ΝεοελληΝικη Γλώσσα

γ λυκείου

επιμέλεια: εύη σφετσιού

ελ. Βενιζέλου 150, 176 76 καλλιθέατηλ.: 210 95 92 070 fax: 210 95 65 108e-mail: zafirop@acci.gr

Μαντζαγριωτάκη 89, 176 72 καλλιθέατηλ. / fax: 210 95 33 254 e-mail: ster14@otenet.gr

Νε

οε

λλ

ηΝ

ικη

Γ

λώ

σσ

αΓ

΄ λ

ύκ

ειο

ύε

ύη

σφ

ετ

σιο

ύ

ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ

ΓΙΑ ΤΗ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΝΤΙΝΟΣ ΖΑΦΕΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ ΟΕ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΥΗ ΣΦΕΤΣΙΟΥ

2

Περιεχόµενα Περιεχόµενα 2

Θεωρία 5

1.Μεθοδολογία περίληψης κειµένου (δοκίµιο – άρθρο) 5

2.Οδηγίες για την έκθεση 10

2.1 Χρήσιµες συµβουλές για τη σύνταξη της έκθεσης 10

2.2 Άρθρο 12

2.3 Επιστολή 12

2.4 Οµιλία/ εισήγηση 17

2.5 ∆οκίµιο 19

2.6 Από πού αντλούµε το υλικό για την έκθεσή µας. 19

2.6.1 Όταν πρόκειται για αίτια 19

2.6.2 Όταν πρόκειται για αποτελέσµατα: εξετάζουµε κάθε επίπεδο χωριστά 22

2.6.3 Όταν πρόκειται για τους τρόπους αντιµετώπισης 24

2.7 Παράγραφος 25

2.7.1 ∆οµή της παραγράφου 25

2.7.2 Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου 26

3.Πειθώ 27

3.1 Βασικοί στόχοι της επικοινωνίας 27

3.2 Τρόποι πειθούς-µέσα πειθούς 28

3.2.1 Συλλογισµοί- Επιχειρήµατα 30

3.2.2 ∆ιαίρεση των συλλογισµών 30

3.2.3 Αξιολόγηση των συλλογισµών 31

3.2.4 Αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισµών 32

3.2.5 Παραλογικοί συλλογισµοί 33

3.3 Ανασκευή επιχειρήµατος 33

4.Μορφές Πειθούς 37

4.1 Η πειθώ στη διαφήµιση 37

4.2 Η πειθώ στο δικανικό λόγο 38

4.3 Η πειθώ στον πολιτικό λόγο 38

4.4 Η πειθώ στον επιστηµονικό λόγο 40

5. ∆οκίµιο 41

5.1 Χαρακτηριστικά του δοκιµίου 41

5.2 Πειθώ στο δοκίµιο 41

5.3 Γλώσσα του δοκιµίου 42

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

3

5.4 Οργάνωση του δοκιµίου 43

5.5 ∆οκίµιο και άλλα γραµµατειακά είδη 43

5.6 Είδη δοκιµίου 45

6.Υπόλοιπη θεωρία 45

6.1 Ανάπτυξη µιας φράσης ή µιας περιόδου σε περιορισµένο αριθµό λέξεων 45

6.2 Λεξιλογικές ασκήσεις 46

6.3 Συνοχή 47

6.4 Τρόποι σύνδεσης προτάσεων 48

6.5 Εγκλίσεις 48

6.6 Ενεργητική- Παθητική σύνταξη και φωνή 49

6.7 Γλώσσα 49

6.8 Ύφος 50

6.9 Στίξη 50

6.10 Πρόσωπα 50

6.11 Τίτλος 51

6.12 Επιδίωξη συγγραφέα µέσω συγκεκριµένων επιλογών 51

Θέµατα εκθέσεων 62

1. Παιδεία 60

2. Ανθρώπινα δικαιώµατα 69

3. ∆ιαφήµιση 74

4. Καταναλωτισµός 77

5. Φυσικό περιβάλλον 80

6. Προπαγάνδα 89

7. Ευρωπαϊκή Ένωση 94

8. Παγκοσµιοποίηση 106

9. Ποινή 110

10. Εθνισµός- Εθνικισµός 117

11. Φανατισµός 126

12. Ρατσισµός- θέση της γυναίκας 131

13. Ανθρωπισµός- Εθελοντισµός 138

14. Πνευµατικός άνθρωπος 145

15. Επιστήµη 149

16. Κλωνοποίηση 160

17. Πυρηνική ενέργεια 164

18. Κοινωνικοποίηση 172

19. Μαζοποίηση 174

4 20. Τεχνικός πολιτισµός 181

21. Πολιτική 184

22. Λαϊκισµός 189

23. Μεσσιανισµός 190

24. Αξιοκρατία 192

25. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές- διαδίκτυο 193

26. Παράδοση- µνηµεία- τέχνη 199

27. Τουρισµός 213

28. Αθλητισµός 216

29. Ειρήνη- πόλεµος 224

30. Τροµοκρατία 230

31. Βία- εγκληµατικότητα 232

32. Ελευθερία 234

Βιβλιογραφία 239

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

5

Α. ΘΕΩΡΙΑ

1.ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (∆ΟΚΙΜΙΟ – ΑΡΘΡΟ) Η περίληψη είναι µια προσωπική δηµιουργία που σέβεται το πνεύµα του συγγραφέα. Γι’ αυτό και πρέπει να χαρακτηρίζεται από αντικειµενικότητα. Η περίληψη δεν είναι ξεχωριστό γραµµατειακό είδος, αλλά ένας τρόπος συνοπτικής απόδοσης προϋπάρχοντος κειµένου µε το οποίο επιδιώκονται : • η κατανόηση του κειµένου • η πληροφόρηση των άλλων µε λιτό και σαφή τρόπο για το περιεχόµενο του κειµένου • η διάκριση του αναγκαίου από το περιττό τόσο στο περιεχόµενο όσο και στη γλώσσα του κειµένου • η δόµηση ενός νέου κειµένου µε συνοχή και συνεκτικότητα. Άρα η αξιολόγηση της περίληψης είναι σκόπιµο να συνεξετάζει τρεις παραµέτρους: α) το περιεχόµενο β) τη γλώσσα και το ύφος γ) τη δοµή Τύποι περίληψης : Υπάρχουν διάφοροι τύποι περίληψης, γι’ αυτό και η εκφώνηση της σχετικής ερώτησης στο γραπτό πρέπει να δείχνει ξεκάθαρα ποιος τύπος περίληψης αναµένεται, καθορίζοντας την επικοινωνιακή περίσταση για την οποία πρέπει να γραφτεί και η αξιολόγηση της περίληψης πρέπει να λαµβάνει υπόψη την κατανόηση της επικοινωνιακής περίστασης - όπως διαφαίνεται µέσα από τη σχετική ερώτηση - και τη σύνταξη ενός κειµένου µέσα στο ζητούµενο επικοινωνιακό περιβάλλον. Οι τύποι περίληψης διακρίνονται : • ως προς τη σχέση τους µε το αρχικό κείµενο • ως προς την έκταση Ι. ∆ιάκριση ως προς τη σχέση της περίληψης µε το αρχικό κείµενο. 1. Περίληψη που υποκαθιστά το αρχικό κείµενο. Ο συντάκτης της : • ταυτίζεται µε το συγγραφέα και αναπαράγει συνοπτικά το αρχικό κείµενο, • δεν προτάσσει καµία αναφορά, ούτε στο συγγραφέα, ούτε στο θεµατικό κέντρο, • διατηρεί την οπτική γωνία του συγγραφέα, • διατηρεί το επικοινωνιακό περιβάλλον του αρχικού κειµένου, εφόσον γράφει για την ίδια

επικοινωνιακή περίσταση.

