Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ ΝΑΤΟ ΣΤΗΝ ΛΙΒΥΗ

Το καθεστώς της Λιβύης, ο πόλεμος του Φεβρουαρίου 2011, η στάση του ΝΑΤΟ και σύγκριση με το Κόσσοβο.

Παπαθεοδώρου Μαρία, Μπουρδουμπά Σμαρώ

Μέσα από την λιβυκή ιστορία και τις αναφορές στο πρόσωπο του Μουαμάρ Καντάφι είδαμε πώς το εγκαθιδρυμένο από το 1969 καθεστώς του, ήταν ένα καθεστώς ανελεύθερο, σκληροπυρηνικό, άκαμπτο, αλλά παράλληλα ευέλικτο για τον ηγέτη του, αποτελώντας μία καλή βάση για την δημιουργία υπερεθνικών σχημάτων στα οποία ο Λίβυος ηγέτης, έπρεπε πάση θυσία να ηγείται. Εσωτερικά υπήρχε διαφθορά, μία ελίτ η οποία επί χρόνια καρπώνονταν τα οφέλη από το πετρέλαιο και τις δοσοληψίες με ξένες εταιρείες και κυβερνήσεις και παράλληλα είχαμε μία μεγάλη μερίδα λαού να πηγαίνει από πολεμική επιχείρηση σε πολεμική επιχείρηση, καθώς αυτή ήταν η εξωτερική πολιτική του Καντάφι. Οι πολλαπλές προκλήσεις του Καντάφι σταδιακά δημιούργησαν ένα αίσθημα αδικίας και απόγνωσης. Το Ισλάμ το οποίο ήταν αρκετά καταπιεσμένο βρισκόταν να κερδίζει έδαφος και να αγγίζει όλο και περισσότερο τις καρδιές των Λίβυων πολιτών. Ένα πράγμα καθίσταται σαφές. Τα πάντα, όλοι οι πόλεμοι, όλες οι συγκρούσεις και όλο το ενδιαφέρον του Καντάφι προς τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, γίνονταν για να ικανοποιήσουν από την μία τις ηγετικές φιλοδοξίες του και από την άλλη, για να καρπωθεί και αυτός με την σειρά του τον φυσικό πλούτο των γειτονικών του κρατών. Ο κύκλος της βίας έμοιαζε να μην τερματίζεται ποτέ. Στο κανταφικό δόγμα και λογική φαίνονταν πώς η μακιαβελική έκφραση: «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» έβρισκε απόλυτη εφαρμογή. Οι φυλές από την πλευρά τους βρίσκονταν καταπιεσμένες με συγκεκριμένα προνόμια, ώστε να μην ξεσηκώνονται ενάντια στο κανταφικό καθεστώς.

Όμως ποια είναι τα σημαντικά γεγονότα της όλης επιχείρησης, τα οποία δεν θα πρέπει να λανθάνουν της προσοχής μας;

Στις 22 Φεβρουαρίου του 2011, η παγκόσμια ειδησεογραφία μετέδιδε μία εικόνα της Λιβύης άκρως εκρηκτική και ανησυχητική. Ο Μουαμάρ Καντάφι εξαπέλυε κατηγορίες προς την χώρα του και εικόνες αεροσκαφών που βομβάρδιζαν αθώους πολίτες αποτελούσαν μία θλιβερή πραγματικότητα. Λίβυοι στρατιώτες αυτομολούσαν και ο Καντάφι ζητούσε τον θάνατο των εχθρών του χρησιμοποιώντας ακόμη και ξένους μισθοφόρους. Η Δύση παρατηρούσε και γεννιόνταν ερωτηματικά σχετικά με το που βρίσκεται η διεθνής κοινότητα.

Στις 27 Φεβρουαρίου η δυναστεία Καντάφι όντας όλο και πιο άκαμπτη οδήγησε το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στην απόφαση για παραπομπή του στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με την κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Κρίσιμη γεωγραφικά περιοχή, αυτή της ανατολικής Λιβύης, όπου βρίσκονται τα πολύτιμα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. 1 Αισίως, φθάσαμε στις 17 Μαρτίου και στο Ψήφισμα 1973 των ΗΕ με το οποίο ξεκίνησαν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί της χώρας από την Γαλλία, την Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Το ψήφισμα μιλούσε για προστασία αμάχων και ανθρωπίνων

1 Σημαντικό το άρθρο της Γεω-στρατηγικής με τίτλο: ‘Η περίπτωση του καθεστώτος Καντάφι, η αποτυχία της στρατηγικής της πρόβλεψης, 26/2/2011, http://www.strategy report.gr/?p=7609, ημερομηνία πρόσβασης 2/3/2011.

