184
คํานํา (เมื่อพิมพครั้งแรก) วิสุทธิมรรค เปนปกรณพิเศษที่พระเถระชาวชมพูทวีปผูมี ชื่อเสียงรูปหนึ่งไดรจนาขึ้น เมื่อพระพุทธศาสนาลวงไปไดประมาณ ,๐๐๐ ที่ลังกาทวีป พระเถระรูปนี้คือ พระพุทธโฆสะ เปนที่รูจักกัน มากในเมืองไทย และในเมืองที่นับถือพระพุทธศาสนาทั้งปวง เพราะ ทานไดทําหนังสือทางพระพุทธศาสนาที่เปนภาษามคธไวมาก งานใหญ ที่เปนมรดกตกทอดมาถึงเราทั้งหลาย ก็คือ งานแปลคัมภีรอรรถกถา พระไตรปฎกจากภาษาสีหฬเปนภาษามคธ หรือ ภาษาบาลี ในเมือง ไทยไดเรียนคัมภีรที่ทานทําไวเปนภาษามคธตั้งแตประโยค คือ อรรถกถาธรรมบท จนถึงประโยค คือวิสุทธิมรรค โดยเฉพาะ หนังสือวิสุทธิมรรคเปนเรื่องที่นิยมศึกษากันมาก นับถือวาเปนปกรณ สําคัญปกรณหนึ่ง เพราะทานพระพุทธโฆสะไดประมวลธรรมในพระ ไตรปฎก มาแสดงไวเปนหมวด ตั้งแตศีล และสมาธิ ปญญา โดย ลําดับ วิธีแตงเหมือนอยางแตงกระทู หรือเรียงความแกกระทูธรรม ในปจจุบัน คือขยายความยอใหพิสดาร บทกระทูของวิสุทธิมรรค วา ดวยไตรสิกขา ซึ่งเปนหัวขอใหญในพระพุทธศาสนาทั้งสิ้น นับวาเปน บทกระทูของหัวใจการปฏิบัติธรรมทีเดียว ทานพระพุทธโฆสะแตง อธิบายโดยวิจิตรพิสดารอยางเปนระเบียบเรียบรอย ไดอางพระพุทธ- วจนะเปนอาคตสถานไวในที่นั้น ทั่วไป แสดงวาทานมีความรู แตกฉานในพระไตรปฎก สามมารถยกเอาธรรมที่วาดวยศีล มารวมไว ในหมวดศีล ยกเอาธรรมที่เกี่ยวกับสมาธิมารวมไวในหมวดสมาธิ ยกเอาธรรมที่กลาวถึงปญญามารวมไวในหมวดปญญา โดยปนออก เปนนิเทศ รวมทั้งหมด ๒๓ นิเทศ และประวัติแหงการแตง วิสุทธิมรรคปกรณของทานก็คลายกับการแตงสอบไล เพราะพระเถระ ชาวสีหฬไดออกกระทูใหทานแตงดูกอน เมื่อทานทําไดเปนที่พอใจ

คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

Embed Size (px)

DESCRIPTION

คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

Citation preview

Page 1: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

คานา (เมอพมพครงแรก) วสทธมรรค เปนปกรณพเศษทพระเถระชาวชมพทวปผม ชอเสยงรปหนงไดรจนาขน เมอพระพทธศาสนาลวงไปไดประมาณ ๑,๐๐๐ ป ทลงกาทวป พระเถระรปนคอ พระพทธโฆสะ เปนทรจกกน มากในเมองไทย และในเมองทนบถอพระพทธศาสนาทงปวง เพราะ ทานไดทาหนงสอทางพระพทธศาสนาทเปนภาษามคธไวมาก งานใหญ ทเปนมรดกตกทอดมาถงเราทงหลาย กคอ งานแปลคมภรอรรถกถา พระไตรปฎกจากภาษาสหฬเปนภาษามคธ หรอ ภาษาบาล ในเมอง ไทยไดเรยนคมภรททานทาไวเปนภาษามคธตงแตประโยค ๓ คอ อรรถกถาธรรมบท จนถงประโยค ๙ คอวสทธมรรค โดยเฉพาะ หนงสอวสทธมรรคเปนเรองทนยมศกษากนมาก นบถอวาเปนปกรณ สาคญปกรณหนง เพราะทานพระพทธโฆสะไดประมวลธรรมในพระ ไตรปฎก มาแสดงไวเปนหมวด ๆ ตงแตศล และสมาธ ปญญา โดย ลาดบ วธแตงเหมอนอยางแตงกระท หรอเรยงความแกกระทธรรม ในปจจบน คอขยายความยอใหพสดาร บทกระทของวสทธมรรค วา ดวยไตรสกขา ซงเปนหวขอใหญในพระพทธศาสนาทงสน นบวาเปน บทกระทของหวใจการปฏบตธรรมทเดยว ทานพระพทธโฆสะแตง อธบายโดยวจตรพสดารอยางเปนระเบยบเรยบรอย ไดอางพระพทธ- วจนะเปนอาคตสถานไวในทนน ๆ ทวไป แสดงวาทานมความร แตกฉานในพระไตรปฎก สามมารถยกเอาธรรมทวาดวยศล มารวมไว ในหมวดศล ยกเอาธรรมทเกยวกบสมาธมารวมไวในหมวดสมาธ ยกเอาธรรมทกลาวถงปญญามารวมไวในหมวดปญญา โดยปนออก เปนนเทศ ๆ รวมทงหมด ๒๓ นเทศ และประวตแหงการแตง วสทธมรรคปกรณของทานกคลายกบการแตงสอบไล เพราะพระเถระ ชาวสหฬไดออกกระทใหทานแตงดกอน เมอทานทาไดเปนทพอใจ

Page 2: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

จงจะยอมยกคมภรอรรถกถาภาษาสหฬ ใหทานแปลเปนภาษามคธตอ ไป ทานพระพทธโฆสะไดทาสาเรจอยางรวดเรวและดยง เปนทพอใจ ของพระเถระชาวสหฬทงปวง ฉะนน คมภรวสทธมรรคนจงเปนวทยา- นพนธสอบความรของทานพระพทธโฆสะ ทรบรองกนวา เปนชนเยยม มาตงแตเบองตน และเปนทรบรองกนในหมนกศกษาตลอดมา วสทธมรรคปกรณน แมจะไดใชเปนหลกสตรการศกษาพระปรยต- ธรรมแผนกภาษาบาลแหงคณะสงฆประเทศไทยมานาน แตสานวน แปลเปนภาษาไทยยงมนอย และทเปนหลกฐานกมเพยงบางตอนทเปน การแปลเฉลยขอสอบสนามหลวง นกเรยนตองคดลอกจากผไดรวบรวม ไวมาศกษากน จะอาศยสานวนทแปลกนภายนอกของแตละบคคลกไม คอยใหความแนใจนก มหามกฎราชวทยาลยไดปรารภจะใหมฉบบแปล ของมหากฎ ฯ เพอเปนอปกรณการศกษาและเพอใหเปนหนงสออาน ไดทวไปสาหรบผทมงหาความร และเปนคมอในการปฏบตพระพทธ- ศาสนา จงไดขอใหทานผทรงคณวฒมากทานชวยกนแปลและตรวจแก เพอใหเปนฉบบแปลของมหามกฎราชวทยาลย บดนไดทาเสรจ ๒ นเทศ คอสลนเทศ และ ธดงคนเทศ รวมเขาเปนตอนทหนง กาลงแปล และตรวจพมพนเทศตอไปโดยลาดบ มหามกฎราชวทยาลย ขอขอบคณทานผไดชวยแปลชวยตรวจ และผทไดชวยในการนทก ๆ ทาน ตงแตเบองตนจนสาเรจเปนฉบบ พมพ และขออทศนาพกนาแรงในการทากจนบชาคณทานพระพทธ- โฆสะผรจนาวสทธมรรคปกรณน และทานบรพาจารยผสบศาสนา สงสอนมาโดยลาดบ จนถงบคคลในรนนสามารถเรยนแปลออกมาเปน ภาษาไทยได มหามกฏราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ สงหาคม ๒๕๐๘

Page 3: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 1

ปกรณวเสสชอวสทธมรรค ภาค ๑ ตอน ๑ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคเจา ผเปนพระอรหนต ตรสรเอง โดยชอบ พระองคนน [ พรรณนาความแหงปญหาพยากรณ "ภกษผเปนคนฉลาด มความเพยร มปญญาบรหาร ตน ตงอยในศลแลว อบรมจตและปญญาตงอย นน พงถางชฏนไดแล*" คาดงนนพระผมพระภาคตรสไว. กเหตไฉนตรสคาน ? ไดยนวา เทพบตรองคหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา เมอ ประทบอย ณ กรงสาวตถ ในเวลาตอนกลางคน ทลถามปญหาน เพอ ถอนความสงสยของตนวา "ธรรมชาตอนหนง เปนชฏทงภายใน ชฏทงภาย นอก ประชาชนถกชฏ (นน) เกยวสอดไวแลว ขาแตพระโคดม เพราะเหตนน ขาพเจาขอทลถาม พระองค ใครจะพงถางชฏนได." อรรถกถาธบายยอแหงปญหานนตอไปน :- คาวาชฏน เปนชอ * ส. ส. ๑๕/๒๐. โบราณทานนยมเตมคาเพอเขากบอตวา พระคาถานวา "ภกษผ. . ชฏน ได" ดงน ซงนบเนองในชฏาสตร อนพระพทธโฆษาจารยชกมาตงไวแลวในกาลเปนทเรมปกรณน เพอประโยชนแกความเปนบทกระท.

Page 4: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 2

ของตณหา ซงเปนธรรมชาตมขาย แทจรง ตณหานนไดชอวาชฏ เพราะเปนดจชฏ กลาวคอขายแหงกงของตนไม (ทมกงเปนขาย) ทงหลาย มกอไผเปนตน ดวยอรรถวาเกยวประสานไว เพราะเกดขน แลว ๆ เลา ๆ ในอารมณทงหลายมรปเปนตน โดยเปนไปในทงอารมณ ชนตาและอารมณชนสง.*

กตณหานนน เทพบตรเรยกวา "ชฏทงภายใน ชฏทงภายนอก" เพราะมนเกดขนทงในบรขารของตน และบรขารของผอน ทงใน *เหฏ ปรยวเสน. มหาฎกา ใหถอเอาความวา ลางคราวเปนไปในรปอารมณ ลางคราวเปนไป ในอารมณทเหลอจนถงธรรมารมณ ลางคราวเปนไปในธรรมารมณ ลางคราวเปนไปในอารมณ โดยลาดบจนถงรปารมณ หรอลางครงเปนไปในกามภพ ลางครงในรปภพ ลางครงในรปภพ หรอ ลางครงเปนไปในอรปภพ - ในรปภพ - ในกามภพ ตามมตทานฎกาจารยน ดเหมอนจะให ถอวา รปารมณเปนตา เลอนขนไปโดยลาดบจนถงธรรมารมณเปนสง และกามภพเปนตา อรปภพเปนสง เขาใจวา ทานจะหมายถงหยาบละเอยดกวากนกระมง. นาเหนวา สาหรบอารมณ ๖นน หมายเอาความตาสงซงมอยในตวของมนแตละ อยางนนเอง เชนรปทหยาบ เลว นบเปนชนตา รปทละเอยด ประณต นบเปนชนสง ทงนอาศยนยพระบาลเชนบาลอนตตลกขณสตร ตอนนเทศปญจขนธวา ยงกจ รป. . . . โอฬารก วา สขม วา หน วา ปณต วา (รปอยางใดอยางหนง. . . หยาบหรอละเอยดกตาม เลวหรอ ประณตกตาม) ดงน อนตณหานนมนไมเลอกสดแตความยนดพอใจมในทใด มนกเกดขนในทนน ไมวาทตาทสง มนจงยงไปหมด สวนภพทง ๓ นน จะถอเอาความหยาบละเอยดเปนทสงตากวา กนกชอบอย สมดวยพระบาลในตกงคตตระ สตรท ๗๗ วา กามธาต เปน หนธาต, รปธาต เปนมชฌมธาต, อรปธาต เปน ปณตธาต. บคคลจะอยในฐานะอยางไรกตาม แตตณหาใน สนดานของบคคลนน มนหาเปนไปตามควรแกฐานะไม มนยอมเปนไปสงบาง ตาบาง ตามความ ยนดพอใจ (นนทราคสหคตา) จงปรากฏวา มนษยไปเกดเปนพรหมและเทวดากม พรหมและ เทวดากลบลงมาเกดเปนมนษยกม สบสนกนไปมา มนจงยง.

Page 5: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 3

อตภาพของตนและอตภาพของผอน ทงในอายตนะภายใน และ อายตนะภายนอก ประชาชนอนชฏ (คอตณหา) ทเกดขนอยอยางน นนเกยวสอดไวแลว (รวม) ความวา ประชา กลาวคอหมสตวน แมทงหมด อนชฏคอตณหานนเกยวสอด คอรดรงตรงไว เหมอน ตนไมทมชฏทงหลายมไมไผเปนอาท อนชฏมชฏไผเปนตนเกยวสอดไว ฉะนน กเพราะเหตวาหมสตวอนชฏคอตณหาเกยวสอดไวอยางน ขาแตพระโคดม เพราะเหตนน ขาพเจาจงขอทลถามพระองค ขอวา ต ต โคตม ปจฉาม ความวา เพราะเหตนน* ขาพเจาจงขอทลถาม พระองค. เทพบตรออกพระนามพระผมพระภาคเจาโดยพระโคตร วา โคตมะ ขอวา ใครพงถางชฏนได คอเทพบตรทลถามวา "ใคร จะพงถาง คอใครสามารถจะถางซงชฏนอนเกยวสอดไวทงไตร (โลก) ธาตตงอยอยางนได." ฝายพระผมพระภาคเจาผทองเทยวไปดวยพระญาณ อนไมมอะไร ขดขวางในธรรมทงปวง ผเปนของเทพ เปนเทพยงเหลาเทพ เปน สกกะยงเหลาสกกะ เปนพรหมยงเหลาเหลาพรหม เปนผแกลวกลาดวย เวสารชญาณ ๔ ผทรงไวซงทสพลญาณ ผทรงมพระญาณหาเครอง กนกางมได ผทรงมสมนตจกษ อนเทพบตรทลถามอยางนแลว เมอจะทรงวสชนาความนแกเทพบตรนน จงตรสคาถานวา *วธแปลเชนน คอเปนทงความเปนทงบทตงแลวแกความดวย นยมกนไวในวธแกอรรถ ยก ตวอยางในอรรถกถาธรรมบท แกอรรถเรองกมารกสสปเถรมาตวตถ (ภาค ๖/๑๑).. อตตานเจ ตถา กยรา ยถ มนสาสต ฯ เอว สนเต สทนโต วต ทเมถาต เยน: คเณน ปร อนสาสต เตน อตตนา สทนโต หตวา ทเมยย ฯ

Page 6: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 4

"ภกษผเปนคนฉลาด มความเพยร มปญญา บรหารตน ตงอยในศลแลวอบรมจตและปญญาอย นน พงถางชฏนได" ดงน. บดน ขาพเจาเมอจะพรรณนาเนอความอนตาง โดยคณมศลเปนตน แหงพระคาถาทพระผแสวง คณอนใหญตรสแลวนตามทถกตอง จกกลาว วสทธมรรค อนอาศยนยแหงเทศนาของพระเถระ ฝายมหาวหาร ซงมวนจฉยอนหมดจดด เปนเครอง ปลกปราโมทยแกเหลาพระโยคในพระศาสนาน ผ ไดบรรพชาในศาสนาแหงพระชนศรเจา อนได แสนยากแลว เมอไมรวสทธมรรคอนตรงอนเกษม อนรวบรวมคณมศลเปนตนตามทถกตอง แมมง ความบรสทธ แมพยายามอย ยอมไมลถงวสทธ ได ดกรสาธชนทงหลาย เมอขาพเจากลาว วสทธมรรคโดยเคารพ ขอทานทงหลายทงปวง ผมงวสทธ จงตงใจฟงวสทธมรรคนนโดยเคารพ เทอญ. บทวา วสทธ ในคาวา ขาพเจากลาววสทธมรรค นน พง ทราบวาหมายเอาพระนพพานอนปราศจากมลทนทงปวง อนบรสทธ แทจรง ทางแหงวสทธนนแลชอวาวสทธมรรค อบายเปนเครอง บรรล ทานเรยกวาทาง ความกคอขาพเจาจกกลาวทางแหงวสทธนน.

Page 7: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 5

กทางแหงวสทธนน ในพระบาลลางแหงทรงแสดงเนองดวย ธรรมเพยงวปสสนาอยางเดยว ดงทตรสวา "เมอใด บคคลเหนดวยปญญาวาสงขารทงปวง ไมเทยง เมอนน เขายอมหนายในทกข นนทาง แหงวสทธ๑." ลางแหงทรงแสดงเนองดวยฌานและปญญา เหมอนทตรสวา "ฌานยอมไมมแกผหาปญญามได ปญญายอม ไมมแกผไมมฌาน ฌานและปญญามอยในผใด ผนนแลอยใกลพระนพพาน๒." ลางแหงทรงแสดงเนองดวยธรรมมกรรมเปนตน เชนทตรสวา มจจะทงหลายหมดจดไดดวยธรรม ๕ ประการน คอ กรรม วชา ธรรม ศล และอดมชวต ไมใช ดวยโคตรหรอดวยทรพย๓." ลางแหงทรงแสดงเนองดวยธรรมมศลเปนตน อยางทตรสวา "ภกษสมบรณดวยศล มจตตงมนดแลว มปญญา มความเพยรอนปรารภแลว มตนอนสงไปแลว ใน กาลทกเมอ ยอมขามโอฆะอนยากทจะขามได๔." ลางแหงทรงแสดงเนองดวยโพธปกขยธรรม มสตปฏฐานเปนตน อยาง ทตรสวา "ภกษทงหลาย ทางทไปอนเอกน ยอมเปนไป ๑. ข. ธ. ๒๕/๕๑. ๒. ข. ธ. ๒๕/๖๕. ๓. ส. ส. ๑๕/๗๘. ๔. ส. ส. ๑๕/๗๔.

Page 8: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 6

พรอมเพอวสทธแหงสตวทงหลาย ฯ ล ฯ เพอทาใหแจงซงพระ นพพาน นคออะไร คอสตปฏฐาน๔๑." แมในโพธปกขยธรรมอน มสมมปปธานเปนตน กนยเดยวกน แตในปญหาพยากรณน ทางแหงวสทธนน ทรงแสดงเนองดวยไตร สกขามศลเปนตน นเปนพรรณนาโดยยอในพระคาถานน. คาวา สเล ปตฏาย นน แปลวาตงอยในศล กภกษ ทาศลใหบรบรณนนเอง เรยกวาผตงอยในศล ในทน เพราะฉะนน ความหมายในคาวา สเล ปตฏาย น จงมดงนวา ตงอยในศล โดยทาใหศลบรบรณ บทวา นโร ไดแกสตว๒ บทวา สป โ ความวา "ผมปญญา โดยปญญาอนมาพรอมกบปฏสนธอนเปนไตร- ๑. ท. ม. ๑๐/๓๒๕. ๒. นโรต สตโต. รสกวาทานแกออกจะมากไป สาหรบนกศกษา ชาวไทยฝงใจกนมานานแลววา นโร นแปลวา คน ไมเคยแปล นโร วาสตว จรงอยคาวาสตว นนเปนคารวม จะหมายความถงมนษยหรอดรจฉานตลอดไปถงเทวดามารพรหมอะไรกได แต บรรดาทมวญญาณครอง และแมวาอาจารยทางศพทศาสตรทานจะวเคราะหศพทนโรนวา สตวอน ชรามรณะนาไป แตวาโดยเฉพาะในพระคาถาน ตองเปนคน จงจะเหมาะสมแกการตงอยในศล และบาเพญสมาธปญญาได. ในทางไวยากรณ บททจะเปนประธานไดในพระคาถานมอย ๒ บท คอ นโร กบภกข แต จะเปนสยกตตาทง ๒ บทไมได จาตองเปนสยกตตาบทหนง อกบทหนงเปนวกตกตตา ถาดตาม ททานแกไว คอแปล นโร วาสตว สวน ภกข ทานวเคราะหวา สสาเร ภย อกขขตต ภกข กคอวา ใหแปล ภกข วาผเหนภยในสงสาร เชนนกประหนงวาจะยกให นโร เปนสยกตตา คอ แปลคาถานนวา "สตวผฉลาด ตงอยในศล ฯ ล ฯ มปญญาเหนภยในสงสาร ฯ ล ฯ" แตวาโดย ทางความ สเอา ภกข เปนสยกตตาไมได ดงทนกศกษาเขาใจและแปลกนอยทวไปเชนนน ถา ดงนแลวไซร คงจะแปล นโร วาสตว เอาความวา ภกษผเปนสตวฉลาด ฯ ล ฯ ดงน จะขดห คนไทยอยางยง อนทจรงบทวา นโร กดจะเปนเพยงบทบรณ คอใสเขามาใหเตมคณะฉนทเทานน โดยวาจะไมม นโร กคงแปลไดความบรบรณ ดกวามนโรเสยอก.

Page 9: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 7

เหต เกดแตกรรม" คาวา จตต ป จ ภาวย ความวา "ยงสมาธและวปสสนาใหเจรญอย" จรงอย ในคานสมาธทรงแสดง ดวยหวขอคอจต สวนวปสสนาทรงแสดงโดยชอวาปญญา ดงน บทวา อาตาป แปลวามความเพยร กความเพยร ทานเรยกวา อาตาปะ เพราะอรรถวาเปนเหตเผากเลสใหเรารอน ความเพยรเปน เหตเผากเลสของภกษนนมอย เหตนนภกษนนจงชอวาอาตาป (ผม ความเพยรเปนเหตเผากเลสใหเรารอน) ปญญาทานเรยกวา เนปกะ ในคาวา นปโก หมายความวา ผประกอบดวยปญญานน พระผม พระภาคเจาทรงแสดงปารหารกปญญาดวยบทน กในปญหาพยากรณน ปญญามาถง ๓ วาระ ในปญญาทง ๓ นน ท ๑ ชอวาสชาตปญญา (ปญญามมาพรอมกบกาเนด) ท ๒ ชอวาวปสสนาปญญา ท ๓ ชอวาปารหารกปญญา (ปญญาบรหาร) อนเปนผนาในกจทกอยาง*

บทวา ภกข มวเคราะหวา "ผใดยอมเหนภยในสงสาร เหตนน ผนนจงชอวาภกข." บททายวา โส อม วชฏเย ชฏ ความวา "ภกษนน คอ ภกษผประกอบดวยธรรม ๖ ประการ คอดวยศลน ดวยสมาธทแสดง * มหาฎกา ๑/๒๓ วา ปญญาประกอบในการบรหารกมมฏฐาน ชอวาปารหารกา ปญญา ทกาหนดนาไปซงกจทกอยางมการกาวเดนไปเปนตน โดยสมปชญญะมสาตถกสมปชญญะเปนอาท ชอสพพกจจปรณายกา อกอยางหนง ปญญาทนาสรรพกจ เปนตนวาการเรยน การไตถาม การทาภาวนา มนสการวธและความเปนผทาโดยเคารพทาตดตอไป ทาสงทเปนสปปายะ ฉลาด ในนมต ความเดดเดยว ไมหนาเบกลางคน ทาอนทรยใหเสมอกน ประกอบความเพยรให สมาเสมอในกจเหลานน ชอวา สพพกจจปรณายกา.

Page 10: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 8

ออกดวยหวขอคอจตน ดวยปญญา ๓ ประการน และดวยความเพยร เผากเลสน ยนอยบนแผนศลาคอศลแลว ยกศสตราคอวปสสนาปญญา ทลบดแลวดวยศลาคอสมาธ ดวยมอคอปารหารกปญญา อนกาลงคอ วรยะสนบสนนแลว พงถาง คอพงตด ทาลาย ซงชฏคอตณหาอน ตกอยแลวในสนดานของตนนนทงหมดได เปรยบเหมอนบรษยนบน แผนดน ยกศสตราทลบดแลว ถางกอไผใหญฉะนน" กในขณะแหง มรรค ภกษนชอวากาลงถางชฏนนอย ในขณะแหงผลชอวาถางชฏ เสรจแลว ยอมเปนอครทกขไณยของ (มนษย) โลก กบทงเทวโลก เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ภกษผเปนคนฉลาด มความเพยร มปญญา บรหารตน ตงอยในศลแลว อบรมจตและปญญา อย นน พงถางชฏนได." พระผมพระภาคเจาตรสในพระคาถานนวา เปนผฉลาด ดวย ปญญาใด กจทผนนจะพงทาในปญญานนหามไม เพราะปญญานน สาเรจแกเขาดวยอานภาพแหงบรมกรรมแลวทเดยว แตผนนพงเปนผ กระทาโดยตดตอดวยอานาจแหงวรยะ เปนผทาโดยความรดดวยอานาจ แหงปญญา ทตรสไวในสองบทวา อาตาป นปโก นน ตงอยใน ศลแลว อบรมสมถะและวปสสนา ทตรสดวยอานาจจตและปญญานน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงทางแหงวสทธนดวยมข คอ ศล สมาธ ปญญา ในพระคาถานน ดงนแล.

Page 11: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 9

กแลดวยพระธรรมเทศนาเพยงเทาน ยอมเปนอนพระพทธองค ไดทรงประกาศ (๑) สกขา ๓ (๒) ศาสนามความงาม ๓ อยาง (๓) อปนสยแหงคณวเศษมความเปนผไดวชชา ๓ เปนตน (๔) การ เวนทสดโตง ๒ อยางและการเสพขอปฏบตสายกลาง (๕) อบายเปน เครองลวงพนจากคตมอบายเปนตน (๖) การละกเลสดวยอาการ ๓ (๗) ธรรมอนเปนปฏปกษตอโทษมวตกกมะเปนตน (๘) การชาระ สงกเลส ๓ และ (๙) เหตแหงความเปนพระอรยะบคคลมพระโสดาบน เปนตน. ถามวา ทรงประกาศอยางไร ? ตอบวา กในปญหากรรมน อธสลสกขา ยอมเปนอนทรงประกาศ ดวยศล อธจตตสกขา ทรงประกาศดวยสมาธ อธปญญาสกขา ทรง ประกาศดวยปญญา อนง ความงามในเบองตนแหงพระศาสนา ก เปนอนทรงประกาศดวยศล จรงอย ศลชอวาเปนเบองตนแหง พระศาสนา เพราะพระบาลวา (ถามวา) "อะไรเลาชอวาเปนเบองตน แหงกศลธรรมทงหลาย" (ตอบวา) "ศลทหมดจดดแลวดวย (ชอวา เปนเบองตนแหงกศลธรรมทงหลาย*)" และเพราะพระบาล (โอวาทปาฏโมกขขอตน) วา "ความไมทาบาปทงสน" ดงน เปนตน กศลนนชอวางาม เพราะความเปนเหตนามาซงคณมความ ไมเดอดรอนเปนตน ความงามในทามกลางเปนอนทรงประกาศ * ส. มหา. ๑๙/๒๒๑. ในทนยกมาเพยงศล ในพระบาลม ทฏ จ อชกา ดวย.

