετοίμασε στρατό και, με τη βοήθεια τουστρατηγού Αρμάτου, τον οποίο έστειλαν εναντίον του, έδιωξε τη Βηρίνα και το Βασιλίσκο και ξαναπήρε τονθρόνο.Ο Ζήνων ήταν Αυτοκράτορας από τις 9 Φεβρουαρίου 474 ως τις 9 Απριλίου 491. Παντρεύτηκε την Αριάδνη.Στη βασιλεία του αντιμετώπισε και άλλες εσωτερικές επαναστάσεις, τις οποίες και κατέπνιξε. Πολέμησε με τοναρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο, με τον οποίο υπέγραψε ειρήνη, επιτρέποντας σ' αυτόν να κατέχει τιςεπαρχίες της Δακίας και της Μυσίας. Αργότερα του υπέδειξε να καταλάβει την Ιταλία και έτσι απαλλάχτηκεαπ' αυτόν.Το 478, όταν βρέθηκε στην Κύπρο το λείψανο του Αποστόλου Βαρνάβα, ο Ζήνων επιβεβαίωσε το αυτοκέφαλοτης Εκκλησίας της Κύπρου το οποίο είχε ψηφιστεί το 431 στη Σύνοδο της Εφέσου. Επιπρόσθετα, παραχώρησετρία προνόμια στον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου: Να υπογράφει με κινναβάρι (κόκκινο μελάνι), να φοράπορφυρό ράσο, και να βαστά βασιλικό σκήπτρο αντί το κανονικό επισκοπικό.Ο Ζήνων απέφευγε να συναριθμήση τη σύνοδο της Χαλκηδόνας στις προγενέστερες τρεις Οικουμενικέςσυνόδους και τελικά παραμέρισε δια διαταγμάτων την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο η οποία πλέον δενμνημονευόταν ως υποχρεωτική. Έτσι, προσπάθησε να ενώσει τους Ορθοδόξους και τους Μονοφυσίτες μεδιάταγμα, το γνωστό ως Ενωτικό. Ο Πάπας Φήλικας όμως δε δέχτηκε και έτσι άρχισαν οι πρώτες αντιθέσειςανάμεσα στις δυο Εκκλησίες. Ο Ζήνωνας πέθανε στις 9 Απριλίου 491 χωρίς να αφήσει διάδοχο.

ΠροηγούμενοςΛέων Β'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας Λέων Β'

ΕπόμενοςΒασιλίσκος

ΠροηγούμενοςΒασιλίσκος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΑναστάσιος Α'

42

Λέων Α'

Λέων Α'

Προτομή του Αυτοκράτορα Λέοντα Α΄ στοΛούβρο

Το άρθρο αφορά το Βυζαντινό Αυτοκράτορα. Για τον ομώνυμοάγιο Πάπα Ρώμης, δείτε: Πάπας Λέων Α΄

Ο Λέων Α΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 457 έως το474.

Μετά τον θάνατο του Μαρκιανού ο θρόνος του Βυζαντίου έμεινεκενός, διότι ο αποθανών αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει διάδοχότου. Ο παντοδύναμος αρχηγός του Βυζαντινού μισθοφορικούστρατού, ο Aλανός Άσπαρ, μη μπορώντας ο ίδιος να γίνειαυτοκράτορας επειδή ήταν «βάρβαρος» και είχε ασπασθεί τονΑρειανισμό, ανέβασε στον θρόνο τον Λέοντα, ο οποίος ήτανέμπιστος χιλίαρχός του, καταγόταν από την Θράκη και ήτανΟρθόδοξος. Έλπιζε έτσι, ότι έχοντάς τον υποχείριο, θα κυβερνούσεστην ουσία ο ίδιος. Η στέψη του Λέοντα Α΄ έγινε από τονΠατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ανατόλιο το 457. Ήτανάνθρωπος συνετός και δραστήριος και για τον λόγο αυτό δενμπόρεσε να ανεχθεί την επιβολή των απόψεων του Άσπαρ.

Κέρματα με τη μορφή του Λέοντα Α΄

Θέλοντας να εξασφαλιστεί απέναντι στην παντοδυναμία τωνμισθοφόρων, αποφάσισε να οργανώσει στρατό από αυτόχθονεςδυνάμεις. Έτσι ο Λέων στράφηκε προς τους Ίσαυρους, φυλή πουζούσε στην ορεινή περιοχή του Ταύρου της Μικράς Ασίας, οιοποίοι ήταν φιλοπόλεμοι και σκληροτράχηλοι. Προσέλαβε τονΤρασκαλισαίο, που μετονόμασε σε Ζήνωνα και του ανέθεσε τηνσυγκρότηση στρατιωτικής μοίρας από ομογενείς του, τιμώντας τονμε το αξίωμα του Πατρικίου και δίνοντάς του για σύζυγο τη

θυγατέρα του Αριάδνη το 459. Η πρώτη αυτή απόπειρα δημιουργίας ιθαγενούς στρατεύματος, με την πάροδοτου χρόνου οδήγησε στη δημιουργία αξιόλογου εθνικού στρατού και συνετέλεσε στο να μην καταλυθεί τοανατολικό κράτος, όπως συνέβη στο δυτικό, από τις βαρβαρικές φυλές που είχαν διεισδύσει και τελικάεπικρατήσει μέσα σε αυτό. Εν τω μεταξύ οι Βάνδαλοι, ορμώμενοι από την Αφρική, έκαμαν επιδρομές σταπαράλια της Ιταλίας και της Ελλάδας υπό την αρχηγία του βασιλιά τους Γιζέριχου, με αποκορύφωμα τηνεπιδρομή τους κατά της Ζακύνθου, όπου συνέλαβαν πεντακόσιους από τους κατοίκους της, τους οποίουςκατάσφαξαν και στην συνέχεια πέταξαν τα σώματά τους στην Αδριατική. Έτσι το 463 ο Λέων εξαπέστειλεεναντίον τους στρατό που κατέλαβε την Τρίπολη και άλλες Αφρικανικές πόλεις, εξαναγκάζοντας τον Γιζέριχονα υπογράψει ειρήνη. Επειδή όμως οι Βάνδαλοι επανέλαβαν τις επιδρομές τους, ο Λέων αποφάσισε ναδιαλύσει το κράτος τους, στέλνοντας το 468 εκατό χιλιάδες στρατιώτες με στόλο από 1.113 πλοία υπό τηναρχηγία του Βασιλίσκου, αδελφού της αυτοκράτειρας Βηρίνας και με σύμβουλό του τον Άσπαρ. Η εκστρατείααυτή απέτυχε οικτρά λόγω της ατολμίας του Βασιλίσκου και της ύποπτης στάσης του Άσπαρ, η οποία οδήγησεστην θανάτωσή του από τον αυτοκράτορα το 471.

Λέων Α' 43

Ο Λέων πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 474, αφού προηγουμένως όρισε για διάδοχό του τον εγγονό του Λέοντα Β΄.

ΠροηγούμενοςΜαρκιανός

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΛέων Β'

44

Λέων Β'

Λέων Β'Ο Λέων Β΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το Φεβρουάριο έως το Νοέμβριο του 474.Ο Λέων Α΄ πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 474. Δύο μήνες πριν, όρισε σαν διάδοχο τον ανήλικο εγγονό του,Λέοντα Β΄, που ήταν γιος της κόρης του Λέοντα Α΄ Αριάδνης και του Ίσαυρου στην καταγωγή, Ζήνωνα. Τηνημέρα της στέψης του Λέοντα Β΄ στον ιππόδρομο στις 9 Φεβρουαρίου 474 και την στιγμή που έφθασε οπατέρας του για να τον προσκυνήσει σαν Αυτοκράτορα, ο μικρός, μιλημένος από την μητέρα του Αριάδνη,τοποθέτησε το βασιλικό στεφάνι στο κεφάλι του Ζήνωνα, ο οποίος με την συναίνεση της Συγκλήτου και τηναποδοχή του Δήμου ανακηρύχτηκε συναυτοκράτορας του γιου του.Ο Λέων Β΄ πέθανε δέκα μήνες αργότερα στις 17 Νοεμβρίου 474, από άγνωστη ασθένεια. Υπήρξαν έντονεςφήμες ότι τον δηλητηρίασε η μητέρα του Αριάδνη για να καταστήσει τον σύζυγό της Ζήνωνα μόνο κυρίαρχοτου θρόνου, όπως και έγινε. Ο θάνατός του όμως έδωσε αφορμή στην γιαγιά του Βηρίνα, χήρα του Λέοντα Α'να συνωμοτήσει κατά του Ζήνωνα και να πετύχει την απομάκρυνσή του από την Κωνσταντινούπολη στις 9Ιανουαρίου 475, οπότε και ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας ο αδελφός της Βασιλίσκος.

ΠροηγούμενοςΛέων Α'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας Ζήνων

ΕπόμενοςΖήνων

45

Δυναστεία του Ιουστίνου

Δυναστεία του ΙουστίνουΑυτοκρατορικός Βυζαντινός Οίκος - Δυναστεία (518-610) διάρκεια 92 έτη.

Ιουστινιανός Α' (527-565)

Ιδρυτής και γενάρχης της ήταν ο Αυτοκράτορας Ιουστίνος Α'.Αυτοκράτορες του Βυζαντίου που ανήκαν σε αυτήν τη Δυναστείαήταν:

• O Ιουστίνος Α' (518-527)• Ο Ιουστινιανός Α' (527-565)• Ο Ιουστίνος Β' (565-578)• Ο Τιβέριος Β' (578-582)• Ο Μαυρίκιος (582-602) και• Ο Φωκάς (602-610)Τα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν:• 518 Στέφεται Αυτοκράτορας ο Ιουστίνος Α'• 527 Στέφεται Αυτοκράτορας ο Ιουστινιανός Α'• 529 Δημοσιεύεται ο Ιουστινιάνειος Κώδικας - Κλείσιμο

παγανιστικών νεοπλατωνικών σχολών Αθηνών• 532 Η Στάση του Νίκα καταπνίγεται από τη Θεοδώρα και τον

στρατηγό Βελισσάριο - Συνθήκη ειρήνης προς τους Πέρσες.• 533 Εκδίδονται οι Πανδέκτες και οι Εισηγήσεις.• 534 O Βελισσάριος νικά τους Βανδάλους στην Αφρική και καταλαμβάνει τις κτήσεις τους.• 535 Εκδίδονται οι Νεαρές - Ο Βελισσάριος νικά τους Οστρογότθους και καταλαμβάνει τη Σικελία, Νεάπολη

και Ρώμη.• 537 Εγκαινιάζεται η Αγία Σοφία (κτισθείσα 532-37).• 540 O Βελισσάριος κυριεύει την Ραβέννα - Ο Σάχης των Περσών Χοσρόης Α' καταλαμβάνει τη Συρία -

Σλάβοι και Ούννοι εισβάλουν σε εδάφη της Αυτοκρατορίας.• 542-546 Επικρατεί φοβερός λοιμός σε όλη τη Μεσόγειο.• 552 Το Βασίλειο των Οστρογότθων καταλύεται.• 559 Οι Ούννοι προ της Κωνσταντινούπολης.• 562 Συνθήκη ειρήνης με την Περσία.• 568 Οι Λογγοβάρδοι καταλαμβάνουν την μισή Ιταλία.• 581 Καταλαμβάνεται το Σίρμιο από Άραβες.• 582 Οι υπαρχίες Αφρικής και Ιταλίας μεταλλάσσονται διοικητικά σε Εξαρχάτο Αφρικής, με έδρα την

Καρχηδόνα, και Εξαρχάτο Ιταλίας, με έδρα της Ραβέννα.• 591 Ειρήνη με τους Πέρσες.• 601 Ο μάγιστρος Πρίσκος νικά τους Αβάρους.• 602 Αυτοκράτορας ο Φωκάς - Επικρατεί τρομοκρατία.• 608 Οι Πέρσες αφού κυρίευσαν τη Συρία φθάνουν στη Χαλκηδόνα.• 610 Ο Ηράκλειος προκαλεί επανάσταση και ανατρέπει τον Φωκά.Τη Δυναστεία του Ιουστινιανού διαδέχθηκε η Ηράκλεια Δυναστεία (610-717)

46

Ιουστινιανός Α'

Ιουστινιανός Α'

Η μορφή του Ιουστινιανού στα περίφημα Βυζαντινά μωσαϊκά τουναού του Αγίου Βιταλίου, στη Ραβέννα της Ιταλίας.

Ο Ιουστινιανός Α' (Λατινικά: Flavius PetrusSabbatius Iustinianus, 11 Μαΐου 483-14 Νοεμβρίου565), γνωστός και ως Μέγας Ιουστινιανός, υπήρξεένας από τους σημαντικότερους Ρωμαίουςαυτοκράτορες της Ανατολής, κυβερνώντας από το527 έως το 565.

Πρώτα χρόνια και άνοδος στονθρόνο

Ο Πέτρος Σαββάτιος, ιλλυρικής καταγωγής,γεννήθηκε στην περιοχή Tauresium[1] και ήτανανιψιός του στρατηγού (και αργότερα αυτοκράτορα)Ιουστίνου Α'. Με την άνοδο του θείου του στηνεξουσία το 518 ονομάστηκε πατρίκιος. Υπήρξε οσημαντικότερος σύμβουλος και ουσιαστικόςαντιβασιλέας του θείου του, και το 527, λίγο πριν τονθάνατο του τελευταίου, ονομάστηκεσυναυτοκράτορας, παίρνοντας το όνομαΙουστινιανός.

Ήταν εξαιρετικά ικανός αλλά και αυταρχικόςκυβερνήτης, με βαθιά λατινική και κλασσικήμόρφωση. Η γυναίκα του Θεοδώρα, την οποίαγνώρισε και παντρεύτηκε τον καιρό της εξουσίας του θείου του μέσω των κοινών τους επαφών με τουςΒένετους, ήταν ταπεινής καταγωγής, αλλά ταυτόχρονα υπέρμετρα φιλόδοξη, ικανή, οξυδερκής και κυρίωςπολύ όμορφη. Παρά την ταπεινή της καταγωγή, ο Ιουστίνος Α' τη δέχτηκε, όχι όμως και η γυναίκα του, ηοποία δεν επέτρεψε το γάμο μέχρι το θάνατό της το 524. Ακόμα και αν το παρελθόν της Θεοδώρας ήταν όντωςσκοτεινό, είναι σίγουρο ότι με το γάμο της με τον Ιουστινιανό μεταμορφώνεται σε ιδανική σύζυγο καιΑυτοκράτειρα.

Από τις πρώτες ενέργειες του Ιουστινιανού ήταν η βελτίωση των οικονομικών, μέσω είσπραξης των φόρων,εργασία που ανέθεσε στον ικανό αλλά αντιπαθή στο λαό Ιωάννη Καππαδόκη. Επίσης, αναθέτει τον ίδιο καιρόστον Τριβωνιανό την επανακωδικοποίηση των νόμων του Θεοδοσίου, απαλείφοντας αντικρουόμενες διατάξειςκαι μειώνοντας δραστικά το μέγεθος και την έκταση των ισχυουσών διατάξεων.Αντιμετώπισε τους Σασσανίδες Πέρσες ήδη από το 532, οπότε και υπέγραψε συμφωνία ειρήνης με το βασιλιάΧοσρόη Α', ώστε να μπορέσει να ασχοληθεί απερίσπαστος με το μεγάλο του όνειρο, την ανακατάκτηση τηςΔύσης.

Ιουστινιανός Α' 47

Η Στάση του Νίκα

Το Ιανουάριο του ίδιου έτους όμως,ξέσπασαν σοβαρές ταραχές μετά τηνκαταδίκη κάποιων Πράσινων καιΒένετων σε θάνατο, για επεισόδιαστον Ιππόδρομο. Εκφράζοντας τηναντιπάθειά του στο πρόσωπο τουαπόμακρου αυτοκράτορά τους, πουστα μάτια τους ήταν ο εισηγητής τηςσκληρής φορολογικής πολιτικής πουπραγματοποιούσε ο ΙωάννηςΚαππαδόκης, ο λαός ξεχύθηκε στουςδρόμους της Πόλης, προκαλώνταςκαταστροφές και χρίζονταςαυτοκράτορα τον Υπάτιο, ανιψιό τουΑναστασίου Α'. Η κατάστασηξέφευγε του ελέγχου τουΙουστινιανού, ο οποίος την παραμονή

της εγκατάλειψης του θρόνου προς διαφυγή, μεταπείθεται (κατά μία εκδοχή) από τη Θεοδώρα και παραμένειγια μάχη μέχρις εσχάτων. Έτσι, υπό τις εντολές του Βελισάριου, του Μούνδου και του διοικητή της φρουράςστρατηγού Ναρσή, ο ρωμαϊκός στρατός σφαγιάζει στον Ιππόδρομο 30.000 περίπου στασιαστές και μη,δίνοντας τέλος στην περίφημη "Στάση του Νίκα", η οποία έλαβε το όνομά της από το σύνθημα τωνεπαναστατών.

Η καταστροφή του ναού της Αγίας Σοφίας κατά τις ταραχές, αποτελεί το έναυσμα για την ανάθεση από τονΙουστινιανό της κατασκευής ενός νέου μεγαλοπρεπούς ναού. Έτσι, την ίδια χρονιά οι αρχιτέκτονες από τιςΤράλλεις της Μ.Ασίας Ανθέμιος και Ισίδωρος ξεκινούν τις εργασίες κατασκευής, που ολοκληρώνονται το 537,χρησιμοποιώντας πολύχρωμα μάρμαρα από την Ελλάδα (κυρίως από τις Κυκλάδες) και ψηφιδωτά απόδιάφορα μέρη της Ιταλίας και της Ελλάδας. Ο Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, έργο για το οποίο οαυτοκράτορας δε φείσθηκε χρημάτων ή εργασίας, αποτελεί ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία τηςαρχιτεκτονικής, με μέγεθος και μεγαλοπρέπεια που ως τις μέρες μας συγκινούν και προκαλούν δέος.

Η Επανάκτηση της Δύσης

Το μέγεθος της Αυτοκρατορίας επί Ιουστινιανού

Μετά τη Στάση του Νίκα, οΑυτοκράτορας καταπιάνεται με έναναπό τους βασικούς του στόχους: τηνανακατάληψη των δυτικώνεπαρχιών. Ο Βελισάριος, επικεφαλήςτου ρωμαϊκού στρατού (magistermilitum), εκστρατεύει κατά τουβασιλείου των Βανδάλων τηςΒόρειας Αφρικής, κατακτά τηνΚαρχηδόνα το 533, καιπροετοιμάζεται για την απόβαση

Ιουστινιανός Α' 48

στην Ιταλική χερσόνησο. Με το θάνατο του βασιλιά των Οστρογότθων Θεοδώριχου (ή Θευδέριχου) το 526, τηδιακυβέρνηση αναλαμβάνει η φιλόδοξη γυναίκα του Αμαλασούνθα, κηδεμόνας του διαδόχου Αθαλάριχου, τηνοποία όμως εκθρονίζει και θανατώνει ο Θεοδοχάδ (ή Θευδάτος). Αυτή είναι και η αφορμή που ζητά ηΑνατολική Αυτοκρατορία για να επιτεθεί. Άμεσα ο Βελισάριος καταλαμβάνει τη Νάπολη και τη Ρώμη. Οαρχηγός των Γότθων Ουΐτιγγης υποχωρεί στη Ραβέννα, αλλά σύντομα επιστρέφει για να πολιορκήσει τη Ρώμη.Ο Βελισάριος, ενισχυμένος από την πρωτεύουσα καταλαμβάνει τη γύρω περιοχή και υποχρεώνει τους Γότθουςσε τελική υποχώρηση το 538, σε μάχη κοντά στη γέφυρα της Μουλβίας, στην ίδια περίπου θέση όπου ο ΜέγαςΚωνσταντίνος νίκησε το Μαξέντιο. Κατόπιν σειράς ασυνεννοησιών και αμφισβήτησης της πρωτοστρατηγίαςτου Βελισάριου από τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα, Ναρσή και Ιωάννη, οι Γότθοι ανακαταλαμβάνουντο Μιλάνο, εξοντώνοντας τους 300.000 κατοίκους του. Χρονικά την ίδια στιγμή περίπου, η Αυτοκρατορίαδέχεται και την επίθεση του Χοσρόη και των Περσών στα ανατολικά. Ενώ λοιπόν ο Ιουστινιανός είναι έτοιμοςνα ανακαλέσει το Βελισάριο για ενίσχυση στα ανατολικά, ο ιδιοφυής αυτός στρατηγός με δόλιο τέχνασμακαταλαμβάνει τη Ραβέννα, συλλαμβάνει τον Ουΐτιγγη και την οικογένειά του, δίνοντας τέλος στην εκστρατείακαι ολοκληρώνοντας φαινομενικά για λογαριασμό του Ιουστινιανού την ανακατάληψη της Ιταλίας.Μετά την επιστροφή του στην πρωτεύουσα το 539, ο Βελισάριος φεύγει σύντομα για να συναντήσει το Χοσρόη.Μετά από δύο χρόνια μαχών (και υπό το ψυχολογικό βάρος των απιστιών της γυναίκας του Αντωνίνας), οΒελισάριος με τέχνασμα και πάλι εξουδετερώνει το Χοσρόη. Το 542 ξεσπά η επιδημία βουβωνικής πανώλης, ηοποία πλήττει και τον Αυτοκράτορα. Ο Βελισάριος επιστρέφει στην Ιταλία, η οποία λόγω της ανικανότηταςτων ορισμένων από τον Ιουστινιανό διοικητών της έχει περιέλθει εκ νέου στους Γότθους. Δυστυχώς, υπό τηνπίεση της Θεοδώρας ο Ιουστινιανός πείθεται ότι ο Βελισσάριος έχει τάσεις σφετερισμού, και έτσι τον εξοπλίζειδυσανάλογα φτωχά σε σχέση με τη φιλόδοξη αποστολή που του αναθέτει.Στην αντιπαράθεσή τους με τον ικανό Γότθο βασιλιά, Τωτίλα, οι Ρωμαίοι δεν μπορούν να κυριαρχήσουν. ΟΓότθος αρχηγός καταλαμβάνει τη Ρώμη το 546. Μετά από 5 χρόνια ατελέσφορων μαχών και διπλωματικώνπροσπαθειών, ο Βελισάριος ανακαλείται στην Πόλη το 549, χωρίς να έχει επιτύχει την επανάκτηση τηςΙταλικής χερσονήσου, έχοντας όμως αναχαιτίσει του Γότθους σε βαθμό που δε θα μπορέσουν ποτέ ναεδραιώσουν την κυριαρχία τους. Έτσι, θα μπορέσει εύκολα ο Ναρσής, που τον αντικαθιστά το 551, μεπολλαπλάσιο μάλιστα εξοπλισμό και μέσα, να ολοκληρώσει το έργο του Βελισάριου. Η επιστροφή τουστρατηγού στην πρωτεύουσα το 549 συμπίπτει χρονικά με το θάνατο της Θεοδώρας. Το γεγονός αυτόεπιτρέπει τη συμφιλίωση των δύο ανδρών. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία, ο Ναρσής επικρατεί των βαρβάρων,καταφέρνοντας δύο συντριπτικές νίκες στην Μάχη των Βουσταγαλλόρων και στη Μάχη του Βεζουβίου,σκοτώνοντας τον Τωτίλα και τερματίζοντας την οστρογοτθική αντίσταση.Το 551-555, ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα, υπό τις διαταγές του 80χρονου συγκλητικού Λιβέριου, στάλθηκεστην Ιβηρική χερσόνησο, για να υποστηρίξει τον Αθανάγιλδο, που είχε εξεγερθεί εναντίον του βασιλιά Αγίλα.Το εκστρατευτικό σώμα σημείωσε εκπληκτική επιτυχία, καταλαμβάνοντας εύκολα τις παραλιακές πόλεις καιτο μεγαλύτερο μέρος της νότιας Ισπανίας, και με τη βοήθειά του, ο Αθανάγιλδος στέφεται βασιλιάς τωνΒησιγότθων το 554. Παρότι ο νέος βασιλιάς απαίτησε την επιστροφή των ρωμαιοκρατούμενων εδαφών,αναγκάστηκε να προβεί σε συμβιβασμό, μέσω του οποίου το νότιο τέταρτο της Ισπανίας έγινε ρωμαϊκήεπαρχία, ενώ το βησιγοτθικό βασίλειο αναγνώρισε την επικυριαρχία του Ιουστινιανού.

Οι Περσικοί ΠόλεμοιΟ Ιουστινιανός κληρονόμησε από τον προκάτοχό του ανειλημμένες στρατιωτικές υποχρεώσεις στα ανατολικά σύνορα. Με αφορμή την επέμβαση των Περσών υπό τον Καβάδη Α' στην Λαζική και στην Ιβηρία, οι δύο αυτοκρατορίες ενεπλάκησαν σε αναμετρήσεις στην ρωμαιοπερσική μεθόριο. Το 529 ο στρατηγός Βελισάριος ηττήθηκε κοντά στο συνοριακό οχυρό Δάρας, αλλά την επόμενη χρονιά μπροστά στο ίδιο οχυρό συνέτριψε διπλάσιες περσικές δυνάμεις κατά την περίφημη μάχη του Δάρας. Αμφίβολο αποτέλεσμα είχε η σύγκρουση στο Καλλίνικο της Συρίας το 531 με συνέπεια και οι δύο αντίπαλοι να αποσυρθούν, αν και οι Πέρσες ήταν σε

Ιουστινιανός Α' 49

πλεονεκτικότερη θέση. Η σύρραξη φάνηκε να κλιμακώνεται, αλλά ο θάνατος του Σασσανίδη μονάρχη (531)απέτρεψε αυτό το ενδεχόμενο. Ο Ιουστινιανός και ο διάδοχος του περσικού θρόνου Χοσρόης Α'συνομολόγησαν την Απέραντο Ειρήνη το 532 με βαριές χρηματικές αποζημιώσεις εις βάρος των Ρωμαίων.Η επέμβαση των Ρωμαίων στα εσωτερικά της Αρμενίας (540) έδωσε στον Χοσρόη την αφορμή να ξεκινήσεινέο κύκλο επιδρομών κατά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Παρακινούμενος και απόΟστρογότθους πρέσβεις εισέβαλε το 540 στην Συρία. Οι Ρωμαίοι, που ήταν απασχολημένοι στη Ιταλία με τονπόλεμο εναντίον των Οστρογότθων, προέβαλαν ασθενική αντίσταση με συνέπεια το ίδιο έτος οι Πέρσες ναεκπορθήσουν και να λεηλατήσουν τις πλούσιες πόλεις Βέροια (Χαλέπι) και Αντιόχεια (Ιούνιος 540). Ιδίως ηκαταστροφή της τελευταίας, που ήταν η τρίτη σημαντικότερη πόλη της αυτοκρατορίας, υπήρξε μεγάλο πλήγμαγια τους αμυνομένους. Ακολούθως, ο Χοσρόης βάδισε προς το μικρό, περιφερειακό αλλά στρατηγικάσπουδαίο βασίλειο της Λαζικής απαιτώντας λύτρα από τις πόλεις που συναντούσε καθ’ οδόν.Η κατάσταση είχε γίνει κρίσιμη για την αυτοκρατορία. Ο Βελισάριος ανακλήθηκε από την Ιταλία (541) καιεστάλη στην περιοχή για να οργανώσει την αντίδραση των Ρωμαίων. Σε σύντομο διάστημα ανακλήθηκε εκνέου χωρίς να έχει σημειώσει κάποια μεγάλη επιτυχία. Μια επιδημία πανώλης, που ξέσπασε το επόμενο έτος,καταπόνησε και τους δύο αντιπάλους αλλά οι περσικές επιδρομές συνεχίστηκαν, κυρίως στις περιοχές τηςΈδεσσας και της Θεοδοσιούπολης (σημερινή Ερζερούμ της ανατολικής Τουρκίας). Η καλύτερα οργανωμένηαντεπίθεση των Ρωμαίων κατά τα επόμενα χρόνια όπως και η σθεναρή αντίσταση της Έδεσσας στην επίμονηπολιορκία των Περσών, οδήγησαν σε συμφωνία πενταετούς ανακωχής (545). Καθώς όμως οι όροι τηςανακωχής δεν διευθετούσαν την κατάσταση της Λαζικής, ο πόλεμος ουσιαστικά μεταφέρθηκε στη χώρα αυτή.Ωστόσο οι μακροχρόνιες εχθροπραξίες είχαν εξουθενώσει τις δύο αυτοκρατορίες. Επιπλέον, ο Χοσρόηςαντιμετώπιζε εσωτερικά προβλήματα στο βασίλειό του. Το 551 και το 557 ανανεώθηκε η πενταετής ανακωχήτου 545 και το 562 υπεγράφη 50ετής συνθήκη ειρήνης, που σε γενικές γραμμές τηρήθηκε και από τα δύο μέρη.

Θρησκευτική πολιτικήΟ Ιουστινιανός θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ως ορθόδοξο Αυτοκράτορα, και έλαβε μέτρα για τηνενεργό επιβολή του χαλκηδονιανού Χριστιανισμού (Γ’ Οικουμενική Σύνοδος) σε όλη την επικράτειά του. Έτσι,από νωρίς (το 529), έλαβε σκληρά μέτρα κατά των εναπομεινάντων ειδωλολατρών, και έκλεισε την περίφημηΑκαδημία των Αθηνών. Περιόρισε με νομοθετικά μέτρα τα δικαιώματα των Εβραίων, και συνέτριψε μεσκληρότητα την εξέγερση των Σαμαριτών. Ακόμα καταδίωξε τους μανιχαϊστές, οι οποίοι, λόγω της συσχέτισήςτους με την εχθρική Σασσανιδική Περσία, υπέφεραν ιδιαίτερα.Η αντιμετώπιση της πιο μεγάλης και επικίνδυνης αίρεσης, του Μονοφυσιτισμού, ποίκιλλε. Η επιρροή τηςΘεοδώρας, που υποστήριζε τον Μονοφυσιτισμό και παρείχε προστασία σε σημαίνοντες εκπροσώπους του,μετρίασε την στάση του κατά το πρώτο μισό της βασιλείας του. Μετά τον θάνατό της όμως, σε συνδυασμό μετην έντονη πίεση της δυτικής εκκλησίας και την έντονη ενασχόλησή του με την θρησκεία προς το τέλος τηςζωής του, η κρατική καταπίεση εντάθηκε. Η αυταρχική του πολιτική και η τάση του να ελέγχει πλήρως τηνΕκκλησία, φάνηκαν τόσο στην συμπεριφορά του απέναντι στον πάπα Βιγίλιο, τον οποίο διαπόμπευσεδημοσίως, όσο και κατά την Ε’ Οικουμενική Σύνοδο που συγκάλεσε το 553 στην Κωνσταντινούπολη, η οποίαλειτούργησε υπό το καθεστώς της κυριαρχίας των απόψεών του, δια της συνηθισμένης οδού της επιλεκτικήςαποδοχής των συμμετεχόντων.Η ιεραποστολική του δραστηριότητα ήταν εξίσου έντονη, και απέστειλε ιερείς για να προσηλυτίσουν τουςλαούς πέριξ της Αυτοκρατορίας, επιτυγχάνοντας να εκχριστιανίσει την Νουβία, τους Έρουλους και τουςΑβασγούς.Η εισβολή των Κουτρίγουρων το 559, που έφτασε μέχρι έξω από την πρωτεύουσα, αντιμετωπίζεται από τοΒελισάριο με επιτυχία. Ο στρατηγός θα βρεθεί ξανά σε δυσμένεια το 562, στερούμενος τόσο τη δόξα που τουάρμοζε, όσο και τη θέση του στην ρωμαϊκή ιεραρχία, αλλά αποκαταστάθηκε σύντομα.

Ιουστινιανός Α' 50

ΣυμπεράσματαΤις ημέρες του Ιουστινιανού η Αυτοκρατορία επεκτείνει τα σύνορά της από τους Άγιους τόπους και τα βάθητης Ανατολίας και της Αρμενίας, έως τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ), και καθίσταται η κυρίαρχη δύναμηστον Μεσογειακό χώρο. Πέρα από το μεγαλόπνοο σχέδιο της (μερικής έστω) επανάκτησης της ΔυτικήςΑυτοκρατορίας, για το οποίο χρειάστηκαν περίπου 25 χρόνια, και τις συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών,η περίοδος βασιλείας του Ιουστινιανού περιλαμβάνει πλήθος σημαντικών εξελίξεων. Η κωδικοποίηση τωννόμων, η κατασκευή οχυρωματικών έργων σε όλη την επικράτεια (ορατών ακόμα και σήμερα σε όλη τη λεκάνητης Μεσογείου), η ανέγερση δημοσίων οικοδομημάτων με αποκορύφωμα το διαχρονικό μεγαλειώδες μνημείοτης Αγίας Σοφίας, η ενίσχυση του εμπορίου και η δόλια εισαγωγή της καλλιέργειας του μεταξιού από τηνΚίνα, οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις, η ενίσχυση των δημοσίων οικονομικών είναι ίσως τα σημαντικότερασημεία της διακυβέρνησής του.Ταυτόχρονα όμως αυτή η έντονη δραστηριότητα, και ειδικά η ανάγκη χρηματοδότησης των πολέμων και τωνσυνθηκών με τους Πέρσες, εξάντλησε τα οικονομικά του κράτους, ενώ η ανάγκη υπεράσπισης των νέωνσυνόρων, σε συνδυασμό με την μείωση του στρατού και τις συνεχείς επιδημίες εξασθένισαν την άμυνά του. Ηδε θρησκευτική πολιτική του Ιουστινανού, ιδίως μετά τον θάνατο της Θεοδώρας, αποξένωσε πολλούς από τουςμονοφυσιτικούς πληθυσμούς της Συρίας και της Αιγύπτου. Έτσι, μετά τον θάνατό του, η Αυτοκρατορία,αποδυναμωμένη, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει νέες επιθέσεις, με αποκορύφωμα τις αραβικές κατακτήσεις,που θα αναιρέσουν το μεγαλύτερο μέρος των εξωτερικών επιτευγμάτων του Ιουστινιανού.

Δείτε επίσης• Ιουστινιάνειος Κώδικας• Δυναστεία του Ιουστινιανού

Παραπομπές[1] Η ακριβής θέση της πόλης Ταυρέσιον δεν έχει ταυτοποιηθεί. Εικάζεται ότι είναι η σημερινή πόλη Λέμπανε της Σερβίας ή η θέση Τάορ

κοντά στα Σκόπια

ΠροηγούμενοςΙουστίνος Α'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙουστίνος Β'

51

Ιουστίνος Α'

Ιουστίνος Α'Ο Φλάβιος Ιουστίνιος Αύγουστος ή Ιουστίνος Α' (περ.450 - 1 Αυγούστου 527) ήταν ΒυζαντινόςΑυτοκράτορας και ιδρυτής της Ιουστινιάνειας Δυναστείας. Βασίλευσε από το 518 εώς το 527.Ανελίχθηκε μέσα από τους βαθμούς του Βυζαντινού στρατού για να γίνει αυτοκράτορας παρά τα 70 τουχρόνια και το γεγονός πως ήταν αναλφάβητος. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του ιδρύθηκε ηδυναστεία που περιελαμβανε τον ανηψιό του και μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α'.Ο Ιουστίνος δέχτηκε το χρίσμα του διαδόχου από τον προηγούμενο αυτοκράτορα Αναστάσιο Α', στου οποίουτην φρουρά υπηρετούσε. Ορισμένες μάλιστα πηγές αναφέρουν ότι η επιλογή του είχε γίνει με βάση διάφορεςπρολήψεις του γηραιού Αναστάσιου. Ήταν ταπεινής καταγωγής από τη Θράκη. Παρά το ότι ήταν αμόρφωτος,ήταν άξιος και ικανός στρατιωτικός. Φαίνεται πώς ήταν επίσης αρκετά πονηρός και ευέλικτος στην πολιτική,και σίγουρα φιλόδοξος, όπως απέδειξε από τον τρόπο που χειρίστηκε το θέμα της ανάληψης της εξουσίας. Επίτων ημερών του συντάχτηκαν νόμοι που περιόριζαν την επιρροή της παλαιάς τάξης των Βυζαντινών ευγενών.Μαζί του είχε πάντα τον ανηψιό του Ιουστινιανό, ο οποίος αποτελούσε το βασικό του σύμβουλο. Υπό τιςοδηγίες του ανηψιού του, επούλωσε το επονείδιστο σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών της Ρώμης και τηςΚωνσταντινούπολης, που είχε προκύψει με το αμοιβαίο ανάθεμα επί Αναστάσιου.Πέθανε το 527 από καρκίνο, έχοντας ήδη ορίσει διάδοχο τον αγαπημένο του ανηψιό.

ΠροηγούμενοςΑναστάσιος Α'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙουστινιανός A'

52

Ιουστίνος Β'

Ιουστίνος Β'Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστίνος Β' βασίλεψε από το 565 μέχρι το θάνατό του το 578.Καθότι ο Ιουστινιανός ήταν άτεκνος, ο ανηψιός του και σύζυγος της ανηψιάς της Θεοδώρας Σοφίας Ιουστίνος,είχε οριστεί διάδοχος πρίν το θάνατό του.Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ιουστίνο, εισβάλλουν και καταλαμβάνουν την Ιταλικήχερσόνησο οι Λομβαρδοί (το 569). Παρά την αποστολή του στρατηγού Τιβέριου και τον τριετή πόλεμο πουακολούθησε, οι Βυζαντινοί δεν κατόρθωσαν να επικρατήσουν και αναγκάστηκαν να συνάψουν ειρήνη, μεετήσια καταβολή ενός σημαντικού ποσού. Το 569 εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή ιστορίατουρκικά φύλα, οι Άβαροι, οι οποία επιτίθενται και καταλαμβάνουν ένα σημαντικό λιμένα στην Κριμαία. ΟΙουστίνος, αν και εμφανίστηκε αρχικά υπεροπτικός απέναντι στους πολυπληθείς βαρβάρους εχθρούς του πουείχαν εμφανιστεί σε όλα τα μέτωπα, αναγκάστηκε σύντομα να επιστρέψει στις διπλωματικές τακτικές τηςεξαγοράς, που ήταν τόσο προσφιλείς στον θείο του Ιουστινιανό. Στην αλαζονεία του αυτή οφείλεται και ηάρνησή του να καταβάλει τον συμφωνημένο ετήσιο φόρο στους Πέρσες, που οδήγησε σε νέα και μακρόχρονηβυζαντινοπερσική σύρραξη το 572.Στο εσωτερικό μέτωπο, εξαπέλυσε διωγμούς κατά των μονοφυσιτών, προκαλώντας αντιπάθεια στιςανατολικές επαρχίες. Τα τελευταία του χρόνια, έδειξε σαφή σημάδια τρέλας. Το 574, υπό την επιρροή τηςΑυγούστας Σοφίας, όρισε ως διάδοχό του το στρατηγό Τιβέριο, ονομάζοντάς τον Καίσαρα. Από τότε και μέχριτο θάνατό του, η διακυβέρνηση του κράτους βρισκόταν ουσιαστικά στα χέρια του Τιβέριου και τηςαυτοκράτειρας.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΙουστινιανός A'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

'

ΕπόμενοςΤιβέριος Β'

53

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας)

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας)

Ένας σόλιδος από την βασιλεία του Μαυρίκιου.

Ο Φλάβιος Μαυρίκιος Τιβέριος Αύγουστος (λατινικά:Flavius Mauricius Tiberius Augustus) (539 - Νοέμβριος 602)ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 582 έως το 602.

Ο Μαυρίκιος ήταν διακεκριμένος στρατηγός και χρίστηκεδιάδοχος του Τιβέριου μια εβδομάδα πριν τον θάνατο τουτελευταίου, νυμφευόμενος ταυτόχρονα την κόρη τουΑυτοκράτορα. Ο Μαυρίκιος, ικανός ηγέτης και διπλωμάτης,γρήγορα αντελήφθη την ανάγκη για ειρήνη με τους Πέρσεςύστερα από σχεδόν δύο δεκαετίες εξαντλητικού πολέμου στην Αρμενία και τη Μεσοποταμία. Με τον θάνατοτου Χοσρόη Α' το 579, διαδέχεται τον τελευταίο ο γιος του Ορμίσδας ο οποίος συνέχισε ανεπιτυχώς τον πόλεμοκατά των Ρωμαίων και απέρριψε προτάσεις της Κωνσταντινούπολης για ειρήνη. Ο Ορμίσδας ανατράπηκετελικώς το 590 και ο γιος του, Χοσρόης Β', κατέφυγε στο Βυζάντιο για να ζητήσει βοήθεια. Ο Μαυρίκιος, παράτις αντιρρήσεις της Συγκλήτου, παρείχε βοήθεια και επανέφερε τον Χοσρόη Β' στον θρόνο, για να λάβει ωςανταμοιβή το μεγαλύτερο μέρος της περσικής Αρμενίας και το δυτικό τμήμα της Καυκάσιας Ιβηρίας,ολοκληρώνοντας έτσι επιτυχώς τον πόλεμο που μαινόταν από το 572.

Επί των ημερών του, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Ιωάννης, ο επονομαζόμενος Νηστευτής. Αυτόςγια πρώτη φορά στην ιστορία θα υιοθετήσει τον τίτλο "Οικουμενικός", γεγονός που θα πυροδοτήσει το μένοςτου Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου. Ο Ιωάννης όμως, υποστηριζόμενος από τον Αυτοκράτορα, δενυποχωρούσε μπροστά στις αντιδράσεις του Πάπα, με αποτέλεσμα η Εκκλησία να προχωρήσει ένα σημαντικόβήμα προς το Σχίσμα που έμελλε να οριστικοποιηθεί το 1054.Ο Μαυρίκιος διεξήγαγε επιτυχείς αγώνες κατά των Αβάρων και Σλάβων στα δυτικά, αποκαθιστώντας τηβυζαντινή κυριαρχία στη Βαλκανική. Για την αντιμετώπιση των Λομβαρδών που εισέβαλαν στην Ιταλίαπραγματοποίησε διοικητικές μεταρρυθμίσεις, με βασική αυτήν της δημιουργίας των εξαρχάτων της Ιταλίας, μεέδρα τη Ραβέννα, και της Αφρικής, με έδρα την Καρχηδόνα, αντί για τις παλαιότερες διοικητικές περιφέρειεςτων ομώνυμων υπαρχιών (καταγόμενες από την εποχή του Διοκλητιανού και επανιδρυμένες από τονΙουστινιανού). Μπόρεσε με αυτόν τον τρόπο να διατηρήσει τον έλεγχο της χερσονήσου, έως έναν βαθμό, ενόσωαυτή κατακλυζόταν από τους Λομβαρδούς. Λέγεται ότι σκόπευε να επαναφέρει το σύστημα της Τετραρχίαςπροκειμένου η Αυτοκρατορία να ανταποκρίνεται καλύτερα στις προκλήσεις των καιρών.Σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσε να εξοικονομήσει χρήματα από το δημόσιο ταμείο καθώς, καθ’ όλη τηδιάρκεια της βασιλείας του, αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα λόγω του μακρόχρονουπολέμου. Έτσι έλαβε σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως η μείωση του μισθού των στρατιωτών. Χαρακτηριστικόείναι το γεγονός κατά το οποίο αρνήθηκε την εξαγορά με λύτρα 12.000 αιχμαλώτων βυζαντινών στρατιωτώναπό τους Αβάρους, με αποτέλεσμα τη θανάτωσή τους.Το 602 διέταξε τα στρατεύματά του να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιά τους βόρειατου Δούναβη, προκειμένου να εξοικονομήσει τα έξοδα της επιστροφής τους στην Κωνσταντινούπολη.Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει ανταρσία στις τάξεις του στρατεύματος με την ηγεσία ενός χαμηλόβαθμουαξιωματικού (εκατόνταρχου) ονόματι Φωκά. Ο Φωκάς βάδισε κατά της πρωτεύουσας, όπου κατάφερε νασυλλάβει τον Μαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει.

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας) 54

Ο Μαυρίκιος είναι επίσης γνωστός για τη συγγραφή ενός εξαιρετικού εγχειριδίου στρατιωτικής τακτικής, τουΣτρατηγικού, που αποτέλεσε τη βάση της βυζαντινής στρατιωτικής μηχανής μέχρι και τον 11ο αιώνα.

ΠροηγούμενοςΤιβέριος Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΦωκάς

55

Τιβέριος Β'

Τιβέριος Β'Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Φλάβιος Τιβέριος Κωνσταντίνος (Τιβέριος Β') κυβέρνησε το ρωμαϊκό κράτοςαπό το 578 μέχρι το 582.Ήταν αξιωματικός και είχε πολεμήσει εναντίον των Λομβαρδών στην Ιταλική Χερσόνησο. Ανήλθε στο αξίωματου κόμη των εξκουβιτόρων και το 574 ορίστηκε διάδοχος από τον Ιουστίνο Β' ο οποίος είχε αρρωστήσειψυχικά. Για τέσσερα χρόνια κυβέρνησε ως αντιβασιλέας από κοινού με τη σύζυγο του Ιουστίνου Β' (και ανιψιάτης συζύγου του Ιουστινιανού Θεοδώρας) Σοφία. Μετά τον θάνατο του προκατόχου του στέφθηκε και επίσημαΑύγουστος.Έλαβε μέτρα εκδημοκρατισμού απέναντι σε αυταρχικά μέτρα του Ιουστίνου. Επανέφερε εξουσίες καιπρονόμια των Δήμων (Πράσινων και Βένετων) που είχαν αφαιρεθεί μετά τις ταραχές του 532 από τονΙουστινιανό Α' (Στάση του Νίκα). Έλαβε σημαντικά μέτρα ενίσχυσης του ρωμαϊκού Στρατού, και ο μάγιστρος(και κατόπιν διάδοχός του) Μαυρίκιος πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Περσών στην Ανατολή, καθώς ομεθοριακός πόλεμος μαζί τους μαινόταν από το 572 στην Αρμενία και τη Μεσοποταμία. Τη μικρή περίοδο πουπρόλαβε να κυβερνήσει ο Τιβέριος Β' έδειξε σημάδια ικανού, ευέλικτου και αποφασισμένου Αυτοκράτορα.Απεβίωσε μόλις το 582, κατά μία εκδοχή δηλητηριασμένος από τη Σοφία.

ΠροηγούμενοςΙουστίνος Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΜαυρίκιος

56

Φωκάς

ΦωκάςΟ Βυζαντινός Αυτοκράτορας Φωκάς έμεινε στο θρόνο από το 602 έως το 610.

Η κολώνα του Φωκά στην Αγορά της Ρώμης

Ο Φωκάς, χαμηλόβαθμος αξιωματικός του βυζαντινού στρατού(εκατόνταρχος) κατέλαβε την εξουσία μετά από ανταρσία στις τάξειςτου στρατεύματος, όταν ο έως τότε Αυτοκράτορας Μαυρίκιος τουςδιέταξε να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιάτους στα βόρεια του Δούναβη. Η δυσαρέσκεια των στρατωτών πουεπιθυμούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους για το χειμώνα ήταναρκετή για να ακολουθήσουν το Φωκά στις παραινέσεις του γιαανταρσία. Υπό την ηγεσία του, τα στρατεύματά βαδίζουν κατά τηςπρωτεύουσας, όπου με λαϊκή ανοχή καταφέρνει να συλλάβει τοΜαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει.

Ο σφετεριστής του θρόνου Φωκάς δεν άργησε να αποκαλύψει τονειδεχθή του χαρακτήρα, αφήνοντας το λαό να αναρωτιέται άνέπραξε σωστά με την επιλογή του αυτή. Άσχημος στην όψη, ήτανπολύ χειρότερος στη διοίκηση. Σκληρός και αδίστακτος, με τη χρήσηβίας να αποτελεί το μοναδικό του τρόπο επιβολής. Εισήγαγε καιεφάρμοσε μεθόδους βασανιστηρίων και τιμωρίας, όπως η τύφλωσηκαι ο ακρωτηριασμός, που έμελλε να καταστούν παράδοση στοΒυζάντιο.Την εκτέλεση του Μαυρίκιου και των γιών του, ακολούθησε οαπηνής πολιτικός διωγμός των αντιπάλων του. Δυστυχώς, μεταξύτων ανθρώπων που θεώρησε ο Φωκάς επικίνδυνους, ήταν και οι δύοικανότεροι αρχιστράτηγοί του. Με το θάνατο σε μάχη και του τρίτου,ο Βυζαντινός στρατός βρέθηκε ουσιαστικά ακέφαλος, υπό τηντυπική διοίκηση του ανίκανου ανηψιού του Φωκά, Δομέντζιολου.Βλέποντας τη δεινή κατάσταση της άμυνας της αυτοκρατορίας, οι πολυπληθείς εχθροί της άδραξαν τηνευκαιρία. Πέρσες υπό τον Χοσρόη Β' στα ανατολικά, Άβαροι και Σλάβοι από τα δυτικά, προέλασανανενόχλητοι ως τις παρυφές της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα, ξέσπασαν και μεγάλες ταραχές στο εσωτερικό,λόγω μιας εκστρατείας διωγμών κατά των Εβραίων.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η πραγματοποίηση σειράς πραξικοπημάτων από ισχυρούς άνδρες τηςεποχής, χωρίς όμως επιτυχή κατάληξη. Ο έξαρχος της Καρχηδόνας Ηράκλειος, πατέρας του μετέπειτααυτοκράτορα Ηράκλειου, απέστειλε ισχυρή ναυτική δύναμη εναντίον του, υπό τη διοίκησή του ίδιου του γιούτου το 609. Ο Ηράκλειος φτάνει στη Βασιλεύουσα το 610, όπου εισέρχεται θριαμβευτής χωρίς μάχη. Ο Φωκάςσυλλαμβάνεται και εκτελείται το ίδιο έτος.

ΠροηγούμενοςΜαυρίκιος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΗράκλειος

57

Δυναστεία του Ηρακλείου

Δυναστεία του ΗρακλείουΗ Δυναστεία του Ηρακλείου αποτέλεσε αυτοκρατορικό βυζαντινός Οίκο-Δυναστεία (610-717), με διάρκεια 107έτη.Ιδρυτής και γενάρχης αυτής ήταν ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος.

Μέλη της ΔυναστείαςΑυτοκράτορες του Βυζαντίου εξ αυτής της Δυναστείας ήταν:• Ο Ηράκλειος, (610-641)• Ο Κωνσταντίνος Γ' και ο Ηρακλεωνάς, (641-642)• Ο Κώνστας Β', (642-668)• Ο Κωνσταντίνος Δ' (ο Πωγωνάτος), (668-685)• Ο Ιουστινιανός Β' (ο Ρινότμητος), (685-695)• Ο Λεόντιος, (695-698)• Ο Τιβέριος Γ' (ο Αψίμαρος), (698-705)• Ο Ιουστινιανός Β' (2η φορά), (705-711)• Ο Φιλιππικός Βαρδάνης, (711-713)• Ο Αναστάσιος Β' (Αρτέμιος), (713-716) και• Ο Θεοδόσιος Γ' (Αδραμυττηνός), (716-717)

ΓεγονόταΤα σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας αυτής ήταν:• 615 Άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες. Οι Πέρσες μεταφέρουν τον Τίμιο Σταυρό στην Κτησιφώντα.• 617 Οι Πέρσες κατακτούν την Αίγυπτο.• 624 Απώλεια των Ισπανικών κτήσεων που κατέλαβαν οι Βησιγότθοι• 626 Άβαροι και Πέρσες προσβάλουν την Κωνσταντινούπολη - Ακάθιστος Ύμνος.• 627 Νικηφόρα μάχη στη Νινευή.• 629 Επαναφορά του Τιμίου Σταυρού και Ύψωση αυτού εις Ιερουσαλήμ, Συνθήκη ειρήνης με Πέρσες,

Κροάτες και Σέρβοι εγκαθίστανται στο Ιλλυρικό.• 634 Οι Άραβες εισβάλλουν στη Συρία.• 635 Πτώση της Δαμασκού.• 636 Ατυχή μάχη παρά τον ποταμό Ιερομίακα.• 637 Παράδοση της Ιερουσαλήμ στον Ομάρ.• 638 Ο Ηράκλειος δημοσιεύει την έκθεση περί των Μονοθελητών.• 639 Οι Άραβες κύριοι της Μεσοποταμίας.• 640-642 Οι Άραβες ολοκληρώνουν την κατάκτηση της Αιγύπτου.• 647 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Βόρεια Αφρική.• 648 Ο Κώνστας Β' δημοσιεύει τον Τύπον.• 649 Η Κύπρος καταλαμβάνεται από τους Άραβες.• 654 Η Ρόδος καταλαμβάνεται από τους Άραβες.

Δυναστεία του Ηρακλείου 58

• 655 Ο Βυζαντινός στόλος καταστρέφεται παρά την Λυκία. Δημιουργούνται τα Ασιατικά Θέματα.• 664 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Σμύρνη.• 668 Οι Άραβες καταλαμβάνουν την Χαλκηδόνα, Ο Κώνστας Β' δολοφονείται στις Συρακούσες όπου είχε

μεταβεί.• 673-678 Μεγάλη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες.• 679 Οι Βούλγαροι εγκαθίστανται νότια του Δούναβη.• 685-717 Τριακονταετής περίοδος αναρχίας.• 692 Ήττα Αράβων στη Σεβαστούπολη της Κιλικίας.• 697-698 Άλωση της Καρχηδόνας υπό των Αράβων. Απώλεια της Αφρικής.• 708 Ανεπιτυχής εκστρατεία κατά των Βουλγάρων.• 710 Επανάσταση της Ιταλίας.Την Δυναστεία των Ηράκλειων διαδέχθηκε η Δυναστεία Ισαύρων (717-820).

59

Αναστάσιος Β'

Αναστάσιος Β'

Ο Αναστάσιος Β΄ διατήρησε το όνομάτου, Αρτέμιος στα νομίσματα που έκοψε.

Ο Αναστάσιος Β΄ ήταν αυτοκράτορας τουΒυζαντίου από το 713 έως το 716.

Ανάρρηση στον Θρόνο

Κατά την εορτή της Πεντηκοστής του 713,ο λαός που συναθροίστηκε στην ΑγίαΣοφία ανακήρυξε Αυτοκράτορα τοναρχιγραμματέα επικρατείας τουΦιλιππικού Αρτέμιο, τον οποίο έστεψεσαν Αναστάσιο Β΄, άνθρωπο συνετό καιέμπειρο.

Παλινόρθωση της ΟρθοδοξίαςΑπό τις πρώτες πράξεις του ως Αυτοκράτορας ήταν να ανορθώσει το κράτος της Ορθοδοξίας σύμφωνα με τιςαποφάσεις της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου, ενώ ταυτόχρονα τιμώρησε με τύφλωση τους δύο στρατηγούς πουσυνωμότησαν κατά του Φιλιππικού και τους εξόρισε στην Θεσσαλονίκη.

Ο Αραβικός κίνδυνοςΟ Αναστάσιος Β΄ ανέλαβε με επιδεξιότητα τη διοίκηση των πολιτικών και στρατιωτικών υποθέσεων τηςΑυτοκρατορίας, έχοντας στραμμένη την προσοχή του στους Άραβες, από τους οποίους ο κίνδυνος συνεχώςμεγάλωνε. Για να εξασφαλίσει την καλύτερη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, διόρισε άνδρες ικανούς σεόλα τα αξιώματα, ενώ ανέθεσε την άμυνα των ανατολικών επαρχιών στον στρατηγό Λέοντα, τον μετέπειταγενάρχη της νέας δυναστείας. Σύμφωνα με τις ειδήσεις που κατέφθαναν στην πρωτεύουσα, ο χαλίφης Ουαλίντετοιμαζόταν για μια νέα πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, στρατολογώντας μεγάλες ναυτικές και πεζικέςδυνάμεις. Το 714 ο αυτοκράτορας έστειλε τον Έπαρχο της Πόλης Δανιήλ Σιναπίτη στον ηγεμόνα των Αράβωνγια να προτείνει ειρήνη, αλλά με πραγματικό σκοπό να κατασκοπεύσει την κατάσταση και τις προθέσεις τουΟυαλίντ. Επιστρέφοντας ο απεσταλμένος διαβεβαίωσε τις φήμες για την κινητοποίηση των Αράβων. Έτσιάρχισαν αμέσως οι προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της πολιορκίας με αποθήκευση τροφίμων, ενίσχυσητων τειχών και εξοπλισμό τους με αμυντικές μηχανές. Στις αρχές του 715 ο Ουαλίντ πέθανε και τονδιαδέχθηκε ο αδελφός του Σουλεϊμάν, ο οποίος συνέχισε με μεγαλύτερο ζήλο την προσπάθεια του προκατόχουτου. Δάση ολόκληρα κόπηκαν στον Λίβανο για να κατασκευαστεί ο νέος Αραβικός στόλος. Ο Αναστάσιος Β΄,θέλοντας να καταστρέψει τις Αραβικές δυνάμεις στον τόπο όπου συναθροίζονταν, διέταξε την συγκέντρωσηστόλου στην Ρόδο υπό την αρχηγία του γενικού λογοθέτη Ιωάννη και εντολή την αιφνίδια επίθεση σταπαράλια του Λιβάνου για την καταστροφή του Αραβικού στόλου.

Αναστάσιος Β' 60

Καθαίρεση του Αναστασίου Β΄Οι δυνάμεις όμως που συγκεντρώθηκαν στην Ρόδο στασίασαν κατά του Ιωάννη και αφού τον σκότωσανκήρυξαν έκπτωτο τον Αναστάσιο Β΄ και ξεκίνησαν κατά της πρωτεύουσας. Καθ’ οδόν συνάντησαν στοΑδραμύτιο της Μυσίας τον φοροεισπράκτορα Θεοδόσιο, τον οποίο αναγόρευσαν αυτοκράτορα με το όνομαΘεοδόσιο Γ΄. Συνεχίζοντας το ταξίδι τους για την Κωνσταντινούπολη στρατολόγησαν οπαδούς από τουςΓραικογότθους της Φρυγίας, Βιθυνίας και της Λυδίας και κατέληξαν απέναντι από την πρωτεύουσα στα μέσατου 715. Ύστερα από προδοσία πέρασαν μέσα στην Πόλη στο τμήμα των Βλαχερνών και την κατέλαβαν τονΦεβρουάριο του 716. Ο Αναστάσιος, θέλοντας να αντιμετωπίσει τους στασιαστές, κατευθύνθηκε στη Νίκαια,όπου όμως τελικά αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον Θρόνο και να γίνει μοναχός. Εξορίστηκε από τονΘεοδόσιο Γ΄ στη Θεσσαλονίκη.

Προσπάθεια ανάκτησης της εξουσίαςΤο 719 ο Αναστάσιος προσπάθησε να ανακτήσει την εξουσία. Για το σκοπό αυτό ήλθε σε συνεννόηση μεδιάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς άρχοντες της πρωτεύουσας που πρόσκεινταν φιλικά προς αυτόν.Στην συνέχεια απέβαλε το μοναχικό σχήμα και κατέφυγε στους Βουλγάρους για να ζητήσει την βοήθειά τους.Αφού εξασφάλισε τη συμμαχία τους, ξεκίνησαν για την Κωνσταντινούπολη, την οποία πλησίασαν αρκετά.Μετά όμως από τις απειλές του αυτοκράτορα Λέοντα, οι Βούλγαροι παρέδωσαν τον Αναστάσιο στοναυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε την θανάτωσή του.

ΒιβλιογραφίαΚωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

ΠροηγούμενοςΦιλιππικός Βαρδάνης

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΘεοδόσιος Γ'

61

Αρτάβασδος

ΑρτάβασδοςΟ Αρτάβασδος ήταν Βυζαντινός στρατηγός.Στις αρχές του 8ου αι. φέρεται να έχει τιμηθεί με το αξίωμα του «στρατηγού» θέματος των Αρμενιακών. Για τηβοήθεια που πρόσφερε στον στρατηγό του θέματος των Ανατολικών, Λέοντα Γ', ώστε να καταλάβει τον θρόνοτου Βυζαντίου και να ανακηρυχθεί Αυτοκράτορας (717-741), έλαβε το αξίωμα του «κουροπαλάτη» καιαργότερα το αξίωμα του «Κόμη» του Οψικίου θέματος. Παρά ταύτα δεν συμφωνούσε με την πολιτική πουακολουθούσε ο Αυτοκράτορας επί της εικονομαχίας. Αντίθετα έδειχνε συμπάθεια στις εικονολατρικέςδιαθέσεις του λαού.Μετά το θάνατο του Λέοντα Γ'(741) ο Αρτάβασδος, αφού εξασφάλισε την υποστήριξη τριών θεμάτων(Οψικίου, Αρμενιακών και Θράκης) προκειμένου να αντιμετωπίσει τους εικονομάχους, επαναστάτησε κατάτου νόμιμου διαδόχου Κωνσταντίνου Ε' και καταφέροντας να επικρατήσει στην Κωνσταντινούπολη, με τηνβοήθεια των εικονολατρών εστέφθη Αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αναστάσιο το 742. Αμέσως ο νέοςΑυτοκράτορας ακύρωσε όλα τα εικονομαχικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί, αποκατέστησε τις τιμές στιςεικόνες, ενίσχυσε τις θέσεις των εικονολατρών στις δημόσιες θέσεις ενώ τον αναγνώρισε ως νόμιμοΑυτοκράτορα και ο εικονόφιλος Πάπας Ζαχαρίας.Η γενικότερη όμως πολιτική του δυσαρέστησε τη στρατιωτική ηγεσία, η οποία και τάχθηκε υπέρ του νομίμουδιαδόχου που ήταν ο Κωνσταντίνος Ε' και τον βοήθησε να επανέλθει στο θρόνο. Έτσι, μετά δεκαέξι μήνεςβασιλείας ο Αρτάβασδος συνελήφθη και επεβλήθη στον ίδιο και στους γιούς του η προβλεπόμενη από τοΒυζαντινό δίκαιο ποινή, για στασιαστές κατά του Αυτοκράτορα, που ήταν η τύφλωση.Η πολιτειακή περιπέτεια όμως αυτή ανέδειξε την δυναμική των εικονολατρών και συνέβαλε στηνπροσεκτικότερη αντιμετώπιση θρησκευτικών θεμάτων. Ο Αρτάβασδος είχε νυμφευθεί την Πριγκίπισσα Άννα,μοναχοκόρη του Αυτοκράτορα Λέοντα Γ', με την οποία είχε αποκτήσει δύο ή τρεις γιούς.

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Ε'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΚωνσταντίνος Ε'

62

Ειρήνη η Αθηναία

Ειρήνη η Αθηναία

Νόμισμα με τη μορφή της Ειρήνης

Η Ειρήνη η Αθηναία (περ. 752-9Αυγούστου 803) υπήρξε αυτοκράτειρατου Βυζαντίου από το έτος 797 έως το802. Καταγόταν από την πλούσιαοικογένεια των Σαρανταπήχων τηςΑθήνας και διακρινόταν για τη μόρφωσηκαι την ομορφιά της. Ήταν ορφανή καιτην έφερε ο αυτοκράτορας ΚωνσταντίνοςΕ' στην Κωνσταντινούπολη, όπου το 769παντρεύτηκε τον μετέπειτα Βυζαντινόαυτοκράτορα Λέοντα Δ' (775-780).

Η ανάληψη της εξουσίαςΜετά το θάνατο του Λέοντα ανέλαβε την κηδεμονία του δεκαετή διαδόχου Κωνσταντίνου ΣΤ΄, πουανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Εξουδετέρωσε με επιτυχία τις στάσεις των αδελφών του Λέοντος Δ', πουδιεκδικούσαν τον θρόνο, και τους επέβαλε να γίνουν μοναχοί. Το ίδιο έπραξε και με τον στρατηγό τηςΣικελίας Ελπίδιο, που στασίασε εναντίον του ανήλικου αυτοκράτορα (781-782). Ωστόσο οι αντιδράσεις τουστρατού την ανάγκασαν να συνάψει ταπεινωτική ειρήνη με τους Άραβες, οι οποίοι είχαν χωρίς ιδιαίτερεςδυσκολίες διασχίσει τη Μικρά Ασία και είχαν φθάσει απέναντι από την Κωνσταντινούπολη, στη σημαντικήπόλη της Χρυσούπολης. Η επιρροή του μυστικού συμβούλου της, ευνούχου Σταυρακίου, προκαλούσεευρύτερες αντιδράσεις στον στρατό, αλλά όταν ο Σταυράκιος πέτυχε να εξουδετερώσει τις εξεγέρσειςδιαφόρων σλαβικών φύλων του ελλαδικού χώρου γιόρτασε τη νίκη του με επίσημο θρίαμβο στηνΚωνσταντινούπολη και ενίσχυσε την επιρροή του στα δημόσια πράγματα. Η ειρήνη με τους Άραβες και ηεξουδετέρωση των εσωτερικών αντιδράσεων ισχυροποίησαν την Ειρήνη, η οποία αναζήτησε ερείσματα στηνπολιτική αριστοκρατία και την Εκκλησία.

Η Ζ' Οικουμενική ΣύνοδοςΕικονόφιλη από πεποίθηση, ήταν αντίθετη με την εικονομαχική πολιτική. Ωστόσο απέφυγε να έλθει σε ανοιχτή σύγκρουση με την εικονομαχική ηγεσία του στρατού μέχρι την ισχυροποίηση της και την επάνδρωση των κυριότερων δημόσιων αξιωμάτων με εικονόφιλους. Η σύγκληση της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (786) για την αναστήλωση των εικόνων κατέδειξε ότι δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις, καθώς ο στρατός παρεμπόδισε την πραγματοποίησή της. Η Ειρήνη συγκάλεσε τελικά τη σύνοδο το επόμενο έτος (787) μακριά από την Κωνσταντινούπολη, στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η σύνοδος καταδίκασε τις αποφάσεις της εικονομαχικής συνόδου της Ιέρειας (754), ψήφισε τις δικές της αποφάσεις με βάση τη θεολογία του Ιωάννη του Δαμασκηνού και τερμάτισε την έριδα για τις εικόνες. Εν τούτοις, οι αποφάσεις της συνόδου δεν αποκατέστησαν την εσωτερική γαλήνη, γιατί οι μεν εικονομάχοι δεν δέχονταν τις αποφάσεις, οι δε εικονόφιλοι δεν ήταν ικανοποιημένοι από τα ήπια μέτρα της Ειρήνης εναντίον των εικονομάχων. Οι δυσαρέσκειες αυτές

Ειρήνη η Αθηναία 63

συνδέθηκαν με τα κύρια πρόσωπα της εξουσίας, γιατί οι εικονομάχοι υποστήριζαν την ανάληψη της εξουσίαςαπό τον ενήλικο πλέον νόμιμο διάδοχο Κωνσταντίνο ΣΤ', οι δε εικονόφιλοι, με επικεφαλής τον Σταυράκιο,επέμεναν στην άσκηση της εξουσίας από τη βασιλομήτορα.

Η αντιπαράθεση για το θρόνοΤο 790 οι εικονομάχοι στρατιωτικοί έπεισαν τον Κωνσταντίνο ΣΤ' να κινηθεί για την απομάκρυνση τηςμητέρας του και του ευνούχου Σταυρακίου από την εξουσία, αλλά η κίνηση αυτή απέτυχε και ο Κωνσταντίνοςταπεινώθηκε με αυστηρές ποινές. Η πανίσχυρη πλέον Ειρήνη υποχρέωσε τους υποστηρικτές τουΚωνσταντίνου στρατιωτικούς να ορκιστούν ότι δεν θα αναγνώριζαν τον γιο της ως βασιλιά κατά τη διάρκειατης ζωής της. Ωστόσο ξέσπασε στάση με επικεφαλής το θέμα των Αρμενιακών και, με τη συνδρομή και τωνάλλων στρατιωτικών θεμάτων, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχθηκε μόνος αυτοκράτορας. Ο ευνούχος Σταυράκιοςφυλακίστηκε και η Ειρήνη απομακρύνθηκε από την εξουσία και περιορίστηκε.Ο Κωνσταντίνος όμως έδειξε μετριοπάθεια και σύντομα, παρά τις αντιδράσεις του στρατού, αποκατέστησε(στις 15 Ιανουαρίου του 792) τη μητέρα του στο αξίωμα της Αυγούστας και τον Σταυράκιο στα καθήκοντά του.Το θέμα των Αρμενιακών στασίασε και πάλι, χωρίς όμως επιτυχία, και απομακρύνθηκε από τηνΚωνσταντινούπολη. Η αναταραχή συνεχίστηκε, ιδιαίτερα μετά την οδυνηρή ήττα του βυζαντινού στρατού απότους Βουλγάρους. Η προσπάθεια του θείου του Κωνσταντίνου, Νικηφόρου, να καταλάβει με στάση τηνεξουσία απέτυχε και οι ηγέτες της ανταρσίας τιμωρήθηκαν υποδειγματικά. Η Ειρήνη ήταν πλέον κυρίαρχη τηςκατάστασης και υποχρέωσε τον γιο της Κωνσταντίνο να νυμφευθεί μία από τις πιστές ακολούθους της.Με αφορμή τα γεγονότα αυτά οργανώθηκαν νέες προσπάθειες για την απομάκρυνση της Ειρήνης από τηνεξουσία, που ενθαρρύνθηκαν και από τον γιο της Κωνσταντίνο, ο οποίος ηγήθηκε του αγώνα. Η Ειρήνη, με ταπιστά σε αυτήν στρατεύματα, πέτυχε να εξουδετερώσει τους στασιαστές και να συλλάβει τον γιο της, τον οποίουπέβαλε στη σκληρή ποινή της τύφλωσης (του έβγαλαν τα μάτια), όπως προβλεπόταν από το ΒυζαντινόΔίκαιο για τους στασιαστές. Η ποινή της τύφλωσης εκτελέστηκε στην περίφημη αίθουσα της Πορφύρας τουπαλατιού, στην οποία ο Κωνσταντίνος είδε το φως της ζωής με τη γέννησή του από την ίδια την Ειρήνη. ΗΕιρήνη έμεινε έτσι μόνη «αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» (15 Αυγούστου 797). Μια έκλειψη ηλίου και ένα θόλωμαστην ατμόσφαιρα που κράτησε δεκαεπτά μέρες αποδόθηκε από το λαό στην οργή του θεού για τον τρόπο μετον οποίο η Ειρήνη μεταχειρίστηκε το γιο της.Η Ειρήνη θα βασίλευε για πέντε χρόνια, από το 797 έως το 802. Η ενθρόνισή της προκάλεσε εξελίξεις στηΔύση. Ο Πάπας Λέων Γ΄, που χρειαζόταν υποστήριξη εναντίον των εχθρών του στη Ρώμη, θεωρούσε ότι οθρόνος ήταν κενός χωρίς άντρα αυτοκράτορα, και έτσι έστεψε τον Καρλομάγνο αυτοκράτορα της ΑγίαςΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας το έτος 800. Αυτό αποτέλεσε προσβολή για την ανατολική αυτοκρατορία καιπροκάλεσε περαιτέρω ένταση στις σχέσεις μεταξύ της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και τηςΡωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Παρόλα αυτά, η Ειρήνη λέγεται ότι διαπραγματεύτηκε το γάμο της με τονΚαρλομάγνο· σύμφωνα όμως με τον Θεοφάνη τον Εξομολογητή, που είναι ο μόνος που αναφέρει το γεγονός, τοσχέδιό της σαμποτάρισε ο σύμβουλός της Αέτιος, που σκόπευε να κάνει αυτοκράτορα τον αδερφό του Λέοντα.