2. Περίληψη που παρουσιάζει το αρχικό κείµενο ενηµερώνοντας για το περιεχόµενό του. Ο συντάκτης της : • καλείται να πληροφορήσει ως συγκεκριµένος ποµπός (διαφορετικός από το συγγραφέα), τους

συγκεκριµένους δέκτες, για συγκεκριµένο σκοπό, πιθανόν διαφορετικό από αυτό του συγγραφέα, • αναφέρεται µε συντοµία στο περιεχόµενο του κειµένου, παραπέµποντας σ’ αυτό. Κατά συνέπεια : • προτάσσει εισαγωγική αναφορά στην οποία πληροφορεί για το κείµενο και το συγγραφέα του,

επισηµαίνει το θεµατικό του κέντρο ή και ενηµερώνει για τη βασική του θέση, • παρουσιάζει το περιεχόµενο και τις επιµέρους ιδέες του κειµένου, µε τρόπο που να αποδίδει το

ξετύλιγµα της σκέψης του συγγραφέα, • φροντίζει να χρησιµοποιήσει ποικιλία εισαγωγικών φράσεων που, όχι µόνο παρουσιάζουν τις

απόψεις του συγγραφέα, αλλά φανερώνουν κατανόηση της συλλογιστικής πορείας και του ιδεολογικού περιεχοµένου, χωρίς όµως να σχολιάζουν, όπως π.χ.: ο συγγραφέας θίγει το θέµα •

6

απευθύνεται στους • αναφέρεται στο • αναφέρει πώς • παρουσιάζει (π.χ. τους παράγοντες) • περιγράφει • προσθέτει • αναλύει • εξηγεί • διευκρινίζει • επισηµαίνει • διακρίνει • εκτιµά ότι • εντοπίζει (π.χ. τις ιδιοµορφίες) • διατυπώνει την άποψη • συγκρίνει το… µε το… και επισηµαίνει τις διαφορές • υποστηρίζει • πιστεύει • τονίζει • δηλώνει • προτείνει • αντικρούει τις απόψεις υποστηρίζοντας • αντιπαραθέτει • υπαινίσσεται • αµφισβητεί • απορρίπτει • συµπεραίνει • συνοψίζει • καταλήγει,

• χρησιµοποιεί ύφος ανάλογο µε το σκοπό για τον οποίο γράφει, την ιδιότητα µε την οποία καλείται να γράψει, τους δέκτες της εργασίας του,

• χρησιµοποιεί ενεργητική ή παθητική σύνταξη ανάλογα µε το αν θέλει να δώσει έµφαση στο συγγραφέα (ενεργητική σύνταξη) ή στις απόψεις του συγγραφέα και το περιεχόµενο του κειµένου (παθητική σύνταξη). Όχι όµως και τις δυο συντάξεις.

ΙΙ. ∆ιάκριση ως προς την έκταση. • Συνοπτική περίληψη : Στηρίζεται στη σύνδεση των πλαγιότιτλων των παραγράφων, για να αποδώσει την κύρια έννοια και τις ευρύτερες νοηµατικές ενότητες, όπως φαίνονται κυρίως µέσα από τις θεµατικές προτάσεις. • Εκτενής περίληψη : Εµπεριέχει – µαζί µε τα πιο πάνω – και τα σηµαντικά σηµεία, δηλαδή τις βασικές λεπτοµέρειες που σηµατοδοτούν νοηµατικά την κάθε παράγραφο. Αυτή η διάκριση µπορεί να φανεί από τον αριθµό των ζητούµενων λέξεων σε σχέση µε την έκταση του δοθέντος κειµένου. Πώς γράφω περίληψη : Α. Κατανοώ το νοηµατικό περιεχόµενο του κειµένου. 1. Κατανοώ το γενικό περιεχόµενο του όλου κειµένου και βρίσκω το νοηµατικό του κέντρο. 2. Κατανοώ το νοηµατικό περιεχόµενο της κάθε παραγράφου :

• Εντοπίζω τη/τις θεµατική/ές περίοδο/ους που µε οδηγούν στις θεµατικές- νοηµατικές ενότητες. • Ανιχνεύω σηµαντικές πληροφορίες – λεπτοµέρειες που έχουν σηµασία για την ανάπτυξη της

παραγράφου. • Σηµειώνω τις λέξεις /φράσεις κλειδιά της παραγράφου και – εάν δεν πρόκειται για ορολογία –

αναζητώ συνώνυµες. • ∆ιαγράφω (νοερά) τις λεπτοµέρειες (π.χ. επεξηγήσεις, παραδείγµατα, ονοµατικούς η άλλους

προσδιορισµούς), τις επαναλαµβανόµενες έννοιες και ό,τι άλλο θεωρώ ως δευτερεύουσα πληροφορία.

• Βρίσκω µέσα στην κατακλείδα στοιχεία που συµπληρώνουν το νόηµα της θεµατικής περιόδου. • Συνοψίζω τις βασικές έννοιες και δίνω πλαγιότιτλους.

3. Εντοπίζω τις συνδετικές – διαρθρωτικές λέξεις που µε οδηγούν στην κατανόηση της «λογικής» του κειµένου και της συλλογιστικής πορείας που ακολουθήθηκε. Με τις διαρθρωτικές λέξεις δηλώνεται : • το αίτιο – αποτέλεσµα: επειδή, διότι, έτσι, γι’ αυτό το λόγο • η αντίθεση – εναντίωση: αλλά, όµως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά • η χρονική σχέση: ύστερα, προηγουµένως, εν τω µεταξύ • ένας όρος, προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που • η επεξήγηση: µε άλλα λόγια, δηλαδή, για να γίνω σαφέστερος • η έµφαση: είναι αξιοσηµείωτο ότι, θα ήθελα να τονίσω, να επιστήσω την προσοχή • η απαρίθµηση επιχειρηµάτων, η εισαγωγή µιας καινούριας ιδέας: πρώτο… δεύτερο…, καταρχάς,

τελικά, το επόµενο επιχείρηµα… • η διάρθρωση του κειµένου: το κείµενο χωρίζεται σε τρία µέρη : στο πρώτο κτλ. • ένα συµπέρασµα, συγκεφαλαίωση: για να συνοψίσουµε, συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά,

συµπερασµατικά θα λέγαµε ότι…

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

9

• Η ικανότητα πύκνωσης του κειµένου µέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση κτλ.). • Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του

λεξιλογίου. Αδυναµίες θεωρούνται: • Η αξιολόγηση µε την άσκηση άµεσης ή έµµεσης κριτικής-σχολιασµού στις ιδέες-πληροφορίες του

κειµένου. • Η αυτούσια-στείρα µεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειµένου στη περίληψη. • Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραµµατικής και του Συντακτικού της Νέας

Ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας κτλ.).

ΙΙΙ. Η δοµή του περιληπτικού κειµένου (5 µονάδες) Θετικά στοιχεία θεωρούνται: • Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δοµής του αρχικού κειµένου και η

παρουσίαση µε λογική ακολουθία των βασικών ιδεών. • Η σύνταξη ενός κειµένου µε οµαλή ροή και συνοχή. • Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων. Αδυναµίες θεωρούνται: • Η τυποποιηµένη µεταφορά της πορείας του αρχικού κειµένου που οδηγεί σε µακροσκελή περίληψη. • Η άτακτη παράθεση των ιδεών-πληροφοριών του κειµένου. • Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας µεταξύ των µερών-προτάσεων της περίληψης.

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

11

Από συνέπεια σε συνέπεια 1. Η τραγικότητα του φαινοµένου γίνεται φανερή από την επίδρασή του στο …επίπεδο 2. Ενδεικτικό της σοβαρότητας του προβλήµατος είναι και… 3. Πέραν των άλλων πλήττεται σοβαρά και …. 4. ∆υστυχώς, η συµπτωµατολογία του φαινοµένου δε σταµατά στα παραπάνω, µα θίγει ιδιαίτερα και… 5. Αναπόφευκτα η επίδραση αυτή του φαινοµένου αγγίζει και το … επίπεδο, διογκώνοντας τα

προβλήµατα.

