15

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

Embed Size (px)

DESCRIPTION

ΕΡΓΑΣΙΑ 5ου ΕΞΑΜΗΝΟΥ (ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ Ι) ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΚΑΖΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ

Citation preview

Page 1: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ
Page 2: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ • ΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………………………………...…...3 • ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ……………………………………………………...4 • ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ………………………....5 • ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΓΚΑΖΙΟΥ ……...10 • ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙΟΥ …………...13 • ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ …………………………………………………………..14 • ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………………15

Page 3: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δοθεί έμφαση στη διατήρηση, αποκατάσταση και προστασία των ιστορικών κέντρων των ευρωπαϊκών πόλεων. Σε κεντρικές περιοχές πόλεων που γνώρισαν το φαινόμενο της αστικής αποβιομηχάνισης και μέχρι πριν λίγα χρόνια εμφάνιζαν στοιχεία υποβάθμισης και παρακμής, επιλέγε-ται η πολιτική των αναπλάσεων και της αναβάθμισης τους μέσω πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.

Το ίδιο πρότυπο ανάπτυξης επιλέχθηκε και στην Ελλάδα, ως μέσον για την αναβάθμιση πρώην βιομηχανικών περιοχών. Στην Αθήνα, η περίπτωση του Γκα-ζιού αποτελεί παράδειγμα τέτοιας περιοχής που τα τελευταία χρόνια ανέπτυξε μεγάλη πολιτιστική και ψυχαγωγική δραστηριότητα. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν οι περιοχές αυτές αφήνονται στη λογική της εμπορευματοποίησης , με απο-τέλεσμα κάποια στιγμή να επέλθει κορεσμός και να παρακμάσουν.

Το φαινόμενο της υποβάθμισης πρώην βιομηχανικών περιοχών στα κέντρα των πόλεων και η εγκατάλειψη των βιομηχανικών κελυφών, οδήγησε στην αναζή-τηση τρόπων ανάπλασης και αναζωογόνησής τους. Το πρότυπο που εφαρμό-στηκε στις περισσότερες περιπτώσεις, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήταν προσπάθεια ανάπτυξης και αναζωογόνησης κεντρικών περιοχών των πόλεων με την προώ-θηση πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Στην παρούσα εργασία μελετάται πιο εξειδικευμένα η περίπτωση της περιοχής του Γκαζιού στην Αθήνα.

Μια πολεοδομική παρέμβαση εντάσσεται κάτω από το γενικό τίτλο Ανάπλα-ση. Όμως, ανάλογα με τις μορφές δράσεις, που ακολουθούνται κατά τη διαδικα-σία εφαρμογής της προκύπτει μια σειρά αναπλάσεων με διαφορετικό περιεχόμε-νο.

Καταρχήν , αναφερόμενοι στις αναπλάσεις, ένας ορισμός θεσμικού χαρα-κτήρα που αναφέρεται σε αυτές, σύμφωνα με τον πολεοδομικό Νόμο 2508/97 είναι ο ακόλουθος:

«Ανάπλαση περιοχής είναι το σύνολο των κατευθύνσεων , μέτρων, παρεμ-

βάσεων και διαδικασιών πολεοδομικού, κοινωνικού, οικονομικού, οικιστικού και εδικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα, που προκύπτουν από σχετική μελέτη και που αποσκοπούν κυρίως στη βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων , τη βελτί-ωση του δομημένου περιβάλλοντος, την προστασία και ανάδειξη των πολιτιστι-κών, ιστορικών, μορφολογικών και αισθητικών στοιχείων και χαρακτηριστικών της περιοχής» (άρθρο 8, ν.2505/97)

Έννοιες που έχουν χρησιμοποιηθεί στην περιοχή του Γκαζοχωρίου είναι: Αποκατάσταση: Η έννοια της αποκατάστασης αφορά την «επαναδόμηση

επί βάσει γραπτών ή εικονογραφικών στοιχείων ενός κτιρίου ή ενός συνόλου κτι-ρίων κατεστραμμένων ή σε πολύ κακή κατάσταση».

Αναζωογόνηση: Πρόκειται για τη διαδικασία επανεκτίμησης της κτιριακής κληρονομιάς, η οποία για μεγάλο διάστημα είχε υποτιμηθεί. Τέτοια μπορεί να εί-ναι, για παράδειγμα, τα βιομηχανικά κτίρια. Ως επανάχρηση, λοιπόν, ορίζεται ο μετασχηματισμός μιας περιοχής ή ενός κτιρίου έτσι, ώστε να είναι κατάλληλο για να δεχτεί νέες χρήσεις.

Page 4: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

4

Ο όρος Αποκατάσταση αναφέρεται σε παρέμβαση που αφορά το κέλυφος. Ο όρος Επανάχρηση επικεντρώνεται στη σημασία της χρήσης και όχι τόσο στο κέλυφος, ενώ ο όρος Αναζωογόνηση, επικεντρώνει το ενδιαφέρον, όχι τόσο στο κέλυφος και στις χρήσεις, όσο στον ίδιο το χρήστη.

Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί πως οι δράσεις αυτές δεν είναι ποτέ μόνο θετι-κές. Η σοβαρότερη αρνητική συνέπεια της ανάπλασης αστικών περιοχών είναι ο εκτοπισμός, τόσο δραστηριοτήτων όσο και κατοίκων. Ανάλογα με το είδος της ανάπλασης, ο εκτοπισμός μπορεί να πάρει τη μορφή της υποχρεωτικής απομά-κρυνσης των κατοίκων της περιοχής, λόγω εξώσεων ή λόγω της αύξησης των τιμών κατοικίας. Με αυτόν τον τρόπο, αυτοί που απομακρύνονται συνήθως είναι οι κάτοικοι χαμηλών εισοδημάτων, χωρίς όμως να υπάρχει κάποια πρόνοια για τις μετακινήσεις των ομάδων αυτών, απλώς εκτοπίζονται.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Το 1938 το εργοστάσιο εκχωρείται στο Δήμο Αθηνών ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’70 η δικτατορία αποφάσισε να απασχολήσει μουσουλμάνους της Θράκης στο εργοστάσιο. Δέκα χρόνια αργότερα, η τότε κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ προ-σέφερε στους μουσουλμάνους τη δυνατότητα να εργαστεί στο δημόσιο τομέα, γε-γονός που έκανε «πολλούς μουσουλμάνους να εγκατασταθούν στην Αθήνα και να ενοικιάσουν εγκαταλελειμμένα κτίρια στο Γκάζι, προκειμένου να βρίσκονται κοντά στην ήδη εγκατεστημένη εκεί μουσουλμανική κοινότητα» (Καρακατσάνης, Αβρα-μοπούλου, 2001).

Το κλείσιμο του εργοστασίου, αφήνει την περιοχή (παρά την υποβάθμισή της αρχικά) με ένα σημαντικό κτιριακό απόθεμα και αποτέλεσε έναυσμα για την αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση των κτιρίων του. Η διαδικασία αυτή ο-δήγησε στη δημιουργία της Τεχνόπολις, πολύ αργότερα.

Ανάμεσα στις δεκαετίες ΄80 και ΄90 (που, όπως θα φανεί και παρακάτω, ση-ματοδοτούν το Γκάζι ως η αρχή των νέων σχεδίων χρήσης γης και ως η επανεξέ-ταση αυτών των σχεδίων, μετά από μεγάλη περίοδο παύσης των διαδικασιών), το Γκάζι παραμένει παραμελημένο, με πλήθος ανενεργών κτιρίων, να βιώνει την πλήρη σχεδόν υποβάθμιση του κτιριακού του δυναμικού και να μειώνονται οι αξί-ες γης των ακινήτων.

Μετά από αυτή την άχαρη περίοδο, επαναπροσδιορίζεται ουσιαστικά ο σχε-διασμός της περιοχής, ξεπερνιούνται προβλήματα και περίπου ό,τι υπήρχε στο χαρτί άρχισε να γίνεται πράξη φτάνοντας στο παρόν, είκοσι περίπου χρόνια μετά να μελετώνται τα αποτελέσματα και η αποτελεσματικότητα των δράσεων αυτών, που θεωρούνται πια, σε μεγάλο βαθμό, ολοκληρωμένες.

Page 5: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

5

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ

Aπό τo 1987 και μετά, αρχίζουν να καταρτίζονται τα πρώτα σχέδια ανάπτυ-ξης γα την περιοχή Γκαζοχωρίου. Μια σειρά ενεργειών που γίνονται από το δήμο, όμως, βρίσκει αντίθετους τους κατοίκους, με αποτέλεσμα η κατάσταση να μένει για χρόνια η ίδια. Η Δημοτική Αρχή εγκρίνει μελέτη η οποία προβλέπει την μετα-τροπή του χαρακτηρισμού της περιοχής, από περιοχή αμιγούς κατοικίας (σύμ-φωνα με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθηνών) σε περιοχή γενικής κατοικίας. Επιπλέον, επιχειρεί με την 561/14.3.1988 πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου, την τροποποί-ηση του Σχεδίου Πόλεως, στην περιοχή μεταξύ των οδών Τριπτολέμου-Βουτάδων-Περσεφόνης και Ιάκχου, για το χαρακτηρισμό χώρου περίπου 5.000 τ.μ. ως χώρο κατασκευής του «Κέντρου Σύγχρονης Τεχνολογίας και Επιστήμης», ενώ, αντίθετα, από το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) προβλεπόταν ως χώ-ρος πρασίνου, πράγμα το οποίο τελικά δεν έγινε ποτέ με απόφαση του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.

Στη συνέχεια, με την πράξη 1133/6.6.1989, η Δημοτική Αρχή προχώρησε στην τροποποίηση του Σχεδίου Πόλεως, στην περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Πειραιώς, Ιερά οδός , Κων/λεως και Βουτάδων, με κατάργηση οικοδομικών τετραγώνων, δρόμων, απαλλοτρίωση των κτιρίων και δημιουργία δύο νέων οικο-δομικών τετραγώνων, που θα φιλοξενούσαν πολιτιστικές χρήσεις υπερτοπικής σημασίας, με κύριο και πρωταρχικό παράδειγμα τη δημιουργία της Λυρικής Σκη-νής. Όλα αυτά, βέβαια, έρχονται σε αντίθεση με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθηνών (Ρ.Σ.Α.) και το Γ.Π.Σ., που προέβλεπαν ανάπλαση και αξιοποίηση της περιοχής με τόνωση της χρήσης της κατοικίας, που θα ήταν και το αναμενόμενο για τους ίδιους τους κατοίκους. Το αποτέλεσμα των παραπάνω ενεργειών ήταν οι κάτοικοι να κάνουν συνεχώς ενστάσεις στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., να μη βρίσκεται καμιά λύση και τελικά τον Ιούνιο του 1988 να ανασταλεί η χορήγηση οικοδομικών αδειών (ΦΕΚ 303/Δ/16.6.1990 και ΦΕΚ 438/δ/16.6.1991) αρχικά, για τα οικοδομικά τετράγωνα που περικλείονται από τις οδούς Πειραιώς, Ιερά οδό, Κων/λεως και Βουτάδων και στη συνέχεια σε όλη την περιοχή και ίσχυσε μέχρι και το 2000. Με αυτόν τον τρόπο, παρεμποδίστηκε η ανάπτυξη της περιοχής ακόμα και με ιδιωτική πρωτο-βουλία για ικανό χρονικό διάστημα.