Η πτώσηΗ ανάληψη της ευθύνης της εξουσίας κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις είχε φθείρει σημαντικά το κύρος της Ειρήνης ακόμη και στους κύκλους των εικονοφίλων. Η ανάκληση των εξόριστων μοναχών και η μείωση των φόρων δεν αρκούσαν πλέον για να εξουδετερώσουν τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης, οι οποίες έγιναν εντονότερες μετά την αναγκαστική υπογραφή νέας ταπεινωτικής ειρήνης με τους Άραβες. Η έκρυθμη κατάσταση ενίσχυε την εκδήλωση στασιαστικών τάσεων ακόμη και στο στενό και έμπιστο περιβάλλον της Ειρήνης. Ο Σταυράκιος οργάνωσε συνωμοσία εναντίον της αυτοκράτειρας αλλά στο μεταξύ πέθανε, ενώ ο διάδοχος του Αέτιος οργάνωσε νέα συνωμοσία με σκοπό να φέρει στο θρόνο τον αδελφό του. Η κρίση ήταν μόνιμη και η φιλόδοξη Ειρήνη έχανε συνεχώς τα ερείσματά της. Με συνεργασία των μετριοπαθών

Ειρήνη η Αθηναία 64

παραγόντων των διαφόρων τάσεων τελικά απομακρύνθηκαν από την εξουσία η Ειρήνη, ο Αέτιος και άλλοισυνεργάτες τους, αυτοκράτορας δε ανακηρύχθηκε ο οικονομικός αξιωματούχος και λογοθέτης Νικηφόρος (31Οκτωβρίου 802). Ο Νικηφόρος εξόρισε την Ειρήνη στη νήσο Λέσβο, όπου και σύντομα πέθανε, αλλά οιαντιθέσεις της βυζαντινής κοινωνίας δεν θεραπεύθηκαν.Η Ειρήνη υπήρξε οπωσδήποτε μία από τις πιο δυναμικές προσωπικότητες του 8ου αιώνα, αλλά οι άμετρεςπροσωπικές φιλοδοξίες της εξουδετέρωσαν τα θετικά στοιχεία των πολιτικών της επιλογών. Προσπάθησε ναθεραπεύσει τον διχασμό της βυζαντινής κοινωνίας με τη μετριοπαθή πολιτική της στο ζήτημα των εικόνων,αλλά τόνωσε τις αντιθέσεις με την εσφαλμένη επιλογή των συμβούλων και των στόχων της, για να αποδειχθείτελικά τραγική φυσιογνωμία. Και αυτές ακόμη οι πληροφορίες ότι συζητήθηκε θέμα γάμου της με τονΚαρλομάγνο περιείχαν στοιχεία μιας λανθασμένης εκτίμησης του πολιτικού προβλήματος της Δύσης για τηναυτοκρατορία, ενώ η αποδιοργάνωση της άμυνας του Βυζαντίου και οι ταπεινωτικές συνθήκες ειρήνηςεξασθένισαν σημαντικά τη διεθνή του ακτινοβολία.

65

Ηράκλειος

Ηράκλειος

Ο Ηράκλειος και οι γιοί του Ηράκλειος Κωνσταντίνος και Ηρακλεωνάς.

Ο Φλάβιος Ηράκλειος Αύγουστος(λατινικά: Flavius Heraclius Augustus)(π.575 - 11 Φεβρουαρίου 641) ήτανΑυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 610ως τις 11 Φεβρουαρίου 641.

Ο πατέρας του (επίσης με το όνομαΗράκλειος) ήταν έξαρχος τηςΚαρχηδόνας και ένας από τους παλαιούςστρατηγούς του αυτοκράτορα Μαυρίκιου,με σημαντικό ιστορικό θριάμβων στοπερσικό μέτωπο κατά τον πόλεμο τηςπεριόδου 572-591. Τον καιρό της βάναυσης βασιλείας του σφετεριστή αυτοκράτορα Φωκά, ο οποίος είχεανατρέψει τον Μαυρίκιο το 602, και της νέας περσικής επέλασης στην Εγγύς Ανατολή με αφορμή τοπραξικόπημά του, όπου οι Πέρσες για πρώτη φορά δεν περιορίστηκαν σε μεθοριακές συγκρούσεις στηνΑρμενία και τη Μεσοποταμία αλλά εισέβαλαν μαζικά στις ανατολικές ρωμαϊκές επαρχίες, ο Ηράκλειοςδιέκοψε αρχικά την επικοινωνία με την πρωτεύουσα και την τροφοδοσία της με αφρικανικά σιτηρά. Τελικάσυγκέντρωσε ισχυρές ρωμαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις προκειμένου να κινηθεί εναντίον του Φωκά. Υπό τηδιοίκηση του γιου του Ηράκλειου, ο στόλος σαλπάρει από την Καρχηδόνα το 609 ενώ ταυτόχρονα ξεκινά οστρατός από την ξηρά, υπό τη διοίκηση του ανιψιού του Νικήτα, και οι δυο με τελικό προορισμό τηνΚωνσταντινούπολη.

Συναντώντας παντού θερμή υποδοχή, και ενισχύοντας καθ’ οδόν το ήδη σημαντικό στράτευμά του, ο νεαρόςΗράκλειος φτάνει πρώτος στη Βασιλεύουσα το 610. Μεγαλόσωμος, με ξανθά μαλλιά και επιβλητικόπαρουσιαστικό, εισέρχεται θριαμβευτής στην Πόλη με την υποστήριξη των Πρασίνων και χωρίς μάχη. Ηανακτορική φρουρά των Εξκουβιτόρων αυτομολεί στην πλευρά του και τελικώς ο Φωκάς συλλαμβάνεται καιεκτελείται. Τον Οκτώβριο του 610 ο Ηράκλειος παντρεύεται την αγαπημένη του Ευδοκία, και αμέσως μετάστέφεται Ρωμαίος Αυτοκράτορας, σε ηλικία μόλις 36 ετών.Ο νεαρός ηγεμόνας αμέσως ξεκινά την προετοιμασία του κράτους του για την αντιμετώπιση των εχθρών του. Το 614 η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια του Πέρση στρατηγού Σαρ-Μπαράζ του βασιλιά Χοσρόη Β', ο οποίος σφαγιάζει 90.000 χριστιανούς, και παίρνει ως λάφυρο το θρησκευτικό κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού από τον ναό του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ. Το 618, με την Κωνσταντινούπολη υπό διπλή πολιορκία από Πέρσες και Άβαρους, καταστρώνει σχέδιο μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας στην Καρχηδόνα και στο σταθερότερο εξαρχάτο της Αφρικής, σχέδιο το οποίο τελικά εγκαταλείπει μεταπειθόμενος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Σέργιο Α'. Ξεκινά τελικά την εκστρατεία του το 622, μετά από 12 χρόνια σκληρής προετοιμασίας. Αντιμετωπίζει τον Πέρση στρατηγό Σαρ-Μπαράζ στον Ισσό όπου σημειώνει λαμπρή στρατιωτική επιτυχία. Κατόπιν το 623 κατευθύνεται βόρεια προς την Τραπεζούντα. Αντιμετωπίζει ξανά νικηφόρα τον περσικό στρατό στην πόλη Νινευή. Από την Τραπεζούντα περνά προς την πρωτεύουσα των Περσών Κτησιφώντα. Το 624, σημειώνει νέα νίκη κατά των Περσών, ενώ το Μάρτιο του 625, χωρίς να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, ξεκινά μεγάλη πορεία βόρεια ως τον Αμύντα. Εκεί συναντά ξανά τον Σαρ-Μπαράζ στο πεδίο της μάχης και με το προσωπικό του θάρρος μετατρέπει μια διαφαινόμενη ήττα σε

Ηράκλειος 66

νίκη.Στην Τραπεζούντα, ματαιώνει τα σχέδια του Αβάρου Χαγάνου να επιτεθεί στη Βασιλεύουσα. Χωρίζει τονρωμαϊκό στρατό σε τρία σώματα, στέλνοντας το ένα στην Πόλη, το άλλο στη Μεσοποταμία, ενώ το τελευταίοκαι μικρότερο υπό την προσωπική του ηγεσία παραμένει στην Τραπεζούντα. Με τον Αυτοκράτορα μακριά, ηΠόλη τελεί υπό την άτυπη πολιτική ηγεσία του Πατριάρχη Σέργιου, ο οποίος καταφέρνει να λάβει μέτραεπιτυχούς υπεράσπισης με μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Στη Μεσοποταμία δε, ο αδελφός του ΗράκλειουΘεοδόσιος καταστρέφει τον εκεί περσικό στρατό, ενώ ο Αυτοκράτορας πραγματοποιεί εκκαθαριστικέςεπιχειρήσεις στην Αρμενία, στον Καύκασο και στη βόρεια Ανατολία.Το 626 ο Ηράκλειος αντιμετωπίζει ξανά τους Πέρσες πάλι στη Νινευή. Η νίκη έρχεται μετά από προσωπικήμονομαχία του Αυτοκράτορα με τον Πέρση επικεφαλής στρατηγό Ραζάτη. Οι συνεχείς ήττες προκαλούν τηνπτώση του καθεστώτος του Χοσρόη Β' και το οριστικό τέλος του περσικού κινδύνου για τηνΚωνσταντινούπολη. Ο Ηράκλειος, έχοντας πετύχει μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες και έχοντας εξουδετερώσειτον από αιώνων εχθρό της Αυτοκρατορίας, επιστρέφει στη Βασιλεύουσα, όπου εισέρχεται θριαμβευτικά απότη Χρυσή Πύλη, στις 14 Σεπτεμβρίου 628. Μπροστά του βρισκόταν το ανακτηθέν από τους Πέρσες κειμήλιοτου Τίμιου Σταυρού. Ο Αυτοκράτορας είναι πια 54 ετών, ευτυχής, αλλά καταβεβλημένος.Την ίδια περίπου εποχή, κάνει την εμφάνισή του το Ισλάμ αντικαθιστώντας τον περσικό κίνδυνο. ΗΠαλαιστίνη πέφτει στα χέρια των μωαμεθανών το 633, ενώ η Βόρεια Αφρική, η Ιβηρική Χερσόνησος, η Συρίακαι η Αντιόχεια θα συμπληρώσουν τις κτήσεις τους μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα. Ο Ηράκλειοςπαρακολουθεί συντετριμμένος την πτώση των επαρχιών, για την απελευθέρωση των οποίων αφιέρωσε όλη τουτη ζωή. Η ψυχική του υγεία θα διαταραχθεί, ιδιαίτερα μετά την τρομερή ήττα και πλήρη συντριβή βυζαντινήςδύναμης 80.000 ανδρών στο Γιαρμούκ της Γαλιλαίας, το 637. Δεν ανέκτησε ούτε την ψυχική ούτε και τησωματική του υγεία και πέθανε τον Φεβρουάριο του 641.Ο Ηράκλειος εισάγει για πρώτη φορά στην Αυτοκρατορία το σύστημα των Θεμάτων, αντικαθιστώντας τηνπαραδοσιακή ρωμαϊκή διοικητική διαίρεση η οποία είχε μείνει σχεδόν ίδια από τους χρόνους τουΔιοκλητιανού, υπό τη διοίκηση ενός στρατηγού και με στρατιώτες γαιοκτήμονες. Το σύστημα αυτό θαεπιτρέψει για αιώνες στην Αυτοκρατορία τη διατήρηση αξιόμαχου στρατεύματος και αξιοπρεπούς επιπέδουδιαβίωσης για τους υπηκόους του. Ταυτόχρονα, ο Ηράκλειος λαμβάνει μέτρα προς την οικονομική ενίσχυσητων δημοσίων ταμείων. Εκτός από το στρατιωτικό και διοικητικό του έργο άξιες μνείας είναι και οιθρησκευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχείρησε να επιβάλλει, προσπαθώντας να καταπολεμήσει τις αποκλίσειςαπό το επίσημο χριστιανικό θρησκευτικό δόγμα των Οικουμενικών Συνόδων και, περισσότερο, τονμονοφυσιτισμό ο οποίος προκαλούσε σημαντική πολιτικά αστάθεια. Για την αντιμετώπισή του και τησυμφιλίωση των υπηκόων του, εισήγαγε διάφορα συμβιβαστικά θεολογικά δόγματα, όπως ο μονοθελητισμός,τα οποία όμως δε βρήκαν γόνιμο έδαφος και απορρίπτονταν από τους εκάστοτε θρησκευτικούς ηγέτες. ΟΗράκλειος είναι ο Αυτοκράτορας που καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα του ρωμαϊκούκράτους, αντικαθιστώντας στα επίσημα έγγραφα, επιγραφές και νομίσματα το “Imperator Caesar, Augustus” μετο “Βασιλεῦς”. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι με τη βασιλεία του Ηράκλειου η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορίαεγκατέλειψε οριστικά την Αρχαιότητα και εισήλθε για τα καλά στη μεσαιωνική φάση της, αυτήν του (σήμερααποκαλούμενου) βυζαντινού κράτους.Ο Ηράκλειος κατατάσσεται αναμφισβήτητα ανάμεσα στους μεγαλύτερους των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.Είναι παροιμιώδης η παρουσία του στα πεδία των μαχών. Εμπνευσμένος από μια βαθιά πίστη ότι έχει τη θείαεύνοια, πάντα ετίθετο προσωπικά επικεφαλής του στρατού του, κατά τρόπο που ενέπνεε και τον πλέονολιγόψυχο στρατιώτη, και προκαλούσε τον τρόμο και το δέος στις τάξεις του αντιπάλου. Αναλογιζόμενοςκανείς τη δεινή θέση της Αυτοκρατορίας στις αρχές του 7ου αιώνα, αντιλαμβάνεται πώς η καταλυτικήπαρουσία του, τόσο στο στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και χάρη στη διοικητική καινοτομία των Θεμάτων,ανέκοψε την πορεία εξαφάνισης του Βυζαντίου και εξασφάλισε την επιβίωσή του για τους επόμενουςδύσκολους αιώνες.

Ηράκλειος 67

ΠροηγούμενοςΦωκάς

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΗρακλεωνάς, Κωνσταντίνος Γ'

68

Ηρακλεωνάς

ΗρακλεωνάςΔιάδοχος του αυτοκράτορα Ηρακλείου, ο Ηρακλεωνάς κάθισε στο βυζαντινό θρόνο ελάχιστους μόνο μήνεςτου 641, σε ηλικία 15 ετών. Ήταν γιός του Ηράκλειου από τη δεύτερη σύζυγο του Μαρτίνα, μια γυναίκα μεισχυρή προσωπικότητα, η οποία επιχείρησε να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια της και να παρακάμψειτον πρωτότοκο γιό του Ηρακλείου από την πρώτη του σύζυγο Ευδοκία, τον Κωνσταντίνο Γ'. Μετά τον θάνατοαπό άγνωστη αιτία του Κωνσταντίνου Γ', ο Ηρακλεωνάς και η Μαρτίνα ήρθαν σε σύγκρουση με τη γερουσία,της οποίας ο ρόλος είχε αναβαθμιστεί από τον Ηράκλειο. Μητέρα και γιός κατηγορήθηκαν ότι δολοφόνησαντο συναυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Ο Ηρακλεωνάς καθαιρέθηκε και ορίστηκε νέος Αυτοκράτορας ο γιος τουΚωνσταντίνου Κώνστας Β'. Καταδικάστηκαν σε εξορία στη Ρόδο και τιμωρήθηκαν με ακρωτηριασμό.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΗράκλειος

Αυτοκράτορας του ΒυζαντίουΣυναυτοκράτορας: Κωνσταντίνος Γ'

ΕπόμενοςΚώνστας Β'

69

Θεοδόσιος Γ'

Θεοδόσιος Γ'Ο Θεοδόσιος Γ΄ ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 715 έως το 717. Ο Θεοδόσιος Γ΄ καταγόταν από τοΑδραμύττιο της Μυσίας και ήταν εισπράκτορας φόρων στη πατρίδα του.

Ανάληψη της εξουσίαςΌταν την άνοιξη του 715 ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Β' προετοιμαζόμενος να φέρει αποφασιστικό χτύπημαεναντίον του Αράβων, αφού συγκέντρωσε τον Βυζαντινού στόλο στην Ρόδο από όπου θα εξορμούσε για ταπαράλια της Φοινίκης, διέταξε την επιβίβαση στα Βυζαντινά πλοία ταγμάτων από το Θέμα του Οψικίου τοοποίο περιελάμβανε την Μυσία, Βιθυνία και Φρυγία. Τα τάγματα όμως αυτά στασίασαν και κήρυξαν έκπτωτοτον αυτοκράτορα Αναστάσιο Β΄ και αναγόρευσαν στο Αδραμύττιο αυτοκράτορα τον φοροεισπράκτοραΘεοδόσιο. Αφού στρατολόγησαν πολλούς Γοτθογραικούς -εξελληνισμένους Οστρογότθους, από την Φρυγίακαι την Λυκία- ξεκίνησαν κατά της Κωνσταντινούπολης συλλαμβάνοντας κατά τον πλού τους και όσαεμπορικά πλοία συναντούσαν. Στόλος και στρατός των στασιαστών έφθασαν μπροστά από την Πρωτεύουσα τοκαλοκαίρι του 715 και τελικά την κατέλαβαν τα Παλάτια με προδοσία τον Φεβρουάριο του 716. Ο Θεοδόσιοςτήρησε την συμφωνία με τον Αναστάσιο Β΄ και τον άφησε να ζήσει εξορίζοντάς τον στην Θεσσαλονίκη. Ήτανόμως άνθρωπος ανάξιος για να κυβερνήσει. Το κράτος παρέλυσε. Φοβερή αναρχία επικράτησε σε όλους τουςκλάδους της διοίκησης, η πειθαρχία του στρατού εξαφανίστηκε και οι εχθροί της Αυτοκρατορίας άρχισαν ναλεηλατούν τις επαρχίες. Ο στρατηγός των ανατολικών επαρχιών Λέων – ο μετέπειτα αυτοκράτορας Λέων Γ' οΊσαυρος – μαζί με τον στρατηγό των Αρμένίων Ατράβασδο, δεν αναγνώρισαν την κυριαρχία του Θεοδοσίου.

Η προέλαση των ΑράβωνΕν τω μεταξύ οι Άραβες ολοκλήρωσαν τις ετοιμασίες τους και αφού συγκέντρωσαν μία τεράστια για την εποχήτους στρατιωτική δύναμη ξεκίνησαν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το πρώτο κύμα του στρατούτους υπό τον στρατηγό Σουλεϊμάν πέρασε στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, ενώ ακολουθούσε άλλος στρατόςυπό την αρχηγία του Μωσλεμά αδελφού του Χαλίφη. Ο στόλος υπό την αρχηγία του Ομάρ παράπλεε ταΜικρασιατικά παράλια. Ο στρατηγός Λέων διαβλέποντας τον κίνδυνο της φοβερής αυτής Αραβικής επέλασηςοχύρωσε το μεγάλο φρούριο της Φρυγίας Αμόριο, αναγκάζοντας τους Άραβες να κατευθυνθούν προς τηνΚαππαδοκία οι κάτοικοι της οποίας κάτω από την πίεση του πολυάριθμου στρατού συνθηκολόγησαν. Στησυνέχεια οι Άραβες κατευθύνθηκαν στην μέχρι την Βιθυνία και την Μυσία και κατέλαβαν την Έφεσο όπουκαι αποφάσισαν να περάσουν τον χειμώνα του 716 αναβάλλοντας την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης γιατην επόμενη άνοιξη.

Παραίτηση από τον ΘρόνοΕκμεταλλευόμενος ο Λέων την στρατοπέδευση των Αράβων στην Έφεσο και φοβούμενος ότι εάν ο Θεοδόσιος συνέχιζε να βρίσκεται στον Θρόνο, η Κωνσταντινούπολη θα έπεφτε στα χέρια των Μωαμεθανών, κατά τα τέλη του 716 προήλασε μέχρι την Νικομήδεια όπου κατατρόπωσε τον γιο του Θεοδοσίου ο οποίος είχε σταλεί για να αναχαιτίσει τον Λέοντα. Στην συνέχεια φθάνει στην Χρυσούπολη όπου ήλθε σε συνεννόηση με την Σύγκλητο και τον Πατριάρχη Γερμανό, υποσχόμενος να αφήσει αβλαβή τον Θεοδόσιο και τον γιο του. Έτσι εισέρχεται στην Κωνσταντινούπολη όπου στέφεται στην Αγία Σοφία αυτοκράτορας στις 25 Μαρτίου 717. Ο θεοδόσιος

Θεοδόσιος Γ' 70

που ποτέ δεν είχε την φιλοδοξία να γίνει αυτοκράτορας, αλλά προήχθη στο ανώτατο αξίωμα από τον στρατό οοποίος τον ήθελε υποχείριό του, παραιτήθηκε αμέσως και μαζί με τον γιο του έγιναν μοναχοί και έζησε τουπόλοιπο της ζωής του στην Έφεσο όπου μετά τον θάνατό του τάφηκε στον Ναό του Αγίου Φιλίππου. Στομνήμα του διέταξε να γραφεί μία μόνο λέξη : <ΥΓΕΙΑ>

ΠροηγούμενοςΑναστάσιος Β'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου715 – 717

ΕπόμενοςΛέων Γ'

Βιβλιογραφία• Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

71

Ιουστινιανός Β'

Ιουστινιανός Β'Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β', επονομαζόμενος Ρινότμητος βασίλεψε σε δύο περιόδους, απότο 685 έως το 695, και κατόπιν από το 705 έως τον θάνατό του το 711.Σε ηλικία μόλις 17 ετών (γεννημένος όταν ο πατέρας του Κωνσταντίνος Δ' ήταν 16), ο Ιουστινιανός Β' στέφεταιαυτοκράτορας. Ο Ιουστινιανός γρήγορα θα δείξει τον ισχυρό του χαρακτήρα, την εξυπνάδα, τη διορατικότητακαι τις μεγάλες διοικητικές ικανότητές του. Δυστυχώς όμως θα παρουσιάσει σημάδια σκληρότητας, που είχανεκλείψει από τις ημέρες του Φωκά, καθώς και δείγματα διανοητικής ανισορροπίας, ανάλογα με αυτά πουέδειξε ο Ηράκλειος προς το τέλος της ζωής του.Στην αρχή της βασιλείας του πραγματοποιεί επιτυχημένες εκστρατείες κατά των Αράβων στα ανατολικά.Έθεσε σε ισχύ τον «Νόμο των Αγροτών», μια ρύθμιση που επέτρεψε την ισχυροποίηση της αγροτικής τάξης.Διατηρώντας τη διοικητική διαίρεση των θεμάτων, διατάζει τη μεταφορά Σλάβων από τη Βαλκανική στηΒιθυνία της Μ. Ασίας για να την εποικήσουν, πιστεύοντας ότι έτσι θα τη θωρακίσει απέναντι στον αραβικόκίνδυνο.Το 691, συγκάλεσε την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο, προκειμένου να ρυθμιστούν ορισμένες λεπτομέρειεςτων Ε' και ΣΤ' Οικουμενικών Συνόδων. Από τα ψηφίσματά της πολλά είναι εξαιρετικά ασήμαντεςλεπτομέρειες, παρά ταύτα όμως ο Ιουστινιανός αξίωσε την άμεση υιοθέτησή τους από τη Ρώμη, χωρίς δε καννα καλέσει απεσταλμένους του Πάπα Σέργιου στη Σύνοδο. Αποτέλεσμα ήταν η ρήξη στις σχέσεις τους. Τονίδιο καιρό αναθέτει στον Μέγα Λογοθέτη Θεόδοτο και τον ευνούχο Στέφανο της Περσίας τη συλλογή φόρων.Οι αξιωματούχοι αυτοί εξήντλησαν τη σκληρότητά τους στους φορολογούμενους με αποτέλεσμα τη γενικήδυσαρέσκεια. Το 695 ο στρατός εξεγείρεται και ανακηρύσσει Αυτοκράτορα έναν αξιωματικό με το όνομαΛεόντιος. Ο Λεόντιος, όντας παλαιός φίλος του πατέρα του, χαρίζει τη ζωή στον Ιουστινιανό αλλά τον τιμωρείμε ρινοκοπία (δηλαδή ακρωτηριασμό της μύτης) και τον εξορίζει στη Χερσώνα της Κριμαίας. Εκεί οΙουστινιανός παρέμεινε για δέκα χρόνια, δηλαδή μέχρι το 705. Τη χρονιά αυτή απέδρασε από τη Χερσώνα και,συνάπτοντας στρατηγικές συμμαχίες με τους Βούλγαρους και τους Χαζάρους, διέσπασε την άμυνα της πόληςκαι ανακατέλαβε την εξουσία από τον Αυτοκράτορα Τιβέριο που είχε στο μεταξύ εκθρονίσει τον Λεόντιο το698. Τιμώρησε με θάνατο και ακρωτηριασμό εκατοντάδες συνεργάτες και αξιωματούχους των προηγούμενωνδύο Αυτοκρατόρων, ενώ για ανταμοιβή έχρισε Καίσαρα τον Χάζαρο χάνο Ιβουζίρ, έναν βάρβαρο κατά ταβυζαντινά πρότυπα, δίνοντάς του ένα αξίωμα για το οποίο συνήθως προορίζονταν μέλη της αυτοκρατορικήςοικογένειας, προκαλώντας την έκπληξη και τον τρόμο στους Βυζαντινούς.

Πραγματοποίησε το 709 και το 711 δύο εκστρατείες καταστολής εξεγέρσεων στη Ραβέννα και τη Χερσώνα. Ηδεύτερη αυτή και αποτυχημένη εκστρατεία, θα προκαλέσει το πραξικόπημα και την ανάληψη της εξουσίαςαπό τον αρμενικής καταγωγής Βαρδάνη ή Φιλιππικού. Η καταστροφή του συνόλου του βυζαντινού στόλου στηΜαύρη Θάλασσα το 711 κατά το ταξίδι επιστροφής από τη Χερσώνα, και ο χαμός περίπου 70.000 ανδρών σταμανιασμένα κύματα, λέγεται ότι προκάλεσε το γέλιο του Αυτοκράτορα. Η θανάτωση, από τον ίδιο το Βαρδάνη,του Ρινότμητου και του εξάχρονου γιου του Τιβέριου από τους άνδρες του Βαρδάνη, σηματοδοτεί το τέλος τηςδυναστείας του Ηρακλείου.Ο Ιουστινιανός Β', παρά τη σκληρότητα και την πνευματική του αστάθεια, ήταν ικανός Αυτοκράτορας, καιεργάστηκε σκληρά για το καλό της αυτοκρατορίας, διατηρώντας και ενισχύοντας τη διοικητική και κοινωνικήσυνοχή που ήταν απαραίτητη για τη σωτηρία της. Οι εκρήξεις εκδίκησής του όμως ήταν τόσο βίαιες που τονκατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Το πάθος του και το άσβεστο κουράγιο του, απέδειξαν ότι δεν αρκεί ο

Ιουστινιανός Β' 72

ακρωτηριασμός για να εξουδετερώσει τη φιλοδοξία ενός αποφασισμένου για την εξουσία ανθρώπου. Έτσι, τοσκληρό έθιμο της τιμωρίας με ρινοκοπία δε θα εφαρμοστεί ξανά στη Βυζαντινή ιστορία.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Δ'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Πρώτη βασιλεία 685 – 695

ΕπόμενοςΛεόντιος

ΠροηγούμενοςΤιβέριος Γ'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Δεύτερη βασιλεία 705 – 711

ΕπόμενοςΦιλιππικός Βαρδάνης

73

Κωνσταντίνος Γ'

Κωνσταντίνος Γ'Διάδοχος του αυτοκράτορα Ηρακλείου και γιος του από την πρώτη του γυναίκα Ευδοκία, ο Κωνσταντίνος Γ'έμεινε στο βυζαντινό θρόνο για 3 μήνες, μέχρι το θάνατό του το 641 σε ηλικία 29 ετών. Ο Κωνσταντίνος Γ',συναυτοκράτορας του ετεροθαλούς από μητέρα αδελφού του Ηρακλεωνά, φέρεται να είχε εκμυστηρευθεί πρίντο θάνατό του σε πολιτικούς του φίλους την ανησυχία του για ενδεχόμενη απόπειρα θανάτωσής του από τημητέρα του συναυτοκράτορα Μαρτίνα. Μετά το θάνατό του, η γερουσία κατηγόρησε τη Μαρτίνα ότισυνωμότησε και δηλητηρίασε τον Κωνσταντίνο, καθαίρεσε το γιό της, και τους καταδίκασε σε εξορία καιακρωτηριασμό. Όρισε επίσης ως διάδοχό του το γιο του Κωνσταντίνου Κώνστα, που κυβέρνησε ωςαυτοκράτορας Κώνστας Β'. Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο αν ο θάνατος του Κωνσταντίνου Γ' επήλθε όντωςαπό δηλητηρίαση ή από φυματίωση, όπως αναφέρουν άλλες πηγές.Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 3 Σεπτεμβρίου.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΗράκλειος

Αυτοκράτορας του ΒυζαντίουΣυναυτοκράτορας: Ηρακλεωνάς

ΕπόμενοςΚώνστας Β'

74

Κωνσταντίνος Δ'

Κωνσταντίνος Δ'

Κωνσταντίνος Δ΄

Ο Κωνσταντίνος Δ' και η συνοδεία του, μωσαϊκό στη Βασιλική του Αγίου Απολλινάριου στη Ραβένα Περίοδος βασιλείας: 668-685

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Κώνστας Β'

Επόμενος Αυτοκράτορας: Ιουστινιανός Β'

Δυναστεία: Δυναστεία του Ηρακλείου

Ημερομηνία γέννησης: 652

Ημερομηνία θανάτου: Σεπτέμβριος 685

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ', ο οποίος εσφαλμένα αποκαλείται με το προσωνύμιο τουπατέρα του, Πωγωνάτος[1] , βασίλεψε από το 668 μέχρι το θάνατό του το 685. Γιός του Κώνστα Β, οΚωνσταντίνος αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας, διέταξε τον ακρωτηριασμό των ρινών των δύομικρότερων αδελφών του, προκειμένου να τους καταστήσει αδύναμους στον ανταγωνισμό για το θρόνο. Ησκληρότητα της πρώτης του αυτής σημαντικής απόφασης, θυμίζει την απροκάλυπτη αδελφοκτονία από τονπατέρα του του αδελφού του Θεοδόσιου, για τους ίδιους λόγους. Από κεί και έπειτα όμως, ο Κωνσταντίνοςεπέδειξε αξιοσημείωτη ικανότητα ηγέτη και στρατιωτικού.Μέχρι το έτος της ανάληψης της εξουσίας από τον Κωνσταντίνο, οι Άραβες είχαν συντελέσει την κατάκτησητου Αιγαίου, προσθέτοντας τη Χίο, τη Σμύρνη και την Κύζικο της Βιθυνίας, έως την άφιξή τους στα περίχωρατης Κωνσταντινούπολης το 674. Την εμφάνισή του κάνει όμως τον ίδιο καιρό, το περίφημο ὑγρόν πῦρ, έναόπλο που θα καταστεί σύντομα το αποτελεσματικότερο μέσον για την αντιμετώπιση των εχθρικών στόλων.Μέχρι το 679, ο χαλίφης Μουαΐγια, μη μπορώντας να διασπάσει την βυζαντινή άμυνα, συμφωνεί στους όρουςειρήνης που του προτείνει ο Αυτοκράτορας και λύνει την πολιορκία. Η πενταετής αντίσταση στους Άραβεςέκανε τον Αυτοκράτορα πολύ δημοφιλή.

Χρυσό νόμισμα που εικονίζει τον Κωνσταντίνο(στη μία όψη) και τους δύο αδελφούς του, τον

Ηράκλειο και τον Τιβέριο

Έχοντας εξασφαλίσει το μέτωπο των Αράβων, στρέφεται κατάενός νέου εχθρού, των Βουλγάρων. Το 680 ξεκινά εκστρατείαεναντίον τους, κατευθυνόμενος μέσω του Βοσπόρου προς το δέλτατου Δούναβη, στον Εύξεινο Πόντο. Εκεί αποβιβάζονται ταστρατεύματά του σε ακατάλληλη ελώδη περιοχή, συναντώνταςμεγάλες δυσχέρειες στην κίνηση και ανάπτυξη. Το σοβαρό αυτόλάθος τακτικής θα δώσει την ευκαιρία στους Βούλγαρους ναεπιτύχουν μια ανέλπιστη νίκη και να συμφωνήσουν ευνοϊκούςόρους ειρήνης.

Κωνσταντίνος Δ' 75

Ο Κωνσταντίνος ασχολήθηκε και αυτός, όπως και ο Κώνστας με το θέμα του μονοθελητισμού. Συγκάλεσε στηνΚωνσταντινούπολη το 678 την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο, οι εργασίες της οποίας ολοκληρώθηκαν το 681,καταδικάζοντας το μονοθελητισμό. Οι αποφάσεις αυτής της συνόδου αποτελούν και το τέλος της παρουσίαςτου χριστιανικού αυτού δόγματος. Ο Κωνσταντίνος πέθανε το 685 από δυσεντερία, μόλις 33 ετών, αφήνονταςτο Βυζαντινό κράτος σε σημαντικά ισχυρότερη θέση από ότι το παρέλαβε.

ΟικογένειαΟ Κωνσταντίνος απέκτησε με τη γυναίκα του, Αναστασία, δύο παιδιά:• Τον Ιουστιανιανό, ο οποίος τον διαδέχθηκε.• Τον Ηράκλειο.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Παραπομπές[1] Norwich, John Julius, 'Byzantium: The Early Centuries', pg 316

ΠροηγούμενοςΚώνστας Β'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας:'

ΕπόμενοςΙουστινιανός Β'

76

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος

Κωνσταντίνος Ε'

Ο Κωνσταντίνος με τον πατέρα του Λέοντα, σε νόμισμα της εποχής Περίοδος βασιλείας: 741-775

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Λέων Γ' ο Ίσαυρος

Επόμενος Αυτοκράτορας: Λέων Δ'

Δυναστεία: Δυναστεία Ισαύρων

Πατέρας: Λέων Γ' ο Ίσαυρος

Μητέρα: Μαρία

Ημερομηνία γέννησης: 718

Τόπος γέννησης: Κωνσταντινούπολη

Ημερομηνία θανάτου: 14 Σεπτεμβρίου 775

Ο Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος (718-775) ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου.Ήταν γιoς του Λέοντος Γ΄. Επονομάστηκε υβριστικά από τους αντιπάλους του εικονοφίλους Κοπρώνυμος, μετην εξήγηση ότι κατά το βάπτισμά του ρύπανε την κολυμβήθρα. Γεννήθηκε το 718 και ανακηρύχθηκεσυμβασιλιάς το 720. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, το 743, ανήλθε στον θρόνο και συνέχισε την πολιτικήτου πατέρα του σε όλους τους τομείς. Από την αρχή της βασιλείας του αντιμετώπισε τη στάση τουΑρταβάσδου, συζύγου της αδελφής του, ο οποίος διεκδίκησε τον θρόνο με την υποστήριξη πολιτικώναξιωματούχων και των εικονοφίλων. Ο Κωνσταντίνος κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Αράβωνδέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση των στασιαστών και πέτυχε με δυσκολία να διαφύγει στο Αμόριο, ενώ οΑρτάβασδος εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη με την υποστήριξη της ιεραρχίας των πολιτικών αξιωματούχωνκαι στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αναστάσιο. Ο Κωνσταντίνος όμως αναδιοργάνωσε τονστρατό του με την υποστήριξη των «θεμάτων» των Ανατολικών και των Θρακησίων, κατανίκησε τονΑρτάβασδο κοντά στις Σάρδεις (743) και επέστρεψε θριαμβευτής στην Κωνσταντινούπολη, στην οποίαεισήλθε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και τιμώρησε σκληρά τους στασιαστές. Ο Αρτάθασδος και οι γιοι τουΝικηφόρος και Νικήτας διαπομπεύθηκαν και τυφλώθηκαν, οι δε συνεργοί του θανατώθηκαν ήακρωτηριάστηκαν ή εξορίστηκαν. Ο Κωνσταντίνος ήταν πλέον παντοδύναμος.Οι πόλεμοι εναντίον των Αράβων και των Βουλγάρων απασχολούσαν τον Κωνσταντίνο στο μεγαλύτεροδιάστημα της βασιλείας του. Η αποδυνάμωση των Αράβων από τις εσωτερικές δυναστικές έριδες των

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος 77

Ομεϋαδών και των Αμπασιδών, που κατέληξαν στην επικράτηση της δυναστείας των Αμπασιδών,διευκόλυναν το έργο του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Οι νίκες του Κωνσταντίνου εναντίον των Αράβων στηβόρεια Συρία, που κορυφώθηκαν με την ανάκτηση της γενέτειρας της οικογένειας, Γερμανίκειας (746), και τουβυζαντινού στόλου του «θέματος» των Κιβυρραιωτών εναντίον του αραβικού στόλου (747) αποτελούσαναπόδειξη της παντοδυναμίας των Βυζαντινών στην ξηρά και στη θάλασσα. Οι εκστρατείες συνεχίστηκανμέχρι την Αρμενία και τη Μεσοποταμία (751) και σφραγίστηκαν με την ανάκτηση της Θεοδοσιούπολης, τηςΜελιτινής και άλλων στρατηγικών πόλεων.Η εκμηδένιση της αραβικής απειλής στην Ανατολή συμπληρώθηκε με τις επιτυχίες εναντίον των Βουλγάρων,οι οποίες εξουδετέρωσαν κάθε κίνδυνο στη Βαλκανική Χερσόνησο. Ερέθισμα για τους Βουλγαρικούςπολέμους υπήρξε η επιδρομή των Βουλγάρων στα βυζαντινά εδάφη (756). Ο Κωνσταντίνος απώθησε τουςΒουλγάρους και οργάνωσε συστηματικά τον αγώνα εναντίον τους. Η νίκη του στο φρούριο των Μαρκελλών(759) ολοκληρώθηκε με τη συντριβή των Βουλγάρων στην Αγχίαλο (763), η οποία επιτεύχθηκε με συνδυασμένηαξιοποίηση του στρατού και του στόλου και εορτάστηκε με θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη. Οι μετά τησυντριπτική ήττα εσωτερικές έριδες στη Βουλγαρία εξουδετέρωσαν κάθε προοπτική απειλής, ο δε χάνος τωνΒουλγάρων Τελέριγος υποχρεώθηκε να συνάψει ειρήνη με επαχθείς γι' αυτόν όρους (772-773).Στη Δύση όμως ο Κωνσταντίνος συνέχισε την εσφαλμένη πολιτική του πατέρα του και αδιαφόρησε για τιςσημαντικές πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία με την επέκταση των Λογγοβάρδων, οι οποίοι προσάρτησαν στιςκτήσεις τους και το βυζαντινό εξαρχάτο της Ραβέννας (751). Έτσι, έθεσαν τέρμα στη βυζαντινή επιρροή στηνκεντρική Ιταλία και εξανάγκασαν τον παπικό θρόνο να αναζητήσει την προστασία των Φράγκων, αφού οιαυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν τη σημασία των εξελίξεων αυτώνγια τις προοπτικές της αυτοκρατορίας. Εγκλωβισμένοι στη μονοσήμαντη εικονομαχική πολιτική τους, έχαναναπό το οπτικό τους πεδίο τις πολυσήμαντες παρενέργειες της πολιτικής αυτής.Βεβαίως, ο Κωνσταντίνος ήταν συνειδητός εικονομάχος, γιατί η προσωπικότητα του είχε διαμορφωθεί σεαυστηρά εικονομαχικό περιβάλλον και η εικονομαχία αποτελούσε γι' αυτόν προσωπική θρησκευτικήπεποίθηση με βαθύτατο θεολογικό περιεχόμενο. Ο ίδιος συνέδεε την εικονομαχία με το χριστολογικό δόγμα καιδεν δίστασε να κυκλοφορήσει με το όνομα του εικονομαχικές θεολογικές πραγματείες (Πεύσεις), οι οποίεςεπιδοκιμάστηκαν από την εικονομαχική Σύνοδο της Ιέρειας (754) και αποδοκιμάστηκαν από τουςεικονοφίλους. Η σύγκληση της εικονομαχικής Συνόδου, της Ιέρειας (754) αποτελεί οπωσδήποτε υποχώρησηαπό τις θεοκρατικές αντιλήψεις για τη βασιλική εξουσία του πατέρα του, ο οποίος απέρριπτε την ανάγκησύγκλησης συνόδου, με τη διακήρυξη «βασιλεύς ειμί και ιερεύς», αλλά είναι βέβαιο ότι η κινητοποίηση τουσυνοδικού θεσμού κατανοήθηκε ως μέσο για την επιβολή των θέσεων του στην Εκκλησία. Με βάση τιςεικονομαχικές αποφάσεις της συνόδου αυτής θεμελιώθηκαν τα σκληρά μέτρα εναντίον των εικονοφίλων καιιδιαίτερα εναντίον του μοναχισμού, τα οποία συνοδεύθηκαν με διωγμούς, ακρωτηριασμούς, εξορίες τωνεικονοφίλων μοναχών και κλείσιμο πολλών μονών. Η Σύνοδος αυτή αναθεμάτισε τον Γερμανό Α' και τονΙωάννη Δαμασκηνό, ενώ διόρισε ως νέο Πατριάρχη τον επίσκοπο Κωνσταντίνο.Ο Κωνσταντίνος πέθανε κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Βουλγάρων (775) και άφησε στονδιάδοχο του Λέοντα Δ' (775-780) μια πανίσχυρη αυτοκρατορία, η οποία όμως αδυνατούσε να αντιμετωπίσειτην εσωτερική διάσπαση από την εικονομαχική έριδα.

Προκάτοχος:Λέων Γ΄

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Λέων Δ'

78

Κωνσταντίνος ΣΤ'

Κωνσταντίνος ΣΤ'

Νόμισμα με τον Κωνσταντίνο ΣΤ' και τον πατέρα του, Λέοντα Δ'

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ' ήταν αυτοκράτορας τουΒυζαντίου (780-797). Γιος του Λέοντος Δ' (775-780)και της Ειρήνης της Αθηναίας. Γεννήθηκε το 770και στέφθηκε συμβασιλιάς το 776. Μετά τον θάνατοτου πατέρα του υπήρξε ο νόμιμος διάδοχος τουθρόνου και επιτροπευόταν από τη βασιλομήτοραΕιρήνη, η οποία ασκούσε ουσιαστικά την εξουσία.

Οι ταραχές στην αυτοκρατορίαΗ πολιτική της στο ζήτημα της τιμής των ιερών εικόνων, που σφραγίστηκε με το έργο της Ζ' ΟικουμενικήςΣυνόδου (787), προκάλεσε την αντίδραση της στρατιωτικής ιεραρχίας, η οποία υποστήριζε την εικονομαχίακαι ευνοούσε την ανάληψη της εξουσίας από τον νεαρό Κωνσταντίνο.Η φιλόδοξη Ειρήνη αξίωσε όρκο πίστεως της στρατιωτικής ιεραρχίας για την αναγνώριση της αυτοδύναμηςεξουσίας της και της πρωτοκαθεδρίας της έναντι του γιου της, ο οποίος τασσόταν έτσι σε δεύτερη μοίρα (790).Η αντίδραση του στρατού των ανατολικών θεμάτων υπήρξε μεγάλη και η Ειρήνη αναγκάστηκε ναεγκαταλείψει το Παλάτι, αλλά ο Κωνσταντίνος την επανέφερε σύντομα στο Παλάτι χωρίς να της περιορίσει τοπεδίο δραστηριότητας.Η φίλαρχη Ειρήνη ανέκτησε την προηγούμενη επιρροή της στον δημόσιο βίο μετά τις αποτυχίες στουςΒυζαντινοβουλγαρικούς πολέμους, ιδιαίτερα μετά τις μεγάλες απώλειες κοντά στο φρούριο των Μαρκελλών(792) και την υπογραφή ταπεινωτικής για το Βυζάντιο ειρήνης. Η δυσφορία των στρατιωτικών ήταν εύλογη,αλλά η αποτυχία της στάσης του Νικηφόρου ενίσχυσε τη θέση του Κωνσταντίνου.

Ο γάμος του με την ΘεοδότηΟ γάμος του όμως με την αυλική Θεοδότη μετά τον χωρισμό της νόμιμης συζύγου του Μαρίας προκάλεσε τηναντίδραση και της κοινής γνώμης. Η Στάση του Σταυρακίου, η οποία οργανώθηκε με την ενθάρρυνση και τηςΕιρήνης, βρήκε ισχυρά ερείσματα στο Παλάτι, ο δε Κωνσταντίνος συνελήφθη και τυφλώθηκε στην αίθουσατης πορφύρας του Παλατιού (797). Η εξουσία περιήλθε πλέον στη βασιλομήτορα Ειρήνη την Αθηναία.

Το συνοικέσιο με την κόρη του ΚαρλομάγνουΤο Βυζάντιο όταν είδε ότι ο Καρλομάγνος ανερχόταν στην εξουσία, τότε προσπάθησε να τον προσεγγίσει μεδιπλωματικό τρόπο. Έτσι, το 781 μ.Χ τελέστηκαν με κάθε επισημότητα οι αρραβώνες του Κωνσταντίνου μετην κόρη του Καρλομάγνου, τη Ροτρούδη. Ωστόσο,το συνοικέσιο ακυρώθηκε.

79

Κώνστας Β'

Κώνστας Β'

Ο Κώνστας Β' και ο γιός του

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ΚώνσταςΒ', αναφερόμενος και ως Πωγωνάτος(δηλαδή γενειοφόρος) [1] , κάθισε στοθρόνο από το 641 μέχρι το θάνατό του το668.

Ήδη από τα χρόνια του παππού τουΗρακλείου, ο ισχυρότερος εχθρός τηςΑυτοκρατορίας ήταν οι Σαρακηνοί (οιΜουσουλμάνοι Άραβες), οι οποίοιπροχώρησαν δυτικά σταβορειοαφρικανικά παράλια,καταλαμβάνοντας την Αλεξάνδρεια. Το 647, συνέτριψαν το στρατό του Εξάρχου της Ραβέννας Γρηγορίου, ενώτο 650 ο στρατός του χαλίφη Μουαΐγια κατέστρεψε την Κύπρο και το 654 τη Ρόδο και την Κώ. Ο Κώνστας,που στο μεταξύ όπως και ο παππούς του για τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, παρακολουθούσε ανήμποροςκαι ανέτοιμος να τους αντιμετωπίσει, πέτυχε να συνάψει συμφωνία με τον Μουαΐγια το 659. Η συμφωνία έγινεδυνατή λόγω των εσωτερικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε ο χαλίφης. Σε όλα αυτά τα χρόνια, οι Άραβεςεκτός των άλλων ανέπτυξαν ναυτική δύναμη, την οποία ως εκείνα τα χρόνια δε διέθεταν. Με το στόλο τουςκατάφεραν να κυριαρχήσουν στο Αιγαίο και την υπόλοιπη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Κατά τα χρόνια που οι Άραβες ανεμπόδιστοι ήλεγχαν τη θάλασσα και αντιλαμβανόμενος την ισχύ των εχθρώντου, ο Κώνστας εξέτασε σοβαρά το ενδεχόμενο μεταφοράς της πρωτεύουσας στα δυτικά. Για το σκοπό αυτό,πραγματοποίησε ταξίδι στην Ιταλία, επιλέγοντας τη σικελική Μεσσήνη ως πιθανότερη θέση της νέαςπρωτεύουσας. Την ίδια εποχή, διέταξε την εκτέλεση του αδελφού του Θεοδοσίου, προκειμένου να μήμοιραστούν την εξουσία, ορίζοντας διαδόχους του τους γιούς του Κωνσταντίνο, Ηράκλειο και Τιβέριο. ΣτηΜεσσήνη πέθανε απροσδόκητα και ο ίδιος, το 668 σε ηλικία 37 ετών, κατά μια εκδοχή δολοφονημένος.Ο Κώνστας δεν πραγματοποίησε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες. Ασχολήθηκε πάντως με λεπτά θεολογικάζητήματα, προσπαθώντας να εξουδετερώσει τις διάφορες αιρέσεις. Το 648, σε ηλικία μόλις 17 ετών,δημοσίευσε τον Τύπο, ένα έδικτο (edictum) που καθιστούσε ανενεργό το δόγμα του μονοθελητισμού. Το έδικτοκαταδίκασε ο πάπας Μαρτίνος Α, με συνέπεια να συλληφθεί από τα αυτοκρατορικά αποσπάσματα και ναοδηγηθεί στην Πόλη. Εκεί διαπομπεύθηκε και φυλακίστηκε.Χωρίς να είναι εξέχον πρόσωπο, ο Κώνστας κατάφερε να διατηρήσει ζωντανή την αυτοκρατορία στα χρόνιατου, δείχνοντας ικανότητα και θέληση. Τόσο η διαπόμπευση του πάπα, όσο και η δολοφονία του αδελφού τουγια την εξασφάλιση της εξουσίας, φανερώνει πάντως ιδιαίτερη σκληρότητα στο χαρακτήρα του.

Κώνστας Β' 80

Πηγές και Υποσημειώσεις[1] Μέχρι τη δεκαετία του 1990, επικρατούσε η εσφαλμένη αντίληψη ότι ως Πωγωνάτος χαρακτηριζόταν ο Κωνσταντίνος Δ', γιος του

Κώνστα Β'.Norwich, John Julius, 'Byzantium: The Early Centuries', pg 316.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. I-The Early Years• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Γ', Ηρακλεωνάς

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας: '

ΕπόμενοςΚωνσταντίνος Δ'

81

Λεόντιος

Λεόντιος

Νόμισμα απεικονίζον τον Λεόντιο και τα σύμβολα εξουσίας. Πίσω όψη οσταυρός σε τρία σκαλοπάτια.

Ο Λεόντιος ήταν αυτοκράτορας τουΒυζαντίου κατά την περίοδο 695-698.

Ανάρρηση στον Θρόνο

Ήταν στρατηγός στην αρχή της βασιλείαςτου Ιουστινιανού Β΄ και διακρίθηκε στιςνικηφόρους μάχες της αυτοκρατορίαςενάντια στους Άραβες στην περιοχή τηςΑρμενίας και της Μ. Ασίας. Έπεσε όμωςστην δυσμένεια του Αυτοκράτορα καιφυλακίστηκε. Το 695 λόγω της μεγάληςδυσαρέσκειας εναντίον του ο Ιουστινιανός Β΄ θέλοντας να προλάβει την εκδήλωση επανάστασης υπό τηναρχηγία του Λεοντίου, τον αποφυλάκισε τον ονόμασε στρατηγό Ελλάδος και τον διέταξε να αποπλεύσει με τονστόλο. Ο Λεόντιος προσποιήθηκε ότι ετοιμάζεται να αναχωρήσει, αλλά το ίδιο βράδυ βγαίνοντας από το πλοίοτου με τους έμπιστούς του κατευθύνθηκε στις φυλακές όπου απελευθέρωσε όλους τους κρατουμένους, πολίτεςκαι στρατιωτικούς. Στην συνέχεια οι άνθρωποί του κάλεσαν τον λαό της πρωτεύουσας στην Αγία Σοφία όπουο Πατριάρχης Καλλίνικος τον έστεψε Αυτοκράτορα. Την επομένη ο Ιουστινιανός Β΄ σύρθηκε στον Ιππόδρομοόπου, αφού του έκοψαν την μύτη, τον εξόρισαν στην Χερσώνα της Κριμαίας. Έκτοτε πήρε το προσωνύμιοΡινότμητος.

Άλωση και καταστροφή της Καρχηδόνας από τους ΆραβεςΕπωφελούμενοι οι Άραβες από την ανώμαλη πολιτική κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη έστειλαν το 697μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην βόρεια Αφρική για να την κατακτήσουν. Η πρώτη μεγάλη τους επιτυχίαήλθε όταν εκπόρθησαν την Καρχηδόνα. Ο Λεόντιος αντέδρασε στέλνοντας στρατό και στόλο υπό τον πατρίκιοΙωάννη, ο οποίος κατόρθωσε να ελευθερώσει την κατακτημένη πόλη και τα περίχωρά της. Ο χαλίφης όμωςΑμπντ ελ Μάλεκ έστειλε το 698 νέο ισχυρότερο στρατό και στόλο και κατέλαβε την Καρχηδόνα οριστικά,αναγκάζοντας τον Ιωάννη να αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη. Στην συνέχεια οι Άραβες κατεδάφισαντα τείχη της πόλης και τα οικοδομήματά της εξαφανίζοντάς την από τον χάρτη για να μην μπορέσουν ξανά οιΒυζαντινοί να την χρησιμοποιήσουν σαν ορμητήριο εναντίον τους.

Καθαίρεση και θάνατος του ΛεοντίουΚατά την επιστροφή του ο Βυζαντινός στόλος σταμάτησε στην Κρήτη όπου ο στρατός στασίασε και αφούσκότωσε τον αρχηγό του στόλου Ιωάννη, αναγόρευσε νέο αυτοκράτορα τον αρχηγό των ΚιβυρραιωτώνΑψίμαρο που μετονόμασε Τιβέριο. Ο νέος αυτοκράτορας κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη το 698 όπουύστερα από μικρή αντίσταση συνέλαβε τον Λεόντιο και αφού του έκοψε την μύτη τον έκλεισε στο μοναστήριτου Δελμάτη. Όταν το 705 ο Ιουστινιανός Β' επανήλθε στον θρόνο, συνέλαβε τον Λεόντιο και αφού τονεξευτέλισε τον αποκεφάλισε.

Λεόντιος 82

ΠροηγούμενοςΙουστινιανός Β'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου695 - 698

ΕπόμενοςΤιβέριος Γ'

Βιβλιογραφία• Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

83

Λέων Γ'

Λέων Γ'

Λέων Γ'

Ο Λέων με το γιο του Κωνσταντίνο σε νόμισμα της εποχής Περίοδος βασιλείας: 25 Μαρτίου 717-18 Ιουνίου 741

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Θεοδόσιος Γ'

Επόμενος Αυτοκράτορας: Κωνσταντίνος Ε΄

Δυναστεία: Δυναστεία Ισαύρων

Ημερομηνία γέννησης: 685

Τόπος γέννησης: Γερμανίκεια της Συρίας

Ημερομηνία θανάτου: 18 Ιουνίου 841

Ο Λέων ο Γ' ο Ίσαυρος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 717 ως το 741.Ο Λέων γεννήθηκε στη Γερμανικεία της Συρίας που βρίσκεται στη Συρία. Ήταν στρατιωτικός καριέρας. Ήτανστρατηγός του Θεματος των Ανατολικών με το όνομα Κόνων και απέκρουσε τους Άραβες στη δεύτερηπολιορκία της Κωνσταντινούπολης (717-718).Ήταν ο πρώτος εικονομάχος αυτοκράτορας. Ίδρυσε τη Συριακή Δυναστεία, γνωστή και ως ΙσαυρικήΔυναστεία, που βασίλευσε για 80 χρόνια. Τον διαδέχτηκε ο γιος του, Κωσταντίνος Ε'. Οι λόγοι που άρχισε τηνεικονομαχια ήταν:-Οι άγροτες που ήταν στη Μ.Ασία ήταν επηρεασμένοι απο τις ανεικονικές αντιλήψεις τουΜουσουλμανισμού.Οι Ισαυροί ευνοούσαν αυτούς τους πληθυσμούς γιατί οι αγρότες τους πλήρωναν φορους.-Η επιθυμία του να μειώσει την επιρροή των μοναχών.-Οι υπερβολές και οι δεισδαιμονίες γυρώ απο τη λατρεία των εικόνων.-Η αντιλήψη οτι οι επίτυχιες εχθρών του Βυζαντίου οφείλεται στη δίκαιη οργή του Θεού για το τι γίνεται στοχώρο λατρείας.Το 730 δημοσίευσε το αυτοκρατορικό διάταγμα κάτα της λατρείας των εικόνων το οποίο περιείχε:-Απομάκρυνσή της εικόνας του Χριστού απο τη Χαλκή πυλη.-Εξοριές αυτών που ήταν οπαδός των εικόνων(εικονόφιλοι)Αυτή ηταν η πρώτη φαση της εικονομαχίας η οποια τερματίτηστε στο τέλος της βασιλείας του με την Ζ' Οικουμενική Συνοδο απο την αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία,με την οποια στις εικόνες απομονέμεταν μονο

Λέων Γ' 84

τιμητικη προσκύνηση.

85

Λέων Δ'

Λέων Δ'Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Για προσωπικότητες με το ίδιο όνομα, δείτε Λέων Δ΄(αποσαφήνιση)

Ο Λέων Δ' ο Χάζαρος υπήρξε αυτοκράτορας του Βυζαντίου την περίοδο 775 - 780 μ.Χ. Γιος τουΚωνσταντίνου Ε' και της πριγκήπισσας των Χαζάρων Σισάκ (η οποία μετονομάστηκε Ειρήνη), γεννήθηκε το749 ή τo 750 και σε ηλικία ενός έτους στέφθηκε από τον πατέρα του συμβασιλεύς. Ανατράφηκε σεεικονομαχικό περιβάλλον, παντρεύτηκε όμως το 770 την εικονόφιλη Ειρήνη την Αθηναία από την οποίααπέκτησε το διάδοχό του Κωνσταντίνο ΣΤ'. Το 776 ο Κωνσταντίνος στέφθηκε με τη σειρά του συμβασιλεύςώστε να εξασφαλιστεί από τις βλέψεις των ετεροθαλών αδελφών του Λέοντος.Η πολιτική του Λέοντος σε σχέση με το ζήτημα των εικόνων υπήρξε αμφιλεγόμενη. Αφενός μεν προώθησε σεμητροπολιτικούς θρόνους ηγουμένους μοναστηριών και δέχτηκε τη χειροτονία του εικονόφιλου Παύλου τουΚύπριου ως Πατριάρχη, από την άλλη πλευρά όμως τιμώρησε με δημόσια διαπόμπευση εικονόφιλουςαξιωματούχους του παλατιού.Στο αραβικό μέτωπο δεν ηγήθηκε προσωπικά κάποιας εκστρατείας. Τις επιχειρήσεις διηύθηνε ο στρατηγόςτου θέματος των Θρακησίων Μιχαήλ Λαχανοδράκων. Οι σχέσεις με του Βουλγάρους υπήρξαν ειρηνικές μετάτους μακροχρόνιους πολέμους του Κωνσταντίνου Ε'. Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Τέλεριγ ασπάστηκε τοΧριστιανισμό και παντρεύτηκε μια ξαδέλφη της Ειρήνης, η κίνησή του όμως αυτή δεν είχε ως συνέχεια τονεκχριστιανισμό του λαού του.Ο πρόωρος θάνατός του έφερε στην εξουσία τη σύζυγό του Ειρήνη, ως επίτροπο του ανήλικου διαδόχου.

Βιβλιογραφία• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Η' (Εκδοτική Αθηνών)• Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, τόμος Β', σσ. 46-49,Εκδόσεις Κανάκη 1998

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Ε΄

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΚωνσταντίνος ΣΤ'

86

Λέων Ε΄

Λέων Ε΄

Χρυσός σόλιδος με τις μορφές του Λέοντα και τουπρωτότοκου γιου και συναυτοκράτορά του,

Συμβάτιου-Κωνσταντίνου

Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου απότο 813 έως το 820.

Πρώιμα χρόνια

Ο Λέων γεννήθηκε στην Αρμενία και ήταν γιός του αρμενικής(κατά το Συνεχιστή του Θεοφάνους,[1] και "ασσυριακής")καταγωγής πατρικίου Βάρδα. Υπηρέτησε στην προσωπικήφρουρά του πατρικίου και στρατηγού του Θέματος τωνΑνατολικών Βαρδάνη Τούρκου μαζί με τον μέλλονταστασιαστή Θωμά τον Σλάβο και τον μέλλοντα αυτοκράτορα Μιχαήλ. Όταν ο Βαρδάνης στασίασε το 803 κατάτου αυτοκράτορα Νικηφόρου Α', ο Λέων και ο Μιχαήλ τον εγκατέλειψαν. Ο αυτοκράτορας αντάμειψε τονΛέοντα με ένα αρχοντικό στην Κωνσταντινούπολη και το αξίωμα του κόμη των φοιδεράτων[2] αλλά αργότερατον εξόρισε. Σε πηγή της εποχής αναφέρεται οτι ένας Λέων, στρατηγός του Θέματος των Αρμενιακών,τιμωρήθηκε με καθαίρεση, ξυλοδαρμό, κούρεμα και εξορία για την ταπεινωτική ήττα του από Άραβεςεπιδρομείς, οι οποίοι επιπλέον διέφυγαν με τους μισθούς του θεματικού στρατού.[3] Υπάρχει πιθανότητα ναείναι το ίδιο πρόσωπο με τον μέλλοντα αυτοκράτορα, αν και αυτή η υπόθεση δεν έχει γίνει αποδεκτή απόόλους τους σύγχρονους ιστορικούς.[4]

Το 811, μετά την καταστροφική ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους του Κρούμου στη Μάχητης Πλίσκας και το θάνατο του Νικηφόρου Α', ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Α' Ραγκαβές ανακάλεσε τονΛέοντα από την εξορία και τον αναγόρευσε στρατηγό του Θέματος των Ανατολικών. Ο Λέων ήταν ήδη φίλοςτου Μιχαήλ πριν ο δεύτερος γίνει αυτοκράτορας αλλά έχει διατυπωθεί και η βάσιμη υποψία ότι η γυναίκα τουΛέοντα ήταν ερωμένη του αυτοκράτορα. [5]

Ως στρατηγός των Ανατολικών, Ο Λέων καταδίωξε, σύμφωνα με την τότε πολιτική του Μιχαήλ Α', τουςαιρετικούς Παυλικιανούς και Αθιγγάνους. Το 812, απέκρουσε και κατατρόπωσε Άραβες επιδρομείς από τηνΤαρσό.[6]

Άνοδος στην εξουσίαΤο 813, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Α' ανέλαβε, καθυστερημένα, δράση εναντίων των Βουλγάρων του Κρούμου οι οποίοι συνέχιζαν να λεηλατούν τη Θράκη και κατέλαβαν τη Μεσημβρία. Στο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα που συγκέντρωσε, συμμετείχαν και δυνάμεις του μικρασιατικού θεματικού στρατού υπό τον Λέοντα Αρμένιο. Όμως ο Μιχαήλ, ακόμη μια φορά, επέδειξε αδράνεια καθυστερώντας αδικαιολόγητα να επιτεθεί εναντίον των Βουλγάρων. Τελικά, αυτοί εισέβαλλαν πάλι στη Θράκη και πλησίασαν το στρατό του ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει κοντά στην Αδριανούπολη. Η συνεχής αναβλητικότητα του αυτοκράτορα επέτεινε την πτώση του ηθικού του βυζαντινού στρατού. Όταν τελικά, στη Βερσινικία, άρχισε η σύγκρουση, ολόκληρα σώματα του βυζαντινού στρατού τράπηκαν σε φυγή κατά την πρώτη συμπλοκή και η ήττα ήταν ξανά ολοκληρωτική για την αυτοκρατορία. Κάποιες βυζαντινές πηγές κάνουν λόγο για εσκεμμένη φυγή του Λέοντα, με σκοπό να ηττηθεί ο αυτοκράτορας και να καταλάβει αυτός το θρόνο, άλλοι όμως τον αθωώνουν από αυτή τη βαριά κατηγορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και σήμερα οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο αν

Λέων Ε΄ 87

πράγματι ο Λέοντας, ενεργώντας κατ' αυτό τον τρόπο, από πρόθεση πρόδωσε τον αυτοκράτορά του. [7] Έτσι,άλλοι στηρίζουν την εκδοχή της εγκληματικής αμέλειας ή προδοσίας [5] και άλλοι δίνουν βάρος στο χαμηλόηθικό και την ελλειπή εκπαίδευση των βιαστικά στρατολογημένων νεοσύλλεκτων από τα μικρασιατικάθέματα, απορρίπτοντας την εκδοχή της προδοσίας ως προπαγάνδα των εικονόφιλων.[8]

Μετά την ολοκληρωτική ήττα του αυτοκρατορικού στρατού, ο Κρούμος ήταν πια ελεύθερος να λεηλατείολόκληρη τη Θράκη, φτάνοντας μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Τα εναπομείναντα στην Αδριανούπολη σώματατου στρατού στασίασαν και προκάλεσαν την παραίτηση του Μιχαήλ Α', ως υπευθύνου της καταστροφής. Μετάαπό επανηλειμμένες παρακλήσεις στρατού και φίλων, και τη σύμφωνη γνώμη του παραιτηθέντα αυτοκράτοραΜιχαήλ, και παρά τους αρχικούς (και, κατά μία άποψη, σκηνοθετημένους[5] ) δισταγμούς, ο Λέων δέχτηκε τοαξίωμα. Στη συνέχεια, έστειλε επιστολή στον Πατριάρχη Νικηφόρο, καθησυχάζοντας τις ανησυχίες τουτελευταίου για πιθανή αναβίωση της εικονομαχίας. Έτσι, στις 11 Ιουλίου 813, στέφθηκε αυτοκράτορας ωςΛέων Ε' από τον πατριάρχη Νικηφόρο, με τη συγκατάθεση του ανώτερου κλήρου και των εικονοφίλων.[9] . ΟΜιχαήλ και τα αρσενικά παιδιά, τα οποία ευνουχίστηκαν για να μη μπορούν, μελλοντικά, να προβάλλουν ωςανταπαιτητές του θρόνου, κλείστηκαν σε μοναστήρι.[5]

Αντιμετώπιση των Βουλγάρων και άλλες στρατιωτικές επιτυχίεςΟι Βούλγαροι του Κρούμου συνεχίζοντας τις επιδρομές τους στα ανυπεράσπιστα πλέον εδάφη τηςαυτοκρατορίας, έφθασαν με πολύ στρατό έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης στις 17 Ιουλίου του 813.Εκεί, μπροστά στους βυζαντινούς οι οποίοι παρακολουθούσαν μέσα από τα τείχη, ανήμποροι να αντιδράσουν,θυσίασε ανθρώπους και ζώα. Είναι φανερό ότι, μετά τις δύο διαδοχικές συντριπτικές ήττες τωναυτοκρατορικών δυνάμεων στην Πλίσκα και τη Βερσινικία, ο Λέων δεν είχε τη δυνατότητα συγκρότησης νέουαξιόμαχου στρατεύματος. Αλλά και ο Κρούμος σύντομα κατάλαβε πως δεν μπορούσε να καταλάβει τηνΚωνσταντινούπολη και πρότεινε διαπραγματεύσεις ζητώντας να αποχωρήσει έναντι αδρής εισφοράς.[10] ΟΛέων προσποιήθηκε πως δέχεται να συναντηθεί με τον Κρούμο, με σκοπό τις διαπραγματεύσεις, σχεδίαζεόμως να τον παγιδέψει και να τον σκοτώσει. Η συνάντηση έγινε έξω από την πύλη των Βλαχερνών, όπου όμωςαπό την προηγούμενη νύχτα είχαν κρυφτεί τρεις βυζαντινοί ένοπλοι με διαταγή να σκοτώσουν τον Κρούμομόλις δοθεί το σύνθημα. Τελικά, η παγίδα απέτυχε και ο Κρούμος, έξαλλος με την παρασπονδία τωνβυζαντινών, κατέστρεψε με μανία τα προάστεια της Κωνσταντινούπολης, τη Σηλυβρία, την Ηράκλεια, τηΡαιδεστό και άλλα μικρότερα φρούρια της ανατολικής Θράκης. Στη συνέχεια κατέλαβε την Αδριανούπολη καιμετέφερε τους 12.000 κατοίκους της (κατ' άλλη εκδοχή, 40.000) πέραν του Δούναβη.[11] [12]

Το 814, ο Κρούμος επέστρεψε στη θράκη καταλαμβάνοντας την Αρκαδιόπολη και άλλες θρακικές πόλεις καιοργάνωσε την πρώην βυζαντινή επαρχία ως τμήμα πλέον του κράτους του.[12] Στη συνέχεια άρχισε σοβαρέςπροετοιμασίες με σκοπό να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Οι προετοιμασίες περιλάμβαναν τηνκατασκευή μεγάλου αριθμού πολιορκητικών μηχανών τις οποίες θα έσερναν χιλιάδες βόδια.[13] . Η σειρά τωνγεγονότων που ακολούθησαν δεν είναι βέβαια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Κρούμος πέθανε ξαφνικά και πωςο Λέων, επί κεφαλής του ανασυγκροτημένου στρατού του, πέτυχε, μετά από στρατήγημα, μεγάλη νίκηεναντίων των Βουλγάρων στη Μεσημβρία, την άνοιξη του 814. Οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν πως οθάνατας του Κρούμου οφειλόταν σε εγκεφαλική αιμοραγία και προηγήθηκε της μάχης της Μεσημβρίας. Άλλοιυποθέτουν πως ο Βούλγαρος αρχηγός πέθανε από τα τραύματά του, αρκετό διάστημα μετά τη μάχη αυτή, καιενώ ετοιμαζόταν για να πολιορκήσει τη βυζαντινή πρωτεύουσα.[10]

Το βέβαιο είναι πως, με το θάνατο του Κρούμου και τη βουλγαρική ήττα στη Μεσημβρία, τα δύο αντίπαλαμέρη συμφώνησαν επιτέλους στους όρους της ειρήνης η οποία θα ήταν τριακονταετής και επανέφερε τασύνορα των δύο κρατών στην κατάσταση που βρισκόταν το 780.[14] .Το 817, ο Λέων, βλέποντας το αραβικό Χαλιφάτο των Αββασιδών να σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες, έστειλε στόλο σε επιδρομή εναντίον των αιγυπτιακών παραλίων και ανακατέλαβε ένα συνοριακό φρούριο στη Μικρά Ασία. Επίσης δημιούργησε στον Πόντο το Θέμα της Παφλαγονίας στα δυτικά και το δουκάτο της

Λέων Ε΄ 88

Χαλδίας στα ανατολικά, με σκοπό την καλύτερη άμυνα των ποντιακών παραλίων από τις επιδρομές τωνπρωτοεμφανιζόμενων τότε Βίκινγκ-Ρως. Ήταν φανερό πια πως η βασιλεία του Λέοντα ήταν επιτυχής και ότιάρχισε να παίρνει με το μέρος του ακόμη και εικονόφιλους.[14] .