δικαιωμάτων, που εντόνως καταπατώνται στην περίπτωση της Λιβύης. Ανησυχίες σχετικές με τις προθέσεις της επέμβασης εκφράσθηκαν. 2

Ενδιαφέρον προκάλεσε το γεγονός ότι στην πρώτη φάση αυτού του πολέμου, οι πρωταγωνιστές ήταν η Γαλλία και η Μ.Β. Ο Νικολά Σαρκοζί, Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, δήλωσε πώς αυτή η επιχείρηση είναι ένα ‘ραντεβού με την ιστορία’, σε μία προσπάθεια να τονίσει την σπουδαιότητα αυτής της δράσης. Από την πλευρά του ο Καντάφι, όπως και οι αντικαθεστωτικοί, υιοθετώντας την στρατηγική της εκμηδένισης φαίνονταν πώς είχαν το συγκριτικό πλεονέκτημα έχοντας καλύτερη οικονομία, ισχυρότερα όπλα, την κυβερνητική προπαγάνδα και το χαρτί του πετρελαίου.3

Η ώρα που το ΝΑΤΟ ανέλαβε την συγκεκριμένη επιχείρηση ήλθε και στις 31/03/2011 πια επίσημα οι επιθέσεις διεξάγονταν υπό νατοϊκή σημαία. Οι ΗΠΑ κατείχαν4

υποστηρικτική θέση έναντι του εξοπλισμού των ανταρτών, συντονισμένα με την Μ. Βρετανία και τη Γαλλία, πράγμα στο οποίο αντιτίθεται ο Γενικός Γραμματέας της συμμαχίας με δήλωσή του πως δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο από το διάταγμα του ΟΗΕ5. Επισημάνθηκε επίσης, το αντί-πολεμικό προφίλ του Μ. Ομπάμα, το οποίο είχε εντόνως καλλιεργηθεί στην προεκλογική του εκστρατεία και το πόσο πολύ αντιτίθεται με την παρούσα επέμβαση. Για πόσο καιρό και σε τι βαθμό θα υφίστανται οι νατοϊκές δυνάμεις στην Λιβύη, είναι ερωτήματα που κυριάρχησαν στον διεθνή τύπο.6

Ο αραβικός κόσμος από την πλευρά του, ήταν σιωπηρός και ο δημοφιλής τύπος του Κόλπου ουδέτερος σε μεγάλο βαθμό.7 Ανέφερε ως κίνητρα του πολέμου, το πετρέλαιο και υπογράμμισε την δυτική απληστία.

2 Έχοντας βιώσει τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, το Ιράκ και το Αφγανιστάν επόμενο είναι ο κόσμος να ανησυχεί για μία ακόμη ανθρωπιστική επέμβαση. Μεγάλο το δίλημμα κυρίως για τις ΗΠΑ αναφορικά με τους στόχους της επέμβασης στην Λιβύη. Καλό το άρθρο, Drogin Bob, ‘Obama faces a challenge in defining his aims in Libya’, 27/3/2011, Los Angeles Times http://www.latimes.com/news/politics/la-fg-libya-end-game-20110327,0,7980478.story, ημερομηνία πρόσβασης 29/3/2011. Στο εν λόγω άρθρο αναφέρεται χαρακτηριστικά: "What I am opposed to is … a dumb war”.

3 Στοιχεία που αναφέρονται στο άρθρο της Γεωστρατηγικής: ‘Καντάφι ante Βεγγάζη: Η στρατηγική πίσω από την πιθανή νίκη’, 17/3/2011, http://www.strategyreport.gr/?p=8147, ημερομηνία πρόσβασης 22/3/2011.

4 Αναφορά στο άρθρο του Douthat, Ross, ‘War and responsibility’, 15/3/2011, New York Times http://douthat.blogs.nytimes.com/2011/03/15/war-and-responsibility/, ημερομηνία πρόσβασης 1/5/2011.