Από τρόπο σε τρόπο 1. Πρωταρχικής σηµασίας για τη λύση του προβλήµατος είναι… 2. Σοβαρό βήµα για την επίλυσή του θα αποτελούσε και 3. Απ’ την άλλη, επιβάλλεται να … 4. Επιτακτική ανάγκη αποτελεί… 5. Η προσπάθεια αντιµετώπισης θα έµενε µετέωρη αν δεν…

Πρέπει να αποφεύγουµε τη συχνή χρήση των φράσεων: ένα άλλο, ακόµη, επίσης, επιπλέον, πρέπει. Εναλλακτικά µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε αντί του πρέπει: επιβάλλεται να/ καλό είναι να/ είναι ανάγκη/ κρίνεται απαραίτητο να/ απαιτείται/ ταιριάζει/ αρµόζει/ οφείλει να/ δεν είναι δυνατό να… αν δεν…/ είναι επιβεβληµένο/ χρειάζεται/ αποτελεί αναγκαιότητα/ χρέος µας είναι κτλ

Ενδεικτικές µεταβάσεις

Πέρασµα σε αίτια: Λόγω των σοβαρών διαστάσεων που έλαβε το φαινόµενο, επιβάλλεται ο έντονος προβληµατισµός και η γρηγορότερη δυνατή λήψη µέτρων από όλους τους αρµόδιους. Η αποτελεσµατικότητα όµως αυτών των µέτρων περνά µέσα από τη διερεύνηση των λόγων, των παραγόντων που συνετέλεσαν στη δηµιουργία του φαινοµένου.

Πέρασµα σε συνέπειες: Τα αίτια λοιπόν του προβλήµατος είναι πολλά, σύνθετα και σοβαρά. Αυτό όµως που αποτελεί σκληρή πραγµατικότητα, αυτό που σε τελική ανάλυση βιώνει καθηµερινά ο σύγχρονος άνθρωπος είναι οι τραγικές επιπτώσεις του φαινοµένου σε όλους σχεδόν τους τοµείς της δραστηριότητάς του.

Πέρασµα σε τρόπους: Η σοβαρότητα λοιπόν του φαινοµένου είναι δεδοµένη, όπως δεδοµένες είναι και οι ευχολογίες για την αντιµετώπισή του. ∆υστυχώς, όµως οι ευχές, οι ελπίδες και τα ωραία λόγια, όχι µόνο δεν αρκούν, αλλά εφησυχάζουν. Αυτό που απαιτείται είναι η έντονη δραστηριοποίηση και υπευθυνοποίηση όλων και βέβαια η λήψη µέτρων εφαρµόσιµων/εφικτών, αν θέλουµε να προσεγγίσουµε τη λύση του προβλήµατος.

Πέρασµα από επίπεδο σε επίπεδο σε µορφή θεµατικής περιόδου: πχ από πνευµατικό σε ηθικό επίπεδο µε θέµα το ρόλο της οικογένειας: η υγιής διαµόρφωση του πνευµατικού κόσµου του ατόµου προσλαµβάνει ουσιαστικό περιεχόµενο όταν συµπληρώνεται µε τα ηθικά αγαθά που κι αυτά ως ένα βαθµό παρέχει η οικογένεια. Πχ σε ψυχικό επίπεδο: Ο θετικός ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος στη διαµόρφωση του εσωτερικού κόσµου του παιδιού δε σταµατά στην πνευµατική και ηθική ανάτασή του αλλά ολοκληρώνεται µε την παροχή πλούσιων ψυχικών εφοδίων σε αυτά. Επίλογος

Πρόκειται για την τελευταία παράγραφο. Ανακεφαλαίωση, τελικό συµπέρασµα και δεοντολογία είναι συνήθως τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται εδώ. Σε καµία περίπτωση ο επίλογος δεν πρέπει να περιέχει νέες πληροφορίες για το κυρίως θέµα.

Ειδικότερα:

12

2.2 Άρθρο Το άρθρο µπορεί να δηµοσιευτεί είτε στη σχολική σας εφηµερίδα/ σχολικό περιοδικό είτε στην τοπική εφηµερίδα. Στην πρώτη περίπτωση φροντίζουµε να έχουµε άµεσο και οικείο ύφος µε τη χρήση κυρίως α΄ πληθυντικού. Στη δεύτερη περίπτωση φροντίζουµε το ύφος µας να είναι πιο επίσηµο και σοβαρό µε χρήση κυρίως γ΄ προσώπου.

• Τίτλος: στο άρθρο πάντα τοποθετούµε τίτλο. Φροντίζουµε µάλιστα ο τίτλος να είναι σύντοµος και να αποδίδει το νοηµατικό κέντρο του κειµένου. Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε και τη µεταφορική λειτουργία της γλώσσας αλλά και τα σηµεία στίξης. Καλό είναι να δίνουµε τον τίτλο αφού πρώτα γράψουµε την έκθεση και έχουµε σκεφτεί το θέµα.

• Πρόλογος: Μπορούµε να ξεκινήσουµε το άρθρο µας µε αφορµή ένα επίκαιρο γεγονός, σχετικό πάντα µε το θέµα µας και έπειτα να καταλήξουµε στο ζητούµενο. Εναλλακτικά µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε κάποιον από τους τρόπους που ξέρουµε για να αρχίζουµε κάθε τύπο έκθεσης.

• Κύριο θέµα: Στο κ.θ. αναπτύσσουµε τις θέσεις µας µε επιχειρήµατα και απαντούµε στο ζητούµενο όπως κάνουµε γενικά στην έκθεση.

• Επίλογος: Ο επίλογος του άρθρου καλό είναι να περιλαµβάνει ένα συµπέρασµα και να είναι προτρεπτικός.

2.3 Επιστολή ∆εν πρέπει να ξεχάσουµε την προσφώνηση και την αποφώνηση. Στον πρόλογο πρέπει να γίνουν εµφανή τα εξης: η αφορµή, το θέµα και ο σκοπός. Το γραµµατικό πρόσωπο είναι συνήθως το β΄ πληθυντικό (ή το β΄ ενικό αν πρόκειται για φιλική επιστολή) και το α΄ πληθυντικό. Η γλώσσα και το ύφος είναι ανάλογα του θέµατος και του παραλήπτη. Προσοχή: πρέπει σε όλο το κείµενο να υπάρχει το κατάλληλο ύφος και οι απαραίτητες προσφωνήσεις. Συγκεκριµένα στην επιστολή:

Τα µέρη της επιστολής

1. Χωροχρονικό πλαίσιο αναφοράς: γράφεται στο πάνω δεξιό άκρο και περιλαµβάνει τον τόπο και το χρόνο κατά τον οποίο γράφεται η επιστολή:

π.χ. Αθήνα, 14 Οκτωβρίου 2004. Καθώς, όµως στις πανελλήνιες απαγορεύεται να αποκαλύψουµε στοιχεία για εµάς, µπορούµε να βάλουµε τη λέξη τόπος, ή ακόµη και να παραλείψουµε αυτό το στάδιο. Σε περιπτώσεις επιστολής µέσω διαδικτύου γράφεται : Από : ………………….@ ………………… gr Προς : ………………….@ …………………fr. Θέµα : ………………………………………… 2. Η προσφώνηση: γράφεται στην αριστερή πλευρά του τετραδίου, βάζουµε κόµµα και αφήνουµε µια

σειρά προτού πάµε στον πρόλογο

Αγαπηµένε µου φίλε, Αγαπητέ Αντρέα, Μαρία µου,

Σε φιλική επιστολή

Αξιότιµε κύριε, Κύριε ∆ιευθυντά, Αξιότιµε κύριε Υπουργέ, Κύριε Υπουργέ, Κυρία Υπουργέ,

Σε επίσηµη επιστολή

3. Το περιεχόµενο της επιστολής

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

13

• Πρόλογος: Αφορµή για τη σύνταξη της επιστολής και στόχος του επιστολογράφου. Καλό είναι να

αναφέρουµε και την ιδιότητα µε την οποία γράφουµε χωρίς φυσικά να δηλώσουµε το όνοµά µας. ( είµαι ένας µαθητής της τρίτης λυκείου…)

• Κύριο Μέρος: o Έκθεση ενός θέµατος, ενός προβλήµατος, ενός φαινοµένου, µιας άποψης κτλ. o Απόδειξη µε τη χρήση λογικών επιχειρηµάτων, τεκµηρίων, διαπιστώσεων, παραδειγµατικών

αναφορών, µαρτυριών. o Απόκρουση των αντίπαλων επιχειρηµάτων (προβολή αντιρρήσεων, επιφυλάξεων, περιορισµών),

που ισχυροποιεί τη θέση του αποστολέα. • Επίλογος: Περιεκτική ανακεφαλαίωση κατά την οποία ο επιστολογράφος εκφράζει σκεπτικισµό,

συγκρατηµένη αισιοδοξία ή καλεί τον αποδέκτη της επιστολής: να συµµεριστεί, να κατανοήσει, να ευαισθητοποιηθεί, να ανταποκριθεί έµπρακτα, να αναλάβει πρωτοβουλίες, να κινητοποιήσει φορείς.