Αναβίωση της εικονομαχικής μεταρρύθμισης

Φόλλις με τη μορφή του Λέοντα.

Εξασφαλίζοντας την αυτοκρατορία από τον εξωτερικόκίνδυνο, ο Λέων Ε' άρχισε να εφαρμόζει το μεταρρυθμιστικόκαι εικονομαχικό πρόγραμμα των Ισαύρων, γνωρίζοντας ότιπολλοί πίστευαν ότι η εικονομαχία ήταν συνδεδεμένη με τηνεπιτυχία του στρατού και την βελτίωση του κράτους.Αποφάσισε λοιπόν να επαναφέρει το ζήτημα της εικονομαχίαςπροκαλώντας την αντίδραση του Πατριάρχη Νικηφόρου, οοποίος επέμενε ότι η εικονομαχία είχε καταδικαστεί με την Ζ΄Οικουμενική Σύνοδο. Η διαμάχη, οξυνόμενη από την δράσητου εικονόφιλου μοναχού Θεόδωρου Στουδίτη προκάλεσεατμόσφαιρα μίσους και αδιαλλαξίας που οδήγησε στηναπομάκρυνση του Νικηφόρου και την τοποθέτηση το 815, τουΘεόδοτου Κασσιτερά στον πατριαρχικό Θρόνο. Ο νέοςΠατριάρχης κάλεσε αμέσως Εκκλησιαστική Σύνοδο στην ΑγίαΣοφία η οποία επανέφερε πάλι της εικονομαχικές αποφάσεις της Συνόδου του 754 και καταδίκασε τηνεικονολατρία. Οι εικόνες έπρεπε και πάλι να απομακρυνθούν από τις Εκκλησίες.

Δολοφονία του Λέοντα Ε'Η νέα εικονομαχία οδήγησε σε διωγμούς και φυλακίσεις των εικονόφιλων. Ο Θεόδωρος Στουδίτης εξορίστηκεκαι οι επίσκοποι που διαφωνούσαν αφορίστηκαν. Η εσωτερική κατάσταση ήταν πολύ ταραγμένη και οιεικονολάτρες άρχισαν πάλι να συνωμοτούν. Όλα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση του στρατεύματος μεαρχηγό τον παλιό σύντροφο του Λέοντα στρατηγό Μιχαήλ που καταγόταν από το Αμόριο της Φρυγίας. ΟΜιχαήλ συνελήφθη και φυλακίστηκε στο παλάτι, όπου όμως υπήρχαν αρκετοί συνωμότες. Δεν πέρασε αρκετόςκαιρός και την νύχτα των Χριστουγέννων του 820 οι συνωμότες, μεταμφιεσμένοι σε μοναχούς, μπήκαν κρυφάστην εκκλησία του παλατιού όπου έψελνε ο αυτοκράτορας και του επιτέθηκαν με μαχαίρια και σπαθιά. ΟΛέων αμύνθηκε με ένα μεγάλο βαρύ σταυρό. Οι δολοφόνοι όμως ήταν πολλοί και τελικά τον σκότωσαν. Στηνσυνέχεια απελευθέρωσαν τον Μιχαήλ και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα σαν Μιχαήλ Β' και εξόρισαν τηνοικογένεια του Λέοντα στο νησί Πρώτη.Στην Πρώτη παίχτηκε η τελευταία σκηνή του δράματος. Όπως έγινε και με τα παιδιά του προκατόχου τουΜιχαήλ Α', οι τέσσερεις γιοί του Λέοντα, μεταξύ αυτών και ο πρώην συναυτοκράτορας Συμβάτιος,ευνουχίστηκαν για να μη μπορέσουν να διεκδικήσουν, μελλοντικά, το θρόνο (το νεότερο από αυτά πέθανε απότο τραύμα). Όλη η οικογένεια, συμπεριλαμβανόμενης της δεύτερης γυναίκας του Λέοντα, Θεοδοσίας,κλείστηκε σε μοναστήρια των νησιών Πρώτη και Χάλκη.[15] [14]

Κρίνοντας τον Λέοντα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές επιτυχίες,σε μια πολύ δύσκολη εποχή για την αυτοκρατορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ικανότητές του στη διαχείρισητων υποθέσεων του κράτους παραδέχτηκαν ακόμη και άσπονδοι εχθροί του όπως ο πατριάρχης Νικηφόρος:

"ει και αλάστορα, αλλ' ουν επιμελητήν των κοινών η πόλις άνδρα απώλεσεν"[16]

Λέων Ε΄ 89

Υποσημειώσεις και Βιβλιογραφία[1] Συνεχιστής Θεοφάνους 6, 4-5[2] Κορρές (1996), σ. 73[3] Κορρές (1996), σ. 74[4] π.χ. βλ. David Turner, The Origins and Accession of Leo V (813-820), Jahrburch der Osterreichischen Byzantinistik, 40, 1990, σ. 179[5] Treadgold (1997), σ.431[6] Κορρές (1996), σ. 74-75[7] Κορρές (1996), σ. 50-51, συνοψίζει κάποιες απόψεις ως εξής: Οι Γ. Ostrogorsky, J.B.Bury, M.V.Anastos, R.Jenkins,

Αικ.Χριστοφιλοπούλου δέχονται την κατηγορία της εσκεμμένης φυγής του Λέοντα ενώ οι Κ.Παπαρρηγόπουλος, N.V.Zlatarski,Κ.Άμαντος, Ι.Καραγιαννόπουλος μιλούν για γενική φυγή, όπως κι ο Κορρές.

[8] Haldon (2000), σ. 77[9] Κορρές (1996), σ. 54-55[10] Κορρές (1996), σ. 81-82.[11] Κορρές (1996), σ. 82-84.[12] Treadgold (1997), σ.432[13] Κορρές (1996), σ. 92.[14] Treadgold (1997), σ.433[15] Κορρές (1996), σ. 150-151[16] Κορρές (1996), σ. 151

• Κορρέ, Θεόδωρου. Λέων Ε' ο Αρμένιος και η εποχή του. Μια κρίσιμη δεκαετία για το Βυζάντιο (811-820).Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996.

• Κορδάτου, Γιάννη. Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου. Αθήνα 1953• Παπαρρηγόπουλου, Κωνσταντίνου. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886• Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997. ISBN

0-8047-2630-2• Haldon, John. The Byzantine Wars. Tempus, 2001. ISBN 0-7524-1795-9

Προκάτοχος:Μιχαήλ Α'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Μιχαήλ Β'

90

Μιχαήλ Α'

Μιχαήλ Α'Ο Μιχαήλ Α' ο Ραγκαβές1 ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (811-813).Καταγόταν από την ευγενή οικογένεια των Ραγκαβέ και παντρεύτηκε τη φιλόδοξη Προκοπία, κόρη τουαυτοκράτορα Νικηφόρου Α' και αδελφή του αυτοκράτορα Σταυράκιου.Στην καταστροφική για τους Βυζαντινούς μάχη της Πλίσκας, σκοτώθηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας ΝικηφόροςΑ' και τραυματίστηκε ο συναυτοκράτορας Σταυράκιος. Πολύ σύντομα έγινε φανερό ότι ο Σταυράκιος δενμπορούσε, εξαιτίας της κατάστασης της υγείας του, να ασκήσει τα καθήκοντά του και, κατόπιν πιέσεωνπαραιτήθηκε υπέρ του Μιχαήλ.Ο Μιχαήλ, επηρεασμένος από τους κληρικούς και μοναχούς οι οποίοι αντιδρούσαν στην εικονομαχία,ανακάλεσε από την εξορία τον Θεόδωρο και τους άλλους Στουδίτες. Δεν κατάφερε όμως να αντισταθεί στουςεπερχόμενους Βούλγαρους οι οποίοι το 812, αφού εισέβαλαν στη Μακεδονία και τη Θράκη, κυρίευσαν τηνοχυρή Μεσημβρία (σημ. Νεσεμπάρ).Μετά δε τη μεγάλη ήττα που υπέστη το 813 στη μάχη της Βερσινικίας, κοντά στην Αδριανούπολη, από τοβασιλιά των Βουλγάρων Κρούμο, εκθρονίστηκε από το στρατό και πέθανε σε μοναστήρι, το 845. Τονδιαδέχτηκε ο Λέων Ε' ο Αρμένιος.

Δείτε επίσης• Δυναστεία ΡαγκαβέΣημείωση 1: Το προσωνύμιο του Μιχαήλ Α' είναι το επίθετο της οικογενείας του, το οποίο ακριβώς λόγω τηςευγενούς καταγωγής φέρεται ως Ραγκαβέ ή Ραγκαβή ή Ρανγκαβή ή Ρανγκαμπέ.

Προκάτοχος:Σταυράκιος

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Λέων Ε'

91

Νικηφόρος Α'

Νικηφόρος Α'

Ο Νικηφόρος Α' και ο γιος του και διάδοχός του Σταυράκιος σε νόμισμα τηςεποχής

Ο Νικηφόρος Α' ήταν Αυτοκράτορας τηςΒυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταξύ τωνετών 802 και 811.

Ήταν μορφωμένος, δραστήριος καιικανός αξιωματούχος της Αυτοκρατορίας,ο οποίος τιμήθηκε με υψηλά αξιώματααπό την Αυτοκράτειρα Ειρήνη, η οποίατον διόρισε λογοθέτη του γενικού(πρωθυπουργό) της Αυτοκρατορίας τηνπερίοδο 797-802. Την εποχή εκείνη οΚαρλομάγνος επεδίωκε να παντρευτεί τηνΕιρήνη, προκειμένου να ισχυροποιήσει τη θέση του ως Αυτοκράτορα. Ο Νικηφόρος, μαζί με άλλουςσυγκλητικούς, παρενέβη κατά του γάμου. Τελικά, η Ειρήνη ανατράπηκε και στις 31 Οκτωβρίου 802Αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε ο Νικηφόρος.

Ο Νικηφόρος στέφθηκε στην Αγία Σοφία από τον Πατριάρχη Ταράσιο. Αμέσως μετά (803), κατέστειλε στάσητου στρατηγού Βαρδάνη Τούρκου. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την αντιμετώπιση των Αράβων και τωνΒουλγάρων, οι οποίοι ήταν το βασικό πρόβλημα της Αυτοκρατορίας την εποχή εκείνη. Υπέστη τηνεπιφυλακτικότητα του Πατριάρχη Ταράσιου, αλλά και αντιδράσεις των Στουδιτών μοναχών. Μετά το θάνατοτου Ταράσιου, προώθησε στο Θρόνο τον λαϊκό Νικηφόρο. Η εκλογή του επέτεινε την αντιπαράθεσή του μετους Στουδίτες, τους οποίους καταδίωξε ανελέητα.Αύξησε τους φόρους (κακώσεις όπως ονομάστηκαν από τους εχθρούς του Βυζαντίου τα τολμηρά οικονομικάμέτρα του που απέβλεπαν την ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους), πράγμα τοοποίο βελτίωσε τα οικονομικά και την άμυνα της Αυτοκρατορίας. Κατέστειλε με ευκολία την επανάσταση τωνΣλάβων της Πελοποννήσου το 805 και τους επέβαλε ακόμη βαρύτερη φορολογία. Οργάνωσε την άμυνα τηςαυτοκρατορίας στα βουλγαρικά σύνορα στην περιοχή της Ροδόπης και του Στρυμόνα, αλλά αρνήθηκε νακαταβάλει φόρους προς τους Άραβες, πράγμα που οδήγησε στην εισβολή του χαλίφη Χαρούν αλ Ρασίντ στηΜικρά Ασία και στη νίκη του εκεί. Μετά τη λεηλασία της Ηράκλειας και των Τυάνων, ο Νικηφόρος δέχθηκεβαρείς όρους ειρήνης.Το 809, μετά το θάνατο του Χαρούν αλ Ρασίντ, ο Νικηφόρος ηγήθηκε προσωπικά μεγάλου εκστρατευτικούσώματος που εισέβαλλε στη Βουλγαρία. Αν και πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον των Βουλγάρων, ο βασιλιάςτους Κρούμμος κατάφερε, στις 26 Ιουλίου 811, να αιφνιδιάσει τους Βυζαντινούς στη Μάχη της Πλίσκας και νατους επιφέρει τεράστιες απώλειες. Ο Νικηφόρος σκοτώθηκε, ενώ ο γιος του Σταυράκιος πληγώθηκε σοβαράκαι με μεγάλες δυσκολίες κατάφερε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη όπου πέθανε αργότερα από τατραύματά του. Ο βυζαντινός στρατός εισβολής διαλύθηκε.Κατά μία παράδοση, ο Κρούμμος αναγνώρισε το πτώμα του Νικηφόρου, έκοψε το κεφάλι του, το επαργύρωσεκαι το χρησιμοποιούσε ως κύπελλο στα συμπόσιά του.

92

Σταυράκιος

ΣταυράκιοςΟ Σταυράκιος ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας.Γιος του Νικηφόρου Α΄ και συμβασιλέας με τον πατέρα του από το 803, ο οποίος ηγείτο του τιμητικού σώματοςτων Ικανάτων. Μετά το θάνατο του πατέρα του στις 26 Ιουλίου του 811 και λόγω του σοβαρού τραυματισμούτου στην μάχη εκείνης της ημέρας, ο Σταυράκιος καταλάβαινε ότι δεν μπορούσε να διοικήσει και σκέφτηκε ναορίσει ως διάδοχο του τη σύζυγο του Θεοφανώ. Φοβούμενος το ενδεχόμενο της ανόδου της Θεοφανούς στοθρόνο, ο Πατριάρχης Νικηφόρος, ο μάγιστρος Θεόκτιστος και ο δομέστικος Στέφανος συμφιλιώθηκαν καισυμφώνησαν να αναγορεύσουν αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβέ. Μετά την ανατροπή του στις 2Οκτωβρίου του 811, ο Σταυράκιος έσπευσε να καρεί μοναχός και να καταφύγει σε μοναστήρι. Εκεί πέθανεστις 11 Ιανουαρίου του 812 από το τραύμα του που είχε μολυνθεί.

93

Τιβέριος Γ'

Τιβέριος Γ'Ο Τιβέριος Γ' ήταν ΒυζαντινόςΑυτοκράτορας από το 698 έως το 705.

Το αληθινό του όνομα ήταν Αψίμαρος καιήταν δρουγγάριος στο θέμα τωνΚιβυραιωτών. Ο Δρουγγάριος ήτανυψηλό στρατιωτικό αξίωμα αντίστοιχοτου χιλιάρχου. Το 698, μετά την αποτυχίατης εκστρατείας στη Βόρεια Αφρική, οΑψίμαρος κατέφυγε στην Κρήτη και εκείτα στρατεύματα τον ανακήρυξαναυτοκράτορα. Καθαιρέθηκε και καρατομήθηκε απο τον Ιουστινιανό Β' το 705.

Πηγές• Απόστολου Κουζέλη, Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου από τον Μ. Κωνσταντίνο έως τον Κωνσταντίνο

Παλαιολόγο, Αθήνα 1998, ISBN 960-90904-0-0

ΠροηγούμενοςΛεόντιος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙουστινιανός Β'

94

Φιλιππικός Βαρδάνης

Φιλιππικός Βαρδάνης

Νόμισμα του Βαρδάνη Φιλιππικού που πανηγυρίζει τις στρατιωτικές τουνίκες.

Ο Φιλιππικός, που το πραγματικό τουόνομα ήταν Βαρδάνης, ήταναυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 711μέχρι το 713. Η θανάτωση τουΙουστινιανού Β' Ρινότμητου και τουεξάχρονου γιου του, Τιβέριου, από τουςάνδρες του Βαρδάνη σηματοδοτεί τοτέλος της δυναστείας του Ηρακλείου.

Ήταν γιος του Αρμενικής καταγωγήςπατρικίου Νικηφόρου. Κατέλαβε το θρόνομε την υποστήριξη του μονοφυσιτικούκόμματος[1] και μετά την άνοδό του απομάκρυνε τον πατριάρχη Κύρο και τοποθέτησε τον Ιωάννη ΣΤ'. Επίσηςσυγκάλεσε σύνοδο στα ανάκτορα, όπου καταδίκασε την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο. Σε εφαρμογή αυτής τηςαπόφασης διέταξε την καταστροφή της εικόνας της Συνόδου που βρισκόταν στα ανάκτορα. Η ενέργεια αυτήθεωρείται από πολλούς ως η αρχή της Εικονομαχίας.

Το 712, για να αντιμετωπίσει μια βουλγαρική επιδρομή, μετέφερε τα στρατεύματα του θέματος του Οψικίου.Στα τέλη Μαΐου 713 τα στρατεύματα αυτά επαναστατούν, καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και στις 3Ιουνίου τυφλώνουν τον Φιλιππικό και στο θρόνο εγκαθιστούν τον Αναστάσιο Β'[2] .Γενικά, αν και ο Βαρδάνης ανήλθε στο θρόνο ως ένας επιτυχημένος στρατιωτικός, κατά τη σύντομη βασιλείατου έδωσε προτεραιότητα στις θρησκευτικές υποθέσεις.

Παραπομπές[1] Μέση Βυζαντινή Περίοδος - Μονοφυσιτισμός (http:/ / www. ime. gr/ chronos/ 09/ gr/ p/ 610/ main/ p4d. html)[2] Αμαλία Κ. Ηλιάδη. H κρίση του τέλους του 7ου αιώνα στο Βυζάντιο (http:/ / www. matia. gr/ 7/ 78/ 7806/ 7806_2_11. html) (ανακτήθηκε

09/02/21 )

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Άρθρο στην Britannica (http:/ / www. britannica. com/ EBchecked/ topic/ 456361/ Philippicus-Bardanes)

ΠροηγούμενοςΙουστινιανός Β'

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου711 – 713

ΕπόμενοςΑναστάσιος Β'

95

Φρυγική Δυναστεία

Φρυγική ΔυναστείαΑυτοκρατορική Βυζαντινή Δυναστεία (820-867) η οποία είναι γνωστή και ως Δυναστεία του Αμορίου, απότον τόπο καταγωγής του ιδρυτή της (το Αμόριο της Φρυγίας, στη Μικρά Ασία). Ιδρυτής και γενάρχης ήταν οαυτοκράτορας του Βυζαντίου Μιχαήλ Β'. Αυτοκράτορες αυτής της Δυναστείας ήταν οι:• Μιχαήλ Β' (ο Τραυλός), (820-829)• Θεόφιλος, (829-842)• Μιχαήλ Γ' (ο Μέθυσος), (842-867), με αντιβασίλισσα τη Θεοδώρα, (842-856)

Γενεαλογία Φρυγικής ΔυναστείαςΟ αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' γεννήθηκε περί το 770 και πέθανε το 829. Παντρεύτηκε σε 1ο γάμο τη Θέκλα (πεθ.το 824), κόρη του Βαρδάνη Τούρκου και σε 2ο γάμο την πριγκίπισσα Ευφροσύνη (γεν. το 790, πεθ. το 840),κόρη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ'. Από τον πρώτο γάμο του, απέκτησε τον μετέπειτα αυτοκράτοραΘεόφιλο.

• α1. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος γεννήθηκε περί το 813 και πέθανε το 842. Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα (γεν.815, πεθ. 867), κόρη του Μαρίνου και αδελφή του στρατηγού Πετρωνά, με την οποία απέκτησε δύο γιούςκαι τρεις κόρες:

• β1. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (ο Μέθυσος) γεννήθηκε το 840 και πέθανε το 867. Παντρεύτηκε, το855, την την Ευδοξία Δεκαπολίτισσα. Από την ερωμένη του Ευδοξία Ιγγερίνα, απέκτησε δύο γιούς,τον μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' τον Σοφό και τον Στέφανο (τυπικά, παιδιά τουαυτοκράτορα Βασιλείου Α').

• β2. Κωνσταντίνος (γεν. 834, πεθ. 835).• β3. Άννα {?}• β4. Μαρία (γεν. 835, πεθ. 839).• β5. Θέκλα (γεν. 831), ερωμένη του μετέπειτα αυτοκράτορα Βασιλείου Α' ο οποίος γεν. το 811 και

πεθ. 29 Αυγούστου 886.

Ευφροσύνη Μιχαήλ Β' Θέκλα

Θεοδώρα Θεόφιλος

Κωνσταντίνος Μιχαήλ Γ' Μαρία Άννα

Φρυγική Δυναστεία 96

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Φρυγικής Δυναστείας• 826 Οι Άραβες κατακτούν την Κρήτη.• 827 Οι Άραβες στη Σικελία.• 832 Διάταγμα του Θεοφίλου κατά των Εικονολατρών.• 838 Άλωση Αμορίου από τους Άραβες.• 842 Άλωση της Μεσσήνης από τους Άραβες - Αναστήλωση των εικόνων - Κυριακή της Ορθοδοξίας.• 857 Ο Φώτιος ανεβαίνει στον Πατριαρχικό Θρόνο.• 863 Αποστολή Κυρίλλου και Μεθοδίου στους Μοραβούς.• 864 Εμφανίζονται οι Ρως.Τη Φρυγική Δυναστεία διαδέχθηκε η Μακεδονική Δυναστεία.

Πηγές• Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997. ISBN

0-8047-2630-2.

97

Θεόφιλος (αυτοκράτορας)

Θεόφιλος (αυτοκράτορας)

Ο Αυτοκράτωρ Θεόφιλος, μικρογραφία σε χειρόγραφο

Ο Θεόφιλος ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου απότο 829 ως το 842.

Ήταν γιος του Μιχαήλ Β', με θαυμάσια εκπαίδευση.Ήταν φανατικός εικονομάχος. Προσπάθησε ναπολεμήσει, όσο μπορούσε, τις εικόνες. Αλλά επειδήέβλεπε ότι δεν το κατάφερνε, κατέφυγε σε σκληρούςδιωγμούς των εικονολατρών και αυστηρές τιμωρίες.Την εποχή της βασιλείας του, τα γράμματα και οιτέχνες βρήκαν μεγάλη υποστήριξη στηνΚωνσταντινούπολη. Στην εξωτερική του πολιτικήαντιμετώπισε πολλά προβλήματα με τους Άραβες,που τους νίκησε στην αρχή, αλλά που τελικάξεκίνησαν ιερό πόλεμο εναντίον του, κατέστρεψανπολλές περιοχές της Μικράς Ασίας και παραλίγο ναδιαλύσουν το Βυζάντιο.

Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, την οποία προτίμησε απότην Κασσιανή, μετά την απάντηση που του έδωσε για τις γυναίκες, σε διαγωνισμό που έκανε στο παλάτι του.

 LP Το άρθρο βασίστηκε αρχικά σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia. (ιστορικό [1]).Η εισαγωγή έγινε πριν την 1 Νοεμβρίου 2008, συνεπώς ισχύει η διπλή αδειοδότηση υπό την άδεια CC-BY-SA 3.0 [2] και την GFDL[3].

ΠροηγούμενοςΜιχαήλ Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΜιχαήλ Γ΄

Παραπομπές[1] http:/ / www. livepedia. gr/ index. php?title=Θεόφιλος& action=history

98

Μιχαήλ Β'

Μιχαήλ Β'

Ο Μιχαήλ (αριστερά) σε Βυζαντινό νόμισμα

Ο Μιχαήλ Β' ο Τραυλός ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου(820-829). Το προσωνύμιο οφείλετο στο γεγονός ότι τραύλιζε.

Γεννήθηκε από φτωχούς γονείς στο Αμόριο της άνω Φρυγίαςκαι παρέμεινε αμόρφωτος. Παρα ταύτα κατάφερε να ανέλθεισε στρατιωτικά αξιώματα και να φθάσει να γίνει διοικητήςμαγάλων στρατιωτικών μονάδων. Διατηρούσε όμως φθόνο γιατον Λέοντα Ε' τον Αρμένιο και συνωμοτόντας εναντίον τουοργάνωσε την δολοφονία του με έμπιστούς του.

Αναλαμβάνοντας Αυτοκράτορας το 820 αντιμετώπισε επιτυχώς την ανταρσία του στρατηγού Θωμά τουΚαππαδόκη που τον υποστήριζαν οι Παυλικιανοί αλλά και από το εξωτερικό οι Άραβες. Στη διαμάχη μεταξύεικονομάχων και εικονολατρών (ή εικονόφιλων)προσπάθησε να τηρήσει ουδέτερη στάση.Οι Άραβες επωφεληθέντες των εσωτερικών προβλημάτων του Βυζαντίου κατέλαβαν την Κρήτη (824) καιμέρος της Σικελίας 827.Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Β' είναι ο ιδρυτής και γεννάρχης της Φρυγιανής δυναστείας

Προκάτοχος:Λέων Ε'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Θεόφιλος

99

Μιχαήλ Γ'

Μιχαήλ Γ'

Νόμισμα με την Θεοδώρα από την μία πλευράκαι τον Μιχαήλ Γ' με την αδελφή του Θέκλα

από την άλλη.

Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Γιαπροσωπικότητες με το ίδιο όνομα, δείτε: Μιχαήλ Γ΄(αποσαφήνιση)

Ο Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος (839 - 867) ήταν Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου (842-867).

Γιος και Διάδοχος του Θεόφιλου, ανήλθε στο θρόνο σε ηλικία τριώνετών υπό την εποπτεία της μητέρας του Θεοδώρας και τησυμπαράσταση του αδελφού της Βάρδα.

Με τη ενηλικίωσή του το 855 ο Μιχαήλ Γ΄ έδωσε δείγματα κακίας. Φαίνεται ότι συμμετείχε σε συνωμοσία μετην οποία θανατώθηκε ο Θεόκτιστος, ισχυροποιώντας έτσι την εξουσία του έναντι των συμβούλων της μητέραςτου. Επιδιδόμενος με τους φίλους του σε όργια, χλεύαζε τακτικά και δημόσια τα δόγματα και τους τύπους τηςΕκκλησίας, εξ ου και το προσωνύμιο «Μέθυσος».

Ο Μιχαήλ Γ' σε χειρόγραφο.

Νυμφεύθηκε την Ευδοκία την Δεκαπολίτισσα, αλλάεξακολουθούσε να άγεται και να φέρεται από την παλαιά τουερωμένη Ευδοκία Ιγγερίνη. Την εξουσία ασκούσε ουσιαστικά οθείος του Καίσαρ Βάρδας ενώ το Βυζάντιο διερχόταν κρίσιμεςστιγμές στη Πελοπόννησο, την οποία άρχισαν να καταστρέφουν οιΣλάβοι, στη Κρήτη όπου απέτυχαν οι επιχειρήσεις κατά τωνΑράβων, στη Σικελία και την Καλαβρία που είχαν καταληφθεί απότους Άραβες και τους Φράγκους, και στη Μικρά Ασία όπουαδυνατούσε να αντιμετωπίσει τους Παυλικιανούς και τους Άραβες.

Το 865 οι Ρώσοι επετέθηκαν κατά του Βυζαντίου και πολιόρκησαναπό την θάλασσα την Κωνσταντινούπολη, όμως τελικάαναγκάσθηκαν να λύσουν την πολιορκία λόγω σφοδρής τρικυμίας.

Ο Μιχαήλ καθαίρεσε τον Πατριάρχη Ιγνάτιο και τον αντικατέστησεμε έναν λαϊκό, τον Φώτιο, πολύ μορφωμένο και ικανό άνθρωπο. Αμέσως αυτός βρέθηκε σε αντιπαράθεση μετον Πάπα Νικόλαο Α΄ για θέματα πρωτοκαθεδρίας, δικαιοδοσίας επί των νεοφωτισθέντων Σλάβων και για το«filioque». Την εποχή του έδρασαν επίσης οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος, εφευρέτες του Σλαβικούαλφαβήτου και εκχριστιανιστές των Σλάβων. Το 863 μάλιστα, όταν βαφτίστηκαν Χριστιανοί οι Βούλγαροι, οίδιος ήταν ανάδοχος του βασιλιά τους, Βόριδα, ο οποίος για το λόγο αυτό πήρε και το χριστιανικό όνομα«Μιχαήλ»[1] .

Μετά τη δολοφονία του Βάρδα το 866 ο Μιχαήλ Γ΄ προσέλαβε ως συμβασιλέα τον παρακοιμώμενο Βασίλειοκαι αργότερα Αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄ τον Μακεδόνα. Ο Μιχαήλ συνέχισε σταθερά την έκλυτη ζωή του.Τελικά ο ο ίδιος ο Βασίλειος τον δολοφόνησε το 867 και κατέλαβε το θρόνο, ιδρύοντας έτσι την ΜακεδονικήΔυναστεία η οποία διαδέχθηκε τη Φρυγική Δυναστεία.

Μιχαήλ Γ' 100

Παραπομπές[1] Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, ISBN 978-960-19-0326-2, σελ. 38

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Δείτε επίσης• Φρυγική Δυναστεία (Γενεαλογία - Σημαντικότερα γεγονότα).

ΠροηγούμενοςΘεόφιλος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΒασίλειος Α'

101

Μακεδονική Δυναστεία

Μακεδονική Δυναστεία

Διάφορα νομίσματα της Μακεδονικής δυναστείας.

Η Μακεδονική Δυναστεία ήταν αυτοκρατορική δυναστείατης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (867-1057), που κράτησε 190χρόνια.

Ιδρυτής και γενάρχης της δυναστείας ήταν ο αυτοκράτοραςΒασίλειος Α'.

Κατάλογος Βυζαντινών Αυτοκρατόρωντης Δυναστείας

• Βασίλειος Α' (ο Μακεδών), (867-886)• Λέων ΣΤ' (ο Σοφός ή Φιλόσοφος), (886-912)• Αλέξανδρος (συναυτοκράτορας) (879-912) αυτοκράτορας (912-913)• Κωνσταντίνος Ζ' (ο Πορφυρογέννητος), (912-959) - συναυτοκράτορας με τον Ρωμανό Α' (τον Λεκαπηνό),

(920-944)• Ρωμανός Β', (959-963)• Νικηφόρος Β' Φωκάς, (963-969)• Ιωάννης Α' Τσιμισκής (969-976)• Βασίλειος Β' (ο Βουλγαροκτόνος), (976-1025)• Κωνσταντίνος Η', συναυτοκράτορας (976-1025), αυτοκράτορας (1025-28)• Ζωή Α' (συμβασίλισσα με τους διαδοχικούς συζύγους της Ρωμανό Γ' Μιχαήλ Δ' και τον Μιχαήλ Ε'(ανηψιό

του Μιχαήλ Δ'), (1028-1042)• Ρωμανός Γ' Αργυρός, (1028-1034)• Μιχαήλ Δ' (ο Παφλαγών), (1034-1041)• Μιχαήλ Ε' Καλαφάτης, (1041-1042)• Ζωή Α' (1042)• Θεοδώρα συναυτοκράτειρα (1042)• Κωνσταντίνος Θ' (ο Μονομάχος), (3ος σύζυγος της Ζωής), (1042-1054)• Θεοδώρα, (1054-1056)• Μιχαήλ ΣΤ' (ο Στρατιωτικός)- ορίστηκε διάδοχος του Θρόνου από τη Θεοδώρα (1056-1057)

Γενεαλογία της Μακεδονικής ΔυναστείαςΟ αυτοκράτορας Βασίλειος Α' (ο Μακεδών) γεν. το 812 στην Αδριανούπολη, πρωτεύουσα τότε του θέματος τηςΜακεδονίας, εξ ου και το προσωνύμιο, και πεθ. στις 29 Αυγούστου 886. Σε 1ο γάμο, παντρεύτηκε την επίσηςΜακεδόνισσα Μαρία και σε 2ο γάμο την Ευδοκία Ιγγερίνα (πεθ. 882), ερωμένη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ'(του Μέθυσου), της Φρυγιανής Δυναστείας. Από τον 1ο γάμο απέκτησε ένα γιό τον Κωνσταντίνο και από τον2ο,τρεις, τον Λέοντα, μετέπειτα αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ',τον Αλέξανδρο, μετέπειτα συναυτοκράτορα καιαυτοκράτορα,και τον Στέφανο (μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως).

• α1. Ο αυτοκράτορας Λέων ΣΤ' γενήθηκε 1 Σεπτεμβρίου 866 και πέθανε 11 Μαΐου 912. Ανέβηκε στοθρόνο, όταν πέθανε ο πατέρας του, σε ηλικία 20 ετών. Σε 1ο γάμο, παντρεύτηκε τη Θεοφανώ (γεν. 865,

Μακεδονική Δυναστεία 102

πεθ. 10 Νοεμβρίου 897), σε 2ο τη Ζωή Ζαουτζίνα (γεν. 870, πεθ. 899), σε 3ο γάμο την Ευδοξία Βαγιανάκαι σε 4ο τη Ζωή Καρβουνοψίνα (γεν. 885, πεθ. 920). Από τον 4ο γάμο και μόνο, απέκτησε ένα γιό, τονδιάδοχο και μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο και δύο κόρες, τις Ευδοξία καιΆννα.

• β1. Ο Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος γεν. Σεπτ./Οκτ. 905 και πεθ. 959. Ανέβηκε στο θρόνο,όταν πέθανε ο πατέρας του, σε ηλικία 7 ετών. Παντρεύτηκε την Ελένη, κόρη του συναυτοκράτοραΡωμανού Α' του Λεκαπηνού της Δυναστείας Λεκαπηνών, με την οποία απέκτησε το διάδοχο καιμετέπειτα αυτοκράτορα Ρωμανό Β' και τέσσερες κόρες, τις Ζωή, Αγαθή, Άνα και Θεοδώρα.

• γ1. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β' γεν. το 939 και πέθανε δηλητηριασμένος από τη 2η σύζυγότου, το 963. Παντρεύτηκε σε 1ο γάμο την Ευδοξία (πεθ. 949) και σε 2ο γάμο τη Θεοφανώ -Αναστασία (γεν. 941, πεθ. 976), η οποία στη συνέχεια παντρεύτηκε τον αυτοκράτοραΝικηφόρος Β' Φωκά. Από το 2ο γάμο του απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον διάδοχο καιαργότερα αυτοκράτορα Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνο, τον μετέπειτα συμβασιλέα καιαυτοκράτορα Κωνσταντίνος Η', τη Θεοφανώ και την Άννα (από τα παιδιά του Ρωμανού Β',πορφυρογέννητοι ήταν ο Κωνσταντίνος και η Άννα).

• δ1. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος , γεννήθηκε το 957, ανέβηκε στοΘρόνο σε ηλικία 19 ετών και πέθανε το 1025, άτεκνος.

• δ2. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Η' γεννήθηκε το 961 και πέθανε το 1028. Από τογάμο του απέκτησε δύο κόρες, τις μετέπειτα αυτοκράτειρες Θεοδώρα και Ζωή.

• ε1. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα πέθανε το 1056, ανύπαντρη - άτεκνη.• ε2. Η αυτοκράτειρα Ζωή Α' η Πορφυρογέννητη, υπήρξε η αυτοκράτειοα με τις

περισσότερες ερωτικές σσχέσεις. Διατηρώντας τη συμβασιλεία και προσφέρονταςτον θρόνο στους διαδοχικούς συζύγους της, συνήψε τρείς γάμους: 1ο με τοσυναυτοκράτορα Ρωμανό Γ' Αργυρό (πεθ. 1034), 2ο με το συναυτοκράτοραΜιχαήλ Δ' τον Παφλαγόνα (πεθ. 1041) και 3ο με το συναυτοκράτορα ΚωνσταντίνοΘ' τον Μονομάχο (γεν. 980, πεθ. 1054). Παρά τους τρείς γάμους της, πέθανε το1050, άκληρη.

• δ3. Η Θεοφανώ γεννήθηκε το 956 και παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Όθωνα Β' τηςΓερμανίας (γεν. 955, πεθ. 983).

• δ4. Η αυτοκράτειρα Άννα η Πορφυρογέννητη γεννήθηκε το 963 και πέθανε το 1011.Παντρεύτηκε τον Βλαδίμηρο Α', Μέγα Ηγεμόνα του Κιέβου (πέθ. 15 Ιουλίου 1015).

• γ2. Ζωή.• γ3. Αγαθή.• γ4. Άνα (με ένα ν).• γ5. Θεοδώρα. Παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Ιωάννη Α' Τσιμισκή (ο οποίος γεννήθηκε το

924, πέθανε 10 Ιανουαρίου 976).• β2. Ευδοξία (γεν. 888, πεθ. 8992, 4ετών).• β3. Άννα (γεν. 898, πεθ. 914). Παντρεύτηκε, το 905, τον Λουδοβίκο Γ' τον Τυφλό (πεθ. 928).

• α2. Αυτοκράτορας Αλέξανδρος, γεννήθηκε το 867, πέθανε 6 Ιουνίου 913. Παντρεύτηκε τη ΖωήΚαρβουνοψίνα (4η σύζυγο του αδελφού του, Λέοντα ΣΤ').

• α3. Στέφανος, έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

Μακεδονική Δυναστεία 103

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1057)• 867 Ο Βασίλειος Α' ο Μακεδών ανακηρύσσεται αυτοκράτορας του Βυζαντίου.• 876 Άλωση της Βάρεως (Μπάρι) από τους Βυζαντινούς.• 878 Άλωση των Συρακουσών από τους Άραβες.• 887-893 Δημοσίευση των Βασιλικών.• 893 Διάρρηξη σχέσεων μεταξύ Λέοντα ΣΤ' και Τσάρος Συμεών Α' των Βουλγάρων.• 902 Άλωση της Ταορμίνα από τους Άραβες - Απώλεια Σικελίας.• 904 Άλωση της Θεσαλονίκης από τους Άραβες.• 916 Μεγάλη ήττα των Βυζαντινών από τους Βουλγάρους του Συμεών, παρά την Αγχίαλο (Πομόριε).• 915 Μάχη του Garigliano.• 919 Σφετερισμός του Ρωμανού Α' Λεκαπηνού.• 924 Ο Τσάρος Συμεών των Βουλγάρων έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης.• 927 Θάνατος του Τσάρου Συμεών και ειρήνη με το Βυζάντιο -Αναγνώριση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου.• 928 Μεγάλος λιμός. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες (δυνατοί) εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για να αποκτήσουν

τη γη των μικρών ιδιοκτητών. Μέτρα του Ρωμανού Λεκαπηνού για να το αποτρέψει.• 942 Μεγάλη επιτυχής επιδρομή του στρατηγού Ιωάννη Κουρκούα στις κατεχόμενες από τους Άραβες

Αρμενία και Μεσοποταμία.• 944 Επιτυχής πολιορκία της Έδεσσας.• 949 Αποτυχημένη απόπειρα ανακατάληψης της Κρήτης από τους Σαρακηνούς Άραβες.• 961 Ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, επικεφαλής στόλου από 307 πολεμικά πλοία και

εκατοντάδες άλλα μικρότερα - Μεγάλη ήττα του σκληροτράχηλου Άραβα στρατηγού Sayf al-Dawla, σταβουνά του Ταύρου, κατά την επιστροφή του από επιδρομή στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

• 963 Αυτοκράτορας Βυζαντίου ο Νικηφόρος Β' Φωκάς.• 965 Κατάκτηση της Κιλικίας.• 967 Αναθερμαίνεται ο Βουλγαρικός πόλεμος.• 968 Οι Ρως στη Βουλγαρία. - Άλωση της Αντιόχειας.• 969 Δολοφονία Νικηφόρου Β' Φωκά. Αυτοκράτορας ο Ιωάννης Α' Τσιμισκής.• 971 Στάση του Βάρδα Φωκά, οποία καταστέλλεται από τον Βάρδα Σκληρό.• 975 Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Α' εκστρατεύει στη Συρία• 976 Ανάρρηση του Βασιλείου Β' στο θρόνο - Επανάσταση του Βάρδα Σκληρού στη Μικρά Ασία.• 978-979 Η αυτοκρατορία στέλνει τον πρώην εξόριστο Βάρδα Φωκά εναντίον του Βάρδα Σκληρού. Ο

Σκληρός ηττάται και καταφεύγει στους Άραβες.• 977-986 Ο Τσάρος Σαμουήλ της Βουλγαρίας καταλαμβάνει τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία και εισχωρεί

στην Πελοπόννησο.• 986 Υπό την ηγεσία του άπειρου Βασιλείου Β', οι Βυζαντινοί ηττώνται από τους Βουλγάρους, στα στενά της

Πύλης Τραϊανού. Με αφορμή την ήττα του αυτοκράτορα, ο Βάρδας Σκληρός ξαναρχίζει ανταρσία.• 987 Ο Βασίλειος στέλνει ξανά τον Βάρδα Φωκά εναντίον του Βάρδα Σκληρού, όμως οι δύο Βάρδες

συμμαχούν μεταξύ τους.• 989 Συμμαχία με τους Ρως και έναρξη του εκχριστιανισμού των - Με τη βοήθεια των Ρως, ο Βασίλειος

καταπνίγει, τελικά, την ανταρσία.• 995 Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος εκστρατεύει στη Συρία.• 996 Ήττα των Βουλγάρων παρά τον Σπερχειό ποταμό.• 998 Οι Φατιμίδες της Αιγύπτου ανακαταλαμβάνουν βυζαντινές θέσεις στη Συρία.• 999 Μεγάλη εκστρατεία του Βασιλείου στη Συρία. Οι Φατιμίδες αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν.• 1000-1004 Συντονισμένη επιτυχής επίθεση εναντίων των Βουλγάρων.• 1014 Οι Βούλγαροι ηττώνται αποφασιστικά στη μάχη στο Κλειδί. Ο Τσάρος Σαμουήλ πεθαίνει λίγο

αργότερα.

Μακεδονική Δυναστεία 104

• 1018 Πλήρης καθυπόταξη της Βουλγαρίας - Επανάσταση στη Νότια Ιταλία.• 1021-1022 Προσάρτηση της Αρμενίας.• 1022 Ο στρατηγός Νικηφόρος Ξιφίας επαναστατεί, μαζί με τον Νικηφόρο Φωκά, γίο του Βάρδα Φωκά. Η

επανάσταση καταστέλλεται.• 1031 Απώλεια της Έδεσσας (Ούρφα) και ανακατάληψή της από τους Βυζαντινούς υπό το στρατηγό

Γεώργιο Μανιάκη.• 1038 Επιτυχίες του Γεωργίου Μανιάκη στη Σικελία.• 1040 Ανταρσία της Βουλγαρίας.• 1042 Στάση στην Κωνσταντινούπολη - Πτώση του Μιχαήλ Ε' και τύφλωσή του - Συναυτοκράτειρες η

Θεοδώρα και η Ζωή.• 1054 Ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος διαρρηγνύει οριστικά τις σχέσεις με τον Πάπα της Ρώμης.Τη Μακεδονική Δυναστεία διαδέχθηκε η Δυναστεία των Δουκάδων.

105

Αλέξανδρος του Βυζαντίου

Αλέξανδρος του Βυζαντίου1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Αλέξανδρος (Βυζαντινός αυτοκράτορας)

106

Βασίλειος Α'

Βασίλειος Α'Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών, (811 – 29 Αυγούστου 886) υπήρξε ο ιδρυτής τηςΜακεδονικής δυναστείας. Ταπεινής καταγωγής, κέρδισε την εύνοια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ', ο οποίος τονέστεψε συμβασιλέα το 866, προτού ο Βασίλειος τον ανατρέψει με πραξικόπημα το 867. Ο Βασίλειος βασίλεψεμέχρι το θάνατό του το 886. Η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από μια σειρά επιτυχίες στην Ανατολή κατάτων Αράβων και των Παυλικιανών, και στη Δύση, όπου η Δαλματία και η νότια Ιταλία επανήλθαν υπόβυζαντινή κυριαρχία.Ήταν άνθρωπος ταπεινής καταγωγής, γεννήθηκε στην Χαριούπολη της Θράκης από οικογένεια χωρικών,ανέβηκε στο θρόνο μετά από μια ανοδική πορεία στη διοικητική ιεραρχία της Πρωτεύουσας, έως ότου γίνειευνοούμενος και φίλος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ, και χρισθεί τελικά συναυτοκράτορας. Η ταπεινή τουκαταγωγή οδήγησε τους απογόνους του να δημιουργήσουν το θρύλο ότι κατάγονται από την αρμενικήβασιλική οικογένεια των Αρσακιδών. Ωστόσο, την ελληνική του καταγωγή επιβεβαιώνει και το όνομα τηςμητέρας του (Παγκαλώ).[1] Ήταν μεγαλόσωμος, δυνατός και ρωμαλέος, εξαιρετικά φιλόδοξος, αλλά εντελώςαγράμματος. Συνωμότησε στη δολοφονία του θείου και σύμβουλου του Μιχαήλ Βάρδα, αλλά και του ίδιου τουαυτοκράτορα, τον οποίο δυστύχησε η μητέρα του Θεοδώρα να δει να πεθαίνει με αυτόν τον τρόπο, έχονταςεπαληθευθεί η πρόβλεψή της ότι ο Βασίλειος θα ήταν το τέλος της δυναστείας της οικογένειάς της. Υπό τηναπαίτηση δε του ίδιου του Μιχαήλ, παντρεύτηκε την ερωμένη του αυτοκράτορα Ευδοκία Ιγγερίνα, από τηνοποία απέκτησε τρεις γιους (είχε ήδη άλλον ένα, τον Κωνσταντίνο, από τον πρώτο του γάμο με τηνσυντοπίτισσα του Μαρία).

Ο Βασίλειος και ο γιος του Λέων ΣΤ' στο Χρονικό του Σκυλίτζη.

Εξεδίωξε τον πατριάρχη Φώτιο, και εγκατέστησετον Ιγνάτιο, αλλά με το θάνατο του τελευταίου,επανέφερε το Φώτιο στον πατριαρχικό θρόνο. Οιλόγοι της αρχικής απομάκρυνσης του Φώτιουσχετίζονται με τη στάση του απέναντι στον Πάπακαι την ένταση που είχε προκληθεί ανάμεσα στιςδυο εκκλησίες. Ο Βασίλειος αρχικά θέλησε ναπροσεταιριστεί τον Πάπα ως τμήμα της πολιτικήςτου στην Ιταλία, αλλά η πολιτική του αυτοκράτορακατά των εκχριστιανισμό των Βουλγάρων και τηνοργάνωση της νέας εκκλησίας οδήγησε σε νέαδιαφωνία ανάμεσα στις δυο εκκλησίες.

Υπήρξε ικανός αυτοκράτορας. Με τα μέτρα που έλαβε για τη δικαιοσύνη και τα δικαστήρια έθεσε τις βάσεις για την ισχυροποίηση του κράτους, ενώ φρόντισε για την προστασία των μικροκαλλιεργητών από την απληστία των «δυνατών» και από τη διαφθορά των δημόσιων υπαλλήλων. Το νομοθετικό του έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ανάμεσα στα έτη 879-886 εξέδωσε την «Επαναγωγή», μια αναθεωρημένη συλλογή νόμων. Έκανε λαμπρές στρατιωτικές εκστρατείες, αποκαθιστώντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη Δαλματία και την Αδριατική, και έθεσε τις βάσεις για την επάνοδο του Βυζαντίου στη Ν. Ιταλία. Στην Ανατολή πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Σαρακηνών, και εξουδετέρωσε τους παυλικιανούς αιρετικούς που με την υποστήριξη των Αράβων είχαν γίνει ιδιαίτερα ισχυροί, καταλαμβάνοντας τη βάση τους στην Τεφρική. Τέλος ακολούθησε σημαντικότατο πρόγραμμα επισκευών, αποκαταστάσεων και ανεγέρσεων μνημείων, με

Βασίλειος Α' 107

αποκορύφωμα τη Νέα Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη.Αγαπούσε υπερβολικά τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνο ο οποίος όμως πέθανε νωρίς, βυθίζοντας τονΑυτοκράτορα στη θλίψη. Χωρίς προφανή λόγο, δε συμπαθούσε διόλου τον δεύτερο γιο του και μετέπειτααυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' το Σοφό, τον οποίο μάλιστα είχε συστηματικά διώξει, μέχρι του σημείου τηςφυλακίσεώς του.Ο Βασίλειος σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε. Είναι πιθανό να δολοφονήθηκε και απότον Λέοντα σε συνωμοσία του με τον στενό σύμβουλο του Βασιλείου Στυλιανό Ζαούτζη, τον πατέρα τηςερωμένης του Λέοντα, Ζωής.

Υποσημειώσεις[1] Καργάκος, Σαράντος (2001). Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος Χώρου. Α'. Αθήνα: Gutenberg. σελ. 580, 581. ISBN

960-01-0822-6.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Προκάτοχος:Μιχαήλ Γ'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Λέων ΣΤ'

108

Βασίλειος Β'

Βασίλειος Β'

Ο Βασίλειος Β' σε χειρόγραφο.

Το άρθρο αυτό αφορά Αυτοκράτορα τουΒυζαντίου. Για προσωπικότητες με το ίδιοόνομα, δείτε: Βασίλειος Β΄ (αποσαφήνιση)

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας (976-1025) ΒασίλειοςΒ', συχνά επονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος,θεωρείται ο τελευταίος μεγάλος αυτοκράτορας τηςΜακεδονικής δυναστείας.

Ήταν γιός του αυτοκράτορα Ρωμανού Β' και τηςΘεοφανούς που είχε Ελληνική καταγωγή[1] [2] [3] [4]

[5] [6] , γεννημένη στη Λακωνία[7] . Ανέλαβε τηδιακυβέρνηση της αυτοκρατορίας σε ηλικία 18 ετώνέχοντας όμως επιτροπευθεί από δύο εξαίρετουςστρατιώτες-αυτοκράτορες, τον Νικηφόρο Φωκά,δεύτερο σύζυγο της Θεοφανούς, και τον ΙωάννηΤσιμισκή των οποίων το έργο ανέλαβε να συνεχίσει.

Η αρχή της βασιλείας του σημαδεύτηκε από τιςεξεγέρσεις των Βάρδα Σκληρού και Βάρδα Φωκά οιοποίοι στην προσπάθειά τους να αναρριχηθούν στοθρόνο της Κωνσταντινούπολης οδήγησαν το κράτοςσε εμφύλια σύρραξη. Για την αντιμετώπισή τους,μεταξύ άλλων ενεργειών, ο Βασίλειος ζήτησε τη συμμαχία του πρίγκηπα Βλαδίμηρου των Ρως. Ως μέροςαυτών των επαφών, ο αυτοκράτορας έδωσε ως γυναίκα του στο Βλαδίμηρο την πορφυρογέννητη αδελφή τουΆννα, ενώ ο ίδιος ο πρίγκηπας του Κιέβου βαφτίστηκε χριστιανός με συνέπεια τον μαζικό εκχριστιανισμό καιτου ρωσικού λαού.

Ο Βασίλειος αφού εδραίωσε την κυριαρχία του με κατανίκηση και παραδειγματική τιμωρία των στασιαστών,έστρεψε την προσοχή του προς την Βουλγαρική λαίλαπα. Έχοντας την προσοχή του στραμμένη στηνκαταστολή της εξέγερσης, βρήκαν ευκαιρία οι Βούλγαροι, που ήταν υποτελείς της αυτοκρατορίας, και μεαρχηγό τους τον Σαμουήλ ξεκίνησαν έναν αγώνα κατά του Βυζαντίου που διήρκησε κοντά 30 έτη. Η μάχηεναντίον τους κοντά στη Λάρισα το 987, κατέληξε σε βαριά ήττα του Βασιλείου, γεγονός που σημάδεψε γιαόλη του τη ζωή την πολιτική του έναντί τους. Οι Βούλγαροι κατόπιν, επιδόθηκαν σε σφαγές και λεηλασίεςόλου του ελλαδικού χώρου μέχρις ότου ο Βασίλειος με τη βοήθεια των στρατηγών του Νικηφόρου Ουρανού καιΝικηφόρου Ξιφία κατάφερε και τους νίκησε σε διάφορες μάχες.Το τέλος του Βουλγαρικού κινδύνου, ήρθε με την μάχη στη θέση Κλειδί (κοντά στις Σέρρες) το 1014, όπου ο Βασίλειος κατέστρεψε τον στρατό του Σαμουήλ και συνέλαβε 14.000 αιχμαλώτους. Θεωρώντας τους Βούλγαρους στασιαστές (γιατί ήδη ανήκαν στην αυτοκρατορία) τους επέβαλε την ανάλογη ποινή, έτσι τύφλωσε όλους τους αιχμαλώτους φροντίζοντας όμως ανα 100 άνδρες να αφήνει ένα μονόφθαλμο ώστε να οδηγήσουν του υπόλοιπους στον Σαμουήλ. Εκείνος μόλις αντίκρυσε το οικτρό θέαμα που παρουσίαζε ο στρατός του έπαθε συμφόρηση και πέθανε σε φρικτούς πόνους. Ο Βασίλειος στη συνέχεια έκανε περιοδεία σε

Βασίλειος Β' 109

όλη τη Ελλάδα και έφτασε μέχρι την Αθήνα όπου παρέμεινε αρκετό χρονικό διάστημα και προσκύνησε στηνΠαναγία την Αθηνιώτισσα (Παρθενώνα), σημερινή ονομασία Παναγία Σουμελά.

Χάρτης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1025

Εκτός από τους Βούλγαρους οΒασίλειος πολέμησε και νίκησε τουςΆραβες στη Συρία, τουςΛογγοβάρδους στη Νότια Ιταλία,τους Αρμένιους στην Κιλικία καιτους Νορμανδούς στη Σικελία.Απεβίωσε το 1025 σε ηλικία 68 ετών,έχοντας περάσει σχεδόν ολόκληρη τηζωή του επάνω στο άλογοπολεμώντας διαρκώς.

Άφησε το Βυζάντιο στην ισχυρότερηθέση μετά την εποχή τουΙουστινιανού, αλλά δυστυχώς οαδερφός του Κωνσταντίνος που τον διαδέχθηκε δεν του έμοιαζε ούτε στο ελάχιστο, με αποτέλεσμα ναξεκινήσει σχεδόν αμέσως μια περίοδος διάλυσης της αυτοκρατορίας που συνεχίσθηκε μέχρι την άνοδο στοθρόνο του Αλέξιου Α' του Κομνηνού. Εκτός από τους πολέμους όμως ο Βασίλειος ασχολήθηκε και με τηνομοθεσία, θεσπίζοντας νέους νόμους στον αγώνα του εναντίον των «δυνατών», των μεγάλων γαιοκτημόνωνδηλαδή που αμφισβητούσαν την κεντρική εξουσία και απομυζούσαν το λαό. Για την καταστροφή τωνΒουλγάρων, ο λαός που τον λάτρεψε τον ονόμασε Βουλγαροκτόνο, ένα όνομα με το οποίο έμεινε γνωστός στηνιστορία.

Ο Βασιλειος Β ζητησε την βοηθεια του Βλαδημιρου για να εξωντωσει την ανταρσια των γαιοκτημονων.ΟΒλαδημιρος δεχτηκε και σε ανταλλαγμα ζητησε να παντρευτει την αδερφη του Βασιλειου,Αννα.Το ρωσικοστρατιωτικο σωμα που σταλθηκε συνετριψε την ανταρσια των γαιοκτημονων,αλλα ο Βασιλειος δεν τηρησε τηνυποσχεση του.Οταν ομως ο Βλαδημιρος κατεβαλε την Χερσωνα,ο Βασιλειος δεχτηκε να δωσει σε γαμο τηναδερφη φτανει ο Βλάδημιρος να ασπαζοταν τον Χριστιανισμο.Ο Βλαδημιρος δεχεται και ετσι στην Χερσωναγινεται η βαπτιση του Βλαδημιρου και ο γαμος.Μετα ακολουθησε η ομαδικη βαπτιση των Ρωσων στα νερα τουποταμου Δνειπερου.

Παραπομπές[1] McCabe, Joseph (1913). The empresses of Constantinople. R.G. Badger. σελ. 140. OCLC 188408 (http:/ / worldcat. org/ oclc/ 188408).

"(Theophano) came from Laconia, and we may regard her as a common type of Greek."[2] Diacre, Léon le – Talbot, Alice-Mary – Sullivan, Denis F. (2005). The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth

Century. Dumbarton Oaks. σελ. 99 - 100. ISBN 0884023249. "Nikephoros himself claimed that he wished to maintain his customary moderatelifestyle unaltered, avoiding cohabitation with a wife..And he took in marriage the wife of Romanos, who was distinguished in beauty, andwas indeed a Laconian woman."

[3] Bury, John Bagnell – Gwatkin, Henry Melvill – Whitney, James Pounder – Tanner, Joseph Robson - Previté-Orton, Charles William -Brooke, Zachary Nugent (1923). The Cambridge medieval history. Camb. Univ. Press. σελ. 67-68. OCLC 271025434 (http:/ / worldcat. org/oclc/ 271025434). "The new ruler, Romanus II… took possession of the government, or rather handed it over to his wife Theophano. We havealready seen who this wife was. The daughter of Craterus, a poor tavern-keeper of Laconian origin, she owed the unhoped-for honour ofascending the throne solely to her beauty and her vices."

[4] Durant, Will – Durant, Ariel (1950). The Story of Civilization: The age of Faith; a history of medieval civilization - Christian, Islamic, andJudaic - from Constantine to Dante: A.D. 325-1300.. Simon and Schuster. σελ. 429. OCLC 245829181 (http:/ / worldcat. org/ oclc/245829181). "Perhaps Romanus II (958-63) was like other children, and did not read his father's books. He married a Greek girl, Theophano;she was suspected of poisoning her father-in-law and hastening Romanus' death"

[5] Nicol, Donald MacGillivray (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press.σελ. 44. ISBN 0521428947. "Basil II was aware that Otto had been made susceptible to Byzantine influence and ideas by his Greek motherTheophano."

Βασίλειος Β' 110

[6] Hyslop, R. (2008). Varangian. Cuthan Books. σελ. 545. ISBN 0955871824. "Theophana, a Greek inn-keeper's daughter, married the emperorRomanus II in 958. She was alleged to have murdered this husband to marry the general Nicephorus"

[7] Goodacre, Hugh George (1957). A handbook of the coinage of the Byzantine Empire. Spink. σελ. 203. OCLC 2705898 (http:/ / worldcat. org/oclc/ 2705898). "Theophano, in spite of her accomplishments, was but of the humblest birth…she came from Laconia, no doubt bringing withher thence the peerless beauty of the Greek type. Romanus II and Theophano were married about the year 956"

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Οι μάχες του Ελληνισμού: Κλειδί (http:/ / tovima. dolnet. gr/ front_page. php?fyllo=13825& section=Y)

(αφιέρωμα της εφημερίδας «Το Βήμα»)• Βασίλειος Β' ο Μακεδόνας (http:/ / www. agiasofia. com/ greek/ greek3. html)

ΠροηγούμενοςΙωάννης Τσιμισκής

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου976–1025

ΕπόμενοςΚωνσταντίνος Η'

111

Ζωή Α'

Ζωή Α'

Η Αυτοκράτειρα Ζωή όπως απεικονίζεται σεμωσαϊκό της Αγίας Σοφίας

Η Ζωή η Πορφυρογέννητη (περ. 978 – Ιούνιος 1050) υπήρξεΑυτοκράτειρα του Βυζαντίου 1042.

Χαρακτηρίστηκε ως η περισσότερο ερωτομανής Αυτοκράτειρα.Διατηρώντας τη συμβασιλεία και προσφέροντας τον θρόνο στουςδιαδοχικούς συζύγους της συνήψε τρεις γάμους με τους εξήςσυζύγους: α) τον Αυτοκράτορα Ρωμανό Γ' τον Αργυρό (+1034), β)τον Αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ' τον Παφλαγώνα (+1041) και γ) τονΑυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ' τον Μονομάχο (*980, +1054). Παράτους τρεις γάμους της πέθανε το 1050 άκληρη.

Δείτε επίσης

• Μακεδονική Δυναστεία

Προκάτοχος:Μιχαήλ Ε'

Βυζαντινή Αυτοκράτειρα Διάδοχος:Κωνσταντίνος Θ'

112

Θεοδώρα (11ος αιώνας)

Θεοδώρα (11ος αιώνας)Το άρθρο αφορά την Αυτοκράτειρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του 11ου αιώνα. Για άλλες γυναίκεςμε το ίδιο όνομα, δείτε: Θεοδώρα

Νόμισμα με τη μορφή του Χριστού από τη μια πλευρά και τηςΘεοδώρας από την άλλη

Η Θεοδώρα (981 - 31 Αυγούστου 1056) ήταναυτοκράτειρα του Βυζαντίου από τις 11 Ιανουαρίου1055 ως τις 31 Αυγούστου 1056.

Κατά πάσα πιθανότητα άθελά της, η μικρή κόρη τουΚωνσταντίνου Η' ήδη άνω των εξήντα ετών,αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση μετά το θάνατο τουΚωνσταντίνου Θ'. Κυβερνά με σύνεση, σε όποιοβαθμό της επέτρεπε η ηλικία και το φύλο της,δεδομένου ότι δεν ήταν ιδιαίτερα δυναμική, ενώ είχεεπανέλθει από πολυετή μοναστική ζωή.Σημαντικότερη απόφασή της και όχι ιδιαίτερα επιτυχημένη, είναι ο ορισμός ως διαδόχου του Μιχαήλ Βρίνγκα,μετέπειτα γνωστού ως "Στρατιωτικού", απόγονο του Ιωσήφ Βρίνγκα, αξιωματούχου τον καιρό της βασιλείαςτου παππού της του Ρωμανού Β’.

Η Θεοδώρα, η νεότερη από τις κόρες του Κωνσταντίνου του Η’ ήταν - όπως μας μαρτυρεί ο Μιχαήλ Ψελλόςσκιαγραφώντας το χαρακτήρα της, σε αντιπαραβολή με αυτόν της Ζωής - ψηλή, αδύνατη, απότομη καιγρήγορη στο λόγο, χαμογελαστή, όχι ιδιαίτερα εύστροφη και όμορφη, και ιδιαίτερα φειδωλή.[1]

Διέθετε δυναμικό και φιλόδοξο χαρακτήρα καθώς στην αρχή της βασιλείας του Ρωμανού Γ’ Αργυρού (1029)φαίνεται ότι έπαιξε κάποιο ρόλο στην εκδήλωση των συνωμοσιών του Προυσιανού και του ΚωνσταντίνουΔιογένη, οδηγώντας τη Ζωή στην απόφαση να την περιορίσει στη μονή Πετρίου. Ο Ψελλός αναφέρει ότι «οφθόνος [...] χώρισε τις δύο αδελφές» και πως η θέση της στο μοναστήρι ήταν «αξιοσέβαστη».[2] Η κουρά τηςΘεοδώρας, ισοδυναμούσε με ποινή και αποκλεισμό από την πολιτειακή οργάνωση της αυτοκρατορίας.Συμμετείχε επίσης και στην τιμωρία με τύφλωση του Μιχαήλ Ε’ και του Ιωάννη Ορφανοτρόφου το 1043.Η Θεοδώρα, θα αναλάβει για δεύτερη φορά την αυτοκρατορική εξουσία - ως μόνη κάτοχός της - στις 11Ιανουαρίου του 1055,[3] αμέσως μετά το θάνατο του Μονομάχου, αφού πρώτα εξουδετέρωσε τις απειλές πουείχαν εμφανισθεί. Από την μιά πλευρά οι άνθρωποι του Κωνσταντίνου του Θ΄ προσπάθησαν να αναγορεύσουναυτοκράτορα τον δούκα Βουλγαρίας Νικηφόρο Πρωτεύοντα. Απέτυχαν όμως και έχασαν τις θέσεις τους. Απότην άλλη πλευρά, ο πατρίκιος Βρυέννιος, εκπρόσωπος της στρατιωτικής αριστοκρατίας και αρχηγός τωνΜακεδονικών δυνάμεων (των δυνάμεων δηλαδή που είχαν υποστηρίξει τον πατρίκιο Λέοντα Τορνίκιο οκτώχρόνια νωρίτερα) αποπειράθηκε φαίνεται και αυτός να στασιάσει. Απέτυχε και εξορίστηκε, ενώ η μεγάληπεριουσία του δημεύτηκε[4] . Τα παραπάνω γεγονότα παραλείπονται από την εξιστόρηση του Ψελλού.Αποφάσισε να μην παντρευτεί και απέκρουσε κάθε προσπάθεια από στρατό ή κλήρο - ο πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος δυσανασχετούσε επειδή αυτοκράτωρ ήταν μια γυναίκα[5] - να πάρει σύζυγο συνάρχοντα[6] , υπερασπίσθηκε δραστικότατα την ανεξαρτησία της από τις επιβουλές και επιρροές της στρατιωτικής τάξης, αλλά και της κοινής γνώμης που σύμφωνα με τον Ψελλό δεν ήταν σύμφωνη με μία τέτοια διευθέτηση των πραγμάτων. «Όλοι βέβαια το θεωρούσαν απρεπές να εκθηλύνεται έτσι η άλλοτε αρρενωπή εξουσία των Ρωμαίων»[7] . Όχι τόσο από την επιθυμία για μονοκρατορία, όσο όπως παρατηρεί ο Ψελλός, επειδή ίσως δεν ήθελε να ακολουθήσει τη μοίρα της Ζωής[8] . Έτσι, παίρνοντας την έγκριση των ικανών αξιωματούχων που

Θεοδώρα (11ος αιώνας) 113

πρόσκεινταν ευνοϊκά,[9] παραχώρησε τη διοίκηση του κράτους στον έμπιστό της πρωθυπουργό πρωτοσύγκελοΛέοντα Παρασπόνδυλο, έναν δυσπρόσιτο αλλά ικανό πολιτικό τον οποίο ο Ψελλός μέμφεται, καθώςκατακρίνει τη Θεοδώρα για την επιλογή της αυτή.[10]

Παρά το ότι ο Ψελλός καταρχάς χαρακτηρίζει τη διακυβέρνηση της Θεοδώρας συνετή, κατόπιν παρατηρεί ότιήταν απαραίτητη η ανάληψη των κρατικών ηνίων από έναν άνδρα. Εντούτοις, ο Ψελλός μαρτυρεί την ύπαρξηενός γενικότερου κλίματος δυσαρέσκειας, εξαιτίας του ότι η Ρωμαϊκή αρχή βρισκόταν στα χέρια μιαςγυναίκας, ενώ τέλος, ακόμη και τα θετικά στοιχεία που αποδίδει στη βασιλεία της Θεοδώρας έχουν να κάνουνπερισσότερο με τη διεθνή και εσωτερική πολιτική συγκυρία και πολλή λιγότερο με τις πραγματικές τηςικανότητες στην άσκηση της αυτοκρατορικής εξουσίας.[11]

Κυβέρνησε όπως οι αυτοκράτορες: ήταν προϊσταμένη της αυλής, διόριζε αξιωματούχους, εξέδιδε διατάγματα,ρύθμιζε δικαστικές διαφορές, δέχονταν πρέσβεις και αρχηγούς κρατών, εκπλήρωνε τυπικό ρόλο τουαυτοκράτορα και λάμβανε αποφάσεις σχετικά με ζητήματα οικονομικής ή εξωτερικής πολιτικής, πάντα με«σοβαρή φωνή» όπως μας πληροφορεί ο Ψελλός.[12] Το μοναδικό ίσως μειονέκτημα ήταν ότι δεν μπορούσε ναοδηγήσει προσωπικά το στρατό στη μάχη.Φαίνεται πως είχε πλήρη συναίσθηση της δύναμής της. Όταν ανέβηκε στο θρόνο, ενώ κατά το έθιμο, για ναπάρει με το μέρος της αρχές και λαό έπρεπε να κάνει δωρεές, εκείνη αρνήθηκε δικαιολογώντας την απόφασήτης αυτή, σύμφωνα με τον Ψελλό, ως ανανέωση αρχής που ανήκε στη νόμιμη κληρονόμο.[13] Εδώ έχουμε καιμια πρόσθετη πληροφορία που αφορά στη φιλαργυρία της αλλά και την οικονομική πολιτική που εφάρμοσεκατά την περίοδο που ήταν στην εξουσία. Η Θεοδώρα κατά την περίοδο της βασιλείας της έκοψε χρυσάνομίσματα.Πέθανε τον Αύγουστο του 1056 σε ηλικία περίπου εβδομήντα ετών, από κάποιο γαστρεντερικό πρόβλημα,όπως αναφέρει ο Ψελλός και έστεψε διάδοχό της τον Μιχαήλ ΣΤ΄ τον Στρατιωτικό, χωρίς όμως να έχειπρονοήσει για τη διαδοχή. Η βασιλεία της Θεοδώρας της πορφυρογέννητης σήμανε και το τέλος τηςΜακεδονικής δυναστείας.Φαίνεται πως οι βυζαντινές αυτοκράτειρες που κατάφεραν να αναρριχηθούν στο ύπατο αξίωμα και πιοσυγκεκριμένα η Θεοδώρα, εκτός από την ευγλωττία της, την φιλοδοξία και την ανάμειξή της στις δολοπλοκίεςκαι τις ίντριγκες του παλατιού της Κωνσταντινούπολης, έδρασε ως ικανή αυτοκρατόρισσα-μονάρχης πουεκμεταλλεύθηκε τις προσωπικές ατέλειες και αδυναμίες του κύκλου της, χωρίς να παραιτηθεί από ταπρονόμια που της παρείχε η θέση της ως μέλους της Μακεδονικής δυναστείας.