Για την απαλλοτρίωση του συγκροτήματος των παραπηγμάτων (καταστημά-των, παλαιών κατοικιών, αποθηκών, χώρων προσωρινής χρήσης κ.α.) συνολικής επιφάνειας 10 στρεμμάτων καταβλήθηκαν στους δικαιούχους 14 εκατομμύρια ευ-ρώ.

Όσον αφορά τον προσανατολισμό της πρότασης αυτής, το Γ.Π.Σ. Αθηνών (1988) καθόριζε το Γκάζι ως περιοχή γενικής κατοικίας περιλαμβάνοντας χρήσεις όπως κατοικία, πολιτιστικοί χώροι και χρήσεις αναψυχής. Ειδικά για το βόρειο τμήμα προτεινόταν η ενοποίησή του με το υπόλοιπο ιστορικό κεντρικό κομμάτι της πόλης. Ωστόσο, η διατήρηση της κατοικίας, της ιστορικής φυσιογνωμίας και η ανακαίνιση και επαναχρησιμοποίηση του εργοστασίου τονίζονται από την ίδια την πολεοδομική πρόταση. Παρόλα αυτά, κατά μία έννοια μπορούμε να υποστηρί-ξουμε ότι το σχέδιο στόχευε να προσελκύσει συγκεκριμένο τύπο κατοίκων όπως και μία γενικότερη ανάπλαση και αναβάθμιση της περιοχής που δεν ερχόταν σε αρμονία με το προφίλ των προηγούμενων κατοίκων, γι’αυτό και οι ενστάσεις

Page 6: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

6

τους, όπως προαναφέρθηκε, ήταν τόσο έντονες. Άλλωστε, ακόμα και για την πρωτεύουσα, αναπλάσεις τέτοιου μεγέθους είναι μετρημένες και, για να πετύχουν το στόχο τους, απαιτούν ένα σεβαστό χρονικό διάστημα, προκειμένου να δεχτεί ο προϋπάρχων πληθυσμός αυτό το νεωτερισμό ως φυσικό κομμάτι της χωρικής ανάπτυξης.

Η τροποποίηση του σχεδίου πόλεως με φιλόδοξους στόχους (όπως κατάρ-

γηση οικοδομικών τετραγώνων, απαλλοτρίωση κτηρίων και δημιουργία δύο νέων οικοδομικών τετραγώνων που θα φιλοξενούσαν την Εθνική Λυρική Σκηνή), προ-κάλεσαν την αντίδραση των κατοίκων με αποτέλεσμα εξαιτίας των συνεχών εν-στάσεων η κατάσταση να μένει για χρόνια η ίδια. Αυτό διότι έρχονταν σε αντίθεση με το Ρ.Σ.Α. και το Γ.Π.Σ. που προέβλεπαν ανάπλαση και αξιοποίηση της περιο-χής με τόνωση της χρήσης κατοικίας. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν τελικά η α-ναστολή της έκδοσης οικοδομικών αδειών αρχικά για κάποια τετράγωνα και έπει-τα για όλη την περιοχή, γεγονός που δρομολόγησε μία σειρά προβλημάτων και ενέτεινε την υποβάθμιση, αφού οι κάτοικοι εφόσον δεν μπορούσαν να αξιοποιή-σουν την περιουσία τους έφευγαν και νοίκιαζαν τις κατοικίες τους, συνήθως σε μετανάστες ή σε εργάτες με χαμηλό εισόδημα που απλά τις συντηρούσαν (Γκόνη,

Page 7: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

7

2009). Επομένως, ταυτόχρονα με την αλλαγή των χρήσεων γης επήλθε και η αλ-λαγή του δημογραφικού προφίλ της περιοχής.

Καίριο σημείο αποτέλεσε η δεκαετία του ’90, οπότε και αρχίζουν οι παρεμ-βάσεις στην περιοχή και κυρίως κατά μήκος της οδού Πειραιώς. Βασική παρέμ-βαση αποτέλεσε η δημιουργία από το Δήμο Αθηναίων, του πολιτιστικού πολυχώ-ρου Τεχνόπολις, στο παλιό εργοστάσιο φωταερίου. Με τη δημιουργία της Τεχνό-πολις, στο πλαίσιο αναβάθμισης της περιοχής που επεδίωκε και η Ε.Α.Χ.Α. (Ε-νοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθηνών), από το 1998 και μετά, προέκυψε η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των χρήσεων γης της περιοχής έτσι, ώστε στο σύ-νολό της να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης πόλης και παράλληλα, να εναρμονίζεται με τα ιστορικά στοιχεία και μνημεία της ευρύτερης περιοχής του κέντρου. Επιδιώκεται λοιπόν, από τη μία η ανάδειξη της κλασικής αρχαιότητας και από την άλλη η πραγματοποίηση μεγάλων έργων (μετρό, τραμ, όπερα κλπ) που θα δώσουν στην περιοχή χαρακτήρα υπερτοπικής σημασίας.