Page 12: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 10

ดวยสมาธ จรงอย สมาธชอวาเปนคณในทามกลางแหงพระศาสนา เพราะพระบาล (โอวาทปาฏโมกขขอกลาง) วา "การยงกศลใหถง พรอม" ดงนเปนตน กสมาธนนชอวางาม เพราะเปนเหตนามา ซงคณมอทธวธเปนตน ความงามในทสดเปนอนทรงประกาศดวย ปญญา จรงอย ปญญาชอวาเปนทสดแหงพระศาสนา เพราะพระบาล (โอวาทปาฏโมกขขอสดทาย) วา "การทาจตของตนใหผองแผว นเปนคาสอนของพระพทธเจาทงหลาย" ดงน๑ และเพราะศาสนาม ปญญาเปนคณอนยง กปญญาชอวางาม เพราะความเปนเหต นามาซงความเปนผคงทในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ สมดงพระพทธ- พจนวา "ภเขาศลาแทงทบเปนอนเดยว ยอมไมเขยอน เพราะลม ฉนใด บณฑตทงหลาย ยอมไม หวนไหวในเพราะนนทาและสรรเสรญ ฉนนน๒" อนง อปนสยแหงความเปนผไดวชชา ๓ กเปนอนทรงประกาศ ดวยศล เพราะบคคลอาศยสลสมบตจงบรรลวชชา ๓ ได มใชอาศย เหตอนจากศลนน อปนสยแหงความเปนผไดอภญญา ๖ ทรง ประกาศดวยสมาธ เพราะบคคลอาศยสมาธสมบตจงบรรลอภญญา ๖ ได จะอาศยเหตอนจากสมาธนนหามได อปนสยแหงการแตกฉาน ในปฏสมภทา ทรงประกาศดวยปญญา เพราะบคคลอาศยปญญา ๑. ท. ม. ๑๐/๕๗. ๒. ข. ธ. ๒๕/๒๕.

Page 13: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 11

สมบตจงบรรลปฏสมภทา ๔ ได หาใชดวยเหตอยางอนไม. อนง การเวนทสดโตงคอกามสขลลกานโยค กเปนอนทรง ประกาศดวยศล การเวนทสดโตงคออตตกลมถานโยคทรงประกาศ ดวยสมาธ การเสพขอปฏบตสายกลางทรงประกาศดวยปญญา. เชนเดยวกน อบายเครองลวงอบาย กทรงประกาศดวยศล อบายเครองกาวลวงกามธาตทรงประกาศดวยสมาธ อบายเครองกาวลวง ภพทงปวงทรงประกาศดวยปญญา. และการละกเลสดวยอานาจตทงคปหานทรงประกาศดวยศล การ ละกเลสดวยอานาจวกขภนปหานทรงประกาศดวยสมาธ การละกเลส ดวยอานาจสมจเฉทปหานทรงประกาศดวยปยญา. ฉนเดยวกน ธรรมอนเปนปฏปกษตอวตกกมะ (การลวงละเมด ออกถงกายวาจา) แหงกเลส ทรงประกาศดวยศล ธรรมอนเปน ปฏปกษตอปรยฏฐาน (การกลมรมจต) แหงกเลส ทรงประกาศ ดวยสมาธ ธรรมอนเปนปฏปกษตออนสย (การแอบแนบอยใน จต) แหงกเลส ทรงประกาศดวยปญญา อนง การชาระสงกเลส คอทจรต เปนอนทรงประกาศดวยศล การชาระสงกเลสคอตณหา ทรงประกาศดวยสมาธ การชาระสงกเลสคอทฏฐ ทรงประกาศดวย ปญญา. โดยนยนน เหตแหงความเปนพระโสดาบนและพระสกทาคาม เปนอนทรงประกาศดวยศล เหตแหงความเปนพระอนาคามทรงประกาศ

Page 14: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 12

ดวยสมาธ เหตแหงความเปนพระอรหนต ทรงประกาศดวยปญญา เพราะวาโสดาบน พระผมพระภาคตรสวา "เปนผทาใหบรบรณ ในศลทงหลาย" พระสกทาคามกอยางนน สวนพระอนาคาม ตรสวา "เปนผทาใหบรบรณในสมาธ" แตพระอรหนต ตรสวา "เปนผ ทาใหบรบรณในปญญา.๑" ดงนแล ดวยพระธรรมเทศนาเพยงเทาน ยอมเปนอนทรง ประกาศคณ ๙ อยางนคอ (๑) สกขา ๓ (๒) ศาสนามความงาม ๓ อยาง (๓) อปนสยแหงคณวเศษมความเปนผไดวชชา ๓ เปนตน (๔) การเวนทสดโตง ๒ อยาง และการเสพขอปฏบตสายกลาง (๕) อบายเครองลวงพนจากคตมอบายเปนตน (๖) การละกเลส ดวยอาการ ๓ (๗) ธรรมอนเปนปฏปกษตอโทษมวตกกมะเปนตน (๘) การชาระสงกเลส ๓ และ (๙) เหตแหงความเปนอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตน อนง คณทเปนหมวด ๓ อน ๆ รปเดยวกนน กเปนอนทรงประกาศดวย.๒

๑. ความตอนนกลาวตามนยพระสตรท ๘๗.๘๘ ตกงคตตร หนา ๒๙๗ ๓๐๑. ๒. มหาฎกาวา คณทเปนหมวดท ๓ อน ๆ เชน วเวก ๓ กศลมล ๓ เปนตน อธบายความ เปนนทสสนะตอไปวา กายวเวกเปนอนประกาศดวยศล เพราะศลในทนหมายเอาศลทองววฏฏะ จตตวเวกประกาศดวยสมาธ อปธวเวกประกาศดวยปญญา นยเดยวกน อโทสกศลมลประกาศ ดวยศล เพราะศลมความอดกลนเปนประธาน และเพราะศลมสภาวะไมทารายผอน อโลภะ ประกาศดวยสมาธ เพราะสมาธเปนขาศกตอโลภะ และมอโลภะเปนประธาน สวนอโมหะ ประกาศดวยปญญาแท ฯ ล ฯ

Page 15: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 13

สลนเทส กวสทธมรรคน แมทรงแสดงโดยมขคอศลสมาธและปญญา อน ประมวลไวซงคณเปนอเนกอยางนแลว กยงนบวาเปนอนทรงแสดงโดย สงเขปอยนนเอง เพราะฉะนน จงยงไมเพยงพอทจะชวยเหลอแกชน ทกจาพวกได เพราะเหตนน เพอแสดงความพสดารแหงวสทธมรรค นน จงมปญหากรรม (การตงปญหา) น ปรารภศลกอน คอ อะไรเปนศล ? ทเรยกวาศล เพราะอรรถวากระไร ? อะไรเปนลกษณะ เปนรส เปนปจจปฏฐาน เปนปทฏฐาน ของศลนน ? ศลมอานสงคอยางไร ? ศลนนมกอยาง ? อะไรเปนความเศราหมอง และอะไรเปนความผองแผวของศล นน ? (ตอไป) นเปนคาแกในปญหากรรมนน. [ อะไรเปนศล ] ปญหาขอวา "อะไรเปนศล" แกวา "ธรรมทงหลายมเจตนาเปนตนของบคคลผเวนจากโทษ มปาณาตบาตเปนตนกด ของบคคลผบาเพญขอวตรปฏบตกด เปนศล" ขอน สมคาทพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไว ในปฏสมภทาวา "ถามวา อะไรเปนศล ตอบวา เจตนาเปนศล เจตสกกเปนศล สงวรกเปนศล ความไมกาวลวงกเปนศล" ดงน* ในศลเหลานน ข. ป. ๓๑/๖๔.

Page 16: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 14

เจตนาของบคคลผเวนจากโทษมปาณาตบาตเปนตนกด ของบคคล ผบาเพญวตรปฏบตกด ชอวาเจตนาศล ความงดเวนของบคคลผเวน จากโทษมปาณาตบาตเปนตน ชอวาเจตสกศล อกอยางหนง เจตนา ในกรรมบถ ๗ ของบคคลผละโทษมปาณาตบาตเปนตน ชอวาเจตนา ศล ธรรมคอ อนภชฌา อพยาบาท และสมมาทฏฐ ทตรสไว โดยนยวา "ภกษละอภชฌา มใจปราศจากอภชฌาอย" ดงนเปนตน๑

ชอวาเจตสกศล. [ สงวร ๕ ] ในขอวา "สงวรกเปนศล" น พงทราบสงวรโดยอาการ คอ ปาฏโมกขสงวร สตสงวร ญาณสงวร ขนตสงวร วรยสงวร. ในสงวร ๕ อยางนน สงวรทตรสไววา "ภกษเปนผเขาถงแลว เปนผประกอบพรอมแลวดวยปาฏโมกขสงวรน๒" นชอวาปาฏโมกข- สงวร. สงวรทตรสไววา ภกษยอมรกษาอนทรยคอจกษ ยอมถงความ สงวรใรอนทรยคอจกษ๓ (เปนตน) นชอวาสตสงวร. สงวรทกลาว ไววา "พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนอชตะ กระแส [แหงตณหา] ทงหลายเหลาใดมอยในโลก สตเปนเครองกนกระแสเหลานน เรากลาวสตวา เปนเครองกนกระแสทงหลาย แตกระแส เหลานนอนผปฏบตจะละไดดวยปญญา๔" ๑. ท. ส. ๙/๙๔. ๒. อภ. ว. ๓๕/๓๓๑. ๓. อง. ตก. ๒๐/๑๔๓. ๔. ข. จ. ๓๐/๑๖.

Page 17: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 15

นชอวาญาณสงวร. แมการเสพปจจยกรวมลงในญาณสงวรนดวยเหมอน กน. สวนสงวรทมาโดยนยวา "ภกษเปนผอดทนตอความหนาว ตอ ความรอน" ดงนเปนตน๑ นชอวาขนตสงวร. และสงวรทมาโดยนย วา "ภกษยอมไมรบไวซงกามวตกทเกดขนแลว" ดงนเปนอาท๒

นชอวาวรยสงวร. แมอาชวปารสทธกรวมลงในวรยสงวรนดวย. สงวรทง ๕ ประการนทกลาวมาฉะนกด ความงดเวนจากวตถ ทประจวบเขา แหงกลบตรทงหลายผกลวบาปกด แมทงหมดนพง ทราบชอวาศลสงวร. ขอวา ความไมกาวลวงเปนศลนน ไดแกความไมลวงละเมด ทางกายและวาจาแหงผสมาทานศลแลว. นเปนคาแกปญหาขอวา อะไรเปนศล เปนอนดบแรก. [ อรรถแหงศล ] จะแกในปญหาทเหลอ (ตอไป) ปญหาขอวา "ทเรยกวาศล เพราะอรรถวากระไร ?" แกวา "ทเรยกวาศลเพราะอรรถวาเปน สลนะ (คอเปนมลราก) ชอวาสลนะนเปนอยางไร ? ชอวาสลนะ น คอกรยาทรวมเอาไวอยางด หมายความทกรรมในทวาร มกายกรรมเปนตน ไมกระจดกระจาย โดยความมระเบยบอนดอยาง ๑ คอความเขาไปรบไว หมายความเปนทรองรบ โดยความเปน ทตงอาศยแหงกศลธรรมทงหลายอยาง ๑ กอาจารยผรลกษณะแหง ๑. ม. ม. ๑๒/๑๘. ๒. อง. ทสก. ๒๔/๑๑๘.

Page 18: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 16

ศพททงหลาย เหนชอบดวยอรรถ ๒ อยางนเทานน ในสลศพทน สวนอาจารยอน ๆ พรรณนาอรรถในสลศพทนไว โดยนย (ตาง ๆ) เชนวา สลศพทมอรรถวาสระ มอรรถวาสสะ มอรรถวาสตละ (เยน) มอรรถวาสวะ (เกษม) ดงนเปนอาท.*

[ ลกษณะ รส ปจจปฏฐาน ปทฏฐาน ของศล ] บดนจะแกในปญหาขอวา "อะไรเปนลกษณะ เปนรส เปน ปจจปฏฐาน และเปนปทฏฐานของศลนน" สลนะ [ ความเปนมลราก ] เปนลกษณะของศล นน แม [ มประเภท ] ตางกนโดยอเนก เปรยบเหมอนความเปนสงมวสยทจะพงเหนได [ ดวยจกษ ] เปนลกษณะของรป อน [ มชนด ] ตางกนโดยอเนก ฉะนน. จรงอย ความเปนสงมวสยทจะพงเหนได (ดวยจกษ) ชอวา เปนลกษณะของรปายตนะ แม (มชนด) ตางกนโดยอเนกประการ โดยตางแหงสมสเขยวและสเหลองเปนตน เพราะรปายตนะแมตางกน โดยตางแหงสมสเขยวเปนตน กไมลวงพนความเปนสงมวสยทจะพง * มหาฎกาชวยขยายอรรถแหงสลศพทนไว ๓ ศพท คอ สระ สสะ สตละ สวนสวะ ไมเหนขยาย สระกบสสะนนเปนอนเดยวกน คอแปลวา หว เหมอนกน ทานขยายไววา เมอหวขาดแลว รางกายทงหมดกเสย ใชการไมได ฉนใด เมอศลแตกทาลายเสยแลว รางกายคอคณธรรมทงปวง กเสยไปหมด ฉนนน เพราะฉะนน ศล จงมอรรถวา สระ หรอ สสะ แตเรยกวา สละ ไมเรยก สระ หรอ สสะ นน เปนโดย นรกตนย อรรถวา สตละ (เยน) เหนไดงาย คอมศลแลวกระงบเรองรอนได (คนมศลเปนคนเยน ไมทาความ เดอดรอนใหใคร) แตเรยกสละ โดยลบ ต. เสย ตามนรกตนยเหมอนกน.

Page 19: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 17

เหน (ดวยจกษ) ไปได ฉนใด สลนะทกลาวไวโดยเปนการรวม เอาไวอยางดซงกายกรรมเปนตน และโดยเปนทตงอาศยแหงกศลธรรม ทงหลายนนแหละชอวาเปนลกษณะแหงศล แม (มประเภท) ตาง กนโดยอเนก โดยตางแหงธรรมมเจตนาเปนตน เพราะศลแม (ม ประเภท) ตางกนโดยอเนก โดยตางแหงเจตนาเปนตน กไมลวง พนความเปนทรวมเอาไวอยางด และความเปนทตงอาศยไปได ฉนนน. [ รส ] สวนวา กรยาทกาจดความทศล อกอยางหนง คณคอความหาโทษมได ทานกลาวชอวาเปนรส เพราะอรรถวาเปนกจและเปนสมบต ของศลนน ซงเปนลกษณะดงกลาวมาน. เพราะฉะนน ชอวาศลน พงทราบวามการกาจดซงความทศล เปนรส โดยรสอนมกจเปนอรรถ (อยาง ๑) มความไมมโทษเปน รส โดยรสอนมสมบตเปนอรรถ (อกอยาง ๑) แทจรงกจนนเอง หรอ (มฉะนนก) สมบต ทานเรยกวารส ในบท (ปญหาทง ๔) มลกษณะเปนตน.*

* หมายความวา รสในทนไมใชรสายตนะอนเปนคกบชวหายตนะ คาวา กจ คงหมายความ เปนไทย ๆ วา "หนาท" ดกไดความดวา ศลมหนาทกาจดความทศล สวนคาวา สมบต ในทน นาจะหมายความวา "ดพรอม" คอไมบกพรองตองตาหน อธบายวา คนรกษาศล แลว ยอมปราศจากโทษทางกายวาจา แมบณฑตพจาณาแลวกหาทตาหนมได อกนยหนง อธบาย วา ศลนนบคคลอาจรกษาไมใหโทษมทางกาย วาจา คอไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย (อขณฑ อจฉทท อสพล อกมมาส) แตโทษทางใจยงม คออาจรกษาศลดวยอานาจตณหา มานะทฏฐ ทาใหเกดความฟงซาน ผรไมสรรเสรญ (ไมเปนภชสส ว ปสฏ อปรามฏ สมาธสวตตนก) ตอเมอรกษาประกอบพรอมดวยองค ๘ นแลว จงเปนอรยกนตศล ซงจะเรยก อนวชชศลกได เพราะดพรอมหาทตมได.

Page 20: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 18

[ ปจจปฏฐาน ปทฏฐาน ] ศลนนนผรพรรณนาไววา มความสะอาดเปนปจจ- ปฏฐาน โอตตปปะและหรนนแล เปนปทฏฐาน แหงศลนน. แทจรง ศลนนนมความสะอาดทตรสไววา "(ความสะอาด ๓ คอ) ความสะอาดทางกาย ความสะอาดทางวาจา ความสะอาดทางใจ"๑

ดงน ปนปจจปฏฐาน หมายความวาศลนนยอมปรากฏ คอถงความ เปนคณทควรถอเอาโดยความเปนธรรมชาตสะอาด สวนหรและ โอตตปปะ นกปราชญทงหลายพรรณนาวาเปนปทฏฐาน อธบายวา เปนอาสนนเหต (เหตใกล) แหงศลนน เพราะเมอหรและโอตตปปะ มอย ศลจงจะเกดขนและตงอยได เมอหรและโอตตปปะไมม ศลก เกดไมได ตงอยไมได. ลกษณะ รส ปจจปฏฐาน และปทฏฐานแหงศล สาธชน พงทราบ ดวยประการดงพรรณนามาฉะน. [ อานสงสของศล ] ขอวา ศลมอานสงคอยางไร ? แกวา มอนไดรบคณเปนอเนก มความไมตองเดอดรอนเปนตนเปนอานสงส สมคาทพระผมพระภาคเจา ตรสไววา "ดกรอานนท กแลศลเปนกศล มความไมตองเดอดรอน ใจเปนผล มความไมตองเดอดรอนใจเปนอานสงส" ดงน๒ ตรสไว อนอกกมวา "ดกรคฤหบดทงหลาย อานสงสแหงศลสมบตของผมศล ๑. อง. ตก. ๒๐/๓๕๐. ๒. อง. ทสก. ๒๔/๑.

Page 21: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 19

๕ ประการน อานสงส ๕ เปนไฉน ? ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลใน โลกนเปนผมศล ถงพรอมดวยศล ยอมไดประสบกองแหงโภคะใหญ มความไมประมาทเปนเหต นเปนอานสงสท ๑ แหงศลสมบตของผ มศล ดกรคฤหบดทงหลาย ขออนยงมอยอก กตตศพทอนงามของผ มศล ผถงพรอมดวยศล ยอมฟงไป นเปนอานสงสท ๒ แหงศลสมบต ของผมศล ดกรคฤหบดทงหลาย ขออนยงมอยอก ผมศล ถง พรอมดวยศล จะเขาไปสบรษทใด ๆ จะเปนขตตยบรษทกตาม พราหมณบรษทกตาม คฤหบดบรษทกตาม สมณบรษทกตาม ยอมเปนผองอาจ ไมเคอะเขนเขาไป นเปนอานสงสท ๓ แหงศลสมบต ของผมศล ดกรคฤหบดทงหลาย ขออนยงมอยอก ผมศล ถงพรอมดวยศล เปนผไมหลงทากาลกรยา นเปนอานสงสท ๔ แหง ศลสมบตของผมศล ดกรคฤหบดทงหลาย ขออนยงมอย ผมศล ถงพรอมดวยศล เบองหนาแตตายเพราะกายแตก ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค นเปนอานสงสท ๕ แหงศลสมบตของผมศล."๑

อานสงสของศลเปนอเนกอนอกเลา มความเปนทรกทชอบใจ เปนเบองตน มความสนอาสวะเปนทสด พระผมพระภาคเจาตรสไว โดยนยวา "ดกรภกษทงหลาย หากภกษพงหวงวา เราพงเปนทรก เปนทชอบใจ เปนทเคารพ เปนทยกยอง ของสพรหมจารทงหลาย ภกษนนพงเปนผกระทาใหบรบรณในศลทงหลายเถด๒" ดงนเปนตน. ศลมคณเปนอเนกมความไมตองเดอดรอนใจเปนตนเปนอานสงส ๑. ท. มหา. ๑๐/๑๐๒. ๒. อากงเขยยสตร ม. ม. ๑๒/๔๘.

Page 22: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 20

มประการดงกลาวมาฉะน. อกนยหนง เวนศลใดเสยแลว ทพง (อน) ของกลบตร ในพระศาสนาหามไม ใครเลาจะพงกลาวกาหนด อานสงสของศลนนได นาคอศลยอมชาระ มลทนอนใดของสตวมชวตในโลกนได แมนา ใหญทงหลาย คอแมนาคงคากด ยมนากด สรภกด สรสวดกด แมนาอจรวด กด มหกด หาอาจชาระมลทนอนนนไดไม ศลทบคคลรกษาดแลวเปนอรยศลน มความ เยนยงนก ยอมระงบความเรารอนอนใด ของ สตวทงหลายในโลกนได ลมเจอฝนกระงบ ความเรารอนอนนนไมได และแมไมแกนจนทนแดง๑

กระงบไมได สรอยคอมกดากไมได แกวมณก ไมได รศมออน ๆ แหงจนทรกไมได กลนท เสมอดวยกลนศล ซงฟงไปไดทงในทตามลมและ ทวนลมเทา ๆ กน จกมแตทไหน๒ สงอนทจะเปน บนไดขนสสวรรค หรอจะเปนประตในอนทจะ ยงสตวใหเขาสพระนครนพพาน อนเสมอดวย ๑. ในอภธานปปทปกากลาววา หรจนทน เปนจนทรสเหลอง. ๒. หรอจะแปล ย - ต วากลนศลใด ยอมฟงไปไดทงในทตามลมและทวนลมเทา ๆ กน กลนทเสมอดวยกลนศลนน จกมแตทไหน.

Page 23: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 21

ศล จกมแตทไหน พระราชาทรงประดบแลว ดวยมกดาและมณ กยงงามไมเหมอนนกพรต ผประดบดวยเครองประดบคอศลแลวงาม ศล ยอมกาจดภยมอตตานวาทภยเปนตนได โดยประ- การทงปวง ศลยอมขจดชอเสยงและความราเรงให เกดแกผมศลทกเมอ กถามขแสดงอานสงสของ ศล อนเปนมลแหงคณทงหลาย อนมปกตทาลาย กาลงแหงโทษทงหลาย สาธชนพงทราบ ดวย ประการฉะนแล. [ ศลมกอยาง ] ตอไปนเปนคาวสชนาในปญหาทขาพเจากลาวไววา กศลนนม กอยาง ? ศลนทงหมด โดยลกษณะคอความเปนมลรากของตน กเปน เพยงอยางเดยว (แต) เปน ๒ อยาง โดยเปนจารตศลและวารตศล อนง เปน ๒ โดยเปนอภสาจารกศลและอาทพรหมจรยกศล โดย เปนวรตศลและอวรตศล โดยเปนนสตศลและอนสตศล โดยเปนกาล- ปรยนตศลและอาปาณโกฏกศล โดยเปนสปรยนตศลและอปรยนตศล และโดยเปนโลกยศลและโลกตตรศล. เปน ๓ อยางโดยเปนหนศล มชฌมศล ปณตศล อนงเปน ๓ โดยเปนอตตาธปเตยยศล โลกาธปเตยยศล และธมมาธปเตยยศล โดยเปนปรามฏฐศล อปรามฏฐศล และปฏปสสทธศล โดยเปน

Page 24: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 22

วสทธศล อวสทธศล และเวมตกศล และโดยเปนเสขศล อเสขศล และเนวเสขานาเสขศล. เปน ๔ อยาง โดยเปนหานภาคยศล ฐตภาคยศล วเสสภาคยศล และนพเพธภาคยศล อนงเปน ๔ โดยเปนภกขศล ภกขนศล อนป- สมปนนศล และคหฏฐศล โดยเปนปกตศล อาจารศล ธมมตาศล และปพพเหตกศล และโดยเปนปาฏโมกขสงวรศล อนทรยสงวรศล อาชวปารสทธศล และปจจยสนนสตศล. เปน ๕ อยาง โดยเปนปารสทธศลมปรยนตปารสทธศลเปนตน กแลขอนแมพระสารบตรกไดกลาวไวในคมภรปฏสมภทาวา "ศล ๕ ประการ คอปรยนตปารสทธศล อปรยนตปารสทธศล ปรปณณ- ปารสทธศล อปรามฏฐปารสทธศล ปฏปสสทธปารสทธศล"-* ดงน อนง เปน ๕ โดยเปนปหานศล เวรมณศล เจตนาศล สงวรศล และ อวตกมศล. บรรดาศลเหลานน ในสวนทเปนศลอยางเดยว พงทราบ เนอความตามนยทกลาวแลวนนเถด. [ ทกะ (ศลหมวด ๒) ท ๑ ] วนจฉยในสวนศลทเปนท ๒ อยางดงตอไปน การบาเพญสกขาบท อนพระผมพระภาคเจาทรงบญญตไววา นควรทา อนใด การบาเพญ นนชอวา จารตศล การไมกระทาขอททรงหามไววา นไมควรทา อนใด การไมกระทานนชอ วารตศล (ตอไป) นเปนอธบาย * ข. ป. ๓๖๑.

Page 25: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 23

คาในบททง ๒ นน บคคลทงหลายยอมประพฤตในศลนน คอดาเนน (กายวาจา) ไป โดยความเปนผทาใหบรบรณในศลทงหลาย เพราะ เหตนน ศลนนจงชอวา จารตตะ (เปนขอประพฤต) บคคลทงหลาย ยอมปองกน คอยอมรกษาขอททรงหาม ดวยศลนน เพราะเหตนน ศลนนจงชอวา วารตตะ (เปนเครองรกษาขอหาม) ในศล ๒ อยาง นน จารตศลสาเรจดวยศรทธาและวรยะ วารตศล สาเรจดวยศรทธา (อยางเดยว) ดงน ศลเปน ๒ อยาง โดยเปนจารตศลและวารตศล. [ ทกะท ๒ ] วนจฉยในทกะท ๒ มรรยาทอยางสง ชออภสมาจาร อภ- สมาจารนนแล เรยกวาอภสมาจาร ชออภสมาจารกะ อกอยางหนง สกขาบทททรง บญญตปรารภอภสมาจาร ชออภสมาจารก คาวาอภสมาจารกน เปนคาเรยกศลทนอกไปจากอาชวฏฐมกศล. ศลชอวาอาทพรหมจรยกะ เพราะเปนภาวะเบองตนแหงมรค- พรหมจรรย คาวาอาทพรหมจรยกะน เปนชอแหงอาชวฏฐมกศล กอาชวฏฐมกศลนนชอวาเปนภาวะเบองตนแหงมรรค เพราะเปนคณ อนบคคลพงทาใหหมดจดในสวนเบองตนนนเอง เพราะเหตนนพระผ- มพระภาคเจาจงตรสวา "กแลกายกรรม วจกรรม อาชวะ ของภกษนน ยอเปนอนหมดจดดแลวในเบองตนแล*" ดงน อกอยางหนง สกขาบทเหลาใดทตรสวา "เปนสกขาบทเลกนอย" นกเปนอภสมา- จารกศล ทเหลอเปนอาทพรหมจรยกศล อกอยางหนง ศลทนบเนอง * ม. อปร. ๑๔/๕๒๓.

Page 26: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 24

ในอภโตวภงค เปนอาทพรหมจรยกศล ทนบเนองในขนธกวตร เปน อภสมาจารศล อาทพรหมจรยกศลยอมถงความพรอมเพราะความถงพรอม แหงอภสมาจารศลนน เพราะเหตนนนนแล พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "ภกษทงหลาย ขอทภกษนนหนอไมทาธรรมทเปน อภสมาจารกะใหบรบรณกอนแลว จกยงธรรมทเปนอาทพรหมจรยกะ ใหบรบรณ ดงน นมใชฐานะจะมได"๑ ดงน ศลเปน ๒ อยางโดย เปนอภสมาจารกศลและอาทพรหมจรยกศล. [ ทกะท ๓ ] วนจฉยในทกท ๓ คณคอความเวนจากโทษมปาณาตบาต เปนตนอยางเดยว เปนวรตศล คณทเหลอมเจตนาเปนตน เปน อวรตศล๒ พงทราบศลเปน ๒ อยางนน โดยเปนวรตศลและอวรตศล ดวยประการฉะน. [ ทกะท ๔ ] วนจฉยในทกะท ๔ คาวานสสย ไดแกนสสย ๒ คอตณหา- นสสย ๑ ทฏฐนสสย๓ ๑ ใน ๒ อยางนน ศลใดอนบคคลหวงภพสมบตวา "เราจกไดเปนเทพเจาหรอเทพตนใดตนหนงดวยศลน" ดงน ประพฤต ๑. อง. ป จก. ๒๒/๑๕. ๒. ดคาตอบปญหาวา อะไรเปนศล ขางตน. ๓. บท นสสโย ไมมในบทตง ทานยกเอามาแกอรรถเฉย ๆ เชนน ขดเชงความ แลวกพดทงไวแคนเอง ตอไป กใช นสสต.