Σημειώσεις - παραπομπές[1] Χρονογραφία, 193-194. [20] ό.π., 180.[2] Οικονομίδης Ν., στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, «Η ενοποίηση του Ευρασιατικού χώρου 945-1071» στο «Η Θεοδώρα

(1055-1056) τόμος Ζ', Εκδοτική Αθηνών, 2000, Αθήνα, 140.[3] Schlumberger G, Η Βυζαντινή εποποία κατά τα τέλη της Ι’ εκατονταετηρίδος , Τρίτο μέρος , Αι πορφυρογέννηται Ζωή και

Θεοδώρα (1025-1057), μτφ. Λαμπρίδου Ι., Σακελλαρίου Δ., Αθήνα 1906.[4] Χρονογραφία, 304.[5] ό.π., 300.[6] Νικολάου Κ., ό.π., 35.[7] Χρονογραφία, 296.[8] {ό.π., 296.[9] ό.π., 298.[10] ό.π., 297.[11] ό.π., 296.[12] ό.π., 297.[13] ό.π., 306.

Θεοδώρα (11ος αιώνας) 114

Βιβλιογραφία• Ψελλός Μιχαήλ, Χρονογραφία, τόμ. Β’, (μτφρ-εισ-σχ. Βρ. Καραλής, Άγρωστις, Αθήνα, 1992.• Οικονομίδης Ν., «Η ενοποίηση του Ευρασιατικού χώρου 945-1071» στο Το Βυζαντινό κράτος στην ακμή της

δυνάμεως του τόμ. Ζ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000.• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Δικτυακοί τόποι• Ζωή Γκίνη, Θεοδώρα η πορφυρογέννητη: η τελευταία Μακεδόνισσα αυτοκράτειρα, στο archive.gr (http:/ /

www. archive. gr/ modules. php?name=News& file=article& sid=210)

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΜιχαήλ ΣΤ' ο Στρατιωτικός

115

Ιωάννης Τσιμισκής

Ιωάννης ΤσιμισκήςΟ Ιωάννης Τσιμισκής (925-10 Ιανουαρίου 976) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες καιστρατηγούς του Βυζαντίου. Η ανάρρησή του στο θρόνο στις 11 Δεκεμβρίου 969, έγινε μετά από συνομωσία καικατόπιν δολοφονία του θείου του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Ήταν πάντως ικανότατος ηγέτης μεπολύπλευρες δυνατότητες. Ήταν φιλόπτωχος, ευγενής και δίκαιος και έλαβε φιλολαϊκά μέτρα.Στη συνομωσία του εναντίον του Νικηφόρου συμμετείχε ή ίσως και πρωτοσταστούσε η Θεοφανώ, η οποίαυπήρξε σύζυγος αρχικά του Ρωμανού Β΄ και στη συνέχεια σύζυγος του Νικηφόρου Φωκά. Η Θεοφανώκρίνοντας ότι ο Φωκάς με τα αυστηρά μέτρα του προκαλούσε λαϊκή δυσαρέσκεια, συνωμότησε με τον εραστήτης Τσιμισκή να τον σκοτώσουν και να αναλάβει αυτός τη διακυβέρνηση ως νέος σύζυγός της. Η Θεοφανώέβαλε στο παλάτι τους δολοφόνους συνωμοτώντας και με άλλα μέλη του αυλικού περιβάλλοντος και αυτοίσκότωσαν τον αυτοκράτορα στο υπνοδωμάτιό του. Ομως η συνωμοσία ήταν πασιφανής και όλο το βάροςέπεσε στη Θεοφανώ, με αποτέλεσμα ο Πατριάρχης να δηλώσει στον Τσιμισκή ότι δεν θα τον έχριζεαυτοκράτορα αν δεν απομάκρυνε τη Θεοφανώ από το παλάτι[1] .Προκειμένου ο Τσιμισκής να αποφύγει το προφανές σκάνδαλο, την αποκήρυξε και την έκλεισε σε μοναστήρι.Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, είχε στη διάθεσή του ικανούς στρατηγούς, και κυρίως τους ΒάρδαΣκληρό και Πέτρο Φωκά (ανηψιό του Νικηφόρου). Με τη βοήθειά τους, εξουδετέρωσε την απειλή των Ρως υπότον Σβυατισλάβο. Αντιμετώπισε επίσης με επιτυχία το πραξικόπημα του αδελφού του Πέτρου Βάρδα Φωκά,ενώ ταυτόχρονα ήταν μεγαλόψυχα ευγενικός με τους συνωμότες.Παντρεύτηκε μία από τις αδελφές του Ρωμανού Β’, τη Θεοδώρα, μια γυναίκα θεοσεβή και ήπια το 971.Πάντρεψε την ανηψιά του Θεοφανώ με το Δυτικό πρίγκηπα και διάδοχο Όθωνα Γ’ (Όττο Γ'), γιαδιπλωματικούς λόγους. Διεξήγαγε σημαντικές μάχες στη Βουλγαρία αλλά και στην Ανατολή, κατακτώνταςαχανείς εκτάσεις σε Βορρά και Ανατολή για λογαριασμό της Αυτοκρατορίας. Ο θάνατός του επήλθε απόκάποιου είδους δηλητηρίαση.Απολογιστικά το έργο του είναι λαμπρό, και είναι σίγουρα από τους συντελεστές της πορείας προς τηνκορύφωση της δύναμης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που έμελλε να γίνει κατά την περίοδο του επόμενουαυτοκράτορα, Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου.

Βιβλιογραφία• Λέοντος τοῦ Διακόνου, Ἱστορίαι• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Παραπομπές[1] Μεγάλη Ελληνικη Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη

Προκάτοχος:Νικηφόρος Β'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Βασίλειος Β'

116

Κωνσταντίνος Ζ'

Κωνσταντίνος Ζ'Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος, γιός του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ' τουΣοφού, βασίλεψε επισήμως ως διάδοχος του αυτοκράτορα Αλέξανδρου από το 913 μέχρι το θάνατό του το 959.Ο θάνατος του Αλέξανδρου, βρίσκει τον Κωνσταντίνο ανήλικο. Η μητέρα του Ζωή Καρβουνοψίνααναλαμβάνει τη διοίκηση ως κηδεμών του. Η Ζωή κυβέρνησε στο όνομα του νεαρού γιού της, σημείωσε δε καιορισμένες στρατιωτικές επιτυχίες κατά των εξωτερικών εχθρών της. Ο Βυζαντινός στρατός υπό τον ΛέονταΦωκά γνώρισε δύο σημαντικότατες ήττες από τα Βουλγαρικά στρατεύματα υπό τον ηγεμόνα Συμεών, στηνΑγχίαλο (σημερινό Μπουργκάς). Ακριβώς τον καιρό αυτό, ο διοικητής του Βυζαντινού στόλου Ρωμανός Α'Λεκαπηνός, ορισμένος ως προστάτης του νεαρού Αυτοκράτορα, επέστρεψε στην Πόλη, όπου έδωσε το χέρι τηςκόρης του Ελένης στον Κωνσταντίνο. Ο Ρωμανός είχε στόχους σφετερισμού του θρόνου και επιβολής τουγένους του ως νέας αυτοκρατορικής δυναστείας, η δε δράση του και λοιπές κινήσεις του κατά τη διάρκεια τωνστρατιωτικών επιχειρήσεων με τους Βουλγάρους ήταν ύποπτη. Ο Ρωμανός σταδιακά συγκεντρώνει στα χέριατου την εξουσία και από το 919 και μέχρι το θάνατό του, ο Κωνσταντίνος δεν έχει ουσιαστική συμμετοχή στηδιακυβέρνηση, ενώ η μητέρα του Ζωή απομακρύνεται δια της βυζαντινής μεθόδου του υποχρεωτικούεγκλεισμού σε μοναστήρι.Ο Κωνσταντίνος επιστρέφει ώριμος πλέον στην εξουσία το 945. Ήταν εξαιρετικά μορφωμένος καιδιανοούμενος όπως και ο πατέρας του. Έχοντας περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη σκιά τηςδιακυβέρνησης του πεθερού του Λεκαπηνού, αφιερώθηκε στη μελέτη. Άφησε τεράστιο συγγραφικό έργο, μεεξέχον το σύγγραμμά του περί του Βυζαντινού πρωτοκόλλου "De Ceremoniis Aulae Byzantinae", το οποίο έχεισωθεί και αποτελεί τη βασική πηγή των ιστορικών σχετικά με το πολύπλοκο και βαρύ πρωτόκολλο πουακολουθούσαν οι Βυζαντινοί αξιωματούχοι και κυρίως η Αυτοκρατορική οικογένεια.Ως Αυτοκράτορας ήταν συνετός. Ενίσχυσε τους φτωχούς έναντι των πλουσίων φεουδαρχών, αποκαθιστώνταςμια καλή κοινωνική ισορροπία. Η γυναίκα τoυ Ελένη Λεκαπηνή ήταν από τους βασικούς του συμβούλους καιτον επηρρέαζε, στάθηκε κοντά του σε όλες του τις διαμάχες με τον πατέρα της. Ήταν πολύ αγαπητός στο λαό,ο οποίος σεβόταν τόσο τη μόρφωση, όσο και τα παθήματά του από τους Λεκαπηνούς. Η διακυβέρνησή τουσφραγίζει μια σταθερά ανοδική πορεία της ισχύος της Αυτοκρατορίας, που ξεκίνησε από τον παππού τουΒασίλειο, ιδρυτή της δυναστείας των Μακεδόνων. Πέθανε από ανεξήγητη ασθένεια το 959.

Κωνσταντίνος Ζ' 117

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος: Ο λόγιος αυτοκράτορας [1], άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό

Αντίβαρο [2]

Προκάτοχος:Αλέξανδρος

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Ρωμανός Β'

Παραπομπές[1] http:/ / www. antibaro. gr/ index. php?option=com_content& view=article& id=854:2008-10-18-10-17-47& catid=106:history-byzantium&

Itemid=292[2] http:/ / www. antibaro. gr/

118

Κωνσταντίνος Η'

Κωνσταντίνος Η'

Νόμισμα με τη μορφή του Κωνσταντίνου Η'

Ο Κωνσταντίνος Η΄, γιος του Ρωμανού Β’ και τηςΘεοφανούς, γεννήθηκε γύρω στα 960. Ήταν ομικρότερος αδελφός του Βασιλείου Β’ καισυμβασίλευσε μαζί του από το 963 μέχρι το 1025.

Τα πρώτα χρόνια της βασιλείας τους, τα δύοαδέλφια είχαν επισκιασθεί από τους στρατιωτικούςΝικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή, καθώς καιαπό τον ευνούχο θείο τους Βασίλειο. Αυτήν τηνπερίοδο ο ευνούχος Βασίλειος είχε ωθήσει τα δύοαδέλφια στον έκλυτο βίο και τις κάθε είδουςδιασκεδάσεις προκειμένου να τους κρατάει μακριά από την εξουσία και να είναι πάντοτε εξαρτώμενοι απ’αυτόν. Όταν ο Βασίλειος ανέλαβε την εξουσία, ο Κωνσταντίνος συνέχισε να αδιαφορεί για τις κρατικέςυποθέσεις και να ασχολείται μόνο με τις διασκεδάσεις του. Λέγεται μάλιστα ότι περνούσε περισσότερο καιρόστον Ιππόδρομο απ’ ότι στην αίθουσα του θρόνου.

Ο Κωνσταντίνος αρχικά είχε αρραβωνιαστεί με μια κόρη του τσάρου Βόρι Β’ της Βουλγαρίας, τελικά όμωςπαντρεύτηκε με μια Βυζαντινή αριστοκράτισσα, την Ελένη, με την οποία απέκτησε τρεις κόρες, την Ευδοκία,που έγινε μοναχή, τη Ζωή και τη Θεοδώρα. Μετά το θάνατο του αδελφού του και του ίδιου, οι δυο αδελφέςέμειναν οι τελευταίοι απόγονοι της Μακεδονικής δυναστείας.Στέφθηκε συναυτοκράτορας το 962 και φορούσε το στέμμα ήδη επί 63 χρόνια, όταν στις 25 Δεκεμβρίου 1025,μετά το θάνατο του αδελφού του, κλήθηκε να αναλάβει ως μονοκράτορας την διακυβέρνηση της Βυζαντινήςαυτοκρατορίας. Ο έκλυτος βίος των νεανικών του χρόνων είχαν επιβαρύνει σοβαρότατα την υγεία του, μεαποτέλεσμα να μην μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικά την εξουσία. Όμως είναι άδικο να θεωρηθεί ηβασιλεία του καταστροφική. Μέσα στα λιγότερο από τρία χρόνια κατάφερε να κινητοποιήσει την κρατικήμηχανή, με αποτέλεσμα αυτή να συγκεντρώσει φόρους πέντε ετών (δηλαδή και τους καθυστερούμενους από ταχρόνια του Βασιλείου Β’ φόρους). Επίσης παρά τις συνεχείς πιέσεις της αριστοκρατίας της γης δεν δέχτηκε ναακυρώσει το αλληλέγγυον και τους υπόλοιπους νόμους, οι οποίοι προστάτευαν τους μικροκαλλιεργητές απότους δυνατούς. Κύριο μέλημα της βασιλείας του ήταν να βρεθούν σύζυγοι για τις ηλικιωμένες κόρες του, πουθα τον διαδεχόντουσαν. Τελικά, ήδη βαρύτατα ασθενής, κατάφερε να παντρέψει τη Ζωή με τον ΎπαρχοΚωνσταντινουπόλεως και παλιό αριστοκράτη Ρωμανό τον Αργυρό. Λίγες μέρες μετά το γάμο, στις 15Νοεμβρίου 1028, πέθανε. Τον διαδέχτηκε ο γαμπρός του Ρωμανός. Κυριότερη πηγή της βασιλείας του είναι ηχρονογραφία του Μιχαήλ Ψελλού.

Προκάτοχος:Βασίλειος Α'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Ζωή και Ρωμανός Γ'

119

Κωνσταντίνος Θ'

Κωνσταντίνος Θ'

Μωσαϊκό από την Αγία Σοφία με τον Κωνσταντίνο Θ΄ και τηνΑυτοκράτειρα Ζωή

Ο Κωνσταντίνος Θ' ήταν αυτοκράτορας τουΒυζαντίου από τις 11 Ιουνίου 1042 έως τις11Ιανουαρίου 1055, γνωστός ως Κωνσταντίνος οΜονομάχος.

Η επιλογή του στο Αυτοκρατορικόαξίωμα

Μετά την φυγή του Μιχαήλ Ε' η αυτοκράτειρα Ζωήέμεινε η μόνη κυρίαρχη στο Παλάτιον. Πρώτη τηςφροντίδα ήταν να απομακρύνει την αδελφή τηςΘεοδώρα ώστε να μείνει μόνη στην διακυβέρνησητης αυτοκρατορίας. Επειδή όμως ο λαός αντέδρασεκαι την υποχρέωσε να συμβασιλεύει με την αδελφήτης, σκέφθηκε να παντρευτεί κάποιον που στηνσυνέχεια θα αναγόρευε Βασιλέα για να μπορεί μέσω αυτού να κυβερνά ανενόχλητη. Υποψήφιος για τον ρόλοαυτό ήταν ο Κατεπάνω Κωνσταντίνος ο Αρτοκλίνης ο οποίος ήταν παντρεμένος. Όταν όμως η σύζυγός τουέμαθε της προθέσεις της Ζωής έσπευσε να τον δηλητηριάσει. Έτσι η Ζωή έστρεψε την προσοχή της στονΚωνσταντίνο τον Μονομάχο. Τον ανακάλεσε από την εξορία του στην Λέσβο και τον διόρισε ΔικαστήΕλλήνων. Στην συνέχεια τον παντρεύτηκε και την επομένη 11 Ιουνίου 1042, τον έστεψε Βασιλέα.

Οικονομική και διοικητική πολιτική

Η Αυτοκρατορία και η διοικητική της διαίρεση επί Κωνσταντίνου Θ' (1045).

Ο Κωνσταντίνος Θ΄ ήταν άνθρωποςμέτριος, που η τύχη τον ανάγκασε νααντιμετωπίσει, χωρίς επιτυχία όμως,τις μεγάλες δυσκολίες της εποχήςτου. Για να γίνει αγαπητός στον λαότης Κωνσταντινούπολης άρχισε ναμοιράζει άφθονα χρήματα στοπλήθος και στην προσπάθειαεξασφάλισης χρημάτων, καθιερώνειτην συνήθεια της εκμίσθωσης τωνφόρων σε ιδιώτες. Εφάρμοσε επίσηςτην πρακτική εξαγοράς τηςστρατιωτικής θητείας ενώπιθανότατα εισάγεται και ο θεσμόςτης «πρόνοιας». Οι εκμισθωτές των

Κωνσταντίνος Θ' 120

φόρων πλήρωναν άμεσα στην αυτοκρατορία τους φόρους που έπρεπε να καταβάλει μια περιοχή και στησυνέχεια τους εισέπρατταν οι ίδιοι από τους φορολογούμενους. Το μέτρο αυτό αποδείχθηκε ολέθριο αφού οιιδιώτες εισέπρατταν από τους πολίτες ποσά πολύ μεγαλύτερα από εκείνα που σύμφωνα με τους νόμους έπρεπενα καταβληθούν. Ο εξαργυρισμός της θητείας, η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών να εξαγοράζουν τιςστρατιωτικές τους υποχρεώσεις, αποδυνάμωνε τους στρατούς των Θεμάτων και αύξανε τις ανάγκες σεμισθοφόρους. Τέλος η «πρόνοια», η παραχώρηση δηλαδή μεγάλων κρατικών εκτάσεων σε σημαντικούςπολίτες, με την υποχρέωση να παρέχουν προστασία στους κατοίκους αυτών των περιοχών, επιδείνωσε τη θέσητου κράτους, της εκκλησίας και των πολιτών διότι οι προστάτες θα συνέλεγαν τους φόρους των περιοχών γιαδικό τους όφελος.

Στάσεις στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας

Η επανάσταση του Στέφανου ΒόϊσλαβΟ Μονομάχος αφού εξόρισε όσους ήταν αντίθετοι στην πολιτική της Ζωής, έστρεψε την προσοχή του στονΣέρβο επαναστάτη Στέφανο Βόϊσλαβ ο οποίος επιχειρούσε επιδρομές στα εδάφη της αυτοκρατορίας. Ανάθεσετην αντιμετώπισή αυτής της στάσης στον άρχοντα του Δυρραχίου, Μιχαήλ. Αυτός μη έχοντας πολεμική πείρα,ξεκίνησε με εξήντα χιλιάδες στρατό και αφού λεηλάτησε την Σερβία αποφάσισε να επιστρέψει χωρίς να έχειαντιμετωπίσει τον επαναστάτη ο οποίος όμως του επετέθη, αποδεκατίζοντας το Βυζαντινό στράτευμα.

Η επανάσταση του στρατηγού Γεωργίου Μανιάκη.Ο στρατηγός Μανιάκης είχε σταλθεί από την Ζωή για να ανακτήσει τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία γιαλογαριασμό των Βυζαντινών. Η διαφθορά όμως στο παλάτι, η υπέρογκη φορολόγηση, η ασυδοσία τουαυτοκρατορικού περιβάλλοντος και των αξιωματούχων της αυλής, τον οδήγησαν σε ανταρσία όταν το 1042,ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο στρατηγός ξεκίνησε με τον στρατό του για να ανατρέψει τονΜονομάχο, αλλά σκοτώθηκε το 1043 στην μάχη με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα γύρω από τον Οστροβό.

Επιδρομή των ΡώσωνΣτα μέσα του 1043 έγινε η τελευταία μεγάλη επίθεση των εκχριστιανισμένων πια Ρώσων του Κιέβου κατά τηςΚωνσταντινούπολης. Λαβαίνοντας αφορμή την δολοφονία ενός Ρώσου εμπόρου στην Πόλη, ο ηγεμόνας τουςΓιαροσλάβ, έστειλε τον γιο του Βλαδίμηρο με στρατιά 100.000 ανδρών που κατέπλευσε στο λιμάνι πουβρίσκονταν στο στόμιο του Πόντου και απείλησε πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Ο Μονομάχοςπροσπάθησε να έλθει σε διαπραγματεύσεις οι οποίες όμως απέτυχαν. Έτσι ο Βυζαντινός στόλος εισπλέονταςστο λιμάνι όπου βρίσκονταν οι Ρώσοι, έκαψε επτά πλοία τους με το υγρόν πύρ και βύθισε άλλα τρία. Οι Ρώσοιπανικοβλήθηκαν και έχοντας αντίθετο τον άνεμο οδήγησαν τα πλεούμενά της στην στεριά όπου εξώκειλαν σταβράχια. Ελάχιστα πλοία διασώθηκαν και πήραν τον δρόμο της επιστροφής, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα τωνστρατιωτών ξεκίνησαν την επιστροφή τους πεζοί. Στην Βάρνα οι βυζαντινοί τους επιτέθηκαν σκοτώνονταςτους περισσοτέρους ενώ αιχμαλώτισαν 800 και τους έστειλαν στην Πόλη. Το 1046 Βυζαντινοί και Ρώσοιυπέγραψαν νέα εμπορική συνθήκη ειρήνης.

Προσάρτηση της Μεγάλης Αρμενίας στο ΒυζάντιοΠριν τον θάνατό του ο Βασίλειος Β΄ εξασφάλισε ότι ο μάγιστρος Ιωβανεσίκης, ισόβιος άρχοντας του Ανίου καιτης Μεγάλης Αρμενίας θα κληροδοτούσε τα εδάφη του στο Βυζάντιο. Ο γιος του Ιωβανεσίκη όμως , Κακίκιος,δεν παρέδωσε τα εδάφη στο Βυζάντιο μετά τον θάνατο του πατέρα του. Ο Μονομάχος διέταξε τότε τονστρατηγό της Ιβηρίας Μιχαήλ Ιασίτη να πολεμήσει τον Κακίκιο και να καταλάβει τα εδάφη του. Ο Μιχαήλνικήθηκε. Έτσι ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να στείλει άλλο στράτευμα υπό τον Στρατηγό Κεκαυμένοζητώντας ταυτόχρονα και την βοήθεια του Μωαμεθανού ηγεμόνα της Περσαρμενίας Αβουλσεβάρ για την από

Κωνσταντίνος Θ' 121

κοινού κατάκτηση της Αρμενίας πράγμα που επιτεύχθηκε το 1044.

Ίδρυση της νομικής Σχολής στην ΚωνσταντινούποληΗ σχολή, που με τα σημερινά δεδομένα θα χαρακτηρίζονταν σαν το πρώτο Πανεπιστήμιο, ιδρύθηκε το 1045στην Κωνσταντινούπολη και είχε σαν αποστολή την εκπαίδευση ανωτάτων υπαλλήλων που θα θέτονταν στηνυπηρεσία της αυτοκρατορίας και νομικών. Ήταν χωρισμένη σε δύο τομείς, τον φιλοσοφικό με προϊστάμενο τονύπατο των φιλοσόφων, θέση την οποία υπηρέτησε ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός, και τον νομικό με προϊστάμενο τοννομοφύλακα.

Επιθέσεις των ΠετσενέγωνΓύρω στα 1045 μερικές φυλές Πετσενέγων αφού επιτέθηκαν κατά της αυτοκρατορίας συνθηκολόγησαν, έγινανΧριστιανοί και εγκαταστάθηκαν μόνιμα ως φοιδεράτοι σε αυτοκρατορικά εδάφη.

Πρώτη επέλαση των Τούρκων στη Μικρά ΑσίαΤο 1045 οι Σελτζούκοι Τούρκοι κυρίευσαν μέρος της Περσίας και ο ηγεμόνας τους Τογρουλβέγ (ή ΤογρούλΜπεγ) αναγορεύτηκε Σουλτάνος με έδρα το Χαμαντάν. Το 1048 ο Σουλτάνος Τογλουβέγ έστειλε τον ανεψιότου Ασλάν με 20.000 άνδρες να κυριεύσει την Μηδία. Αντιμετωπίστηκε όμως από τους Στρατηγούς Ααρών καιΚεκαυμένο και σκοτώθηκε στην Μάχη. Ο Σουλτάνος εξαγριώθηκε και έστειλε τον ετεροθαλή αδελφό τουΙμπραήμ Ινάλ με 100.000 στρατιώτες για την κατάκτηση της Μηδίας. Οι Βυζαντινοί λόγω διχογνωμίας στηντακτική, καθυστέρησαν να τους αντιμετωπίσουν. Έτσι οι Τούρκοι με την άνεσή τους κυρίεψαν μία από τιςπλουσιότερες πόλεις της περιοχής. Σε μάχη που έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου 1048 κοντά στο φρούριο Καπετρούοι Βυζαντινοί νικήθηκαν. Ήταν η πρώτη επέλαση των Τούρκων στην Μικρά Ασία.

Το Σχίσμα του 1054Κύριο άρθρο: Σχίσμα του 1054

Κατά την διάρκεια της Βασιλείας του Κωνσταντίνου του Μονομάχου, ο Πάπας Λέων Θ΄, αντιδρώντας στηνένταξη μητροπόλεων της νότιας Ιταλίας στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, ανακίνησετις δογματικές, λειτουργικές και εθιμικές διαφορές (το filioque, το πρωτείο του Πάπα κλπ.) μεταξύ των δυοΕκκλησιών. Οι αντιπρόσωποι της παπικής Εκκλησίας που ήλθαν στην Πόλη για να συνομιλήσουν με τονΠατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο και τους θεολόγους της Ανατολής, δεν κατέληξαν τελικά σε συνεννόηση. Ηαντιπαράθεση οδήγησε σε αμοιβαίους αναθεματισμούς και στο οριστικό σχίσμα, το οποίο επηρέασε κατά τουςεπόμενους αιώνες τις πολιτικές εξελίξεις σε Δύση και Ανατολή.

Θάνατος του Κωνσταντίνου Θ΄Ο Κωνσταντίνος Θ ΄ο Μονομάχος πέθανε στις 11 Ιανουαρίου 1055 ενώ προετοιμαζόταν για εκστρατεία κατάτων Τούρκων.

Βιβλιογραφία• Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1886

Προκάτοχος:Ζωή

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Θεοδώρα

122

Λέων ΣΤ'

Λέων ΣΤ'

Λέων Στ'

Χάλκινο νόμισμα με τη μορφή του Λέοντος Στ' Περίοδος βασιλείας: 886-912

Προηγούμενος Αυτοκράτορας: Βασίλειος Α'

Επόμενος Αυτοκράτορας: Αλέξανδρος του Βυζαντίου

Δυναστεία: Μακεδονική Δυναστεία

Πατέρας: Βασίλειος Α'

Ημερομηνία γέννησης: 19 Σεπτεμβρίου 866

Ημερομηνία θανάτου: 11 Μαΐου 912

Ο Λέων ΣΤ' ο Σοφός (866 – 912) ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 886 μέχρι το θάνατό του το 912.Γεννήθηκε το 866 και ήταν γιος του ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α'. Ανέλαβε την εξουσίασε ηλικία 20 ετών, μετά το θάνατο του πατέρα του. Ο πατέρας του είχε σαφέστατη προτίμηση στον πρωτότοκογιο του Κωνσταντίνο για τη διαδοχή του θρόνου, όμως αυτός πέθανε πρόωρα. Η αντιπάθεια του Βασιλείου στοπρόσωπό του συνεχίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο ίδιος πάντως πίστευε ότι ήταν γιος του Μιχαήλ Γ',αφού η μητέρα του ήταν ερωμένη του, υπόθεση που ευσταθεί, αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί με βεβαιότητα.Ήταν λόγιος, εξαιρετικά μορφωμένος, εξ ού και το προσωνύμιο Σοφός. Ήταν συμβασιλέας με τον αδελφό τουΑλέξανδρο, ο οποίος όμως αδιαφορούσε για τις κρατικές υποθέσεις. Διόρισε επίσης πατριάρχη τον μικρότεροαδερφό του Στέφανο.Βασικός του σύμβουλος ήταν ο Στυλιανός Ζαούτζης, πατέρας της ερωμένης του Λέοντα, Ζωής. Παντρεύτηκεόμως για πολιτικούς λόγους την Θεοφανώ με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Ευδοκία. Όταν πέθανε ηΘεοφανώ, δόθηκε η δυνατότητα στο Λέοντα να παντρευτεί την αγαπημένη του Ζωή, η οποία όμως πέθανεάτεκνη σε δύο χρόνια. Κατόπιν παντρεύτηκε την Ευδοκία Βαϊανή, η οποία πέθανε κατά τη διάρκεια τηςγέννησης του γιου του, ο οποίος επίσης δεν επιβίωσε. Έχοντας συνάψει τρεις γάμους, κατέφυγε σεμεθοδεύσεις ούτως ώστε να γίνει δεκτός από την Εκκλησία ένας τέταρτος γάμος, πράγμα που πέτυχεαντικαθιστώντας τον πατριάρχη Νικόλαο το Μυστικό που αντιδρούσε με τον Ευθύμιο, ο οποίος και δέχτηκετον τέταρτο γάμο. Παντρεύτηκε εν μέσω θυελλωδών διαμαρτυριών από τους αυστηρότερους εκπροσώπους τουκλήρου τη Ζωή Καρβουνοψίνα, η οποία πριν το γάμο τους ακόμα γέννησε τον μετέπειτα αυτοκράτοραΚωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο.

Λέων ΣΤ' 123

Έκανε πόλεμο με τους Βούλγαρους και τους Σαρακηνούς, με ανάμικτα αποτελέσματα. Ολοκλήρωσε το ευρύνομοθετικό και διοικητικό έργο του πατέρα του, στο οποίο βοήθησε και η βαθιά του μόρφωση.Ο Λέων ήταν ικανότατος αυτοκράτορας και το γενικότερο έργο του κρίνεται θετικό, καθιστώντας ακατανόητητην απόρριψη του Βασιλείου.

Βιβλιογραφία• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Προκάτοχος:Βασίλειος Α'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Αλέξανδρος (Βυζαντινός αυτοκράτορας)

124

Μιχαήλ Δ'

Μιχαήλ Δ'

Ο Mιχαήλ Δ' από το "Promptuarii Iconum Insigniorum "Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Περίοδος εξουσίας

11 Απριλίου 1034 - 10 Δεκεμβρίου 1041

Στέψη 15 Ιανουαρίου, 1559

Προκάτοχος Ρωμανός Γ'

Διάδοχος Μιχαήλ Ε'

Σύζυγος Ζωή Πορφυρογέννητη

Βασιλικός Οίκος Μακεδονική Δυναστεία (εκ γάμου)

Γέννηση περ. 1010Παφλαγονία

Θάνατος 10 Δεκεμβρίου 1041Μονή των Αγίων Αναργύρων, Κωνσταντινούπολη

Τοποθεσία Ταφής Μονή των Αγίων Αναργύρων, Κωνσταντινούπολη

Ο Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1034-1041)Θαλαμηπόλος των Ανακτόρων επί Ρωμανού Γ' του Αργυρού, ταπεινής καταγωγής και πάσχων από επιληψίακαι αργότερα από υδρωπικία, ανήλθε στο θρόνο χάριν της ομορφιάς του και τον έρωτα που ενέπνευσε στηνερωτομανή Αυτοκράτειρα Ζωή Α' την Πορφυρογέννητη, η οποία τον παντρεύτηκε και τον επέβαλε ωςΑυτοκράτορα.Από την αρχή παραμέρισε τους αντιπάλους του και μοίρασε αξιώματα και θέσεις σε φίλους, συγγενείς καισυμπατριώτες του. Λόγω της ασθένειάς του, την εξουσία ουσιαστικά ασκούσε ο πανίσχυρος αδελφός τουΙωάννης ο Ορφανοτρόφος. Ο Ιωάννης αύξησε σημαντικά τη φορολογία, με σκοπό να καλύψει τις αμυντικέςανάγκες, αλλά και για την επανόρθωση ζημιών από θεομηνίες, όπως ένας σεισμός που κατέστρεψε τη Σμύρνη.H σκληρή φορολογική του πολιτική όμως είχε άσχημες συνέπειες στις σχέσεις του Βυζαντίου με γειτονικούςλαούς, κυρίως με τους Βουλγάρους, από τους οποίους ζητήθηκε να πληρώνουν τους φόρους τους σε χρήμα,και όχι πλέον σε είδος, κάτι που τους δημιούργησε οικονομικά προβλήματα.Επίσης, ο Ιωάννης επέβαλε έλληνα αρχιεπίσκοπο στην Αχρίδα, σε αντίθεση με το Βασίλειο Β', ο οποίος είχε επιτρέψει να εκλεγεί Βούλγαρος, προκειμένου να αποφύγει αισθήματα κατωτερότητας. Tο αποτέλεσμα της

Μιχαήλ Δ' 125

πολιτικής αυτής ήταν να προκληθεί το επαναστατικό κίνημα του Πέτρου Δελεάνου ή Οδελεάνου ενάντια στουςΒυζαντινούς.Παρά ταύτα, επί Βασιλείας του Μιχαήλ Δ' το Βυζάντιο χάριν των διαπρεπών στρατηγών του (τον Μανιάκην,τον Χαγέν, τον Β. Συναδηνόν, και τον νορβηγό Χάραλντ Σίγκουρντσον με τους μισθοφόρους Βαρράγγους)διεξήγαγε επιτυχείς εκστρατείες, κατά τις οποίες κατελήφθη η Σικελία και καταστράφηκαν οι στόλοι τωνΑράβων στο Αιγαίο. Επίσης, κατεπνίγη τελικά και η επανάσταση των Βουλγάρων. Οι αυλικές ραδιουργίεςόμως, δεν επέτρεψαν στους στρατηγούς αυτούς να συμπληρώσουν τις αποστολές τους, οι δεαντικαταστήσαντες αυτούς απόλεμοι και άπειροι έγινε αφορμή να απωλεσθεί η Σικελία, να κατέβουν οιΒούλγαροι το 1041 μέχρι την Θεσσαλονίκη, από την οποία τελικά εξεδιώχθηκαν από τον Αλουσιάνο, και ναπαραμείνει ανεξάρτητη η επαναστατημένη Σερβία.Ο Μιχαήλ Δ', αφού συνεννοήθηκε με τη Ζωή και τον αδελφό του Ιωάννη, όρισε διάδοχό του τον ανιψιό τουΜιχαήλ Ε' και το καλοκαίρι του 1041 ζήτησε να τον μεταφέρουν στη μονή Αγίων Αναργύρων, όπου πέθανε τονΔεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, γεμάτος ενοχές για το θάνατο του προκατόχου του, Ρωμανού Γ'.

Προκάτοχος:Ρωμανός Γ'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Μιχαήλ Ε'

126

Μιχαήλ Ε'

Μιχαήλ Ε'Ο Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1041-1042)Γιος του πατρίκιου και ναυάρχου Στέφανου, ανεψιός του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ', ανήλθε στο θρόνο χάριντης Ζωής της Πορφυρογέννητης Αυτοκράτειρας, η οποία και τον είχε υιοθετήσει. Αυτός όμως ενώ φερότανστην αρχή με σεβασμό προς την ευεργέτιδά του, αργότερα νόμισε ότι δεν είχε πλέον την ανάγκη της και κατάδιαταγή του την εξόρισε στη Πρίγκηπο τον Απρίλιο του 1042, με την πρόσθετη μάλιστα εντολή να καρείμοναχή.Όταν ο Πολίαρχος της Κωνσταντινούπολης ανάγνωσε στη πλατεία του Κωνσταντίνου τη σχετική Διαταγή(προκήρυξη), στην οποία ο Καλαφάτης προσπαθούσε να δικαιολογήσει στο λαό τους λόγους της καταδίκηςτης Ζωής ακούσθηκε κραυγή από το συγκεντρωμένο πλήθος:«Ημείς σταυροπάτην και καλαφάτην Βασιλέα ού θέλομεν αλλά την αρχέγονον και ημετέραν μητέρα Ζωήν»Στη φωνή αυτή απάντησε σύσσωμος ο παριστάμενος λαός:«Ανασκαφείη τα οστά του Καλαφάτου» και με αυτό δόθηκε το σύνθημα ένοπλης στάσης, από την οποίαανακηρύχθηκαν νόμιμες Βασίλισσες η Ζωή Α' και η αδελφή της Θεοδώρα. Αμέσως μετά ο Μιχαήλ Ε'καθαιρέθηκε και, αφού τυφλώθηκε, εξορίστηκε στη Μονή Στουδίου.(Από την κραυγή-σύνθημα της στάσης εκείνης έμεινε στην ιστορία ως Καλαφάτης).

ΠροηγούμενοςΜιχαήλ Δ'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΚωνσταντίνος Θ'

127

Μιχαήλ ΣΤ'

Μιχαήλ ΣΤ'Μιχαήλ ΣΤ' (ο Στρατιωτικός) Βυζαντινός Αυτοκράτορας (1056-1057).Είχε ορισθεί διάδοχος του Βυζαντινού Θρόνου από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, αδελφή της Ζωής. Ανήλθεστο θρόνο μετά τον θάνατο της Θεοδώρας τον Αύγουστο του 1056 σε πολύ προχωρημένη ηλικία.Στερούμενος πρωτοβουλίας και βλέποντας να παρασύρεται από τους ραδιούργους αυλικούς εξαναγκάσθηκενα παραιτηθεί το 1057 και να αποσυρθεί σε Μοναστήρι εγκαταλείποντας τον θρόνο στον ιδρυτή τηςΔυναστείας Κομνηνών τον Ισαάκιο Α' τον Κομνηνό.

ΠροηγούμενοςΘεοδώρα

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙσαάκιος Α'

128

Νικηφόρος Β'

Νικηφόρος Β'

Ο Νικηφόρος Β' Φωκάς

Ο Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ΝικηφόροςΦωκάς έμεινε στο θρόνο από το 963 μέχρι το θάνατό του το 969.

Αρχική σταδιοδρομία

O Νικηφόρος Φωκάς καταγόταν από τη μεγάλη στρατιωτικήοικογένεια των Φωκάδων της Καππαδοκίας. Ακολούθησε και οίδιος στρατιωτική σταδιοδρομία και τιμήθηκε με τον τίτλο τουμαγίστρου. Το 960, με την ιδιότητα του δομέστικου των σχολών τηςΑνατολής, ο μετέπειτα αυτοκράτορας ανέλαβε επικεφαλής τηςεκστρατείας για την απελευθέρωση της Κρήτης από τουςΣαρακηνούς (Άραβες). Συγκέντρωσε το βυζαντινό στρατό σταΦύγελα της Μ. Ασίας, κατέπλευσε στον κόλπο του Αλμυρού καιάρχισε τις επιχειρήσεις εναντίον του αραβικού στρατού.Στρατοπέδευσε κοντά στο Xάνδακα (σημ. Ηράκλειο), τηνπρωτεύουσα της Κρήτης, επιχειρώντας ταυτόχρονα επιθέσειςεναντίον των τειχών και εξορμήσεις στο εσωτερικό, για ναυποτάξει ολόκληρο το νησί. Ύστερα από εννέα μήνες δραματικήςπολιορκίας, το Μάρτιο του 961, κατέλαβε το Χάνδακα καιεπανέφερε την Κρήτη στους κόλπους της βυζαντινήςαυτοκρατορίας για τα επόμενα 250 χρόνια. Μέρος από τα λάφυρα παραχώρησε στο φίλο του ΑθανάσιοΑθωνίτη, ο οποίος τον είχε ακολουθήσει στην εκστρατεία της Κρήτης, για να ιδρύσει τη Μονή ΜεγίστηςΛαύρας στο Άγιον Όρος.

Πριν από την αναχώρησή του, ο Φωκάς οργάνωσε διοικητικά, στρατιωτικά και θρησκευτικά το νησί καιάφησε αξιόλογη φρουρά για την προστασία του από νέες αραβικές επιδρομές. Επιχείρησε μάλιστα τημεταφορά της πρωτεύουσας σε άλλο σημείο και για το σκοπό αυτό οχύρωσε ένα λόφο νότια του Χάνδακα,όπου έχτισε το φρούριο Τέμενος. Ωστόσο, η νέα πρωτεύουσα δεν κατάφερε να επιβληθεί, με αποτέλεσμα οΧάνδακας να αναβιώσει και να γίνει έπειτα από λίγο το διοικητικό και εκκλησιαστικό κέντρο της Κρήτης.Κατά την επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη, τελέστηκε θρίαμβος ενώπιον του αυτοκράτορα Ρωμανού Β' καιμεγάλου πλήθους.

ΑυτοκράτοραςΜετά το θάνατο του αυτοκράτορα Ρωμανού Β', η χήρα του Θεοφανώ κάλεσε το Νικηφόρο στην πρωτεύουσα,έχοντας πρόθεση να του ζητήσει προστασία για τα παιδιά της και την ίδια. Με την άφιξή του στην Πόλη, καιμπροστά στην απαστράπτουσα ομορφιά της Θεοφανούς, φαίνεται ότι την ερωτεύτηκε ειλικρινά και ξέχασετους προηγούμενους όρκους του. Όμως, τα αισθήματα δεν ήταν αμοιβαία. Η αυτοκράτειρα, παρ' όλα αυτά, μεχαρά δέχτηκε το γάμο που της πρότεινε ο Νικηφόρος, διότι προστάτευε σε μεγάλο βαθμό τα οικογενειακά καιπροσωπικά της συμφέροντα, με προστάτη έναν αδέκαστο και αφοσιωμένο στρατιώτη.

Νικηφόρος Β' 129

Μετά το θάνατο του Ρωμανού Β', ο Νικηφόρος Φωκάς παντρεύτηκε τη σύζυγό του Θεοφανώ και τον Αύγουστοτου 963 στέφθηκε αυτοκράτορας στο ναό της Αγίας Σοφίας από τον πατριάρχη Πολύευκτο.Βασική κατεύθυνση της πολιτικής του υπήρξε η συνέχιση των αγώνων εναντίον των Αράβων στην Ανατολή,τους οποίους είχε εγκαινιάσει με επιτυχία σε όλα τα επίπεδα. Απομάκρυνε τους Άραβες από την Κιλικία,ανακατέλαβε την Κύπρο και προσάρτησε μεγάλο μέρος της Συρίας, προχωρώντας έως την Τρίπολη.Παράλληλα, έδειξε ενδιαφέρον για την περιφρούρηση των βυζαντινών συμφερόντων στις επαρχίες της ΝότιαςΙταλίας και της Σικελίας. Επιβεβαίωσε έτσι τη βυζαντινή κυριαρχία στη Μεσόγειο και εκτίναξε τα σύνορα τηςαυτοκρατορίας έως πέρα από τον ποταμό Ευφράτη. Με ανάλογη ευαισθησία αντιμετώπισε και τα προβλήματαστα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, επιχειρώντας σύντομη εκστρατεία κατά μήκος τωνβυζαντινο-βουλγαρικών συνόρων και καταλαμβάνοντας χωρίς δυσκολίες όλα τα σημαντικά φρούρια.Ωστόσο, η συνεχής πολεμική δραστηριότητα των Βυζαντινών για μια ολόκληρη εξαετία (963-969) είχεκουράσει το βυζαντινό στρατό και είχε προκαλέσει τη δυσφορία του λαού από τις επαχθείς φορολογικέςεπιβαρύνσεις.

Δολοφονία του Νικηφόρου ΦωκάΟ ανηψιός του Φωκά Ιωάννης Τσιμισκής εκμεταλλεύτηκε τη δυσφορία αυτή, συνεργάστηκε με τηναυτοκράτειρα Θεοφανώ και οργάνωσε συνωμοσία για την εκθρόνισή του, η οποία και συντελέστηκε με τηδολοφονία του αυτοκράτορα τη νύχτα της 10ης Δεκεμβρίου του 969. Δολοφονήθηκε με απεχθή τρόπο, την ώραπου κοιμόταν (σαν στρατιωτικός κοιμόταν στο δάπεδο του δωματίου, μια συνήθεια που παρ' ολίγο να τουέσωζε τη ζωή) από συνεργάτες του Ιωάννη.Τα μέλη της συνομωσίας είχαν ορίσει την 10η Δεκεμβρίου ως την ημέρα εκτέλεσης του σχεδίου τους για τηνδολοφονία του αυτοκράτορα. Νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέρας η Θεοφανώ (από τους πρωτεργάτες τηςσυνομωσίας) είχε βοηθήσει στην είσοδο των υπολοίπων μελών κρυφά στο παλάτι ντύνοντας τους με γυναικείαρούχα, κάτω από τα όποια έκρυβαν τα φονικά τους όπλα. Ο Ιωάννης Τσιμισκής, ο όποιος είχε ηγετικό ρολό σεαυτήν την συνομωσία, για να μην κινήσει υποψίες βρισκόταν στο Πέραν. Ωστόσο οι ενέργειες αυτές δενπέρασαν απαρατήρητες και έφτασαν στα αυτιά του Νικηφόρου. Αυτός ανήσυχος έστειλε τον Μιχαήλ, έναναπό τους πιο έμπιστους ευνούχους του, όπως πίστευε, για να ερευνήσει το παλάτι. Αυτός όμως απ ότι φαίνεταιείχε ταχθεί με το μέρος της Θεοφανούς και έτσι δεν ανέφερε τίποτα το ασυνήθιστο στον αυτοκράτορα. Τηνύχτα αυτή, όπως αναφέρεται από τον Λέοντα τον Διάκονο, μια τρομερή χιονοθύελλα είχε ξεσπάσει στηνΠόλη. Οι συνεργάτες του Τσιμισκή φοβόντουσαν μήπως δεν κατάφερνε να διασχίσει εγκαίρως τονφουρτουνιασμένο Κεράτιο κόλπο καθώς επέβαινε σε μικρή βάρκα και δεν είχε δάδα αναμμένη, ώστε να μηνγίνει αντιληπτός από τους φρουρούς των τειχών. Τελικά λίγο πριν τα μεσάνυχτα βρέθηκε και αυτός στοπαλάτι, έτοιμος για δράση.Ο αυτοκράτορας, ανυποψίαστος για τα γεγονότα που διαδραματίζονταν δίπλα του, είχε ξαπλώσει στοπάτωμα, συνήθεια που είχε αποκτήσει όσο καιρό ήταν στρατιωτικός, σε μια γωνία του αυτοκρατορικούδωματίου. Την προκαθορισμένη ώρα οι συνωμότες οδηγημένοι από κάποιον έμπιστο του αυτοκράτοραβρέθηκαν στην κάμαρά του. Όταν είδαν το αυτοκρατορικό κρεβάτι άδειο τους κυρίευσε τρόμος και πανικόςγιατί πίστευαν ότι η συνομωσία τους είχε αποκαλυφθεί και οι αυτοκρατορικοί σωματοφύλακες τους είχανστήσει παγίδα για να τους συλλάβουν την ώρα που θα εκτελούσαν την αποτρόπαια ενέργειά τους. Τελικά τηλύση την έδωσε πάλι ο έμπιστος του Φωκά που τους είχε οδηγήσει ως εδώ, δείχνοντας τους την σκοτεινήγωνία του δωματίου που κοιμόταν ο Νικηφόρος. Τότε ο ταξίαρχος Λέων Βαλάντης τράβηξε το ξίφος του καικατάφερε ένα δυνατό κτύπημα στον αυτοκράτορα με σκοπό να τον αποκεφαλίσει. Την στιγμή αυτή φαίνεταινα ξύπνησε ο Νικηφόρος και στην απεγνωσμένη του προσπάθεια να ξεφύγει, χτυπήθηκε στο πρόσωπο από τοσπαθί του ταξίαρχου αλλά δεν σκοτώθηκε. Στην τραγική κατάσταση που βρισκόταν, τυφλωμένος απ τααίματα, ανήμπορος να αντιδράσει και εγκαταλελειμμένος από όλους, έστρεψε τις τελευταίες του ελπίδες στηνΠαναγία που τόσο ευλαβούταν. Τελικά άφησε την τελευταία του πνοή με το όνομα της Παναγίας στα χείλη

Νικηφόρος Β' 130

του. Οι αυτοκρατορικοί φρουροί θορυβημένοι από τον φασαρία μπήκαν στην καμάρα. Όταν αντίκρισαν τοακέφαλο σώμα του Νικηφόρου μέσα σε μια λίμνη αίματος κατάλαβαν ότι είχαν φτάσει πολύ αργά.Στο μεταξύ λίγες στιγμές μετά την δολοφονία, άνθρωποι του Ιωάννη Τσιμισκή ξεχύθηκαν στους δρόμους τηςβασιλεύουσας φωνάζοντας «Ιωάννης, Αύγουστος και Βασιλεύς των Ρωμαίων». Η παγωμένη ατμόσφαιρα πουεπικρατούσε στην Πόλη από την στυγερή δολοφονία του αυτοκράτορα συνέβαλε στην αδράνεια των πολιτώννα αντισταθούν στην ενθρόνιση του πρωτεργάτη της συνομωσίας Ιωάννη Τσιμισκή. Το σώμα του Νικηφόρουπετάχτηκε από το παράθυρο του δωματίου και έμεινε εκεί παραπεταμένο για την υπόλοιπη ημέρα. Μόλιςβράδιασε, κάποιοι από τους υπηρέτες που είχαν παραμείνει πιστοί, πήραν το σώμα του και το μετέφεραν μέσααπό τους άδειους δρόμους της Πόλης στο νεκροταφείο των βασιλέων στην εκκλησία των Αγίων Απόστολωνκαι το έβαλαν σε μαρμάρινη σαρκοφάγο. Χαρακτηριστικό γεγονός είναι, όπως φαίνεται από τα λεγόμενα τουΛέοντος του Διακόνου, ότι επίσημα δεν έγινε κηδεία του πρώην αυτοκράτορα. Αυτό το φρικιαστικό τέλοςεπεφύλαξε η μοίρα για τον Nικηφόρο Β΄ Φωκά, τον γενναίο στρατηγό, τον ευσεβή χριστιανό αλλά και τονπροδομένο αυτοκράτορα. Πάνω στον τάφο του ήταν χαραγμένη η εξής επιγραφή: «Τους νίκησε όλους εκτόςαπό μια γυναίκα».

ΚριτικήΟ Νικηφόρος Φωκάς ήταν φύση δυναμική και ιδιόρρυθμη και αισθανόταν ιδιαίτερη ικανοποίηση τόσο στοπεδίο των μαχών όσο και στην εμπειρία της ασκητικής ησυχίας. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερουςαυτοκράτορες του Βυζαντίου και μεγαλόπνοος οραματιστής της παγκόσμιας ακτινοβολίας της αυτοκρατορίας.Πριν γίνει αυτοκράτορας, ο Νικηφόρος Φωκάς αναδείχθηκε μεγαλος στρατηγός σε όλα τα μέτωπα της εποχήςτου. Χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ευσέβεια και αγαπούσε τον μοναχισμό. Ο Νικηφόρος ήταν πάντωςγεννημένος στρατιώτης. Είχε τη σωματική αντοχή και διανοητική ικανότητα ενός μεγάλου στρατιωτικούηγέτη, ήταν βραχύσωμος, αλλά εξαιρετικά ρωμαλέος. Η ζωή του ήταν αφιερωμένη στα στρατεύματά του, ταοποία αγαπούσε και προστάτευε πάση θυσία, και τα οποία του ήταν πιστά μέχρι θανάτου. Πέρα από τη βαθιάτου πίστη προς το χριστιανισμό, δεν είχε άλλα ενδιαφέροντα. Πριν παντρευτεί τη Θεοφανώ, ήταν χήρος καιείχε ορκιστεί αποχή.Έδειξε ιδιαίτερη πολιτική ευελιξία, και, αφού εξουδετέρωσε τους εχθρούς του και υποψήφιους αυτοκράτορες,στέφθηκε ο ίδιος. Λίγο αργότερα, με ιδιαίτερη διακριτικότητα παντρεύτηκε τη Θεοφανώ, αντιμετωπίζονταςόμως εκκλησιαστικές αντιδράσεις, κυρίως του πατριάρχη Πολύευκτου, διότι ήταν νονός κάποιου από ταπαιδιά της Θεοφανούς. Η στρατιωτική του πολιτική ήταν απόλυτα επιτυχής, ήταν όμως μάλλον κακόςδιπλωμάτης, προκαλώντας αναταραχή στις σχέσεις του Βυζαντίου με τους Δυτικούς, τους Βούλγαρους καιτους Ρως. Γνωστό είναι το περιστατικό με το Λιουτπράνδο, απεσταλμένο του Γερμανού αυτοκράτορα ΌθωναΑ'. Ατυχώς δε, έλαβε μέτρα ευνοϊκά για τη μεγάλη γαιοκτησία, με αποτέλεσμα να γίνει αντιπαθής στο λαό.Βοήθησε τον Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη να χτίσει την πρώτη μονή του Αγίου Όρους, τη σημερινή ΜεγίστηΛαύρα, θέτοντας ένα επίσημο πλαίσιο λειτουργίας της μονής και όλης της περιοχής. Λέγεται ότι κάτω από τοαυτοκρατορικό ένδυμα φορούσε ράσα και είχε εκδηλώσει την επιθυμία να εγκαταλείψει το θρόνο και να γίνειμοναχός. Αξίζει να σημειωθεί η προσπάθειά του να τιμήσει ως μάρτυρες όλους τους στρατιώτες που έπεσανκατά τη διάρκεια των αγώνων του με τους μουσουλμάνους. Η προσπάθεια αυτή όμως βρήκε αντίθετους τηνΕκκλησία και ως εκ τούτου ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιό του.

Νικηφόρος Β' 131

Βιβλιογραφία• Λέοντος του Διακόνου, Ιστορίαι• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. ΙΙ-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΡωμανός Β'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙωάννης Τσιμισκής

132

Ρωμανός Β'

Ρωμανός Β'

Ο θάνατος του Ρωμανού Β΄

Ο Ρωμανός Β' ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (959-963)Γιος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' του Πορφυρογέννητου καιτης Ελένης, κόρης του Αυτοκράτορα Ρωμανού Α' του Λεκαπηνού,γεννήθηκε στη Κωνσταντινούπολη το 939. Το 944 , μόλιςπενταετής, νυμφεύθηκε τη Βέρθα, κόρη του Γάλλου ΗγεμόναΟύγου. Mετά το θάνατό της το 949, ερωτεύτηκε την ωραίαΑναστασία (κόρη ταβερνιάρη) την οποία μετονόμασε Θεοφανώ.Εικοσαετής διαδέχθηκε τον πατέρα του που πέθανε στις 6Νοεμβρίου 959. Αργότερα, υπακούοντας στις διαβολές της συζύγου του, απομάκρυνε από το Παλάτι καιέκλεισε σε μοναστήρι τη μητέρα του Ζωή Α' και τις πέντε αδελφές του Ζωή, Θεοδώρα, Αγάθη, Θεοφανώ καιΆννα.

Ο Ρωμανός Β' ήταν νέος ωραίος αθλητικού παραστήματος, νοήμων, ευπαίδευτος και φίλαθλος, συνεχώςασχολούμενος με το κυνήγι και παραμελώντας ενίοτε τα καθήκοντά του. Είχε όμως τη δεξιότητα να αναθέτειτα μεγαλύτερα του κράτους υπουργήματα σε άνδρες ικανούς και δραστήριους. Τη διαχείριση όλης τηςβασιλικής εξουσίας εμπιστεύθηκε στον Ιωσήφ Βρίγγα και αρχιστρατήγους του όρισε για τα μεν στην Ασίαστρατεύματα τον περιφανή στρατηγό Νικηφόρο Φωκά, των δε ευρωπαϊκών περιοχών τον αδελφό του ΛέονταΦωκά.Το 960 θέλησε να απαλλάξει την Κρήτη από τον αραβικό ζυγό παρά την αντίθετη άποψη των περισσοτέρωνσυγκλητικών, φοβουμένων τη δυσχέρεια της επιχείρησης. Έτσι κάλεσε από τη Μικρά Ασία τον ΝικηφόροΦωκά και του ανέθεσε την αρχηγία της εκστρατείας που τελικά στέφθηκε με επιτυχία. Στο μεταξύ οι Άραβεςτης Κιλικίας, επωφελούμενοι από την απομάκρυνσης του Νικηφόρου, εισέβαλαν με πολύ στρατό στοβυζαντινό έδαφος υπό τον Εμίρη Χαμβντά. Εναντίον αυτών ο Ρωμανός έστειλε τον Λέοντα Φωκά, το έργο τουοποίου ολοκλήρωσε ο Νικηφόρος Φωκάς. Αυτός μετά την επιστροφή του από τη Κρήτη (961) επαναδιορίστηκεστρατηγός στη Μικρά Ασία και πολύ σύντομα κατατρόπωσε τελείως τους Άραβες, εκπορθώντας 60 κάστρακαι παίρνοντας χιλιάδες αιχμαλώτους και αμύθητη λεία.Στο μέσο των μεγάλων αυτών επιτυχιών, στις 15 Μαρτίου 963, ο Ρωμανός Β' πέθανε αιφνίδια, κατ΄ άλλουςδηλητηριασμένος από τη σύζυγό του, κατ΄ άλλους από συγκοπή καρδίιάς λόγω βιαίων ασκήσεων. τονδιαδέχθηκαν οι γιοί του Βασίλειος Β' και Κωνσταντίνος Η' επιτροπευόμενοι από τη μητέρα τους Θεοφανώ,οποία όμως σύντομα παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Φωκά. Ο Ρωμανός Β' είχε και δύο κόρες, τη Θεοφανώ πουπαντρεύτηκε τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Όθωνα Β’ το 972, και την Άννα που το 989 παντρεύτηκε τονΡως ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο τον Μέγα.Κύρια πηγή για το βίο του Ρωμανού είναι ο Λέων ο Διάκονος.

ΠροηγούμενοςΡωμανός Α' ο Λεκαπηνός

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΝικηφόρος Β' Φωκάς

133

Ρωμανός Γ'

Ρωμανός Γ'

Romanus III.

Ο Ρωμανός Γ' ο Αργυρός ήΑργυρόπουλος ήταν Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου (1028-1034).

Ζωή

Χρυσό νόμισμα του Ρωμανού Γ', με τον Ιησούένθρονο.

Γόνος ευγενούς οικογένειας από την Ιεράπολη της Φρυγίας, λόγιοςκαι πατρίκιος. Κατά χρόνο που ιδιώτευε στη Κωνσταντινούπολη,το Νοέμβριο του 1028, κλήθηκε αιφνίδια στα ανάκτορα από τονψυχορραγούντα Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Η’ (άτεκνο) καιδιατάχθηκε να διαζευχθή την σύζυγό του και να νυμφευθεί την48έτιδα Πριγκίπισσα Ζωή και με αυτή να τον διαδεχθεί στο θρόνο.Αν και ο Ρωμανός ήταν τότε 60 ετών στην αρχή αρνήθηκε αλλάφοβούμενος μη τυφλωθεί, η δε Ζωή για να τον σώσει «εκάρει»μοναχή, τελικά νυμφεύθηκε την Ζωή Α' (Νοέμβριος 1028). Μετάτρεις μέρες ο Κωνσταντίνος Η’ πέθανε .

Η βασιλεία του

Ο Ρωμανός Γ' αναλαμβάνοντας Αυτοκράτορας, αφενός μενανακάλεσε όλους τους αδίκως καταδιωχθέντες από τον προκάτοχό του, αφετέρου παρασυρόμενος στιςδιαβολές των αυλικών του καταδίωξε με σκληρότητα πολλούς διακεκριμένους άνδρες μέχρι και τηνγυναικαδέλφη του τη Θεοδώρα, την οποία έκλεισε σε μοναστήρι. Ήταν όμως και αδέξιος στην επιλογήκατάλληλων ανδρών στα ανώτερα υπουργήματα ενόσω η χώρα απειλούταν από πλείστους εχθρούς.

Οι Άραβες στα σύνορα της Κιλικίας, από την ανικανότητα και την ανανδρία του στρατηγού της ΑντιοχείαςΣπονδύλη (από Κωνσταντίνου Η') είχαν καταστεί επικίνδυνοι. Ο Εμίρης του Χαλεπίου με συνεχείς επιδρομέςαιχμαλώτιζε κατοίκους, καταστρέφοντας κάστρα και θανατώνοντας τις φρουρές. Μετά τη αντικατάσταση τουΣπονδύλη από τον Κωνσταντίνο Καραντινό και όταν η κατάσταση επιδεινώθηκε αποφάσισε ο Ρωμανός Γ' το1030 να εκστρατεύσει κατά των Αράβων.Αυτό φαίνεται κατατρόμαξε τον Εμίρη και όταν ο Ρωμανός έφτασε στο Φιλομίλιο ( σημ. κοντά στη Κόνια δηλαδή το Ικόνιο) συνάντησε την πρεσβεία του Εμίρη φέρουσα δώρα και αποζητούσα «συμπάθεια» δηλώνοντας ότι με «ευγνωμοσύνη τους ετήσιους φόρους θα προσφέρουν». Οι περί τον Αυτοκράτορα

Ρωμανός Γ' 134

πεπειραμένοι, ζήτησαν από τον Αυτοκράτορα να δεχθεί τις προτάσεις και να αποφύγει την εκστρατεία κατάτη θερμή εκείνη εποχή του έτους. Ο Ρωμανός όμως φανταζόμενος ότι θα μπορούσε να επαναλάβει ταανδραγαθήματα των άλλων προκατόχων, του Νικηφόρου Β' Φωκά, του Ιωάννη Α' Τσιμισκή και του ΒασιλείουΒ' απέπεμψε τους πρέσβεις και μετά πορεία 2 ημερών στρατοπέδευσε στο Αζάζιο.Οι Άραβες διασκορπίζοντας το αναγνωριστικό απόσπασμα του πατρικίου Λέοντα Χοιροσφάκτη προήλασανκαι περικύκλωσαν τον Ρωμανό στερούμενα έτσι τα στρατεύματα τροφών και νερού. Ο Ρωμανός καταληφθείςαπό τρόμο διέταξε την υποχώρηση στην Αντιόχεια. Επειδή όμως ο στρατός τελούσε σε πλήρη εξάντληση ηυποχώρηση έγινε φυγή με πλήρη αποσύνθεση. Ο δε Ρωμανός που κινδύνεψε πολλές φορές να αιχμαλωτιστείκαι μόλις που τον διέσωζαν οι σωματοφύλακές του, από δε την Αντιόχεια επέστρεψε στη Κωνσταντινούπολη.Παρά ταύτα απερχόμενος διόρισε στρατηγό Αντιοχείας ένα θεράποντα των Ανακτόρων τον Συμεών. Μετά τηνκατατρόπωση και αυτού από τους Άραβες ο Ρωμανός έπεμψε επιτέλους τον ικανό στρατηγό Θεόκτιστο οοποίος και κατατρόπωσε τους Άραβες, εκπόρθησε τα φρούριά τους και εξανάγκασε τον Εμίρη του Χαλεπίουνα ζητήσει ειρήνη.Στο μεταξύ οι Άραβες στη Σικελία επωφελούμενοι την ανικανότητα του εκεί στρατηγού Ορέστη αφούκατατρόπωσαν τα βυζαντινά στρατεύματα εισήλθαν στη χώρα. Το 1032 ο Ρωμανός εκστράτευσε πάλι κατάτων Αράβων αλλά καθ' οδόν πληροφορηθείς ότι εξυφαίνονταν συνομωσία (υπό του Κ. Διογένη και τηςΘεοδώρας) και ότι οι Πατζινάκοι διαβαίνοντας τον Δούναβη εισήλθαν στη χώρα ενώ ο στόλος των Αράβωνλεηλατεί τις ακτές της Πελοποννήσου και τα Ιόνια έσπευσε να επανέλθει. Αλλά πριν αφιχθεί ο Διογένης, είχεαυτοκτονήσει, η δε Θεοδώρα είχε κλειστεί σε Μοναστήρι από τη Ζωή Α'.Και ενώ συνέβαιναν αυτά ο στρατηγός Ευφρατησίας Γ. Μανιάκης νικούσε τους Άραβες και εκπόρθησε τοφρούριο της Έδεσσας (σημ. Ούρφας), ο δε ναύαρχος Νικηφόρος Καραντινός κατατρόπωσε όλους τουςΑραβικούς στόλους. Το επόμενο δε έτος 1033, ο ναύαρχος Τεκνέας επερχόμενος κατά των Αράβων τηςΑιγύπτου κατέλαβε την Αλεξάνδρεια και καταλαμβάνοντας πλείστα πλοία και άφθονη λεία επέστρεψεθριαμβευτής στη Κωνσταντινούπολη.Οι νίκες αυτές κατατρόμαξαν τους Άραβες τόσο ώστε ο Εμίρης Αλέμ παρέδωσε αμαχητί το φρούριο Περκρίν,παρά τη Βαβυλώνα, ενώ συγχρόνως έπεμψε τον γιο του στη Κωνσταντινούπολη αλλά μη τυχών των τιμών(λόγω ασθενείας του γέροντα πλέο Ρωμανού) επέστρεψε δυσαρεστημένος κι έπεισε το πατέρα του ναδιαρρήξει την προς το Βυζαντινή Αυτοκρατορία φιλία. Και πράγματι ο Αλέμ επιτεθείς αιφνίδια ανακατέλαβετο Φρούριο και θανάτωσε τη φρουρά. Όμως ο στρατηγός Νικήτας Πηγονίτης ανέκτησε το φρούριο και για τηπαρασπονδία του Εμίρη θανάτωσε τον ίδιο και το γιο του. Έτσι αναστηλώθηκε το βυζαντινό γόητρο στηπεριοχή ώστε η Αλδή ηγεμονίδα της Αβασγίας (Καυκάσου) έσπευσε να δηλώσει αυτοπροαίρετα υποτέλεια καισυμμαχία και συνάμα παρέδωσε το παραμεθόριο φρούριο της Ανακουφής.