4. Η αποφώνηση: (ανάλογη µε την προσφώνηση) γράφεται κάτω δεξιά

Με αγάπη Με φιλικούς χαιρετισµούς Φιλικά

Φιλική επιστολή

Με εκτίµηση Με σεβασµό

Επίσηµη επιστολή

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία Για επιστολή στον τύπο

5. Η υπογραφή: απαγορεύεται να γράψουµε το όνοµά µας ή και το ψευδώνυµο. Μπορούµε όµως να γράψουµε την ιδιότητα µε την οποία γράφουµε ή και τίποτα.

Ένας µαθητής Ο εκπρόσωπος της µαθητικής µας κοινότητας Ο πρόεδρος του δεκαπενταµελούς Ένας ευαισθητοποιηµένος πολίτης Επικοινωνιακό πλαίσιο επίσηµης επιστολής Γνωρίζοντας την ταυτότητα του δέκτη και τους στόχους της επιστολής µας: • Χρησιµοποιούµε ύφος που

o φανερώνει σεβασµό και εµπιστοσύνη o αναδεικνύει το δέκτη της επιστολής µας σε ξεχωριστό πρόσωπο o δείχνει ότι τον θεωρούµε ως ειδήµονα, ως το πιο αρµόδιο πρόσωπο, για να δεχτεί την επιστολή

µας o δεσµεύει το δέκτη να ανταποκριθεί στα αιτήµατά µας

• Κάνουµε επίκληση o στο ήθος του δέκτη o στο συναίσθηµα του δέκτη o στο ήθος του ποµπού

• Αρχίζουµε την επιστολή αναφερόµενοι o στο θέµα ή / και στο στόχο µας o στο γιατί έχουµε επιλέξει αυτό το δέκτη o στο ποιοι είµαστε

• Κλείνουµε την επιστολή

18

Ο χρόνος είναι τύραννος. Στα πλαίσια του χρόνου που µου δίνεται θα πρέπει να αναπτύξω ένα θέµα τόσο λεπτό και πολύπλοκο, αφού αγγίζει όλες τις πτυχές της κοινωνίας µας, όπως αυτό του Εθελοντισµού σε σχέση µε την κοινωνία των πολιτών, και να το συνδέσω όπως είναι φυσικό µε το χώρο από τον οποίο προέρχοµαι, δηλαδή την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπου το αίσθηµα της κοινωνικής αλληλεγγύης είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένο […] 3. Κύριο µέρος: Ο οµιλητής έχει τη δυνατότητα να χρησιµοποιήσει ανάλογα µε το θέµα: o Αφήγηση: Πληροφορίες σχετικές µε την ιστορική διαδροµή του θέµατος ή αναδροµή στο παρελθόν. o Βεβαίωση: Αποδεικτικό και τεκµηριωτικό υλικό υπέρ της υποστηριζόµενης θέσης. Παρατίθενται

επιχειρήµατα µε παρουσίαση στοιχείων, δεδοµένων, µαρτυριών, απόψεων ειδικών, έτσι που να καλύπτεται σφαιρικά το θέµα και να αναδεικνύεται η ορθότητα των θέσεων του ποµπού.

o Ανασκευή: Εκ του αντιθέτου απόδειξη. Παρουσιάζεται η άλλη άποψη και αντικρούεται, γεγονός που ισχυροποιεί τη θέση του οµιλητή. Προβάλλονται οι κίνδυνοι που τυχόν θα προκύψουν από την επικράτηση του αντιθέτου.

Εισήγηση Έφηβου Βουλευτή στη ∆΄ Σύνοδο της Βουλής των Εφήβων στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων Κύριοι συνάδελφοι, δεν νοµίζετε ότι µαζεύτηκαν πολλά παράπονα για ένα "όραµα ζωής"; Μήπως θα πρέπει να αρχίσει ο διάλογος; 'Όλοι συµφωνούµε στο ότι η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση θα πρέπει να είναι ολοκληρωµένη και να αρχίζει από το δηµοτικό. Θα πρέπει να υπάρχει αποσύνδεση του Λυκείου και των ΑΕΙ. Οι µαθητές θα πρέπει να ψηφίζουν για την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση και οι Υπουργοί Παιδείας να έχουν υπηρετήσει στο χώρο της εκπαίδευσης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται υποβάθµιση του πνευµατικού µας πολιτισµού και τονίζεται η απουσία της πνευµατικής ηγεσίας. Ευτυχώς, όµως, έχουν µείνει λίγοι ακόµη, όπως ο κ. Σαµαράκης, ο οποίος στη χθεσινή µας συγκέντρωση µας συµβούλεψε, για ακόµη µία φορά, να αντισταθούµε σ' αυτούς που θέλουν να δολοφονήσουν τα όνειρά µας. Εγώ σας απαντώ: "Αντιστεκόµαστε, κύριε Σαµαράκη, αντιστεκόµαστε" [...]

4. Επίλογος: Σύντοµη ανακεφαλαίωση, ευχή, προτροπή, επιβεβαίωση των επιχειρηµάτων που

χρησιµοποιήθηκαν για την υποστήριξη της θέσης.

5. Αποφώνηση: Τυποποιηµένη φράση που τοποθετείται πάντοτε ανεξάρτητα από το κείµενο στο κάτω δεξιό µέρος της γραπτής διατύπωσής του, µε την οποία ο ποµπός εκφράζει τις ευχαριστίες προς τους δέκτες.

Αξίζει να προσεχθούν τα ακόλουθα: • Ο ποµπός επιβάλλεται να χρησιµοποιεί ύφος που να ταιριάζει στην επικοινωνιακή περίσταση

(επίσηµο, οικείο, λογοτεχνικό, επιστηµονικό κλπ.) • Χρησιµοποιείται το δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού και, όταν θεωρείται σκόπιµο, χρησιµοποιείται

και το πρώτο πληθυντικού για ποικιλία ύφους. • Ακολουθούνται όλες οι οδηγίες που ισχύουν για κάθε µορφή γραπτού επικοινωνιακού λόγου (π.χ.

καθαρό γράψιµο, ευανάγνωστα γράµµατα, παραγραφοποίηση, κλπ.)

Υποδείγµατα προσφωνήσεων σε προσχεδιασµένο προφορικό λόγο οικείο/φιλικό ύφος ηµιεπίσηµο ύφος επίσηµο/τυπικο ύφος Αγαπητοί φίλοι Αγαπηµένοι συµµαθητές

Αγαπητοί φίλοι Αγαπητοί σύνεδροι

Κυρίες και κύριοι Σεβαστοί σύνεδροι

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

27

3.Πειθώ

3.1 Βασικοί στόχοι της επικοινωνίας

1. Ενηµέρωση, µετάδοση πληροφοριών: το εκπεµπόµενο µήνυµα έχει τυπικά πληροφοριακό χαρακτήρα. Ο ποµπός µεταβιβάζει στο δέκτη τη γνώση του σχετικά µε ένα αντικείµενο

2. Ερµηνεία ενός φαινοµένου, γεγονότος: Ο ποµπός εκθέτει στο δέκτη την προσωπική του αντίληψη για τους αιτιακούς παράγοντες µιας πραγµατικής κατάστασης, την υποκειµενική του θεώρηση για τους όρους και τρόπους γένεσης ενός φαινοµένου.

3. Ανάλυση µιας έννοιας: Ο ποµπός παρουσιάζει στο δέκτη την προσωπική του εικόνα για µια έννοια.