Page 27: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 25

ไป ศลนเปนตญหานสตศล ศลใดบคคลประพฤตไปดวยสทธทฏฐ* วา "ความหมดจด (จกมได) ดวยศล" ดงน ศลนเปนทฏฐนสตศล สวนศลใดเปนโลกตระกด เปนโลกยะแตเปนเครองสนบสนนโลกตตร- ศลนนกด นเปนอนสตศล ดงนแล ศลเปน ๒ อยาง โดยเปนนสตศล และอนสตศล. [ ทกะท ๕ ] ในทกะท ๕ พงทราบวนจฉยดงน ศลทบคคลทากาหนดกาล สมาทาน ชอกาลปรยนตศล ศลทบคคลสมาทานตลอดชวตแลว ประพฤตไปตลอดชวตเชนกน ชอวาอาปาณโกฏกศล พงทราบ ศลเปน ๒ อยาง โดยเปนกาลปรยนตศลและอาปาณโกฏกศล ดวย ประการฉะน. [ ทกะท ๖ ] พงทราบวนจฉยในทกะท ๖ ตอไป ศลทมความเหนดวยอานาจ * สทธทฏ ยา มหาฎกาไขความวา อต สสารสทธ ภวสสตต เอว ปวตตทฏ ยา ดวยความ เหนอนเปนไปดงนวา สงสารสทธจกมอยางน เคยเขาใจวา มมจฉาทฏฐประเภทหนง เหนวาความบรสทธนน มไดดวยสงสาร คอเวยน วายตายเกดไปนานเขากบรสทธเอง ไมตองทาอะไร เรยกวาสงสารบรสทธ แยงกบทางพระพทธ- ศาสนาทสอนวาความบรสทธนนมไดดวยความเพยร คอตองประกอบเหตใหควรกน จงจะมความ บรสทธเปนผลขนได ดงน การบาเพญศลในทางพระพทธศาสนา ซงวาเปนสวนเบองตนแหงการทาความเพยรเพอความ บรสทธ ไมเขาหลกสงสารสทธ ไฉนมหาฎกาจารยจงแกไปอยางนน ถาเปนเชนนน ทฏฐ- นสตศล กตองไมใชศลในพระพทธศาสนา แตในวสทธมรรคนน ทานมงหมายเอาศลในพระ พทธศาสนาทงนน ทจรงทานกแกของทานไวแลววา. . . สเลน สทธต เอว สทธทฏ ยา.

Page 28: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 26

ลาภ ยศ ญาต อวยวะ และชวตเปนทสด ชอวาสปรยนตศล ท ตรงกนขาม ชอวาอปรยนตศล จรงอย แมพระธรรมเสนาบดสารบตร กกลาวคานไวในคมภรปฏสมภทาวา "(ถามวา) ศลมทสดนน เปนไฉน ? ตอบวา ศลมลาภเปนทสดกม ศลมยศเปนทสดกม ศลมญาตเปนทสดกม ศลมอวยวะเปนทสดกม ศลมชวตเปนทสดกม (ถามวา) ศลมลาภเปนทสดนนเปนไฉน ? (ตอบวา) บคคลลางคน ในโลกนยอมละเมดสกขาบทตามทตนสมาทานไว เพราะลาภเปนเหต เพราะลาภเปนปจจย เพราะลาภเปนตวการณ นศลนนชอวามลาภ เปนทสด"๑ ถงศลนอกนกพงใหพสดารโดยอบายนนนแล แมในการ วสชนาอปรยนตศล ทานกกลาวไววา "(ถามวา) ศลมใชมลาภ เปนทสดนนเปนไฉน ? (ตอบวา) บคคลลางคนในโลกนไมยงแมแต ความคดทจะละเมดสกขาบทตามทสมาทานแลว เพราะลาภเปนเหต เพราะลาภเปนปจจย เพราะลาภเปนตวการณ ใหเกดขน ไฉนเขาจก ละเมด (ดวยกายวาจา) เลา นศลนนชอวามใชมลาภเปนทสด"๒

แมศลนอกนกพงใหพสดารโดยอบายนเหมอนกน พงทราบศลเปน ๒ อยาง โดยเปนสปรยนตศลและอปรยนตศล ดวยประการฉะน. [ ทกะท ๗ ] ในทกะท ๗ พงทราบวนจฉยวา ศลมอาสวะแมทงหมด เปน โลกยศล ทไมมอาสวะเปนโลกตตรศล ในศล ๒ อยางนน โลกยศล ๑. ข. ป. ๓๑/๖๒. ๒. ข. ป. ๓๑/๖๓.

Page 29: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 27

ยอมเปนคณนาภพวเศษมาให และเปนเครองสนบสนนการออกจากภพ ดวย ดงพระผมพระภาคเจาตรสไววา "วนย (ยอมม) เพอประโยชน แกสงวร สงวรเพอประโยชนแกอวปฏสาร อวปฏสารเพอประโยชนแก ปราโมทย ปราโมทยเพอประโยชนแกปต ปตเพอประโยชนแก ปสสทธ ปสสทธเพอประโยชนแกสข สขเพอประโยชนแกสมาธ สมาธเพอประโยชนแกยถาภตญาณทสสนะ ยถาภตญาณทสสนะเพอ ประโยชนแกนพพทา นพพทาเพอประโยชนแกวราคะ วราคะเพอ ประโยชนแกวมตต วมตตเพอประโยชนแกวมตตญาณทสสนะ วมตต- ญาณทสสนะเพอประโยชนแกอนปาทาปรนพพาน การพดกน การ ปรกษากน การเขานงใกลกน การเงยโสต (ลงสดบ) (ทกอยาง) มนนเปนประโยชน นนคออะไร นนคอความพนแหงจต เพราะ ไมถอมน๑" ดงน สวนโลกตตรศล ยอมเปนคณนามาซงการสลด ออกจากภพ และเปนภมแหงปจจเวกขณญาณแล บณฑตพงทราบ ศลเปน ๒ อยาง โดยเปนโลกยศลและเปนโลกตตรศล ดวย ประการฉะน. [ ตกะ ( ศลหมวด ๓ ) ท ๑ ] ในตกะทงหลาย พงทราบวนจฉยในตกะท ๑ ดงน ศลทบคคล ประพฤตดวยฉนทะ จตตะ วรยะ วมงสา๒ อยางทราม ชอวา หนศล ทประพฤตดวยฉนทะเปนตนปานกลาง ชอวามชฌมศล ท ๑. ว. ป. ๘/๔๐๖. ๒. อยางไรทานจงเรยงจตตะไวหนาวรยะ ?

Page 30: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 28

ประพฤตดวยฉนทะเปนตนอยางประณต ชอวาปณตศล อกอยางหนง ศลทสมาทานดวยความปรารถนายศ ชอวาหนศล ทสมาทานดวย ตองการผลบญ ชอวามชฌมศล ทสมาทานอาศยอรยภาวะ ดวยคดวา สงนควรทาแท ชอวาปณตศล อกอยางหนง ศลทเศราหมอง ดวยโทษมการยกตนขมผอนอยางนวา "เราเปนผถงพรอมดวยศล สวนภกษอนเหลานเปนผทศล มธรรมลามก" ดงนเปนตน เปนหนศล โลกยศลทไมเศราหมองอยางนน เปนมชฌมศล โลกตตรศล เปนปณตศล อกอยางหนง ศลทประพฤตเพอ ตองการภพและโภคะดวยอานาจตณหา เปนหนศล ทประพฤตเพอ ตองการความหลดพนแหงตน เปนมชฌมศล ศลบารมทประพฤต เพอตองการความหลดพนแหงสรรพสตว เปนปณตศล บณฑตพง ทราบศลเปน ๓ อยาง โดยเปนหนศล มชฌมศล และปณตศล ดวยประการฉะน. [ ตกะท ๒ ] พงทราบวนจฉยในตกะท ๒ ตอไป ศลทบคคลผหนกในตน มงจะละกรรมทไมควรแกตน ประพฤตดวยความเคารพในตน ชอวา อตตาธปเตยยศล (ศลมตนเปนใหญ) ศลทบคคลผหนกในโลก มงจะหลกคาตเตยนของชาวโลก ประพฤตดวยความเคารพโลก ชอวา โลกาธปเตยยศล (ศลมโลกเปนใหญ) ศลทบคคลผหนกในธรรม มงจะบชาความใหญแหงธรรม ประพฤตดวยความเคารพธรรม ชอวา

Page 31: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 29

ธมมาธปเตยยศล (ศลมธรรมเปนใหญ) พงทราบศลเปน ๓ อยาง โดยเปนอตตาธปเตยยศลเปนตน ดวยประการฉะน. [ ตกะท ๓ ] พงทราบวนจฉยในตกะท ๓ ตอไป ศลใดทเรยกวานสสตศล ในศลหมวด ๒ ศลนนชอวาปรามฏฐศล เพราะเปนทถกตณหา และทฏฐจบ ศลอนเปนสมภาระแหงมรรคของกลยาณปถชน* และท สมปยตดวยมรรคของพระเสขะทงหลาย ชอวาอปรามฏฐศล (ศลท ไมถกตณหาและทฏฐจบ) สวนทสมปยตดวยผลทงของพระเสขะและ ของพระอเสขะ ชอวาปฏปสสทธศล (ศลอนระงบแลว) พงทราบ ศลเปน ๓ อยาง โดยเปนปรามฏฐศลเปนตน ดวยประการฉะน. [ ตกะท ๔ ] พงทราบวนจฉยในตกะท ๔ ตอไป ศลทภกษผไมตองอาบต ทาใหบรบรณกด ทตองแลวทาคนเสยกด ชอวาวสทธศล ศลท ภกษตองอาบตแลว ไมทาคน ชอวาอวสทธศล ศลของภกษ ผสงสยในวตถกด ในอาบตกด ในอชฌาจารกด ชอวาเวมตกศล ในศลเหลานน อวสทธศล พระโยคครรทาใหบรสทธเสย ในเวมตก- ศล อยางเพงทาการลวงละเมดวตถ พงถายถอนความสงสยเสยใหได อยางน ความผาสขจะมแกเธอแล พงทราบศลเปน ๓ อยาง โดย * ปถชชนกลยาณกสส มหาฎกาแกวา ปถชชเนส กลยาณกสส เหนวาลงกนไดกบคากลยาณ- ปถชน ทเราใช ซงฟงสนทดกวา.

Page 32: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 30

เปนวสทธศลเปนตน๑ ดวยประการฉะน. [ ตกะท ๕ ] พงทราบวนจฉยในตกะท ๕ ตอไป ศลทสมปยตดวยอรยมรรค ๔ และสามญญผล ๓ เปนเสกขศล ทสมปยตดวยอรหตผล เปน อเสขศล ทเหลอ๒เปนเนวเสขานาเสขศล พงทราบศลเปน ๓ อยาง โดยเปนเสขศลเปนตน ดวยประการฉะน แตในคมภรปฏสมภทา ทานพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาววา "เพราะเหตวาแมปกตของ สตวนน ๆ ในโลก กเรยกวาศล ซงเขาหมายกลาวกนอยวา อย สขสโล คนนมปกตเปนสข อย ทกขสโล คนนมปกตเปนทกข อย กลหสโล คนนมปกตทะเลาะ อย มณฑนสโล คนนมปกต แตงตว" ดงน โดยปรยายนน ศลจงม ๓ อยาง คอกศลศล อกศล- ศล อพพยากตศล ศลเปน ๓ โดยเปนกศลศลเปนตนกมอยางนแล ใน ศล ๓ อยางนน อกศลศล ยอมไมสมกบอาการแมอยางเดยว ใน อาการทงหลายมลกษณะเปนตนแหงศลทประสงคในอรรถน เพราะ เหตนน จงไมนบเขาในสลนเทศน เพราะฉะนน พงทราบความ ทศลนนเปน ๓ อยาง โดยนยทกลาวแลวเทานน. [ จตกกะ ( ศลหมวด ๔ ) ท ๑ ] ในจตกกะทงหลาย พงทราบวนจฉยในจตกกะท ๑ (ดง ๑. วสทธาทวเสน ผดหลกการใชอาท เขาใจวาจะคลาดเคลอน ทถกจะเปน วสท- ธาทวเสน. ๒. มหาฎกาวา คาวาศลทเหลอน ไดแกโลกยศลทงหมด.

Page 33: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 31

ตอไปน) ภกษใดในพระศาสนานคบแตคนทศล ไมคบ คนมศล เปนคนเขลา ไมเหนโทษในการลวง วตถ เปนผมากไปดวยความดารผด ไมรกษา อนทรยทงหลาย ศลของภกษรปนนแล จดเปน หานภาคยศล ( ศลตงอยในฝายแหงความเสอม) สวนภกษใดในพระศาสนานเปนผมใจยนดแต ดวยศลสมบต ไมยงความพอใจในการประกอบ กมมฏฐานเนอง ๆ ใหเกดขน ศลนนของภกษ ผพอใจอยดวยคณเพยงศล ไมพยายามสบตอใหยง ขนไปนนเปนฐตภาคศล ( ศลตงอยในฝายทรงตว ) สวนภกษใดเปนผมศลถงพรอมแลว พยายาม สบตอใหไดสมาธ ศลของภกษนนเปนวเสส- ภาคยศล ( ศลตงอยในฝายวเศษขน ) ภกษใดไมพอใจดวยคณเพยงศล ประกอบ นพพทาเนอง ๆ อย ศลของภกษนนเปน นพเพธภาคยศล ( ศลตงอยในฝายชาแรกกเลส ) ฉะนแล พงทราบศลเปน ๕ อยาง โดยเปนหานภาคยศลเปนตน ดวยประการฉะน. [ จตกกะท ๒ ] พงทราบวนจฉยในจตกกะท ๒ ตอไป สกขาบทททรงบญญต

Page 34: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 32

ปรารภภกษทงหลาย และสกขาบททงหลาย ทภกษเหลานนจาตอง รกษา โดยเปนพระบญญตสาหรบภกษ๑ นชอวาภกขศล สกขาบทท ทรงบญญตปรารภภกษณทงหลาย และสกขาบททภกษณเหลานน จาตองรกษา โดยเปนพระบญญตสาหรบภกษณ นชอวาภกขณศล ศล ๑๐ ของสามเณรและสามเณรทงหลาย ชอวาอนปสมปนนศล สกขาบท ๕ ของอบาสกอบาสกา โดยเปนนจศล หรอเมอมอตสาหะ สกขาบท ๑๐๒ (หรอ) สกขาบท ๘ โดยเปนองคอโบสถ นชอวา คหฏฐศล พงทราบศลเปน ๔ อยางโดยเปนภกขศลเปนตน ดวย ประการฉะน. [ จตกกะท ๓ ] พงทราบวนจฉยในจตกกะท ๓ ตอไป ความไมลวง (ศล ๕) ของมนษยชาวอตตรกรทวป ชอปกตศล มรรยาทและจารตของตน ๆ แหงตระกลแหงเทสะและแหงปาสณฑะ (ลทธ) ชอวาอาจารศล ศล ของพระมารดาพระโพธสตว ทมพระพทธดารสไวอยางนวา "ดกร อานนท ขอนเปนธรรมดา คอในกาลเมอพระโพธสตวกาวลงสพระ ครรภของพระมารดาแลว ความพอใจอนเกยวดวยกามคณในบรษ ทงหลาย ยอมไมเกดแกพระมารดาของพระโพธสตว" ดงน๓ ชอวา ธมมตาศล สวนศลในชาตนน ๆ ของสตวผมสนดานหมดจดทงหลาย ๑. หมายถงสกขาบทอน ๆ ลางประเภท ซงมใชสาธารณบญญต. ๒. มหาฎกาวา สกขาบท ๑ๆ กคอศลของสามเณรนนเอง คฤหสถผมศรทธาอตสาหะ ลางคน เชน ฆฏการพราหมณ รบปฏบต. ๓. ท. มหา. ๑๐/๑๔.

Page 35: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 33

มพระมหากสสปะเปนอาท และของพระโพธสตว ชอวาปพพเหตกศล (ศลมเหตอนสาเรจมาแตในชาตปางกอน ๆ) พงทราบศลเปน ๔ อยาง โดยปกตศลเปนตน ดวยประการฉะน. [ จตกกะท ๔ ] พงทราบวนจฉยในจตกกะท ๔ ตอไป [ ปาฏโมกขสงวรศล ] ศลใดทพระผมพระภาคเจาตรสไววา "ภกษใดในศาสานนเปนผ สารวมดวยปาฏโมกขสงวรอย ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกต เหนเปนภยในโทษมาตรวาเลกนอย สมาทานศกาาอยในสกขาบท ทงหลาย" ดงน๑ ศลนชอปาฏโมกขสงวรศล. [ อนทรยสงวรศล ] สวนศลใดทตรสไววา "ภกษนนเหนรปดวยจกษแลว เปนผไม ถอเอานมต ไมถอเอาอนพยญชนะ๒ อภชฌาโทมนสทงหลาย ธรรม ทงหลายอนเปนบาปเปนกศล จะพงไหลไปตามภกษผไมสารวม จกขนทรยอย เพราะเหตไมสารวมจกขนทรยอนใด ยอมปฏบตเพอปด กนเสยซงจกขนทรยนน รกษาจกขนทรย ถงความสารวมในจกขนทรย เธอฟงเสยงดวยโสตะแลว ฯ ล ฯ ดมกลนดวยฆานะแลว ฯ ล ฯ ลม รสดวยชวหาแลว ฯ ล ฯ ถกตองโผฏฐพพะดวยกายแลว ฯ ล ฯ ร ธรรมารมณดวยมนะแลว ไมถอเอานมต ไมถอเอาอนพยญชนะ ๑. อภ. ว. ๓๕/๓๒๘. ๒. เราเคยแปลกนวา ไมถอโดยนมต ไมถอโดยอนพยญชนะ แตในคมภรนทานใหแปลวาไมถอ ซงนมต ไมถอซงอนพยญชนะ ดงจะปรากฏในตอนแกอรรถอนทรยสงวรศล.

Page 36: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 34

ฯ ล ฯ ถงความสารวมในมนนทรย"๑ ดงน ศลนชอวา อนทรย- สงวรศล. [ อาชวปารสทธศล ] สวนการงดเวนจากมจฉาชวะ อนเปนไปดวยอานาจแหงการ ละเมดสกขาบท ๖ ทพระผมพระภาคทรงบญญตเพราะอาชพเปนเหต เพราะอาชพเปนจวการณ และ (ดวยอานาจ) แหงบาปธรรมทงหลาย มอยางน คอ "การลอลวง (กหนา) การปอยอ (ลปนา) การ ทาใบ (เนมตตกา) การบบบงคบ (นปเปสกตา) การแสวงหา ลาภดวยลาภ (ลาเภน ลาภ นชคสนตา)" ดงนเปนตน ศลนชอวา อาชวปารสทธศล. [ ปจจยสนนสตศล ] การบรโภคปจจย ๔ อนบรสทธดวยการพจารณา ทพระศาสดา ตรสไวโโยนยวา "ภกษพจารณาโดยแยบคายแลวเสพจวร วาเพยง เพอบาบดความหนาว"๒ ดงนเปนตน นชอวาปจจยสนนสตศล. [ แกอรรถแหงบทตาง ๆ ] (ตอไป) น เปนคาวนจฉยพรอมดวยพรรณนาความแหงบท โดยลาดบจาเดมแตตนในศลเหลานน :- บทวา อธ คอในพระศาสนาน บทวา ภกข ไดแกกลบตรผบวช ดวยศรทธาอนไดแกโวหาร (คาเรยก) อยางนน เพราะภาวะคอเหนภย ๑. อง. ตก. ๒๐/๑๔๓. ๒. ม. ม. ๑๒/๑๗.

Page 37: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 35

ในสงสาร หรอนยหนงวา เพราะความเปนผใชผาทฉกเปนชนแลว เปนตน๑. ในบทวา สารวมดวยปาฏโมกขสงวรน มความวา คาวา ปาฏ- โมกข หมายเอาศลทเปนสกขาบท เพราะวาผใดเฝาระวง คอรกษาศล นน ศลนนยอมยงผนนใหรอด คอใหพนจากทกขทงหลายมทกขใน อบายเปนตน เพราะเหตนน ศลนนทานจงเรยกวา ปาฏโมกข๒

ความปดกน ชอวาสงวร คาวา สงวรน เปนชอแหงความไมละเมด ทางกายและทางวาจา สงวรคอปาฏโมกข ชอวาปาฏโมกขสงวร๓

ภกษสารวมแลว คอเขาถง ประกอบพรอมแลวดวยสงวรคอปาฏโมกข นน ชอวาผสารวมดวยปาฏโมกขสงวร บทวา วหรต คอผลดเปลยน อรยาบถอย. [ อาจาระ อนาจาระ ] เนอความแหงคาวา "ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร" เปนตน พงทราบตามนยทมาแลวในพระบาลนนแล จรงอย พระธรรมสงคาห- ๑. ครงแรก (วสทธมรรคหนา ๔) แกไวอรรถเดยว คอเหนภยในสงสาร ( .... ภย อกขต) คราวนแกเพมอกอรรถหนง คอใชผาฉก (ภนนปฏธโร) มอาทไวดวย. ๒. ตามน ปาฏโมกข แปลวา ศลทยงรกษาใหพน ทานแกเอาตามรปของศพทงาย ๆ ด แต ทางนกปราชญไทยเรา ดเหมอนจะไมชอบแปลอยางนน ทานแปลโดยความหมายทางหนงวา เปน หลกเปนประธาน ใชประกอบกบธรรมกได เชนโอวาทปาฏโมกข กไมเคยไดยนใครแปลวา โอวาท ทยงผปฏบตใหพน ไดยนแตวาคาสอนอนเปนหลก หรอหลกคาสอน. ๓. ปาฏโมกขเมว สวโร กตองแปลวา สงวรคอปาฏโมกข จะเปนนยามเฉพาะอรรถแหง สงวร ๕ นกระมง ทานแกอรรถใหแปลแบบเดยวกน คอ สตสงวร สงวรคอสต ขนตสงวร สงวรคอขนต วรยสงวร สงวรคอวรยะ แตในทอนเปน ปาฏโมกเข จ สวโร - สงวรใน...

Page 38: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 36

กาจารยกลาวคานไววา "คาวา ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร" ม นเทศวา อาจาระกม อนาจาระกม ใน ๒ อยางนน อนาจาระเปน ไฉน ? ความละเมดทางกาย ความละเมดทางวาจา ความละเมดทง ทางกายทงทางวาจา นทานเรยกวาอนาจาระ ความเปนผทศลแมทง หมด กชออนาจาระ ภกษลางรปในธรรมวนยน ยอมเลยงชวตดวย การใหไมไผบาง ดวยการใหใบไมบาง ดวยการใหดอกไม ผลไม เครองสนานและไมสฟนบาง๑ ดวยการทาตวตา (เพอจะใหเขารก) บาง ดวยพด (เลนปนจรง) เปนแกงถวบาง๒ ดวยทาตวเปนพเลยงทารกบาง ดวยการรบสอขาวใหเขาบาง หรอดวยมจฉาชวะอยางอน ๆ ทพระ- พทธเจาทรงรงเกยจ นชอวาอนาจาระ. ใน ๒ อยางนน อาจาระเปนไฉน ? ความไมละเมดทางกาย ความไมละเมดทางวาจา ความไมละเมดทงทางกายทงทางวาจา นทาน เรยกวาอาจาระ สลสงวรแมทงหมดกชอวาอาจาระ ภกษลางรปใน ศาสนาน ไมเลยงชพดวยการใหไมไผกด ไมเลยงชพดวยการใหใบไมกด ไมเลยงชพดวยการใหดอกไม ผลไมเครองสนาน และไมสฟนกด ไม เลยงชพดวยการทาตวใหตา (เพอจะใหเขารก) กด ไมเลยงชพดวยพด (เลนปนจรง) เปนแกงถวกด ไมเลยงชพดวยการทาตวเปนพเลยง ทารกกด ไมเลยงชพดวยการรบสอขาวใหเขากด ไมเลยงชพดวย ๑. เหตไร ทานจงแยก ปปผผล มารวมเขาสมาสกบ สนานทนตกฏ ซงเปนคนละประเภท ถาจะรวมกนาจะรวมกบ ปตต เปน ปตตปปผผลทาเนน ซงเปนประเภทเดยวกน. ๒. ทานวาแกงถวนนจะมถวทไมสกปนอยบางนดหนอยเสมอฉนใด คนพดเลนปนจรงกฉนนน ถอยคาของเขาไมเปนจรงสวนมาก มจรงปนอยนดหนอย.

Page 39: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 37

มจฉาชวะอยางอน ๆ ทพระพทธเจาทรงรงเกยจกด นกเรยกวาอาจาระ. [ โคจร อโคจร ] คาวา โคจร มนเทศวา โคจร กม อโคจร กม ใน ๒ อยาง นน อโคจรเปนไฉน ? ภกษลางรปในศาสนานกเปนผหญงมแพศยา เปนโคจร หรอมหญงหมาย สาวเทอ บณเฑาะก ภกษณ และ โรงสราเปนโคจร เปนผคลกคลอยกบพระราชา กบมหาอามาตย กบเดยรถย โดยการสงสรรคกบคฤหสถอยางไมสมควร๑ กหรอวายอม เสพ ยอมคบ ยอมเขาไปนงใกลซงตระกลทงหลายทไมมศรทธา ไม เลอมใส ทดาวาเอา ทมงสงอนไมมประโยชน (ให) มงสงทไม เกอกล (ให) มความไมผาสก (ให) มงความไมเกษมจากโยคะ (ให) แกพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา นเรยกวาอโคจร. ใน ๒ อยางนน โคจรเปนไฉน ? ภกษลางรปในศาสนานไม เปนผมหญงแพศยาเปนโคจร ฯ ล ฯ ไมเปนผมโรงสราเปนโคจร ไม คลกคลอยกบพระราชา ฯ ล ฯ กบสาวกของเดยรถย โดยการสงสรรค กบคฤหสถทไมสมควร กหรอวายอมเสพ ยอมคบ ยอมเขาไปนงใกล ซงตระกลทงหลายทมศรทธาเลอมใส เปน (ดจ) บอนา๒ รงเรองดวย ๑. อนนโลมเกน คหสสคเคน มหาฎกาเขยนไวไมมคา คห วา อนนโลมเกน สสคเคน มปญหาอยวา เดยรถยนบเปนคฤหสถหรอไม. ๒. โอปานภตาน มหาฎกาแกวา ตระกลทมศรทธาเลอมใสนน เปนดจบอนาควรเปนทลงไป ดมหรอใชตามสบายแหงหมภกษภกษณ เหมอนสระโบกขรณทเขาขดไวเปนสาธารณะททางสแยก ฉะนน.