5 Αναφορά σε άρθρο εφημερίδας Καθημερινή: «Ρωσία: Υπέρ αλλαγής στη Λιβύη, χωρίς εξωτερική ανάμειξη», 30/3/2011 http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathbreak_1_30/03/2011_385333, ημερομηνία πρόσβασης 18/12/2011

6 Cooper, Helen, ‘Target in Libya is clear. Intent is not’, 20/3/2011, http://www.ndtv.com/article/world/target-in-libya-is-clear-intent-is-not-92990, ημερομηνία πρόσβασης 1/5/2011.

7 ?Cholov, Martin, ‘The Arab view’,20/3/2011 http://www.guardian.co.uk/world/2011/mar/20/libya-arab-view, ημερομηνία πρόσβασης 22/3/2011.

Ερευνητές ανέφεραν πώς στους πραγματικούς λόγους της επέμβασης συμπεριλαμβάνονταν: Η αλλαγή του καθεστώτος, η εξολόθρευση του Καντάφι και η ανάγκη ενίσχυσης του κύρους των ‘ανθρωπιστικών επεμβάσεων’ ανά τον κόσμο.8 Στα τέλη του Απριλίου αγγίξαμε την στασιμότητα και ο δικτάτορας της Λιβύης ήταν υπό εκκαθάριση. Σημειώθηκαν αεροπορικές επιθέσεις της συμμαχίας και ένας εκ των υιών του Καντάφι με την οικογένεια του βρέθηκαν νεκροί. Έχοντας τέτοιας δυναμικότητας επεμβάσεις εκ μέρους του ΝΑΤΟ δεν αποτέλεσε έκπληξη, η νατοϊκή νίκη.

Η νίκη αυτή σήμανε το τέλος της επιχείρησης και δεν οδήγησε σε χρόνια αδιέξοδα και ταλαιπωρίες, όπως άλλες επιχειρήσεις του παρελθόντος, ενισχύοντας την ύπαρξη του ΝΑΤΟ στο σήμερα, ως έναν Οργανισμό που μπορεί και υπηρετεί το νέο του δόγμα αντιμετωπίζοντας επιτυχώς τις διεθνείς προκλήσεις. Επίσης, σημαντικό στην όλη επιτυχία του ΝΑΤΟ ήταν το γεγονός της άμεσης κινητοποίησης των νατοϊκών συμμάχων. Σε αυτά προστίθεται η περιφερειακή στήριξη προς την επέμβαση και η ισχυρή νομική βάση της επιχείρησης.

Ο κος Rasmussen δήλωσε τον Οκτώβριο του 2011 στο Βερολίνο, πώς το νέο δόγμα του ΝΑΤΟ9 θα υπηρετεί τις χώρες οι οποίες ζητούν την ελευθερία τους και δύο λέξεις ήταν κυρίαρχες: Αρχές (principles) και Δύναμη (power). Όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες και ο σκοπός δίκαιος, με μία ισχυρή νομική βάση η δύναμη του ΝΑΤΟ οφείλει να κυριαρχεί. Αναγκαιότητα μία «έξυπνη άμυνα» (smart defence), και επιλεκτική δράση. Αυτή η στάση δικαιολογείται αν αναλογισθούμε την παγκόσμια οικονομική κρίση. Οι ΗΠΑ καλύπτουν το 75% των στρατιωτικών δαπανών του ΝΑΤΟ και δεν επιθυμούν υιοθέτηση άσκοπων επεμβάσεων10!

Κεντρικό ρόλο στην νίκη του ΝΑΤΟ στην Λιβύη έπαιξε ο αποφασιστικός, αλλά πολύ προσεκτικός στην πράξη ρόλος των ΗΠΑ. Υποστηρίχθηκε πώς: ‘They took a back seat in Libya’. Καθοριστική υπήρξε η υλική στήριξη των επιχειρήσεων από μέρους των ΗΠΑ, με τη χρήση οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών, που αποτέλεσαν παράδειγμα των μοναδικών στρατιωτικών δυνατοτήτων που διαθέτουν και που στόχο είχαν την στήριξη των επιχειρήσεων και σε καμία περίπτωση την υποβάθμιση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της συμμαχίας11. Στην εν λόγω επιχείρηση, όλα τα μέλη συνέβαλαν. Η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία κυριάρχησαν στο αεροπορικό και ναυτικό πεδίο. Επίσης, Δανία, Βέλγιο, Νορβηγία,

8 Johnstone, Diana, ‘Reasons and false pretexts. Why are they making war in Libya? ’, 28/3/2011, http://www.globalresearch.ca/index.php?context=va&aid=23983, ημερομηνία πρόσβασης 28/3/11.