ΘάνατοςΣτη Κωνσταντινούπολη όμως η Ζωή οργίαζε με τους εραστές της. Καταληφθείσα από έντονο ερωτικό πάθοςμε τον νεαρό και ωραίο Μιχαήλ, αδελφό του πρωτοευνούχου και παρακοιμώμενου Ιωάννη, αποφάσισε να τονπαντρευτεί και προς τούτο άρχισε να ποτίζει καθ' εκάστη το σύζυγό της Ρωμανό με διάφορα δηλητήριαβραδείας ενέργειας μέχρι που η ανυπομονούσα Ζωή και ο εραστής της Μιχαήλ (Μιχαήλ Δ') (ως νέοιΚλυταιμνήστρα και Αίγισθος) έπνιξαν τον Ρωμανό Γ’ μέσα στο λουτρό (11 Απριλίου 1034) και την ίδια μέρατέλεσαν τους γάμους τους, ενώ ακόμη ο νεκρός βρισκόταν «παρερριμμένος» σε δωμάτιο του Παλατιού.

Ρωμανός Γ' 135

ΚληρονομιάΟ Ρωμανός Γ' υπήρξε μονάρχης συνετός αλλά είχε την ατυχία να ανέλθει στο θρόνο σε μεγάλη ηλικία. Η μόνητου δράση στα εσωτερικά της Αυτοκρατορίας υπήρξε η κατάργηση του «αλληλέγγυου», η επιεικής είσπραξητων φόρων, η απαλλαγή χρεών πολλών πολιτών και η διανομή άφθονων χρημάτων σε ναούς και Μοναστήρια(εξ' ου κατά κάποιους και το προσωνύμιο).

Δείτε επίσης• Άραβες• Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Προκάτοχος:Κωνσταντίνος Η'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Μχαήλ Δ' Παφλαγόνας

136

Δυναστεία Δουκάδων και ΔυναστείαΚομνηνών

Δυναστεία ΔουκάδωνΗ Δυναστεία των Δουκάδων ήταν αυτοκρατορική βυζαντινή δυναστεία που κυβέρνησε το Βυζάντιο για 28χρόνια (1059-1087). Γενάρχης της δυναστείας ήταν ο Ανδρόνικος Δούκας και ιδρυτής της ο Κωνσταντίνος Ι'Δούκας.Από την δυναστεία των Δουκάδων, έγιναν αυτοκράτορες του Βυζαντίου οι:• Κωνσταντίνος Ι' Δούκας (1059-1067)• Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος (συμβασιλεύς) (1067-1078)• Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης) (1071-1078)• Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος ο νεώτερος (συμβασιλεύς) (1074-1078) και (1081-1087)

ΓενεαλογίαΟ Ανδρόνικος Δούκας που έζησε γύρω στα 1020 ήταν συγγενής του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' τουΠορφυρογέννητου. Απέκτησε δύο γιους, τον Κωνσταντίνο και τον Ιωάννη.• Κωνσταντίνος Ι' Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1059-1067). Πέθανε το 1067. Πρώτη του σύζυγος ήταν η

κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, δεύτερη σύζυγος πριν το 1050 η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα (+1096).Από το δεύτερο γάμο του απέκτησε 4 γιους και 3 κόρες: τους Μιχαήλ αργοτ. Αυτοκράτορα, ένα γιο,Ανδρόνικο, Κωνσταντίνο (Πορφυρογέννητος), Άννα, Θεοδώρα και Ζωή.• Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης), Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1078). Το 1978 κατόπιν

ένοπλης στάσης εκάρη μοναχός και αργότερα Μητροπολίτης Εφέσου. Πέθανε το 1090. Νυμφεύτηκε μετάτο 1071 την Πριγκίπισσα Μαρία της Γεωργίας, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Κωνσταντίνο(Πορφυρογέννητος).• Κωνσταντίνος Δούκας ο Πορφυρογέννητος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1074-1078) και

(1081-1087).• ένας γιος, πέθανε μικρός 1059.• Ανδρόνικος Δούκας. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1071-1081). Γεννήθηκε το 1057, πέθανε μετά το

1081. Νυμφεύτηκε το 1068 την Πριγκίπισσα Μαρία της Ουγγαρίας.• Κωνστάντιος Δούκας ο Πορφυρογέννητος ο νεώτερος. Συναυτοκράτορας του Βυζαντίου (1067-1078).

Γεννήθηκε το 1060 και πέθανε το 1081.• Άννα Δούκαινα. Γεννήθηκε πριν το 1057 και πέθανε μετά το 1075.• Θεοδώρα Άννα Δούκαινα. Γεννήθηκε το 1058 και πέθανε το 1083. Παντρεύτηκε το 1071 τον Ντομένικο

Σέλβο, Δόγη της Βενετίας.• Ζωή Δούκαινα. Γεννήθηκε το 1062 και πέθανε το 1136.

• Ιωάννης Δούκας. Πέθανε το 1088. Νυμφεύτηκε το 1045 την Ειρήνη Πηγονίτισσα, με την οποία απέκτησε έναγιο, τον Ανδρόνικο Δούκα.• Ανδρόνικος Δούκας. Πέθανε το 1077. Νυμφεύτηκε πριν το 1066 την Πριγκίπισσα Μαρία της

Βουλγαρίας.

Δυναστεία Κομνηνών 137

Δυναστεία Κομνηνών

Μανουήλ Α' Κομνηνός

Αυτοκρατορική Βυζαντινή Δυναστεία - Οίκος (1057-1185) μεδιάρκεια 128 έτη. Γενάρχης της Δυναστείας ο Μανουήλ Κομνηνός(+1020) και ιδρυτής της Δυναστείας ο Ισαάκιος Α' ο Κομνηνός.

Αυτοκράτορες

• Ισαάκιος Α' Κομνηνός (1057-1059)• Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118)• Ιωάννης Β' Κομνηνός Δούκας (1118-1143)• Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1180)• Αλέξιος Β' Κομνηνός (1180-1183)• Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185)

Γενεαλογία

Γενάρχης της Δυναστείας φέρεται ο Μανουήλ Κομνηνός (+1020) οοποίος ήταν γιος ενός άσημου μικροκαλλιεργητή από την Κόμνητης Θράκης(εξ'ου και το όνομα Κομνηνός) ενώ κατ' άλλους ηοικογένεια κατάγεται από τα Κόμανα του Πόντου [1] χωρίς να έχειαποδειχθεί με βεβαιότητα ο τόπος καταγωγής της[2] . Το 978 βρίσκεται αμυνόμενος απέναντι από τον Σκλορό.Παντρεύτηκε δύο φορές αλλά τα ονόματα των συζύγων του είναι άγνωστα. Εκ των γάμων αυτών απέκτησετρεις γιούς τους Νικηφόρο, Ισαάκιο ή Ισαάκ (μετέπειτα Αυτοκράτορα), τον Ιωάννη και μία κόρη.

• α1. - Νικηφόρος Κομνηνός (+1026)• α2. - Ισαάκιος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1059-1059), Ιδρυτής της Δυναστείας. Γεν. 1007

και πέθ. 1061. Πρίν το 1057 νυμφ. την Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Βουλγαρίας με την οποία απέκτησε τονΜανουήλ και την Μαρία.• β1. - Μανουήλ Κομνηνός, νυμφ. τη κόρη του Έλιος.• β2. - Μαρία Κομνηνή.

• α3. - Ιωάννης Κομνηνός, (*1015), (+1067). Νυμφ. το 1042 την Άννα Δαλασήνη, κόρη του Αλέξιου ΧάρωνΑξιωματούχου της Ιταλίας, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά (5 γιούς και 3 κόρες) τους: Μανουήλ, Ισαάκιο,Αλέξιο (μετέπειτα Αυτοκράτορα), Ανδριανό, Νικηφόρο,Μαρία, Ευδοκία και Θεοδώρα.• β1. - Μανουήλ Κομνηνός, (+1071), το 1068 νυμφ. την Διόγεννη με την οποία απέκτησε μία κόρη.

• γ1. - Μία κόρη (*1069) το 1081 αρραβ. ένα συγγενή του Νικηφόρου του Βοτανιάτη.• β2. - Ισαάκιος Κομνηνός, Δούκας της Αντιοχείας, Κυβερνήτης της Κωνσταντινουπόλεως *1047, +

1104/7. Το 1072/1073 νυμφ. την Ειρήνη της Αλανίας, κόρη του Δημήτριου Αντιβασιλέως της Γεωργίας μετην οποία και απέκτησε 8 παιδιά τους Ιωάννη, Αλέξιο, Κωνσταντίνο, Ανδριανό, Άννα, Μαρία, Σοφία καιΕυδοκία.• γ1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας του Δυράχιου, *1073, +1106, νυμφ. την Άννα Δούκαινα με την οποία

απέκτησε 3 γιούς και μία κόρη τους Ανδρόνικο, Αλέξιο, Ανδριανό και την Ευδοκία.• δ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία Δούκαινα με την οποία απέκτησε μία κόρη την

Άννα.• ε1. - Άννα Κομνηνή Δούκαινα, παντρ. τον Αλέξιο Κομνηνό Ανεμά.

• δ2. - Αλέξιος Κομνηνός, νυμφ. την Ειρήνη Συναδινή με την οποία απέκτησε ένα γιο τον Ανδριανό.

Δυναστεία Κομνηνών 138

• ε1. - Ανδριανός Κομνηνός, νυμφ. την Άννα Κοντοστεφανίνα.• δ3. - Ανδριανός Κομνηνός.• δ4. - Ευδοκία Κομνηνή, παντρ. τον Αλέξιο Ταρσανιώτη.

• γ2. - Αλέξιος Κομνηνός, Δούκας του Δυράχιου, νυμφ. τη Ζωή, πέθ. μετά από θεραπεία ενός μάγου.• γ3. - Κωνσταντίνος Κομνηνός, Δούκας της Βέροιας, νυμφ. μάλλον τη Ευφορβίνη από την Αντιόχεια

με την οποία απέκτησε δύο γιούς τον Ιωάννη και τον Στέφανο.• δ1. - Ιωάννης Κομνηνός, "εκάρει" μοναχός.• δ2. - Στέφανος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία (1147/51) κόρη του Ιωάννη Αξούς, με την οποία

απέκτησε τον Κωνσταντίνο και την Ειρήνη.• ε1. - Κωνσταντίνος Κομνηνός (καμία άλλη πληροφορία)• ε2. - Ειρήνη Κομνηνή, *1115, παντρ. 1170; Ισαάκιο Βατατζή.

• γ4. - Ανδριανός Κομνηνός, Μητροπολίτης Οχρίδας, νυμφ. (..;..) το 1110 και απέκτησε μία κόρη τηνΘεοδώρα.• δ1. - Θεοδώρα Κομνηνή *1110 παντρ. τον Ανδρόνικο Κοντοστέφανο.

• γ5. - Άννα Κομνηνή, παντρ. τον Ιωάννη Δούκα.• γ6. - Μαρία Κομνηνή, αρραβ. τον Γρηγόριο Γαβρά τον οποίο και χώρισε από τους συγγενείς.• γ7. - Σοφία Κομνηνή, παντρ. τον Νικόλαο Δοκειάνο.• γ8. - 'Ευδοκία' Κομνηνή, παντρ. τον Νικηφόρο Βοτανιάτη.

Αλέξιος Α'

• β3. - Αλέξιος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου(1081-1118). Γενν. 1048/57, πέθ. 15 Αυγούστου 1118. Νυμφ.1ο το 1075 την Αργυροπουλίνα (+1077) και 2ο το 1078 τηνΕιρήνη Δούκαινα (*1066, +1123/36). από τους δύο γάμουςαπέκτησε 9 παιδιά (4 γιούς και 5 κόρες) τους: Ιωάννη,μετέπειτα Αυτοκράτορα, Ανδρόνικο, Ισαάκιο, Μανουήλ, Άννα,Μαρία, Ευδοκία, Θεοδώρα και Ζωή.

• γ1. - Ιωάννης Β' Κομνηνός Δούκας, Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου (1118-1143). Γενν. 1087, πέθ 8 Απριλίου 1143Νυμφ. το 1104/5 την Πιρόσκα (= Αγ. Ειρήνη τηςΟυγγαρίας) (+13 Αυγούστου 1134) με την οποία απέκτησε8 παιδιά (4 γιούς και 4 κόρες) τους: Αλέξιο - μετέπειτασυναυτοκράτορα του Βυζαντίου, Ανδρόνικο, Ισαάκιο,Μανουήλ - μετέπειτα Αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Μαρία,Άννα, Θεοδώρα και Ευδοκία.

• δ1. - Αλέξιος Κομνηνός συνΑυτοκράτορας τουΒυζαντίου. *1106, +1142. Νυμφ. 1ο τη ΠριγκίπισσαΕυπραξία του Κιέβου (+1136) και 2ο τη ΠριγκίπισσαΚάτα (=Ειρήνη της Αλανίας). Εκ των γάμων τουαπέκτησε δύο κόρες την Μαρία και ... μιά ακόμη.

• ε1. - Μαρία Κομνηνή +1167, το 1120 παντρ. τον Αλέξιο Αξούς, Δούκας της Κιλικίας.• ε2. - μία κόρη Κομνηνή που παντρ. τον Θεόδωρο Μαυροζόμη.

• δ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός, *1108, +1142. Νυμφ. το 1124 την Ειρήνη Αινείδασα (+1150/1) με τηνοποία απέκτησε 5 παιδιά, 2 γιούς και 3 κόρες τους Ιωάννη, Αλέξιο, Μαρία, Ευδοκία και θεοδώρα.• ε1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας της Κύπρου, *1128, +1176. Νυμφ. το 1146 την Μαρία

Ταρονίτισσα με την οποία απέκτησε ένα γιο και τρεις κόρες, τους: Αλέξιο, Ειρήνη, Μαρία καιΘεοδώρα.

Δυναστεία Κομνηνών 139

• στ1. - Αλέξιος Κομνηνός (με την βοήθεια των Νορμανδών εξελέγει Αυτοκράτορας τηςΘεσαλονίκης (φυλακίσθηκε και τυφλώθηκε το 1185), +1187.

• στ2. - Ειρήνη Κομνηνή (καμία άλλη πληροφορία)• στ3. - Μαρία Κομνηνή της Ναυπλίας ή Ακροναυπλίας, *1154, +1217. Παντρ. 1ο το 1167 τον

Αμαλρίκιο της Αντζού, Βασιλέα της Ιερουσαλήμ, (*1136, +1174), 2ο το 1177 τον Βαλιάνο τουΙμπελίν, Λόρδου του Νάμπλους (+1193).

• στ4. - Θεοδώρα Κομνηνή, παντρ. 1ο το 1175 (διαζ.1180) τον Βοεμούνδο Γ' της Αντιόχειας(+1201) και 2ο τον Γκοντιέρ ντε Μπεθούν, Λόρδο του Μπεσάν.

• ε2. - Αλέξιος Κομνηνός, ο εραστής της Αυτοκράτειρας Μαρίας Κομνηνής και αρχηγός του επίκαθηκόντων αντιβασιλείας συμβουλίου της.*1136, +δολοφονήθηκε 1183. Νυμφ. την ΜαρίαΔούκαινα με την οποία απέκτησε ένα γιο και μιά κόρη τον Ανδρόνικο και την Ευδοκία.• στ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, πεθ. σε μικρή ηλικία σε πτώση από άλογο.• στ2. - Ευδοκία Κομνηνή +1183. Παντρ. το 1178 ή 1179 τον Γουλιέλμο Η' του Μονπελιέ

(+1218).• ε3. - Μαρία Κομνηνή *1126, +;. Παντρ. 1ο το 1139 τον Θεόδωρο Δασιώτη (+1143/4), 2ο το

1145/50 τον Ιωάννη Καντακουζηνό (+1176).• ε4. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο και διαζ.1149 τον Θόρο Β' Λόρδο των Μάουταινς και 2ο τον

Μιχαήλ Γαβρά (+ μετά το 1170).• ε5. - Θεοδώρα Κομνηνή, +1183. Παντρ. το 1148 τον Δούκα Ερρίκο Β' της Αυστρίας και

Βαυαρίας (*1112, +1177). Με αυτό το γάμο το αίμα της Βυζαντινής Δυναστείας Κομνηνώνπέρασε στους Αυτοκρατορικούς Οίκους της Αυστρίας και Βαυαρίας - Γερμανίας.

• δ3. - Ισαάκιος Κομνηνός *1115, +1154/74. Νυμφ. 1ο την Θεοδώρα Καματερίνα (+1144), 2ο 1146την Ειρήνη Διπλοσυναδίνη. Εκ του 1ου γάμου απέκτησε 5 παιδιά τους: Αλέξιο, Ιωάννη, Ειρήνη,Άννα, Μαρία και εκ του 2ου δύο κόρες τις Θεοδώρα και Ευδοκία.• ε1. - Αλέξιος Κομνηνός (+1136).• ε2. - Ιωάννης Κομνηνός (+1136/7.• ε3. - Ειρήνη Κομνηνή. Παντρ. έναν άγνωστο και υπήρξε μητέρα του Ισαάκιου Δούκα Κομνηνού.

• στ1. - Ισαάκιος Δούκας Κομνηνός, Αυτοκράτορας της Κύπρου (1184-1191), *1155/60,+δηλητηριασθείς 1195/6. Νυμφ. 1ο το 1175/6 μία κόρη του Θόρου Β' Λόρδου των Μάουνταινς.2ο το1185/6 μία νόθη κόρη του Βασιλέως Γουλιέλμου Α' της Σικελίας. Εκ του 1ου γάμουαπέκτησε ένα γιο και μία κόρη.• ζ1. ένας γιός +1187.• ζ2. μία κόρη "La Damsel de Chypre" *1177/8, +μετά το 1204. Το 1194 αρραβ. τον Δούκα

Λεοπόλδο της Αυστρίας αλλά τελικά δεν τον παντρεύτηκε. Αντίθετα παντρ. 1ο το 1200(διαζ.1202/3) τον Κόμη Ρεϋμούνδο Στ' της Τουλούζης, και 2ο το 1203 τον Τιερρύ τηςΦλάνδρας, νόθο γιό του Φιλίππου της Λωραίνης Κόμη της Φλάνδρας.

• ε4. - Άννα Κομνηνή. Παντρ. πριν το 1166 τον Κωνσταντίνο Δούκα (+1185).

Το Βυζάντιο στο τέλος της βασιλείας του ΜανουήλΚομνηνού (1180)

• ε5. - Μαρία Κομνηνή. Παντρ. το 1156 τονΒασιλέα Στέφανο Δ' της Ουγγαρίας (+1165.

• ε6. - Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή,*1145/6, +μετά το 1184. Παντρ. το 1158 τονΒαλδουίνο Γ' ντ΄ Αντζού, Βασιλέα τηςΙερουσαλήμ (+1163). Υπήρξε ερωμένη τουΑυτοκράτορα Ανδρόνικου Α'.

Δυναστεία Κομνηνών 140

• ε7. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο το 1170 τον Οδώνη Φρατζιπάνη και 2ο το 1179 τον Γκουέλφοντι Πορκάρια.

• δ4. - Μανουήλ Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1143-1180). Γενν.1118, πέθ. 24Σεπτεμβρίου 1180. Νυμφ. 1ο το 1146 την Πριγκίπισσα Βέρθα = Ειρήνη φον Σούλτσμπαχ(+1159/60), 2ο το 1161 την Πριγκίπισσα Μαρία ντε Πουατιέ (*1145, +27 Αυγούστου1182). Εκ του1ου γάμου απέκτησε δύο κόρες τις Μαρία και Άννα και εκ του 2ου τον Αλέξιο μετέπειταΑυτοκράτορα, και τον επίσης Αλέξιο μάλλον νόθο.• ε1. - Μαρία Κομνηνή, *1152, +δηλητηριασθείσα 1182. Είχε αρραβ. τον Βέλα Γ' Βασιλέα της

Ουγγαρίας και τον Γουλιέλμο Β' Βασιλέα Σικελίας αλλά οι βυζαντινή πολιτική τους κράτησεμακρυά για γαμήλια τελετή. Τελικά το 1180 παντρ. τον Ραινιέ του Μοντφεράτ (Μονακό) (*1163,+1182).

• ε2. - Άννα Κομνηνή, *1154, +1158 4ετών.• ε3. - Αλέξιος Β' Κομνηνός, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1180-1183), Γενν.14 Σεπτεμβρίου

1169, πέθ. στραγγαλισθείς το Σεπτ.1193. Νυμφ. το 1180 την Πριγκίπισσα Αγνή της Γαλλίας,(*1171, +1240) κόρη του Βασιλέως Λουδοβίκου Ζ'.

• ε4. - (νόθος) Αλέξιος Κομνηνός, +μετά το 1188, τυφλωθείς από τον Ανδρόνικο Α' το 1184. Νυμφ.το 1183 την Ειρήνη Κομνηνή (νόθη κόρη του Ανδρόνικου Α'.

• δ5. - Μαρία Κομνηνή, *1106, +1144/51. Παντρ. τον Ιωάννη Δαλασσινό Ρογήρο.• δ6. - Άννα Κομνηνή, *110, Παντρ. το 1125 τον Στέφανο Κοντοστέφανο (ή Κοντεστέφανο), (+1149).• δ7. - Θεοδώρα Κομνηνή, *1116. Παντρ. τον Μανουήλ Ανεμά (+1146/7).• δ8. - Ευδοκία Κομνηνή, *1119,(+1176. Παντρ. τον Θεόδωρο Βατατζή.

• γ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός, *1090, +1130/31. Νυμφ. το 1104 την Πριγκίπισσα Ειρήνη του Πρτζέμισλ.• γ3. - Ισαάκιος Κομνηνός, *μετά τις 16-1-1093, +μετά το 1152. Νυμφ. το 1112/16 την Πριγκιπισσα

Κάτα της Γεωργίας, με την οποία απέκτησε 7 παιδιά, τους Ιωάννη, Ανδρόνικο μετέπειταΑυτοκράτορα, Μαρία, Άννα, Ευδοκία, Ελένη και ένα νόθο τον Αλέξιο.• δ1. - Ιωάννης Κομνηνός Τζελέπης ένας Μωαμεθανός διάσημος με ειδικές σπουδές. Νυμφ. 1ο το

1131 την κόρη του Λέοντος, Λόρδου των Μαουντμπάντενς και 2ο 1140 την κόρη του ΣυλτάνουΜασούντ των Ρουμς. Εκ του 1ου γ. απέκτησε τον Ισαάκιο και από το 2ο τον Σουλεϊμάν Σαχ.• ε1. - Ισαάκιος Κομνηνός, πέθ υπό βασανιστήρια.• ε2. - Σουλεϊμάν Σαχ οι απόγονοί του ήταν μουσουλμάνοι.

• δ2. - Ανδρόνικος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας Βυζαντίου (1183-1185) Γεν.1123, πέθ.κατακρεουργούμενος στον ύπνο από συμμορία στη Κωνσταντινούπολη 12 Σεπτεμβρίου1185. Νυμφ.1ο μιά Παλαιολογίνα και 2ο το 1183 τη κόρη του Βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκου Ζ', ΠριγκίπισσαΑγνή της Γαλλϊας (*1171 +1240). Από τους γάμους του αυτούς απέκτησε δύο γιούς και μία κόρη(Μανουήλ, Ιωάννη και Μαρία αλλά και άλλα πέντε παιδιά νόθα από μη νόμιμους γάμους (Αλέξιο,Ειρήνη, Αλέξιο, Ειρήνη και μία ακόμη κόρη.

• ε1. - Μανουήλ Κομνηνός. *πριν το 1152, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε το 1185. Νυμφ. τηΠριγκίπισσα Ρουσουντάν ή Ρουσντάνα της Γεωργίας.

• ε2. - Ιωάννης Κομνηνός. *1158, +1185 δολοφονηθείς.• ε3. - Μαρία Κομνηνή. *πριν1160, +μετά το 1184. Παντρ. τον Θεόδωρο Συναδηνό.• ε4. - (νόθο από την Ευδοκία, κόρη του Ανδρόνικου Κομνηνού) (βλ.α3/β3/γ2), Αλέξιος Κομνηνός.

Εξαφανίστηκε στη Κωνσταντινούπολη το1185.• ε5. - (νόθο από την Ευδοκία) (βλ.α3/β3/γ2) Ειρήνη Κομνηνή. Παντρ. τον Νικηφόρο Παλαιολόγο.• ε6. - (νόθο από την Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή) (βλ. ) Αλέξιος Κομνηνός. *1170.• ε7. - (νόθο από την Θεοδώρα Καλουσύνη Κομνηνή) (Βλ. ) Ειρήνη Κομνηνή. *μετά το 1168.

Παντρ. το 1183 τον Αλέξιο Κομνηνό (βλ. ). +μετά το 1188 και

Δυναστεία Κομνηνών 141

• ε8. - μία κόρη. Παντρ. τον Ρωμανό Δούκα του Δυρράχιου.• δ3. - Μαρία. Παντρ. πριν το 1166 τον Ιωσήφ Βρυέννιο.• δ4. - Άννα Κομνηνή. παντρ. τον Ιωάννη Αρβαντινό ή Αραβαντινό.• δ5. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. μάλλον τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.• δ6. - Ελένη Κομνηνή. *1183, +1258 Παντρ. τον Γιούρι Α' Μέγα Ηγεμόνα του Κιέβου.• δ7. - (νόθο) Αλέξιος Κομνηνός.

• γ4. - Μανουήλ Κομνηνός. *1097• γ5. - Άννα Κομνηνή Δούκαινα. Συγγραφέας, γεν. 2 Δεκεμβρίου]] 1083, +1149/54. Παντρ. τον

Νικηφόρο Βρυέννιο (+1136/7).• γ6. - Μαρία Κομνηνή. *1085, +μετά το 1136. Παντρ. 1ο Γρηγόριο Γαβρά, 2ο τον Νικηφόρο Κατάκαλο

Ευφόρβανο.• γ7. - Ευδοκία Κομνηνή *1094. Παντρ. τον Ιασίτη.• γ8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1096. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Άγγελο (+1166).• γ9. - Ζωή Κομνηνή.(*1098).

• β4. - Ανδριανός Κομνηνός. +1105. Νυμφ. την Ζωή Δούκαινα (*1062, +1136) κόρη του ΑυτοκράτοραΚωνσταντίνου Δούκα, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά τον Αλέξιο και την Αλεξία.• γ1. - Αλέξιος Κομνηνός. Άφησε μία κόρη.

• δ1. - μία κόρη. Παντρ. τον Αλέξιο Παλαιολόγο.• γ2. - Αλεξία ή Αλεξέια Κομνηνή. +1105. Παντρ. ένα Γκριμάλντο ένα Λομβάρδο.΄

• β5. - Νικηφόρος Κομνηνός. *1060, +1136/43. Άφησε ένα γιο και μία κόρη.• γ1. - Αλέξιος Κομνηνός.• γ2. - μία κόρη . Παντρ. τον Γρηγόριο Πακουριάνο.

• β6. - Μαρία Κομνηνή. *1045. Παντρ. το 1062 τον Μιχαήλ Ταρωνίτη. (εξαφαν.1093).• β7. - Ευδοκία Κομνηνή. *1050. Παντρ. το 1067 Νικηφόρο Μελισσηνό.• β8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1053. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Διογένη.

• α4. - Μία κόρη. *1012. Παντρ. το 1031 τον Μιχαήλ Δοκιάνο Ιταλό αξιοματούχο.Η Δυναστεία Κομνηνών ήταν από τις μεγαλύτερες Βυζαντινές Δυναστείες. Οι Βυζαντινοί Πρίγκηπες αυτής τηςΔυναστείας ενώθηκαν σχεδόν με όλες τις Ηγεμονικές Δυναστείες της εποχής της.

Δυναστεία Κομνηνών 142

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας Κομνηνών

Ιωάννης Β'

• 1057 Στάση του Ισαάκιου Α' Κομνηνού.• 1064 Άλωση του Άνι από Τούρκους Σελτζούκους.• 1071 Άλωση της Βάρεως από τους Νορμανδούς. Απώλεια της

Ιταλίας.• 1071 Μάχη του Ματζικερτίου.• 1078 Στάση του Βρυέννιου και του Βοτανειάτη.• 1078 Οι Τούρκοι στη Νίκαια της Βιθυνίας.• 1081 Αυτοκράτορας Αλέξιος Α' ο Κομνηνός.• 1082 Συνθήκη με την Βενετία.• 1091 Ήττα των Πετσενέγκων στο Λεβούνιο της Θράκης.• 1096 Οι Σταυροφόροι στη Κωνσταντινούπολη. Α' Σταυροφορία• 1097 Άλωση της Νίκαιας από τους Σταυροφόρους.• 1107-1108 Πόλεμος κατά του εγκατασταθέντος στην Αντιόχεια

Βοϊμούνδο.• 1116 Μάχη στο Φιλομήλιο.• 1118 Αυτοκράτορας Ιωάννης Β' Κομνηνός.• 1122 Ήττα των Πετσενέγκων.• 1122-1126 Πόλεμος με την Βενετία.• 1124-1126 Επέμβαση στην Ουγγαρία.• 1137-1138 Ο Ιωάννης Β' Κομνηνός εκστρατεύει στη Κιλικία και Συρία.• 1147 Β' Σταυροφορία.• 1147-1149 Πόλεμος με τον Ρογήρο Β' Βασιλιά της Σικελίας• 1151 Οι Βυζαντινοί στην Αγκώνα.• 1152-1154 Πόλεμος κατά της Ουγγαρίας.• 1158 Ο Μανουήλ Α' Κομνηνός εκστρατεύει στη Συρία.• 1168 Προσάρτηση της Δαλματίας.• 1171 Διακοπή σχέσεων με την Βενετία.• 1176 Μάχη στο Μυριοκέφαλο.• 1182 Στάση του Ανδρόνικου Κομνηνού.• 1185 Άλωση Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς.• 1185 Ίδρυση του Βλαχοβουλγαρικού κράτους.

Παραπομπές[1] Σάββας Ιωαννίδης "Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος" (1870) σελ. 50[2] Κατσαρός, Β., «Το “πρόβλημα της καταγωγής” των Κομνηνών», Βυζαντιακά 3 (1983), σελ. 111-122

143

Αλέξιος Α' Κομνηνός

Αλέξιος Α' Κομνηνός

Αλέξιος Α' Κομνηνός

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός ήταν αυτοκράτορας της ΒυζαντινήςΑυτοκρατορίας από το 1081 ως το 1118.

Άνοδος στο θρόνο

Ήταν ανηψιός του αυτοκράτορα Ισαάκιου Α' Κομνηνού και γιοςτου Ιωάννη Κομνηνού και της Άννας Δαλασηνής. Ο Αλέξιος απόπολύ νωρίς κατατάχθηκε στον αυτοκρατορικό στρατό καιαντιμετώπισε αρκετούς στασιαστές και διεκδικητές τουαυτοκρατορικού θρόνου. Το 1078 ορίστηκε αρχηγός του στρατούτης Δύσης από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ' Βοτανειάτη Οιμεγαλύτερες επιτυχίες του ήταν η νίκη και σύληψη πρώτα τουΝικηφόρου Βρυέννιου και αργότερα του Νικηφόρου Βασιλάκιου.Το 1081 στασίασε και ο ίδιος με τους αδερφούς του και πήρε τοθρόνο από το Νικηφόρο Γ' μετά από παρότρυνση και με τη βοήθειατου Ιωάννη Δούκα, θείου του Μιχαήλ Ζ' Δούκα. Για αρκετό καιρόυπήρξε εραστής της αυτοκράτειρας Μαρίας της Αλανής, συζύγουτων αυτοκρατόρων Μιχαήλ Ζ' και Νικηφόρου Γ'. Η εύνοια της τουφάνηκε πολύ χρήσιμη τα χρόνια που προσπαθούσε να ανέβει στηστρατιωτική ιεραρχία.Μετά από την άνοδό του στο θρόνο, όμως,παντρεύτηκε την Ειρήνη Δούκα, εγγονή του Ιωάννη Δούκα, θείουτου Μιχαήλ Ζ'. Για να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Δουκών επανέφερε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο τουΜιχαήλ Ζ' και της Μαριάς της Αλανής ως συναυτοκράτορα. Μάλιστα αργότερα τον αρραβώνιασε με τηνπρωτότοκη κόρη του, Άννα. Η γέννηση του γιου του Αλέξιου, Ιωάννη, το 1087 τερμάτισε την αναγνώριση τουΚωνσταντίνου ως συναυτοκράτορα. Ο Κωνσταντίνος, όμως, συνέχισε να έχει φιλικές σχέσεις με τοναυτοκράτορα μέχρι το θανατό του, περίπου το 1095.

Οικονομικά και διοικητικά μέτραΩς αυτοκράτορας ο Αλέξιος προσπάθησε να συγκρατήσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις των τοπικών αρχόντωνστις επαρχίες, να εξυγιάνει αναζωογονήσει την οικονομία και το εμπόριο αλλά και να σταματήσει τοκατρακύλισμα του βυζαντινού νομίσματος. Η κοπή του υποτιμημένου σε μεγάλο βαθμό σολδίου σταμάτησε καιένα καινούριο χρυσό νόμισμα κόπηκε, το υπέρπυρον. Για να ισχυροποιήσει τη συνοχή του κράτους και τοστρατό στράφηκε στην αριστοκρατία η οποία ενισχύθηκε πολύ στην εποχή των Κομνηνών. Για να βρει πόρουςαναγκάστηκε να επιβάλει επιπλέον φόρους στο λαό. Νέοι αυλικοί και διοικητικοί τίτλοι εφευρέθηκαν όπωςαυτός του σεβαστοκράτορα για να αντικαταστήσουν τους παλιούς, που είχαν χάσει τη αξία τους με τηνπρακτική των προηγούμενων αυτοκρατόρων να τους μοιράζουν αφειδώς, αλλά και για να ικανοποιήσει καιγια να εντάξει στον κρατικό μηχανισμό όσα περισσότερα μέλη της αριστοκρατίας μπορούσε. Παράλληλαέπρεπε να αντιμετωπίσει σωρεία συνομωσιών και εξωτερικών απειλών.

Αλέξιος Α' Κομνηνός 144

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1081.

Εξωτερικές απειλές ταπρώτα χρόνια

Την ίδια χρονιά που ο Αλέξιος ανέβηκεστο θρόνο οι Νορμανδοί που είχανκαταλάβει τη βυζαντινή Ιταλία από το1071 αποβιβάστηκαν στις αλβανικέςακτές και με αρχηγό το ΡοβέρτοΓυισκάρδο πολιόρκησαν το Δυρράχιο. ΟΑλέξιος έσπευσε να τους αντιμετωπίσειαλλά ηττήθηκε και αναγκάστηκε για ναεξασφαλίσει τη συνεργασία των Βενετώννα τους παραχωρήσει αποκλειστικάπρονόμια (διομολογήσεις[1] ) σε όλη τηναυτοκρατορία. Ο πόλεμος με τους

Νορμανδούς τερματίστηκε το 1085 με το θάνατο του Ροβέρτου Γυισκάρδου και τη σύγκρουση για τη διαδοχήτου μεταξύ του Βοημούνδου και του μικρότερου αδελφού του, Ρογήρου Μπόρσα. Μετά από λίγο καιρό, όμως, οΑλέξιος χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τουρκικούς λαούς που περνούσαν το Δούναβη και έκαναν επιδρομές στοεσωτερικό της αυτοκρατορίας, τους Πετσενέγκους και τους Κουμάνους. Οι επιδρομές αυτές συνεχίστηκαν μεμικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση για αρκετά χρόνια, και μάλιστα οι Πετσενέγκοι συνεργάστηκαν το 1090 με τονεμίρη της Σμύρνης, Τζαχά που είχε βλέψεις στο βυζαντινό θρόνο, και επιτέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. ΟΑλέξιος χρησιμοποιώντας τους Κουμάνους εναντίον τους κατάφερε να τους νικήσει στην μάχη του Λεβουνίουτο 1091. Το 1094 ήταν η σειρά των Κουμάνων να επιδράμουν εναντίον των Βυζαντινών, ξεσηκωμένοι απόέναν διεκδικητή του θρόνου που υποκρινόταν ότι ήταν ο Κωνσταντίνος Διογένης, ένας γιος του ΡωμανούΔιογένη που στην πραγματικότητα είχε πεθάνει χρόνια πριν. Οι Κουμάνοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουνόταν ο ψευδο-Διογένης εξουδετερώθηκε στην Αδριανούπολη. Ο Αλέξιος κατάφερε να εξουδετερώσει και τηναπειλή του Τζαχά, στρέφοντας εναντίον του τον γαμπρό του, τον Κιλίτζ Αρσλάν Α', ο οποίος και τονδολοφόνησε στη διάρκεια ενός συμποσίου το 1094. Έχοντας σταθεροποιήσει την ειρήνη στα ευρωπαϊκά εδάφητης αυτοκρατορίας ο Αλέξιος έστρεψε την προσοχή του στην Μικρά Ασία, που είχε χαθεί σχεδόν ολόκληρηαπό τους Σελτζούκους Τούρκους. Έστειλε μία επιστολή στον πάπα της Ρώμης Ουρβανό B’ για να πάρειβοήθεια από τη δύση με την μορφή αποστολής μισθοφόρων για να μπορέσει να ανακαταλάβει τα χαμέναεδάφη. Αυτό το αίτημα του Αλέξιου για βοήθεια από τη Δύση ήταν μία από τις αφορμές της ΠρώτηςΣταυροφορίας.

Αλέξιος Α' Κομνηνός 145

Η Πρώτη Σταυροφορία και οι συνέπειές της

Ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν και οιάλλοι βαρώνοι της Πρώτης

Σταυροφορίας στο αυτοκρατορικόπαλάτι του Αλέξιου Κομνηνού.

Ο Αλέξιος προσπάθησε να αντιμετωπίσει με τη διπλωματία τουςσταυροφόρους που κατέφθαναν κατά ομάδες στα εδάφη του. ΗΣταυροφορία του Λαού, με κυριότερο αρχηγό τον Πέτρο τον Ερημίτηήταν το πρώτο μεγάλο σώμα σταυροφόρων που έφτασε στηνΚωνσταντινούπολη, τον Αύγουστο του 1096. Η πλειοψηφία τωνσταυροφόρων που συμμετείχαν στη σταυροφορία του Πέτρου του Ερημίτηδεν είχαν κάποια στρατιωτική πείρα ή εκπαίδευση ή τον κατάλληλοεξοπλισμό. Μάλιστα, πολλοί από τους σταυροφόρους ήταν γυναικόπαιδακαι ηλικιωμένοι. Είχαν προξενήσει αναταραχή και καταστροφές στηνπορεία τους προς την Κωνσταντινούπολη και η παραμονή τους σταπερίχωρα της Κωνσταντινούπολης ήταν επίσης προβληματική. Ο Αλέξιοςτους παραχώρησε πλοία για να περάσουν στην Μικρά Ασία και τουςπροειδοποίησε να περιμένουν τους υπόλοιπους σταυροφόρους πρινεπιτεθούν στους Τούρκους γιατί δεν ήταν αρκετά ισχυροί. Οι προστριβέςανάμεσα στους σταυροφόρους και η διαίρεσή τους σε μικρότερες ομάδεςσυνετέλεσαν στην καταστροφή τους και στο σφαγιασμό τους από τουςΤούρκους. Οι λίγοι που γλίτωσαν επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη.

Το Νοέμβριο του 1096 άρχισαν να φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη νέασώματα σταυροφόρων, άλλοι από τα σύνορα με την Ουγγαρία και άλλοιαπό τις δυτικές ακτές της αυτοκρατορίας. Αυτή τη φορά επρόκειτο για οργανωμένα σώματα πολεμιστών.Σημαντικότεροι αρχηγοί τους ήταν ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν, ο Ραϋμόνδος της Τουλούζης και οΒοημούνδος του Τάραντα. Διάφορα επεισόδια λεηλασιών και συγκρούσεων και με το νέο κύμα σταυροφόρωνέπεισαν τον Αλέξιο να ακολουθήσει επιθετική πολιτική όσο οι σταυροφόροι δεν ήταν ακόμη τόσοι πολλοί ώστενα τον απειλήσουν και να τους αρνηθεί τη βοήθεια του. Ακόμη διέταξε το στρατό στην Κωνσταντινούπολη ναεπαγρυπνεί. Χαρακτηριστικότερο το επεισόδιο του με τον Σταυροφόρο Ούγο των Βερμαντουά, αδελφό τουβασιλιά της Γαλλίας. Αυτά τα μέτρα πέτυχαν και έπειτα από πολλές διαπραγματεύσεις και μικροσυγκρούσειςοι αρχηγοί των σταυροφόρων δήλωσαν υποταγή και υποσχέθηκαν όσα εδάφη κατελάμβαναν από τουςΤούρκους και προηγουμένως ανήκαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία να τα παραδώσουν σε βυζαντινή διοίκηση(δηλαδή όλα τα εδάφη από τη Νίκαια ως την Αντιόχεια). Από την μεριά του, ο Αλέξιος υποσχέθηκε να τουςπαραχωρήσει πλοία για να περάσουν στην Μικρά Ασία,τρόφιμα και οδηγούς. Με αυτό τον τρόπο ο Αλέξιοςπροσπαθούσε να ελέγξει τους σταυροφόρους και να τους θέσει κάτω από βυζαντινή κηδεμονία.

Την άνοιξη του 1097 οι σταυροφόροι είχαν πλέον συγκεντρωθεί όλοι στα περίχωρα της Κωνσταντινούποληςκαι ο Αλέξιος τους έδωσε καράβια για να μεταφερθούν στην απέναντι ακτή και ένα μικρό εκστρατευτικόσώμα υπό τον στρατηγό Τατίκιο για να τους οδηγήσει μέχρι την Αντιόχεια. Εκεί, κατάφεραν να νικήσουν τουςΤούρκους της Νίκαιας και απέκλεισαν την πόλη. Οι Τούρκοι όμως ήρθαν σε συνεννόηση με τους Βυζαντινούς,οι οποίοι διέσχισαν με πλοιάρια τη λίμνη στην πίσω μεριά της πόλης, και τους παρέδωσαν τη Νίκαια χωρίς ναμπορέσουν να αντιδράσουν σε αυτό οι σταυροφόροι. Αυτό το συμβάν ψύχρανε τελείως τις σχέσεις τωνσταυροφόρων και Βυζαντινών.Μετά από πορεία αρκετών εβδομάδων οι σταυροφόροι έφτασαν στην Αντιόχεια και τον Οκτώβριο ξεκίνησαν την πολιορκία της πόλης. Όταν πέρασαν μερικοί μήνες ο Βοημούνδος κατάφερε με ένα τέχνασμα να απομακρύνει τους λίγους βυζαντινούς στρατιώτες που τους είχαν οδηγήσει μέχρι εκεί, μη θέλοντας να τους παραδώσει την Αντιόχεια αλλά να γίνει αυτός ο κυρίαρχός της. Διακήρυξε ότι η συμφωνία ήταν άκυρη και έπεισε τους άλλους σταυροφόρους να δεχθούν να γίνει αυτός ο κυρίαρχος της Αντιόχειας. Οι συγκρούσεις Σελτζούκων και Βυζαντινών είχαν αναζωπυρωθεί και ο Αλέξιος δεν μπόρεσε να αντιδράσει άμεσα. Παρ'όλο

Αλέξιος Α' Κομνηνός 146

που η συμφωνία που είχε γίνει στην Κωνσταντινούπολη είχε αθετηθεί οι Βυζαντινοί επωφελήθηκαν από τηναναστάτωση που έφεραν οι σταυροφόροι στους Τούρκους και από τη νίκη τους στην μάχη του Δορυλαίου. Σταχρόνια 1097-1099 ανακατέλαβαν την Χίο, τη Ρόδο, τη Σμύρνη, τη Φιλαδέλφεια, την Έφεσο και τις Σάρδεις. Ηδιπλωματία και οι προσπάθειες του Αλέξιου δικαιώνονταν.Ο Βοημούνδος πιάστηκε αιχμάλωτος του Μαλίκ Γαζί των Δανισμενδιδών το 1100 και αφέθηκε ελεύθερος το1103. Συγκρούστηκε με τους γειτονικούς μουσουλμάνους ηγεμόνες, αλλά ηττήθηκε στην μάχη της Χαρράν.Ακολούθησε μεγάλη επίθεση των Βυζαντινών στην Κιλικία και στη Συρία που ανάγκασε το Βοημούνδο ναεπιστρέψει στη Δύση σε αναζήτηση ενισχύσεων. Τελικά, νέα σύγκρουση μεταξύ Νορμανδών και Βυζαντινώνέλαβε χώρα το 1107, όταν ο Βοημούνδος αποβιβάστηκε και πάλι στις αλβανικές ακτές αλλά αυτή τη φορά οαναδιοργανωμένος και φανερά ισχυρότερος από το 1081 αυτοκρατορικός στρατός απέκλεισε τουςΝορμανδούς ενώ αδυνατούσαν να καταλάβουν το Δυρράχιο και ο Βοημούνδος αναγκάστηκε να παραδοθεί.Με τη συνθήκη της Δεαβόλεως (1108) δήλωνε υποτέλεια στην αυτοκρατορία και αναλάμβανε την υποχρέωσηνα δεχθεί Ορθόδοξο Πατριάρχη στην Αντιόχεια.

Τελευταία χρόνια και θάνατοςΤα χρόνια 1110-1116 ο Αλέξιος εξεστράτευσε ξανά στην Μικρά Ασία προσπαθώντας να περιορίσει τουςΤούρκους και να υπερασπίσει τις περιοχές που ήταν στα χέρια των Βυζαντινών. Κατάφερε τελικά ναανακαταλάβει τα εδάφη από την Τραπεζούντα ως το Αμόριο και το Φιλομήλιο της Φρυγίας, και από εκεί ωςτις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου. Ακόμη, προσπάθησε να περιορίσει την αίρεση των Βογομίλων που εκείνητην εποχή είχε εξαπλωθεί αρκετά και είχε κέντρο της τη Φιλιππούπολη. Μία από τις τελευταίες ενέργειες τουήταν να κάψει στην πυρά τον Βασίλειο, έναν αρχηγό των Βογομίλων.Η ποδάγρα και η ραγδαία επιδείνωση της σε συνδιασμό με την κόπωση δεκαετιών οδήγησαν τον ΑλέξιοΚομνηνό στον θάνατο. Ήδη το 1116 είχε επιδεινωθεί τόσο πολύ ώστε ο Αλέξιος δεν μπορούσε να περπατήσει.Ενάμιση χρόνο μετά τα πρώτα συμπτώματα, σύμφωνα με τον προσωπικό γιατρό του αυτοκράτορα, ΝικόλαοΚαλλικλή, είχε αρχίσει η μετάσταση. Η επιδείνωση ήταν ραγδαία σε βαθμό που ο Αλέξιος υποχρεωνόταν ναπαραμένει συνέχεια καθιστός. Φλεγμονές, οιδήματατα και διάρροιες ταλαιπώρησαν τον αυτοκράτοραπροκαλώντας του περιπλοκές και φριχτούς πόνους, εως ότου εξέπνευσε στις 15 Αυγούστου 1118. Τιςτελευταίες ημέρες της ζωής του δεν τις πέρασε σε ηρεμία. Η συζυγός του, Ειρήνη, και η κόρη του, Άννα,συνομωτούσαν για να μην τον διαδεχθεί ο Ιωάννης στο θρόνο, αλλά ο σύζυγος της Άννας, ΝικηφόροςΒρυέννιος. Το σχέδιο τους, όμως, απέτυχε. Ο Ιωάννης πήγε μυστικά στο μοναστήρι των Μαγγάνων, όπουβρισκόταν ο πατέρας του και πήρε το αυτοκρατορικό δαχτυλίδι από το χέρι του λίγες ώρες πριν πεθάνει.Ετάφη στη Μονή Παμμακάριστου στην Κωνσταντινούπολη.Το σθένος που έδειξε ο Αλέξιος στη ζωή του ήταν πραγματικά αξιοθαύμαστο. Αναλύοντας τονπροσωπογραφικά θα μπορούσε κανείς να πει πως ήταν ένας άνθρωπος γεννημένος ηγέτης. Είχε εξάλλου όλατα χαρακτηριστικά που απαιτούσε η βυζαντινή αυτοκρατορική ιδεολογία από εναν ιδανικό αυτοκράτορα. ΟΑλέξιος ήταν φανατικά ορθόδοξος, όχι από πηγαία πίστη ή εξαιτίας της επιρροής της θρησκόληπτης μητέραςτου, αλλά από σκοπιμότητα.Παρ’όλο που ο Αλέξιος παρέδωσε στο γιο του, Ιωάννη, ένα σταθερότερο και ισχυρότερο κράτος από ότι τοβρήκε το 1081, γεγονός είναι ότι η ενδυνάμωση των δυνατών καθώς και η παραχώρηση υπέρογκων προνομίωνστις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες μακροπρόθεσμα έπληξαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η κόρη του, ΆνναΚομνηνή, έγραψε την Αλεξιάδα, ένα βιβλίο που εξιστορεί τα γεγονότα της εποχής του πατέρα της και σε πολλάσημεία τον εξυμνεί.

Αλέξιος Α' Κομνηνός 147

ΟικογένειαΑπό τον γάμο του με την Ειρήνη Δούκα ο Αλέξιος απέκτησε τα εξής παιδιά:• Άννα Κομνηνή, που παντρεύτηκε τον καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο.• Μαρία Κομνηνή, που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Γρηγόριο Γαβρά και σε δεύτερο τον Νικηφόρο

Ευφορβηνό Κατακαλών.• Ιωάννης Β' Κομνηνός, που τον διαδέχθηκε ως αυτοκράτορας.• Ανδρόνικος Κομνηνός, σεβαστοκράτωρ.• Ισαάκιος Κομνηνός, σεβαστοκράτωρ.• Ευδοκία Κομνηνή, που παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Ιασίτη.• Θεοδώρα Κομνηνή, που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Κωνσταντίνο Κουρτίκη και σε δεύτερο γάμο τον

Κωνσταντίνο Άγγελο.• Μανουήλ Κομνηνός.• Ζωή Κομνηνή.

Δείτε επίσης• Δυναστεία Κομνηνών• Βυζαντινό νόμισμα• Βυζαντινή αριστοκρατία και γραφειοκρατία

Παραπομπές[1] Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, ISBN 978-960-19-0326-2, σελ. 42

ΠροηγούμενοςΝικηφόρος Γ' Βοτανειάτης

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΙωάννης Β'

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το I Komnenos άρθρο Alexios I Komnenos (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexios) τηςΑγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/by-sa/ 3. 0/ ). ( I Komnenos ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Alexios)).

148

Αλέξιος Β'

Αλέξιος Β'1. ανακατευθυνση Αλέξιος Β' Κομνηνός

149

Ανδρόνικος Α'

Ανδρόνικος Α'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Α΄

150

Ισαάκιος Α'

Ισαάκιος Α'Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Α' Κομνηνός, βασίλεψε από το 1057 μέχρι το θάνατό του το 1059.Ήταν υψηλόβαθμος αξιωματικός του στρατού, βασικό στέλεχος της ομάδας που ανάγκασε σε παραίτηση τονπροκάτοχό του Μιχαήλ ΣΤ'. Βασικός στόχος της ομάδας αυτής, ήταν η αποκατάσταση του αξιομάχου τουστρατεύματος, το οποίο είχε περιέλθει σε δεινή κατάσταση, λόγω της άφρονος πολιτικής των αξιωματούχωντης Πόλης. Οι τελευταίοι, αισθανόμενοι πολιτική απειλή από ισχυρό στρατό, είχαν επί σειρά ετών και μετά τοθάνατο του Βουλγαροκτόνου λάβει σειρά μέτρων εναντίον του. Το γεγονός αυτό όμως είχε ανησυχήσει τουςίδιους τους επικεφαλής, οι οποίοι έβλεπαν τη ραγδαία επιδείνωση της ικανότητας του κράτους να αμυνθεί απότους πολυάριθμους εξωτερικούς εχθρούς του.Συνετός, ικανότατος στρατηλάτης, έχοντας την άπλετη υποστήριξη του στρατεύματος, ο Ισαάκιος αμέσωςξεκινά εκτεταμένη εκστρατεία εκσυγχρονισμού της άμυνας και βελτίωσης της διοίκησης. Έχει τη σοφία και τηδιορατικότητα να προβεί σε καίριες επεμβάσεις τηρώντας ευαίσθητες ισορροπίες, για να μη βρεθείαντιμέτωπος με τους ισχυρούς γραφειοκράτες της Πόλης.Με τα αποτελέσματα των αλλαγών άμεσα ορατά, και κύριο στρατιωτικό επίτευγμα την εξουδετέρωση τωνΠετσενέγκων, η αυτοκρατορία παρουσιάζει σημεία ανάκαμψης από τη βαθιά παρακμή των αναξίων διαδόχωντου Βουλγαροκτόνου. Δυστυχώς όμως, ένας ξαφνικός πυρετός απέβη μοιραίος για τον Ισαάκιο, ο οποίοςαπεσύρθη στη Μονή Στουδίου και πέθανε πρόωρα το 1059.Αντιλαμβανόμενος τη μοίρα του, ο Ισαάκιος λίγο πριν πεθάνει και υπό τις πιέσεις και υποδείξεις του ΜιχαήλΨελλού, επιλέγει διάδοχο. Η προτίμησή του όμως για έναν άνθρωπο που ήταν σε ευθεία αντίθεση με το όραμακαι τις ενέργειές του, φανερώνει και την απόλυτη εξάρτησή του από τον ίδιο τον Ψελλό. Με έναν νέο καιισχυρό εχθρό πρό των πυλών, η επιλογή του στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Δούκα, θα αποβεί μοιραία για τομέλλον της Αυτοκρατορίας.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΜιχαήλ ΣΤ' Στρατιωτικός

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΚωνσταντίνος Ι' Δούκας

151

Ιωάννης Β'

Ιωάννης Β'

Ο Ιωάννης Β' και η Ειρήνη (Μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιωάννης Β'Κομνηνός κάθισε στο θρόνο από το 1118μέχρι το θάνατό του το 1143.

Ο Καλοϊωάννης, όπως αποκαλείται συχνά οΙωάννης Β', βρέθηκε άμεσα στο στόχαστρο τηςαδελφής του Άννας και της μητέρας τουΕιρήνης, οι οποίες προτιμούσαν για διάδοχοτο σύζυγο της Άννας Καίσαρα ΝικηφόροΒρυέννιο, απόγονο του πραξικοπηματία κατάτου αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ’. Ακολουθώνταςτις ύστατες συμβουλές του πατέρα του, οΙωάννης εξασφάλισε το θρόνο και έφερε τουςπολιτικούς του αντιπάλους προ τετελεσμένων.

Ήταν ήπιος και ευγενής χαρακτήρας, μεβαθειά ευσέβεια, ενώ ήταν και ικανότατοςηγέτης, διπλωμάτης και στρατιωτικός. Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από ατέρμονες στρατιωτικέςεπιχειρήσεις για την επανάκτηση του ελέγχου στις επαρχίες της Μ.Ασίας. Ξεκίνησε ήδη το 1119 για τηΛαοδικεία, την οποία απελευθέρωσε το ίδιο έτος. Συνέχισε εξουδετερώνοντας τους Πετσενέγκους και τουςΟύγγρους. Είχε λιγότερη επιτυχία εναντίον των Βενετών. Το 1130 επέστρεψε στη Μ.Ασία για να αντιμετωπίσειμε επιτυχία τους Τούρκους αλλά και τους Φράγκους της Αντιοχείας. Καθ’ οδόν απελευθέρωσε πλήθοςμικρασιατικών πόλεων από τα νότια παράλια μέχρι τον Πόντο. Το 1136 εξουδετέρωσε τους Αρμένιους στονΤαύρο. Το 1139 συνέχισε προς τα νότια για τις πόλεις Χάμα, Χαλέπι, Σεϋζάρ.

Είχε καταφέρει με συνδυασμένη στρατιωτική δράση και εξαίρετη διπλωματία σχεδόν να αναιρέσει πλήρως τιςεπιπτώσεις της συντριβής του Μάντζικερτ το 1071. Δυστυχώς για την Αυτοκρατορία όμως, ένα μικρό τραύμακατά τη διάρκεια κυνηγιού το 1143, εξελίχθηκε σε σοβαρή μόλυνση και απέβη μοιραίο, βάζοντας τελεία στοτιτάνιο έργο του σημαντικού αυτού βυζαντινού αυτοκράτορα.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΑλέξιος Α' Κομνηνός

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας: -

ΕπόμενοςΜανουήλ Α' Κομνηνός

152

Κωνσταντίνος Ι'

Κωνσταντίνος Ι'

Ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας σε χρυσό νόμισμα

Ο Κωνσταντίνος Ι' Δούκας ήταν Αυτοκράτοραςτης Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το1059 έως το θάνατό του το 1067.

Ήταν γιος του Ανδρόνικου Δούκα, ενός Παφλαγόναευγενή, ο οποίος υπηρέτησε κατά πάσα πιθανότηταως κυβερνήτης του θέματος της Μοισίας.

Ο Κωνσταντίνος απέκτησε δύναμη ότανπαντρεύτηκε τη δεύτερη σύζυγό του, ΕυδοκίαΜακρεμβολίτισσα, ανιψιά του Πατριάρχη ΜιχαήλΚηρουλάριου. Το 1057 υποστήριξε το σφετερισμό του θρόνου από τον Ισαάκιο Α’ Κομνηνό αλλά σταδιακάτάχθηκε με την αυλική γραφειοκρατία ενάντια στις μεταρρυθμίσεις του νέου Αυτοκράτορα. Παρά τη σιωπηρήαντίδρασή του, το Νοέμβριο του 1059 επελέγη από τον ασθενή Ισαάκ ως διάδοχός του, υπό την επίδραση τουΜιχαήλ Ψελλού. Έπειτα από λίγο ο Ισαάκιος εγκατέλειψε το θρόνο, καταφεύγοντας σε μοναστήρι και στις 24Νοεμβρίου 1059 ο Κωνσταντίνο Ι’ Δούκας στέφθηκε Αυτοκράτορας.

Η άνοδός του στο θρόνο ήταν ένας θρίαμβος της αριστοκρατίας αλλά ο θρίαμβος αυτός αποδείχθηκε αλγηρόςγια την Αυτοκρατορία δεδομένου ότι φάνηκε ανίκανος στη διοίκησή της.Ο νέος ηγεμόνας έδωσε εξουσία σε δύο νεαρούς γιους του, διόρισε τον αδελφό του, Ιωάννη Δούκα, Καίσαρακαι αποδύθηκε σε μια ευνοϊκή πολιτική έναντι της αυλικής αριστοκρατίας και του κλήρου. Περικόπτονταςικανά την εκπαίδευση και την οικονομική ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων, μοιραία αποδυνάμωσε τηβυζαντινή άμυνα σε ένα κρίσιμο χρονικό σημείο, που συμπίπτει με τη δυτική πρόοδο των Σελτζούκων -Τούρκων και των Τουρκομάνων συμμάχων τους.Ο Κωνσταντίνος έγινε σύντομα αντιδημοτικός για τους υποστηρικτές του Ισαάκιου μέσα στη στρατιωτικήαριστοκρατία, που αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν το 1061. Επιπλέον, έχασε κάθε δημοφιλία στιςλαϊκές τάξεις, έπειτα από την αύξηση που επέβαλε στους φόρους, προσπαθώντας να πληρώσει μετά από πολύκαιρό τα μέλη του στρατεύματος.Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος απώλεσε το μεγαλύτερο μέρος τηςΒυζαντινής Ιταλίας από τους Νορμανδούς εκτός από την περιοχή γύρω από το Μπάρι, αν και υπήρξε μίααναβίωση του ενδιαφέροντός του για τη διατήρηση της Απουλίας διορίζοντας τουλάχιστον τέσσεριςστρατηγούς στην Ιταλία.Υπέστη, επίσης, επιδρομές από τον Αλπ Αρσλάν στη Μικρά Ασία το 1064 και τους Ούζους στη Βαλκανική το1065. Γέρος, ήδη, και με κλονισμένη υγεία όταν ανέβηκε στο θρόνο, πέθανε στις 22 Μαΐου 1067. Τονδιαδέχθηκαν οι νεαροί γιοί του υπό την κηδεμονία της μητέρας τους, Ευδοκίας Μακρεμβολίτισσας.

ΠροηγούμενοςΙσαάκιος Α'

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΡωμανός Δ'

153

Μανουήλ Α'

Μανουήλ Α'

Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Α' ο Κομνηνόςέμεινε στο θρόνο από το 1143 μέχρι το θάνατό του το 1180.

Ο Μανουήλ ήταν ο νεώτερος από τους τέσσερις γιούς τουΙωάννη Β' Κομνηνού. Έχοντας χάσει τους δύομεγαλύτερους πρόωρα, ο Ιωάννης τον θεώρησεκαταλληλότερο έναντι του πρεσβύτερου Ισαάκ. Με όμορφοπαρουσιαστικό, βαθειά μόρφωση και μεγάλεςστρατιωτικές και ηγετικές ικανότητες, ο Μανουήλ είχε όλατα φόντα ενός άξιου διαδόχου.

Το 1144, ο Άραβας Ιμάντ ελ-Ντιν Ζένγκι κατέλαβε τηνΈδεσσα (σημερινή Ούρφα), και την έπνιξε στο αίμα. ΟΠάπας Ευγένιος Γ΄, κάλεσε το βασιλέα Λουδοβίκο Γ’ τηςΓαλλίας και τον Κονράδο Χοχενστάουφεν της Γερμανίαςσε νέα Σταυροφορία. Η είδηση της επικείμενης νέαςΣταυροφορίας προκάλεσε μεγάλο πονοκέφαλο στοΜανουήλ, ο οποίος είχε πολύ καλά υπόψη του το τι είχεσυμβεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του παππού τουστην Α' Σταυροφορία. Όντως, τα Γαλλικά και Γερμανικάστρατεύματα της Β' Σταυροφορίας περνώντας από ταβυζαντινά εδάφη, επέφεραν το χάος. Ο Μανουήλκατάφερε να τους διοδεύσει άμεσα προς τη Μικρά Ασία,παρακάμπτοντας τη Βασιλεύουσα, όπου σταδιακάσυνετρίβησαν από τους Τούρκους και τους Άραβες, καθότι δε διέθεταν ούτε τα μέσα, ούτε την εκπαίδευση,αλλά ούτε και την κατάλληλη ηγεσία για να επιτύχουν στο φιλόδοξο εγχείρημά τους. Δεν κατόρθωσαν νααπελευθερώσουν ούτε μια σπιθαμή γης. Η τραγική αποτυχία της Β’ Σταυροφορίας εμβάθυνε το σχίσμα και τηναμοιβαία αντιπάθεια Βυζαντινών και Δυτικών, ενώ καταβαράθρωσε την εικόνα στρατιωτικής ισχύος που είχεη Δύση απέναντι στους βαρβαρικούς λαούς των Τούρκων και Αράβων.

Τον ίδιο καιρό, ο στόλος του βασιλιά Ρογήρου της Σικελίας εξεστράτευσε κατά Δυτικών επαρχιών τουΒυζαντίου, προκαλώντας την οργή του Μανουήλ, που αναγκάστηκε να λάβει τα μέτρα του. Μετά τη Β’Σταυροφορία ο Μανουήλ στράφηκε προς μια προσπάθεια επανάκτησης των Ιταλικών επαρχιών, πουαποτελούσε προσωπικό του όραμα. Μετά από σύντομες αντιπαραθέσεις εναντίον Σέρβων και Ούγγρωνεισβολέων, αποφάσισε να αντιμετωπίσει το βασιλιά Ρογήρο της Σικελίας. Ο Ρογήρος όμως πέθανε, και οδιάδοχος γιός του Γουλιέλμος δεν είχε τις ικανότητες του πατέρα του. Έτσι, Βυζαντινά στρατεύματα υπό τουςστρατηγούς Ιωάννη Δούκα και Μιχαήλ Παλαιολόγο, με τη σύμφωνη γνώμη του Πάπα Αδριανού Δ΄, προσωρινάαπελευθέρωσε όλη τη νότια Ιταλία. Δυστυχώς όμως ο Γουλιέλμος επανήλθε με σειρά συμμαχιών, και η όληπροσπάθεια κατέληξε σε μια συμφωνία του 1158, με την οποία ουσιαστικά οι βυζαντινές βλέψεις προς τηνΙταλία έλαβαν τέλος.

Μανουήλ Α' 154

Ο Μανουήλ στράφηκε ξανά προς την Ανατολή. Ταξίδεψε στην Αντιόχεια, όπου επέβαλε τη βυζαντινή εξουσία.Συμμάχησε με το βασιλέα του Σταυροφορικού βασιλείου της Ιερουσαλήμ Βαλδουΐνο, παντρεύτηκε τηνπριγκίπισσα Μαρία της Αντιοχείας και συνήψε ειρήνη με τον Τούρκο Κιλίτζ-Αρσλάν και το ΣαρακηνόΝουρ-Ελ-Ντιν. Προσπάθησε να περιορίσει τη Βενετική ισχύ, καθώς και να επιλύσει τα προβλήματα απόσυνεχείς απειλές των Δυτικών επαρχιών, χωρίς όμως απόλυτη επιτυχία. Παράλληλα,ο Μανουήλ αναμείχθηκεενεργά στις υποθέσεις του Ουγγρικού βασιλείου. Το 1167 ο Μπέλα, διεκδικητής του ουγγρικού θρόνου έγινε,με τη βοήθεια του Μανουήλ, βασιλιάς της Ουγγαρίας και συνήψε συνθήκη με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Τονεπόμενο χρόνο, πιθανόν εκπληρώνοντας μυστικό όρο της συμφωνίας ανάμεσα στα δύο μέρη, βυζαντινάστρατεύματα εισέβαλαν στις ουγγρικές επαρχίες της Δαλματίας και της Βοσνίας και τις κατέλαβαν.Δυστυχώς, η στροφή ενδιαφέροντος προς τη Δύση, έδωσε περιθώριο στον Κιλίτζ να κινηθεί ενάντιά του. ΟΜανουήλ συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις και εξεστράτευσε εναντίον του. Όμως,ένα σοβαρό στρατιωτικόλάθος οδήγησε το 1176 το σύνολο του Βυζαντινού στρατού σε ενέδρα στην περιοχή του Μυριοκεφάλου τηςΜικράς Ασίας. Τα Βυζαντινά στρατεύματα κατεσφάγησαν, αν και ο Μανουήλ κατόρθωσε την ύστατη στιγμήνα συνάψει ειρήνη. Η ήττα του Μυριοκεφάλου αποτέλεσε μεγάλο χτύπημα για τον ίδιο τον Μανουήλ, καισυγχρόνως ήταν αποφασιστικής σημασίας για την τύχη της Μικράς Ασίας. Τα επόμενα χρόνια και παρ'όλητην αντίσταση που συνέχισαν να προβάλουν οι Βυζαντινοί , οι Τούρκοι σταθεροποιήθηκαν και συνέχισαν ναπροχωρούν δυτικά.

Το Βυζάντιο στο τέλος της βασιλείας του ΜανουήλΚομνηνού (1180)

Το 1180, ο Μανουήλ αρρώστησε και λίγο αργότεραπέθανε, αφήνοντας τον ανήλικο γιό του Αλέξιο ως τυπικόδιάδοχο.

Μοναδική φυσιογνωμία της Βυζαντινής ιστορίας, οΜανουήλ συνέχισε την παράδοση του πατέρα και τουπαππού του με τις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του στοστρατιωτικό, διπλωματικό και πολιτικό τομέα.Παρορμητικός και ασυγκράτητος, εκμεταλλευόταν κάθεευκαιρία που του παρουσιαζόταν. Κατάφερε μεγάλεςεπιτυχίες, τελικά όμως πάντα ένα μικρό σφάλμα, μια ασημαντότητα, ήρθε να τις ανατρέψει. Η συμπάθεια πουέτρεφε προς τη Δύση και τον πολιτισμό της, τον οδήγησε στο να διατηρεί πάντα το βλέμμα προς τις εκεί πρώηνκαι νυν επαρχίες, με αποτέλεσμα να μην επικεντρώσει τις προσπάθειές του, όπως όφειλε, προς τον μέγα εξ’Ανατολών κίνδυνο των Τούρκων. Τέλος, το ανήλικο του διαδόχου του έμελλε να οδηγήσει σε μεγάλεςπεριπέτειες το κράτος.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

Προκάτοχος:Ιωάννης Β'

Βυζαντινός Αυτοκράτορας Διάδοχος:Αλέξιος Β'

155

Μιχαήλ Ζ'

Μιχαήλ Ζ'

Ο Μιχαήλ Ζ'

Ο Μιχαήλ Ζ' Δούκας (ο Παραπινάκης) ήταν Αυτοκράτοραςτου Βυζαντίου (1071-1078).

Ήταν πρωτότοκος γιος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι'Δούκα (1059-1067) και της Ευδοκίας. Νήπιο σχεδόν εστέφθησυμβασιλεύς από τον πατέρα του και δεκαετής περίπου τονδιαδέχθηκε, όταν εκείνος πέθανε το Μάιο του 1067. Μετάλίγους μήνες η μητέρα του παντρεύτηκε το στρατηγό ΡωμανόΔιογένη, οπότε τον Ιανουάριο του 1068 του παρέδωσε τηβασιλική αρχή.

