سرمقاله

ديدگاه

مقاالت

ترجمه

رويداد و تحليل

تازه هاي كتاب

۲

۳

۱۷

۵۷

۱۱۱

۱۱۷

ارتباطات ميان فرهنگي/ ٢

گفت وگـوی با رئيس مركـز پژوهش هـاي تاريخ، هنر و فرهنگ اسـالمي

(آرسيکا)/ سيد جواد اميني منش/ ٤

گفت وگو با واسـيلی واسـيليونا باريسـوا، دانشـيار گروه ادبيات روسـی

دانشگاه باشقير در خصوص تاثير اسالم بر داستايوسکی/ علی نجاران/ ٧

نشست تخصصي بررسی بيداري اسالمي با تمرکز بر تحوالت سوريه / ١٠

خاستگاه بينش و فلسفه ميان فرهنگي و گفت و گوی بين فرهنگی/

دکتر علی اصغر مصلح/ ١٨

گفـت و گوي ميـان فرهنگـي و بيناديني بـه مثابه راهي براي مهندسـي

فرهنگي بين المللي در عصر جهاني شدن/ نسترن علی محمدی/ ٢٨

خالقان فرهنگـی و جنبش های بيداري غرب (زمينـه ای برای گفت وگوی

ميان فرهنگی با غرب)/ محمد قاليباف خراساني/ ٣٨

كاربرد مطالعات ميان فرهنگي در تدوين سياست خارجي باثبات؛ با تمركز

بر روابط ج. ا. ايران و چين/ حسين كبريايي زاده/ ٤٩

بيداری اسالمی، چالش ها، موضع گيری ها و چشم اندازها/

سارا سيلوستری، ترجمه: طاهره جهان پرور/٥٨

/ يونسكو و گفت وگو ميان فرهنگي در يك بررسي از سال ١٩٧٠ تا ٢٠١٠

ديويد ا. والدن، ترجمه: زهره ضياعی/ ٧٨

درآمدی بر گفت وگوی بين دينی: بررسـی تاريخچه گفت وگوی بين اديان

در روسيه معاصر/ مارينا فيودوروا / ٨٦

دين پژوهي در مطالعات ميان فرهنگي؛ بررسي اسالم در چوان جو/

لی شينگ هوا/ ٩٢

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢

ــي ارتباطات ميان فرهنگي از مقوله هاي مهم و اساس

ــد. پديده هايي ــات در عصر جديد مي باش حوزه ارتباط

ــي فرهنگي و روابط ــي عمومي ديپلماس چون ديپلماس

فرهنگي بين المللي نقش موثري در گسترش اين حوزه

ــد. چنان كه از ــر اهميت آن افزوده ان ــته و ب علمي داش

منظر ديپلماسي فرهنگي ايجاد ارتباطات بين فرهنگ ها

و ملت هاي گوناگون با يكديگر با تكيه بر هويت فرهنگي

خرده فرهنگ ها و ساير عناصر فرهنگ ساز آنان اهميت

به سزايي دارد.

ــكل گيري انديشه هاي ــه هاي ش ــوي ديگر ريش از س

ــت. مربوط به ارتباطات ميان فرهنگي چندان دور نيس

ــورت پراكنده طرح ــن حوزه به ص ــاز، نظريات اي در آغ

مي شد و پس از آنكه پژوهشگراني چون«گاديكانيست»

و«نيشيدا» نظريه هاي خود را مدون ساختند و موسسات

ــار سالنامه ارتباطات انتشاراتي همچون «سيج»با انتش

ــال هاي ١٩٨٠تا ١٩٩٥ بين المللي و بين فرهنگي در س

ــر گرديد)، نظريه پردازي ــماره آن منتش (كه آخرين ش

ــتري برخوردار شد و در در اين حوزه از پيچيدگي بيش

متن پژوهش ها نظرياتي پديد آمد كه سرچشمه مباحث

ــد. در دو دهه ــات ميان فرهنگي گردي امروزين ارتباط

ــد شگرفي يافته و آثار ارزشمندي اخير اين نظريات رش

را در مباحث ميان فرهنگي به وجود آورده است.

ــه ــي ميان نظريات ميان فرهنگي س امروزه در كاوش

دسته نظريه را مي توان مشاهده نمود:

گونه اول، نظرياتي هستند كه فرهنگ رادر فرايند هاي

ــازه گرا مديريت ــازند. نظريات س ارتباطات ادغام مي س

هماهنگ معني و ارتباطات فرهنگي از اين دسته اند.

ــتند كه به تبيين تفاوت هاي گونه دوم، نظرياتي هس

فرهنگي در ارتباطات مي پردازند.

ــتند كه بر فرايند هاي بين ــوم، نظرياتي هس گونه س

ــد مي نمايند. مانند ــن فرهنگي مردم تاكي گروهي و بي

ــازي و انطباق، مديريت هويت نظريات مربوط به همس

ــبكه هاي ارتباطي و نظريه ــا مذاكره در باره هويت، ش ي

فرهنگ پذيري وسازگاري.

ــوان دريافت كه ــل در اين نظريات مي ت ــا كمي تام ب

ــاط تنگاتنگي با مباحث ــان فرهنگي ارتب ارتباطات مي

ــه ها ومباني فرهنگي در عرصه بين الملل دارند و انديش

ــردي، كارب ــي، مطالعات ــاي حوزه ه در ــد مي توانن آن

ــاز و موثر باشند. ــت گزاري و تصميم سازي كارس سياس

ــه كنوني تكيه بر مطالعات و نظرياتي بي ترديد در عرص

ــاخت بسياري از معادالت بين المللي را فراهم كه زير س

ــت براي محققين وفعاالن فرهنگي از اهميت آورده اس

ــديم تا در ــد. از اين رو بر آن ش زيادي برخوردار مي باش

ــماره سيري اجمالي در مباحث فرهنگي از منظر اين ش

ــژه در حوزه هاي كاربردي ــات ميان فرهنگي بوي ارتباط

امروزين آن داشته باشيم.

ارتباطات ميان فرهنگي

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤

گفت وگوی با رئيس مركز پژوهش هاي تاريخ، هنر و فرهنگ اسالمي (آرسيکا)

تنظيم: سيد جواد اميني منش

اشـاره: انعقاد تفاهم نامه اجرايي بين سازمان فرهنگ و

ارتباطات اسالمي و آرسيكا به منظور برگزاري نمايشگاه

صنايع دسـتي در سـال۲۰۱۲درتهران بهانه اي شد براي

گفت گـو با نظير معروف،رئيس پژوهش هاي تاريخ، هنر و

فرهنگ اسالمي(آرسيكا)

آقاي نظير معروف ابتدا مختصري در مورد سوابق علمي

و اجرايي خود توضيح دهيد.

پدر و مادر من فلسطيني هستند ولي من سال١٩٥٤در

ــواده ام در جريان ــون خان ــدم چ ــر لبنان متولد ش بع البك

ــال ١٩٤٨ از فلسطين به لبنان مهاجرت كردند. بمباران س

ــال حاضر مقيم و ــرده ام و در ح ــور كار ك در چندين كش

ــده) از اين رو، تا ــتم. (با خن ــنامه تركي هس داراي شناس

حدودي چند مليتي هستم.

در خصوص سوابق اجرايي، در مركز پژوهش هاي تاريخ،

هنر و فرهنگ اسالمي(آرسيكا) وابسته به سازمان همكاري

ــتم، رئيس برنامه ي پيشرفت ــالمي مشغول به كار هس اس

ــتي در آرسيكا مي باشم و ٢٥ سال كه در رشد صنايع دس

اين مركز مشغول به كار مي باشم.

مختصـري در مـورد فعاليت هـای آرسـيكا و همچنيـن

اهداف اين مركز توضيح دهيد؟

مركز آرسيكا اولين مؤسسه فرهنگي است كه در چارچوب

ــال ١٩٨٠ ميالدي تأسيس ــازمان كنفرانس اسالمي س س

ــين اين مركز، دكتر احسان اوغلو ــت. رئيس پيش شده اس

ــازمان كنفرانس اسالمي بود كه در حال حاضر، دبيركل س

ــمت شدم. ــال ٢٠٠٥ عهده دار اين س ــد. من از س مي باش

آرسيکا تا به حال نسخه ها زيادي از مجالت و كتاب های

ــالم ــالمي و تاريخ تمدن اس ــددی درباره هنرهاي اس متع

ــد همايش تمدن ــادي مانن ــاي زي ــن همايش ه و همچني

ــيا (فرهنگ و تمدن اسالمي اسالمي در جنوب شرقي آس

ــت. هدف اين همايش ها، بازنگري ماليايي) برگزار كرده اس

ــالمي ــمندان اس ــا بهره گيری از دانش ــخ ب ــن تاري و تدوي

ــي كه در مورد ــياری از داده های تاريخ ــد. زيرا بس می باش

ــت، توسط غرب ــترس اس ــالمی در دس ــرزمين های اس س

ــاز به بازنگری ــت و بنابراين ني ــته تحريردرآمده اس به رش

ــرقي آسيا، ــالمي در جنوب ش دارد. در همايش تمدن اس

ــن، اندونزي، ــاتيد تاريخ از فيلپين، چي ــان و اس كارشناس

مالزي و كارشناسان مسلمان از استراليا شركت داشتند. از

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥

ــته ترين همايش های علمی مرکز به اين رو، يكي از برجس

ــمار مي آيد. هم زمان با اين همايش چندين جلد كتاب ش

نيز به چاپ رسانديم.

ــياي ــالمي در بالكان، آس ــوص تاريخ تمدن اس در خص

ــيا ــرق آس ــرق آفريقا و جنوب ش ــه، غرب آفريقا و ش ميان

سمينارهاي زيادي برگزار کرده ايم كه از آن جمله مي توان

به سميناري در مورد تمدن اسالمي درحوزه مديترانه اشاره

ــالمي در قفقاز و شمال آفريقا و كرد. در خصوص تمدن اس

مغرب عربي پژوهش ها و مطالعات زيادي در مورد فرهنگ

ــده است و كتاب هايي ــورهاي عضو اين حوزه انجام ش كش

ــالمي مختلف و ــورهاي اس نيز در مورد ابعاد فرهنگي كش

ــي در ــن پژوهش هايی زيادي در مورد خوشنويس همچني

کشورهای اسالمی انجام و منتشر شده است.

ــورد معماري ــابقات زيادي در م ــتا، مس در همين راس

اسالمي برگزار کرده ايم، نمونه آن، برنامه اي به نام موستار

ــال بود که براي ساختن ميراث اسالمي در به مدت ١٠ س

ــني طرح ريزی شد. در اين برنامه، از دانشجويان فوق بوس

ليسانس و دكتري دعوت كرديم و پس از بررسی طرح های

آنها، بازسازي مساجد زيادي را از طريق طرح های منتخب

ــو، برنامه ديگري ــمت و س ــانديم. با همين س به انجام رس

ــاماندهی خواهد شد كه با ــال ٢٠١٥ س با نام قدس در س

ــي ــانس و دكتري مهندس ــجويان فوق ليس دعوت از دانش

ــاري از آمريكا، انگليس، ايتاليا و همچنين متخصصان معم

ــالم و ايجاد كارگاه هايي در قدس شريف، نسبت جهان اس

ــرزمين مقدس اقدام ــازی بعضي از بناها در اين س به بازس

ــت ثروتمندان ــن پروژه ها نيز با حماي ــم. هزينه اي می کني

ــالم و دنياي عرب تامين خواهد شد. اين طرح از جهان اس

هم اکنون آغاز شده و سال ٢٠١٥ انشاءا. . . نتيجه می دهد.

ــورد بالندگي صنايع ــاي زيادي در م همچنين برنامه ه

ــت اجرا داريم که هدف آن گردهم آوردن ــتي در دس دس

متخصصان حوزه صنايع دستي جهان اسالم جهت مبادله

ــد. چرا که ــتي مي باش ــات صنعتگران هنرهای دس تجربي

اعتقاد داريم، برگزاري نمايشگاه هاي مشترك و كارگاه هاي

ــي صنايع دستي اسالم نياز به ساماندهی دارد. زيرا آموزش

ــالم مي آيند، تمايل به خريد ــگراني که به جهان اس گردش

صنايع دستي خوب و اصيل را دارند ولي در شرايط کنونی

ــالمي، آنها ــورهاي اس ــاي معمولي برخي از كش در بازاره

صنايع دستي را خريداري مي كنند و بعد متوجه مي شوند

ــدارد که اين امر تاثير مخربی بر ــه اين توليدات اصالت ن ك

اعتبار ملت های اسالمی خواهد داشت.

ــيکا، ــن همايش هنري و فرهنگي در چارچوب آرس اولي

ــد. در ــرب عربي در مراكش برگزار ش ــال ١٩٩١ در مغ س

همين چارچوب سال ١٩٩٤ اولين جشنواره صنايع دستي

ــتان كه ٢٠٠٠ نفر از توليدكننده هاي در اسالم آباد پاكس

ــركت كردند، برگزار ــتي جهان اسالم در آن ش صنايع دس

ــنواره که پس از فروپاشي شوروي برگزار شد. در اين جش

ــتي آسيايي ــتيم هنرمندان صنايع دس ــد، ما توانس مي ش

ــتان به همراه هنرمندان تركيه، مركزي، ازبكستان، قزاقس

ــالم در ــوريه، مغرب و كل جهان اس ــطين، س ــران، فلس اي

ــالم آباد گردهم آوريم که ٤/٠٠٠/٠٠٠ نفر بازديدكننده اس

داشت و بازتاب رسانه اي قابل توجهی داشت، به طوری که

حتی بي بي سي، خبرگزاری های رسمی هلند، چين و ژاپن

نيز اين نمايشگاه را پوشش خبری دادند.

در جلسه افتتاحيه اين همايش، رئيس سازمان بين الملي

ــلمانی از سري النكا به نام «سيوا صنايع دستي كه غيرمس

ــكي» بود، گفت: وقتي از هنر و صنايع دستي جهان آورس

اسالم صحبت مي كنيم، بايد بدانيم، جهان اسالم قطب اول

هنری جهان است در حالی که جهان غرب به عنوان قطب

ــود. زيرا هنرمندان صنايع دستي سوم درنظر گرفته می ش

ــطح جهان اسالم از لحاظ ــته اند خود را به س غربی نتوانس

ــانند، از اين رو، كشورهاي ــتي برس نوآوري در صنايع دس

ــتري بدهيم. ــوع اهميت بيش ــد به اين موض ــلمان باي مس

ــت دارد،٧٠٪ از اين ــاالنه ٥٥/٠٠٠/٠٠٠ توريس اسپانيا س

ــگر ها به آندلوس مي روند. حال بايد پرسيد در آنجا گردش

ــگری وجود دارد؟ در آندلوس كاخ حمرا، چه جاذبه گردش

ــاجد، ميراث اسالمي، تابلوهاي و به طور کلی معماري مس

اصيل اسالمی به چشم می خورد.

ــگر بين١٠٠٠، ١٠٠٠٠دالر ــط هر گردش به طور متوس

ــگر ــه حداقل هر گردش ــاب آنک ــد. با احتس ــرج مي كن خ

ــگرها گردش ــن اي ــاالنه س ــد، مي كن ــرج خ دالر ١٠٠٠

٥٥/٠٠٠/٠٠٠/٠٠٠ دالر به درآمد اسپانيا اضافه مي كنند.

ــرايط، غرب مي دانند از ميراث اسالمي به چه در اين ش

ــن ثروت باارزش ــا نمي توانيم از اي ــي بره برد ولي م طريق

ــيكا به اين ــتفاده كنيم به همين دليل توجه ما در آرس اس

ــت. نمونه اقدام موفق بهره گيری از موضوع جلب شده اس

ــتی سال ١٩٩٩ است زمانی که فرش ايران (فرش هنر دس

دستباف) ١/٠٠٠/٠٠٠/٠٠٠دالر صادرات داشت.

ما در آرسيكا به اين موضوع توجه مي كنيم كه مي توانيم

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦

ــورهاي خارجي گردشگر جمع كنيم و از اين طريق از كش

ــي كنيم و ــه ديگران معرف ــود را ب ــم فرهنگ خ مي تواني

صادرات فعال داشته باشيم و فرصت كار براي تعداد زيادي

جوانان فراهم خواهد شد.

به همين دليل ما نشست هاي بسياری در نقاط مختلف

جهان اسالم برگزار كرديم كه عبارتند از: همايش معماري

ــق که ــره، همايش نگارگري ١٩٩٧ در دمش ١٩٩٥ در قاه

ــوريه گردهم آمدند يا همايش ــن هنرمندان را در س برتري

ــات ــه آن اقدام ــس از جمل ــرش ١٩٩٩ در تون ــم و ف گلي

ــز ٢ جلد كتاب در مورد ــد. در پايان هر همايش ني می باش

همايش به چاپ مي رسانيم كه يك كتاب در مورد اصفهان

به چاپ رسيده است که يادگاری از همايش بين المللي هنر

ــتي در اصفهان سال٢٠٠٢ ــالمي و صنايع دس و ميراث اس

ــت. (در اين گردهمايی، هيأت هاي از ٧٣ كشور شركت اس

كردند)

ــال هاي ٢٠٠٢ و ٢٠٠٦ همايش هاي تخصصي در در س

مورد گردشگر و صنايع دستي در عربستان (رياض) برگزار

ــراي هنرهاي ــاد دهكده هايي ب ــه هداف آن ايج گرديد ك

ــالم بود. ايده ای که از ميدان ــتي در جهان اس صنايع دس

نقش جهان در اصفهان الهام گرفته شده بود.

با همين سمت و سو، در سال ٢٠١٠ نمايشگاه هنرهاي

ــنواره ــال بعد جش ــتي در دوحه قطر برگزار گرديد. س دس

ــركت هنرمندان٤٠كشور در ٢٠١١ ــتي با ش هنرهاي دس

ــقط عمان برگزار گرديد كه يك ماه داير بود و يك در مس

ميليون نفر بازديد كننده داشت.

ــر و نوآوري ــگاهي با عنوان هن ــال ٢٠١٢ نمايش در س

ــد. البته جا دارد ــتي در تهران برگزار خواهد ش صنايع دس

ــال ٢٠٠٢در اصفهان با ــيار جذابي كه س ــگاه بس از نمايش

ــالمي برگزار ــگ و ارتباطات اس ــازمان فرهن ــكاري س هم

گرديد، تشکر کنم.

چه كشـورهايي برای ايجاد دهكده صنايع دستي اقدام

كردند؟

ــازمان دولتي نيست و بيشتر مي تواند توصيه آرسيكا س

ــت. چرا ــتقبال بوده اس ــورد اس ــن ابتكار م ــد. ولي اي كن

ــود دارد از جمله ــر اين ابتكار وج ــه مزيت هاي زيادي ب ك

صرفه جويي در وقت گردشگر، تهيه محصوالت اصل، تعامل

نزديک گردشگر با هنرمندان.

ــيار خوبي بين كشورها در اين در حال حاضر رقابت بس

زمينه وجود دارد، عربستان از جمله اولين کشورهايی است

ــتي ــروع به اجراي مقدمات طرح دهكده صنايع دس که ش

کرده است و دهكده هايي براي حجاج و زائران خانة خدا در

مكه ايجاد نموده است، در مسقط نيز پيشرفت هايی وجود

دارد. در سنگال و اندونزي نيز اين دهکده ها وجود دارد.

به نظر شـما آرسيكا با استفاده از اين روش ها تا چه حد

مي تواند در همگرايي كشورهاي اسالمي مؤثر باشد؟

هدف اصلي از برگزاري اين همايش ها و اين جشنواره ها

ــت كه بتوانيم فرصتي را فراهم كنيم تا كارشناسان آن اس

ــته باشند. در ــالم با هم تعامل داش و هنرمندان جهان اس

ــان ــاهد ارتباط نزديك كارشناس ــگاه ها، ما ش ــن نمايش اي

ــتيم. وقتي ما كتاب هايی ــالمي با يكديگر هس مختلف اس

ــته ــالمي بر روي آن نوش چاپ مي كنيم و عنوان جهان اس

ــت که ما به يك جهان واحد ــود، حامل اين پيام اس مي ش

ــالمی تعلق داريم. هر مخاطبی كه اين كتاب را بخواند؛ اس

با صنايع دستي اندونزي، مالزي، ايران، تركيه، آذربايجان،

ــود. بدين ــنا می ش ــالم آش مصر وبه طور كلي با جهان اس

ترتيب احساس بازديد از كل جهان اسالم را خواهد داشت.

با توجه به امواج بيداري اسـالمي در خاورميانه و شمال

آفريقا، برنامه هاي آينده شما در آرسيکا چيست؟

سازمان همكاري اسالمي به عنوان نهاد ذيربط در رصد

ــالمي صالحيت پاسخ گويي به بعد تحوالت كشورهاي اس

ــي تحوالت را دارد ولي در بعد فرهنگي ما از سال ها سياس

ــال ١٩٩٨ ــاهد اين بيداري بوده ايم. زيرا ما از س پيش ش

ــياری براي بيداري امت های اسالمي و آگاهي از تالش بس

ــام داده ايم. چرا که ــالمي انج ــراث تمدني فرهنگي اس مي

اعتقاد داريم اين بهترين ابزار براي ايستادگي در برابر غربي

است كه خواهان نابودي اين ميراث مي باشد.

در پايان اگر نکته ناگفته ای وجود دارد، بفرماييد.

ــرار داديد، ــه در اختيار من ق ــکر از وقتی ک ــن تش ضم

ــيار است ــالمی بس ناگفته ها در حوزه فرهنگ و تمدن اس

ــرم و اين مطلب را ــل دارم از اين فرصت بهره بب ــا تماي ام

ــكو ــيكا فقط يك درصد يونس ــادآوری کنم. بودجه آرس ي

ــد ولي به برکت دين مقدس اسالم راندمان باالتري می باش

ــته به سازمان ملل داريم كه اين امر مورد از اين نهاد وابس

تاييد و توجه محافل دانشگاهي و جهاني بوده است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧

اشاره

ــکی» و ــه ی دو مفهوم «داستايفس حتی خود مقايس

ــی را که عادت کرده اند ــالم» می تواند آنهاي «جهان اس

ميراث داستايفسکی را به عنوان «ناسيوناليست روسی»

ــی» دريابند، شوکه کند. در «چهارچوب قوانين ارتدکس

اما تجربيات اين نويسنده و انديشمند بزرگ روس فراتر

از اين موارد است.

ــيه بود و رويای عظمت روسيه او همواره نگران روس

ــت. آری، او يک مسيحی بود اما با وجود ــر داش را در س

ــلمانان صادق و ــتقيم با مس اين پيدا بود که ارتباط مس

تجربه ی روحانی و معنوی او از پيامبر اسالم (ص) بسيار

ــن او درک عميقی ــود. عالوه بر اي ــرای او با اهميت ب ب

ــاهدات او در ــت و مش از وحدانيت اديان ابراهيمی داش

ــت نداده اند. در دوران ما هنوز موضوعيت خود را از دس

اين رابطه فرصتی دست داد تا با آقای واسيلی واسيليونا

ــی دانشگاه دولتی ــيار گروه ادبيات روس ــوا، دانش باريس

باشقير گفت وگويی داشته باشم.

به نظر شـما تا چه اندازه ای برداشت عمومی در مورد

داستايفسـکی کـه او را ناسيوناليسـت می پندارنـد

منصفانه اسـت؟ و آيا او از صميم قلب به اسالم عالقه

مند بود؟

ــر از اين ــيار فرات ــکی بس ــی داستايفس ــای درون دني

برچسب های متعصبانه و نگرش کنونی شکل گرفته در

ــواره در حال کاوش بود و ــت. ذهن او هم خصوص اوس

ــيار گسترده است. ــخصی او در زندگی بس تجربيات ش

ــه محکومين به ــان می کنم که او هنگامی ک خاطر نش

ــيده شدند بسيار خوشحال اعدام به طور ناگهانی بخش

ــخت حکومت آزرده ــرا وی از مجازات های س ــد، زي ش

ــدگان و ــار پايين جامعه، تحقيرش ــر بود. او با اقش خاط

ــمندان و دولتمردان رنجيدگان همان طور که با انديش

زمان خود معاشرت داشت، برخورد می کرد و به اسالم از

صميم قلب عالقه مند بود چون که او تجربه ی مستقيم

ــلمانان را داشت. نبايد فراموش کرد که معاشرت با مس

ــکی در جوانی ٩ سال را در آسيا زندگی کرد، داستايفس

ــپس به ــک در اردوگاه کار اجباری و س ــدا در اومس ابت

مدت ٤ سال در سميپاالتينسک.

گفت وگو با واسيلی واسيليونا باريسوا، دانشيار گروه ادبيات روسی دانشگاه باشقير

در خصوص تاثير اسالم بر داستايوسکی

تهيه و تنظيم: علی نجاران

به همت رايزني فرهنگي-روسيه

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨

ــکی در نزديک ترين و عزيزترين فرد برای داستايفس

ــيا، خاور شناس معروف آن ــال های زندگی او در آس س

ــچ وليخانف بود. ــم اکنون، چکان چينگيزوي دوران و ه

ــکی ــن از داستايفس همان طور که می دانيد او از نظر س

ــن وجود او مطالب زيادی را برای کوچکتر بود، اما با اي

ــالم و ساير مذاهب ــکی درباره ی فرهنگ اس داستايفس

ــم توضيح داد. خاطره ی ــرقی و به خصوص بودائيس ش

ــيه و ــزرگ، دو اديب بزرگ روس ــان ب ــتی دو انس دوس

قزاقستان تا امروزه در قزاقستان نقل می شود تا آنجا که

در سميپاالتينسک موزه ی خاطرات ادبی داستايفسکی

افتتاح گرديد.

نبايد فراموش کرد که داستايفسکی تجربه ی معاشرت

ــت. بخش های از رمان ــمانان را داش ــياری از مس با بس

ــام «خاطرات خانه ی مردگان» را جنايی معروف او به ن

يادآور می شوم. در آنجا صفحات قابل مالحظه ای وجود

دارد که نويسنده با مسلمان جوان تاتار داغستانی به نام

ــرت می کند و صحبت های طوالنی ميان آنها آلی معاش

صورت می گيرد.

ــور با تامل ــت که ما را مجب ــوردی تعجب آور هس م

کردن می کند و آن زمانی است که داستايفسکی نه تنها

ــلمان جوان ظاهر می شود در نقش يک معلم برای مس

ــی خاص همچون يک واعظ بلکه به عنوان مبلغ مذهب

ارتدوکسی نقش ايفا می کند.

ــن مبلغ مذهبی آموخته بود. او چيزهای زيادی از اي

به آلی توجه کنيد، هنگامی که در حال گوش دادن به

ــخنان داستايفسکی در مورد مسيح است؛ اين گونه س

ــمانی، ــی، مرد آس ــه وجد می آيد و می گويد: «عيس ب

ــق می گفت. آخر در قرآن، کتاب مقدس ما هم اين ح

ــته شده است». ممکن است که حتی زمانی گونه نوش

ــتراکاتی را ميان ــکی برای اولين بار اش که داستايفس

ــلمانان و مسيحيان احساس کرد، فهميد که قرآن مس

ــی از يک جنس و ــورات، قرآن و انجيل کتاب هاي و ت

ــکی آن زمان، ــتند. به نظر من داستايفس خانواده هس

ــی ژنتيکی اين اديان ــاط نزديک و به عبارت ــی به ارتب پ

بزرگ جهانی برد.

«تاتارهای داغستانی سه نفر بودند، دوتن از آنها مسن

ــتر از ٢٢ سال سن نداشت و از نظر بودند و اما آلی بيش

ــيد. او در زندان ــر هنوز کوچکتر هم به نظر می رس ظاه

ــاش، باهوش و در همراه من بود. آلی چهره ای زيبا، بش

ــت که با اولين نگاه قلبم ــاده و خندان داش آن زمان س

ــيار از سرنوشت ــمت او تمايل پيدا کرد و من بس به س

ــرار داد و به جای ــر راه من ق ــند بودم که او را س خرس

ــده بود. تمام روح او ــخص ديگری هم اتاق من نش او ش

ــره ی زيبا يا به عبارت بهتر در چهره بی نظير در آن چه

ــده بود. لبخند او با بی ريايی بچه گانه اش، او ترسيم ش

ــياه رنگش ــمان بزرگ س ــس اعتماد برانگيز بود، چش ب

چنان مهربان و خونگرم بودند که من هميشه بيشترين

احساس رضايت را داشتم، و نگاه به او حتی غم و اندوه

ــيد. من بدون اغراق در مورد او ــکين می بخش من را تس

حرف می زنم.

اين که اين پسر بچه چگونه در آن دوران سخت اسارت

ــت همواره آن لطافت قلب خود را حفظ کند يا به توانس

ــود چنان پاکی و صداقت را بياموزد، يا چنان خلوص خ

ــن آن دوران تغيير پيدا ــی در فضای خش ــت و زيباي ني

نکرد، غير قابل تصور است. صرف نظر از تمام زيبايی های

ــال در طبيعت ذاتی ــری، اين خصوصيت به هر ح ظاه

محکم و پايدار او جای داشت. من سرانجام او را شناختم.

ــر پاکدامن، و ــخصی عفيف بود همچون يک دخت او ش

ــت، بدگمانی، بی عدالتی و رفتار قهر آميز، هر رفتار زش

ــمان زيبايش روشن می ساخت ــم را در چش آتش خش

ــمانش را زيباتر می نمود. ــرق اين آتش چش که حتی ب

ــت، اگرچه همواره او از قهر و پرخاش دوری می جس

ــاآرام می کرد ولی ــم پيش می آمد که او را ن مواردی ه

ــی ــد. اما او با هيچ کس ــتادگی کن ــت ايس او می توانس

ــت قهر کند. همه او را دوست داشتند و به او نمی توانس

عشق می ورزيدند.

ــود، اما به تدريج من ــدا او تنها با من مهربان ب در ابت

ــد ماه، او به ــت با او کردم و پس از چن ــروع به صحب ش

خوبی روسی صحبت کردن را آموخت، کاری که برادران

او موفق به انجام آن در کل دوران اسارت خود نشدند.

ــوق العاده ــيار باهوش، ف ــردی بس ــد من ف او در دي

ــعور بود. پيشاپيش به فروتن و با نزاکت و بی نهايت با ش

ــی می گويم که من اعتقاد دارم که آلی موجودی طورکل

ــر معمولی بود و به ياد می آورم اولين مالقاتم را با او غي

ــد. که يکی از بهترين مالقات ها در کل زندگيم می باش

ــتند که دارای بهترين طبيعت هديه ــت هايی هس سرش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩

ــور هم ــند و اين تص ــد می باش ــرف خداون ــده از ط ش

ــد زمانی به ــود دارد که آنها می توانن ــورد آنها وج در م

بدترين تبديل شوند. اين به نظر شما غير ممکن به نظر

ــد. در رابطه با آنها شما هميشه در آرامش خيال می رس

بسر می بريد.»

ــه مردگان» ــی از خان ــان «خاطرات ــی از رم در بخش

داستايفسکی چنين می خوانيم:

ــخت «بله، مردم اغلب تجربه ی زندان را يک تنبيه س

ــکی، به اراده ــير زندگی داستايفس می دانند. اما در مس

خداوند، مسلمانی واقعی همچون وليخانف، دانشمندی

ــناس و همچنين برادران ساده ی داغستانی قرار خداش

گرفتند. پس از اقامت در پتربورگ او به سختی توانست

که با اين افراد جديد در زندگيش ارتباط نزديک برقرار

ــراد مالقات کرده در ــکی نه تنها اف ــد. اما داستايفس کن

ــدازد، بلکه تالش می کند که ــش را از قلم نمی ان زندگي

گذشته های دورش را نيز به تصوير بکشد.

ــالم (ص) او را ــر اس ــخصيت پيامب ــک ش ــدون ش ب

ــات و مکافات» ــرار داد. در رمان«جناي ــر ق ــت تاثي تح

ــر(ص) چنين ــاره پيامب ــکلنيکف را درب ــالت راس جم

ــوار ــير و س ــه من پيامبر را با شمش می خوانيم:«چگون

ــد: فرمانبرداری ــب درک کنم!؟ خداوند می فرماي بر اس

ــردن به اين مطلب که در تفکر ــن، ای مخلوق». پی ب ک

ــکلنيکف، تصوير يک رهبر سخت گير شکل گرفته راس

ــلمانان با اين نظر موافق ــت اما مس ــت، سخت نيس اس

ــلمانان ماگامت ــه. چون برای مس ــتند؟ البته که ن هس

ــرن ١٩، می ناميدند، اگرچه ــيه ق ــن چنين در روس (اي

ــم پيامبر، به صورت ــت که اس ــکی می دانس داستايفس

درست محمد تلفظ می شود)، يک انسان کامل و مقدس

به شمار می رود همانند مسيح برای مسيحيان. در اينجا

قهرمان داستان تصوير پيامبر (ص) را مخدوش می کند.

ــخت مذهبی انجام می دهد و نويسنده او يک اشتباه س

آن را اصالح می کند.

ــيح و در نهايت نيز وحدت اين گروه نبوتی يعنی مس

سپس محمد در پايان رمان شکل می گيرد.

ــام آورام ــات و مکافات» ن ــی «جناي ــش پايان در بخ

ــرت ابراهيم ــلمانان می نامند حض ــه مس ــا آنچنان ک ي

ــاحل رودخانه ی ــت. راسکلنيکف در س ــده اس آورده ش

ــت) می نشيند و به ــيبری (همان ايرتيش منظور اس س

ــم می دوزد. در ــت قرقيزستان چش ــت های دش دوردس

مقابل او چشم انداز وسيعی از اشعه های مواج خورشيد

ــم می خورد. او خيره می شود و اندوهی او را فرا به چش

ــن اندوهی برگرفته از ــی آزارد. البته که اي می گيرد و م

ــه هنوز عصر ــت. او چنان می پندارد ک ــان آرزوهاس هم

ــت. از روی ــته اس ــم و پيروانش نگذش ــرت ابراهي حض

خيالبافی تصور می کند که جلگه قزاقستان و قرقيزستان

ــت، يعنی در همان جايی که ــطين سابق اس همان فلس

ــترک، جد ــر زمين می نهاد، همان جد مش ابراهيم پا ب

ــه يهوديان و ــل نوح و از آن جمل ــان مردمان از نس هم

ــت. اين ــان فرامکانی» اس عرب ها. و ابراهيم، اين «انس

ــترک مقدس، در نزد يهوديان و مسيحيان ــان مش انس

ــمرده می شود. اين ــلمانان به يک گونه محترم ش و مس

ــت. اين ــادآوری در مورد حضرت ابراهيم، نمادين اس ي

ــان ــاندن عطش معنوی وی، نش ــوع ضمن فرونش موض

ــه ی روحانی است که راسکلنيکف دهنده ی همان ريش

به آن باز می گردد.

ــکی ــر داستايفس ــی و تفک ــه ی زندگ ــع تجرب در واق

ــودش منحصر به ــالمی در دوران خ ــای اس از ارزش ه

ــه در آن زمان حتی ــوش کرد ک ــت. نبايد فرام فرد اس

انسان های تحصيل کرده و تربيت شده با فرهنگ روسی

همانند ساير اروپايی ها اطالعات مستقيم و بی واسطه از

اسالم نداشتند. ترجمه قرآن توسط غير مسلمانان انجام

ــتی، زندگی و سنت می گرفت و با اهداف امپرماسيونيس

ــر اکرم محمد (ص) در ترجمه ها تطبيقی با منابع پيامب

ــلمانان ندارد. ــريعت و تاريخ مس ــی در خصوص ش اصل

ــالگی در پيش ــع، فقط هم اکنون در مرز هزارس در واق

ــمان ما دانش در خصوص اسالم برای خوانندگان و چش

متفکران روسی پايه ريزی می شود و در حال رشد است.

ــرق در ــت بر اين باور بودند که «ش ــان اکثري در آن زم

ــانه های سحر آميز و خواب فرو رفته» تنها می تواند افس

کاشی کاری پيچيده خود را حفظ کند و زندگی مذهبی

آن، سيری قابل پيش بينی و معمولی خواهد داشت. اما

در کمال شگفتی تا حدی داستايفسکی موفق به پيشی

ــتگی و ناگسستگی گرفتن از دوران خود در فهم پيوس

پيامبران و يکتاپرستی گرديد و همچنين در احساسات

ــبت به پيامبر اسالم نيز فراتر از مردمان عصر فردی نس

خود بود.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠

ــي بيداري ــت تخصص ــا عنوان نشس ــي كه ب مطالب

اسالمي با تمركز بر تحوالت سوريه در ذيل آمده است؛

ــتي است كه با عنوان پنجمين نشست خالصه دو نشس

ــي در رابطه با توليد ادبيات ــات پژوهش مديران مؤسس

ــه با حضور ــخ ١٣٩٠/٦/٨ ك ــالمي در تاري ــداري اس بي

ــي و جمعي از اساتيد دانشگاه به ــاي مراكز پژوهش روس

ــي موج جديد بيداري اسالمي با محوريت سوريه بررس

ــي تحوالت سوريه» پرداخت و همچنين نشست«بررس

ــت ها تخصصي مركز مطالعات فرهنگی از سلسله نشس

بين المللی در تاريخ ١٣٩٠/٥/٢٤ كه با حضور مديران و

كارشناسان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسالمی برگزار

گرديده است

در ابتداي جلسه آقاي دكتر دهشيري، معاون آموزشي

ــي سازمان فرهنگ و ارتياطات اسالمي، ضمن و پژوهش

ــاره به هدف برگزاري نشست هاي خوش آمدگويي و اش

ــت ــي نشس ــان محورهاي مورد بررس ــه بي تخصصي،ب

پرداختند.

ــوراي عالي در ابتدا آقاي اميري،مدير حوزه عربي ش

ــالمي در ــاره به امواج بيداري اس امنيت ملي ضمن اش

كشورهاي عربي،اين چنين به تحليل شرايط پرداختند:

ــزرگ، ــول ب ــن تح ــاه از اي ــن م ــت چندي ــا گذش ب

ــالمي در فضاي ذهني ــنايي مقدماتي با بيداري اس آش

ــده ــان عرصه فرهنگ ايجاد ش ــتمداران و متولي سياس

ــت، از اين رو، در چنين فضايي الزم است مروري بر اس

سياست هاي جمهوري اسالمي نسبت به تحوالت اخير

صورت گيرد.

ــت مضاعف ــاله از اهمي ــوص، چند مس ــن خص در اي

ــاله بيداري ــت: ١- نگاه ج. ا. ايران به مس ــوردار اس برخ

ــد، ــته باش ــالمي، ٢- راهكارهايي كه ايران بايد داش اس

٣- راهبردهايي كه كشورهاي غربي در تقابل با بيداري

اسالمي به كار مي برند.

ــالمي ــران تحول خاورميانه را يك بيداري اس ج. ا. اي

ــر بازيگري كه در اين ــه دار و عميق مي داند و ه و ريش

ــدازه هم نتيجه ــد به همان ان ــوالت برنامه ريزي كن تح

خواهد گرفت.

ايشان افزودند: بيش از سي سال كه از انقالب اسالمي

نشست تخصصي بررسی بيداري اسالميبا تمرکز بر تحوالت سوريه

تنظيم:دبيرخانه بيداری اسالمی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١

ايران مي گذرد، گفتمان انقالب اسالمي در منطقه حاكم

ــت كه گفتمان مقابل ج. ــده است و اين در حالي اس ش

ــاي منطقه حمايت ــاالت از رژيم ه ــران در همه ح ا. اي

كرده اند.

اين تحول در منطقه خاورميانه كه قالب جهان اسالم

است، اتفاق افتاده است. مطالبات مردم اسالمي است و

مسلمانان كارگزار و مجري اين تحوالت هستند.

مؤسسات مطالعاتي بايد اين مسائل را تبيين كنند و

ابعاد بيداري اسالمي را كه غرب آن را اسالمي نمي داند،

مورد بررسي قرار دهند.

ــترش اين ــاي مجازي براي گس ــلمانان از فضاه مس

ــر از ابزار غربي براي ــتفاده كرده اند. حال اگ بيداري اس

ــود، دال بر غربي ــترش بيداري اسالمي استفاده ش گس

بودن تحوالت نيست.

در اين تحوالت اگر شيعيان پيروز شوند، خود غربي ها

ــاله به نفع ج. ا. ايران است. اذعان نموده اند كه اين مس

ــراي تحقق مطالبات ــاور ج. ا. ايران تالش ب ــده و ب عقي

برحق مردم منطقه است.

پارادايم جديد ج. ا. ايران اين است كه در گذشته نگاه

ــورهاي منطقه بود ــترش روابط با كش ما به حفظ و گس

ــورها، تابعي از نوع ولي در تحول جديد روابط ما با كش

روابط دولت ها با ملت هايشان است.

ــت كه آمريكا، اسرائيل و غربي ها، ــن اس براي ما روش

خاورميانه را رها نخواهند كرد. بدون خاورميانه به دليل

ــي بايد اين منطقه ــرژي و آب راه هاي بين الملل منابع ان

ــن منظور تالش ــند و براي اي ــته باش را در اختيار داش

ــالمي را به انحراف و يا ــد كه جريان بيداري اس مي كنن

انفعال بكشانند.

آقاي امير در خصوص سياست و راهبردهاي آمريكا در

خاورميانه افزودند:

آمريكا در تالش است كه چهره خود را در خاورميانه

ــن كار را از طريق برخي اصالحات ــازي نمايد و اي بازس

ــردن يكي از ــال مي كند و مدرنيزه ك ــورها اعم در كش

ــوالت، آمريكايي ها به ــت. از آغاز تح راهكارهاي آنهاس

دنبال مديريت انقالب هاي منطقه هستند.

ــدن ــران جايگزين ش ــوالت نگ ــن تح ــكا در اي آمري

ــرق مانند چين، روسيه و. . . است ــورهاي بلوك ش كش

ــورهاي خاورميانه ــد و ارتباط كش ــن رو، از پيون و از اي

ــرق هراس دارند و مانع اين كار ــورهاي بلوك ش با كش

ــورهايي كه ــن تالش مي كنند كش ــوند و همچني مي ش

ــتم پادشاهي دارند اين رژيم ها را حفظ كنند و در سيس

اين مسير از ابزارهاي آن ها هم استفاده مي كنند.

ــت ــالش مي كنند كه تندروها قدرت را به دس آنها ت

ــان نابودي ــرائيل خواه ــد. براي حفظ امنيت اس بگيرن

ــران و حزب اله ــوريه - اي ــامل س جريان مقاومت كه ش

است. طراحي مذاكره حماس و فتح يكي از راهكارهاي

آنها در اين خصوص بود.

ــت. حكومت ــوريه نيز در اين راستاس تحوالت در س

ــوريه بايد نرم تر با مردم برخورد كند و اصالحاتي هم س

در اين زمينه انجام دهد.

ــوريه امنيت ــت س ــا مي خواهند با شكس آمريكايي ه

اسرائيل را حفظ كنند.

ايشان موانع و امكانات آمريكا چنين بر شمردند:

ــكالت ــاق افتاده، مش ــوالت اتف ــورهايي كه تح كش

ــا، مردم از ــود دارد. در اين فض ــاختاري به وفور وج س

ــيده اند مطالباتي دارند و اين افرادي كه به حكومت رس

حكومت ها در صدد گرفتن امكاناتي براي رفع مشكالت

ــورهاي ــت كه آمريكا و كش ــتند. در اينجاس مردم هس

ــته به آمريكا مثل عربستان، امارات و. . از اين فضا وابس

ــت مديريت خويش ــتفاده كرده در صدد تثبي ــوء اس س

هستند.

ــكالت ــكا در اين زمينه، مش ــت جدي آمري محدودي

اقتصادي خود آمريكا و نيز تنفر مردم منطقه از آنهاست.

ــي ــران با دو كار ديپلماتيك و نيز كار پژوهش ج. ا. ي

ــود و از اين مي تواند مانع مديريت آمريكا در منطقه ش

ــوريه و ــت هاي ج. ا. ايران در دفاع از س ــد سياس رو، باي

مقاومت و نيز تحوالت منطقه تبيين شود. در اين راستا

بايد ضعف هاي ساختاري آمريكا تبيين شود.

ــده، در اين نشست محورهاي عالوه بر مطالب ياد ش

زير مورد بررسي قرار گرفت:

ــوريه بايد براي مردم é موضع ج. ا. ايران در قبال س

ــود و اين در حالي است كه تحليل هاي زيادي بازگو ش

در تلويزيون هاي غربي و ماهواره ها پخش مي شود. بايد

ــط رسانه ها و ــش هاي مردم در اين زمينه توس به پرس

اگر از ابزار غربي براي گسترش

بيداري اسالمي استفاده شود، دال بر غربي بودن تحوالت

نيست.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٢

مطبوعات پاسخ داده شود.

ــوري هستند ــانه ها دچار خودسانس ــفانه رس é متأس

ــوراي امنيت تاكنون ــت كه ما در ش و اين در حالي اس

ــانه ها و مطبوعات براي بازتاب جلساتي را با حضور رس

تحوالت سوريه برگزار نموده ايم.

ــتند كه از ــت طلبي هس ــران فرص ــا بازيگ é ترك ه

ــتفاده مي كنند. بايد به دخالت جريانات به نفع خود اس

نظامي غرب در سوريه توجه كرد.

ــوي دارد اما نقش ــع ق ــوريه موض ــت در س é حكوم

ــت و ما بايد نقش تركيه را نظامي تركيه خيلي مهم اس

از لحاظ فرهنگي و استراتژيك تحت تاثير قرار دهيم.

ــوريه به دليل زير ــال حمله ناتو و غربي ها به س احتم

منتفي است:

é موقعيت ژئوپوليتيك خود سوريه.

ــوريه با رژيم صهيونيستي و é نزديكي جغرافيايي س

حمايت جريان مقاومت.

é اختالف اعضاي مؤثر ناتو و مشكل اقتصادي اعضاي

ناتو.

غرب خواهان ايجاد اسالم تركيه در مقابل اسالم ايران

است اگر اين هدف تركيه كه احياي تفكر عثماني است

تبيين شود خود جهان عرب در مقابل آنها مي ايستد.

ــع ارتباط حزب اله با ــدف غرب تضعيف ايران و قط ه

ايران و شيعه است.

ــوريه ــوالت س ــي تح ــي بررس ــت تخصص در نشس

حجت االسالم و المسلمين ساالر، رايزن سابق ج. ا. ايران

ــی تحوالت اين کشور پرداخت. که ــوريه به بررس در س

ــاره ــان اش در ادامه به مهمترين محور صحبت های ايش

می شود.

ــوريه با ۱۸۵۱۸۰کيلومتر مربع وسعت دارای ۱۴ س

ــويداء ، حمص، ــق،قنيطره ، درعا،س ــتان (ريف دمش اس

حماء ،ادلب،حلب،رقه،ديرالزور،حس الذقيه، طرطوس،

ــه) و بنادر مهم الذقيه، طرطوس و بانياس و ميانگين ک

رشد جمعيت سوريه (٢٠,٥٨١,٢٩٠ نفر) ساالنه ٪۳٫۳

ــلمانان ــوريه را مس ــدود ۷۴٪ جمعيت س ــد. ح می باش

ــيعه دوازده امامی و اسماعيلی،٪۱۰ سنی۱۳٪ علوی، ش

ــکيل می دهند. اعراب حدود مسيحی و ۳٪ دروزی تش

ــوريه شامل يک ميليون آواره عراقی و ۹۰٪ جمعيت س

ــطينی و کردها ۹٪ جمعيت اين کشور پانصد هزار فلس

ــا، چرکس ها و ــد. ارمنی ها، ترک ه ــکيل می دهن را تش

يهوديان اقليت های ديگر ساکن اين کشورند.

مسيحيان در دمشق، حلب و شهرک هايی در الذقيه،

حمص و درعا و همچنين در حسکه در شمال شرق آن

کشور ساکن می باشند در حالی که بيش از ۹۰٪علوی ها

ــه بيش از ۸۰٪ از ــتان الذقيه زندگی می کنند ک در اس

ــتايی آن استان را علوی مذهب ها ساکنان مناطق روس

ــاکنين منطقه ــهم دروزی ها از س ــکيل می دهند س تش

جبل العرب در استان سويداء بيش از ۹۰٪ است و آنان

اکثريت مطلق را در ۱۲۰ روستای اين استان در اختيار

دارند. شيعيان جعفری در منطقه ای بين حمص و حلب

ــده اند و ۱۵٪ ساکنان استان حماه را تشکيل متمرکز ش

می دهند. اسماعيلی ها نيز در منطقه السلميه در استان

حماه سکنی گزيده اند، البته بيش از ۱۰۰۰۰ اسماعيلی

ــيعيان ــاير ش ــتان الذقيه زندگی می کنند. س نيز در اس

سوريه نيز در شهر حلب ساکنند.

ــوريه معروف به دروازه تاريخ و از ــق پايتخت س دمش

ــال قبل از ميالد پيوسته محل سکونت ۸ تا ۱۰ هزار س

انسان بوده و پس از آنکه در سال ۶۳۶ ميالدی پايتخت

ــالم شد، به مهم ترين شهر جهان اسالم مبدل جهان اس

شد.

اين کشور از سال ۱۹۶۳ تحت قانون شرايط اضطراری

ــد که بسياری آزادی های سياسی و مدنی را اداره می ش

به حالت تعليق درآورده بود.

به دليل نزديكي سوريه با كشور ايران از جهات مختلف

سياسي، فرهنگي و اقتصادي تحوالت اخير سوريه برای

ــت که بايد ريشه يابي شود. ج. ا. ايران واجد اهميت اس

برخي از مهمترين وجوه ياد شده، عبارتند از:

ــار اسد ــت كه بش ــي: فرض بر اين اس é ركود سياس

ــماعيله ها است و نماينده اقليت علوي ها، دروزي ها، اس

اين در حالي است كه اكثريت جامعه سوريه، اهل سنت

ــتند. اما در اين اعتراضات، علوي ها هم در كنار اهل هس

ــتند و نيز در كنار برخي ــنت از جمله معارضين هس س

ــد ــار اس ــا، گروه هاي ديگري هم از دولت بش از علوي ه

حمايت مي كنند.

ــوريه، تك حزبي است كه اين حزب بر اساس نظام س

ــد. يكي ديگر ــي، حزب بعث مي باش ماده ٨ قانون اساس

ــد آن را انجام از موانع اصالحات كه تا حدودي خود اس

غرب خواهان ايجاد اسالم تركيه در مقابل اسالم ايران است اگر اين هدف تركيه كه احياي تفكر عثماني است تبيين شود خود جهان عرب در مقابل آنها مي ايستد.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٣

داده است، رهبران قديمي حزب بعث هستند.

é ركود اقتصادي: با توجه به وعده هايي كه براي رفاه

مردم داده شده بود و عليرغم محقق شدن برخي از آنها،

بحران اقتصاي جهان بر سوريه هم بي تأثير نبوده است.

فساد اداري

ــته های وزير é دخالت بيگانگان: مويد اين امر خواس

ــت كه ــد اس ــار اس ــور خارجه قطر در مالقات با بش ام

عبارتند از:

ــام اصالحات، ٣- قطع ــع ارتباط با ايران، ٢- انج قط

ارتباط با حزب اهللا

ــاني و ــبكه هاي اطالع رس ــتا، فعاليت ش ــن راس در اي

ــدف را دنبال ــوريه ٤ ه ــگان در س ــاي بيگان فعاليت ه

مي كند:

١- فشار بر ايران

٢- فشار بر حزب اهللا

٣- فشار بر حماس

٤- آغاز مذاكره با اسرائيل

راهكارهای برون رفت سوريه از بحران:

ــل كند و ج. ا. ــوريه به وعده خودش عم ــت س é دول

ــات فعاليت نمايد و مانع ايران در جهت دهي به اصالح

سركوب مردم شود.

ــته هاي ــته هاي مردم از خواس ــردن خواس é جدا ك

ــلفي ها خواستار سقوط نظام سوريه سلفي ها چرا كه س

هستند و اين در حالي است كه مردم خواستار اصالحات

مي باشند.

ــنت در جهت حفظ é گرفتن امضاء از علماي اهل س

و حمايت از دولت بشار.

ــوريه با ــي در خصوص تحوالت س é برگزاري اجالس

حضور علما و انديشمندان در سوريه، عراق و افغانستان.

ــوريه و ــاد ارتباط با عناصر مؤثر اخواني در س é ايج

ديگر كشورها.

é سياست ايران حمايت از اصالحات بشار و كمك هاي

علمي، فكري و رسانه اي به نفع آنها بايد باشد.

ــكيل اتحاديه مقاومت اسالمي با حضور علماي é تش

شيعه واهل سنت طرفدار مقاومت اسالمي براي تجليل

از مواضع ايران و سوريه.

é تقويت جبهه مقاومت اسالمي.

é نقش اخوان در سوريه ضعيف است و سلفي ها نقش

ــلفي ها توزيع مهم تري را ايفا مي كنند، براي تضعيف س

ــنهاد ــي كه در مورد وهابيت وجود دارد، پيش كتاب هاي

مي گردد.

ــئول دبيرخانه بيداری ــليمي مس ــه آقاي تس در ادام

ــازمان فرهنگ و ارتباطات اسالمی چنين به اسالمی س

بررسی تحوالت اخير سوريه پرداخت:

ــوريه با توجه به نقش قدرت هاي بررسي تحوالت س

خارجي در ايجاد اوضاع سوريه و ادامه فعاليت مخالفين

ــت. از ــالمی ايران مهم و ضروري اس برای جمهوری اس

اين رو بايد با دقت تحوالت سوريه بررسی و رصد شود.

وضعيت داخلی سوريه

ــوران در گيری ها موارد ــته و در ک در چند ماه گذش

ــور قابل ذکر ــل در ارتباط با وضعيت داخلی اين کش ذي

است:

١) اعمال زياد خشونت و ضعف در برخورد نرم از سوی

دولت به خصوص در مرحله اول درگيری ها

ــور عمده مناطق ــز درگيری ها به ط ــهرهای مرک ٢) ش

حاشيه مرز مانند درعا، جسر الشغور، الذقيه،حمص و

حماء و.... . . بوده اند.

ــيحيان ــوريه (مس ٣) اقليت هاي قومي و مذهبي در س

ــه صورت کلی از ــنت و. . .) ب ــلمان غير اهل س - مس

حاميان بشار اسد هستند و نگران تغيير در حاکميت

و قدرت سنی های متعصب هستند. جامعه مسيحيان

ــوريه در حمايت از بشار می تواند نقش جدي تری س

داشته باشد.

٤)حضور بيش از يک ميليون عراقی در سوريه و پانصد

ــوريه نيز از عوامل مثبت برای ــطينی در س هزار فلس

بشار محسوب می گردند.

ــاد حزب بعث در ابعاد مختلف براي از طرف ديگرفس

ــزب بعث و ــت. هرچند بين ح ــن اس ــه مردم روش هم

ــد بايد تمييز قائل شد. بشار انسان ــار يا خانواده اس بش

ــار ــت و حمايت توده هاي مردم را دارد. بش ــالمي اس س

ــت كه راه حل اصلی، ــد با مشكالت زيادی روبرو اس اس

ــرات در قانون ــث همراه با تغيي ــات در حزب بع اصالح

اساسي می باشد.

نقش اخوان در سوريه ضعيف

است و سلفي ها نقش مهم تري را

ايفا مي كنند، براي تضعيف سلفي ها

توزيع كتاب هايي كه در مورد وهابيت

وجود دارد، پيشنهاد مي گردد

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٤

ــن قوميت و ــث، رويارويي بي ــزب بع ــكالت ح از مش

ــت هرچند به طور رسمی اعالم كردند كه اسالميت اس

قومي گرايی بدون اسالم محوری، جاهليت است.

ــزاب و برگزاری ــی، عدم آزادی اح ــه سياس در زمين

انتخابات فرمايشی و موروثی بودن انتقال قدرت انسداد

خاصی را در صحنه سياسی داخلی ايجاد نموده است.

ــت ــدون محدودي ــت ب ــی، حاكمي ــد اجتماع در بع

سازمان هاي امنيتی بر همه ابعاد اجتماعی اعم از فعاليت

نهادهای غير دولتی، انتصابات، ترفيعات، مسافرت ها و....

ــوه، حاكميت روابط بر ضوابط، . . . منجر به افزايش رش

ــرار مغزها و.... ــی و ف ــترش فضای تملق و چاپلوس گس

گرديده است.

در بخش اقتصادی، حاكميت رانت هاي حاكم، مافيای

اقتصادی امنيتی، سپردن امتيازات واردات و صادرات و

ــركت هاي اقتصادی،صنايع مالكيت امتياز كارخانه ها، ش

ــرکت های مخابراتی خصوصی به ــنگين، ش سبك و س

ــمی ها افزايش تفاوت طبقاتی را عناصر خاص و نور چش

ايجاد نموده است.

ــت های در زمينه فرهنگی، روند تکيه بر ترويج سياس

حاكمان در بخش های مختلف اعم از رسانه های صوتی

ــبکه های ماهواره ای، انتشاركتب، نشريات و تصويری،ش

و رسانه های کاغذی و.... . . . به شدت دنبال می گرديد.

معارضين داخلی

ــالم ــوريه، اس چهره غالب در ميان تظاهركنندگان س

ــبكه هاي معروف معارضه سوري مانند ــتند. ش گرا هس

الوصال، در حال تبليغ عليه شيعه و نظام سوريه هستند.

ــيعه هستند. ــلفي، تندرو و ضد ش ــوريه س اخوان س

ــادی در تحريک ــش زي ــا نق ــال و صف ــبکه های وص ش

احساسات اهل سنت عليه شيعيان دارند.

تاثيرگذاری تظاهرات در حماء بر گفت وگوهای ملی

ــی تظاهرات بين ٢٠٠ تا ٥٠٠ هزار (در دو جمعه متوال

نفری در شهر ٨٠٠ هزار نفری با شعار الحوار)

شهرهای حماء و حمص پايگاه اصلی اخوان می باشد.

اخوان با عبدالحليم خدام که در زمان کشتار جمعی آنها

در زمان اسد استاندار حمص بود، هم پيمان هستند.

ــا برگزاری ــه امريکا همزمان ب ــون وزير خارج کلينت

ــت تاثير ــن در ترکيه اظهار داش ــات وط ــس نج کنفران

گذاری بر وضعيت سوريه از خارج امکان پذير نمی باشد.

ــوری از جمله در اين کنفرانس ٣٠٠ نفر از معارصين س

هيثم المالح برای حمايت از اعتراضات اخير در سوريه و

مشخص کردن راهبرد حرکت کشور به سمت دمکراسی

حضور دارند.

اقدامات دولت

ــند قدرت در صدد ــد از زمان تکيه بر مس ــار اس بش

ايجاد تغييرات و اصالح نظام سياسی و اجتماعی كشور

ــتان تحصيالت خود را ــار که در كشور انگلس برآمد. بش

ــپری كرده بود، اعالم نمود که در ــكی س در زمينه پزش

ــكيل احزاب جديد و استفاده از همه انديشه ها صدد تش

و عقايد در جهت اداره كشور مي باشد.

ــخصيت های گوناگون با ــد ش ــای جدي ــا ايجاد فض ب

استفادها از اين وضعيت شروع به انتقادهای گسترده از

شرايط کشور و به خصوص نهادهای سياسی كشور اعم

از كابينه و مجلس پرداختند. افرادی مانند رضوان زياده

ــی ــيد و.... .... با ابراز نظراتی مانند فرمايش و رياض الس

ــه آن بر ــی و عدم تکي ــس و كابينه انتصاب ــودن مجل ب

پايه های مردمی فضای متشنجی را ايجاد نمودند.

اين وضعيت بشار اسد را وادار نمود سياست هاي خود

ــرده و دوران مربوط به پدر خود را به عنوان را تعديل ك

ــيدن جهت برنامه خط قرمز اعالم و همگان را به انديش

ــوی ــار از س ــزی برای آينده فرا خواند. اين اقدام بش ري

مخالفان به عنوان يك دام جهت سركوبی مخالفان تلقی

گرديد.

ــار در ــرات در ماه مارس، بش ــروع تظاه ــان ش از زم

ــخنرانی ملت را خطاب قرار داده و بر دخالت چندين س

بيگانگان در امور کشور و ضرورت حل مشكالت سوريه

از طريق گفت وگوهاي ملي تاکيد نموده است. دولت در

ــت های مردم اقدامات ذيل را به اجرا پاسخ به در خواس

در آورده است:

١- حالت فوق العاده

٢- اعالم عفو عمومی (دو مرتبه)

٣- اصالح قوانين انتخابات

ــتی ــهيل امور معيش ٤- طرح های حمايتی برای تس

مردم

٥- برگزاری جلسه گفت وگوی ملی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٥

٦- تصويب قانون آزادی احزاب در دولت

٧- تشکيل كميته اصالح قانون اساسي

٨- اخوان سوريه و تفاهم با نظام

ــوريه به تازگی ــلمين شاخه س جماعت اخوان المس

ــی داخلی موضع سياسی در برابر اوضاع و روابط سياس

ــی از اين موضع به رابطه ــت که بخش عاقالنه گرفته اس

ــی حاکم بر می گردد و بخشی اين جنبش با نظام سياس

ديگر از آن به تثبيت انسجام و وحدت ملی در رويارويی

ــوريه را تهديد ــه موجوديت س ــا خطرهای خارجی ک ب

ــوريه با گرفتن اين موضع می کند. اخوان المسلمين س

ــت ــورانه خود را برای تصحيح سياس ــد، اراده جس جدي

ــی و در پيش ــت با نظام سياس ــی اش در مخالف قديم

گرفتن گزينه های تعارض نشان داده است. اين سياست

ــتر و بيشتر کرد ــکاف ميان دو طرف را بيش قديمی ش

ــی و روانی ميان دو طرف پديد ــت سياس و نوعی گسس

ــی جماعت اخوان در داخل سوريه و آورد. انزوای سياس

ــوء استفاده بيگانگان از آثار اين نزاع داخلی در جهت س

ــوريه و ابراز بدترين اهانت ها به اين ــی س انزوای سياس

ــت بوده ــام درافکار عمومی غربيان از آثار اين گسس نظ

است.

ــتيم که اين موضع سياسی معقول و آرام ما می دانس

ــال ها پيش جوانه زده و ــلمين سوريه از س اخوان المس

ــه کاری ای انجاميده ــن برنام ــال پيش به تدوي چند س

ــتباهات پيشين اين ــتند به بازنگری ژرف در اش که مس

جماعت و پذيرش گزينه فعاليت دموکراتيک و آرام و از

ــروعيت قانونی و نهادهای قانونی بوده است. رهگذر مش

ــدن اين برنامه از ــتيم که علنی ش ما همچنين می دانس

ــتن پرونده ای قديمی، ــوی اخوان سوريه نه فقط بس س

بلکه گشودن صفحه ای جديد از همکاری برای ساختن

دورانی تازه در اين کشور است. اما آنچه که تاکنون برای

ما معلوم نشده - بدون توجه به شايعات و گفته ها- اين

ــت که چه چيزی اين جماعت را واداشت تا به نکته اس

ــا و پيمان های ديگری روی آورد که هيچ معنی گزينه ه

و هدفی جز قطع پيوند با نظام نداشته است؛ آخرين اين

گزينه ها، جبهه نجات ملی (جبهه الخالص الوطنی) بود

که از نيمه دوم سال ٢٠٠٥انتخاب شد.

اين جماعت از ظرفيت سياسی آرمانی ای برای رجحان

ــی اخوانی اش موضع ملی و وطنی اش برموضع جنبش

ــتی بازنگری اش ــتی رويکرد و درس و اقامه دليل برراس

ــه خويش را دارا ــد به اطمينان ب ــتن اهل تردي و واداش

ــت مقطع زمانی ٢٠٠٥ تا بود. اين ظرفيت آرمانی درس

٢٠٠٨ را شامل می شود که دشوارترين سال های تاريخ

ــت. در اين مقطع، فشار اروپا و ــوريه بوده اس معاصر س

ــوريه به آخرين حد خود رسيد و اين کشور آمريکا برس

ــد و دستگاه هايی از درون و بيرون، محاصره سياسی ش

ــيله امنيت آن ر ا لرزاندند و چيزی نمانده بود که به وس

ــد. همچنين بر ــت های هرزه بيگانگان از پای درآي دس

ــت که چرا اخوان سوريه، ــيده اس صاحب اين قلم پوش

ــد که حداقل و ــه ای را اختيار کردن ــن مقطع گزين دراي

ــتقيم دايره فشار را بر دولت هرچند به صورت غير مس

ــوريه تنگتر می کرد و به نام دموکراسی وحقوق بشر، س

مشروعيت فشارهای خارجی را از درون فراهم می آورد.

ــن جماعت با ــی ناگهانی اي ــم پيمان ــس ازآن از ه پ

ــدت شگفت زده شديم. درحالی عبدالحليم خدام به ش

ــخص تا چندی پيش از آن از عوامل سرکوب که اين ش

اخوان شمرده می شد. اما شگفتی بزرگتر ما از آن بود که

اين پيمان وحدت با برنامه آمريکايی توسعه دموکراسی

ــاب ــد و اين جماعت حس درخاورميانه بزرگ مرتبط ش

ــود را از اين برنامه و برخی از هم پيمانان خود دراين خ

جبهه جدا نکرد.

انگيزه ها و اسباب در پيش گرفتن چنين سياست هايی

آن هم در چنين لحظات دوران سازی که يک کشور در

ــوار قرار می گيرد، هرچه که باشد، برابر آزمون های دش

موضع اخير آن در خروج از پيمان وحدت با عبدالحليم

ــش از آن متوقف کردن ــدام و جبهه نجات ملی و پي خ

ــی مخالف نظام که نشانه حمايت از فعاليت های سياس

ــته آن را تصحيح ــت، مسير گذش مواضع ملی نظام اس

ــه بايد در آن ــه جايگاه طبيعی اش ک ــد و آن را ب ميکن

باشد برمی گرداند.

آقاي شريعتمدار، معاون اتحاديه راديو و تلوزيون هاي

اسالمي به بررسی تحوالت سوريه پرداخت که مهمترين

محورهای گفته های ايشان به شرح زير است:

ــالمي نزديك به در اتحاديه راديو و تلويويون هاي اس

ــبكه راديويي - تلويزيوني و مؤسسات خدمات ١٩٨ ش

ــانه اي از ٣١ كشور جهان عضو هستند كه همه آنها رس

جز ايران غير دولتي هستند. براي عضويت خبرگزاري ها

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٦

ــت پايگاه هاي ــته ايم و براي عضوي ــه اي داش هم مصوب

اينترنتي هم در حال رايزني هستيم.

ــوريه را ــبكه تلويزيوني س ــي از برنامه هاي ٤ ش برخ

ــانه هاي سوريه ضبط و نقد نموده ايم و نحوه برخورد رس

ــده است. اين نقد كه خيلي با تحوالت داخلي تحليل ش

صريح بود را در جلساتي كه با مسئوالن رسانه اي سوريه

برگزار شد، ارائه نموديم.

ــد كه هدف ــق برگزار ش ــه در دمش ــه اي ك در جلس

ــوريه و ــالمي با مواضع س ــانه هاي اس ــنايي رس آن آش

ــانه ها با حوادث سوريه و اطالع آنها از يكسان سازي رس

حوادث و نيز ايجاد باب گفت وگو و همكاري با مقامات

رسانه اي سوريه و نقد عملكرد آنها بود.

ــه حضور ــو اتحادي ــالمي عض ــبكه اس ــدود ٤٠ ش ح

ــايت هاي خبري ايران كه ــتند و نيز ٢٠ شبكه و س داش

ــانه هاي داخلي متأسفانه سكوت مطلق موضع گيري رس

بوده است.

ــانه اي اصلي سوريه هم در اين جلسات مسئولين رس

ــتند. در پايان بيانيه اي در سه بخش صادر شركت داش

شد كه عبارت است از:

ــانه هايي اسالمي بايد مورد توجه قرار ١- نكاتي كه رس

دهند.

٢- نكات مشترك

ــوريه بايد مورد توجه قرار ــانه هاي س ٣ - نكاتي كه رس

دهند.

برخي از بندهاي اين بيانيه عبارت است از:

ــر براي ــيس دفت ــراي تأس ــمي ب ــدور مجوز رس é ص

شبكه هاي عضو

é اعزام خبرنگاران از طريق شبكه ها

é ارائه بست هاي خبري

é اهتمام به مساله دين و ايمان ديني مردم و جلوگيري

از سوء استفاده از دين براي شكستن خط مقاومت

ــت آقاي حبيبي كارشناس فرهنگي در انتهای نشس

سوريه، به موارد زير در تحليل شرايط سوريه اشاره کرد:

بررسي و تحليل مسائل سياسي، فرهنگي سوريه و در

ــاي اخالقي و رفتاري آنها ضروري نظر گرفتن ويژگي ه

ــت انعطاف پذيري هستند ــت. سوري ها داراي سياس اس

ــود ولی بحران در ــايد نظام سوريه وارد مذاکره ش و ش

ــت. حضور سلفي هاي تندرو در سوريه خيلي جدي اس

ــان مي دهد كه همه مردم در اين تحوالت اعتراضات نش

شركت ندارند.

ــلحانه و وجود رهبري سنتي در سوريه از اقدمات مس

ــوريه است. همچنين ــخصه هاي بحران در س جمله مش

ــوريه يكي سابقه داران و مجرمان حضور دو عنصر در س

ــرمايه داران مقيم خارج، نقش اثرگذاري در و ديگري س

تحوالت اخير دارند.

ــوريه ــنخ قيام مردمي در س ــا با يك پديده اي از س م

ــتيم و اين سطح اصالحاتي كه بشار اسد در مواجه نيس

اين مدت انجام داده در ساير كشورها صورت نگرفته اما

ــكالت معيشتي و وجود فساد اداري به خاطر بحث مش

و اقتصادي مشكالتي را به وجود آورده است. از اين رو،

ما بايد موضع خود را اتخاذ نماييم و نسبت به آينده هم

بايد با در نظر گرفتن اولويت ها كه همان حمايت از خط

مقاومت است، سياست مدوني داشته باشيم.

اقدمات مسلحانه و وجود رهبري سنتي در سوريه از جمله مشخصه هاي بحران در سوريه است

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٨

خاستگاه بينش و فلسفه ميان فرهنگيو گفت و گوی بين فرهنگی

دکتر علی اصغر مصلح

دانشيار دانشگاه عالمه طباطبايي

چكيده

ــي از گرايش هاي جديد ــي يك ــفه ميان فرهنگ فلس

فلسفي است كه بر مجموعه اي از يافته های فيلسوفان و

ــگراني اطالق مي شود كه با برداشتي مشترك از پژوهش

شرايط دنياي معاصر در پي تدوين و تنظيم اصولي براي

مفاهمه، گفت وگو و همزيستي بين فرهنگ ها هستند.

ــفه خود را نه فلسفه اي در كنار ساير فلسفه ها، اين فلس

ــه متفكران از ــي مي داند ك ــاوي اصول ــه خود را ح بلك

ــه ــل بدان، انديش فرهنگ هاي مختلف مي توانند با توس

ــفه ميان ورزي و پژوهش هاي خود را دنبال كنند. فلس

ــتن محوري ــگاري و خويش ــا نفي مطلق ان ــي ب فرهنگ

مي خواهد نظريه گفت وگوي ميان فرهنگ ها باشد. از اين

رو، مي كوشد با بازخواني ادبيات فلسفي در فرهنگ هاي

ــي بين فرهنگ ها را ــير گفت وگو و همراه مختلف مس

فراهم كند و كوشش متفكران برخاسته از فرهنگ هاي

متفاوت براي حل مشكالت عالم معاصر را پرثمرتر سازد.

ــفه ميان ــگ، ميان فرهنگي، فلس ــا: فرهن كليدواژه ه

فرهنگي، مفاهمه، گفت وگو، ديگري

مقدمه

ــفه را تعريف كرد: «فلسفه اگر آن گونه كه هگل فلس

ــفه ميان ــد، فلس ــه اش» باش ــدن زمان ــه ادراك درآم ب

فرهنگي مي تواند ادعا كند كه بيش از هر فلسفه ديگري

ــه معاصر دارد. ــه و زمين ــت برآمدگي از زمان خصوصي

ــوف ــه يك فيلس ــفه عالوه برآن، حاصل انديش اين فلس

ــت. بلكه نمود دريافت و جهت گيري گروه وسيعي نيس

ــوفان متعلق به فرهنگ هاي مختلف است. اين از فيلس

ــوفاني با فرهنگ ها و ــت كه فيلس پديده اي كم نظير اس

ــنت هاي مختلف به نتايج مشابهي براي فهم و تبيين س

ــايل ــيد ه اند و براي حل مس ــايل جهان معاصر رس مس

مشترك جهاني، هم سخني و همراهي در تفكر فلسفي

را در پيش گرفته اند.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٩

ــش ــه خوي ــت جامع ــه سرنوش ــوفان ب ــه فيلس هم

ــقراط در خيابان ها و ميادين شهر ــيده اند. س مي انديش

آتن به دنبال چه بود؟ با جوانان شهر در باره چه سخن

مي گفت؟ به چه جرمي در دادگاه آتن احضار و محاكمه

ــرد؟ چرا به ــيس ك ــون چرا آكادمي را تاس ــد. افالط ش

ــطو چرا سياست و اخالق ــيل مسافرت كرد؟ ارس سيس

ــوفان همواره درگير زمانه ــت؟ فيلس نيكوماخس را نوش

خويش بوده اند. اين رشته تا هايدگر، ويتگنشتاين، فوكو

و هابرماس ادامه دارد. فلسفه و فيلسوف نسبتي با زمانه

شان دارند. فيلسوف حتي اگر به فرازمان و ابديت و امر

ــت و زمانه اش ــد باز متعلق به زماني اس مطلق بينديش

امكان آن گونه انديشيدن را به او داده است.