4. Υποστήριξη µιας άποψης: Ο ποµπός παίρνει θέση. Αυτό που µεταβιβάζεται είναι η γνώµη για ένα θέµα. Ο ποµπός δεν ερµηνεύει απλώς κάτι, αλλά δηλώνει άµεσα την προσωπική του στάση

5. Πειθώ: Η σκοπιµότητα της επικοινωνιακής πράξης είναι ο επηρεασµός του δέκτη, η εκ µέρους του αποδοχή του µηνύµατος. Ο ποµπός κάνει το δέκτη να συµµεριστεί τους ισχυρισµούς του, να υιοθετήσει τις ιδέες του, να προσαρµόσει την προσωπική του δράση και στάση στα λεγόµενά του.

Η οπτική γωνία του ποµπού: 1. διαφαίνεται 2. υπολανθάνει 3. εκφράζεται ρητά

Ο δέκτης πρέπει: 1. να διακρίνει την οπτική γωνία του ποµπού 2. να διακρίνει το σκοπό του 3. να ελέγχει τη συλλογιστική πορεία του 4. να ελέγχει τα επιχειρήµατά του

Για να διακρίνουµε τη διαφορά µεταξύ πληροφόρησης και πειθούς σε ένα κείµενο, πρέπει να γνωρίζουµε τα βασικά τους χαρακτηριστικά ως προς το περιεχόµενο και τη γλώσσα.

Ως προς το περιεχόµενο: Πληροφόρηση: 1. διασταυρωµένες πληροφορίες 2. τεκµήρια κάθε λογής 3. ουδέτερη παρουσίαση γεγονότων και

πληροφοριών

Πειθώ: 1. προβολή και υποστήριξη προσωπικών

απόψεων 2. ανασκευή επιχειρηµάτων-κατάρριψη

αντίπαλων θέσεων

Ως προς τη γλώσσα: Πληροφόρηση: 1. χρήση γ΄ ενικού προσώπου 2. χρήση ενεστώτα 3. χρήση οριστικής 4. απουσία προσωπικών σχολίων

Πειθώ: 1. πολύ συχνά α΄ ή β΄ πρόσωπο 2. προστακτική 3. συναισθηµατικά φορτισµένος λόγος

32

α) Αν το συµπέρασµα απορρέει µε λογική αναγκαιότητα από τις προκείµενες, οπότε το επιχείρηµα θεωρείται έγκυρο. Η εγκυρότητα, δηλαδή του επιχειρήµατος εξαρτάται από τη λογική µορφή του και συγκεκριµένα αφορά τη σχέση, σύµφωνα µε καθορισµένους κανόνες, µεταξύ των προκείµενων και του συµπεράσµατος.

β) Αν οι προκείµενές του είναι αληθείς, δηλαδή αν ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα. ∆ηλαδή η αλήθεια του επιχειρήµατος εξαρτάται από το περιεχόµενό του και συγκεκριµένα αφορά τη νοηµατική σχέση προκείµενων και συµπεράσµατος µε την πραγµατικότητα.

Ιδιαίτερη σηµασία για την αξιολόγηση του επιχειρήµατος έχει να διακρίνουµε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείµενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (πχ η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο) ή προσωπικές γνώµες (πχ ο συναγωνισµός στα αθλήµατα ενθαρρύνει τη βία). Σε ένα επιχείρηµα είναι δυνατόν να χρησιµοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία και τα δύο, αλλά πρέπει να κάνουµε σωστή διάκριση µεταξύ τους, γιατί ένα επιχείρηµα που βασίζεται µόνο σε γνώµες δεν έχει απόλυτη ισχύ. Πάντως για να θεωρηθεί ένα επιχείρηµα λογικώς ορθό πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο και οι προκείµενές του αληθείς. Στην τυπική λογική µας ενδιαφέρει κυρίως η εγκυρότητα, ενώ στις εφαρµογές της λογικής αποκλειστικά η ορθότητα. Ο συλλογισµός που δίνει ορθό συµπέρασµα λέγεται και απόδειξη.

Άρα, εγκυρότητα + αλήθεια= ορθότητα. Ορθό είναι ένα επιχείρηµα εάν και µόνο εάν είναι έγκυρο και όλες οι προτάσεις του είναι αληθείς.

Η απάντησή µας για αξιολόγηση συλλογισµού πρέπει να περιλαµβάνει τα εξής: Το επιχείρηµα είναι έγκυρο γιατί το συµπέρασµα προκύπτει µε λογική αναγκαιότητα από τις προκείµενες. Επιπλέον, είναι αληθές, γιατί οι προκείµενές του ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα. Εφόσον είναι έγκυρο και αληθές, είναι ορθό.

3.2.4 Αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισµών

Όταν πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό εξετάζουµε ακόµη αν είναι:

i. Γενίκευση: προσέχουµε αν η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και εποµένως είναι επιτρεπτή ή αν αντίθετα πρόκειται για µια επισφαλή και βεβιασµένη ή αυθαίρετη γενίκευση και η επαγωγή είναι ατελής. Πχ Ο χ µετανάστης διέπραξε ένα έγκληµα. Ο ψ µετανάστης διέπραξε ένα έγκληµα. Άρα, όλοι οι µετανάστες είναι εγκληµατίες Η γενίκευση αυτή είναι αυθαίρετη. Τα δυο ειδικά στοιχεία δεν επαρκούν για να παραχθεί µε βεβαιότητα το συµπέρασµα. Το γεγονός ότι δυο µετανάστες εγκληµάτησαν δεν σηµαίνει ότι όλοι οι µετανάστες εγκληµατούν. Άρα, το συµπέρασµα είναι αβέβαιο και η επαγωγή ατελής.

ii. Αίτιο-αποτέλεσµα: αρχικά προσέχουµε µήπως η σχέση είναι χρονολογική, οπότε η επαγωγή είναι ατελής. Εξετάζουµε µήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης µεταξύ αιτίου-αποτελέσµατος,δηλαδή µήπως µια µερικότερη αιτία προβάλλεται ως η µοναδική. Αν η σχέση είναι αιτιώδης εξετάζουµε αν η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Αν ναι (και τα δυο) τότε ο συλλογισµός είναι ορθός και η επαγωγή τέλεια. Πχ Το νερό βράζει. Σίγουρα λοιπόν η θερµοκρασία του ανέβηκε στους 100° C Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (το αποτέλεσµα δεν προκύπτει χωρίς αυτήν) και επαρκής για το αποτέλεσµα (αρκεί µόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσµα) καθώς απαιτείται θερµοκρασία 100° C και κανονικές συνθήκες ατµοσφαιρικής πίεσης για το βρασµό του νερού. Κάνει πολύ κρύο. Θα χιονίσει. Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής αφού το κρύο είναι αναγκαία προϋπόθεση για να χιονίσει, αλλά δεν αποτελεί επαρκή αιτία. Καπνίζει πολύ. Θα πάθει καρκίνο των πνευµόνων.

36

Το να αποδίδονται οι κοινωνικά δηµιουργηµένες ιδιότητες των ανθρώπων στο φυσικό προικισµό τους δεν αποτελεί µόνο µια θεωρητική στρέβλωση, αλλά, βαθύτερα ακόµη, συνιστά δηλωτικό γνώρισµα του ρατσιστικού λόγου. Η ένστασή µας δεν έγκειται στη διαπίστωση της πληθώρας των ιστορικών παραδειγµάτων που επιβεβαιώνουν τις ηγετικές ικανότητες των ανδρών, αλλά αφενός στην αναγωγή της αιτίας τους στη φύση και αφετέρου διαµέσου αυτής στη νοµιµοποίηση της ανδροκρατίας.

Πιο συγκεκριµένα, το ότι λείπουν τα αντίστοιχα παραδείγµατα για τις γυναίκες δεν επιβεβαιώνει τον κατώτερο φυσικό εξοπλισµό τους, αλλά την απουσία των αναγκαίων κοινωνικών συνθηκών για την καλλιέργεια και την έκφραση των ικανοτήτων τους. Συνεπώς, δεν είναι η φύση που αδίκησε τις γυναίκες, αλλά η κοινωνία που για αιώνες τις υποχρέωσε να ζουν στη σκιά των αντρών. Η αποσιώπηση της οφθαλµοφανούς αυτής πραγµατικότητας συνιστά µια προσπάθεια δικαίωσής της σε βάρος τους κοινωνικής αδικίας, η δε επίκληση στη φύση δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ιδεολογικό άλλοθι για τη διαιώνιση αυτής της αδικίας.