Γενικά, θα λέγαμε πως οι τάσεις για μετασχηματισμό της περιοχής καθορί-

ζονται από τους παρακάτω παράγοντες : • Τις γύρω μετασχηματισμένες περιοχές, που θέτουν κάποιους περιοριστι-κούς όρους, ώστε να έρχεται ο μετασχηματισμός σε αρμονία • Το γεγονός ότι η περιοχή ανήκει στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και αυτό αποτελεί πηγή έμπνευσης, αλλά και διάφορων περιορισμών • Το εγκαταλελειμμένο και απαξιωμένο κτιριακό απόθεμα που διαθέτει, προς περαιτέρω αξιοποίησή του • Το γεγονός ότι αποτελεί μέρος της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώ-ρων, και επιβάλλεται η συμβολή του ως συνδετικός κρίκος • Την πολυπολιτισμικότητα και τη ζωντάνια που έχει, καθώς έχει πυκνοκα-τοικηθεί και από διάφορες κοινωνικές ομάδες • Το γεγονός ότι αποτελεί περιοχή κατοικίας και ζώνη εμπορικών και πολιτι-στικών χρήσεων, και είναι απαραίτητο να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά • Την πρόσφατη δημιουργία σταθμού του μετρό, που αποδείχθηκε κίνηση καταπέλτης (όπως και στις υπόλοιπες μητροπόλεις ανά τον κόσμο), μιας και διευκόλυνε δραματικά πολύ τους κατοίκους να γνωρίσουν και άλλες περιο-χές στην ίδια την πόλη τους, πέρα από το στενό όριο του τόπου διαμονής τους και να διαμορφώνουν δυναμικά την κίνηση σε ευρύτερο πλαίσιο ανε-ξαρτήτως χιλιομέτρων.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Οι υφιστάμενες χρήσεις γης στην περιοχή μελέτης προέκυψαν έπειτα από

μία σειρά αλλαγών τα τελευταία χρόνια. Το υποβαθμισμένο άλλοτε Γκάζι φιλοξε-

Page 8: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

8

νούσε χρήσεις όπως συνεργεία, αποθήκες κτλ. που έρχονταν σε σύγκρουση με την κατοικία. Με την ανάπλαση της περιοχής, οι χρήσεις γης μεταβλήθηκαν. Ε-κτός από την πολιτιστική επανάχρηση του εργοστασίου (Τεχνόπολις), επήλθε σημαντική αύξηση των χώρων αναψυχής και πολιτισμού, με την αντίστοιχη μείω-ση των οχλουσών χρήσεων. Με μία πρώτη ματιά στο χάρτη, θα μπορούσαμε να πούμε πως η περιοχή παρουσιάζει μίξη χρήσεων γης.

Μελετώντας τον λοιπόν πιο προσεκτικά φαίνεται ότι παρουσιάζεται μία έντο-νη συγκέντρωση δραστηριοτήτων αναψυχής κατά μήκος των οδών Περσεφόνης και Βουτάδων. Επίσης, έντονη παρουσία της ίδιας χρήσης της γης υπάρχει γενι-κά στα οικοδομικά τετράγωνα γύρω από την πλατεία, ενώ στο νότιο κομμάτι της περιοχής έχει διατηρηθεί η κατοικία, όπως άλλωστε ήταν και ο όρος του αρχικού σχεδίου της πολεοδομικής μελέτης. Η χρήση κατοικία εμφανίζεται σε ένα ποσο-στό 35,7 % στην περιοχή, ενώ η ψυχαγωγία σε ποσοστό περίπου 16 % και ο πο-λιτισμός σε ποσοστό μόλις 1.9 % στο σύνολο των χρήσεων (Γκόνη, 2009). Από την άλλη μεριά στη βόρεια πλευρά του Γκαζιού υπάρχει εμφανής συγκέντρωση συνεργείων και αποθηκών.

Γενικά, η ανάμειξη χρήσεων γης και μάλιστα ασύμβατων μεταξύ τους είναι εμφανής στην περιοχή, ενώ είναι μεγάλη και η παρουσία εγκαταλειμμένων κτιρί-ων, τα οποία είτε ακόμα δεν αξιοποιήθηκαν είτε δεν είναι στο άμεσο πρόγραμμα να αξιοποιηθούν ή, έστω να κατεδαφιστούν. Τέλος, σημαντικό στοιχείο για την τάση εξέλιξης της περιοχής αποτελεί και η ανοικοδόμηση των lofts, που τα τελευ-ταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά. Αυτή η μορφή κατοίκησης (πρώην εργοστα-σιακού χώρου, συνήθως με υψηλή οροφή και μεγάλες τζαμαρίες) ή όποιας χρή-σης (ακόμα και από φωτογράφους ως atelier, για παράδειγμα), άρχισε να γίνεται πολύ δημοφιλής περίπου από τη δεκαετία του ΄80 κατά κύριο λόγο στο εξωτερι-κό, ενώ στην Ελλάδα ακόμα οι χρήσεις τους χαρακτηρίζονται πειραματικές, ω-στόσο με σταθερές ανοδικές πορείες προτίμησης.