ــه فلسفي پرسش پس يكي از راه هاي ورود به انديش

از زمان و اقتضاء و خواست زمانه است. فلسفه به ادراك

ــخن درآمدن زمانه و به تعبير ديگر اجابت خواست و س

زمانه است. پس همواره مي توان پرسيد كه زمانه چگونه

ــد و از ما چه مي خواهد. ــا را مورد خطاب قرار مي ده م

ــفه اي نمي تواند خود را كامل ترين و باالترين هيچ فلس

ــفه زمانه بداند. اما يك فلسفه مي تواند خود را وجه فلس

و نمودي از زمانه اش تلقي كند. با همين تعبير «فلسفه

ــخني يا نمودي از ميان فرهنگي» را حداقل مي توان س

زمان معاصر، و پاسخي به خواست زمانه معاصر دانست.

نيچه و هايدگر با هر قرائتي، عالمت پايان يك دوران

ــه، پايان عقل ــك، پايان مدرنيت ــان متافيزي ــد. پاي بودن

ــه بالمنازع فرهنگ مغرب زمين. دكارتي و يا پايان غلب

نهيليسم منفعل نيچه بيان واقعيت تاريخ مغرب زمين و

ــم فعال وي انتظار دگربودگي و دگرگوني است. نهيليس

ــت ــفه در هايدگر و در عين حال دس ــالم پايان فلس اع

ــتن از تفكر را هم مي توان با همين مبنا فهميد. برنداش

ــه تفكر نزد ــان و البت (Heidegger، 973: 359) زب

ويتگنشتاين در جمع و در نسبت با ديگري پديد مي آيد.

ــبت ــان به مثابه بازي در ضمن فعل و عمل و در نس زب

ــخن ويتگنشتاين با ديگران پديد مي آيد. مي توان از س

ــر مثال و مرجع ــه ديگ ــه گرفت كه زبان و انديش نتيج

ــه هاي خود محورانه واحد ندارد. زمينه فراروي از انديش

ــه صراحت در آثار متفكران غربي اروپامحورانه كه گاه ب

ــد، در قرن نوزدهم فراهم شد ولي در قرن ناميده مي ش

ــورت در مقاله اي مارتين ــتم عيان گرديد. برونكه بيس

ــه خودمركزپنداري ــا عنوان «منتقد انديش هايدگر را ب

ــورت) مي توان ــي مي كند. (برونكه ــد» معرف دوره جدي

ــتم را بازخواني و نقد ــرن بيس ــفه ق وجه غالب در فلس

ــتفاده از ميراث هاي تاريخ متافيزيك و حتي ميل به اس

غير اروپايي دانست. فلسفه هاي پست مدرن كندوكاوي

ــفي از دوران باستان ــي در تمامي ماجراهاي فلس اساس

تاكنون و كوشش براي از هم گسستن همه شيرازه هايي

بود كه در طول تاريخ متافيزيك به نام حقيقت و هويت

ــرگ خدا در نيچه ــكل گرفته بود. م ــان ش و خدا و انس

ــا در تاريخ غرب ــان در فوكو، مرگ بنيان ه و مرگ انس

ــران فرهنگ غربي در وجوه نظري و حداقل عالمت بح

ــراز و فرودهاي پي در ــت. البته تاريخ غربي تاريخ ف اس

ــدني است. پي و تعارض و تضادهاي به ظاهر جمع ناش

پس هنوز نمي توان از آينده اي محتوم براي غرب سخن

گفت. چه بسا آن چه كه بحران يك فرهنگ و تمدن به

ــد. قدرت و يگانگي نظر مي آيد؛ مقدمه حياتي ديگر باش

فرهنگ غربي از اين حيث هم هست كه سرنوشت همه

ــت خود گره ــا و فرهنگ هاي ديگر را به سرنوش تمدن ه

زده است.

فرهنگ غربي پس از بي رمق ساختن ديگر فرهنگ ها

و خنثي ساختن هر عنصر ناساز با حيات خويش، با علم

ــاخته ــك خود همه را به نظاره گري عالمي برس و تكني

ــو يكي از ــوت به گفت وگ ــت. دع ــته اس خويش واداش

ــت. ــته از فرهنگ غربي اس ــه هاي برخاس آخرين انديش

ــتم آشكار و ــوفان غربي نيمه دوم قرن بيس عمده فيلس

ــو فراخوانده اند. بحث پذيرش تفاوت پنهان به گفت وگ

در فلسفه هاي پست مدرن، فهم در هرمنوتيك، ديگري

ــفه ميان فرهنگي دريافت هايي است كه و باالخره فلس

ــه فلسفي نمودگار وضعي خاص در غرب در قالب انديش

می باشد.

ــكل است، ولي حداقل از قرن تعيين زمان دقيق مش

ــت. حوادث و تحوالت جهان نوزدهم اروپا مركز عالم اس

فرهنگ غربي پس

از بي رمق ساختن

ديگر فرهنگ ها

و خنثي ساختن

هر عنصر ناساز با

حيات خويش، با

علم و تكنيك خود

همه را به نظاره

گري عالمي برساخته

خويش واداشته

است

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٠

ــت. همه ملت ها ــت اروپا رقم خورده اس ــه با مركزي هم

ــده، ــيم ش ــورهاي اروپايي ترس بر مدارهايي كه در كش

ــانده كه گرديده اند. تداوم اين وضع ما را به وضعي كش

ــخن امروز به ناگزير و بدون ترديد از فرهنگي جهاني س

ــي و جهاني ــن از فرهنگ جهان ــخن گفت مي گوييم. س

شدن، مستلزم تصوري از كثرت و تمايز است. در فلسفه

آموخته ايم كه وحدت بدون كثرت حتي نامتصور است.

ــط در قياس با ــدن فق ــا فرهنگ جهاني و جهاني ش آي

ــت رفته به تصور ما مي آيد؟ يا هنوز ــته اي از دس گذش

ــي قومي و منطقه اي ــاوت و مقاومت و فرهنگ هاي از تف

خبري است؟

بينش يا فلسفه ميا ن فرهنگي با پاسخ مثبت به چنين

ــش هايي پا مي گيرد. اغلب متفكران اروپايي كه به پرس

ــفه دعوت ــان فرهنگي در فلس ــت جهت گيري مي تقوي

ــرايط جديدي اشاره مي كنند كه در عالم كرده اند، به ش

ما حاكم است. هاينتس كيمرله در مقدمه كتاب خود با

استناد به جمله اي از گرنت بوهمه كه مي گويد:«امروز بيش

ــفه اي ميان فرهنگي نياز است.» از هر زمان ديگر به فلس

ــت و دين را برمي ــه عرصه اقتصاد، سياس تحوالت در س

شمرد. (Kimmerle، 2002:7) وي با اشاره به تمايل

ــتاوردهاي ــازي دس فرهنگ هاي غير اروپايي به بومي س

ــن آوری، معتقد ــدن غربي حتي علم و ف فرهنگ و تم

ــاي تركيبي از عناصر ــت كه ما در آينده با صورت ه اس

فرهنگ ها روبرو هستيم. در جهان امروز با داد و ستدي

گسترده و همه جانبه روبرو هستيم. از اين رو، به سوي

جهاني مي رويم كه ديگر از فرهنگ هاي ناب و يكدست

خبري نيست. به نظر كيمرله اين وضع همه ما از جمله

اهل فلسفه را در مقابل وظايفي سنگين قرار داده است.

ــي و ميراثي از ــفه غرب به نظر وي اين نقطه ضعف فلس

ــت كه به ندرت به گونه هاي انديشه دوران استعمار اس

در ساير فرهنگ ها پرداخته است. وي حتي به نحوي بر

هايدگر خرده مي گيرد كه در گفت وگو با دوستان ژاپني

ــه هاي عميق آنها روبرو مي شود آنها خود وقتي با انديش

را نه فلسفه بلكه تفكر و خود را پرسشگر مي نامد(اينكه

ــفه مي گيرد و در ــرا هايدگر دايره تفكر را اعم از فلس چ

ــگر ــت وگو با متفكران ژاپني و چيني خود را پرسش گف

ــت كه در مجالي ــد، نكته قابل تاملي اس معرفي مي كن

ــرد. هايدگر در گفت ــورد تامل قرار گي ــيع تر بايد م وس

ــا، ورود به هر فرهنگ ــدي خود مهت ــاگرد هن وگو با ش

ــتن عميق زبان آن فرهنگ ــتلزم دانس و تفكري را مس

مي داند. چنان كه ورود غير غربيان به فلسفه را مستلزم

دانستن زبان يوناني و التين مي دانست.) به نظر كيمرله

مطالعه فرهنگ هاي غير اروپايي در دپارتمان هاي شرق

شناسي يا مطالعات تطبيقي صورت مي گيرد كه در اين

ــيوه هاي رايج، پيوند ريشه اي و محتوايي حوزه ها و با ش

ــفه و حكمت هاي غير اروپايي ــفه غربي با فلس بين فلس

(Kimmerle,2002:8) .حاصل نمي شود

چيستي فلسفه ميان فرهنگي

ــفه ميان ــه اي كه در اصطالح فلس ــايد اولين نكت ش

ــت. ــه قرار گيرد، فرهنگ اس ــي بايد مورد توج فرهنگ

ــي زندگي ــت و فرهنگ ــودي فرهنگي اس ــان موج انس

مي كند. ( Wimmer,2004:7) به تعبيري كه اولمان

ــران از وي نقل كرده ــياري از متفك ــرده و بس ــه كارب ب

ــان باشد فرهنگ است و هر جا فرهنگ اند:«هر جا انس

انسان.» (Schwemmer,2005: 19) هيچ خصلت و

ــاني فردي و جمعي فرافرهنگي وجود ندارد. پديده انس

بايد توجه داشت كه حتي اصطالحاتي چون انديشه هاي

فرافرهنگي با اين تصور كه امور و موضوعاتي فراتر از همه

ــاي متعين وجود دارد كه مي توان در باب آنها فرهنگ ه

ــيد، باز خود برخاسته از فرهنگي خاص می باشند انديش

ــودي از غايات ــي از يك فرهنگ و نم ــر بخش و نمايانگ

يك فرهنگ هستند. تاكيد بر خصوصيت فرهنگي بودن

ــه حتي در مورد دو فرد با ــان چنان اهميتي دارد ك انس

ــترك نيز مي توان فرهنگ(به همان معاني متعارف) مش

گفت كه داراي ارتباط ميان فرهنگي هستند. به همين

ــكالت بين دو فرد و يا ــود كه گاه مش جهت ديده مي ش

ــترك بيش از دو فرد يا دو دو گروه در يك فرهنگ مش

ــت. پس دامنه و شعاع گروه در فرهنگ هاي متفاوت اس

ــا همين توجه دريافت. ــه ميان فرهنگي را بايد ب انديش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢١

ــفه ــفه ميان فرهنگي را فلس ــا اين تعبير مي توان فلس ب

ميان انساني تعريف كرد. انسان موجود فرهنگي است و

اين فلسفه مي خواهد فلسفه مفاهمه و همزيستي ميان

ــان ها باشد. نكته باريك تر و ژرف تر آنكه اين موجود انس

فرهنگي در ذات خود ميان فرهنگي است.

ــهور خود در ــر در مقاله مش ــن ويم ــس مارتي فرانت

ــفه اي با ــف فلس ــرايط و وظاي ــات، ش ــوص «نظري خص

جهت گيري ميان فرهنگي»، فلسفه را به عنوان طرحي

انديشگي مي فهمد كه به لحاظ مضمون و روش از ساير

ــون در صدد ــدا مي كند. به لحاظ مضم ــوم تمايز پي عل

ــه قلمرو است: اول ساختار ــايل در يك تا س تبيين مس

بنيادي واقعيت كه به طور معمول در متافيزيك، وجود

ــفي انجام مي شود. دوم ــان شناسي فلس شناسي و انس

امكان شناخت واقعيت كه در شناخت شناسي و منطق

ــوم امكان تاسيس قضاياي تجويزي انجام مي شود و س

ــي است. شاخه هاي كه مربوط به اخالق و زيبايي شناس

ــفه مثل فلسفه فرهنگ و فلسفه حق و مانند خاص فلس

ــه بنيان برمي گردند. اين آن هم در نهايت به همين س

ــه در تاريخ مغرب زمين دارد. اما ــنتي است كه ريش س

ــخ فرهنگ هاي ديگر مطالعه كنيم مي بينيم اگر در تاري

ــي متفاوت ــات فرهنگ ــا با اقتضائ ــش ها ام همان پرس

ــي و صورت هاي ــاي ارزش ــب جهان بيني، نظام ه موج

ــه شده و آداب و رسوم، اسطوره ها، اديان متفاوت انديش

ــت. آيا با منحصر كردن و نهادهايي ديگر پديد آمده اس

ــفه به آنچه در فرهنگ اروپايي بدان ناميده عنوان فلس

ــده، منكر وجود فلسفه هاي غير اروپايي شويم؟ ويمر ش

ــفه چنين انحصاري را با توصيف مجدد فهم خود از فلس

ــد. Kimmerle,٢٠٠٢:٨))به نظر ويمر اگر رد مي كن

ــاي محدود در غرب مبنا قرار ــفه را با همان معن ما فلس

ــفه ــين و با پيش مفهومي از فلس دهيم، با حكمي پيش

ــات و صورت هاي ديگر از ــه روي واقعي ــم خود را ب چش

ــاذ جهت گيري ــته ايم. وي به اتخ ــيدن بس ظهور انديش

ميان فرهنگي براي فلسفه دعوت مي كند.

ــگاه ــتاد هندي تبار دانش ــور رام ادهر مال، اس پرفس

ــان فرهنگي را ــفه مي ــهوري، فلس ــخ در مقاله مش موني

ــفه ــد. وي ابتدا توضيح مي دهد كه فلس ــي مي كن معرف

ــه نظر وي نبايد ــت. ب ميان فرهنگي چه چيزهايي نيس

فلسفه ميان فرهنگي را فلسفه اي در كنار ساير فلسفه ها

ــي براي ديگر ــان فرهنگي رقيب ــفه مي تصور كرد. فلس

ــي در كنار هر ــفه ميان فرهنگ ــت. فلس ــفه ها نيس فلس

ــفي قرار مي گيرد. فلسفه ميان فرهنگي انديشيدن فلس

ــه واقعيت هاي ــور مدام ب ــز و بعد به ط ــل از هر چي قب

ــخ رجوع مي دهد. در ــه در تاري موجود و تجارب انديش

ــيدن به ديگري و ــا ديگر نمي توان بدون انديش زمان م

بدون تصور غيري كه متفاوت از ما مي انديشد، انديشيد

ــود فرهنگ هايي جز ــرد. وجود ديگري و وج و حكم ك

ــق نبودن حقيقتي ــا حجت موجه براي مطل فرهنگ م

است كه ما بدان اعتقاد داريم. ديگري بايد همواره براي

ــناختي باشد ــانه و تذكر عدم اطالق حقيقت و ش ما نش

ــفه ميان فرهنگي ــه نظر كيمرله فلس ــت. ب كه نزد ماس

ــاي مختلف را به ــته از فرهنگ ه همه متفكران برخاس

ــش دعوت مي كند. ــع در ديدگاه ها و مواضع خوي تواض

ــش براي (Kimmerle,2002:8) پس همراه با كوش

ــده ايم و بدان ــنت و فرهنگي كه در آن زاده ش ــم س فه

خو گرفته ايم، بايد به تصورات خويش نسبت به ديگران

ــه درون مايه هاي فرهنگ خويش به ــه فقط با اتكاء ب ك

ــم. تصورات ما از ــده ترديد بنگري ــت آورده ايم به دي دس

ــتن و از ديگري همواره در حال اصالح و تكميل خويش

ــدن است. هيچ پاياني براي گفت وگو و هم سخني با ش

ــت. عالم انساني عالم تفاوت، تالقي، تعامل ديگري نيس

و تزاحم است. گفت وگو تنها پاسخ درست به اقتضائات

ــت. همه ــت وگو بازنده اي نيس ــت. در گف اين عالم اس

ــوند. هر كس كه اطراف گفت وگو از آن بهره مند مي ش

ــه بهره مي گيرد. اما ــد آگاهان آگاهانه وارد گفت وگو ش

ــد باز ــم وارد گفت وگو ش ــر اكراه ه ــس كه از س آن ك

ــدون آنكه خود بداند از گفت وگو نفع خواهد برد. اين ب

ــت كه فلسفه با آن پا گرفته اصل، اصيل ترين اصلي اس

ــت. افالطون حتي بيش از اينكه به اصل مثل اعتقاد اس

داشته باشد به اصل گفت وگو اعتقاد داشت. اگر جز اين

بود برخي از رساله هايش بدون اعالم نتيجه اي معين به

در زمان ما ديگر

نمي توان بدون

انديشيدن به ديگري

و بدون تصور غيري

كه متفاوت از ما

مي انديشد، انديشيد

و حكم كرد

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٢

پايان نمي رسيد.

ــفه ميان فرهنگي پذيرش ديگري و احساس در فلس

ــطحي ــراي گفت وگو و در س ــه وي و آمادگي ب ــاز ب ني

ــيدن» به عنوان اصولي ــر «ميان فرهنگي انديش عميقت

ــوند كه تنها بدان شيوه مي توان به اساسي، تلقي مي ش

ــد. اما بيشتر از آن، اين ــه هاي كامل تر نزديك ش انديش

روش نه تنها به عنوان تجويزي براي بهتر انديشي بلكه

ــت. ــده اس به عنوان ضرورتي براي زمان معاصر تلقي ش

مسير تاريخ در دوره جديد مسير گشودن راه هاي جديد

ــرزمين هاي ناشناخته است. اين توصيف و آشنايي با س

ــه نيز صدق مي كند. هر فرهنگي مي تواند در باره انديش

ــناخت ديگران باشد. آنچه كه ــتجوگرانه در پي ش جس

امروز به صورت بي نظيري در قالب رشد توريسم درآمده

ــرزمين ها و آثار ــاالنه صدها ميليون نفر از س است و س

فرهنگي ديگر ديدن مي كنند، در عالم انديشه و شناخت

ــت. هيچ انساني عجايب و زيبايي هاي نيز در جريان اس

ــد. مردمان ديگر ــده را انكار نمي كن ــرزمين هاي نادي س

فرهنگ ها اعتقادات، انديشه ها و رفتارهايي دارند كه ما

ــيم و يا حداقل تصويري از دور از آنها داريم. نمي شناس

ــر بصيرت و ــنايي نزديك و از س آيا مي توانيم بدون آش

ــو و تجربه نزديك، ــل از تماس و گفت وگ ــي و قب آگاه

آنها را انكار كنيم؟ آيا مي توانيم با معيار قرار دان ميراث

ــان فرآورده هاي تاريخ ــات جمعي خودم و فرآورده حي

ــم از وجود ــماريم؟ آيا مي تواني ــران را ناصواب بش ديگ

ــم پوشيم و نقش ديگران را در رقم خوردن ديگران چش

ــوي ديگر از ــت جهان معاصر انكار كنيم؟ از س سرنوش

ديگران انتظار چگونه برخوردي با خود داريم؟

ــوف يافته ايم كه فهم و ــن نكته وق ــروز همه به اي ام

ــريان يافتن اين ــت. براي س دريافت و رفتار دوطرفه اس

ــع وجود دارد؛ ــه و بينش ما يك مان ــت در انديش درياف

عادت به انديشه و شيوه هاي تك فرهنگي، انديشيدن و

عمل كردن به اقتضائات زيستن در يك فرهنگ خاص.

ــا به عنوان حفظ هويت خود را موجه و اين مانع چه بس

ــاخته و نقش آفريني كند. ولي بينش و فلسفه پنهان س

ــزام به هويت و ــي نمي خواهد هويت و الت ميان فرهنگ

ــفه ميان فرهنگي در فرهنگ خويش را زايل كند. فلس

صدد حفظ و تقويت هويت هاست. اما مي خواهد به لوازم

حفظ هويت كه در ضمن شرط بقاي عالم متكثر است،

ــه تن دادن به غلبه بي چون و توجه دهد. همان طور ك

چراي فرهنگ مدرن و اقتضائات برآمده از آن به معناي

خنثي شدن و مرگ انسان است، افتادن در بالهت تك

ــاير فرهنگ ها هم بالي ــي از س ــم پوش فرهنگي و چش

ديگري است كه جهان معاصر را تهديد مي كند.

عالم معاصر هيچ كنج و زاويه پنهاني براي انديشيدن

ــت. در ــته اس ــرد و بدون تصور ديگري باقي نگذاش منف

ــه در عناصر فرهنگ هاي ــوت ترين زاويه هاي انديش خل

ماقبل مدرن نيز حضور ديگري احساس مي شود. كافي

ــد و در بستر واقعيات ــي فرزند زمانه باش است كه كس

ــد. انسان ــته باش و تحوالت زمانه به اطراف خود نگريس

معلق در فضاي تك فرهنگي ديگر معنا ندارد.

ــدت ــر، همه مردم زمان ما في الجمله، با ش به ظاه

ــل تكثر فرهنگ ها ــف و با انگيزه هاي مختلف اص و ضع

ــم ــم اصل غالب و غيرقابل چش را پذيرفته اند. پلوراليس

ــت ابژكتيو حيات ــن خصوصي ــت. اي ــي زمان ماس پوش

ــفه ميان فرهنگي مي خواهد نظريه فلسفي ماست. فلس

ــفه ميان فرهنگي در اولين ــد. فلس چنين زمانه اي باش

ــظ همين تكثر و در عين حال گام مي خواهد نحوه حف

ــم از ضروريات زمانه ــرايط وحدت زندگاني كه آن ه ش

ــت، بررسي كند. فلسفه ميان فرهنگي به محدوديت اس

ــوان التزام به نظرگاه ــا توجه دارد. چگونه مي ت نظرگاه ه

ــرك نظرگاه آنها را ــت نداد و از ديگران ت ــود ا از دس خ

ــش براي رسيدن به ــت، و در عين حال به كوش نخواس

افق ها و انديشه هاي مشترك دعوت كرد. پاسخ اجمالي

ورود به فرآيندي بنام گفت وگو است.

گفت وگـو ميان فرهنگی بـه مثابه يك مبناي

فلسفي

ــفه ميان فرهنگي گفت وگو مهمترين منش در فلس

ــده است. گفت وگو را ــفي مورد نياز زمانه تلقي ش فلس

ــطوح مختلف مي توان مورد توجه قرار داد. و بدان در س

در فلسفه ميان

فرهنگي پذيرش

ديگري و احساس

نياز به وي و آمادگي

براي گفت وگو و

در سطحي عميقتر

«ميان فرهنگي

انديشيدن» به عنوان

اصولي اساسي، تلقي

مي شوند كه تنها

بدان شيوه مي توان

به انديشه هاي

كامل تر نزديك شد.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٣

ــفه ميان ــدان فراخواند. در فلس ــاس نياز كرد و ب احس

ــه ــر چيز به كران مندي افق انديش ــي قبل از ه فرهنگ

ــر فرهنگ ــخص و ه ــي، محدوديت تجارب هر ش آدم

التفات داده مي شود. گفت وگو كهن ترين و جديدترين

ــفه هاي ــقراط تا فلس ــت. از س ــفي اس ــتاورد فلس دس

ــت ادراكات خاص تك ــه محدودي ــه ب ــك هم هرمنوتي

ــيوه گفت ــراد تذكر مي دهند. با اين ش ــا و اف فرهنگ ه

ــه در همه ــت ك ــو به صورت يك بينش بنيادي اس وگ

ــان ظاهر جنبه هاي نظري و عملي، فردي و جمعي انس

ــف يكي از محصوالت ــود. گفت وگو با اين توصي مي ش

ــراث و محصول ــت. اما حتي همين مي ــخ غرب اس تاري

ــرايط زمانه ماست كه قابليت هاي با تجارب جديد و ش

ــكار گرديده است. گفت وگو حتي بيشتر و وااليش آش

ــت. اما ــته اس در تاريخ غرب صورتي تك فرهنگي داش

ــاير فرهنگ غربي به جهت تالقي نزديك و طوالني با س

فرهنگ ها به مرحله اي رسيده كه فهم ضرورت گفتگو با

ــاير فرهنگ ها در آن ظهور كرده است. عالوه بر آن به س

جهت فراگيري و جهان شمولي اين فرهنگ زمينه براي

ــي براي بقيه ــرورت گفت وگوي ميان فرهنگ درك ض

ــنگهاس ــت. در باور س فرهنگ ها هم فراهم آمده اس

ــي ــر اروپاي ــاي غي (Dieter Senghaas) فرهنگ ه

ــند و ــرايط جديد با خود نيز دچار تعارض می باش در ش

ــناخت خويش هستند. بنابراين ــدت نيازمند به ش به ش

گفت وگوي ميان فرهنگي امري الزم براي همه فرهنگ

ــت. تالقي هاي فرهنگي امروزه به گونه اي است كه هاس

ــراي مردمان ــاله اي ب ــرايط هر فرهنگي نه تنها مس ش

وابسته به آن فرهنگ بلكه مساله اي براي همگان است.

(Kimmerle,2002:17-18)

با اين وصف گفت وگو تنها به منش اخالقي و رفتاري

متناسب از شرايط زمانه فروكاسته نمي شود. در برداشت

ــفه ميان فرهنگي از گفت وگو، مساله اساسي نحوه فلس

فهم ما از ديگري است. در اين بينش ديگري را همچون

ــبتي متقارن بين خود خود تلقي مي كنيم و قايل به نس

ــبت خود ــتيم. (Wimmer,1998) نس و ديگري هس

ــه ميان ــري را عمودي نمي بينيم. در افق انديش با ديگ

ــويم. براي ــوارتر دعوت مي ش فرهنگي امري باز هم دش

ديگري بايد حقانيت و اعتباري همانند حقانيت و اعتبار

ــت ــيم. هيچ گاه براي ديدگاه و برداش خويش قايل باش

ــويم و همواره راه را براي ــود اعتباري نهايي قايل نش خ

ــت او باز نگه داريم. گفت وگو و پذيرش ديدگاه و برداش

در هر صورت من از مطلق پنداشتن ديدگاه و استنباط

ــت در و فهم خود پرهيز مي كنم. (براي اين گونه برداش

ــالمي هم مي توان ــي بخصوص در عرفان اس متون دين

ــد توجه كرد كه از اين ــياري آورد. البته باي مؤيدات بس

ــبت با حق ديده مي شود. اگر حق ــان در نس منظر انس

ــر ببينيم مي توانيم عدم مطلق را هم جلوه گر در مظاه

ــه بگيريم. مثال در ــر و راي خويش را نتيج ــگاري نظ ان

ــت: و ما من شيئ اال عندنا خزائنه و قرآن کريم آمده اس

ما اوتيتم اال قليال) اين نكته به بيان ديگري هم توضيح

ــده است. حقيقت امري منتشر در ميان آدميان داده ش

ــع مظاهر مختلف ــاس اين نظريه، در واق ــت. بر اس اس

حقيقت با گفت وگو بهره مندي خود از حقيقت را اظهار

ــد. پس با گفت وگو هر كدام از اطراف گفت وگو مي كنن

ميزان بهره مندي خود از حقيقت را افزايش مي دهند. با

ــت از گفت وگو است كه تسامح و تساهل همين برداش

ــايد ( Toleranz) هم معنايي اصولي پيدا مي كند. ش

ــرط ورود به گفت وگو است. در بتوان گفت تولرانس ش

فلسفه ميان فرهنگي توجهي باز عميقتر ايجاد مي شود.

ــاي تحمل ديگري ــس را به معن ــا هنگامي كه تولران ت

ــته ايم و ــم، خود را اصل و محور و مبنا دانس ــي كني تلق

ــده اند. اما بايد باز هم قدم ــران به تبع ما فهميده ش ديگ

ــارن بين خود و ديگران به ــت. رابطه متق ديگري برداش

ــتن هرگونه محوريت و اطالق است. معناي كنار گذاش

ــتيم. هيچكس بر ديگري ترجيح ندارد. وجود همه هس

ــت. (براي هركدام از ما براي وجود ديگري الزم بوده اس

ــي از متون ديني هم ــت حتي در برخ ــن گونه برداش اي

ــتنداتي يافت. در قرآن كريم وجود قبايل و مي توان مس

دسته هاي انساني كار خود خداوند و الزمه خلقت معرفي

ــت: وجعلناكم شعوبا و قبايل لتعارفوا) ديگري با شده اس

ــت. ديگري ــان دگربودگي خويش الزمه وجود ماس هم

فرهنگ هاي غير

اروپايي در شرايط

جديد با خود نيز

دچار تعارض

می باشند و به شدت

نيازمند به شناخت

خويش هستند.

بنابراين گفت وگوي

ميان فرهنگي امري

الزم براي همه

فرهنگ هاست

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ر يوهر

ش /٤ ره

ماش

ش پي

ت/سخل ن

سا

٢٤

ــباهت و پذيرش ما به رسميت ــتحاله و ش ــرط اس به ش

ــان دگربودگي ــود، بلكه ديگري با هم ــناخته نمي ش ش

خويش پذيرفته مي شود. اما نكته فلسفه ميان فرهنگي

ــان ها در دنيای ــادن اين منش براي همه انس قبول افت

معاصر است. عمر اين برداشت از ديگري طوالني نيست.

ــرار گرفتن چنين ــا مقتضي مبنا ق ــرايط زمان م اما ش

دريافتي است.

ــان فرهنگي گفت وگو ــفه مي به نظر كيمرله در فلس

ــا آنچه كه اتو اپل و هابرماس در باب گفتمان گفته اند ب

اين فرق را دارد كه نزد اين دو مبنا و معيار نهايي عقل

استداللي است در حالي كه در اين فلسفه، من مخاطب

خود را بهره مند و حائز فهمي مي دانم كه بدان نيازمندم

ــم و آن را براي خود بازگو ــته ام بدان برس و خود نتوانس

كنم.

ــفه ميان فرهنگي گفت ــوي ديگر بر اساس فلس از س

وگو مبنا و شرط عدالت در زمينه هاي عيني تر اجتماعي

و سياسي تلقي مي شود. تنها با اين تلقي از ديگري است

كه اساسي براي برخوردارهاي اجتماعي همگان فراهم

ــه در مقياس جمع ــاس فرد و چ ــود. چه در مقي مي ش

ــورداري همه افراد و همه اقوام ــا با فرض تصور برخ تنه

ــا از حقيقت، مي توان تصور تحقق احترام به و فرهنگ ه

ديگري و انتظار تحقق عدالت داشت.

استناداتي براي فلسفه ميان فرهنگي

ــفه ميان فرهنگي ريشه هاي خود را در ژرفترين فلس

ــفه ميان ــتجو مي كند. فلس ــفي جس ــه هاي فلس انديش

فرهنگي به مثابه يك جهت گيري و بينش كه مي خواهد

ــاند، ــران در عرصه هاي مختلف مدد رس ــه همه متفك ب

ــود و عام تر كردن تاثير ــر نمودن ادبيات خ براي غني ت

ــفه ــه هاي خود را در آثار فالس ــد ريش خويش مي كوش

ــت كه مجموعه اي ــالی اس ــان دهد. (چند س بزرگ نش

ــاس جهت گيري اين ــران ميان فرهنگي بر اس از متفك

ــيك و معاصر را ــوفان و متفكران كالس ــفه، فيلس فلس

ــه كتاب هايي در باب ــد. اين مجموع ــي مي كنن بازخوان

هگل، افالطون، انجيل، فردوسي، ويتگنشتاين، هوسرل

ــن زاويه آنها ــيده اند كه از اي ــر كرده و كوش و. . . منتش

ــاي اين مجموعه با ــد. يكي از كتاب ه ــي كنن را بازخوان

ــيله ــان فرهنگي بخوانيم» به وس ــگل را مي ــوان «ه عن

ــور كيمرله نوشته ــوف هگل شناس هلندي پرفس فيلس

ــتر از ساير ــت(نك: كيمرله؛ براي اطالع بيش ــده اس ش

Verlag Traugott :ــك ــن مجموعه ن ــاي اي كتاب ه

ــا اين جهت گيري در واقع Bautz, Nordhausen) ب

ــد، ميزان و نحوه التفات فلسفه ميان فرهنگي مي كوش

ــاي مختلف به اصول ــوفان و نمايندگان فرهنگ ه فيلس

ــان دهد. فلسفه جاودانه نزد بينش ميان فرهنگي را نش

ــت. اعتقاد به حكمت جاودانه را هيچ كس نبوده و نيس

انكار نبايد كرد. اما اگر حكمت جاودانه اي باشد، منتشر

در ميان حكيمان و فرهنگ هاست. حكمت را نبايد ملك

ــا ادعاي فيلسوفاني ــت. در اين ادعا چه بس كسي دانس

ــود. اما تفاوت اساسي آن چون هگل به ذهن متبادر ش

ــت كه هگل با منتشر ديدن حقيقت و عقل در طول اس

ــگاه تاريخي خطي ــا تكيه بر عقل، ن ــخ در نهايت ب تاري

ــفه و فرهنگ اروپايي ــن نگري را به نفع فلس دوره روش

ــفه ميان فرهنگي، ميراث يك ــير كرد. اما در فلس تفس

فرهنگ به نفع فرهنگ ديگر فرو كاسته نمي شود. آنچه

ــه درآوردن ميراث فرهنگ ها در اهميت دارد به انديش

ــايل معاصر براي ورود ــر و در پرتو مس ــان معاص زم

ــاركت ــتي و مش ــه گفت وگويي معطوف به همزيس ب

ــن ميانه تنها ــري گفت وگو در اي ــت. به لحاظ نظ اس

شيوه انديشه نيست ، بلكه اصل و مقصود است. كيمرله

ــفه ميان فرهنگي را در همان مسير نقد هايدگر از فلس

(Kimmerle,2002:11) .متافيزيك مي بيند

فلسفه آشتي و همزيستي

ــارحان هگل ــي متفكران به خصوص ش از نظر برخ

فلسفه يك مقصود اساسي دارد و آن آشتي بين عناصر

به ظاهر متعارض زمانه است. همه فيلسوفان با تعارضاتي

ــفه بدون رويارويي با تعارضات پديد روبرو بوده اند. فلس

ــوف بر زمينه تعارضات پديد آمده در نمي آيد. هر فيلس

زمانه اش به انديشيدن آغاز مي كند. مساله فلسفي خود

در فلسفه ميان فرهنگي، ميراث يك فرهنگ به نفع فرهنگ ديگر فرو كاسته نمي شود. آنچه اهميت دارد به انديشه درآوردن ميراث فرهنگ ها در زمان معاصر و در پرتو مسايل معاصر براي ورود به گفت وگويي معطوف به همزيستي و مشاركت است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ر يوهر

ش /٤ ره

ماش

ش پي

ت/سخل ن

سا

٢٥

ــه و زمانه است. به عنوان مثال، نمود تعارضي در انديش

ــاله عقل و ترديد در توانايي آن براي مساله دكارت مس

ــت. مساله هگل در ابتدا ــخ به پرسش هاي زمانه اس پاس

ــه روشن نگري با سنت هاي فكري آلماني تعارض انديش

ــرل تاريخ متافيزيك و بحران پديد ــاله هوس است. مس

آمده در آن است. با همين رويكرد فلسفه ميان فرهنگي

فلسفه آشتي و تاليف بين فرهنگ هاست. اين به معناي

ــت؛ تلفيق پاره هاي متفاوت از فرهنگ هاي متعدد نيس

چيزي كه به طور اساسی امكان ندارد. بلكه نمود التفات

ــفه اي ــت كه ديگر هيچ فرهنگ و فلس ــرايطي اس به ش

ــود را مركز و مبنا نپندارد. هر كس ضمن پايبندي به خ

ــوده به روي ديگران، براي مفاهمه و گفت خويش، گش

ــد. دايره اين كوشش و وسعت ــتي بكوش وگو و همزيس

اين مشرب چنان است كه حتي براي تعريف فلسفه هم

بايد وارد گفت وگو شد. چون فرهنگ اروپايي و فرهنگ

ــكاي التين هر كدام ــدي و فرهنگ افريقايي و آمري هن

ــفه را فهميده و تعريف كرده اند. اولين بار به نحوي فلس

ــفه» نشان داد ــه زادگاه فلس رام اهر مال در كتاب «س

ــفه هاي خاص خود كه غرب، هند و چين هر كدام فلس

ــفه ناميد و بقيه را رد كرد. دارند و نمي توان يكي را فلس

(Mall,1998,12)

ــفه ميان فرهنگي نحوه اي نقد بنيادي اصول در فلس

ــي راه هاي جديد انديشه فلسفي ــفه غربي و بررس فلس

ــفه دوره ــال دين در فلس ــود. به عنوان مث ــده مي ش دي

ــري مقابل و حداقل در چالش جديد اغلب به عنوان ام

ــت. تحوالت چند دهه ــه فلسفه تلقي شده اس با انديش

ــورهاي غيراروپايي اين اخير، چه در اروپا و چه در كش

ــي قرار داده است. ــش اساس تصور و تلقي را مورد پرس

Gesell- ــان فرهنگي ــفه مي «جامعه بين المللي فلس

schaft für interkulturelle Philosophie»

(GIP)به عنوان مهم ترين مجمع براي اين فعاليت ها

ــر جهان در آن عضويت دارند، در كه متفكراني از سراس

ــگاه كلن كه ــاي ١٣ تا ١٦ جوالي ٢٠٠٦ در دانش روزه

ــگاه هاي آلمان است كنگره اي بزرگ از كهن ترين دانش

ــفه با هم در تعارض هستند؟» با عنوان «آيا دين و فلس

ــش اصلي اين كنگره كه در قالب ده ها برگزار كرد. پرس

ــفه در ــبت دين و فلس مقاله مورد بحث قرار گرفت نس

ــان ــده نش ــاي مختلف بود. مقاالت قرائت ش فرهنگ ه

ــندگان خود را درگير با پرسشي مي داد كه اغلب نويس

ــم خويش ديده اند ــيار جدي و تعيين كننده در عال بس

ــاس تجاربي از يك يا چند ــر كس مي خواهد بر اس و ه

ــش و مفاهمه ــخ هايي براي فهم بهتر پرس فرهنگ پاس

ميان فرهنگي عرضه كند.

ــفه ميان ــا بيكمن، رئيس جامعه فلس ــم كالودي خان

فرهنگي و دبير اين كنگره، در سخنراني افتتاحيه گفت:

«امروزه در بسياری مباحث که در عرصه فلسفه معاصر

ــکارا و بيش از پيش، بر تعارض ــت، برخي آش مطرح اس

ــفه با ــن عقالنيت با معنويت و ديانت و بر تقابل فلس بي

ــن تأکيد می كنند. در چند دهه اخير بعضي از نظريه دي

ــاء ــتر اين تقابل را منش ــته كردن بيش پردازان با برجس

ــر را در اين تقابل ــان معاص ــايل مهم جه برخی از مس

ــت كه عقل خودمختار جستجو می کنند. ديرزماني اس

ــامان خود را در برابر مراجع و منابع فراعقالنی و خودس

پاسخ گو نمی داند.

ــفی ــوی ديگر، در زمانه اي كه گفتمان های فلس از س

ــی يافته اند، ــازمانی عقالن ــده و س بر مباحث چيره ش

ــت در ــختی قادر اس ــرپناه به س معنويت و ديانت بی س

ــت و ــفی تاب آورد و خواس ــتدالل های فلس ــه اس عرص

ــد. اما می دانيم که ــت خود از جهان را تبيين کن برداش

هميشه چنين نبوده است. آنچه اکنون از هم جدا و دور

ــياری از سنت های و ــوند، در بس از يكديگر ديده مي ش

نظام های فكري اروپايی و غير اروپايی، مرتبط با يكديگر

ــان داد که ــم تأثير پذيرفته اند. می توان نش بوده و از ه

ــتان و چه در ــگ مغرب زمين، چه در دوره باس در فرهن

ــطی، دين و فلسفه سعی در برقراری رابطه ای قرون وس

ــم يکديگر ــل و متم ــواره مکم ــته و هم ــی داش تکميل

(Bickmann,2006) «.بوده اند

ــمينار به نحو بي نظيري كثرت ــخنراني هاي س در س

ــترك، در عين ــوع مش ــك موض ــاب ي ــا در ب ديدگاه ه

ــد. حضور ــش براي همگرايي و مفاهمه ديده مي ش كوش

در فرهنگ

مغرب زمين، چه در

دوره باستان و چه

در قرون وسطی، دين

و فلسفه سعی در

برقراری رابطه ای

تکميلی داشته و

همواره مکمل

و متمم يکديگر

بوده اند

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٦

ــا متفكراني كه ــاي مختلف و ي ــي از فرهنگ ه متفكران

ــص در حوزه هايي غير حوزه فرهنگي خود بودند متخص

ــان فرهنگي و امكان ــه اي از امكان گفت وگوي مي نمون

ــش فيلسوفانه اعتقاد به وحدت در عين كثرت در كوش

ــا معرفي تحقيقات ــخنرانان ب ــت. س را به نمايش گذاش

ــتناد به حوزه هاي فرهنگي مختلف به ــفي و با اس فلس

ــالم ــطي و دوره جديد، اس خصوص به اروپاي قرون وس

ــتناد با تنوعات گرايش هاي آن در ملت هاي مختلف، اس

ــي، ژاپن، آمريكاي التين، چين، به فرهنگ هاي افريقاي

ــيار زيبا و متنوعي از موضوع هند، يهود تصويرهاي بس

ــيم كردند. اين همايش به خصوص و جوانب آن را ترس

ــه طور متعارف از افق يك ــان داد كه موضوعي كه ب نش

ــگ مدرن) تنها از يك زاويه فرهنگ (به خصوص فرهن

ــه امكان هاي ديگري ــط پيدا كرده چ ــده و بس ديده ش

ــوف متفكر دربند يك ــي كه افق هاي مال ــز دارد. وقت ني

ــر را مي بيند، ــات ديگ ــود و امكان ــگ خرق مي ش فرهن

ــت كشيدن از مطلق حاصل چنين تجربه اي حداقل دس

ــخنران ــت. س ــيوه گفت وگو اس ــگاري و تمايل به ش ان

ــت آن است كه بين دو ــش نشس افتتاحيه گفت:«كوش

ــه خود و روحانيت بريده ــرف افراط عقالنيت متكي ب ط

ــود. بدون چنين كوششي، تقريبي ــاطت ش از عقل وس

ــتركي ــورت نخواهد گرفت و بدون تقريب، زبان مش ص

پيدا نمي شود. بدون زبان مشترك مقابله صورت خواهد

ــونت مي انجامد.» ــم و خش ــوء تفاه ــت و كار به س گرف

(Bickmann,2006)

ــال هاي اخير كوشش ــتند كه در س افراد زيادي هس

ــترده تري از ــل به تعريف و عرصه گس ــيعي براي ني وس

فلسفه آغاز كرده است، به عنوان مثال روال فورنه بتانكو

(Raul Fornet Betancourt) كه خود برخاسته از

ــفه در آلمان است با تكيه آمريكاي التين و مدرس فلس

بر الهيات آزادي بخش مرسوم در آمريكاي التين گفت

ــيعي با جهت گيري ميان فرهنگي با متفكران وگوي وس

اروپايي آغاز كرده است. وي نسبتي بنيادي بين «آزادي

بخشي و بينش ميان فرهنگي» مي بيند.

ــا معرفي مباني و زمينه هاي ــفه ميان فرهنگي ب فلس

ضروري پيدايش خود، بتدريج توانسته است بر مطالعات

ــون در مطالعات ــه اي) نيز فايق آيد. چ تطبيقي(مقايس

ــت و بنابراين ــده اس تطبيقي مبنايي از پيش تعيين ش

تحقيق به سمتي خاص سوق پيدا مي كند، در حالي كه

ــده ــفه ميان فرهنگي مبنايي از پيش تعيين ش در فلس

ــه روي نتايج و اقتضائات ــود ندارد و محقق خود راب وج

متفاوت گشوده نگه داشته است.

نتيجه گيری

ــي جديد در ميان گروه فلسفه ميان فرهنگي گرايش

ــته از فرهنگ هاي مختلف ــيعي از متفكران برخاس وس

ــوص تنوع و ــم، به خص ــرايط جديد عال ــه ش ــا نظر ب ب

ــزوم حفظ تفاوت ها پديد ــر فرهنگ ها و اعتقاد به ل تكث

ــان به عنوان موجودي ــفه انس ــت. در اين فلس آمده اس

ــردي و جمعي خاص خويش ــي، داراي هويت ف فرهنگ

است، و الزمه حياتي در شان انسان اعتقاد به هويت هر

ــفه ــت. فلس فرد و هر جمع و الزام به حفظ تمايزات اس

ــو، تفاهم، صلح ــي خود را نظريه گفت وگ ميان فرهنگ

ــتي مي داند. فيلسوفان ميان فرهنگي كوشش و همزيس

درازدامني در همه فرهنگ هاي آغاز كرده اند تا بر اساس

ميراث آنها امكانات متنوع پاسخ گويي به مسايل انسان

معاصر را به انديشه درآورده و راه گفت وگوي ثمربخش

ــازند. اين فلسفه با توصيف ميان فرهنگي را هموارتر س

ــان دادن افق هاي جديدي از ــرايط عالم معاصر و نش ش

ــاني متفكران فرهنگ هاي ــه و رفتار انس امكانات انديش

ــف را به ورود به عرصه گفت وگوي ميان فرهنگي مختل

دعوت مي كند.

ــفه ــاب آنچه كه امروز فلس ــاوت در ب ــام قض در مق

ــت، هرچند اين كوشش ــده اس ميان فرهنگي ناميده ش

ــتر به برنامه اي (پروژه اي) فكري، فرهنگي شباهت بيش

ــفي كه سراغ داريم تفاوت دارد، دارد و با نظام هاي فلس

ــه اين جهت گيري ــر بايد اقرار كرد ك ــوي ديگ اما از س

ــفي غرب و مالئمتي با ــه هايي عميق در سنت فلس ريش

ساير سنتها دارد. به همين جهت مي توان به سنت هاي

مختلف فلسفي تعلق داشت، اما به فلسفه ميان فرهنگي

فلسفه ميان فرهنگي

بيش از همه

جريان هاي فلسفي

پايان قرن بيستم

رنگ و بوي مسايل

زمانه دارد و نتيجه

انديشيدن از منظر

فرهنگ هاي مختلف

به مسايل جهان

معاصر است

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٧

ــري را تاييد كرد. ــان داد و اين جهت گي هم تمايل نش

ــفه ميان فرهنگي بيش از همه جريان هاي فلسفي فلس

پايان قرن بيستم رنگ و بوي مسايل زمانه دارد و نتيجه

انديشيدن از منظر فرهنگ هاي مختلف به مسايل جهان

معاصر است.

منابع:

Bickmann, Claudia: Philosophie und Re-

ligion im Streit? 13-16 Juli 2006 In: www.

philosophie. uni. -koeln. de/kongress2/html/

Brunkhorst, Hauke: Martin Heidegger als

Kritiker des neuzeitlichen Egozentrismus,

in: Aus westlicher Sicht, Faridzadeh (Hrg.),

Büro für kulturelle Studien, Teheran, 1993

Heidegger, Martin: Über den Humanismus,

in: Wegmarken, Vittorio Klostermann,

Frankfurt am Main, 1973

- Kimmerle, Heinz: Georg Wilhelm Frie-

drich Hegel interkulturell gelesen, Interkul-

turelle Bibliothek, Traugott Bautz, Nord-

hausen, 2005

Kimmerle, Heinz: Interkulturelle Philoso-

phie. Zur Einführung, Junius Verlag, Ham-

burg, 2002

-Mall, Ram Adhar: Das Konzept einer in-

terkulturelle Philosophie, in: Polylog, Zeit-

schrift für interkulturelle Philosophie, Nr. 1

(1998)

Mall, Ram adhar: Philosophie im Vergleich

der Kulturen, wiss. Buchgesellschaft, Darm-

stadt, 1995

Schwemmer, Oswald: Kulturphilosophie.

Eine medientheorertische Grundlegung,

Wilhelm Fink Verlag, München, 2005

Wimmer, Franz Martin, Interkulturelle Phi-

losophie. Geschichte und Theorie, Passagen

Verlag, Wien, 1990

Wimmer, Franz Martin: Interkulturelle Phi-

losophie. Eine Einführung, UTB, Facultas

Verlag, Wien, 2004

Wimmer, Franz Martin: "Thesen, Bedingun-

gen und Aufgaben interkulturell orientierter

Philosophie“ in: Polylog. Zeitschrift für in-

terkulturelle Philosophie, Nr. 1 (1998)

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٨

چکيده

ــر مي برد كه به واسطه ــان مدرن در عصري به س انس

ــن آوري هاي نوين ارتباطي، فواصل زماني و مكاني در ف

ــدن مي باشد. اين فرايند موسوم به جهاني حال محو ش

ــبب گرديد تا فرهنگ ها و هويت ها بي واسطه شدن، س

ــاورت هم قرار گيرند. اين امر هم واجد فرصت ها در مج

و هم در بردارنده چالش هايي براي جنبش های اسالمی

مي باشد. در چنين شرايطي، گفت و گوي ميان فرهنگي

و بين ادياني با توجه به ارزش هاي جهان شمول اسالمي

ــمند انقالب اسالمي برخاسته از و همچنين اصول ارزش

ــرع مقدس گذرگاه امني براي مهندسي فرهنگي اين ش

ــود كه ــدن تعبير مي ش ــي در عصر جهاني ش بين الملل

ــزون و چالش های آن را ــالمي را اف فرصت هاي نظام اس

كاهش خواهد داد.

ــي مقدماتي ــده ضمن بررس ــتا، تالش ش در اين راس

ــي ــدن، ضرورت مهندس ــگ، مختصات جهاني ش فرهن

ــی، از گفت و ــی و بين الملل ــه جهان ــي در عرص فرهنگ

ــي به عنوان برگ برنده ــوي ميان فرهنگي و بين دين گ

ــام بين الملل ياد ــي فرهنگي ج. ا. ايران در نظ ديپلماس

شود.

ــی فرهنگ، جهانی شدن، کليد واژه: فرهنگ، مهندس

فن آوري هاي ارتباطي جديد

مقدمه

ــه دليل اجتماعي ــان ها ب ــر، انس از زمان پيدايش بش

ــراری ارتباط با يکديگر ــودن ذات خويش، نياز به برق ب

ــری پيشرفت نمود ــتند. با گذشت زمان دانش بش داش

ــدن ــي به وجود آمد كه باعث نزديک ش و فن آوري هاي

ــدن فاصله ها گرديد و در ــان ها به يکديگر و کم ش انس

ــد انسان ها از اوضاع و احوال نتيجه همه عوامل باعث ش

يک ديگر اطالع زيادی داشته و بر اثر نزديکی و هم چنين

کم شدن فواصل جغرافيايی، فرهنگ های متفاوت نقاط

ــنا و روی هم ديگر تاثير گذارد و مختلف دنيا با هم آش

فرايندی به نام جهانی شدن فرهنگ را به وجود می آورد.

ــرفت فن آوری ــد، پيش ــمندان معتقدن ــی دانش برخ

ــات و ارتباطات باعث به وجود آمدن پديده جديد اطالع

گفت و گوي ميان فرهنگي و بيناديني به مثابه راهي براي مهندسي فرهنگي بين المللي

در عصر جهاني شدننسترن علی محمدی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٢٩

ــدن فرهنگ گرديد که لزوم فرهنگ جهانی و جهانی ش

مهندسی فرهنگی را بيش از پيش نمايان ساخته است.

از طرفي، از بين رفتن نظام دو قطبی در جهان و شکل

گيری مباحث مرتبط با گفت وگو بين تمدن ها و تبادالت

ــت که بشر برای زندگی فرهنگی بيانگر اين واقعيت اس

ــت. ــترک و جهانی اس بهتر نبازمند تبادل فرهنگی مش

ــوالت خاورميانه و امواج ــي كه ما تح ــن مهم، زمان اي

بيداري اسالمي در منطقه و بيداري انسانی در جهان را

ــالمي رصد مي كنم، اهميت مضاعفي براي جمهوري اس

ــالمي ــابهت هاي تحوالت اس ايران مي يابد. چرا كه مش

ــورهاي منطقه با انقالب اسالمي ايران، اين اخير در كش

فرصت را براي ديپلماسي فرهنگي کشور ايجاد مي كند

ــطه طرح جدي گفت و گوي ميان فرهنگي و كه به واس

ــن ديني در منطقه و جهان، ضمن حمايت معنوی از بي

چنين انقالب هايي، مهندسي فرهنگي بين المللي نظام

مادي گرايي جهاني را از دريچه اي نو به نظاره نشيند.

شناخت فرهنگ

ــای علوم اجتماعی ــده در مفاهيم حوزه ه به طورعم

ــف روبه رو ــر تعاري ــانی اغلب با عدم توافق بر س و انس

هستيم. مفهوم فرهنگ در اين ميان از بيشترين ميزان

تنوع و اختالف برخوردار است. (بندر آبادی،١٣٨٩ :٢٠)

ــوم فرهنگ در حوزه علوم کمتر مفهومی به اندازه مفه

اجتماعی در معرض تفسير ها و تعبير های گوناگون بوده

ــعت معنا، ايجاد وحدت نظر ــت، به سبب تنوع و وس اس

گسترده موضوعی آن ميسر نشده است و هنوز اجماعی

ــر تعريف فرهنگ حاصل نگرديده است،با مفهومی برس

اين وجود به برخی از تعاريف عمده و نظريه های معتبر

انديشمندان که با موضوع نوشتار سنخيت داشته باشد،

به طور مختصر می پردازيم.

ــک مجموعه منظم و آرايش ــگ در باور تيلور ي فرهن

ــکال گوناگون دانش ــه از باورها، قوانين آداب و اش يافت

ــر در کنار هم يک ــت. قرار گرفتن اين عناص ــر اس و هن

ــکيل می دهد. بنابراين فرهنگ ــم تنيده را تش کل در ه

ــت که از به ــک مفهوم و يک پديدار اس ــر تيلور ي از نظ

هم پيوستن عناصر مختلف به وجود آمده است. تعريف

فرهنگ نشان دهنده آن است که می توان با دسته بندی

ــه عناصر موجود در جوامع مختلف به مقايسه و مقايس

ــبت به مديريت فرهنگ های آنها پرداخت و به نوعي نس

نسبي آن اقدام كرد. (سليمی،١٣٨٥: ١٨-١٩)

ــگ داراي اليه هايي ــر، فرهن ــک تعريف کلی ت در ي

ــت که جمع اين اليه ها شاکله ي فرهنگ را تشکيل اس

ــه اليه هاي ــي فرهنگ نتيج ــاي روي ــد و اليه ه مي ده

پايين تر می باشند. براي فرهنگ سه اليه در نظر گرفته

ــي و زيربنايي خوانده ــه اصل ــود: اليه اول که الي می ش

ــده، نگرش کلي نسبت به هستي و جهان بيني افراد ش

ــمت زيربناي همه ــمول يک فرهنگ است. اين قس مش

ــک جامعه را ــات و رفتارهاي فرهنگي ي ــا، اتفاق نموده

ــوان جهان بيني و ــکيل مي دهد. اين بخش را مي ت تش

ــگ ناميد. اليه دوم، ــادات و باورهاي فرهن ــا اليه اعتق ي

اليه ارزش ها و ضد ارزش هاي فرهنگ يک جامعه است.

ــخص ــبت به دنياي پيرامون مش ــي نگاه جامعه نس وقت

ــري ــاس آن نگرش و جهان بيني يک س ــد بر اس گردي

ــد. اين خوب ــد ارزش ها تعيين مي گردن ــا و ض ارزش ه

ــوان ايدئولوژي ــا، بايد ها و نبايد ها را مي ت ــا بد بودن ه ي

ناميد. اليه سوم فرهنگ همان نمادها و رفتارهاي افراد

ــا و ارزش ها (و يا ــاس باوره ــت که براس يک جامعه اس

ــکل مي گيرد. (بندر همان جهان بيني و ايدئولوژي) ش

آبادی،١٣٨٩: ١٥-٢٠)

ــندگي روش های علمی- ــا توجه به نابس از طرفي، ب

عقالنی محض و تجربی در شناخت پديده های اجتماعی-

انسانی، گرايش های پست مدرن، انتقادی و هرمونوتيک

با تاکيد بر نماد ها به شرح و توصيف فرهنگ پرداختند.

با توجه به اينکه وجه مميزه انسان و حيوان توان انسان

ــد. زبان به عنوان مهمترين جلوه در نمادسازی می باش

ــازی مورد مطالعه دقيق مکاتب نظری فوق قرار نمادس

ــازی گرفت. البته فقط زبان جلوگاه فعاليت های نمادس

ــری، تکنولوژی و ــد، بلکه خلق آثار هن ــان نمی باش انس

نشانه های قراردادی عرصه های ديگر نماد سازی می باشد.

لسلی وايت از جمله مهمترين دانشمندانی است که با

تاکيد بر نمادها فرهنگ را نامی برای يک قاعده يا طبقه

ــی آن چيزهايی يا ــاوت از پديد ها می داند، به معن متف

ــت که توانايی های ذهنی را اعمال کرده رويدادهايی اس

ــخص در فضای انسانی اتفاق می افتد و ما و به طور مش

ــم. وايت پديده فرهنگ ــازی بر آن می گذاري نام نمادس

ــه نظام: تکنولوژيک، جامعه شناسی، ائدولوژيک را به س

از بين رفتن نظام دو قطبی در جهان و شکل گيری مباحث

مرتبط با گفت وگو بين تمدن ها و تبادالت فرهنگی

بيانگر اين واقعيت است که بشر برای

زندگی بهتر نبازمند تبادل فرهنگی

مشترک و جهانی است

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٠

ــلی نظام تکنولوژيک را واجد ــيم بندی می کند. لس تقس

ــت ــت محوری در فرهنگ می داند. وی معتقد اس اهمي

ــيوه های نمادسازی او ــازی انسان، ش با تحول در ابزار س

ــات وايت فرهنگ را ــز متحول گرديد. با اين توضيح ني

عبارت از سازمان پديده ها، کنش ها، باورها و معرفت ها،

ــات، طرز تلقی و ارزش ها مي داند که به استفاده احساس

از نماد ها وابسته است. (سليمی، ١٣٨٥: ٣٢-٣٤)

ــيرر نيز دستگاه فلسفی خود را بر اساس ارنست کاس

ــت. وی وجود ــاخته اس مفهوم نمادها نمادگرايانه بناس

ــازی مورد توجه قرار ــان را بر اساس قابليت نمادس انس

ــوان حيوانی ــان به عن ــيرر با خواندن انس می دهد. کاس

ــانی ــن، فرهنگ را مهمترين جلوه گاه حيات انس نمادي

ــن تعريف می کند: فرهنگ را می توان به می داند و چني

ــان تلقی می کند. زبان، مثابه آزادی تدريجی نفس انس

ــت و در هنر، دين، و علم لحظات متنوع اين فرايند اس

ــان نيرويی جديد، يعنی نيرويی برای هر يک از آنها انس

ــاختن جهان ويژه خود، جهانی آرمانی کشف و اثبات س

می کند. (همان:٣٧-٤٠)

ــير فرهنگ ها، با بيان ــورد گيرتز در کتاب تفس کليف

اينکه تمامی اعمال انسان نماد ساز و حاوی معانی مرتبط

ــاختارمند است. فرهنگ را سلسله با هم و در نتيجه س

ــاختار های معانی که شامل اعمال، مراتبی می داند از س

ــرکات، پلک زدن های ــی از ح نمادها و عالمت های ناش

ــادی و مصنوعی، ادا در آوردن ها تا اظهار کردن، بيان ع

داشتن، مکالمه.... می شود. (همان: ٤١)

ويژگی های فرهنگ

ــرا در تمام ــت زي ــر اس ــگ جزء عام زندگی بش فرهن

ــام زمينه های ــزای آن در تم ــر و اج ــای عناص جلوه ه

ــاختن ابزار، پوشاک، غذا، مبادالت، ــان از س زندگی انس

ــوم، حکومت، سياست، فلسفه، غرايز، قوانين، آداب ورس

ــود دارد. اما اين پيوند ها در ــانه ها وج ترانه ها، آواز، افس

ــری مشابه نيستند. بلکه متناسب با تمام اجتماعات بش

مختصات آن جامعه، ويژگی های خاص خود را دارد. که

ــرايط اقتصادی و محصول تاريخ آن جامعه و متاثر از ش

اجتماعی حاکم بر آن جامعه است. به عنوان مثال انسان

ــاندن خود استفاده در تمامی جوامع از لباس برای پوش

می کنند، ولی نوع پوشاک در اجتماعات مختلف مشابه

نيست. (وثوقی، نيک خلق،١٣٧٠: ١٢٢-١٢٤)با همين

مفهوم بندی لوی اشتروس با توسل به اين مثال رايج در

فرهنگ غرب می گويد: «گرچه انسان ها تابع قوانين عام

ــيری ــتند، اما هر يک در اينجا يعنی جامعه به تفس هس

خاص دست می زنند که وجه مشخصه آن جامعه نسبت

ــد.» (پهلوان، ــترک و عمومی می باش ــه آن قواعد مش ب

١٣٧٨: ٩٧) پس فرهنگ هم عام است و هم خاص.

ــگ تمامی جنبه های زندگی را در بر می گيرد و فرهن

ــان از بدو تولد از طريق خانواده وجامعه پديده های انس

اجتماعی - فرهنگی، هنجاری، ارزش ها،. . . را می آموزد.

ــا جامعه هم نوا ــود و ب ــن ترتيب فرهيخته می ش و بدي

ــود، چون اين آموزش به تدريج صورت می گيرد. می ش

ــی آورد و اجباری ــار م ــه از جنبه هايی به فرد فش گرچ

ــت، ولی برای او غير قابل تحمل نيست. فرد به طور اس

ــه آن تن می دهد و آن را می پذيرد. (همان: داوطلبانه ب

١٢٥)پس فرهنگ هم اجباری است و هم اختياری.

اهميت فرهنگ در مناسبات بين المللي

ــرد تفاوت های فرهنگی در مقايسه در طول جنگ س

ــا مبارزه ژئوپليتيک جهانی بين دو ابرقدرت در جايگاه ب

ــرد تغيير بنيادينی ــت. با پايان جنگ س ــرار داش دوم ق

ــد، که رقم زننده سياست در آرايش نيروهايی حاصل ش

ــرب با مدد انقالب اطالعاتی و جهانی بودند. پيروزی غ

ــر در حوزه ارتباطات، فرهنگ را در تداوم اختراعات بش

ــان و تحليلگران قرار صدر موضوعات موردعالقه محقق

ــته های دوران ــرای برخی نوش ــل فرهنگی ب داد. تحلي

ــرد بويژه «پايان تاريخ» فوکوياما، ــاز پس از جنگ س س

ــاد در مقابل ــای» هانتينگتون، «جه «برخورد تمدن ه

مک دونالد» بنجامين باربر اهميت ويژه داشت. چرا که

ــی در تمايز ميان ــدن جغرافيای سياس با کم اهميت ش

ــناخت و تمايز گذاری عصر ــع، فرهنگ تنها راه ش جوام

جديد شناخته می شود.

ــر قدرت عصر مدرن ــاالت متحده به عنوان تنها اب اي

ــگ برای تداوم هژمونی خويش به از اهميت نفوذ فرهن

ــتا تالش نمود ــت و در اين راس طور قطع آگاه بوده اس

ــانه تعريفی دلپذير از فرهنگ با سوارشدن بر امواج رس

غرب ارائه دهد تا شيفتگی ساير ملل را با اضافه کردن به

نهادهای که خود تاسيس کرده بود برای تداوم هژمونی

اياالت متحده به عنوان تنها ابر قدرت عصر مدرن از اهميت نفوذ فرهنگ برای تداوم هژمونی خويش به طور قطع آگاه بوده است و در اين راستا تالش نمود با سوارشدن بر امواج رسانه تعريفی دلپذير از فرهنگ غرب ارائه دهد

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣١

ــميت،١٣٨٣: ــتيو اس خويش بهره برد. (جان بليس، اس

(١٠٢٠

در اين راستا، آمارهای يونسکو حکايت از آن دارد که

ــی (تجهيزات و خدمات مربوط تجارت کاالهای فرهنگ

ــينما، عکاسی، راديو ــريات، موسيقی، س به کتاب و نش

ــه برابر ــال های ١٩٨٠تا١٩٩١، تا س و تلوزيون) بين س

ــيده ــت و به ١٩٦. ٥ ميليارد دالر رس افزايش يافته اس

ــايد گوشه ای از اهميت چشم است. اين رقم نجومی ش

ــد. (گزارش کمسيون گير فرهنگ در دنيای معاصر باش

يونسکو ٢٠٠٠: ١١٥)

ــر انقالب در اين ــايد گوياترين تعبير، بيانات رهب ش

ــل می توان ــد: «در اص ــه می فرماين ــد ك خصوص باش

ــی براي کشور را، اقتدار فرهنگی دانسته و اقتدار حقيق

ــی را، انزواي فرهنگی مطرح کرد و اگر کار انزواي حقيق

ــچ عاملی نمی تواند ــه درستی انجام شود، هي فرهنگی ب

کشور را منزوي کند.» ايشان در ادامه می فرمايند:«اگر

کار فرهنگی به درستی انجام شود بر ذهن، فکر و عاطفه

ــود و قطعا برخی خالهاي ــد ب ــرگذار خواه افراد، تأثي

ــا ارتباطات تجاري و ــاسی و ي احتمالی، درعرصه ديپلم

اقتصادي، پر خواهد شد.» (بندر آبادی،١٣٨٥: ٣٠-٢٠)

مهندسی فرهنگی بين المللي

کشورهای غربی که از قرن ١٥ ميالدی تهاجم نظامی

ــرق آغاز ــب ثروت و منابع ممالک ش ــود را برای کس خ

ــتفاده از روش ــد تا دهه های پايانی قرن ٢٠ با اس نمودن

نظامی و دادوستدهای ناعادالنه اقتصادی به تاراج منابع

شرق پرداختند، اما فشارهای عظيم ملت ها برای کسب

ــبب خروج ــتقالل طی دهه های ٧٠-٣٠ قرن ٢٠ س اس

سلطه گران از ممالک شرق شد. يافتن روشی جايگزين

ــته دغدغه ای بود که مدام در ــتمرار روند گذش برای اس

ــلطه گران پرورانده می شد و در همين راستا انديشه س

ــگ و بوی فرهنگی ــاز تهاجم تغيير کرد و رن ــود که ف ب

ــايد بتوان اصلی ترين ــت. (بصير نيا،١٣٨٥: ٨٠) ش گرف

علت اين تغيير فاز را در کم تر شدن هزينه ها و در مقابل

ــت، اين کشورها ــتر و موثرتر آن دانس تاثير گذاری بيش

ــام ــم نظامی با تحمل هزينه های گزاف و سرس در تهاج

ــيدند ــی در خور توجه نمی رس ــه نتيجه ايی خيل آور ب

ــس آگاهانه ــان را برآورده نمی کرد پ ــته هايش و خواس

ــتفاده از فرهنگ براي دست يابي به اهداف سياسي اس

ــي رواج يافت. امري ــبات بين الملل و اقتصادي در مناس

ــي فرهنگي بين المللي به ــه پيش درآمدي بر مهندس ك

شمار مي آيد.

ــی و اطالعاتی در چند ــرفت ابزارهای ارتباط اما پيش

ــورهای غربی ــتری را برای کش ــته توان بيش دهه گذش

ــتيابی به اهداف و مقاصدشان فراهم ساخت جهت دس

ــره برداری و ــش را جهت به ــا نهايت تالش خوي و آنه

ــتيابی به اهداف خويش به کار بستند و در واکنش دس

ــت از فرهنگ ملی به ــود که صيان ــه همين تالش ها ب ب

ــکل های گوناگون مورد توجه ممالک شرقی و تمامی ش

کشورهای مورد تهاجم قرار گرفت. (همان: ص ٣)

ــی فرهنگی، فرهنگ آرمانی و مطلوب که در مهندس

اعتقادي آمـوزه هاي و معنوي هاي ارزش بر منطبق

ــود جامعه ــالش مي ش ــود و ت ــن می ش هر جامعه تعيي

بين المللي بدان سمت گرايش يابد.

ــت مهندسی فرهنگی باید در نگاه اندیشمندان، جه

گرفتـه شود؛ نظـر در کـل یـک ــه مثاب ــه ب فرهنگ

متشکل از اجزایی که براي رسیدن به هـدف واحـد و

تحقـق فرهنـگ آرمانی در تالش هستند. یعنی امکان

اجزاي یا ابعاد از بـه بعضی پـرداختن بـا کـه ندارد

فرهنگ بتوان به هدف مطلوب دست يافت. از اين رو، در

طراحی نقشه مهندسی فرهنگی ما نمی توانيم مستقيم

ــيم. بنـابراین و بدون واسطه به اهداف مورد نظـر برس

ــن می گردد تا پس از طی هر چنـد مرحلـه هـدف تعيي

مرحله به مقصود نزديک تر شويم. در هر مرحله وضعیت

اعتقادي هنر، ــت، تربي و ــم تعلي سیاسی، اقتصادي،

ــن شده و با توجه به ــد بـه سمت آرمان تعيي و. . . باي

سرمنزل به تا ــود ش نزدیـک تـر فرهنگـی اسـتراتژي

مقصود رهنمون گردد. (همان: ٣٥-٤٥)

ــی اجتماعی می توان گفت ــدگاه علمی و با نگاه ازدي

ــوان پديده های ــيب های فرهنگی به عن چالش ها و آس

ــد تحوالت و ــل و برآين ــانی حاص ــص جوامع انس مخت

ــی و روابط و تعامالت ــتمر فضای اجتماع تغييرات مس

انسانی در بستر زمان است.

ــيب های ــود چالش و ظهور آس ــارت ديگر وج به عب

ــت از پويايی و حرکت در ــی از يک جهت حکاي اجتماع

ــعه ای همواره در گذر زمان دارد به اين معنا که هر توس

در مهندسی فرهنگی، فرهنگ آرمانی و

مطلوب که منطبق بر ارزش هاي معنوي و آمـوزه هاي اعتقادي

هر جامعه تعيين می شود و تالش مي شود جامعه

بين المللي بدان سمت گرايش يابد.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٢

ــيب های ــير تحقق خود با مجموعه ايی از فراز و نش مس

اجتناب ناپذير و نوظهوری مواجه می گردد که تنها با گذر

ــايه اتخاذ روشی درست و منطقی می توان از آنها در س

ــعه ايی پايدار و همه جانبه اميدوار بود و امروزه به توس

در سطح جوامع گوناگون، برای حل معضالت اجتماعی

ــی به مهندسی فرهنگی روی می آورند که البته و سياس

همين امر در ارتباطات ديپلماتيک وجهه ای بين المللی

می يابد. به بيان ديگر، هم اکنون مهندسی فرهنگی ابزار

سياستمداران در اداره سياسی جامعه خويش و نيز رمز

ــت. (پيروزمند، غالمی، ١٣٨٥ ورود به عرصه جهانی اس

(٢٣-١٨:

جهانی شدن فرهنگ

هر چند تصور فرهنگ واحد جهانگير پيشينه طوالنی

ــته از اديان آسمانی همچون مسيحيت داشته که گذش

ــالم، در امپراطوری های باستانی همانند چين و رم و اس

ــته است. ولی بحث های کنونی چنين آرمانی وجودداش

ــنفکری و ــگ جهانی از گفتمان هايی روش درباره فرهن

ــات می گيرد. (گل محمدی،١٣٨١ انتقادی دهه٩٠ نش

(٩٩:

ــردگی زمان و ــدن را فرايند فش ــياري جهانی ش بس

ــان و آگاهی ــی جه ــدن پديدار شناس فضا و کوچک ش

ــف ما به ــا اين تعري ــد. ب ــن امر تعريف ش ــدوث اي از ح

ــادل کاهش ــدن را مع ــم که جهانی ش ــمتی می روي س

ــت که فضا ــم گير هزينه ها و محدوديت هايی دانس چش

ــر چقدر اين ــا تحميل می کند. ه ــان بر زندگی م و زم

ــدن زندگی اجتماعی ــود به گسترده ش هزينه ها کم ش

ــط و کنش های اجتماعی ــش حجم و تراکم رواب و افزاي

ــرفته و ــه در مراحل پيش ــا جايی ک ــود ت افزوده می ش

ــطه بازسازی کامل روابط ــدن به واس متکامل جهانی ش

ــی و پيوند ــترده جهان ــی در گس ــای اجتماع و کنش ه

ــاب مي يابد. ــتره ای بازت ــه در چنين گس ــرد و جامع ف

از آنجايی که از جمله عوامل مرز آفرين و محدوديت

ساز فرهنگ جوامع مختلف می باشد،هر عاملی که مرگ

ــاز تصلب فرهنگ را به ارمغان بياورد، عاملی جهانی س

ــد. چنين کارکردی با شکل گيری فن و مرززدا می باش

آوری های جديد ارتباطی تا حدودی قابل تصور است.