Άσκηση 2: Να αναγνωρίσετε και να ανασκευάσετε το ακόλουθο επιχείρηµα:

Κάθε πρόοδος του τεχνικού πολιτισµού δηµιούργησε προβλήµατα στον άνθρωπο και τον έκανε δυστυχισµένο. Τον αποµόνωσε από τους συνανθρώπους του και του δηµιούργησε την ψευδαίσθηση ότι επικοινωνεί µε όλους. Το διαδίκτυο είναι κι αυτό µια πρόοδος του τεχνικού πολιτισµού. Αναµφίβολα, λοιπόν, το µόνο που µπορούµε να περιµένουµε από το διαδίκτυο είναι να προσθέσει µια ακόµη δυστυχία στον άνθρωπο.

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

41

Το κείµενο που εξετάζουµε αποτελεί απόσπασµα επιστηµονικού έργου που έχει ως θέµα………………… Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι……………………… ( αυτό που µας ζητείται). Παρατηρούµε, για παράδειγµα, ………………………………… ( παραθέµατα από το κείµενο). Η χρήση των στοιχείων αυτών σχετίζεται µε την πρόθεση του συντάκτη να……………………………………

Άσκηση: Στον επιστηµονικό λόγο, διακρίνουµε τη χρήση εξειδικευµένης ορολογίας. Στο ίδιο κείµενο να εντοπίσετε σχετικά παραδείγµατα.

5. ∆οκίµιο

5.1 Χαρακτηριστικά του δοκιµίου

• Είδος πεζού λόγου µέσης συνήθως έκτασης • Έχει ποικιλία θεµάτων (αισθητικής, ηθικής, κοινωνικής, πολιτικής τάξης). Θίγει θέµατα ευρύτερου

ενδιαφέροντος. Σπανιότερα, ένα θέµα από την εσωτερική ζωή του συγγραφέα • Γράφεται από διακεκριµένους ανθρώπους των γραµµάτων, των τεχνών και της επιστήµης • Απευθύνεται στο ευρύ κοινό, για αυτό και δεν περιέχει εξειδικευµένη ορολογία • Στόχος του είναι να πληροφορήσει να τέρψει, να διδάξει ή να πείσει τον αναγνώστη • Κινείται µεταξύ επιστήµης, φιλοσοφίας και λογοτεχνίας • Απευθύνεται στη νόηση όταν επιζητεί να πληροφορήσει και στο συναισθηµατικό κόσµο όταν

επιδιώκει να τέρψει και να συγκινήσει • Ο δοκιµιογράφος άλλοτε εκφράζει τις παρατηρήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήµατά του για τη

ζωή ή περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών και άλλοτε προσπαθεί να αναλύσει και να ερµηνεύσει

• Εκλαϊκεύει ιδέες και πορίσµατα • Παρακινεί τον αναγνώστη σε συµµετοχή µε τη σκέψη και τη φαντασία • Η πραγµατικότητα παρουσιάζεται φιλτραρισµένη µέσα από τις εµπειρίες και τα προσωπικά βιώµατα

του συγγραφέα • Η προσωπικότητα του συγγραφέα δίνει κύρος σε ό,τι λέγεται και προσφέρει το παράδειγµα, τη

ζωντάνια στην έκφραση και το ανεπανάληπτο ύφος

5.2 Πειθώ στο δοκίµιο

Ο συγγραφέας στο δοκίµιο καταθέτει τις απόψεις του και προσπαθεί περισσότερο ή λιγότερο να πείσει. Με το δοκίµιο: • Προσεγγίζει ένα θέµα • Εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του µε επιχειρήµατα, τεκµήρια και παραδείγµατα • Καταλήγει σε προτάσεις αντιµετώπισης ενός προβλήµατος • ∆εν επιδιώκει τον άµεσο και εύκολο επηρεασµό αλλά τη διεύρυνση του προβληµατισµού • ∆ιδάσκει, δηλαδή: ενηµερώνει, πληροφορεί, πλουτίζει τις γνώσεις, οξύνει την κρίση, καλλιεργεί την

ευαισθησία • ∆ε δογµατίζει, θεωρεί τα πάντα σε εξέλιξη • ∆εν εξαντλεί το θέµα ούτε εξάγει οριστικά συµπεράσµατα • το δοκίµιο χαρακτηρίζεται γέφυρα επικοινωνίας συγγραφέων µε το κοινό τους, επειδή ο συγγραφέας

φέρνει τους αναγνώστες σε επαφή µε πολύ σηµαντικά θέµατα. Πάντως, ακόµα κι αν κατατίθενται τεκµήρια, επιστηµονικές µελέτες, απόψεις στοχαστών κτλ, αυτό που κυριαρχεί δεν είναι το πληροφοριακό υλικό, αλλά το προσωπικό στοιχείο στην επεξεργασία του.

52

Αν ζητηθεί να σχολιάσουµε την καταλληλότητα και την αποτελεσµατικότητα του λόγου, σχολιάζουµε τη γλώσσα, το ύφος, τους τρόπους πειθούς. Ο σχολιασµός όµως πρέπει να σχετίζεται µε την επικοινωνιακή περίσταση. Να σκεφτούµε δηλαδή ποιος είναι ο ποµπός, σε ποιον απευθύνεται, µε ποιο σκοπό και σε ποιο χώρο. Να επισηµανθούν λέξεις που εκφράζουν την επιφύλαξη του συγγραφέα για κάποιο θέµα. Θα ψάξουµε για λέξεις που εκφράζουν σχετικότητα (πιθανόν, ίσως, προσπάθεια προσέγγισης…) Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί παραδείγµατα; • ζωντάνια στο λόγο του • διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του συγγραφέα • καθιστούν το κείµενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη • άρα και πιο πειστικό ( αρκεί να είναι εύστοχα, να µη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να

µην πλεονάζουν) Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί παροµοιώσεις; • λόγος παραστατικός, ζωντανός • καθίσταται κατανοητή η θέση του συγγραφέα (πρώτα αναφέρω τι παροµοιάζεται µε τι) Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί στατιστικά στοιχεία; • αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα αφού αποτελούν ισχυρότατα τεκµήρια που δύσκολα µπορούν να

αµφισβητηθούν. Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί αναλογίες; • ∆ίνει πιο παραστατικά τη θέση του • ∆ιευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόµενου που παρουσιάζει, καθώς

δίνει οµοιότητες αυτού µε κάποιο άλλο. • Όταν µάλιστα το κείµενο είναι επιστηµονικό, οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το

κείµενο στο µέσο αναγνώστη Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί ερωτήσεις; • εγείρει προβληµατισµό • προκαλεί ανησυχία • προσδίδει ειρωνικό τόνο • δηµιουργεί κλίµα αµεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη • δίνει έµφαση • εξυπηρετεί δοµικό ρόλο (ερώτηση- απάντηση) Γιατί ο συγγραφέας χρησιµοποιεί τον ευθύ λόγο; • Ζωντάνια, οικειότητα • Βοηθάει τον αναγνώστη να βιώσει άµεσα τις απόψεις που µεταφέρονται Γιατί ο συγγραφέας παραθέτει ένα παραµύθι; • Το παραµύθι περιέχει ένα ηθικό δίδαγµα µέσα όµως από τη χαρά της αφήγησης χωρίς δυσάρεστη

σωφρονιστική διάθεση ούτε καταπιεστικό διδακτισµό • Οι µύθοι αποτελούν µεταφορικές αναλογίες που µπορεί να µην έχουν την αποδεικτική αξία ενός

λογικού επιχειρήµατος, αλλά µπορούν να παρουσιάσουν µε τρόπο απλό και άµεσο σύνθετες έννοιες και πολύπλοκα φαινόµενα.

• Οι µύθοι αποτελούν το θησαυροφυλάκιο της συλλογικής µνήµης.

56

β) Να αξιολογήσετε τον παραπάνω συλλογισµό ως προς την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητά του. Να θεωρήσετε ότι οι προκείµενες ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα.