Το φθινόπωρο του 1071, όταν έγινε γνωστό ότι οι Τούρκοιαιχμαλώτισαν τον Αυτοκράτορα Ρωμανό, οι φίλοι του Δούκαπρωτοστατούντος του καίσαρα Ιωάννη Δούκα αναγόρευσανΑυτοκράτορα τον Μιχαήλ και εξόρισαν την Ευδοκία στομοναστήρι της Πιπερούς, που η ίδια είχε ιδρύσει στην Προποντίδα, όπου δια της βίας εκάρη μοναχή. Στομεταξύ ο Ρωμανός ελευθερωθείς από τον Σουλτάνο Άλπ Αρσλάν ερχόταν να διεκδικήσει το θρόνο. Τότε οΜιχαήλ Ζ’ θορυβηθείς εξαπέστειλε στρατεύματα τα οποία συνέλαβαν τον Ρωμανό και τον τύφλωσαν.

Ο Μιχαήλ αναλαμβάνοντας την Αρχή προσέλαβε ως λογοθέτη των δρόμων τον ευνούχο Νικηφόρο (τονΝικηφορίτζη), ο οποίος απομάκρυνε από τα ανάκτορα όλους τους συγγενείς και φίλους του Αυτοκράτορα.Είχε καταστεί δε πανίσχυρος κυβερνήτης με αδικίες και καταχρήσεις. Έφθασε δε να πουλά το σίτο στο λαόαντί ενός μεδίμνου και τούτο ελλιπή «παρά πινάκιο» εξ ου και το προσωνύμιο "ο Παραπινάκης".Στη σιτοδεία και στο λοιμό που ενέσκηψαν ήρθε να προστεθεί και η επιδρομή των Τούρκων, που θεώρησανάκυρες τις συνομολογηθείσες συμφωνίες με τον Ρωμανό και εισβάλλοντας στη Μικρά Ασία κατέλαβαν τις εκείχώρες. Τον ίδιο καιρό συνέβη και η ανταρσία του Φράγκου Ουρσιλίου, η επανάσταση της Βουλγαρίας, ηεπιδρομή των Χρωβατών (Κροατών) στην Ιλλυρία και των Νορμανδών στην κάτω Ιταλία, οι οποίοι στησυνέχεια στράφηκαν στα αλβανικά παράλια. Εναντίον αυτών εστάλη ο στρατηγός Δαμιανός Δαλασσηνός, οοποίος ηττήθηκε κατά κράτος από τους Βούλγαρους και τους συμμάχους τους Σέρβους. Αποσταλείς στησυνέχεια ο στρατηγός Νικηφόρος Βρυέννιος κατόρθωσε να ειρηνεύσει τις χώρες εκείνες και να καθυποτάξειτους Βούλγαρους και να εκδιώξει τους Χρωβάτες, τους Σέρβους και τους Νορμανδούς. Νέες όμως θύελλεςεξερράγησαν.Ο στρατηγός Νέστωρ στη Δρίστρια (σημερ. Σιλίστρια) της Βουλγαρίας, δυσαρεστηθείς για την αργοπορία τηςμισθοδοσίας του και του στρατού του, απαίτησε τη καθαίρεση του Νικηφορίτζη. Αρνούμενος ο Μιχαήλ,στασίασε προσλαμβάνοντας για συμμάχους του τους Πατσινάκες ή Πατσενέγκες φθάνοντας στα προάστια τηςΚωνσταντινούπολης, όπου οι κάτοικοι πέθαιναν σωρηδόν από τον λοιμό μένοντας άταφοι.Μπροστά σ΄ αυτές τις συμφορές ο Μιχαήλ παρέμεινε ανάλγητος και προχώρησε στην καθαίρεση του δαφνοστεφή στρατηγού Νικηφόρου Βρυέννιου και του στρατηγού Βασιλάκιου. Τότε ο Βρυέννιος στασίασε και αναγορεύθηκε «Αυτοκράτορας πασών των επαρχιών από Δυρραχίου μέχρι Αδριανούπολης» και αυτής της Κωνσταντινουπόλεως. Τότε στασίασε και ο Νικηφόρος Βοτανειάτης από τη Μικρά Ασία που έφθασε στη Χαλκηδόνα και Χρυσόπολη κυριεύοντας τα στενά του Βοσπόρου. Τότε εξερράγη λαϊκή εξέγερση: πρόκριτοι

Μιχαήλ Ζ' 156

και λαός πήραν τα όπλα την Κυριακή του Λαζάρου 1078, επιτέθηκαν στη φρουρά των ανακτόρων και τελικάαιχμαλώτισαν τον Μιχαήλ και εξανάγκασαν αυτόν και την αυτοκράτειρα Μαρία να καρούν μοναχοί. Τημεθεπομένη εισήλθε στη πόλη επευφημούμενος ο νέος Αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης.Μετά κάποιο χρόνο ο Μιχαήλ προεχειρίσθη Μητροπολίτης Εφέσου, αλλά μεταμεληθείς επέστρεψε στη μονήΣτουδίου, κατ΄ άλλους στην Μονή του Μανουήλ (1071 -1078) όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Ο ΜιχαήλΖ’ από το γάμο του με τη Μαρία απέκτησε ένα γιο, τον Κωνσταντίνο, τον οποίο σε μικρή ηλικία μνήστευσε μετην κόρη του Ηγεμόνα της Κάτω Ιταλίας Νορμανδού Ροβέρτου Γισκάρδου. Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός,ανεβαίνοντας στο θρόνο το 1081, εμνήστευσε αυτόν με τη κόρη του, Άννα. Από αυτό λαμβάνοντας αφορμή οΡοβέρτος Γισκάρδος επιχείρησε το 1081 την κατά του Βυζαντίου μεγάλη εκστρατεία.

ΠροηγούμενοςΡωμανός Δ' Διογένης

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΝικηφόρος Γ' Βοτανειάτης

157

Νικηφόρος Γ'

Νικηφόρος Γ'

Ο Αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης

Ο Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης ήταν βυζαντινόςαυτοκράτορας από το 1078 έως το 1081. ΟΝικηφόρος Βοτανειάτης υπηρέτησε ως στρατηγόςυπό τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ' και ΡωμανόΔ' Διογένη, και την περίοδο βασιλείας του Μιχαήλ Ζ'Δούκα έγινε κυβερνήτης του θέματος Ανατολής καιδιοικητής του στρατού στην Ασία.

Το 1078 επαναστάτησε ενάντια στο αυτοκράτοραΜιχαήλ Ζ' και στον υπουργό οικονομικών τουΝικηφορτζή και με τη σύμπραξη των ΣελτζούκωνΤούρκων βάδισε προς τη Νίκαια, όπου ανακήρυξετον εαυτό του αυτοκράτορα. Αντιμέτωπος με ένανάλλο επαναστάτη στρατηγό, το Νικηφόρο Βρυέννιο,η εκλογή του επικυρώθηκε από την αριστοκρατίακαι τον κλήρο, ενώ ο Μιχαήλ ο Ζ' παραιτήθηκε απότο θρόνο και έγινε μοναχός. Το Μάρτιο ή Ιούνιο του1078, ο Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης μπήκεθριαμβευτικά στην Κωνσταντινούπολη καιστέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη ΚοσμάΑ΄. Με τη βοήθεια του στρατηγού του ΑλέξιουΚομνηνού, αντιμετώπισε το Βρυέννιο και άλλουςαντιπάλους, αλλά απέτυχε να εκδιώξει τους Τούρκους από τη Μικρά Ασία.

Για να ενισχύσει τη θέση του, ο Νικηφόρος Γ' επεδίωξε να παντρευτεί την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, μητέρατου Μιχαήλ Ζ' και χήρα του Κωνσταντίνου Ι' και Ρωμανού Δ'. Αυτό το σχέδιο υπονομεύτηκε από τον ΚαίσαραΙωάννη Δούκα και ο Νικηφόρος τελικά παντρεύτηκε τη Μαρία της Αλανίας, τη χήρα του Μιχαήλ Ζ', κατάπαράβαση των εκκλησιαστικών κανόνων. Παρόλα ταύτα, ο Νικηφόρος δεν αναγνώρισε τα δικαιώματαδιαδοχής του γιου της Μαρίας Κωνσταντίνου Δούκα, κάτι που τον εξέθεσε στις υποψίες και συνωμοσίες τουεναπομείναντος τμήματος της οικογένειας των Δουκών. Ο τρόπος διοίκησης του δημιούργησε αντιπάθειες,καθώς οι σύμβουλοι του αποξένωσαν πολλούς παλιούς αυλικούς, και απέτυχε να βάλει φρένο στην υποτίμησητου βυζαντινού νομίσματος.Ο Νικηφόρος σταδιακά εξαρτήθηκε από την υποστήριξη του Αλέξιου Κομνηνού, που αντιμετώπισε με επιτυχία την επανάσταση του Νικηφόρου Βασιλάκη στα Βαλκάνια (1079) και επιφορτίστηκε να καταστείλει την επανάσταση του Νικηφόρου Μελισσήνου στην Ανατολή (1080). Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας ήρθε επίσης αντιμέτωπος με εισβολές ξένων λαών, καθώς ο Νορμανδός Δούκας Ροβέρτος Γυισκάρδος της Απουλίας κήρυξε πόλεμο με το πρόσχημα της υπεράσπισης των δικαιωμάτων στο θρόνο του νεαρού Κωνσταντίνου Δούκα, που είχε μνηστευτεί την κόρη του Ροβέρτου Έλενα. Ενώ εμπιστεύτηκε στον Αλέξιο σημαντικές ένοπλες δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την επικείμενη επίθεση των Νορμανδών, οι Δούκες, καθοδηγούμενοι από τον καίσαρα Ιωάννη, συνωμότησαν για να καταλύσουν την εξουσία του και να τον αντικαταστήσουν με τον Αλέξιο. Αποτυγχάνοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη είτε των Σελτζούκων Τούρκων είτε του Νικηφόρου

Νικηφόρος Γ' 158

Μελισσηνού (και οι δύο παραδοσιακοί εχθροί του), ο Νικηφόρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το θρόνούστερα από ένα αιματηρό πραξικόπημα το 1081. Ο εκθρονισμένος αυτοκράτορας αποσύρθηκε σε μοναστήρι,που ο ίδιος είχε επιχορηγήσει, και πέθανε αργότερα τον ίδιο χρόνο.

ΠροηγούμενοςΜιχαήλ Ζ΄ Δούκας

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΑλέξιος Α' Κομνηνός

159

Ρωμανός Δ' Διογένης

Ρωμανός Δ' Διογένης

Ο Ρωμανός Διογένης και η σύζυγός του Ευδοκία σεπλάκα από ελεφαντόδοντο

Χρυσό ιστάμενον του Ρωμανού, που απεικονίζει τονίδιο και τους συμβασιλείς του: στην πρόσθια

πλευρά, ο Μιχαήλ Ζ' Δούκας, πλαισιωμένος απότους αδερφούς του Ανδρόνικο και Κωνστάντιο, κασι

στην οπίσθια ο Ρωμανός και η ΕυδοκίαΜακρεμβολίτισσα, στεφόμενοι από το Χριστό

Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο Ρωμανός Δ'Διογένης έμεινε στο θρόνο από το 1068 ως το 1071. Γεννήθηκετο 1032 στην Καππαδοκία και καταγότανε από οικογένειαγαιοκτημόνων. Διακρίθηκε ως στρατιωτικός διοικητής στηνυπηρεσία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα και τουΙσαάκιου Α' Κομνηνού. Μάλιστα το 1064 ως διοικητής τηςΣερδικής (Σόφια) απώθησε τους Πετσενέγγους επιδρομείς τωνΒαλκανίων.

Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα, ηνεαρή χήρα του Ευδοκία, αποφάσισε να ξαναπαντρευτεί, παράτον όρκο της στον άντρα της λίγο πριν πεθάνει να μηνξαναπαντρευτεί ποτέ. Σύντομα κατόρθωσε να πείσει τονΠατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να την απαλλάξει από τηδέσμευσή της, ενώ ταυτόχρονα επιλέγει ως νέο της σύζυγοέναν ευγενή απόγονο στρατιωτικής οικογένειας από τηνΚαππαδοκία, γενναίο και ικανό στρατηλάτη, ταυτόχρονα όμωςισχυρογνώμονα και συχνά βίαιο, το Ρωμανό Δ’ Διογένη.Φαίνεται ότι βασικό κριτήριο στην επιλογή του Ρωμανού απότην Ευδοκία ήταν όχι μόνο η προσωπικότητα του Ρωμανού,αλλά και η συναίσθηση από πλευράς της του κινδύνου πουαντιμετώπιζε το κράτος υπό την απειλή των εξωτερικώνεχθρών του και τη διάλυση του στρατού.

Υπό διωγμό τον καιρό του Δούκα, ο Ρωμανός είχε αντιληφθείέγκαιρα τον τουρκικό κίνδυνο. Αμέσως μετά το γάμο και τηστέψη του, ξεκινά προσπάθεια ανασυγκρότησης τουΒυζαντινού στρατεύματος. Ο Ρωμανός για να ενδυναμώσει τοβυζαντινό στράτευμα στρατολόγησε, εκπαίδευσε καιτοποθέτησε σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας,μισθφόρους που συνολικά αριθμούσανε τους 100.000. Οικαταγωγή αυτών ήταν από την Ιβηρία της Αρμενίας, ήτανΣλάβοι, Τουρκομάνοι, Χαζάροι, Γότθοι, Αλανοί, Κουμάνοι,Πετσενέγοι, Φράγκοι και Νορμανδοί. Σύντομα όμως, έγινεστόχος των αριστοκρατών της Κωνσταντινούπολης, τουΜιχαήλ Ψελλού, εκπρόσωπου του κατεστημένου της Πρωτεύουσας, αλλά κυρίως της οικογένειας των Δουκών,που προόριζαν τον ανηψιό του Κωνσταντίνου και γιό της Ευδοκίας, Μιχαήλ για διάδοχο.

Το 1068 και 1069 τον βρίσκει να πραγματοποιεί εκστρατείες στα ανατολικά σε αναζήτηση του τούρκου πολέμαρχου Αλπ Αρσλάν. Είναι εκπληκτικό το ότι παρά την κακή κατάσταση του στρατού, είχε κάποιες επιτυχίες στα μέτωπα. Παρ’ όλα αυτά δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τους Τούρκους όπως επιθυμούσε, δηλαδή

Ρωμανός Δ' Διογένης 160

σε μάχη εκ παρατάξεως. Είναι γεγονός ότι βασικός στόχος των Τούρκων ήταν η Αίγυπτος, βάσειθρησκευτικών διαφορών με τους Φατιμίδες, και όχι το Βυζάντιο. Στην πορεία όμως ο Αλπ Αρσλάναναγκάστηκε για διάφορους λόγους να στραφεί κατά του Ρωμανού, ο οποίος προσπαθούσε να επανακτήσειτην Αρμενία και να εξασφαλίσει τα ανατολικά σύνορα. Διάφορες συμφωνίες που έκαναν είχαν χαρακτήραπροσωρινής εκεχειρίας, μέχρι την αναμενόμενη από τις δύο πλευρές και αναπόφευκτη τελική σύγκρουση.Κάποια στιγμή το 1070, ο Ρωμανός χώρισε το στράτευμα σε δύο περίπου ίσα τμήματα, στέλνοντάς το ένα υπότο στρατηγό Ιωσήφ Ταρχανειώτη σε χωριστή αναζήτηση του εχθρού. Δυστυχώς το τμήμα αυτό τουστρατεύματος εξαφανίστηκε ξαφνικά κοντά στη Μελιτηνή, χωρίς να γίνει ποτέ γνωστό το γιατί. Πιθανότερηεξήγηση είναι ότι επειδή αποτελείτο από ξένους μισθοφόρους, απλά διαλύθηκε μετά την απομάκρυνση απότην ηγεσία του Ρωμανού, γιατί οι στρατιώτες ήταν κακοπληρωμένοι.Τελικά, ο Ρωμανός φτάνει το καλοκαίρι του 1071 στην περιοχή της πόλης Μάντζικερτ. Εκεί, αφού απορρίπτειτις προτάσεις εκεχειρίας του Αρσλάν, προετοιμάζεται για μάχη. Έτσι, την Παρασκευή 26 Αυγούστου του 1071,λαμβάνει χώρα η μάχη που υποθήκευσε το μέλλον του Βυζαντινού Ελληνισμού. Άν και η μάχη ξεκίνησε μεκαλές προοπτικές για τους Βυζαντινούς, ο εχθρός επιμελώς απέφευγε την κατά μέτωπο σύγκρουση,προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τους Βυζαντινούς με ένα είδος ανορθόδοξου πολέμου. Κατά το δειλινό, καιενώ δεν είχε γίνει ουσιαστική μάχη, ένα σήμα επιστροφής του Ρωμανού, προκάλεσε σύγχυση στο στράτευμα.Τη σύγχυση πιθανόν ενέτειναν οι προδοτικές φήμες που διέδωσε ο στρατηγός Ανδρόνικος Δούκας γιασυντριβή της εμπροσθοφυλακής. Το χάος που επακολούθησε έδωσε τη δυνατότητα στον ικανότατο και οξύνουΤούρκο φύλαρχο να εξαπολύσει αντεπίθεση και να συντρίψει τους Βυζαντινούς, συλλαμβάνοντας τον ίδιο τονΑυτοκράτορα και πετυχαίνοντας αναπάντεχα περίτρανη νίκη. Η μάχη του Μάντζικερτ αποτελεί τραγικόιστορικό σταθμό του Βυζαντινού Ελληνισμού. Η απώλεια της Ανατολίας, βασικού τροφοδότη σε έμψυχο υλικόκαι τρόφιμα, σημαίνει την ανεπανόρθωτη αποδυνάμωση του κορμού του κράτους, που άν και μπόρεσε ναορθοποδήσει, ποτέ ξανά δεν έφτασε τα επίπεδα ακμής της δυναστείας των Μακεδόνων.Ακόμα και την ύστατη ώρα, το κακό θα μπορούσε να είχε αποσοβηθεί. Ο Αλπ Αρσλάν, για στρατηγικούςλόγους, πρότεινε όρους ειρήνης μάλλον ευνοϊκούς στο Ρωμανό, και τον άφησε ελεύθερο. Στην πρωτεύουσαόμως και πριν την επιστροφή του αυτοκράτορα, οι εχθροί του με αρχηγό τον Ιωάννη Δούκα, καιεπηρρεαζόμενοι από τον Μιχαήλ Ψελλό, με πρόφαση την ήττα του Ρωμανού έστεψαν βασιλέα το Μιχαήλ Ζ’Δούκα. Απέρριψαν κοντόφθαλμα και ασυζητητί τους όρους του Αρσλάν, πολιτική που καταδεικνύει τόσο τηνέλλειψη διορατικότητας, όσο και την άσβεστη προσωπική τους φιλοδοξία. Η Ευδοκία εξορίστηκε σεμοναστήρι στην Πρίγκηπο. Κατά την επιστροφή του ο Ρωμανός δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει την κατάσταση.Δοκίμασε να ανακαταλάβει το θρόνο του αλλά ηττήθηκε στη μάχη της Αμάσειας από τον ιδιωτικό στρατό τουΙωάννη Δούκα και λίγους μήνες μετά παραδόθηκε στον Ανδρόνικο Δούκα. Συνελήφθη, τυφλώθηκε μεβάναυσο τρόπο, εξορίστηκε στην Πρώτη της Προποντίδας και τελικά πέθανε λίγο αργότερα, το καλοκαίρι του,στις 4 Αυγούστου του 1072.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. II-The Apogee• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"• ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ, Ψαρουλάκης Γεώργιος, τεύχος 5, Ιούνιος 2006

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Ρωμανός Δ' Διογένης [1]

• Το έπος ενός προδομένου αυτοκράτορα [2]

ΠροηγούμενοςΚωνσταντίνος Ι' Δούκας

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΜιχαήλ Ζ' Δούκας

Ρωμανός Δ' Διογένης 161

Παραπομπές[1] http:/ / users. sch. gr/ fstav/ greek/ greek6. html[2] http:/ / imansolas. freeservers. com/ Angelos/ romanos_diogenes. html

162

Οίκος Αγγέλων

Οίκος ΑγγέλωνΟ Οίκος Αγγέλων υπήρξε βυζαντινή οικογένεια από τη Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας που ήλθε στοπροσκήνιο χάρη στον Κωνσταντίνο Άγγελο που παντρεύτηκε την κόρη του Αυτοκράτορα του ΒυζαντίουΑλεξίου Ά Θεοδώρα. Τον 12ο αιώνα αρκετά μέλη του Οίκου διακρίθηκαν ως Στρατιωτικοί Διοικητές, ενώ στις12 Σεπτεμβρίου του 1185 ένα μέλος τους, ο Ισαάκιος Β΄Άγγελος έγινε Αυτοκράτορας του Βυζαντίου με τοόνομα Ισαάκιος Β' ιδρύοντας την τελευταία δυναστεία μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τουςΣταυροφόρους το 1204.Καθ' όλη την ιστορία του, το Βυζάντιο διακρινόταν από έντονα συγκεντρωτικές δομές, με αποτέλεσμα ταπάντα να εξαρτώνται από την Πρωτεύουσα. Κατά τα τελευταία πριν από την Άλωση χρόνια όμως, την εποχήτων Αγγέλων, οι δομές αυτές καταρρέουν, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να χάσει τον έλεγχο των φυγόκεντρωνδυνάμεων και να εμφανιστούν έντονες αποσχιστικές τάσεις. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι όταν οι Σταυροφόροιτης Δ΄Σταυροφορία να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη να υπάρχουν ήδη σχηματισμένες μικρέςανεξάρτητες οντότητες, οι οποίες και ανέλαβαν την υποχρέωση να αντιτάξουν την πρώτη οργανωμένηαντίσταση στον κατακτητή. Μετά το 1204 ο Οίκος των Αγγέλων επέβαλε την εξουσία του στην Ήπειρο και στηΘεσσαλονίκη.

Σημαντικά ΜέληΜέλη του ανωτέρω Αυτοκρατορικού Οίκου υπήρξαν:• Βυζαντινή Αυτοκρατορία

• Ισαάκιος Β' Άγγελος• Αλέξιος Γ' Άγγελος• Αλέξιος Δ' Άγγελος• Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος (Ο επονομαζόμενος και Μούρτζουφλος)

• Δεσποτάτο της Ηπείρου• Μιχαήλ Α' Κομνηνός Δούκας Άγγελος• Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας• Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας• Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας• Θωμάς Κομνηνός Δούκας

• Δεσποτάτο της Θεσσαλίας• Ιωάννης Α΄ Άγγελος• Κωνσταντίνος Α΄ Άγγελος• Ιωάννης Β΄ Άγγελος

• Βασίλειο της Θεσσαλονίκης• Μανουήλ Α΄ Άγγελος• Ιωάννης Α΄ Άγγελος• Δημήτριος Α΄ Άγγελος

Οίκος Αγγέλων 163

ΔράσηΜε την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Οίκος δεν έπαψε να επηρεάζειτον Βαλκανικό και διεθνή χώρο. Συνέχεια του Οίκου υπήρξε ο Οίκος Μπούα, με λαμπρή στρατιωτική δράσηστην φεουδαρχική Ευρώπη. Διέπρεψαν επίσης και ως Αξιωματούχοι της Πατριαρχικής αυλής του Φαναρίου.Σήμερα διάδοχος του Οίκου των Αγγέλων είναι ο Οίκος Στύλου που κατάγεται απο την πόλη Στύλος της ΚάτωΙταλίας .

Βιβλιογραφία• "Η Δυναστεία των Αγγέλων του Ελληνικού Έθνους Αθήνα 1979, Η Δυναστεία των Αγγέλων του Γεώργιου

Παπαδόπουλου Θεσ/νίκη

164

Αλέξιος Γ'

Αλέξιος Γ'

Νόμισμα Αλέξιου Γ' Κομνηνού. Α' όψη:Χριστός σε θρόνο. Β' όψη: Αλέξιος και Αγ.

Κωνσταντίνος.

Ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το1195 έως 1203 και αυτοαποκαλείτο Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός.

Ήταν δευτερότοκος γυιος του Ανδρόνικου Αγγέλου, ενόςεξαδέλφου του Αυτοκράτορα Αλεξίου Β΄ Κομνηνού. Το 1195, καιενώ ο αδελφός του Ισαάκιος Β' βρισκόταν για κυνήγι στη Θράκηανακηρύχθηκε από τα στρατεύματα Αυτοκράτορας. Συνέλαβε τονΙσαάκιο στα Στάγειρα της Μακεδονίας, και αφού τον τύφλωσε, τονφυλάκισε μαζί με τον ανήλικο γιο του Αλέξιο, μολονότι είχεελευθερωθεί από αυτόν από την αιχμαλωσία του στην Αντιόχειακαι είχε περιβληθεί με τιμές.Θέλοντας να λησμονηθεί το έγκλημά του και να σταθεροποιήσει την θέση τουαπέβαλε το επίθετο των Αγγέλων και μετονομάσθηκε Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός για να δώσει περισσότερηλαμπρότητα στον εαυτό του, παριστάνοντας τον απόγονο του μεγάλου οίκου των Κομνηνών.

Ο Αλέξιος Γ΄Αγγελος στηρίχθηκε καταρχάς στην αντιλατινική παράταξη για να αναριχηθεί στον θρόνο τηςΚωνσταντινούπολης έπειτα επεδίωξε την προσέγγιση του με τον παπικό θρόνο με επιστολή του συνεχάρη τονΠάπα Ιννοκέντιο Γ΄ για την εκλογή του(1198)και του πρότεινε συμμαχία αλλα ο Πάπας του γνωστοποίησε μεαπεσταλμένους του ότι δεν ήταν δυνατή η συμμαχία του Παπικού Θρόνου τότε ο Αλέξιος Γ΄ με νέα τουεπιστολή προς τον Πάπα Ιννοκέντιο παρατήρησε "ότι η ένωση των εκκλησιών ήταν υπόθεση όχι τουαυτοκράτορα,αλλα μιας οικουμενικής συνόδου,στην οποία,υπο την καθοδήγηση του αγίου πνεύματος θα ήτανδυνατή η ανεύρεση μιας ορθής λύσης με την επιβουλή της θείας θελήσεως."Αναλόγου περιεχομένου επιστολήτου Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄επέδωσαν και στον πατριάρχη Ιωάννη ΙΙ Καματηρό οι παπικοίαντιπρόσωποι:Υποδιάκονος Αλβέρτος και Νοτάριος Αλβερτίνος.Τέλος ο Αλέξιος Γ΄ανανέωσε της ενωτικέςσυζητήσεις με τον ηγεμόνα των Αρμενίων Λέων β΄ για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τηςΑρμενικής Εκκλησίας που είχαν ξεκινήση επι Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου.Μάλιστα η σύνοδοςτων αρμενίων προκαθημένων στην πόλη Ταρσό το 1196 δέχθηκε τους βυζαντινούς όρους αλλα στις μετέπειτασυζητήσεις στην Κωνσταντινούπολη προσέκρουσαν σε αδιέξοδο λόγω τον υπερβολικών βυζαντινώναξιώσεων,έτσι οι ενωτικές αυτες προσπάθειες απέτυχαν.Αναφισβήτητα ο Αλέξιος Γ΄ άσκησε πετυχημένηεκκλησιαστική πολιτική δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε το ίδιο και για τους υπόλοιπους τομείς του Βυζαντινούκράτους πχ Οικονομία,Εξωτερική πολιτική,Στρατός,κλπ.Η ικανή και ισχυρή αυτοκράτειρα Ευφροσύνη επιχείρησε μάταια να σταματήσει την καταστροφή, διότι ο καλύτερος σύμβουλός της στην απόπειρα μεταρρύθμισης, ο Βατάτζης, δολοφονήθηκε με εντολή του αυτοκράτορα.Ταυτόχρονα δαπάνησε πολλά χρήματα για να πετύχει την αναγνώρισή του, με αποτέλεσμα να εξαντλήσει το δημόσιο ταμείο. Έδωσε δε τόση ελευθερία στους αξιωματούχους του, ώστε πρακτικά το βασίλειο παρέμεινε χωρίς άμυνα. Έτσι ολοκλήρωσε την οικονομική καταστροφή της Αυτοκρατορίας. Στα ανατολικά, το κράτος ερημωνόταν από τους Σελτζούκους. Μόνον ο θάνατος του Σουλτάνου τους Κελιτζέ Αρσλάν Β΄ το 1193 και η διχόνοια ανάμεσα στους γιους του για την μοιρασιά, έσωσαν τις υπολειπόμενες επαρχίες του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία. Στα βόρεια οι Βούλγαροι και οι Βλάχοι ατιμώρητα ισοπέδωναν τη Θράκη και τη Μακεδονία, ενώ ο Αλέξιος σπαταλούσε τους θησαυρούς του κράτους για τα παλάτια του και τους κήπους του, αναγκασθείς να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τον Βασιλιά τους Ιωαννίση παραχωρώντας του όλες τις περιοχές που είχε καταλάβει. Το 1200 ο Αλέξιος Κομνηνός, εγγονός του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου

Αλέξιος Γ' 165

Κομνηνού με τη βοήθεια της θείας του Θάμαρ, βασίλισσας της Γεωργίας, κατέλαβε την Τραπεζούντα, τηνΠαφλαγονία και όλα τα παράλια του Εύξεινου Πόντου και εγκαθίδρυσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.Σύντομα όμως ο Αλέξιος Γ΄ θα απειλούνταν από έναν νέο, πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατά το έτος 1202 οιΕυρωπαίοι πρίγκιπες της Δ’ Σταυροφορίας συναθροίστηκαν στην Βενετία. Ο Αλέξιος, γιος του εκθρονισμένουΑυτοκράτορα Ισαακίου Β΄ Αγγέλου, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και απευθυνόμενος στη σύναξη τωνΣταυροφόρων τούς υποσχέθηκε την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολική και την ΟρθόδοξηΕκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν να εκθρονίσει το θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωση καιδώρα για τις υπηρεσίες τους. Την 1η Οκτωβρίου 1202 ξεκίνησε ο βενετικός στόλος μεταφέροντας τουςσταυροφόρους στις Δαλματικές ακτές, όπου κατέλαβαν την Ζάρα και στην συνέχεια το Δυρράχιο, όπου οΑλέξιος ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας ως Αλέξιος Δ΄. Στις 23 Ιουνίου 1203, ο στόλος των Σταυροφόρων υπότην ηγεσία του Δόγη της Βενετίας Δάνδολου, μεταφέροντας τον νέο Αυτοκράτορα, αγκυροβόλησε μπροστάαπό την Κωνσταντινούπολη. Στις 17 Ιουλίου οι σταυροφόροι προχώρησαν στην πρώτη κατάληψη της Πόληςκαι ο Αλέξιος Γ΄ χωρίς καμία αντίσταση και δείχνοντας όλη του τη δειλία δραπέτευσε νύχτα δια θαλάσσης στοΔεβελτό παίρνοντας μαζί τα τιμαλφέστερα κειμήλια του στέμματος και την κόρη του Ειρήνη καιΕυδοκία.Περιπλανήθηκε σε όλη την έκταση της πρώην Αυτοκρατορίας του έχοντας μαζί του τα διάσημα τουαξιωματός του και τα κειμήλια που απέσπασε φεύγοντας απο την Κωνσταντινούπολη, στην Λάρισασυναντήθηκε με τον Λέοντα Σγουρό στον οποίο έδωσε την κόρη του Ευδοκία.Έτσι τον συνάντησαν ταμισθοφορικά στρατεύματα του Βονιφάτιου του Μομφερά κατά την είσοδό τους στην Πόλη της Λάρισας και τονδολοφόνησαν.

ΠροηγούμενοςΙσαάκιος Β΄ Άγγελος

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Συναυτοκράτορας: -

ΕπόμενοςΑλέξιος Δ' Άγγελος

Βιβλιογραφία:• Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος "Ιστορία Ελληνικού Έθνους", 1886• Χρ.Παπαδόπουλου "Απόπειραι ενώσεως των Εκκλησιών(1204-1261)" Αθήνα 1935• Βλάσιου Ιω.Φειδά "Εκκλησιαστική Ιστορία" τόμος β΄ " Αθήνα 1998• C.Jirecek "Geshichte der Serdem" 1911• B.Roberg"Die union zwishen der griechischen und der latienischen Kirche auf den II konzil von Lyon(1274)"

Bonn 1964

166

Αλέξιος Δ'

Αλέξιος Δ'

Αλέξιος Δ΄ Άγγελος.

Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας από το1203 έως το 1204 με συναυτοκράτορα τον πατέρα του Ισαάκιο Β`.

Μετά τη φυγή του Αλέξιου Γ΄ ελευθερώθηκε από τις φυλακές καιανακηρύχθηκε στις 18 Ιουλίου 1203 Αυτοκράτορας ο εκθρονισθείςΙσαάκιος Β', ο οποίος κάλεσε αμέσως τους αρχηγούς της Δ’Σταυροφορίας στις Βλαχέρνες για να επικυρώσει την συνθήκη πουείχε υπογράψει μαζί τους ο γιος του Αλέξιος. Ο Αλέξιος είχεδραπετεύσει από την Κωνσταντινούπολη το 1202 και ήλθε σεσυνεννόηση με τους αρχηγούς της Δ’ Σταυροφορίας. Αρχικάσυνεννοήθηκε με τον εκλεγμένο αρχηγό της ΣταυροφορίαςΒονιφάτιο τον Μομφερατικό, αλλά η συμφωνία σκόνταψε στηνάρνηση του πάπα. Στην συνέχεια στην Βενετία συννενοήθηκε μετον τελικό αρχηγό της Σταυροφορίας δόγη Ερρίκο Δάνδολουποσχόμενος την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολικήκαι την Ορθόδοξη Εκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν ναεκθρονίσει τον Θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωσηκαι δώρα για τις υπηρεσίες τους. Οι συνεννοήσεις αυτές κατέληξαν σε συνθήκη που υπογράφτηκε από τονΑλέξιο το 1203, σύμφωνα με την οποία όταν θα γινόταν αυτοκράτορας θα ανελάμβανε την συντήρηση τωνΣταυροφορικών στρατευμάτων για ένα χρόνο, θα πλήρωνε στους Βενετούς 100.000 αργυρά μάρκα και άλλες100.000 στους Σταυροφόρους. Θα συντηρούσε δέκα χιλιάδες μαθητές επί ένα χρόνο και πεντακόσιους απόαυτούς εφ’ όρου ζωής για την άμυνα της Παλαιστίνης. Τέλος δε, θα φρόντιζε να καθυποτάξει την ΑνατολικήΟρθόδοξη Εκκλησία στον Παπικό θρόνο. Μετά την επικύρωση λοιπόν αυτής της συνθήκης και από τονΙσαάκιο Β’, ο Αλέξιος στέφθηκε συναυτοκράτορας την 1η Αυγούστου 1203 ως Αλέξιος Δ΄και οι Σταυροφόροιαποσύρθηκαν από την Πόλη αφήνοντας μόνο ένα μικρό απόσπασμα για να τον προστατεύει και ταυτόχρονανα τον επιτηρεί.

Μη μπορώντας όμως να πληρώσει τα υπέρογκα ποσά που είχε υποσχεθεί, αναγκάστηκε να επιβάλλειδυσβάστακτη φορολογία, αφού προηγουμένως αφαίρεσε ότι είχε εναπομείνει στα δημόσια ταμεία καθώς καιτα ιερά σκεύη των Εκκλησιών. Στις 25 Αυγούστου 1203 έστειλε στον Πάπα Ρώμης ομολογία πίστεως καιανάγκασε τον Πατριάρχη Ιωάννη Καματηρό να ανακηρύξει μέσα στην Αγία Σοφία τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄πρώτο επί της γης επίτροπο του Σωτήρος.Η υπαγωγή της Ανατολικής Εκκλησίας στην Δυτική και η συνεχιζόμενη οικονομική εξάντληση του πληθυσμού για την εξασφάλιση των υπολοίπων χρημάτων που ο Αλέξιος Δ΄ είχε υποσχεθεί στους Σταυροφόρους, οδήγησαν λαό και μοναχούς σε εξέγερση στις 25 Ιανουαρίου 1204,υποκινημένη από τον ευγενή Αλέξιο Δούκα Μούρτζουφλο,που οδήγησε στην καθαίρεση των τελευταίων Αγγέλων συναυτοκρατόρων Ισαακίου Β΄και Αλεξίου Δ΄. Επί τρεις ημέρες επικρατούσε αναρχία επειδή κανένας δεν δεχόταν να αναλάβει την ηγεσία και η Αυτοκρατορία παρέμεινε ακέφαλη . Στις 28 Ιανουαρίου 1204 ο λαϊκός ηγέτης Νικόλαος Καναβός αποδέχθηκε την αρχηγία και ανακηρύχτηκε από τον Λαό αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία. Ο Πατριάρχης όμως καθώς και οι άρχοντες της πρωτεύουσας δεν τον αναγνώρισαν σαν αυτοκράτορα. Στις 5 Φεβρουαρίου 1204 ο Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος ανέτρεψε τον Νικόλαο Καναβό και ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας με το όνομα Αλέξιος

Αλέξιος Δ' 167

Ε΄. Αμέσως συνέλαβε και σκότωσε τον Καναβό και τον πρώην αυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄. Όσο για τον πατέρατου, Ισαάκιο Β΄, πέθανε αμέσως μόλις έμαθε τον θάνατο του γιου του.

ΠροηγούμενοςΑλέξιος Γ΄ Άγγελος

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίουΙσαάκιος Β'

ΕπόμενοςΑλέξιος Ε’ Δούκας

168

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος

Ο Αλέξιος Ε΄

Ο Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος ήταν ο αυτοκράτορας τουΒυζαντίου για ένα σύντομο χρονικό διάστημα το 1204. Κατά τηδιάρκεια της θητείας του, η Κωνσταντινούπολη έπεσε σταχέρια των Σταυροφόρων οι οποίοι ίδρυσαν την ΛατινικήΑυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.

Ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα,ήταν μέγας δομέστικος τον οποίο ο λαός αποκαλούσεΜούρτζουφλο επειδή είχε σμιχτά φρύδια. Ανήκε σε παλαιάαυτοκρατορική οικογένεια και ήταν γενναίος άνθρωπος αλλάαδύναμης ηθικής. Πλούσιος, πονηρός, αγαπητός στον λαό καικατέχων το αξίωμα του πρωτοβεστιάριου επέμενε για πόλεμοεναντίον των Λατίνων και ανέλαβε τον αγώνα για τηναντιμετώπιση των ληστρικών επιδρομών των σταυροφόρων. Ηευκαιρία να ανέβει στον θρόνο που εποφθαλμιούσεπαρουσιάστηκε με την εξέγερση της αντιλατινικής παράταξης.Αφού εγκατέλειψε τη νόμιμη σύζυγό του, παντρεύτηκε τηνΕυδοκία, την μικρότερη από τις κόρες του Αυτοκράτορα τουΒυζαντίου Αλέξιου Γ΄Αγγέλου, ώστε να μπορεί να διεκδικήσειτο θρόνο. Κατόπιν πρωτοστάτησε στις εξεγέρσεις εναντίον τουφιλολατίνου αυτοκράτορα Αλεξίου Δ' και κατόρθωσε, με τη βοήθεια των Βαράγγων, να ανεβεί στο θρόνο καινα στεφθεί αυτοκράτορας με το όνομα Αλέξιος Ε'. Μερικές μέρες αργότερα δολοφόνησε τον προηγούμενοαυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄ Άγγελο, αλλά και τον διεκδικητή του θρόνου Νικόλαο Κανναβό.

Μόλις ανέβηκε στο θρόνο, ο Αλέξιος Ε' άρχισε να οργανώνει την άμυνα της Κωνσταντινούπολης, γιατίπροαισθανόταν τη θανάσιμη σύγκρουση με τους Σταυροφόρους. Πραγματικά τον Απρίλιο του 1204 οιΣταυροφόροι έκαναν την πρώτη έφοδο εναντίον της πόλης, αλλά απέτυχαν. Στη δεύτερη όμως έφοδο, στις 12Απριλίου, και παρά την ηρωική άμυνα των πολιορκουμένων, κατόρθωσαν να καταλάβουν τηνΚωνσταντινούπολη, η οποία ποτέ μέχρι τότε δεν είχε πέσει στα χέρια ξένων. Μέσα στη σύγχυση και το σκοτάδιο Μούρτζουφλος κατόρθωσε να διαφύγει και το πρωί οι Σταυροφόροι μπήκαν στην πόλη με τις νικηφόρεςφάλαγγές τους και επιδόθηκαν σε ένα πρωτοφανές όργιο σφαγών, λεηλασιών και άλλων κακουργημάτων.Όταν έμαθε ο Αλέξιος Ε' πως ο πεθερός του, ο πρώην βασιλιάς Αλέξιος Γ', διέμενε στη Μοσυνούπολη,κατευθύνθηκε προς αυτόν μαζί με την γυναίκα του -και κόρη του Αλέξιου Γ'- Ευδοκία. Ο Αλέξιος Γ', όμως, τοναποστρεφόταν. Υποδυόμενος λοιπόν το ρόλο του πεθερού υποδέχθηκε τον Αλέξιο Ε' κι αφού βόλεψε το χώροτων λουτρών, τον προέτρεψε να λουστεί μαζί με την κόρη του. Μόλις ο Αλέξιος Ε' βρέθηκε μέσα στο λουτρό,όρμησαν όλοι μαζί εναντίον του οι υπηρέτες του Αλεξίου Γ' και του έβγαλαν τα μάτια. Η Ευδοκία όρθια, δίπλαστην πόρτα των λουτρών, έβριζε τον πατέρα της κι αυτός την προπηλάκιζε για τον αδιάντροπο και λάγνοέρωτά της. Όντας πλέον τυφλός ο Αλέξιος Ε’ περιπλανιόταν στην περιοχή της Μοσυνούπολης σαν αλήτης.Όταν όμως οι Σταυροφόροι πραγματοποίησαν εξόρμηση από την Κωνσταντινούπολη και πέρασαν από ταμέρη της Μοσυνούπολης, ανακαλύπτοντας εκεί τον Αλέξιο Ε’, τον έσυραν μαζί τους στην Κωνσταντινούποληκαι, αφού τον βασάνισαν, τον καταδίκασαν σε θάνατο, γκρεμίζοντάς τον από τον κίονα του Θεοδοσίου.

169

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης

Η στέψη του Βαλδουίνου Α'

Ο Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης (Ιούλιος 1172 - 1205),ως ο πρώτος αυτοκράτορας της Λατινικής αυτοκρατορίας τηςΚωνσταντινούπολης, επίσης Βαλδουίνος Θ' της Φλάνδρας ωςένατος κόμης της Φλάνδρας και Βαλδουίνος ΣΤ' του Αινώ ωςέκτος κόμης του Αινώ, ήταν ένας από τους εξέχοντες ηγέτες τηςΤέταρτης Σταυροφορίας.

Ο Βαλδουίνος ήταν πρωτότοκος γιος του Βαλδουίνου Η΄ τηςΦλάνδρας και της Μαργαρίτας Α΄ της Αλσατίας, αδελφής τουΦιλίππου της Αλσατίας, κόμισσας της Φλάνδρας. Όταν πέθανε οθείος του άτεκνος (1191) τον διαδέχθηκε στην Φλάνδρα σανΒαλδουίνος Ε'. Το 1186 ο νεαρότατος Βαλδουίνος παντρεύτηκε τηνΜαρία της Καμπανίας, κόρη του Ερρίκου Α', κόμη της Καμπανίας.Ο χρονογράφος Γκίλσμπερτ περιγράφει τον Βαλδουίνο σαν ξεμυαλισμένο με την γυναίκα του.

Ο αδελφός της Ερρίκος ο 2ος της Καμπανίας είχε γίνει βασιλιάς των Ιεροσολύμων (1190), και πέθανε χωρίς νααφήσει γιο παρά μονάχα δύο κόρες. Οι θείοι της Ριχάρδος Β' της Αγγλίας, και Φίλιππος Β' της Γαλλίαςσυμμετείχαν μαζί στην 3η Σταυροφορία, ενώ η γιαγιά του Βαλδουίνου ήταν θεία της Ισαβέλλας, βασίλισσαςτων Ιεροσολύμων, και ήθελε να την βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεια. Οπότε είχαν και κοινά ενδιαφέρονταγια την συμμετοχή τους σε αυτή.Η μητέρα του Μαργαρίτα πέθανε (1194), και ο πατέρας του το επόμενο χρόνο οπότε έμεινε ο μοναδικόςκυβερνήτης στις κομητείες της Φλάνδρας και του Αινώ. Στα 8 χρόνια που κυβέρνησε την περιοχή προσπάθησενα κερδίσει τις χαμένες εκτάσεις, και με την Συνθήκη του Περόν (1200), ο γαμπρός του βασιλιάς της ΓαλλίαςΦίλιππος Β' της Γαλλίας του επέστρεψε τα περισσότερα εδάφη του Αρτουά. Το Αρτουά είχε δοθεί στον Γάλλοβασιλιά σαν προίκα με άλλες περιοχές στον Γάλλο βασιλιά σαν προίκα στον γάμο του με την αδελφή του,Ισαβέλλα του Αινώ, που είχε πεθάνει το 1190.

Πρώτος Λατίνος αυτοκράτορας της ΚωνσταντινούποληςΤο 1195 ένωσε στην εξουσία του τις κομητείες Αινώ και Φλάνδρας. Το 1200 ορίσθηκε ως ένας από τουςαρχηγούς της Δ΄ Σταυροφορίας και μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης εξελέγη αυτοκράτορας στις9/5/1204. Ενώ η Λατινική αυτοκρατορία είχε υποσχεθεί να δοθεί στον πρώην εκλεγμένο αρχηγό τηςΣταυροφορίας Βονιφάτιο τον Μομφερατικό ο ηγέτης της 4ης Σταυροφορίας γηραιότατος δόγης της ΒενετίαςΕρρίκος Δάνδολος προτίμησε αυτόν. Ένας απο τους σημαντικότερους λόγους που οδήγησαν τον δόγη στηνσυγκεκριμένη επιλογή να προτιμήσει αυτόν απο όλους τους υπόλοιπους μνηστήρες γιατί ήταν νέος, γενναίος,μαχητικός και ευλαβής. Ο αδικημένος Βονιφάτιος εξευμενίστηκε με το βασίλειο της Θεσσαλονίκης καιπεριοχές της Κρήτης, κάτι που δέν τον άφησε ευχαριστημένο και γι'αυτό όσο ζούσαν οι δύο άντρες βρίσκοντανσε συνεχή διαμάχη μεταξύ τους. Η σύζυγος του περιχαρής πήγε να τον συναντήσει αλλά δέν πρόλαβε γιατίπέθανε στην διαδρομή απο πανώλη.Εισέπραξε το 1/4 της αυτοκρατορίας και τα 5/8 της Πόλης. Τα υπόλοιπα 3/8 της Πόλης με επέμβαση του αρχηγού της Σταυροφορίας γηραιότατου Βενετού δόγη Δάνδολου δόθηκαν στους Βενετούς, ώστε να μπορεί να

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης 170

εξασκεί επιρροή στον νέο αυτοκράτορα, και να απαλλαγούν οι Βενετοί απο την φορολογία. Με την παρέμβασητου Δάνδολου πρώτος Λατίνος αρχιεπίσκοπος στην Κων/πολη εξελέγη ο Θωμάς Μοροζίνι.Η περιοχή επικρατείας του ήταν εκτός απο την πόλη της Κων/πολης τμήματα της Θράκης και της Ασίας όπωςκαι τα νησιά Λέσβος, Χίος, Λήμνος, Ίμβρος και Τένεδος. Για να ικανοποιηθεί ο μεγάλος του ανταγωνιστήςΒονιφάτιος ο Μομφερατικός του δόθηκε η Θεσσαλονίκη και οι περιοχές της Μακεδονίας. Το καλοκαίρι πουακολούθησε ο αδελφός του Ερρίκος κατέλαβε την Βιθυνία.

Θάνατος και θρύλοι γύρω απο το όνομα τουΕπιδεικνύοντας παντελή έλλειψη διπλωματικότητας προσέβαλε τον βασιλιά των Βουλγάρων Ιωαννίτση ήΣκυλογιάννη και τον προκάλεσε σε πόλεμο. Κατά τη διάρκεια εκστρατείας για την απόκρουσή τουσυγκρούστηκε μαζί του κοντά στην Αδριανούπολη και συνελήφθη αιχμάλωτος το 1205. Πέθανε κατά τηνκράτησή του υπό ανεξιχνίαστες συνθήκες περί το 1205/6, πιθανότατα δολοφονημένος από τον Ιωαννίτση.Ένας Βουλγαρικός θρύλος λέει οτι τον σκότωσε βίαια ο Καλογιάννης γιατί ήθελε να ξελογιάσει την γυναίκατου. Ο Βυζαντινός ιστορικός Γ.Ακροπολίτης λέει οτι χρησιμοποιούσε το κρανίο του σάν κύπελλο. ΟΚαλογιάννης που είχε ασπαστεί τον Καθολικισμό ανέφερε στον πάπα Ιννοκέντιο 3ο οτι απλά πέθανε στηνφυλακή, κρύβοντας το πιθανό του έγκλημα. Ένας πύργος στο τσαρικό φρούριο του Τάρνοβο αναγνωριζότανσάν "πύργος του Βαλδουίνου".Το 1225, 20 χρόνια αργότερα, εμφανίστηκε ένας άντρας στην Φλάνδρα που ισχυρίστηκε οτι είναι οαυτοκράτορας Βαλδουίνος, και περιπλέχτηκε σε μιά σειρά εξεγέρσεων ενάντια στην ηγεμονία της κόρης τουΙωάννας. Πολλοί παλιοί γνωστοί του Βαλδουίνου αναγνώρισαν την πλάνη και εκτέλεσαν τον άγνωστο άντρατο 1226.

ΚληρονόμοιΜε την σύζυγο του Μαρία της Καμπανίας είχε δύο κόρες• Ιωάννα της Κωνσταντινούπολης• Μαργαρίτα Β΄ της Φλάνδρας

Πηγές• Αγγλική Wikipedia• John C. Moore, 'Baldwin IX of Flanders, Philip Augustus and the Papal Power', Speculum, volume 37, issue 1

(January 1962), 79-89• Robert Lee Wolff, 'Baldwin of Flanders and Hainault, First Latin Emperor of Constantinople: His Life, Death,

and Resurrection, 1172-1255', Speculum, volume 27, issue 3 (July, 1952), 281-322

171

Βαλδουίνος Β'

Βαλδουίνος Β'Ο Βαλδουίνος Β' (1217 - 1273) ήταν ο τελευταίος Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης (1228 -1261).Ήταν ο μικρότερος γιος του Γάλλου πρίγκηπα Πέτρου του Κουρτεναί και της Γιολάντας της Φλάνδρας.Διαδέχθηκε το 1228 τον αδελφό του Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί σε ηλικία μόλις 11 ετών.Όσο ήταν ανήλικος, την αντιβασιλεία ασκούσε σύμφωνα με απόφαση των ευγενών ο ισχυρός γηραιός ευγενήςΙωάννης της Βρυέννης, τιτουλάριος βασιλιάς των Ιεροσολύμων του οποίου παντρεύτηκε την κόρη Μαρία (1225- 1275), μητέρα του γιου του, Φιλίππου.Η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης είχε παρακμάσει μετά τον θάνατο του Ερρίκου τηςΦλάνδρας (1216) και όλοι περίμεναν τον νέο αυτοκράτορα να βοηθήσει την ανάκαμψη της. Μόλιςενηλικιώθηκε η κατάσταση ήταν απελπιστική, η αυτοκρατορία του περιοριζόταν μόνο στην πόλη τηςΚωνσταντινούπολης. Κατέφυγε στις μεγάλες συγγενείς του Ευρωπαϊκές χώρες (Ρώμη, Γαλλία, Φλάνδρα) γιαχρήματα και στρατό. Επέστρεψε στην Κων/πολη απογοητευμένος χωρίς καμιά υπόσχεση για βοήθεια (1240),επανέλαβε την ίδια διαδικασία (1245) με τα ίδια αποτελέσματα. Ξόδεψε όλη του την ζωή ως αυτοκράτορας σεεπετειακά ταξίδια στην Ευρώπη χωρίς κανένα αποτέλεσμα.Η τραγική οικονομική του κατάσταση οδήγησε σε ακόμα χειρότερα γεγονότα. Αναγκάστηκε να δώσει τονμοναδικό του γιο Φίλιππο όμηρο σε Βενετούς εμπόρους λόγω των χρεών του. Ο Φίλιππος εξαγοράστηκεαργότερα από τον βασιλιά Αλφόνσο της Καστίλλης.Το 1261 η Κωνσταντινούπολη καταλήφθηκε από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Μιχαήλ Παλαιολόγο, και οίδιος δραπέτευσε μέσω Αθήνας στην Γαλλία. Αργότερα (1267) κατέφυγε στον μακρινό ξάδελφο του βασιλιάτης Σικελίας Καρόλου του Ανζού, αδελφού του Γάλλου βασιλιά. Ζήτησε από τον Κάρολο να οργανώσουνεκστρατεία κατά του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Η', στάθηκε πρόθυμος αλλά λόγω δικών τουοικονομικών δυσκολιών καθυστέρησε η εκστρατεία, αναγκάζοντας να υπογράψουν την συνθήκη του Βιτέρμπο(1267). Τα υπόλοιπα χρόνια έζησε με σύνταξη που του παρείχε ο Κάρολος, το 1273 πάντρεψε τον γιο τουΦίλιππο με την Βεατρίκη κόρη του Καρόλου και πέθανε την ίδια χρονιά.

172

Γιολάντα της Φλάνδρας

Γιολάντα της Φλάνδρας

Ο Θυρεός της ΛατινικήςΑυτοκρατορίας της

Κωνσταντινουπόλεως

Η Γιολάντα ή Ιολάνδη της Φλάνδρας (1175 – 1219) διοίκησε τηΛατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης από το 1217 έως το1219 αντικαθιστώντας το σύζυγό της Πέτρο του Κουρτεναί.

Ήταν κόρη του Βαλδουίνου Ε’, Κόμη της Φλάνδρας και της ΚόμισσαςΜαργαρίτας της Αλσατίας. Δύο από τους αδελφούς της, ο Βαλδουίνοςτης Φλάνδρας και έπειτα ο Ερρίκος της Φλάνδρας, υπήρξαν ΛατίνοιΑυτοκράτορες της Κωνσταντινουπόλεως. Μετά το θάνατο του δεύτερουτο 1216 μεσολάβησε μία σύντομη περίοδος χωρίς κάτοχο του θρόνου, πρινεκλεγεί ο Πέτρος Β’ του Κουρτεναί.

Ο Πέτρος έστειλε τη Γιολάντα στην Κωνσταντινούπολη ενόσω αυτόςβρισκόταν σε πόλεμο με το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Δούκα, απότον οποίο και αιχμαλωτίστηκε. Εξ αιτίας της αβέβαιης τύχης του (αν καιπιθανότατα είχε σκοτωθεί) η Γιολάντα κυβέρνησε ως αντιβασίλισσα.Συμμάχησε με τους Βούλγαρους ενάντια των διάφορων, επίγονωνΒυζαντινών κρατών και ήταν έτοιμη να κάνει ειρήνη με το Θεόδωρο Α’ Λάσκαρη της Αυτοκρατορίας τηςΝικαίας, ο οποίος είχε παντρευτεί την κόρη της. Ωστόσο το 1219 πέθανε ξαφνικά.

Τη διαδέχθηκε ο δευτερότοκος γιός της Ροβέρτος του Κουρτεναί, λόγω της άρνησης του μεγαλύτερου αδελφούτου στα δικαιώματά του στο θρόνο. Καθώς ο Ροβέρτος βρισκόταν ακόμα στη Γαλλία εκείνη την εποχή,τεχνικά, ο θρόνος παρέμεινε κενός έως την άφιξή του το 1221.

173

Ερρίκος της Φλάνδρας

Ερρίκος της ΦλάνδραςΟ Ερρίκος της Φλάνδρας (1174 - 1216) ήταν Λατίνος αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 1206 έως το 1216.Ήταν γιος του Βαλδουίνου Ε' της Φλάνδρας και της Μαργαρίτας της Αλσατίας, διαδέχθηκε στον Λατινικόθρόνο της Κων/πολης τον αιχμαλωτισθέντα πρώτο Λατίνο αυτοκράτορα και αδελφό του Βαλδουίνου Α' τηςΦλάνδρας.Ανακατέλαβε περιοχές της Θράκης μετά τη δολοφονία του Ιωαννίτση στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης(1207), νικώντας με 2.000 στρατό τους Βουλγάρους. Υπέγραψε διετή ανακωχή με τον Θεόδωρο Α' Λάσκαρητης Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Πέτυχε σημαντική νίκη στην Βιθυνία (1211), και με την Συνθήκη τουΝυμφαίου (1214) εξασφάλισε την Β.Δ. Μικρά Ασία.Το 1209 ο Ερρίκος της Φλάνδρας προσπάθησε να καταστείλει το Λομβαρδικό κίνημα ευγενών τηςΘεσσαλονίκης. Για να εξασφαλίσει τα νώτα του από τον δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ τον Α' Κομνηνό Δούκα(1204 - 1215) ζήτησε, χωρίς όμως αποτέλεσμα, συμμαχία μαζί του. Ο Μιχαήλ επιτέθηκε στην Θεσσαλονίκη(1210) έσπευσε να υπερασπιστεί την πόλη. Πέθανε (11/6/1216) ενώ επέβλεπε την αμυντική οχύρωση τηςΘεσσαλονίκης, δηλητηριασμένος από την σύζυγο του Μαρία.Μετά το θάνατό του, κλήθηκε από τη Γαλλία ο γαμπρός του Πέτρος του Κουρτεναί για να αναλάβει τη θέσητου Λατίνου Αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

174

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης

Η Λατινική Αυτοκρατορία, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, η Αυτοκρατορία τηςΤραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τα όρια είναι ασαφή.

Ο Θεόδωρος Λάσκαρης ήταν ο πρώτοςαυτοκράτορας της Νίκαιας (1204-1222).

Ήταν στρατιωτικός και γαμπρός τουαυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου(1195-1203). Γεννήθηκε γύρω στα 1175και όντας μέλος επιφανούς οικογένειαςτου Βυζαντίου προωθήθηκε γρήγορα σευψηλά στρατιωτικά αξιώματα, στα οποίακαι διακρίθηκε για την γενναιότητα καιτις ικανότητές του.

Το 1204, την παραμονή της πτώσης τηςΚωνσταντινούπολης από τουςσταυροφόρους κατά τη Δ' Σταυροφορίακαι ενώ ο Αλέξιος Ε΄ Μούρτζουφλος είχεεγκαταλείψει την Πόλη, ο λαός εξέλεξε ωςαυτοκράτορα τον αδελφό του Κωνσταντίνο. Οι συνθήκες όμως οδήγησαν στη φυγή των Λασκαριδών από τηνΠόλη και τη διαφυγή τους στη Μικρά Ασία.

Εκεί την ηγεσία της αντίστασης ανέλαβε ο Θεόδωρος, ο οποίος αφού κατάφερε να επιβληθεί στουςΜικρασιάτες μεγιστάνες άρχισε τον πόλεμο κατά των Σταυροφόρων, των συμμάχων τους ΣελτζούκωνΤούρκων και των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας.

Μεταξύ των προσφύγων από την Πόλη συγκαταλέγονταν και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως με πολλούςκληρικούς, έτσι γύρω στο 1208 στέφθηκε αυτοκράτορας. Οι επιτυχίες του, καθώς και τα προβλήματα πουαντιμετώπιζαν οι Λατίνοι στα Βαλκάνια από τους Βουλγάρους οδήγησαν τελικά στην υπογραφή συνθήκηςειρήνης το 1214 στο Nυμφαίο, με βάση την οποία οι Λατίνοι περιορίζονταν σε μια στενή λωρίδα στηβορειοδυτική Μικρά Ασία.

Τα επόμενα χρόνια ασχολήθηκε με την οργάνωση του κράτους του, την ενίσχυση της οικονομία και τουστρατού πάνω σε υγιείς βάσεις και την προετοιμασία της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη.Πέθανε το 1222 αφήνοντας ως διάδοχό του τον γαμπρό του, Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη.

175

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης

Πορτραίτο του αυτοκράτορα Θεόδωρου Β' από έναχειρόγραφο του 15ου αιώνα

Ο Θεόδωρος Β' Λάσκαρης ή Λάσκαρις (συχνά αναφέρεται ως«Θεόδωρος Β' Δούκας Λάσκαρις») γεννήθηκε το 1222 μ.Χ. στηΝίκαια και ήταν αυτοκράτορας της Νίκαιας από το 1254 έωςτο 1258, οπότε και πέθανε.

Ζωή και δράση

Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης ήταν γιος του Ιωάννη Βατάτζη καιτης Ειρήνης Λάσκαρη, και εγγονός του Θεόδωρου Α'Λάσκαρη, δημιουργού του κράτους της Νικαίας. Κληρονόμησεμια πολύ δυνατή αυτοκρατορία, και το ίδιο δυνατή τηνπαρέδωσε στους διαδόχους του.

Ήταν πολύ μορφωμένος, και είχε πλούσια φιλοσοφική καιθεολογική κατάρτιση. Δάσκαλοί του ήσαν οι ΝικηφόροςΒλεμμύδης και Θεόδωρος Ακροπολίτης. Ενδιαφέρθηκειδιαίτερα για το θέμα της εκπαίδευσης, και ίδρυσε βιβλιοθήκεςκαι σχολεία. Από στρατιωτικής απόψεως, έκανε δυο δύσκολεςαλλά νικηφόρες εκστρατείες κατά των Βουλγάρων, οι οποίοιμετά το θάνατο του Βατάτζη προσπάθησαν να ανακαταλάβουνπεριοχές της Μακεδονίας και Θράκης που είχε απελευθερώσει από αυτούς ο Βατάτζης. Φρόντιζε να κλείνει ταανοιχτά μέτωπα με διπλωματικές μεθόδους.

Όταν πάντρεψε την κόρη του με το γιο του δεσπότη της Ηπείρου, του παραχωρήθηκαν το Δυρράχιο και ταΣέρβια. Επίσης βοήθησε το σουλτάνο του Ικονίου, τον οποίο απειλούσαν οι Μογγόλοι, και παράλληλα δέχθηκεμογγολική πρεσβεία στην Αυλή του με μεγάλες τιμές.Καθώς επεδίωκε τη βοήθεια του Πάπα Ρώμης για ν' ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη, επανέλαβε τιςδιαπραγματεύσεις για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική, όμως αργότερα τιςδιέκοψε.Στον κοινωνικό τομέα, υποστήριξε ιδιαίτερα τους χωρικούς και τους αστούς, και προώθησε ικανά άτομα απόαυτές τις τάξεις σε ανώτερα αξιώματα, προκαλώντας έτσι την αντίδραση των μελών της αριστοκρατίας, ηοποία σταδιακά στοιχίστηκε γύρω από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Υπήρξε ιδιαίτερα ευσεβής καιθρησκευόμενος.Πάσχοντας από επιληψία βαριάς μορφής αδυνατούσε να ασκεί τακτικά τα καθήκοντά του και με το πέρασματου χρόνου η επιδείνωση της υγείας του, του προκαλούσε έντονες εμμονές, στρέφοντας πολλούςυψηλόβαθμους αξιωματούχους εναντίον του.Πέθανε στο Νυμφαίο το 1258 σε ηλικία 36 ετών από βαρειά ασθένεια. Πεθαίνοντας άφησε διάδοχο τον μόλις 7 ετών γιο του Ιωάννη Δ΄. Σαν κηδεμόνα άφησε τον πρωτοβεστιάριο Γεώργιο Μουζάλωνα, άτομο ταπεινής καταγωγής, προκαλώντας την αντίδραση της αριστοκρατίας. Τελικά ο Γεώργιος θα δολοφονηθεί από επίθεση στρατιωτών, που υπηρετούσαν σε σώμα που διοικητής του ήταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος θα επιβληθεί

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης 176

ως κηδεμόνας του νεαρού αυτοκράτορα, γεγονός που θα σημάνει την αρχή του τέλους της δυναστείας τωνΛασκαριδών.

Συγγραφική δραστηριότηταΈγραψε διάφορα έργα, που άλλα εκδόθηκαν και άλλα όχι (όπως μια κωμωδία «εις τον βαγιούλον αυτού,κάκιστο και χείριστο όντα». Paris. Supl. Grec. 472 f. 102 v - 103r). Υπήρξε ο ποιητής του ΜεγάλουΠαρακλητικού Κανόνα που χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, και δημιουργός διάφορωνάλλων θεολογικών έργων, όπως ο «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθος του Κυρίου και εις τηνΑγίαν Ανάστασιν» που εκφωνήθηκε προς το τέλος της ζωής του. Από τα πιο γνωστά θεολογικά έργα του είναιτα θεωνύμια[1] . Έγραψε επίσης και πολλές επιστολές.

Δείγματα γραφής• «Απασών γλωσσών το ελληνικόν υπέρκειται γένος». «Πάσα τοίνυν φιλοσοφία και γνώσις Ελλήνων εύρεμα...

Συ δε, ω Ιταλέ, τίνος ένεκεν εγκαυχά;»• «Πένθιμος ημέρα, χαράς μεγίστης παραίτιος. Πενθηρόν γαρ Χριστού, την χθες σταυρουμένου, του

λυτρωτού, το σύμπαν περιεβάλλετο, μεταβολή των στοιχείων, αθρόα των φώτων αλλοίωσις, του σύμπαντοςοδυρμός, πολλά τα επόμενα...» (Οι πρώτες φράσεις από το «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθοςτου Κυρίου και εις την Αγίαν Ανάστασιν», όπως είναι στο πρωτότυπο κείμενο).

• «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών· οι νεφέλες ας ράνουν (ραντίσουν) με νερό αγαλλιάσεως, τα φυτά ας φέρουνχλωρά φύλλα κι ας δώσει η γη τον καρπό της· ο Δημιουργός των πάντων ανέστη εκ των νεκρών, και σειςβλαστήσατε· της αρετής οι κλάδοι ανθήσατε, γιατί ο Αρχηγός της ζωής ανέστη εκ νεκρών. Ποιός δεν χαίρεισήμερα; ποιος δεν ενθουσιάζεται; ποιός δεν τέρπεται; και ποιός, για να το ειπώ έτσι, δεν ευφραίνεται;»(Από το ίδιο έργο, σε νεοελληνική απόδοση υπό των πατέρων της Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης ΝεζερώνΠατρών).

Εξωτερικές Συνδέσεις• Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρις [2], άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο [2]

Υποσημειώσεις[1] Τα θεωνύμια: λόγος τέταρτος περί θεωνυμίας / του σοφωτάτου βασιλέως κύρου Θεόδωρου Δούκα του Λάσκαρι ; προοίμιο - επιμέλεια

Αλέξανδρος Κοσματόπουλος. - Αθήνα : 'Αγρα, 1987.[2] http:/ / www. antibaro. gr/ node/ 452

• Το παρόν λήμμα προέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος από το αντίστοιχο της Ορθόδοξης Βικιπαίδειας (http:/ /el. orthodoxwiki. org/ ), και συγκεκριμένα από τη διεύθυνση (http:/ / el. orthodoxwiki. org/ index.php?title=Î�εÏ�δÏ�Ï�οÏ�_Î�Î�_Î�άÏ�καÏ�ιÏ�& diff=1668& oldid=1667), έκδοση της 22:06, 7 Σεπτεμβρίου2007.

177

Ισαάκιος Β'

Ισαάκιος Β'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ισαάκιος Β΄

178

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης

Ο Ιωάννης αναγνωρίστηκε ως Άγιοςκαι ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από

τους μικρασιατικούς πληθυσμούς(βιβλιοθήκη Estense, Modena)

Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης (Διδυμότειχο 1193 - Νυμφαίο 3Νοεμβρίου 1254) ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας της Νικαίας(1222-1254), διάδοχος και γαμπρός του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Συνετόςκυβερνήτης και ικανός στρατιωτικός, υπήρξε συνεχιστής του έργου τουπροκατόχου του πετυχαίνοντας να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις πουπαρέλαβε και να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το κράτος,θέτοντας τις βάσεις για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Ητριανταδιάχρονη βασιλεία του χαρακτηρίζεται από συνεχή πρόοδο σεόλους τους τομείς της ζωής τής εξόριστης αυτοκρατορίας. Αρκετά χρόνιαμετά τον θάνατό του αναγνωρίστηκε ως Άγιος και η μνήμη του ετιμάτο μειδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς μέχρι και τιςαρχές του 20ου αιώνα.