ــدن فرهنگ با عنايت به اين مقدمه کوتاه، جهانی ش

ــت که هر گونه را می توان در بردارنده فرايندهای دانس

ــتار فرهنگی زندگی اجتماعی را تعديل محدوديت و بس

ــدن ــد و يا از بين می برد. به بيان ديگر جهانی ش می کن

ــکل گيری و گسترش فرهنگ خاص عبارت است از ش

ــاد همگونی، ــی. اين فرايند با ايج ــای جهان در عرصه ه

ــد. (گل ــش می کش ــه چال ــی را ب ــای فرهنگ خاص ه

محمدی،١٣٨١ :٩٨)

ــاره ــه دليل انتزاعی بودن بحث، تالش کرديم با اش ب

ــه گانه ذيل جهت ملموس بودن اين به شاخص های س

پديده تالش کنيم:

ــای ارتباطی که ــترش فن آوری ه ــاخص اول گس ش

ــار کم درآمد جامعه را نيز شامل می شود. در حتی اقش

حالی که در اعصار گذشته بهرمندی از ابداعات نوين به

ــانه و ارتباطات محدود و محصور خصوص در حوزه رس

به قشر محدودی از جوامع انسانی می شد.

ــاخص دوم ماهيت فن آوری های ارتباطی: تمامی ش

ــاير ويژگی ها)از ــی (در ميان س ــای ارتباط فن آوری ه

ويژگی پيام رسانی برخوردارند. رسانه ها بنا به نظر مک

ــانی به وجود ــت يا برای پيام رس لوهان يا خود پيام اس

آمده است. پيام نيز يا خود فرهنگ است يا برای انتقال

ــت. بنابراين شاخص قرار دادن فرهنگ انتشار يافته اس

فن آوری های نوين ارتباطی می تواند چشم انداز درست

ــدن ــک فرايند متناقض مانند جهانی ش ــی از ي ومعقول

فرهنگ ايجاد کند.

شاخص سوم پيامدهای جهانی شدن فرهنگ: جهانی

ــدن فرهنگ پيامدهای بسيار زيادی دارد که يکی از ش

ــت. با ابداع فن ــان اس مهم ترين آنها افزايش آگاهی انس

آوری های نوين سياليت تفکر آدمی به اندازه ای افزايش

يافت که فواصل مکانی و زمانی در بسياری از موارد قيود

محدود کننده خود را از پای انديشه انسان معاصر باز کردند.

مهندسـی فرهنگی در عرصـه بين المللی در

مواجهه با پديده جهانی شدن فرهنگ

ــت و برخالف موجودات ــر موجودي آگاه و پوياس بش

ــه، محيط زندگي ــايه علم و تجرب ــر مي تواند در س ديگ

ــه نقطه ايده آل ــيدن ب ــش را هدفمندانه براي رس خوي

ــن ويژگي همواره باعث ظهور و و مطلوب تغييردهد. اي

نمود تحوالت گوناگون و نوپديد در جهان بوده است. به

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٣

ــر در طول حيات تاريخي عبارت ديگر تحوالتي كه بش

ــان و مشابه نبوده است. خودش رقم زده، هيچ گاه يكس

همين ناهمساني و عدم تشابه حكايت از آن دارد كه روح

تحول خواهي و ايجاد تغيير براي نيل به هدف هرگز به

ــد. با ورود به ــراري عمل نمي كن ــكل ثابت و تك يك ش

دنيای مدرن و به موازات افزايش تجربه و دانش، انسان

ديگر درمواجهه با تغييرات و تحوالت طبيعي مقهور آنها

ــت اين وضيعت را تغيير دهد و نبود بلكه بتدريج توانس

ــازد. تجربه و ــود را از حالت مقهور و مغلوب خارج س خ

ــر كمك فراوانی كرده دانش روز افزون در اين راه به بش

است. (نگاهداری، ١٣٨٦: ٤)

ــان به ذات خواهان ــس به گواه اين موضوع که انس پ

ــون آن نيز ــي كه محيط پيرام ــت و از آنجاي تحول اس

ــه به اصطالح ــترده قرار دارد، ک ــير تحولی گس در مس

جهانی شدن است، ضرورت مهندسي فرهنگ در عرصه

بين المللي اجتناب ناپذير است. از طرفي از آنجا كه پديده

ــدن و به طبع آن جهانی شدن فرهنگ دارای جهانی ش

پيامد های مثبت و منفی می باشد، منافع ملي جمهوري

اسالمي ايران اقتضا مي كند كه براي اين پديده، تمهيدي

ــن رو براي تصميم گيري در هر ــد. از اي در خور بيانديش

عرصه اي بايد به دقت پيامدهاي آن پديده روشن شود.

ـــى كه به فرهنگ ـــدن هنگامـ ـــر جهانى شـ تأثيـ

ـــت سرايت كند، به همان اندازه كه يك پديده تقويـ

كننده خواهد بود، به همان ميزان نيز پديدهاى محدود

كننده اســت. اگر بعضى نمادهاى فرهنگى از شناسايى

به آن عناصر ديگر برخى ـــوند، شـ برخوردار جهانى

فراموشــى سپرده و يا تضعيف مىشوند. (کاردان،١٣٨٦:

ـــدن بــه ميزان ٦٨) فرصت يا تهديد بودن جهاني شـ

ـــورها كشـ فرهنگها، ظرفيتهاي و ــا توانمندي ه

برنامهها، ـــاختن سـ كارآمد در مختلف ــاي گروه ه و

ـــتگي دارد. مهندسي ـــتها و رفتارهايشان بسـ سياسـ

فرهنگ ميتواند به كار آمد ساختن هر چه بيشتر اين

ـــدن در فرايند كمك كرده و از فرصتهاي جهاني شـ

ــای ه فرصت رفتن هدر مانع تا گيرد بهره راستا اين

ــی يك جامعه و سرمايههاي انساني و مادي آن تاريخ

شود. (افشاری نادری،١٣٨٦: ٧٠)

ـــي هويتهاي ملي و جهاني در ـــل و رويارويـ تقابـ

ــه فرايندي واقعي و غيرقابل عين اينكه بر اين باوريم ك

ــت های اجتناب است، همه جوامع با فرهنگ ها و سياس

شدن جهاني سمت به ـــتند هسـ ناچار خود خاص

ــج به صورت يك هويت عام در حركت باشند و بتدري

ـــدن، ـــوي ديگر فرايند جهاني شـ تجلي يابند، از سـ

ــت را دارد تا به تناســب تواناييها و امكانات اين ظرفي

كشورها، گروهها و مكاتب مختلف در راستاي منافع و

جهت گيري خاص آن ها مورد بهره برداري قرار گيرد

ــورها کم ــن ميان که مرزهای فرهنگی بين کش در اي

رنگ و کم رنگ تر می شود، با دو تعارض مواجه هستيم

که از يک سو شباهت ها و از سوی ديگر تفاوت هاي بين

ــن پديده خود ممکن ــا افزايش می يابد که اي فرهنگ ه

ــت در درون جامعه سبب ايجاد تنش ها و هويت های اس

متفاوت کند، در اينجا از وظيفه های مهندسی فرهنگی

ــت که بين اين تعارض کنترل و ايجاد ارتباط کند و اس

آن را به نحوی سازنده مديريت کند. امروزه که فرهنگ

ــرای فتح جهان و به عنوان يک منبع قدرت دروازه ای ب

ــی رقابت و مبارزه ــمار می رود، آن به عرصه كانون به ش

عامل عنوان به گوناگون ـــكال اشـ در شده و تبديل

ــاي پيشرفته شناخته ـــدن و ارزش ه ــی جهانیشـ اصل

ــه خاطر ــی ب ــیشود. در عين حال موضوعات فرهنگ م

تأكيد بر هويت ملی و نيــز هويت محلی، در عصر جهانی

ـــيار نگرانكننده هستند و ممكن است در شدن بسـ

معرض چالش ها و تغييرات شگرفی قرار گيرند.

همان طور که اشاره شد، شايد بتوان فرهنگ را نقطه

ــور دانست و به همين دليل با ثقل هويت ملی يک کش

ــن نقطه ثقل بتوان هويت ملتی را از آن از بين بردن اي

ــتعمار باز کرد، ملت های سودجو گرفت و راه را برای اس

ــاس، روی به جنگ نرم ويا برای کار روی اين نقطه حس

جنگ روانی آورده اند.

استعمار مدرن در روزگار جديد برای اشغال و تصاحب

ــدور درگير جنگ و ــورهای ديگر، خود را حتی المق كش

ــتيز سخت به ــكار نمی كند و به جای س خون ريزی آش

ستيز و جنگ نرم روی می آورد و با اجتناب از هزينه های

ــی فيزيكی كه نفرت ــادی و معنوی گزاف و لشكركش م

ــرف مغلوب را ــع تدافعی و مقابله ی ط درازمدت، موض

ــد تا از راه فرهنگی وارد شود. هم در پی دارد، می كوش

ــای و ابزارها ــت ها، راهبرده ــدان، سياس ــن مي در اي

ــر در رويارويی نظامی و ــتند كه تغيير می كنند. اگ هس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٤

سخت ستيز، اجسام و اجساد هدف هستند، در رويارويی

ــتيز، فكر، ذهن، قلب و روح هدف قرار فرهنگی و نرم س

ــتيز ــت با س ــوري می خواس می گيرد. اگر تا ديروز كش

ــرژی و نيروی ــی خاك و منابع ان ــخت و روش نظام س

ــوری را تصاحب ــوان و قدرت زيربنايی كش ــانی و ت انس

ــيار هزينه می كرد و با مقاومت های فراوان كند، بايد بس

ــد، ولی امروز با ستيز نرم و شيوه ی و نفرت روبرو می ش

ــد بدون آن كه ــداف را تأمين می كن ــی همان اه فرهنگ

حساسيتی ايجاد شود و مقاومت بيافريند؛ بلكه برعكس،

طرف مقابل با ميل و رغبت، طوق بندگی و بردگی را بر

گردن می اندازد و با پای خود به دنبال او می رود و باالتر

از اين، به جای دريافت اجرت و مزد به ارباب خود پاداش

می دهد. (زائری،١٣٨٨)

ــود كه با كنار رفتن ــش مطرح مي ش اكنون اين پرس

مرزها در فرآيند جهاني شدن چگونه بايد حريم ارزشي

و فرهنگي خود را حفظ و مهندسی كرد؟

ــه تاثيرپذير مطلق ــاي اينك ــم به ج ــي مي تواني زمان

ــدن، در اين عرصه ــيم و ناچار به هضم يا منزوي ش باش

ــته باشيم و بتوانيم حضور با هويت و عزتمندانه اي داش

ــرعت مناسب اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي خود را با س

مديريت كنيم. راه توفيق ما در جهاني شدن رشد است.

همين اصل در مهندسي فرهنگي هم حاكم است. ما در

مهندسي فرهنگي براي ايجاد انسجام فرهنگي درجامعه

خودمان و انتقال ارزش هاي فرهنگي مطلوب خويش به

ــتا و ساكن ــكل ايس نظام بين الملل هم نمي توانيم به ش

بينديشيم. (نهاونديان، ١٣٨٦: ١١)

ـــر چــه بتوان مهندســي فرهنگی را در عرصه هـ

ــم و به جاي مقابله با اين ــت کني ــدن مديري جهانی ش

گسترش، راهكار نشان دهيم، توانستهايم مولدان فرهنگ

خودي را در مقابل مولدان فرهنگ بيگانه توانمند سازي

ــن آوریاطالعات و ارتباطات، نه به كنيم. بنابراين به ف

ـــمن، بلكه به عنوان ـــيري در دست دشـ عنوان شمشـ

شمشيري كه ميتواند در دســتدشــمن يا دوست قرار

بگيرد بايد نگاه كرد. (همان:١٣)

يكي از عرصههاي تعامل فرهنگي جامعه با جهاني

جاده اگر ــاست. ه مهاجرت انسان فرهنگ، ـــدن شـ

ــک طرفه ـــانيمان ي تحرك مغزها و سرمايه هاي انسـ

ــت مواجه خواهيم شد اما باشد، در اين صورت با شکس

اگر توانستيم مهندسي كنيم كه اين مهاجرت دو ســويه

ـــاز و كار و ــا هدفمند باشــد، سـ ـــد، مهاجرت ه باشـ

فضــاي اجتماعي ما در سلســله مراتب اجتماعــي در

ســاختار قــدرت طــوري باشــد كه زمينه مهاجرت

بيشتر مهاجر نخبگان از ـــتقبال و اسـ كمتر نخبگان

ـــن وضعيت، فرهنگ ما، جامعه ما و كشور شود. در ايـ

برخوردار بسيار شادابي تپندگي و بالندگي يك از ما

اســت. (همان: ١٣-١٥)

باالخره نكته بســيار مهمى كه بايد محور سياســت

ـــدن باشد، اين است كلي ما در مواجهه با جهاني شـ

ــالمي تغذيه كه جهاني شدن را از ارزش هاي جهاني اس

كنيم. ارزش هاي مشترك انســاني اسالمي، برگ برنده

ــي فرهنگي ــي فرهنگي ج. ا. ايران در مهندس ديپلماس

بين المللي است. بايد جنبش اخالق جهاني را به عنوان

هدايت فرآيند جهاني شــدن تقويت كنيم. هر فرهنگي

ــتر باشد؛ كه درخشندگي عناصر فطرت انساني آن بيش

در اين مســابقه جهان شــمول فرهنگی برنده اســت

اصالتهاي و ــا ارزش ه بر تكيه ديگران بيشتر از كه

ـــان داشته باشــد عاملی كه فصل مشترك فطري انسـ

جوامع بشــري اســت. در جهان كنونی كه افراد تحت

ــی میتواند، تأثير فرهنگهای بسياری هستند؛ فرهنگ

ــی افراد تداوم يابد كه پاسخگوی نيازهای مادی و روح

باشد. (همان:١٧)

ــدت به ــی بين المللي به ش ــی فرهنگ در امر مهندس

ــی كردن ــه بتوانند در عموم ــت ك ــاز اس ــی ني ابزارهاي

ــی از اين ــوند. يك ــده مؤثر واقع ش ــای ايجادش ارزش ه

ــش برنامه های ــانه ها با پخ ــت. رس ــانه اس ــا، رس ابزاره

هدفمند می توانند ارزش های مدنظر را در سراسر جهان

ــند؛ به گونه ای كه همه افراد و ملت ها در عموميت بخش

ــی از ــا قرار گيرند و به عنوان بخش ــرض آن ارزش ه مع

فرهنگ قبول نمايند. از اين رو، رسانه در عمومی كردن

ــی فرهنگی ــير مهندس ــای فرهنگی كه در مس ارزش ه

ايجاد می شوند، تأثير بسزايی دارد. در ايــن ميان بايد

ـــت كه در عصر جديد، فرهنگهای قــوی همواره گفـ

بردوش رســانهها به اين ســو و آن سوی جهان ســرك

میكشـد و هر جايی كه فرهنگی ضعيفتر از خود يافت

ــیكند رسانهها به آن نفوذ كرده و آن را همانند خود م

ــه فرهنگ قدرتمندتر و يا با ارائه رنگ ــی توانند با ارائ م

ارزش هاي مشترك انســاني اسالمي، برگ برنده ديپلماسي فرهنگي ج. ا. ايران در مهندسي فرهنگي بين المللي است

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٥

ـــگ قویتر به فرهنگهای ضعيفتر نفوذ و لعاب فرهنـ

كرده و پروژه همانندسازی را اجرا كنند. (صادقی، ١٣٨٦)

ــی رابطه بين مهندسی فرهنگی و رسانه ها، در بررس

آنچه مشخص می باشد اين است كه رسانه ها واسط بين

ــتند. طراحان ــی فرهنگی هس مردم و طراحان مهندس

ــه كالن فرهنگی را ــی نقش ــی طراح ــی فرهنگ مهندس

ــدن طرح ــده دارند، اما برای عملياتی و اجرايی ش برعه

ــطح بين المللی ــطح جامعه و در س كالن فرهنگی در س

ــن خود و مردم ــط و رابط بي ــدت به ابزارهای واس به ش

ــانه و شبکه های ماهواره ايی و اينترنتی از نيازمندند. رس

اين ابزارها هستند. (همان)

گفت وگوي ميان فرهنگي وبين ادياني راهي

به سوي مهندسي فرهنگي بين المللي

ــي از دوران حكومت ها و ــام جهان ــي نظ ــاي فعل فض

ــطايی فاصله گرفته است، در جوامع جزيره اي قرون وس

اين شرايط، ارتباط با همه نقاط جهان کم يا زياد وجود

دارد و پديده جهانی شدن نيز اين امر را تشديد می کند.

ــادل فرهنگی بين جوامع ــن رو، نمی توان روی تب از اي

ــم بست و آن را ناديده گرفت و ما هر چه بخواهيم چش

ــت آن را بی اهميت تلقی کنيم که البته فقط ممکن اس

در سطح خرد چنين حالتی وجود داشته باشد، ولی در

سطح کالن و بين المللی بسياری از اموری که در سطح

خرد بی اهميت است، اهميت پيدا می کند.

ــول روز مدام در حال ــته در ط ما آگاهانه و يا ندانس

ــتيم، قدرت اين تبادالت به تبادل با محيط اطراف هس

حدی زياد است که به خارج از مرزهای جغرافيايی کشيده

می شود. شايد اين پرسش در اينجا مطرح شود که چگونه

می توان با افرادی که در نقطه های ديگر کره خاکی هستند

ــا را نديديم تبادالت ــيم و حتی آنه و ما آنها را نمی شناس

ــيم؟ شايد کوچکترين و ــته باش فرهنگی، ذهنی و. . . داش

ــادالت، اينترنت و ــه تب ــال بزرگترين نمون ــن ح در عي

کاربرد های آن باشد که امروز نقش و تاثير آن بر زندگی،

ــد. ــا و... غير قابل انکار باش ــرعت عمل ه ــات، س ارتباط

اينترنت که دنيايی از اطالعات را در خود جای داده و

افراد بسياری بدون اينکه يکديگر را بشناسند بر ذهن و

افکار هم ديگر تاثير می گذارند. نمونه های زيادی از اين

قبيل وجود دارد که سبب تبادالت مختلف در بين افراد

ــود که از مهم ترين و تاثير گذارترين آنها تبادالت می ش

بين فرهنگی است.

انواع ارتباطات ميان فرهنگی را می توان به صورت زير

ــگری، ٢)مبادالت آموزشی، ــته بندی كرد: ١)گردش دس

ــی ديپلماتيك ٤) علمی، و همايش ها ٣)اقدامات سياس

ــانه ها، فرهنگ مردم و كارهای هنری ٥)مهاجرت و رس

پناهندگی، ٦)سفرها و مالقات های بازرگانی و مالی، ٧)

ورزش ٨)سازمان های مردم نهاد فرهنگي(باهنر، ١٣٨٠:

(٨٠

ــادالت بين ــف روابط و تب ــه تعري ــن مقدمه، ب ــا اي ب

ــی مي پردازيم،ارتباط ميان مردمانی که ادراكات فرهنگ

فرهنگی و نظام نمادهايشان به اندازه ای گوناگون است،

ــاد اختالل نمايد، ــان ارتباط، ايج ــه می تواند در جري ك

ــود. (همايون، ــده می ش ــی نامي ــات ميان فرهنگ ارتباط

ــی، از زمانی كه ــات ميان فرهنگ ١٣٨٤: ٢٨-٢٩)ارتباط

انسان هايی با پيشينه ها و فرهنگ های گوناگون به تماس

ــايه خود را بر سر آنان گستراند. با يكديگر پرداختند، س

اين گونه ارتباط، ابتدا در قالب جنگ ها و لشكركشی ها،

مأموريت های تبليغی مروجان اديان گوناگون، سفرهای

تجاری بازرگانان ماجراجو و تالش برای كشف زمين های

ــأله، ديگر صورت می پذيرفت. در پی گيری تاريخی مس

ــابقه ای بس طوالنی دارد، ــن نوع از ارتباط س اگرچه اي

ــگاهی، ــا تدوين آن به صورت يك نظام علمی و دانش ام

ــن زمان، ــت. در اي ــه ی اخير اس ــد ده ــوط به چن مرب

ــوام و نژادهای گوناگونی ــاالت متحده آمريكا كه از اق اي

ــت زمان و به سرآمدن دوران ــده بود، با گذش تركيب ش

ــازه از بحران های ــتين، وارد مرحله ای ت تنش های نخس

ــد كه مهم ترين آن ها بحران مشكالت اقوام اجتماعی ش

ــاله همراه با نقش ــای درون آمريكا بود. اين مس و نژاده

ــور به عنوان رهبری جهان برای خود تازه ای كه اين كش

ــس از آن كه دانش ــگران را پ ــود، پژوهش ــده ب قائل ش

ــه تنها به ــات بين الملل) را ك ــط بين الملل(ارتباط رواب

ــی روابط دولت ها می پرداخت، به دانش های عصر بررس

ــناخت ــوی مطالعه، ش جديد افزوده بودند، اين بار به س

ــه آنان با ــای مختلف و مقايس ــدی فرهنگ ه و طبقه بن

ــه با فرهنگ آمريكايی سوق داد همديگر و بويژه مقايس

كه از اين شاخه دانش، به مطالعات بين فرهنگی تعبير

شده است. (کرباسيان،١٣٨٧)

برای عملياتی و اجرايی شدن طرح

كالن فرهنگی در سطح جامعه و در

سطح بين المللی به شدت به ابزارهای

واسط و رابط بين خود و مردم

نيازمندند. رسانه و شبکه های

ماهواره ايی و اينترنتی از اين ابزارها هستند

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٦

ــری تولد ــام علمی ديگ ــات، نظ ــن مطالع از درون اي

ــه و طبقه بندی ــتن دغدغه مقايس يافت كه به جای داش

ــی ميان مردم ــی تعامل واقع ــا، درصدد بررس فرهنگ ه

ــام علمی ابتدا ــد. اين نظ ــای مختلف برآم و فرهنگ ه

ــتر بر ــپس با تأكيد بيش ــی و س ــات ميان فرهنگ مطالع

جنبه ی ارتباطی آن، ارتباطات ميان فرهنگی نام گرفت.

ــال های موج اصلی كتاب های مربوط به اين حوزه به س

ــترك ــه با كار مش ــردد؛ ك ــد از آن برمی گ ١٩٧٢ و بع

ــوموور» و «پرنز» به نام ارتباطات ميان فرهنگی آغاز «س

شد. (همايون،١٣٨٤: ٢٨-٢٩)

ــت كه قرن ها قبل از اين، ابن خلدون الزم به ذکر اس

ــالمی، ضمن تأكيد بر اين كه آحاد ــمند بزرگ اس دانش

ــود را ــای خ ــام نيازه ــد تم ــانی نمی توانن ــه انس جامع

ــازند و از اين جهت، ــی فراهم س ــرای زندگی به تنهاي ب

ــتند، در نظريه ــاركت ديگران هس نيازمند تعاون و مش

ــز در تبيين هويت و روابط ــازمان اجتماعی خود و ني س

ــب در تعاون ــد بود كه نظم مناس ــی، معتق ميان فرهنگ

ــی به وجود ــازمان اجتماعی، زمان ــری در چنين س بش

ــان ها با محدود كردن اثرات نابودكننده می آيد، كه انس

ــات ــدون، مطالع ــد از ابن خل ــوند. بع ــر اداره ش يكديگ

اجتماعی، بر ديدگاه های او تكيه كرده و به غنی ساختن

ــه ميان فرهنگی و بين المللی ادبيات و روش های مطالع

پرداختند. (باهنر،١٣٨٠: ٧٠)

ــده و فراگير، ــك پديده ی پيچي ــگ به عنوان ي فرهن

ــف مختلفی دارد. ــوام و ملل گوناگون تعاري در ميان اق

ــه ی فرايندهای ــه از مجموع ــوان يك محصول ك به عن

اجتماعی هر جامعه ای به وجود می آيد، زمانی كه توسط

ــرای مردمانی از فرهنگ ديگر عضوی از يك فرهنگ، ب

فرستاده شود، ارتباط ميان فرهنگی به وجود می آيد.

ــد مبادله ــوان فراين ــی، به عن ــات ميان فرهنگ ارتباط

ــان مردمانی ــی و كاالهای فرهنگی مي ــه ها، معان انديش

ــته از مردم اتفاق ــای مختلف، بين آن دس از فرهنگ ه

ــتم های نمادين ــه ادراكات فرهنگی و سيس می افتد، ك

ــتند. در اين گونه از ارتباط، آنها به اندازه كافی مجزا هس

ــاط، هيچ گونه علقه ی فرهنگی وجود بين دو طرف ارتب

ــن، دارای پيوندهای فرهنگی ــته و يا اين كه طرفي نداش

ــات ميان فرهنگی، چه در ابعاد ــتند. ارتباط ضعيفی هس

ــترهای خاصی بيشتر نظری و چه در ابعاد عملی، در بس

ــان داده و دارای مجاری يك طرفه و دوطرفه خود را نش

است.

ارتباطات ميان فرهنگی و اديان

ــه طور عمده ــن و ارتباط ميان فرهنگی، ب ــبت دي نس

ــی مربوط ــات ميان فرهنگ ــدی ارتباط ــه بخش فراين ب

ــر فرايند ــور عمده ب ــان، به ط ــه ادي ــرا ك ــود؛ چ می ش

ارتباطات ميان فرهنگی مؤثر واقع شده اند، نه بر حوزه ی

ــای مطالعاتی مربوط به ارتباطات مطالعاتی آن. حوزه ه

ــتم بوده و ــی، متأخر و مربوط به قرن بيس ميان فرهنگ

ــر بدان ها ــا رهيافتی دينی كمت ــمندان دينی، ب انديش

ــد. در حوزه ی فرايندها از چند منظر می توان پرداخته ان

به نسبت ارتباطات ميان فرهنگی و اديان پرداخت. منظر

ــت؛ به اين معنا كه در بحث از ــوابق فرهنگی اس اول، س

ــبت و نقش دين در ارتباطات ميان فرهنگی هرگونه نس

ــن زاويه، اديان ــوع كنيم. از اي ــوابق فرهنگی رج به س

ــی از مهم ترين وجوه عناصر فرهنگی ملت ها بوده اند. يك

ــی فرايندها، منظر ساختی است؛ به منظر دوم در بررس

ــاخت ارتباطات ميان فرهنگ ها، نقش اين معنا كه در س

ــوم، منظر تركيبی است. ــود. منظر س دين جستجو ش

ــهيل ارتباطات ميان فرهنگی، بسياری از افراد برای تس

به تركيب و ادغام دست زده اند. اين دسته با فرض عدم

ــان و از اين طريق، ارتباط ــكان گفت وگوی ميان ادي ام

ــبت به اين مطلب، راه ميان فرهنگ ها يا عدم تصور نس

ــش گرفته اند. بايد ــردن و ادغام را در پي ــت چين ك دس

ــان حاصل ارتباط ــت که امروزه برخی ادي در نظر داش

ــتند. از جمله آن ها می توان به دين ميان فرهنگ ها هس

سيك ها اشاره كرد، كه تركيبی از دو دين بودا و اسالم و

حاصل مواجهه دو فرهنگ اسالمی و هندو است. (همان)

ــف و ارزش های هر جامعه به ــس ديدگاه های مختل پ

طرق مختلف به ديگر جوامع منتقل می شود و در روابط

بين المللی مهم است که بتوانيم به نحو شايسته ديگران

ــياری از مواقع اصل يک فرهنگ ــر کنيم. در بس را متاث

ــه وجود دارد ــای واقعی که از آن در جامع ــا ديدگاه ه ب

ــت ناصحيح و به ــالف زيادی دارد که موجب برداش اخت

ــود. در جايی که هنوز ــت می ش طبع آن عملکرد نادرس

يک فرهنگ درست و مطلوب در يک جامعه ايجاد نشده

ــذاری روی جوامع ديگر ــد، نمی توان انتظار تاثير گ باش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٧

ــا در اين روند تاثير پذير هم باشيم ــته و چه بس را داش

ــا اين اندازه خطرناک ــچ چيزی برای يک جامعه ت و هي

نيست. راه درمان و عالج آن مهندسی فرهنگی است.

ــي می توانيم همان ــی فرهنگی بين الملل ما با مهندس

ــتلزم ــيم و اين مس گونه که می خواهيم تاثير گذار باش

برنامه ريزی و عملکرد درست می باشد، با نقشه مهندسی

فرهنگی می توان حرکت کرد و راه را از بيراهه تشخيص

ــت خويش را حفظ ــت و اقتدار مل ــتقالل، هوي داد و اس

ــور اسالمی ما با آن تمدن گسترده و فرهنگ کنيم. کش

ــان توانايی و ظرفيت ــتوانه تاريخ درخش اصيل و به پش

ــد و مطابق با ــان گونه که می خواه ــه هم آن را دارد ک

ــت روی ساير فرهنگ ها تاثير اعتقادات مقدس اش اس

بگذارد.

نتيجه گيری

ــت برای اينکه بتوانيم در در پايان نگارنده معتقد اس

ــم، مبادله فرهنگی صحيحی دنيايی که زندگی می کني

ــيم. بايد فرهنگ را به يک سری ارزش ها و ــته باش داش

ــای مقدس تبديل کنيم و اين موضوع نيازمند ديدگاه ه

آن است، که در ابتدا هدف و مقصد را برای خود معلوم

ــه در جامعه ــم و بدانيم آن چيزی ک ــخص نمايي و مش

ــان دارد، چقدر با فرهنگ مطلوب آن جامعه فاصله جري

دارد و بدانيم چه چيز هايی و از چه طريقی فرهنگ های

جامعه ميزبان را تحت تاثير قرا می دهد.

ــل مختلف خواه ناخواه ــادالت فرهنگی به دالي در تب

ــع از يکديگر ــری جوام ــب تاثير پذي ــن روابط موج اي

ــی، مذهبی، تجاری، ــود. برای ارتباط بهتر سياس می ش

بازرگانی، اجتماعی بايد در ابتدا مبادالت فرهنگی را در

نظر گرفت و در اينجاست که نياز به مهندسی فرهنگی

ــی بتواند فرهنگ ــق هر ملت ــش می آيد به اين طري پي

ــر ملل قرار دهد و ــی و کامل خود را در اختيار ديگ غن

ــن حالت ممکن ــوء را از آنها در کم تري ــای س فرهنگ ه

بپذيرند. برنده قمار ديپلماسی است.

در فضای سيال جهانی شدن براي مهندسي تبادالت

فرهنگی و مهندسي فرهنگي بين المللي بايد زمينه اين

ــود. بهترين مسير با توجه به ارزش هاي اقدام فراهم ش

ــان فرهنگي و ــت وگوي مي ــالم، گف ــمول اس جهان ش

بيناديني است.

منابع

ــورای عالی انقالب ــر. ماهنامه ش ــاری نادری، افس افش

فرهنگی،١٣٨٦.

ــو و تلويزيون، ١٣٧٨، پيش ــر، ناصر، فصلنامه رادي باهن

شماره ٢.

بصيرنيا، عليرضا. ماهنامه شورای عالی انقالب فرهنگی،

.١٣٨٥

ــم راه ــتيو، مترجم ابوالقاس ــميت، اس بيليس، جان. اس

ــت: روابط ــدن سياس ــران «جهانی ش ــی و ديگ چمن

ــارات ابرار ــل در عصر نوين» جلد دوم، انتش بين المل

معاصر، تهران ١٣٨٣.

پهلوان، چنگيز، فرهنگ شناسی، تهران،:انتشارات قطره

.١٣٧٨

ــيده، چيستی فرهنگ و پيروزمند، عليرضا. صادقی، ش

چگونگی تغييرات آن، ١٣٨٥.

ــايت نهاد مقام معظم زائری، محمدرضا. ١٣٨٨، وب س

رهبری.

ــدن و ــی جهانی ش ــگ گراي ــين «فرهن ــليمی، حس س

ــی و ــر مطالعات سياس ــران: دفت ــر»، ته ــوق بش حق

بين المللی،تهران ١٣٨٥.

ــام معظم ــايت نهاد مق ــم ١٣٨٦، وب س ــی، حاک صادق

رهبری.

ــکده پژوهش ــايت س ١٣٨٧،وب ــم. قاس ــيان، کرباس

باقرالعلوم.

ــت واقعی نظام ــی، ماهي ــی بندرآبادی،محمدعل کريم

جمهوری اسالمی،انتشارات يزد،. ١٣٨٩

ــدن فرهنگ، هويت»، گل محمدی، احمد، «جهانی ش

تهران: نشر نی ١٣٨١.

مايون، محمدهادی؛ جهانگردی ارتباطی ميان فرهنگی،

ــادق(ع)، ١٣٨٤، ــگاه امام ص ــارات دانش تهران، انتش

چاپ اول.

ــالب ــی انق ــورای عال ــه ش ــک. ماهنام ــداری، باب نگاه

فرهنگی،١٣٨٦.

ــی انقالب ــورای عال ــه ش ــد. ماهنام ــان، مجي نهاوندي

فرهنگی،١٣٨٦.

ــر «مبانی جامعه ــک خلق،علی اکب ــور. ني وثوقی،منص

شناسی»، تهران: انتشارات خردمند١٣٧٠.

در فضای سيال جهانی شدن براي مهندسي تبادالت

فرهنگی و مهندسي فرهنگي بين المللي

بايد زمينه اين اقدام فراهم شود. بهترين

مسير با توجه به ارزش هاي جهان

شمول اسالم، گفت وگوي ميان فرهنگي

و بيناديني است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٨

چکيده:

در پس بسياري از اعتراضات در غرب چه جنيش هاي

زيست محيطي موسوم به جنبش سبز و چه حركت هاي

عدالت خواهانه و معترض به نظام سرمايه داري، كانوني

ــود دارد كه كه به ــاز به نام خالقان فرهنگي وج معناس

تازگي رشد كرده است و در وراي معيارهاي مدرنيست ها

ــرار دارند. اين گروه ــاح مقابل آن،محافظه كاران ق و جن

ــتند، در ــور عمده ارزش محور و فرامادي گرا هس به ط

نتيجه فقط به دنبال قدرت سياسي نيستند، آنها توسط

ارزش های خويش تعريف می شوند. خالقان فرهنگی، به

ــدت به برخی از جنبش های اجتماعی و جنبش های ش

بيداری که از دهه ٦٠ به بعد ظاهر شدند، ارج نهاده، در

ــکل جديدی از اين جنبش ها در جهان پی برفکندن ش

ــند. از اين رو، سراسر جهان غرب، در حال غرب می باش

خلق يک فرهنگ جديد هستند. از طرفي همگرايي اين

ــاي بيداري نوين، در جنبش هاي اجتماعي و جنبش ه

ــج و آرام در ــي براي تغيير، به تدري ــك جنبش عموم ي

حال انجام است، گرچه اشکال سياسي مشهودی ندارد

ولی عظمت آن را در حر کت های بيداری انسانی عدالت

ــتريت امريکا در ــخير والس خواهانه با عنوان جنبش تس

حال حاضر شاهديم.

ــای بيداری، ــان فرهنگی، جنبش ه ــدواژه: خالق کلي

غرب،جامعه سرمايه داری

مقدمه

جهان امروز با ناپايداری های بنيادينی روبرو است که

ــبز و تحول در تنها راه اصالح آن در تحول فن آوري س

ــتای ايجاد يک اولويت ها و ارزش هاي اجتماعی در راس

نظام اجتماعی- اقتصادی پايدار است. اين دغدغه مورد

اتفاق متفکرين پيشرو غرب است (تيبس، ٢٠١١).

بسياری از متفکرين و روشنفکران، که ما از اين پس،

ــل ری، (Paul Ray) آنها را ــذاری پ ــاس نام گ بر اس

ــتند و خالقان فرهنگی می خوانيم هم نگران آينده هس

ــکل عمده هم برنامه های فراوانی برای آن دارند. اما مش

ــته رسانه ای است. آنها پراکندگی و عدم امکانات شايس

هرچند آنها در شبکه های اجتماعی حضوری قوی دارند

خالقان فرهنگی و جنبش های بيداري غرب (زمينه ای برای گفت وگوی ميان فرهنگی با غرب)

محمد قاليباف خراساني

کارشناس ارشد فرهنگی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٣٩

ــانه های ديجيتال نيازهای آنها برآورده اما در زمينه رس

ــکل ديگر آنها عدم وجود تشکل های ــت. مش نشده اس

ــت و همين طور منابع مالی حزبی ملی و بين المللی اس

مطلوبی ندارند.

ــکل قوی و يكپارچه امروزه اگر اين گروه ها داراي تش

ــند، بزرگترين ــب باش ــي، همراه با امکانات مناس جهان

ــزاب حاكم بر ــراي نومحافظه كاران و ديگر اح تهديد ب

ــن تهديد يكي از عوامل ــند. همي آمريكا و غرب مي باش

ــم براي ايجاد يك جنگ صليبي ديگر براي حاكمان مه

غرب بود تا افكار عمومي را متوجه جهان اسالم كنند و

از فروپاشي درون تمدني خود جلوگيري نمايند.

با قدرت يافتن جبهه خالقان فرهنگي، نظامی گرايان

ــند. اين اتفاق ــاالران غرب در هم می پاش ــرمايه س و س

ــر و قوی ای الزم دارد تا ــد افتاد، اما قابله های ماه خواه

ــت گرا، قدرت هاي صلح طلب، معنويت گرا، محيط زيس

ــاالر ستيز و. . . را ــتيز، سرمايه س عدالت طلب، ظلم س

زودتر به دنيا بياورد. اين همان جنينی است که گه گاه

آثار جنب و جوش آن را در گوشه و کنار جهان در غرب

و شرق احساس مي كنيم.

ــان می دهد که در ــش اجتماعی نش ــای پيماي داده ه

ــردم رو به ــه ٥٠ درصد از م ــل، نزديک ب ــياری مل بس

ــوی رفتاری اين ــادی گرا آورده اند. الگ ارزش های فرام

ــان می دهد که ارزش های مدرنيته به سرعت تحول نش

ــه می دهند ــا مدرنيت ــه ارزش های پس ــای خود را ب ج

ــوی ــرفت به س ــه آن يک چرخش مهم در پيش و نتيج

پايداری است. (همان)

ــکل دادن به ــت اين تحول در ارزش ها برای ش ظرفي

ــت. ــم انداز آينده در انتقال به پايداری جهانی اس چش

ــت و بايد به ــال حاضر ناپايدار اس ــدن جهانی در ح تم

طور برجسته و مستمر تغيير کند. روند رشد صنعتی به

سرعت از محدود های نظام مند خارج می شود و احتمال

ــی دارد. نظام اقتصادی اجتماعی حاضر جهانی فروپاش

در خطر فروپاشی است.

ــد روند تکنولوژيک و ــتيابي به اين مهم، باي براي دس

ــبز ارج نهيم رفتاری هر دو تغيير کنند. به فن آوري س

ــم انداز فرهنگی متحول گردد. بي گمان مدرنيته و چش

ــيده است. بر اساس نظر مزلو به پايان مرزهای خود رس

ــا از نيازهای پايين (Abraham Maslow) اولويت ه

ــده به باال حرکت می کنند و درنهايت به خود شروع ش

شکوفايی مي رسد. خالقان فرهنگي در پی فرصت هايی

ــل ارزش ها در اواخر ــتند. تکام برای خود بيانگری هس

ــاق ــتم (Inglehart,Ronald 1990) اتف ــرن بيس ق

افتاد. ظهور و رشد ارزش های فرامادی گرا حاصل وجود

امنيت جانی و اقتصادی فراگير پس از جنگ دوم جهانی

بود. ارزش های پست مدرن موجب عدم اعتماد به اقتدار

سياسی و تکنولوژيکی شد و از سوی ديگر تمايل بااليی

براي مشارکت سياسی و خود بيانگری شكل گرفت.

ــت که تحول در ارزش ها ــان داده اس نتايج حاضر نش

ــمال يا غرب نيست. ــورهای ثروتمند ش منحصر به کش

ــاهديم که (Inglehart Ronald ،1997) امروزه ش

ــدن فرهنگی بر پايه چگونه تحول فرهنگی و جهانی ش

ــماری از ــن آوري ارتباطات و وجود بی ش ــش در ف جه

ــی را با ويژگی های ــبکه های اجتماعی، فرهنگ جهان ش

مشترک فراوان شكل مي دهد.

ــون ــری روت اندرس ــال ٢٠٠٠، پل ری و ش در س

Anderson Sherry Ruth) توجه همگان را )

ــوی اين تحول با انتشارکتاب خالقان فرهنگی به س

ــد. (ری و ــب كردن (Cultural Creatives) جل

٢٠٠٠) کتابی که زمينه های انقالب آرام و اندرسون،

در راه را ترسيم کرد.

ــن ــان فرهنگي كه مجموعه اي از روش ــروزه خالق ام

ــم اندازي سالم براي آينده انديشاني هستند كه به چش

ــاد حاكميت فرهنگ ــند و در پي ايج ــان مي انديش جه

فرزانگي هستند، تنها اميدي را تشكيل مي دهند كه در

ــاركت و حمايت آنها مي توان بازي را جهان غرب با مش

ــلطه گران ــعه جهان در برابر س به نفع ملل در حال توس

نظامي و سرمايه ساالر تغيير داد.

ــايه، هم ــلمان، همس ــا در كنار همياري با ملل مس م

ــي، حوزه هاي زباني مشترك، ديپلماسي پيمانان سياس

ــد از حضور حجم ــره، نباي ــورها و غي ــي در كش فرهنگ

ــان هاي فرهيخته فرهنگي غافل باشيم. عظيمي از انس

ــه در كليه حوزه ها با ــت ك كار فرهنگي زماني كامل اس

ــته باشيم. اگر در ــابي جداگانه حضوري فعال داش حس

ــتيم، ــالمي فعال هس حوزه جهان مربوط به بيداري اس

ــوزه بيداري فرهنگي در جهان غرب بايد همزمان به ح

نيز نظر جدي داشته باشيم.

امروزه شاهديم که چگونه تحول

فرهنگی و جهانی شدن فرهنگی بر پايه جهش در فن

آوري ارتباطات و وجود بی شماری از

شبکه های اجتماعی، فرهنگ جهانی را با ويژگی های مشترک فراوان شكل مي دهد

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٠

خالقان فرهنگي چه کسانی هستند؟

ــط پل ــت كه توس ــي اصطالحي اس ــان فرهنگ خالق

ــون روت روانشناس ــناس و شري اندرس ري جامعه ش

ــامل ــيعي از جامعه غرب را ش ــد تا بخش وس مطرح ش

ــد كرده است و در وراي ــود، بخشي كه به تازگي رش ش

معيارهاي مدرنيست ها و جناح مقابل آن محافظه كاران،

قرار دارند. اين مفهوم در كتاب آنها تحت عنوان خالقان

ــر در حال تغيير جهان ــي: چگونه ٥٠ ميليون نف فرهنگ

ــتند (٢٠٠٠)، به كار گرفته شد و به جامعه جهاني هس

معرفي شد.

ــد خالقان ــي خرده فرهنگ روبه رش ري براي معرف

Inte-) ــالح فرهنگ تمام فرهنگي، در يك جا از اصط

gral Culture)استفاده مي كند و در جايي ديگر از آنها

با عنوان فرهنگ فرامدرنيسم ياد مي كند. توجه عمومي

آنها به پايداري زيست محيطي معطوف است، اما هسته

ــعه معنوي و ــه اصلي خود را در تعهد به توس آنها توج

ــي معتقدند كه خالقان فرهنگي فردي مي بينند. گروه

ــنت گرايي و ــتند از ويژگي هاي مثبت س ــنتزي هس س

مدرنيسم و به اين دليل، شيوه شناختي آنها هم آوردي

است از اطالعات گوناگون از منابع بسيار در يك تصوير

.(Arundhati Bhanot, 2002) بزرگ

ــتند كه در خالقان فرهنگي گروه نوظهور بزرگي هس

ــق و تكامل يك مجموعه نويني از حال تالش براي خل

ــتند، آنها به مسائلي مي پردازند كه به طور ارزش ها هس

ــي ندارد، بلكه برآمده از درون ــاء سياس انحصاري منش

ــت. در شماري از تحوالت فرهنگي، آنها در خود آنها اس

ــد و اين تالش ها و تحوالت، ــط مقدم جبهه قرار دارن خ

ــت، ــته اس نه تنها بر زندگي خود آنها اثر عميقي گذاش

بلكه جامعه بزرگ آمريكا و همين طور اروپا را نيز تحت

تاثير قرار داده است. خالقان فرهنگي با نوآوري مستمر

ــوع جديدي از فرهنگ ــكل دادن به ن خود، در حال ش

ــي نوين براي قرن ٢١ نوين فرزانگي و يا فرهنگ سياس

هستند.

ــائلي چون محيط زيست، كار، اخالق اين افراد به مس

ــونت عليه زنان و كودكان و ــي و اقتصادي، خش سياس

معنويت در زندگي روزانه توجه دارند. آنها به طور عمده

ــران معنوي، و ــم، هنرمند، رهب ــاغلي چون معل در مش

دانشمندان، به كار مشغولند و ضمن فعاليت هاي روزانه،

ــوال مي برند، ــات نامعقول فرهنگ قديم را زير س فرضي

ــم اندازهاي نويني را خلق مي كنند و خالقيت را در چش

ــواهد روافزون حاكي زندگي مردم به وجود مي آورند. ش

ــت كه اين تالش ها جامعه را در ابعاد گوناگوني از آن اس

در دست تغيير دارد.

ــال معرفي ــور در ح ــش در ١١٠ كش ري و همكاران

ــر جهان سفر مي كند ــتند. او به سراس اهداف خود هس

ــش بر ضرورت نجات ــمينار مي دهد و در گفته هاي و س

زمين و خلق انقالب نوين صنعتي تاكيد مي كند.

ــان فرهنگي ــد كه ٨١ درصد خالق ــاره مي كن ري اش

ــدن زمين، ــت مانند گرم ش ــائل محيط زيس نگران مس

ــودي گونه هاي جانوران ــب جنگل هاي باراني، ناب تخري

ــون ــتند. ري و اندرس ــدن اليه اوزون هس ــوراخ ش و س

مي نويسند: عامل پيروزي خالقان فرهنگي در پيشبرد و

هدايت تحوالت فرهنگي، فقط در شخصيت ، هوشمندي

و يا مذهب آنها نيست. بلكه در اين است كه آنها مردمي

عادي هستند و در ارزش ها، جهان بيني و شيوه زندگي

داراي ديدگاه مشترك هستند.

ــال ــن در خالل ٤٠ س ــی نوي ــای اجتماع جنبش ه

ــته، زمينه هاي خيزش ٥٠ ميليون خالق فرهنگی گذش

را فراهم آوردند: خالقان فرهنگی به طور قدرتمندانه ای

ــاي انتخاباتي ــای انتخابيه و هيئت ه ــب حوزه ه در غال

ــترش فعاليت هاي ــتند. گس ــن جنبش ها هس ــام اي تم

فعاالن فرهنگي موجب شد جنبش هاي اجتماعي شكل

ــجمي به خود بگيرند و با هويت جديد و تشكيالت منس

قوي و منسجم در جامعه حضور يابند.

مسائل محيط زيست به جنبش محيط زيست تبديل

شد.

ــازی، در قالب جنبش های عليه جنبش ضد جهانی س

خشونت و ظلم نيز ظاهر شدند.

ــوق مدنی، ــی، جنبش حق ــت اجتماع ــش عدال جنب

جنبش حقوق زنان، جنبش ضد جنگ و ضد سالح های

هسته ای، در غالب جنبش صلح متحد شدند.

ــي نوظهور، ــجويان و همين طور جنبش جنبش دانش

تحت عنوان جنبش بهداشت محيط زيست مطرح شد.

ــت طبيعی، گياه خواری، بهداش ــه تغذي جنبش های

کل نگر.

خالقان فرهنگي گروه نوظهور بزرگي هستند كه در حال تالش براي خلق و تكامل يك مجموعه نويني از ارزش ها هستند

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤١

جنبش های روان درمانی، روانشناسی معنوی.

اديان جديد و حتی جنبش کوچک عصر جديد.

اين جنبش ها در كل، تحولی هستند در نوعي بيداری

ــه آنها مي توان جنبش هاي ــردم، به طوري كه كلي در م

بيداري نام نهاد.

ــان نوين هرگز با چپ ــت که ترقی خواه مهم اين اس

ــعی ندارند هرگز خود را با ــازی نکرده اند و س همانند س

ــت عناصر از دست چپ تطبيق دهند، گرچه ممکن اس

ــند. در واقع مسائل آنها در انتخابات رفته ای از چپ باش

ملی اخير مغفول مانده است، گرچه ممکن است که بنا

ــکيل بر تخمين آنها حدود ٤٥٪ از رای دهندگان را تش

دهند.

ــامل قطب ترقی خواهان جديد، با احتساب شمال، ش

٣٦٪ از بزرگساالن، ٧٠ ميليون نفر را شامل می شود: با

توجه به خواست سياسی عظيم و بی پاسخ مانده! اگر اين

ــوند، آنها قادرند تعداد به ٤٥٪ رای دهندگان تبديل ش

ــوند، با نگاه دقيق به در هر انتخاباتی به راحتی پيروز ش

ــته، هيچ يک از احزاب، به مبارزات انتخاباتی سال گذش

٢٠٠٠ توجه نکردند.

ــت آمريکا اين شرايط نشان از يک وضعيت در سياس

ــده ــک نيروی ترقی خواه نوين ظاهر ش ــدار دارد. ي ناپاي

ــت که به طور حيرت آوری در خط مقدم اين مسائل اس

قرار دارد، نيرويی که بر سياره زمين بيشتر از منافع ملی

ــت، بيشتر از ارزش گذاری می کند، به حفظ محيط زيس

ــی توجه دارد، به جنبش ــت گرايی احساس محيط زيس

ارتقاء جايگاه زنان بيشتر توجه دارد، تا مدل های قهرمان

محور، برای تعالی فردی ارزش بيشتری قائل است تا جاه

طلبی های فردی، به محکوميت شرکت های عظيم چند

ــت ــتر اصرار دارد تا محکوميت راس مليتی جهانی بيش

ــن نيروی ترقی خواه نوين به داليل زيادی از مذهبی. اي

ــم ها پنهان بوده است (و هم تالش بر اين بوده كه چش

ــد). يكي از بزرگترين ــم ها پنهان باقي بمانن آنها از چش

ــت هاي دو حزب حاكم در آمريكا، و احزاب راست وحش

ــن نيروهاي ترقي خواه نوين ــا، حضور و ظهور اي در اروپ

ــت به هر جنگ و يا ــت است. آنها دس در صحنه سياس

ــد تا اين گروه ــي جنگ هاي صليبي مي زنن بحراني حت

ــبي براي ورود به صحنه سياست نيابند. به زمينه مناس

ــنودهاي موجود در ــتر ش جرات مي توان گفت كه بيش

اروپا و امريكا، كه به بهانه مبارزه با تروريست ها به انجام

مي رسد، در اصل در پي كنترل خالقان فرهنگي است.

ــن فرهنگ نوين در آغاز راه خود و به هنگام ظهور، اي

ــبزهای آلمان بود، با شعارهايي داراي ادبياتي مشابه س

ــتيم و نه راست، ما پيشرو ــت: ما نه چپ هس از اين دس

ــتيم، يا، ما به جلو حرکت می کنيم، بنابراين ويژگي هس

ــتند. ــائل نوظهور توجه داش ــا در اين بود كه به مس آنه

ــمالی قطب نمای سياسی جايگاه آنها در يک چهارم ش

است.

سال ها است كه رونالد انگلهارت درباره نقش ارزش ها

ــد. او از ــی مي گويد و مي نويس در تکامل فرهنگ سياس

ــي در غرب و ــال ١٩٧٣ تا امروز، درباره تحول ارزش س

ــامل جوامع صنعتي) سخن بخش عمده اي از جهان (ش

ــدی بگيريم، حداقل ــت. اگر گفته هاي او را ج گفته اس

ــدم ترقی خواهان ــرب را در خط مق ــوم ملت غ ــک س ي

ــت ها، برنامه ها، ــه می توانيم سياس ــم و در نتيج می يابي

ــكل ــات و راهبردها را در اين منطقه از جهان به ش ادبي

جديدي طراحي كنيم.

خالقان فرهنگی به طور عمده ارزش محور و فرامادي

ــي ــتند، در نتيجه فقط به دنبال قدرت سياس ــرا هس گ

نيستند، آنها توسط ارزش های خويش تعريف می شوند:

ــظ کره زمين، توجه ــت و حف پايداری قوی محيط زيس

ــائل زنان، تعالی و اصالت فردی و ضديت با قوی به مس

ــرکت های چند مليتی. يک خالق فرهنگی نوعی، به ش

ــدت به برخی از جنبش های اجتماعی و جنبش های ش

ــدند، اهميت ــه بعد ظاهر ش ــه از دهه ٦٠ ب ــداری ک بي

ــر جهان غرب، در حال خلق يک می دهد. آنها در سراس

ــاس ارزش ها، با دو ــتند. آنها، بر اس فرهنگ جديد هس

خرده فرهنگ بزرگ ديگر آمريکايی در تضاد قرار دارند:

اين دو دسته فرهنگی همواره در حال جنگ با يكديگر

هستند: جنگ ميان سنت گرايان (جهان بر اساس راست

مذهبی و آمريکايی روستايی مسلک) و مدرن ها (جهان

بر اساس مجله تايم، مجله وال استريت، حکومت بزرگ

ــانه های چند ــاالر، اقتصاد چند مليتی، رس ــرمايه س س

مليتی).

هيچ يك از جنبش هاي اجتماعي نوين و جنبش هاي

بيداري، امور را بر حسب چپ تاريخی و با تکيه بر تحليل

ــائل را طبقاتي مطالعه نمي كنند و همين طور آنها مس

خالقان فرهنگی به طور عمده ارزش

محور و فرامادي گرا هستند، در نتيجه

فقط به دنبال قدرت سياسي نيستند

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٢

ــي و مذهبي، ــو محافظه سياس ــب ارزش هاي ن بر حس

ــتريت يا مين استريت نمی بينند. گرچه گرايشات وال اس

ــنتي در زمينه برابري اقتصادي به عنوان بخشي چپ س

ــود، اما جايگاه محوري ندارد. از تفكر مترقي طرح مي ش

ــدي ارائه مي دهند. اين ــن زمينه تحليل هاي جدي در اي

ــي را ايجاد و ــع اخالقي و معنوي نوين ــا مواض جنبش ه

ــترش داده اند، و تحليل هاي تبييني و تاكتيك ها و گس

راهبردهاي جديدي پيرامون مسائل جديد طرح كرده اند.

آشـنايی بـا برخـی نظريه پـردازان فرزانگی

فرهنگی

ــا نيازمند نگاه دقيق به ــرای پيدا کردن راه، همه م ب

قطب نمای ارزشی جديد هستيم. ارزش ها و جهان بينی

ــه معنويت و ــی، بويژه در زمين ــان فرهنگ جديد خالق

ــم اندازهاي معنوي ــگ. در اين زمينه بايد به چش فرهن

ــگاه نظريه پردازانی كه زير توجه و دقت ــي از ن و فرهنگ

نمود. مطالعه دقيق نقطه نظرات آنها، خط سير معنوي

غرب در آينده را تبيين خواهد نمود:

مايکل لرنر (Michael Lerner)، با ذهنيت معنوی/

ــانه، در کتاب «سياست معنا»، و کتاب «امور روانشناس

معنوی» (وي چپ و راست را خالی از معنا می دانست).

(Marianne Williamson) ــون ماريان ويليامس

ــفای روح آمريکا: اصالح و ايمان به عنوان در کتاب «ش

شهروندان معنوی».

کورين لوگلين و گوردون داويدسون در کتابی چون،

ــان از درون»، متفکرينی ــت معنوی: تغيير جه «سياس

ــری برای ــفی بهت ــه دارای قطب نمای فلس ــتند ک هس

تشخيص راه هستند تا رهبران سکوالر چپ امروز.

ــی توسط سناتور پيشين مايک اصالحيه قانون اساس

ــکار عمل ــر ابت ــی ب ــراول(Mike Gravel)، مبتن گ

شهروندی، که طي آن خواهان خروج از فضای سياسی

ــواع جديدی از ــان داد كه ان ــد و عالقه نش ــی ش قديم

فرهنگ سياسی و نهادهای نوين را خلق کنند.

ــاالت متحده فقط يك ــت كه در اي پل ري معتقد اس

سياستمدار ملي وجود دارد كه در راستاي موضع شمال

ــر خالقان فرهنگي و ترقي خواهان نوين گام بر مبتني ب

مي دارد: دنيس كوچينيچ(Dennis Kucinich)، يك

دموكرات از اوهايو. در انتخابات سال ٢٠٠٠، در بخشي

كه پيشتر جمهوري خواهان داراي٦١٪ و ٦٨٪ آراء بودند،

كوچينيچ با گرايش شمالي خود ٧٥٪ آراء را كسب كرد،

ــراي حزب خود. موضع ــزي فراتر از معيار معمول ب چي

ــالق فرهنگي: خلق يك ــمالي بود و در جايگاه خ او ش

ــم براي داخل و هم ــان در كابينه براي صلح، ه دپارتم

براي خارج، از اهداف اين سياستمدار بود. او معتقد بود:

ــم، براي توافقات كيوتو ــد هر چه را كه در توان داري باي

ــت در مطبوعات ــام خواهيم داد. اخباري از اين دس انج

مدرنيست به عنوان خبر به حساب نمي آيد.

ــخنراني اخير خود، سياست جنگي كوچينيچ در س

ــت بوش و تخريب آزادي هاي مدني را محكوم كرد. دول

اين نمونه نشان مي دهد كه در صورتي كه ترقي خواهان

ــور يابند، پيروز خواهند ــمال، در انتخابات حض نوين ش

شد.

برخي مواضع وي:

é عليه فعاليت هاي خشونت آميز، به بهانه مبارزه عليه

تروريسم

ــه هر قيمتي ــو با ايران تا ب ــد به گفت وگ é عالقمن

جلوي هر گونه مواجهه نظامي با ايران گرفته شود

é مخالف حمله بوش به عراق

ــفر به خاورميانه با بشار اسد ديدار é كوچينيچ در س

ــتانه اي داشت و در عوض به عراق سفر نكرد، فقط دوس

ــراق را غير قانوني ــه اين دليل كه حضور آمريكا در ع ب

مي دانست.

ــردازد كه زمينه ــاگري دروغ هايي مي پ é وي به افش

ساز حمله به كشورهايي چون ايران و عراق است.

ــه دروغ هايي كه عليه ــتمدار حتي علي ــن سياس é اي

ــه كار مي روند موضع ــاي مدني مردم آمريكا ب آزادي ه

گرفت.

ــال ٢٠١١ دولت اوباما را محكوم كرد كه é وي در س

بدون اجازه كنگره به ليبي حمله كرده است.

ــرائيل تفسير é او از گفته هاي احمدي نژاد درباره اس

ــه قطعنامه روتمان كيرك راي ــي ارائه داد و علي متعادل

داد.

é عليه سالح هاي هسته اي

é طرفدار بيمه بهداشت عمومي

é توجه به مساله گرم شدن زمين

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٣

ــال ــتگي با هوگو چاوز در س ــاي نامه همبس é امض

٢٠٠٤ در ونزوئال

وضعيت آماري خالقـان فرهنگي (به ويژه در

اروپاي غربي و آمريكا)

ــت آرام از دهه ١٩٦٠ خالقان فرهنگی در يک حرک

ــد داده اند. تا کنون جنبش جديد اجتماعی خود را رش

خالقان فرهنگی در جنبش های بسياری شرکت دارند و

رد پای آنها را در کليه جنبش های نوين می توان مشاهده

ــرد. در كتاب خالقان فرهنگي: چگونه ٥٠ ميليون نفر ک

ــده بود ــتند (٢٠٠٠)، ادعا ش در حال تغيير جهان هس

ــايي كرده اند كه آنها ٥٠ ميليون آمريكايي بالغ را شناس

ــي بيش از يك چهارم جمعيت بالغ آمريكا) كه هم (كم

اكنون به اين گروه وابسته اند. آنها تخمين زدند كه حدود

ــر در اروپا ــر خالق فرهنگي ديگ ــا ٩٠ ميليون نف ٨٠ ت

(Arundhati Bhanot, 2002).(٢٠٠٠) وجود دارند

ــرعت افزايش می يابد. ــان فرهنگی به س تعداد خالق

ــد فعال آنها در حال حاضر يک نيروی جهانی رو به رش

ــتند؛ که تالش می کنند در معنويت، علم، سياست، هس

ــاد كنند و در نتيجه آن ــاد، انقالب هاي نويني ايج اقتص

در سطح وسيعی فرهنگي، تحوالت برجسته خلق کنند.

ــي از علل موفقيت آنها در ايجاد اين تحوالت در اين يك

ــت كه آنها در خط مقدم تمام جنبش های اجتماعی اس

و بيداری قرار دارند.

ــد که آنها ــان فرهنگی اعتقاد دارن ــياری از خالق بس

ــريت آغازگر عصر همگرايی نوين جهانی برای همه بش

ــتند. اين عصر همگرايي نوين می تواند عصر طاليی هس

ــتاخيز ــد، يک رس ديگری در جامعه مدنی جهانی باش

ــازمان های داوطلب، جنبش های اجتماعی و واقعی از س

گرايشات آموزشی و معنوی.

ــون نفر در آمريکا و حدود ٨٠ تا ٩٠ ميليون ٥٠ ميلي

ــای کليدی نوين ــی دارای ارزش ه ــر در اروپای غرب نف

بودند:

ــر دهه ٨٠ داده های اروپای وقتی اينگلهارت در اواخ

ــه می کرد، داده هايی که از سال غربی و آمريکا را مقايس

ــره ای زمانی گرد آوری ــا ١٩٨٠ به روش زنجي ١٩٧٠ ت

ــوی فرامادی ــته به س ــود، يک چرخش برجس ــرده ب ک

ــال ١٩٧٠ ــاهده کرد. در س ــی را در اين دوره مش گراي

مادی گرايان چهار برابر فراماد گرايان بودند؛ اما در سال

ــيده بود، او چرخش به سوی ١٩٨٨ نرخ آن ٤ به ٣ رس

فرامادی گرايی را در ١٨ کشور از ٢١ کشور در آمريکای

شمالی، اکثر اروپا و ژاپن مشاهده کرد.

ری معتقد است که خالقان فرهنگی در طول ٤٠ سال

ــتمر هستند. ــته از نظر تعداد در حال افزايش مس گذش

ــال ١٩٦٠ به ٢٤ در صد آنها از ٤ در صد جمعيت در س

در ١٩٩٥ و به ٢٧ در صد در سال ١٩٩٩ و تقريبا به ٤٥

ــمال سياسی اياالت ــيده اند. در ش در صد در ٢٠٠٨ رس

ــت، متحده ٣٦٪ جمعيت حضور دارند، گرچه ممکن اس

بسته به نوع مسائل، از ٢٠٪ تا ٤٥٪ در نوسان باشد.

ــي يافته هاي تجربي: ــك نگاه ديگر، با پيش بين در ي

همراه با تحليل موج تغيير، مي توان شاهد بود كه ١٤٪

ــته اي خالقان فرهنگي هستند، افرادي كه در گروه هس

ــتاي فرهنگ جديد می باشد؛ و پيشتازان تغيير در راس

٢٤٪ ديگر از مردم آمريكا در مرحله گذار به سوي تمام

ــكفتگي در جهان بيني و ارزش هاي خالقان فرهنگي ش

ــتند. بنابراين، يك برداشت آزاد و متاخر درباره اين هس

ــتند به ما مي گويد ــاني خالق فرهنگي هس كه چه كس

ــودار پذيرش ــگ آمريكايي جل ــدود ٣٨٪ فرهن ــه ح ك

فرهنگ جديد است. اين تعداد شامل حدود ٧٣ ميليون

ــن افراد به عنوان ــت. اي افراد بالغ در اياالت متحده اس

ترقي خواهان جديد در شمال قطب نما قرار دارند.

ــزارش کرده اند که تعداد ــم اينگلهارت و هم ری گ ه

ــرعت فرامادی گرايان و خالقان فرهنگی به ترتيب به س

ــد، در حالی که ــد بوده ان ــد دهه اخير رو به رش در چن

ماترياليست ها و مدرن ها در حال افول هستند.

جنبش هاي عمـده در تغيير جهان به سـوي

فرهنگ فرزانگي

خالقان فرهنگی امروز عبارتند از جنبش های جهانی

ــوی انقالبی. تعداد خالقان ــی و جنبش های معن فرهنگ

ــت مدرن و پسا پست مدرن در نهايت نسبت فرهنگی پس

به بخش های مدرن جمعيت فزونتر خواهند شد. آنها بر

فرهنگ جهانی غلبه خواهند کرد و اين يک امر اجتناب

ــال ١٩٩٥ تمايز کاملی ميان ناپذير تکاملی است. از س

ــت، اما هفت سال قبل ــی وجود نداش گروه های سياس

ــد (نسبت به ٢٠٠٢) و هر دو چپ و اين تمايز ايجاد ش

بسياری از خالقان فرهنگی اعتقاد

دارند که آنها آغازگر عصر همگرايی نوين

جهانی برای همه بشريت هستند. اين عصر همگرايي نوين می تواند عصر طاليی

ديگری در جامعه مدنی جهانی باشد

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٤

ــت به تكامل ادامه دادند و به دو موضع گيري جديد راس

ــيدند. از آن پس، جنبش ضد جهاني سازي و متمايز رس

ــازمان تجارت ــد، هم در قالب ضديت با س به وجود آم

جهاني، صندوق بين المللي پول و بانك جهاني و هم در

Por-) قالب ضديت دموكرات هاي جهاني پوئرتو آلگره

to Alegre)با سرمايه ساالران جهاني داووس. ما بايد

گزارشي از وقايع را به آن اضافه نماييم: توجه ما به امور

ــارت جهاني و جنگ ــي پس از حمله به مركز تج جهان

ضد تروريسم بعد از آن، جنبش صلح را بعد از ٢٠ سال

ــركت ــقوط ش غيبت احيا نمود. از وقايع مهم ديگر، س

ــت، كه عدم آمريكايي انرژي به نام انرون (Enron) اس

ــاي حريص و آزمند را ــروعيت شركت هاي غول آس مش

بيشتر نمايان ساخت (همان، ٢٠١١).

ــن اجتماعی را نام ــت ٢٠ نوع جنبش نوي ری فهرس

می برد که به چند مورد مهم آنها اشاره می شود:

é جنبش حقوق مدنی

é جنبش عدالت اجتماعی

é جنبش صلح

é جنبش محيط زيست

é جنبش ضد جهانی سازی

é جنبش بهداشت و تغذيه طبيعی

é جنبش رشد فردی معنوی و روانی

ــت که خالقان فرهنگی سنتزی هستند او معتقد اس

ــد: در كل، يک ــه. ري می گوي ــنت و مدرنيت ــان س مي

ــد ــير رش جريان يا جهت گيري فعال وجود دارد كه مس

ــه گروه را نشان مي دهد: حرکت از و تعالي ميان اين س

ــم و از مدرنيسم به سوی سنت گرايی به سوی مدرنيس

خالق فرهنگی.

ــوان «قطب نمای ــه ای طوالنی تحت عن ری در مقال

نوين سياسی، ترقی خواهان نوين در خط مقدم هستند؛

ــازی، در ــرکت های چند مليتی و جهانی س ــر عليه ش ب

ورای چپ و راست» به تحوالت جهان پيش رو و حضور

ــد. وي اعتقاد دارد ــاره می کن قوی خالقان فرهنگی اش

ــيار حاكي از آن است که رای دهندگان ــواهد بس که ش

خواهان اين هستند که سياستمداران نگاه و فعاليت هاي

خود را در راستاي مسائل بزرگ و سخت در حال ظهور

ــدن زمين، جهانی ــائلی چون: گرم ش سوق دهند، مس

ــت، آموزش و پرورش، جامعه اطالعات، ــازی، بهداش س

ــت فن آوري، شرکت های غول آسای خارج کنترل زيس

ــونت در سراسر جهان و ترس های جديد از کنترل، خش

درباره آينده کودکانشان.

ــت که فرهنگ سياسی جهان امروز پل ري معتقد اس

به کلی تغيير کرده است و حاضر به تحمل وضع موجود

ــم فرصت يابد و تحت ــت. چنانچه اين نيروی عظي نيس

ــود به نيرويي عظيم تبديل ــرايطی خاص منسجم ش ش

ــرمايه ــتان س ــد و جهان آينده ديگر در دس ــد ش خواه

ساالران و نظاميان آمريکايی نخواهد بود. چپ عرفی در

ــت محافظه کار ديگر کارآيی ندارد و پيشروان برابر راس

ــتند. وی جهان به دنبال بيرون راندن هردوی آنها هس

معتقد است که چپ در برابر راست ديگر کارآيی ندارد.

(ری، ٢٠١٠)

ــكل گيري ترقي خواه جديد كه هم اكنون در حال ش

ــدن توسط طيف سياسي ــت، بايد از طبقه بندي ش اس

ــت ــت و چپ اجتناب كند، طبقه بندي اي كه درس راس

ــت با آن زندگي مي كنيم و ــال اس ــت س بيش از دويس

بسياري افراد نيز از آن آگاهي ندارند؟ آنها بايد بگويند،

ــتيم و نه راست. ما در خط مقدم يا رو به ما نه چپ هس

ــم انداز آينده زنان، سياره ــتيم، آنها بايد چش پيش هس

ــن و درون معنوي- رواني حيات ما را، به عنوان امر زمي

مطلوب سياست ملي ببينند.

ــردم آمريکا، ــه نيمی از م ــان می دهد ک ــواهد نش ش

ــا، محافظه كاران و ــه جدا از ليبرال ه باورهايي دارند ك

ــعار تغيير بخش ــت. در اصل اوباما با ش دموکرات ها اس

عظيمی از اين گروه را فريب داد و هم اکنون محبوبيت

ــت که در نهايت در ــده اس ــته را ندارد و معلوم ش گذش

ــتان قوی نظاميان و محافظه کاران اسير شده است دس

و فقط شعارهای حقوق بشری و دموکراتيک می دهد.

ــت سنتی؛ اين جناح مخالف نوين، جدا از چپ و راس

ــكل نيز نيست: ــي يا ميانه بي ش جلوه ای از مركز سياس

ــي گرم و مهيج ــه داراي تعريفي بلند، مواضع اين جبه

ــت آمريکا، اين بمب ــت، يك بمب زنده براي سياس اس

براي انفجار ثانيه شماري مي كند، و اين چيزي است كه

نخبگان حاضر در نشست داووس به شدت از آن آگاهی

ــر آگاهند، چرا ــگان داووس از اين ام ــتند. اگر نخب داش

ــه ما از آن اگاهي نداريم؟ اين جناح مخالف نيمي از بقي

جمعيت آمريكا را در بر می گيرد. آن مهم تر از دو جناح

پل ري معتقد است که فرهنگ سياسی جهان امروز به کلی تغيير کرده است و حاضر به تحمل وضع موجود نيست

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٥

چپ و راست است، چرا كه نشان از جايي دارد كه آينده

ما به آن سو روان است.

پل ري تاكيد مي كند كه اين داده های من برای قطب

ــی برآمده از پيمايش ارزش های سال نمای نوين سياس

١٩٩٥ است که دربردارنده اطالعات کافی سياسی برای

ــان از وجود ــت (ری، ٢٠١١). داده ها نش اين تحليل اس

ــی (از جنبش های نوين ــک موج آرام از تحول فرهنگ ي

ــف در جريان ــترهای مختل ــی) دارد، که در بس اجتماع

ــت و سياست نوين را تغذيه می کند. اين شکل نوين اس

ــت ــتيز فرهنگی چپ ليبرال با راس ترقی خواهی، به س

مذهبی توجه ندارد و توجه آنها بيشتر به سوی مخالفت

با نيروهای حامی جهانی سازی است:

ــد که جوهر واقعی در سياست ــکار خواهد ش اين آش

ــی، و همين طور ــر در نفرت طبقات ــه ديگ ترقی خواهان

ــهری- روستايی ١٩٠٠ نيست، اتحاديه ها و مبارزات ش

ــت، جنبش ــط زيس ــی چون محي ــر محورهاي ــه ب بلک

ــوق مدنی، صلح ــازی، حق ــا جهانی س ــان، ضديت ب زن

ــرای تعليم و ــه ب ــت، دغدغ ــت از بهداش ــی، حماي طلب

ــداری از جنبش های معنوی و همچنين تربيت، و طرف

طبيعت گرايی قرار دارد، اين محورها در ميان سال های

١٩٦٠ تا ٢٠٠٠ پديد آمدند.