6) Να αντιστοιχίσετε τα κείµενα της στήλης Α µε το είδος των τεκµηρίων που περιέχουν, όπως παρουσιάζονται στη στήλη Β. Ένα ή περισσότερα από αυτά τα κείµενα είναι πιθανό να αντιστοιχούν σε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β΄. Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρειαστεί.

Α: ΚΕΙΜΕΝΑ α) Όπως λέει ένα λαϊκό γνωµικό, η ευφυΐα γεννιέται, δεν γίνεται. Και πώς µπορεί να το αντικρούσει κανείς, όταν σκέφτεται εκείνο τα εξαιρετικά χαρισµατικό παιδί, τον Αµαντέους Μότσαρτ, το οποίο, σε ηλικία 6 ετών, το 1762, έπαιζε κλειδοκύµβαλο, βιολί και εκκλησιαστικό όργανο και είχε ήδη συνθέσει µικρά µουσικά κοµµάτια; Παιδί-θαύµα ήταν και ο Μπλεζ Πασκάλ, ο οποίος στα δέκα χρόνια του γνώριζε τέλεια την ευκλείδεια γεωµετρία και στα 16 του εφεύρε τον υπολογιστή. β) Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι είπε ότι η τηλεόραση έχει τεράστια ευθύνη στο µούδιασµα των πνευµατικών και ηθικών ικανοτήτων των σύγχρονων ανθρώπων, επειδή είναι όργανο εξουσίας και καθαυτό εξουσία η ίδια. Επειδή δεν είναι µόνο ένας χώρος µέσα από τον οποίο περνούν τα µηνύµατα, µα και ένα κέντρο επεξεργασίας των µηνυµάτων αυτών. γ) Να κλείσουµε την τηλεόραση, γιατί ευθύνεται για την κατάρρευση των ανθρώπινων σχέσεων. Σε πειράµατα που έγιναν πρόσφατα έβαλαν µια τηλεόραση µέσα στο κλουβί όπου ζούσε µια οικογένεια πιθήκων. Ύστερα από λίγες µόνο εβδοµάδες ο πατέρας καθόταν όλο και περισσότερο µπροστά στην οθόνη, η µητέρα άρχισε να αδιαφορεί για τα µικρά της, ακολουθώντας το παράδειγµα του αρσενικού και τα µικρά άρχισαν να εµφανίζουν συµπτώµατα κατάθλιψης. δ) Να κλείσουµε την τηλεόραση γιατί δεν είµαστε φτιαγµένοι γι’ αυτήν. ∆εν είµαστε φτιαγµένοι για να παρακολουθούµε τόση ώρα µια πηγή παλλοµένου φωτός. Είναι σαν να καθόµαστε όλη την ηµέρα µε τα µάτια καρφωµένα στον ήλιο. Προκαλεί εγκεφαλικές αλλοιώσεις και καταστρέφει τα µάτια.

Β: ΕΙ∆ΟΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ Α) Αυθεντία Β) Αλήθεια Γ) Παράδειγµα ∆) ∆εδοµένο - αποτέλεσµα έρευνας Ε) Στατιστικά στοιχεία

Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου

65

επιστήµης και της τεχνολογίας, σε περιορισµό άλλων, αλλά και σε σταδιακή αλλαγή του αντικειµένου ή ακόµη και σε κατάργηση ορισµένων κλάδων που δεν έχουν τίποτε να προσφέρουν στη σύγχρονη κοινωνία.

Είναι φανερό πως, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της νέας κοινωνίας της γνώσης, τα Πανεπιστήµια πρέπει να αναλάβουν στρατηγικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες. Αυτές θα σχετίζονται µε την ανάπτυξη νέων κλάδων της επιστήµης, την επέκταση του θεσµού των µεταπτυχιακών σπουδών, τη διαµόρφωση προϋποθέσεων για την προώθηση του θεσµού της συνεχιζόµενης εκπαίδευσης και επιµόρφωσης, τη συµµετοχή τους στην ίδρυση ανοιχτών Πανεπιστηµίων, την ανάπτυξη σχέσεων µε τον κόσµο της οικονοµίας κ.α.

Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν πραγµατικές προκλήσεις για τα ελληνικά πανεπιστήµια που τα υποχρεώνουν να αναλάβουν νέους ρόλους, να θέσουν συνθήκες και να υιοθετήσουν µεθόδους δράσης και διοίκησης πρωτόγνωρες για το πανεπιστήµιο που γνωρίζουµε µέχρι τώρα. Εµπόδια στην προσπάθεια αποτελεσµατικής αντιµετώπισης των παραπάνω προκλήσεων αποτελούν οι κατεστηµένες νοοτροπίες και ανελαστικότητες, που σε µεγάλο βαθµό χαρακτηρίζουν το θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας του ελληνικού πανεπιστηµίου, η ανεπάρκεια χρηµατικών πόρων και η έλλειψη υψηλής στάθµης προσωπικού σε όλες τις βαθµίδες, σε όλες τις κατηγορίες και σε όλες τις ειδικότητες.

Η ανάδειξη της γνώσης ως κυρίαρχου συντελεστή της οικονοµικής και κοινωνικής προόδου, σε συνδυασµό µε την παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας και τον έντονο ανταγωνισµό που αυτή συνεπάγεται, ασκούν πιέσεις προς τέσσερις κατευθύνσεις. Προς τη δηµιουργία προϋποθέσεων παροχής γνώσεων πανεπιστηµιακού επιπέδου σε ολοένα µεγαλύτερα ποσοστά πληθυσµού σε σύγκριση µε το παρελθόν. Παράλληλα για τη διαµόρφωση θεσµών και υποδοµής ώστε να γίνει η δια βίου εκπαίδευση πραγµατικότητα για όλους. Ακόµη για την ικανοποίηση της ζήτησης των επιχειρήσεων για περισσότερη εκπαίδευση χρηστικού χαρακτήρα και τέλος την ανάπτυξη των µεταπτυχιακών σπουδών και της έρευνας µε ρυθµούς πρωτόγνωρους για το ελληνικό πανεπιστήµιο.

Οι πιέσεις που ασκούνται από την πλευρά των αναγκών της οικονοµίας και του διεθνούς ανταγωνισµού ενισχύουν την τάση για µεγαλύτερη εξειδίκευση, κυρίως στους τοµείς της τεχνολογίας, των φυσικών επιστηµών και των οικονοµικο-διοικητικών επιστηµών. Προς την ίδια κατεύθυνση εκδηλώνονται και οι προτιµήσεις των φοιτητών προκειµένου να «εξαργυρώσουν» µε το υψηλότερο δυνατό τίµηµα τις γνώσεις που αποκτούν στο Πανεπιστήµιο.

Η εξέλιξη αυτή, που φαίνεται µάλλον αναπόφευκτη, εγκυµονεί κινδύνους. Ο σηµαντικότερος ίσως είναι ο κίνδυνος να αντικατασταθεί η ανώτατη παιδεία µε την ανώτατη επαγγελµατική εξειδίκευση.

Όταν το Πανεπιστήµιο φέρει έντονη τη σφραγίδα της επαγγελµατικής εξειδίκευσης, υπάρχει κίνδυνος να παράγει µονόπλευρους δογµατιστές ανίκανους να κατανοήσουν τα κοινωνικά, τα πολιτικά και τα πολιτιστικά ρεύµατα της εποχής τους, να δώσουν περιεχόµενο στη ζωή, καθώς και απαντήσεις σε πολλά προβλήµατα που απασχολούν την κοινωνία, αλλά και τους ίδιους ως άτοµα και ως πολίτες.

Η µεγάλη επαγγελµατική εξειδίκευση θα οδηγήσει στην κατάρτιση επιστηµόνων που θα γνωρίζουν διαρκώς περισσότερες λεπτοµέρειες για ολοένα και λιγότερα φαινόµενα και εκδηλώσεις της ζωής. Οι επιστήµονες αυτοί, εφόσον δε θα διαθέτουν ένα ευρύτερο υπόβαθρο γνώσεων ανθρωπιστικού και κοινωνικο-πολιτικού περιεχοµένου, θα αποδειχθούν ανήµποροι να συναρµολογήσουν τα αναρίθµητα κοµµάτια στα οποία έχει διασπαστεί η σύγχρονη κοινωνία, προκειµένου να ερµηνεύσουν τα φαινόµενα και τις καταστάσεις που παρατηρούν και να διατυπώσουν σκέψεις και προτάσεις για τη δηµιουργία µιας περισσότερο ανθρώπινης κοινωνίας.