9 European Policy Centre, «Towards NATO's Chicago summit», 30/9/2011, http://www.epc.eu/pub_details.php?pub_id=1345&cat_id=6, ημερομηνία πρόσβασης 21/11/2011

10 Daalder, Ivo, Stavridis, James, “NATO’s success in Libya’’, 30/10/2011, http://www.nytimes.com/2011/10/31/opinion/31iht-eddaalder31.html?_r=1, ημερομηνία πρόσβασης 21/11/2011.

11 Voice of America, “Μη επανδρωμένα αεροσκάφη στέλνουν οι ΗΠΑ στη Λιβύη”, 21/4/2011, http://www.voanews.com/greek/news/us-libya-2011-4-21-120422009.html, ημερομηνία πρόσβασης 17/12/2011

Ισπανία, Τουρκία, Καναδάς, Ελλάδα και Ρουμανία συμμετείχαν ενεργά στην Λιβύη, στηρίζοντας την ζώνη απαγόρευσης πτήσεων και το εμπάργκο. Αξιοσημείωτη είναι και η αρωγή της Σουηδίας, ενός μη μέλους του ΝΑΤΟ.12.

Ένα γεγονός ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι η στάση που κράτησε η Γερμανία. Η γερμανική διπλωματία θεώρησε σκόπιμο να αρνηθεί τη συμμετοχή της στην επιχείρηση της Λιβύης αλλά και να προτρέψει και τις άλλες χώρες να μην προχωρήσουν περαιτέρω. Η κίνηση της Γερμανίας την έφερε απέναντι στις επιδιώξεις των Δυτικών Συμμάχων, καθώς επίσης και στην ίδια γραμμή με τις αναδυόμενες δυνάμεις που είναι γνωστές ως BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα), πράγμα που φαίνεται να έφερε μια αίσθηση ανασφάλειας και απομόνωσης13. Εν συνεχεία πρότεινε αντί της συμμετοχής της στην επιχείρηση της Λιβύης την αύξηση της γερμανικής παρουσίας στο Αφγανιστάν με την τοποθέτηση γερμανικών πληρωμάτων στα ιπτάμενα ραντάρ Awacs του ΝΑΤΟ που ελέγχουν τον εναέριο χώρο της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυόταν η επιχείρηση της Λιβύης μέσω της απελευθέρωσης άλλων συμμαχικών πληρωμάτων που θα ενίσχυαν το προαναφερθέν μέτωπο14. Συμπερασματικά, έχουμε συμβολικές χειρονομίες από την Γερμανία στην Λιβύη. Αξίζει να σημειώσουμε πώς παρά το μέγεθος και την δυναμική που κατέχει η Γερμανία ως χώρα, δεν κατέχει αποφασιστικό ρόλο εντός του ΝΑΤΟ.

Την ίδια στιγμή η Γαλλία χρησιμοποίησε τη συγκυρία του Πολέμου όχι μόνο για να ανακάμψει πολιτικά ο Πρόεδρός της στο εσωτερικό αλλά και για να αναδυθεί ως ένας δυναμικός παράγοντας στη διεθνή σκακιέρα. Διεκδίκησε εκ νέου τη Β. Αφρική ως δικό της ζωτικό χώρο, προσπάθησε να φέρει με το μέρος της την νέα λιβυκή κυβέρνηση που θα προέκυπτε μετά το τέλος της αναταραχής, υπήρξε πρωτοπόρος στην αναγνώριση των επαναστατών της Λιβύης, όταν όλες οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δίσταζαν να αποτολμήσουν κάτι ανάλογο και ουσιαστικά διεκδίκησε μεγαλύτερο μερίδιο για την γαλλική επιχειρηματική διείσδυση στην περιοχή15.

Θα κλείσουμε με μία συγκριτική θεώρηση των επεμβάσεων του ΝΑΤΟ σε Κόσσοβο και Λιβύη. Στο Κόσσοβο, η επέμβαση των συμμάχων είχε τον μανδύα της ανθρωπιστικής επεμβάσεως, (όπως και στην Λιβύη) και την προστασία της μειονότητας των Αλβανο-Κοσσοβάρων, από τις σερβικές επιθετικές τάσεις και από μία πιθανή γενοκτονία. Το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι αποφάσισαν να βομβαρδίσουν την Γιουγκοσλαβία τονίζοντας την τεράστια ευθύνη που έφερε στις πλάτες του ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Το αποτέλεσμα, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Η Ρωσία, αντίθετα με τις Μ.Δ, υποστήριξε πώς είναι κατά του σχεδίου και υπέρ μιας λύσης που θα δέχεται και η Σερβία. Ειδάλλως, το veto στο Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ είναι

12 ‘Problems from hell, solutions from purgatory’, http://www.economist.com/blogs/democracyinamerica/2011/11/libya-intervention, 8/11/2011.