مختصاتي از فرهنگ سياسي جنبش خالقان نوين

é ضديت با مادي گرايي.

é طرفداري از آزادي هاي مدني و ضديت با سنت گرايي.

ــت و نجات é طرفداري از حفظ و پايداري محيط زيس

زمين.

ــي فردي (معنوي و رواني) ــد و تعال é تعهد قوي به رش

در برابر سكوالريسم.

é آينده نگر: با توجه به چشم انداز آينده كره زمين براي

نسل آينده.

é داراي خطوط سياسي نه چپ، نه راست.

é ضديت با شركت هاي چند مليتي (سرمايه ساالري) و

سياست جهاني سازي آنها.

é اصرار بر اصالت فردی (صداقت در رفتار و کردار).

ــد (رشد تكنولوژيك در é اعتقاد به محدوديت برای رش

مواردي داراي محدوديت است).

é مخالفت با مدرنيسم مادي گرا، سكوالر و كلبي مذهب.

چشم انداز مطمئن براي آينده زنان و کودکان.

ــتر از ــر چه بيش ــتفاده ه ــوزش، و اس ــت، آم é بهداش

محصوالت طبيعی.

é خواهان پوشش ملي بيمه بهداشت.

وضعيـت نومحافظـه كاران اقتصـادي از نگاه

خالقان فرهنگی

نو محافظه كاران اقتصادي ١٤٪ از مردم، دارای ١٩٪

از آراء و صاحب ٨٠٪ از پول مي باشند. بوش (پدر و پسر)

ــوند. حوزه قدرت و نفوذ در اين گروه طبقه بندي مي ش

آنها، در قلمرو بنيادهاي جمهوري به طور محسوسي رو

ــا پرداخت پول براي ــت. آنها فقط قادرند ب به ضعف اس

ــت آن را دارند كه كنگره را ــود كار بخرند و يا ظرفي خ

ــاري از طريق البي هاي كار ــد و يا در اداره امور ج بخرن

ــت ــود را پيش ببرند. آنها به هر قيمتي در پي سياس خ

رشد اقتصادي و سرمايه داري هستند، از يك سو حامي

جهاني سازي، و از سوي ديگر تضعيف كننده دموكراسي

كشورشان مي باشند.

ــي مبتني بر حاكميت ــی ايجاد نظام فرامل آنها در پ

طبقه ثروتمند اند، و هر حزب سياسي كه مورد حمايت

ــش بگذارد، نابودي ــت بايد اين روش را به نماي آنها اس

ــد مليتي. مانع ــركت هاي چن ــردم و فروش آنها به ش م

عمده در مسير حمله به آنها در اين است كه آنها بخش

ــانه هاي گروهي را به شركت هاي خود وابسته اعظم رس

كرده اند. اين رسانه ها، هر چيزي را براي حمايت اربابان

ــد حزبي، آنها ــد. اما در نظام چن ــود تحريف مي كنن خ

ــختي براي خريد انتخابات خواهند داشت، ــرايط س ش

ــائل را به طور ضد دموكراتيك به مگر اينكه بتوانند مس

سبك آمريكاي التيني مبتني بر حكومت سرمايه داران

ــيم كه ــاهد باش ــت ما روزي ش ــل كنند. ممكن اس ح

ــت دهد. ــم تغيير جه ــه تروريس ــان علي ــگ بي پاي جن

ــترين مخالفت با ــروزه ترقي خواهان نوين داراي بيش ام

ــركت هاي چند مليتي اند، بويژه در بعد محافظه كاران ش

ــازي آن. آنها همواره تالش مي كنند و خواهند جهاني س

ــيج ــنت گرايان را عليه ترقي خواهان نوين بس كرد تا س

كنند. در اين ميان سنت گرايان بايد به هوش باشند كه

در اين بازي طرف چه گروهي را بايد بگيرند.

ــه كاران اقتصادي عبارتند ــي ويژگي هاي محافظ برخ

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٦

ــلطه آن بر سراسر ــاالري و س از: قدرت طلبي، ثروت س

ــتبداد. محور ــي و نه اس كره زمين، نه طرفدار دموكراس

ــد ــت كه همه چيز را قرباني رش ايدئولوژي آنها اين اس

ــد. ديدگاه هاي آنها به ــركت ها نماي اقتصادي و منافع ش

ــا را در جنوبي ترين موضع ــت كه آنه حدي افراطي اس

ــبت به هر ــگرايی) قرار مي دهد، ديدگاه آنها نس (واپس

گروه ديگر از جريان اصلي باورها و ارزش هاي آمريكايي

ــت نو ظهور بايد از اين واقعيت ــيار دور است. سياس بس

بهره برداري كند. اكثر حوزه هاي انتخابيه نشان مي دهند

ــش از ٢ به يك، به ــبتي بي ــه آمريكايي ها با يك نس ك

ــركت هاي چند مليتي اعتماد ندارند. زندگي كودكان ش

ــت و ٧٠٪ و نوادگان ما به خاطر آنها در خطر اقتاده اس

ــا به اين واقعيت واقفند. با وجود اين، آنها از آمريكايي ه

ــتند، آنها با خريد افراد مهم داراي بيشترين ثروت هس

ــت بخش سياسي را و انحصار قوانيني كه به نفع آنها اس

ــتعمره خود مي سازند، درست به همان شيوه اي كه مس

ــوم را استعمار مي كنند. كاپيتاليسم، به عنوان جهان س

ــت، چرا كه بازار نسبت ــده اس يك نظام بازار، پيروز ش

ــت، ــتوري از قابليت باالتري برخوردار اس به اقتصاد دس

ــرعت رشد كرده ــركت ها به س چرا كه، پول و قدرت ش

ــاله قدرت پول اين است: ــود. کل مس ــت مي ش و انباش

ــت ــمارش آراء، چرا که راس ــمارش دالر به جای ش ش

ــمار نبوده اند. ٦٩٪ سرمايه داران ــرمايه دار هرگز پرش س

ــکيل می دهند. ميزان وفاداري را جمهوری خواهان تش

ــت و مردم اياالت متحده به آنها فقط در حدود ١٤٪ اس

بر اساس مسائل مختلفي كه پيش مي آيد، اين هواداری

ــان است. رنگ آنها سياه ميان ١٠ تا ١٥ درصد در نوس

است، به رنگ مرگ کره زمين.

مشکالت اساسی از نگاه خالقان فرهنگی:

٨٠٪ مردم معتقدند كه كودكان و نوادگان آنها وارث

ــتند كه خود آنها ــه مراتب بدتر از جهاني هس جهاني ب

ــتند. آنها اعتقاد ــد كرده اند، و نگران آن هس در آن رش

دارند كه سياستمداران فعلي قادر به حل اين مشكالت

نيستند، آنها معتقدند كه وجود شركت هاي چند مليتي

مشكل واقعي است.

ــا، درباره ــتي چپ ه ــبه ماركسيس ــا به ادبيات ش آنه

ــد، و همين نگرش را ــي طبقاتي نيز بي عالقه ان بي عدالت

ــت دارند. آنها ــي و بنيادگراي راس ــاره ادبيات صنف درب

زندگي را پيچيده تر از اين مواضع سطحي مي بينند.

راه حل هاي مورد عالقه چپ كارايي ندارد، و اينكه راه

ــت مضر است. امور مورد باور آنها در حال حل هاي راس

تكامل پيچيده تر، واقعي تر و نوع دوستانه تر است.

ــتند كه قادر ــي اي هس ــان تحول سياس ــا خواه آنه

ــاختاري و بنيادين در جامعه ايجاد كند، باشد تحول س

ــاس در چارچوب ــي صرف و تغيير لب ــه ادبيات سياس ن

سبك هاي قديمي سياست هاي مدرنيسم.

ــد، قوانين ــي جدي ــا همواره خواهان قانون اساس آنه

ــه خواهان فرايندهاي ــتند، بلك جديد بازي نهادي نيس

ــتند، هم در انتخابات اجتماعي و بين فردي جديد هس

و هم حكومت، چيزي كه قادر باشد برخي از انحراف ها،

زشتي ها و خشونت سياست معمول را از بين ببرد. و آنها

قطعا عالقمند به داشتن برخي قوانين جديد هستند.

آنها خواهان قوانين و فرايندهاي جديد براي رسانه ها

ــتند، قوانيني براي بهبود كيفيت بازتاب حيات نيز هس

ــي و اجتماعي آنها و بهبود فرايندهاي اقتصادي، سياس

ــانه ها، افكار عمومي. هم اكنون آنها از روش غالب بر رس

ــركت هاي چند مليتي هستند، كه صرفا در پي منافع ش

متنفرند.

آنها به تكامل سازمان هاي جامعه مدني به روش هاي

جديد نيز عالقمند هستند، تا به اين صورت فرايندهاي

ــتري را براي نفوذ ــي گشايش يابد و مجاري بيش سياس

سازمان هاي جامعه مدني در سياست فراهم آورد.

اكثر آنها خواهان خروج قدرت سرمايه ساالر از سياست

ــتند. آنها هر دو نگرش چپ و راست را در چارچوب هس

ــرمايه ساالري مي بينند. امروزه در چشم نظام منفور س

شمال سياسي ليبرال ها فاقد هر گونه فضيلت اند.

ــگ ــه فرهن ــبت ب ــي نس ــان فرهنگ ــش خالق واكن

سياستمداران عرفي و كارگزاران سياسي، شامل چپ و

ــت، همانند واكنشي است كه مردم، به هنگام پيك راس

نيك، نسبت به راسوهاي بدبوي آمريكايي دارند.

چه بايد کرد؟

ــد كه در دوره بوش دو هر ترقي خواه بايد اميدوار باش

جناح راديكال راست از يكديگر فاصله بگيرند. طرفداران

بوش همواره سعي كرده اند براي حفظ وحدت دو جناح

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٧

ــت، از نظامي گري و جنگ عليه تروريسم، به عنوان راس

ــورد، ضرورت دارد ــتفاده كند. در اين م برگ برنده اس

ــان نوين نيز ائتالف كنند. كه چپ ليبرال و ترقي خواه

ــدی براي صلح، ضديت در اين صورت، تمايل رو به رش

ــاالري و ضديت با ــري، ضديت با سرمايه س ــا نظامي گ ب

ــن حركت مبارزات ــازي، پديد خواهد آمد. اي جهاني س

ــكل ــدار حفظ كره زمين را ش ــردم آرمان گراي طرف م

ــف و موافق ــان نيروهاي مخال ــارزه ای مي ــد، مب مي ده

ــازي. بايد در نظر داشت كه مجموع دو جناح جهاني س

محافظه كاري داراي ٣٣٪ جمعيت و ٤١٪ آراء مي باشد.

ــان نوين ــه وقتي ترقي خواه ــت ك ــن به آن معنا اس اي

قدرتمند شوند، محافظه كاران واقعي ناچارند دستور كار

ــود را عوض كنند و ماهيت واقعي خود را به جهانيان خ

نشان دهند: آنها مجبورند دموكراسي را بكشند و آمريكا

ــل كنند كه در ــوري پادگاني تبدي ــه نوعي از جمه را ب

ــاركت واقعي راي ــروي پليس ملي مش ــش و ني آن ارت

دهندگان را با ارعاب خفه كند. اين اتفاق فاصله مردم را

با آنها زياد خواهد كرد.

ــراي تنظيم و جهت ــي قوي ب بدون يك حزب سياس

ــدون يك گفت وگوي عمومي ــائل، و ب دادن به اين مس

ــيع درباره اين مسائل، آنها به عنوان مشكل سياسي وس

در اذهان مردم تثبيت نمي شوند. امروزه تنها در صورتي

سياست اجازه مي دهد كه افكار شخصي به افكار عمومي

تبديل شود، كه گروه هايي وجود داشته باشند تا مسائل

ــپس به آنها ــي جهت دهي كرده وس ــوزه عموم را در ح

پوشش رسانه اي بدهند. اما سياستمداران حاضر موافق

ورود اين مسائل به فضاي سياسي جامعه نيستند. آنچه

ــتند ــه در اينجا مي بينيم نگرش ها و ارزش هايي هس ك

ــمول مسائل حاد سياسي هستند. آنها در انتظار كه مش

ــائل تنظيم شده سياسي ــي در مس يك فراخوان سياس

ــمال در نهايت قادر خواهد بود كه ٤٥٪ از ــتند. ش هس

ــجام حزبي ــكيل داده و داراي انس راي دهندگان را تش

ــود، شمال نمايد، چنانچه اين امر به واقعيت نزديك ش

در دراز مدت برنده است.

فرصت هاي بي شماري براي رويكرد چادر بزرگ وجود

ــوم به سياست همگرا، قادر ــت جديد، موس دارد: سياس

خواهد بود كه موضوعات و زمينه هاي متنوع را با كمك

ادبيات و نظريه فرهنگ فرزانگي متحد سازد. نارضايتي

راي دهندگان نسبت به كنگره، احزاب مستقر، ليبرال ها

ــت. اين شرايط ــيده اس و محافظه كاران به اوج خود رس

ــت براي خالقيت عظيم، در چارچوب دستور مجالي اس

ــد. در نهايت، الگوي نوظهور كار نوظهور در هزاره جدي

فرهنگ فرزانگي.

ــب و پرطرفدار جنبش هاي اجتماعي را عناوين مناس

بايد شناسايي و مطرح نمود. ٦٠٪ از آمريكايي ها ممكن

است با دو يا چند مورد از عناوين جنبش هاي اجتماعي

ــوند. جنبش صلح، عدالت اجتماعي، سبزها و تطبيق ش

ــكي ــائل كره زمين، آزادي زنان، حقوق مدني، پزش مس

ــي افرادي خواهند بود ــي و غيره. خالقان فرهنگ تكميل

ــورد آنها همراهي ــوع جنبش با ٦ م ــه از ميان ٢٠ ن ك

ــتري نشان خواهند داد. با اين روش مي توان با آنها بيش

گروه هسته را براي ايجاد تغييرات جديد، شكل دهند.

نتيجه گيـری (آينـده از نـگاه ترقي خواهان

نوين):

پل ري، در كتاب جديدش، عنوان منتخب كلي براي

ــي، و شكل مطلوب جامعه جديد را ادبيات جديد سياس

فرهنگ فرزانگي خوانده است. اين فرهنگ هم آينده گرا

ــت و هم به طوري روشن با فرهنگ نابخردانه مدرن اس

ــه وار در قالب ــت، فرهنگي كه ديوان ــروز در تضاد اس ام

ــاي چند مليتي به تخريب محيط شركت هاي غول آس

ــليحات مخرب مي سازد و به ــت مشغول است، تس زيس

زنان و كودكان سراسر جهان ظلم مي كند.

ــيار مهم است كه اين فرهنگ از زنان مي گويد، از بس

ــوند و خواهان آن هستند زناني كه وارد سياست مي ش

ــبكي جديد انجام دهند. زنان خالق كه اين كار را به س

ــناختي ــيار ماليم و داراي رويكرد روان ش فرهنگي بس

ــتند و طبق معمول خواهان منازعه سخت سياسي هس

ــت كه چپ گرايان را گمراه ــتند، و اين نكته اي اس نيس

ــت. زنان و مردان خالق فرهنگي، در پي تغيير كرده اس

ــه روش كهنه عمل ــا ب ــتند. آنه ــت معمول هس سياس

ــد كرد. چپ يا بايد آن را بپذيرد و يا براي مرگ نخواهن

آماده شود. زنان خالق فرهنگي تصميم دارند بر اصالت

ــتر در سياست، چه در فرايندهاي آن و چه در ذات بيش

آن، پافشاري كنند.

ــي و جنبش هاي ــي اين جنبش هاي اجتماع همگراي

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٨

ــزرگ ميليوني، يك ــش ب ــن، در يك جنب ــداري نوي بي

ــج و آرام در حال ــش عمومي براي تغيير، به تدري جنب

انجام است، گرچه در حلقه هاي سياسي مشهود نيست.

در واقع فقط ضمن تظاهرات عليه سازمان تجارت جهاني

ــار رهبران جنبش هاي ــياتل بود كه براي اولين ب در س

ــر را به عنوان هم پيمانان بالقوه مالقات متفاوت يكديگ

ــال اخير، ضلع ــت س ــد. اما در واقع، در طول بيس كردن

فرهنگي اين جنبش ها، در يك فرايند همگرايي فزاينده

ــردن زمينه براي ــت و در حال آماده ك ــرار گرفته اس ق

ــت. ظهور ناگهاني در قالب حوزه هاي نوين انتخابيه اس

ــا هم اكنون نيازمندند كه هزاران گروه كوچك را به آنه

ــه گروه هاي خالق ــد بزنند. همان گونه ك يكديگر پيون

ــردم در كنار هم قرار ــي درك كرده اند، وقتي م فرهنگ

ــتياق ــائل را با هم در ميان بگذارند، و اش بگيرند و مس

ــت دار كنند، آنها به ــان را براي دنياي بهتر جه قلبي ش

ناگاه دسته هاي بزرگي از هم پيمان ها را كشف خواهند

كرد كه قبال از حضور آنها بی خبر بودند.

ــمال ممكن است به در دهه هاي آينده، عزيمت به ش

ــت جديد تبديل ــدم و مرجح براي سياس راهبردي مق

شود و قدرت مردم پادزهري است در برابر دنياي بيمار.

ــه پايه فرهنگي ــت ك ــود، به اين دليل اس اگر پيروز ش

ــازي كرده است، و ارزش ها ــت شهروندي را بازس سياس

ــازمان هاي جامعه مدني و نوآوري هاي اجتماعي را از س

ــش بيني مي كند ــت. پل ري بي باكانه پي فرا گرفته اس

ــانس را براي آغاز و ــه: قدرت مردم آمريكا بهترين ش ك

ــكش خواهد كرد. اين فرصت ــت نوين پيش ادامه سياس

ــه ها و منابع مالي، بهترين ــب با بهترين انديش در تركي

ــردم را، كه از نظام كهنه عصباني اند، به صحنه خواهد م

ــترك ــدرت مردم بر پايه ارزش ها و تجارب مش آورد. ق

ــدرت مردم همراه ــن تجديد بنای ق ــد. اي بنا خواهد ش

ــي بهتر، برنامه هاي باز ــد بود با: فرايندهاي گروه خواه

ــده، مكان هاي جديد براي ديدار و سبك هاي تعريف ش

جديد ديدار، حضور چرخشی نظام مند تمام افرادی كه

ــت ها آماده اند براي ارائه آنچه كه آموخته اند به دور دس

ــفر كنند، کشف رهبران باخرد در ميان، و بازشناخت س

رهبران آرمان گراي توانمند.

منابع:

Bhanot, Arundhati. (2002). Cultural Cea-

tives.

http://www. lifepositive. com/Mind/culture/

creatives. asp

Inglehart, Ronald. (1997). Modernization

and Postmodernization. Princeton Univer-

sity Press, Princeton.

Inglehart, Ronald. (1990). Culture shift in

advanced industrial society. Princeton

University Press, Princeton.

Maslow, Abraham. (1954). Motivation and

personality. Harper, New York.

Ray, Paul & Anderson Sherry Ruth. (2000).

The Cultural Creatives. Harmony Books,

New York.

Ray, Paul. (2002). The New Political Com-

pass.

www. culturalcreatives. org/Library/dics/

NewPoliticalCompassV73. pdf

Rey, Paul. (2010). The New Political Com-

pass. Retrived April 24

Tibbs, Hardin. (2011). “Changing Cultural

Values and the Transition to Sustain-

ability”. Journal of Futures Studies, March,

15(3): 13-32

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٤٩

ــع گرايان كه ــودن باور واق ــتار با رد نم ــن نوش در اي

پي گيري منافع ملي را ستاره راهنماي سياست خارجي

ــل مي داند؛ ــا در نظام بين المل ــي دولت ه و رفتارشناس

ــران و چين را ــن نظريه در روابط اي ــدن اي عملياتي ش

موجب بازتوليد آنارشي در روابط دو جانبه آن ها مي داند.

در عوض، نوشتار با تاكيد بر نظريه سازه انگاري، روابطي

ــتراكات ــدار مي داند، كه برمبناي اش ــورها را پاي از كش

فرهنگي پي ريزي شده باشد.

ــتا، وجود اشتراكات و انگاره هاي فرهنگي در اين راس

در روابط ايران و چين و تدوين سياست خارجي مبتني

ــتراكات، مي تواند موجبات ثبات در روابط دو بر اين اش

ــتراكات فرهنگي كه در ــود. از جمله اين اش ــور ش كش

ــي قرار مي گيرد، عبارتند از: حضور ــتار مورد بررس نوش

ــور، تمدن اسالمي -فارسي چين، ــالم در هر دو كش اس

ــي در چين، گفت وگوي و هم زيستي وجود زبان فارس

ــيوس در چين، حضور ــالم و كنفوس ــالمت آميز اس مس

ــي چين در ايران، وجود آموزه هاي فرهنگ كنفوسيوس

ــت خارجي دو كشور مانند: مخالفت مشترك در سياس

ــلطه گري غرب، حمايت از جنبش ها و ــتعمار و س با اس

ــير و ديدگاه مشترك در نهضت هاي آزادي بخش، تفس

مقوله جهاني شدن.

ــالم، ايران، چين، ــگ، تمدن، اس كليدواژه گان:فرهن

اشتراكات فرهنگي، روابط خارجي پايدار

مقدمه:

ــط بين الملل، ــاي اخير در حوزه رواب تحوالت دهه ه

ــت يابي به اهداف حاكي از اهميت مقولة فرهنگ در دس

ــت؛ به نحوي كه امروزه و بهبود روابط ميان دولت ها اس

ــكيل اتحاديه هاي فرهنگي در عرصة شاهد ظهور و تش

جهاني بوده تا از اين طريق، زمينة تنازعات و چالش هاي

بين المللي، برطرف و موجب هم گرايي دولت ها و ملت ها

گردد.

ورود فرهنگ به عرصه سياست خارجی به خصوص در

ــورهايی با تمدنهای کهن، مانند چين و ايران مورد کش

ــته اند. می تواند ــه از ديرباز روابط فرهنگ تمدنی داش ک

ــی دولت- ــر واحدهای سياس ــت زدگی حاکم ب سياس

كاربرد مطالعات ميان فرهنگي در تدوين سياست خارجي باثبات؛

با تمركز بر روابط ج. ا. ايران و چينحسين كبريايي زاده

کارشناس ارشد روابط بين الملل

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٠

ــد. و گفتمان جديدی را در عرصه ملت ها را تلطيف کن

تدوين و تحليل سياست خارجی فراروی سياستمداران

و انديشمندان قرار دهد.

ــم، نياز به ابزاری تحليلی داريم برای نيل به اين مه

ــا توجه به ــر آن بنا کنيم، ب ــاس تفکر خود را ب ــه اس ک

ــازه انگاری، اين نگاه می تواند رويکرد فرهنگی نطريه س

ــتار باشد. از اين رو واجد ويژگی های مورد نظر اين نوش

به اختصار به بررسی اين نظريه خواهيم پرداخت.

مبانی نظری:نظريه سازه انگاری

سازه انگاری يک نظريه معرفتی منسجم و يک دست

ــاخه های ــمار نمی آيد،بلکه طيفی از مکاتب و ش ــه ش ب

ــای آنها با ــترک ديدگاه ه ــت. لذا مخرج مش متعدد اس

محوريت نظريات ونت مبنای بحث حاضر می باشد.

ــازه انگاران انسان را موجودی ارزشی و ارزش پذير س

دانسته که به اقتضای ارزش هايی که از سطح اجتماعی

ــط اطراف،موضع دکترينی ــبت به محي وام ميگيرد، نس

ــاني ــاذ مي كنند. ونت با تعميم اين امر، خصلت انس اتخ

ــرار مي دهد. رويکرد اين نظريه در دولت ها را مد نظر ق

ــان را مدنظر قرار ــاختگی جه نگاهی هرمونوتيک، برس

ــع اين نگاه منافع بازيگران و دولت ها نيز می دهد. به تب

ــده که هويت ــوری متغير و در حال تکوين لحاظ ش ام

ــورات بين ــاس ادراک و تص ــت. براين اس معرف آنهاس

الذهانی نقش مهمی در شکل گيری رفتار بازيگران ايفا

مي كند. (حميرا مشيرزاده،١٣٨٥: ٣٢٦-٣٢٩)

ــتقل،هنجارهای در واقع طبق اين نظريه،متغيير مس

ــالت ــده از تعام ــی برآم ــی و بين الملل ــی داخل اجتماع

ــت و متغيير وابسته،سياست هماهنگی با اجتماعی اس

هنجارهاست.

اين رويکرد معانی ثابتی برای رفتار بازيگران در نظر

ــالت اجتماعی ــه بازيگران در متن تعام ــرد. بلک نمي گي

ــد، هويت خود را ــته و تاکنون نيز دارن ــه از قبل داش ک

برساخته و سياست خارجی خود را تعيين می کنند.

ــازه انگاری، در ــناختی س ــتی ش مهمترين اصل هس

همپوشانی با اين مبانی، ناظر براين است که ساختارهای

ــاختارهای مادی اهميت ــری و معرفتی به اندازه س فک

ــتند که تعريف ــه اين نظام های معنايی هس دارد. چراک

ــگران چگونه بايد محيط مادی خويش را می کنند کنش

تفسير ميکنند. (همان: ٣٢٨)

ــه واقعگرايان قرار ــن رويکردی، در مقابل انديش چني

دارند،که معتقدند: توانمندی مادی و منافع ملی، تعيين

کننده رفتار بازيگران در عرصه بين المللی است.

ــت گيری های ــبب جه ــه خردگرايانه س اين انديش

ــود و خود متنوع بازيگر در موقعيت های مختلف می ش

ــور يا محيط ــی در روابط دو کش ــه عاملی برای آنارش ب

بين المللی تبديل می گردد.

ــط کهن فرهنگی ــتار بر رواب ــن مبنا، تاکيد نوش براي

تمدنی براي شکل دهی به ساختار سياست خارجي ايران

و چين مي تواند با بازسازي هويت دوستانه کنشگری دو

کشور نسبت به هم بر مبناي روابط فرهنگي تمدني كه

ــكل گرفته، ابتدا با نهادينه شدن در ــتر تاريخ ش در بس

سطح جامعه مدنی و سپس در سطح واحدهای سياسی

دو کشور، موجبات ثبات در روابط آنها را فراهم آورد.

تاريخ روابط ايران و چين

ــرزمين ايرانی ها و چينی ها در دو سوی قاره فاصله س

ــبات ــخ، مانعی برای برقراری مناس ــن در طول تاري كه

ــت؛ چنان که حضور نام ــی نبوده اس ــی و بازرگان فرهنگ

ــانه های ايرانی و داستان های شاهنامه و در چين در افس

ــی به فرهنگی ــل، ورود برخی واژه ها و آداب پارس مقاب

ــتند. شايد بدرستي ــواهدی بر اين مدعا هس چينی، ش

ــران و چين از چه ــد كه اولين روابط اي ــخص نباش مش

ــت؛ ولي آنچه كه از بررسي تاريخ ــده اس زماني آغاز ش

ــان نيز به آن اشاره ــود و تاريخ نويس چين حاصل مي ش

،«han chao» ــله ــه در سلس ــت، ك كرده اند، اين اس

han wu di liu che87ــام«) 156ـ ــوري به ن امپرات

ــت موقعيت خود ــس از آن كه به تثبي ــل از ميالد) پ قب

ــورهاي ديگر بخصوص ايران پرداخت، روابطي را با كش

ــورهاي متمدن بود، گسترش داد. (رضا كه در زمره كش

ميرزايي برزكي، يكشنبه ٢٠ مرداد ١٣٩٠: روزنامه جام

جم)

ــود به ــد ب ــت و قدرتمن ــتمدار بادراي ــه سياس وی ك

گسترش روابط دوستانه اش با ايران ادامه داد و توانست

در زمينه هاي مختلف بخصوص بازرگاني كه در آن برهه

ــرفت هاي ــاي يك حكومت بود پيش ــن ركن بق مهم تري

زيادي بدست آورد.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥١

ــوان راه ارتباطی ــه عن ــم ب ــان جاده ابريش از آن زم

منظمی بين دو كشور ايجاد شد. بر اين اساس در دوره

ــور توسعه و گسترش بيشتری ساسانيان روابط دو کش

ــله نيز به چين پيدا کرد؛ چنان که بازماندگان اين سلس

پناه بردند.

ــوی ديگر مردم ايران و چين علی رغم حوادث و از س

رويدادهای غيرمنتظره سده های هفتم و هشتم ميالدی

مناسبات تجاری خويش را حفظ کردند. اين روند حتي

در دوره استيالی مغول با شدت كمتري تداوم داشت.

در زمان تيموريان روابط دو کشور گسترش بيشتری

ــيار داشت و تبادل ــتد رونق بس يافت؛ چنان که داد و س

ــور با ــی و فرهنگی دو کش ــدگان سياس ــفير و نماين س

جديت دنبال مي شد. چنين روالي در عصر صفويه و بعد

از آن نيز کمابيش ادامه داشت.

ــی چين در ۱۰۰ سال اخير اولين ديدار هيات سياس

به سرپرستی وزير امور خارجه اين کشور به سال ۱۳۵۱

ــفر، ارتباط سياسی دو کشور بر مي گردد. بعد از اين س

ــر چند در مقاطعی از تاريخ تحت همواره برقرار بوده ه

تاثير برخي مسايل سياسي دچار اختالل نيز شده است.

(محسن شريعتی نيا، ۱۳۸۹)

ــرح داده ــتار ش ــه در مبانی نظری نوش ــور ک همانط

ــورهايي مانند ايران و چين شد،علت سردي روابط كش

ــترده تمدني فرهنگي داشته اند، سياست كه روابط گس

ــه روابط عميق ــور و بی توجهی ب ــی روابط دو کش زدگ

تمدنی-فرهنگی قلمداد مي شود.

ــت از اين رو، جهت ايجاد رويكردي تمدني در سياس

ــور ابتدا به بررسي تاريخ روابط فرهنگي خارجي دو كش

و تمدني پرداخته، سپس مولفه هاي فرهنگي تمدني دو

كشور را كه مي تواند، موجب برسازي هويت دوستانه دو

ــور گردد را از نظر مي گذرانيم تا درنهايت بر اساس كش

ــاختگي هويت دوستانه دو كشور به ضرورت تدوين برس

سياست خارجي با رويكرد تمدني فرهنگي در روابط في

مابين دست يابيم.

روابط فرهنگی ايران و چين

ــن، تاريخی ــور ايران و چي ــط فرهنگی دو کش رواب

ــال بر می گردد. ــته و به بيش از ۲۵۰۰ س ــه داش ديرين

ــط بازرگانی که از ــاری و رواب ــتد تج ــار داد و س در کن

ــته های دور برقرار بوده، مبادالت فرهنگی، هنری، گذش

ــی ــذاری و تاثيرپذيری فرهنگی، علمی و آموزش تاثيرگ

بين دو کشور نيز جريان داشته است، اوج اين روابط در

ــير جاده ابريشم دوران طالئی و بالندگی تجارت در مس

ــته است. از اين طريق فرهنگ و هنر و حتی وجود داش

مذاهب مختلف ايرانی اعم از زرتشتی، مانوی، نسطوری،

بودائی و اسالم از طريق جاده ابريشم وارد چين شده که

ــانه های باقيمانده از آن دوران حکايت از عمق آثار و نش

تاثيرگذاری فرهنگ ايرانی در حوزه تمدنی چين است.

(عالء الدين پازارگادی،۱۳۶۷)

ــاس گفته هاي ــن ارتباطات بر اس ــي از مظاهر اي يك

ــير ايراني به ــتان ورود ش ــف در تاريخ چين، داس مختل

ــاره مفصل به آن نيست ولي ــت كه فرصت اش چين اس

ــكوه و قدرت ــروز كه مظهر ش ــر آن را تا ام ــوان اث مي ت

ــان بوده يعني از زمان ١٥٦ قبل از ميالد تا كنون، ايراني

ــفيد رنگ در حالت نشسته يا ــير سنگي س به صورت ش

ايستاده در كنار درب هاي ورودي اماكن دولتي و گاهي

غيردولتي چين ببينيم. اين مظهر فرهنگ ايراني قدمت

ديرينه اي در چين دارد.

ــن در حوزه هاي مختلف ــط فرهنگي ايران و چي رواب

ديني و تمدني قابل بحث و بررسي مي باشد كه به طور

مشروح در ذير به آنها خواهيم پرداخت:

الف) روابط فرهنگي ديني

ــك مي توان گفت كه ايران سرچشمه ظهور بدون ش

ــن از دين هاي ــت. در تاريخ چي اديان مختلف بوده اس

زرتشت و مانويت، سخن گفته شده و خوب است بدانيم

كه در سلسله تانگ كه دوره شكوفايي تمدن چين بوده

ــت، به منظور اتحاد بين ايران و چين، آيين زرتشت اس

به عنوان ديني داراي پيرو در چين حضور داشته است.

ــتاني در دو كشور آيين مانويت نيز به عنوان ديني باس

پيرواني داشته است.

ــكل گيري ــال و با توجه به ش ــه در اين مج ــا آنچ ام

ــالمي ايران ــالمي بعد از پيروزي انقالب اس حكومت اس

ــور ــالم در دو کش ــت زايدلوصفی دارد، حضور اس اهمي

می باشد. (به نقل از کيومرث اميری،١٣٨٣/٣/٢٠)

ــور چين ــالم به کش ــن تاريخ دقيق ورود اس در تعيي

ــلم ــان مورخان اختالف عقيده وجود دارد. آنچه مس مي

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٢

است، جريان اصلي ورود و گسترش نفوذ اسالم در چين

ــيله تجارت، صورت ــير دريايي، زميني و بوس از دو مس

پذيرفته است.

ــالم مقارن با دوره تانگ (٦١٨ م ٩٠٧ م) توسط اس

ــاکن سواحل ــلمان ايراني و عرب تبار س بازرگانان مس

ــير دريايي وارد چين خليج فارس و درياي عمان از مس

ــا ١٢٧٩م)، ــونگ (٩٦٠ ت ــان س ــر دودم ــد و درعص ش

ــروي خود ادامه داد ــاحل به پيش بتدريج، در امتداد س

ــرقي آن سامان ــرق و جنوب ش ــهرهاي مهم ش و در ش

ــمالي چين نيز نفوذ ــه دوانيد و باالخره به نقاط ش ريش

کرد. (همان)

ــان، هيئتی برای ــه در زمان عثم ــی معتقدند ک برخ

ــالم وارد چين شده و با امپراطور سلسله تبليغ دين اس

تانگ نيز مالقات کرده است. ابی وقاص در صدر اسالم با

يک گروه ۴۰ نفره از مسلمانان از طريق دريا وارد جنوب

ــهر کانتون شده و مجموعا سه بار بين ايران چين در ش

و چين مسافرت کرده است. ابی وقاص به همراه ۴۰ تن

ــته شدند. بعدها مسجد از پيروان خود هنگام نماز کش

ــاجد چين است که ابی وقاص که جزو قديمی ترين مس

در مرکز شهر کانتون واقع شده در همين محل ساخته

ــد و در حال حاضر به نام «روضه ابی وقاص» خوانده ش

ــود. پس از زوال دودمان مغولی يوان و در سلسله می ش

ــوران اين دودمان، امکان ــگ با عنايت خاص امپرات مين

ــرزمين های نواحی ميانی چين فراهم نفوذ اسالم به س

ــاجد بسياری در چين ساخته شد. شماری از آمد و مس

ابنيه اسالمی مربوط به اين دوره، نشان از رواج اسالم در

نواحی داخلی و خاور چين دارد. مسافرت های گسترده

ــلمان چين و ــمندان مس علمی و فرهنگی ميان انديش

ــی ــالمی در اين دوره از عوامل اساس ــرزمين های اس س

گسترش اسالم در چين بود. (ويكي پديا)

ــا عنايت ويژه ــگ (١٣٦٨ تا ١٦٤٤م) ب در دوره مين

ــرزمين هاي نواحي ــالم به س امپراتوران، امکان نفوذ اس

مياني چين فراهم آمد و مساجد بسياري در چين ساخته

ــد. شماري از ابنيه اسالمي مربوط به اين دوره، نشان ش

از رواج اسالم در نواحي داخلي و خاور چين دارد. البته

ــترده علمي و فرهنگي ميان مسافرت ها و مراودات گس

ــلمان چين و سرزمين هاي اسالمي در انديشمندان مس

اين دوره از عوامل اساسي گسترش اسالم در چين بود.

در دوره چينگ (١٦٤٤ تا ١٩١١م) نيز هر چند اسالم

ــرفت هايي به نواحي دروني و شمال شرقي ــاهد پيش ش

ــتم و نيز ــن بود، اما در اين دوره، به دليل ظلم و س چي

تبعيض زمامداران چينگ، روزگار خيزش و شورش هاي

ــلمانان چين براي خروج از زير يوغ دودمان چينگ، مس

احقاق حقوق ديني و ملي و نيز ايجاد يک دولت مستقل

ــديد حرکت هاي مسلمانان ــرکوب ش ــالمي بود. س اس

ــرفت اسالم و ــط حكومت يکي از عوامل رکود پيش توس

فعاليت مسلمانان در سرزمين چين در اين دوره بود.

در دوره چينگ نيز هر چند اسالم شاهد پيشرفت هايی

ــمال شرقی چين بود، اما اين دوره به نواحی درونی و ش

ــز تبعيض زمامداران چينگ، ــتم و ني به خاطر ظلم و س

ــلمانان چين برای ــورش های مس ــزش و ش روزگار خي

ــاق حقوق ــان چينگ، احق ــلطه دودم ــروج از زير س خ

ــالمی ــتقل اس ــی و ملی و نيز ايجاد يک دولت مس دين

بود. سرکوب شديد حرکت های مسلمانان توسط درمان

ــالم و ــرفت اس دودمان چينگ يکی از عوامل رکود پيش

فعاليت مسلمانان در سرزمين چين در اين دوره بود.

ــيار در حال نيز ــاي تاريخي بس ــراز و فروده برغم ف

ــور دارد به طوری ــور همچنان حض ــالم در اين کش اس

ــلمان حضور دارند. ــور ٢٣٠٠٠٠٠٠مس که در اين كش

ــه از اين تعداد ــيعه ك ــاه هزار نفرش ــن ميان،پنج در اي

ــيعه ــماعيلي و٨تا١٠هزار نفر ش ــيعه اس ٤٠٠٠٠نفرش

١٢امامي می باشند. (همان)

ب)تمدن اسالمی - ايرانی در چين

ــق چندين تمدن ــن حاصل تلفي ــالمی چي تمدن اس

ــمار ــت که تمدن ايرانی يکی از مهمترين آنها به ش اس

ــاله می رود، كه اين امر، مديون تعامالت چندين هزار س

دو حوزه تمدني مي باشد.

ــيعه و ــلمانان ش ــتم عده زيادی از مس ــرن هش در ق

ــادات برای فرار از اذيت و آزار دودمان بنی اميه ابتدا س

ــاس عدم امنيت در نواحی ــان و سپس با احس به خراس

ــالمی، به چين هجرت نمودند. از آن پس مسلمانان اس

ايرانی به تدريج در سراسر چين پراکنده شدند.

ــريع ــالها بعد با حمله مغول به ايران تس اين روند س

شد، چراكه موجب گشايش راه ها و مهاجرت مسلمانان

ايرانی به چين و در نتيجه نفوذ فرهنگ و تمدن اسالمی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٣

ــالم در آنجا را فراهم کرد. و ايرانی و نيز ترويج دين اس

ــت قوبيالی قاآن از ــان حکوم ــن امر بخصوص در زم اي

ــذار دودمان يوان چين ــوادگان چنگيزخان و بنيان گ ن

ــت، كه روزگار اقتدار ايرانيان مسلمان و اوج مشهود اس

رشد و شکوفايی اسالم در سرزمين چين بود.

ــالم در دوران دودمان قراخان، از اين رو، نه تنها اس

ــالمی ــه چهار طريقت بزرگ اس ــيعه دارد، بلک رنگ ش

ــه و قادريه) نيز ــن (جهريه، خوفيه، کبروي صوفيان چي

ــه های مذهبی و چگونگی پيدايش و توسعه از نظر ريش

ــاط دارند. (علی ــيع ارتب ــدود زيادی با مکتب تش تا ح

معروفی، سايت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسالمی)

نظر به مناسبات گسترده ايران و چين،شرق شناسان

ــج زرد يك كتيبه به زبان و ــو در كنار خلي در هانگ چئ

ــي يافته اند كه هنوز هم وجود دارد و مشتمل خط فارس

ــجدي ــان مي دهد مس ــت كه نش بر قصيدة مفصلي اس

ــي در زمان ــن عالءالدين ترمذي ايران ــط فخرالدي توس

ــت و بناي آن در ــده اس ــاخته ش مينك خاقان چين س

٨٥٦ هجري پايان يافته است.

در دودمان مينگ، آموزش هاي رايج ان زمان مدرسه

ــد. فرهنگ ــی انجام می ش ــوی هوی ها به زبان فارس ه

ــی ــه هوی هوی يا همان لغت نامه چينی- فارس مدرس

متعلق به آن زمان است. دانشمندان پس از بررسی اين

ــله های يوان و ــاب اعالم کرده اند که در دوران سلس کت

مينگ، ارتباط چين با ايران بسيار بيشتر از ارتباط چين

ــت از تدريس زبان ــورهای عربی بود و هدف دول با کش

ــه هويی هويی ها بيشتر برای مبادالت فارسی در مدرس

ــوده، در حالی که ــی و بين المللی ب ــادی و فرهنگ اقتص

ــلمانان هوی از تحصيل و مطالعه زبان فارسی اصوال مس

يادگيری علوم اسالمی را پی می گرفتند.

ــگ، آموزش های عمده ــله های مينگ و چين در سلس

ــتر به زبان ــلمان در اين مدارس بيش مذهبی زنان مس

ــی آنان در ــی صورت می گرفت. کتاب های آموزش فارس

ــتر در مورد صرف و ــه به زبان عربی و بيش مراحل اولي

نحو و دستور زبان عربی بود؛ ولی در مراحل باالتر همه

کتاب های درسی به زبان فارسی بود.

در حوزه آموزش ديني، کتب دينی فارسی در آموزش

ــيار موثر بوده است. دانشجويان علوم اسالمی چين بس

ــدادی از کتب ــان از تع ــالمی همچن ــدارس علوم اس م

ــتفاده می کنند. اين کتاب ها ــی در امر آموزش اس فارس

ــير روح البيان، تفسير حسينی، مراتب، عبارتند از: تفس

ــالم، ديوان ــوی، لوايح، خطيب، اربعون، مقصود اس مثن

حافظ، گلستان و....

ــی حوزه ها يکسان نبودند و هر البته کتاب های درس

ــتند؛ اما منطقه و فرقه ای کتاب های خاص خود را داش

ــترک است که به ــيزده کتاب در ميان همه آنها مش س

ــی معروف اند و از چندصد سال پيش سيزده جلد درس

ــيزده جلد، دوازده ــار يافته اند. از اين س ــن انتش در چي

ــن رازی (۱۲۱۳ - ــوح نصرالدي ــته ابوالفت مصباح نوش

ــمند ايرانی، شرح الکافيه اثر عبدالرحمن ۱۱۴۳م) دانش

ــه تلخيص المفتاح ــی (۱۴۷۷ - ۱۳۷۹م)، بيان ک جام

ــعدالدين تفتازانی (۱۳۸۹ - ــود، از س نيز خوانده می ش

ــمند مشهور خراسانی،خطبات که کتابی ۱۳۲۱م) دانش

ــت به زبان فارسی در شرح و تفسير بر چهل حديث اس

ــير ــرح و تفس ــام الدين در ش ــته حس نبوی اربعون نوش

ــفی عرفانی چهل حديث نبوی، مرصادالعبادکتابی فلس

ــته نجم الدين رازی، شرح لمعات در تهذيب نفس نوش

ــته عبدالرحمن جامی، قوائم النهج در دستور زبان نوش

ــته چانگ جی می ملقب به حکيم اصفهانی، فارسی نوش

گلستان سعدی، همگی به زبان فارسی هستند و از آثار

انديشمندان ايرانی به شمار می آيند. (همان)

گفتنی است که گلستان سعدی که در زمان دودمان

ــد، در پانصد سال گذشته به عنوان مينگ وارد چين ش

ــالمی ــی در آموزش اس ــی زبان فارس کتاب مهم درس

ــت و به عنوان يک کتاب مقدس اسالمی مطرح بوده اس

تلقی می شود. (مرضيه دشتکی،٨٦/٥/٢)

عالوه بر تاثير زبان فارسي در آموزش ديني، در طول

ــران به طور منظم ــتي هاي بازرگاني اي چندين قرن كش

ــتان ــرقي افريقا و هندوس از خليج فارس وكرانه هاي ش

ــن آمد و رفت مي كردند. بنابراين نقش به بندرهاي چي

ــر بازرگاني امر غير محتملي ــي در ام افريني زبان فارس

نيست.

ــه گفته پليو (Pelliot) زبان بازرگاني كه به ويژه در ب

ــي بوده ــخن مي رانند، فارس بندرهاي خاور دور با آن س

ــياي ميانه رواج ــي در شرق و در آس ــت. زبان فارس اس

داشت و بازرگانان در بندرها با آن آشنا بودند.

Yen) ــيوس در پرستشگاه ين تسو در زادگاه كنفوس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٤

ــته هايي ــت كه دوتاي آنها نوش tseu -) كتيبه هايي اس

ــوده شده است ــي دارد. يكي از آنها خيلي فرس به فارس

ــي بر آن نقش بسته و ديگري آثاري از جمله هاي فارس

است.

ــي در امر ــان فارس ــد از نقش زب ــن نباي ــالوه براي ع

ــه طوري كه، در ــد ب حكومتداري در چين نيز غافل ش

شان تونگ (Chan - tong) در يك پرستشگاه تائوئي،

ــابهت با اين ــم مي خورد كه مش ــة ديگري به چش كتيب

كتيبه دارد. بر اين كتيبه يك فرمان كوتاهي از اوگتاي

ــده كه تاريخش ١٢٣٥ است. در پايان ــته ش قاآن نوش

فرمان، نوشته اي به خط اسالمي ديده مي شود. مي دانيم

كه در مهردارخانة چنگيز خان و اوگتاي قاآن ايرانيان به

ــد و از اين رو، وجود يك خط در فرمان به زبان كار بودن

فارسي شگفت آو ر نيست.

ــه در زمان مغول ها ــن رو، مي توانيم بپذيريم ك از اي

يك نوع خط كتيبه اي چين و ايراني وجود داشته است.

http://www. mehremi- ،عليقلي اعتماد مقدم)

(/han. ir/iranian-culture

ــان در زمينه های دانش ــات ايراني ــن رو، «خدم از اي

ــکی و دارويی چين نيز بسيار چشمگير بوده است پزش

ــز دارو، انتقال ــتر در مقوله های تهيه دارو، تجوي و بيش

علوم پزشکی و دارويی، ورود کتابهای پزشکی و دارويی

ــت. مواد دارويی از قبيل کندر، مرمکی، تجلی يافته اس

پرسياوشان، روغن صمغ استراک( Storax)، گل بلوط،

خردل بيابانی، ميخک، سنگ مر، چوب معطر، مارچوبه،

ــورد، مرواريد، عاج، نافه ی خوک آبی، عنبر، مرجان، الج

ــد. کتابهای ــه چين راه يافته ان ــتان ب ــران باس و. . . از اي

ــته اند، از قبيل ــکی که ايرانيان به زبان عربی نوش پزش

طب منصور (نوشته رازی)، جامع در طب(نوشته علی بن

ــی (۹۹۴-؟)، و قانون(نوشته ابو علی سينا) عباس مجوس

ــتفاده چينی ها قرار ــده و مورد اس ــه چينی ترجمه ش ب

گرفته اند.» (مرضيه دشتكي،پيشين)

در زمينه هنر سفالگري نيز در دوره هان در چين(٢٠٦

قبل از ميالد تا٢٢٠ميالدي)ظروفي پيدا شده كه داراي

لعاب سبزرنگ است و از بسياري جهان شبيه به ظروف

سفالينه اشكانيان مي باشد. فرض مسلم ان است كه اين

ــه چين رفته زيرا ــكانيان ب صنعت از ايران در زمان اش

رنگبندي ان كامال همان رنگي است كه ايرانيان پيشتر

استفاده مي كردند، همچنين رگه هايي در ظروف چيني

ــم ميخورد كه دقيقا شبيه لعاب كاري آن دوره به چش

اشكانيان مي باشد. (عباس قدياني، ١٣٨١: ١٩٥)

بي سبب نيست كه ماپينگ از آکادمی علوم اجتماعی

ــالمی فارس به ــيا در مقاله خدمات تمدن اس نينگ ش

ــاختار تمدن ــالمی چين و تاثير عميق آن، س تمدن اس

اسالمی چين که متشکل از ۳ تمدن يعنی تمدن اسالمی

فارس، تمدن اسالمی عرب و تمدن سنتی چين بوده را

ــته تمدن اسالمی فارس در تشريح و بر خدمات برجس

تمدن اسالمی چين و تاثير عميق آن تاکيد کرده است.

هم زيستي مسالمت آميز اسالم و كنفوسيوس

در چين

ــيوس ترکيبی بود از اصول از آنجا که تعاليم کنفوس

اخالقی، سياست مدن و برخی مسائل اخالقي،اين آيين

ــازگار است. اين ــالم س ــياری از موارد با دين اس در بس

ــز دو آيين به ميانه روی در امور ــر بخصوص در تجوي ام

ــت. بی سبب نيست که ــخصی و اجتماعی مشهود اس ش

ــور قابل ــت اعتدال ميگويد: کش ــيوس در اهمي کنفوس

تقسيم است، مقام و حق را ميشود از دست داد، کوهی

ــتند، ولی رسيدن به ميانه ــيرها قابل عبور هس از شمش

روی مشکل است.

ــوان به قايل ــتراک دو آيين می ت ــه نکات اش از جمل

بودن دو آيين، به فطرت پاک انسان ها اشاره کرد. از اين

ــت: آدم اوليه خصلت رو، در کتاب قديم چين آمده اس

ــته و اگر آموزش نبيند، خصلت او تغيير ــنديده داش پس

ــبی در جهت پيدا می کند. آدم در کودکی مرحله مناس

ارتقا سطح اخالقی را طی می کند.

اين اشتراک در مواضع اصولی که به اختصار ياد شد،

ــبب گرديده دو آيين ساليان متمادی بدون تنش در س

کنار يکديگر به طور مسالمت آميز روزگار سپری کنند.

ــلمانان در آنجا از ــن رو،در چين مناطقي كه مس از اي

ــد انجام فرايض ديني با ممانعت اكثريت برخوردار بودن

ــياري از ــود. عالوه براين، بس ــات محلي مواجه نب مقام

ــلمانان نه فقط در نظام و دستگاه سياسي چيني ها مس

ــته اي در آن ارتش نيز راه يافتند بلكه به مقامات برجس

ــت: جنگ هو دريانورد ــيدند. نمونه هايي از اين دس رس

ــدود دو قرن قبل ــهور دوره مينگ كه ح ــف مش و كاش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٥

ــتف كلمب مي زيست، مسلمان بود. بسياري از از كريس

ــلمان موفق مي شدند، پس از طي مقامات برجسته مس

ــتها در ــي و اثبات لياقت به برخي از پس مراحل آزمايش

دولت چين دست يابند. از جمله ماشين-اي كه توانست

ــتانداري ــال هاي اخر حكومت چينگ به مفام اس در س

ــم جمهوري ــد. در رژي ــت فوگين و جيگيانگ برس ايال

ــلمان بود سال ها ــك،باي چونگ شي كه مس چيانكايش

ــت ستاد ارتش را عهده باالترين مقام نظامي يعني رياس

دار بود.

ــي فقط ــلمانان به دربار و نظام سياس ــي مس راه ياب

شامل حال مردان نبود، زني مسلمان به نام شيانگ في

ــورد عالقه امپراتور چي ين لونگ بود. (رافايل از زنان م

ايزرائيلي،١٣٦٨: ٨٨-٨٩)

ــه با فرهنگ ــلمانان در چين، مصالح ــتراتژي مس اس

ــي به فرهنگ اسالمي بوده است از چيني و اصالت بخش

ــازش اسالم و كنفوسيوس در اين رو در چين شاهد س

ــياري از موارد هستيم. بي سبب نيست كه مسلمانان بس

ــرزمين رواج ــيوس در ان س چين در دوره اي كه كنفس

ــت طلب در سر داشتند و نه ــت نه تمايالت بازگش داش

ــالم بود ولي تمايالت انقالبي، چارچوب اعتقادي انها اس

به كنفسيوس نيز احترام مي گذاشتند. (همان:١٠٣)

ــد كه ما در تاريخ پرفراز و نشيب البته بايد متذكر ش

ــاهد درگيريهاي خونباري بوده ايم اما اسالم و چين ش

اين درگيريها رنگ وبويي سياسي داشته و به هيچ وجه،

رويارويي تمدني در اين كشور را نمي توان شاهد بود.

روابط پايدار ايـران و چين بر مبناي ارتباط

فرهنگي-تمدني

ــش های اساسی، که با پاسخ بدان می توانيم تا از پرس

حد بسيار زيادی تدوين سياست خارجی برمبنای روابط

فرهنگی-تمدنی را بررسی کرد؛اين موضوع است که آيا

کنشگران از طريق ساختار شکل ميگيرند يا برعکس؟

ــگاری) فرض ما ــازه ان ــه به منطق نوشتار(س با توج

ــاختار و کارگزار در فرايندی تعاملی به اين است که س

يکديگر قوام ميدهد.

ــت ــه عبارت اس ــيع كلم ــاي وس ــه معن ــاختار ب س

از:مجموعه اي از عوامل كه محيط هاي گوناگون را براي

فعاليت كنشگران مي سازد و به گونه اي عميق تر با شكل

ــت ما و در نتيجه با تعيين سرشت دادن به جهان زيس

مسايل ، سرشت انتخاب هاي بازيگران را تعيين مي كند.

ــطوح از خانواده تا نظام بين الملل ساختارها در همه س

ــت اگر گمان كنيم در سياست ــتباه اس وجود دارد و اش

ــط خارجي ــوف به محي ــط معط ــاختار فق ــي س خارج

ــاختارها همانطور كه عيني هستند،ذهني نيز است. س

مي باشند.

ــگران تاثير ــته از كنش ــاختارها پيوس ــا كه س از آنج

ــه در حال تغيير نيز مي باشند ونبايد مي پذيرند هميش

انها را ثابت دانست. (كريستوفر هيل،١٣٨٧: ٥٣)

اين نوع نگرش به سياست خارجي استلزامات نظري

و عملي خاصي به همراه دارد، از جمله موجب مي گردد

ــطح و محدوده ــت، نه منحصر در س ــه تعريف سياس ك

ــه به مثابه پديده اي در همه پديده اي به نام دولت، بلك

ــود. هم ــط، جلوه ها و نهادهاي اجتماعي تعريف ش رواب

ــت به عنوان يك حساسيت فرهنگي چنين تلقي سياس

ــن كه هر چيزي، ــت نهادمند، و باور به اي ــا يك فعالي ت

فرهنگي است؛ بنابراين همواره، نظم اجتماعي از طريق

ــاخته مي شود، مورد مخالفت قرار مي گيرد و فرهنگ س

ــود. بر اين اساس، چهرة زمخت سياست باز توليد مي ش

و قدرت، به وسيله ابزارها و روش هاي فرهنگي، تلطيف

مي شود و زيرساخت هاي فرهنگي، موجب سامان دادن

ــت داخلي و ــطح سياس ــي در س به فعاليت هاي سياس

سياست جهاني مي گردد.

با پذيرش موارد فوق،مهمترين امر در سياست خارجي

به منظور مهندسي روابط پايدار ايران و چين،شناسايي

ــور و تعريف و باتعريف آنها براي ــاختار روابط دو كش س

رسيدن به هويتي دوستانه دو كنشگر ايران و چين است.

ــايي تاريخ روابط دو كشور، روابط بدين منظور شناس

ــرح داده ــي ايران و چين كه در ابتدا ش فرهنگي-تمدن

ــگري ــد، مي تواند نقش مهمي در تعريف هويت كنش ش

انها و همچنين ساختار روابط في مابين ايفا نمايد.

ــور نه به عنوان دو دولت- ــبب شود دو كش اين امرس

ــود كه منافع جدا از هم نيز ملت مجزا از هم تعريف ش

دارند بلكه به عنوان كنشگراني كه بخش هايي از تاريخ،

ــر را حداقل در زمانهايي هويت، فرهنگ، تمدن يكديگ

شكل داده اند در نظر گرفته شوند.

ــور نسبت به چنين رويكرد تمدني- فرهنگي دو كش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٦

ــور يكديگر را كنشگراني يكديگر سبب مي شود دو كش

ــون ارتباط فرهنگي- ــت فعلي آنها مدي بدانند كه هوي

ــت. نهادينه شدن اين نگاه تمدني گذشته آنها بوده اس

مي بايد ابتدا در سطح جامعه مدني و از طريق ابزارهايي

ــازمانهاي مردم نهاد،انجمن هاي دوستي دو همچون س

ــا عمق گيري چنين ــپس ب ــور. . . صورت گيرد و س كش

هويتي در دو ملت، دولت ها نيز كه در فضاي فعلي بايد

ــتاي تعامل و ارتباط ــخگو باشند در راس به ملت ها پاس

پايدارتري حركت كنند.

ــابهت در آموزهاي سياست خارجي ــايد بتوان مش ش

دو كشور مانند: مخالفت با استعمار و سلطه گري غرب،

ــير حمايت از جنبش ها و نهضت هاي آزادي بخش، تفس

و ديدگاه مشترك در مقوله جهاني شدن را دليلي براي

ــايل نزديكي فرهنگي تمدني و نوع نگاه دو ملت به مس

جهان دانست.

نتيجه گيري:

ــن دارای تاريخ و فرهنگ ــران و چي ــور اي هر دو کش

ــتان ــور به دوران باس ديرينه بوده و تعامل بين دو کش

برمی گردد. در طول هزاران سال، رفت و آمد دو کشور

ــال زيادتر و نزديکتر ــال بس ــم س از طريق جاده ابريش

ــد، اين نزديکی موجبات ارتباطی فرهنگی تمدنی دو ش

کشور شد، و به تبع آن هويت ايرانی را با شدت و ضعف

متفاوت در چين وارد گرديد.

ــوان واحدهای ــا که از ١٦٧٨به عن ذات دولت-ملته

ــدند، با پيگيری منافع ــی در پهنه گيتی مطح ش سياس

ــع طبقات خاصی از ــی از ماف زودگذر مادی که انعکاس

ــتر مردم ــبب واگرايی هر چه بيش ــد، س جوامع می باش

ــه مخصوصا در ــت. امری ک ــده اس جهان از يکديگر ش

مورد تمدن های کهنی همچون ايران و چين با پيشينه

ــت و ــب اس ــيار نامناس ارتباط فرهنگی تمدنی غنی بس

ــاختار ــور و س ــگری دو کش لزوم بازتعريف هويت کنش

ــط فرهنگی تمدنی را بيش از ــط آنها بر مبنای رواب رواب

پيش الزم می سازد.

برای پيگيری اين مهم، به دليل نهادينه شدن منافع

ــد، ــت ملتها كه لزوما منافع ملتها نيز نمي باش ملي دول

ــکنی در روابط دو ــاختار ش ــوان يكباره مدعي س نميت

ــد. بلکه ارتباطات بايد از سطح جوامعه مدنی ــور ش كش

دو کشور آغاز گردد، با عمق و شدت يافتن روابط ميان

ــاخته هايی غربی و بيگانه دو جامعه، دولتها نيز که برس

ــتند نيز به تبع پاسخگويی به ــور هس با فرهنگ دو کش

ــت خارجی خويش در ــرم در تدوين سياس ــا، الج ملته

ــی کهن ميان ــن روابطه فرهنگی تمدن ــط فی مابي رواب

ــتری در روابط ايران و چين را لحاظ نموده تا ثبات بيش

دو کشور مشاهده گردد.

منابع:

ــي، طوس زاده ــي تق ــن ايزرائيلي،مترجم:حس ــل رافائ

ــارات ــي دو فرهنگ،انتش ــن: روياروي ــلمانان چي مس

آستان قدس رضوي،١٣٦٨.

ــات روابط بين الملل، ــيرزاده، تحول در نظري حميرا مش

تهران: سمت،١٣٨٧

ــگ و تمدن ايران در جهان، ــاس قدياني، تاثير فرهن عب

تهران: انتشارات فرهنگ مكتوب،١٣٨١

ــد بزرگي،ماهيت ــتوفر هيل، عليرضا طيب ووحي كريس

متحول سياست خارجي، تهران: پژوهشكده مطالعات

راهبردي، ١٣٨٧

ــگاه ــتاديار زبان چيني دانش ــا ميرزايي برزكي (اس رض

شهيد بهشتي)، رابطه فرهنگي ايران و چين، يكشنبه

٠٢ مرداد ١٣٩٠،روزنامه جام جم

http:// ــايت ــترس در س عليقلي اعتماد مقدم، در دس

www. mehremihan. ir/iranian-

farhangiran-chin. html-٩٧٩/culture

علي معروفي، روابط ايران وچين، در دسترس در سايت

http://www. icro. ir

عالء الدين پازارگادی، تاريخ روابط ايران و چين، تهران:

اميرکبير، چاپ اول ۱۳۶۷٫

ــي در چين، در ــتكي،جلوه هاي تمدن فارس مرضيه دش

http://www. rasekhoon. ــايت ــترس در س دس

net/article/show-

ــريعتی نيا، درآمدی بر روابط ايران و چين، ــن ش محس

مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت

نظام و دفتر گسترش توليد علم و مرکز چاپ و نشر

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٨

بيداری اسالمی، چالش ها،موضع گيری ها و چشم اندازها

نويسنده: سارا سيلوستری / استاد دانشگاه کمبريج انگلستان

ترجمه:طاهره جهان پرور

Mediterranean Politics :منبع

۴۰۵-۳۸۵ ,۳ .No ,۱۰ .Vol

چکيده

در اين نوشتار، اسالم و بيداری اسالمی برای اتحاديه

ــت ساز داخلی و خارجی اروپا به عنوان مفروض سرنوش

ــن قرن در نظر گرفته ــدن با تغييرات اي جهت همراه ش

ــت. از اين رو، اين مقاله به بررسی نگرش های ــده اس ش

ــالم و ــبت به اس ــر اتحاديه اروپا و اقدامات آن نس اخي

ــارکت اروپا و مديترانه ــلمانان با تمرکز بر طرح مش مس

(EMP) می پردازد.

مقدمه

ــمندان علوم اجتماعی معتقدند که با پايان قرن دانش

ــالم ويژگی برجسته جامعه اروپا خواهد شد بيستم، اس

و ماهيت فراملی جمعيت مسلمان اروپا نقش مهمی در

Allievi,) روند يکپارچگی اتحاديه اروپا خواهد داشت

2003; Cesari, 2003; Nielsen, 1999; Roy,

.(2004

ولی روابط ما با اسالم و ميزان شناخت ما از اسالم در

داخل و خارج از اروپا از دو بعد داخلی يا ملی و خارجی

(Allievi, 2003: 451) .ــت يا بين المللی کامل نيس

ــلمانان قابل درک ــطح ملی، اهميت اسالم و مس در س

ــالم در ابعاد فرهنگی و ــت ولی برخی معتقدند، اس اس

سياسی تهديدی برای هويت و انسجام اروپايی محسوب

ــالم پس ــوند. چالش اروپا و غرب در مواجه با اس می ش

ــال ــپتامبر (و بعد، بمب گذاری های س از واقعه يازده س

٢٠٠٤ مادريد و سال ٢٠٠٥ لندن)، زمانی که اصطالح

ــلمان - تروريست توسط بسياری مطرح شد، شدت مس

ــمی اياالت متحده به ــخ رس ــتا، پاس گرفت. در اين راس

ــاس ــتی در درجه اول نظامی و بر اس ــالت تروريس حم

ــر مطلق بود، ــان مانوی خوب مطلق در مقابل ش گفتم

ــا در اتحاديه اروپا رويکرد گفت وگو بين فرهنگ ها و ام

جوامع به تصويب رسيد.

ــه اروپا - گفت وگوی ميان فرهنگی - راهبرد اتحادي

ــا - مديترانه و يکی ــارکت اروپ رويکرد اصلی طرح مش

ــی در روابط اروپا - مديترانه است. از نوآوری های اساس

ــرح (Pace and Schumacher, 2004: 122) ط

مشارکت اروپا - مديترانه الگو روابط چند جانبه و يا ساز

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٥٩

ــه اروپا آن را در زمان ــت که اتحادي و کار منطقه ای اس

ــت دوره ای اسپانيا و با مشارکت ١٢ کشور جنوب رياس

ــورهای الجزاير، قبرس، مصر، مديترانه (متشکل از کش

اسرائيل، اردن، لبنان، مالت، مراکش، فلسطين، سوريه،

ــت. در اين طرح، ــس و ترکيه) راه اندازی نموده اس تون

ــه اروپا اعضای خود را متعهد به هدايت و تقويت اتحادي

گفت و گوی سياسی در فواصل منظم نمود. ايجاد طرح

ــلونا در شهر ــارکت اروپا- مديترانه طی بيانيه بارس مش

ــرای ايجاد روابط ــاالن، اولين تالش تاريخی اعضا ب کات

ــی و اقتصادی ــر و بادوام توام با صلح و ثبات سياس موث

ــارکت ــان دو منطقه مديترانه بود. هدف از طرح مش مي

Euro-)ــت ــه گانه زير اس ــداف س ــه، اه اروپا-مديتران

:(Mediterranean Conference, 1995

ــطه ايجاد ــاه و مبادالت اقتصادی به واس ــش رف é افزاي

منطقه آزاد تجاری در منطقه مديترانه.

é تعريف منطقه مشترک صلح و ثبات سياسی از طريق

روابط سياسی و همکاری در مسائل امنيتی.

ــادالت جوامع ــان فرهنگ ها و مب ــويق تفاهم مي é تش

ــن فرهنگی) که ــه اصطالح گفت و گوی بي مدنی (ب

جوامع را منسجم تر و دموکراتيک تر خواهد کرد.

ــی اصطالح ــی و فرهنگ ــو از جهات سياس ــت وگ گف

ــوم اعالميه ــت. در فصل س ــدی اعالميه بارسلوناس کلي

ــان فرهنگی و بينامذهبی ــاختار، نحوه گفت و گو مي س

چنين آمده است:

ــزرگ جهان در منطقه ــش درک ميان اديان ب «افزاي

ــهيل ــم و همکاری متقابل را تس ــه، تفاه اروپا-مديتران

ــدگان و نهادهای ــت های دوره ای نماين ــد. نشس می کن

ــگاهيان و ــران دينی، دانش ــن رهب ــی و همچني مذهب

سايرين با هدف غلبه بر جهل، تعصب و ترويج همکاری

Euro-)«.ــد ــتيبانی خواهد ش ــطوح مردمی پش در س

(Mediterranean Conference, 1995

ــه دليل ابهامات ــی اين امر اغلب ب ــی و اثربخش کاراي

و (Pace and Schumacher, 2004) ــی مفهوم

ــرد چند جانبه در تطبيق گفتمان عدم هماهنگی رويک

و همچنين در گفت وگوهای فرهنگی و اجتماعی مورد

ــت. با اين حال، بعد از واقعه يازده انتقاد قرار گرفته اس

ــپتامبر و جنگ عليه ترور، برنامه ميان فرهنگی طرح س

مشارکت اروپا - مديترانه جامع ترين پاسخ جهت بهبود

ــهروندان ــط و ايجاد اعتماد ميان اتحاديه اروپا و ش رواب

مسلمان می باشد.

ــت های کنونی ــالم در عرصه های مختلف و سياس اس

ــوان مثال ــت(به عن ــده اس ــم تنيده ش ــان دره اروپائي

ــازه واردان، ــلمان، ادغام ت ــورهای مس مهاجرت از کش

ــت، آزادی مذهب، ــی، هوي ــجام اجتماع ــتغال، انس اش

ــورهای ــت از اقليت ها، روابط اتحاديه اروپا با کش حماي

ــالمی)، بنابراين، جامعه اروپا و اتحاديه اروپا نيازمند اس

هماهنگ کردن واکنش خود به حضور اسالم در ساختار

اتحاديه اروپا و همچنين مسلمانان خارج از اين اتحاديه

ــت. هر چند ناهمگونی ذاتی موجب محدوديت های اس

ــه اروپا را برای ــود و صالحيت اتحادي ــاختاری می ش س

ــد. (پيمان ــلب می نماي ــور مذهبی س ــيدگی به ام رس

آمستردام، ١٩٩٧،پيمان ايجاد قانون اساسی برای اروپا،

ــالم به لحاظ اجتماعی و سياسی به يک ٢٠٠٤)،ولی اس

ــت و بعيد است ــيار حساس تبديل شده اس مسئله بس

ــلمانان ــالم و مس ــه اتحاديه اروپا روابط خود را با اس ک

گسترش دهد.

(Spencer, 1997; Allievi, 2003, 469)

ــمی را به ــيوه های غير رس با اين حال، اتحاديه اروپا ش

ــالم و مسلمانان ساکن ــت های موثر بر اس عنوان سياس

ــت. ابتکارعمل ــه اروپا - مديترانه برگزيده اس در منطق

ــی و روابط خارجی(به ــوزه مهاجرت، امور اجتماع در ح

ــن برخی از ــه) و همچني ــه مديتران ــوص در منطق خص

ــان فرهنگی و ــت و گوی مي ــای مقطعی(گف فعاليت ه

ــوی نهادها و مسولين اتحاديه اروپا ميان مذهبی) از س

ــتا تعبير ــه اقدامات اتحاديه اروپا در اين راس از آن جمل

ــود. با وجود اين، هيچ طرح جامع و روشنی به جز می ش

ــارکت اروپا - مديترانه در پشت اقدامات ديده طرح مش

نمی شود.

ــود، به طور خالصه چگونگی ابتکار عمل تالش می ش

ــهروندان ــالم و ش اتحاديه اروپا در برقراری ارتباط با اس

مسلمان توضيح داده شود. بويژه، توضيح پيامدهای اين

ــت های سازماندهی فعاليت ها مانند کنفرانس ها و نشس

ــا، گروه ــيون اروپ ــط واحد مطالعات کميس ــده توس ش

ــعه گفت وگو با اسالم از ــی که به توس ــاوران سياس مش

ــی و بينامذهبی در ــان فرهنگ ــق گفت و گوی مي طري

چارچوب طرح مشارکت اروپا - مديترانه می پردازند.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٠

ــت از آزادی مذهبی به ــان حراس ــک، پيم ــدون ش ب

ــا زندگی ــه در اتحاديه اروپ ــلمانانی ک ــت مس درخواس

ــماره ١١ پيمان ــت. بيانيه ش ــده اس می کنند، صادر ش

ــی ــاده ٥٢ پيمان قانون اساس ــتردام (١٩٩٧) و م آمس

ــا و ظرفيت های بين ــه اروپا، بر جدايی توانايی ه اتحادي

ــا و نهادهای اتحاديه اروپا در امور مذهبی تاکيد دولت ه

ــمی اتحاديه اروپا با ــن برقراری روابط رس دارد. همچني

ــات منظم از ــاوره يا جلس ــع معنوی در قالب مش جوام

ــاز ــت. عالوه بر اصول کلی و س ــنهادات اس جمله پيش

ــی در اتحاديه اروپا، ــه فضای مذهب ــای مربوط ب وکاره

ــالم و مردم مسلمان، هر اين اتحاديه بارها و بارها با اس

ــمی، با استفاده از ــتقيم و غير رس چند به طور غير مس

ــه اولويت های مختلف ــاص و با توجه ب ــای خ رويکرده

ــت. به عنوان مثال، حداقل سه حوزه ــته اس تعامل داش

ــی کرد که در ــا را می توان معرف ــی اتحاديه اروپ سياس

سطوح و اشکال مختلف به اسالم مربوط بوده است. اين

حوزه هاعبارتند از:

(١) عدالت و خانواده،

(٢) مسايل اجتماعی،

(٣) روابط اروپا و مديترانه (بويژه با استفاده از بند سوم

گفت و گوی اجتماعی و فرهنگی).