Στη συνέχεια, παρατηρώντας τον χάρτη χρήσεων γης ορόφων, θα πρέπει

να παρατηρήσουμε πως υπάρχουν πολλές μονοκατοικίες. Όσον αφορά τις χρή-σεις των ορόφων στα πολυώροφα κτίρια, στο μεγαλύτερο ποσοστό εμφανίζεται η κατοικία που καλύπτει τους ορόφους σε ποσοστό 65,6 %, ενώ κάθε άλλη χρήση βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό (Γκόνη, 2009). Επόμενη χρήση με μεγα-λύτερο ποσοστό εμφανίζεται η ψυχαγωγία, αφού αρκετοί επιχειρηματίες έχουν μετατρέψει σε χώρους διασκέδασης και διώροφα κτίρια. Έχουν διατηρήσει το α-ναμενόμενο ποσοστό το εμπόριο και τα κτίρια τύπου αποθήκη – συνεργείο, ενώ την ίδια στιγμή η εκπαίδευση, όπως φαίνεται, καλύπτει απειροελάχιστο ποσοστό της περιοχής (ένα κτιριακό συγκρότημα). Αρκετοί οίκοι ανοχής εκδιώχθηκαν με πιέσεις, όταν το σχεδιαστικό σκηνικό άρχισε να αλλάζει για το Γκάζι, κάποιοι λίγοι όμως, παρέμειναν, χωρίς όμως, πια να αποτελούν χαρακτηριστικό της περιοχής. Επιπλέον, γενικά όσον αφορά τη μορφολογία της δόμησης, χαρακτηρίζεται από χαμηλά ύψη, ενώ δίπλα σε πολυκατοικίες που κατοικούνται υπάρχουν ακόμη και ερείπια που επίσης κατοικούνται, συνήθως από ανθρώπους που ανήκουν στο περιθώριο. Διάσπαρτα όμως, στην περιοχή μελέτης υπάρχουν και καινούργια κτίρια τύπου lofts που είναι είτε γραφεία είτε κατοικίες είτε συνδυασμός αυτών. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός πως βρισκόμαστε στην καρδιά μιας χαοτικής μεγαλούπολης, θετική εντύπωση προκαλούν και οι χώροι πρασίνου που δημι-ουργήθηκαν, καθώς και οι πλατείες με το σεβαστό ποσοστό κάλυψής τους – μια ανάσα στο χώρο.

Page 9: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

9

Page 10: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

10

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΚΑΖΙ ΚΑΙ ΤΙΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Μελέτη : Οικονομοτεχνική έρευνα για την ανάπλαση της περιοχής Γκαζο-χωρίου (1991) Περιεχόμενο : Δυνατότητα χωροθέτησης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στην πε-ριοχή και,

: Μετατροπή Γκαζιού σε τόπο γενικής κατοικίας με περιοχές πολι-τισμού και αναψυχής

Κύριοι στόχοι : Ανάπτυξη περιοχής και αλλαγή του χαρακτήρα της

Τι δεν έγινε : Έγκριση Υπουργείου Πολιτισμού και εφορείας Αρχαιοτήτων

: Απαλλοτριώσεις οικοπέδων για την εξασφάλιση οικοπεδικού χώρου για την Ε.Λ.Σ.

Μελέτη : Πολεοδομική μελέτη για την αναβάθμιση των γειτονιών Γκαζοχω-ρίου (1995- 1996) Περιεχόμενο : Διευθέτηση χρήσεων γης, όροι δόμησης, κυκλοφοριακές ρυθμί-σεις κλπ. Περιοχή αναφοράς : Τμήμα Νότια από το Γκάζι Κύριοι στόχοι : Αναβάθμιση περιοχής και άρση της απομόνωσης

: Ενοποίηση Γκαζιού με την ευρύτερη περιοχή του κέντρου : Διατήρηση ιστορικού χαρακτήρα περιοχής

Τι πραγματοποιήθηκε : Ένταξη πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων στα παλιά βιομηχανικά κτίρια Τι δεν έγινε : (έγινε εν μέρει ) Η υπεραξία που θα δημιουργηθεί στην περιοχή θα αυξήσει την αξία των ακινήτων και θα συμβάλλει στην ανανέωση του κελύφους και την αναβάθμιση των όψεων των κτιρίων

Περιοχή αναφοράς : Τμήμα βόρειου Γκαζοχωρίου

Βελτίωση εικόνας περιοχής Τι πραγματοποιήθηκε : Απαλλοτρίωση της περιοχής αριστερά της Πειραιώς (πρώην Κορεατική Αγορά, ΦΕΚ 343Δ, 31η Μαρτίου 2002)

Page 11: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

11

Μελέτη : Πολεοδομική μελέτη αναβάθμισης των Πετραλώνων και του Γκα-ζιού (1996) Περιεχόμενο : Αναβάθμιση του ευρύτερου αστικού ιστού γύρω από το Γκάζι Περιοχή αναφοράς : Κ.Πετράλωνα, Γκάζι Κύριοι στόχοι : Προστασία του παραδοσιακού χαρακτήρα κελυφών