13 Centre for European Politics, “Germany and Libya”, 22/3/2011, http://cep.rhul.ac.uk/cep-blog/2011/3/22/germany-and-libya.html, ημερομηνία πρόσβασης 18/03/2011

14 Ασημένιος Σταμάτης, «Γερμανικό «όχι» σε συμμετοχή στις επιχειρήσεις της Λιβύης», 18/3/2011 http://www.dw-world.de/dw/article/0,,6475820,00.html, ημερομηνία πρόσβασης 10/12/2011 και ‘Opportunities lost, opportunities seized: the Libya crisis as Europe's perfect storm’, 30 June 2011, http://www.epc.eu/pub_details.php?pub_id=1310&cat_id=3.

15 BBC News Europe, Libya: France recognises rebels as government, 10/3/2011, http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12699183, ημερομηνία πρόσβασης 10/12/2011

βέβαιο. Η Ελλάδα και μερικές άλλες χώρες της Ε.Ε, όπως η Ισπανία και η Κύπρος υποστήριξαν τον δρόμο του διεθνούς δικαίου και μίας λύσεως, η οποία θα συνάδει προς αυτό. Το Κόσσοβο με το εν λόγω σχέδιο, αποτέλεσε μία νομικά μετέωρη λύση, χωρίς την σφραγίδα της διεθνούς νομιμότητας. Ενώ το ψήφισμα, 1244, προέβλεψε καθεστώς διευρυμένης αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο της Σερβίας, στην πράξη η απόσχιση είχε συντελεσθεί16.

Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε ομοιότητες με την Λιβύη, στον όλο χειρισμό και εκτέλεση των επεμβάσεων του ΝΑΤΟ;

Το Κόσσοβο ήταν και είναι μία ‘καυτή πατάτα’ και φόβοι για παγιοποίηση ενός αδιεξόδου είναι ορατοί. Προχωρώντας, όπως και στην Λιβύη, οι φωνές που αντιτίθεντο στην όλη επέμβαση (κυρίως η Ρωσία17), είχαν κρατήσει παρόμοια στάση και στο Κόσσοβο. Επίσης, με τους βομβαρδισμούς που έλαβαν χώρα αποδυναμώθηκε η εικόνα των ανθρωπιστικών επεμβάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Τόσο στην Λιβύη όσο και στο Κόσσοβο οι εχθροί των συμμάχων καταδικάσθηκαν και απαξιώθηκαν ως ‘βάρβαροι’, από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, μέχρι που εκκαθαρίσθηκαν! Επίσης, το μέλλον προβλέπεται δυσοίωνο και στις δύο περιπτώσεις. Οι εξαγγελίες και οι προτεραιότητες σχετικά με την πορεία εκδημοκρατισμού των εν λόγω περιοχών μοιάζουν ουτοπικές. Έχοντας ήδη γίνει μάρτυρες της διαφθοράς και των εγγενών αδυναμιών στην περίπτωση του Κοσσόβου και παρατηρώντας τις εξελίξεις στην Λιβύη είναι βέβαιο πώς ένα κράμα παρακμής και αναρχίας θα εμφανισθεί. Παρά το γεγονός ότι η διεθνής κοινότητα, οι σύμμαχοι, αναλαμβάνουν να εκδημοκρατίσουν τέτοιου είδους κράτη και διακηρύσσουν στόχους και προτεραιότητες, στην πράξη μία τέτοια διαδικασία μοιάζει με φενάκη.18 Τέλος, και στις δύο περιοχές είχαμε μία πολυπλοκότητα εδραζόμενη στα πολλά πολιτιστικά στοιχεία που ενεπλάκησαν.