Στο πλαίσιο των νέων εξελίξεων είναι ορατή η απειλή για υποβάθµιση των ανθρωπιστικών και κοινωνικο-πολιτικών επιστηµών, γεγονός που συνεπάγεται τεράστιους κινδύνους για το µέλλον της κοινωνίας. […] Παρατηρήσεις 1. Ποια η δοµή και ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της 8ης παραγράφου. 2. Ποια η πορεία του συλλογισµού της 6ης παραγράφου.

192

• Η πνευµατική ηγεσία οφείλει να αποκαλύπτει τον πραγµατικό ρόλο των ηγετών που εµφανίζονται ως µεσσίες καθώς και τα µέσα που χρησιµοποιούν και να καλλιεργεί τη δηµοκρατική συνείδηση των πολιτών.

24. Αξιοκρατία Είναι η επικράτηση των άξιων µε µοναδικό κριτήριο τις ικανότητές τους. Ευνοιοκρατία: χαριστική µεταχείριση ευνοούµενου σε κρατικές υπηρεσίες. Η επικράτηση χαριστικών παροχών στο δηµόσιο βίο. Νεποτισµός: το να παρέχει ένα ισχυρό πολιτικό πρόσωπο ή ένας δηµόσιος λειτουργός χαριστικά σε συγγενείς του θέσεις και αξιώµατα εκµεταλλευόµενος την εξουσία του και χωρίς να λαµβάνει υπόψη τις ικανότητες των προσώπων ή τις ανάγκες της πολιτείας. (οικογενειοκρατία) Ρουσφέτι: χαριστική κυβερνητική παροχή σε φίλο του κρατούντος κόµµατος. Οποιαδήποτε χάρη ή εκδούλευση. Γραφειοκρατία: η λειτουργία των κρατικών διοικητικών υπηρεσιών ως θεσµού που δυσχεραίνει την προώθηση των κρατικών υποθέσεων. Κείµενα

1.Αξιοκρατία λέγεται το να τοποθετούνται σε καίριες δηµόσιες θέσεις οι άξιοι και ικανοί και όχι άτοµα µέτριων ικανοτήτων και όχι ανίκανα. Η ιδέα αυτή- και µόνο ως ιδέα- ενθουσιάζει. Καθένας σκέφτεται ότι, όταν υπάρχει αξιοκρατία σε µια κοινωνία, είναι σίγουρη η ανάπτυξη και η πρόοδός της. Αντίθετα, όταν στις σηµαντικές θέσεις ανεβαίνουν µετριότητες ή ανάξιοι, τότε η κοινωνία µας, το έθνος µας. Το κράτος µας θα βουλιάξει στην υπανάπτυξη και την παρακµή.

Από την άλλη µεριά σκέφτεται κανείς ότι για να γίνεται τόσο συχνά λόγος για αξιοκρατία, για να αυτοδιαφηµίζεται µια κυβέρνηση για την αξιοκρατική µανία που την έχει καταλάβει, κάτι ύποπτο συµβαίνει. Καθόλου δεν αποκλείεται πίσω από τη φιλολογία για την αξιοκρατία να υπάρχει το ακριβώς αντίθετο φαινόµενο, δηλαδή αναξιοκρατία. Συνήθως βρισκόµαστε µπροστά στο φαινόµενο η κυβέρνηση να διακηρύσσει σε όλους τους τόνους ότι εφαρµόζει αξιοκρατικά κριτήρια στην επιλογή και πρόσληψη συµβούλων, ανώτερων υπαλλήλων κλπ και η αντιπολίτευση να καταγγέλλει ότι επικρατεί αναξιοκρατία και ρουσφετολογία.

Καταρχήν είναι αστείο να πιστέψουµε ότι τα κόµµατα ενδιαφέρονται για την πρόοδο και τον πολιτισµό. Το πρώτιστο ενδιαφέρον τους είναι να τακτοποιήσουν σε αξιόλογες θέσεις δικούς τους ανθρώπους. Είναι χαρακτηριστικό ότι τους άξιους τους ανακαλύπτουν σχεδόν πάντα ανάµεσα στους πιστούς οπαδούς τους και πολύ σπάνια σε ξένους χώρους. Από την άλλη µεριά καριερίστες και θεσιθήρες, που γνωρίζουν ασφαλώς την τακτική των κοµµάτων, προσπαθούν να δίνουν την εντύπωση ότι είναι αφοσιωµένοι οπαδοί ενός κόµµατος. Και µόνον ενός; Όταν αντιλαµβάνονται ότι κάποιο άλλο κόµµα πρόκειται να «έρθει στα πράγµατα», στην εξουσία, φροντίζουν να δίνουν την εντύπωση του πιστού οπαδού αυτού του ανερχόµενου κόµµατος: τρέχουν σε όλες τις πολιτικές συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις του κόµµατος αυτού, διαβάζουν αποκλειστικά εφηµερίδες που πρόσκεινται σε αυτό, µιλούν σε όλους γι’ αυτό µε τα πιο ενθουσιώδη λόγια ή προπαγανδίζουν φανερά υπέρ αυτού ψάχνοντας για ψηφοφόρους. Κάποιος θα τα προσέξει όλα αυτά.

Στο θέµα της αξιοκρατίας είναι ανάγκη να προσέξουµε ένα πολύ βασικό πράγµα. Άλλο το θέµα της αξιοσύνης και άλλο το θέµα της διεκδίκησης θέσεών της, της θεσιθηρίας ή του καριερισµού. Υπάρχουν άτοµα πολύ προικισµένα, συγκροτηµένα και άξια, που διακρίνονται για την εσωστρέφειά τους, τις λίγες δηµόσιες σχέσεις τους. Υπάρχουν και άτοµα µε ελάχιστα προσόντα, αλλά µε πολλές γνωριµίες και πολύ ανεπτυγµένη την «αναρριχητική» τους ικανότητα. Ας µην αµφιβάλλουµε ότι αυτά ακριβώς τα άτοµα κερδίζουν τις υψηλές θέσεις.

Σ. Γκίκα, «Ο µύθος της αξιοκρατίας», Κοινωνικά προβλήµατα 2. Οι εχθροί της ∆ηµοκρατίας στην εποχή µας έχουν πολλές ευκαιρίες. Τους τις προσφέρει η ίδια

η ∆ηµοκρατία που διστάζει, υποσκαµµένη από το µηδενισµό, καθόλου σίγουρη για τον εαυτό της, µια

238

Β4. σύζευξη, ανακύπτουν, υπεύθυνος, διαλογίζεται, συµφέροντα: Από το δεύτερο συνθετικό των πιο πάνω λέξεων να σχηµατίσετε µια νέα σύνθετη λέξη. Γ. Σε µια εποχή κατά την οποία η Ελευθερία αποτελεί καίριο ζητούµενο, δεν είναι λίγες οι φορές που απειλείται ή παραβιάζεται, σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. Σε εκδήλωση που οργανώνει ο Σύλλογος Γονέων του σχολείου σου καλείσαι να αναπτύξεις, ως εκπρόσωπος της µαθητικής κοινότητας, τις απόψεις σου σχετικά µε τους παράγοντες που απειλούν στο σηµερινό κόσµο το ιδανικό της Ελευθερίας και να δείξεις µε ποιους τρόπους αυτή κατοχυρώνεται. (500-600 λέξεις)

ΝεοελληΝικη Γλώσσα

γ λυκείου

επιμέλεια: εύη σφετσιού

ελ. Βενιζέλου 150, 176 76 καλλιθέατηλ.: 210 95 92 070 fax: 210 95 65 108e-mail: zafirop@acci.gr

Μαντζαγριωτάκη 89, 176 72 καλλιθέατηλ. / fax: 210 95 33 254 e-mail: ster14@otenet.gr

Νε

οε

λλ

ηΝ

ικη

Γ

λώ

σσ

αΓ

΄ λ

ύκ

ειο

ύε

ύη

σφ

ετ

σιο

ύ