: Έλεγχος χρήσεων γης και ανάπλαση δημόσιων ελεύθερων χώ-ρων (για άρση της απομόνωσης, αναζωογόνηση της περιοχής και ένταξή της στον ευρύτερο αστικό ιστό)

: Το Γκάζι προβλέπεται ως περιοχή ανάπτυξης δραστηριοτήτων αναψυχής με διατήρηση της κατοικίας (όπως και σε όλες τις μελέτες) Μελέτη : Πολεοδομική μελέτη περιοχής Κεραμεικού- Διαμόρφωση Πλατείας Κεραμεικού (1992-1997) Περιεχόμενο : Σύνδεση Θησείου με Γκάζι, αποκάλυψη Πειραϊκών Πυλών κλπ Περιοχή αναφοράς : Θησείο, Γκάζι, Κεραμεικός Κύριοι στόχοι : Απαλλοτρίωση Κορεατικής αγοράς

: Κατεδάφιση κτιρίων και γενικότερη διαμόρφωση χώρου Τι πραγματοποιήθηκε : Διαμόρφωση πλατείας Κεραμεικού (μετά το 1997, με Ε.Α.Χ.Α.) Μελέτη : Ανάπλαση περιοχή Γκάζι-Κεραμεικός με ήπιες μορφές Ενέργειας (1996-2001) Περιεχόμενο : Απορρόφηση και επεξεργασία ροών

: Βελτίωση του αερισμού και του ηλιασμού με κατάλληλες παρεμ-βάσεις στο δημόσιο χώρο, στα οικοδομικά τετράγωνα και στα κτίρια της περιοχής Περιοχή αναφοράς : Γκάζι, Κεραμεικός Κύριοι στόχοι : Νότιο Γκαζοχώρι : Περιοχή κατοικίας με καταστήματα εξυπηρέ-τησης και μικρά εργαστήρια

: Μείωση του υφιστάμενου συντελεστή δό-μησης και του συντελεστή κάλυψης και αύξηση ιδιωτικών ελεύθερων χώρων : Βόρειο Γκαζοχώρι : Διατήρηση της βιοτεχνίας με ορισμένες κατάλληλες διευθετήσεις

: Μείωση κυκλοφοριακού φόρτου

Page 12: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

12

Μελέτη : Μελέτη για την ανάπλαση της οδού Πειραιώς (1995) Περιεχόμενο : Ανάδειξη ιστορικότητας

: Αναβάθμιση άξονα από την Ομόνοια μέχρι τον Πειραιά Περιοχή αναφοράς : Γκάζι - Κεραμεικός και άξονας Πειραιάς - Ομόνοια Κύριοι στόχοι : Το Γκάζι να γίνει ζώνη αναψυχής και πολιτιστικών λειτουργιών

: Γενικότερος στόχος η δημιουργία υπερτοπικού πόλου πολιτι-σμού - αναψυχής και παραγωγικών δραστηριοτήτων

Τι πραγματοποιήθηκε : Αλλαγή του χαρακτήρα του δρόμου

: Ανάδειξη της ιστορικότητάς του : Αισθητική αναβάθμιση και αξιοποίηση του κτιριακού

δυναμικού : Τάση για εγκατάσταση στην Πειραιώς χρήσεων πολι-

τισμού και ψυχαγωγίας

Τι δεν έγινε : Απομάκρυνση οχλουσών χρήσεων και στοιχείων

Μελέτη : Μελέτη Ε.Α.Χ.Α. ΑΕ.(1998) Περιεχόμενο : Ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων Αθήνας Περιοχή αναφοράς : Κεραμεικός, Πειραιώς, Ιερά Οδός, Γκάζι, Θησείο, Αρχαία Αγορά-Ρωμαϊκή Αγορά, Βιβλιοθήκη Αδριανού, Πλάκα, Ακρόπολη, Άξονας Διονυ-σίου Αρεοπαγίτου, Φιλοπάππου-Μακρυγιάννη, Ακαδημία Πλάτωνος, Μεταξουρ-γείο - Ψυρρή, Εμπορικό Τρίγωνο, Μοναστηράκι, Ζάππειο, Στάδιο, Άρδηττος (Πα-ταργιάς, κ.ά. 2002 : 91-93) Κύριοι στόχοι : Ανάδειξη της φυσιογνωμίας της πόλης και η αναβάθμιση και προβολή των πολιτιστικών κοιτασμάτων της Αθήνας με την ένταξή τους στον λει-τουργικό ιστό της πόλης, καθώς και οι χώροι με αρχαιότητες πρέπει να αποτε-λούν οργανικά κύτταρα του αστικού ιστού και όχι «κενά» μέσα στην πόλη Τι πραγματοποιήθηκε : Από το 1998 μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές παρεμ-βάσεις στο πλαίσιο της Ε.Α.Χ.Α. στις παραπάνω περιοχές κι σε συνδυασμό με άλλες επιμέρους αναπλάσεις έχει αλλάξει η εικόνα αλλά και η λειτουργία των πε-ριοχών αυτών μέσα στην πόλη. Επιπλέον καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των κε-ντρικών περιοχών, και κυρίως των δυτικών υποβαθμισμένων περιοχών έπαιξε η διάνοιξη του μετρό

Page 13: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

13

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙΟΥ

Από την περιοχή Γκαζοχωρίου έχουν κυριολεκτικά περάσει, και ενδεχομέ-νως έχουν εγκατασταθεί, σχεδόν όλες οι πιθανές κοινωνικές ομάδες, που μπο-ρούν να συναντηθούν στον αστικό ιστό των Αθηνών. Ωστόσο, κάποιες συγκεκρι-μένες απαντώνται σε αυτό το χώρο σε μεγαλύτερη πυκνότητα από άλλες.