Page 40: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 38

ผากาสาวพสตร มกลนอายฤษเขาออก๑ มงประโยชน (ให) ฯ ล ฯ มง ธรรมทเกษมจากโยคะ (ให) แกพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา นเรยกวาโคจร ภกษผไปเขาจนถง เปนผเขามาจนถง เปนผ ปฏบตจนถง เปนผประกอบพรอมดวยอาจาระนดวย๒ ดวยโคจรนดวย โดยนยทกลาวมาน เพราะเหตนน ทานจงเรยกวา "อาจารโคจร- สมปนโน" (ผถงพรอมดวยอาจาระและโคจร). [ อนาจาระ ๒ อยาง ] ในขอน บณฑตพงทราบอาจาระและโคจร แมโดยนย (ตอไป) นอกนยหนง กอนาจาระม ๒ อยาง คอ อนาจาระทางกาย ๑ อนาจาระ ทางวาจา ๑ ใน ๒ อยางนน อนาจาระทางกายเปนไฉน ? ภกษลางรป ๑. อสวาตปฏวาตาน มหาฎกาแกวา ตระกลเชนนน ยอมมพวกฤษคอภกษภกษณเขาออกกน อยเสมอ จงมลมจวรและลมสรระทเกดแตการคแขนเหยยดแขนเปนตน ของทานพวกฤษเหลานน กระพออยเรอย ๆ นาจะเหนวา วาตศพทในทน โดยความกหมายถงกลนนนเอง เพยงลมจวรและลมสรระของทาน เหลานน คงไมมอะไรมากจนควรเปนทสงเกต แตกลนทฟงออกมาแตจวรและสรระของทานเหลา นนสควรจะไดโวหารวา "อสวาต" ละ กลนเมอทานเขาสบานเปน วาต กลนเมอทานออกจาก บานเปน ปฏวาต หรอเมอเดนสวนกนเปนปฏวาต แตมหาฎกาแกอรรถปฏวาต เปน ปวายต ถา เชนนนกแปลวา "ฟงไปดวยกลนพระฤษ" ฟงไดด. ๒. อภ. ว. ๓๕ ๓๓๑. อเปโต โหต สมเปโต อปาคโต สมปาคโต อปปนโน สมปปนโน สมนนาคโต ศพทเหลานความเดยวกนทงนน บาลทานชอบเกบศพททมความเดยวกนมาเรยง ไวดวยกนมาก ๆ นาจะมไดประสงคจะแปลหมดทกศพท เพราะยงแปลละเอยดจนหมด กยง ไมเปนภาษา นาจะมประสงควา ใครแปลศพทหนาไมได กอาจแปลศพทหลงได หรอแปลได ศพทใดศพทหนงกใชได แตเราจะทงศพทของทานเฉย ๆ กอยางไรอย จงหาทางแปล โดยรวม เปนค ๆ เชนนน ค อเปโต แปลวา เขาไปจนถง ค อปาคโต แปลวา เขามาจนถง ค

Page 41: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

อปปนโน แปลวา ปฏบตจนถง สวน สมนนาคโต เปนศพทเดยวรวบทาย.

Page 42: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 39

ในพระศาสนาน แมอยในชมนมสงฆ กไมกระทาความยาเกรง ยน เบยดบาง นงเบยดบาง ซงภกษทงหลายผเถระ ยนหนา (ทาน) บาง นงหนา (ทาน) บาง นงอาสนะสง (กวาทาน) บาง นงคลมศรษะบาง ยนพดบาง๑ ยกมอขวกไขวพดบาง เมอภกษผเถระไมสวมรองเทา จงกรมอย ตนสวมรองเทาจงกรมบาง เมอทานจงกรมอยในทจงกรม ตา ตนจงกรมอยในทจงกรมสงบาง เมอทานจงกรมอยทพนดน ตน จงกรมบนทจงกรมบาง ยนแทรกบาง นงแทรกบาง ซงภกษผเถระ กนภกษใหมดวยอาสนะบาง๒ ยงไมทนขอโอกาสภกษผเถระ แมใน เรอนไฟ ขนฟนไป ปดประตไป แมททานา เดนเสยดสภกษผเถระ ลงไปบาง ลงกอนบาง เบยดอาบบาง อาบกอนบาง เบยดขนบาง ขนกอนบาง แมเขาไปสละแวกบานกเดนเบยดเสยดภกษผเถระไปบาง ไปกอนทานบาง หลกขนหนาพระเถระไปบาง อนง หองเรอนของ ตระกลทงหลายทเปนหองลบและเขาปดไว ซงเปนทกลสตรกลกมารนง กน กผลนผลนเขาไปในหองนนบาง ลบคลาศรษะเดกชายบาง น เรยกวาอนาจาระทางกาย. ใน ๒ อยางนน อนาจาระทางวาจาเปนไฉน ? ภกษลางรปใน ศาสนาน แมอยในชมนมสงฆกไมทาความยาเกรง ยงมไดขอโอกาส ภกษผเถระ กลาวธรรมไป แกปญหาไป สวดปาฏโมกขไป ยนพด ๑. มหาฎกาขยายความวา อปร ตฏนโต วย อาสนนตรฏาเน ตโกป ภณต "ยนพดอย ใกลทานมาก ราวกะยนอยบน (ศรษะทาน)" ยนแบบน ภาษาไทยวา ยนคา (หว). ๒. คอไมนงตามทอนสมควรแกตน นงหลงไปหรอนงตาไป เปนเหตใหภกษใหมหาทนงไมได เพราะทอนสมควรแกตน ทานนงเสยแลว จะไปนงหนาเหนอทานกไมได.

Page 43: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 40

บาง ยกมอขวกไขวพดบาง แมเขาไปสระแวกบาน กลาวกะหญง หรอเดกหญงอยางนวา "แนะแมผมชออยางน ผมโคตรอยางน ขาว ตมยงมอยหรอ ขาวสวยมอยหรอ ของเคยวมอยหรอ" พดพลามไป วา "อาตมาจกดมอะไร จกเคยวอะไร จกฉนอะไร" หรอวา "ทาน ทงหลายจกใหอะไรแกอาตมา" ดงน นเรยกวาอนาจาระทางวาจา สวนอาจาระ พงทราบโดยปฏปกขนยแหงอนาจาระนนเถด. อกนยหนง ภกษผมความเคารพ มความยาเกรง ถงพรอม ดวยหรโอตตปปะ นงเรยบรอย หมเรยบรอย มกรยากาวไป ถอย กลบ แล เหลยว คแขน เหยยดแขน นาเลอมใส จกษทอดลง ถง พรอมดวยอรยาบถ รกษาทวารในอนทรยทงหลาย รประมาณใน โภชนะ ประกอบเนอง ๆ ซงชาครยธรรม กอบดวยสตสมปชญญะ มกนอย สนโดษ ไมคลกคลดวยหม ปรารภความเพยร กระทาโดย เคารพในอภสมาจารสกขาบททงหลาย มากไปดวยความเคารพและ ยาเกรงอย ความเปนผมความเคารพเปนอาทน เรยกวา อาจาระ พงทราบอาจาระดงนกอน. โคจร ๓ [ อปนสยโคจร ] สวนโคจรม ๓ อยาง คอ อปนสยโคจร อารกขโคจร อปนพนธ- โคจร ในโคจร ๓ อยางนน อปนสยโคจรเปนไฉน ? กลยาณมตร ผกอบดวยคณอนเปนกถาวตถ ๑๐ ซงเปนทบคคลไดอาศยแลวยอมฟง

Page 44: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 41

สงทยงไมเคยฟง ทาสงเคยฟงแลวใหแจมแจง ขามความสงสยเสย ได ทาความเหนใหตรง ทาจตใจใหผองใสได หรอบคคลศกษา ตามกลยาณมตรใดอย ยอมเจรญดวยศรทธา ยอมเจรญดวยศล สตะ จาคะ ปญญา กลยาณมตรนเรยกวา อปนสยโคจร.๑

[ อารกขโคจร ] อารกขโคจรเปนไฉน ? ภกษในพระศาสนาน เขาไปสละแวก บาน เดนไปตามถนน มจกษทอดลง มองดชวแอก สารวมไป ไม แลดพลชาง ไมแลดพลมา ไมแลดพลรถ ไมแลดพลราบ ไมแลด หญง ไมแลดชาย ไมแหงนด ไมกมด ไมเหลยวลอกแลกเดนไป นเรยกวา อารกขโคจร.๒

[ อปนพนธโคจร ] อปนพนธโคจรเปนไฉน ? อปนพนธโคจรไดแกสตปฏฐาน ๔ ซง เปนทนาจตเขาไปผกไว สมดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไววา "(ถาม วา) ดกรภกษทงหลาย อะไรเลาเปนโคจรของภกษ ? (ตอบวา) ธรรมทเปนวสยของบดาของตน ธรรมนคออะไร ? คอสตปฏฐาน ๔๓

๑. มหาฎกาแกอรรถศพทนวา สลาทน คณาน อปนสสยภโต โคจโร อปนสสยโคจโร "โคจรอนเปนทเขาอาศยแหงคณทงหลายมศลเปนตน ชอวาอปนสยโคจร" แกอยางนนไม สมกบบาล ในนนทานแสดงวา โคจร (คอกลยาณมตร) เปนทอาศยของบคคล บคคลไดอาศย โคจรนนแลวจงไดอานสงส เจรญดวยสทธาทคณ. ๒. มหาฎกาแกอรรถศพทนวา สตสงขาโต อารกขภโตเอว โคจโร อารกขโคจโร "โคจร อนเปนอารกข กลาวคอสตนนแล ชอวาอารกขโคจร" ๓. ส. มหาวาร. ๑๙/๑๙๘. มหาฎกาแกอรรถตรงนวา สโก เปตตโก วสโยต อตตโน ปต สมมาสมพทธสส สนตโก เตน ทฏโ ทสสโต จ วสโย - "สามบทวา สโก เปตตโก

Page 45: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 42

นเรยกวาอปนพนธโคจร* ภกษเปนผเขาถง เปนผประกอบพรอมดวย อาจาระนดวย ดวยโคจรนดวย โดยนยทกลาวมาน แมเพราะเหตนน จงเรยกวา "อาจารโคจรสมปนโน" (ผถงพรอมแลวดวยอาจาระ และโคจร) ขอวา 'มปกตเหนเปนภยในโทษมาตรวาเลกนอย' ความวา เปนผมกตเหนเปนภยในโทษทงหลายมประมาณนอย อนตางโดย โทษเปนตนวาเสขยวตรทไมจงใจลวงและจตตบาททเปนอกศล ขอ วา 'ยอมสมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย' ความวา ศลอยางใด อยางหนงทตองศกษาอยในสกขาบททงหลาย กถอศลทงปวงนนดวยด ศกษาอย กในอธการแหงปาฏโมกขสงวรศลน พงทราบวา ปาฏโมกขสงวรศล พระผมพระภาคเจาทรงแสดงโดยปคคลาธษฐาน- เทศนาดวยบทวา ปาฏโมกขสวรสวโต เพยงบทเดยวน สวนคาวา อาจารโคจรสมปนโน เปนตน พระผมพระภาคเจาตรสเพอทรงแสดง ขอปฏบตอนเปนทางถงพรอมแหงศลนนทงหมดนนแกผปฏบต. [ อนทรยสงวร ] สวนอนทรยสงวรศลนนใด ทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงไวโดย วสโย ความวา ธรรมอนเปนสมบตของบดา คอพระสมมาสมพทธเจาของตน เปนวสยทพระบดา นนทรงเหนและทรงแสดงแลว" พระบาลนสานวนฟงยาก คดไมเหนวาเหตไรทานจงใชสานวนแบบน. * ศพทนมหาฎกาแกวา กมมฏานสงขาโต จตตสส อปนพนธนฏานภโต โคจโร อปนพนธโคจโร "โคจรอนเปนทเขาไปผกจตไว กลาวคอกมมฏฐาน ชอวาอปนพนธโคจร" โคจร ๓ ตามนยน เปนคน ๑ คออปนสสยโคจร ไดแกกยาณมตร เปนธรรม ๒ คอ อารกขโคจร ไดแกสต อปนพนธโคจร ไดแกกมมฏฐาน (สตปฏฐาน).

Page 46: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 43

นยวา "ภกษนนเหนรปดวยจกษ" ดงนเปนอาท ในลาดบแหงปาฏ- โมกขสงวรศลนน พงทราบวนจฉยในอนทรยสงวรศลนนดงตอไปน : - บทวา ภกษนน ไดแกภกษผตงอยในปาฏโมกขสงวรศลนน คาวาเหนรปดวยจกษ ความวาเหนรปดวยจกษวญญาณอนสามารถใน การเหนรป ซงไดโวหารจกษ ดวยอานาจแหงความเปนเหต๑ จรง อย โบราณาจารยทงหลายกลาวไววา "จกษยอมไมเหนรป เพราะ จกษไมมจต แมจตกไมเหนรป เพราะจตไมมจกษ แตเมอทวาร กบอารมณกระทบกนเขา บคคลยอมเหนรปดวยจตมจกษประสาท เปนทตง" กคาพดเชนนชอวา สสมภารกถา เหมอนกถาในคาวา ยง ดวยธน เปนตน๒ เพราะเหตนน ความทวา "เหนรปดวยจกษ- วญญาณ" นนนแหละ เปนความหมายในคาวา เหนรปดวยจกษนน บทวา น นมตตคคาห ความวา ยอมไมถอเอานมตวาหญงหรอ ชาย หรอนมตอนเปนทตงแหงกเลสมสภนมตเปนตน ยงหยดอย ๑. ตรงนเขาใจยาก แมดมหาฎกาแลวกยงไมงายขน ดเหมอนจะหมายความดงน จกษเปน เหตใหเกดผลคอการเหนรปขน ถงแมวาตองมวญญาณประกอบ การเหนนนจงจะสาเรจกตาม แตวญญาณเปนเหตสาธารณะอนไมปรากฏ สวนจกษเปนอสาธารณะทปรากฏ เพราะฉะนน พด เพยงวา "เหนดวยจกษ" กซมซาบกนด เหมอนคาวา "เสยงกลอง" กลองเปนเหตจาเพาะ ใหเกดผล คอเสยงกลอง ถงแมวาจะตองมคนตหรอมสงอะไรมากระทบมนจงจะเกดเสยง แตวา พดแตผลกบเหตจาเพาะวาเสยงกลอง เรากเขาใจซมซาบด ไมจาตองพดใหหมดวา "เสยงแหง กลองอนเขาตแลว." ๒. สสมภารกถา แปลวาคาพดมสมภาระ คอมองคประกอบ จงจะไดความสมบรณ เชนคาวา ยงดวยธน สมภาระของคานคอลกธน เพราะวาถาไมมลกธน การยงกไมสาเรจ แตเมอยงลกธน ออกไปจากแลงธนเสรจแลว กพดวา "ยงดวยธน" เปนอนรกนฉนใด คาวาเหนรปดวยจกษ ก มสมภาระคอจกษวญญาณฉนนน.

Page 47: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 44

ในอาการสกวาเหนเทานน บทวา นานพย ชนคคาห ความวา ยอมไมถอเอาอาการอนตางโดยมอ เทา ศรษะ และการหวเราะ การ พด การฉอเลาะ การแลเหลยวเปนตน ซงไดโวหารวาอนพยญชนะ เพราะเปนอนพยญชนะ คอเปนเครองทาความปรากฏแหงกเลสทงหลาย สงใดเดนอยในสรระนน กถอเอาสงนน (เปนอารมณ) เหมอนพระ มหาตสสเถระผอยในเจตยบรรพตฉะนน. [ เรองพระมหาตสสเถระ ] มเรองเลาวา หญงสะใภแหงตระกลคนใดคนหนง ทะเลาะกบสาม ตกแตงและประดบกายเสยสวย* ราวกะเทพกญญา ออกจากอนราธประ แตเชาตร เดนไปสเรอนญาต ในระหวางทางไดพบพระมหาตสสเถระ นนผเดนจากเจตยบรรพตมาสอนราธประ เพอเทยวบณฑบาต เกดม จตวปลาสหวเราะดงขน ฝายพระเถระแลดวา นอะไร กลบได อสภสญญาในฟนของหญงนน แลวไดบรรลพระอรหต เพราะ เหตนน พระโบราณาจารยจงกลาวไว (เปนคาถา) วา พระเถระเหนฟนของหญงนนแลว หวนระลกถง * สมณฑตปสาธตา มหาฎกาแยกเปน ๒ ศพท และใหอรรถเปน ๒ นย นยหนงประดบ กายดวยเครองประดบตาง ๆ อนเปนอาหรมะ คอเปนของนอกกาย นาเอาเขามาประดบ (เชนตมห แหวน) เรยกมณฑนะ แตงตวเชนอบกลนเปนตน เรยกปสาธนะ อกนยหนง แตง ดวยเครองประดบเปนปสาธนะ แตงตวเชนแตมปาก แตมตา เปนมณฑนะ นยหลงนชอบดวย อาคตสถาน เพราะเครองประดบใหญของทานมหาอบาสกาวสาขา กเรยกวา มหาลดาปสาธนะ สวนมณฑนะ เปนการแตงรางกายใหสวยขน เชนผดหนา แตงคว ปาก เลบ เปนตน.

Page 48: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 45

สญญาเกา* ทานยนอยในทนนนนเอง ไดบรรล พระอรหต. ขางฝายสามของนางเดนตดตามมา พบพระเถระเขาจงถามวา "ทานผเจรญ ทานเหนหญงบางหรอ ?" พระเถระกลาว (เปนคาถา) กะเขาวา ฉนไมทราบวาหญงหรอชายเดนไปจากทน แตวารางกระดกนนกาลงเดนไปในทางใหญ. ในคาวา ยตวาธกรณเมน เปนตน มวนจฉยวา ธรรม ทงหลายมอภชฌาเปนตนเหลานน พงไหลไปตาม คอพงตดตาม บคคลนนผสารวมจกขนทรย คอเปนผมจกษทวารอนไมปด ดวย บานประตคอสตอย เพราะเหตใด คอเพราะเหตแหงการไมสารวม จกขนทรยอนใด ขอวา ยอมปฏบตเพอกนจกขนทรยนน ความวา ยอมปฏบตเพอปดจกขนทรยนนดวยบานประตคอสต กภกษปฏบต อยอยางนนนนแล ทานกลาววา ยอมรกษาจกขนทรยบาง ยอมถง ความสารวมในจกขนทรยบาง. ในคาวา ถงความสารวมในจกขนทรยนน พงทราบวา อนท จรง ความสารวมหรอไมสารวมกตาม ในจกขนทรยหามไม เพราะ สตกด ความหลงลมสตกด มไดอาศยจกษประสาทเกดขน อนง ใน * มหาฎกาวา พระเถระทานไดเจรญอฏฐกมมฏฐานอยกอนแลว เพราะฉะนน พอเหน ฟนของหญงนน อฏฐกสญญากเกดขนทนท และเพราะความททานชานาญสญญานน รางของหญง นนเลยปรากฏแกทานเปนรางกระดกไปทงราง.

Page 49: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 46

เวลาทรปารมณมาสคลองจกษ เมอภวงคจตเกดดบไปสองขณะ แลว มโนธาตอนเปนกรยาใหสาเรจอาวชชนกจ (กจคอการนกหนวงอารมณ) เกดขนแลวดบไป แตนนจกขวญญาณใหสาเรจทสสนกจ (คอกจการ เหน) เกดขนแลวดบไป ตอนนมโนธาตอนเปนวบากใหสาเรจ สมปฏจฉนนกจ (กจคอการรบเอา) เกดขนแลวดบไป ทนนมโน- วญญาณธาตซงเปนอเหตกวบากใหสาเรจสนตรณกจ (กจคอการตรก ตรอง) เกดขนแลวดบไป ครนแลวมโนวญญาณธาตซงเปนอเหตก- กรยาใหสาเรจโวฏฐพพนกจ (กจคอการกาหนดเอา) เกดขนแลวดบไป ในลาดบนนชวนจตจงแลนไป ความสารวมหรอความไมสารวมกตาม ในสมยทงหลายแมนน คอในภวงคสมยกไมม ในบรรดาสมยแหง วถจตมอาวชชนะเปนตนสมยใดสมยหนงกไมมเลย แตทวา ในขณะ แหงชวนจต ถาความทศลกด ความหลงลมสตกด ความไมรกด ความไมอดทนกด ความเกยจครานกด เกดขนไซร ความไมสารวม กมขน กความไมสารวมทมขนอยางนนน พระผมพระภาคเจาตรสวา ความไมสารวมในจกขนทรย เพราะเหตใร ? เพราะเหตวาเมอความ ไมสารวมนนมอย แมทวารกเปนอนไมไดคมครอง แมภวงคจต แมวถจตมอาวชชนะเปนตน กเปนอนไมไดคมครอง (ไปตามกน) เปรยบเหมอนอะไร ? เปรยบเหมอนเมอประตพระนครทง ๔ ดาน อน บคคลไมระวงแลว แมถงภายในเรอน ซมประตและหองเปนตน อน บคคลระวงดแลว ถงอยางนนสงของภายในพระนคร กชอ วาเปนอนไมไดรกษา ไมไดคมครองอยนนเอง เพราะพวกโจรพงเขา

Page 50: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 47

ไปทางประตพระนครแลว ทาสงทตนตองการได ฉนใด เมอความ ทศลเปนตนเกดขนในชวนจต กฉนนนเหมอนกน ครนความไมสารวม นนมอย แมทวารกชอวาเปนอนไมไดคมครอง ถงภวงคจต ถงวถจต มอาวชชนะเปนตน กชอวาไมไดคมครอง แตเมอสงวรมสลสงวร เปนตนเกดขนในชวนจตนนแลว แมทวารกเปนอนไดคมครอง ถง ภวงคจต ถงวถจตมอาวชชนะเปนตน กเปนอนไดคมครองแลว เปรยบ เหมอนอะไร ? เปรยบเหมอนเมอประตพระนครอนบคคลระวงดแลว ถงแมภายในเรอนเปนตนเขาไมระวง ถงอยางนนสงของทงหมดใน ภายในพระนคร กชอวาเปนอนรกษาคมครองดแลวทงนน เพราะเมอ ประตพระนครปดแลว พวกโจรกไมมชองทางทจะเขาไปได ฉนใด เมอสงวรมสลสงวรเปนตนเกดขนในชวนจต กฉนนนเหมนกน แม ทวารกเปนอนคมครองแลว ถงภวงคจต ถงวถจตมอาวชชนะเปนตน กเปนอนคมครองแลว เพราะฉะนน ความสารวมแมเกดขนอยใน ขณะแหงชวนะ พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ความสารวมในจกขนทรย นยแมในขอวา ฟงเสยงดวยหเปนตน กดจนยนเหมอนกน ศลท บรรยายมาอยางนน บณฑตพงทราบโดยสงเขปวา ชอวาอนทรยสงวร- ศล อนมความเวนจากการถอเอานมตทกเลสตดตามเปนอาทในรป เปนตนเปนลกษณะ. [ อาชวปารสทธศล ] บดน พงทราบวนจฉยในอาชวปารสทธศล ซงกลาวไวใน

Page 51: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 48

ลาดบแหงอทรยสงวรศลตอไป คาวา "สกขาบท ๖ ทพระผมพระ- ภาคเจาทรงบญญตไว เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนตวการณ" ความวา สกขาบท ๖ ทพระผมพระภาคทรงบญญตไวอยางนคอ "เพราะ อาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนตวการณ ภกษมความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงาแลว พดอวดอตตรมนสสธรรมอนไมมไมเปน (ในตน) ตองอาบตปาราชก เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะ เปนตวการณ ภกษถงความเปนผชกสอ ตองอาบตสงฆาทเสส เพราะ อาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนตวการณ ภกษพดวา "ภกษใด อยในวหารของทาน ภกษนนเปนพระอรหนต" ดงน เมอเธอ ปฏญญาอย ตองอาบตถลลจจย เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะ เปนตวการณ ภกษไมเปนไข ขอโภชนะอนประณตเพอประโยชนแกตน ฉน ตองอาบตปาจตตย เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปน ตวการณ ภกษณไมเปนไข ขอโภชนะอนประณตเพอประโยชนแกตน ฉน ตองปาฏเทสนยะ เพราะอาชวะเปนเหต เพราะอาชวะเปนตว การณ ภกษไมเปนไข ขอแกงหรอขาวสกเพอประโยชนแกตนฉน ตองทกกฎ" ดงน เหลานนใด (หมายเอา) สกขาบท ๖ เหลาน. ในคาทงหลายมคาวา ลอลวง (กหนา) เปนตน มพระบาล ดงตอไปน :- บรรดากรยาเหลานน ลอลวงเปนไฉน ? การเสแสรงทาหนาสยว แสรงทาหนาเบ ลอลวงเขาใหงงงวย ดวยวธลวง กลาวคอการแสรง ปฏเสธปจจยกด ดวยการพดเลยบเคยงกด การแสรงวางทาตงทาแตง

Page 52: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 49

ทาอรยาบถใหงดงามกด ของภกษผเหนแกลาภสกการะและความสรร- เสรญ มความปรารถนาลามก ถกความอยากครอบงาแลว นเรยกวา "ลอลวง."*

บรรดากรยาเหลานน ปอยอเปนไฉน ? การพดทกเขากอน พดโอ พดเอาใจเขา พดยกยอเขา พดผกพนเขา พดคาดคนเขา พด ประจบเขา (พด) ลดตว พด (เลนปนจรง) เปนแกงถว (พด ประจอประแจ) เปนพเลยงเดก อนใด ของภกษผเหนแกลาภสกการะ และความสรรเสรญ มความปรารถนาลามก ถกความอยากครอบงา แลว นเรยกวา "ปอยอ." บรรดากรยาเหลานน ความเปนผทาใบเปนไฉน ? การทา บยใบ บอกใบ พดเคาะ พดแคะไค พดเลยบเคยง พดหวานลอม * ตามมหานเทศวา กหนวตถ (วธลอลวง) ม ๓ คอ ๑. แสรงปฏเสธปจจย ๒. พด เลยบเคยง ๓. แสดงอรยาบถใหนาเลอมใส ในนเทศแหงกหนาน ทานกกลาวกหนวตถไว ครบทง ๓ นน ม "วา" นบาตกากบอยดวย แตในทางไวยากรณ ทานทารปศพทไวไมเสมอกน คอกหนวตถท ๑ ท ๒ ทาเปนตตยาวภต สวนกหนวตถท ๓ เปนปฐมาวภต ถาจบไมมนกชวนให แปลเขวไป ไดยดกหนวตถ ๓ เปนหลก แปลไวตามนน โปรดพจารณาใหดเถด อนง กหนวตถท ๑ ตามคมภรของเรา (ฉบบพมพ พ.ศ. ๒๔๘๒) เปน ปจจยปฏเสวน ทงนน แตคมภรของสหลเปน ปจจยปฏเสธน พจารณาดความในมหานเทศตลอดแลว เหนวา..... ปฏเสธน ถก ทานกลาวไวชดวา ทายกนมนตรบปจจย ภกษกอยากได แตแสรงปฏเสธ คอไมรบ เพอใหเขาเหนวาเปนผมกนอย จะไดเกดศรทธาถวายของด ๆ มาก ๆ ขน และออนวอนขอใหรบ ใหจงได ในทสดกรบ โดยแสรงแสดงวา เพออนเคราะหใหเขาไดบญ แลวตอไปถวายเปน เลมเกวยน ๆ กรบ ฯ ล ฯ ดงน ในทนจงแปลเปน "ปฏเสธปจจย" ทกแหง แตเพราะมใช ปฏเสธจรง จงเตมคาวา แสรง.

Page 53: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 50

แกชนเหลาอนอนใด แหงภกษผเหนแกลาภสกการะและความสรรเสรญ มความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงาแลว นเรยกวา "ความ เปนผทาใบ." บรรดากรยาเหลานน บบบงคบ (นปเปสกตา) เปนไฉน ? การดาเขา การพดขมเขา การพดตเขา พดขบเขา พดไลเขา พด เยยเขา พดหยนเขา พดเหยยดเขา พดหยามเขา พดโพทะนา เขา พดขเขญเขา แหงภกษผเหนแกลาภสกการะและความสรรเสรญ มความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงา นเรยกวา "บบ บงคบ." บรรดากรยาเหลานน การหาลาภดวยลาภเปนไฉน ? ภกษ เหนแกลาภสกการะและความสรรเสรญ มความปรารถนาลามก อน ความอยากครอบงา ยอมนาอามสทตนไดแตเรอนนไปทเรอนโนน หรอนาอามสทตนไดในทโนนมาในทน การใฝหา เสาะหา แสวงหา อามสดวยอามสเหนปานน นเรยกวา "การหาลาภดวยลาภ*." * อภ. ว. ๓๕/๔๗๕. บาปธรรม ๕ ประการ คอ กหนา ลปนา เนมตตกตา นปเปสกตา ลาเภน ลาภ นชคสนตา มจดประสงคอยางเดยวกน คอใหไดซงปจจย แตโดยวธตางกน คอกหนา ลวงใหเขาหลงศรทธาใหปจจย ลปนา ใชเลหลนใหเขารกเขาสงสารใหปจจย เนมตตกตา ใชกรยาวาจาบยใบเคาะแคะเขาจนเขาให นปเปสตา ทาหรอพดใหเขากลว ตองยอมให ลาเภน ลาภ นชคสนตา ไดอะไรเอามาฝากเขา ทาใหเขาเกรงใจตองใหตอบแทน ปรปฏ มสกตา เปนอาการอยางหนงในหวขอ นปเปสกตา ขาพเจาแปลเอาความวาขเขญเขา ในวสทธมรรคนทานแกอรรถบทนไววา ความทพดดตอหนาเขาแลวลบหลงตงตเตยนเขา กรยา อยางนเปนเหมอนกบคนไมสเขาซงหนา ลอบกดเนอหลงขางหลงเขา (ปรมมขาน ปฏ ขาทน) คอทานแก ปร เปน ปรมมข ตามนดทจะตองแปลวาลอบกด แตในมหาฏกาแกไววา ปเรส ปฏ มส ขาทนสโล ปรปฏ มสโก ตสส ภาโว ปรปฏ มสกตา - ผมปกตกดเนอหลงของคนอน นยน ปร คงเปน ปร (คอคนอน) ตามนนาจะไดกบคาพงเพยไทยวา 'หากนบนหลงคน' เหนเขาท จงแปลเอาความวาขเขญเขา.