عدالت و خانواده

حوزه عدالت و خانواده در پايان سال ٢٠٠٤ به عنوان

.(AFSJ) گستره آزادی، امنيت و عدالت تغيير نام داد

ــامل طيف وسيعی از فعاليت ها، مهاجرت و اين حوزه ش

ــعه امنيت و اقدامات ضد تروريسم کنترل مرزها تا توس

ــته باشيد که ــت به ياد داش را دربرمی گيرد. جالب اس

ــه عنوان جديد بر ارتباط ميان جنبش های آزادی چگون

ــد. در نگاه اول ــی تاکيد می کن ــور امنيت ــه و ام خواهان

ــی از سياست ها ــت فکر کنيم که اين امر ناش ممکن اس

ــه وقايع يازده ــخ ب ــای اتحاديه اروپا در پاس و گفتمان ه

ــان ــادگی نش ــت. در واقع، AFSJ به س ــپتامبر اس س

می دهد که پشت پرده پيمان آمستردام سال ١٩٧٧ چه

بوده است: ماده ٢ پيمان اتحاديه اروپا (به عنوان تجديد

ــتردام) اذعان دارد که يکی از ــر پس از معاهده آمس نظ

اهداف اتحاديه، حفظ و توسعه اتحاديه به عنوان منطقه

آزاد، دارای امنيت و عدالت که در آن جنبش های افراد

ــرام به کنترل مرزهای ــب و حفظ احت با اقدامات مناس

داخلی، پناهندگی، مهاجرت، پيشگيری و مبارزه با جرم

ــای ٦١ و ٦٣ ــت. بويزه، ماده ه ــده اس در نظر گرفته ش

ــخه صادر شده پس ــکيل اتحاديه اروپا(نس معاهده تش

ــه به منظور ــت بر اينک ــتردام) ناظر اس از معاهده آمس

ــه امن آزاد و بی طرف، موضوع پناهندگی و ايجاد منطق

سياست های مهاجرتی طی پنج سال از زمان الزم االجرا

شدن معاهده آمستردام بايد تا سال ٢٠٠٤ اجرا شود.

ــاکنان اتحاديه اروپا را به دو دسته شهروندان و اگر س

ــيم کنيم، متوجه خواهيد شد که اکثريت مهاجران تقس

ــا از مهاجران و فرزندان ــلمان اتحاديه اروپ جمعيت مس

مهاجران تشکيل شده است. از اين رو، کنترل يا محدود

کردن مهاجرت به اتحاديه اروپا، تالش برای ايجاد مانع

فرهنگی بين کسانی است که در اروپا زندگی می کنند و

cf.)ديگری» است، يعنی دو قشر مهاجران و مسلمانان»

.(Zolberg and Litt Woon, 1999

افزايش کنترل مهاجرت و اقدامات امنيتی همچنين

ــايی و ــلمانان به منظور شناس راهی برای نظارت بر مس

ــراط گرايان به ــالح ميانه روها از اف ــازی به اصط جداس

ــپتامبر به دليل ترس از ــوص بعد از واقعه يازده س خص

اقدامات خشونت آميز گروه های تروريستی (جنبش الهام

ــلفی ها به نام القاعده) باعث شده بخش از وهابی ها و س

ــت که دولت های اروپايی توجه خاصی به گروه های اس

ــالمی در کشور خود و يا مناطق مجاور وجود داشته اس

ــالم گرا ــد. آنها به دنبال افتراق عناصر خطرناک اس باش

از مردم عادی و بی گناهی که فقط به شعائر دين اسالم

ــاده ای ــا اين حال اين کار س ــتند. ب عمل می کند، هس

ــلمانان و انجمن های ــياری از مس ــت. مخالفت بس نيس

ــيوه های تبعيض آميز و ــاگری در مورد ش مردمی و افش

ــی مقامات دولتی نقض حقوق مدنی و آزادی های اساس

در سراسر اروپا مانع اجرای اين روند است.

در ــرت مهاج و ــم تروريس از ــی ناش ــای نگرانی ه

ــن فرايند ــه از آغاز اي ــارکت اروپا - مديتران ــرح مش ط

ــورد(Volpi, 2004: 156) با وجود ــم می خ ــه چش ب

ــتقيم ميان ــپتامبر بر ارتباط مس ــن، واقعه يازدهم س اي

ــش در اجرای ــرات امنيتی و ايجاد تن ــرت و خط مهاج

ــک طرف، ترويج ــارکت اروپا - مديترانه، از ي طرح مش

ــاحل جنوبی مديترانه و ــی و آزادسازی در س دموکراس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦١

ــو، دقت نظارت بر عناصر بالقوه تروريستی يا از ديگرس

Gil-) .ــی خرابکارانه تاکيد می کند جنبش های سياس

ــی حال در ــن اي (lespie, 2003;Volpi, 2004

ــت کوتاه ــت تضمين امني ــه اتحاديه اروپا جه ــت ک اس

ــعه اجتماعی و ــدت در منطقه اروپا مديترانه، در توس م

ــی خاورميانه و شمال آفريقا (MEDA) دخالت سياس

ــتبدادی ــدارد و اين امر را بر عهده قدرت اس چندانی ن

Brumberg,) ــت ــذار کرده اس ــای محلی واگ رژيم ه

ــای مديترانه، ــه در جنوب دري ــا ک ــا از آنج 2000) ام

ــتون فقرات فعاليت های نوعی ــالمی س انجمن های اس

ــهری و غير دولتی را تشکيل می دهد، هرگونه جامعه ش

ــوه جريان ــرکوب بالق ــالمی که نتيجه س اقدام ضد اس

ــارکت اروپا ــت هدف و تاثير طرح مش ــی اس دموکراس

-مديترانه را به خطر می اندازد.

حوزه اجتماعی

ــی تمرکز بر عدم تبعيض از اهميت در حوزه اجتماع

ــيار برخوردار است. اگر چه ماده ١٣ معاهده تشکيل بس

اتحاديه اروپا مبنی بر روابط اتحاديه اروپا با اسالم بر اصل

ــاس جنس، ريشه نژادی عدم تبعيض تاکيد دارد،(بر اس

ــن يا گرايش ــا عقيده، معلوليت، س ــا قومی، مذهب ي ي

جنسی) اتحاديه اروپا، تبعيض مذهبی را با صدور متمم

ــال ٢٠٠٠ مبنی بر منع تبعيض در اشتغال بر اساس س

ــيت را ممنوع ــن و جنس مذهب و اعتقاد، معلوليت، س

cf. Council of the European Uni-) ــرد. ک

(on,2000; Margiotta-Broglio, 2003

ــت از حقوق ــه منظور حراس ــش از قانون ب ــن بخ اي

ــلمانان در اتحاديه اروپا اقليت های مذهبی از جمله مس

ــالم در ــن حال، موضوع اس ــت. با اي ــاد گرديده اس ايج

ــگ پس از وقع ــتی بی درن ــاط با تبعيض و نژادپرس ارتب

ــد، مرکز نظارت اروپا بر ــپتامبر ظاهر ش حادثه يازده س

(EUMC) ــی اتحاديه اروپا نژادپرستی و بيگانه هراس

مجموعه ای از گزارش های منطقه ای از واکنش های ضد

اسالمی پس از عمليات تروريسيتی عليه اياالت متحده

(٢٠٠١,EUMC) .آمريکا را در کميسيون مطرح نمود

ــپس خالصه ــال ٢٠٠١ و س اولين بار اين گزارش در س

ــال ٢٠٠٢ منتشر ــالم هراسی در ماه مه س گزارش اس

.(٢٠٠٢ ,Allen & Nielsen)شد

ــتخدامی و اجتماعی ــال بعد، کميسر اس زمستان س

ــه اروپا، آنا ديامانتوپولو، برای همکاری با EUMC، س

کارگاه های آموزشی را ترتيب داد و در آن دانشگاهيان،

ــت گذاران موضوع تبعيض قومی و متخصصان و سياس

مذهبی را در اتحاديه اروپا به بحث گذاردند. اين موضوع به

طور خاص بر ضدسامی (دسامبر ٢٠٠٢)، اسالم هراسی

ــان فرهنگی (مارس ــه ٢٠٠٣) و گفت و گوی مي (فوري

see European Commissi-) ٢٠٠٣) متمرکز بود

ــات پر on, 2002 and 2003). با اين حال، اين جلس

ــيون اروپايی حامی کميسيون نسل زرق و برق و کميس

جوان، هويت های فرا ملی و اسالم هراسی کنفرانس ماه

(European Commission, 2003c) ــه٢٠٠٣ م

ــت گذاران در خصوص راهنمايی مفيدی را برای سياس

ــد آنچه مهم ــه نکرد. هرچن ــدم تبعيض ارائ ــوع ع موض

ــرای برانگيختن آگاهی ــت، طرح های اتحاديه اروپا ب اس

ــت که اروپا با آن ــکالت و چالش هايی اس در مورد مش

ــارکت ــت. همچنين هدف ديگر اتحاديه مش مواجه اس

ــهروندان اتحاديه اروپا ــف ش ــی گروه های مختل اکثريت

ــاکنان و مهاجران) در حاکميت اتحاديه اروپا است. (س

.(cf. European Commission, 2001a)

ــه اروپا برغم ــه ای از اقدام اتحادي ــن موضوع نمون اي

ــت که قادر ــدی نهادی آن اس ــجام و ناکارآم ــدم انس ع

ــت به عنوان يک قدرت و مشارکت کننده برای صلح اس

ــرايط جنگ برنامه ريزی ــی و حکومت بهتر در ش جهان

.(Pace, 2006)نمايد

روابط اسالم و حوزه اروپا -مديترانه

از آنجا که رسوم اسالمی نمود فرهنگی شمال آفريقا

و کشورهای منطقه خاورميانه درگير در فرايند بارسلونا

است، ارکان گفت و گوی ميان فرهنگی طرح مشارکت

اروپا مديترانه به وضوح نشان می دهد که طرح مشارکت

اروپا - مديترانه در بهبود ارتباط ميان اروپا و مسلمانان

ــی و نيز فرهنگی و ــيع: جنبه های مذهب (در مفهوم وس

ــت. همچنين حضور ايمان در اجتماعی سنن) موثر اس

ــبد فرهنگی اين حوزه به صراحت در بيانيه بارسلونا س

ــويق و بارها و بارها از سوی مسئولين اتحاديه اروپا تش

ــارکت اروپا مديترانه چارچوب تصويب شده است. (مش

ــی، اقتصادی و اجتماعی و نيز اصلی برای روابط سياس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٢

ــت وگو و همکاری های منطقه ای در دريای مديترانه گف

ــلونا ناميده می شود و ــت. اين مشارکت فرآيند بارس اس

ــامل ٣٨ عضو: ٢٥ کشورعضو اتحاديه اروپا، سه نامزد ش

برای عضويت در اتحاديه اروپا و ده کشور شناخته شده

ــرکای دريای مديترانه است. مشارکت ديگر به عنوان ش

ــاد را در منطقه ــای مديترانه فضای اعتم ــا در دري اروپ

ــارکت فعال اسرائيل و تشکيالت ايجاد کرده است. مش

ــطين مصداق بارز اين ظرفيت يکپارچه خودگردان فلس

سازی است.)

اولين کنفرانس وزيران خارجه بارسلونا در سال ١٩٩٥

برگزار شد، نقطه شروع، ارتباط اتحاديه اروپا و کشورهای

منطقه مديترانه بود. در طول ده سال گذشته، مشارکت

ــت يافته است. از ــياری دس اروپا مديترانه به اهداف بس

ــو و همکاری برای ثبات ــی ترويج گفت وگ جنبه سياس

ــتر در منطقه مديترانه ايجاد شد. از لحاظ و امنيت بيش

ــا بودجه حدود ٩. ٠٠٠ ميليون اقتصادی، اتحاديه اروپ

ــورو برای برنامه همکاری MEDA و به همين ميزان ي

ــرای حمايت از بخش ــرمايه گذاری ب ــای بانک س وام ه

خصوصی و انواع پروژه ها از جمله زيرساخت های آب در

اردن و کنترل پديده بيابان زايی در منطقه و برنامه های

بسياری ازاين دست را تصويب نمود. گام های مهمی نيز

با هدف ايجاد منطقه آزاد تجاری (EMFTA) در سال

ــت. موافقت نامه های اروپايی، ــته شده اس ٢٠١٠ برداش

ــورهای مجمع اتحاديه اروپا مديترانه و تقريبا تمام کش

سواحل جنوبی به پيشرفت های عمده ای در آزاد سازی

تجارت و افزايش حجم مبادالت تجاری در منطقه نائل

ــارکت اروپا مديترانه نيز با ايجاد محلی شده است. مش

ــورت مانند مجمع پارلمانی اروپا مديترانه، که برای مش

ــاحل ــورت دوره ای ٢٤٠ قانونگذار را از هر دو س ــه ص ب

ــاد اروپا مديترانه ای آنا ــم می آورد. راه اندازی بني گرده

ــال ــوی بين فرهنگ ها که در س ــرای گفت وگ ــدا ب لين

ــکندريه افتتاح شد، نشان دهنده پيشرفت ٢٠٠٥ در اس

ــای مديترانه از طريق ــعه مبادالت فرهنگی در دري توس

مشارکت فعال سازمان های جامعه مدنی است.

در ماه ژوئن سال ٢٠٠٤، مشارکت راهبردی اتحاديه

European Com-) ــه ــه و خاور ميان ــا، مديتران اروپ

ــود که ــت نم ــده را تقوي ــن اي mission, 2004a) اي

اتحاديه مصمم است روابط خود را با مناطق فرهنگی و

ــنت و تاريخ اسالم تقويت نمايد اجتماعی با محوريت س

ــد هدف اتحاديه اروپا گفت و گوی چند و به نظر می رس

ــالم است. اين امر نشان دهنده قدرت جانبه با جهان اس

ــوش دادن و مذاکره با ــا در گفت و گو، گ ــه اروپ اتحادي

«ديگری» است.

ــرايط ــد، پيچيدگی های ش ــان گونه که گفته ش هم

اجتماعی و سياسی MEDA و همچنين تهديد جهانی

ــارکت اروپا -مديترانه می شود. تروريسم مانع طرح مش

همانگونه که ضيا اونيس و فاوت کيمان اشاره کرده اند:

ــازمان ملل بر گسترش آزادی مذهبی «در حالی که س

صحه می گذارد، اروپا از بنيادگرايی مذهبی و گروه های

see Pace,)«.ــالم گرای مشکوک گريزانند سياسی اس

(thiscollection

ــوء ظن ــاه مدت منجر به س ــی کوت ــدات امنيت تهدي

ــود و اعضای اتحاديه اروپا مجبور به عقب نشينی می ش

ــوی ــرکوب فوری تهديد از س ــا را برای س ــده و فض ش

رژيم های ديکتاتور فراهم می آورد.

ــالم گرايی در عين حال، اتحاديه اروپا می داند که اس

ــتم های اجتماعی، سياسی در درجه اول محصول سيس

ــفا نيازمند فرايند ــت که برای ش ــادی بيمار اس و اقتص

ــد. عالوه بر اين، در منطقه جنوبی طوالنی مدت می باش

ــتی ــاس ناسيوناليس ــالم گرايی يک احس مديترانه، اس

ــش مخالفان ــومی و نماي ــب جهان س قديمی و برچس

ــده ــه از گفت وگوی حل نش ــت ک ــمال و جنوب اس ش

ــتجو برای هويت و اصالت از ــو و جس جهانی در يک س

(Aliboni, 1996: 58) .سوی ديگر نشات می گيرد

ــت های دولت، ــمال آفريقا، سياس در خاورميانه و ش

ــی و مدرنيزاسيون خدمات اجتماعی، جريان دموکراس

ــی برای ــالم سياس ــتند، اس ــی اغلب ناموفق هس تالش

ــد ــت: عدم کنترل رش ــالء روبروس ــا خ ــت آرام ب حرک

ــاد و بروکراسی در جمعيت، بدهی های ملی عظيم، فس

ــه را برای ــاکنان منطق ــيب پذيری س ارائه خدمات آس

.(Biad, 1996: 42)گرايش به اسالم بيشتر می کند

ــی و حضور ــه ترويج دموکراس ــت ک به اين دليل اس

ــوی شرکای اروپايی- مديترانه ای در جامعه مدنی از س

موثرترين راه برای مخالفت با اسالم، فساد و دولت های

cf. Volpi, 2004;Pane-) .مستبد مطرح شده است

.(bianco and Attina, 2004

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٣

از اين رو، تالش اتحاديه اروپا برای جريان دموکراسی

ــمال آفريقا با ايجاد ارتباط با ــه خاورميانه و ش در منطق

جامعه مدنی و به دنبال آن درک قدرت هويت اسالمی

ــت. نگرانی اتحاديه اروپا نشان ــنت ترکيب شده اس و س

ــت که اتحاديه اروپا فرصت های دهنده اين واقعيت اس

ــت گذاران اتحاديه ــده ای را برای رويارويی سياس فزاين

ــف ظرفيت گفت ــران دينی به منظور کش ــا و رهب اروپ

ــی جهت ايجاد صلح، ــو ميان فرهنگی و ميان مذهب وگ

ــجام جامعه اروپا و مديترانه فراهم آورده بردباری و انس

ــت. برخی از ابتکارات اتحاديه اروپا از قبيل کارگاه ها اس

ــوی واحد مطالعات پيشرو ــات کارشناسی از س و جلس

ــاوران سياسی به شرح زير ــيون اروپا و گروه مش کميس

آورده شده است:

گفت وگوی ميان فرهنگی و بين اديان طرح مشارکت

اروپا -مديترانه

ــت و ــد گف ــه رش ــت رو ب ــی اهمي ــش پايان در بخ

ــه تنها ــوی اديان ن ــی و گفت وگ ــان فرهنگ ــوی مي گ

ــی ــی و اجتماع ــای فرهنگ ــت وگوه ــوب گف در چارچ

ــه در چارچوب ــه بلک ــا -مديتران ــارکت اروپ طرح مش

ــه اروپا ــات اتحادي ــت. همچنين اقدام ــی اس بين الملل

اگرچه به صراحت به عنوان رکنی از طرح مشارک اروپا

مديترانه تعريف نشده است، اما درتاييد و تحکيم گفت

و گوی ميان فرهنگی تاثيرگذار است.

روابط اتحاديه اروپا با اسالم

ــکار قابل توجه اتحاديه اروپا در حمايت از اديان و ابت

ــترش آگاهی و مشارکت گفت وگو ميان فرهنگی و گس

ــال ٢٠٠٣، منجر به تصميم رسمی در اين زمينه در س

ــی- مديترانه ای به منظور ــرای راه اندازی بنياد اروپاي ب

Eu-) .ــد ترويج گفت وگو ميان فرهنگ ها و تمدن ها ش

(ropean Commission, 2003d

ــال ٢٠٠٢ ــنهاد اصلی اين بنياد که در فوريه س پيش

داده شد، در طرح گفت وگو بين فرهنگ ها و تمدن های

ــپانيا بر اتحاديه اروپا ــت اس ــيا، هم زمان با رياس والنس

ــه در ماه ــا -مديترانه ک ــس اروپ ــتور کار کنفران در دس

see)آوريل ٢٠٠٢ در والنسيا برگزار گرديد، قرار گرفت

.(Commission, 2002; Gillespie, 2003

ــا تکيه بر ــيا و طرح های آن ب ــت کنفرانس والنس اهمي

ــت متضاد: ــه در دو جه ــرح اروپا - مديتران ــت ط تقوي

ــائل مربوط به ــرح خانواده، مهاجرت و مس ــت و ط عدال

امنيت و ايجاد روابط حسنه در فضای فرهنگی تصويب

ــد(Gillespie, 2003: 34 - 45) عالوه بر مباحث ش

طوالنی و انشعابات کشوری، منابع مالی و ساختار بنياد

ــيس نهادی در ماه مه سال ٢٠٠٤ به عنوان بنياد و تاس

ــه ی آنا ليند برای گفت و گوی ميان اديان اروپا-مديتران

ــميت يافت. همچنين تصميم بر اين شد تا شبکه ای رس

ــامل دفتر مرکزی آن در کتابخانه از شبکه های ملی ش

اسکندريه مصر و موسسه سوئدی اسکندريه ايجاد شود.

Euro-Mediterranean Mid-Term Mee-)

.(ting, 2004: 13

موسسه سوئدی اسکندريه با حضور وزير امور خارجه

اسبق سوئد،آنا ليند، در سوم اکتبر سال ٢٠٠٠ درمصر

افتتاح شد و اين خود مبين حمايت سياسی يک کشور

Schu-) .شمالی اروپا مانند سوئد از طرح بارسلونا بود

(٢٠٠١ ,macher

ــوماخر به چهار مفهوم اصلی اشاره ــتا، ش در اين راس

ــود. ــه مربوط می ش ــيس اين موسس می کند که به تاس

ــوئد عالقه خود را به منطقه ايی که به طور ــت، س نخس

معمول دور از منافع سياسی خارجی و به اصطالح حق

ــرم فرهنگ در ــان داد. دوم، قدرت ن ــاورت بود، نش مج

ــوئد به دنبال راهی ــناخته شده بود، سوم، س منطقه ش

ــارکت اروپا -مديترانه با ــد برای ورود به طرح مش جدي

ــهيل مبادالت فرهنگی و فکری ايجاد انجمنی برای تس

ميان جوامع اروپايی و منطقه خاور ميانه و شمال آفريقا

ــارج از رويه معمول و با رويکردی از باال به پايين بود. خ

ــوی سوئد در خارج در نهايت، ترويج نوع گفت وگو از س

ــور به واسطه اين موسسه به طور مستقيم به نفع از کش

انسجام داخلی اين کشور نيز هست. اگر در نظر بگيريم

ــکل از ــوئد متش که بخش عظيمی از جمعيت فعلی س

ــد، ــمال آفريقا باش ــه خاورميانه و ش ــران منطق مهاج

تنش های اجتماعی و فرهنگی معمول سواحل مديترانه

ــمال / اتحاديه اروپا در مقابل جنوب/کشورهای غير (ش

ــوئد تکرار می شود. اين عضو اتحاديه اروپا) در جامعه س

ــکارا به طرح ــان می دهد چرا حتی قبل از تعهد آش نش

ــا -مديترانه، دولت ــارکت اروپ فرهنگی و اجتماعی مش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٤

ــا موضوع تاثير ــت را ب ــوئد چندين کنفرانس و نشس س

ــالم در جامعه اروپا، در ارتباط با کشورهای مسلمان اس

و سازمان های اسالمی(از جمله نشست جوانان مسلمان

اروپا برای همکاری با WAMY، انجمن جهانی جوان

ــه ــلمان) برگزار نمود. از اين رو، فعاليت های موسس مس

سوئدی اسکندريه می تواند به عنوان ادامه پروژه «اروپا

(Schumacher, 2001: 94)اسالم» تفسير شود -

ــم چگونه ــب برگرديم و بفهمي ــه عق ــازه دهيد ب اج

ــتيبان ــج تبديل به حامی و پش ــه اروپا به تدري اتحادي

ــط ــد. در اواس گفت وگو ميان فرهنگی و بينامذهبی ش

ــرو (FSU) کميسيون دهه ١٩٩٠، واحد مطالعات پيش

ــه تأثير ــددی را برای مطالع ــای متع ــا کنفرانس ه اروپ

ــعه پارادايم جايگزين برای عامل مذهبی در اروپا و توس

Luyckx, 2000;)ــود ــورد تمدن ها» برگزار نم «برخ

ــورد اول، جامعه مديترانه Huntington,1998)دو م

ای: چالش اسالم، يهوديت و مسيحيت [علوم و فرهنگ

ــال ١٩٩٥ و ــب در تولدو (اسپانيا)س ــی] به ترتي اروپاي

For-) .کويمبرا (پرتغال) در سال ١٩٩٦ برگزار گرديد

.(ward Studies Unit, 1998; Jansen, 1999

ــگاهی بود در حالی ــت کويمبرا، نشستی دانش نشس

ــيحی اروپايی نقش که در کنفرانس تولدو، مقامات مس

ــا موضوع گفت ــوان گروه کار جهانی ب ــی را به عن مهم

ــوی ــرکت کنندگان از س ــالم و انتخاب ش ــو با اس و گ

Forward Studies)ــيون اروپا عهده دارشدند کميس

ــر رويداد مهمی ــه ظاهر اين ام Unit, 1998: 83). ب

ــارکت اروپا - ــرای حوزه های اجتماعی و فرهنگی مش ب

ــان ــلونا نش ــه بود، زيرا برنامه کار اعالميه بارس مديتران

ــوان مثال از نوع ميان ــت تولدو به عن می دهد که نشس

فرهنگی و گفت وگوی بين اديانی برای انجام در سراسر

Euro-MediterraneanConfe-) ــود. ب مديترانه

.(rence, 1995: 14

ــوی اديان» نيز موضوع ــجام اجتماعی گفت وگ «انس

ــط وزير ــت وزرای اتحاديه اروپا در رم بود که توس نشس

ــت ايتاليا به ــور ايتاليا، جوزپه پيزانو در زمان رياس کش

ــال ــه اروپا در ٣٠ و ٣١ اکتبر س ــوان رئيس اتحادي عن

ــد، اين اولين باری بود که وزرای دولت ٢٠٠٣ برگزار ش

ــور عضو اتحاديه اروپا به طور رسمی و مقامات ١٥ کش

ــدگان اديان توحيدی ــورد موضوع مذهب با نماين در م

ــس «گفت وگوی ــره پرداختند. عنوان کنفران ــه مذاک ب

ــی در اروپا و ابزار صلح در ــجام اجتماع اديان: عامل انس

ــخصيت های نمادين منطقه مديترانه» بود. همچنين ش

ــر در اروپا يعنی ــه دين بزرگ حاض ــه نمايندگی از س ب

ــالس حضور ــالم در اين اج ــيحيت، يهوديت و اس مس

ــياری از موارد يافتند. اين احتمال وجود دارد که در بس

ــال اتحاديه اروپا با نمايندگان ــل از اين، به عنوان مث قب

ــی و درگيری های ــورد هويت های مذهب ــا در م دولت ه

ــائل خاور ميانه يا ارزيابی در مورد الحاق مذهبی در مس

ترکيه به اتحاديه اروپا مذاکره نموده باشد، اما اين اولين

ــوی ــمی از س بار بود که گفت وگوی اديان به طور رس

ــکالت مقامات دولتی به عنوان ابزاری برای غلبه بر مش

ــی در سراسر سواحل مديترانه مطرح اجتماعی و سياس

ــت رم حضور ــا که در نشس ــه اروپ ــد. وزرای اتحادي ش

ــمی در جلسه ــتند، فصل اروپايی راکه به طور رس داش

ــورای اروپا در دسامبر ارائه شده بود، به منشور گفت ش

.(Council,2003) .وگوی اديان افزودند

چون جلسه اکتبر رويدادی دينی بود اسالم در مرکز

ــلمانان، آقای دليل توجه بود و به اين دليل نماينده مس

ــه، مخاطب اصلی وزيران و ــورای فرانس ابوبکر رئيس ش

ــوراهای ملی مسلمان در ــانه ها قرار گرفت. ايجاد ش رس

ــت وزرای ايتاليا و انگليس ــا، ويژگی نشس ــر اروپ سراس

ــرب برای حمايت ــالم و تالش غ ــود، روابط اروپا با اس ب

ــالمی در جای ــه روی اس ــت ميان ــالح رواي ــه اصط از ب

Silvestri,) .ــت ــی قرار گرف ديگر مورد بحث و بررس

.(2005a;Hamzawy, 2005; Rubin, 2005

بايد توجه داشته باشيد که اصطالح ميانه روی اسالمی

ــت که می تواند به چند چيز يا ــاختگی اس اصطالحی س

ــود. کنفرانس های ــير و يا سوء تفسير ش چند نفر تفس

وزرا اتحاديه اروپا، گفت وگوی اديان و انسجام اجتماعی

ــبرد کار خود در ــه را به منظور پيش ــای مديتران در دري

ــالم و ارائه الگويی برای گفت و گوی رابطه با موضوع اس

ــال ــته اعالم نمود. در پايان س مذهبی موضوعی شايس

ــرودی، رئيس و قائم مقام ــال ٢٠٠٣ پ ٢٠٠٢ و آغاز س

FSU ، گروه مشاوران سياسی (GOPA) و همچنين

ــکاس ارزش ها و ــورتی به انع ــد پايه مش ــای بلن گروه ه

ــا پرداختند. نقش ــی اروپ ــای فرهنگی مذهب ميراث ه

ــورتی، شناسايی و تجديد نظر اصول گروه بلند پايه مش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٥

ــی که پايه ای برای زندگی اجتماعی در جامعه ای اساس

ــاکنان اتحاديه اروپا با توجه به ــت که ميان تمام س اس

.(Prodi, 2003) .ــت کشورهای همسايه مشترک اس

ــا از پروژه اديان ــا تجزيه و تحليل م ــروه مرتبط ب دو گ

ــا عبارتند از: ــان فرهنگی اتحاديه اروپ ــت و گو مي و گف

دخالت گروه هايی در ابعاد معنوی و فرهنگی اروپا و نيز

گروه متخصص (خردمندان) در گفت وگوی ميان اديان

ــع و فرهنگ های ــه. از زمانی که جوام ــه مديتران منطق

ــالم گرويدند، ــای مديترانه به اس ــواحل جنوبی دري س

جای تعجب نيست که گروه مشورتی تا حدود زيادی بر

آينده روابط بين اروپا و اسالم متمرکز شده است. البته

ــيد که طرح ايده گفت و ــته باش ــت به ياد داش مهم اس

UN General) گوی تمدن ها در سازمان ملل متحد

ــوی ج. ا. ايران مطرح ــه از س Assembly, 1998) ک

شد. (Ahmed, 2002: 21) که نشان می دهد مفهوم

ــارکت اروپا گفت و گوی ميان فرهنگی و بين اديان مش

ــت و نه تنها بر دريای ــترش اس - مديترانه در حال گس

ــايه خود نيز مديترانه که در عين حال بر مناطق همس

تاثيرگذار است.

ــت و گو از هر ــت که مفهوم گف ــن امر مؤيد آن اس اي

دو جنبه عملی و نظری روابط بين الملل در قرن بيست

see Petito, forth-) .ويکم از اهميت برخوردار است

ــيون اروپا coming, 2005) تمامی طرح های کميس

برای گفت وگو با و ميان سنت های مذهبی با خط مشی

ــيار ــعه اتحاديه اروپا در ماه مه ٢٠٠٤ ضرورت بس توس

يافت. مقامات اتحاديه اروپا، سياستمداران و مردم عادی

از موجوديت جديد جغرافيای سياسی اتحاديه اروپا که

در حال شکل گيری از دولت ها، فرهنگ ها و سنت های

ــن تفاوت ها ــد، آگاهی يافتند. اي ــوی و فکری بودن معن

ــرام، بلکه درک و ارتباط ــا نيازمند آگاهی و احت نه تنه

ــت. به طور قطع، اتفاقات جهانی هماهنگ با يکديگر اس

مثل حمالت تروريستی يازدهم سپتامبر يا انتفاضه دوم

ــطين که در سپتامبر سال ٢٠٠٠ آغاز شد، اتحاديه فلس

اروپا را مجبور نمود تا با گروه های مختلف مذهبی بويژه

ــلمان گفت وگو کند. عالوه بر اين، گفت و با محافل مس

ــتراتژی سياسی گو ميان فرهنگی و بين مذهبی در اس

ــخی به روش های متفاوت و صلح آميز اتحاديه اروپا پاس

در مخالفت با روش های (مبارزه با ترور) اياالت متحده و

تبديل اتحاديه اروپا به عنوان بازيگر جهانی است.

بعد از واقعه يازدهم سپتامبر، نهادهای اتحاديه اروپا و

بسياری از شخصيت های مردمی با شور و نشاط از درک

ــر اروپا و مديترانه متقابل و مبادالت فرهنگی در سراس

ــيون اروپا در اين ــت کردند. بيش از همه، کميس حماي

ــرکت داشت، اما کنفرانس های سازماندهی فعاليت ها ش

شده توسط آقای پيسانو نمونه ی اروپايی مشارکت بيش

از پيش وزراست. ارتباط طرح مشارکت اروپا - مديترانه

در مفهوم بين المللی واقعه يازدهم سپتامبر در کنفرانس

ــه در ابتدای ماه نوامبر ــران خارجه اروپا مديترانه ک وزي

سال ٢٠٠١ در بروکسل برگزار گرديد، دوباره مورد تاکيد

ــت، نياز به تقويت ــتور جلسه اين نشس قرارگرفت. دس

ــلونا در مبارزه با تروريسم و رسيدگی به علل روند بارس

ساختاری افراط گرايی و عدم پذيرش رسمی اتحاديه اروپا

Eu-) .ــالم بود ــم با جهان عرب و اس در برابری تروريس

ــی زمان ــم ه .(ropeanCommission, 2001c

ــرح گفت و ــا ط ــپتامبر ب ــم س ــه يازده ــی فاجع تقريب

ــوء ــازمان ملل متحد س ــای از طرف س ــوی تمدن ه گ

ــران اتحاديه اروپا تصميم ــت. رهب تصادفی ناميمون اس

ــرکت در گفت و گو ــعار و تأکيد بر ش ــن ش ــد اي گرفتن

ــه منظور حفظ صلح و ــالم را ب با اديان، به خصوص اس

ــت که ــت نمايند. آنچه اهميت دارد،آن اس ثبات حماي

ــش اتحاديه اروپا برای ــار اظهار تعهد بيش از پي در کن

گفت وگو، اين اتحاديه بر کاربرد واژه فرهنگ ها به جای

تمدن ها به منظور پرهيز از اشاره تلويحی آن با اصطالح

ــای زير برخی از ــا اصرار دارد. بخش ه برخورد تمدن ه

ــات و بيانيه های اتحاديه اروپا را در حمايت از اين اقدام

ــی می کند. البته چنين ــت و گو تحليل و بررس نوع گف

اظهارات و وقايعی بايد در مقابل پس زمينه رويدادهای

بين المللی و چالش هايی که اتحاديه اروپا در اين قرن با

آنها روبرو بوده است، درک شود.

ــه اياالت متحده ــال ٢٠٠١، در حالی ک ــز س در پايي

ــدام نظامی برای مبارزه با ترور بود، اتحاديه به دنبال اق

ــعی می کرد ميانجی گری کند. اروپا خستگی ناپذير س

به دليل ترس از طرح واژه «برخورد تمدن ها»، اتحاديه

ــان متمرکزی ــا، گفتم ــيون اروپ ــه خصوص کميس و ب

ــاند. بارها ــوم گفتگو به تصويب رس ــا تاکيد بر مفه را ب

ــيون اروپايی ــال ٢٠٠١، کميس ــپتامبر س و بارها، از س

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٦

از اين اصطالحات در سخنرانی های خود استفاده کرده

است. به ويژه، رومانو پرودی(رئيس کميسيون) در دوره

رياست خود، آنا ديامانتوپولولو(مسئول امور اجتماعی)،

ــی) و کريس پاتن ــئول امور فرهنگ ويويانا ردينگ(مس

(مسئول روابط خارجی).

ــا در گفت و ــات بارها و باره ــح و ثب ــن رو، صل از اي

Prodi, 2002:) .گوی مقامات اتحاديه اروپا تاکيد شد

ــپتامبر، در نوامبر ــت حوادث يازدهم س 3) برغم عظم

سال ٢٠٠١ کميسر پاتن و پرودی در جلساتی مهم، به

ــد و مجمع پارلمانی اروپا ــازمان ملل متح ترتيب، در س

ــترش فرهنگ در حمايت از نياز به گفت و گو برای گس

ــرکت ــن فرهنگ های مختلف ش ــم بي ــاهل و تفاه تس

کردند. بويژه، پرودی به مسئوليت کشورهای عضو طرح

ــارکت اروپا - مديترانه برای شرکت در چنين گفت مش

ــم و نياز به ــه مبارزه در برابر تروريس ــاره ب وگويی با اش

ــد کرد. (يعنی ــالم تاکي ايجاد روابط خوب با جهان اس

يک رابطه تعاملی است که در آن دو گروه همکار دارای

حقوق برابر در صحبت کردن و مسئوليت برابر در گوش

دادن هستند):

«ما بايد از ارتباط بين تروريسم، دنيای عرب و جهان

ــو برابريم و بايد ــاب کنيم. ما در گفت و گ ــالم اجتن اس

ــترش دهيم. ادامه ــق تبادل فرهنگی گس آن را از طري

ــت. ارسال ــترين اهميت برخوردار اس گفت وگو از بيش

پيام مشترک همبستگی يکی از بهترين راه ها برای نشان

ــترک عليه تروريسم ــارکت ما در مبارزه مش دادن مش

.(European Commission, 2001d)است

ــخنرانی خود با ــال ٢٠٠٤، پاتن در س ــاه مه س در م

ــر چهار راه» در دانشگاه ــالم و غرب - بر س عنوان «اس

ــفورد با بهره گيری از موضوع اسالم برای بحث در آکس

ــيعی از مسائل سياسی از جمله توسعه و مورد طيف وس

ــی در جهان عرب و خنثی نمون ترس کليشه دموکراس

ــالمی» (ترکيه) به اتحاديه ــور «اس ايی از ورود يک کش

Patten,) .ــرح نمود ــا در آينده اين موضوع را مط اروپ

ــر آلمانی، 2004) عالوه بر اين، گونتر فرهويگن، کميس

ــه اتحاديه اروپا ــود را از ورود ترکيه ب ــت کامل خ حماي

Verheugen,) .ــت در طول ماموريت خود ابراز داش

ــخصيت های برجسته اتحاديه and 2004 2001) ش

ــير اروپا که به نفع ترکيه رای دادند، عبارتند از: کميس

ــتاين، مسئول بازار داخلی، ماليات هلندی، فريتز بولکش

و امور مشتريان، رئيس کنوانسيون اروپا در مورد آينده

اروپا، رئيس فرانسوی تبار اتحاديه اروپا، والری گيسکارد

ــر امور کشاورزی اتريش فرانتس دی استينگ و کميس

ــود را از ويژگی ــتاين نگرانی خ ــک اش ــلر) اما بول فيش

فرهنگ اسالمی ترکيه ابراز نمود و تاکيد کرد که اجازه

AFP,)ــود ــور عضو اتحاديه اروپا ش ــد اين کش نمی ده

2004;Euractiv, 2004a; Evans-Pritchard,

ــلر در تعهد ترکيه Waterfield, 2004 ;2004) فيش

ــت و اذعان ــم ترديد داش ــی و سکوالريس به دموکراس

ــور ترکيه به لحاظ فرهنگی شرقی و از ــت که کش داش

(Euractiv, 2004b) .لحاظ جغرافيايی آسيايی است

ــه ترکيه ــتدالل کرد ک ــتينگ نيز اس ــزکارد دی اس گي

ــت، با اين حال، فعاالن بنيادگرای ــوری آسيايی اس کش

اتحاديه اروپا به ويژه وزرای اتحاديه که با زبان مبهم در

ــره می کردند و به صراحت اين مورد الحاق ترکيه مذاک

واقعيت را که اکثريت اعضای اتحاديه اروپا با اين الحاق

Le Monde,) مخالفند ولی ابراز نمی کنند؛ حمله کرد

.(2002

ــورها ــی اروپايی کش ــا که ويژگ ــن ادع ــل اي در مقاب

ــت، پرودی با ــل الحاق آنان به اتحاديه اس يکی از دالي

ــات و مذاکرات ــی جمعی اروپا در جلس ــد بر ويژگ تاکي

ــال ٢٠٠٤، وی اصطالح اتحاديه ضد يهوديت فوريه س

ــه ــر چ ــرد. (Prodi, 2004) اگ ــه کار ب ــا را ب اقليت ه

ــا و ادغام اين ــان اروپ ــت از يهودي ــخنان او در حماي س

ــوی ديگر اقليت ها ــت در اتحاديه اروپا بود، از س ظرفي

ــين قرار گفت. بنا به گفته ــلمانان مورد تحس يعنی مس

ــته اسالمی ــاجد(واعظ برجس امام دکتر عبدالجليل س

ــتان)، طرح مساله ادغام اقليت يهود در بريتانيا و پاکس

اروپا بايد به عنوان وسيله ای برای طرح ادغام مسلمانان

ــود. (Sajid, 2005). کنفرانس های ــتفاده ش اروپا اس

ارزيابی وزيران و همچنين رهبران مذهبی، روشنفکران

ــوی نهادها و دفاتر اتحاديه و وزيران امور اجتماعی از س

ــان فرهنگی و بينا ــت و گوی مي ــه با گف ــا در رابط اروپ

ــال های ٢٠٠١ و ٢٠٠٣ برگزار گرديد. ــی بين س مذهب

ــد، اتحاديه اروپا ــور که در باال توضيح داده ش همان ط

ــان فرهنگی ــه گفتمان خاص مي ــه تدريج عالقمند ب ب

ــی اتحاديه ــد. بنابراين، نگران ــه ١٩٩٠ ش ــی ده در ط

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٧

ــال های ــا از گفت وگوی ميان فرهنگی در اوايل س اروپ

ــندرم واقعه يازده ــه عنوان س ــرن جديد نمی تواند ب ق

سپتامبر محسوب شود، اگر چه نمی توان منکر حمالت

تروريستی سال ٢٠٠١ شد(و پس از آن گسترش دايره

ــطح جهان، از عراق، تا بالی، استانبول، ــونت در س خش

ــت و گوهای ــه جهانی را به گف ــدن) توج ــد و لن مادري

ــه بحران ــخی ب ــه عنوان پاس ــی ب ــی و اجتماع فرهنگ

ــت. در دسامبر سال ٢٠٠١، بين المللی افزايش يافته اس

ــيون اروپا ميزبان کنفرانسی تحت عنوان «صلح کميس

خدا در جهان» گرديد که توسط پاترياک کنستانتيپول

ــد. در اين کنفرانس مقامات ــطنطنيه برگزار ش در قس

ــدگان اروپايی ــادی از نماين ــا و تعداد زي ــه اروپ اتحادي

ــب و کافی به ــور مناس ــان (هر چند حض ــب جه مذاه

ــرکت کردند و بيانيه ايی در خصوص نظر نمی رسد) ش

ــال ــد. مارس س احترام متقابل و ايمان به خدا صادر ش

ــان و ــی معناگرا که در آن کارشناس ٢٠٠٢، درکنفرانس

دانشگاهيان از جمله روشنفکران مسلمانی مانند محمد

ــک چبل که در اروپا زندگی ارکون، طارق رمضان و مل

ــه در آن الگوهای گفت ــتند، ک ــد، حضور داش می کنن

ــت و يکم مورد بحث قرار ــو ميان فرهنگی قرن بيس وگ

ــالم و ــاله اس ــی مس گفت. ابتکارات خاصی برای بررس

درک مستقيم مسلمانان اروپا و فراتر از آن، به خصوص

ــازی تاثير ــال های ٢٠٠١ و ٢٠٠٢ و خنثی س ــن س بي

ــپتامبر انجام شد. بی درنگ پس از اين واقعه يازدهم س

حمالت، در اکتبر سال ٢٠٠١ رئيس کميسيون،پرودی،

از مسجد مرکزی بروکسل به طور نمادين بازديد کرد و

مراتب دوستی، همبستگی و احترام به جوامع مسلمان

ــتقيم ــا را که با جو خصومت آميزی که نتيجه مس اروپ

ــده مواجه بودند و ــتی در اياالت متح ــالت تروريس حم

ــالمی ناميده شده ــالمی يا افراط گرايان اس متعصب اس

بودند، ابراز نمود.

ــر ديامانتوپولو در ــال ٢٠٠١، کميس در ٢٩ اکتبر س

ــای اروپايی ــدگان انجمن ه ــت خصوصی با نماين نشس

ــل، آنها را به بررسی ــلمان و يهودی در بروکس زنان مس

ــجام اجتماعی ميان ــارکت برای ايجاد صلح و انس و مش

ــای مذهبی و قومی در اتحاديه اروپا دعوت نمود گروه ه

ــس (European Commission, 2001b). کنفران

«زنان مسلمان در اروپا: صدايی که بايد در گفت وگو ميان

ــوی معاون اين کميسيون، فرهنگی شنيده شود» از س

ــبت روز جهانی زن ٨ مارس سال نيل کينوک، به مناس

ــس «فرصت های ــود. در کنفران ــده ب ــزار ش ٢٠٠٨ برگ

ــر آنا ديامانتوپولو شرکت نمود و خواستار برابر» کميس

ــالم شد. وی ــه ايی از اس پايان دادن به اين ترس کليش

تاکيد کرد که بايد به زنان مسلمانی که در اروپا زندگی

می کنند حق انتخاب و استقالل شخصی در خانواده ايی

Diamantopoulou,)که زندگی می کنند داده شود

ــارکت جامعه ــيون اروپا به مش ــد کنوانس 2002). تاکي

ــا و همچنين ــه آينده اروپ ــی در مباحث مربوط ب مدن

بازخورد اين دو رويداد، خانم ديامانتوپولو را تحت فشار

ــلمان در قرار داد تا ميزبان کنفرانس آنالين با زنان مس

European Com-) .ــد ــال ٢٠٠٢ باش ٢٤ اکتبر س

ــوان حامی زنان ــب عن mission, 2002d). وی کس

ــلمان را مديون دو رويداد مهم سال گذشته بود. از مس

ــخنران اصلی برای اولين خانم ديامانتوپولو به عنوان س

بار در کنفرانس «زنان و سه فرهنگ مديترانه ای:توسعه،

Seville,)ــل آمد ــی و آزادی» دعوت به عم دموکراس

ــردی تحت ــپس در ميزگ November 24-23) و س

ــتان» شرکت ــازی افغانس عنوان«رهبری زنان در بازس

ــل به تاريخ ٤ و ٥ دسامبر ــت در بروکس کرد. اين نشس

ــط البی زنان اروپايی، صندوق توسعه سال ٢٠٠١ توس

ــان (UNIFEM) و زنان ــازمان ملل متحد برای زن س

cf. European Commission,2001d) ــان افغ

ــورد نقش زنان افغان ــرای بحث در م and 2001e) ب

در بازسازی کشورشان پس از سرنگونی رژيم طالبان در

عمليات ائتالفی به رهبری اياالت متحده صورت گرفت،

ــازمان ملل ــم زمان با حمايت س ــه به طور ه اين جلس

متحد از کنفرانس صلح افغانستان که فقط مردان افغان

حضور داشتند، در شهر بن(December2001 5) که

ــتان شد، پس از آن منجر به ايجاد دولت موقت افغانس

ــای گفت وگو، تصوير ــزار گرديد. در تمامی طرح ه برگ

حمايت اتحاديه اروپا از زنان مسلمان برای ايجاد اعتماد

ــرکت در زندگی عمومی به نفس در آنان و در نتيجه ش

چه در داخل يا خارج از اروپا پديدار شد.

ــفناک زنان ــرح به معنای محکوميت وضع اس اين ط

ــتن سنت ها و ــونت و شکس ــالم يا دعوت به خش در اس

ــه تصويری کلی از نوع گفتمانی فرهنگ آنان نبود، بلک

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٨

است که از مشخصه های اين جلسات بود و اتحاديه اروپا

ــاهل، برابری ــی، تس آن را به عنوان الگويی از دموکراس

ــم در زندگی اين ــنهاد ايجاد تغيير مه و همچنين پيش

ــد که ــان داده ش ــت به آنان نش زنان بود. در اين نشس

می توانند به عنوان فردی از جامعه شهروندی اروپا بدون

ــنت سياسی ــنت، مليت، مذهب و س در نظر گرفتن س

ــر، اقدامات ــک بار ديگ ــند. ي ــته باش حضور فعال داش

ــی که در اجرا اتحاديه اروپا قدرت اصلی اتحاديه و روش

ــه اروپا به کار می برد، ــر از محدوديت های اتحادي و فرات

ــان داد. نمونه ای از مفهوم گفت و گو ميان فرهنگی نش

ــفاف سازی در ــد و پس از ش که در اتحاديه پذيرفته ش

ــنهاد خارج از اتحاديه اروپا دوباره به اتحاديه اروپا پيش

گرديد، مجمع تمدن و هم سازی بود(که نزد رسانه ها به

ــالمی اتحاديه اروپا» معروف است)که ١٢ و «مجمع اس

١٣ فوريه ٢٠٠٢ در استانبول تاسيس شد. اين مجمع از

سوی سازمان کنفرانس اسالمی و دولت ترکيه با هدف

ــی برای افزايش هماهنگی ميان ــارکت سياس اعالم مش

ــد و بسياری از مقامات اتحاديه اروپا فرهنگ ها برگزارش

و سياستمداران مختلف در آن شرکت کردند.

بايد توجه داشت، سازمان کنفرانس اسالمی سازمان

ــالم است. هر چند که با توجه به معتبری در جهان اس

ــازمان ــت؛ اين س عدم هماهنگی موفق عمل نکرده اس

ــطح جهانی ــالم در س برای نهادينه کردن و معرفی اس

ــا تالش هايی ــب اصلی اتحاديه اروپ ــه عنوان مخاط و ب

ــن حال، برغم ــت. (Haynes, 2001) با اي ــوده اس نم

اينکه اتحاديه اروپا کورکورانه سازمان کنفرانس اسالمی

ــالم پذيرفته است که در را به عنوان مخاطب اصلی اس

حال حاضر چنين نيست، بيان هويت سياسی مسلمانان

ــازمان کنفرانس بومی اروپا موجب به خطر انداختن س

ــخه خارجی ــازمان نس ــالمی خواهد بود زيرا اين س اس

اسالم دولتی نه اسالم مردمی را ارائه کرده است.

تاسيس مرکز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ سازمان

ــالمی برای برقراری گفت و گو ميان غرب کنفرانس اس

ــپتامبر و ــان به قبل از حادثه يازده س ــلمانان جه و مس

ــرای اولين بار ــه ١٩٨٠ برمی گردد. اين مرکز ب ــه ده ب

ــخ علم، هنر ــلمان، تاري ــه تاريخ ملت های مس در زمين

ــالمی و همچنين آثار مکتوب مربوط به ترجمه های اس

ــی آغاز به کار کرد. ــخه های خط قرآن کريم و ديگر نس

ــخ هنر، علوم و ــپس به تدريج وارد حوزه علمی تاري س

ــالم و گفت و گوی اسالمی و گفت و فرهنگ جهان اس

ــد. هنگامی که اعالميه ــورها و جوامع ش گو با ديگر کش

ــازمان کنفرانس اسالمی تهران در گفتگوی تمدن ها س

به تصويب رسيد، حوزه کار IRCICA نيز تقويت شد.

انتظار می رفت اين مرکز از طريق پژوهش و با به تصوير

ــه نمايندگی ــالمی ب ــيدن تصوير حقيقی تمدن اس کش

ــی چند فرهنگی و ــان در مجمع علم ــلمانان جه از مس

کمک به ايجاد آگاهی فرهنگی و تمدن اسالمی در افکار

عمومی جهان نقش محوری ايفا کند.

ــالم: ــارات مرکز تحقيقات با عنوان «غرب و اس انتش

Abuhusayn and Waley,) «ــوی گفت وگو به س

1999) يکی ديگر از نمونه های ملموس تعامل سازمان

کنفرانس اسالمی در گفت و گو با غرب است.

ــت مجدد سازمان کنفرانس اسالمی در سال با بازگش

٢٠٠٢ به ترکيه، موقعيت حساس اين کشور در آن برهه

ــان می دهد. ــی ترکيه را نش خاص زمانی اهميت سياس

ــور مسلمان در اتحاديه نامزدی ترکيه به عنوان يک کش

ــپتامبر و بحبوحه بحران ــا، پس از واقعه يازدهم س اروپ

اقتصادی (Economist, July 2002: 20-22),،اين

ــور را احتماال تحت فشار اثبات کناره گيری خود از کش

نسخه های افراطی اسالم سياسی و تاکيد مجدد بر تعهد

خود به اتحاديه اروپا و ارزش های دموکراسی، تساهل و

ــه دوم مجمع ــر قرار می دهد. جلس احترام به حقوق بش

ــالمی و ــازمان کنفرانس اس ــترک وزرای خارجه س مش

اتحاديه اروپا در ٤ و ٥ اکتبر سال ٢٠٠٤ برگزار شد اما

به داليل غيرسياسی لغو شد که در واقع مربوط به مسااله

ــد. برگزارکنندگان کنفرانس توضيح دادند قبرس می ش

ــت هلندی ــه اين کنفرانس به دليل عدم حضور رياس ک

ــورهای ــاير کش ــرکت در برنامه س اتحاديه و به بهانه ش

ــت جمهوری ترک ــه - بازنمودی از وضعي عضو اتحادي

ــرک قبرس در ــوان ناظر دولت ت ــمالی به عن قبرس ش

.(٢٠٠٤ ,OIC)سازمان کنفرانس اسالمی - منتفی شد

ــه، نهاد خبری ــش تاثير منفی لغو جلس به منظور کاه

ــت ــالمی افزود که تصميم رياس ــازمان کنفرانس اس س

ــت بلکه فرصتی ــايل سياسی نيس هلندی به دليل مس

ــی، اقتصادی ــاز وکارهای سياس برای بحث پيرامون س

ــی و هماهنگی و همکاری و فرهنگی، اجماع آراء جهان

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٦٩

ــان را فراهم می کند. ــای مختلف و ادي ــان فرهنگ ه مي

ــن بحران ديپلماتيک ــی که اي (OIC, 2004a)در حال

مانع از برگزاری نشست مجمع وزرای سازمان کنفرانس

ــمپوزيوم بين المللی ــود، س ــه اروپا ب ــالمی و اتحادي اس

ــاز و کار نظم جهانی» «تمدن و هماهنگی: ارزش ها و س

ــد تا پيش از تشکيل مجمع با مشارکت برنامه ريزی ش

ــگاهيان، روشنفکران و روزنامه نگاران برگزار شود. دانش

ــی اتحاديه ــدم حضور بازيگران بزرگ سياس با وجود ع

ــا در مجمع، اين کنفرانس از همکاری مدير اجرايی اروپ

(آلوارو د واسکونزلو) و ديگر اعضای شبکه حامی اتحاديه

ــان منطقه اروپا -مديترانه و کميسيون اروپا و کارشناس

ــيون ــات اروپا-مديترانه بهره مند گرديد. کميس مطالع

مطالعات اروپا-مديترانه جلسه سال ٢٠٠٢ اتحاديه اروپا

ــالمی را تالشی برای گفت وگو ــازمان کنفرانس اس و س

مورد تجليل قرار داد و اولين نشست عالی برای افزايش

ــوع حادثه يازدهم ــد فرهنگی پس از وق ــت وگو چن گف

Euro-) .ــکيل گرديد ــپتامبر در اياالت متحده تش س

ــال ٢٠٠٢، کميسيون اروپا (و MeSco, 2004) در س

ــيون اروپا و مسئول يا دقيق تر، رئيس و معاونين کمس

ــت لبنان و نمايندگان ــط خارجی و فرهنگ) با دول رواب

کشورهای عربی مديترانه برای برگزاری کنفرانس گفت

ــال ٢٠٠٢ ــپتامبر س و گو ميان فرهنگی که در پايان س

ــد. عالوه بر ــه مذاکره پرداختن ــد، ب در لبنان برگزار ش

اهميت جغرافيای سياسی ميزبانی اين رويداد در منطقه

ــتراتزيک خاور ميانه، اهميت اين کنفرانس به دليل اس

ــی اين کنفرانس ــازی و نه نتيجه واقع مراحل آماده س

بود. سازماندهی مشترک هر کنفرانس نياز به مبادالت،

ــر برنامه ها، ارتباطات، ظرفيت برای تعامل و توافق بر س

ــش يا فرآيند ــايد اين امر آزماي ــه و غيره دارد. ش هزين

ــی به منظور بهبود روابط اروپا و مديترانه است. آموزش

ــارکت در طرح مشارکت اين امر نمونه ای از مفهوم مش

ــه و روش محاوره های خاص اتحاديه اروپا اروپا مديتران

ــزی کند و نامنظم در کوتاه ــد. اگر چه برنامه ري می باش

ــی می شود اما اتحاديه اروپا مدت منجر به نتايج ملموس

ــی ــر کيفيت با ارزش برای يک تعهد دراز مدت سياس ب

ــاهل در ــد دارد: انعطاف پذيری و تس ــت و گو تاکي گف

گوش دادن و مذاکره است.

نتيجه گيری

اين مقاله به دنبال برجسته نمودن محور گفت وگوی

ميان فرهنگی و بين اديانی در چارچوب روابط اتحاديه

ــالم و همچنين با شهروندان مسلمان اروپا با جهان اس

ــه مقررات اتحاديه اروپا ــت. در مقايس اتحاديه اروپا اس

ــب، عدم تبعيض، ــت های مختلف(آزادی مذه با سياس

ــم) که از(محافظت و کنترل مهاجرت، مبارزه با تروريس

ــياری از مسلمانان ساکن در در واقع کنترل) زندگی بس

اروپا متاثر است، روش گفت وگو ميان فرهنگی جامع تر

ــد که مبتنی بر تعامل برابر با مسلمانانی به نظر می رس

ــر جهان که در درون مرزهای اتحاديه اروپا و نيز سراس

اسالم زندگی می کنند.

در اين پژوهش تمرکز بحث بر رويکرد توسعه گفت و

گو ميان فرهنگی اتحاديه اروپا با اعالميه بارسلونا در سال

ــی با ١٩٩٥ به منظور ايجاد ارتباطات اقتصادی و سياس

ساحل جنوبی دريای مديترانه (که ميزبان بخش بزرگی

ــت) و با هدف ايجاد منطقه صلح و ــالم اس از جهان اس

ــه اروپا در زمينه ــت. ابتدا، فعاليت های اتحادي ثبات اس

ــوی ميان فرهنگی مربوط به تجارت خصوصی گفت وگ

ــت درهای بسته صورت ــات پش محدود بود، اين جلس

می گرفت و فقط نخبگان (دعوت روشنفکران و مقامات

ــات شرکت می کردند، با اين اتحاديه اروپا) در اين جلس

حال، اتحاديه اروپا با بحران جهانی يازده سپتامبرآشکارا

مدعی قدرتمند گفت وگوی ميان فرهنگی و اديانی شد،

ــرای حضور در جامعه ــوع گفت وگو بهترين راه ب اين ن

مدنی و انسجام اجتماعی و هم زمان دستوری برای دور

کردن يا دفاع کردن در برابر تهديد افراط گرايان خشن

ــزاری آن کاهش ــه تدريج، ويژگی اب ــدرو بود که ب و تن

ــان فرهنگی حيات خود ــت و طرح گفت و گوی مي ياف

ــت آورد. از ــارکت اروپا مديترانه به دس ــرح مش را از ط

طرح های اتحاديه اروپا با هدف ترويج گفت وگوی ميان

ــارکت اروپا ــی و يا بين اديان (از جمله طرح مش فرهنگ

ــه مديترانه و حتی ــر اروپا و منطق ــه) در سراس مديتران

ــارکت اروپا فراتر از محدوديت های جغرافيايی طرح مش

مديترانه استقبال شد. به طوری که در سال ١٩٩٨يک

ــال را سال گفت و گوی ــالمی (ايران) اين س کشور اس

تمدن ها ناميد. بعد از حادثه يازدهم سپتامبر، گفت وگو

ميان فرهنگی اهميت بيشتری يافت.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٠

از اين امر می توان نتيجه گيری کرد که رويکرد گفت

ــر اتحاديه اروپا در مواجهه وگوی ميان فرهنگی مد نظ

ــت. با انتشار اين نگرش جديد با چالش های جهانی اس

برای دستيابی به دموکراسی و عدالت اجتماعی، قدرت

ــده است. در نتيجه، موفقيت اتحاديه اروپا نيز تقويت ش

قدرت نرم اتحاديه اروپا (از طريق سياست های اجتماعی

و فرهنگی) به روابط خارجی اين اتحاديه قدرت بخشيد

و می تواند در ايجاد اتحاديه اروپا در وضعيت جديدی از

قدرت کمک کند.

اعتقاد به گفت و گو فرهنگ ها، اديان و تمدن ها به اين

معناست که تنش های سياسی، اقتصادی و اجتماعی را

می توان از طريق گفت وگو بر اساس ارزش های مشترک،

احساس مسئوليت و تمايل متقابل برای تماس و ايجاد

ــل و فصل نمود. ــوم جديد ح ــا برای فرهنگ و رس فض

البته اين موضوع در عمل کار ساده ايی نيست. بنابراين،

ــفاف فرهنگ ها و جوامع با دو گفت و گوی صادقانه و ش

چالش عمده مواجه است. از يک طرف، از سوی کسانی

ــتيابی به فضای عمومی و ــه از اين لفاظی ها برای دس ک

اهداف سياسی خصوصی بهره می گيرند و از سوی ديگر،

هيچ يک از اقدامات اتحاديه اروپا يا طرح مشارکت اروپا

مديترانه در حوزه گفت وگوی ميان فرهنگی نتايج آنی

ــنی برای بهبود روابط عملی ــتورالعمل های روش يا دس

ــر مديترانه ــع مذهبی و قومی در اروپا و سراس در جوام

ــت. عدم ارائه راه حل روشنی برای به دست نياورده اس

ــه با بحران های مهم منطقه اروپا مديترانه، بيزاری مقابل

از جوانان مسلمان (بمب گذاری های ژوئيه سال ٢٠٠٥

ــونت طلب در لندن) که به راحتی طعمه گروه های خش

ــرح گفت و گو ميان ــوند، دليلی بر بی اعتباری ط می ش

ــاده ای است بر اهميت اين فرهنگی نيست اما اشاره س

ــطحی با آن برخورد شود، نتيجه مثبتی حوزه که اگر س

ــت نخواهد آمد. به طور کلی، در اين مقاله برخی به دس

فعاليت های داخلی اتحاديه اروپا يا طرح مشارکت اروپا

ــارکت مديترانه از طريق فرهنگ و قدرت نرم طرح مش

ــه نتبجه ــت های بين المللی ب ــه و سياس ــا مديتران اروپ

ــم جهانی، ــر بويژه در رابطه با تروريس ــد. اين ام می رس

ــان فرهنگی و اديانی تنها ابزار موثر برای گفت و گو مي

برقراری اعتماد و انسجام اجتماعی درون و ميان جوامع

است.

پی نوشت:

با توسعه اتحاديه اروپا در اول مه سال ٢٠٠٤، تعداد

ــس از عضويت مالت و قبرس به اعضای اتحاديه اروپا پ

اتحاديه اروپا کاهش يافت. روابط اروپا و دريای مديترانه

ــکيل منطقه ويژه روابط خارجی و سياست منجر به تش

گذاری اتحاديه اروپا شد. در سال ٢٠٠٤ طرح مشارکت

اروپا مديترانه با طرح سياست همسايگی اروپايی ادغام

شد و چارچوبی برای تقويت روابط اتحاديه با کشورهای

ــداز عضويت در ــم ان ــه در حال حاضر چش ــايه ک همس

ــيون ــد، طراحی گرديد. (کميس ــه اروپا را ندارن اتحادي

اروپا، سال٢٠٠٣: ٤) طرح اتحاديه اروپا و تقويت فرايند

ــلونا نشان دهنده اقدامی اساسی برای پياده سازی بارس

ــارکت استراتژيک اتحاديه اروپا با کشورهای منطقه مش

ــال٢٠٠٤c). به ــيون اروپا، س ــت. (کميس مديترانه اس

طوری که سال ٢٠٠٥، ده کشور جنوبی دريای مديترانه

ــه -- در حال حاضر ــت و ترکي ــه قبرس و مال (از جمل

ــت، به عالوه ليبی به ــور کانديدای عضويت اس اين کش

عنوان ناظر) و همچنين ارمنستان، آذربايجان، بالروس،

ــير گام بر می دارند. برای مولداوی و اوکراين در اين مس

ــتر از طرح مشارکت اروپا مديترانه و اعضای آگاهی بيش

اتحاديه اروپا لينک زير را مشاهده کنيد:

http://www. europa. eu. int/comm/external-

relations/euromed

کميسيون اروپا (٢٠٠٤) به مناسبت دهمين سالگرد

ــلونا به انگيزه ــت که فرآيند بارس ــارکت، بديهی اس مش

ــتر نياز دارد. توجه به مناطق مديترانه ای باز تعريف بيش

ــم ــد چش ــت و همان طور که در باال ذکر ش ــده اس ش

ــترده و سياست ــيون اروپا برای اروپای گس انداز کميس

همسايگی: چارچوب جديد برای روابط با ما همسايگان

شرقی و جنوبی (کميسيون اروپا، ٢٠٠٣).

ــای مديترانه اقدام ــر دري ــرل مهاجرت در سراس کنت

اخير طرح مشارکت اروپا مديترانه است.

ــم درگفت و گو در ــت گفت وگو به عنوان تفاه اهمي

روابط اروپا و مديترانه پيس ميشل را ببينيد.

واحدمطالعات (FSU) به نام گروه مشاوران سياسی

ــيونر ها در سال ١٩٩٩ (GOPA) با تغيير کالج کميس

ــال ٢٠٠٥، با راه اندازی دفتر ــاختار داد. در س تغيير س

کميسيون باروسو، GOPA به عنوان مشاوران سياسی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧١

(BEPA) هيات اروپايی تغيير نام داد.

ــورهای عضو اتحاديه اروپا و ــوی کش اين پيمان از س

کشورهای کانديدای عضويت در ماه اکتبر سال ٢٠٠٤ امضا

ــد؛ با اين حال، بايد از سوی تمام ٢٥ کشور عضو در ش

مرحله اجرا تصويب شود.

در اين مقاله من درباره مفهوم ميانه روی در اسالم و

مسلمانان توضيح خواهم داد.

ــا، در فرهنگ لغت مذاهب جهان وهابيت يا وهابی ه

ــال های[١٩٩٧] ١٩٩٩: ١٠٣١)، به آکسفورد (بوکر،س

معنای فوق العاده محافظه کار، جنبش خشکه مقدس،

مسلمان معتقد به قانون حنبليه ها. پيروان آن به قرآن

ــنت برآمده از زندگی حضرت محمد ــنت (يعنی س و س

ــروعيت (ص)و تجربه مذهبی) به عنوان تنها منبع مش

ــير در دين و ــالم احترام می گذارند، هرگونه تفس به اس

ــفه و فرهنگ بت پرستی را در جامعه خود عرفان و فلس

نهی می کنند. وهابيت در شبه جزيره عربستان در قرن

ــيس شد و ــط محمد ابن عبد الوهاب تاس هجدهم توس

ــعود قرار گرفت ــی زود مورد حمايت خاندان آل س خيل

ــعود که بر عربستان سعودی ــوی آل س و هنوز هم از س

حکومت می نمايد به شدت حمايت می شود.

ــلف عربی، پيشينيان) بر اساس تفسير سلفيه (از س

ــت که از ايدئولوژی و ــالم اس ــک و متعصبانه از اس خش

ــلمانان (در اصل عرب) از نيمه دوم ــی مس روش سياس

ــت. سلفيه تعريف جديد از قرن نوزدهم الهام گرفته اس

ــت؛ بنيانگذاران آن طرفداران جمال هويت اسالمی اس

ــلفيه ويژگی سياسی الدين افغانی و محمد عبده بود. س

ــال های ١٩٣٠ و ١٩٦٠ در درجه قدرتمندی را بين س

ــن البنا به ــلمين حس اول از طريق جنبش اخوان المس

ــل دوم اخوان ــا نفوذ نس ــخصيت های ب ــت اورد. ش دس

ــيد قطب به توسعه ــلمين نظير آالمائودودی و س المس

ويژگی فعال جنبش و بازسازی مفهوم جهاد (به معنای

ــرايط ــرای تصفيه معنوی) در ش ــی کلمه، تالش ب واقع

خشونت آميز پرداخت. افکارسلفيه استفاده از روش های

ــب برای رسيدن به هدف ــونت آميز را روش مناس خش

ــالمی کردن جامعه - نمی داند. با اين حال، احيای -اس

ــازی جامعه از ــالم برای پاکس اصول معتبر و واقعی اس

بی عدالتی، فساد و کفر در ترکيب با ايدئولوژی جهادی،

ــده بهانه ــد کرد. اين اي ــنده خواه ــد معجونی کش تولي

ــتی فراهم نموده است محکمی برای گروه های تروريس

،Kepel که ادعا می کنند از اسالم (جوفه، سال ٢٠٠٤؛

٢٠٠٢) الهام گرفته اند.

ــيون همکاری خوان پات (مدير روابط خارجی کميس

DG) در کنفرانس اسالم در جهانی رو به تغيير (پرات،

سال ١٩٩٧).

ــنهاد کميسيون اصلی به فوريه سال با اين حال، پيش

٢٠٠٢ برمی گردد. (کميسيون،سال٢٠٠٢).

ــده اين گروه را ــتر از فعاليت انجام ش ــات بيش اطالع

می توان در گزارش نهايی يافت. گزارش گروه مشاورين

ــيون ــيون اروپا (کميس عالی که به ابتکار رئيس کميس

اروپا، سال٢٠٠٣) تاسيس شد.

ــيون ــايت کميس تمام اطالعات مربوطه را در وب س

اروپا ببينيد:

http://www. europa. eu. int/comm/commis-

sioners/prodi/group/michalski-en. htm

http://www. europa. eu. int/comm/dgs/policy-

advisers/experts-groups/index-en. htm

با بيان کشورهای مسلمان قصد ارتباط از پيش تعيين

شده بين اسالم و سياست نيست. فقط به منظورتعريف

ــالم مذهب اصلی اکثريت جمعيت يا کشورهايی که اس

به شدت تحت تاثير فرهنگ و تاريخ محلی است.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد سال ١٩٩٨ و وب

سايت زير راببينيد:

http://www. un. org/Dialogue

ــورد تمدن ها ــم برخ ــدار پاراداي ــته ترين طرف برجس

ساموئل هانتينگتون (١٩٩٨) است.

ــط پادشاهان و ــازمان کنفرانس اسالمی که توس س

سران دولت ها و حکومت های کشورهای اسالمی، رباط

ــکيل شد. در ماه مه سال ــال ١٩٦٩ تش و مراکش در س

ــازمان از ٥٦ کشور تشکيل شده بود. در ٢٠٠٥، اين س

ــالمی آگاهی بخشی ــازمان کنفرانس اس وب سايت س

ــتهای ــازمانی که آمال و خواس امت از ضرورت ايجاد س

ــه آنان را تهديد ــارزه در برابر خطرات مختلف ک آن مب

می کند و هنوز هم است، آورده شده است.

http://www. oic-oic. org

ــيخ ــال٢٠٠١) و ش ــال ٢٠٠١)؛ خان (س هاينس(س

(سال٢٠٠٢) نقش فزاينده سازمان کنفرانس اسالمی و

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٢

تالش برای نشان دادن اسالم در سطح جهانی و فراملی

و پيامدهای روابط بين المللی را بررسی کرده اند.

www. ircica. org:نقل از

منبع: کميسيون اروپا است. (پرودی، ۲۰۰۲)

منابع:

1-Abuhusayn, Z. D. & Waley, M. I. (Eds)

(1999),The West and Islam: Towards a

Dialogue(Istanbul:

Organisation of the Islamic Conference Re-

search Centre for Islamic History, Art and

Culture).

2-Agence France Press (AFP) (2004) EU

Commissioner takes Ottoman swipe at Tur-

key’s hopes, 7

September, http://www. turkishpress. com/

turkishpress/news. asp?ID=26424 (13 Sep-

tember 2004).

3-Ahmed, A. (2002) Ibn Khaldun’s under-

standing of civilizations and the dilemma of

Islam and the West today, Middle East Jour-

nal, 56(1), pp. 20 - 45.

4-Aliboni, R. (1996) Collective political co-

operation in the Mediterranean, in: R. Ali-

boni, G. Joffe´ &

T. Niblock (Eds) Security Challenges in the

Mediterranean Region, pp. 51 - 64 (London:

Frank Cass).

5-Allen, C. & Nielsen, J. (2002) Summary

Report on Islamophobia in the EU after 11

September 2001

(Vienna: European Monitoring Centre on

Racism and Xenophobia).

6-Allievi, S. (2003) The international dimen-

sion, in: B. Mare´chal, S. Allievi, F. Dassetto

& J. Nielsen (Eds)Muslims in the Enlarged

Europe: Religion and Society, pp. 449 - 488

(Leiden/Boston: Brill).

7-Allievi, S. & Nielsen, J. Eds (2003)Muslim

Networks and Transnational Communities

in and across

Europe (Leiden/Boston: Brill).

6-Biad, A. (1996) Security and co-operation

in the Mediterranean: a Southern viewpoint,

in: R. Aliboni,

G. Joffe´ & T. Niblock (Eds) Security Chal-

lenges in the Mediterranean Region, pp. 41

- 49 (London:

Frank Cass).

7-Bowker, J. (Ed.) (1999) The Oxford Dic-

tionary of World Religions (Oxford: Oxford

University Press).

8-Brumberg, D. (2000) The trap of liber-

alised autocracy, Journal of Democracy,

13(4), pp. 56 - 68.

9-Cesari, J. (2004)When Islam and Democ-

racy Meet: Muslims in Europe and in the

United States

(New York: Palgrave).

10-Council of the European Union (2000)

Directive Prohibiting Discrimination in

Employment on Grounds of Religion and

Belief, Disability Age and Sexual Orienta-

tion 2000/78/EC, 27 November.

11-Council of the European Union, Presi-

dency (2003) Statement on Inter-faith Dia-

logue and Social

Cohesion, 5983/03 - JAI 373, 10 December.

12-Diamantopoulou, A. (2002) Speech: The

Voice of Muslim Women in Europe. Interna-

tional Women’s Day event organised by the

European Commission, SPEECH/02/103,

Brussels, 8 March.

13-Euractiv(2004a) Turkish accession could

make Europe ‘implode’, says Bolkestein, 7

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٣

September,www. euractiv. com (14 Septem-

ber 2004).

14-Euractiv(2004b) Fischler challenges EU

plans for Turkey, 10 September, www. eu-

ractiv. com

(14 September 2004).