Από προτιμώμενη περιοχή κατοίκησης για ανθρώπους των κατώτερων οι-κονομικών στρωμάτων, των εργατών, των μεταναστών, των ανθρώπων με πα-ραβατική συμπεριφορά, από αγαπημένο τόπο εγκατάστασης οίκων ανοχής, το Γκάζι σήμερα θεωρείται μια από τις πιο πετυχημένες επιλογές εντός κέντρου Α-θηνών για να μείνει κανείς, για να διασκεδάσει, να καλλιεργηθεί ή, ακόμα και για να κάνει μια βόλτα, μαζεύοντας εικόνες.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε η αποβιομηχάνιση στην εμφάνιση μιας νέας μεσαίας τάξης, δηλαδή στελεχών με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ευαισθησίες σε πολι-τιστικά θέματα. Οι νεαρότερες ομάδες πληθυσμού της μεσαίας τάξης είναι αυτές που προσελκύονται από το αστικό περιβάλλον και ιδιαίτερα από τις παρακμα-σμένες περιοχές της πόλης, οι οποίες μπορεί να μην προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής με αντικειμενικούς όρους, όμως παρουσιάζουν άλλα πλεονεκτή-ματα σε σχέση με τα προάστια, όπως είναι η ανοχή στη διαφορετικότητα μέσω της ανωνυμίας που επικρατεί, η πολυμορφία, η έντονη ζωή ή η εύκολη πρόσβα-ση σε χώρους εργασίας και σε άλλες λειτουργίες, που είναι συγκεντρωμένες στο κέντρο της πόλης.

Εκτός από τη μεσαία αστική τάξη, κοινωνικές ομάδες, οι οποίες παρουσιά-ζουν κάποια ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και προτιμήσεις, όπως είναι οι καλλιτέχνες ή οι ομοφυλόφιλοι, άνθρωποι που, όλοι τους έχουν ανάγκη από έκφραση και προ-τιμούν να επιλέγουν έναν τρόπο ζωής που ξεφεύγει από τις κοινωνικές συμβά-σεις, θέλοντας να ξεχωρίζουν, επιλέγουν ξαφνικά το Γκάζι για κατοίκηση ή για συχνή παρεύρεση. Είναι ομάδες που, συνήθως επιλέγουν να εγκατασταθούν σε πρώην βιομηχανικές ή εργατικές συνοικίες του κέντρου, σε διαμερίσματα-στούντιο επιδιώκοντας να συναναστρέφονται ανθρώπους διαφόρων εθνικοτήτων και κοινωνικών ομάδων. Ο κανόνας αυτός λειτούργησε γρήγορα λοιπόν, και στα αθηναϊκά πλαίσια, φέρνοντας ακόμα περισσότερες ιδιαίτερες προσωπικότητες στην περιοχή και αναδεικνύοντας τη φήμη της.

Η μετακίνηση τέτοιων ομάδων στις κεντρικές περιοχές έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πολιτισμικού κεφαλαίου, με τη συγκέντρωση επενδύσεων σε τομείς δραστηριότητας όπως είναι καλλιτεχνικοί και εκθεσιακοί χώροι, καθώς και κάθε άλλης δραστηριότητας (αναψυχής για παράδειγμα), που σχετίζεται με αυτές. Με αυτόν τον τρόπο, η περιοχή αποκτά πολιτιστικό χαρακτήρα και προσελκύει τη μεσαία και υψηλή αστική τάξη, προκαλεί το ενδιαφέρον των επενδυτών, καθώς διακρίνουν τη δυνατότητα κέρδους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αξία της γης και των ενοικίων και να εκτοπίζονται οι ασθενέστερες κοινωνικά ομάδες.

Μιλάμε λοιπόν, για σχεδόν ολοκληρωτική ανανέωση του πληθυσμού του συγκροτήματος αυτού, ξεκινώντας από το 1970 και φτάνοντας στο 2000 (καθώς η πορεία κατόπιν έχει διατηρηθεί περίπου σταθερή), εκτοπίζοντας τους αρχικούς πληθυσμούς, ωστόσο κάτω από κανένα πλαίσιο.