Page 54: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 51

กอรรถาธบายแหงพระบาลนพงทราบดงตอไปน :- [ กหนานเทศ ] พงทราบอรรถาธบายในกหนานเทศกอน ขอวาเหนแกลาภ สกการะและความสรรเสรญ ความวา มง คอปรารถนาลาภดวย สกการะดวย ชอเสยงดวย บทวา มความปรารถนาลามก คอมความ ตองการจะแสดงคณอนไมม (ในตน) เพราะเหตทกหนวตถ ๓ อยาง มาในมหานเทศ ดวยอานาจการแสรงปฏเสธปจจย การพดเลยบเคยง และอาศยอรยาบถ เพราะเหตนน เพอจะแสดงกหนวตถทง ๓ อยาง นน ตอไปนทานจงเรมคาวา ปจจยปฏเสธเนน วา ดงนเปนอาท ในกหนวตถทง ๓ อยางนน การทาใหเขางงงวยดวยการทเมอเขา นมนตดวยปจจยมจวรเปนตน (ตนเอง) กเปนผมความตองการดวย ปจจยนนแท ๆ แตอาศยความทปรารถนาลามก แสรงหามเสยกด ดวยการทร (วา) คฤหบด (ทายก) เหลานนมศรทธามนในตว (ของ เธอ) แลว พอเขาวอนวา "พระคณเจาชางเปนผมกนอยเสยจรง ไมตองการรบอะไร ๆ เลย จะเปนอนพวกขาพเจาไดดเชยวละ หาก พระคณเจาจะพงรบอะไร ๆ สกหนอยหนง" ดงนแลว นอมปจจยมจวร เปนตนทประณต ๆ เขาไป (ถวาย) ดวยอบายวธตาง ๆ อก (เธอ) แสรงทาใหปรากฏเปนวาใครจะอนเคราะหเขาเทานน แลวรบกด เปน เหตใหตอนนไป (เขา) นอมเขามา (ถวาย) กระทงเปนเลมเกวยน ๆ (ดงน) พงทราบวา (นเปน) กหนวตถ ทนบวาการแสรงปฏเสธ ปจจย.

Page 55: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 52

[ กหนวตถเกยวดวยปจจย ] จรงอย แมในมหานเทศทานกไดกลาวคานไววา "กหนวตถท นบวาการแสรงปฏเสธปจจยเปนไฉน ? คฤหบดทงหลายนมนตภกษ ในพระศาสนาน ดวยจวรบณฑบาตเสนาสนะคลานปจจยเภสชชบรขาร ทงหลาย เธอมความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงาแลว เปนผมความตองการอย แสรงบอกคนจวร แสรงบอกคนบณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจยเภสชชบรขาร เพราะอาศยความใครจะใหไดจวร ฯ ล ฯ เภสชชบรขารมากขน เธอกลาวอยางนวา "ประโยชนอะไร ของสมณะดวยจวรทมคามาก ขอทสมณะพงเลอกหาผาทเขาทงแลว จากปาชาบาง จากกองหยากเยอบาง จากตลาดบาง มาทาเปนผา สงฆาฏครอง นนจงควร ประโยชนอะไรของสมณะดวยบณฑบาตท มคามาก ขอทสมณะพงเลยงชวตดวยกอนขาวทไดมาดวยปลแขง โดยเทยวแสวงหาบณฑบาตตามมตามได นนจงควร ประโยชนอะไร ของสมณะดวยเสนาสนะทมคามาก ขอทสมณะพงเปนผอยตามโคน ไม หรออยในอพโภกาส นนจงควร ประโยชนอะไรของสมณะดวย คลานปจจยเภสชชบรขารทมคามาก ขอทสมณะพงทานายาดวยนามตร เนาหรอดวยชนสมอ นนจงควร" เพราะอาศยเหตนน เธอจงแสรง ครองจวรทปอน แสรงฉนบณฑบาตททราม แสรงเสพเสนาสนะทครา แสรงเสพคลานปจจยเภสชชบรขารทเลว คฤหบดทงหลายเขาใจเธอ อยางนวา "สมณะรปนเปนผมกนอย สนโดษ สงด ไมระคนดวยหม ปรารภความเพยร มปกตกลาวะรรมขจดกเลส" ดงน ยอมนมนตเธอ

Page 56: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 53

ดวยจวร ฯ ล ฯ เภสชชบรขารยง ๆ ขน เธอแสรงกลาวอยางนวา "เพราะความพรอมหนาแหงวตถ ๓ กลบตรผมศรทธายอมไดบญ คอ เพราะความหนางแหงศรทธา กลบตรผมศรทธายอมไดบญ มาก เพราะความพรอมหนาแหงไทยธรรม ฯ ล ฯ แหงทกขไณยบคคล ทงหลาย กลบตรผมศรทธายอมไดบญมาก* ศรทธานของทานทงหลาย มอยแทดวย ไทยธรรมกมพรอมอยดวย ปฏคาหกคออาตมากมอยดวย ถาอาตมาจกไมรบไซร เมอเปนเชนนน ทานทงหลายจกเปนผคลาด จากบญไป อาตมาไมมความตองการดวยของนเลย แตอาตมารบ เพออนเคราะหทานทงหลายเทานน" ดงน เพราะอาศยเหตนน เธอ กรบจวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจยเภสชชบรขารแมมาก ๆ ความแสรงทาหนาสยว แสรงทาหนาเบ ลอลวงเขาใหงงงวย เหน ปานนอนใด นทานเรยกวา กหนวตถทนบวาแสรงปฏเสธปจจย แล. [ กหนวตถเกยวดวยการพดเลยบเคยง ] กการทาใหเขางงงวยดวยประการนน ๆ ดวยวาจาแสดงการบรรล อตรมนสสธรรม แหงภกษผมความปรารถนาลามกนนแล พงทราบ วา เปนกหนวตถทนบวาการพดเลยบเคยง เหมอนอยางททานกลาว ไววา "ในวตถเหลานน กหนวตถทนบวาการพดเลยบเคยงเปนไฉน ? ภกษลางรปในพระศาสนาน มความปรารถนาลามก อนความอยาก ครอบงา มประสงคจะใหยกยอง คดวา 'ชนจกยกยองเราดวยอาการ * นกลาวตามนยพระบาลตกงคตตร หนา ๑๙๐ สตรท (๔๘๐) ๔๑.

Page 57: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 54

อยางน' แลวกลาวาจาองอารยธรรม (คอ) พดวา "ภกษใดครองจวร เชนน ภกษนนเปนสมณะมเหศกด" กลาววา "ภกษใดใชบาตร โอโลหะ กระบอกกรองนา ผากรองนา กญแจ ประคด รองเทา เชนน ๆ ภกษนนเปนสมณะมเหสกข" พดวา "พระอปชฌายะ พระ อาจารย ภกษรวมอปชฌายะ ภกษรวมอาจารย ภกษผเปนมตร ภกษผเปนเกลอ ภกษผชอบพอกน ภกษผสหาย ของภกษใด เปน อยางน ๅ ภกษใดอยในวหาร โรงยาว ปราสาท เรอนโลน คหา ทเรน กระทอม เรอนยอด ปอม โรงกลม ศาลายาว โรงประชม มณฑป โคนไม อยางน ๆ ภกษนนเปนสมณะมเหสกข" มฉะนน เธอแสดงอาการทนาเกลยดหนกเขา หนาดานเขา ลวงเขามากเขา พดปอยอชาเขา กเสนอหนาตวเอง กลาวถอยคาทลกลบซบซอนซอน เงอน เกยวดวยโลกตตรธรรมและสญญตา (พาดพงตน) เชนวา "สมณะผนไดวหารสมาบตอนละเอยดเหลานอยางน ๆ" การแสรงทา หนาสยว ทาหนาเบ ลอลวงใหเขางงงวยเชนนอนใด นทานเรยกวา กหนวตถทนบวาการพดเลยบเคยง." [ กหนวตถเกยวดวยอรยาบถ ] สวนวา การลวงเขาดวยอรยาบถ ซงทาดวยประสงคจะใหเขา ยกยอง แหงภกษผเปนคนมความปรารถนาลามกนนแล พงทราบ วา เปนกหนวตถอาศยอรยาบถ ดงทพระผมพระภาคตรสไววา "กหนวตถทนบวาการวางทาอรยาบถ เปนไฉน ? ภกษลางรปใน

Page 58: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 55

พระศาสนาน มความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงาแลว มความประสงคจะใหเขายกยอง คดวา "ชนจกยกยองเราดวย อาการอยางน" แลวแสรงบรรจงเดน บรรจงยน บรรจงนง บรรจง นอน ตงทาเดน ตงทายน ตงทานง ตงทานอน ทาดงวาเขาสมาธ เดน ดงวาเขาสมาธยน ดงวาเขาสมาธนง ดงวาเขาสมาธนอน และ เปนผมกแสรงเขาฌานใหคนเหน การวางทา ตงทา แตงทา อรยาบถ การแสรงทาหนาสยว ทาหนาเบ ลอลวงเขาใหงงงวย เชนนอนใด นเรยกวา กหนวตถทนบวาการวางอรยาบถ." ในบาลแหงกหนานน บทวา ปจจยปฏเสธนสงขาเตน ความวา (ดวยกหนวตถ) อนบณฑตนบพรอมอยางน วาการแสรงปฏเสธ ปจจย หรอวาดวยการแสรงปฏเสธปจจยอนบณฑตกลาวเรยก บทวา พดเลยบเคยง ไดแกพดเฉยด (วตถทประสงค) บทวา อรยาบถ ประสงคเอาอรยาบถทง ๔ บทวา อฏปนา แปลวา การตง (ทา) ไวกอน หรอการตง (ทา) โดยเออเฟอ บทวา ปนา คอการ ทตง (ทา) บทวา สณปนา คอการจดแตง อธบายวา การทา ภาวะอนวาเลอมใส บทวา ภากฏกา คอการทาหนาสยว อธบายวา ทาหนายน โดยแสดงภาวะของผตงอยในความเพยรอยางเครงครด การทาหนาสยว เปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนน ชอวา ภากฏก (ผมการทาหนาสยวเปนปกต) ความเปนแหงภากฏก ชอวา ภากฏย (ความเปนผมการทาหนาสยวเปนปกต) บทวา กหนา แปลวาการลวง การประพฤตลวงออกไป ชอวา กหายนา ตวาม

Page 59: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 56

เปนแหงบคคลผลวง ชอวา กหตตต. [ ลปนานเทศ ] พงทราบอรรถาธบายในลปนานเทศตอไป การทภกษเหนคน มาสวหาร แลวพดขนกอนวา "ทานผเจรญ ทานทงหลายมาเพอ ตองการอะไร จะนมนตภกษหรอ ถาอยางนน เชญกลบเถด อาตมา จะพาภกษไปภายหลง" ดงนชอวา อลปนา (ทก) อกนยหนง การทภกษเสนอตนเขาไป พดแบบชกเขาหาตนวา "อาตมาชอดส พระราชาทรงเลอมใสในอาตมา ราชมหาอามาตยโนน ๆ กเลอมใส ในอาตมา" อยางนกชอวา อาลนปา (เสนอตว) การทภกษ ถกถามแลวพดอยางทกลาวมาแลวนน ชอวา ลปนา (โอ) การท ภกษกลวพอเจาเรอนและแมเจาเรอนทงหลายจะหนายแหนง พด ออนนอมยอมใหโอกาสเขา ชอวา สลลปนา (พดเอาใจ) การพด ทาใหเขาสงขน (กวาพนเพทเขาเปนอย) วา "ทานกฎมพใหญ ทานนายเรอใหญ ทานทานบดใหญ" ดงน ชอวา อลลปนา (พดยก) การพดทาใหเขาสงไปเสยทกอยาง ชอวา สมลลปนา (พดยอ) การผก คอมดเขาดวยวาจาวา "ดกรอบาสกอบาสกา ทงหลาย เมอกอน ในกาลเชนน พวกทานยอมใหนวทาน* บดน ไมใหดอกหรอ" ดงน หนกเขาจนพวกเขารบปากวา "ทานเจาขา พวกขาพเจาจกให (เหมอนกน) แตบดนยงไมไดโอกาส" ดงน * นวทาน การใหของทผลตใหม เชนขาวใหม ผลไมสกใหม

Page 60: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 57

เปนตน ชอวา อนนหนา (พดผก) อกอยางหนง ภกษเหนเขา ถอออยแลว ถามวา "อบาสกไดออยมาแตไหน" เขาตอบวา "แต ไรออย เจาขา" ภกษถามวา "ออยไรนนหวานไหม" เขาตอบวา "เคยวดจงจะรเจาขา" ภกษจงพดวา "อบาสก อนจะพดวา ทานจงให ออย (แกอาตมา) ดงน หาควรแกภกษไม" ถอยคาผกมดของภกษผ แม (พด) แกไปเชนนอนใด ถอยคานนกชอวา อนนหนา การพด ผกแลว ๆ เลา ๆ ทกทาทางไป ชอวา สมนนหนา (พดพน) บทวา อกกาปนา อธบายวา การพดปนขนวา "ตระกลนรจกฉน ผเดยว ถาหากไทยธรรมเกดขนในตระกลน เขายอมจะใหแกฉน ผเดยว" อยางนเรยกวา อกกปนา (พดคาด) อธบายวา พดจ ก ในอธบายน บณฑตควรเลาเรองนางเตลกนทรกา (มาสาธก)*

การพดคาดเขาไปเสยทกอยาง ชอวา สมกกาปนา (พดคน) การพดพราทาใหเขารกไปทาเดยว ไมตองแลเหลยววาควรแกสจจะ หรอควรแกธรรมะ (หรอไม) ชอวา อนปปยภาณตา (ความเปน ผพดประจบ) ความประพฤตตนตา คอความประพฤตวางตนไวตา ๆ ชอวา จาฏกมยตา (ลดตว) ความเปนผเปนเชนกบแกงถว ชอวา มคคสปตา เหมอนอยางถว เมอตมมนไป มนยอม (มท) ไมสก บางเลกนอย นอกนนสก ฉนใด ในคาพดของบคคลใด คาจรงมเพยง เลกนอย นอกนนเปนคาพลอย ๆ (ทงสน) กฉนนน บคคลนทาน เรยกวา มคคสป (คนเหมอนแกงถว) ภาวะแหงคน มคคสป * พงดเรองนในมหาฎกา ๑/๘๑

Page 61: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 58

นน ชอวา มคคสปตา ความเปนพเลยง ชอวา ปารภฏยตา อธบายวา กภกษใดเลยงด คออมชเดกในสกล ดวยสะเอวบาง ดวย คอบาง ราวกะหญงพเลยงเดก การกระทาของภกษผเลยงเดกนน ชอวา ปารภฏย ความเปนแหงปารภฏย ชอวา ปารภฏยตา ฉะน. [ เนมตตกตานเทศ ] พงทราบอรรถาธบายในเนมตตกตานเทศตอไป กายกรรมและ วจกรรมอยางใดอยางหนง อนยงความหมายรในอนใหปจจย (แกตน) ใหเกดแกคนอน ๆ ชอวา นมตต (บยใบ) การทภกษเหนเขาถอ ขาทนยะเดนไป จงทานมตโดยนยวา "ทานทงหลายไดของเคยว อะไรมา" ดงนเปนตน ชอวา นมตตกมม (บอกใบ) การพด เกยวดวยปจจย ชอวา โอภาโส (พดเคาะ) การทภกษเหนเดก เลยงโคแลวแสรงถามวา "ลกโคเหลานเปนลกโคนมหรอลกโคเปรยง" เมอเขาตอบวา "ลกโคนมเจาขา" แลวทาโอภาสมอนพดแคะไดโดย นยวา "ไมใชลกโคนมกระมง ถาเปนลกโคนม พวกภกษคงไดนมสด บาง" ดงนเปนตน จนเดกเหลานนตองไปบอกบดามารดาใหถวายนมสด (แกเธอ) เปนอาท ชอวา โอภาสกมม (พดแคะได) การพด เฉยด (วตถทประสงค) ชอวา สามนตชปปา (การพดเลยบเคยง) กในบทนควรจะเลาเรองภกษชตน (มาสาธก) ไดยนวา ภกษชตนใครจะฉนอาหาร จงเขาไปสเรอน (ของ อปฐายกา) แลวนงลง หญงแมเรอนเหนภกษนนแลว ไมยาก

Page 62: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 59

จะให จงเสพดวา "ขาวสารไมม" ทาทจะไปหาขาวสาร ไปสเรอน ของคนทคนเคยกนเสย ภกษเขาไปในหองมองดไป พบทอนออย ทซอกประต เหนนาออยงบในภาชนะ เหนปลาแหงในตระกรา เหน ขาสารในหมอ เหนเรยงในกระออมแลวออกมานงอย หญง แมเรอน (กลบ) มาถง แสรงบอกวาไมไดขาวสาร ภกษกพดขนวา "อบาสกา ฉนเหนลางกอนแลว รวาวนนภกษาจกไมสาเรจ" หญง แมเรอนถามวา "ลางอะไร เจาขา" ภกษวา "ฉนเหนงคลาย ทอนออยทเกบไวซอกประต คดจะตมน มองดไปกเหนพงพานซง คลายกบปลาแหงทเกบไวในตะกรา อนงนนมนถกประหารดวยกอนหน และกอนดน ซงคลายกอนนาออยงบทวางไวในภาชนะ ทา (แผ) ขน เมอมนจะกดกอนดนนน กเหนเขยวของมนคลายเมลดขาสารในหมอ พอเคองจด (กเหน) นาลายเจอดวยพษทออกจากปากของมน คลายกบเปรยงทใสไวในกระออม" หญงแมเรอนนนเหนวาไมอาจ จะลวงคนหวโลนได จงถวายออยแลวหงขาวถวายพรอมกบเปรยง นาออยงบและปลา ฉะนแล การพดเฉยดอยางน พงทราบวา สามนต- ชปปา (พดเลยบเคยง) พดลอมไปลอมมาเอาจนไดปจจยนน ชอวา "ปรกถา" (พดหวานลอม). [ นปเปสกตานเทศ ] พงทราบอรรถาธบายในนปเปสกตานเทศตอไป บทวา อก- โกสนา ไดแกการดาดวยวตถสาหรบดา ๑๐ อยาง บทวา วมภนา

Page 63: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 60

ไดแกพดขม บทวา ครหนา ไดแกการพดใสรายเขา โดยนยวา เขา เปนคนไมมศรทธา เปนคนไมเลอมใส เปนตน บทวา อกเขปนา คอขบเขาดวยวาจา "ทานอยาพดอยางนในทน" การขบเขาอางเรอง อางเหตทก ๆ อยาง ชอวา สมกเขปนา (การพดไลเขา) อกอยางหนง การทเหนเขาไมใหแลวแสรงพดยกเขาวา "โอ ทานทานบด" ดงน ชอวา อกเขปนา (ประชด) ยกหนกขนไปวา "โอ ทานมหาทานบด" ดงน ชอวา สมกเขปนา บทวา ขปนา คอพดเยย อยางนวา "น อยางไร ชวตของผบรโภคผกละ" บทวา สงขปนา คอพดเยยให วเศษยงขนอยางนวา "ทานทงหลายจะเรยกทานผนซงใหคาวาไมม แก ชนทงปวงตลอดกาลเปนนตย วาไมใชทายกไดอยางไร" บทวา ปาปนา ไดแกเหยยดเขาวาไมใชทายก หรอกดเขาใหเสยหาย การพดเหยยด เขาไปหมดทกอยาง ชอวา สมปาปนา (หยาม) บทวา อวณณ- หารกา ความวา การนาความเสยหายจากเรอน (น) ไปสเรอน (โนน) จากบาน (น) ไปสบาน (โนน) จากชนบท (น) ไปส ชนบท (โนน) ดวยคดวา "เขาจะตองให (ปจจย) แกเรา เพราะกลว ความเสยหายอยางน" บทวา ปรปฏมสกตา ไดแกความเปนผพด คาหวานตอหนา พดนนทาลบหลง กความเปนเชนนน เปนดจการท เมอบคคลไมอาจสหนาเขา กดเนอหลงเขาขางหลง เพราะเหตนน จง เรยกวา ปรปฏ มสกตา คาวา อย วจจต นปเปสกตา ความวา กรยามการดาเปนอาทนนน ทานกลาววา ชอวา นปเปสกตา เพราะ กวาดลางความดของคนอนใหเสยไป ราวกะกวาดดวยไมกราดซไมไผ

Page 64: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 61

อกนยหนง เพราะเปนการบดปนความดของคนอนแสวงหาลาภ เหมอน บดคนธชาตหาของหอมฉะนน. [ ลาเภน ลาภ นชคสนตานเทศ ] พงทราบอรรถาธบายในนเทศแหง ลาเภน ลาภ นชคสนตา ตอไป การแสวงหา ชอวา นชคสนตา คาวา อโต ลทธ คอได แตเรอนน บทวา อมตร คอทเรอนโนน บทวา เอฏ ไดแก ความใฝหา บทวา คเวฏ ไดแกการเสาะหา บทวา ปรเยฏ ไดแกการแสวงหา กในนเทศน บณฑตพงกลาวเรองของภกษผให ภกษาทได ๆ ตงแตแรกแกกลทารกในสกลนน ๆ (แลวไดปจจย ตอบแทนเรอยมา) ในทสดไดขรยาคไป (เปนนทสนะ) บทวา เอสนา เปนตน เปนไวพจนของบทวา เอฏ เปนตนนนเอง เพราะ เหตนน พงทราบโยชนาในบทเหลานวา บทวา เอฏ คอ เอสนา บทวา คเวฏ กคอ คเวสนา บทวา ปรเยฏ กคอ ปรเยสนา ดงน ความทกลาวมานเปนอรรถาธบายแหงบาปธรรมทงหลายมกหนา เปนตน. บดนพงทราบวา ในคาวา เอวมาทน จ ปาปธมมาน นน ถอเอาบาปธรรมเปนอเนก ทตรสไวในพรหมชาลสตร โดยนยวา "อกอยางหนง เหมอนอยางวาสมณพราหมณผเจรญพวกหนง บรโภคโภชนะททายกถวายดวยศรทธาแลว ยอมเลยงชวตโดย

Page 65: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 62

มจฉาชพ ดวยตรจฉานวชาเชนน ตรจฉานวชานคออะไรบาง ตรจฉานวชาคอ องค วชาทานายองคาพยพ นมตต วชาทานายลาง อปปาต ทานายอบาต สปน ทานายฝน ลกขณ ทานายลกษณะ มสกจฉนน ทานายรอยหนกดผา อคคโหม วธบชาเพลง ทพพ- โหม วธบงหวนควน" ดงนเปนตนดวย. มจฉาชวะทเปนไปดวยอานาจแหงการละเมดสกขาบท ๖ ททรง บญญตเพราะอาชพเปนเหตเหลานกด ดวยอานาจแหงบาปธรรมทง หลายมอาทอยางน คอการลวง การปอยอ การขเขญ และการแสวง หาลาภดวยลาภเหลานกดอนใด การงดเวนจากมจฉาชวะทกประการ นนใด อนนชอวา อาชวปารสทธศล ฉะนแล. ความแหงคาในคาวา อาชวปารสทธศลนน ดงน ชนทงหลาย ยอมอาศยสงนนเปนอย เหตนน สงนนจงชอวาอาชวะ สงนนไดแก อะไร ? สงนนไดแกความพยายามในการแสวงหาปจจย ความหมดจด ชอวาปารสทธ ความหมดจดแหงอาชวะ ชอวาอาชวปารสทธ. [ ปจจยสนนสตศล ] สวนปจจยสนนสตศล ทกลาวไวในลาดบแหงอาชวปารสทธศล นนใด พงทราบอรรถาธบายในปจจยนสตศลนน ดงตอไปน : - [ แกบทจวร ] คาวา พจารณาโดยแยบคาย ความวา พจารณา คอร เลงเหน โดยอบาย คอโดย (ถก) ทาง แทจรง การเลงเหน

Page 66: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 63

ซงกลาวไวโดยนยวา เพอบาบดความหนาว เปนตนนนเอง บณฑต พงทราบวา ชอวา พจารณาโดยแยบคาย ในทน ในบท เหลานน บทวา จวร ไดแกบรรดาผามอนตรวาสกเปนตน ผนใด ผนหนง บทวา เสพเฉพาะ คอใชสอย ไดแกนงหรอหม คาวา ยาวเทว เปนคานยมกาหนดเขตแดนแหงประโยชน จรงอย ประโยชน ในการใชจวรของพระโยคกมเทานเอง นคออะไร คอประโยชนวา เพอจะบาบดหนาวเปนตน หายงไปกวานไม คาวาความหนาว ไดแก ความหนาวอนเกดขนดวยอานาจแหงความกาเรบแหงธาตภายในกด ดวย อานาจความแปรเปลยนแหงฤดภายนอกกด อยางใดอยางหนง บทวา ปฏฆาตาย แปลวา เพอบาบด คอเพอบรรเทาเสยซงความหนาว นน อยางทมนจะไมยงอาพาธใหเกดขนในสรระได เพราะวาเมอสรระ ถกความหนาวเบยนเอาแลว ภกษมจตกระสบกระสาย ยอมไมอาจ จะตงความเพยรโดยแยบคายได เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจง ไดทรงอนญาตวา พงใชจวรเพอบาบดความหนาวได นยนพงทราบ ในประโยชนทเหลอทงปวง เพราะในอธการนไดกลาวไวสนเชงแลว บทวา ความรอน คอความรอนแหงไฟ บณฑตพงทราบแดนเกด แหงความรอนนน ในเพราะไฟปาเปนตน. สวนในประชมบทวา ฑสมกสวาตาตปสรสปสมผสสาน นน พงทราบอรรถาธบายดงตอไปน บทวา ฑสา แปลวาเลอบ บาง อาจารยวา แมลงวนหวเขยวกม บทวา มกสา แปลวายงนนเอง บทวา วาตา ไดแกลมทงหลาย อนตางโดยเปนลมเจอฝนและลม

Page 67: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 64

ไมเจอฝนเปนตน บทวา อาตโป คอแดด สตวทเสอกคลานไป ทกชนด ชอวา สรสป ไดแกสตวจาพวกตวยาวมงเปนตน สมผส ของสตวเหลานนม ๒ อยาง คอ สมผสดวยอาการกดเอา ๑ สมผสดวย การถกตองเอา ๑ สมผส ๒ อยางนน หาเบยดเบยนภกษผหมจวร นงอยไดไม เพราะเหตนน ในทเชนนน ภกษจงเสพจวรเพอประ- โยชนแกการบาบดสมผสเหลานน การกลาวคาวา ยาวเทว นอก กเพอแสดงการกาหนดเขตแดนแหงประโยชนทแน แทจรงการปกปด อวยวะทยงความละอายใหกาเรบ เปนประโยชนประจา ประโยชน นอกนยอมมในกาลลางครงลางคราว คาวา หรโกปน ในบท หรโกปนปฏจฉาทนตถ นน หมายเอาทแคบ ๆ นน จรงอย เมอ อวยวะใด ๆ อนบคคลเปดเขา ความละอายยอมกาเรบ คอยอม เสยไป อวยวะนน ๆ ทานเรยกวา หรโกปนะ เพราะเปนทยงความ ละอายใหกาเรบ ความแหงบทนนวา เพอปกปดเสยซงอวยวะหร- โกปนะนนแล เพราะเหตนน (ปาฐะจงควรเปน) หรโกปนปฏจ- ฉาทนตถ (แต) ปาฐะวา หรโกปน ปฏฉาทนตถ กม. [ แกบทบณฑบาต ] บทวา บณฑบาต ไดแกอาหารอยางใดอยางหนง กอาหาร อยางใดอยางหนง ทานเรยกวา บณฑบาต เพราะอาหารนนตกลงใน บาตรของภกษโดยการภกขาจาร อกนยหนง ความตกลงแหงกอนขาว ทงหลาย อธบายวาความประชมกน ความรวมกนแหงภกษาทงหลาย ทภกษไดแลวในทนน ๆ ชอวา บณฑบาต บทวา เนว ทวาย คอ

Page 68: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 65

เพอทวะ อธบายวา มงจะเลนเชนดงทารกทงหลายมคามทารกเปนตน หามได บทวา น มทาย คอเพอทมะ อธบายวา มงมวเมาใน กาลงกาย และมงมวเมาในความเปนผชาย๑ เชนดงพวกนกมวยเปนตน หามได บทวา น มณฑนาย คอเพอมณฑนะ อธบายวา มงทาภาวะคอการทาอวยวะใหญนอยใหอมเอบ เชนดงหญงชาววง และ หญงแพศยาเปนตนหามได บทวา น วภสนาย คอเพอวภสนะ อธบายวา มงความมฉววรรณสดใส เชนดงตวละครและตวระบาเปนตน หามได.๒

อนง บณฑตพงทราบวาใน ๔ บทนน บทวา เนว ทวาย นน พระผมพระภาคเจาตรสเพอละความเปนอปนสยแหงโมหะ บทวา น มทาย นน ตรสเพอละความเปนอปนสยแหงโทสะ สองบทวา น มณฑนาย น วภสนาย นน ตรสเพอละความเปนอปนสยแหงราคะ อนง สองบทวา เนว ทวาย น มทาย น ตรสเพอกนความ ๑. โปรสมท มหาฎกาแกวา ไดแกปรสมานะ คอถอตววาเปนลกผชาย ลางอาจารยวาไดแก ราคะอนอาศยความสามารถในการเสพอสทธรรมนนเอง เรยกวา โปรสมทะ. ๒. ตอนแก เนว ทวาย ฯ เป ฯ น ทานแกรปเดยวกนทกบท คอ ทวาย เปน ทวตถ, มทาย เปน มทตถ, มณฑนาย เปนมณฑนตถ, วภสนาย เปน วภสนตถ. แลวกมไขดวยประโยค วตต โหต ทกบท ไขนนเหนไดวาไขบททง ๔ โดยเฉพาะ ซงเมอแปลบททง ๔ แลว กจะตอง แปลคาไขตอทนท คอทานตองการขยายความเฉพาะบททประสงค แปลบทนนแลวกแปล วตต โหต เลย เสรจแลวจงมาเรองทเกยวกบบทนนทหลง. มหาฎกาทานแกเหนไดวา บทตงกบคาไขอยในประโยคเดยวกน ดงน สหสา กรยาป ทวาต วจจต ตโต วเสสนตถ ทวตถ กฬานมตตนต วตต โหตต อาห แปลวา แมกรยาลกลน กเรยกวา ทวะ เพอจะใหตางกน ทานจงกลาววา เพอทวะ อธบายวา มงจะเลน ดงน. ในทนแปลตามมหาฎกา ดวยเหนวาชอบดวยหลกไวยากรณและสมพนธ.