15-Euro-Mediterranean Conference (1995)

Barcelona Declaration and Work Pro-

gramme (adopted at the

16-Euro-Mediterranean Conference of 27

and 28 November 1995). Brussels: European

Commission -External Relations Directo-

rate General.

17-Euro-Mediterranean Conference of

Ministers of Foreign Affairs (2003) Presi-

dency Conclusions, Naples,2 - 3 December.

18-Euro-Mediterranean Mid-Term Meeting

of Ministers of Foreign Affairs (2004) Presi-

dency Conclusions,Dublin, 5 - 6 May.

19-Euro-MeSco (2004) OIC-EU Joint Fo-

rum. EuroMeSco website, www. euromesco.

net (1 February 2005).

20-European Commission (2001a) Euro-

pean Governance. A White Paper, COM

(2001) 428 final, Brussels,25 July.

21-European Commission (2001b) Midday

Express, MEX/01/1030, 30 October.

22-European Commission (2001c) Press

Release: Euro-Mediterranean Foreign Min-

isters meet to reaffirm relevance of the Bar-

celona Process in aftermath of 11 Septem-

ber, IP/01/1530, Brussels, 31 October.

23-European Commission (2001d) Memo,

President Prodi participation in the Euro-

Mediterranean

Parliamentary Forum, Brussels, 8 Novem-

ber.

24-European Commission (2001e) Press

Release, Anna Diamantopoulou: ‘We must

work for equal

opportunities between men and women

throughout the Mediterranean region’, 21

November.

25-European Commission (2001f) Press

Release, Afghan Women’s Summit for De-

mocracy, 4 - 6 December,Brussels. Fifty Af-

ghan women leaders to attend, IP/01/1717, 3

December.

26-European Commission (2002a) Commu-

nication from the Commission to the Coun-

cil and the European Parliament, To Prepare

the Meeting of Euro-Mediterranean Foreign

Ministers, Valencia, 22 - 23April 2002,

SEC(2002) 159 final, Brussels, 13 February.

27-European Commission (2002b) Press

Release, Euro-Mediterranean Partnership:

Commission proposes new initiatives and

urges Member States and Partner Countries

to reaffirm political commitment,IP/02/249,

Brussels, 13 February.

28-European Commission (2002c) Press

Release, International Women’s Day: Dia-

mantopoulou speaks out against double

burden of gender and racism on Muslim

women, IP/02/377, 8 March.

29-European Commission (2002d) Press

Release, Diamantopoulou to take live Web

questions on Muslim women in Europe,

Brussels, IP/02/1516, 24 October.

30-European Commission (2002e) Press

Release, First Round Table on manifesta-

tions of anti-Semitism

across the EU, IP/02/1809, Brussels, 5 De-

cember.

31-European Commission (2003a) Press

Release, Anna Diamantopoulou launches

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٤

Round Table on

Islamophobia, IP/03/190, Brussels, 5 Febru-

ary.

32-European Commission (2003b) Commu-

nication from the Commission to the Coun-

cil and the European Parliament. Wider Eu-

rope - Neighbourhood: A New Framework

for Relations with our Eastern and Southern

Neighbours, COM (2003) 104 final, Brus-

sels, 11 March.

31-European Commission (2003c) Press

Release, Hatred of Muslims in Europe: the

EU addresses

Islamophobia, IP/03/735, Brussels, 22 May.

32-European Commission (2003d) Press

Release, Sixth Euro-Med Ministerial Con-

ference: reinforcing and bringing the Part-

nership forward, IP/03/1613, Brussels, 28

November.

33-European Commission (2003e) Report

by the High-Level Advisory Group estab-

lished at the Initiative of the President of the

European Commission, Euromed Report,

68, 2 December.

34-European Commission (2004a) EU Stra-

tegic Partnership with The Mediterranean

and the Middle East -Final Report, Euromed

Report, 78, 23 June.

35-European Commission (2004b)Enlarge-

ment Weekly, 14 September, http://europa.

eu. int/comm/

enlargement /docs /newsle t te r /week-

ly-140904. htm (20 June 2005).

36-European Commission (2004c) Memo,

The EU, the Mediterranean and the Mid-

dle East: a longstanding partnership,

MEMO/04/294, Brussels, 10 December.

37-European Commission (2005) Press Re-

lease, Jose´ Manuel Barroso meets Europe-

an religious leaders,IP/05/904, 12 July.

38-European Council (1999) Presidency

Conclusions, Tampere European Council,

SI (1999) 800,

15 - 16 October.

39-European Council (2004) Presidency

Conclusions. Brussels European Council,

Brussels, 16-17

December.

40-European Monitoring Centre on Racism

and Xenophobia (EUMC) (2001)Reports on

Anti-Islamic

Reactions within the European Union after

the Acts of Terror against the USA (Vienna:

EUMC).

41-Evans-Pritchard, A. (2004) Turkey’s

Muslim millions threaten EU values, says

commissioner, Daily

Telegraph, 8 September.

42-Forward Studies Unit, European Com-

mission (1998) The Mediterranean Soci-

ety: A Challenge for Islam,Judaism and

Christianity(Luxembourg: Office for Official

Publications of the European

Communities).

43-Fuller, G. E. (2004) The Future of Politi-

cal Islam (New York/Basingstoke: Palgrave

Macmillan).

44-Gillespie, R. (2003) Reshaping the agen-

da? The internal politics of the Barcelona

Process in the aftermath of September 11,

Mediterranean Politics, 8(2 - 3), pp. 21 - 36.

45-Hamzawy, A. (2005) The West and

moderate Islam, bitterlemons-interna-

tional. org, 20(3), 2 June, http://www. car-

negieendowment. org/publications/index.

cfm?fa=view&id=17036 (7 July 2005).

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٥

46-Haynes, J. (2001) Transnational reli-

gious actors and international politics, Third

World Quarterly, 22(2),pp. 143 - 158.

47-Huntington, Samuel P. (1998) The Clash

of Civilizations and the Remaking of World

Order (New York:Touchstone Books).

48-Jansen, T. (Ed.) (1999) Reflections on Eu-

ropean Identity. Group of Policy Advisers

Working Paper

(Brussels: European Commission).

49-Joffe´, G. (Ed.) (1999) Perspectives on

Development: The Euro-Mediterranean

Partnership (London and Portland: Frank

Cass).

50-Joffe´, G. (2004) Global Terrorism, Eu-

roMeSco Papers, 30.

51-Johansson-Nogue´s, E. (2004) A ‘ring of

friends’? The implications of the European

neighbourhood policy for the Mediterra-

nean, Mediterranean Politics, 9(2), pp. 240

- 247.

52-Ju¨nemann, A. (2003) Repercussions of

the emerging European security and de-

fence policy on the civil character of the

Euro-Mediterranean Partnership, Mediter-

ranean Politics, 8(2-3), pp. 37 - 53.

53-Kepel, G. (2002) The Trail of Political

Islam (London: I. B. Tauris).

54-Khan, S. S. (2001)Reasserting Interna-

tional Islam: A Focus on the Organization

of the Islamic

Conference and Other Islamic Institutions

(Oxford: Oxford University Press).

55-Luyckx, M. (2000) The EU and Islam:

the role of religion in the emerging Euro-

pean polity, Cambridge Review of Interna-

tional Affairs, 12(2), pp. 267 - 282.

56-Margiotta-Broglio, F. (2003) La Ques-

tione Religiosa nella ‘Costituzione’

dell’Unione Europea,Diritti,nuove, tec-

nologie, trasformazioni sociali. Scritti in

memoria di Paolo Barile, pp. 493 - 506

(Padova:CEDAM).

57-Le Monde (2002) Pour ou con-

tre l’adhe´sion de la Turquie a`

l’Union europe´enne, 9 Novem-

ber, http://www. lemonde. fr/web/arti-

cle/0,1-0@2-3210,36-297386@45-100,0.

html (15 June 2005).

58-Nielsen, J. (1999) Towards a European

Islam (Basingstoke/New York: Palgrave).

59-O¨ nis, Z. & Keyman, E. F. (2003) A new

path emerges, Journal of Democracy, 14(2),

pp. 95 - 107.

60-Organization of the Islamic Conference

(OIC) (2004) Press Release, OIC-EU Minis-

ters Joint Forum, 1October.

61-Pace, M. & Schumacher, T. (2004) Re-

port: Culture and community in the Euro-

Mediterranean

Partnership: a roundtable on the third basket,

Alexandria 5 - 7 October 2003, Mediterra-

nean Politics,

9(1), pp. 122 - 126.

62-Pace, M. (2006, forthcoming) EU policy-

making and border conflicts: perceptions and

approaches, in:T. Diez, S. Stetter & M. Albert

(Eds)The European Union and the Transfor-

mation of Border

Conflicts: Theorising the Impact of Integra-

tion and Association (Cambridge: Cam-

bridge University

Press).

63-Panebianco, S. & Attina`, F. (2004) Secu-

rity cooperation in the Mediterranean: EMP

instruments to

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٦

mitigate divergent security perceptions, Eu-

romesco Research Papers July.

64-Patten, C. (2004) Islam and the West - at

the Crossroads, SPEECH/04/256, Oxford,

24 May.

65-Petito, F. (2005, forthcoming) Khatami’s

dialogue among civilisations as internation-

al political theory,Journal of Humanities of

the Islamic Republic of Iran.

66-Prat, J. (1997) The Euro-Mediterranean

Partnership, in: A. Jerichow & J. B. Simons-

en (Eds) Islam in a Changing World: Europe

and the Middle East, pp. 157 - 168 (Rich-

mond: Curzon Press).

67-Prodi, R. (2002) The EU, Dialogue with

Religions and Peace. Speech notes for Prof.

Romano Prodi

President of the European Commission. Di-

alogue: ‘Build Europe, build peace’. Confer-

ence on

Christianity and Democracy in the Future of

Europe, Camaldoli (Italy), 14 July.

68-Prodi, R. (2003) First Meeting of the

Group on the Spiritual and Cultural Di-

mensions of the Enlarged European Union,

Speaking Notes, Brussels, 29 January.

69-Prodi, R. (2004) A Union of Minoritie:

Seminar on Europe - Against anti-Semi-

tism, For a Union of

Diversity, SPEECH/04/85, Brussels, 19

February.

70-Roy, O. (2004) Globalised Islam: The

Search for a New Ummah (London: Hurst).

Rubin, B. (2005) The myth of ‘moderate’

Islamists, FrontPageMagazine. com, 2 June

http://www. isranet. org/isranetbriefings/Per-

manent2005/Permanent-june-2005. htm (24

June 2005).

1-Sajid, A. (2005) Anti-Semitism and Is-

lamophobia: Two sides of the same coin?

Paper presented at the Discussion meeting

organised by the Wyndham Place Charle-

magne Trust, St Ethelburga Centre for Rec-

onciliation and Peace London: 7 April.

72-Schumacher, T. (2001) The Mediter-

ranean as a new foreign policy challenge?

Sweden and the Barcelona Process, Medi-

terranean Politics, 6(3), pp. 81 - 102.

73-Sheikh, N. S. (2002) The New Politics of

Islam (London: RoutledgeCurzon).

74-Silvestri, S. (2005a) The situation of

Muslim immigrants in Europe in the XXI

century: the creation of National Muslim

Councils, in: H. Henke (Ed.) Crossing Over:

Comparing Recent Migration in Europe and

the United States (Lanham, MD: Lexington).

75-Silvestri, S. (2005b, forthcoming) Islam

in Europe and Turkey’s integration into the

EU, in: N. Neuwahl &H. Kabaalioglu (Eds)

Proceedings of Conference, ‘Turkey’s Ac-

cession Process to the European Union:

Legal, Political, and Cultural Aspects of

Integration’(Istanbul: Turkish Chambers of

Commerce and Industry/Turkish Associa-

tion of European Studies).

76-Smith, K. (2005) The EU and Its Neigh-

bourhood, paper presented at The Enlarged

European Union and its Institutions: Look-

ing Out and Looking In under the New Con-

stitutional Framework Cambridge Univer-

sity, 8 July.

77-Spencer, C. (1997) Europe and political

Islam: defining threats and evolving policies,

in: M. Kramer (Ed.) The Islamism Debate

(Tel Aviv: Moshe Dayan Center for Middle

Eastern and African Studies, TelAviv Uni-

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٧

versity).

78-Treaty Establishing a Constitution for

Europe (2004) Official Journal of the Euro-

pean Union, C310(24),16 December.

79-Treaty Establishing the European Com-

munity (consolidated version) (1997)Official

Journal of the European Union, C340, 10

November.

80-Treaty on European Union (consolidated

version) (1997) Official Journal of the Euro-

pean Union, C340,10 November.

81-Vasconcelos, A´. & Joffe´, G. (Eds)

(2000)The Barcelona Process: Building a

Euro-Mediterranean Regional Community

(London/Portland, OR: Frank Cass).

82-Verheugen, G. (2001) EP plenary debate

on Turkey, SPEECH/01/487, Strasbourg, 24

October.

83-Verheugen, G. (2004) Turkey and the EU

towards December 2004, SPEECH/04/309.

Friends of Europe,Brussels, 17 June.

84-Volpi, F. (2004) Regional community

building and the transformation of interna-

tional relations: the case of the Euro-Med-

iterranean Partnership, Mediterranean Poli-

tics, 9(2), pp. 145 - 164.

85-Waterfield, B. (2004) EU’s Bolkestein

‘xenophobic and racist’ over Turkey, Eup-

olitix. com, http://www. eupolitix. com/EN/

News/200409/4676c532-a0f0-4a0d-b708-

2dde1646b58d. htm (8 September).

86-Willis, M. (1996) The Islamist move-

ments of North Africa, in: R. Aliboni, G.

Joffe´ & T. Niblock (Eds)Security Challeng-

es in the Mediterranean Region (London:

Frank Cass), pp. 3 - 26.

87-Xenadis, D. K. & Chryssochoou, D. N.

(2001) Europe in Change: The Emerging

Euro-Mediterranean System (Manchester:

Manchester University Press).

88-Youngs, R. (2003) European approaches

to security in the Mediterranean, Middle

East Journal, 57(3), pp. 414 - 431.

89-Zolberg, A. R. & Woon, L. L. (1999) Why

Islam is like Spanish: cultural incorporation

in Europe and the United States, Politics and

Society, 27(1), pp. 5 - 38.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٨

در نوامبر ١٩٤٢ کنفرانسی متشکل از وزرای آموزشی

ــه ــبت به برگزاری سلس ــور ملل متحد، نس هجده کش

گردهمايی ها در لندن، اقدام کردند که تا دسامبر ١٩٤٥

ــا در اکتبر ــا اين گردهمايی ه ــت. هم زمان ب ادامه ياف

ــازمان ملل متحد در سانفرانسيسکو ــور س ١٩٤٥، منش

بر تاسيس يک نهاد ويژه در زمينه های آموزشی، علمی

و فرهنگی صحه گذاشت. اعضای کنفرانس از اين طرح

ــه منظور برگزاری ــنهادی ب جديد حمايت کرده و پيش

ــی از سوی سازمان ملل برای تاسيس اين نهاد کنفرانس

ارائه دادند. اين کنفرانس نيز در لندن تشکيل شد و در

ــازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ١٦ نوامبر ١٩٤٥، س

ــکو جهت استقرار صلح و ــازمان ملل موسوم به يونس س

ــج همکاری های بين المللی در زمينه های امنيت و تروي

آموزشی، علمی و فرهنگی، تاسيس گرديد. (١) اگر چه

اساسنامه اين سازمان توسط سی و هفت کشور به امضا

ــنامه تا زمان تصويب آن ــيد، ولی اجرای اين اساس رس

ــتمين دولت عضو در نوامبر ١٩٤٦ مقدور ــط بيس توس

نگرديد(٢)

ــازمان ملل است که ــازمانی وابسته به س ــکو س يونس

ــده ای را زير نظر سازمان اجرای فعاليت هايی تعريف ش

ــد و دارای اساسنامه، برنامه ملل متحد عهده دار می باش

کاری و بودجه مختص خود است. (٣) بنابراين عضويت

ــازمان ملل متحد مجزا است؛ ــاختار اين نهاد از س و س

بدين معنی که عضويت در سازمان ملل متحد، مترادف

عضويت در اين نهاد و برعکس نيست. در واقع، يونسکو

ــتر در حال حاضر دارای ١٩٣ دولت عضو يک عضو بيش

ــت هم پيمان عضو ــازمان ملل متحدـ و هفت دول از س

ــازمان ــت (به عنوان مثال جزاير کوک عضوی از س اس

ــازمان ملل متحد است). در حال حاضر يونسکو و نه س

ــکو با ٢٠٠دولت عضو، بزرگ ترين نهاد وابسته به يونس

سازمان های ملل متحد است.

ــازمان ملل، کمک به استقرار صلح و امنيت هدف س

ــی و فرهنگی ــی، علم از طريق ترويج همکاری آموزش

ــت جهانی، حقوق ــترش عدال ــان ملت ها جهت گس مي

يونسكو و گفت وگو ميان فرهنگي در يك بررسي از سال ١٩٧٠ تا ٢٠١٠

نويسنده: ديويد ا. والدن، دبير کل کميسيون کانادايی يونسکو

منبع:ارائه شده در گردهمايی «گفتمان ميان فرهنگی در صنعت جهانگردی: چشم انداز سال ۲۰۲۰»در

دانشکده سنتنيال تورنتو۲۰۱۰

ترجمه:زهره ضياعی

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٧٩

ــی برای همگان بدون توجه به ــر و آزادی های اساس بش

ــيتی، زبانی و مذهبی مطابق با تفاوت های نژادی، جنس

منشور سازمان ملل متحد است. (٤)

ــج کارکرد اصلی ــکو پن جهت اجرای اين اصل، يونس

ذيل را اجرا می کند:

ــايی ــش بينی و شناس ــرح ها: پي ــش ط ــه آزماي é بوت

مشکالت پديدار شده و تشخيص سياست ها و تدابير

مناسب برای حل و فصل آنها.

ــن آئين نامه ها، توصيه ها و é معيارگذاری: اخذ و تدوي

کنوانسيون های بين المللی که به بيان مسائل اخالقی،

اصولی و فکری می پردازد.

ــاعه ــات: گردآوری، مبادله و اش ــز مبادله اطالع é مرک

دانش، اطالعات و بهترين عملکردها.

ــکاری بين المللی و ــق هم ــازی: از طري ــت س é ظرفي

توانمند سازی های انسانی و سازمانی.

ــکو به ــهيل کننده همکاری های بين المللی: يونس é تس

ــامانه، نقش تسهيل عنوان يک نهاد اجرايی و چند س

ــده ای در بهبود همکاری های بين المللی دارد که کنن

ــه ارتقا اهداف، اصول و ــد ک البته متضمن آن می باش

ــی ديگر از فعاليت های برنامه ای دو و اولويت ها بخش

چند جانبه قرار گيرد. (٥) اين کارکرها به طور عملی

ــيون ها، ــا، توصيه ها و کنوانس ــه صورت آئين نامه ه ب

ــای بين المللی، تحقيقات کنفرانس ها و گردهمايی ه

ــريات(کتاب ها، ماهنامه ها، و مطالعات بلندمدت، نش

ــايت ها)، ارائه خدمات مشاوره ای و گزارش ها و وب س

ــتفاده از دانش فنی از جمله ماموريت های اداری، اس

ــزاری کارگاه ها، دوره ها و متخصصان بين المللی، برگ

ــی و همکاری های مالی کوچک ــمينارهای آموزش س

ظاهر می شوند.

نام گذاری سال های جهانی

در اوايل سال ١٩٥٩ سازمان ملل متحد به نام گذاری

روزها، هفته ها، سال ها و دهه های جهانی اقدام کرد اين

امر به منظور جلب توجه جهانيان به مسائل مهم جهانی

ــائلی بود که از ــتياق جهانی در رابطه با مس و ايجاد اش

اهميت جهانی برخوردارند.

در فاصله ٣٨ سال بين سال های ١٩٥٩ تا ١٩٩٦، ٢٢

ــاله ــام گذاری صورت گرفت. در يک فاصله چهارده س ن

ــال های ١٩٩٨ تا ٢٠١١ سی نام گذاری صورت بين س

ــال ها دارای چندين نام نامربوط گرفت که اغلب اين س

بود. به عنوان مثال سال ٢٠٠٨ همزمان به نام های سال

ــياره زمين، به سازی و زبان ها ــيب زمينی، س جهانی س

نام گذاری شد. (٧)

با اين وجود، نام گذاری سال های جهانی همچنان به

ــازمان ملل و مجامع منظور تمرکز بر کارها و وظايف س

ــياری از موارد برای جلب ــازمان و در بس ــته به س وابس

ــته و مسائل ــازمان های وابس افکار عمومی به اهميت س

بين المللی ادامه می يابد.

سال ٢٠١٠، سال جهانی تقارب فرهنگ ها

ــنهادی از سوی ــخ به طرح پيش اکتبر ٢٠٠٧، در پاس

ــکو در تصميمی سال ــتان، نشست عمومی يونس قزاقس

٢٠١٠ را از سوي مجمع عمومي سازمان ملل به عنوان

ــال جهاني تقارب فرهنگ ها نام گذاری کرد. اين نام س

ــي و گفت ــهيل هماهنگ ــت بر تس گذاری تاکيدی اس

ــورها وگوی فرهنگی با توجه بر ارزش هاي متداول كش

ــتقرار ــب مختلف، که به دهه جهاني فرهنگ اس و مذاه

ــونت براي كودكان جهان معروف است صلح و عدم خش

ــوع و تکثر ــكو درباره تن ــه بيانيه ي جهاني يونس ــه ب ک

فرهنگي اشاره دارد. (٨)

ــازمان ــث، مجمع عمومي س ــن مباح ــه ي اي در ادام

ــال های ٢٠٠٧ و ــد دو مصوبه در خصوص س ملل متح

ــا تاكيدي دوچندان ــب نمود اما اين بار ب ٢٠٠٨ تصوي

ــي و بين مذهبي و موافقت ــت وگوی ميان فرهنگ برگف

ــتقرار صلح در نتيجه گفت وگو و همكاري به منظور اس

ــان فرهنگي و بين ــر موافقت و همكاري مي ــه ناظر ب ک

ــر ٢٠٠٧ بود. اين ــتقرار صلح در اكتب مذهبي جهت اس

ــخيص ــورهاي عضو را به تش ــه همچنين كش دو مصوب

ــج گفت وگوی ميان ــای اقدام عملي براي تروي زمينه ه

فرهنگي و بين دينی ترغيب نمود. مصوبه دوم، يونسكو

ــورهاي عضو، نقشي ــت تا با رايزني با كش را بر آن داش

ــده اين سال عمده ای برای اجراي اهداف پيش بينی ش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٠

ايفا كند. (٩)

ــال هاي ٢٠٠٨ تا ــكو در س ــرد ميان مدت يونس راهب

ــتای نشان دادن اهميت ٢٠١٣ هدفی حياتی را در راس

ــتگي و ــت وگوی ميان تمدن ها در همبس مبادله و گف

مصالحه اجتماعي به منظور توسعه فرهنگ استقرارصلح

شامل می شود. اين هدف راهبردی، تمركز ويژه بر افراد

ــاس هنرها به خصوص ــي و ترويج گفت وگو بر اس بوم

ــيقی به عنوان ابزاری برای ايجاد فرهنگ استقرار موس

صلح و احترام به تنوع فرهنگي دارد. (١٠)

ــان دادن مزاياي تنوع ــن مصوبه، نش ــدف اصلي اي ه

ــي از طريق اهميت مبادالت مداوم بين فرهنگي فرهنگ

ــه فرهنگ، نه ــت. از آنجايي ك ــالت ميان آنهاس و تعام

ــاني بلكه سبك هاي تنها در بردارنده هنرها و علوم انس

زندگي، روش هاي مختلف زندگي جمعي، سيستم هاي

ــت، اين مساله، كشورهاي ــي، سنت ها و عقايد اس ارزش

ــور گنجاندن اصول گفت وگو ــه مند را نيز به متظ عالق

ــه اميد اصالح ــت ها ب ــترك در همه سياس و دانش مش

ــت فرهنگي، ــاختارهای نادرس ــا، ارزش ها و س بيانيه ه

شامل می شود.

ــال ٢٠٠٩ ــی عملياتی را در اکتبر س ــکو طرح يونس

ــان دادن تصويب نمود که يکی از اهداف اصلی آن، نش

ــی معرفی کرد. ــوع و تکثر فرهنگ ــودمند تن تاثيرات س

ــورهای عضو و جامعه شهری نيز نه ــيج کش اهميت بس

تنها به عنوان ابزاری برای بسيج افرادی که پيش از اين

ــق گفت و گوی ميان فرهنگی بودند بلکه مهم تر از مواف

ــت. ازين رو، اين ــده اس آن، بر مخالفان آن نيز تاکيد ش

طرح در چهار حوزه عملياتی زير فعاليت می کند:

ــوع فرهنگی، نژادی، زبانی ــای دانش دوجانبه تن é ارتق

و مذهبی.

é ايجاد ساختاری برای ارزش های مشترک.

é ترويج آموزش کيفی و ايجاد قابليت های فکری.

é گسترش گفت وگو به منظور توسعه پايدار. (١١)

ــوی ميان ــل به گفت وگ ــازمان مل ــه رويکرد س البت

فرهنگی متمايز از رويکرد کانادا به چند فرهنگی بودن

ــازمان ملل و نام گذاری اين سال است. کل سيستم س

ــی، گفت و گوی ميان فرهنگی را به عنوان ابزاری جهان

ــا، در نظر گرفتن ــترش دانش ديگر فرهنگ ه برای گس

ــه يک عامل ــرمايه و ن ــوع فرهنگی به عنوان يک س تن

ــتقرار صلح ــرانجام برای نيل به اس ــد کننده و س تهدي

ترويج می نمايد.

ــتی ــی به عنوان سياس ــوع فرهنگی به طور اساس تن

ــون تنوع فرهنگی ــب دولت فدرال و در متن قان از جان

ــته و ــور را گرامی داش ــادا، ميراث گوناگون اين کش کان

مساعدت های تمامی کانادايی ها را بدون در نظر گرفتن

ــی آنها به ــژادی، مذهبی و زبان ــی، ن ــينه ی اخالق پيش

رسميت می شناسد.

واسپاری طرح تنوع فرهنگی از سوی سازمان ميراث

ــهروندی آن ــازمان مهاجرت و ش ــی کانادا به س فرهنگ

کشور در سال ٢٠٠٨، اکنون امکان هماهنگی بيشتری

ــور اجتماع مهاجران ــان برنامه های دولت به منظ را مي

ــر ــی از لحاظ اجتماعی را ميس ــعه جامعه جهان و توس

ــد، مصوبه های ــاير طرح های جدي ــازد. از ميان س می س

ــترش ــوزش همگانی، مبارزه با تبعيض نژادی و گس آم

ــات حمايت می کند. اجرای قانون تنوع فرهنگی موسس

ــت به ــت داخلی می توانس ــه عنوان يک سياس کانادا ب

ــت درون نگرانه ترسيم شود در حالی صورت يک سياس

ــه مفهوم جهانی گفت وگوی ميان فرهنگی مبتنی بر ک

سياستی برون نگرانه است.

ــال ٢٠١٠ را نيز به ــازمان ملل س ــع عمومی س مجم

عنوان سال جهانی تنوع زيستی نامگذاری نموده است.

(١٢) نگرانی در مورد کاهش تنوع زيستی در اوايل سال

١٩٩٢ در کنفرانس سازمان ملل متحده درباره «محيط

ــعه»(١٣) و يا همان «همايش زمين»در ــت و توس زيس

ــد و در هدف هفتم از اهداف توسعه هزاره ريو مطرح ش

ــال ــت در س ــت محيطی اس که متضمن پايداری زيس

ــعه ٢٠٠٦ تحکيم گرديد. اصل دوم از هدف هفتم توس

هزاره، کاهش ميزان تنوع زيستی بود که تا سال ٢٠١٠

به يک رشد قابل توجه در اين امر دست پيدا کرد. پيش

ــده بود که متاسفانه نيل به اين هدف با از اين اذعان ش

وجود نتايج مهمی که می توانست به همراه داشته باشد،

ميسر نشد. (١٤)

ــتی که ما امروزه از آن نام می بريم، نتيجه تنوع زيس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨١

ــت. در ــن فرآيندهای طبيعی اس ــال تکوي ميليون ها س

ــناخته شده است و حدود ١٧٥٠٠٠٠ گونه تابه حال ش

ــمندان، تنوع حدود ١٣٠٠٠٠٠٠ گونه را تخمين دانش

ــن ١٣٠٠٠٠٠٠ گونه، حدود ١٧٠٠٠ ــد که از اي زده ان

ــر می برند. بر گونه گياه و حيوان در خطر انقراض به س

ــود گونه ها با خطر ــاس رويدادهای حاضر، اين کمب اس

افزايش تغييرات چشمگير در زيستگاه ها همچنان ادامه

پيدا خواهد کرد.

داليل بسياری برای کمبود تنوع زيستی وجود دارند

که همگی مربوط به فعاليت انسانی می باشند، از جمله:

ــازگار، ــود گونه های مهاجم ناس ــتگاه، وج نابودی زيس

ــر به کمبود ــتم که منج ــرات در ترکيب اکوسيس تغيي

ــرداری بی رويه در ــود، بهره ب ــتگاه می ش گونه ها و زيس

ــکار، ماهی گيری و جمع آوری يک گونه، زمينه های ش

آلودگی و ناخالصی زيست محيطی و تغير جو جهانی.

ــتی بر عهده ــال جهانی تنوع زيس ــئوليت های س مس

ــت محيطی به عنوان ــيون تنوع زيس دبيرخانه کنوانس

ــازمان ملل واقع در ــی از طرح زيست محيطی س بخش

ــيون به ــت. درتصديق اهميت اين کنوانس ــرال اس مونت

ــود ١٩٣ امضا ــد که با وج ــنده می کن ــن نکته بس همي

کننده، دارای پذيرشی جهانی است و ذکر اين نکته نيز

حائز اهميت است که کانادا، اولين کشورصنعتی بود که

کنوانسيون تنوع زيستی را به تصويب رسانيد.

فرهنگ در خدمت توسعه

ــعه هزاره(١٥) که توسط مجمع ــت هدف توس هش

عمومی سازمان ملل در سال ٢٠٠٠ تصويب شده است،

مرحله مهمی در گسترش همکاری های بين المللی بود

ــتره ای از ــر در گس ــی بش که رفع نيازها و حقوق اساس

ــل دادن ان و توقف ــديد و به نصف تقلي کاهش فقر ش

گسترش بيماری ايدز و ارائه آموزش ابتدايی همگانی را

تا سال ٢٠١٥ در بر می گيرد.

اگرچه تمامی اهداف توسعه هزاره توسط ١٩٢ کشور

ــرايط بشريت به ــازمان ملل به منظور بهبود ش عضو س

ــعه به طرز ــيده بود، نقش فرهنگ در توس تصويب رس

ــود. تنها در فاصله ٥ سال نامعمولی ناديده گرفته می ش

ــعه هزاره، به تازگی يونسکو از مانده به نيل اهداف توس

ــم در رابطه با «فرهنگ ــی مه طريق برگزاری کنفرانس

ــال ٢٠١٠ ــعه» که درهمايش هزاره س در خدمت توس

ــپتامبر برگزار گرديد، در پی در نيويورک از ٢٠ تا٢٢ س

جبران اين امر بر آمد و هدف آن، متقاعد کردن رهبران

جهان، روسای سازمان ملل و نمايندگان جامعه شهری

ــعه و ــه اين نياز به فرهنگ به عنوان جز الينفک توس ب

ــعه هزاره بود ــوان نهمين هدف از اهداف توس نه به عن

ــازمان های ملل ــترک تمامی س ــه با برنامه ريزی مش ک

ــد صورت پذيرفت. اين کنفرانس همچنين به يکی متح

از پيام های مهم سال جهانی تقارب فرهنگ ها به عنوان

ــوان گفت وگو و تنوع فرهنگی و اهميت به ارزش های ت

ــتی در روابط ــاره نمود که هنوز به درس ــترکی اش مش

ــت. يونسکو در کنفرانس ــناخته نشده اس بين المللی ش

ــال ١٩٨٢ ــت های فرهنگی در اوايل س ــی سياس جهان

ــش فرهنگ و تنوع فرهنگی در ــيتی به نق در مکزيکوس

ــازمان ملل می بايست ــعه اشاره کرد و افزود که س توس

دهه ای جهانی را به عنوان توسعه فرهنگی اعالم نمايد.

ــذاری دهه ــگام نام گ ــال ١٩٨٦ به هن ــر در س ــن ام اي

ــال ١٩٨٨ تا ١٩٩٩ توسط مجمع عمومی جهانی از س

سازمان ملل صورت گرفت که يونسکو را به مثابه نهادی

ــردی با ٤ هدف مصوب ذيل برای اين دهه در نظر راهب

گرفت:

١. تاکيد بر بعد فرهنگی توسعه.

٢. اثبات و اغنای هويت های فرهنگی.

٣. گسترش مشارکت فرهنگی.

٤. ترويج همکاری بين المللی فرهنگی. (١٦)

در طول اين دهه،کنفرانس عمومی يونسکو تصميمی

ــيون ــيس يک کميس ــال ١٩٩١ به منظور تاس را در س

ــعه اتخاذ ــی در ارتباط با فرهنگ و توس ــتقل جهان مس

ــزارش جهانی همراه با ــازی يک گ نمود که به آماده س

ــای فرهنگی در ــرآوردن نيازه ــنهادهايی جهت ب پيش

ــيون به ــردازد. عملکرد اين کميس ــعه می پ فرايند توس

طرز قابل توجهی در برخی مواقع با عملکرد کميسيون

ــيون ــعه يا همان کميس ــت و توس جهانی محيط زيس

ــترک ما» ــزارش آن با عنوان «آينده مش ــد و گ برانتلن

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٢

ــت. همان طور که خاوير پرز دوکويار، مقايسه شده اس

ــعه در مقدمه ــيون جهانی فرهنگ و توس رئيس کميس

گزارش خود با عنوان «تنوع خالق ما»بيان می کند:

«بر خالف محيط زيست که يک حقيقت تعريف شده

است، مفهوم فرهنگ بسيار وسيع و متعدد است و شرح

ــعه بسيار مشکل بوده چه تعامالت ميان فرهنگ و توس

ــنجش آن، چرا که آماده سازی يک گزارش برسد به س

ــوع کاری بس پيچيده و ــه با اين موض ــی در رابط جهان

دشوار است. (١٧)

ــت بهرصورت، اين گزارش اين امر را محقق نموده اس

ــت رابطه ــه فرهنگ، کيفي ــث پرداخته ک ــه اين بح و ب

ــت فيزيکی خود با زمين افراد با طبيعت و محيط زيس

ــزارش رويکردی ــخص می نمايد. اين گ ــی را مش و گيت

ــان می کند که ــته و بي ــعه داش ــی به فرهنگ و توس کل

ــعه و اقتصاد، بخش هايی از فرهنگ هر فرد هستند توس

ــعه، در نهايت توسط عوامل ــکال توس و اين که تمام اش

فرهنگی تعيين می شوند. اين گزارش همچنين در برابر

ــتفاده از فرهنگ به عنوان يك صفت مانند آنچه كه اس

ــاهده مي شود، هشدار ــعه ي پايدار فرهنگي مش در توس

ــد چرا كه اين امر، نقش فرهنگ را به عنوان يك مي ده

ــزار به خطر انداخته و آن را محدود به چيزي مي كند اب

كه هدف ديگري را دربردارد. فرهنگ به تنهايي به طور

ــعه بايد آن چنان ــد پيدا خواهد كرد و توس طبيعي رش

درك شود كه رشد فرهنگي را دربرداشته باشد.

ــال ــی در س ــوع فرهنگ ــزارش تن ــار گ ــی انتش در پ

ــكو، كنفرانس جهاني را بر اساس ١٩٩٦، سازمان يونس

سياست هاي فرهنگي جهت توسعه در استكهلم در سال

١٩٩٨ به منظور يافتن روش هايي براي تغيير، ايده هاي

ــت و عملكرد، موجود در اين گزارش را به صورت سياس

ــركت كننده ــدود ٢٥٠٠ ش ــود. در ح ــازماندهي نم س

ــامل كارمندان دولتي و رهبران فرهنگي، هنرمندان، ش

دانشگاهيان و شخصيت هاي رسانه اي از ١٤٩ كشور دو

موضوع اصلي ذيل را عنوان كردند:

ــدد ــرح مج ــت ط ــي ٢. كيفي ــي فرهنگ ١. گوناگون

سياست هاي فرهنگي در قالب توسعه انساني كه آشكارا

تاثير منفي همگان سازي فرهنك را به چالش مي كشد.

ــط ــن كنفرانس جهاني كه توس ــل از اي ــش حاص جنب

ــرانجام منجر به انتشار بيانيه ــده بود، س كانادا حفظ ش

ــكو در رابطه با گوناگوني فرهنگي (٢٠٠١) جهاني يونس

ــوع ميان فرهنگي. ــت و ترويج تن ــيون حماي ٣. كنوانس

(٢٠٠٥)

ــار گزارش جهاني ــن اقدام همچنين منجر به انتش اي

ــكو با عنوان «بررسي تنوع فرهنگي و گفت وگوی يونس

ــد. اين گزارش ــال ٢٠١١ گردي ــان فرهنگي» در س مي

جهاني، يك صورت جهاني از تنوع فرهنگي نيست بلكه

تحليلي است از ابعاد متفاوت آن از جمله پيچيدگي های

ــد بر اهميت حياتي آن در مقاطع مختلف، آن، که تاکي

آموزش، ارتباطات و نمايشي از اهميت بررسي گوناگوني

فرهنگي براي تصميم گيرندگان به عنوان صورت واقعي

گفت وگوی ميان فرهنگي است. (١٨)

تنوع زيسـتي، گفت وگوی ميـان فرهنگي و

صنعت جهان گردي

ــتي و فرهنگي و به طور کلی، گفت وگوی تنوع زيس

ــكو يه صورت چهار تشکل اصلي ميان فرهنگي در يونس

ــراث فرهنگي و ــيون حمايت از مي ــد: كنوانس در مي آي

ــي در مورد تنوع ــان(١٩٧٢)، بيانيه جهان ــي جه طبيع

ــظ ميراث فرهنگي ــيون حف فرهنگي (٢٠٠١)، كنوانس

ــج تنوع ميان ــت و تروي ــيون حماي (٢٠٠٣) و كنوانس

فرهنگي(٢٠٠٥). در واقع، مقدمه ي بيانيه جهاني تنوع

ــر ــي زماني كه از اهميت تنوع فرهنگي براي بش فرهنگ

مانند اهميت تنوع زيستي براي طبيعت سخن مي گويد،

يك ارتباط سازماني بين آنها برقرار مي كند.

برغم اين، شايد جايي كه بتوان محكم ترين ارتباط را

ميان تنوع زيستي، گفت وگوی ميان فرهنگي و صنعت

ــال جهاني را ــول هر دو س ــردي و كاربرد اص ــان گ جه

مشاهده كرد، در كنوانسيون حمايت از ميراث فرهنگي

و طبيعي جهان است.

ــيون ميراث جهاني، بر اساس تصميم اساس كنوانس

ــد که منجر به ــوان مصر می باش ــد بلند آس ــاخت س س

طغيان آب از دره اي که معابد تاريخي ابوسيمبل در آن

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٣

واقع شده است، قرار دارد. در سال ١٩٥٩، يونسكو پس

از درخواستي از سوی دولت هاي مصر و سودان، مبارزه

ــاعدت هاي جهاني را به منظور حفظ معابدي كه به مس

ــور مي انجاميد، ــوي بيش از ٥٠ كش مالي و علمي از س

ــاز نمود. به موجب اين همكاري بين المللي، معابد ابو آغ

ــيمبل و فياليي ابتدا خالي از سكنه و تبديل به زمين س

ــد و اين نخستين زماني ــپس دوباره ساخته ش باير و س

بود كه جامعه بين المللي مسئوليت مشترك براي حفظ

ميراث عظيم فرهنگي را به عهده گرفت.

ــور حفظ و ــراث جهاني به منظ ــار مي ــدا اعتب در ابت

ــگری و تاريخي جهان نگه داري مناطق طبيعي، گردش

ــته است که در نهايت به صورت از اين سياست برخاس

ــازمان ملل ــيون ميراث جهاني در كنفرانس س كنوانس

ــال ١٩٧٢ در رابطه با محيط انساني در استكهلم در س

ــال توسط ــپس در همان س مورد بحث قرار گرفت و س

ــراي زمان هاي بعد ــكو ب ــاي عمومي يونس كنفرانس ه

ــت انساني به طور ــد. كنفرانس محيط زيس تصويب ش

ــت ــائل زيس ــده اولين كنفرانس مهم در مورد مس عم

ــت محيطي ــط طرح زيس محيطي جهاني بود، که توس

ــد. با اين وجود مشخص ــازماندهي ش ــازمان ملل س س

ــت ــگ و ميراث فرهنگي(محيط زيس ــد كه فرهن گردي

انساني) نمي تواند از محيط زيست طبيعي اي كه در آن

رشد كرده، مجزا باشد.

ــي و ــای طبيع ــيون، مکان ه ــط كنوانس ــق ضواب طب

فرهنگي اي كه داراي ارزش جهاني باشند، مي توانند به

ــناخته شوند. اين امر از عنوان مناطق ميراث جهاني ش

ــت كه از مرز هاي ملي فراتر چنان ارزشي برخوردار اس

ــر تبديل مي شوند. ــترك تمام بش رفته و به ميراث مش

ــد كه كمبود و يا از بين رفتن اين چنين به نظر مي رس

ــز از بين مي برد. ــترك تمام جهان را ني آنها ميراث مش

ــوان، همچنين به دنبال خود بار اداره، بنابراين، اين عن

ــر به ــه داري و حفاظت اين موقعيت را براي تمام بش نگ

دوش می کشد. امروزه ٩١١ مكان ثبت شده در فهرست

ــامل ٧٠٤ موقعيت ــود دارند كه ش ــراث جهاني وج مي

ــترك فرهنگي، ١٠٨ موقعيت طبيعي و ٢٧ ميراث مش

در ١٥١ كشور جهان است(١٩).

ــال ١٩٩٢، مقارن با برگزاري همايش زمين در در س

ريودوژانيرو، كميته ميراث جهاني مفهوم چشم اندازهاي

ــراي نزديك تر كردن ــي ب ــه عنوان روش ــي را ب فرهنگ

ــيون ميراث جهاني طبيعت و فرهنگ در اجراي كنوانس

ــزه اي بود جهت اجراي ــر گرفت كه اين امر انگي در نظ

روش جديدي از تفكر درباره ي چگونگي ارتباط انسان ها

ــتحكمي را ميان ــود و ارتباط مس ــت خ با محيط زيس

ــزي نمود. در ــعه پايدار پايه ري ــگ، طبيعت و توس فرهن

ــن گونه موارد، اين تماميت ارضي به معناي تماميت، اي

كمال و تداوم كاربردهاي سنتي است كه ارجحيت دارد.

امروزه ٦٦ چشم انداز فرهنگي در فهرست ميراث جهاني

ثبت گرديده است. (٢٠)

ميراث جهاني، نعمت يا مصيبت؟

ــراث جهاني، آگاهي ــت مي ثبت يک منطقه در فهرس

ــته ي ــوم را از آن منطقه و ارزش برجس ــزون عم روز اف

ــي آن به همراه مي آورد كه اغلب منجر به دريافت جهان

ــدد آن و به طور ــت مج ــرمايه هايي به منظور بازگش س

ــخص برای حفاظت از آن مي شود. عضويت در اين مش

ــاب ــن مالک های جهاني به حس ــت، از مهم تري فهرس

ــره آن قرار گيرد ــر محلي مي تواند در زم ــد كه ه مي آي

ــيله، جهان گردي روزافزون در آن منطقه و و بدين وس

ــراه دارد. همچنين جهان ــد حاصل از آن را به هم درآم

ــك تجارت جديد در ــردي مي تواند منجر به ايجاد ي گ

ــاغل مورد نياز برای ساكنان خدمت صنعت گردد و مش

محلي كه اغلب در مناطق روستايي و گه گاه در مناطق

دور افتاده هستند را فراهم مي كند. در اغلب موارد نيز،

ــبب تعامل فرهنگي و گفت وگوی ورود جهان گردان س

ــود كه پيشتر بين ساكنان محلي و ميان فرهنگي مي ش

گردشگران سراسر جهان وجود نداشت.

ــت ميراث جهاني مي تواند چالش هايي ثبت در فهرس

ــت تاريخي ايجاد كند كه اغلب مانعي در راه براي صيان

پيشرفت پديدار مي شود و اينکه در اکثر موارد ساكنان

محلي خواهان تبديل شدن به يك اثر تصنعي و حبس در

گذشته نيستند. منافع اقتصادي جهان گردي مي باست

ــا خطر نابودي آن منطقه همچنان كه هزاران و گه گاه ب

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٤

ــوند، هم تراز گردد ــاكن مي ش صدها هزار نفر در آنجا س

ــمار زيادي از جهان ــرات اجتماعي و فرهنگي ش و تاثي

گردان به خصوص در مناطق دورافتاده بايد اداره گردد

ــبك هاي چرا كه حضور آنها مي تواند منجر به نابودي س

ــاكنان محلي شود. اين ــوم زندگي و اجتماعات س مرس

ــار به زير بناي داخلي جاده ها، تاثيرات اغلب سبب فش

ــده و به آلودگي اي كه ــتم هاي فاضالب و برق ش سيس

عواقب جدي را براي محيط زيست بومي به دنبال دارد،

مي انجامد.

ــر تمام ــي عالوه ب ــراث جهان ــق مي ــادا، مناط در كان

ــز از قبيل واقعه ــور، چالش هايي را ني ــاي مذك چالش ه

ــتخراج نفت و گاز، تغيير جوي نگاري، معدن كاري، اس

ــاخت جاده، توسعه همجوار و ــوزاندن جنگل ها، س و س

توسعه در درون آن منطقه كه با تعريف ميراثي سازگار

نيست را نيز تجربه كرده است.

ــا ــكو، ب ــي يونس ــس عموم ــال ٢٠٠٩ كنفران در س

ــر تصميمي(٢١) را ــخيص اين عوامل و عوامل ديگ تش

در خصوص توسعه ي چشم انداز تاريخي و شهري اتخاذ

ــط كنفرانس ــاذ احتمالي توس ــه در صورت اتخ كرد ك

ــال ٢٠١١، ابزار ــي در گردهماي بعدي آن در س عموم

ــت از ميراث عمومي ــذار ديگري را جهت صيان معيارگ

ــن پيش نويس آن به عنوان ــا فراهم خواهد نمود. اولي م

ــم انداز تاريخي و شهري،تا حدودي ــنهادي بر چش پيش

ــام مي گيرد اما جداي ــيون ميراث جهاني اله از كنوانس

ــمت توسعه پايدار و از صيانت از بناهاي معماري، به س

كيفيت زندگي پيش مي رود.

در اين سند، چشم انداز ارزش هاي فرهنگي و طبيعي

و خالقيت فرهنگي به عنوان يك ضرورت براي توسعه ي

انساني، اجتماعي و اقتصادي در نظر گرفته مي شود. اين

ــايل اجتماعي و گفت وگوی ميان فرهنگي را به امر مس

ــزار علمي براي يادگيري درباره جوامع مختلف، مثابه اب

تاريخ، آداب و رسوم، ارزش ها و الهامات آنها و همچنين

ــان گروه ها و ــهيل تعامل و مذاكره مي ــزاري براي تس اب

منافع متعارض را در بر مي گيرد. (٢٢)

البته پيش شرط رسيدن اهداف تعيين شده در تمامي

ــازمان ملل، درك اهميت باالي ــكو و س مصوبات يونس

ــناخت «ديگري»، درك گفت وگوي ميان فرهنگي، ش

تنوع به عنوان يك فرصت نه يك چالش و بهره گيري از

ــت. شايد بتوان اهميت تجربه هاي فرهنگ هاي ديگر اس

گفت وگوي ميان فرهنگي را در «يادگيري برای زندگي

ــه عنوان يكي از چهار اصل آموزش در قرن اجتماعي»ب

بيست و يکم خالصه نمود. (٢٣)

پی نوشت

برای اطالعات بيشتر در مورد تاسيس و تاريخ يونسکو

ــته ــرح عظيم:يونسکو»نوش ــتان يک ط به کتاب «داس

ميشل کونيل لکوست، ١٩٩٣-١٩٤٦، پاريس: انتشارات

ــکو» فرناندو ــخ يونس ــاب «تاري ــکو، ١٩٩٤ و کت يونس

والدراما،پاريس، انتشارات يونسکو،١٩٩٥ مراجعه شود.

ــنامه را به تصويب ــت کشوری که در ابتدا اساس بيس

رسانيدند:انگلستان، نيوزيلند، عربستان صعودی،اتحاديه

افريقای جنوبی،استراليا، هند،مکزيک، قرانسه، جمهوری

ــن، دانمارک، ــر، نروژ،کانادا،چي ــک، ترکيه، مص دوموني

اياالت متحده امريکا، چکسلواکی، برزيل، لبنان و يونان

می باشند.

ــازمان ملل برای چندين نهاد ويژه بند ٥٧ منشور س

ــده اند و دارای ــا توافق نامه دولتی بنيان نهاده ش که ب

ــان گونه که در اصول ــئوليت های عمده جهانی هم مس

اساسی آنها در زمينه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،

ــف گرديده ــر زمينه ها تعري ــالمت و ديگ ــی، س آموزش

هستند، می بايست با سازمان ملل در ارتباط باشند.

بند ١ اساسنامه يونسکو

(٤/٣١c)ــکو، ٢٠٠٧-٢٠٠١ راهبرد ميان مدت يونس

پارگراف ٣٠، صفحه ٦ و

(٤/٣٤c)ــکو، ٢٠١٣-٢٠٠٨ راهبرد ميان مدت يونس

پارگراف ٤، صفحه ٧.

بند ٢. ١ از اساسنامه کميسيون کانادايی يونسکو

ــت کاملی از سال های ــی به فهرس به منظور دسترس

ــه ادرس ــازمان ملل ب ــط س ــده توس ــی اعالم ش جهان

الکترونيکی ذيل مراجعه نماييد:

http://www. unac. org/en/news-events/un-

days/international- years. asp

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٥

/٣٤ C ،ــت و چهارمين کنفرانس عمومی اسناد بيس

رای ٤٦«، ٢٠٠٧.

،٩٠/٦٢/A/RESــل ــازمان مل رای مجمع عمومی س

ــامبر ٢٠٠٧ و رای انجمن عمومی سازمان ملل ١٧ دس

A/RES/٢٢/٦٣ در ١٣ نوامبر ٢٠٠٨.

،٢٠٠٨ -٢٠١٣ ــکو، يونس ــدت م ــان مي ــرد راهب

(٤/٣١c)، پاراگراف های ١٠٣- ٩٥، صص ٢٧-٢٦.

ــت سال جهانی ــبت بزرگداش طرح عملياتی به مناس

تقارن فرهنگ ها در سال ٢٠١٠، سند٣٥ C/٥٥)) ارائه

ــکو در اکتبر ٢٠٠٩ و ــده به کنفرانس عمومی يونس ش

.٣٥C/Res ،ــی ــن کنفرانس عموم ــی و پنجمي رای س

ــاهده آخرين طرح ــت مش ــن جه ٤٧;٢٠٠٧. و همچني

عملياتی به ادرس الکترونيکی زير مراجعه کنيد:

http://www. unesco. org/culture/

pdf/2010/2010-actionplan-en

A/ ــل مل ــازمان س ــی عموم ــع مجم رای

RES/٢٠٣،١٩/٦١ زانويه ٢٠٠٧.

به دستور جلسه بيست و يکم در فصل ١٥ از گزارش

پايانی مراجعه نمائيد.

ــوم ــر س ــال ٢٠١٠» در منظ ــتی در س ــوع زيس «تن

ــتقيم به دبيرخانه ــتی جهانی، دسترسی مس تنوع زيس

ــق آدرس ــت محيطی از طري ــوع زيس ــيون تن کنوانس

www. cbd. int/،ــت ــن اس ــر ممک ــی زي الکترونيک

GBO٣

ــتر در مورد ٨ ــی به اطالعات بيش به منظور دسترس

ــعه به آدرس الکترونيکی سازمان ملل هدف هزاره توس

مراجعه کنيد.

www. un. org/millenniuumgoals/اhttp://

،١٨٧/٤١/A/RESرای مجمع عمومی سازمان ملل

٨ دسامبر ١٩٨٦.

ــا»، پاريس، ــوع خالق م ــار، «تن ــار پرز دوکوي خاوي

ــفورد وای بی اچ، ١٩٩٥،صفحه ــارات يونسکو، اکس انتش

.١٠

سرمايه گذاری بر روی تنوع فرهنگی و گفتمان ميان

ــارات ــکو، پاريس، انتش ــزارش جهانی يونس فرهنگی،گ

يونسکو،٢٠٠٩. خالصه ای از گزارش برای دانلود رايگان

در آدرس الکترونيکی زير موجود است:

http://unesdoc. unesco. org/images/ 0018/

001847/ 184755e. pdf

ــورد ــتر در م ــات بيش ــه اطالع ــی ب ــت دسترس جه

کنوانسيون و مناطق ميراث جهانی به آدرس الکترونيکی

زير مراجعه کنيد:

http://whc. unesco. org/en/35/

ــکاد، تري ــاری پيرم و ــلر روس ــتيلد نوراميشل،مش

نويسندگان و ويراستاران کتاب «مناظر ميراث فرهنگی

ــره و تدبير»، مقاالت ــاله ای درجهت مذاک جهانی - رس

ــز ميراث جهانی ــی، پاريس، مرک ــه ميراث جهان ٢٦گان

يونسکو، ٢٠٠٩.

ــی و پنجمين کنفرانس عمومی،٣٥C/ راي اسناد س

.٤٣،٢٠٠٩

ــهری و تاريخی،پيش ــنهادی در زمينه منظر ش پيش

نويس اول، بدون تاريخ، (اگوست ٢٠١٠)، پاراگراف های

٩، ١٣ و٣١.

ــک ج از درون» در ــی گنج ــری: «يادگي ــاب کت

دلور،گزارش کميسيون بين المللی آموزش در قرن٢١به

سازمان يونسکو، پاريس، انتشارات يونسکو،١٩٩٦.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٦

همه ما بارها عبارت گفت وگوی بين اديان را شنيده

ــی را در وجود ما ــات مختلف ــم. اين اصطالح احساس اي

ــه اين گفت وگو يک ــی انگيزد: عده ای معتقدند، ک برم

ــی بوده و به طور کامل از زندگی مردم عادی کار سياس

ــت. عده ديگری در اين گفت وگوها به و باايمان جداس

دنبال تالش های صلح دوستانه هستند. برخی نيز تأکيد

ــت. زيرا امکان ــه گفت وگو نيس ــد، که نيازی ب می کنن

ــود ندارد؛ متعصبان مذهبی گفت وگوی بين اديان وج

ــی ملت ها و اقوام ــف دينی و فرهنگ ــای مختل و قالب ه

ــدن به يکديگر را ــون به مؤمنان امکان نزديک ش گوناگ

نمی دهند. اما گفت وگوی بين اديان بيش از بيست سال

است که در روسيه ادامه يافته و نتايج قابل توجهی، هم

ــی هر يک از گروه ها به طور جداگانه، و هم در در زندگ

ــيه به همراه داشته است. اين تمام محدوده تمدن روس

ــنتی کشورهای ــان دادند، که اديان س گفت وگوها نش

مشترک المنافع از امکانات سازنده بااليی برخوردار بوده

ــز عالقمندی به احترام و صلح متقابل در ميان ملل و ني

ــيه و کشورهای مشترک و اقوام مختلف باايمان در روس

المنافع از هر ميل ديگری قوی تر است.

ــی ــرای اثبات دوباره اين موضوع، به مطالعه و بررس ب

ــده در نوشته های کارشناس مشهور روابط عوامل ياد ش

ــيحيت و مدير مرکز حقوق بشر کليسای ــالم و مس اس

ارتدوکس روسيه، آقای رمان سيالنتيف پرداختيم.

ــال های ١٩٨٨ به ــنده مدعی است، طی س اين نويس

ــات نظامی در قفقاز گفت وگوی علت لزوم توقف مناقش

ــابق افزايش يافت. ــوروی س اديان در اتحاد جماهير ش

ــروع خوب ديری نپاييد که به واسطه افزايش ولی اين ش

ــد، ــطح تنش در منطقه با محدوديت هايی مواجه ش س

ــرايطی نيز، عقالنيت حاکم بر برخی حتی در چنين ش

ــخاص، راهبر گفت و گوی بين دينی بوده گروه ها و اش

است که از ان جمله می توان به موارد زير اشاره کرد:

مناقشه بين آذربايجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ

ــه قره باغ، امکان تغيير و دگرگونی خطر اصلی مناقش

ــکل يک مناقشه عادی به جنگ مذهبی بود که آن از ش

ــر می گرفت. هر دو طرف ــک تمام قفقاز را درب بدون ش

ــی ــر گفت وگوی بين دينی: بررس درآمدی بتاريخچه گفت وگوی بين اديان در روسيه معاصر

نويسنده: مارينا فيودوروا

تنظيم:رايزنی فرهنگی روسيه

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٧

ــالش می کردند؛ اما ــن دگرگونی ت ــريع در اي جهت تس

رهبران مذهبی آذربايجان و ارمنستان، شيخ االسالم اهللا

ــای کاتوليک، وازگن اول، شکر پاشازاده و اسقف کليس

جهت انجام مذاکره با يکديگر به توافق رسيدند. تا پيش

از برگزاری مذاکرات رهبران دينی، سياستمداران به بن

رسيده و تمام اميدها تنها به ديپلماسی مذهبی و گفت

وگوهای صلح طلبانه شيخ االسالم و اسقف کاتوليک بود

ــا عرف و قوانين کنفرانس های بين دينی که به خوبی ب

آشنا بودند.

اولين ديدار اهللا شکر پاشازاده و وازگن اول که به حل

ــه آذربايجان و ارمنستان اختصاص يافته و فصل مناقش

ــن ديدار موفقيت ــد. اي ــود، در فوريه ١٩٨٨ برگزار ش ب

ــال بعد، در تاريخ ٦ تا ٨ فوريه ١٩٩٣ آميز بوده و ٥ س

ــاها و بويژه ــی کليس ــورای جهان ــالدی به ابتکار ش مي

کليسای ارتدوکس روسيه در ژنو نمايندگان مذهبی دو

کشور دوباره با يکديگر ديدار کردند. [١] رهبران دينی

ــتان، طرفين مناقشه را به آتش بس آذربايجان و ارمنس

و برخورد انسانی با اسرای جنگی دعوت کردند. [٢]

ــه قره باغ فاقد ــرف توافق کردند که مناقش هر دو ط

ــی دارد و با انگيزه های مذهبی بوده و فقط جنبه سياس

اين کار امکان و زمينه دروغ پردازی و فتنه گری در اين

مورد را سلب کردند.

ــترک طرفين چنين امده است: «پس در اعالميه مش

ــت را تهديد ــه دو مل ــکالتی ک ــی مش از بحث و بررس

ــود برخی تالش ها جهت تعيين انگيزه می کردند، با وج

ــه در نتيجه ــه ای ک ــل بروز و نام بردن از مناقش و دالي

ــت با عنوان ــده اس آن خون بيگناهان زيادی ريخته ش

نبرد مسلمانان و مسيحيان، الزم دانستيم در درجه اول

تأکيد کنيم که اين جنگ، فاقد انگيزه های مذهبی است.

ــلمانان آذربايجان سال ها با ــيحيان ارمنستان و مس مس

صلح و دوستی، احترام و روابط حسن همجواری زندگی

کرده و می کنند.»[٣]

ــقف ــی از اين ديدار وازگن اول، اس ــه فاصله کوتاه ب

ــال پيامی برای رهبر مذهبی کليسای کاتوليک، با ارس

مسلمانان منطقه ماوراء قفقاز، از او در الغای حکم اعدام

يازده ارمنی که در تاريخ سوم فوريه در منطقه الچين به

ــارت گرفته شده بودند، درخواست کمک و همکاری اس

ــقف کليسای کاتوليک عنوان شده بود: کرد. در پيام اس

ــوده و دارای عواقب ــابه خطرناک ب ــدور احکام مش «ص

ــرای جنگی و گروگان های سنگينی برای سرنوشت اس

ــد.» وازگن اول افزوده بود که در ــور می باش هر دو کش

ــه در پايان مالقات ــترک دو رهبر مذهبی، ک بيانيه مش

ــيده بود، از تالش ــه در ژنو به امضاء رس ــورخ ٨ فوري م

ــرا و گروگان ها سخن گفته شده متقابل جهت تبادل اس

است. [٤]

ــيخ االسالم اهللا شکر نيز از جانب خود ضمن اشاره ش

به موضوع قره باغ هر بار تأکيد می کرد، که اين مناقشه

ــلمانان و مسحيان در نتيجه اختالفات مذهبی بين مس

نبوده و جنبه سياسی دارد.

ــر مذهبی ــه رهب ــد، ک ــد می کنن ــان تأکي کارشناس

ــی درک می کرد که در صورت اعالم آذربايجان به خوب

جهاد در مقابل ارمنستان، مجاهدانی که خود را «انصار»

ــه تنها با ارمنی ها ــه دور او حلقه زده و ن ــد، ب می ناميدن

ــلمانان ــد جنگيد، بلکه افکار خود را در بين مس خواهن

آذربايجان گسترش خواهند داد و برداشت افراط گرايانه

ــت ــالم را به آنها آموزش خواهند داد. گذش خود از اس

ــته است؛ وقايع ــکر حق داش ــان داد که اهللا ش زمان نش

ــال ١٩٩٥ نمونه کامل اين نوع رويکرد چچن پس از س

بود. [٥]

جمهوری چچن

ــاز جنگ اول چچن ــال ١٩٩٤ پس از آغ در پايان س

ــن، از همکار خود، ــر دودايف، رئيس جمهور چچ جوه

ــت در مقابل روسيه ــابکوف، خواس ــين آلس مفتی حس

ــم جهاد اعالم کند. اين امر برتری مجاهدان چچنی حک

ــا از تجزيه طلبان ــرد. بدين ترتيب، آنه ــم می ک را فراه

ــالم ــای عادی به مجاهدان و مبارزان راه اس و چريک ه

تبديل می شدند. اما مفتی چچن نه تنها از اجرای فرمان

ــرباز زد، بلکه با عزيمت به مسکو و مالقات با دودايف س

ــی دوم فعاالنه در روند صلح شرکت کرد. ــقف آلکس اس

ــان مذاکرات بر عدم وجود هر ــره در پاي در بيانيه منتش

ــد. نوع انگيزه مذهبی در بحران به وجود آمده، تأکيد ش

ــا قاطعيت هر نوع ــالم کردند: «ما ب ــقف و مفتی اع اس

ــه چچن به تقابل احتمالی در مورد امکان تبديل مناقش

بين مسيحيان و مسلمانان را رد می کنيم. پيروان واقعی

ــند. استفاده از اين دو مذهب تنها آرزومند صلح می باش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٨

ــيحيان به ــلمانان و مس مفاهيم و نمادهای مقدس مس

منظور ايجاد دشمنی و تحريک و برانگيختن جنگ های

مذهبی گناه و قانون شکنی است.»[٦]

ــم مبارزان برانگيخته ــابکوف خش ديدگاه اصولی آلس

ــد، در فوريه ــود را درخطر می دي ــود؛ او که زندگی خ ب

ــتعفاء داد و به قزاقستان رفت. ١٩٩٥ از سمت خود اس

ــا برغم تمام تالش ها جهت مذهبی جلوه دادن جنگ ام

چچن، جامعه جهانی مسلمانان از اين مناقشه با عنوان

جنگ مذهبی ياد نکرد. [٧]

ــيحی ــلمان و مس ــروه مس ــه ١٩٩٥ دو گ در فوري

ــح جويانه و بازديد ــس جهت انجام عمليات صل ارتدوک

ــالم و تخريب شده به قفقاز شمالی رفتند. از مساجد س

ــيحيان، يهوديان و مسلمانان [٨] در ژانويه ١٩٩٦ مس

در مسجد کيزالر تجمع کرده و از نمايندگان دولت های

ــت کردند، ــتان درخواس ــس دولت داغس ــدرال و رئي ف

ــلمان ــط باند گروگان گير س جايگزينی گروگان ها توس

مرادويف صورت گيرد. [٩]

گفت وگوی اديان و احمد حاجی قديروف

ــای ــقف اعظم کليس پس از آغاز جنگ دوم چچن اس

ــيه بر عدم وجود زمينه های مذهبی در ارتدوکس روس

ــه جديد و آغاز مذاکرات با مفتی احمد قديروف، مناقش

ــده گرفته بود، ــت نهاد مذهبی چچن را برعه که رياس

تأکيد کرد. در آگوست سال ٢٠٠٠، قديروف به همراهی

ــکل از رهبران مذهبی کشورهای مشترک هيأتی متش

ــرکت در مجمع جهانی رهبران مذهبی المنافع برای ش

در سازمان ملل متحد به نيويورک سفر کرد و در نوامبر

سال ٢٠٠٠ با اسقف آلکسی دوم ديدار نموده و موضوع

ــی قرار ــل و فصل جنگ چچن را مورد بحث و بررس ح

دادند. [١٠]

عراق

ــان ارتدوکس و ــفر هيأت کشيش ــتا، س در هين راس

روحانيان مسلمان به بغداد پيش از آغاز جنگ، بهترين

نمونه از تالش های صلح دوستانه مشترک است. در آغاز

ــران کننده ترين موضوع ــال ٢٠٠٣ وضعيت عراق نگ س

ــای آمريکا و هم ــيه بود. طرح ه ــلمانان روس از نظر مس

ــرنگونی رژيم صدام حسين از سوی پيمانان او جهت س

ــده عراق ابراز ــالمی که با ملت رنجدي تمامی مراکز اس

ــتگی کرده بودند، محکوم شد. لحن اين بيانيه ها همبس

شدت يافت تا اينکه در تاريخ ١٥ فوريه سال ٢٠٠٣ در

جريان تجمع چند هزار نفری ضد جنگی که در ماخاچ

ــد، شرکت کنندگان برای گرفتن اسلحه در قلعه برپا ش

دست و نبرد برای آزادی عراق اعالم آمادگی کردند.

نقش نهاد مذهبی مرکزی مسـلمانان روسيه

در گفت و گوی دينی با عراق

ــيه در جريان ــلمانان روس ــاد مذهبی مرکزی مس نه

ــات ضدغربی نقش فعالی داشت. ــکل گيری احساس ش

ــکل از روحانيون ــرد هيأتی متش ــنهاد ک اين نهاد پيش

ــح طلبانه به بغداد اعزام ــب گوناگون با اهداف صل مذاه

ــود. اين پيشنهاد با موافقت کليسای کاتوليک مواجه ش

ــکل از ــارس هيأتی متش ــاه م ــخ ١٧ م ــده و در تاري ش

ــيحی و مسلمان عازم بغداد شدند. مفتی روحانيون مس

ــی منطقه پرم محمدعلی ــم طلعت تاج الدين، مفت اعظ

ــتوف جعفر بيکمايف، مفتی خوزين، مفتی منطقه راس

ــر بابايف و ــی مولداوی آلب ــکو محمد وليدف، مفت مس

مفتی بالروس اسماعيل واروناويچ از طرف نهاد مرکزی

ــته و سرپرستی هيأت ــيه حضور داش ــلمانان روس مس

ــای ارتدوکس نيز با آقای فيافان، اسقف کليسای کليس

ارتدوکس ماگادان و سينگور بود. [١١]

ــای ارتدوکس ــکاری بين کليس ــال ١٩٩٠ هم از س

روسيه و مراکز اصلی ديگر اديان به طور منظم پيگيری

ــت. در ١٩٩١ و در جريان مذاکرات، تصميم ــده اس ش

ــن اديان اتخاذ ــکيل نهاد دايمی بي اصولی مبنی بر تش

ــلمانان روسيه مانع از ــکاف موجود بين مس شد؛ اما ش

اجرای اين تصميم گرديد.

ــه عنوان ــای ارتدوکس ب ــال های بعد، کليس طی س

ــيه صبورانه در ــيس شورای بين اديان روس مبتکر تأس

ــرايط مسلمانان روسيه به حالت انتظار زمانی ماند تا ش

عادی بازگشت. پس از هفت سال انتظار مقرر شد طرح

ــورای ــورای همکاری با اتحاديه های مذهبی را در ش ش

ــگ دو تن از ــی کرده و بی درن ــن دينی دوباره بررس بي

رهبران مذهبی مسلمانان، مفتی اعظم طلعت تاج الدين

و مفتی راويل عين الدين، به آن شورا دعوت شوند. اميد

ــياری بود که دو رهبر مذهبی فوق اختالفات خود را بس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٨٩

ــانده و بتوانند موفق به به فضای گفت وگوی دينی نکش

اخذ تصميمات مشترک شوند.

ايران

ــقف اعظم کريل، ــال ١٩٩٧ در نتيجه ديدار اس از س

ــای اسمولنسک ــبات خارجی کليس رئيس بخش مناس

ــيه به عنوان ــای ارتدوکس روس ــراد، کليس و کالينينگ

بنيانگزار کميسيون مشترک دينی گفت وگوی «اسالم

- مسيحيت ارتدوکس» گفت وگوهای نظری و دينی با

ــيعه ايران را آغاز کرد. جلسات کميسيون روحانيون ش

ــکو و تهران برگزار ــال يک بار در مس ــور هر دو س مذک

ــاد ارگان دايمی ــوع ايج ــن اينکه موض ــدند. ضم می ش

ــابهی جهت گفت وگو با غيرمسيحيان روسيه برای مش

مسيحيان ارتدوکس اهميت بيشتری پيدا کرد. [١٢]

يوگسالوی

ــورای بين االديان روسيه در تاريخ ٢٥ اولين بيانيه ش

مارس ١٩٩٩ به بررسی بمباران های وحشيانه جمهوری

ــط نيروهای پيمان آتالنتيک شمالی ــالوی توس يوگس

اختصاص يافت. [١٣] از آن زمان، نقطه نظرات رهبران

ــنتی روسيه به طور دايمی دررسانه های ارتباط اديان س

ــد. بويژه شورای بين االديان روسيه جمعی اعالم می ش

ــتی عکس العمل نشان می داد اغلب به حمالت تروريس

ــه تنها به حفظ صلح بين اديان دعوت می کرد، بلکه و ن

ــتقيم به سرکوبی تروريست ها به عنوان يک به طور مس

اقدام پيشگيرانه توصيه می کرد.

بسالن

ــيه در خصوص ــورای بين االديان روس ــه ش در بياني

ــپردن ــود: «نبايد از س ــده ب ــالن گفته ش ــوادث بس ح

ــت عدالت ترسيد، در ــت ها و ايادی آنها به دس تروريس

ــرده و از بين برد، ــرکوب ک ــورت لزوم بايد آنها را س ص

صرفن ظر از اينکه چه کسانی باشند، کجا باشند و خود

را در قالب چه شعاری پوشانده باشند. ما به اين موضوع

ــن و مذهبی اعتقاد ــد می کنيم که آنها به هيچ دي تاکي

ــتند؛ شيطانی که در ــته و در خدمت شيطان هس نداش

آرزوی بازگرداندن بشر به ورطه يأس و نااميدی و قدرت

گرفتن و تسلط خود بر جهان است.»

کمک به سازمان های مذهبی

شورای بين اديان روسيه توجه ويژه ای به کمک های

ــرد. پس از ــی مبذول ک ــازمان های مذهب ــی به س عمل

ــکو، ــيون فدرال انرژی و دولت مس ــه بين کميس مکاتب

طرفين در زمينه کاهش قابل توجه هزينه های گرمايش

و برق برای تمام سازمان های مذهبی به توافق رسيدند.

ــيه با ــورای بين اديان روس [١٤] همچنين، اعضای ش

ارسال چندين نامه به وزارت آموزش روسيه از اين نهاد

درخواست کردند استاندارد آموزشی درس الهيات را به

ــناخته و آموزش علوم دينی را در مدارس ــميت ش رس

راهنمايی سامان دهد. [١٥]

ــال ٢٠٠١ ميالدی شورای بين در تاريخ ٤ جوالی س

ــيه عضو وابسته کنفرانس جهانی اديان برای اديان روس

ــه آن به ــب آن اعضای هيأت رئيس ــد، و متعاق صلح ش

ــی درآمدند. ــران مذهب ــورای اروپايی رهب ــت ش عضوي

ــال ٢٠٠١ ميالدی دو ــامبر س ــخ ٢٥ دس [١٦] در تاري

سازمان جديد به شورای بين اديان روسيه اضافه شدند:

ــمالی و فدراسيون ــلمانان قفقاز ش مرکز هماهنگی مس

ــال ٢٠٠٥ ميالدی ــيه. در س انجمن های يهوديان روس

دفاتر اين مرکز در مناطق پرم و کراسنايارسک، کاميکی

و کاراچايوا-چرکسيا افتتاح شدند. [١٧]

شورای بين اديان روسيه

ــال ١٩٩٨ ميالدی به ابتکار در تاريخ ٢٣ دسامبر س

ــبات خارجی کليسای اعظم مسکو، مجلس بخش مناس

ــهر مسکو ــيه در ش ــورای بين اديان روس ــان ش مؤسس

ــن از روحانيون ــان آن ٥ ت ــد، که در جري ــکيل ش تش

ــک و ــقف اعظم اسمولنس مذهبی به نامهای: کريل اس

کالينينگراد، مفتی اعظم طلعت تاج الدين، مفتی راويل

عين الدين، خاخام اعظم روسيه آدولف شايويچ و رئيس

ــانگای سنتی بوداييان روسيه هامبوالما دامبا آيوشف س

به عنوان اعضای هيأت رئيسه انتخاب شدند.