Ποια στοιχεία όμως μετέτρεψαν σε εξαιρετικού ενδιαφέροντος περιοχές το Κόσσοβο και την Λιβύη; Από την μία πλευρά, το λιβυκό πετρέλαιο. Μετά την πτώση του Καντάφι άνοιξε ο δρόμος για ανεμπόδιστη εκμετάλλευση του από δυτικές χώρες.19 Όμως και στο Κόσσοβο έγινε λόγος για φυσικό πλούτο και για τεράστιες ποσότητες σε πολύτιμα μέταλλα.20 Στοιχεία της

16 Στ.Περράκης (επιμ), ‘Κόσοβο, Ανατρέποντας τη διεθνή δικαιοταξία: αυτοδιάθεση και απόσχιση εθνοτήτων τον 21ο αιώ’., εκδ. Ι.Σιδέρης, 2008.

17 Amie Ferris-Rotman , «Russia warns over new U.N. resolution on Libya», 26/4/2011, http://uk.reuters.com/article/2011/04/26/us-libya-russia-idUKTRE73P1BL20110426, ημερομηνία πρόσβασης 10/12/2011

18 Steven Woehrel, Kosovo’s Future Status and U.S. Policy, 9/1/2006, CRS Report for Congress Received through the CRS Web

19 Στοιχεία παρμένα από το άρθρο του Leonard, Andrew, ‘Libyan oil. War is it simple?, 21/3/11,http://mobile.salon.com/tech/htww/2011/03/21/the_libyan_oil_war_connection/index.html, ημερομηνία πρόσβασης 25/4/2011. Και ‘Libyan Oil. Relying on Libya’, The Economist Online, 25/2/2011, http://www.economist.com/blogs/dailychart/2011/02/libyan_oil, ημερομηνία πρόσβασης 25/4/2011

20 Κόσοβο: ‘Άδειες για εξερεύνηση κοιτασμάτων μεταλλικών ορυκτών’ , Δευτέρα, 28. 02. 2011 - 13:19, http://www.dealnews.gr/kosmos/item/10723, ημερομηνία πρόσβασης 31/12/2011.

ανεξάρτητης επιτροπής μεταλλείων και ορυχείων του Κοσσόβου, η αξιοποίηση των μεταλλικών ορυκτών στο Κόσσοβο θα μπορούσε να έχει οικονομικά οφέλη αξίας άνω των έξι δισεκατομμυρίων ευρώ! Στο Κόσσοβο, τα αποθέματα λιγνίτη κατατάσσονται στην πέμπτη θέση παγκοσμίως, με βάση το μέγεθός τους. Ο λιγνίτης αποτελεί μια βασική «πηγή» τροφοδοσίας για την παραγωγή ενέργειας. Πέραν του λιγνίτη, τα αποθέματα ψευδάργυρου και μόλυβδου διαμορφώνονται σε 48 εκατομμύρια τόνους, του νικελίου σε 16 εκατομμύρια τόνους, του χρωμίου σε 89 και του βωξίτη σε 12 εκατ. τόνους.

Κλείνοντας, μία διαφορά ανάμεσα στις δύο κρίσεις, έγκειται στην στάση των ΗΠΑ στις δύο κρίσεις αλλά και στον βαθμό ανταπόκρισης των Ευρωπαίων συμμάχων. Ως προς το πρώτο σημείο, οι ΗΠΑ στην περίπτωση της Λιβύης δεν είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ στην περίπτωση του Κοσσόβου ήταν οι βασικοί πρωταγωνιστές. Ως προς το δεύτερο σημείο, στην Λιβύη παρά τις όποιες ανησυχίες η κινητοποίηση των Ευρωπαίων εταίρων υπήρξε άμεση και συνέβαλε στην επιτυχή έκβαση του πολέμου. Αντίθετα, στο Κόσσοβο δεν είχαμε καλό συντονισμό και δράση από πλευράς Ευρώπης, όλο το βάρος είχε πέσει στους ώμους των ΗΠΑ. Σε περιόδους οικονομικών ταραχών και περιορισμών η κάθε κίνηση θα πρέπει να είναι απαραίτητη και τα οικονομικά κυρίως βάρη ορθά κατανεμημένα εντός του ΝΑΤΟ εάν θέλουμε να αποφύγουμε τις εσωτερικές συγκρούσεις και την απεμπόληση της κοινής συμμαχικής ταυτότητας. Απαραίτητη μία ευελιξία των νατοϊκών δυνάμεων, συντονισμός στην δράση και μία ξεκάθαρη κατανομή των εξουσιών, προκειμένου να υπάρξουν θετικές προοπτικές σε μελλοντικές επεμβάσεις.