Page 69: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 66

เกดขนแหงสงโยชนสาหรบตน สองบทวา น มณฑนาย น วภสนาย น ตรสเพอกนความเกดขนแหงสงโยชนสาหรบคนอนดวย อนง การ ละอโยนโสปฏบต และกามสขลลกานโยค กเปนอนตรสดวยบททง ๔ นนดวย. บทวา ยาวเทว มอธบายดงกลาวแลวนนแล บทวา อมสส กายสส คอแหงรปกายอนประกอบดวยมหาภต ๔ น บทวา ตยา คอเพอตงอยโดยตอเนองกนไป บทวา ยาปนาย คอเพอความไม ขาดสายแหงความเปนไป หรอเพอตงอยตลอดกาลนาน จรงอย ภกษ นยอมเสพบณฑบาตเพอความตงอยแหงกาย และเพอความเปนไปได เหมอนเจาของเรอนชารดคาเรอน และเหมอนพอคาเกวยนหยอดเพลา เกวยนฉะนน หาใชเพอเลน เพอเมา เพอตกแตงและประเทองผวไม อกนยหนง พงทราบวา คาวา ต น เปนชอของชวตนทรย เพราะเหตนน ดวยคาวา อมสส กายสส ตยา ยาปนาย เพยง เทาน จงมคาอธบายวา "เพอยงชวตนทรยแหงกายนใหเปนไป" ดงนกได. บทวา วหสปรตยา มวนจฉยวา ความหว ชอวหสา เพราะ อรรถวาทาใหปวย แทจรง ภกษนเสพบณฑบาตเพอระงบความหวนน เหมนคนเปนแผลทายารกษาแผล และคนไข ในเมอเกดอาการรอน และหนาวเปนตน กกนยาแกอาการฉะนน บทวา พรหมจรยา- นคคหาย คอเพออนเคราะหสาสนพรหมจรรยทงสน และมรรค พรหมจรรยดวย จรงอย ภกษน เมออาศยกาลงกาย (อนเกดม)

Page 70: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 67

เพราะการเสพบณฑบาตเปนปจจย ปฏบตไปเพอขามภพกนดาร โดย ประกอบเนอง ๆ ในสกขา ๓ ชอวายอมเสพ (บณฑบาต) เพอ อนเคราะหพรหมจรรย เสมอน (คภรยาสาม) ผมความตองการขาม ทางกนดาร (จาใจ) บรโภคเนอบตร เสมอนคนผตองการขามแมนา อาศยแพ และเสมอนคนผตองการขามทะเลอาศยเรอ ฉะนน. ขอวา อต ปราณจ เวทน ปฏหงขาม นวจ เวทน น อปปาเทสสาม มอรรถธบายวา "ภกษคดวา 'ดวยประการน คอ ดวยการเสพบณฑบาตน เราจกกาจดเวทนาคอความหวแตเกากอนเสย ไดดวย จกยงไมเวทนาใหม อนมการบรโภคเกนประมาณเปนปจจย ใหเกดขน เหมอนดงพราหมณอาหรหตถกะ พราหมณอลงสาฏกะ พราหมณตตถวฏฏกะ พราหมณกากมาสกะ พราหมณภตตวมตกะ คนใดคนหนงดวย๑ ดงน เสพ (บณฑบาต) ดงคนไขเสพเภสช ๑. มหาฎกาวา ชอพราหมณ ๕ คนน ไมใชชอตว เปนฉายา พราหมณ ๕ ลวนแต เปนคนกนจเกนประมาณทงนน คนหนง กนมากจนลกไมไหว ตองใหคนอนชวยฉดมอจงลกขนได คาขอรองใหชวยฉดมอนวา "อาหร หตถ" เพราะฉะนน พราหมณผนจงไดฉายาวา "อาหรหตถกะ" (ตาพราหมณ "ฉดมอท") คนหนง กนแลวลกขนเองได แตวาทองกางเกนขนาด ไมอาจนงผาได (เพราะมอโอบทอง ตวไมหม) จงไดฉายาวา "อลงสาฏกะ" (ตาพราหมณ "อยาผา") คนหนง กนแลวลกไมไหว เลยนอนกลงเกลอกอยกบทกนนนเอง จงไดฉายาวา "ตตถวฏฏกะ" (ตาพราหมณ "กลงอยกบท") คนหนง กนจนคงปาก อาปากใหกาจกอาหารกนจากชองปากได จงไดฉายา "กากมาสกะ" (ตาพราหมณ "กนเผอกา") คนหนง กนจนอบไมไหว ตองคาย คออวกออกมา ในทนงกนนนเอง จงไดฉายาวา "ภตตวมตกะ" (ตาพราหมณ "คายขาว")

Page 71: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 68

ฉะนน" ดงนนยหนง อกนยหนง พงทราบอรรถาธบายในขอนวา "เวทนาใดททานเรยกวาเวทนาเกา เพราะอาศยการบรโภคของอนไม เปนสปปายะและบรโภคเกนประมาณในปจจบนเกดขน ดวยอานาจกรรม เกาเปนปจจย เราเมอยงปจจยแหงเวทนาเกานนใหเสอมไปดวยบรโภค อาหารทเปนสปปายะและบรโภคพอประมาณ ชอวายอมกาจดเวทนาเกา นนเสยไดดวย และเวทนาใดทเรยกวา เวทนาใหม เพราะอาศยกอ กรรม คอการบรโภคทไมชอบ ซงตนกระทาในบดน เกดขนตอ ไป เราเมอไมใหมลแหงเวทนาใหมนนเกดขน ดวยอานาจ แหงการบรโภคชอบ ชอวาจกไมยงเวทนาใหมนนใหเกดขนดวย" ดงนกได. กแล การถอความบรโภคชอบ การละอตตกลมถานโยค และ การไมละเลยสขอนชอบธรรม (๓ ประการน) พงทราบวา เปนอน ทรงแสดงครบแลว ดวยปาฐะเพยง ๒ ขอน.*

ขอวา ยาตรา จ เม ภวสสต ความวา ภกษคดวา 'ดวย การบรโภคพอประมาณ ความเปนไป กลาวคอความดาเนนไปตลอด กาลนาน เพราะความไมมอนตรายทจะเขามาตดรอนชวตนทรย หรอ จะบนทอนอรยาบถ จกมแกเรา อนงวา จกมแกรางกายของเราทม ความเปนไปเนองดวยปจจยนดวย' ดงนแลวเสพ (บณฑบาต) เหมอนคนมโรคเรอรงเสพยาแกโรคฉะนน สองบทวา อนวช- * คอ ปราณ จ เวทน ปฏหงขาม ขอ ๑ นว จ เวทน น อปปาเทสสาม ขอ ๑ บาง กรวมเอา วหสปรตยา และ พรหมจรยานคคหาย เขาดวยกนเปน ๔ ขอ.

Page 72: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 69

ชตา จ ผาสวหาโร จ ความวา ภกษคดวา 'ความหาโทษมได จกมแกเรา ดวยเวนการแสวงหา การรบ และการบรโภคทมชอบเสย และความอยผาสกจกมแกเราดวยบรโภคพอประมาณ' ดงน นยหนง วา "ความหาโทษมได โดยไมมโทษตาง ๆ เชนความกระสน ความคราน ความอดอาด ความถกผรตเตยนเปนตน เพราะบรโภคของ ทไมเปนสปปายะและบรโภคเกนประมาณเปนปจจย จกมแกเรา และ ความผาสกโดยมรางกายแขงแรง เพราะบรโภคอาหารทเปนสปปายะ และบรโภคพอประมาณเปนปจจย จกมแกเรา" ดงนบาง นยหนงวา "ความหาโทษมไดโดยละสขในการนอน สขในการเอกเขนก สขใน การหลบเสยได จกมแกเรา ดวยเวนบรโภคอาหารตามทตองการจน เตมทอง และความผาสก โดยอรยาบถ ๔ ดาเนนไปสมประกอบ จกมแกเรา ดวยบรโภคอาหารใหหยอนไวสก ๔ - ๕ คา" ดงนบาง แลวการเสพ (บณฑบาต) สมดงคาประพนธทกลาวไววา โยคาวจรภกษพงเลกบรโภค (กอนจะอม) ๔ - ๕ คา แลวดมนา การบรโภคเพยงเทาน กพอแลวเพอความอยผาสก แหงภกษผมตน สงไปแลว (คอไมอาลยในรางกายและชวต) ดงน. การกาหนดถอเอาประโยชน และขอปฏบตสายกลาง พงทราบ วาเปนอนทรงแสดงแลวดวยปาฐะเพยง ๓ บทน (มบทวา ยาตรา เปนอาท)

Page 73: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 70

[ แกบทเสนาสนะ ] บทวา เสนาสนะ หมายเอาทงทนอนและทนง กภกษนอน ในทใด ๆ จะเปนวหารหรอโรงเรอนตาง ๆ มเพงเปนตนกตาม ทนน ๆ ชอวาเสนาสนะ ภกษยอมนง คอยอมนงพกอยในทใด ๆ (ดง กลาวแลว) ทนน ๆ ชอวาอาสนะ รวมสองคานนเขาดวยกนเรยกวา "เสนาสนะ" สองบทวา อตปรสสยวโนทน ปฏสลลานารามตถ อธบายวา "ฤดนนเอง ชอ อตปรสสย (อนตรายคอฤด) เพราะ อรรถวาเบยดเบยน" ความแหงสองบทนนวา "เพอบรรเทาอตปรสสยะ ดวย เพอสาราญในการเรนอยดวย" มคาขยายความวา "ฤดใดไม เปนสปปายะ ทาความอาพาธแหงสรระ และความกระสบกระสายแหง จต เปนสงพงบรรเทาเสยไดดวยการเสพเสนาสนะ เพอบรรเทาฤดนน และเพอเอกภาวสขดวย"* แทจรง การบรรเทาอตปรสสยะกไดตรสไว แลวดวยบาลขางตนมคาวา "สตสส ปฏฆาตาย" เปนอาทนนโดยแท ถงอยางนน พงทราบวา ตรสคานไวในตอนทายนอก (ดวย) ทรงมง หมาย (ใหทราบวา) การบรรเทาอตปรสสยะเปนประโยชนประจา เชนเดยวกบคาทกลาวไวในตอนเสพจวรวา "การปกปดอวยวะทยง * อตปรสสย นน เราเคยแปลกนวา "อนตรายเกดแตฤด" แตตามนยททานแกน ดท จะตองแปลวา "อนตรายคอฤด" บท ปฏสลลานารามตถ นน แปลกนมว ๆ มานานแลว ทานแกเปน เอกภาวสขตถ วเศษแท คอแก ปฏสลลาน (เรนอย) เปน เอกภาวะ (ผอยเดยว) สวนอารามะ (ยนด) แกเปน สข สมควรแกพยญชนะและอตถะทกอยาง ในทนมถอเอานยนนแปล ปฏสลลนาราม วา "สาราญในการเรนอย" เปนอนพนแกงไปท.

Page 74: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 71

ความละอายใหกาเรบ เปนประโยชนประจา ประโยชนนอกนยอมมใน กาลลางครงลางคราว" ฉะนน. อกนยหนง ฤดมประการดงกลาวแลวน คงเปนอต (สวนหนง) สวนปรสสย (เปนอกสวนหนง) ม ๒ อยางคอ ปากฏปรสสย อนตรายเปดเผย ๑ ปฏจฉนนปรสสย อนตรายปกปด ๑ ในอนตราย ๒ อยางนน อนตรายเปดเผย ไดแกสตวทงหลาย มสหะและเสอเปนตน อนตรายปกปด ไดแกกเลสทงหลายมราคะ และโทสะเปนตน อนตรายเหลานนยอมทาความอาพาธให เหตไมม ทคมตวกด เหต (มองไป) เหนรปทเปนอสปปายะเขาเปนตนกด ไมไดในเสนาสนะใด๑ ภกษเมอรอยางนนแลวพจารณาเสพเสนาสนะ นน พงทราบวา ชอวา "พจารณาโดยแยบคายแลวเสพเสนาสนะ ฯ ล ฯ เพอบรรเทาฤดและอนตราย" ดงน. [ แกบทคลานปจจยเภสชชบรขาร ] ในบทวา คลานปจจยเภสชชปรกขาร น มวนจฉยวา เภสช ชอวาปจจย เพราะอรรถวา เปนเครองตอตานโรค หมายความวา เปนเครองปราบโรค คาวาปจจยน เปนชอของเภสชซงเปนสปปายะ ๑. ประโยคนปฏเสธซอน ตองอานใหด จงจะจบความได ความกคอวา ปรสยะทงสอง อยางนนจะทาอนตรายแกภกษได กเมอภกษไมมทคมตว คอไมมเสนาสนะอย เชนอยกลางแจง หรออยโคนไม สตวรายอาจทาอนตรายได และอยโลง ๆ เชนนนอาจมองเหนรปทไมเปนสปปายะ เขา อนตรายปกปดคอกเลสกจะเกดขน ถาไดอยเสนาสนะเปนทคมตวแลว กบรรเทาอนตราย ทง ๒ อยางนนได ทานจงวา "อนตรายเหลานนยอมทาความอาพาธให.... ไมได..... นยหลงน อตปรสสย ใหแปลวา ฤดและอนตราย.

Page 75: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 72

อยางใดอยางหนง ทชอวาเภสช เหตวาเปนสงทหมอพงทา (ปรง) เพราะเปนสงทหมออานวยให เภสช คอปจจยแหงคนไข ชอวา คลานปจจยเภสช หมายถงสงทหมอทา เปนสปปายะแกคนไข อยางใดอยางหนง เชนนามน นาผง นาออยเปนตน. กบรวาร (เครองแวดลอม) พระผมพระภาคเจาตรสวาบรขาร ในบาลวา "พระนครเปนสถานอนเขาลอมดแลว ดวยนครบรขาร ๗๑" เปนตน อลงการ (เครองประดบ) กตรสวาบรขาร ในบาลวา "รถมศลเปนบรขาร มฌานเปนเพลา มความเพยรเปนลอ๒" เปนตน สมภาระ (เครองคาจน) กตรสวาบรขาร ในบาลมวา "ชวตบรขาร เหลาน อยางใดอยางหนง บรรพชตหามาโดยชอบ" เปนตน๓ กใน บทวา คลานปจจยเภสชชปรกขาร น ยอมควรทงสมภาระ ทงบรวาร จรงอย คลานปจจยเภสชนน ชอวา เปนเครองลอมกนแหงชวตกได เพราะเปนเครองรกษา (ชวต) ไว ไมใหชองแกอาพาธอนจะทาให ๑. อง. สตตก. ๒๓/๑๐๗. สตตห นครปรกขาเรห - ดวยนครบรขาร ๗ - น ลางทานกหมาย เอากาแพง ๗ ชน แตในมหาฎกาวา ลางอาจารยหมายเอาเครองลอมรกษาเมอง ๗ อยาง และ จาแนกไวดงน ตฏอปรกเขโป มลดน ปรขา คเมอง อทปาโป เชงเทน ปากาโร กาแพง เอสกา เสาระเนยด ปลฆา ลมสลก ปาการปตถณฑล หอรบ ? "สตตห นครปรกขาเรห" มแสดงไวในพระบาลทง ๗ อยางคอ เอสกา ปรขา อนปรยายปโถ พห อาวธ พห พลกาโย โทวารโก ปากาโร นแล นครปรกขาร "เครองแวดลอมนคร" จะ แปลตามมหาฎกาวา 'เครองลอมรกษานคร" - นคร ปรวาเรตวา รกขนเกห กจะได อนง จะถอ ตามมตอรรถกถากไมได เพราะทานแกไววา นคราลงกาเรห อลงกต คอ "เครองประดบสาหรบ นคร" ในทน ปรกขาร หมายเอา ปรวาร เพราะทหมายเอา อลงการ กมอยตอไป จงตอง แปลเปน "ปรวาร" ตามทประสงค. ๒. ส. มหาวาร. ๑๙/๗. ๓. ม. ม. ๑๒/๑๐๙.

Page 76: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 73

เสยชวตเกดขนได ชอวา เปนเครองคาจนแหงชวตกได เพราะเปน เครองบนดาลชวตใหยงยน เพราะฉะนน คลานปจจยเภสชนน จง ตรสเรยกวา "บรขาร". ดงน (บทนจงทาวเคราะหไดวา) คลานปจจยเภสชชจ ต ปรกขาโร จาต คลนปจจยเภสชชปรกขาโร (บรขารคอเภสช อนเปนเครองปราบโรคแหงคนไข) ความแหงปาฐะนนวา . . . ซง คลานปจจยเภสชบรขารนน อธบายวา "ซงเครองคาจนแหงชวต มนามน นาผง นาออยเปนตนทหมออานวยให เปนทสบายแหงคนไข อยางใดอยางหนง" บทวา อปปนาน แปลวาเกดแลว เปนแลว กอขนแลว ในบทวา เวยยาพาธกาน น ความกาเรบแหงธาต ชอ พยาพาธ สวนโรคตาง ๆ มโรคเรอน ฝ และพพองเปนตน ซงมความ กาเรบแหงธาตนนเปนสมฏฐาน ชอวา เวยยาพาธก เพราะเกดแต พยาพาธ บทวา เวทนา ไดแกทกขเวทนา คอเวทนาซงเปนวบาก แหงอกศล ความกคอ (เพอบาบดเสย) ซงเวทนาเนองดวยโรคอนเกด แตพยาพาธเหลานน บทวา อพยาปชฌปรมตาย หมายความวา เพอความไมมทกขเปนอยางยง อธบายวา เพยงททกขนนเสอมหมดไป. ศล อนมการพจารณาโดยแยบคายกอนแลวจงบรโภคปจจยเปน ลกษณะน บณฑตพงทราบวา ชอปจจยสนนสตศล โดยสงเขป ดวย ประการฉะน สวนอรรถแหงคาในคาวา ปจจยสนนสตะ น พง ทราบดงน กเครองอาศยมจวรเปนตน ทานเรยกวาปจจย เพราะเปน ทสตวทงหลายอาศย คอใชบรโภค จงไปได คอจงดาเนนไปได

Page 77: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 74

หมายความวาจงเปนไปได ศลนองอาศยปจจยเหลานน เพราะเหตนน จงชอวาปจจยสนนสตะ. [ สาธนะ เหตใหสาเรจศล ] พงทราบสาธนะ (เหตใหสาเรจ) ในศล ๕ อยางน ดงน ปาฏโมกขสงวร ภกษพงใหถงพรอมดวยศรทธา เพราะปาฏโมกข- สงวรศลนน เปนสทธาสาธนะ (มศรทธาเปนเหตใหสาเรจ) เหตท การบญญตสกขาบทเปนการลวงวสยของพระสาวก จรงอย การตรส หามเสยซงการทลขอใหทรงบญญตสกขาบท เปนนทศนะในขอนได อยางหนง เพราะฉะนน ปาฏโมกขสงวรศลนน ภกษสมาทานสกขาบท ตามททรงบญญตไวใหสนเชงดวยศรทธาแลว ไมทาความอาลยแม ในชวต จะพงทาใหถงพรอมไดอยางด สมคาทตรสไววา "ภกษทงหลายผจะตามรกษาศล จงเปนผม ศลทเปนทรกดวยด มความเคารพ (ในศล) ทกเมอไป ดจนกตอยตวดรกษาฟอง จามร รกษาขนหาง มารดารกษาบตรทรกคนเดยว คนตาเดยงรกษานยนตา (ทเหลออย) ขางเดยว ฉะนน" และตรสไว (ในทอน) อกวา "มหาสมทรมความยงอยเปน ธรรมดาไมลนฝงฉนใด ดกรปหาราทะ สาวกทงหลายองเรากฉนนน เหมอนกน ยอมไมลวงสกขาบททเราบญญตแสาวกทงหลาย แม เพราะเหตแหงชวต"๑ กแลในความขอนพงทราบเรองพระเถระทง ๑. อง. อฏก. ๒๓/๒๐๓.

Page 78: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 75

หลาย ทถกโจรมดไวในดง (เปนนทศนะ) ไดยนวา โจรทงหลายมดพระเถระ (รปหนง) ดวยเถาหญานาง (ทง) ใหนอนในดงมหาวตตน พระเถระนอนอยอยางไรนนแหละ เจรญวปสสนาตลอด ๗ วน ไดบรรลอนาคามผลแลวถงมรณภาพใน ทนนเอง ไปเกดในพรหมโลก (อกเรองหนง) พวกโจรมดพระเถระ อกรปหนงดวยเถาหวดวน (ทง) ใหนอนอยในตมพปณณทวป พระ เถระนนเมอไฟปาไหมลามมากหาเดดเถาวลยไม เรมตงวปสสนาจน สาเรจเปนพระอรหนตสมสส ปรนพพานไป พระอภยเถระผเปน ทฆภาณกะ (กลาวคมภรทฆนกาย) เดนทางไปพรอมกบภกษ ๕๐๐ ไดพบเขา จงใหทาฌาปนกจสรระของพระเถระแลว ใหกอพระเจดย (บรรจอฐ) ไว. เพราะเหตนน กลบตรผมศรทธาแมอน เมอจะยงพระปาฏโมกขใหหมดจด แมจะพงสละ ชวต กไมพงทาลายสลสงวรทพระโลกนาถเจา ทรงบญญตไว. เหมอนอยางวา ปาฏโมกขสงวร ภกษพงใหถงพรอมดวยศรทธา ฉนใด อนทรยสงวรกพงใหถงพรอมดวยสตฉนนน เพราะวาอนทรย- สงวรศลนน เปนสตสาธนะ (มสตเปนเหตใหสาเรจ) เหตทอนทรย ทงหลายทตงมนแลวดวยสต ไมเปนชองทโทษทงหลายมอภชฌา เปนตน จะพงไหลเขามาได เพราะเหตนน อนทรยสงวรนนอนพระ โยคผเมออนสรณถง (พระธรรมเทศนา) อาทตตปรยาย โดยนยวา "ภกษทงหลาย จกขนทรยถกทมเอาดวยซเหลกอนเผาไฟจนรอนโชน

Page 79: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 76

เปนแสงชวง ยงประเสรฐกวา สวนการถอเอาโดยอนพยญชนะ ถอเอาโดยนมต ในรปทงหลายอนจะพงรดวยจกษ ไมประเสรฐเลย" ดงน เปนตนแลว เมอวญญาณเปนไปแลวทางทวารมจกขทวารเปน อาท ในอารมณทงหลายมรปเปนตน หกหามความถอมถอเอาโดย นมตเปนตน อนเปนทางทโทษทงหลาย มอภชฌาเปนตน จะพงไหล เขามาเสยได ดวยสตอนไมหลงลม (นนแหละ) จะพงทาใหถงพรอม ไดอยางด. กแล เมออนทรยสงวรนน ภกษไมทาใหถงพรอมอยางนแลว แมศลปาฏโมกขกยอมไมยงไมยนอยได เปรยบเหมอนขาวกลาทมได ทารวลอม กไมยนอยได ฉะนน อนง ภกษผไมทาอนทรยสงวรให ถงพรอมน ยอมจะถกโจรคอกเลสทงหลายทารายเอาได ดจบานทเปด ประตไว กถกโจรทาลายเอาไดฉะนน อกประการหนง ราคะยอมรว เขาจตของเธอได เหมอนฝนรวรดเรอนทมงไวไมดฉะนน สมดวย พระพทธภาษตวา "ภกษพงรกษาอนทรย๒ ในเพราะรป เสยง รส กลน และผสสะทงหลาย เพราะวา ทวารทงหลาย ทเปดไวไมรกษานน ยอมทา รายเอา (ผไมรกษา) เหมอนโจรทาลาย ๑. ส. สฬายตน. ๑๘/๑๒๐. ๒. ในวสทธมรรคทเปนตนฉบบแปลนวา รกขนตนทรย ฉบบยโรป เปน รกข อนทรย แตวามหาฎกาทานแกไวดงน รเปสต รปเหต รปนมตต อปปชชนกอนตถโต รกเข อนทรยนต สมพนโธ ในทนแปลตามมหาฎกา.