Καταγωγή - Πρώιμη δράση

Γεννήθηκε στο Διδυμότειχο της Θράκης το 1193. Παρόλο που από ταμέσα του 12ου αιώνα αρκετές επιφανείς προσωπικότητες του Βυζαντίου (κυρίως στρατιωτικοί) φέρουν τοεπώνυμο Βατάτζης, δεν μπορεί να ανασυντεθεί με ακρίβεια το γενεαλογικό του δένδρο. Κάποιες πηγές τονθέλουν γιο του στρατηγού Βασιλείου Βατάτζη και κάποιας ανεψιάς των αυτοκρατόρων Ισαάκιου Β΄ Αγγέλουκαι Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου, της οποίας το όνομα δεν μας διασώζεται. Αλλού πάλι φέρεται ως εγγονός τουΚωνσταντίνου Βατάτζη, στρατοπεδάρχη του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1148). Όλες αυτές οι πληροφορίεςελέγχονται για την ακρίβειά τους καθώς προέρχονται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από συναξάρια που γράφτηκαναρκετούς αιώνες μετά την εποχή του και σε πολλές περιπτώσεις συγχέουν τον βίο του Ιωάννη με γεγονότα πουσυνέβησαν κατά τη βασιλεία του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη.[1] Πάντως, είχε προγόνους και στην περίφημηοικογένεια των Δουκών, ενώ αδελφός του ήταν ο περίφημος σεβαστοκράτωρ Ισαάκιος Δούκας.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας βρέθηκε στηνΝίκαια, προφανώς ακολουθώντας το ρεύμα μετανάστευσης από τις λατινοκρατούμενες προς τις υπόβυζαντινό έλεγχο περιοχές. Εκεί, οι αρετές του αλλά και η ευγενική του καταγωγή εκτιμήθηκαν από τονΘεόδωρο Α΄, ο οποίος τίμησε τον νεαρό Ιωάννη με το αξίωμα του πρωτοβεστιάριου (επικεφαλής του πρώτουτμήματος της αυτοκρατορικής φρουράς). Τέλος, ελλείψει άρρενος διαδόχου, ο Θεόδωρος επέλεξε τον Ιωάννηως διάδοχό του δίδοντάς του την κόρη του Ειρήνη ως σύζυγό του.

Συνωμοσίες και πρώτες κατακτήσειςΗ άνοδος του Ιωάννη στον θρόνο της Νικαίας δεν βρήκε σύμφωνους τους αδερφούς του Θεοδώρου, Ισαάκιο και Αλέξιο Λάσκαρη. Δυσαρεστημένοι, κατέφυγαν στην αυλή του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ροβέρτου Β΄ ντε Κουρτεναί ζητώντας βοήθεια για την ανατροπή του Ιωάννη. Μάλιστα προς επισφράγιση της συμμαχίας τους, τού πρόσφεραν το χέρι της ανηψιάς τους, κόρης του Θεοδώρου, Ευδοκίας, την οποία είχαν απαγάγει και φέρει μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη. Το συνοικέσιο μάλλον δεν ευόδωσε αλλά ο Ροβέρτος βοήθησε τους αδερφούς Λάσκαρη να στρατολογήσουν μισθοφόρους όπως επίσης

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 179

και προσφέροντάς τους στρατό.Οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν στις αρχές του 1223 όταν ο φραγκικός στρατός των Λασκαριδών διεκπεραιώθηκεστην Βιθυνία. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Ποιμανηνό το επόμενο έτος, όπου ο στρατός του Βατάτζη, μετον ίδιο επικεφαλής, συνέτριψε τους αντιπάλους. Πρόκειται για μεγάλης σπουδαιότητας νίκη: οι Φράγκοιέχασαν τις περισσότερες μικρασιατικές κτίσεις τους, προς όφελος της Νικαίας, εξαιρουμένων των παραλίωναπέναντι από την Πόλη και την Νικομήδεια, η δε εξασθένισή τους λόγω της καταστροφής μεγάλου τμήματοςτου στρατού τους, έκανε τον Ιωάννη ακόμα τολμηρότερο. Πράγματι ο αυτοκράτορας της Νίκαιας μετέφερε τονπόλεμο στα ευρωπαϊκά λατινοκρατούμενα εδάφη καθώς και στα απέναντι των παραλίων της Μικράς Ασίαςνησιά του Αιγαίου. Με τη βοήθεια στόλου που ναυπηγήθηκε κοντά στην Λάμψακο (απ’ όπου εξεδιώχθησαν οιΕνετοί) τα στρατεύματα του Βατάτζη διέσχισαν τον Ελλήσποντο και κυρίευσαν αρκετές πόλεις της Θράκης,ενώ οι Λατίνοι περιορίστηκαν πίσω από τα τείχη της Πόλης, μη δυνάμενοι να υπερασπίσουν τις κτίσεις τους.Από τα νησιά του Αιγαίου κατελήφθησαν η Χίος, η Λέσβος, η Σάμος, η Ικαρία, η Κως και άλλα μικρότερα. Τοσημαντικό νησί της Ρόδου, καθώς και άλλα των Δωδεκανήσων, εκυβερνάτο από τον βυζαντινό άρχονταΛέοντα Γαβαλά, ο οποίος, κατόπιν αρκετών αμφίρροπων εχθροπραξιών, δέχτηκε εν τέλει την επικυριαρχίατου Βατάτζη (1233).Ενώ όμως όλα έβαιναν καλώς για το κράτος της Νίκαιας, και ενώ ο Ιωάννης είχε ξεκινήσει τη βασιλεία του μετόσο καλούς οιωνούς, άρχισε να εξυφαίνεται στην Νίκαια συνομωσία κατά του αυτοκράτορα. Επικεφαλής τωνσυνομωτών, που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την απουσία του αυτοκράτορα, ήταν ο εξάδελφος και στενόςσυνεργάτης του, Ανδρόνικος Νέστογγος. Ο Ιωάννης, όμως, πληροφορήθηκε εγκαίρως τα περί συνομωσίας καιεγκαταλείποντας τις επιχειρήσεις, επέστρεψε ταχέως στην Νίκαια σώζοντας έτσι τον θρόνο του. Ωστόσο μέχριτο 1235 δεν επιχείρησε να ηγηθεί προσωπικά στρατιωτικών επιχειρήσεων για την επέκταση των συνόρων,έχοντας ως πρώτιστο σκοπό την εδραίωση της θέσης του και την ρύθμιση εσωτερικών ζητημάτων.

Η διεκδίκηση του αυτοκρατορικού τίτλου

Οι σχέσεις με τους Βυζαντινούς της ΗπείρουΣτον αντίποδα της μικρασιατικής αυτοκρατορίας είχε δημιουργηθεί το Δεσποτάτο της Ηπείρου, το οποίοενσάρκωνε τις ελπίδες των Βυζαντινών της Βαλκανικής χερσονήσου για την αποτίναξη του λατινικού όσο καιτου βουλγαρικού ζυγού. Το Δεσποτάτο, με πρωτεύουσα την Άρτα, περιλάμβανε τμήματα της σημερινήςΑλβανίας, Δυτικής Ελλάδας (Ήπειρος, Δυτ. Μακεδονία, Δυτ. Στερεά). Σύντομα, υπό την ηγεσία του ικανού,θυελλώδους όσο και τυχοδιώκτη Θεοδώρου Δούκα Αγγέλου, ακολούθησε επεκτατική πολιτικήκαταλαμβάνοντας το 1223 την Θεσσαλονίκη καθώς και μεγάλα τμήματα της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας καιτης Θράκης. Φαινόταν λοιπόν, ότι η Ήπειρος θα πετύχαινε την ανακατάληψη της Βασιλεύουσας. Το 1227μάλιστα ο μονάρχης της Ηπείρου εγκατέλειψε τον τίτλο του Δεσπότη και στέφθηκε αυτοκράτορας στηνΘεσσαλονίκη.Επίσης, ο βασιλέας των Βουλγάρων Ιωάννης Β΄ Ασάν (1218-1241) διεκδικούσε κι αυτός τον αυτοκρατορικότίτλο φέροντας την προσωνυμία «αυτοκράτωρ Βουλγάρων και Ρωμαίων».Μέσα σ’ αυτόν τον γεμάτο αυτοκράτορες[2] βυζαντινό κόσμο, ο Ιωάννης Βατάτζης έπρεπε να υπερασπιστεί τον αυτοκρατορικό τίτλο που είχε κληρονομήσει από τον προκάτοχό του. Η πρώτη σύγκρουση με το Δεσποτάτο της Ηπείρου ήρθε το 1225 για την κατοχή της Αδριανούπολης. Οι κάτοικοι της πόλης έστειλαν πρεσβεία στον Βατάτζη ζητώντας του να στείλει δυνάμεις για την εκδίωξη την φραγκικής φρουράς. Ο τελευταίος άδραξε την ευκαιρία και το απόσπασμα που έστειλε κατέλαβε αναίμακτα την πόλη. Επίσης αναίμακτα αποχώρησαν, όταν ο Θεόδωρος Δούκας, ευρισκόμενος στην Θράκη, έσπευσε με τον στρατό του να εκδιώξει την μικρασιατική φρουρά. Κατά τη στιγμή της παράδοσης, ο διοικητής των Νικαέων Ιωάννης Καμμύτζης δεν αφίππευσε, ούτε προσκύνησε τον Θεόδωρο μη αναγνωρίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο άλλον αυτοκράτορα Ρωμαίων, πέραν του Βατάτζη. Τα πνεύματα οξύνθηκαν (ο Θεόδωρος λίγο έλλειψε να προβεί σε χειροδικία εναντίον του Καμμύτζη)

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 180

αλλά τελικά δεν δόθηκε συνέχεια. Το γεγονός αυτό είναι χαρακτηριστικό της έντονης ιδεολογικήςαντιπαράθεσης μεταξύ Ηπείρου και Νικαίας. Μάλιστα, ο Καμμύτζης για την πράξη αυτή, τιμήθηκε μεαξιώματα από τον Βατάτζη, κατά την επιστροφή του στη Νίκαια, αφού έδειξε στους κατοίκους της Θράκηςότι μόνον ο μονάρχης της Νικαίας ήταν ο γνήσιος «αυτοκράτωρ Ρωμαίων».

Το Δεσποτάτο της Ηπείρου από το 1205 έως το 1230 (μάχη της Κλοκότνιτζα).Με το ανοιχτό πράσινο συμειώνονται οι κατακτήσεις τού Θεοδώρου Δούκα

Αγγέλου (1215-1230).

Ασχολούμενος με εσωτερικά θέματα,όπως προαναφέρθηκε, και μεστρατιωτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, οΙωάννης δεν αντέδρασε σθεναρά στηναπώλεια της Αδριανούπολης. Απέστειλεπρεσβεία με τον πατριάρχη Γερμανό Β΄(1222-1240) στον Θεόδωρο (μετά τηνστέψη του τελευταίου) απαιτώντας νααποποιηθεί τον τίτλο του αυτοκράτορακαι να δεχθεί αυτόν του δεσπότη,κυβερνώντας ανενόχλητος τα εδάφη τουυπό την τυπική επικυριαρχία της Νίκαιας.Ωστόσο και πάλι δεν προχώρησε σεουσιαστικές ενέργειες εναντίον τουΘεοδώρου όταν εκείνος απέρριψε τιςπροτάσεις του. Και αυτό επειδή είχε νααντιμετωπίσει νέα εισβολή των Φράγκωντης Πόλης, που υπό την ηγεσία του νέουτους αυτοκράτορα, του ηλικιωμένου όσοκαι ιπποτικού Ιωάννη Βριέννου (deBrienne) προσπάθησαν ναανακαταλάβουν τα μικρασιατικά εδάφη που είχαν χάσει μετά την μάχη στο Ποιμανηνό. Τελικά οι Φράγκοιεκδιώχθηκαν, ενώ οι βλέψεις της Ηπείρου εξανεμίστηκαν μετά τη μάχη της Κλοκοτνίτσα ή Κλοκοτινίτζα, κατάτην οποία ο Ιωάννης Ασάν συνέτριψε τον στρατό του Θεοδώρου Δούκα. Στον θρόνο της Θεσσαλονίκης ανήλθεο αδελφός του Θεοδώρου και γαμπρός τού Ασάν, Μανουήλ, ο οποίος εξακολουθούσε να φέρει τααυτοκρατορικά διάσημα μολονότι ήταν ουσιαστικά υποτελής τού πεθερού του.

Οι σχέσεις με τους Βουλγάρους και προσπάθειες κατάληψης της ΠόληςΟ ισχυρότερος, πλέον, άνδρας της Βαλκανικής ήταν ο Βούλγαρος ηγεμόνας και ο Βατάτζης έσπευσε να συμμαχήσει μαζί του. Η συμμαχία επισφραγίστηκε, κατά το έθος της εποχής, με τον γάμο τού γιου τού Βατάτζη, Θεοδώρου, με την κόρη του Ασάν Ελένη. Μετά την υπογραφή των συμφωνιών, οι δύο σύμμαχοι ξεκίνησαν εκστρατείες στην Θράκη. Αμφότεροι έφτασαν μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης την οποία και πολιόρκησαν από κοινού το 1235 και το 1236, χωρίς όμως επιτυχία. Η επέμβαση Βενετών και Φράγκων της Πελοποννήσου αντίστοιχα απέτρεψε την πτώση της Πόλης. Είχε γίνει όμως σαφές ότι η πτώση της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης δεν ήταν παρά θέμα χρόνου. Ο ίδιος ο Πάπας αφόρισε τον Ασάν,[3]

απαίτησε από τον βασιλέα της Νίκαιας να σταματήσει τις εχθροπραξίες και κάλεσε τους ηγεμόνες της Δύσης να συνδράμουν με στρατεύματα τούς εν τη Πόλει ομοεθνείς τους. Τότε, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων αποκήρυξε τη συμμαχία του με τον Βατάτζη, αντιλαμβανόμενος ότι ο σύμμαχός του ωφελείται πολύ περισσότερο από τον ίδιο. Επεδίωξε, μάλιστα, και πέτυχε να προσεταιριστεί τους Λατίνους της Πόλης, με την ελπίδα να γίνει κύριός της κατόπιν κάποιου διακανονισμού ή συνοικεσίου. Τελικά, εξ αιτίας αστάθμητων παραγόντων,[4] η συμμαχία Βουλγάρων και Φράγκων δεν ευόδωσε. Εγκαταλείποντας τις κοινές με τους Λατίνους επιχειρήσεις, ο Ιωάννης Ασάν ανανέωσε τις συνθήκες και τις συμφωνίες με τον Βατάτζη. Το 1241 ο Βούλγαρος ηγεμόνας απεβίωσε,

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 181

αφήνοντας στον θρόνο τον δεκαετή γιο του, Καλλιμάν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αυτοκρατορία της Νίκαιαςαπαλλάχθηκε από έναν επικίνδυνο και ικανό αντίπαλο και ο Βατάτζης έστρεψε την προσοχή του στοΔεσποτάτο της Ηπείρου. Ήθελε να στερεώσει τις ευρωπαϊκές κτίσεις του πριν δώσει το οριστικό χτύπημα στηνπαραπαίουσα Κωνσταντινούπολη.

Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια και τελική σύγκρουση με τους Βυζαντινούς της ΔύσηςΕν τω μεταξύ, τα πράγματα στην αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης εξελίχτηκαν ως εξής: ο Θεόδωρος Δούκας,μετά τη μάχη της Κλοκότνιτζα, κατέστη αιχμάλωτος του Ιωάννη Ασάν. Μερικά χρόνια αργότερα, συνελήφθηνα συνωμοτεί εναντίον του τελευταίου και τιμωρήθηκε με την ποινή της τύφλωσης. Τον θρόνο τηςΘεσσαλονίκης είχε καταλάβει ο Μανουήλ, αδερφός του τυφλού Θεοδώρου και την Ήπειρο ο Μιχαήλ Β'Κομνηνός Δούκας, ανηψιός του τελευταίου. Όταν ο Ιωάννης Ασάν χήρεψε, ο Θεόδωρος του πρόσφερε τηνκόρη του. Έτσι, κατάφερε τελικά να αφεθεί ελεύθερος. Μπήκε κρυφά στην Θεσσαλονίκη όπου ανέτρεψε τοναδερφό του, Μανουήλ, και ανέβασε στον θρόνο τον γιο του, Ιωάννη. Ο Μανουήλ κατέφυγε αρχικά στουςΣελτζούκους του Ικονίου και κατόπιν στην Νίκαια. Υποσχέθηκε στον Βατάτζη ότι αν τον συνέδραμε ώστε νακαταλάβει την συμβασιλεύουσα, θα την κυβερνούσε υπό την επικυριαρχία του. Όντως, ο αυτοκράτορας τουέδωσε στρατό και στόλο και ο Μανουήλ απέπλευσε για την Ελλάδα. Αποβιβάστηκε στην Θεσσαλία, στονΠαγασητικό το 1239. Χρησιμοποιώντας τον στρατό του ως μέσω πίεσης και χωρίς να πραγματοποιηθούνστρατιωτικές επιχειρήσεις, κατάφερε να γίνει διανομή των εδαφών του Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Ο ίδιοςέλαβε την Θεσσαλία, ο αδερφός του, Θεόδωρος τη δυτική Μακεδονία και ο Ιωάννης παρέμεινε στηνΘεσσαλονίκη.Δύο χρόνια αργότερα, απεβίωσαν ο Μανουήλ και ο Ιωάννης Β΄ Ασάν, αφήνοντας τον Θεόδωρο (πουουσιαστικά κινούσε τα νήματα πίσω από τον Ιωάννη της Θεσσαλονίκης) και τον Μιχαήλ Β΄ της Ηπείρουκυριάρχους στην νότια Βαλκανική. Με τον θάνατο του Μανουήλ, ο Βατάτζης βρήκε το κατάλληλο πρόσχημαγια να διεκδικήσει ενεργά την υποταγή της περιοχής. Πρώτη ενέργειά του ήταν ο αφοπλισμός του ενεργητικούκαι πανούργου Θεοδώρου. Το πέτυχε με έναν ειρηνικό και “έντιμο” τρόπο: προσκάλεσε τον Θεόδωρο στηνΝίκαια όπου τον υποδέχτηκε με τιμές. Όταν όμως αυτός ετοιμάστηκε να επιστρέψει στην Μακεδονία…πληροφορήθηκε ότι ήταν αιχμάλωτος.Την άνοιξη του 1242, ο αυτοκράτορας εκστράτευσε κατά της Θεσσαλονίκης με στρατό και στόλο. Δενπολιόρκησε την πόλη, αλλά απέσπασε όρκο υποταγής από τον συνονόματό του κυβερνήτη της και γύρισεεσπευσμένα στην Μικρά Ασία. Αιτία της αιφνίδιας διακοπής των επιχειρήσεων ήταν η εμφάνιση τωνμογγολικών ορδών που σάρωσαν την ανατολική Μ. Ασία καθιστώντας υποτελείς τους Σελτζούκους Τούρκουςκαι τους Βυζαντινούς της Τραπεζούντας. Μπροστά στον κοινό κίνδυνο η Νίκαια και οι Σελτζούκοισυμμάχησαν. Η τύχη όμως ευνόησε ακόμα μια φορά τον Ιωάννη. Οι Μογγόλοι εγκατέλειψαν ξαφνικά τηνπεριοχή, λόγω εσωτερικών προβλημάτων, αφήνοντας αλώβητο το κράτος της Νίκαιας και αρκούμενοι σε ένανφόρο υποτελείας από τον Βατάτζη. Έτσι ακολούθησε μια περίοδος ανάπαυλας καθώς όλα τα γύρω κράτηήταν εξασθενημένα (Ικόνιο, Λατινική Κωνσταντινούπολη, Βουλγαρία) ή υποτελή (Θεσσαλονίκη) στονΒατάτζη.Το 1246 βρέθηκε στην Θράκη, όπου επιθεωρούσε τις φρουρές των πόλεων, εν όψει της λήξης ανακωχής με τους Φράγκους. Μαθαίνοντας ότι ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Καλιμάν, πέθανε αφήνοντας στον θρόνο τον ανήλικο αδερφό του, επετέθη κατά των Βουλγάρων. Σε σύντομο διάστημα προσαρτήθηκε στο βασίλειο της Νικαίας ολόκληρη η νότια και νοτιοδυτική Βουλγαρία και τμήματα της Μακεδονίας. Σημαντικές πόλεις, όπως οι Σέρρες, η Βέροια, το Μελένικο και τα Σκόπια περιήλθαν υπό βυζαντινό έλεγχο, οι περισσότερες εξ αυτών αμαχητί. Στράφηκε τότε και κατά της Θεσσαλονίκης την οποία κατέλαβε σε συνεργασία με δυσαρεστημένους από την διακυβέρνηση του νέου δεσπότη Δημήτριου, αριστοκράτες της πόλης. Με την συμβασιλεύουσα υπό την κατοχή του, ο Βατάτζης εδραίωσε τη θέση του ως μοναδικός βυζαντινός αυτοκράτορας στη συνείδηση του λαού. Προσεταιρίστηκε, επίσης, τον δεσπότη της Ηπείρου, Νικηφόρο, διάδοχο του Μιχαήλ Β΄ με την

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 182

προοπτική συνοικεσίου. Μα ο Νικηφόρος αθέτησε τη συμφωνία και το 1251 επιτέθηκε κατά των πόλεων τηςΜακεδονίας που υπάγονταν στην Νίκαια. Χρειάστηκε μια ακόμα εκστρατεία και πολλές αμφίρροπες μάχεςμέχρι τελικά να συνθηκολογήσει ο Νικηφόρος – με την προοπτική συνοικεσίου πάλι και λαμβάνοντας τον τίτλοτου δεσπότη όπως οι προκάτοχοί του, αλλά με ακόμα λιγότερα εδάφη.

Οι σχέσεις με τις δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις

Συμμαχία με τον Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄ ΧοενστάουφενΑυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην εποχή του Ιωάννη Βατάτζη ήταν ο Φρειδερίκος Β'Χοενστάουφεν (1194 – 1250, αυτοκράτορας από το 1220). Μεγαλωμένος στην νορμανδική Σικελία, όπουσυνυπήρχαν Άραβες, Έλληνες, Ιταλόφωνοι και Ιουδαίοι, είχε αναπτύξει μια πολύ διαφορετική αντίληψη καινοοτροπία από τους υπόλοιπους ηγεμόνες της Δύσης.[5] Υπέρμαχος της «ελέω Θεού μοναρχίας», δενσυμμεριζόταν την τάση του Ποντίφηκα για επιβολή και κυριαρχία της εκκλησιαστικής εξουσίας επί τηςπολιτικής. Δεν άργησε, λοιπόν, να έρθει σε σύγκρουση με το παπικό κράτος.Από την άλλη πλευρά, ο Βατάτζης, για να αντισταθμίσει την επιρροή και τη δύναμη του πάπα, του οποίου οιενέργειες μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να κατευθύνουν ακόμα μία σταυροφορία εναντίον των βυζαντινώνχωρών, αναζητούσε έναν βάσιμο σύμμαχο στη Δύση. Τα κοινά συμφέροντα αλλά και οι κοινές εκκλησιαστικέςκαι πολιτικές αντιλήψεις των δύο μοναρχών οδήγησαν στη σύναψη συμμαχίας με τον Ιωάννη τύποις υποτελήτου Γερμανού αυτοκράτορα.[6] Η συμμαχία σφραγίστηκε με τον γάμο του Ιωάννη (η πρώτη σύζυγός του,Ειρήνη, πέθανε το 1239) με την κόρη του Φρειδερίκου, Κονστάνς, το 1245. Μετά από αυτό, ο ΠάπαςΙννοκέντιος Δ΄ αφόρισε τον Φρειδερίκο και αποκύρηξε το γένος των Βυζαντινών. Ενδεικτική των αντιλήψεωντου Γερμανού μονάρχη είναι η επιστολή που έστειλε στον Ιωάννη, σχολιάζοντας την πολιτική του πάπα.Θεωρεί ότι κακώς η Κωνσταντινούπολη είχε αφαιρεθεί από τους Βυζαντινούς, τους δικαιωματικούς κατόχουςτης, και ότι κακώς πάλι οι τελευταίοι θεωρούνταν σχισματικοί, αφού ο πρωταίτιος του σχίσματος ήταν ο ίδιοςο πάπας.[7]

Αν και η συμμαχία δεν απέδωσε όσο θα ήθελε ο Βατάτζης, υπήρξε αρκετά συμφέρουσα και για τα δύο κράτη.Ο Φρειδερίκος εμπόδισε τα στρατεύματα, που κατόπιν αιτήματος του πάπα ετοιμάζονταν να συνδράμουν τουςΛατίνους της Πόλης, να περάσουν από την επικράτειά του στην Βόρειο Ιταλία, ενώ έλαβε από τον σύμμαχότου ενισχύσεις (κυρίως πεζούς και τοξότες) για τις επιχειρήσεις του στην Νότιο Ιταλία.

Οι σχέσεις με τον πάπαΈντονη διπλωματική δραστηριότητα αναπτύχθηκε μεταξύ Νίκαιας και Αγίας Έδρας, επί των ημερών τουΙωάννη Βατάτζη. Έχοντας απέναντί του τον πανίσχυρο πάπα Γρηγόριο Θ΄ (1227-1241), που ακολουθούσε τηνανατολική πολιτική των προκατόχων του προτρέποντας του ηγεμόνες της Δύσης να ενισχύσουν τους Λατίνουςτης Πόλης, ο αυτοκράτορας απέστειλε αίτηση διά του πατριάρχη Γερμανού Β΄ για την ένωση των Εκκλησιών.Συνήλθε, λοιπόν, σύνοδος στο Νυμφαίο το 1232 που όμως γρήγορα διαλύθηκε χωρίς να επέλθη κάποιασυμφωνία. Ο Βατάτζης είχε θέσει ως όρο την μη αποστολή βοήθειας προς τους Φράγκους τηςΚωνσταντινούπολης, πράγμα που ο πάπας απέρριπτε ασυζητητί. Παρόμοια προσπάθεια κατά τα επόμενα έτη(1234) κατέληξε σε ανταλλαγή ύβρεων.[8] Μολονότι ο αυτοκράτορας αντιλήφθηκε ότι δεν μπορούσε νακερδίσει πολλά μέσω διαπραγματεύσεων, εξακολούθησε να κρατά επαφές με το Βατικανό. Οι θέσεις και οιεπιδιώξεις του, όμως, παρέμεναν σταθερές, έτσι ώστε οι υπήκοοί του (κλήρος και λαός) δεν αισθάνθηκαν ποτέότι θίγονται οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους χάριν πολιτικών στόχων.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 183

Ο Πάπας Γρηγόριος Θ', δεινός διπλωμάτης καιφανατικός υποστηρικτής της Λατινικής

Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, αποτέλεσεεπί μία δεκαπενταετία έναν ικανότατο αντίπαλο του

Βατάτζη.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο πάπας Γρηγόριος είχε ενεργόρόλο στη λύση της συμμαχίας μεταξύ Βουλγάρων υπό τονΙωάννη Ασάν και Νίκαιας αφού αφόρισε τον Βούλγαροβασιλέα. Κατόπιν έστειλε επιπλητική επιστολή στον Βατάτζηαπαιτώντας να σταματήσει τις εχθροπραξίες εναντίον τηςΠόλης. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση[9] του αυτοκράτορα:θεωρεί το γένος των Ρωμαίων (Βυζαντινών) ως το μόνο πουέχει δικαιώματα στον θρόνο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. «Τιςαγνοεί ότι ο κλήρος της διαδοχής εκείνου (σ.σ. του Μ.Κωνσταντίνου) εις το ημέτερον διέβη γένος, και ότι ημείςείμεθα οι τούτου κληρονόμοι και διάδοχοι;» Επίσης βεβαιώνειτον πάπα ότι δεν θα σταματήσει τις εχθροπραξίες εάν δενκαταλάβει την Πόλη («ως ουδέποτε παυσόμεθα μαχόμενοι καιπολεμούντες τοις κατέχουσι την Κωνσταντινούπολιν»). Στις δεαπειλές περί σταυροφορίας υπέρ των δοκιμαζόμενωνΦράγκων, απαντά ότι «εάν δε τις δια τούτο αγανακτή καιδυσχεραίνη και οπλίζηται καθ’ ημών, έχομεν πως κατά τούτουνα αμυνθώμεν, πρώτον μεν διά της βοηθείας του Θεού, έπειτα

δε διά των υπαρχόντων και παρ’ ημίν αρμάτων και ίππων και πλήθους ανδρών μαχίμων και πολεμιστών,οίτινες πολλάκις επολέμησαν τους σταυροφόρους». Μετά το γεγονός αυτό, οι σχέσεις Ρώμης και Νικαίαςεπιδεινώθηκαν περισσότερο. Μάλιστα, ο πάπας απέτρεψε και σύναψη συμμαχίας μεταξύ Νίκαιας καιΟυγγαρίας, εξοργισμένος από την κατάληξη της συνόδου στο Νυμφαίο.

Και πάλι, όμως, ο μονάρχης της Νίκαιας δεν διέκοψε τις επαφές με την παπική έδρα. Πληροφόρησε τονδιάδοχο τού Γρηγορίου Θ΄, Ιννοκέντιο Δ΄ (1243-1254), ότι επιθυμεί την ένωση των Εκκλησιών και άρχισαν εκνέου συζητήσεις με τους απεσταλμένους του πάπα στην Νίκαια. Πάντως, φαίνεται ότι δεν έτρεφε, πλέον,ελπίδες για κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα πέραν της καθυστέρησης αποστολής φραγκικών ενισχύσεων στηνΚωνσταντινούπολη. Εν τούτοις, ο νέος πάπας ήταν πιο διαλλακτικός και διατεθημένος να θυσιάσει τηνΚωνσταντινούπολη με αντάλλαγμα την υποταγή την Ανατολικής Εκκλησίας. Από την άλλη, ο αυτοκράτοραςχάριν της Κωνσταντινούπολης σκεπτόταν σοβαρά να συμβιβαστεί στο θέμα του πρωτείου της παπικής Έδρας.Η αντίδραση όμως του ορθόδοξου Πατριάρχη πάνω σε δογματικά ζητήματα, εμπόδισε την περαιτέρωπροσέγγιση. Ένας ακόμη βασικός λόγος καθυστέρησης των προσπαθειών προσέγγισης (η οποία,ομολογουμένως, ήταν μεγαλύτερη από ποτέ) ήταν η ισχυροποίηση της θέσης της Νίκαιας έναντι όλων τωνγειτονικών κρατών. Δεν ήθελε ο Ιωάννης να έρθει σε σύγκρουση με το ιερατείο, αλλά και τον λαό του από τηνστιγμή που δεν συνέτρεχε κάποια ουσιαστική εξωτερική αιτία. Οριστικό τέρμα στο θέμα αυτό έθεσε ο σχεδόνταυτόχρονος θάνατος των Ιννοκέντιου Δ' και Βατάτζη.

Αντιπαράθεση με τις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίεςΤον 13ο αιώνα η Μεσόγειος βρισκόταν υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο των ιταλικών ναυτικώνδημοκρατιών. Ιδίως η Βενετία διήνυε το χρυσό αιώνα της. Είχε αποκομίσει τεράστια οφέλη από την υποταγήτης Κωνσταντινούπολης στους σταυροφόρους το 1204, από τα οποία προσπαθούσε ζηλότυπα να κρατήσειμακριά τις υπόλοιπες ανταγωνίστριές της, κυρίως τη Γένουα.Ο Ιωάννης εκμεταλλευόμενος τις αντιζηλίες των ιταλικών πόλεων (που αρκετές φορές έφταναν μέχρι και την ανοικτή σύγκρουση), προσπάθησε να αποκομίσει ποικίλα οφέλη, κυρίως την οικονομική αποδέσμευση από αυτές και τον περιορισμό του εμπορικού μονοπωλίου, από τα οποία υπέφερε το Βυζάντιο κατά τις τελευταίες δεκαετίες πριν την άλωση. Έτσι αρνήθηκε επίμονα να ανανεώσει τα προνόμια που ο προκάτοχός του είχε παραχωρήσει στην Βενετία.[10] Επιπλέον, εκδίωξε τους Βενετούς από αρκετές παραλιακές πόλεις της Μικράς

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 184

Ασίας, όπως η Λάμψακος. Εναντίον της Βενετίας στρέφονταν και οι κινήσεις προσέγγισης με την Γένουα, πουεπιδίωξε κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του, αν και δεν τελεσφόρησαν. Ωστόσο, φρόντισε για τηνκατασκευή στόλου, ώστε να έχει τη δυνατότητα έμπρακτης αμφισβήτησης της κυριαρχίας των Ιταλών στοΑιγαίο. Σε ευθεία σύγκρουση με την Βενετία ήρθε, όταν η τελευταία υποστήριξε τον άρχοντα της ΡόδουΛέοντα Γαβαλά στην προσπάθειά του να μείνει μακριά από την επιρροή του Βατάτζη. Την ίδια εποχή, οστόλος της Νίκαιας έφτασε μέχρι την Κρήτη προς βοήθεια των επαναστατημένων Κρητών. Τελικά οι Βενετοίαπώθησαν τους Νικαείς από την Κρήτη, αλλά η Ρόδος δέχτηκε την επικυριαρχία του Ιωάννη (1233). Η ένοπληαντιπαράθεση με τους Βενετούς συνεχίστηκε καθώς ο κλοιός έσφιγγε γύρω από την Κωνσταντινούπολη.Επανειλημμένως ο μικρασιατικός στόλος της Νίκαιας καταναυμαχήθηκε από τον αντίστοιχο βενετικό, αλλάκαι πάλι, χάριν της οικονομικής ευρωστίας της Νίκαιας, αναγεννιόταν και εμφανιζόταν στο Αιγαίο και τηνΠροποντίδα.Οι σχέσεις με τη Γένουα ήταν πιο πολύπλοκες. Τις προσπάθειες προσέγγισης και συνεργασίας διαδέχοντανπερίοδοι συγκρούσεων μικρής εμβέλειας. Η οριστική ρήξη ήρθε το 1247, όταν ο συνασπισμένος στόλοςΓένουας και Πριγκιπάτου της Αχαΐας επιτέθηκε κατά της Ρόδου, τη στιγμή που ο αυτοκράτορας ετοιμαζόταννα πολιορκήσει την Πόλη. Εν τούτοις, αντέδρασε ταχύτατα αποσπώντας μεγάλο μέρος των δυνάμεών του γιανα υπερασπίσει το σημαντικό αυτό νησί που πάντοτε εποφθαλμιούσαν οι ιταλικές πόλεις.

Εσωτερική πολιτικήΣπουδαίο έργο επιτέλεσε ο Βατάτζης και ως προς την εσωτερική αναδιοργάνωση της χώρας, σε όλα ταεπίπεδα. Ακολουθώντας ένα πρόγραμμα οικονομικής ανόρθωσης, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ευημερίατων υπηκόων του και κυρίως των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Αναζωογονήθηκαν ηγεωργία και η κτηνοτροφία, το εμπόριο γνώρισε σπουδαία άνθηση, ενώ παράλληλα υπήρξε ιδιαίτερααυστηρός απέναντι στις καταχρήσεις και σπατάλες που παρατηρούντο από την μεριά της διοίκησης. Έτσιμπόρεσε να εφαρμόσει πολιτική ελαφριάς φορολογίας, χωρίς να παρατηρηθεί ποτέ έλλειψη οικονομικώνπόρων.[11] Περιόρισε τις εισαγωγές ειδών πολυτελείας και με το προσωπικό του παράδειγμα προέτρεψε τονλαό να αποφεύγει την πολυτέλεια και τη χλιδή χάριν της λιτότητας. Αναφέρεται ότι επέπληξε τον γιο καιδιάδοχό του όταν κάποια μέρα τον είδε ντυμένο με ακριβά ενδύματα.[12]

Ο Ιωάννης Βατάτζης στέφεται από την Παναγία σευπέρπυρον (χρυσό νόμισμα)

Στην ιστορία έμεινε το «ωάτον» στέμμα που πρόσφερε στηνγυναίκα του. Επρόκειτο για ένα στέμμα κατασκευασμένο απόμαργαριτάρια, το οποίο χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά απότις πωλήσεις αυγών του κτήματός του.[13] Μ’ αυτόν τον τρόποήθελε να δείξει που μπορεί να φτάσει κάποιος με συνετή καισυνεπή διαχείριση. Μάλιστα, αναφέρεται ότι ασχολείτο και οίδιος με αγροτικές εργασίες στα κτήματά του, όταν του τοεπέτρεπαν οι κρατικές υποθέσεις.

Η μείωση των εισαγωγών ακολουθήθηκε από αύξηση τωνεξαγωγών. Ειδικά μετά την επιδρομή των Μογγόλων, τοκαταστραμμένο Σουλτανάτο του Ικονίου εισήγαγε από τηνΝίκαια είδη διατροφής έναντι χρυσού, ακριβών υφασμάτωνκαι άλλων πολυτελών ειδών.Σπουδαία άνθηση, επίσης, γνώρισαν τα γράμματα και οιτέχνες. Ο αυτοκράτορας έδειξε προσωπικό ενδιαφέρον για την παιδεία και τις επιστήμες. Σημαντικέςπροσωπικότητες, όπως ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης και ο μοναχός και λόγιος Νικηφόρος Βλεμμύδης,έδρασαν την εποχή εκείνη στην Νίκαια. Ακόμη, με ειδική μέριμνα του Ιωάννη και της πρώτης συζύγου του,ιδρύθηκαν μοναστήρια, ναοί, νοσοκομεία και άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 185

Όλα αυτά διασφαλίστηκαν με την ισχυρή φρούρηση των συνόρων, που επετεύχθη με μια σειράαποτελεσματικών μέτρων που ελήφθησαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Συγκεκριμένα χτίστηκαν ή/καιεπανδρώθηκαν ισχυρά φρούρια κατά μήκος των συνόρων και χορηγήθηκαν ατέλειες και πρόνοιες σεσυνοριακούς πληθυσμούς. Ουσιαστικά αναβίωσε ο θεσμός των ακριτών, χάρις στην επανίδρυση τωνστρατιωτικών αγροκτημάτων.[14] Η άμυνα και προστασία των συνόρων ήταν αποτελεσματική όσο λίγες φορές,ακόμα και εναντίον των αεικίνητων τουρκομανικών φυλών που ζούσαν στις παρυφές τηςβυζαντινοσελτζουκικής μεθορίου, και από τις οποίες η Μικρά Ασία υπέφερε από τα μέσα σχεδόν του 11ουαιώνα

Προσωπική ζωήΟ Ιωάννης Γ΄ νυμφεύτηκε δύο φορές:• Την Ειρήνη Λασκαρίνα το 1212, κόρη του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρη. Μαζί της απέκτησε ένα γιο, τον διάδοχό

του Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη. Η Ειρήνη κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού, έπεσε από το άλογό της καιτραυματίστηκε άσχημα με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να τεκνοποιήσει έκτοτε. Πέθανε το 1239 αφούπρώτα είχε αποσυρθεί σε ιερά μονή με το όνομα Ευγενία.

• Την Κονστάνς (Κωνσταντία) το 1245, κόρη του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β΄ Χοενστάουφεν, ηοποία κατά το έθιμο πήρε το πιο “βυζαντινό” όνομα Άννα. Δεν απέκτησαν παιδιά.

Επίσης, συνήψε, σχέσεις με μια γυναίκα από την ακολουθία της Κονστάνς-Άννας, που οι βυζαντινές πηγέςαποκαλούν «Μαρκεσίνα» (ίσως από τον τίτλο της ‘‘μαρκησίας’’ που πιθανώς έφερε). Η επιρροή αυτής τηςγυναίκας πάνω στον αυτοκράτορα ήταν μεγάλη για ένα διάστημα. Αυτό είχε ως συνέπεια η «Μαρκεσίνα» νασυμπεριφέρεται υπεροπτικά και αλαζονικά. Εξαιτίας της στάσης αυτής αλλά και της δυτικής καταγωγής της,δεν άργησε να τραβήξει πάνω της τα πυρά της κοινής γνώμης, ο δε Ν. Βλεμμύδης καταφερόταν ανοικτάεναντίον της με βαρείς χαρακτηρισμούς. Όταν δε απαγόρευσε την παραμονή εκείνης και της συνοδείας τηςστην μονή όπου ήταν ηγούμενος, η «Μαρκεσίνα» ζήτησε την παραδειγματική τιμωρία του λόγιου ιερομόναχου.Ο Βατάτζης όμως, μετανιωμένος για την παράνομη αυτή σχέση, αρνήθηκε οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια. Απότότε, η επιρροή της «Μαρκεσίνας» άρχισε να εξασθενεί.[15]

ΕπίλογοςΟ Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης πέθανε στις 3 Νοεμβρίου του 1254 στο Νυμφαίο και ενταφιάστηκε με μεγάλεςτιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε χτίσει προς τιμήν της Παναγίας. Έπασχε απόεπιληψία, που με τον καιρό εκδηλωνόταν όλο και πιο έντονα. Ωστόσο η βασιλεία του υπήρξε ιδιαίτεραεπιτυχημένη και η δράση του υμνείται ομόφωνα από όλους τους ιστορικούς, σύγχρονους ή μεταγενέστερους,κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ιστορία. Υπήρξε πολύ αγαπητός στον λαό του και αρκετά χρόνια μετά το θάνατότου αναγνωρίστηκε ως άγιος με το όνομα Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων.

Λατρεία ως αγίουΩς Άγιος Ιωάννης Βατάτζης ο Ελεήμων, η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούςπληθυσμούς μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η λατρεία του αγίου-αυτοκράτορα διατηρήθηκε μέχρι τουςνεότερους χρόνους, κυρίως στη μητρόπολη της Εφέσου. Το 14ο αιώνα ο επίσκοπος Πελαγονίας Γεώργιοςσυνέγραψε το Βίον του αγίου Ιωάννου βασιλέως του Ελεήμονος σε μορφή συναξαρίου, ενώ του αποδόθηκανπολλά θαύματα. Στον επίσκοπο Γεώργιο πιθανόν βασίστηκε και ο Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), οοποίος κατά παραγγελία του μητροπολίτη Εφέσου συνέταξε ακολουθία προς τιμήν του αγίου-αυτοκράτορα. ΗΕκκλησία δεν αναγνώρισε επίσημα ως άγιο τον Ιωάννη Βατάτζη, ωστόσο στα μηναία αναφέρεται η μνήμη του«Ιωάννη Δούκα Βατάτζη» στις 4 Νοεμβρίου.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 186

ΑποτίμησηΤα επιτεύγματά του μπορούν να εκτιμηθούν καλύτερα εάν ληφθεί υπόψιν το ιστορικό πλαίσιο εντός τουοποίου έδρασε. Ο βυζαντινός κόσμος, μετά το 1204, βρισκόταν σε πλήρη αποσύνθεση, με τοπικιστικά καιαυτονομιστικά κινήματα να διαδέχονται το ένα το άλλο. Οι ιταλικές δημοκρατίες μονοπωλούσαν το εμπόριοτης ανατολικής Μεσογείου, ενώ παράλληλα αποτελούσαν σημαντικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα εξαιτίαςτων πειρατικών επιχειρήσεων στις οποίες επιδίδονταν. Τα Βαλκάνια ήταν κατακερματισμένα μεταξύ Σλάβων,Βυζαντινών και Φράγκων που πολεμούσαν αδιάκοπα μεταξύ τους. Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε καιστην Μικρά Ασία με τις τουρκομανικές φυλές να αποτελούν μόνιμο κίνδυνο για κάθε οργανωμένη κοινωνία(ακόμα και για τους ομοφύλους τους, Σελτζούκους). Η εμφάνιση των Μογγόλων έκανε την κατάσταση ακόμηπιο δύσκολη και πολύπλοκη, αν και τελικά απέβη θετική για το κράτος της Νίκαιας. Τέλος, μολονότι ηλατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης γρήγορα έπαψε να παίρνει επιθετικές πρωτοβουλίες,αποτελούσε πάντα μια δυνητική αιτία μίας ακόμα σταυροφορίας την οποία οι πάπες εκείνη της περιόδου ήτανπρόθυμοι να κυρήξουν.

Η αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1254, έτος θανάτου του Ιωάννη Γ'.

Μέσα σ’ αυτό το σύνθετογεωπολιτικό και ιστορικό πλαίσιο, οΙωάννης κατάφερε ναυπερδιπλασιάσει τις κτήσεις τουκράτους του με μακρόχρονους καιπολυμέτωπους αγώνες σε Μ. Ασία,Βαλκάνια και Αιγαίο. Οι αγώνεςαυτοί τροφοδοτήθηκαν από μιαστιβαρή και ανθούσα οικονομία, πουήταν το αποτέλεσμα συνετής καισυνεπούς εσωτερικής πολιτικής. Δενσυμμεριζόταν την οπτική τηςκωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας, η οποία ήθελε το κράτος της Νίκαιας ως απλό μέσο για την επάνοδοστην Βασιλεύουσα.[10] Η οπτική αυτή είχε δημιουργήσει προστριβές μεταξύ των αριστοκρατών προσφύγωναπό την Πόλη και των ντόπιων μικρασιατικών πληθυσμών, ιδίως κατά τη βασιλεία του Θεοδώρου Α΄.Παλαιότερα, παρόμοια οπτική (αλλά και πρακτική) αδιαφορίας για τις επαρχίες από μέρους της κεντρικήςδιοίκησης είχε οδηγήσει στην αποξένωση της πρωτεύουσας από τις επαρχίες, με συνέπεια οι τελευταίες νααδιαφορήσουν με την σειρά τους για την τύχη της Βασιλεύουσας το 1204. Για να αποφευχθεί κάτι παρόμοιο, οαυτοκράτορας δόμησε και οργάνωσε την επικράτειά του σε υγιείς βάσεις ώστε η ευημερία να απλωθεί και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα (απ’ όπου αντλούσε μεγάλο ποσοστό των στρατιωτών του).

Όλα αυτά είχαν ως άμεση συνέπεια η αυτοκρατορία της Νίκαιας να καταστεί σημαντική δύναμη στονΒαλκανικό και Μικρασιατικό χώρο και να επιτύχει, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιωάννη, τηνανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 187

Σημειώσεις - Παραπομπές[1] Αντωνίου Μηλιαράκη, "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)", Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄

(Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994 σελ. 418[2] οι ηγεμόνες της Τραπεζούντας έφεραν και αυτοί τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων, αλλά σύντομα, εκ των πραγμάτων,

είχαν βγει εκτός ανταγωνισμού. Πάραυτα μόνον μετά την ανακατάληψη την Κωνσταντινούπολης από τους Νικαείς (1261)αφαίρεσαν από τον τίτλο τους τη λέξη Ρωμαίων αναγορευόμενοι απλώς αυτοκράτωρ. Φυσικά υπήρχε και ο Λατίνος«αυτοκράτωρ Ρωμανίας», ο μόνος του οποίου ο τίτλος αναγνωρίζονταν από τον Πάπα και τις δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις

[3] Ο τσάρος Καλοϊωάννης (1197-1207) είχε κηρύξει την ένωση με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με αντάλλαγμα τον τίτλο τουβασιλέα (rex) που του απένειμε ο πάπας.

[4] την ίδια χρονιά, 1237, ξέσπασε επιδημία στην πρωτεύουσα του Ασάν, Τύρνοβο, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους η γυναίκατου, ένας γιος του και ο Βούλγαρος πατριάρχης. Συντετριμμένος ο Ιωάννης Ασάν, θεώρησε τις απανωτές συμφορές ωςθεοδικία για την αθέτηση των συμφωνιών με τον Βατάτζη και την επαναπροσέγγιση προς τη Δυτική Εκκλησία.

[5] Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκδόσεις Μπεργαδή, 1954, σελ.651[6] Βασίλιεφ, ό.π. σελ.654[7] Α. Μηλιαράκης, ό.π. σελ.385[8] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.86[9] Α. Μηλιαράκης, ό.π. σελ. 276-279 όπου παρατίθεται εκτενής περίληψη της επιστολής του Βατάτζη προς τον Πάπα.[10] Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμος 4, σελ.168[11] O Γεώργιος Παχυμέρης αναφέρει ότι ακόμα και σε καιρό πολέμου η φορολογία παρέμενε ως έχει. Βλ. στον Α. Μηλιαράκη

ό.π. σελ. 415, όπου περιγράφεται συγκεκριμένα με ποιον τρόπο τα πολλά συνοριακά φρούρια στην Ανατολή εξασφάλιζαν τααπαραίτητα χωρίς να επιβαρύνονται οι πολίτες με έκτακτα τέλη.

[12] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.230 και Α.Μηλιαράκης ό.π. σελ. 415[13] Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http:/ / www2. egiklopedia. gr/ asiaminor/ forms/ fLemmaBodyExtended.

aspx?lemmaId=4636#noteendNote_9)[14] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ΄ σελ.111[15] Νικηφόρου Γρηγορά, "Ρωμαϊκή Ιστορία", εκδόσεις Λιβάνη, 1997, σελ.72-73

Βιβλιογραφία• Αντωνίου Μηλιαράκη, "Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261)",

Εκδόσεις ΙΩΝΙΑ΄ (Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας), Αθήνα 1994• "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Τόμος θ' (Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι), Εκδοτική

Αθηνών, Αθήνα 1972• Παναγιώτη Γκόνη, "Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης και η συμβολή του στην ανασυγκρότηση

της αυτοκρατορίας της Νίκαιας", περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τχ. 89, Ιανουάριος 2004• Ηλία Νεσσερη, "Η άνοδος και η πτώση του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα", περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τχ.

117, Μάιος 2006• Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, 1985-1988• Angold Michael, "A Byzantine Government in Exile", Oxford University Press 1975.• Αλεξάντερ Βασίλιεφ, "Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας", εκδόσεις Μπεργαδή. Αθήνα 1954.• Νικηφόρου Γρηγορά, "Ρωμαϊκή Ιστορία", εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1997.• Χρήστου Μιχαλόπουλου, "Η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)", εκδόσεις

Σπανίδη, Ξάνθη 2007. ISBN 978-• Εγκυκλοπέδια Δομή,τόμος 27,Αθήνα 2006.

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης 188

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http:/ / www2. egiklopedia. gr/ asiaminor/ forms/

fLemmaBodyExtended. aspx?lemmaId=4636#chapter_0)• Νομίσματα του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη (http:/ / www. wildwinds. com/ coins/ byz/

john_III/ t. html) από τον διαδικτυακό τόπο wildwinds.com. (http:/ / www. wildwinds. com)• Ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Βατάτζης και η Ελληνικότητα του Βυζαντίου (http:/ / www. antibaro. gr/ node/ 4),

άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο (http:/ / www. antibaro. gr/ )

ΠροηγούμενοςΘεόδωρος Α' Λάσκαρης

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ΕπόμενοςΘεόδωρος Β' Λάσκαρης

189

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

190

Πέτρος του Κουρτεναί

Πέτρος του ΚουρτεναίΟ Πέτρος του Κουρτεναί (πέθανε περί το 1219), ήταν Γάλλοςευγενής, σταυροφόρος και είχε ονομαστεί Λατίνοςαυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης κατά την περίοδο 1217- 1219, αν και στην πράξη δεν κατάφερε να φτάσει στηνΚωνσταντινούπολη και να κυβερνήσει. Δεύτερη σύζυγος τουήταν η Γιολάντα της Φλάνδρας, αδελφή των πρώτων Λατίνωναυτοκρατόρων Βαλδουίνου του πρώτου και Ερρίκου τηςΦλάνδρας, που πέθανε το 1219 και διοίκησε αντί για αυτόν τηναυτοκρατορία για δυο χρόνια.

Ήταν γιος του κόμη Πέτρου Κουρτεναί. Ο Πέτρος συνόδευσετον ξάδελφό του βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο - Αύγουστο στηνΤρίτη Σταυροφορία (1190), πήρε μέρος στην ΣταυροφορίαAlbigensian (1209, 1211) και στην μάχη του Bouvines το 1214.

Όταν ο γαμπρός του Ερρίκος της Φλάνδρας, Λατίνοςαυτοκράτορας, πέθανε το 1216 δίχως διάδοχο, ο Πέτρος επιλέχθηκε ως ο νέος αυτοκράτορας και ξεκίνησε απότη Γαλλία επικεφαλής μικρού εκστρατευτικού σώματος για να πάρει τη θέση του στη Κωνσταντινούπολη.Περνώντας από την Ρώμη, στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πάπα Ονώριο. Δανείστηκε πλοία από τουςΒενετούς για να πάει στη Κωνσταντινούπολη, με αντάλλαγμα την υπόσχεση ότι θα κυριεύσει για λογαριασμότους το Δυρράχιο, αλλά απέτυχε και συνέχισε το δρόμο προς την Κωνσταντινούπολη από ξηράς. Συνελήφθηαπό τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο το 1217 και πέθανε ύστερα από δύο χρόνια αιχμαλωσίας.

Έτσι ο Πέτρος δεν κατάφερε ποτέ να φτάσει στην Κωνσταντινούπολη και να κυβερνήσει τη λατινικήαυτοκρατορία, η οποία διοικήθηκε για ένα χρονικό διάστημα στο όνομά του από τη γυναίκα του Γιολάντα τηςΦλάνδρας, που είχε φτάσει στην πόλη προηγουμένως.

191

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί

Ο Ροβέρτος Β'

Ο Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί ήταν λατίνος αυτοκράτορας τηςΚωνσταντινούπολης (1219 - 1228), γιός του Γάλλου πρίγκηπαΠέτρου του Κουρτεναί, τυπικά αυτοκράτορα τηςΚωνσταντινούπολης (1217 - 1219) και της Γιολάντα τηςΦλάνδρας.

Διαδέχθηκε την μητέρα του στον Λατινικό θρόνο τηςΚωνσταντινούπολης (1219) μετά την άρνηση του μεγαλύτερουαδελφού του Φίλιππος Β' του Ναμούρ. Τα περισσότερα εδάφητου κυριεύθηκαν από το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο καιτον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη. Κατέφυγεστον Πάπα Ονώριο Γ΄ και στον βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο Β'Αύγουστο, χωρίς σημαντική ανταπόκριση. Αναγκάστηκε νακλείσει ειρήνη με την αυτοκρατορία της Νίκαιας με τηνυπόσχεση να παντρευτεί την Ευδοξία, κόρη του Θεόδωρου Α'Λάσκαρη. Αθέτησε τον λόγο του και παντρεύτηκε Γαλλίδα,αρραβωνιασμένη με Βουργούνδιο ευγενή κάτι που μόλις έμαθε ο πρώην αρραβωνιαστικός της οργάνωσεσυνωμοσία και τον ανέτρεψε. Ο Ροβέρτος κατέφυγε στην Πελοπόννησο όπου και πέθανε (1228).

192

Δυναστεία των Παλαιολόγων

Δυναστεία των Παλαιολόγων1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Δυναστεία Παλαιολόγων

193

Ανδρόνικος Β'

Ανδρόνικος Β'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος

194

Ανδρόνικος Γ'

Ανδρόνικος Γ'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος

195

Ανδρόνικος Δ'

Ανδρόνικος Δ'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ανδρόνικος Δ' Παλαιολόγος

196

Ιωάννης Ε'

Ιωάννης Ε'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος

197

Ιωάννης Ζ'

Ιωάννης Ζ'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Ζ' Παλαιολόγος

198

Ιωάννης Η'

Ιωάννης Η'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Ιωάννης Η' Παλαιολόγος

199

Ιωάννης ΣΤ'

Ιωάννης ΣΤ'

Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός

Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός ήταν βυζαντινόςαυτοκράτορας και ιστορικός ο οποίος κάθισε στο θρόνοαπό το 1341 μέχρι την εκούσια παραίτησή του το 1354.Τυπικά όμως, στέφθηκε αυτοκράτορας μόλις το 1347, ωςσυναυτοκράτορας του Ιωάννη Ε', διότι κατά το διάστημαπου μεσολάβησε από το θάνατο του Ανδρόνικου Γ' μέχριτο 1347, δεν υπήρχε επίσημος εστεμμένος αυτοκράτορας,αφού ο τελευταίος αυτοκράτορας δεν είχε ορίσει διάδοχο.

Η απρονοησία του Ανδρόνικου Γ' να ορίσει διάδοχο έφερετο κράτος σε ένα επικίνδυνο καθεστώς ακυβερνησίας. Οανήλικος γιος του Ιωάννης Ε' δεν είχε στεφθείσυναυτοκράτορας και έτσι δημιουργήθηκε σοβαρόπολιτικό πρόβλημα, το οποίο έσπευσαν να εκμεταλλευτούνδιάφοροι παράγοντες της εξουσίας, όπως η Αυτοκράτειρακαι χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας, ο φιλόδοξοςΠατριάρχης Ιωάννης Καλέκας και ο στρατηγός ΑλέξιοςΑπόκαυκος. Μόνος εγγυητής της ομαλότητας σε αυτό τοχάος ήταν ο έντιμος και πιστός Ιωάννης Καντακουζηνός, οοποίος είχε σταθεί στο πλευρό του αυτοκράτορα μέχρι τοτέλος, και ο οποίος αρχικά προσπάθησε να εξασφαλίσει ταδικαιώματα του νεαρού Ιωάννη, στο τέλος όμως βρέθηκεαντιμέτωπος μαζί του. Όντας συχνά σε εκστρατείες, ήτανεύκολος στόχος των μηχανορραφιών τηςΚωνσταντινούπολης. Ο Δεύτερος Εμφύλιος των Βυζαντινών ξεκινά το 1341 και στη διάρκειά του οι αντίπαλεςπλευρές αναγκάστηκαν να συνάψουν συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου, όπως το Στέφανο Δουσάν τηςΣερβίας ο οποίος άλλαξε στρατόπεδα κατά τα ίδια συμφέροντα, αλλά ακόμα και τους ίδιους τους Τούρκους,τους οποίους έφεραν ως επιδιαιτητές οι ίδιοι οι Βυζαντινοί στην καθαρά εσωτερική αυτή υπόθεση.Παράλληλα, ξόδεψαν κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο, με χαρακτηριστικό δείγμα την κατάθεση τωναυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοίας έναντι ευτελούςποσού. Η διαμάχη τελείωσε το 1347, με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο καισυναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό. Οι εμφύλιες συγκρούσεις, όμως, έληξαν οριστικά μόνο όταν οπρώτος παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354, και εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ, αφήνοντας μόνο ηγέτη τονεαρό Παλαιολόγο.

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού, ξέσπασε και η ησυχαστική διαμάχη που δίχασε τον ορθόδοξο λαό και κλήρο. Αντίπαλοι στην έριδα αυτή, ο Γρηγόριος Παλαμάς από την πλευρά των ησυχαστών και ο Νικηφόρος Γρηγοράς από τους ενάντιους. Η έριδα αυτή, αν και βαθειά θεωρητική, αποτέλεσε σημαντικό πρόβλημα που προσετέθη στα λοιπά δεινά του κράτους, αφού δηλητηρίασε την κοινωνική ειρήνη για πολλά χρόνια. Κατά την υπερχιλιόχρονη βυζαντινή παράδοση, ο ίδιος ο Αυτοκράτορας κλήθηκε να το αντιμετωπίσει το θέμα, με την σύγκλιση 4 διαδοχικών συμβουλίων και τελική έκβαση τη δικαίωση του ησυχαστικού

Ιωάννης ΣΤ' 200

κινήματος το 1349.Επίσης, το 1347 ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη επιδημία πανούκλας, που οδήγησε στο θάνατο, κατάορισμένες εκδοχές, έως και τα 8/9 του πληθυσμού της Βασιλεύουσας. Τον ίδιο καιρό, σημειώθηκαν διαμάχεςμεταξύ των Βενετών και Γενουατών, με πεδίο μάχης την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Προσπαθώντας ναεπιλύσει το πρόβλημα που του προκαλούσε αυτή η αναταραχή, ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρήναυτική ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο το 1349. Νέα μάχη το 1352 είχε το ίδιο αποτέλεσμα.Μελανότερο ίσως σημείο της διακυβέρνησής του είναι η συμμαχία του με το Σουλεϊμάν πασά, σε εκστρατείακατά του Ιωάννη Ε', ο οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη ενάντια στο διοικητή της, γιο του ίδιου τουΚαντακουζηνού. Οι τουρκικές ορδές επιδόθηκαν στις γνωστές τους συνήθειες των σφαγών και της λεηλασίας,πράξεις που στα μάτια των Βυζαντινών υπηκόων έγιναν με τη συγκατάθεση ή έστω την ανοχή τουσυναυτοκράτορά τους.Το 1354, η ερημωμένη από καταστροφικό σεισμό Καλλίπολη εποικήθηκε από Τούρκους του Σουλεϊμάν, οιοποίοι (προσκεκλημένοι του ίδιου του Καντακουζηνού) διαπίστωσαν και μόνοι τους τον πλούτο και τηνευφορία της Θράκης. Έτσι, πατούν για πρώτη φορά πόδι με αξιώσεις στην ίδια την ευρωπαïκή γη, λίγαχιλιόμετρα μακριά από την ίδια τη Βασιλεύουσα.Συμμετέχοντας ενεργά στη διακυβέρνηση για περισσότερα από 25 χρόνια, αλλά εστεμμένος Αυτοκράτοραςμόλις για επτά, ο Ιωάννης Καντακουζηνός είναι σημαντική μορφή ανάμεσα στους Βυζαντινούς ηγέτες.Προικισμένος με πλείστα από τα προσόντα που απαιτούνται για έναν άξιο Αυτοκράτορα, βρέθηκε να έχει ταηνία του κράτους υπό τόσο δυσμενείς διεθνείς συγκυρίες, που πιθανόν άλλος, λιγότερο ικανός, να μην είχεκαταφέρει να το διασώσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και ποτέ δεν αμφισβήτησε επίσημα τηνπρωτοκαθεδρία του Ιωάννη Ε' στο θρόνο, βρέθηκε μονίμως κατηγορούμενος για έλλειψη αφοσίωσης σε αυτόν,με αποτέλεσμα μακροχρόνιες εμφύλιες διαμάχες οι οποίες συνέθλιψαν οικονομικά αλλά και πολιτικά τοΒυζάντιο.

Βιβλιογραφία:• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"

ΠροηγούμενοςΑνδρόνικος Γ' Παλαιολόγος

Αυτοκράτορας του ΒυζαντίουΣυναυτοκράτορας: Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος

ΕπόμενοςΜανουήλ Β' Παλαιολόγος

201

Κωνσταντίνος ΙΑ'

Κωνσταντίνος ΙΑ'

Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος ή ΚωνσταντίνοςΔραγάσης (9 Φεβρουαρίου 1404 - 29 Μαΐου 1453(49 ετών) ) ήταν ο τελευταίος Αυτοκράτορας τηςΒυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 1449 ως το 1453.

Στο Δεσποτάτο του Μυστρά

Γιος τού αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγου(1391-1425) από την Ελένη Δραγάτση (Dragaš), κόρητου Σέρβου άρχοντα των Σερρών[1] , και νεότεροςαδελφός τού αυτοκράτορα Ιωάννη Η' Παλαιολόγου(1425-1448). Γεννήθηκε το 1404. Όταν ήταν ακόμηνεαρός, ο πατέρας του Μανουήλ του είχε αναθέσει τηδιοίκηση πόλεων του Ευξείνου Πόντου. Ξαναγύρισεστην Ελλάδα το 1427 όπου ανέλαβε της δεσποτεία τηςΒοστίτσας (σημερινού Αιγίου), και τελικά με τουςαδελφούς του Θεόδωρο και Θωμά ανέλαβαν τηδιοίκηση τού Δεσποτάτου του Μυστρά καιολοκλήρωσαν την ανάκτηση των φραγκοκρατούμενωνπεριοχών. Η παραμονή και των τριών αδελφών στηνΠελοπόννησο δημιουργούσε οπωσδήποτε προβλήματα,οπότε ο Κωνσταντίνος πήγε στην Κωνσταντινούπολη,όπου παρέμεινε από τον Σεπτέμβριο τού 1435 ως τονΙούνιο τού 1436, για να συζητήσει σχετικά θέματα μετον αυτοκράτορα. Στο διάστημα 1435-1441 μετέβη στηνΙταλία, όπου μετείχε στις επιτροπές των Βυζαντινών, που προσπαθούσαν να πετύχουν την ένωση τωνΕκκλησιών (Ορθοδόξων-Καθολικών). Η ρήξη με τον αδελφό του Θεόδωρο προσέλαβε επικίνδυνες διαστάσειςκαι χρειάστηκαν σύντονες προσπάθειες για να επιτευχθεί συμβιβαστική συμφωνία και συνδιαλλαγή. Ηδιοίκηση του δεσποτάτου αναλήφθηκε από τον Θεόδωρο και τον Θωμά, ο δε Κωνσταντίνος επέστρεψε στηνΚωνσταντινούπολη για να συμπαρασταθεί στις προσπάθειες τού Ιωάννη Η'.

Κωνσταντίνος ΙΑ' 202

Κωνσταντίνος ΙΑ’ ο Παλαιολόγος

Αντικατέστησε τον αυτοκράτορα κατά την περίοδοτής μετάβασης του στη Δύση για τη συμμετοχή στηΣύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας (27 Νοεμβρίου 1439 -1 Φεβρουαρίου 1440), ενώ μετά την άφιξη τούαυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη οΚωνσταντίνος επίστρεψε και πάλι στηνΠελοπόννησο. Η στάση τού Δημητρίου Παλαιολόγου,που υποστηρίχθηκε οπό τους Τούρκους, ανάγκασετον Κωνσταντίνο να σπεύσει και πάλι στηνΚωνσταντινούπολη (1442-1443), για να ενισχύσει τιςδυνάμεις τού αυτοκράτορα.

Τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε δεσπότης τουΜυστρά και αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική καιστρατιωτική αναδιοργάνωση τού δεσποτάτου, μεαπώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας τηςΠελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής.Οικοδόμησε τα τείχη του Εξαμιλίου στον Ισθμό τηςΠελοποννήσου, και επέκτεινε το δεσποτάτο τουκατακτώντας τη Βοιωτία και τη Φωκίδα. Όμως οΜουράτ Β' οργάνωσε μια μεγάλη εκστρατείαεναντίον του. Κατέστρεψε το φρούριο στο Εξαμίλιο,την Κόρινθο και την Πάτρα. Ο Κωνσταντίνοςαναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη και να γίνει φόρου υποτελής στον Τούρκο σουλτάνο.

ΑυτοκράτοραςΜετά τον θάνατο τού Ιωάννη Η', στέφθηκε αυτοκράτορας στον Μυστρά (6 Ιανουαρίου 1449) και πήγε στηνΚωνσταντινούπολη με πολλές ελπίδες και μεγάλη αγωνία για το μέλλον τής αυτοκρατορίας. Η τουρκικήαπειλή περιέσφιγγε τη βασιλεύουσα και στρεφόταν πλέον εναντίον της. Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στηνεπισκευή και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων, καθώς και στην αναδιοργάνωση τού στρατού, ο οποίοςθα αναλάμβανε το βαρύ έργο της άμυνας τής πόλης. Οι αποδεδειγμένες πολιτικές και στρατιωτικές ικανότητεςτού Κωνσταντίνου δεν είναι δυνατόν να ανατρέψουν τον διαμορφωμένο συσχετισμό δυνάμεων, η άνοδος δεστη εξουσία τού φιλόδοξου σουλτάνου Μωάμεθ Β' (1451) έκανε περισσότερο αισθητό τον κίνδυνο για τηνΚωνσταντινούπολη. Η ανέγερση στον Βόσπορο τού υψηλού φρουρίου Ρούμελι Χισάρ και οι στρατιωτικέςπροετοιμασίες των Τούρκων, συντονίζονταν με τελικό στόχο την άλωση τής πρωτεύουσας τής αυτοκρατορίας.Οι εκκλήσεις τού Κωνσταντίνου προς τη Δύση για ενισχύσεις αντιμετωπίζονταν με περίεργη αδιαφορία. ΟΠελοποννήσιος καρδινάλιος και προηγουμένως μητροπολίτης Ρωσίας Ισίδωρος, που έφθασε στηνΚωνσταντινούπολη με ελάχιστες δυνάμεις, δεν μπορούσε να προσφέρει ελπίδες. Οι 3.000 περίπου βυζαντινοίκαι οι 2.000 περίπου ξένοι, από τους οποίους 700 περίπου Γενουάτες με αρχηγό τον Ιουστινιάνη, ήταν πολύλίγοι για να αποκρούσουν τις επιθέσεις του πολυάριθμου και αξιόμαχου τουρκικού στρατού. Η ισχυρήοχύρωση της πόλης απαιτούσε και ισχυρή φρουρά για την απόκρουση των επιθέσεων από την ξηρά, αφού ηαπειλή από τη θάλασσα εξουδετερωνόταν με την περίφημη αλυσίδα τού Κεράτιου Κόλπου. Ωστόσο ημεταφορά από την ξηρά (υπερνεώλκηση) περίπου 70 τουρκικών πλοίων από τον Βόσπορο στον Κεράτιοκατέστησε την πολιορκία ασφυκτική (22-23 Απριλίου 1453).