ــورای بين اديان به طور متوسط ٣ بار در جلسات ش

سال برگزار می شدند و هدف آن عکس العمل در مقابل

حوادث سياسی و اقتصادی، محکوم کردن عمليات های

ــای قانونی که ــرای ابتکاره ــی، اج ــتی و افراط تروريس

ــهيل عملکرد ــای مذهبی جوامع و تس ــکان ارتقا فض ام

موسسه های مذهبی بود.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٠

شورای بين دينی کشورهای مشترک المنافع

ــن مجمع بين مذهبی ــال ٢٠٠٠ ميالدی، اولي در س

ــی شوروی ــورای بين دينی در دوران پس از فروپاش ش

برگزار گرديد. (١٤-١٣ نوامبر ٢٠٠٠) اين اولين مجمع

ــش از ١٠٠ رهبر ــه بود که بي ــی صلح طلبان بينامذهب

ــورهای مشترک المنافع در آن مذهبی از روسيه و کش

ــتی ــد. در مارس ٢٠٠٤ به سرپرس ــرد هم آمده بودن گ

ــن مذهبی صلح ــی، دومين مجمع بي ــورای بين دين ش

ــد. (٤-٢ مارس ٢٠٠٤) در ــکو برگزار ش طلبانه در مس

اين مجمع به تصميم اکثريت شرکت کنندگان، شورای

ــورهای مشترک المنافع تأسيس گرديد. بين دينی کش

اعضای افتخاری اين شورا عبارت بودند از: اسقف اعظم

مسکو و روسيه آلکسی دوم و رئيس شورای عالی دينی

مردم قفقاز شيخ االسالم اهللا شکر پاشازاده.

ــورهای مشترک ــورای بين االديان کش با تشکيل ش

ــای انجمن های مذهبی از تمام کشورهای المنافع، رؤس

ــترک المنافع به جز ترکمنستان به عضويت شورای مش

جديد درآمدند. بدين ترتيب، تعداد اعضای اين شورا به

ــيد. کريل، اسقف اعظم اسمولنسک حدود ٣٠ عضو رس

ــورای ــراد به عنوان رئيس کميته اجرايی ش و کالينينگ

بين مذهبی شورای روسيه انتخاب شد. در سال ٢٠٠٦

ــترک همراه ــيه به طور مش ــن االديان روس ــورای بي ش

ــترک المنافع ــورهای مش ــن االديان کش ــورای بي با ش

ــی در تمام تاريخ ــکو بزرگترين مجمع بين دين در مس

روسيه، يعنی مجمع جهانی رهبران مذهبی را همزمان

ــت» در سن پتربورگ برگزار کرد. با مالقات «گروه هش

(٥-٣ جوالی ٢٠٠٦) [١٨]

جشن «روز وحدت ملی»

اوج فعاليت شورای بين دينی روسيه در سال ٢٠٠٤

ــال رئيس جمهور روسيه والديمير بود. در ژانويه اين س

پوتين در نامه خود به خدمات شورای بين دينی روسيه

ــورا جهت نام گذاری جشن دولتی جديد و ابتکار اين ش

ــفته و ــه نام روز وحدت ملی، که نماد پايان دوران آش ب

پراغتشاش قرن هفدهم است، اشاره کرد. دولت روسيه

ــنهاد را پذيرفت و بدين منظور روز ٤ نوامبر در اين پيش

ــن های روسيه درج شد، که جايگزين جشن تقويم جش

قديمی کمونيسيتی ٧ نوامبر بود. عليرغم اعتراض مراکز

اسالمی به اين تاريخ، به دليل برگزاری جشن کليسايی

ــمايل در روز ٤ نوامبر به طور سنتی جشن کليسايی ش

ــمايل مادر خدا، بخش اعظمی از مسلمانان اعتراضی ش

به اين موضوع نداشتند. [١٩]

گفت وگوی بين دينی در يونسکو

ــقف اعظم جديد ــال ٢٠٠٩ ميالدی کريل اس در س

مسکو و روسيه پيشنهاد کرد، گروه مشاوره گفت وگوی

بين دينی وابسته به يونسکو تشکيل شود. گروه مشاوره

ــروه رهبران ــه گ ــخ ٢٢ جوالی در اولين جلس در تاري

ــقف اعظم، ميان ــد. به ابتکار اس عالی مذهبی ايجاد ش

مسلمانان کشورهای مشترک المنافع، شيخ االسالم اهللا

شکر پاشازاده رئيس مسلمانان ماورا قفقاز به تشکيالت

بين دينی جديد دعوت شده بود.

مشکالت پيش روی گفت وگو دينی روسيه

ــقف آينده مسکو و روسيه، در سال ١٩٩٤ کريل، اس

عنوان کرد:«متأسفانه در سال های اخير روابط کليسای

ارتدوکس و سازمان های مذهبی غيرمسيحی در روسيه

و کشورهای مشترک المنافع دستخوش پيچيدگی هايی

ــت. اين امر در درجه اول با تغييرات جدی در ــده اس ش

ساختار و مديريت تشکيالت اديان سنتی مرتبط است.

ــديد در ــه و وضعيت خود و اختالف نظر ش درک تجرب

ــکيالت ــی منجر به جدايی تش ــکيالت مذهب درون تش

ــکيالتی که چندين ــيحی گرديدند؛ تش مذهبی غيرمس

ــکيالت ــرده بودند. اين امر بويژه در تش دهه فعاليت ک

ــدد جديد و ــازمان های متع ــالمی منجر به ايجاد س اس

ــن دليل مهمی که ــر برنامه های آنها گرديد. دومي تغيي

ــده می کند، ايجاد ــن مذهبی امروزی را پيچي روابط بي

تحرکات و جريانات مذهبی مختلف می باشد، که فعاليت

آنها هميشه هم مفيد و بدون ضرر نيست. در عين حال

ــکالت موجود در ــت که برغم مش ــحالی اس جای خوش

روابط ما با غيرمسيحيان در کشورهايی که پيشتر اتحاد

ــکيل می دادند، ظرفيت دوستی و جاهير شوروی را تش

همکاری موجود همچنان حفظ شده است. ظرفيت که

ــه را تحمل کند.» ــت اين مقابل ما ايمان داريم قادر اس

[٢٠]

ــيحيت در روسيه همچنان ــالم و مس گفت وگوی اس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩١

ــی و مقابله با ــائل مربوط به همکاری عمل ــه طرح مس ب

ــائلی همچون تروريسم، جنگ های کوچک، توليد و مس

ــترش ايدئولوژی های نفرت آميز توزيع مواد مخدر، گس

ــان ها و. . .، که دغدغه مشترک پيروان تمام اديان از انس

سنتی می باشند، ادامه می دهد.

ــلمانان اما پس از نامه ١٢٨ تن از رهبران مذهبی مس

ــان به پاپ در رم، اين گفت وگو ديگر جنبه مناظره جه

کالمی به خود گرفته است.

پی نوشت ها

[١] آ. مهديف، د. جعفراف، نشست رجال مذهبی قفقاز

در باکو «نيزاويسيمايا گازتا»، ٢٦ نوامبر ١٩٩٢.

ــزارش خبرگزاری «اينترفاکس»،مورخ ١٥ فوريه [٢] گ

.١٩٩٣

ــترک ديدار مورخ ٩ فوريه ١٩٩٣ بين [٣] اعالميه مش

ــای کاتوليک ارامنه و ــقف اعظم کليس وازگن اول اس

ــازاده رئيس هيأت مديره شيخ االسالم اهللا شکر پاش

مسلمانان قفقاز، آرشيو نويسنده مقاله.

ــزاری «اينترفاکس»،مورخ ٥ مارس [٤] گزارش خبرگ

.١٩٩٣

[٥] گزارش خبرگزاری «اينترفاکس»،مورخ ٢٠ مارس

.١٩٩٣

[٦] گزارش خبرگزاری «اينترفاکس»،مورخ ١٥ دسامبر

.١٩٩٤

ــيه، ــالم در روس ــخ نوين اس ــيالنتيف، تاري [٧] ر. آ. س

مسکو، ٢٠٠٧.

[٨] گزارش ايستگاه راديويی «راديو روسيه»، مورخ ١٨

فوريه ١٩٩٥.

ــکو»، مورخ ــتگاه راديويی «پژواک مس [٩] گزارش ايس

١١ ژانويه ١٩٩٦، برنامه خبری ١٦:٠٥.

ــروف، قدي ــد احم ــا ب اول ــی آلکس ــات مالق [١٠]

«کامرسانت»، ٢٠٠٠، ٢٣ ژانويه.

[١١] طلعت تاج الدين، جهاد هم اينک در جريان است،

«کانسرواتور»، ٢١ مارس٢٠٠٣.

ــس»، مورخ ٢٥ ــزاری «اينترفاک ــزارش خبرگ [١٢] گ

ژانويه ٢٠٠١.

ــس»، مورخ ٢٥ ــزاری «اينترفاک ــزارش خبرگ [١٣] گ

مارس ١٩٩٩.

ــس»، مورخ ١٠ ــزاری «اينترفاک ــزارش خبرگ [١٤] گ

آوريل ٢٠٠٢.

[١٥] در دسترس در سايت رسمی شورای بين االديان

.(www. m-s-r. ru) روسيه

ــکو، [١٦] مطالب دومين مجمع صلح بين االديان (مس

٣-٢ مارس ٢٠٠٤)، آرشيو نويسنده.

ــورخ ٤ ــس»، م ــزاری «اينترفاک ــزارش خبرگ [١٧] گ

جوالی ٢٠٠١.

ــکايا ــاره نيکی، «راسيس ــی دوب ــوا، زندگ [١٨] ن،تاگان

گازتا»، ٢٣ ژوئن ٢٠٠٦.

[١٩] يو،تاراتوتا، درخواست روحانيان مذهبی جهت لغو

جشن ٧ نوامبر کامرسانت، ٢٣ سپتامبر٢٠٠٤.

ــای اسمولنسک ــقف اعظم کليس ــخنرانی اس [٢٠] س

ــالگی بخش روابط ــن ٥٠ س ــراد در جش و کالينينگ

http://ru. :ــکو، لينک مطلب ــای مس خارجی کليس

zavet. ru/news/news-p٠١٠٤٠٤. htm

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٢

تحوالت تاريخی چوان جو

ــاحلی دريای چوان جو منطقه ای واقع در تپه های س

ــرق چين است و ــتان فوجيان در جنوب ش جنوبی اس

ــگ، لو جيانگ، چوان ــار ناحيه فنگ زی، لی چن از چه

گانگ و سه شهر شی شی، جين جيانگ و نا آن و چهار

ــی، يونگ چون، دی هوا و ــتان هوی آن، آن ش شهرس

ــکيل شده است و همه آنها را تحت ناحيه جين من تش

کنترل و اداره خود دارد.

در عصر حجر اين منطقه مسکونی بوده است. تا قبل

از دوران حکمرانی سلسله های چين و هان اين منطقه

ــانی که در کشتی زندگی را مين يوئه می خواندند. کس

می کردند و دريا را زمين خود تلقی می نمودند و در واقع

يک ملت دريانشين بودند.

در دوران چين اين منطقه تابع ايالت مين جونگ بود

ــاب و در دوران هان نيز از توابع ايالت هوی جی به حس

می آمد.

ــه کشور، کشور وو شهرستان در دوران حکمرانی س

دونگ آن را در اين ناحيه تاسيس کرد و مرکز شهرستان

نيز شهر نا آن وابسته به شهر چوان جو امروز بود.

در زمان سلسله نان چی به دليل اينکه فرماندار ايالت

ــل دريايی توجه زيادی ــعه حمل و نق ليانگ آن به توس

ــدر بزرگی تبديل ــه به بن ــت اين ناحي مبذول می داش

ــورهای مختلف از جمله ــد که کشتی های آن به کش ش

هندوستان رفت و آمد می کردند.

ــگ در ــله تان ــی سلس ــال ٧٠٠ دوران حکمران در س

ــد و مرکز ــيس ش منطقه چوان جو ايالت وو رونگ تاس

ــهر نان آن وابسته به چوان جو بود. سال آن همچنان ش

٧١١ ايالت وو رونگ نام خود را به ايالت چوان جو تغيير

داد و اين سرآغازی برای اين ناحيه به حساب می آمد.

ــال ٧٢٠ مرکز ايالت چوان جو به جين جيانگ در س

ــدن شهر چوان جو به انتقال يافت و اين آغاز تبديل ش

مرکز ايالت بود.

در دوران تانگ و به دنبال انتقال مرکز ايالت به چوان

ــدن مسير زمينی جاده ابريشم جو و به علت محدود ش

دين پژوهي در مطالعات ميان فرهنگي؛ بررسي اسالم در چوان جو

نويسنده: لی شينگ هوا، منبع: «دراسات قوميه هوی»، شماره دوم سال ۲۰۱۰

ترجمه و تنظيم: رايزنی فرهنگی - چين

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٣

ــم دريايی ــان تانگ اهميت جاده ابريش در اواخر دودم

ــه مبدا مرکزی جديد جاده ــی گرفت و چوان جو ب فزون

ابريشم مبدل گرديد.

ــته های چوان جو با عنوان تاريخچه چوان جو در نوش

ــهرهای گوانگ جو، جيائو جيو و اين منطقه در کنار ش

ــگ چيو به عنوان يکی از مراکز و بنادر بزرگ تجاری يان

و بازرگانی چين با کشورهای ديگر معرفی شده است.

ــله، جنگ های ــی تانگ و ٥ سلس ــر حکمران در اواخ

متوالی در دشت های مرکزی بوقوع پيوست و چوان جو

ــط افرادی مانند وانگ شن (شاه مين) و فرزندانش توس

ــيائو فرمانده ــپس ليو چونگ ش ــال و س به مدت ٣٧ س

ــال و چن هونگجون نيروی چينگ يوان به مدت ١٧ س

فرماندار محلی اداره شد.

ــعه ــداران و فرماندهان با برنامه توس ــه اين فرمان هم

ــتند و به برقراری ــازگاری و همراهی داش چوان جو س

ــراف توجه زيادی مبذول ــورهای اط روابط خوب با کش

ــترش تجاری دريايی را در اولويت کاری ــته و گس داش

خود قرار داده بودند.

در اين دوره ها با حمل و نقل دريايی چوان جو توسعه

چشمگيری يافت و اين اساس خوبی شد برای اينکه اين

منطقه به يک بندر بزرگ در سلسله های سونگ و يوان

ــال ٩٤٩ در چوان جو ايالت چينگ ــود. در س تبديل ش

يوان جون تاسيس شد و چوان جو و نان جو (زانگ جو

امروز) را در حيطه فرماندهی خود داشت.

ــونگ تنها در گوانگ جو، هانگ جو در اوايل دوران س

ــتيرانی ايجاد شد. تجار و مينگ جو، ادارات گمرک کش

ــل از ورود و خروج ــتی های خارجی قب چوان جو و کش

ــريفات از بندر چوان جو بايد در اين ادارات گمرکی تش

الزم را انجام می دادند. اين کار برای آنان آسان نبود.

ــام اين منطقه ــماری از افراد بن ــا اينکه با تالش ش ت

ــال ١٠٨٧ و با تصويب دولت مرکزی در سرانجام در س

چوان جو نيز اداره گمرک کشتيرانی تاسيس شد و بندر

چوان جو رسما آغاز بکار کرد.

ــتقيما از اين بندر ــتند مس از اين پس تجار می توانس

ــورهای ديگر کشتيرانی کنند و نيازی به تصويب به کش

ادارات گمرک مناطق فوق نداشتند.

ــتی های خارجی قادر بودند در اين بندر همزمان کش

پهلو گرفته و فعاليت های تجاری خود را انجام دهند. در

اين شرايط بود که بندر چوان جو هرروز توسعه بيشتری

ــمالی تجارت و ــونگ ش پيدا کرد و در اواخر دودمان س

ــورهای ديگر رونق گرفت به ــی چوان جو با کش بازرگان

گونه ای که اين بندر با بيش از ٣٠ کشور و منطقه جهان

ــت و حجم تجارت آن ــراودات تجاری و بازرگانی داش م

بعد از گوانگ جو در رده دوم قرار گرفت.

ــونگ جنبی از ــر پايتخت دودمان س ــه دنبال تغيي ب

ــی ــن آن (هانگ جو امروز)، مرکز اقتصادی و سياس لي

ــور نيز به جنوب انتقال يافت. اين موجب ــر کش سراس

شد در تجارت خارجی منابع مالی مهم درآمدمالياتی به

حکومت سونگ جنوبی تعلق پيدا کند و بندر چوان جو

نيز از گوانگ جو به لين آن نزديکتر بود و اين نقش آن

را مهمتر می کرد.

ــده در ــان خارجی چاپ ش ــت های محقق در يادداش

ــت که چوان جو در آن ــونگ جنوبی آمده اس دوران س

ــه ارتباطات تجاری ــور و منطق زمان با بيش از ٥٠ کش

داشت. در اين نوشته آمده است که کشتيرانی مستقيم

ــوار بوده است اين بدان معناست که در اين منطقه دش

ــان يک بندر بزرگ بين المللی بوده چوان جو در آن زم

ــتی های آن تا منطقه تازی در رفت و آمد است که کش

ــدر گوانگ جو از اهميت ــت و آن بندر نيز با بن بوده اس

مساوی برخوردار بود.

ــائو شينگ دودمان سونگ جنوبی ١١٣١ در زمان ش

- ١١٦٢ جو شی دانشمند امور آموزش و پرورش چين

ــت تا امور تدريس را ــفرهای زيادی داش به چوان جو س

انجام دهد. از اين جهت گفته می شد که چوان جو محل

ــی در آنجا کانون تعليم و آموزش و پرورش بوده و جوش

تربيت ايجاد کرده است.

ــای خانواده ــونگ جنوبی اعض ــان دودمان س در پاي

ــوان جو با ــق فعاليت های تجاری چ ــلطنتی از طري س

ــنگينی دريافت می کردند و ــورهای ديگر ماليات س کش

اين در پيشرفت بندر چوان جو تاثير نامطلوبی داشت. با

اين حال روند توسعه بندر متوقف نشد.

ــو دی مقام های ــو گونگ و س ــال ١٢٧٦ پو ش در س

عالی رتبه دولت سونگ جنوبی در استان های فوجيان و

ــگ دونگ در جنوب چين، چوان جو را به حکومت گوان

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٤

يوان تسليم کردند و اين حکومت بود که فرماندهان اين

استان ها را نيز تعيين می کرد.

ــال ١٢٧٨ چوان جو به مرکز استان تبديل شد در س

ــب خود کرد. در همان ــتری را نصي و موفقيت های بيش

ــله يوان دو مقام عالی رتبه ياد شده سال امپراتور سلس

ــورهای ديگر در ــار کرد و به آنان گفت که کش را احض

ــرق چين به چين احترام زيادی می گذارند و جنوب ش

ــتانه باشند از اين امر ــترش روابط دوس اگر مايل به گس

استقبال حواهد شد.

وی افزود که آنها می توانند آزادانه به چين تردد کرده

ــند. دستورهايی که ــور تجارت داشته باش و با اين کش

امپراتور صادر کرد به خارجيان اعالم شد.

ــوان جو به عنوان ــان می دهد که موقعيت چ اين نش

ــادر ديگر حتی ــزرگ در برخی اوقات از بن ــک بندر ب ي

ــن منطقه اولين بندر ــگ جو فراتر رفته و گاهی اي گوان

بزرگ چين در تجارت خارجی بوده است.

ــی چوان جو ــال ١٢٩٧ موقعيت سياس هر چند از س

ــتان کاهش يافته بود به دليل آنکه موقعيت مرکزی اس

ــر بود اما جايگاه اقتصادی آن در امور بازرگانی متزلزل ت

و تجاری ملموس و قابل توجه بود.

ــفرنامه ابن بيتوته به اين ــفرنامه مارکوپولو و س در س

موضوعات اشاره شده است.

ــو ــوان ج ــدر چ ــو در بن ــال ١٢٩١ مارکوپول در س

ــرای او به منزله ــرد که ب ــرفت هايی را مالحظه ک پيش

ــکوفايی اين بندر بود. او می نويسد که چوان جو يکی ش

از بزرگترين بنادر جهان است و تعداد زيادی از تجار در

ــتند و اقالم و کاالها روی يکديگر آن در رفت و آمد هس

انباشته شده است. اين قابل تصور نيست.

ــال ١٣٤٦ به عنوان ابن بيتوته ١٣٠٤ - ١٣٧٧ در س

ــتاده سلطان هندوستان به چين سفر کرد. وی نيز فرس

ــی از بزرگترين ــفرنامه خود بندر چوان جو را يک در س

بنادر جهان و حتی بزرگترين بندر معرفی کرده است.

ــان می دهد که بندر چوان جو در اواسط قرن اين نش

ــکوفاترين بنادر جهان تبديل شده ١٤ به بزرگترين و ش

و يا با آنها برابری می کرده است.

ــوان در کتاب دائو يی ــر اين آقای وانگ دا ي افزون ب

جی (يادداشت های جزاير بيگانه) در سال ١٣٤٩ آورده

ــت که در آن زمان چوان جو با ١٠٠ کشور و منطقه اس

جهان تبادالت بازرگانی و تجاری داشته است که نشان

می دهد در مقايسه با دوران سونگ جنوبی ٤٠ کشور و

منطقه به آن افزوده شده است.

بندر چوان جو در زمينه تجارت خارجی از ديگر بنادر

ــه و در خارج از ــی گرفت چين از جمله گوانگ جو پيش

چين نيز هم رديف بندر اسکندريه مصر شده است.

ــال ١٣٦٦ در چوان جو چندين ــال ١٣٥٧ تا س از س

جنگ به وقوع پيوست که ١٠ سال طول کشيد. شماری

از شخصيت های مسلمان در اين نبردها شرکت داشتند

و اين باليا و مصايب زيادی را متوجه مسلمانان کرد.

ــن دوران نيروی قيام کننده چن يو دينگ وارد در اي

ــی منطقه غربی ــمار زيادی از اهال ــد و ش چوان جو ش

(آسيای غربی و خاورميانه را به قتل رساند. اين بار ديگر

باعث شد تا مسلمانان مشکالت زيادی را متحمل شوند.

ــالوه بر اين به دليل آنکه جو يونگ جونگ امپراتور ع

ــليم شدن برخی از ياران نزديکش سلسله مينگ از تس

ــو گونگ ناخرسند شده به حکومت يوان از جمله پو ش

بود شروع به انتقام گرفتن از مسلمانانی کردن که از نام

خانوادگی پو استفاده می کردند.

ــار اين اقدامات حکومت مينگ در تالش بود تا در کن

ــد. در درياها اقدامات ــاوز خارجيان جلوگيری کن از تج

جدی را اتخاذ کرد و همين تحوالت موجب شد تا برای

مدتی جايگاه چوان جو در زمينه تجارت افول کند.

ــو که در ــه خانواده پ ــل آنک ــر به دلي ــوی ديگ از س

ــونگ و يوان به امور تجاری خارجی در چوان دوران س

ــده بود، ساير ــيدگی می کرد دچار مشکالتی ش جو رس

ــارت خارجی ضربات و ــلمان نيز در تج خانوارهای مس

خساراتی را متحمل شدند.

ــالوه بر اين بايد فعاليت های دزدان دريايی ژاپن در ع

ــرقی از جمله بندر چوان جو ــواحل دريای جنوب ش س

ــايل اضافه کرد. اين ــم بود به اين مس ــه فزاينده ه را ک

ــد تا جايگاه انحصاری اعراب بر تجارت دريايی باعث ش

ــط استعمارگران اروپايی در سراسر جهان بتدريج توس

ــد که ــود. اين روندی ش ــيده ش تازه وارد به چالش کش

بندر چوان جو را به زوال کشاند. روندی که تاريخ آن را

اجتناب ناپذير توصيف کرده است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٥

ــه در دودمان يوان ــه به مدت يک ده جنگ هايی ک

ــود و انتقال گمرک ــاز زوال بندر چوان جو ب رخ داد آغ

ــتيرانی از چوان جو به فوجو در سال ١٤٧٢ را بايد کش

نشانه زوال بندر چوان جو تلقی کرد.

ــال ١٦٤٦ نيروی حکومت چينگ چوان جو را در س

ــره جين من و ــغال کرد. جونگ چينگ گونگ جزي اش

شهر شيامن را به پايگاهی عليه حکومت چينگ تبديل

کرد. پايگاهی که احيا کننده حکومت مينگ بود.

همين چوان جو را به ميدان جنگ تبديل کرد. از آن

ــرای مقاومت با فعاليت های به بعد امپراتوران چينگ ب

ــت هايی را اتخاذ کردند که يکی از ضد حکومتی سياس

ــت تا آنها ممانعت از فعاليت های دريايی بود. اين سياس

سال ١٦٨٣ ادامه داشت.

اين سياست گذاری روند افولی و کسادی بندر چوان

ــت جنگ ترياک از ــدت بخشيد. پس از شکس جو را ش

سال ١٨٤٠ تا ١٨٤٢ که تجاوز انگليسی ها به چين بود،

ــيامن به بندر تجارت با کشورهای ديگر تبديل بندر ش

شد و چوان جو جايگاهش را از دست داد.

ــال ١٩١٢ زمان جمهوری چين، دولت مرکزی در س

ــته به چوان جو را زير نظر دولت ــتان های وابس شهرس

ــال ١٩٢٧ ميالدی، ٧ ــرار داد. در س ــيامن ق محلی ش

شهرستان وابسته به چوان جو مستقيما زير نظر استان

فوجيان چين اداره می شدند.

ــال ١٩٣٣ دولت در شهرستان جين در ماه نوامبر س

ــتان چوان های را تاسيس جيانگ (چوان جو امروز) اس

ــتان جين جيانگ را مرکز استان ناميد. در کرد و شهرس

ــامبر همان سال استان نام خود را به استان سينگ دس

چوان تغيير داد.

ــينگ چوان نيز ــال ١٩٣٤ استان س در ماه ژانويه س

ــتان جين جيانگ باقی ماند. برچيده شد و تنها شهرس

در مدت سه ماه چوان جو ٣ تحول عمده را تجربه کرد

که در تاريخ کمتر مشاهده شده است.

دين اسالم در چوان جو

ــالم ــت که دين اس ــهرهايی اس چوان جو از جمله ش

ــن نيز از جمله ــت و در چي ــی زود در آن رواج ياف خيل

ــعه دين اسالم در آن با تجارت ــهرهايی بوده که توس ش

خارجی اين کشور مرتبط بوده است.

ــالم در ــاره رواج اس ــنده درب ــای نويس در پژوهش ه

ــهرهای به نام چين آمده است که دين اسالم قبل از ش

دوران حکمرانی سلسله يوان يعنی در دوران سلسله های

تانگ و سونگ به اين شهر راه يافته است.

ــمه های ورود دين ــهر از سرچش ــن ش ــی ترديد اي ب

ــالم به چين بوده است. تحقيقات در باره اين شهرها اس

ــيوه های ــالم به ش ــان می دهد که دين اس و مناطق نش

ــت. ورود اسالم به اين ــده اس مختلف در چين ترويج ش

مناطق راهکارهای مختلفی داشته است.

برای نمونه دين اسالم از طريق جاده ابرشيم در شهر

ــی آن در شمال غرب چين رواج يافت و گاهی نيز با ش

فعاليت های بازرگانی و يا فرستادن سفير و نماينده و يا

ازدواج مسلمانان با مليت های چين در اين کشور نوسعه

يافته است.

با اين وصف دين اسالم از طريق جاده ابريشم دريايی

به شهر چوان جو راه يافت و مسلمانان خود مبلغان اين

ــلمان بارها به اين شهر رفت و آمد دين بودند. تجار مس

کردند البته در اين منطقه سکونت نداشتند.

فراز و فرودهايی در روند توسعه اسالم در شهر چوان

ــهر ــته که اين با تجارت خارجی اين ش ــو وجود داش ج

ارتباط مستقيم داشته است.

ــالم در اين ــه می توان به ويژگی های دين اس از جمل

شهر پرداخت و داليلی را برای آن برشمرد.

ــره حکيمان ــی از چهار مقب ــوان جو محل يک ٢) چ

ــواحل دريای ــهور در س ــجد بزرگ مش بزرگ و ٤ مس

ــت. مقبره وانگس در گوانگجو، ــرقی چين اس جنوب ش

ــوان و مقبره ــوم و حکيم چهارم در چ ــره حکيم س مقب

بابای بختيار در هانگجو و همچنين مقبره پورهادين در

ــگ جو چهار مقبره قديمی حکمای بزرگ در دريای يان

جنوب شرقی چين است.

مسجد هوای شنگ در استان گوانگجو، مسجد چينگ

جينگ چوان جو، مسجد فونگ هوانگ در شهر هانگجو

ــيان خه در يانگ جو نيز چهار مسجد بنام ــجد ش و مس

در اين سواحل به حساب می آيد.

ــاجد مشهور نشان دهنده تاريخ و اين مقبره ها و مس

ــهرها و مناطق چين است. دانشمندان و فرهنگ اين ش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٦

پژوهشگران دين اسالم به هنگام تحقيق در باره ميراث

ــهرها و مناطق به اين مسايل تاريخی و فرهنگی اين ش

اهتمام ورزيده اند.

٣) چوان جو منطقه ای است که دين اسالم در دوران

ــونگ و يوان در آن بسرعت ترويج شد و سرانجام نيز س

همين منطقه به شکوفاترين نقطه چين تبديل شد.

البته در دوران مينگ و چينگ و جمهوری چين روند

ــرفت دين افولی منطقه را در بر گرفت و در جريان پيش

ــد. با اين حال ميزان ــالم نيز فرودهايی مشاهده ش اس

توسعه و رواج دين اسالم در اين ناحيه از بسياری نقاط

ــتر بوده است که اين با توسعه و يا افول ديگر چين بيش

اين شهر بندری مرتبط بوده است.

ــت که دين اسالم در آن با ٤) چوان جو ناحيه ای اس

مذاهب و آيين های ديگر از جمله کنفوسيوس، بوديسم،

تائوييسم و آيين های ديگر ارتباط داشته و با دين مسيح

نيز مرتبط بوده است. ارتباط با دين مانی را نيز نبايد از

منظر دور داشت.

اين ارتباطات باعث شد تا اديان و آيين ها همزيستی

ــز برخوردی ــند و هرگز ني ــته باش ــالمت آميز داش مس

ــت. اين نيز با تجارت خارجی و ميان آنها روی نداده اس

فعاليت های بازرگانی در چوان جو بی ارتباط نبوده است.

ــروف چين از لحاظ ــهرهای مع ٥) چوانجو يکی از ش

تعداد آثار باستانی و حجاری مرتبط با دين اسالم است.

ــاس کتاب آثار سنگ تراشی مذاهب چوان جو که بر اس

وو وين ليانگ تاليف و اداره نشريات علوم چين در سال

ــنگ تراشی ــت آثار حجاری و س ٢٠٠٥ چاپ کرده اس

ــش از ٣٠٠ مورد ــالم در چوان به بي ــط با دين اس مرتب

می رسد.

ورود دين اسالم به چوان جو

درباره زمان ورود دين اسالم به چوان جو ديدگاه های

ــاره به منطقه ــنده در اين ب ــی وجود دارد. نويس متفاوت

ــی باز هم در ــی را انجام داده ول ــفر کرده و تحقيقات س

نتيجه گيری ناموفق بوده است.

ــاره ــنده به مواردی در اين باره اش ــا اين حال نويس ب

کرده است.

ــان تانگ به ــالم در اوايل دودم ــاال دين اس ١) احتم

منطقه راه يافته است. نوشته های کتاب فوجيان که خه

ــو يوان در دوران مينگ تاليف کرده و يا کتاب نقل چيائ

قول های فوجيان در سال ١٦٢٦ در دوران مينگ نشان

می دهد که به باور و نقل قول مسلمانان هوی شاگردان

ــم بوده اند در ــمند و حکي ــالم که چند دانش پيامبر اس

دوران وو دی سال های ٢١٨ - ٦٢٦ يعنی زمان سلسله

تانگ به چين آمده و تبليغ اسالم می کرده اند.

ــو، يانگ جو و ــان و مبلغان در گوانگ ج ــن حکيم اي

چوان جو اسالم را تبليغ می کرده اند. يکی از آنها پس از

ــتان لينگ به خاک سپرده شده است. رحلت در کوهس

برخی گفته اند که شب ها از مقبره وی نوری به آسمان

بلند می شود و بسياری آن را مقبره مقدس می نامند.

ــه پيامبر چهار ــت ک در کتاب های ديگر نيز آمده اس

ــاگردان خود را برای تبليغ اسالم به چين اعزام نفر از ش

ــا يه چو و وو ــت. از جمله دو نفر به نام های ش کرده اس

گاس در چوان جو اين دين را تبليغ می کرده اند.

ــرق چوان ــگ در ش ــتان لين ــر در کوهس ــن دو نف اي

ــده ــکونت و در همان جا رحلت کردند. گفته ش جو س

ــود. اين ــمان بلند می ش ــره آنها نيز نوری به آس از مقب

ــود و مردم به هنگام وقوع مقبره ها مقدس خوانده می ش

باليای طبيعی و يا برای درمان بيماری از آنها استمداد

خواهی می کنند و پاسخ هم گرفته اند.

ــدس در چوان ــاخت مقبره مق ــه زمان س ٢) در مقال

ــته های واقعيات داستان های عاميانه از يانگ جو و نوش

هونگ شون کارشناس باستان شناسی چين آمده است:

برآمدگی های لبه بام ايوان مقبره مقدس به شکل ماکو

ساخته شده است. اين نوع ستون ها در زمان سلسله های

ــاخته می شده ــمال و اوايل دودمان تانگ س جنوب و ش

ــت. از اواسط دودمان تانگ به اين طرف کمتر از آنها اس

استفاده شده است.

ــط حکمرانی اين سلسله تا پايان آن بيشتر از از اواس

ستون های راست استفاده می شود. يعنی تمان ستون به

يک اندازه بود و برآمدگی و پيش آمدگی نداشت.

بخش های ديگر ايوان سنگی مقبره نيز به شکل ساده

ــاخته شده است که آن معماری نيز مرتبط و قديمی س

با دوران اوايل حکمرانی سلسله تانگ مطابقت می کند.

ــاب نتيجه گيری شده است که مقبره مقدس با اين حس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٧

در کوهستان لينگ چوان جو مقبره دو فرستاده پيامبر

اسالم بوده که در اوايل سلسله تانگ ساخته شده است.

ــن از جمله ما ــلمان چي ــمندان مس ٣) نظريات دانش

ــالم در جاده ــگ و هوانگ چيو يون در اثر تاريخ اس تون

ــت دوره ای ــان می دهد که بعد ازگذش ادويه چنين نش

ــلمانان زيادی برای ــله مس از اوايل حکمرانی اين سلس

تجارت به چوان جو سفر کردند.

ــجد چينگ جينگ و دين ــگ چيو در کتاب مس هوان

ــالم در چوان جو آورده است: در اواخر دودمان سوی اس

ــله تانگ در قرن هفتم تاجران و بازرگانان و اوايل سلس

ــتی های خود وارد ــرای تجارت با کش ــی ب تازی و فارس

چين شدند.

براساس داستان های مردمی مربوط به مقبره مقدس

می توان گفت که چوان جو از منشاهای رواج دين اسالم

در چين بوده است. در دوران قديم اعراب و مسلمانان از

مدينه و از طريق جاده ابريشم دريايی به چين می آمدند.

ــی معتبر چوان جو ــه محل و آثار فرهنگ ٤) تاريخچ

ــت. کتاب ــز بيانگر اين حقايق اس ــتان فوجيان ني و اس

ــهر چوان جو چاپ نشريات علوم اجتماعی تاريخچه ش

ــالم و ورود آن به ــال ٢٠٠٠ در باره دين اس چين در س

ــت مبنی بر اينکه ــوان جو مطالبی را مطرح کرده اس چ

چوان جو مبدا جاده ابريشم دريايی و از نواحی بوده که

دين اسالم خيلی زود در آن رواج يافته است.

ــله تانگ ــی، در اوايل سلس ــاس مدارک تاريخ بر اس

شاگردان پيامبر اسالم به اين منطقه آمدند و دين اسالم

را تبليغ کردند.

ــتان فوجيان چاپ ــوب اس ــرح فرهنگ جن کتاب ش

ــال ٢٠٠٨ ميالدی در باره رواج ــريات در س همين نش

ــاره ــتان های عاميانه اش ــالم در فوجيان به اين داس اس

ــافات نشانگر حضور مسلمانان در می کند و اينکه اکتش

اين منطقه بوده است.

ــلمانان در اوايل سلسله تانگ وارد با اين حساب مس

ــده اند. اما اينکه همه آنها فرستاده های پيامبر چين ش

ــتری نياز ــت که به تحقيقات بيش بوده اند موضوعی اس

دارد.

اسامی چهار نفری که به آنها اشاره شد با ارزش است

اما گاهی مورد سوال نيز قرار گرفته است.

ــمندان و کارشناسان برآنند که اين ١) برخی از دانش

ــالم مطابقت ــات دوران اوليه رواج اس ــا با واقعي گفته ه

ــو در دوران تانگ نيز ــهر چوان ج ندارد و با واقعيات ش

همخوانی پيدا نمی کند.

لين چويی رو و جوانگ جينگ هوی در مقاله تحليلی

ــدس در چوان جو و هويت ــاره زمان مقبره های مق در ب

ــان وو دی برابر با يک دهه ــان آنها آورده اند: زم صاحب

قبل و بعد از مهاجرت پيامبر به مکه و مدينه بوده و اين

ــالم هنوز قدرت زيادی پيدا ــت زمانی بوده که اس درس

ــد زمانی که اين دين ــت. بعيد به نظر می رس نکرده اس

ــفير و فرستاده ــته پيامبر به اعزام س قوت زيادی نداش

مبادرت می ورزيده است. بويژه اينکه آنها بخواهند از راه

دوری چون عربستان وارد چين شوند.

ــود در آن دوران ــراد اينکه گفته ش ــه اعتقاد اين اف ب

ــت چندان با تاريخ و واقعيات ــرق چين شده اس وارد ش

مطابقت نمی کند و غيرممکن است.

ــو در زمان وو دی ــت که چوان ج ــه آمده اس در مقال

ــته است. اين شهر بعد ــرايط نشر دين اسالم را نداش ش

از سال ٧١٨ به يک مرکز سياسی، اقتصادی و فرهنگی

ــعه تبديل ــهر بندری در حال توس در فوجيان و يک ش

شده است.

اين دوره در واقع ١٠٠ سال بعد از وو دی بوده است.

ــه مثابه يک ــتر ب ــهر چوان جو در زمان وو دی بيش ش

ــت. حتی اگر در آن زمان هم روستای کوچک بوده اس

ــالم را در آن تبليغ می کرد بايد به يک ناحيه ــی اس کس

ــتان لينگ برود ــت می رفته نه اينکه به کوهس پرجمعي

که فاقد هر امکاناتی بوده است و در آنجا نيز دفن شود.

ــی ــان می گويند که مقبره های مقدس ــن کارشناس اي

ــاره می شود چندان مورد اعتماد نيست و که به آنها اش

نمی توان به صحت و سقم اين اطالعات مهر تاييد زد.

ــط ــتم دراواس ــالم در نيمه دوم قرن هش ٢) دين اس

دودمان تانگ رواج يافته است.

ــر اسالم در ــاس اين نظريه اين دوران برای نش بر اس

ــده ــرايط فراهم ش ــن و چوان جو مطلوب بوده و ش چي

است. بسياری از کارشناسان و تاريخ دانان با اين نظريه

موافقت می کنند.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٨

ــته وو يو ــب چوان جو نوش ــاب فرهنگ مذاه در کت

ــيونگ آمده است: در نيمه دوم قرن هشتم آل عباس ش

بغداد را پايتخت قرار داد و بعد از آن اعراب برای تجارت

ــه چين آمدند و اين دين را در چوان جو تبليغ کردند. ب

درباره اينکه دين اسالم در اوايل سلسله تانگ و در زمان

ــدارک معتبری وجود ــت م ــده اس وو دی وارد چين ش

ندارد. البته تاريخ دانان اين نظريه را قبول نمی کنند.

ــورهای ديگر ــوان جو با کش ــخ روابط چ ــاب تاري کت

ــالم در فوجيان نيز به نظريه دوم يعنی ــر اس درباره نش

ــتم اشاره می کند و ــالم در نيمه دوم قرن هش ورود اس

ــال ٧٥١ حمل و نقل دريايی بين ــد: پس از س می نويس

ــعه يافت و تاجران مسلمان ــرق و غرب بتدريج توس ش

ــس از ديگری به فوجيان آمدند و ــارس و عرب يکی پ ف

ــالم نيز به دليل ورود و حضور گسترده آنها در رواج اس

اين منطقه بود.

ــمان و زمين و نفت عربستان درباره راه های مجله آس

ــرق چين می نويسد: در سال ٦٣٢ ــعه اسالم در ش توس

ــالم رحلت فرمودند. در آن زمان اسالم برای پيامبر اس

ــترش خود در نقاطی خارج از شبه جزيره توسعه و گس

عربستان آماده بود.

ــا امپراتوری بيزانس و ايران وارد ابوبکر خليفه وقت ب

ــال ٦٣٦ عراق را تحت فرمان گرفت. ــد. در س جنگ ش

ــال ٦٤٢ در جنگ پيروز شد و مسلمانان حکمران در س

ــط يک ــال ٦٥١ يزدگرد توس ــدند. در س خاورميانه ش

ــوء قصد قرار گرفت و امپراتوری فرماندار محلی مورد س

ــانی مضمحل شد و راه پيشرفت برای مسلمانان به ساس

ــه اعراب در اين دوران ــيای ميانه هموار گرديد. البت آس

ــتند. اما در سال ٦٦١ ــرق نداش ــرفت زيادی در ش پيش

ــلمانان ــان روی کار آمدند بار ديگر مس ــی که اموي زمان

روند توسعه و نفوذ اسالم را دنبال کردند. در سال ٧١١

ــوی امويان برای سرکوب دزدان ــم از س محمد ابن قاس

ــان قطبه از ــد. هم زم ــی در دريای هند اعزام ش درياي

ــيای ميانه ــراب را برای ورود به آس ــای عرب اع ژنرال ه

رهبری کرد.

باستان شناسان به خرابه های بنهور از شهرهای قديم

در ٦٤ کيلومتری کراچی نيز اشاره کرده اند. شهری که

در سال ٧١٢ قاسم آن را اشغال کرد. خرابه های مساجد

ساخته شده سال ٧٢٧ در اين شهر وجود دارد. گفته اند

اين قديمی ترين مسجد شبه قاره هند است.

ــده در يک موزه ــت آمده و نمايش داده ش آثار بدس

کوچک در شهر نشان می دهد که اين منطقه در دوران

ــالمی و از جمله با ــورهای اس ــلمانان و کش قديم با مس

ــته ــيا رفت و آمدها و تبادالتی داش ــرق آس چين در ش

است. اين تبادالت تجاری بوده است.

ــتم حکومت عباسی تاسيس شد در اواسط قرن هش

ــيای مرکزی به ــق بزرگتری از آس ــان مناط و در آن زم

ــلمانان درامد و مرحله دوم گسترش اسالم ــلط مس تس

پايان يافت.

ــط قرن ــوان دريافت که در اواس ــاب می ت با اين حس

ــورها به آسانی از ــتم تجار عرب و سفيران اين کش هش

ــتقيم و ــم دريايی و يا زمينی و مس ــق جاده ابريش طري

ــتقيم از بنادر و شهرها از جمله بخارا و سمرقند غيرمس

دين اسالم را در چين رواج داده اند.

ــرايط ــتم چوان جو نيز ش پس از نيمه دوم قرن هش

ــت. بی ترديد مهمترين ــار دين اسالم را داشته اس انتش

ــورش آن لو شان و شی سی مينگ ــرط شروع نيز ش ش

ــتفاده از ــال آن حکومت تورفان با اس ــه به دنب بوده ک

ــت. ــی را تحت کنترل گرفته اس فرصت کوريدور خه س

ــده ــم زمينی در اين مرحله قطع ارتباط ش جاده ابريش

ــراب از طريق راه دريايی ــل و نقل بين چين و اع و حم

صورت می گرفته است.

ــت تا چوان جو بتدريج به يک ــده اس اين موجب ش

بندر رو به رشد تبديل شود که مسلمانان فارس و عرب

ــد. دوره ای که باعث رواج ــه آن رفت و آمد می کرده ان ب

اسالم در اين شهر شده است.

ــيائو ــو ش ــته ش ــخ عمومی فوجيان نوش ــاب تاري کت

ــورش مذکور ــاره می کند که پس از ش وانگ به اين اش

ــرزمين تانگ دچار ــت های ميانه س ــی از دش بخش هاي

ــد و مردم شمال چين برای ــاش طوالنی مدت ش اغتش

ــدن از جنگ و تنش به فوجيان مهاجرت کردند. دور ش

ــکل گرفت. در ــن دوران جنبش های مهاجرين ش در اي

اين ميان مسلمانانی که از جاده ابريشم زمينی و دريايی

ــهرهای ديگر آمده بودند در شی آن و يانگ جو و به ش

ــدند. اين دسته از مسلمانان هم يا گوانگ جو ساکن ش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

٩٩

احتماال در رواج اسالم در چوان جو نقش داشته اند.

ــان می گويند: اسالم به احتمال قوی برخی کارشناس

در نيمه دوم قرن هشتم وارد چوان جو شده است.

ــالم در دوران دا يه ٦٠٥ ــن زمان ورود اس ٣) زودتري

ــان پايانی دوران ــن زم ــوی و ديرتري - ٦١٦ و دوران س

حکمرانی تانگ و ٥ سلسله بوده است.

ــان دا يه در دودمان ــالم در زم در باره ورود دين اس

ــه تاريخ ورود دين ــوی به چوان جو می توان به مقال س

ــته ما تيان اينگ رجوع کرد. اينکه ــالم به چين نوش اس

ــال هفتم تبليغ دين اسالم در مکه يعنی در سال در س

ــلمان برای ــر از زنان و مردان مس ــدود ١٠١ نف ٦١٦ ح

ــت قريش به اتيوپی مهاجرت کردند. دوری از آزار و اذي

ــلمانان با کشتی تجاری وارد چوان جو دو نفر از اين مس

ــراب ديدارهايی ــدند. در آنجا با ديگر اع در فوجيان ش

ــتند. در آن زمان اين اعراب به دين اسالم اعتقادی داش

نداشتند اما همين دو نفر شروع به ترويج اسالم در بين

آنهاکردند.

ــالم به چوان هوانگ چيو يون در مقاله ورود دين اس

ــت ــورد انتقاد قرار داده و گفته اس ــو اين نظريه را م ج

ــدارد و نمی توان به آنها ــا با واقعيات مطابقت ن که اينه

استناد کرد.

ــله تانگ و اما در باره ديرترين زمان يعنی اواخر سلس

ــله نيز مطالبی مطرح شده است. در اين دوران ٥ سلس

ــهر بندری قديمی و مهم تاريخی بوده چوان جو يک ش

ــت. بندر چوان جو از اين دوران بتدريج به يک بندر اس

بزرگ بين المللی و موفق در جاده ابريشم دريايی تبديل

ــد. شايد اين زمان مبدا ورود اسالم به چوان جو بوده ش

است.

چن چو چينگ در مقاله کدام حکيم در مقبره مقدس

دفن است می نويسد: به دنبال توسعه سريع حمل و نقل

ــمار زيادی از اعراب مسلمانان دريايی در چوان جو، ش

ــدند. يعنی در قرون ١٠ و ١١ و ــهر ساکن ش در اين ش

ــت زمانی که مبلغان اسالم را در اين منطقه ترويج درس

می کردند.

ــينگ النگ در کتاب جستجوی آثار قديمی جانگ ش

چوان جو می نويسد: دين اسالم در اواخر دودمان تانگ

و اوايل حکمرانی سونگ وارد چوان جو شد. مقبره های

ــاخته شده ــلمان در اين دوران س دو مبلغ و حکيم مس

ــوان جو ــه بندر چ ــونگ ک ــی در دوران س ــت. يعن اس

شکوفايی داشت.

٤) گفته اند دين اسالم در زمان تانگ وارد چوان جو

شده است. در اين ترديد نيست.

داليلی برای اين نظريه آورده شده است.

ــتم در ١) در زمان تانگ بويژه در نيمه دوم قرن هش

ــط دودمان تامگ راه تجاری بويژه تجارت دريايی اواس

ــود و تجار عراب از طريق جاده ــن چين و اعراب باز ب بي

ــهرهای ــرای تجارت و بازرگانی به ش ــم دريايی ب ابريش

بندری در سواحل دريای جنوب شرقی چين می آمدند.

از همين زمان دين اسالم وارد اين مناطق و بنادر شد

ــالم نيز از طريق جاده ابريشم ــعه چوان جو اس و با توس

دريايی و حتی زمينی به چين راه يافت. چوان جو خود

ــعه اسالم بوده زيرا مسلمانان در آن رفت از محافل توس

ــن باواقعيات تاريخی ــته اندو اي ــترده ای داش و آمد گس

هم خوانی دارد.

٢) در زمان تانگ بويژه در نيمه دوم قرن هشتم مردم

شمال چين به فوجيان مهاجرت کردند. امکان دارد که

بعضی از آنان از مسلمانان تازی بوده اند که از جاده های

ــم دريايی و زمينی به چين مهاجرت کرده بودند ابريش

ــپس همراه با آوارگان شمالی وارد چوان جو شده و و س

اسالم را منتشر کردند.

ــمند مشهور مسلمان ــور بای شو يی دانش ٣) پروفس

ــود که در زمان ــتم بر آن ب ــن در دهه ٤٠ قرن بيس چي

ــاکن بودند. او ــازی در چوان جو س ــلمانان ت تانگ مس

ــازی وارد چين ــلمانان ت ــد: در زمان تانگ مس می افزاي

ــدند و با اين کشور تجارت می کردند. ابتدا شمار آنها ش

ــپس بر شمار آنها افزوده شد. بيشتر آنها در کم بود و س

ــی در چانگ آن و چوان ــگ جو و يانگ جو و مابق گوان

جو ساکن بودند.

٥) استمرار پژوهش ها و ضرورت اين امر

اگرچه گفته شده است زمان ورود اسالم به چوان جو

ــرورت دارد تحقيقات تکميلی ــت اما ض دوران تانگ اس

صورت گيرد.

ــهرهای گوانگ جو، شی آن و ــه ش اول آنکه با مقايس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٠

ــالم يانگ جو می توان دريافت که هنوز در باره رواج اس

ــگران ــواهد مکتوب وجود ندارد. پژوهش به چوان جو ش

بايد تحقيقات بيشتری داشته باشند.

ــو در کدام ــالم به چوان ج ــه زمان ورود اس دوم آنک

مرحله در دوران تانگ بوده است ؟ اين سوالی است که

بايد با پژوهش به آن جواب داد.

سومين موضوع تعيين زمان ورود اسالم به چوان جو

ــالم به کداميک از شهرها و ــت. اينکه زمان ورود اس اس

مناطق شی آن، گوانگ جو، يانگ جو و چوان جو قدمت

ــت. روابط آنها نيز بايد بررسی شود و اينکه ــته اس داش

چين ابتدا از جاده ابريشم زمينی و يا دريايی وارد شده

است که اينها به پاسخ های روشنتری نياز دارد.

٤ - مقبره دو مبلغ و حکيم مسلمان در چوان جو

زمان ساخت مقبره ها

ــش ــاخت مقبره های اين دو نفر ش ــاره زمان س در ب

نظريه وجود دارد.

ــان وو دی در دودمان تانگ بوده ــه اند در زم ١) گفت

ــت. در کتاب فوجيان و رونوشت کتاب فوجيان اين اس

ــون در مقاله ــگ هونگ ش ــت. يان ــده اس نظر مطرح ش

ــای مقدس در چوان جو و ــاخت مقبره ه درباره زمان س

داستان های عاميانه اين نظريه را پذيرفته است.

٢) گفته شده است در زمان يونگ هويی ٦٥٠ - ٦٥٥

ــت. در مقاله مسايل تاريخی ــاخته شده اس مقبره ها س

مسجد چينگ جينگ جوان جو نوشته جوانگ وی جی

ــت. بر اساس ــتقبال قرار گرفته اس اين نظريه مورد اس

اين مقاله اين مقبره ها بعد از يونگ هوی که اسالم وارد

چين شد ساخته شده است.

ــط دودمان تانگ و قبل از سونگ شمالی، در ٣) اواس

ــی پو شو گونگ تاليف سانگ يوان دانشمند کتاب بررس

ژاپنی از اين نظر طرفداری شده است.

ــه ــازده و ١٢، مقال ــرون ي ــرن ٩ و در ق ــد از ق ٤) بع

ــی زمان ساخت مقبره های کوهستان لينگ چوان بررس

ــينگ از نظريه طرفداری کرده و ــته چن دا ش جو نوش

آورده است که نقش مقبره های با مکتب صوفی مطابقت

داشته که در قرون ٨ و ٩ به وجود آمده و در قرون ١١

و ١٢ رواج يافته است.

ــله و اوايل سونگ در قرون ٥) گفته اند زمان ٥ سلس

ــده اند. مقاله کدام حکيم در مقبره ١٠ و ١١ ساخته ش

مقدس دفن است نوشته چن چوی چونگ اين نظريه را

مورد قبول قرار داده است.

ــه ــونگ، در مقال ــل س ــگ و اواي ــر دوران تان ٦) اواخ

ــت های تحقيقاتی آثار قديمی چوان جو نوشته يادداش

جانگ سينگ النگ از اين نظر حمايت شده است.

همه اين نظريات مورد ترديد قرار گرفته است. تعيين

زمان مقبره مقدس از مشکالت پژوهشگران است. به هر

ــاخت آن در زمان تانگ ــورت فعال و در اين مقاله س ص

مورد توجه قرار گرفته است.

٢) تحوالت تاريخی

بر اساس کتاب فوجيان چاپ سال ١٦٢٠ و کتيبه های

ــن قبرها مورد ــنگی مربوط به مقبره های مقدس، اي س

نوسازی نيز قرار گرفته است.

ــاخته شده است. ١) در زمان وو دی دودمان تانگ س

کتاب فوجيان

ــال ١٣٢٢ مراجعه به کتيبه بنای ــازی در س ٢) نوس

سنگی به زبان عربی مبنی بر نوسازی مقبره مقدس در

سال ١٣٢٢

ــال ١٤١٧ در دوران ٣) مرمت احتمالی در قبل از س

ــنگی مربوط به ــای س ــه کتيبه بن ــه ب ــگ، مراجع مين

يادداشت های سوزاندن بخور جنگ خه دريانورد چينی

و سفرهايش به غرب در سال ١٤١٧ در دوران مينگ

ــت ها آمده است که جنگ خه در اين در اين يادداش

ــن روح مقدس ــت تا از اي ــوزانده اس ناحيه بخور می س

ــلمانان و مقام های ــک بطلبد. قبل از آمدن وی مس کم

محلی احتماال مقبره را مرمت کرده اند.

ــگ، بر ــال ١٧١٢ در دوران چين ــازی در س ٤) نوس

اساس کتيبه بنای سنگی نوسازی مقبره در اين سال

ــال ١٧٥١ زمان چيانگ لونگ در ــازی در س ٥) نوس

ــنگی و نوسازی ــاس کتيبه بنای س دوران چينگ بر اس

مقبره در همين سال

٦) نوسازی در سال ١٧٨٣ يعنی سال ٤٨ از امپراتوری

چيان لونگ در دوران چينگ

ــان امپراتوری جيا ــال ١٨١٨ زم ــازی در س ٧) نوس

چينگ در دوران حکمرانی چينگ و نوشته های موجود

ــازی در سال ١٨٧١ زمان امپراتور تونگ جی ٨) نوس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠١

ــازی مقبره ها ــگ، مراجعه به کتيبه نوس در دوران چين

در اين سال

ــيس چين ــه از آن زمان تا قبل از تاس ــادآوری آنک ي

ــازی اين مقبره ــته هايی مربوط به نوس جديد ديگر نوش

ــد ــت و بايد به کتيبه هايی که گفته ش ــده اس يافت نش

استناد کرد.

٣) طرح مقبره های مقدس

در باره طرح مقبرهای مقدس نيز قديمی ترين مدرک

تاريخی مقاله رودخانه کوه؛ کوهستان لينگ نوشته جو

دائو گوانگ فرماندار ايالت چوان جو در سال ١٥٦٢ است.

ــه دروازه ــس از ورود ب ــت پ ــن مقاله آمده اس در اي

قبرستان از طريق يک راه کوچک می توان به کاخ بزرگ

ــيد. در مرکز اين کاخ سه قبر سنگی برای مقبره ها رس

ــت. در جلوی کاخ در سمت ــلمانان ساخته شده اس مس

ــت يک نمازخانه و در سمت چپ يک خانه کوچک راس

برای استراحت موقت مسلمانان احداث شده است.

ــد اين طرح مقبره مقدس در نوسازی به نظر می رس

ــال ١٣٢٢ مورد اشاره قرار گرفته است. بعد مقبره در س

از آن در کتيبه های بناهای سنگی به اين موضوع اشاره

نشده است.

در روزهای ٣١ اکتبر تا ٣ نوامبر سال ١٩٢٦ پروفسور

ــيامن همراه با چن ــينگ النگ از دانشگاه ش جانگ س

ــتان شناسی دانشگاه شيامن و وان لی معلم بخش باس

ــماری از همکاران برای بررسی آثار باستانی به چوان ش

جو سفر کرد.

ــتجوی ــی هايش در مقاله جس ــد از بررس جانگ بع

ــفرنامه جنوب ــار قديمی چوان جو و چن در مقاله س آث

فوجيان نوشتند: پس از خروج از دروازه شرقی چوان جو

به سمت شرق يک کيلومتر می رويم و می توان تپه ای را

ديد که روی آن مقابر زيادی ساخته شده است. از جمله

مقبره حکيم، مقبره های مربوط به مسلمانان هوی است

ــلمان حکيم بود. در باالی اين و دو مقبره از آن دو مس

دو مقبره کاخی بنا شده است. البته بام کاخ فرو ريخته

ــمال غرب ايوان های سنگی بنا ــه طرف ش است. در س

شده است.

ــنگی به زبان عربی برپا ــمال ايوان يک بنای س در ش

ــنگی کوچک به ــت و در کنار آن يک بنای س ــده اس ش

زبان چينی ديده می شود.

در شرق ايوان سنگی بنای سنگی مربوط به نوسازی

ــود. در غرب ــره در زمان امپراتور کانگ ديده می ش مقب

ــنگی بنای يادبود بخور کردن توسط جنگ خه ايوان س

ــازی مقبره در ــنگی نوس وجود دارد. در جنوب بنای س

دوران امپراتور جيا چينگ ساخته شده است.

چن وجيانگ هر دو در مقاالت و سفرنامه خود به اين

موضوعات اشاره کرده اند.

ــتای ــه بعد از عبور از يک روس ــفرنامه آمده ک در س

ــود. ضمن آنکه ــران ديده می ش ــک چند اطاق وي کوچ

مقبره های مسلمانان هوی چشمنوازی می کند. بناهای

ــنگی مرتبط با نوسازی دو مقبره در سال های ١٣٢٢ س

و ١٨٧١ و ١٨١٨ و ١٧١٢ نيز ديده می شود.

ــن و چوان جو اثر ــالم به چي ــه ورود دين اس در مقال

ــالم تاليف ما يی جانگ يو گوانگ و کتاب تاريخ دين اس

يو دانشمند مسلمان چين که سال های ١٩٣٧ و ١٩٣٨

منتشر شده به طرح مقبره ها اشاره شده است.

ــهر چوان ــرقی ش ــمال ش ــده که در ش ــه آم در مقال

ــلمانان هوی وجود دارد. ــتان مس ــتان قبرس جو کوهس

ــود. در دامنه آن ــده می ش ــه لينگ نامي ــتانی ک کوهس

ــت و سنگهای زيبايی از ــبز و بلند بسيار اس درختان س

ــه طرف شرق و غرب و ــت. در س زمين بيرون آمده اس

ــمال با سنگ سفيد ايوان هايی ساخته شده است. در ش

پايين بناهای سنگی بيشتر است و مقبره های دو حکيم

ــط قرار دارد. در باالی مقبره کاخ ساخته شده و در وس

ــده ــامدگی و بر لبه بام زبان عربی حک ش در زير پيش

ــت زمان ــای در مقبره ها به دليل گذش ــت. خرابی ه اس

ــود. چهار ستون اصلی هم در کاخ برپا شده ديده می ش

است.

در کتاب ما يی يو هم به کوهستان لينگ و قبرستان

ــده است. ــاره ش حکيمان عرب و مقبره های مقدس اش

ــت است. در ــمت چپ و راس مقبره های دو حکيم در س

باالی آن کاخی قرار دارد که بام آن فروريخته است.

وو يو سيونگ دو تصوير نيز از مقبره ها برداشته است.

ــتم ــن تصاوير مربوط به دهه های ٢٠ و ٣٠ قرن بيس اي

ــت که در کتاب آثار حجاری شده مذاهب چوان جو اس

ــکل مقبره ها در آن ــده است. اين دو عکس ش چاپ ش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٢

زمان را نشان می دهد.

ــمندان و کارشناسان ــيس چين نو دانش پس از تاس

چينی در باره طرح ها و اشکال مقبره های اين حکيمان

ــش کردند. در اين ميان ليو جی پينگ ، چن دی پژوه

شونگ، وو يو شيونگ ، ليو بينگ جيه و جانگ گوانگ

لين از ديگران مشهورترند.

ــالمی ــای ليو جی پينگ در کتاب ابنيه اس پژوهش ه

ــت: مقبره ــرار گرفته و آمده اس ــی ق ــن مورد بررس چي

ــمت تقسيم شده است. در باالی حجاری و به چند قس

ــاخته اما اکنون ويرانه ای از آن مانده مقبره يک تاالر س

است.

ــنگی، ستون های سنگی، نوک ستون ها و بام ايوان س

ــال ١٣٣٢ سال سوم ــت متعلق به س ــنگی اس بنا که س

امپراتور جی جی در دوران حکمرانی سلسله يوان است.

چن دی شونگ ديگر محقق چينی در مقاله تجزيه و

تحليل های مقدماتی در باره زمان مقبره های مقدس در

کوه لينگ چوان می نويسد:

ــه آن با ــود و مقايس ــنگی موج ــاس کتيبه س بر اس

ــوان چنين ــن مقبره می ت ــده در اي ــای باقيمان ويرانه ه

ــتان به ــتنباط کرد که مقبره های مقدس اين کوهس اس

ــت. يعنی در غرب مقبره ــده اس ــکل مزار ساخته ش ش

ــرق آن استراحتگاه و در ميدان مقابل نمازخانه و در ش

ــت. بام ــده اس ــاخته ش مقبره محل زيارت و عبادت س

مقبره ها گنبدی شکل است.

ــوان جو ــنگی چ ــاب آثار س ــيونگ در کت ــو ش وو ي

ــنگی ــد: مقبره های اين حکيمان دو مقبره س می نويس

ــت. در باالی مقبره ها ــه طبقه با سنگ های سفيد اس س

ــک چوبی ساخته شده که بعدها ويران شده است. کوش

در ماه مارس سال ١٩٥٩ بر اساس شکل اصلی کوشک

ــاس طرح و شکل ــت. بر اس ــازی شده اس ــنگی نوس س

مقبره ها می توان چنين برداشت کرد که ساخت آنها به

صورت گنبد مربوط به دوره های سونگ و يا يوان است.

ــن در کتاب ابنيه ــو بينگ جيه و جانگ گوانگ لي لي

ــن دو نفر با ــای اي ــد: مقبره ه ــن آورده ان ــالمی چي اس

ايوان های سنگی و ستون های موجود در شرق و شمال

ــده و طول آن بيش از ١٠ و عرض آن و غرب احاطه ش

ــت. بر اساس تحقيقات انجام شده بر روی يازده متر اس

ــوان آن را از ميراث ــنگی می ت ــتون ها و ايوان های س س

فرهنگی و تاريخی دودمان يوان دانست.

ــده است که بر ــنگی برپا ش در داخل ايوان ٥ بنای س

روی آنها کتيبه هايی در باره نوسازی مقبره های مقدس

در دوران يوان و مينگ و چينگ حجاری شده است.

ــودال تابوت ها قرار دارد و ــر زمين اين محل گ در زي

روی تابوت ها را تخته سنگ هاييی پوشانده است. روی

ــنگ ها دو سرپوش به شکل برج قرار گرفته اين تخته س

ــنگ خارا تهيه شده و ــرپوش های مقبره از س است. س

ــنگ بااليی ١٥٥ سانتيمتر و ــه بخش است. طول س س

ــت. طبقه ــانتيمتر اس ــرض آن ٣٥ و ارتفاع آن ٢٨ س ع

ــی ندارد. طول سنگ طبقه ــنگ تراش دوم حجاری و س

ــت و در اطراف ــانت اس پايين ٢١٥ و عرض آن ١١٠ س

گلبرگ های نيلوفری تراشيده و نقش بسته است. ارتفاع

مقبره ٦٠ سانتيمتر است.

تراشه های سرپوش های اين دو مقبره ساده و متفاوت

ــبک های رايج دوران يوان است. کتبيه سنگی نيز از س

ــاخته ولی بعدها ــک س تاکيد دارد در باالی مقبره کوش

خراب شده است. کوشک سنگی کنونی را دولت استان

ــرق چين در سال ١٩٦٢ نوسازی فوجيان در جنوب ش

کرده است.

ــده و در کنار ــاخته ش ــمالی س مقبره ها جنوبی و ش

يکديگر است. سنت های اسالمی و آداب دفن نيز در آن

مراعات شده است.

برای آنکه سيل و بارش باران های شديد مقبره ها را از

بين نبرد در اطراف آنها ديواره بلندی به ارتفاع سه متر

ــت. در داخل ديوار حفاظ های سنگی ــيده شده اس کش

ــاخته شده است. همه اين امکانات و همچنين ايوان س

ــرای حفاظت مقبره ها بوده و آنها را از خطر باد و باران ب

مصون می داشته است.

ــلمانان در در مقابل مقبره محل بخور وجود دارد. مس

اينجا می توانسته اند بخور کرده و به عبادت بپردازند.

٤) آثار باستانی

مقبره های حکيمان يکی از آثار باستانی مهم اسالمی

ــت. البته ارزش آنها را نمی توان به طور در چوان جو اس

قطع اعالم کرد. زيرا زمان ساخت آن از دوران وو دی در

ــله يوان به مدت بيش دوران تانگ تا جی يوان در سلس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٣

ــال تفاوت دارد. ارزش مقبره ها بر اساس اين از ٦٠٠ س

تاريخ تعيين می شود.

ــد اين نه تنها اثر ــر اثر متعلق به زمان وو دی باش اگ

اوليه دين اسالم در چين می باشد و در نظريات قديمی

ــود تا نيز تغييراتی بوجود خواهد آورد بلکه باعث می ش

ــخ ورود آن به چين نيز ــالم و تاري ــر اس در خصوص نش

ــود. به همين دليل آگاهی ــته تجديد ش نظريات گذش

ــت ساز و برای تاريخ ــتانی سرنوش از ارزش اين آثار باس

اسالم در چين تعيين کننده است.

اگر اين آثار متعلق به دودمان تانگ باشد يعنی زمانی

ــتاده هايی به چين در سال ٦٥١ که اسالم با اعزام فرس

ــالم اعزام ــان می دهد که اس ــت. اين نش رواج يافته اس

ــته و به ــتاده را برای تبليغ اين دين مهم می دانس فرس

همين سبب اين دين در چين رواج يافته است.

ــله ــله تانگ و ٥ سلس اگر اين مقبره ها در اواخر سلس

ساخته شده بود به اين معناست که ورود دين اسالم به

چوان جو با شکوفايی و توسعه اين بندر ارتباط مستقيم

داشته است.

اگر زمان ساخت دوران سونگ باشد بايد پذيرفت که

مقبره ها و مسجد چينگ جينگ چوان جو از نشانه های

بارز توسعه اسالم در چوان جو است.

ــد ارزش ــده باش اگر مقبره ها در زمان يوان ايجاد ش

ــتانی آن کاهش می يابد. ولی ثابت می کند صاحبان باس

مقبره ها مبلغان مسلمانی بودند که به چين آمده و مورد

احترام فراوان قرار گرفته اند.

شايان ذکر آنکه به نظر نويسنده زمان ساخت حول و

حوش دوران تانگ بوده است. اين مقبره ها احتماال جزو

آثار باستانی آن زمان می باشد.

ــان می دهد که ــت باشد اين نش اگر اين نظريه درس

دين اسالم در دوران اين سلسله نه فقط از طريق سفير

ــتقيما در چين رواج يافته است. اين و بازرگان بلکه مس

برای پژوهشگرانی که در باره تاريخ دين اسالم در چين

ــالمی و فرهنگی چين با کشورهای ديگر و مبادالت اس

تحقيق می کنند بسيار اهميت دارد.

عالوه بر ارزش باستانی مقبره های مذکور، کتبيه های

اين بناهای سنگی دارای ارزش باستانی است. کتيبه های

ــه دوران يوان و مينگ ــده احتماال مربوط ب برجای مان

ــت که برای تحقيقات ــله چين اس ــه سلس و چينگ س

ــا و نادر تاريخی ــو مدرکی گرانبه ــالمی در چوان ج اس

محسوب می شود.

٥) قبرستان های قديمی حکيمان و ساير قبرستان های

کهن مسلمانان چوان جو

قبرستان های قديمی مسلمانان چوان جو به دو بخش

ــتان های قديمی از لحاظ ــود. اول قبرس ــيم می ش تقس

ــای حکيمان مرتبط ــت جغرافيايی که با مقبره ه موقعي

ــا اين مقبره ها ــتان های قديمی که ب ــوده و دوم قبرس ب

بی ارتباط بوده است.

ــده ــتان های قديمی مبلغان ياد ش نوع اول: در قبرس

ــود دارد. مقبره ــد قبر ديگر وج ــالوه بر مقبره ها، چن ع

سنگی وو با بای شی شو يکی از آنهاست. اين مقبره در

جنوب دو مقبره ياد شده است و سومين قبر به حساب

ــمال دو ــال ١٩٥٩ به دامنه کوه در ش می آيد که در س

مقبره انتقال يافته است.

ــت. اين مقبره در مورد ديگر مقبره ما هون يونگ اس

ــتای مقبره سوم قرار گرفته و در همان سال سمت راس

ــت. سه مقبره قديمی ديگر هم به اينجا انتقال يافته اس

در نزديکی مقبره های مبلغان قرار دارد.

ــنگی مذهبی چوان جو به ١٥ مقبره در کتاب آثار س

ــت که همگی مقبره های سنگی هستند. اشاره شده اس

اين مقبره ها سه طبقه و چهار طبقه و ٥ طبقه هستند.

ــلمانان خارجی در محل ــر مقبره های مس مورد ديگ

ــلمانان فارس و ــتان بزرگ مس ــت. قبرس دونگ بان اس

ــل از دوران مينگ از ديگر ــو يوان قب ــرب در ناحيه ل ع

موارد است.

ــده آمده است که کوهستان لينگ با در کتاب ياد ش

منطقه لو يوان متصل بوده است. می توان حدس زد که

ــتان بزرگ در ناحيه لو يوان توسط تجار مسلمان قبرس

ــونگ ساخته شده است تا مسلمانان فارس در دوران س

بازرگان در آنها دفن شوند.

مقبره های سنگی خانواده چن دی دينگ از مسلمانان

مشهور چوان جو و نسل وی از ديگر مقابر است. با توجه

ــازی در سال ١٩٩٣ اين مقبره ها از منطقه رن به راهس

ــی مقبره های دو مبلغ ــو يوان به نزديک ــگ مون و ل فون

انتقال يافته است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٤

ــتان قديمی در ناحيه ــوع دوم: تعداد اين نوع قبرس ن

ــای روی مقبره ها به ــت. از کتيبه ه ــوان جو زياد اس چ

زبان عربی و سرپوش روی تابوت ها می توان دريافت که

چنين قبرستان هايی در اين منطقه فراوان بوده است.