Page 80: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 77

บาน (ทปดประตไว) ฉะนน. ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดได ฉนใด ราคะกยอมรวเขาจตทมไดอบรมได ฉนนน."๑

แตเมออนทรยสงวรนน อนภกษทาใหถงพรอมแลว แมศล ปาฏโมกขกยอมยงยน เหมอนขาวกลาทมรวลอมไวด ยอมยนอยได ฉะนน อนง ภกษผทาอนทรยสงวรใหพรอมน โจรคอกเลสทงหลาย ยอมทารายไมได เหมอนบานทประตปดดแลว พวกโจรทาลายไมได ฉะนน อกประการหนง ราคะยอมรวเขาจตของเธอไมได เหมอน ฝนรวรดเรอนทมงดแลวไมได ฉะนน สมดวยพระพทธพจนวา ภกษพงรกษาอนทรย ในเพราะรป เสยง รส กลน และผสสะทงหลาย เพราะวาทวาร ทงหลายทปดแลวระวงดแลวนน หาทาราย (ผระวง) ไม เหมอนพวกโจรทาลายบาน ทประตปดแลวไมได ฉะนน. ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมได ฉนใด ราคะยอมรวเขาจตทอบรมดแลวไมได ฉนนน. กเทศนานเปนเทศนาอนอกฤษฏยง๒. อนจตนเปนธรรมชาตเปลยนเรว เพราะฉะนน อนทรยสงวร ๑. ข. ธ. ๒๕/๑๖. ๒. เพราะวาแสดงถงทสด คอถงกเลสไมเกดหมดทเดยว จงเรยกวา เทศนาอยาง อกฤษฏยง.

Page 81: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 78

(นน) ภกษจาตองบรรเทาราคะทเกดขน ดวยมนสการอสภกรรมฐาน แลวจงทาใหถงพรอมได เหมนพระวงคสเถระผบวชใหมฉะนน. [ เรองพระวงคสเถระ ] ไดยนวา เมอพระเถระบวชแลวไมนาน (ตามพระอานนทเถระ) ไปเทยวบณฑบาต ราคะเกดขนเพราะเหนหญงคนหนงเขา ทานจง เรยนพระอานนทเถระวา ขาแตทานผโคตมโคตร ขาพเจาถกกามราคะเผาเอา จตของขาพเจารมรอน สาธ ขอพระคณเจา ไดกรณาบอกอบายดบรอนดวยเถด. พระเถระจงบอกวา จตของทานรมรอน เพราะแสสาคญผดไป ทาน จงเวนสภนมตอนเปนทางเกดราคะเสย จงอบรมจต ใหตงมนแนวแนดวยอสภสญญา จง (พจารณา) เหนสงขารทงหลาย โดยความเปนอน (ไมคงท) โดยความเปนทกข และโดยความเปน สภาพมใชตน ยงราคะใหญใหดบเสยจงได อยารอนอกตอไปเลย*

พระ (วงคส) เถระ ตอบรรเทาราคะไดแลว จงเทยวบณฑ- บาต (ตอไป) * ส. ม. ๑๕/๒๗๗.

Page 82: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 79

อนง อนภกษผบาเพญอนทรยสงวร พงเปนเชนพระจตตคตต- เถระ ผอยในถาใหญ ชอกรณฑกะ และพระมหามตตเถระผอยใน มหาวหารชอโจรกะ. [ เรองพระจตตคตตเถระ ] ไดยนวา ในถาใหญกรณฑกะ มจตรกรรมเรองอภเนษกรมณ แหงพระพทธเจา ๗ พระองค เปนทนาพงใจ ภกษหลายรปเดนเทยว ดเสนาสนะ เหนจตรกรรม (นน) เขา กกลาว (ชมกะพระเถระ) วา "จตรกรรม (นน) นารนรมยใจ" พระเถระกลาววา "อาวโส ทงหลาย เมอเราอยในถามากวา ๖๐ ป เรายงหารไมวาจตรกรรม มหรอไมมเลย วนน อาศยทานทงหลายผใชตา จงรเดยวนเอง" นยวา พระเถระอยมานานถงเทาน ยงไมเคยเหลอบแหงนดถาเลย. อนง ทใกลประตถาของทาน มไมกากะทงอยตนหนงดวย แมไมตนนน พระเถระกไมเคยแหงนดเบองบนเลย ตอไดเหนเกสรรวงลงมาทพนดน ตามฤดป จงรวามนมดอก พระราชาไดทรงสดบคณสมบตของพระเถระ มพระประสงคจะนมสการ ทรงสง (ราชบรษไปนมนต) ถง ๓ ครง เมอพระเถระไมมา จงตรสสงใหรดถนของพวกหญงลกออนในหมบาน นนแลวใหประทบตราพระราชลญจกร (ทรดผาถน) มพระราชโองการ ไววา "พวกทารกอยาได (ดม) นานม ตลอดเวลาทพระเถระยง ไมมา" พระเถระจงยอมไปสมหาคาม เพราะความเอนดพวกทารก พระราชาทรงสดบ (ขาวนน) แลว ตรสสง (ราชบรษ) วา แนะพนาย ทานทงหลายจงไปนมนตพระเถระเขามา เราจกรบศล"

Page 83: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 80

แลวโปรดใหนาเขาไปถงพระราชวงชนใน ทรงนมสการพระเถระ ทรง องคาสแลวตรสวา "ทานผเจรญ วนนยงไมมโอกาส พรงนขาพเจา จงจกรบศล" ดงน ทรงถอบาตรของพระเถระเสดจตามสงหนอยหนง พรอมดวยพระเทว ทรงนมสการแลวกเสดจกลบ พระราชาหรอพระ เทวจะนมสการกตาม พระเถระกกลาวถวายพระพร (อยคาเดยว) วา "สข โหต มหาราชา ขอพระมหาราชเจาจงทรงมความสข" ๗ วนลวงไปดวยอาการอยางนน ภกษทงหลายเรยนถามทานวา "ทานผเจรญ ไฉนเมอพระราชาทรงนมสการกด พระเทวทรงนมส- การกด ทานจงกลาวถวายพระพร (เหมอนกน) อยางนวา "สข โหต มหาราชา" พระเถระตอบวา "อาวโสทงหลาย เราไมไดทา ความกาหนดวาพระราชาหรอพระเทวดอก" ครนลวง ๗ วน พระราชา ทรงโปรดปลอย ดวยทรงเหนวา การอยในทนของพระเถระเปนการ ลาบาก ดงน จงได (กลบ) ไปถาใหญกรณฑกะ แลวขนสทจงกรม ในตอนกลางคน เทวดาผสงอยในตนกากะทง ชวยยนถอประทปมดาม (สองให) ครงนน กรรมฐานของทาน ไดปรากฏบรสทธอยางยง พระเถระชมชนใจอยวา "อยางไรหนอ วนนกรรมฐานของเราจงกระจาง ยงนก" บนดาลใหภเขา (ลกนนเกดเสยง) เลอนลนไปทงลก ไดบรรลพระอรหตในระหวางมชฌมยาม เพราะเหตนน แมกลบตร อนผใครประโยชน ไมพงเปนผมนยนตาลอกแลก เหมอนลงในปา เหมอนเนอตนในดง และเหมอนเดกออน

Page 84: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 81

สะดงกลว พงทอดจกษ แลดชวแอก อยา พงไปสอานาจขงจตทหลกหลกเหมอนลงปา. [ พระมหามตตเถระ ] ฝายหนง โรคฝมพษเกดขนแกโยมหญงของพระมหามตตเถระ แมธดาของนางกบวชในสานกภกษณ นางจงกลาวกะภกษณธดานนวา "ไปเถด แมคณ เธอจงไปสสานกพชาย บอกความทโยมไมสบาย แลวนายามาเถด" ภกษณนนไปบอกแลว พระเถระกลาววา "ฉน ไมรจะเกบยาตาง ๆ มยารากไมเปนตนมาตมเปนยาใหดอก แตจก บอกยาแกเธอ (ดงน อห ยโต ปพพช ฯ เป ฯ มาตยา เม ผาส โหต) 'เรา จาเดมแกกาลทบวชแลว ไมเคยมจตสหรคตดวยโลภ แลวทาลายอนทรยทงหลาย แลดรปทเปนวสภาคเลย ดวยคาสตยน ขอ ความผาสกจงมแกโยมหญงของเราเถด' เธอ (กลบ) ไปเถด จง วาคา (อห ยโต ฯ เป ฯ) ทเรากลาวแลวนลบสรระของอบาสกาเถด" ภกษณนน (กลบ) ไปแจงเนอความนนแลว ไดกระทาตามสง ทนใดนนเอง ฝของอบาสกากฝอหายไป เหมอนฟองนาแตกหายไป ฉะนน นางลกขนแลวเปลงวาจาแสดงความชนบานออกมาวา "ถา พระสมมาสมพทธเจายงดารงพระชนมอยไซร ไฉนพระองคจะไมพง ทรงลบศรษะของภกษผเชนดงบตรของเรา ดวยพระหตถอนมลาย วจตรเลา" ดงน. เหตนน แมบคคลอน ผมความสาคญวา (ตน) เปนลกสกล ไดบวชในพระศาสนาแลว

Page 85: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 82

พงตงอยในอนทรยสงวรอนประเสรฐ ดง พระมตตเถระ เทอญ. เหมอนอยางวา อนทรยสงวรอนภกษพงใหถงพรอมดวยสตฉนใด อาชวปารสทธกพงใหถงพรอมดวยความเพยรฉนนน เพราะอาชวปาร- สทธนน เปนวรยสาธนะ (มวรยะเปนเหตใหสาเรจ) เหตวาความ เพยรทปรารภแลวโดยชอบ เปนเหตใหมการละมจฉาอาชวะ เหตนน อาชวปารสทธน ภกษผละอเนสนาการแสวงหาไมสมควรเสยแลว เสพแตปจจยทเกดขนโดยบรสทธ เวนปจจยทเกดขนโดยไมบรสทธ อนเปนเหมอนอสรพษเสย พงทาใหถงพรอมได ดวยการแสวงหา โดยชอบ มการเทยวบณฑบาตเปนตน ดวยความเพยร. ในปจจย ๒ อยาง (คอปารสทธปปาทปจจย และอปรสทธป- ปาทปจจย) นน สาหรบภกษผไมไดถอธดงค ปจจยทเกดแต สงฆหรอแตคณะกด แตสานกของคฤหสถผเลอมใสดวยคณทงหลาย ของเธอมการแสดงธรรมเปนตนกด ชอวาปจจยทเกดขนโดยบรสทธ สวนปจจยทเกดขนดวยวตรมการเทยวบณฑบาตเปนตน ชอวาเกดขน โดยบรสทธอยางยงทเดยว สาหรบภกษผถอธดงค ปจจยทเกดขน ดวยวตรมการเทยวบณฑบาตเปนตน และเกดแตสานกของคฤหสถผ เลอมใสในธดงคคณของเธอ โดยอนโลมแกธดงคนยม ชอวา ปจจย ทเกดขนโดยบรสทธ อนง การสมาทานธดงคของเธอผเมอยาสมอ (ดองนามตร) เนา และมธรเภสช ๔ เกดขน (ไดมา) เพอใชระงบ พยาธอยางหนง คดวา "เพอนพรหมจารอน ๆ จะตองฉนจตมธร-

Page 86: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 83

เภสช (เปนแน)" ดงนแลว (ตวเอง) ฉนแตชนสมอเทานน (เชนน) เปนการชอบแท อนภกษเชนนทานเรยกวา อรยวสกภกข (ภกษผตงอยในอรยวงศ)* ชนอดม. กแลปจจยทงหลาย มจวรเปนตนนนใด บรรดาปจจยเหลานน ในจวรและบณฑบาต นมต (พดใบ) โอภาส (พดเคาะ) ปรกถา (พดหวานลอม) วญญต (ขอตรง ๆ) ยอมไมสมควรแกภกษทกรป ผจะทาอาชวะใหหมดจด แตในเสนาสนะ นมต โอภาส และปรกถา กควร สาหรบภกษผไมไดถอธดงค. ในอาการเหลานน การทเมอภกษกระทากจมบรกรรมพนท เปนตน เพอ (ปลก) เสนาสนะอย ครนคฤหสถทงหลายถามวา "ทาน ผเจรญ ทานทาอะไร ใครใหทา" แลวกลาวตอบวา "ไมมใคร ๆ ใหทาดอก" ดงน กหรอวานมตตกรรม (การทาใบ) รปนน อยาง อนอก ชอวานมต (ใบ) การทเมอภกษถามวา "อบาสกอบาสกา ทงหลาย ทานทงหลายอยเรอนอะไร" ครนเขาตอบวา "(อย) ปราสาท เจาขา" แลวพดวา "อบาสกอบาสกาทงหลาย กแต ปราสาทยอมไมสมควรแกภกษทงหลาย" ดงน กหรอโอภาสกรรม (การพดแคะ) รปนน อยางอนอก ชอวา โอภาส (เคาะ) การท ภกษพดวา "เสนาสนะของภกษคบแคบ" ดงน กหรอวาการ * ทแปลวาอรยวสกเชนน แปลโดยนยแหงพระบาลในอรยวสกสตร จตกงคตตตรวา....อคคเ อรยวเส โต แตในมหาฎกาแกของทานไววา อรยวโส เอตสส อตถ อรยวเส วา นยตโตต อรยวสโก (ผมอรยวงศ หรอผประกอบในอรยวงศ).

Page 87: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 84

พดออมไปรปนนอยางอนอก ชอวา ปรกถา (พดหวานลอม). ในเภสช อาการทงหมดยอมควร แตเภสชทเกดขน (ดวย อาการมนมตเปนตน) อยางนน ภกษจะฉนเมอโรคหายแลว ไมควร ในเรองเภสช (ทเกดขนอยางนน) นน พระวนยธรทงหลายกลาววา "ชอง (ทจะฉนยาได) พระผมพระภาคเจาโปรดประทานไวใหแลว เพราะเหตนน จงควร" สวนอาจารยฝายพระสตรกลาวอยางนวา "ไมเปนอาบตกจรงอย ถงอยางนนมนกทาอาชวะใหกาเรบ เหตนนจง ไมควร" ภกษใดไมทานมต โอภาส ปรกถา และวญญต แมท พระผมพระภาคเจาทรงอนญาต อาศยคณมความมกนอยเปนตนนนแล แมเมอความจะสนชวตปรากฏเฉพาะหนา กยงเสพเฉพาะปจจยท เกดขนเวนจากกรรมทเปนเหตทาอาชวะใหกาเรบ มโอภาสเปนตน ภกษนทานเรยกวา "ผมความประพฤตเปนบรมสลเลขะ" เหมอน พระเถระสารบตรฉะนน. [ พระสารบตรอาพาธ ] ไดยนวา ในสมยหนงทานองคนนจะเพมพนปวเวก จง (ไป) อยในปาแหงใดแหงหนงกบพระมหาโมคคลลานเถระ อยมาวนหนง อาพาธเพราะลมในทองเกดขน ยงทกขหนกใหเกดแกทาน พระมหา- โมคคลลานเถระไปสทอปฏฐากทานในตอนเยน เหนพระเถระนอนอย ถาม (ทราบ) ความเปนไปนนแลว ถามวา "อาวโส ในกาลกอน ความผาสกไดมแกทานดวยสงอะไร ?" พระเถระกลาววา "อาวโส

Page 88: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 85

ครงยงเปนคฤหสถ โยมหญงของขาพเจา ไดใหขาวปายาสหงดวย นานมสดลวน ๆ ปรงดวยเนยใส นาผง และนาตาลกรวด ความผาสก ไดมแกขาพเจาดวยปายาสนน" ฝายทาน (พระมหาโมคคลลานะ" นนจงกลาววา "อาวโส เอาเถด หากบญของขาพเจาหรอของทานมอย ถากระไร พรงนเราคงจกได" กลาวถงเทวดาผสงอยทตนไมทางทาย ทจงกรม ไดยนคาพดนของทานทงสอง จงคดวา "เราจะตองชวย ใหขาวปายาสเกดแกพระคณเจาในวนพรงน (ใหจงได)" จงไปส ตระกลอปฏฐากของพระเถระในทนใดนน เขาสงกายบตรคนใหญ แสรงบนดาลอาการเจบใหเกดขน ครนแลว เทวดานนจงออกปาก กะพวกญาตทมาประชมกนหมายจะเยยวยาคนเจบนนวา "ถาสเจาจด ทาขาวปายาสชออยางนถวายพระเถระในวนพรงนได ขาจงจะปลอย" ญาตเหลานนกลาววา "ถงทานไมบอก พวกขาพเจากถวายภกษาแก พระเถระทงหลายเปนประจาอยแลว" ดงน ในวนรงขนไดชวยกนจด ทาขาวปายาสอยางนนเตรยมไว พระมหาโมคคลานเถระมา (ทพระ สารบตร) แตเชา กลาววา "อาวโส ทานจงอยทนจนกวาขาพเจา ไปบณฑบาตกลบมา" แลวเขาไปสบาน คนเหลานนออกไปตอนรบ ทาน รบบาตรของพระเถระมาบรรจขาวปายาสชนดดงกลาวจนเตม ถวาย พระเถระแสดงอาการจะ (กลบ) ไป คนเหลานนจงกลาววา "ทานผเจรญ นมนตฉนเถด ขาพเจาทงหลายจกถวายทานอก (บาตรหนง)" ยงพระเถระใหฉนเสรจแลว ไดถวาย (ขาวปายาส) เตมบาตรอก (บาตรหนง) พระเถระมาถงแลวนอมเขาไปถวาย

Page 89: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 86

กลาววา "อาวโสสารบตร นมนตทานฉนเถด" ฝายพระเถระเหน ขาวปายาสนนแลว คด (แคลงใจ) ไปวา "ขาวปายาสนาพงใจยง (น) เกดขนอยางไรหนอ" กไดเหนมลทเกดขนแหงขาวปายาส นน* จงกลาววา "นาไปเสย อาวโสโมคคลลานะ บณฑบาต (น) ไมควรบรโภค" ฝายทาน (พระมหาโมคคลลานะ) นน ไมใหแม แตจต (คดโทมนส) เกดขนวา "เขาไมฉนบณฑบาตซงคนเชน เรานามาใหเชยวนะ" โดยคา (สงของพระสารบตร) คาเดยวเทานน กจบขอบปากบาตร (นาออกไป) ควาเสยในสวนทสดขางหนง พรอมกบทขาวปายาส (ลงไป) กองทพนดน อาพาธของพระเถระ กหาย จาเดมแตนนมาตลอด ๔๕ ป อาพาธเชนนนไมเกดขนอกเลย ลาดบนนพระสารบตร จงกลาวกะพระมหาโมคคลลานะวา "อาวโส ขาวปายาสทเกดขนเพราะอาศยวจวญญต เปนของไมควรจะบรโภค แมเมอ (หวจน) ไสออกมาเทยว (หาของกน) อยตามพนดน (กตามท) และไดเปลงอทานนวา * มลทเกดขาวปายาสนน หมายถงการเปลงวาจาของทานเอง บอกพระมหาโมคคลลานะวา เมอครงเปนคฤหสถ เวลาทานอาพาธอยางน โยมหญงเคยหงขาวปายาส ดวยนานมไมปนนา ปรงดวยเนยใสนาผงและนาตาลกรวด ใหรบประทานจงหาย ดงน เพราะฉะนน ทานจงกลาว กะพระมหาโมคคลลานะ เมอหายเจบแลววา ขาวปายาสทเกดขนเพราะอาศยวจวญญต เปนของ ไมควรจะบรโภค มหาฎกาไขความตอไปวา ความจรง เมอทานเลาความทเคยเปนมาใหพระมหาโมคคลลานะ ทราบนนจะไดเกดจตคดมงใหเปนนมตโอภาสอนใดกหามได แตวาททานปฏเสธขาวปายาสเสยนน ดวยเหนอานาจประโยชน ๒ ประการ คอเหนวา คนปถชนลางพวกทไมรอชฌาสยของทาน อาจสาคญผดไปเชนนนไดประการหนง อกประการหนง เพอนพรหมจารในกาลภายหนา อาจถอ เปนเยยงอยางวาทานเคยประพฤตอยางนน กจะประพฤตตามบาง.

Page 90: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 87

"ถาเราพงเปนผบรโภคขาวมธปายาส ท เกดขนเพราะเผยวาจาเปนวจวญญตไซร อาชวะของเรากจะพงถกตเตยน แม วา ขนดไสของเรา จะพงออกไปเทยวอยขาง นอก เรากไมพงทาลายอาชวะเปนเดดขาด แมตองสละชวต (กตาม) เราคมจตของ ตนได เราเวนการแสวงหาไมควร ไมทา อเนสนาทพระพทธเจาทรงเกลยดเลย"* ดงน. * ในคาถานมเรองทนาจะพดกนอยหลายขอดงน ก. ในบท สาชโว มหาฎกาทานตดเปน ส - อาชโว และแกวา ส ไดแก อสส (พงเปน) ลบ อ เสย เชนในคาวา เอวส เต เปนตน ข. คาวา ไส ในประโยคเราใช อนต ในคาถาใช อนตคณ ถาจะแปลไปตามทซมซาบ วา "ไสใหญ" ท แลวก "ไสนอย" ท กดเปนพดไมคดเสยเลย คนเดยวพดความอยางเดยว จะพดอยางนนกระไรได มหาฎกาทานคงเหนอยางน จงแก อนตคณ เปน อนตโภโค (ขนดไส) ซงกบงความวาทง ๒ ศพทมความหมายวา "ไส" กแลวกน อยาไปแยกเปนไสใหญไสนอยแลย ค. คาวา "ไส อก" นนเปนสานวนอยางหนง มหาฏกาแกรว ๆ อยางไรอยดจะเปน วา คนทกนของไมควรเขาไปนนแหละ เขาเรยกวาคนไสออก (มาเทยวหากนของอนไมควร) ขางนอก (?) ทางความเขาใจวานาจะหมายถง "หวเหลอเกน" ครงใดครงหนงคนจะเขาใจวา ความอม ความหว เปนเรองขอองไส ถาหวจด ๆ คนไมกนอะไรเขาไป ไสมนจะออกมาหากน ของมนเอง เพราะมนทนความหวไมไหว เพราะฉะนน ถาพดเปนสานวนสน ๆ กวา "หวจนไส ออก" ชอบกล ทมาคลายคลงกบสานวนไทยทวา "หวไสแทบขาด" อดจนไสกว - ไสแหง" ตางกนตรงทวาไสไทยยอมหวอยแตในทอง แมกระทงแหงกวแทบขาดกตาม สวนไสชาวฃมพทวป ไมยอมอดอยในทอง ถาหวเตมท เปนออกมาหากนขางนอก ! ฆ. อาราเธม มหาฎกาทานแกเปน วเส วตเตม จงถอเอานยแปลวา คม.

Page 91: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 88

คมพวหาร กควรเลาไวในทน* นกพรตผบวชดวยศรทธา มปญญาพจารณา เหนผลโดยประจกษ ไมใหแมแตความคด ในการแสวงหาไมควรดวยประการทงปวง เกดขน พงทาอาชวะใหหมดจดได ดวยประการฉะนแล. เหมอนอยางวา อาชวปารสทธ อนภกษพงใหถงพรอมดวย ความเพยร ฉนใด ปจจยสนนสตศลกพงใหถงพรอมดวยปญญา ฉนนน เพราะปจจยสนนสตศลนน เปนปญญาสาธนะ (มปญญาเปนเหตให สาเรจ) เหตวาบคคลผมปญญาเปนผสามารถเหนโทษและอานสงส ในการบรโภคปจจยทงหลาย เพราะเหตนน ปจจยสนนสตศลนน ภกษผละความกาหนดในปจจยแลว พจารณาดวยปญญาโดยวธตามท กลาวแลว จงบรโภคปจจยทเกดขนโดยธรรมโดยสมควร (นนแหละ) พงทาใหถงพรอมได. ในปจจยสนนสตศลนน การพจารณาม ๒ คอ พจารณาในเวลา ไดปจจยทงหลาย ๑ พจารณาในเวลาบรโภคปจจยทงหลาย ๑ ทจรง * มหาฎกาไดเรองมาเลาไววา คราวหนงเกดทพภกขภย พระเถระองคนเดนทางไปอดอาหาร ประกอบกบเมอยลาในการเดนทาง เลยหมดแรง ลงนอนใตตนมะมวง ซงกาลงมผล ผลมะมว สกหลนอยเกลอน (กไมหยบฉน) มอบาสกผเฒาคนหนงมาพบเขาทาอมพบาน (นามะมวงคน) ถวายใหดม แลวยกขนหลงไปสงถงทอย ระหวางทางเถระสอนตนตววา 'ทานผเฒาน ไมใช พอไมใชแมของเจา ไมใชญาตไมใชเผาพนธ ของเจาทงนน ทานทากจถงเชนนใหเจากเพราะเหต ทเจาเปนผมศลเทานนดอก' แลวเจรญวปสสนาจนไดพระอรหตผลตามทาง ทงทอยบนหลงอบาสกก ผเฒานนเอง.

Page 92: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 89

การบรโภคของภกษผบรโภคปจจยทงหลายมจวรเปนตน ทพจารณา โดยเปนธาต หรอโดยเปนปฏกล แมในเวลาไดมาแลวเกบไว ตอ จากเวลาไดนนไป กหาโทษมไดเลย แมในเวลาบรโภค๑

(ตอไป) นเปนวนจฉยททาความตกลง (ไมมสงสย) ในการ พจารณาเวลาบรโภคปจจยนน กการบรโภค ม ๔ คอ ไถยบรโภค (บรโภคอยางขโมย) อณบรโภค (บรโภคอยางเปนหน) ทายชชบนโภค (บรโภคอยางเปนผรบมรดก) สามบรโภค (บรโภคอยางเปนเจาของ) ในบรโภค ๔ อยางนน การบรโภคของภกษทศล ผนงบรโภค อยแมในทามกลางสงฆ ชอวาไถยบรโภค การบรโภคปจจยอนตน มไดพจาณา ของภกษผมศล ชอวาอณบรโภค๒ เพราะเหตนน ๑. ในมหาฎกาแสดงอปมาวา อธฏหตวา ปตปตตจวราน วย (เหมอนการบรโภคบาตรและ จวรทอธษฐานแลวเกบไวฉะนน). ๒. มหาฎกาขยายความ ไถยบรโภค และ อณบรโภค ไววา อนปจจยทงหลายนน พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไว เพอภกษผศลในศาสนาของพระองคหาใชทรงอนญาตเพอ คนทศลไม ฝายทายกเลา เขาบรจาคปจจย กเพอทานผมศลเหมอนกน หาใชบรจาคเพอคน ทศลดวยไม ทงน เพราะเขาหวงใหการกศลของเขามผลมาก กเพราะพะศาสดามไดทรงอนญาต ทายกกมไดบรจาคให ดงน การบรโภคของภกษทศล จงเปนบรโภคโดยกรยาแหงขโมย คอ บรโภคของทเขาไมให เรยกวา ไถยบรโภค สวนภกษมศล แตบรโภคปจจยมไดพจารณานน ทาใหทกขณาขาดความถงพรอมไป ไมเปนอภโตวสทธ เพราะไมวสทธฝายปฏคาหก กรบรโภคของเธอจงเปนเหมอนหนเขา บรโภค หมายความวา เปนหนทกขณาวสทธนนเอง เรยกวา อณบรโภค.