Κωνσταντίνος ΙΑ' 203

Η Άλωση της ΠόληςΣτις 28 Μαΐου, ο Μωάμεθ αποφάσισε τη γενική και τελική επίθεση εναντίον της πόλης. Ο Κωνσταντίνος, μετάτην τέλεση της θείας λειτουργίας στον ναό της Αγίας Σοφίας, ενθάρρυνε τη φρουρά που θα έδινε τον αγώναγια την απόκρουση τής μεγάλης επίθεσης. Πράγματι, η πρώτη επίθεση αποκρούστηκε, αλλά η αναπλήρωσητων απωλειών τής φρουράς ήταν δύσκολη. Ο τραυματισμός του Γενουάτη Ιουστινιάνη υπήρξε σοβαρό πλήγμα.Τέλος και ενώ ο Κωνσταντίνος αγωνιζόταν με στο πλευρό των στρατιωτών του ως απλός στρατιώτης, οιΤούρκοι μπήκαν στην πόλη το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στον αλλόθρησκοκατακτητή και έγινε πηγή θρύλων και παραδόσεων στη μνήμη τού λαού.Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας τού Βυζαντίου, ο οποίος με το φρόνημα και τηναυτοθυσία του, σημάδεψε χαρακτηριστικά το γεγονός τής πτώσης. Ο αυλικός του Γεώργιος Φραντζήςδιηγείται με απλότητα τον θάνατο τού τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα: «Ο βασιλεύς ουν απαγορεύσαςεαυτόν, ιστάμενος βαστάζων σπάθην και ασπίδα, είπε λόγον λύπης άξιον "ουκ έστι τις των χριστιανών τουλαβείν την κεφαλήν μου απ΄ εμού;" ην γαρ μονώτατος απολειφθείς. τότε εις των Τούρκων δους αυτώ κατάπρόσωπον και πλήξας, και αυτός τω Τούρκω ετέραν εχαρίσατο' των όπισθεν δ΄ετέρος καιρίαν δους πληγήν,έπεσε κατά γης' ου γαρ ήδεισαν ότι ο βασιλεύς εστιν, αλλ΄ως κοινόν στρατιώτην τούτον θανατώσαντεςαφήκαν».

Σύμφωνα με την περιγραφή του Φραντζή, οι κατακτητές, μετά το τέλος του αγώνα, αναζήτησαν το σώμα τουαυτοκράτορα: «πλείονας κεφάλας των αναιρεθέντων έπλυναν, ει τύχοι και την βασιλικήν γνωρίσωσι, και ουκηδυνήθησαν γνωρίσαι αυτήν, ει μη το τεθνεώς πτώμα τού Βασιλέως ευρόντες ο εγνώρισαν εκ των βασιλικώνπερικνημίδων, ή και πεδίλων ένθα, χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι». Ηαναγνώριση του νεκρού αυτοκράτορα συνοδεύθηκε από την εντολή τού σουλτάνου Μωάμεθ Β’ να ταφεί με τιςαρμόζουσες βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να ανακοινωθεί και ο τόπος της ταφής. Οι μυστικοί πόθοι τού λαούσυνέδεσαν τον θρύλο τού μαρμαρωμένου βασιλιά, με την ελπίδα για την απελευθέρωση και την αποκατάστασητής αυτοκρατορίας.Ο θρύλος λέει ότι τη στιγμή που ο βασιλιάς περικυκλώθηκε από τους Τούρκους, ένας άγγελος του Κυρίου τονάρπαξε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά, αφού πρώτα τον μαρμάρωσε. Στη σπηλιά αυτή περιμένει για αιώνες ο"Μαρμαρωμένος Βασιλιάς" να ξαναέρθει την κατάλληλη στιγμή, "το πλήρωμα του χρόνου", και ο άγγελοςΚυρίου θα του ξαναδώσει τη ζωή και το σπαθί του για να διώξει τους Τούρκους από την Κωνσταντινούπολη.Άλλοι θρύλοι και προφητείες αναφέρουν ότι θα τους κυνηγήσει μέχρι την "Κόκκινη Μηλιά" και στη μάχη πουθα γίνει οι Τούρκοι θα νικηθούν και "θα κολυμπήσει το μοσχάρι στο αίμα τους". Ο θρύλος προσθέτει, ακόμα,ότι οι Τούρκοι ψάχνουν συνεχώς να ανακαλύψουν τη σπηλιά, όπου βρίσκεται ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς γιανα χτίσουν την είσοδό της, ώστε να μην μπορεί να ξαναβγεί από εκεί. Όμως, οι προσπάθειες τους είναισυνεχώς άκαρπες, αφού ο άγγελος προστατεύει τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και περιμένει την εντολή του Θεούγια να τον ξυπνήσει.Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' πέθανε σε πλήρη ένωση με την Καθολική Εκκλησία και κοινώνησε Θεία Ευχαριστία απότα χέρια του Καρδινάλιου Ισιδώρου του Κιέβου λίγες μόνο ώρες πριν από τον θάνατό του. Θεωρείται Άγιοςαπό τους Ελληνόρυθμους Καθολικούς.

Κωνσταντίνος ΙΑ' 204

ΣύζυγοιΗ πρώτη του σύζυγος ήταν η Μαντελένα Τόκκο, ανηψιά του Καρόλου Α’ Τόκκου, Δεσπότη Ηπείρου, η οποίαμετά το γάμο τους το 1427 ή το 1428 έγινε ορθόδοξη και άλλαξε το όνομά της σε Θεοδώρα. Πέθανε το 1429 ήτο 1430.Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Caterina Gattilusio, κόρη του Ντορίνο της Λέσβου, η οποία πέθανε το 1442. ΟΚωνσταντίνος δεν απέκτησε παιδιά.

Δείτε επίσης• Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Υποσημειώσεις[1] Timothy E. Gregory, A History of Byzantium (http:/ / books. google. com/ books?id=gXCl9P0vKS4C& lpg=PT396& dq=DragaÅ¡& lr=&

as_brr=3& hl=el& pg=PT396#v=onepage& q=& f=false), Blackwell, 2009, ISBN 1-4051-8471-X, σελ. 378.

Εξωτερικοί σύνδεσμοιΟμιλία του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου λίγο πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

ΠροηγούμενοςΙωάννης Η'

Παλαιολόγος

Αυτοκράτορας τουΒυζαντίου

Επόμενοςκατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εγκαθίδρυση του Οθωμανικού

θρόνου

ΠροηγούμενοςΘεόδωρος Β' Παλαιολόγος

Δεσπότης του Μορέως (ή τουΜυστρά)

1443 – 1449

ΕπόμενοςΘωμάς Παλαιολόγος και Δημήτριος Παλαιολόγος

205

Μανουήλ Β'

Μανουήλ Β'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Μανουήλ Β' Παλαιολόγος

206

Μιχαήλ Η'

Μιχαήλ Η'1. ανακατευθυνση Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος

207

Μιχαήλ Θ'

Μιχαήλ Θ'1. ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Μιχαήλ Θ' Παλαιολόγος

208

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τουςΤούρκους (1453). Γαλλικό χειρόγραφο, 15ος αιώνας.

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως υπήρξε το αποτέλεσματης πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίαςΑυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, από τονοθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Ηπολιορκία διήρκεσε από τις 7 Απριλίου ως τις 29 Μαϊου 1453(Ιουλιανό ημερολόγιο). Όταν τελικά η Κωνσταντινούποληαλώθηκε, η υπερχιλιετής Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε ναυπάρχει.

Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τουςτελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. ΗΆλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα οιεσωτερικές έριδες των Παλαιολόγων, παρόλο πουεπανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη, οδήγησαν στη σταδιακήεξασθένηση και συρρίκνωση. Ήδη από το 1354 με τηνκατάληψη της Αδριανούπολης από τους Οθωμανούς, τοΒυζάντιο, κυκλωμένο πλέον εδαφικά, ήταν φόρου υποτελήςστον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικόαποτέλεσμα της αδιάκοπης επέκτασης της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήτανιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που ναμνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης τηςπολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα. Τογεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής.

Απόρροια της Άλωσης ήταν η συνέχιση της εδαφικής προώθησης των Τούρκων. Κατά τα τέλη του 17ου αιώναη Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της, απειλώντας την Βιέννη. Πολλές φορές η Άλωση τηςΚωνσταντινούπολης, χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους τουΜεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης.

Πανοραμική απεικόνιση της Κωνσταντινούπολης, ως πρωτεύουσας της ΒυζαντινήςΑυτοκρατορίας.

Πηγές

Οι διάφορες πηγές που περιγράφουναναλυτικά τις τελευταίες στιγμές τηςΒυζαντινής Αυτοκρατορίαςπροέρχονται από επιφανείςιστορικούς της εποχής και είναικαταγεγραμμένες σε διάφορεςγλώσσες: ελληνικά, λατινικά,

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 209

ιταλικά, σλάβικα, τούρκικα. Οι κυριότερες ελληνικές πηγές ποικίλουν ιδιαίτερα ως προς την εκτίμηση τωνγεγονότων. Ο Γεώργιος Φραντζής, που έλαβε και ο ίδιος μέρος στην πολιορκία και ήταν στενός φίλος τουΑυτοκράτορα, περιέγραφε τις τελευταίες ημέρες του Βυζαντίου με σκοπό την αποκατάσταση της τιμής τουηττημένου Κωνσταντίνου ΙΑ', της ταπεινωμένης του χώρας και της προσβεβλημένης ορθόδοξης πίστης. ΟΜιχαήλ Κριτόβουλος, που είχε προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Τούρκων, περιγράφει τα γεγονότα από τοπρίσμα ενός υπηκόου της νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν και ποτέ δεν επιτίθεται κατά των Ελλήνωνσυμπατριωτών του. Ο Μικρασιάτης Μιχαήλ Δούκας, υποστηρικτής της ένωσης των εκκλησιών, τονίζει τηνανάγκη συνεργασίας του Βυζαντίου με τις δυτικές δυνάμεις της εποχής. Μνημονεύει ιδιαίτερα τον ΓενουάτηΙωάννη Ιουστινιάνη, ο οποίος θα συνεισφέρει στην άμυνα της πόλης για κάποιο χρονικό διάστημα. Τέλος, οΛαόνικος Χαλκοκονδύλης επιλέγει ως κύριο θέμα της ιστορίας του όχι το Βυζάντιο αλλά την ΟθωμανικήΑυτοκρατορία, τονίζοντας την ραγδαία επέκτασή της. Το έργο του Χαλκοκονδύλη όμως είναι ιδιαίτεραγενικού χαρακτήρα και ο ίδιος δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων.Από τις Λατινικές πηγές ξεχωρίζει από τον καρδινάλιο Ισίδωρο η «Έκκληση προς όλους τους πιστούς τουΧριστού» (Ad universos Christifideles de expugnatione Constantinopolis), ο οποίος μόλις που διέφυγε τηναιχμαλωσία από τους Τούρκους. Υπάρχει επίσης και η έκθεση του Λατίνου αρχιεπισκόπου Χίου προς τονΠάπα, που παρουσιάζει τα γεγονότα της Άλωσης ως θεία τιμωρία των Βυζαντινών λόγω της απομάκρυνσήςτους από την Καθολική πίστη. Από τις σημαντικότερες πηγές είναι το «Ημερολόγιο της πολιορκίας τηςΚωνσταντινουπόλεως», του Βενετού Νικόλαο Μπάρμπαρο, που περιγράφει μέρα προς μέρα τις συγκρούσεις.Αξιόλογα έργα έχει να παρουσιάσει και η ρωσική γραμματεία. Τέλος, υπάρχουν και τουρκικές πηγές πουπαρουσιάζουν τα γεγονότα από το πρίσμα του θριαμβεύβοντος και νικηφόρου Ισλάμ και του εκπροσώπου του,Μωάμεθ Β'. Οι τουρκικές πηγές είναι εμπλουτισμένες και από θρύλους, σχετικούς με την Κωνσταντινούποληκαι τον Βόσπορο[1] .

Κατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η ευρύτερη περιοχή το 1450.

Κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της ΒυζαντινήςΑυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθείαρκετές φορές αλλά μόνο μία φορά είχε πέσει στα χέριατων εχθρών, το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ'Σταυροφορίας. Μετά το 1204 στην πόλη εγκαθιδρύθηκεένα αδύναμο Λατινικό βασίλειο και οι υπόλοιπεςπεριοχές της Αυτοκρατορίας είχαν διασπαστεί σε επίμέρους βασίλεια. Ένα από αυτά, η ελληνικήΑυτοκρατορία της Νίκαιας κατάφερε να επικρατήσειστην περιοχή και να ανακτήσει την Πόλη το 1261. Τουςεπόμενους δύο αιώνες, η εξασθενημένη ΒυζαντινήΑυτοκρατορία δεχόταν συνεχείς επιθέσεις απόΛατίνους, Σέρβους, Βουλγάρους και ιδιαίτερα από τουςΟθωμανούς Τούρκους. Το 1453 στην Αυτοκρατορίαανήκαν εκτός από την ίδια την Κωνσταντινούπολη καιτα περίχωρά της, το μεγαλύτερο τμήμα τηςΠελοποννήσου, με επίκεντρο τον Μυστρά. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ένα ελληνικό κράτος πουδημιουργήθηκε το 1204 στην άκρη της Μικράς Ασίας και κατάφερε να επιβιώσει όλο αυτό το διάστημα,αποτελούσε εντελώς ξεχωριστή από το Βυζάντιο πολιτική οντότητα.

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 210

Προπαρασκευή

Μωάμεθ Β΄

Μωάμεθ Β΄.

Στο οθωμανικό στρατόπεδο, ο Μωάμεθ Β', είκοσι ενόςμόλις ετών (το 1453), χαρακτήρας ιδιαίτερασκληροτράχηλος, φιλοπόλεμος, υπέκυπτε γενικά σεκατώτερα πάθη, ταυτόχρονα όμως έδειχνε ενδιαφέρον γιατην επιστήμη και τη μόρφωση. Κατείχε τα χαρίσματα τουστρατηγού, του πολιτικού και του οργανωτή. Ο Γ.Φραντζής αναφέρει ότι ασχολούνταν με ιδιαίτερο ζήλο μετις επιστήμες, κυρίως αστρολογία, διάβαζε παραμύθια καιμιλούσε εκτός από τουρκικά και άλλες πέντε γλώσσες[2] .Οι μουσουλμανικές πηγές εξυμνούν την ευσέβειά του καιτην προστασία που παρείχε στους ομόθρησκούς τουλογίους.

Η επιθυμία να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη είχεγίνει έμμονη ιδέα για τον νεαρό σουλτάνο: διασώζεται ότιέμενε άυπνος για συνεχείς νύχτες, χαράσσοντας στο χαρτίτο σχέδιο της πόλης και σημειώνοντας τα σημεία πουμπορούσαν να προσβληθούν ευκολότερα[3] . Αφούαποφάσισε να δώσει το τελικό χτύπημα στην Πόλη, οΜωάμεθ άρχισε να εργάζεται με εξαιρετική προσοχή.Πρώτα έκτισε, στα βόρεια της πόλης, στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου, στο πιο στενό σημείο του, έναισχυρό φρούριο (Ρούμελι Χισάρ). Τα κανόνια που τοποθετήθηκαν εκεί ήταν ό,τι πιο προηγμένο είχε ναεπιδείξει η πολεμική τεχνολογία της εποχής. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία στουςΒυζαντινούς[4] , που πίστεψαν πια ότι πλησιάζει το τέλος τους. Το οχυρωματικό αυτό έργο απέκοπτε, σεσυνδυασμό με το προϋπάρχον οχυρό στην απέναντι ασιατική ακτή (Ανατολή-χισάρ) την θαλάσσια επικοινωνίατης Κωνσταντινούπολης με τα λιμάνια του Εύξεινου πόντου, στερώντας έτσι πολύτιμες ενισχύσεις και εφόδιαγια την πόλη. Αμέσως μετά, ο Μωάμεθ Β' εισέβαλε στις βυζαντινές περιοχές της Πελοποννήσου, με σκοπό ναεμποδίσει τον Δεσπότη του Μοριά, σε περίπτωση ανάγκης να προστρέξει σε βοήθεια της Κωνσταντινούπολης.

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 211

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος.

Η περιοχή που αναγνώριζε την εξουσία του τελευταίουΒυζαντινού Αυτοκράτορα, περιοριζόταν στηνΚωνσταντινούπολη, με τις πλησιέστερες προς αυτήνεκτάσεις της Θράκης, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος τηςΠελοποννήσου (Μορέως), η οποία βρίσκονταν μακριά απότην βασιλεύουσα και κάτω από την ουσιαστική κυριαρχίατων αδελφών του Αυτοκράτορα.

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' κατέβαλε γενναιόδωρες προσπάθειεςνα περισώσει από την Αυτοκρατορία ό,τι ήταν δυνατό, οίδιος ως χαρακτήρας διακρινόταν για την ενεργητικότητακαι την ανδρεία του. Ένας Ιταλός ανθρωπιστής, οΦραντσέσκο Φίλελφο, τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «μεευσεβές και ανώτερο πνεύμα». Πολλοί ερευνητέςυποστηρίζουν ότι ο βυζαντινός Αυτοκράτορας κατέβαλεκάθε δυνατή προσπάθεια σε αυτόν τον άνισο αγώνα,μετέφερε στην πόλη όλες τις ποσότητες σιτηρών που ήτανδυνατόν να συγκεντρωθούν και επισκεύασε τα τείχη τηςπόλης. Η είσοδος του Κεράτιου κόλπου κλείσθηκε με βαριάαλυσίδα, όπως συνέβαινε κάθε φορά σε επικείμενεςκαταστάσεις πολιορκίας για να αποτραπεί η διείσδυση τουεχθρικού στόλου. Η φρουρά της πόλης όμως μόλις έφθανετις λίγες χιλιάδες.

Ο Αυτοκράτορας στράφηκε για βοήθεια και προς τα κράτη της Δύσης. Τελικά σοβαρές στρατιωτικέςενισχύσεις δεν κατέφθασαν ποτέ στην πόλη. Αντί για στρατιωτική βοήθεια στην Κωνσταντινούπολη έφθασεένας καρδινάλιος, ελληνικής καταγωγής, ο Ισίδωρος, που είχε λάβει παλαιότερα μέρος στην Σύνοδο τηςΦλωρεντίας. Ο Ισίδωρος τέλεσε και μια λειτουργία στην Αγία Σοφία, το γεγονός αυτό όμως προκάλεσε μεγάληαναταραχή μεταξύ του πληθυσμού της πόλης. Ένας από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς στρατηγούς τουΑυτοκράτορα, ο Λουκάς Νοταράς, είπε:

Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν τη μέση τη πόλει φακίολον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτρανΛατινικήν.

ΠαρατάξειςΊσως να θεωρείται βέβαιο από τις πηγές ότι ο στρατός του Μωάμεθ Β' ήταν τουλάχιστον 150.000 στρατιώτες. Φαίνονταν όμως πολύ μεγαλύτερος γιατί τον ακολουθούσε μεγάλος αριθμός από επικουρικό προσωπικό. Επί πλέον είχαν συγκεντρωθεί ατελείωτα πλήθη Τούρκων ατάκτων, που τους προσέλκυσε η προοπτική της λεηλασίας. Ο στρατός ήταν άριστα εκπαιδευμένος και οργανωμένος και επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Επίσης πολυάριθμοι φανατικοί μουσουλμάνοι μοναχοί (δερβίσηδες) και ιερωμένοι κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους στρατιώτες και με κηρύγματα τόνωναν την πολεμική ορμή τους. Ο Μωάμεθ Β' υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός ηγέτης που είχε στην διάθεσή του πραγματικά οργανωμένο πυροβολικό. Τα γιγάντια ορειχάλκινα κανόνια των Τούρκων είχαν την δυνατότητα να εκτοξεύσουν σε μεγάλη απόσταση τεράστια πέτρινα βλήματα, στων οποίων τα χτυπήματα δεν ήταν δυνατόν να αντισταθούν τα παλαιά τείχη της πόλης. Ο ιστορικός Κριτόβουλος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι υπόνομοι και οι υπόγειοι διάδρομοι που άνοιγαν οι Τούρκοι κάτω από τα τείχη αποδείχθηκαν εντελώς περιττοί καθώς τα κανόνια έδωσαν την λύση στο θέμα. Ακόμη και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ορατά σε πολλά σημεία της πόλης τα τεράστια βλήματα που

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 212

βρίσκονταν στην ίδια θέση που είχαν πέσει το 1453.Σχετικά με το στρατό των αμυνόμενων, εγκυρότερη θεωρείται η αναφορά του Γεώργιου Φραντζή, ο οποίοςανέλαβε την καταμέτρηση των δυνάμεων κατ’ εντολή του αυτοκράτορα. Ο Φραντζής αναφέρει 4.773 Ρωμαίουςκαι περίπου 200 ξένους, κυρίως Γενουάτες και Βενετούς. Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν τα οργανωμέναιταλικά στρατιωτικά σώματα, τα οποία μάλλον υπερέβαιναν τα 1.000 άτομα. Σε κάθε περίπτωση ο συνολικόςαριθμός δεν πρέπει να υπερέβαινε τις 8.000. Στις 26 Ιανουαρίου 1453, δύο γενουατικά πλοία που μετέφεραν700 πολεμιστές έφθασαν στην βυζαντινή πρωτεύουσα. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος απένειμε στοναρχηγό τους στρατηγό Ιωάννη Ιουστινιάνη, έμπειρο πολεμιστή, τον τίτλο του πρωτοστάτορος και του ανέθεσετην άμυνα της πόλης. Παρά τη σημαντική αριθμητική διαφορά, η Πόλη προστατευόταν από περίφημα τείχηπου είχαν μήκος πέραν των 22 χιλιομέτρων.

Η πολιορκία

Η Κωνσταντινούπολη και τα τείχη του Θεοδόσιου

Στις 7 Απριλίου κηρύχθηκε επίσημα η πολιορκία από τονΜωάμεθ Β' και στις 12 κατέφθασε ο τουρκικός στόλος απότην Καλλίπολη. Ήταν ο πρώτος πραγματικά αξιόμαχοςστόλος που είχαν αποκτήσει οι Οθωμανοί. Κατά τηνέναρξη της πολιορκίας ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας πήρεθέση κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, απέναντι απότον σουλτάνο. Στο πλευρό του είχε τον Ιουστινιάνη. Τομεγάλο τουρκικό κανόνι είχε τοποθετηθεί ακριβώςμπροστά και για τον λόγο αυτό οι Βυζαντινοί τοποθέτησανμεγάλο μέρος του στρατού σε αυτό το μέρος των τειχών.

Στις 12 Απριλίου ξεκίνησε ο βομβαρδισμός με τα κανόνια,που συνεχίστηκε σχεδόν αδιάκοπα σε όλο το διάστημα τηςπολιορκίας. Οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους κανόνια, που άλλωστε ήταν πολύκατώτερα από τα τουρκικά, τα οποία είχαν τοποθετήσει πάνω στα τείχη για να βάλλουν εναντίον τωνπολιορκητών, αλλά γρήγορα διαπίστωσαν ότι κάθε βολή τους προκαλούσε ρωγμές στα ίδια τα τείχη. Ωστόσο ηάμυνα τις πρώτες βδομάδες διεξάγονταν με επιτυχία. Στις 18 Απριλίου αποκρούστηκε με επιτυχία η πρώτησυντονισμένη τουρκική έφοδος και το ηθικό των Βυζαντινών αναπτερώθηκε.Στις 20 Απριλίου σημειώθηκε ένα αναπάντεχα ευχάριστο γεγονός για τους πολιορκημένους: τρία γενουατικάπλοία και ένα βυζαντινό, μετά από νικηφόρα σύγκρουση με αριθμητικά υπέρτερο τουρκικό στόλο, ήλθαν ναενισχύσουν τους Βυζαντινούς. Ο σουλτάνος είχε τόσο αναστατωθεί από την ναυμαχία αυτή που προχώρησεέφιππος στην θάλασσα. Το γεγονός αυτό ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για την ψυχολογία των πολιορκημένων,οι οποίοι πίστευαν ότι η ευνοϊκή έκβαση της πολιορκίας ήταν πλέον ορατή[5] .

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 213

Τμήμα των Θεοδοσιανών τειχών, με διπλή στοίχιση καιπυργίσκους, όπως διασώζονται σήμερα.

Στις 22 Απριλίου, ο στόλος των Τούρκων ύστερα απόεπιχείρηση της προηγούμενης νύχτας, κατάφερε ναδιεισδύσει εντός του Κεράτιου κόλπου. Για τον σκοπό είχεκατασκευαστεί στην κοιλάδα μεταξύ των λόγγων, έναείδος ξύλινης εξέδρας, επάνω από την οποία σύρθηκαν- μετη βοήθεια πλήθους ανθρώπων που ήταν στη διάθεση τουΜωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία, που είχαν τοποθετηθείπάνω σε τροχούς. Για να μη γίνει αντιληπτό το εγχείρημα,τα κανόνια βομβάρδιζαν ακατάπαυστα το χερσαίο τείχος.Ο στόλος των Βυζαντινών και των Ιταλών συμμάχων τους,που στάθμευε εντός του Κεράτιου κόλπου, βρέθηκεανάμεσα σε δύο πυρά και η κατάσταση της πόλης έγινεκρίσιμη. Τότε οργανώθηκε σχέδιο για να πυρποληθεί οτουρκικός στόλος με υγρό πυρ την επόμενη νύχτα, όμως το σχέδιο προδόθηκε και έτσι δεν πραγματοποιήθηκε.Επιπλέον, η άμυνα της πόλης εξασθενούσε, καθώς έπρεπε να τοποθετηθούν δυνάμεις στο τείχος του Κερατίουπου ως τότε δεν είχε ανάγκη από ιδιαίτερη περιφρούρηση.Στο μεταξύ στη βυζαντινή πρωτεύουσα είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη τροφίμων. Οι πολεμιστές είχαναρχίζει να κουράζονται με τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις. Επίσης Βενετοί και Γενουάτεςδιαπληκτίζονταν κατηγορώντας οι πρώτοι τους δεύτερους για συνεργασία με τον εχθρό. Υπήρχαν φήμες ότι οιΓενουάτες του Γαλατά, ο οποίος έμεινε ανέγγιχτος από τους Τούρκους σε όλο το διάστημα της πολιορκίας,βοηθούσαν τον σουλτάνο. Επίσης πολλοί Βυζαντινοί αλλά και ξένοι συμβούλευαν τον Αυτοκράτορα ναδιαφύγει, όμως ο Κωνσταντίνος με θάρρος και αξιοπρέπεια απέρριπτε την ταπεινωτική αυτή λύση.Ο συνεχής βομβαρδισμός της πόλης, που δεν διακόπηκε για αρκετές βδομάδες καθόλου, εξάντλησε εντελώςτον πληθυσμό, άντρες, γυναίκες παιδιά, ιερείς, μοναχοί προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τις πολυάριθμεςρωγμές του τείχους. Η πολιορκία είχε ήδη διαρκέσει πενήντα μέρες. Ταυτόχρονα στο οθωμανικό στρατόπεδοεπικρατούσαν φήμες, πιθανόν ψεύτικες, για την πιθανή άφιξη πολυάριθμου χριστιανικού στόλου από τη Δύση,κάτι που ανάγκασε τον Μωάμεθ να εντείνει την προσπάθεια για κατάληψη της πόλης.Στις 21 Μαΐου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Ζητούσε την παράδοση της πόλης με τηνυπόσχεση να επιτρέψει στον Αυτοκράτορα και σε όσους το επιθυμούσαν να φύγουν με τα υπάρχοντά τους.Επίσης, θα αναγνώριζε τον Κωνσταντίνο ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου. Τέλος, εγγυόταν για την ασφάλειατου πληθυσμού που θα παρέμενε στην πόλη. Οι αντιπροτάσεις του Κωνσταντίνου διαπνέονταν από πνεύμααξιοπρέπειας και αποφασιστικότητας. Δέχονταν να πληρώσει υψηλότερους φόρους υποτέλειας και ναπαραμείνουν στα χέρια των Τούρκων όλα τα κάστρα και τα εδάφη που είχαν στο μεταξύ κατακτήσει. Για τηνΚωνσταντινούπολη όμως δήλωσε:

Το δε την πόλιν σοι δούναι, ουτ' εμόν εστιν ουτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτηκοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα ζωής ημών.

Η τελική επίθεσηΎστερα από την αποτυχημένη προσέγγιση, ο Μωάμεθ Β' κάλεσε πολεμικό συμβούλιο και κατόπιν έβγαλε λόγοπρος τους στρατιώτες του, ζητώντας του θάρρος και σταθερότητα. Τόνισε ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσειςγια έναν επιτυχή πόλεμο: η επιθυμία (για τη νίκη), η ντροπή (για την ήττα) και η υπακοή στους ηγέτες. Επίσηςδήλωσε με όρκο πως ο ίδιος ήθελε μόνο τα τείχη και τα οικοδομήματα της πόλης και πως αφήνει στο στρατότου όλα τα άλλα. Υπογράμμισε πως υπάρχουν θησαυροί μέσα στα κτήρια και κυρίως στις εκκλησίες και πωςθα επωφεληθούν από τον εξανδραποδισμό των κατοίκων, ανάμεσά τους υπήρχαν πολλές νέες γυναίκες. Τέλοςδιέταξε νηστεία και προσευχή. Η επίθεση ορίστηκε για την νύχτα της 29ης Μαΐου[6] .

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 214

Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία πουπραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της πόλης, την οποία παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων καιπιστών. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' σε λόγο προς τον λαό του, όπως τον διασώζει ο Γ. Φραντζής, τον προέτρεψε νααντισταθεί γενναία, λέγοντας ότι οι Τούρκοι «υποστηρίζονται από όπλα, ιππικό, πυροβολικό και τηναριθμητική τους υπεροχή, εμείς όμως στηριζόμεθα πρώτα στον Θεό και Σωτήρα μας και κατόπιν στα χέριαμας και στην δύναμή μας που μας έχει χαρίσει ο ίδιος ο Θεός». Ο Κωνσταντίνος ολοκλήρωσε την ομιλία του ωςεξής:

...Γνωρίσατε λοιπόν τούτο: Εάν ειλικρινά υπακούσετε ό,τι σας διέταξα, ελπίζω ότι, με τη βοήθειατου Θεού, θα αποφύγουμε τη δίκαιη τιμωρία Του, που κρέμεται επάνω μας.[7]

.Την Τρίτη το βράδυ, 29 Μαΐου, μεταξύ 01.00 και 02.00, εκδηλώθηκε γενική τουρκική επίθεση. Μόλις δόθηκετο σύνθημα η πόλη υπέστη συνδυασμένη επίθεση από τρεις πλευρές συγχρόνως. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν νααποκόψουν τις υπόγειες σήραγγες απ' όπου οι Τούρκοι προσπάθησαν να περάσουν κάτω από τα τείχη.Παρόλο που στις επιθέσεις ήταν περισσότεροι αριθμητικά, οι Βυζαντινοί τους απώθησαν αρκετές φορέςπροκαλώντας τους τρομερές απώλειες. Οι δύο πρώτες επιθέσεις αποκρούστηκαν. Όμως ο Μωάμεθ Β'οργάνωσε πολύ προσεκτικά την τρίτη και τελευταία επίθεση. Με ιδιαίτερη επιμονή οι Τούρκοι επιτέθηκανκατά του μέρους των τειχών το οποίο ήταν κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού (Πέμπτον), όπου πολεμούσεκαι ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Ένας από τους κύριους υπερασπιστές της πόλης, ο Γενουάτης Ιουστινιάνι,τραυματίστηκε σοβαρά και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον αγώνα. Αυτή η απώλεια υπήρξε ανεπανόρθωτηγια τους Βυζαντινούς. Στα τείχη δημιουργούνταν συνεχώς ρήγματα και ο Αυτοκράτορας, πολεμώντας ωςαπλός στρατιώτης, έπεσε στην μάχη. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγοαυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου που έχει συσκοτίσει την ιστορική πραγματικότητα.Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των τειχών, παράμόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και περικύκλωσαν τους αμυνόμενους.

ΛεηλασίεςΗ πολιορκία κράτησε περίπου 3 μήνες και, τελικά, ο σημαντικά ισχυρότερος Μωάμεθ κατέλαβε τηνΚωνσταντινούπολη την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 (αποφράς ημέρα). Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου οιΤούρκοι όρμησαν μέσα στην πόλη, αρχίζοντας μαζικές λεηλασίες. Ένα μεγάλο πλήθος πολιτών κατέφυγε στηνΑγία Σοφία, ελπίζοντας να βρει εκεί ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την κεντρική πύλη και όρμησανμέσα στην εκκλησία όπου έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν τηνεπόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και προσευχήθηκε.Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών.Όπως παραδίδει ο Γεώργιος Φραντζής, δόθηκε διαταγή για τριήμερη λεηλασία της πόλης. Άλλες πηγέςαναφέρουν πως ουσιαστικά η λεηλασία έπαυσε μετά την πρώτη ημέρα[8] [9] . O ιστορικός Μιχαήλ Δούκαςαναφέρει πως ο σουλτάνος επιφύλαξε για τον εαυτό του τα οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης, αφήνονταςτα υπόλοιπα αγαθά, τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση των στρατευμάτων[10] . Ο άμαχοςπληθυσμός της Κωνσταντινούπολης θανατωνόταν χωρίς διάκριση.[11] Οι εκκλησίες με επικεφαλής την ΑγίαΣοφία, καθώς και τα μοναστήρια με όλο τους τον πλούτο λεηλατήθηκαν και βεβηλώθηκαν, ενώ οι ιδιωτικέςπεριουσίες έγιναν αντικείμενο αρπαγής και λαφυραγωγίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών χάθηκαναναρίθμητοι πολιτιστικοί θησαυροί. Πολύτιμα βιβλία κάηκαν, κομματιάστηκαν ή πουλήθηκαν σεεξευτελιστικές τιμές[12] . Ο ιστορικός Κριτόβουλος, που ανήκε στο οθωμανικό στρατόπεδο, αναφέρει ότι δενυπήρξε στοιχειώδης οίκτος κατά τις λεηλασίες και η πόλη ερημώθηκε ολοσχερώς.[13]

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 215

Επακόλουθα της ΆλωσηςΗ Ορθόδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε πια να υφίσταται και στη θέση της ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε ηΜωαμεθανική Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από την Αδριανούποληστην Κωνσταντινούπολη που ονομάστηκε από τους Τούρκους Ισταμπούλ[14] (από τη φράση εις την πόλιν) καιπαρέμεινε έδρα του κράτους ως την οριστική κατάλυσή του το 1922.Το 1456 ο Μωάμεθ Β' απέσπασε από τους Φράγκους την Αθήνα και λίγο αργότερα υπέταξε όλες τις ελληνικέςπεριοχές, όπως και την Πελοπόννησο. Ο Παρθενώνας, που τότε ήταν εκκλησία της Θεοτόκου, μετατράπηκε μεδιαταγή του ίδιου σε τζαμί. Το 1461, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας περιήλθε στην εξουσία τωνΟθωμανών. Την ίδια χρονιά καταλήφθηκαν και τα τελευταία υπολείμματα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Η Πύλη του Χαρίσιου από την οποία μπήκε στην Κωνσταντινούπολη οΜωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όπως είναι σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη

επιγραφή που υπενθυμίζει το γεγονός.

Η πτώση της Κωνσταντινούποληςσηματοδότησε την έναρξη τηςΤουρκοκρατίας στην Ελλάδα.

Θρύλοι και παραδόσεις

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίοςΑυτοκράτορας, καθώς και ότι δενδιασώθηκαν πληροφορίες για τιςτελευταίες στιγμές του στο πεδίο τηςμάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης γιαποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόντου «μαρμαρωμένου βασιλιά»[15] πουπεριμένει την στιγμή να ανακτήσει τηνΠόλη και την Αυτοκρατορία του.

Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση,αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οιΤούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίαςτελούνταν θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος τωνπιστών, εισήλθε και εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατάτρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θαβγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία.Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνοςστο ένα του χέρι είχε έξι δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( οΚωνσταντίνος ) την Πόλη και την αυτοκρατορία του.

Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Αμερικάνος ιστορικός Ε. Α. Γκρόσβενορ αναφέρει ότι στην συνοικία ΑμπούΒέφα στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε ένας χαμηλός ανώνυμος τάφος τον οποίο οι Έλληνες της πόληςτιμούσαν ως τάφο του Κωνσταντίνου και τον χρησιμοποιούσαν κρυφά ως τόπο προσευχής. Όμως ηΟθωμανική Κυβέρνηση επενέβη εκείνη την εποχή επιβάλλοντας ποινές και ερημώνοντας το μέρος[16] .

Άλωση της Κωνσταντινούπολης 216

Παραπομπές[1] F. Babinger. «Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre werke». σελ. 23-45.[2] Γεωργίου Φραντζή Annales, Ι 32. Βόννη.[3] Μιχαήλ Δούκα. Historia byzantina XXXV Βόννη, σελ. 249-252.[4] Νικόλαος Μπάρμπαρο. Ημερολόγιο της πολιορκίας. Έκδοση Ε. Cornet, 2.[5] Le Siege, la prise, et le sac de Constantinople par les Turcs en 1453, σελ 140 (Γαλλικά)[6] Κριτόβουλος, Ι, 50, 2, έκδοση Müller, σελ 91.[7] Γεωργίου Φραντζή. Annales. III, 6 έκδοση Bonn. σελ. 217-279[8] "Istanbul" στο The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997[9] S. Runciman, The Fall of Constantinople 1453, Cambridge, 1965, σ. 148[10] Μιχαήλ Δούκα, Historia Byzantina, CSHB, Vol. 20, Bonn, σ. 281[11] Α. Α. Βασίλιεφ. Τόμος Β', σελ. 367[12] Μιχαήλ Δούκα, Historia byzantina, XLII, έκδοση Bonn, σελ. 312.[13] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδ. Αθηνών. Τόμος Θ', σελ. 213: "Ακόμη και ο Ιμβριώτης Κριτόβουλος... γράφει πως ο

τουρκικός στρατός 'πάσαν ταύτην εκκένωσε και ηρήμωσε και πυρός δίκην ηφάνισε και ημαύρωσε, ωσθ' όλως απισθήναι, εικαι ην εν αυτή ποτέ η ανθρώπων οίκησις η πλούτος, ή περιουσία πόλεως ή άλλη τις κατ' οίκον κατασκευή τε και περιφάνεια"

[14] Ο Άραβας γεωγράφος του 10ου αιώνα al-Masudi, αναφέρει ότι οι Έλληνες, στην εποχή του, ονόμαζαν την πρωτεύουσά Πόλιν,και αναφερόμενοι σε αυτήν συνήθιζαν να λένε εις την Πόλιν, και δεν χρησιμοποιούσαν το όνομα Κωνσταντινούπολη. G. LeStrange, The Lands of Eastern Caliphate, σελ 138. Έτσι το Ισταμπούλ είναι το ελληνικό εις την Πόλιν.

[15] Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. (http:/ / www. aegean. gr/ agios-therapontas/ magazine/ special/ 1453/ Palaiologos. html)[16] E. A. Grosvenor. Constantinople I, σελ. 47. (Αγγλικά)

Πηγές• Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Α. Α. Βασίλιεφ. Τόμος Β', σελ 357-372. Μετάφραση Δημοσθένη

Σαβράμη. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. Αθήνα 1971• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Θ', σελ. 207-213. Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα 1972, 2000. ISBN

9789602131053.

Περαιτέρω μελέτη• http:/ / www. manesis. gr/ alosi/ alosi. htm Αφιέρωμα και λεπτομέρειες για την Άλωση. Εκπαιδευτήρια

Μάνεση.

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 217

Πηγές άρθρων και ΣυνεισφέροντεςΚωνσταντίνεια Δυναστεία  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2234142  Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dipa1965, Templar52, Tony Esopi, Veron

Γρατιανός  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2375620  Συνεισφέροντες: CubicStar, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Loveless, Murtasa, Papyrus, Spryom, 1 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Ιοβιανός  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2372518  Συνεισφέροντες: Atlantia, JohnMad, Kostisl, Lord Makro, Loveless, Murtasa, Spryom, Veron, Παναγιώτης Μπότσης, 2ανώνυμες επεξεργασίες

Ιουλιανός  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460287  Συνεισφέροντες: Alaniaris, BM, Dada, Diderot, Dipa1965, Egmontaz, Erud, Imansola, Johannes Italos, John greece,JohnMad, Kalogeropoulos, Knop92, Kostisl, Matia.gr, Nataly8, Odin, Pvasiliadis, Sisyphos23, Sportswriter, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Vourliotitz, Θεοδωρος, Κασταλία πηγή, 12ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1772360  Συνεισφέροντες: -

Κωνστάντιος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2368892  Συνεισφέροντες: Egmontaz, Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Matesi1976, Templar52, Tony Esopi, Θεοδωρος,Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Ουάλης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2374852  Συνεισφέροντες: Alkyoni, Dipa1965, Ionutzmovie, JohnMad, Spryom

Θεοδοσιανή Δυναστεία  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2437919  Συνεισφέροντες: Aspiotis, Atlantia, Dipa1965, Fefeli, Kostisl, MARKELLOS, Templar52

Αρκάδιος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2463548  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Dipa1965, JohnMad, Kostisl, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Θεοδόσιος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2377914  Συνεισφέροντες: 3hierx, Alaniaris, Dada, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS,Murtasa, Odin, Papyrus, Pvasiliadis, Spryom, Θεοδωρος, Ιων, ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ, Μυρμηγκάκι, 13 ανώνυμες επεξεργασίες

Θεοδόσιος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462914  Συνεισφέροντες: FocalPoint, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, N!kod!mos, Pvasiliadis, Κ. Λάμπρου, 3ανώνυμες επεξεργασίες

Μαρκιανός  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2463736  Συνεισφέροντες: Dipa1965, JohnMad, Kostisl, Loveless, Pyraechmes, Templar52, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Αναστάσιος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466861  Συνεισφέροντες: Alexantino, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Βασιλίσκος (αυτοκράτορας)  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=618514  Συνεισφέροντες: Alexantino, Dipa1965, FocalPoint, Geraki, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl,MARKELLOS, Nataly8, Teokafa, Tony Esopi, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Ζήνων (αυτοκράτορας)  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2465990  Συνεισφέροντες: Alexantino, Dipa1965, Geraki, JohnMad, Kostisl, Lemur12, Loveless, Matia.gr, Murtasa,Q43, Ttzavaras, Willy on Wheels, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Λέων Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466314  Συνεισφέροντες: Alexantino, Egmontaz, JohnMad, Kalogeropoulos, Kostisl, Pyraechmes, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Λέων Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2465522  Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS

Δυναστεία του Ιουστίνου  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=485644  Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Atlantia, Badseed, Geraki, JohnMad, Kostisl, Pogie, Templar52,UnReality, Αρχίδαμος, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιουστινιανός Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2416412  Συνεισφέροντες: Alaniaris, Alexikoua, Atlantia, Cplakidas, Dada, Dead3y3, Dipa1965, Eastern Emperor,Egmontaz, Flyax, FocalPoint, JohnMad, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Panpol14, Pyraechmes, Spryom, Ttzavaras, Veron, Βήσσμα, Θεοδωρος, Ιων, 28 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιουστίνος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462214  Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, UnReality, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιουστίνος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2467753  Συνεισφέροντες: Aspiotis, Cplakidas, Emav, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, Ιων

Μαυρίκιος (αυτοκράτορας)  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462497  Συνεισφέροντες: CeeKay, Cplakidas, Egmontaz, Geraki, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS,Matesi1976, Murtasa, Spryom, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Τιβέριος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2467128  Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, Dada, JohnMad, Kostisl, Loveless, Spryom, Αρχίδαμος

Φωκάς  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462559  Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, Loveless, Murtasa, Sp!ros, Spryom

Δυναστεία του Ηρακλείου  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2093557  Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Dipa1965, JohnMad, Templar52, Tony Esopi, Veron

Αναστάσιος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457900  Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Αρτάβασδος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2176696  Συνεισφέροντες: Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, Templar52, Ιων

Ειρήνη η Αθηναία  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2459641  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Atlantia, Badseed, Flyax, FocalPoint, J.delanoy, Kostisl, MARKELLOS,Svlioras, 6 ανώνυμες επεξεργασίες

Ηράκλειος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2430523  Συνεισφέροντες: Geraki, JohnMad, Kostisl, MARKELLOS, Murtasa, Nataly8, Spryom, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Ηρακλεωνάς  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450242  Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, Spryom, Ωριγένης

Θεοδόσιος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458366  Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, Loveless

Ιουστινιανός Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2461931  Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Dada, Egmontaz, JohnMad, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Spryom,Παναγιώτης Μπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2448397  Συνεισφέροντες: Badseed, Kostisl, Murtasa, Spryom, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Δ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2449354  Συνεισφέροντες: CubicStar, Kostisl, Murtasa, Sisyphos23, Spryom, 7 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277264  Συνεισφέροντες: Badseed, Egmontaz, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, Tony Esopi, Van, Ιων, 1ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος ΣΤ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458991  Συνεισφέροντες: CubicStar, Egmontaz, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, Svlioras, The Phantom,Μυρμηγκάκι, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Κώνστας Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2470552  Συνεισφέροντες: Atlantia, Dada, Dipa1965, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Potmos, Sisyphos23, Spryom,Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Λεόντιος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450339  Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Kostisl, MARKELLOS, Τάσος Κ

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 218

Λέων Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462099  Συνεισφέροντες: Alekkas, Kostisl, Nataly8, Satsok-s, Savh, Svlioras, Tony Esopi, Ttzavaras, Ιων, 5 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Λέων Δ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=312869  Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Dipa1965, Flyax, Kostisl, MARKELLOS, Pvasiliadis, Qurqa, Svlioras, Ιων, ΠαναγιώτηςΜπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Λέων Ε΄  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462084  Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Johannes Italos, Kostisl, MARKELLOS,Nikosguard, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2472660  Συνεισφέροντες: Alexantino, Costas78, Cplakidas, Dipa1965, Flyax, Geraki, Hvd, Kostisl, Loveless, MARKELLOS,Murtasa, Templar52, Ιων, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Νικηφόρος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2425219  Συνεισφέροντες: Alaniaris, Cplakidas, Dipa1965, Kostisl, Loveless, Nataly8, Ttzavaras, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Σταυράκιος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277376  Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Ianos, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Underworld74, Βήσσμα

Τιβέριος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2450597  Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, Tony Esopi, Veron, Αρχίδαμος

Φιλιππικός Βαρδάνης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457110  Συνεισφέροντες: Adolapts, Alexantino, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Veron

Φρυγική Δυναστεία  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1729199  Συνεισφέροντες: ArielGlenn, Aspiotis, Dipa1965, Flyax, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Templar52,Veron, Παναγιώτης Μπότσης, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Θεόφιλος (αυτοκράτορας)  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2090490  Συνεισφέροντες: Kostisl, Loveless, MARKELLOS, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2470862  Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων,1 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=337301  Συνεισφέροντες: Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kamikazi, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Spryom,Templar52, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Μακεδονική Δυναστεία  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2454851  Συνεισφέροντες: Aspiotis, Dipa1965, Egmontaz, Fefeli, Knop92, Kostisl, Loveless, MARKELLOS,Templar52, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξανδρος του Βυζαντίου  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2044224  Συνεισφέροντες: -

Βασίλειος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=337309  Συνεισφέροντες: Antonios P, Cplakidas, Dada, Dipa1965, Flyax, Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Pvasiliadis,Pyraechmes, Spryom, Ιων, 6 ανώνυμες επεξεργασίες

Βασίλειος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2257387  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Asteraki, Atlantia, Badseed, Egmontaz, Elenardil, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos,Kostisl, Lumbers, Matia.gr, Murtasa, Nataly8, Pyraechmes, Spryom, Ttzavaras, VJSC263IO, Αναστάσιος, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, ΣτυμφάλιοςΜινωίτης, 14 ανώνυμες επεξεργασίες

Ζωή Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=457360  Συνεισφέροντες: Badseed, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Pvasiliadis, Tony Esopi, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Θεοδώρα (11ος αιώνας)  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460380  Συνεισφέροντες: Badseed, Dada, Egmontaz, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Spryom,Ιων, 5 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιωάννης Τσιμισκής  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2241675  Συνεισφέροντες: Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Mik, Nakos2208, Sportswriter,Spryom, Tony Esopi, Ιων, Μυρμηγκάκι, Παναγιώτης Μπότσης, 6 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Ζ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2074686  Συνεισφέροντες: Antibaro, Aspiotis, Dead3y3, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Qurqa,Spryom, Ιων, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Η'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2460574  Συνεισφέροντες: Adolapts, Badseed, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Θ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2358318  Συνεισφέροντες: Alexantino, Alexikoua, FocalPoint, Knop92, Kostisl, MARKELLOS, Tony Esopi, Ιων

Λέων ΣΤ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462104  Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, CubicStar, Flyax, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Qurqa, Spryom,Svlioras, VJSC263IO, Ιων, 8 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ Δ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2277372  Συνεισφέροντες: Badseed, Geraki, Kostisl, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi, Ιων, ΠαναγιώτηςΜπότσης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ Ε'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2095407  Συνεισφέροντες: Dai, Geraki, Kostisl, Murtasa, Templar52, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Μιχαήλ ΣΤ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2097492  Συνεισφέροντες: Geraki, Kostisl, Lord Makro, Loveless, Murtasa, Spryom, Templar52

Νικηφόρος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=98173  Συνεισφέροντες: Dipa1965, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Knop92, Kostisl, Lemur12, Loveless, MARKELLOS,Marinastam, Murtasa, Nikiforosfokas, Spryom, Παναγιώτης Μπότσης, 11 ανώνυμες επεξεργασίες

Ρωμανός Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2249306  Συνεισφέροντες: Dipa1965, Egmontaz, Flyax, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, Murtasa, Templar52, TonyEsopi, Ιων, Παναγιώτης Μπότσης, 5 ανώνυμες επεξεργασίες

Ρωμανός Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2249305  Συνεισφέροντες: Dada, Geraki, Kalogeropoulos, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Templar52, Tony Esopi,Ιων, 7 ανώνυμες επεξεργασίες

Δυναστεία Δουκάδων  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462115  Συνεισφέροντες: Aspiotis, Badseed, Dipa1965, Egmontaz, Templar52, Veron

Δυναστεία Κομνηνών  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458790  Συνεισφέροντες: Alekkas, Alexikoua, Andrew Dalby, Aspiotis, Cplakidas, Dai, Dipa1965, Elvira2674,FocalPoint, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Templar52, Tony Esopi, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξιος Α' Κομνηνός  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2340123  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alekkas, Badseed, Cplakidas, Geraki, Kostisl, Leopoldos, Loveless,MARKELLOS, Murtasa, Pvasiliadis, Vasiliskrin, Veron, Γιάννης Κόλλιας, Ιων, 6 ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξιος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1552088  Συνεισφέροντες: -

Ανδρόνικος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1277917  Συνεισφέροντες: -

Ισαάκιος Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2457606  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Kostisl, Loveless, Spryom, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιωάννης Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2455222  Συνεισφέροντες: Alekkas, Cplakidas, Kostisl, Loveless, Murtasa, Spryom, Veron, Ιων, Κερατόκωνος, Μυρμηγκάκι,Παναγιώτης Μπότσης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος Ι'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2360753  Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Veron, Ωριγένης, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Μανουήλ Α'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2466009  Συνεισφέροντες: Alekkas, Alexikoua, Cplakidas, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Murtasa, Spryom, Veron, Ιων, 3ανώνυμες επεξεργασίες

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 219

Μιχαήλ Ζ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2404678  Συνεισφέροντες: Dipa1965, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Qurqa, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Veron,Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Νικηφόρος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2382834  Συνεισφέροντες: Atlantia, Delirium, FocalPoint, Kostisl, N!kod!mos, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Ρωμανός Δ' Διογένης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2464638  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Flyax, Geraki, Imansola, Kostisl, Loveless, Murtasa, N!kod!mos, Spryom, TonyEsopi, Veron, Ιων, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Οίκος Αγγέλων  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2286302  Συνεισφέροντες: Alaniaris, Alexantino, Alexikoua, Dada, FocalPoint, Loveless, MARKELLOS, Veron, 44ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξιος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462871  Συνεισφέροντες: Alexantino, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Veron, 10 ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξιος Δ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2462506  Συνεισφέροντες: Alexantino, Badseed, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Leopoldos, Loveless, MARKELLOS, Veron, 1ανώνυμες επεξεργασίες

Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=291557  Συνεισφέροντες: Dipa1965, FocalPoint, Kostisl, Loveless, MARKELLOS, Van, Veron, 3 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Βαλδουίνος Α' της Κωνσταντινούπολης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2120228  Συνεισφέροντες: Adolapts, Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kostisl, Leopoldos,Loveless, Magioladitis, Pvasiliadis, Tony Esopi, Van, Veron, Μυρμηγκάκι, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Βαλδουίνος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=627080  Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kalogeropoulos, Leopoldos, Loveless, MARKELLOS,Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Γιολάντα της Φλάνδρας  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2413222  Συνεισφέροντες: Badseed, Bonio, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Leopoldos, Odejea, Veron, Ωριγένης,4 ανώνυμες επεξεργασίες

Ερρίκος της Φλάνδρας  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2120219  Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Leopoldos, Veron, 3 ανώνυμες επεξεργασίες

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2458897  Συνεισφέροντες: Adolapts, Alekkas, Badseed, Egmontaz, FocalPoint, Kostisl, Loveless, 1 ανώνυμεςεπεξεργασίες

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=298734  Συνεισφέροντες: Adolapts, Agapornis, Alekkas, Antibaro, Cplakidas, Kostisl, Loveless, MARKELLOS,Μυρμηγκάκι, Πλαστελήνης, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Ισαάκιος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1277915  Συνεισφέροντες: -

Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2435447  Συνεισφέροντες: Adolapts, Alaniaris, Alekkas, Alexikoua, Antibaro, Atlantia, Badseed, Biladen,Cplakidas, Egmontaz, FocalPoint, KostasW, Kostisl, Lemur12, Leopoldos, MARKELLOS, Pvasiliadis, Pyraechmes, Βήσσμα, Πλαστελήνης, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Ιωάννης Δ' Λάσκαρης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1411539  Συνεισφέροντες: -

Πέτρος του Κουρτεναί  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2170308  Συνεισφέροντες: Badseed, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Leopoldos, Veron, 4 ανώνυμες επεξεργασίες

Ροβέρτος Β' του Κουρτεναί  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2459324  Συνεισφέροντες: Atlantia, Cplakidas, FocalPoint, KRBN, Kalogeropoulos, Kostisl, Leopoldos,MARKELLOS, Veron, 2 ανώνυμες επεξεργασίες

Δυναστεία των Παλαιολόγων  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1412101  Συνεισφέροντες: -

Ανδρόνικος Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710375  Συνεισφέροντες: -

Ανδρόνικος Γ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710379  Συνεισφέροντες: -

Ανδρόνικος Δ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710385  Συνεισφέροντες: -

Ιωάννης Ε'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710394  Συνεισφέροντες: -

Ιωάννης Ζ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710387  Συνεισφέροντες: -

Ιωάννης Η'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710391  Συνεισφέροντες: -

Ιωάννης ΣΤ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2207998  Συνεισφέροντες: Adolapts, Aspiotis, Dipa1965, FocalPoint, Kostisl, Loveless, Marinastam, Murtasa, Spryom, TonyEsopi, Veron, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

Κωνσταντίνος ΙΑ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=48265  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Aektsis, Alekkas, Alexander VIII, Alexikoua, Apaleutos25, Badseed,CommonsDelinker, Cplakidas, Dipa1965, FocalPoint, Geraki, Kostisl, Koukoulis, Lucinos, Mik, Nemesis123, Pvasiliadis, Spryom, Templar52, Ttzavaras, Wthered, Θεοδωρος, Ιων,Μυρμηγκάκι, Ωριγένης, 21 ανώνυμες επεξεργασίες

Μανουήλ Β'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710389  Συνεισφέροντες: -

Μιχαήλ Η'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1711739  Συνεισφέροντες: -

Μιχαήλ Θ'  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1710377  Συνεισφέροντες: -

Άλωση της Κωνσταντινούπολης  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2408742  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alexikoua, Atlantia, Badseed, Dada, Diderot, Dimitrissss, Doni,FocalPoint, Kostisl, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Sshadow, Ttzavaras, Vanakaris, Veron, Αχρήστης, Μυρμηγκάκι, 29 ανώνυμες επεξεργασίες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 220

Πηγές Εικόνων, Άδειες και ΣυνεισφέροντεςΑρχείο:JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες:Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Luigi Chiesa, Paradoctor, Saperaud, TcfkaPanairjdde, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus_Julian.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Julian.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Ajdebre, Amada44, Carlomorino, Cristiano64,FlagUploader, G.dallorto, Goldfritha, Passportguy, Saperaud, 2 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Campidoglio, Roma - Costantino II cesare fronte.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Campidoglio,_Roma_-_Costantino_II_cesare_fronte.jpg  Άδεια:Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0  Συνεισφέροντες: User:TcfkaPanairjddeΑρχείο:Solidus Constantine II-heraclea RIC vII 101.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Constantine_II-heraclea_RIC_vII_101.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:Valens Honorius Musei Capitolini MC494.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Valens_Honorius_Musei_Capitolini_MC494.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:JastrowΑρχείο:Arcadius.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Arcadius.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Clio20, G.dallorto, Saperaud, Shakko,XenophonΑρχείο:Solidus Valentinian II trier RIC 090a.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Valentinian_II_trier_RIC_090a.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες:Bibi Saint-Pol, Carlomorino, Cristiano64, G.dallorto, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:theodosius.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius.jpg  Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Συνεισφέροντες: User:HenryartΑρχείο:Theodosius_colum,_Istanbul.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius_colum,_Istanbul.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: G.dallorto, JMCC1, Saperaud, Talmoryair, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Theodosius ii.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodosius_ii.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: User:ChrisOImage:Solidus Marcian RIC 0509.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus_Marcian_RIC_0509.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cristiano64, Johnbod,Luigi Chiesa, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:Diptych Barberini Louvre OA3850.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Diptych_Barberini_Louvre_OA3850.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:User:JastrowΑρχείο:Semissis-Anastasius I-sb0007.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Semissis-Anastasius_I-sb0007.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Carlomorino,Leoboudv, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:BasiliscusTremissis.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BasiliscusTremissis.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: User:Tataryn77Αρχείο:Tremissis-Aelia Verina-s4344.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tremissis-Aelia_Verina-s4344.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Alensha,Alfons Åberg, Carlomorino, Cristiano64, FilipoΑρχείο:Cap Bon NASA.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Cap_Bon_NASA.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Darwinek, Mircea, Omar86, 2 ανώνυμεςεπεξεργασίεςΑρχείο:Hagia Sophia BW.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hagia_Sophia_BW.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: CristianChirita, Fæ, G.dallorto,Panairjdde, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Tremissis-Zeno-RIC 0914.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tremissis-Zeno-RIC_0914.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Alfons Åberg, Amada44,Cristiano64, Gryffindor, Luigi Chiesa, SaperaudΑρχείο:Wikipedia-logo.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Wikipedia-logo.png  Άδεια: logo  Συνεισφέροντες: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle,Kwj2772, Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89Αρχείο:Leo I Louvre Ma1012 n2.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_I_Louvre_Ma1012_n2.jpg  Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5  Συνεισφέροντες:User:JastrowΑρχείο:Solidus-Leo I-RIC 0605.7.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_I-RIC_0605.7.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Amada44, Cristiano64,Gryffindor, SaperaudImage:Meister von San Vitale in Ravenna 004.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_004.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες:-Αρχείο:Meister von San Vitale in Ravenna 004.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_004.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: -Αρχείο:Flavius Petrus Sabbatius Justinianus 02.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flavius_Petrus_Sabbatius_Justinianus_02.JPG  Άδεια: GNU FreeDocumentation License  Συνεισφέροντες: User:Clio20Αρχείο:Justinien 527-565.svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Justinien_527-565.svg  Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Συνεισφέροντες: Andrewc, Geagea, JMCC1, Mahlum, Neuceu, 3 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Maurice Tiberius-sb0481.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Maurice_Tiberius-sb0481.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cplakidas,Cristiano64, Gryffindor, Paradoctor, SaperaudFile:RomaForoRomanoColonnaFoca2.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:RomaForoRomanoColonnaFoca2.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: F l a n k er, G.dallorto, Lalupa, MMΑρχείο:Solidus-Anastasius II-sb1463.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Anastasius_II-sb1463.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Carlomorino,Cristiano64, Darwinius, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Irene-sb1599.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Irene-sb1599.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cristiano64, Evrik, Gryffindor,Paradoctor, SaperaudΑρχείο:Solidus-Heraclius-sb0764.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Heraclius-sb0764.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Paradoctor,Saperaud, Testus, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Privil classe.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Privil_classe.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: anonimusΑρχείο:Solidus-Constantine IV-sb1151.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Constantine_IV-sb1151.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Maduixa, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Jappalang, MGA73, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Leo iv constantine vi coin.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_iv_constantine_vi_coin.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cplakidas,Portia1780, Shakko, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Hexagram-Constans II and Constantine IV-sb0995.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hexagram-Constans_II_and_Constantine_IV-sb0995.jpg  Άδεια:άγνωστος  Συνεισφέροντες: Copydays, Leoboudv, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:Solidus-Leontinus-sb1330.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leontinus-sb1330.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cristiano64,Paradoctor, SaperaudImage:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Jappalang, MGA73, Paradoctor, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Leo V solidus.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_V_solidus.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: User:CplakidasΑρχείο:Leo V.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Leo_V.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Alexandar.R., Alfons Åberg, Cplakidas,Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Nicephorus I and Staraucius-sb1604.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Nicephorus_I_and_Staraucius-sb1604.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Copydays, Cristiano64, Paradoctor, Saperaud

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 221

Αρχείο:Solidus-Tiberius III-sb1360.4.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Tiberius_III-sb1360.4.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Carlomorino,Cristiano64, Paradoctor, Ranveig, Saperaud, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Philippicus-sb1447.3.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Philippicus-sb1447.3.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cristiano64,Olaffpomona, Paradoctor, Saperaud, Wikifrits, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Emperor Theophilos Chronicle of John Skylitzes.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emperor_Theophilos_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg  Άδεια: PublicDomain  Συνεισφέροντες: Cplakidas, ZuckerfreiΑρχείο:Solidus-Michael II Theophilus-sb1640.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Michael_II_Theophilus-sb1640.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες:Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Pil56, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Solidus-Michael III-sb1686.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Solidus-Michael_III-sb1686.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Carlomorino,Cristiano64, Gryffindor, Paradoctor, SaperaudΑρχείο:Michael iii.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Michael_iii.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Gryffindor, SaperaudImage:Coins of the Macedonian dynasty.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Coins_of_the_Macedonian_dynasty.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:User:Knop92Αρχείο:Basil&leo.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Basil&leo.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Saperaud, Zuckerfrei, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:BasilII.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BasilII.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: from the Middle Ages, unknownΑρχείο:Map Byzantine Empire 1025-el.svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Map_Byzantine_Empire_1025-el.svg  Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike2.5  Συνεισφέροντες: User:Bibi Saint-Pol, User:Cplakidas, User:Flyax, User:J. SchwerdtfegerΑρχείο:EmpZoe.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:EmpZoe.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Original uploader was Alberia torkenkluvin at en.wikipediaΑρχείο:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Amada44,Cplakidas, Gryffindor, Man vyi, Mattes, SchimmelreiterImage:Histamenon nomisma-Constantine VIII-sb1776.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Histamenon_nomisma-Constantine_VIII-sb1776.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Carlomorino, Cplakidas, Cristiano64, Gryffindor, Leoboudv, Paradoctor, Raymond, Saperaud, 4 ανώνυμες επεξεργασίεςΕικόνα:Byzantinischer Mosaizist um 1020 001.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantinischer_Mosaizist_um_1020_001.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: EDUCA33E, FocalPoint, G.dallorto, Gryffindor, Neuceu, Ptyx, RobertLechner, Shakko, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Map Byzantine Empire 1045 el.svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Map_Byzantine_Empire_1045_el.svg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Andreinacu, modified by: Alexikoua.Αρχείο:Follis-Leo VI-sb1729.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Follis-Leo_VI-sb1729.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Paradoctor, Saperaud, 1ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Michael IV -paphlago.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Michael_IV_-paphlago.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Published by GuillaumeRouille(1518?-1589)Αρχείο:Nikiphoros_Phokas.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nikiphoros_Phokas.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cplakidas, G.dallorto, Jodo, NeuceuΑρχείο:Death of romanus ii.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Death_of_romanus_ii.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Pitke, SaperaudΑρχείο:Miliaresion-Romanus III-sb1822.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Miliaresion-Romanus_III-sb1822.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: CNGΑρχείο:NomismaHistamenonOfRomanusIIIChristSeated.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:NomismaHistamenonOfRomanusIIIChristSeated.jpg  Άδεια: GNU FreeDocumentation License  Συνεισφέροντες: User:PHGCOMΑρχείο:Manuel I Comnenus.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Manuel_I_Comnenus.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Flamarande, G.dallorto, Mattes,Shakko, TokleΑρχείο:Alexius I.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_I.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Original uploader was Adam Bishop at en.wikipediaΑρχείο:The Byzantine Empire, c.1180 el.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:The_Byzantine_Empire,_c.1180_el.png  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:Bigdaddy1204 , modified by: AlexikouaΑρχείο:JohnIIcomnenus.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:JohnIIcomnenus.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: G.dallorto, Gryffindor, Midnightcomm,竹麦魚(Searobin), 2 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Byzantium1081.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1081.png  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: :en:User:Justinian43, translation:User:AlekkasΑρχείο:Godefroy de Bouillon.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Godefroy_de_Bouillon.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Bohème, Crimea, G.dallorto,Janmad, Olivier2, Warburg, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Byzantinischer Mosaizist um 1118 001.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantinischer_Mosaizist_um_1118_001.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: EDUCA33E, FocalPoint, G.dallorto, Gryffindor, Neuceu, RobertLechner, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Costantino X - histamenon - Sear 1847v.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Costantino_X_-_histamenon_-_Sear_1847v.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Cplakidas, Cristiano64, Jacopo, Kilom691, Leoboudv, ParadoctorImage:Manuel I Comnenus.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Manuel_I_Comnenus.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Flamarande, G.dallorto, Mattes,Shakko, TokleΑρχείο:Dukász Mihály VII.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dukász_Mihály_VII.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Farkasven, G.dallortoΑρχείο:Meister der Predigtsammlung des Heiligen Johannes Chrysostomus 001.jpg  Πηγή:http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_der_Predigtsammlung_des_Heiligen_Johannes_Chrysostomus_001.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Alexandar.R.,G.dallorto, Johnbod, Neuceu, ShakkoΑρχείο:Romanos et Eudoxie.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Romanos_et_Eudoxie.JPG  Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Συνεισφέροντες:User:Clio20Αρχείο:Romanus IV histamenon with co-rulers.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Romanus_IV_histamenon_with_co-rulers.jpg  Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:CplakidasImage:Alexius III EL aspron trachy 592316.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_III_EL_aspron_trachy_592316.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες:Amada44, Carlomorino, Copydays, SiebrandΑρχείο:Alexius4.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius4.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artistΑρχείο:Alexius V.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexius_V.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: CplakidasΑρχείο:Baldwin I of Jerusalem.gif  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Baldwin_I_of_Jerusalem.gif  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Acoma, Dsmdgold, GDK,Olivier2, Shakko, 2 ανώνυμες επεξεργασίεςImage:Blason Empire Latin de Constantinople.svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Blason_Empire_Latin_de_Constantinople.svg  Άδεια: Creative CommonsAttribution 3.0  Συνεισφέροντες: User:Jimmy44Αρχείο:Byzantium1204.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1204.png  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: User:JniemenmaaΑρχείο:Theodore II Laskaris miniature.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Theodore_II_Laskaris_miniature.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: UnknownByzantine artistΑρχείο:John III Doukas Vatatzes.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:John_III_Doukas_Vatatzes.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Unknown ByzantineartistΑρχείο:Epir1205-1230.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Epir1205-1230.png  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Albinfo, Cplakidas, Jolle,Martin H., Megistias, PANONIAN, Phso2, Winston01, 3 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:B Gregor IX2.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:B_Gregor_IX2.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: AlCarlesAlDjinn, G.dallorto, Nurni, QuadellΑρχείο:Johannes_III_Vatatzes_coin.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Johannes_III_Vatatzes_coin.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: MARKELLOS,Βήσσμα

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες 222

Αρχείο:Byzantium1270 el.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantium1270_el.png  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Bigdaddy1204translation:ΒήσσμαFile:Petrus2.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Petrus2.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: anonymousΑρχείο:Robertus -Courtenay.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Robertus_-Courtenay.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Published by GuillaumeRouille(1518?-1589)Εικόνα:Meister der Schriften des Johannes VI. Cantacuzemos 001.jpg  Πηγή:http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Meister_der_Schriften_des_Johannes_VI._Cantacuzemos_001.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: AndreasPraefcke, Cplakidas,Dsmdgold, Eugene a, G.dallorto, NeuceuΑρχείο:Constantine Palaiologos.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantine_Palaiologos.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: User:ΩριγένηςΑρχείο:Constantine XI Palaiologos miniature.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantine_XI_Palaiologos_miniature.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Byzantine artistΑρχείο:Constantinople 1453.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantinople_1453.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Bertrandon de la Broquière inVoyages d'OutremerΑρχείο:Bizansist touchup.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Bizansist_touchup.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:http://en.wikipedia.org/wiki/User:DeliDumrulΑρχείο:Eastern Mediterranean 1450 el.svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Eastern_Mediterranean_1450_el.svg  Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:MapMasterΑρχείο:FatihSultanMehmet.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:FatihSultanMehmet.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Phso2, Szczepan1990Image:Byzantine Constantinople.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Byzantine_Constantinople.png  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: F.R. von HubnerΑρχείο:Car bed 1.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Car_bed_1.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: CrniBombarder!!!Image:Gate of Charisius.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gate_of_Charisius.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Johann H. Addicks

Άδεια 223

ΆδειαCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/