٥) مسجد چينگ جينگ چوان جو

١) بررسی های اوليه در باره نام مسجد

ــو در خيابان تو من ــجد چينگ جينگ چوان ج مس

شماره ١٠٨ شهر چوان جو قرار دارد و نظرهای مختلفی

در باره نام گذاری و تاريخ اين اقدام وجود دارد.

ــاس کتاب يادداشت مسجد چينگ جينگ اين بر اس

ــله يوان به ــی در دوران سلس ــال ١٣٤٩ يعن ــام در س ن

مسجد اطالق شده است.

کتيبه بنای سنگی مسجد چينگ جينگ تاکيد دارد

ــال ١٥٠٧ در دوران مينگ انتخاب که نام مسجد از س

ــده است. افزون بر اين نام ديگر مسجد چی لين بوده ش

است.

در مقاله ورود دين اسالم به چين و هوی ها در چوان

که توسط جانگ يو گوانگ نگاشته شده آمده است:

ــله تانگ ــجد چی لين در دوران حکمرانی سلس مس

ساخته و نامگذاری شده است.

ــت: مسجد در کتاب مجموعه مقاالت چنگدا آمده اس

ــجد چی لين چوان جو و ــنگ گوانگ جو مس هوای ش

ــجد فونگ هوانگ در زمان منصور در ٧٥٤ - ٧٧٥ مس

برابر با دوران تانگ ساخته شده اند.

در اوايل تاسيس جمهوری چين، کتيبه بنای سنگی

ــور رواج يافته که مربوط به دوران به زبان عربی در کش

يوان است و در مساجد نيز مورد استفاده قرار می گرفته

و محافل علمی به آن توجه مبذول داشته اند. آوا نويسی

زبان عربی در اين زمينه ها مشخص است.

ــتم برخی از پژوهشگران به اين در دهه ٨٠ قرن بيس

ــاخت اين مسجد با کتيبه ــيدند که زمان س نتيجه رس

نويسی ها به زبان عربی نزديک است. نام مسجد بايد به

ــد. برای همين مثال مسجد شونگ يو يا زبان عربی باش

ــد. نام همين مسجد بتدريج ــت مقدس انتخاب ش دوس

تغييراتی کرد و در نهايت مسجد شونگ يو برای مردم

معرفی شد و همين نام بر آن اطالق گرديد.

٢) زمان ساخت

ــجد چينگ جينگ چوان ــاخت مس در باره زمان س

ــاوت ديدگاه وجود دارد و جو مانند تاريخ نامگذاری تف

سلسله های تانگ و سونگ شمالی و جنوبی ذکر شده اند.

ــگ جينگ ــجد چين ــايل تاريخی مس ــه مس در مقال

ــت: منصور پس از ــته آمده اس که زوانگ وی جی نوش

ــيدن به قدرت خدمات زيادی انجام داد و به دنبال رس

ــش را از راه های ــه بغداد بود. نظاميان ــال پايتخت ب انتق

دريايی برای تجارت اعزام کرد. او از طريق دريای سرخ

ــتان های و تنگه ماالکا و گوانگ دونگ و همين طور اس

ــن نيروهايی را اعزام کرد که فوجيان و جه جيانگ چي

ــت. از ــالمی آن دوران مربوط به همين افراد اس آثار اس

ــنگ گوانگ دونگ، مسجد چی ــجد هوای ش جمله مس

ــجد فونگ هوانگ در شهر هانگ جو لين چوان جو، مس

و مواردی از اين دست

ــالم مورد ديگری هم وجود دارد که در مقاله رواج اس

ــت. اين ــده اس ــاره ش در چين و در چوان جو به آن اش

مسجد بر اين اساس در دوران تانگ ساخته شده است.

مساحت آن بيش از ده هوا (واحد زمين چين مساوی با

يک پانزدهم هکتار) است. مقابل آن خيابان تومن است

ــجد به ديوار شهر نزديک است. جويباری در و عقبه مس

ــته و پل سنگی هم ساخته شده اين ناحيه جريان داش

ــت. اين پل از ميراث فرهنگی دوران تانگ به حساب اس

می آيد.

در برخی منابع به زمان سونگ شمالی اشاره شده که

ــوم بوده است. کتيبه کتيبه های عربی در آن دوره مرس

عربی هم در ديواره شمالی مسجد وجود دارد.

ــجد بر اساس اين کتيبه در سال ٤٠٠ قمری اين مس

ــال فردی به نام احمد ــده و بعد از ٣٠٠ س ــاخته ش س

ــيراز) آن را نوسازی کرده و دروازه محمد قدس (اهل ش

ــرای آن ايجاد ــرو و درها و پنجره هايی ب ــکوه و راه باش

کرده است.

طرح نوسازی در سال ٧١٠ قمری به پايان رسيد.

اين نوشته می افزايد که مسجد در سال های حکمرانی

ــيانگ فو از سلسله سونگ شمالی ١٠٠٩ - دا جونگ ش

١٠١٠ ميالدی ساخته شده است.

ــجد چينگ جينگ نظر دارد که کتاب يادداشت مس

ــونگ جنوبی ساخته شده است. بر مسجد در دوران س

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٥

ــال اول از زمان شائو شينگ ــاس اين کتاب در سس اس

ــله سونگ جنوبی فردی به نام نجيب الدين که در سلس

تاجر بوده با کشتی وارد چوان جو شده و در جنوب شهر

مسجدی ساخته است. وی زمين ها و خانه هايی را وقف

مسلمانان کرده است.

ــاره کرده اند. ــگ اش ــه دوران تان ــی ديگر هم ب برخ

ــانی مانند زوانگ وی جی و چن دا شينگ در مقاله کس

ــجد چوان جو اشاره کرده اند مسجدی بررسی های مس

ــاحت چوان جو کوچک در دوران تانگ و زمانی که مس

بوده ساخته شده است.

ــهر ــجدی بوده بيرون از ش بر اين مبنا حتی اگر مس

ساخته شده که ديگر اثری از آن نيست. اينها نظر دارند

ــده باشد محل ــاخته ش ــجد در دوران تانگ س اگر مس

ــجد ــت. در کتاب مس ــجد چينگ جينگ نبوده اس مس

ــوان جو اثر هوانگ چيو يون آمده که چينگ جينگ چ

مسجد ساخته شده زمان منصور در سلسله تانگ ديگر

از بين رفته است.

ــگ جينگ ارتباطی ــجد با چين وی می گويد اين مس

ندارد.

ــله های سونگ شمالی و جنوبی نيز بای در باره سلس

ــر دارد که زمان ــلمان چين نظ ــمند مس ــو يی دانش ش

ساخت مسجد احتماال سلسله سونگ جنوبی بوده است.

٣) تحوالت تاريخی

ــجد چينگ جينگ ــوالت تاريخی مرتبط با مس تح

ــيم بندی کرد. قبل ــوان جو را بايد به دو مرحله تقس چ

ــله مينگ و بعد ــال دوم زمان چينگ دی در سلس از س

ــنگی زبان عربی مسجد با کتيبه ــال دوم؛کتيبه س از س

ــاخت يکسان نيست. دو زبان چينی آن در باره زمان س

ــاخت و دو روند تحول تاريخی در اين کتيبه ها زمان س

مشاهده می شود.

طبق کتيبه عربی مسجد در سال ٤٠٠ قمری توسط

ــلمانان محلی ساخته شده است. بعد هم توسط آن مس

ــد يعنی محمد قدس از اهالی شيراز فردی که گفته ش

مرمت شده و گسترش يافته است.

ــجد چينگ جينگ که وو ــت های مس کتاب يادداش

ــد که ــرده نظر ديگری دارد و می نويس ــان تاليف ک جي

ــجد را نجيب الدين مسلمان در سال ١١٣١ در اين مس

جنوب شهر چوان جو ساخته است.

ــلمان در ــال ١٣٤٩ جين علی از متموالن مس در س

ــت. در اين صورت ــجد را نوسازی کرده اس منطقه مس

زمان ساخت مسجد سال های ١٠١٠ و ١١٣١ ذکر شده

است.

ــامل ــال را ش ــن دو زمان فاصله ای حدود ١٢٠ س اي

ــال های ١٣١٠ و ١٣١١ ــود. زمان نوسازی نيز س می ش

ذکر شده و سال ١٣٤٩ هم گفته شده است که فاصله ای

در حدود ٤ دهه را نشان می دهد.

ــان جينگ دی در ــال دوم زم ــه دوم بعد از س مرحل

سلسله مينگ بوده است. در اين دوره کتيبه های چينی

مد نظر است. ساير مدارک تاريخی هم در مسجد وجود

دارد.

ــال ــازی در س ــد بايد به نوس ــر اين مورد باش ١) اگ

ــجد به ــازی مس دوم جينگ دی توجه کرد. کتيبه نوس

ــده ــلمانان بنا ش ــيا يان گائو و کمک مس ابتکار امام ش

ــامل ــجد را ش ــت که لوحه چوبی با خط طاليی مس اس

ــپس با کمک های مالی مقام های محلی و ــود. س می ش

شخصيت های مسلمان مسجد نوسازی شده است.

ــاخت کاخ و برح مسجد توسط دينگ زی شن ٢) س

ــال های ١٥٢٢ - ــور جيا چينگ در س ــان امپرات در زم

١٥٦٦ بوده و کتاب آثار سنگی مذهبی چوان جو به آن

پرداخته است.

ــله مينگ ــازی در دوران لونگ چينگ سلس ٣) نوس

ــگ جينگ دين ــجد چين ــاس کتاب مس ١٥٦٧، بر اس

اسالم در چوان جو " ماذنه مسجد در سال ١٥٦٧ ويران

ــده و شيا دونگ شينگ سرپرست مسجد برای تعمير ش

ــتمداد طلبيده و وانگ لينگ هو مقام ــلمانان اس از مس

عالی رتبه حکومت مبالغی را برای اين منظور اختصاص

ــپس در ٥ طبقه نوسازی شده ــت. اين ماذنه س داده اس

است.

ــازی در سال ٣٧ زمان وان لی سلسله مينگ ٤) نوس

ــنگی در باره ــه بنای س ــت کتيب ــال ١٦٠٩، يادداش س

ــجد چينگ جينگ چوان ــازی مسجد و کتاب مس نوس

ــال ١٦٠٧ زمين لرزه قوی در ــان می دهد در س جو نش

ــجد را ويران منطقه رخ داده و نمازخانه و عبادتگاه مس

کرده است.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٦

در سال ١٦٠٨ گنبد نمازخانه را شيا ری يو سرپرست

مسجد با پول خود نوسازی کرده و در سال ١٦٠٩ کاخ

و برج هم روی سکوی ديده بانی مرمت شده است.

٥) مرمت و نوسازی پس از سال ٢٦ امپراتور کانگ سی

ــال ١٦٨٧، در کتاب يادداشت های در دوران چينگ س

ــال ــالم در چين آمده که در ماه می س تاريخی دين اس

ــث خرابی هايی در ــديدی می وزيده و باع ١٦٨٧ باد ش

تاالر و برج و باروی مسجد چينگ جينگ شده است.

ــگ چوان جو آمده که ــجد چينگ جين در کتاب مس

ــديد باران و احتماال زلزله ــه دليل وزش باد و بارش ش ب

ــجد تعمير و ــده و بار ديگر مس اين بخش ها تخريب ش

نوسازی شده است.

ــای کمک های ــان با اعط ــازی تاالر مينگ ش ٦) نوس

ــال ١٨١٨ در سلسله مالی فردی به نام جيان چی در س

چينگ

ــجد چينگ جينگ چوان جو ذکر شده در کتاب مس

ــجد چينگ جينگ ــه غربی سالن نماز مس که در گوش

ــده که آميخته ای از فرهنگ ــاخته ش قديم يک تاالر س

چين و اعراب در آن مشاهده می شود. اينجا محل اقامت

امام مسجد بوده و از مهمانان نيز در آن پذيرايی می شده

ــت. رايزنی درباره امور اسالمی و دينی و گردهمايی اس

ــخصيت ها در طبقه باالی همين بخش بوده برخی از ش

ــتراحت هم ــاز در اينجا اس ــان بعد از نم ــت. ميهمان اس

می کرده اند.

در سال ١٦٠٩ هنگام نوسازی مسجد تاالر نيز مرمت

ــده است. اين تاالر مينگ شان نام دارد. بعد از خرابی ش

ــده است. ــالن نمازخانه، تاالر به محل نماز تبديل ش س

البته تاالر مينگ شان هم خراب شده ولی بعد با کمک

مالی فرد ياد شده نوسازی شده است.

ــان با اعانه جيانگ چانگ ــازی تاالر مينگ ش ٧) نوس

ــال ١٨٧١ در سلسله چينگ، اين تاالر پس گويی در س

از ٥٣ سال و به دنبال باليای طبيعی تخريب شد. جانگ

چانگ گويی فرمانده نظامی ارتش در استان فوجيان با

ــبک جديد خانه های ارايه کمک هايی اين تاالر را به س

مردمی قديم فوجيان بازسازی کرد.

ــال ــان در س ــد با هزينه تانگ که س ٨) تعمير مجس

ــالم به چين و دين اسالم در ١٩١٩، در کتاب ورود اس

ــده و آمده است: شو ــاره ش چوان جو به اين موضوع اش

هوی شون از اهالی جين جيانگ بعد از نوسازی مسجد

گوانگ شيائو در زمان هونگ وو در سال ١٣٦٨ تا ١٤٢٥

در سلسله مينگ اين مسجد را هم بازسازی کرده است.

ــجد چينگ جينگ از ــناد موجود مس ــاس اس بر اس

ــال ١٩١٩ ــن در س ــا جمهوری چي ــونگ ت ــله س سلس

ــازی و مرمت شده است. ميالدی نزديک به ١١ بار نوس

ــونگ، يوان، مينگ ــله های س مرمت های قبلی در سلس

و چينگ و سپس در زمان جمهوری چين بوده است.

٤) طرح مسجد چينگ جينگ

ــجد معيار اوايل قرن بيستم برای معرفی طراحی مس

است. شکل ساختمانی به دوران سونگ و يوان می ماند.

ــت که البته تشابهاتی ــده اس بخش هايی هم تخريب ش

ــاق بلند روی ــاخت ط ــله ها دارد. س با بناهای اين سلس

ــراف نمازخانه از اين ــا ديوار در اط ــجد و ي راهروی مس

طراحی هاست.

ــجد جنوبی است و يک لوحه طاق روی راهروی مس

ــده که آياتی از قران روی ــنگی هم بر آن تراشيده ش س

ــت. بلندای طاق ١٢ متر و عرض آن ــده اس آن درج ش

ــنگ در اين بنا بکار رفته است. ــت. س بيش از ٦ متر اس

اين طاق شکل قوسی دارد و نقشه های سنگی زيبايی بر

روی آن نقش بسته است. بام راهرو گنبدی شکل است.

بر بام گنبد و بر روی سنگ نقش گل نيلوفر نقش بسته

ــکل بام و ايوان و سرپوش آن شبيه ايوان های است. ش

ايرانی قديم است.

ــد و در بخش های ديگر نيمه ــن راهرو ادامه می ياب اي

ــوس کوچک ديده ــت. روی بام گنبد ٨٧ ق گنبدی اس

می شود که شبيه شانه عسل است.

اين قوس های کوچک به عالوه٨ قوس روی دو ديوار

ــوم جمعا ــاق و ٤ قوس در طبقه س ــرقی و غربی ط ش

ــلمانان آن را مقدس ــه مس ــد. عددی ک ــه ٩٩ می رس ب

می دانند. راهروی سوم در ميان قوس های سوم و چهارم

قرار گرفته و با سنگ ساخته شده است و بام آن هم به

ــفيد می باشد. اين نيز نشانه ای از شکل گنبد با رنگ س

کيهان است.

ــنگی در ــس از عبور از اين طاق بزرگ و پله های س پ

غرب می توان ويرانه های نمازخانه قديمی مسجد چينگ

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٧

ــی از ديواره ها و ــد. اکنون فقط بخش هاي ــگ را دي جين

ــت. اين بخش ها از سنگ خارا ــتون ها باقی مانده اس س

ــرقی نيز آياتی از ــت و روی ديوار ش ــده اس ــاخته ش س

ــته و در قسمت غربی ديوار يکی از قران کريم نقش بس

سوره های قران حکاکی شده است.

ــکلی به طول ٤ و نيم متر و عرضی در فضای مربع ش

همين حدود وجوددارد که قربانگاه آسمان نام دارد. در

مرکز اين فضا محراب مسجد قرار دارد. در کنار محراب

ــت. روی ديواره های غربی ٦ ــته اس ــم منبر قرار داش ه

طاقچه ساخته شده که قوسی شکل است و بر روی آنها

هم آياتی از قرآن به چشم می خورد.

ــده است که درميان اين طاقچه ها ٤ دريچه تعبيه ش

طاقچه ها را از يکديگر جدا می سازد. اين زيبايی خاصی

به ديواره غربی داده است.

ــت و طول ديواره جنوبی نمازخانه نزديک خيابان اس

آن ٢٣ متر می باشد. در اين ديواره ٨ پنجره تعبيه شده

است و که در باالی آنها آياتی از قرآن نوشته شده است.

ــمالی يک پنجره بزرگ ساخته شده است. در ديواره ش

ــت. اين ــن نمازخانه دارای ١٧ در و پنجره اس جمعا اي

ــخصا مخصوص هوای گرم و مرطوب چوان طراحی مش

جو می باشد.

گفتنی است نوع طراحی باعث نورگيری اتاق و تهويه

مطلوب هوا می شده است.

ــدن نمازخانه ــران ش ــم وي ــه اند به رغ ــی گفت برخ

ــنگ خارا برجای مانده است اما نويسنده ستون های س

هنگام بررسی متوجه شد تنها ٩ ستون ديگر باقی مانده

است که ارتفاع آنها بيش از ٤ متر نبوده است.

در اوايل قرن بيستم برخی از ابنيه از بين رفتن و در

ــونگ و ــکل آن که مربوط به دوران س جريان مرمت ش

يوان بود تغيير نمود.

سکوی ديده بانی ماه در باالی طاق بزرگ روی راهرو

ــت. سکوی اصل دو بخش پيشين و از جمله اين بناهاس

عقبه داشته است. بخش جلوی آن برای رويت ماه مورد

ــتفاده قرار می گرفته و بخش عقبه يک کوشک بوده اس

ــاخته شده و کوشک رويت ماه ــبک اسالمی س که به س

خوانده شده است.

ــی و برخی از ــام و روحان ــه ام ــی بوده ک ــا جاي اينج

ــلمانان پس از رويت ماه در آنجا استراحت می کرده مس

اند. در اطراف شرق و غرب و شمال اين محل حفاظ هايی

تعبيه شده است.

ــاخته شده ــکوی ديده بانی ديواره ای س در اطراف س

ــکل بوده است. در چهار ــی ش که دارای ٢٤ پنجره قوس

ــه ديواره ٤ برج به سبک عربی ساخته شده است. گوش

ــارج چندين طاقچه ــی در داخل و خ ــواره جنوب در دي

ساخته شده است که شکل قوسی دارد. در نمای ديواره

شمالی يک در برای رسيدن به سکو در نظر گرفته شده

ــاختمان ها احتماال در سلسله های يوان و ــت. اين س اس

مينگ ساخته شده است.

ــفانه در سلسله مينگ بخش های مذکور از بين متاس

رفته و پنجره ها فرو ريخته است.

ــی، بام نمازخانه اصلی در ــالن نمازخانه اصل ٢) بام س

ــته است. کتيبه ــونگ و يوان تفاوت هايی داش دوران س

ــجد ــت های مس ــنگی به زبان عربی و کتاب يادداش س

ــاره دارد که در دوران مينگ در باره چينگ جينگ اش

ــازی آن زمان های مختلفی زمان تخريب اين بام و نوس

مطرح شده است.

ــالم به چين و چوان جو آمده است: در مقاله ورود اس

شايع شده بود که بام نمازخانه در اوايل دودمان مينگ

ــده اما ديواره چون محکم و در جريان جنگ تخريب ش

بوده برجا مانده است.

ــال ــجد چينگ جينگ در س ــازی مس در کتاب نوس

ــال ١٦٠٧ براثر ــت: بام نمازخانه در س ١٦٠٩ آمده اس

ــت. ــده اس زمين لرزه فرو رويخته و در ١٦٠٨ مرمت ش

ــت. در شرق و باالی بنا يک کوشک اين بنا دو طبقه اس

به نام کوشک زو شنگ به معنای ستايش حکيم ساخته

شده است.

ــگ جينگ چوان جو ــجد چين با اين حال کتاب مس

ــال ــت که در س ــته بر آن اس که هوانگ چيو يون نوش

ــزرگ فروريخته ولی ــا براثر زمين لرزه ب ــن بن ١٦٠٧ اي

کار نوسازی در ماه ٩ سال ١٦٠٩ تمام شده است. مهم

اينجاست که بام نمازخانه بلند و با شکوه بوده و در کنار

ــاير بناهای مسجد از جمله کوشک روی طاق راهر و س

برجک ها درخشش خاصی به شهر می داده است.

ــالم در چين که لو بينگ جيه در کتاب ابنيه دين اس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٨

و جانگ گوانگ شين نوشته اند آمده است: بام نمازخانه

ــده در دوران يوان ــونگ شمالی ساخته ش در دوران س

ــله مينگ فروريخته است. اين نوسازی شده و در سلس

ــا ديواره های آن بعد از فروريختن بام بام چوبی بوده ام

سالم مانده است. بام نوسازی شده مسجد در اوايل قرن

بيستم پابرجا مانده است.

٣) ماذنگاه مسجد چينگ جينگ، اين بخش به شکل

ستونی بلند و سر به فلک کشيده ساخته شده است. اين

ــوده و و در کنار برج جن گوا معبد ــا دارای ٧ طبقه ب بن

ــه محل ــو در غرب س کای يوان چوان جو و برج وان ش

معروف منطقه بوده است.

در کتاب مسجد چينگ جينگ چوان جو آمده است

ــالمی و عربی بوده که بيش ــن ماذنه يک معماری اس اي

ــته است. شباهتی هم با برج های از ٤٠ متر ارتفاع داش

ــته است. ظاهرا اين ماذنه در اواسط قرن ١٦ چينی داش

فروريخته است.

ــگ ٥ طبقه چوبی آن ــال ١٥٦٧ در دوران مين در س

ــال ١٦٨٧ توفان آن را از بين ــازی شده ولی در س نوس

برده است. اين برج قبل از قرن بيستم ويران شده است.

ــه غربی نمازخانه، اين ــان در گوش ٤) تاالر مينگ ش

تاالر در سال ١٦٠٩ در دوران مينگ ساخته شده است.

ــام نمازخانه اينجا نمازخانه موقت برای پس از ويرانی ب

ــت. البته تاالر هم بعدا ويران ــهر بوده اس ــلمانان ش مس

شده است. حياط و خانه های اطراف و سه اطاق ديگر را

در اينجا مردم جنوب فوجيان بازسازی کرده اند.

ــتم تغييرات ديگری رخ داده است. در اوايل قرن بيس

شکل آن همانندخانه مسکونی شده است. گفته اند اين

ساختمان در سال ١٩٥٠ فروريخته است.

تاالر مينگ شان کنونی در سال ١٥٣ و سپس ١٩٩٨

بازسازی و مرمت شده است.

٥) محل تطهير روح، در کتاب مسجد چينگ جينگ

ــجد به ــت که محل تطهير روح مس چوان جو آمده اس

ــمان غربی شناخته می شده است. اين بخش هم نام آس

ــن رفته و بار ديگر مردم ــد از زمين لرزه ١٦٠٧ از بي بع

ــتم اينجا به خانه ــل قرن بيس ــاخته اند. در اواي آن را س

ــت. در دهه بيستم اين قرن بخش هايی تبديل شده اس

به عنوان مدرسه و اقامتگاه دانش آموزان مورد استفاده

قرار گرفته است.

٥) موفقيت های معماری

١) آميختگی معماری عربی و معماری سنتی چين و

همچنين معماری محلی فوجيان

ــونگ و يوان و با ــجد عمدتا در دوران س بناهای مس

سبک معماری عربی ساخته شده ولی در برخی از نقاط

می توان معماری سنتی چين و معماری محلی فوجيان

را مشاهده کرد.

ــاق روی راهرو از روش های ــاخت ط برای مثال در س

ــت. در ساخت ــتفاده شده اس ــنتی چين اس معماری س

ــا رد معماری محلی در جنوب فوجيان برخی از پنجره

ديده می شود.

ــگ گوانگ لين در کتاب بناهای لو بينگ جيه و جان

ــجد ــاره کرده اند که معماری مس ــالمی در چين اش اس

ــالمی شبيه شبه ــان می دهد روش های معماری اس نش

ــتان با معماری های سنتی چين و محلی ها جزيره عربس

در هم آميخته و ارزش معماری مسجد را باال برده و آن

ــانه ای ازتبادالت فرهنگی و مذهبی بين المللی را به نش

تبديل کرده است.

ــد تا ــا باعث ش ــن مهماری ه ــه اي ــر آنک ــايان ذک ش

ــالمی معماری سنتی چين را هم در ساختمان های اس

ــای معماری بتدريج ــد البته اين روش ه خود جای ده

تغييرات زيادی کرد و تفاوت های آن کامال آشکار شد.

٢) در ساخت طاق روی راهرو و يا راهرو ديواره غربی

نمازخانه نيز معماری اسالمی در چين مشاهده می شود.

ــی شکل ساخته شده که در ديواره غربی ٦ طاقچه قوس

با دريچه ها و پنجره ها هم تفکيک شده و هم معماری را

منحصر بفرد کرده است.

ــاخت طاق و ديواره نمازخانه بسيار قابل ٣) روش س

توجه است. سنگهايی در اين طاق و ديواره مورد استفاده

ــت که خارای سبز بوده است و " ليو جی قرار گرفته اس

ــناس معماری چين در ــتان شناس و کارش پينگ " باس

ــالمی در ــاختمان های اس اين باره می گويد: در ميان س

ــنگ سبز ــجد از اين نوع س داخل چين تنها در اين مس

رنگ استفاده شده است.

ــته و منبت کاری ــنگ ها نقش و نگار گل داش اين س

ــده و در سقف ها از آن استفاده شده و ضمنا آياتی از ش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٠٩

قرآن کريم روی آنها نقش بسته است.

ديواره سبز رنگ و محکم موجب شده است تا بازديد

کنندگان به اين معماری بی نظير خيره شوند. رنگ سبز

ــالمی بسيار مورد توجه است و البته نيز در معماری اس

ــبز در اين مسجد باعث شده است همين سنگ های س

ــجد در بناهای اسالمی جزو آثار کمياب محسوب تا مس

شود.

ــی و حکاکی روی سنگ به زبان عربی ٤) خوشنويس

در مسجد چينگ جينگ چوان جو

ــوره های ــنگی با س ــه اينها می توان به اثر س از جمل

قرآنی روی ديواره جنوبی و مجاورت خيابان، اثر سنگی

با نوشته های عربی بر طاق روی راهرو، حجاری برجسته

بر باالی پنجره های نمازخانه، کتيبه سنگی روی راهرو،

ــی و نگارش به زبان عربی و نگاشتن آياتی از خوشنويس

قرآن بر روی در نمازخانه، کنده کاری روی ديواره غربی

ــاره نمازخانه، کنده کاری روی طاقچه و آثار ديگری اش

کرد که سابقه آنها به يکهزار سال می رسد.

ــجد را نشان می دهد بلکه اينها نه تنها قدمت اين مس

ــجد ــتانی چين خبر می دهد. اين مس از غنای آثار باس

ــالمی و ــران بهاترين آثار اس ــی از قديمی ترين و گ يک

باستانی در چين محسوب می شود.

ــجد، در اين مسجد برخی ٥) طراحی و ترتيبات مس

ــه نظم خاصی را ــورد توجه قرار گيرد ک ــايل بايد م مس

ــرای نمونه ٩٩ قوس بزرگ و کوچک، تداعی می کند. ب

ــتند تقدس و ــن عدد می خواس ــلمانان با اي ــرا مس ظاه

ــان دهند. ٩ دروازه نشانه احترام به خداوند متعال را نش

٩ آسمان در کيهان و ١٢ ستون نشانه ١٢ ماه در سال و

٤ برج نشانه ٤ فصل و ٢٤ پنجره نشانه ٢٤ روی از سال

خورشيدی در تقويم سنتی چين بوده است.

٦) ارزش آثار قديمی و باستانی

ارزش آثار باستانی مسجد چينگ جينگ چوان جو را

در سه دسته بندی ارزيابی کرد.

ــماری از باستان شناسان ــجد، ش ١) ارزش بنای مس

ــته اند. ــيار با ارزش دانس در دوره چين نو اين اثر را بس

ــجد از سنگ ساخته شده و هنر معماری در آن اين مس

ــت که همچنان بديع و ممتاز است و به به کار رفته اس

مراتب بهتر از مسجد گوانگ جو و جه جيانگ در جنوب

و شرق است.

ــبک های ــت که س ــجدی اس ــجد تنها مس ــن مس اي

معماری عربی و چينی در قديم در آن بکار رفته است و

از کهن ترين مساجد در چين به حساب می آيد.

ــجد چينگ جيائو در شهر ــجد همچون مس اين مس

ــجد هوای شونگ در گوانگ جو به يک چانگ ان و مس

اندازه شهرت دارد.

ــلمان چين ــمندان مس ــس از ايجاد چين نو دانش پ

مسجدهای مذکور به عالوه مسجد يانگ جيائو را چهار

مسجد قديمی چين در سواحل جنوب شرق دانستند.

ــال ١٩٦١ ميالدی مسجد چينگ جينگ چوان در س

ــوی دولت چين به عنوان نخستين واحد از آثار جو از س

ــتانی مورد حفاظت ملی قرار گرفت و همچون شهر باس

ممنوعه مورد توجه دولت مرکزی است.

ــتم اين مسجد در فهرست ١٠ در دهه ٩٠ قرن بيس

مسجد و معبد بزرگ و مشهور چين قرار گرفت.

در کتاب مسجد چينگ جينگ چوان جو اين مسجد

به عنوان يکی از بهترين مساجد از لحاظ معماری عربی

ــت و يکی از ٨ مکان ــده اس ــنتی چينی معرفی ش و س

ديدنی شهر چوان جو به حساب می آيد.

در واقع بايد پذيرفت که معماری اسالمی و عربی بکار

رفته را نمی توان با هيچ مسجد ديگری در چين مقايسه

کرد لذا اين به ارزش مسجد می افزايد.

ــنگی و لوحه چوبی مسجد چينگ ٢) ارزش کتيبه س

ــامل کتيبه ــجد ش ــنگی اين مس جينگ، کتيبه های س

ــت که در دوران يوان ساخته ــنگی به زبان عربی اس س

ــت. کتيبه ديگر به فرمان امپراتور در سلسله ــده اس ش

مينگ در سال ١٤٠٨ تهيه شده است.

ــنگی نوسازی مسجد در سال ١٥٠٧؛ کتيبه کتيبه س

ــال ١٦٠٩ و چند کتيبه ديگر از ــازی مسجد در س نوس

ــار گرانبها و دارای ارزش تحقيقاتی در باره مدارک و آث

دين اسالم و ورود آن به چوان جو و چين است.

در مسجد چندين لوح چوبی وجود دارد که اشخاص

ــرای نمونه لوحه ــهور چين نگهداری می کرده اند. ب مش

ــال ١٨١٨ نگاشته شده و ــيای کيهانی در س چوبی اش

ــجد هديه ــال ١٨٧١ به مس ــوح پرواز از غرب را در س ل

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٠

کرده اند. لوحه های ديگری از سال های ١٩٢١ و ١٩٢٤

ــت. البته اين لوحه ها در جريان انقالب برجای مانده اس

فرهنگی چين از بسيار آسيب ديد.

ــجد، بخوردان گل ــتانی مس ــاير آثار باس ٣) ارزش س

ــجد ــاله اثار مهم اين مس نيلوفر و چاه قديمی يکهزار س

است.

ــتان شو ــفيد کوهس ــنگ س بخوردان گل نيلوفر با س

ــانتيمتر با قطر ٦٠ ــده و ارتفاع آن ٩٠ س ــيده ش تراش

سانت است.

ــت که اين بخوردان در دوران سونگ ــده اس گفته ش

تراشيده شده است.

ــان ــت نش ــکفته اس ــاالی آن گل نيلوفری را که ش ب

می دهد. مرکز آن فرورفتگی دارد که به عنوان عطردان

ــده است. در زير گل نيلوفر غنچه های گل استفاه می ش

ــت. اين گل نشانه ــيده شده اس ــاقه ها تراش و برگ و س

پاکيزگی مسجد است.

ــال ١٠٠٩ در دوران سونگ شمالی چاه قديمی در س

ــيار زالل دارد و در دوران ــی بس ــت. آب ــده اس حفر ش

خشکسالی بسيار مفيد بوده است. اين دو اثر قديمی در

کنار آثار باستانی و کتيبه های بناهای سنگی و مقبره ها

از جمله آثار موجود در مسجد است.

ــاير مساجد ــجد چينگ جينگ چوان جو و س ٧) مس

قديمی شهر

ــت های مسجد چينگ جينگ آمده در کتاب يادداش

ــهر ٦ ــال ١٣٥٠ در دوران يوان در اين ش ــت: در س اس

ــجد ساخته شد. در مقاله بررسی آثار تاريخی الی ٧ مس

مساجد چوان جو نوشته زوانگ وی جی و چن دا شونگ

آمده که چند مسجد در اين شهر وجود داشته است.

ــونگ يو در خيابان تونگ هوای در سلسله مسجد ش

سونگ شمالی، مسجد چينگ جينگ در منطقه نن من

در دوران سونگ جنوبی، مسجد يمن در ناحيه جين تو

ــله سونگ، مسجد محمد پو بيرون از دروازه تو در سلس

ــله يوان، مسجد نوسازی شده در ناحيه نن من در سلس

ــرقی دوران نا هيا در ناحيه دونگ تو خارج از دروازه ش

ــجد بی نام ديگر مربوط به دوران يوان که در يوان و مس

اين باره تحقيقاتی صورت نگرفته است.

٨) مسجد چينگ جينگ چوان جو و مساجد قديمی

کشورهای عربی

در کتاب جانگ شينگ النگ و رن دائو يوان کشيش

اسپانيايی با نام يادداشت هايی در باره آثار قديمی چوان

ــگ جينگ از ــجد چين ــاخت مس جو آمده که برای س

مسجد بزرگ دمشق تقليد شده است.

ــنده با توجه به ــد. نويس ــايد مطلق نباش اين نظر ش

ــی و تحقيق ــار موجود بررس ــا و آث ــای محلی ه گفته ه

نويسندگان ياد شده را مطلق نمی داند.

زوانگ وی جی و لو دا شونگ در کتاب بررسی جديد

ــگ جينگ چوان جو ــجد چين در باره آثار تاريخی مس

ــاره کرده اند که طاق روی راهروی مسجد به وضوح اش

بزرگ دمشق با مسجد نوسازی شده چينگ جينگ در

قرن ١٤ وجه مشترکی ندارد.

ــجد بزرگ دمشق هم گفته شده است که در باره مس

زمان عمر نوسازی شده و باز خراب شده است. در سال

٧٠٥ خليفه اموی اين مسجد را نوسازی کرده است. کار

نوسازی ١٥ سال به طول انجاميده است. اين مسجد از

ــال ١٠٦٩ تا ١٨٩٣ سه بار آتش گرفته و باز نوسازی س

ــت. اما هنوز نمی توان صحت اين تحقيقات را ــده اس ش

ــجد ــجد تاييد کرد و آن را مطابق با اين مس در باره مس

دانست. زيرا کليسايی هم در اين محل بوده است.

ــزرگ روی راهرو و ــاخت طاق ب ــزون بر اين در س اف

ــی بنا در ــکل اصل ــجد چينگ جينگ ش نمازخانه مس

ــونگ و يوان حفظ شده است که خود می تواند دوران س

ــتر در باره مسجد ــب برای تحقيقات بيش مرجعی مناس

بزرگ دمشق باشد.

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٢

نكوداشت پروفسور برت فراگنر

رايزنی فرهنگی-اتريش

ــت پروفسور برت فراگنر و تقدير به مناسبت نكوداش

ــت نامه ی اسناد ــمند، با عنوان «فهرس از اثر اين انديش

ــنواره ــان ايران» برنده ي جايزه چهارمين جش فرمانرواي

ــي، در محل رايزني فرهنگي ج. ا. ايران بين المللي فاراب

در اتريش انجام گرفت.

در اين مراسم تعداد زيادي از شخصيت هاي فرهنگي

ــور اتريش ــي از كش ــد به مباحث ايران شناس عالقه من

ــفير محترم ــيباني س ــن جناب آقاي دكتر ش و همچني

ــلطانيه ــور، جناب آقاي دكتر س ــورمان در اين كش كش

ــازمان ملل ــفير و نماينده دائم ج. ا. ايران در دفتر س س

ــاب آقاي انس ــازمان هاي بين المللي و جن ــد و س متح

شقفه، رئيس جامعه مسلمانان اتريش، حضور داشتند.

در آغاز اين مراسم جناب آقاي ملكيان رايزن محترم

ــامدگويي به فرهنگي ج. ا. ايران در اتريش ضمن خوش

ــت دو مناسبت دارد،ابتدا اهداي حضار گفت: اين نشس

ــه محقق و ــي فارابي ب ــنواره ی بين الملل ــزه ی جش جاي

پژوهشگر برگزيده ي چهارمين جشنواره فارابي وسپس

تجليل رايزني فرهنگي ج. ا. ايران از تالش هاي ارزشمند

علمي اين محقق و ايران شناس برجسته.

ــش هاي علمي ــرد هم آمده ايم تا از كوش در اينجا گ

ــال ــگزاري كنيم، كه بيش از ٥٠ س بزرگ مردي سپاس

ــايي و تحقيق در باره تاريخ، از عمر خود را صرف شناس

ــه تاريخ ايران را ــران كرد. فردي ك ــگ و تمدن اي فرهن

ــت و نه تنها محور اصلي پژوهش هاي خود قرار داده اس

يك ايران شناس بلكه اسالم شناس و متخصص در زبان

ــي، ادبيات و فرهنگ ايران نيز هست و با توجه به فارس

پيوستگي اين موضوعات و ارتباط آنها با يكديگر، اشراف

بسيار خوبي به همه اين امور دارد.

فردي كه نه تنها در كشور اتريش بلكه در دانشگاه هاي

ــي بوده ــي ايران شناس ــر آلمان نيز عهده دار كرس معتب

ــي كرد و ــال با ايران زندگ ــخصی كه ٥٠ س ــت. ش اس

ــات و پژوهش هاي او در باره تاريخ و فرهنگ اين تحقيق

ــرزمين كهن در قالب ده ها مقاله و كتاب منتشر شده س

است. همنشيني و مباحثه ی علمي او با محققان ايراني و

اساتيد برجسته ی دانشگاه هاي ايران، اين مجال را براي

ــان را درك کرده و ــم آورد تا روح و روان ايراني او فراه

يافته هاي علمي او از ايران و ايراني با واقعيات گذشته و

حال اين سرزمين هم سويي بسيار نزديكي داشته باشد.

ــوان رايزن فرهنگي ــان افزود: بنده به عن آقاي ملكي

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٣

ــمند اين استاد و ايران شناس ج. ا. ايران خدمات ارزش

ــران ارج مي نهم و از ــه تاريخ و فرهنگ اي ــته را ب برجس

ــالمتي و بهروزي ــان س درگاه خداوند متعال براي ايش

آرزومندم.

ــروز تقدير دبيرخانه ی ــبت اصلي گردهمايي ام مناس

ــور فراگنر و ــي از پروفس ــي فاراب ــنواره ی بين الملل جش

ــر در بخش خارجي ــوان نفر برت ــان به عن انتخاب ايش

ــنواره ي بين المللي فارابي است كه امروز چهارمين جش

ــنواره ی ــران به نيابت از جش ــي ج. ا. اي ــي فرهنگ رايزن

ــامل لوح تقدير جناب ــان را كه ش فارابي، جايزه ي ايش

آقاي دكتر محمود احمدي نژاد رئيس محترم جمهوري

ــالمي ايران،لوح تقدير جشنواره ی بين المللي فارابي، اس

لوح تقدير دفتر منطقه اي يونسكو و آيسسكو در تهران،

ــزار يورو وجه نقد ــنواره فارابي و مبلغ ٦ ه يادمان جش

ــت نامه ــطه ی نگارش كتاب «فهرس ــت، كه به واس اس

ــناد فرمانروايان ايران» به آقاي پروفسور فراگنر اهدا اس

ــم اهداي ــور فراگنر در مراس ــد. قرار بود پروفس مي كن

ــنواره كه آبان ماه سال گذشته در تهران جوايز اين جش

ــفر ــت جايزه خود به ايران س ــد، براي درياف ــزار ش برگ

ــان اين سفر انجام نشد. ــالت ايش كنند كه به دليل كس

با پيگيري هاي رايزني فرهنگي جمهوري اسالمي ايران

ــنواره، جايزه ی در وين و همراهي دبيرخانه ی اين جش

ايشان در اختيار رايزني فرهنگي قرار گرفت، تا به ايشان

اهدا شود.

ــنواره ی ــت مطالبي نيز در در خصوص جش الزم اس

ــال در ايران برگزار مي شود، بين المللي فارابي كه هر س

ــنواره ويژه ی پژوهش و تحقيقات عنوان شود. اين جش

در حوزه علوم انساني و اسالمي است، كه توسط وزارت

ــده و نخستين علوم، تحقيقات و فناوري پايه گذاري ش

ــالدي (بهمن ماه ــال ٢٠٠٨ مي ــنواره در فوريه س جش

١٣٨٦) برگزار شد. جشنواره ی بين المللي فارابي در دو

سطح جوان (زير ٣٥ سال) و بزرگ سال و از حيث قلمرو

ــور را پوشش جغرافيايي دو حوزه ی داخل و خارج كش

ــال به بهترين پژوهش ها، جايزه ی ويژه مي دهد و هر س

ــور، ــوح تقدير تعلق مي گيرد. در حوزه ی داخل كش و ل

ــگران در گستره ی علوم انساني و آثار محققان و پژوهش

اسالمي و در حوزه ی خارج از كشور آثار انديشمندان در

زمينه ی تمدن اسالمي، ايران شناسي و انقالب اسالمي

مورد ارزيابي و داوري قرار مي گيرد.

ــده ی علمي ــر از تالش هاي ارزن ــه بار ديگ در خاتم

ــايي تاريخ و فرهنگ ايران به پروفسور فراگنر در شناس

دانش پژوهان و عالقه مندان تاريخ ملل قدرداني مي كنم

و براي ايشان سالمتي و توفيق روزافزون آرزومندم.

آقاي دكتر سادوفسكي معاون انستيتو ايران شناسي

ــگران ــته به آكادمي علوم اتريش و يكي از پژوهش وابس

ــل از خدمات ــاط با تجلي ــي در ارتب ــد اين آكادم ارش

پروفسور فراگنر گفت:

ــور فراگنر ــاي فرهنگي پروفس ــات و فعاليت ه خدم

ــان يك ــود، بلكه ايش ــور اتريش نمي ش محدود به كش

ــگاه هاي ــورها و دانش ــوده و در كش ــره ی جهاني ب چه

ــوئيس، ــگاه برن در س ــان از جمله دانش ــف جه مختل

ــگاه آزاد در برلين، ــهر بامبرگ آلمان، دانش دانشگاه ش

ــگاه خاورشناسي ــهر فرايبورگ آلمان، دانش دانشگاه ش

ــي دانشگاه وين تدريس ــكده خاورشناس بيروت و دانش

كرده اند.

ــان نه تنها در زمينه ی فرهنگ بلكه در زمينه ی ايش

ــتاد بی رقيبی مي باشند، كه در ــي هم اس ــالم شناس اس

ــگاه هاي مذكور اسالم شناسي تدريس بسياري از دانش

ــوان يك محقق و بنيان ــد. از وی می توان به عن كرده ان

ــي در اتريش نام برد. ايشان ــتيتو ايران شناس گذار انس

ــهر وين اين مرکز را پايه ــال پيش در ش در حدود ٨ س

ــر دنيا جهت ــوان را از سرتاس ــن ج ــذاري و محققي گ

ــتيتو در اروپا پژوهش و كار دعوت نمود. اكنون اين انس

و ساير نقاط جهان به عنوان يكي از منحصربه فردترين

ــناخته می شود. ايشان ــي ش مراكز پژوهش ايران شناس

ــان در ــبكه ي ايران شناس ــت كه ش يكي از افرادي اس

ــيس كرده وهمچنين گستره ی فعاليت هاي اروپا را تأس

ــتراليا تا اتريش و از آمريكا تا ــيدني اس فرهنگي او از س

ــت. با زحمات ايشان يك شبكه ی فرهنگي و روسيه اس

پل ارتباطي بين آلمان، اتريش و ايران به وجود آمد.

ــابق ــتگار معاون س ــخنران بعدي آقاي دكتر رس س

ــتيتو ايران شناسي و پژوهشگر ارشد مطالعات ايران انس

ــي بود، كه طي سخنان خود ابتدا به زندگي نامه شناس

ــاره نموده و اظهار داشت: ايشان در پروفسور فراگنر اش

تاريخ ١٩٤١/١١/٢٧ در وين متولد شد. دوره ی دبستان

ــي نموده و ــال ١٩٥٩ در وين ط ــا س ــتان را ت و دبيرس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٤

سپس وارد دانشگاه وين گرديد. از سال ١٩٦٠ تا ١٩٦٤

ــال های ١٩٦٤ و ــگاه تحصيل كرد و در س در اين دانش

ــران زير نظر ــگاه ته ــالت خود را در دانش ١٩٦٥ تحصي

ــاتيدي همچون مرحوم دكتر افشار، دكتر محجوب، اس

ــهيدي و دكتر ستوده دكتر مينوي، دكتر صفا، دكتر ش

ــال های ٦٥ تا ٦٩ در آموزشگاه فني و ادامه داد. بين س

ــغول تدريس زبان آلماني شد. در حرفه اي در تهران مش

سال ١٩٧٠ مدرك دكتراي خود را با موضوع تز «تاريخ

ــهر همدان در ٦٠٠ سال اول آغاز اسالم» از دانشگاه ش

وين گرفت. از سال ١٩٧١ تا ١٩٧٩ استاد رشته ايران و

ــالم شناسي انستيتو خاورشناسي دانشگاه فرايبورگ اس

ــا ١٩٧٧ بعنوان ــال های ١٩٧٦ ت ــن س ــد. بي آلمان ش

ــي بيروت كار كرد. ــگاه خاورشناس ــگر در دانش پژوهش

ــود را در زمينه ادبيات ــال١٩٧٧ فوق دكتراي خ در س

ــي از دانشگاه فرايبورگ آلمان گرفت. سال ١٩٧٩ فارس

ــتاد ميهمان در زمينه ايران شناسي در دانشگاه وين اس

ــگاه برن ــي در دانش ــتاد ايران شناس و ١٩٨٢ تا ٨٣ اس

سوئيس بود. طی سال های ١٩٨٥ تا ٨٩ استاد دانشگاه

ــگاه آزاد برلين و از سال ١٩٨٩ تا ٢٠٠٣ مدير در دانش

ــگاه بامبرگ آلمان و از ــي در دانش ــته ايران شناس رش

ــتگي رئيس موسسه ي ايران اين زمان تا هنگام بازنشس

شناسي وابسته به آكادمي علوم اتريش در شهر وين بود.

ــتاد برجسته در طول زندگي علمي خود بيش اين اس

ــجو در مقطع دكترا در گرايش هاي مختلف از ١٣ دانش

ــياري از انجمن ها و ــن در بس ــت كرده و هم چني تربي

ــازمان هاي بين المللي از جمله انجمن شرق شناسان س

ــياي غربي و مركزي در شهر آلمان، مركز مطالعات آس

ــتان، انستيتوي باستان شناسي در برلين، كراچي پاكس

ــي آكادمي علوم اتريش، انجمن كميسيون ايران شناس

ــي آمريكا، اتحاديه ی خاورشناسي مطالعات ايران شناس

آمريكاي شمالي و انجمن اسالم شناسي و ايران شناسي

آلمان عضويت دارد.

ــادري خود يعني ــالوه بر زبان م ــور فراگنر ع پروفس

ــي، عربي، فرانسه، ــي، انگليس آلماني، به زبان هاي فارس

ــا زبان هاي ــته و ب ــلط كامل داش ــي تس ــي و ترك روس

ايتاليايي، چكي، آذري و ازبكي آشنا مي باشد.

آقاي دكتر شيباني سفير محترم كشورمان در اتريش

ــور فراگنر ضمن قدرداني از زحمات و تالش هاي پروفس

ــورها، ــاندن فرهنگ ايران زمين به ديگر كش در شناس

ــاي فراگنر ــت: تالش ها و خدمات آق ــخناني گف طي س

ــه مطرح و قدرداني نمود. وي را نمي توان در يك جلس

ــگ ايراني افزود: از ــاره به مناطق تحت نفوذ فرهن با اش

ــي چون چين، ــي اين فرهنگ، مناطق ــاظ جغرافياي لح

هند، شبه قاره هند و آسياي مركزي تا درياي مديترانه

ــگ ايراني به ويژه زبان ــر مي گيرد. اهميت فرهن را در ب

ــه در دو دوره ی مغول و عثماني، ــي در آن بوده ك فارس

زبان فارسي، زبان رسمي و اداري اين دو سلسله بوده به

طوري كه حتي سلطان سليم پادشاه عثماني به فارسي

شعر مي سروده است.

ــداي جوايز و لوح هاي تقدير به ــم اه بعد از آن مراس

ــد. در پايان، پروفسور فراگنر پروفسور فراگنر برگزار ش

ضمن تشكر و سپاس فراوان اضافه كرد: اجازه دهيد، از

حضور شما و به خاطر كلمات محبت آميزتان از صميم

ــت كه در ــكر كنم. براي من افتخار بزرگي اس قلب تش

ــم و جايزه چهارمين جشنواره فارابي را ــما باش جمع ش

ــمند، ــوف، دانش ــت نمايم. اين جايزه به نام فيلس درياف

ــده ــي ايراني نام گذاري ش ــم مذهب ــي دان و عال رياض

ــار ــت. بنياد فارابي به همراه بنياد دكتر محمود افش اس

ــهورترين جايزه هاي و بنياد چهره هاي ماندگار جزء مش

ــتند كه به محققين داخلي و خارجي كه در علمي هس

ــود. در اينجا ــه با ايران تحقيق كرده اند اعطا مي ش رابط

ــر ضعف بدني و ــفانه به خاط ــاره كنم كه متأس بايد اش

ــتم به ايران سفر كرده و اين جايزه را از بيماري نتوانس

ــته است، از آقاي دكتر بنياد فارابي دريافت كنم. شايس

ــكر كنم كه ــيباني و رايزن فرهنگي آقاي ملكيان تش ش

كمك كردند تا اين جايزه به وين ارسال و در اين فضاي

صميمي رايزني فرهنگي به اينجانب اهدا شود.

ــي در ارتباط با ــدت طوالن ــي من به م ــي علم زندگ

ــگ، تاريخ اجتماعي و ــائل فرهن پژوهش در باره ی مس

ــاظ جغرافيايي مناطق ــه از لح ــد ك ادبي ايران مي باش

ــي قرار ــگ را مورد بحث و بررس ــت نفوذ اين فرهن تح

ــگ و زبان ايراني را در مناطق داده ام. اثر تاريخي فرهن

ــياي مركزي، مغولستان و چين را مورد تجزيه هند، آس

ــوري عثماني كه ــرار داده ام. فرهنگ امپراط و تحليل ق

براي مردم اتريش آشنا مي باشد، تحت تأثير بسياري از

ــر ايراني قرار گرفته و چه آگاه و چه ناخودآگاه اثر عناص

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٥

ايراني در آن ديده مي شود و تا امروز اين اثر ادامه دارد.

ــي آقاي هامر پورگشتال ــرق شناس مشهور اتريش ش

هرگز به ايران مسافرت نكرد، ولي وی در شهر استانبول

ــده و آثار زيباي ــاعران فارسی زبان آشنا ش با اشعار ش

گوته تحت تأثير ترجمه ی او از اشعار حافظ بوده است.

ــط ــي بايد توس افراد زيادی معتقدند كه ايران شناس

ايراني انجام شود و ايران شناسان خارجي فقط مي توانند

نقش مترجم و واسطه را ايفا كنند، ولي من مخالف اين

عقيده هستم.

ايشان در قسمتي از سخنان خود اضافه كرد: جايگاه

ــم كه به من ــه ايراني مي دان ــود را مديون س ــي خ علم

كمك كردند جايگاه خودم را به عنوان يك ايران شناس

آگاهانه تر بشناسم. اولين ايشان محققي از شهر قم و در

رداي روحانيت بود كه به عنوان يك تاريخ نگار اجتماعي ،

ــان ــق و فعاليت مي كرد. ايش ــادي و اداري تحقي اقتص

ــت ــتار برپايي انقالبي در ايران بود كه نمي دانس خواس

ــاد. وی اكنون هم به ــال ديگر اتفاق خواهد افت چند س

عنوان استادي بلند مرتبه در دانشگاه پرينستون آمريكا

مشغول تدريس مي باشد. اين جانب در حدود ٣٥ سال

ــتاد حسين مدرسي ــتاد بزرگ يعني اس پيش با اين اس

ــدم. آخرين بار هم ايشان را در آغاز ــنا ش طباطبائي آش

دهه ی هشتاد ميالدي ديدم.

دومين نفر وزير فرهنگ، رئيس كتابخانه ی ملي و رئيس

جمهور اسبق ايران، آقاي سيد محمد خاتمي مي باشد كه

اطالعات من رادر باره ی انقالب اسالمي بسيار افزايش داد.

ــومين نفر هم كسي نيست جز پروفسور دكتر ايرج س

ــار كه چند هفته پيش فوت كرد. ايشان دانشمندي افش

استثنايي و فوق العاده توانا در زمينه ی فرهنگ بود. اين

ــال پيش در دانشگاه تهران شاگرد او بودم جانب ٥٠ س

ــت كه ــتي با او بزرگ ترين هديه اي اس ــره ی دوس و ثم

مي توانستم در زندگي علمي خود هديه بگيرم.

ــددا از بنياد ــت: من مج ــان در پايان اظهار داش ايش

ــدوارم كاري كه خلق كردم ــكر مي كنم و امي فارابي تش

فايده اي براي ايشان و جامعه علمي داشته باشد.

ــناد ــت نامه ی اس ــت كتاب «فهرس ــه ذكر اس الزم ب

ــژه ی ــزه ی وي ــده ی جاي ــه برن ــران» ك ــان اي فرمانرواي

جشنواره ی فارابي شد، شامل اظهار نظری از ديد کتاب

ــی در زمينه ی احکام سلطنتی و نامه های رسمی شناس

ــی ايران، ــط صدارت خانه های اصل ــده توس ــر ش منتش

ــتثنای مدارکی که ــتان و آسيای مرکزی، به اس افغانس

ــبه قاره هند و پاکستان صادرشده، از سوی حاکمان ش

مي باشد و زمان انتشار آن سال ١٩٧٩ است. تعداد کل

ــناد ثبت شده ٨٦٨ فقره است. روند جمع آوری اين اس

داده ها مدت هفت تا هشت سال به طول انجاميده است.

ــده، فرمان سلطنتی هستند و بسياری از اسناد ثبت ش

ــلطنتی ــمی س برخی را می توان به عنوان نامه های رس

طبقه بندی کرد.

اولين كرسی مطالعات اسالمی در كانادا

راه اندازی شد رايزنی فرهنکی-کانادا

ــی مطالعات اسالمی در دانشكده الهيات اولين كرس

ــور بيش از ١٠٠ نفر از ــگاه «هوران» كانادا با حض دانش

رهبران مسلمان شهرهای «لندن» و «ويندسور» ايالت

«آنتاريو» كانادا راه اندازی شد.

ــالمی ــت مركز اس ــه هم ــی ب ــی آموزش ــن كرس اي

ــجد مسلمانان لندن و اتحاديه جنوب غربی آنتاريو، مس

مسلمانان كانادا با صرف هزينه ای بالغ بر ٢ ميليون دالر

ــوی سرمايه گذاران بخش خصوصی راه اندازی شده از س

است.

ــگاه هوران كانادا، اعالم ــقف دانش «رابرت بنت»، اس

ــی متفاوتی ــای فرهنگی و دين ــرد: «امروز ما در فض ك

ــروان ديگر اديان ــه نياز داريم با پي ــی می كنيم ك زندگ

ارتباط برقرار كنيم و آنان را بيشتر بشناسيم.»

ــالم اهميت ويژه ای ــاره به اينكه مطالعه اس وی با اش

در رشته الهيات دارد، افزود: «من در دوران دانشجويی

خود همواره مايل بودم كه يك دوره آموزشی آشنايی با

ــالم را بگذرانم و اكنون اين فرصت برای دانشجويان اس

اين دانشگاه فراهم شده است.»

ــگاه هوران، در اين ــت دانش «تريش فولتن»، سرپرس

ــكده الهيات به سه رشته رابطه گفت: دانشجويان دانش

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٦

ــد و نياز به ــالم و يهوديت گرايش دارن ــيحيت، اس مس

ــادی بود كه در اين ــالمی مدت زي آموزش مطالعات اس

ــی در راستای ــد و اين كرس ــاس می ش ــگاه احس دانش

پاسخگويی به اين نياز راه اندازی شد.

بيش از يك ميليون مسلمان از قوميت های گوناگون

ــادا زندگی ــتند، در كان ــور عمده مهاجر هس كه به ط

ــلمانان اين كشور به ترتيب می كنند. محل اقامت مس

ــت از شهرهای تورنتو، تراكم جمعيت آنان، عبارت اس

ــهرهای ــاوا، وندزور و برخی ش ــرآل، ونكوور، ات مونت

ــو، ادمنتون و ــد هالی فكس، كيچنر، واترل ديگر مانن

ــالمی و مساجد موجود در وينی پگ. مجموع مراكز اس

كانادا، بالغ بر سيصد و شصت مسجد و سازمان اسالمی

است.

درخواست پژوهشگران موسسه های تحقيقاتی

آلمان نسبت به حمايت و پشتيبانی از جنبش های آزادی خواهانه کشورهای

عربی ــه بزرگ پژوهش صلح در آلمان، خواستار پنج موسس

ــتر اتحاديه ی اروپا از جنبش های آزادی پشتيبانی بيش

خواهانه در کشورهای عربی شدند.

ــتيتو های آلمانی از کشورهای پژوهشگران صلح انس

ــتند که دانش خود را در زمينه ی اتحاديه ی اروپا خواس

ــين، در ــوالت دمکراتيک نظام های خودکامه ی پيش تح

ــزون بر آن الزم ــورهای عربی قرار دهند. اف اختيار کش

ــت که کشورهای اروپايی بازارهای کشاورزی خود را اس

بگشايند، تا در کشورهای نيمکره ی جنوبی، فرصت های

ــزارش، اروپا در ده ها ــق اين گ ــغلی ايجاد گردد. طب ش

ــی و اجتماعی کشورهای عربی مقصر سال رکود سياس

ــت. رژيم های خودکامه ی عربی با معامله ی سياسی اس

ــن صدور نفت و گاز، ــورهای اتحاديه ی اروپا ضم با کش

ــورهای اروپايی وام های مناسب و جنگ افزار تازه از کش

دريافت می کردند.

ــت دولت ــگران صلح همچنين سياس گزارش پژوهش

ــورده تلقی ــت خ ــتان شکس ــان را در قبال افغانس آلم

ــت پس از ــد و خواهان تجديد نظر در اين سياس کرده ان

ــال جنگ در منطقه هندوکش شدند. اين گذشت نه س

ــط دولت آلمان را ــگران راهبرد اتخاذ شده توس پژوهش

ــده در منطقه که بر ــت های اعمال ش منتاقض با سياس

بازسازی منطقه از سوی نظاميان آلمانی و جنگ طلبی

آمريکای ها استوار است، عنوان داشتند.

ــتار آن شده اند که ــگران صلح همزمان خواس پژوهش

اتحاديه ی اروپا سياست مربوط به امور مهاجرت خود را

ــورهای شمال آفريقا در هماهنگی با دولت های آتی کش

ــت ــگران صلح، سياس ــو تدوين کند. به باور پژوهش از ن

ــان با کمک ــه کشورهايش ــاه جويان ب ــدن پن بازگردان

ــی اتحاديه ی ــای دوجانبه، ناقض حقوق اساس قرارداده

ــت. گفتنی است ــور جهانی حقوق بشر اس اروپا و منش

ــال گزارش کارشناسی اين موسسات تحقيقی برای امس

۲۵ مين بار منتشر می شود. موسسه هايی که در تنظيم

ــه ــته اند، عبارت اند از: موسس ــرکت داش اين گزارش ش

ــورگ، بنياد پژوهش صلح ــگاه هامب پژوهش صلح دانش

ــز بين المللی گفت وگو ــن، مرک ــه در ايالت هس و منازع

ــعه و صلح و موسسه ی تحقيقاتی ــه توس در بن، موسس

جامعه ی مطالعاتی پروتستان.

http://www. evangelisch. de/themen/politik/

friedensforscher-deutsche-afghanistan-

politik-gescheitert18031

http://www. dw-world. de/dw/0,,9998,00. html

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٨

نـام کتاب: بنيان هـای ديپلماسـی فرهنگی:

سياسـت ميـان فرهنگ هـا و خودمختـاری

اخالقی انسان

نام نويسنده: نيکالس الئوس

ناشر: الگورا، ٢٠١١

تعداد صفحه:٣٠٠

ــام مند از ــل و نظ ــه ای اصي ــاب نظري ــنده کت نويس

ديپلماسی فرهنگی ارائه می دهد که روشی جديد از تفکر

درباره ديپلماسی، سياست و فرهنگ را می گشايد. نويسنده

به صورتی روشمند ارتباط بين فرهنگ و سياست را بررسی

ــردی جديد به نظريه روابط می کند. وی با اين کار رويک

بين الملل می دهد و مفهوم قدرت را براساس استدالل های

ــخ و آزادی بيان می کند. ــاره واقعيت، تاري ــفی درب فلس

ــط رواب و ــا هنجاره ــگ، فرهن ــه: مقدم .١ ــل فص

ــاری،١. ٢. ارزش و ــی هنج بين الملل(١. ١. تفکر سياس

ــا،١. ٣. هنجارهای و حقوق بين الملل،١. اعتبار هنجاره

٤. هدف و ساختار کتاب حاضر)

ــتجوی دانش ــت اروپا:در جس ــل٢. برنامه معنوي فص

ــطايی تا ــی(٢. ١. ار تفکر قرون وس ــر پوچ گراي در براب

رنسانس،٢. ٢. جدال بين خردگرايی و تجربه گرايی،٢.

ــت ــنگری،٢. ٤. نظرات کانت درباره سياس ٣. عصر روش

ــودن و بين المللی بودن،٢. ٥. آرمان گرايی آلمان و گش

ــی،٢. ٦. تفکرات هگل ــوی پوچ گراي راهی خيالی به س

درباره سياست و بين المللی بودن،٢. ٧. مخالف با فلسفه

هگل،٢. ٨. نيچه، پوچ گرايی و پست مدرنيسم)

ــرفت(٣. ١. ــه بودن:معنای پيش ــدن ب فصل ٣. از ش

ــعه فرهنگی،٣. ٢. وهم،٣. ٣. دانش به عنوان عامل توس

ايمان،٣. ٤. استدالل قانون محور يا منطق،٣. ٥. ذکاوت

نام کتـاب: گفتگـوی تمدنی و نظـم جهانی:

فرهنگ ها و تمدن ها در روابط بين الملل

نام نويسنده: مايکل ميچالس، پتيتو و فابيو

ناشر: پالگريو-مک ميالن (نيويورک)

تعداد صفحه:٣٠٨ص

ــی و خشونت اينچنين ــفتگی سياس در زمانی که آش

ــب آرمان گرايانه، ــترده شده است، منتقدان برچس گس

ساده لوحانه، بالغی و حتی خطرناک را به مفهوم گفت

وگو زده اند. با اين حال، گفت وگوی فرهنگ ها، اديان و

تمدن ها هنوز تنها راه برای جلو رفتن است. بدون گفت

ــيار مشکل است، چه برسد به وگو درک زمان حال بس

آينده. به زبان ساده تر، گفت وگو ايده ای است که زمان

ــت. اين کتاب با کنار هم آوردن چند آن فرا رسيده اس

ــته در اين زمينه، پاسخی به عدم تن از متفکران برجس

ــران و متخصصان روابط بين المللی و نظريه توجه متفک

ــوی فرهنگ ها، ــی به چگونگی گفت وگ پردازان سياس

ــت. اين اثر در اديان و تمدن ها در آينده نظم جهانی اس

قالب مجموعه مقاالت است و دارای ١٣ مقاله می باشد.

١. يک صدايی امپراطوری يا گفت وگوی تمدن ها؟٢.

ــن فرهنگی:از نظريه تا عمل٣. عدالت و گفت وگوی بي

ــی ديگر برای نظم ــوی تمدن ها به عنوان راه گفت وگ

ــان و در درون آنها، ايجاد ــی٤. گفت وگو ميان ادي جهان

ــی درباره ــدن گرايی و بحث سياس ــگ صلح٥. تم فرهن

ــهرگرايی،جهان وطنی٧. ــدن٦. ضدجهانی ش جهانی ش

ــرای پرداختن به ــب گفت وگو ب يافتن قالب های مناس

ــی امپراطور در برابر گفت ــت امنيت٨. يک صداي سياس

ــای ــازی «ارزش ه ــا، برندس ــی فرهنگ ه ــوی جهان وگ

ــرور، ضدماهيت و خودويرانگری:زندگی آمريکايی»٩. ت

ــدی١٠. به کجا چنين ــتی وناامي با رژيم های خودپرس

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١١٩

ــپتامبر و روابط ــتابان، گفت وگوی تمدن ها؟١١ س ش

ــعه صدر و گفت وگوی تمدن ــالم و غرب١١. س بين اس

ــت وگو؟مديترانه ــران به گف ــه چين١٢. از بح ها-نمون

ــالم١٣. تاريخ، حافظه و بين تمدن اروپايی و جهان اس

گفتگوی تمدن ها، مورد شمال شرق آسيا

نام کتاب: ارتباطات بيـن فرهنگی:رويکردی

چند اليه

نام نويسنده: جان جی اوتزل

ناشر: ونگو (نيويورک)

تعداد صفحه: ٤٠٠ ص

ــن فرهنگی در ــش پويای ارتباطات بي ــن کتاب نق اي

ــتی درمانی، ــائل اجتماعی، محل کار، مراکز بهداش مس

ــری چند اليه و ــی و تاريخ را از منظ ــانه های جمع رس

ــات بين افراد ــد. مفاهيم ارتباط ــل توضيح می ده مفص

ــازمانی و اجتماعی- از منظرهای فردی، بين فردی، س

ــا به خوانندگان در ــی مورد نظر قرار می گيرند ت فرهنگ

ــود و رفتار ديگران کمک کند. در درک زمينه رفتار خ

عين حال اين ديدگاه بر اين مسأله تأکيد دارد که مردم

ــکالت ــراد می توانند در برخورد با مش ــوذ دارند و اف نف

اجتماعی تفاوت آشکاری ايجاد کنند.

فهرست مطالب:

ــی٢. رويکردی اليه ــای ارتباطات بين فرهنگ ١. معن

ــبت ها و ــی٣. هويت٤. نس ــات بين فرهنگ ــه ارتباط الي

نگرش ها٥. تعامالت بين فرهنگی نخستين٦. دوستی ها

ــن فرهنگی٧. متون تحصيالت عالی٨. محل و روابط بي

کار٩. زمينه های بهداشتی١٠. جوامع بين فرهنگی١١.

ــخ و آينده ارتباطات ــانه و فرهنگ عمومی١٢. تاري رس

بين فرهنگی

نام کتاب: تناقضات فرهنگ و جهانی شدن

نام نويسنده:مارتين جی گانون

ناشر: انتشارات سيج(لوس آنجلس)

تعداد صفحه: ص٢٨٨

ــت؟چرا تناقض های ميان فرهنگی برای تناقض چيس

ــت؟ ــدن ضروری اس ــی از جهانی ش درک تغييرات ناش

ــترده و راهبردی کتاب حاضرمحتوی چندين حوزه گس

شامل رهبری، مذاکرات ميان فرهنگی، مهاجرت، دين،

ــتراتژی تجاری است و در همين توسعه اقتصادی و اس

ــی ای می پردازد که ــتا، به تناقض های ميان فرهنگ راس

درک فرهنگی جهانی شدن را تسهيل می کند.

فهرست مطالب:

و ــل تحصي ــوم(تناقض ها، س ــای مقدمه:دورنم

ــش اول:بنيادهای مفهومی)١. آموزش،معرفی کتاب،بخ

ــای ضروری،تناقض ها و ــر همراه با تناقض(مفهوم ه تفک

ويژگی های مثبت آنها،محدوديت ها،کاستی ها،پرسش ها

و بحث)٢. مفهوم آفرينی برای فرهنگ و درک آن(بخش

ــزه و رفتار گروهی ــائل رفتاری)٣. رهبری،انگي دوم:مس

ــان فرهنگ ها(زبان،بافت ميان فرهنگ ها٤. ارتباط مي

ــطه و فراتر از آن،نمادگرايی،تکنولوژی و ارتباطات واس

دار)٥. عبور از فرهنگ ها(اخالق فرهنگ محور:نسبيت

و ــره ای تي ــمولی،فرهنگ های ش ــان جه و ــی گراي

ــان مي ــالت تعام ــدی،درک تبعي ــای اخالق،تناقض ه

ــازی فرهنگی)٦-مذاکرات ــی از طريق مفهوم س فرهنگ

ــات، مطالعه ــن اقدام ــا و بهتري ــان فرهنگی(بنياده مي

موردی: ورود به بازار چين،استعارات مذاکره)

یگهن

فرط

وابه ر

امهن

ما١٣

٩٠ن

آبا /٢ ره

ماش

/ت

سخل ن

سا

١٢٠

نام کتـاب: چالش هايي در تنگناهاي فرهنگ

عربي

نام نويسنده: ابراهيم بن عبد الرحمن الترکي.

ناشر: موسسه بيان

سال انتشار: بيروت - ٢٠١١

ــگر ــروت از پژوهش ــان بي ــه البي ــي موسس ــه تازگ ب

ــي؛ کتابي با ــد الرحمن الترک ــعودي، ابراهيم بن عب س

عنوان«چالش هايي در تنگناهاي فرهنگ عربي» منتشر

کرده است.

ــد رويکرد فرهنگ ــر در فضاي تالش هاي نق اين اث

ــاي حاکم و نيز با ــط آن با دين و قدرت ه ــي و رواب عرب

ــالم و ــايه چالش هاي ميان اس ــي، در س ــگ غرب فرهن

فرهنگ قدرت هاي استعماري به بحث مي پردازد.

ــگ عربي ــاي فرهن ــي در تنگناه ــاب چالش هاي کت

ــی مهمترين چالش فرهنگي تالش مي کند ضمن بررس

ــي جوامع عربي - ــاي واقعي اجتماعي - فرهنگ در فض

ــالمي، به تبيين ساختارهاي اساسي بحران فرهنگي اس

ــنده آن ــتدالل نويس جهان عرب می پردازد. چرا که اس

ــت که با شناخت بنيان هاي هر بحران، تدوين برنامه اس

عملي براي ساختار سازي عملی می شود.

نام کتاب: تغيير اذهان؛ راهبردی جديد برای

ديپلماسـی عمومی ايـاالت متحده در جهان

عرب و اسالم

نام نويسنده: ادوارد پی درجيان

ناشر: انتشارات لولو(تورنتو)

تعدادصفحه: ٨٠ ص

ــی گروه ــزارش تاريخ ــاپ مجدد گ ــند که چ اين س

ــی عمومی برای جهان عرب و اسالم مشورتی ديپلماس

ــوی ــوان اولين گام به س ــال ٢٠٠٣به عن ــت، در س اس

ــليم ــاختار ارتباطات راهبردی آمريکا تس اصالح زيرس

کنگره شد. گروه مشورتی به رياست ادوارد پی درجيان

ــنهاداتی ارائه داد که به در اين گزارش توصيه ها و پيش

ــکل گيری مجدد ديپلماسی عمومی آمريکا در جهان ش

اسالم بسيار کمک کرد.

فهرست مطالب:

ــتراتژيک، بحران و چالش، ابزار، ديپلماسی مسير اس

ــانی، رادی و تلويزيون ــی (منابع مالی، منابع انس عموم

ــتم ــی به سيس بين المللی تحت حمايت دولت، دسترس

ــی آمريکا، مراکز، انتشارات، فناوری و ارتباطات، آموزش

ــز مطالعات و گفت وگوی عرب/ برنامه های مبادله، مرک

ــی، برنامه های ــلمانان آمريکا، آموزش زبان انگليس مس

ــازمان های س ــامل ش ــی خصوص ــش بخ ــخنرانی، س

ــی و بين دينی)، ــوی بين فرهنگ ــی، گفت وگ غيردولت

ــی عمومی، ــد عملياتی و معماری جديد ديپلماس فرآين

توصيه و پيشنهادات