Page 14: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το σύνολο των παρεμβάσεων που είδαμε παραπάνω, έχει ως γενικό στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και του αστικού περιβάλλο-ντος. Ωστόσο, θα λέγαμε ότι είναι αμφίβολο το κατά πόσο οι συγκεκριμένες πα-ρεμβάσεις εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αρχικών κατοίκων. Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούσαν κυρίως την επανάχρηση των κελυφών παλαιών εργοστασίων με χρήσεις πολιτισμού και αναψυχής, γεγονός όμως που πυροδότησε και την ε-ξέλιξη της περιοχής σε cluster επιχειρήσεων υγειονομικού ενδιαφέροντος και α-ναψυχής (εστιατόρια, καφετέριες, μπαρ), αλλά και πολιτισμού (γκαλερί, εκθεσια-κοί χώροι, θέατρα κ.ά.), ενώ την ίδια στιγμή αυξάνονται και οι κατοικίες τύπου loft. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τέτοιου είδους σημειακές παρεμ-βάσεις που στερούνται κοινωνικής σκοπιάς, δεν αντιμετωπίζουν ολοκληρωμένα την περιοχή ως κάτι σύνθετο. Είναι περιορισμένες όχι μόνο χωρικά, αλλά και χρονικά αφού δεν φαίνεται να έχουν μία συγκροτημένη πολιτική για την περιοχή σε βάθος χρόνου. Επιπλέον, η έλλειψη μηχανισμών παρακολούθησης και η επι-τηδευμένη ανοχή εκ μέρους του κράτους, ενισχύει ακόμη περισσότερο την laissez faire πρακτική, αφήνοντας ελεύθερο το ιδιωτικό κεφάλαιο να δράσει και να επω-φεληθεί τα μέγιστα από τα οφέλη των αναπλάσεων.

Το αρνητικό όμως, ήταν ότι η διαδικασία αυτή αλλαγής του προτύπου των χρήσεων γης στις περιοχές όπου γινόταν ανάπλαση, δεν ήταν προϊόν σχεδια-σμού στα πλαίσια της ανάπλασης, αλλά ήταν αποτέλεσμα των μηχανισμών της αγοράς. Παρόλο που το σύνολο σχεδόν των αναπλάσεων οραματίζονται την πε-ριοχή ως πολιτιστικό κέντρο, είναι αμφίβολο κατά πόσο η πολιτιστική στρατηγική που υιοθετήθηκε είναι συγκροτημένη ή αποτελείται από σημειακές παρεμβάσεις (πολιτιστική επανάχρηση πρώην βιομηχανικών κτιρίων). Η από μεριάς του κρά-τους πολιτιστική αναζωογόνηση της περιοχής υπήρξε περιορισμένη χωρικά και χρονικά, ενώ η μη-προγραμματισμένη προσέλκυση ιδιωτικών επιχειρήσεων πολι-τισμού (θεατρικές σκηνές, γκαλερί κτλ) τόνωσε τελικά την πολιτιστική φυσιογνω-μία στη συνοικία του Γκαζιού, κάτι σαν ένας παράπλευρος, βοηθητικός άνεμος, που, ωστόσο δεν είχε προβλεφτεί και συνεπώς, θίγει την υπευθυνότητα και τη διορατικότητα της αρχικής πρότασης.

Είναι βεβαίως, σχεδόν αυτονόητο πως, στην οικονομική πολιτική, στη φήμη, στην καλύτερη ενδεχομένως έκφραση συγκεκριμένων ομάδων, ακόμα και σε ευ-ρύτερο πολιτιστικό επίπεδο, όλες αυτές οι παρεμβάσεις ήταν ριζικής σημασίας. Άλλωστε, η πόλη είναι κι αυτή ένας ζωντανός οργανισμός, που συνεχώς και με διάφορους τρόπους, μεταβάλλεται, μεταβάλλοντας κατόπιν και τις πληθυσμιακές συστάσεις της. Είναι λυπηρό, αλλά είναι σε καθολικό κομμάτι των περιπτώσεων και φυσική συνέπεια, ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες να βγαίνουν, σε συνολικό απολογισμό, χαμένες. Εκθέτοντας μια προσωπική άποψη κλείνοντας, συμπλη-ρώνουμε πως, όπως και να έχει, έστω και με όποιο άξεστο χειρισμό μπορεί να έγινε, ήταν η (ίσως και αργοπορημένη) ευκαιρία της Αθήνας να δημιουργηθεί έ-νας τέτοιος πειραματικός χώρος, ένας χώρος – πρότυπο, προκειμένου να υπάρ-ξουν και απτά παραδείγματα προς αποφυγή ή προς μίμηση επάνω στο μελλοντι-κό αστικό σχεδιασμό της.

Page 15: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ _ ΓΚΑΖΟΧΩΡΙ

15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γκόνη Κ. (2009) Η μετατροπή πρώην βιομηχανικών περιοχών του κέντρου σε πο-λιτιστικές και ψυχαγωγικές περιοχές: Η περίπτωση του Γκαζιού, Βόλος : ΠΘ – Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Δι-πλωματική Εργασία Zαβιτσάνου Ζ. (2008) Ανάπλαση οικοδομικών τετραγώνων στο Γκαζοχώρι, Αθή-να : ΕΜΠ – Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Καραμπούκαλου Α. (2009) Πολεοδομική ανάπλαση οδού Πειραιώς. Ανάλυση- Συμπεράσματα- Κριτική Προσέγγιση, Αθήνα: ΕΜΠ- Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Διατμη-ματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Ερ-γασία Δάμα Γ. (2008) Η φτώχεια και ο αναλφαβητισμός «βασιλεύουν» στο Γκάζι, Ελευ-θεροτυπία, Φύλλο Παρασκευής 21/03/2008

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ http://el.wikipedia.org/wiki/ http://www.realestatenews.gr/athina-kentro/keramikos-gkazi http://www.greekscapes.gr/ http://www.kemo.gr/index.php?sec=archive