Page 93: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 90

จวร ภกษพงพจารณาทกคราวทบรโภค บณฑบาต พงพจารณา ทกคากลน เมอไมอาจอยางนน พงพจารณาในกาลกอนฉน ภาย หลงฉน ในยามตน ยามกลาง ยามสดทาย (เวลาใดเวลาหนง) ถาเมอภกษนนไมพจารณาเสยเลยจนอรณขน เธอยอมตงอยในฐาน อณบรโภค แมเสนาสนะเลากพงพจารณาทกคราวทใชสอย ความ มสตกากบ ทงในขณะรบ ทงในขณะบรโภคเภสช ยอมควร แม เชนนน เมอภกษทาสตในเวลารบแลว ไมไดทาในเวลาบรโภคเทานน เปนอาบต แตไมไดทาสตในเวลารบ ไปทาในเวลาบรโภค หาเปน อาบตไม กสทธม ๔ อยาง คอ เทสนาสทธ (หมดจดดวยการแสดง) สงวรสทธ (หมดจดดวยสงวร) ปรเยฏฐสทธ (หมดจดดวยการแสวงหา) ปจจเวกขณสทธ (หมดจดดวยการพจารณา) ในสทธ ๔ อยางนน ปาฏโมกขสงวรศล ชอเทสนาสทธ เหต วาปาฏโมกขสงวรศลนน ทานเรยกวาเทสนาสทธ เพราะหมดจด ดวยการแสดง อนทรยสงวรศล ชอวาสงวรสทธ เหตวาอนทรย- สงวรศลนน ทานเรยกวาสงวรสทธ เพราะหมดจดดวยสงวร โดย ตงใจวา "เราจกไมทาอยางนอก" อาชวปารสทธศล ชอวาปรเยฏฐ- สทธ เหตวาอาชวปารสทธศลนน ทานเรยกวาปรเยฏฐสทธ เพราะ หมดจดดวยการแสวงหา แหงภกษผละอเนสนา ยงปจจยใหเกดขน

Page 94: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 91

โดยธรรมโดยชอบอย ปจจยบรโภคสนนสตศล ชอปจจเวกขณสทธ เหตวาปจจยบรโภคสนนสตศลนน ทานเรยกวาปจจเวกขณสทธ เพราะหมดจดดวยการพจารณามประการดงกลาวแลว เหตนนขาพเจา จงกลาววา "แตไมไดทาสตในเวลารบ ไปทาในเวลาบรโภค หาเปน อาบตไม " ดงน. การบรโภคปจจยของพระเสขะ ๗ จาพวก ชอวาทายชชบรโภค เพราะวาพระเสขะ ๗ จาพวกนน นบวาเปนบตรของพระผมพระภาคเจา เหตนนทานจงเปนทายาทแหงปจจยทงหลาย อนเปนสมบตของพระบดา บรโภคปจจยเหลานน ถามวา "กทานเหลานนบรโภคปจจยของพระผ มพระภาคเจาหรอ หรอวาบรโภคปจจยของพวกคฤหสถ ? " แกวา "ปจจยทงหลายแมเปนของคฤหสถถวาย แตกนบเปนของพระผมพระ ภาคเจาได เพราะเปนของทพระผมพระภาคเจาทรงอนญาต เหตนน พระเสขะทงหลาย บณฑตพงทราบวา ทานบรโภคปจจยของพระผมพระ ภาคเจา" จรงอย ธรรมทายาทสตรเปนเครองสาธกในความขอน การ บรโภคของพระขณาสพทงหลาย ชอวาสามบรโภค เหตวาพระ- ขณาสพเหลานน ชอวาเปนเจาของบรโภค เพราะลวงความเปนทาส แหงตณหาเสยแลว. ในบรโภคเหลาน สามบรโภค ๑ ทายชชบรโภค ๑ ยอมควร แกบรรพชตทกจาพวก สวนอณบรโภค ยอมไมควร (แกบรรพชต ทงปวง) ในไถยบรโภค ไมมคาจะพดถงเสยเลย กการบรโภคปจจย ทตนพจารณาแลวของภกษผมศลนนอนใด การบรโภคอนนน ชอวา

Page 95: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 92

เปนการบรโภคโดยความไมมหน เพราะความเปนขาศกตออณบรโภค กได หรอจะสงเคราะหเขาในทายชชบรโภคกไดเหมอนกน เพราะ แมคนผมศลกเรยกวาเสขะได เหตประกอบพรอมดวยสกขา (คอศล) น กแลในบรโภคเหลาน เพราะเหตทสามบรโภคเปนเลศ เหตนน ปจจยสนนสตศล ภกษเมอปรารถนาสามบรโภคนน พจารณาดวย ปจจเวกขณะมประการดงกลาวแลวบรโภคอย (นนแล) พงทาใหถง พรอมได. อนภกษผทาอยอยางน ยอมชอวาเปนกจจการ จรงอย แมคาน ทานกไดกลาวไววา "สาวกผมปญญาด๑ ไดฟงธรรมอนพระสคตเจา ทรงแสดงแลว พงพจารณากอนแลวจงเสพ กอนขาว ทอย และทนอน ทนง นาสาหรบซก ฟอกธลในผาสงฆาฏ๒ เพราะเหตนนแล ภกษ จงเปนผไมตดอยในสงเหลาน คอในกอนขาว ในทนอน ทนง และในนาสาหรบซกฟองธลในผา ๑. วรป สาวโก มหาฎกาแนะใหแปลวา สาวกของพระผมพระภาคเจาผทรงมปญญาอน ประเสรฐ เหนไมจาเปนจะแปลเชนนน. ๒. อาปจ สงฆาฏรชปวาหน ในมหาฎกาแกไววา อาปนต อทก สงฆาฏรชปวาหนนต ปสมลาทโน สงฆาฏคตรชสส โธวน นาคดวา นาสาหรบสผา นบเขาในปจจยขอไหน จงจะตอง พจารณากอนเสพ และไฉนจงไมใหพจารณาตวผา กลบใหพจารณาเครองสเครองซกเลา มหาฎกาจารยกคงรสกอยางน ทานจงกลาวในตอนแกบท สงขาย วา กคอพจารณาปจจย ๔ นนเอง บท ปณฑ ไดแกบณฑบาต วหาร กบ สยนาสน ไดแกเสนาสนะ อาป ไดแกคลานปจจย สงฆาฏ กหมายถงจวรนนเอง.

Page 96: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 93

สงฆาฏ เหมอนหยาดนาไมตดอยในใบบวฉะนน๑ เธอไดอาหาร โดยการอนเคราะหแดชนอนตามกาล แลว พงตง (สต) มนเนองนตย รประมาณ ในของเคยว ในของฉน และในของลมทงหลาย เหมอน (คนเปนแผล) รประมาณในการพอกยา รกษาแผล ฉะนน ภกษพงเปนผไมสยบ ฉน อาหารแตพอยงรางกายใหเปนไปได เหมอน (ภรยาสาม) กนเนอบตรในทางกนดาร (เพอ ใหรอดตายผานทางกนดารไปไดเทานน) เหมอน (พอคาเกวยน) หยอดนามนเพลา (เกวยน เพอ ใหเกวยนไปถงทหมายไดเทานน) ฉะนน" ดงน. กในความเปนผทาปจจยสนนสตศลนใหบรบรณ ควรเลาเรอง สงฆรกขตสามเณรผหลาน๒ (เปนอทาหรณ) เพราะสามเณรนน พจารณาโดยชอบแลวจงบรโภค ดงเธอกลาว (ประวตของตน) ไววา "พระอปชฌายะกลาวกะขาพเจาผกาลงบรโภค ขาวสาลอนเยนสนทวา 'แนะสามเณร เจาอยา เปนผไมสารวม เผาลน (ตวเอง) เลย' ขาพเจา ฟงคาของพระอปชฌายะแลว ไดความสงเวชใน ๑. ข. ส. ๒๕/๔๐๒. ๒. เพราะสามเณรองคน มชอยางเดยวกบพระสงฆรกขตเถระผเปนลง เมอพดถงเธอจงตองเตม คา ภาคเนยย (ผหลาน) ประกอบไวดวย.

Page 97: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 94

กาลนน ขาพเจานง ณ อาสนะอนเดยว ไดบรรล พระอรหต ขาพเจานนมความดารเตมเปยมแลว เหมอนดวงจนทรในวน (ขน) ๑๕ (คา) ฉะนน เปนผมอาสวะทงปวงสนแลว บดนภพใหมไมม" ดงน เหตนน แมกลบตรอน เมอปรารถนาความ สนทกข พงพจารณาโดยแยบคายแลว จงเสพ ปจจยทงหลาย เทอญ. ศลเปน ๔ อยาง โดยจดเปนปารสทธศล มปาฏโมกขสงวรศล เปนตน พงทราบดวยประการดงกลาวมาฉะน. [ ปญจกศล ( ศลหมวด ๕ ) ท ๑ ] อรรถาธบายในปญจกะท ๑ แหงศลสวนทเปน ๕ อยาง บณฑต พงทราบโดยเปนศลของอนปสมบนเปนตน จรงอย คาตอไปนพระ ธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไวในคมภรปฏสมภทาวา ปรยนตปาร- สทธศลเปนไฉน ? ศลของอนปสมบนทงหลายผมสกขาบทมทสด น ชอวา ปรยนตปารสทธศล อปรยนตปารสทธศลเปนไฉน ? ศลของ อปสมบนทงหลายผมสกขาบทหามได นชอวา อปรยนตปารสทธ- ศล ปรปณณปารสทธศลเปนไฉน ? ศลของกลยาณปถชนผประกอบ ในกศลธรรม กระทาใหบรบรณจนจดชายแดนพระเสขะ ไมไยดใน รางกายและชวต ยอมสละชวตได นชอวา ปรปณณปารสทธศล อปรามฏฐปารสทธศลเปนไฉน ? ศลของพระเสขะ ๗ จาพวก นชอวา

Page 98: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 95

อปรามฏฐปารสทธศล ปฏปสสทธปารสทธศลเปนไฉน ? ศลของ พระขณาสพทงหลาย ผสาวกของพระตถาคต ศลของพระปจเจกพทธ ทงหลาย ศลของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาทงหลาย นชอวา ปฏปสสทธปารสทธศล (ศลอนมความบรสทธดวยความระงบไปแหง กเลส) ในศลเหลานน ศลของอนปสมบน พงทราบวาเปนปรยนต- ปารสทธศล เพราะมทสด (แหงจานวน) ดวยอานาจแหงการนบศล ของอปสมบนทงหลาย แมเปนศลมทสด ดวยอานาจแหงการนบ (ดง ทานผกเปนคาถาไว) วา "สกขาบททงหลายทเปนเครองสงวร และเปน วนยเหลานม (จานวนนบไดถง) เกาพนโกฏขอ กบแปดสบรอยโกฏขอ กบอกหาสบแสนขอ และ อน ๆ อกสามสบหกขอ (รวมเปนหนงหมนเจด พนโกฏหาลานสามสบหกขอ) อนพระสมพทธ- เจาทรงประกาศแลว (แต) ในคมภรวนยทาน นเทศไวโดยมข คอ เปยยาล" ดงนกด (แต) บณฑตกพงทราบวาเปนอปรยนตปารสทธศล เพราะ มงเอาภาวะคอการสมาทานโดยเปนอนวเสสสล (ศลไมมสวนเหลอ) และความเปนศลมใชศลมความเหนแกลาภ ยศ ญาต อวยวะ และ * ข ป. ๓ /๖๑.

Page 99: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 96

ชวตเปนทสด เหมอนศลของพระมหาตสสเถระผฉนมะมวง ซงพานก อยทจวรคมพพวหารฉะนน จรงอยางนน ทานผมอายนนไมละอยซง สปปรสานสสต (ความตามระลกถงสตบรษ) นวา "นรชนพงสละทรพย เพราะเหตแหงอวยวะอน ประเสรฐกวา เมอจะรกษาชวต พงสละอวยวะเสย เมอระลกถงธรรม พงสละอวยวะ ทรพย และแม ทงชวตเสยทงหมด" ดงน แมเมอความสงสยในชวตมอย กไมลวงสกขาบท อาศยอปรยนต- ปารสทธศลนนแล อยบนหลงของอบาสกนนเอง ไดบรรลพระอรหต ดงทานกลาว (ประวต) ไววา (พระมหาเถระใหโอวาทตนวา) "อบาสกนมใชบดา ทงไมใชมารดา ไมใชญาต ทงไมใชเผาพนธของ เจา เขาทากจเชนนให กเพราะเหตแหงเจาเปนผ มศล" (ดงนแลว) ยงความสงเวชใหเกดแลว พจารณา (สงขาร) โดยแยบคาย ทงทอยบน หลงขอลอบาสกนน ไดบรรลพระอรหตแลว" ดงน. ศลของกลยาณปถชนทงหลาย อนเวนจากมลทน แมมาตรวา ความเกดขนแหงจต (คดจะลวง) เพราะเปนศลทบรสทธยง เหมอน แกวมณแทอนนายชางเจยระไนดแลว และเหมอนทองคาทนายชางทา บรกรรมดแลว ตงแตกาลทอปสมบทมา ยอมเปนปทฏฐานแหงพระ

Page 100: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 97

อรหตโดยแท เหตนน ทานจงเรยกวาปรปณณปารสทธศล เหมอน ศลของพระมหาสงฆรกขตเถระและพระภาคเนยยสงฆรกขตเถระฉะนน. [ เรองพระมหาสงฆรกขต ] ไดยนวา พระภกษสงฆเรยนถามถงการบรรลโลกตรธรรมกะ พระมหาสงฆรกขตเถระผมพรรษา ๖๐ ลวงแลว นอนอยบนเตยงเปนท มรณะ พระเถระบอกวา "โลกตรธรรมของเราไมม" ครงนนภกษ หนมผอปฏฐากทานเรยนวา "ทานผเจรญ คนทงหลายอยในทประมาณ ๑๒ โยชนโดยรอบ ประชมกนดวยคดวา 'พระคณเจาปรนพพาน' ดงน ความรอนใจในภายหลงจะตองมแกมหาชน เพราะการมรณภาพ อยางปถชนแหงพระคณเจา" พระเถระกลาววา "อาวโส เราไม เรมตงวปสสนา เพราะปรารถนาวา 'จก (รอ) พบพระผมพระภาค เมตเตยยะดอก' ถากระนน เธอจงชวยเราใหนงแลวทาโอกาส (แก เรา)" ภกษหนมนนชวยพระเถระใหนงแลวออกไปขางนอก พระเถระ ไดบรรลพระอรหตพรอมกบการออกไปแหงภกษนนนนเอง จงใหสญญา ดวยการดดนวมอ พระสงฆมาประชมกนแลว กราบเรยนวา "ทาน ผเจรญ พระคณเจายงโลกตรธรรมใหเกด ในเวลาจวนมรณภาพ เหนปานน ชอวาไดกระทากจทบคคลทาไดยาก" พระเถระกลาววา "อาวโสทงหลาย นมใชกจทาไดยาก เออกเราจกบอกกจททายากแกทาน ทหลาย (คอ) อาวโสทงหลาย เราระลกถงกรรมทไดกระทาดวย

Page 101: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 98

ความไมร ดวยไมมสต ตงแตกาลทเราบวชแลว ไมไดเลย"*

แมหลานของทาน กไดบรรลพระอรหตโดยทานองนเหมอนกน ในกาลมพรรษาได ๕๐ แล. บคคลใด ถาแมเปนคนสดบนอย ทงไมมนคง ในศลทงหลาย บณฑตทงหลายยอมตบคคลนน ทง ๒ ทาง คอทงทางศลและทางสตะ บคคลใด ถาแมเปนคนสดบนอย แตเปนผ มนคงในศลทงหลาย บณฑตทงหลาย ยอม สรรเสรญบคคลนนทางศล (แต) สตะของเขา ใชไมได บคคลใด ถาแมเปนคนสดบมาก แตไมมนคง ในศลทงหลาย บณฑตทงหลาย ยอมตบคคลนน ทงทางศล (แต) สตะของเขาใชได บคคลใด ถาแมเปนคนสดบมาก ทงมนคงใน ศลทงหลาย บณฑตทงหลาย ยอมสรรเสรญบคคล นนทง ๒ ทาง คอทงทางศลและทางสตะ ใครจะควรตบคคลผเปนพทธสาวก ไดสดบ มาก ทรงธรรม มปญญา ราวกะแทงทองชมพนท * นาคดวา การททานไดอาศยพระพทธเจาองคนปฏบตธรรมมาจวนจะถงอาสวกขยอยรอมรอ แลว ยงปรารถนาจะรอไปพบพระเมตไตรยอยอกนน ทานไดกระทาไปดวยความไมร และดวย ความไมมสตหรอเปลา ?

Page 102: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 99

นนเลา แมเหลาเทวดากยอมชม ถงพรหมก สรรเสรญแล๑. สวนศลของพระเสขะทงหลาย บณฑตพงทราบวาเปนอปรามฏฐ- ปารสทธศล เพราะเปนศลไมถกแตะตองดวยอานาจทฏฐ อกอยางหนง ศลทไมถกแตะตองดวยอานาจราคะ๒ ของปถชนทงหลายกพงทราบวา เปนอปรามฏฐปารสทธศล เหมอนศลของพระตสสเถระผบตรของ กฎมพฉะนน ทานองคนนประสงคจะอาศยศลเหนปานนน แลวตงอย ในพระอรหต จงกลาวกะพวกไพรทงหลายวา "เราทาลายขาทงสองขาง ทาสญญาแกทาน ทงหลาย เราเกลยดอายความตายอยางคนมราคะ เราคดอยางนแลว จงพจารณา (สงขาร) โดย แยบคาย กไดบรรลพระอรหตเมออรณขนพอด๓" ๑. อง. จตกก. ๒/๑๙. ๒. ภววเสน แตฉบบพมาเปน ราควเสน ในมหาฎกาหนา ๑๑๔ ขอ ๕๙ กอยางนน คาของ พระตสสเถระในคาถากม สราคมรณ พจารณาความกนาจะเปนอยางนนดวย จงตกลงแกเปน ราควเสน. ๓. เรองพระตสสเถระน พบเลาไวในอรรถกถามหาสตปฏฐานสตรวา ทานละสมบตออกบวชแลว ไปอยในปา นองสะใภจางพวกโจรใหไปปลงชวตทาน พวกโจรไปลอมทานไว ทานถามทราบวา เขาจะมาปลงชวตทาน ทานจงพดขอชวตไวสกคนหนง โดยมประกนวาไมหน พวกโจรทวงวา อยในปาเชนน จะไปหาประกนไดทไหน พระเถระจงควาเอากอนหนขนาดเของกอนหนงใกล ๆ นน ทบขาตวเองจนกระดกขาแตกทง ๒ ขาง แลวถามพวกโจรวา "พอใจหรอยงละ ประกนอยางน" พวกโจรเหนเชนนนกยอมทเลาใหทาน พากนไปกอไฟพกนอนอยทางตนทจงกรม พระเถระขม ทกขเวทนา พจารณาดศลของตน เหนศลบรสทธดกเกดปปตปราโมทย เจรญวปสสนาตอไป ทา สมณธรรมอยตลอดคน พออรณขนกไดบรรลพระอรหต จงเปลงอทานคาถานนขน ปาฐะในคาถาตางกนบาง คอ ส มสสาม ในอรรถกถาสตปฏฐานเปน ส าสสาม

Page 103: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

สวน สมมสตวาน โยนโส ในอรรถกถาสตปฏฐานเปน ยถาภต วปสสย

Page 104: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 100

[ เรองพระเถระองคหนง ] พระมหาเถระอกองคหนง อาพาธหนกจนไมอาจจะบรโภคอาหาร ดวยมอของตนได นอนกลงเกลอกอยในมตรและคถของตน ภกษหนม รปใดรปหนงเหนทานแลวกลาวขนวา "โอ ชวตสงขารทงหลายเปน ทกข" พระมหาเถระกลาวกะเธอนนวา "อาวโส เราตายลงในบดน จะไดสวรรคสมบต ความสงสยเรองนไมมแกเรา แตชอวาสมบต ทตองทาลายศลนแลวจงได กเปนเชนกบความเปนคฤหสถทภกษบอก คนสกขาแลวไดมาฉะนน" ดงนแลวคดวา "เราตองตายไปกบศล ใหได"* นอนอยนนนนเอง พจารณาโรคนนแหละ (เปน อารมณ) บรรลพระอรหตแลวพยากรณ (พระอรหต) แกภกษสงฆ ดวยคาถาเหลานวา "เมอเราถกพยาธอยางใดอยางหนงตองเอาแลว โรครนทาใหลาบาก อาการทรดหนก กเลวระน เหยวแหงลงโดยเรว เหมอนดอกไมทเขาทงไวท ฝนกลางแดด พลนเหยวแหงไปฉะนน กเลวระน ไมนาพงพอใจ คนพาลกลบนบเอาวาเปนของนา พงพอใจ กเลวระนไมสะอาด คนพาลกลบวา * ตรงนมหาฎกาทานใหความกระจางไวดอยางยงวา เมอจะตายกบศลใหเดดขาดกตองตายแลว ไมเกดอก ถายงมภพชาตไปเกดใหม ศลกขาดตอน คลายกบลาสกขาเปนคฤหสถไปฉะนน เพราะฉะนน ตองทาใหสนภพสนชาตเสยกอนจะดบขนธ จงจะไดตายไปกบศลนนเปนเดดขาด ไมมขาดตอน.

Page 105: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 101

เอาวาเปนของสะอาด กเลวระนเตมดวยซากตาง ๆ แตกลบ (ปรากฏ) เปนรปนาพงใจสาหรบคนผ ไมเหน (ตามเปนจรง) ขอตกายอนอาดรเนาเหมน สกปรก มอนจะตองเจบอยเสมอน ทหมสตวผ ประมาทหลงงมอย ทาหนทางแหงการเขาถงสคต ใหเสอมเสยไป" ดงน. สวนศลของทานผสนกเลสมพระอรหนตเปนตน พงทราบวาเปน ปฏปสสทธปารสทธศล เพราะเปนศลทบรสทธดวยความระงบแหง กเลสเครองกระวนกระวายทงปวง ศลเปน ๕ อยาง โดยจดเปนปารสทธ- ศลมปรยนตปารสทธศลเปนตน สาธชนพงทราบดวยประการดงกลาว มาฉะน. [ ปญจกะท ๒ ] ในปญจกศลท ๒ บณฑตพงทราบเนอความดวยอานาจคณมการ ละเปนตน ซงโทษทงหลายมปาณาตบาตเปนอาท จรงอย พระธรรม- เสนาบดสารบตรกลาวไวในคมภรปฏสมภทาวา "ศล ๕ คอ การละ ปาณาตบาตเปนศล ความงดเวน (จากปาณาตบาต) กเปนศล เจตนา (ละเวนปาณาตบาต) กเปนศล ความสารวม (จากปาณาตบาต) กเปนศล ความไมละเมด (ปาณาตบาต) กเปนศล การละ ความงดเวน เจตนา ความสารวม ความไมละเมด อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจา

Page 106: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 102

สมผปปลาปะ อภชฌา พยาบาท มจฉาทฏฐ (แตละอยาง ๆ) เปนศล. การละกามฉนทะดวยเนกขมมะ ละพยาบาทดวยอพยาบาท (คอ เมตตา) ละถนมทธะดวยอาโลกสญญา ละอทธจจะดวยความไมฟง- ซาน (คอเอกคคตา ?) ละวกจฉาดวยธมมววฏฐาน (ความปลงใจ ในธรรม) ละอวชชาดวยญาณ ละอรตดวยปราโมทย ละนวรณดวย ปฐมฌาน ละวตกวจารดวยทตยฌาน ละปตดวยตตยฌาน ละสข และทกขดวยจตตถฌาน ละรปสญญา ปฏฆสญญา นานตตสญญา ดวยอากาสานญจายตนสมาบต ละอากาสานญจายตนสญญา ดวยวญญา- ณญจายตนสมาบต ละวญญาณญจายตนสญญา ดวยอากญจญญายตน- สมาบต ละอากญจญญายตนสญญา ดวยเนวสญญานาสญญายตนสมาบต ละนจจสญญา ดวยอนจจานปสสนา ละสขสญญา ดวยทกขานปสสนา ละอตตสญญา ดวยอนตตานปสสนา ละนนท ดวยนพพทานปสสนา (อนปสสนาทเปนไปดวยอาการหนายในสงขาร) ละราคะ ดวยวราคา- นปสสนา (อนปสสนาทเปนไปดวยอาการคลายกาหนด) ละสมทย ดวยนโรธานปสสนา (ดสงขารดานดบ) ละความไมอยากพน ดวย มญจตกามยตานปสสนา ละความถอเอาไว ดวยปฏนสสคคานปสสนา (อนปสสนาทเปนไปดวยอาการสละสงขาร) ละฆนสญญา (ความ หมายวาเปนกอน) ดวยขยานปสสนา (ดสงขารดานสนไป) ละความ ประมวลเอาไว ดวยวยานปสสนา (ดสงขารดานเสอม) ละธวสญญา (ความหมายวายงยน) ดวยวปรณามานปสสนา (ดสงขารดานแปร- ปรวน) ละกเลสอนเปนนมต ดวยอนมตตานปสสนา ละกเลสอน

Page 107: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 103

เปนทตง ดวยอปปณหตานปสสนา ละอภนเวส (ความปกใจมน๑) ดวยสญญตานปสสนา๒ ละความปกใจมนในอนถอเอาวาเปนสาระ (ใน สงมใชสาระ๓) ดวยอธปญญาธมมวปสสนา๔ (การเหนแจงธรรมดวย อธปญญา) ละความปกใจมนดวยอานาจความงมงาย๕ ดวยยถาภตญาณ- ทสสนะ ละความปกใจมนดวยอานาจอาลย ดวยอาทนวานปสสนา ละความไมพจารณา (หาทางพน) ดวยปฏสงขานปสสนา ละความ ปกใจมนดวยอานาจสงโยค ดวยววฏฏานปสสนา๖ ละกเลสทงหลาย อนมทตงรวมกนกบทฏฐ ดวยโสดาปตตมรรค๗ ละกเลสอยางหยาบ ดวยสกทาคามมรรค ละกเลสอยางละเอยด ดวยอนาคามมรรค ละ ๑. อภนเวส บทน มหาฎกาวา ไดแกอตตานทฏฐ. ๒. อนมตตานปสสนา อปปณหตานปสสนา สญญตานปสสนา ๓ น ชอพองกบวโมกข ๓ คอ สญญตวโมกข อนมตตวโมกข อปปณหตวโมกข เขาใจวาจะมความหมายนยเดยวกน อนปสสนา เปนมรรค วโมกข เปนผล. ๓. อภนเวส บทน มหาฎกาแกเปน วปลาส. ๔. อธปญญาธมมวปสสนา คานมมาในสตรท ๙๒ จตกงคตตร หนา ๑๒๐ ปณณาสกะ ๒ วรรค ๕ วา บคคล ๔ จาพวก คอ ผไดอชฌตตงเจโตสมถะ แตไมไดอธปญญาธมมวปสสนา กม ผไดอธปญญาธมมวปสสนา แตไมไดอชฌตตงเจโตสมถะกม ผไมไดทงสองอยางกม ผไดทงสอง อยางกม. ๕. สมโมหาภนเวส มหาฎกาวา หมายเอาความปกใจเชอโดยความงมงาย เชนวา โลกนมผสราง และวาบางทานหมายเอาอจเฉททฏฐ และสสสตทฏฐ. ๖. มหาฎกาวา ววฏฏานปสสนาน ไดแกสงขารเบกขา และอนโลมญาณ. ๗. การละทฏฐผดเปนกจสาคญแหงโสดาปตตมรรค แมสงโยชนทพระโสดาบนละไดกขนตนดวย สกกายทฏฐ ตรงกนขาม การประกอบดวยทฏฐชอบ ทลงรองกระแสแหงพระนพพาน เปนเหตให ไดนามวาโสดาบน กเปนคณสาคญในความเปนอรยบคคลชนตน จงมพระบาลเรยกพระโสดาบนวา ทฏ สมปนโน ผถงพรอมดวยทฏฐ.

Page 108: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 104

สรรพกเลส ดวยอรหตมรรค๑ (แตละอยาง ๆ) เปนศล, ความ งดเวน เจตนา ความสารวม ความไมละเมด (โทษและคณ เหลานนแตละอยาง) เปนศล, ศลเหนปานนยอมเปนไปเพอความไม เดอดรอนแหงจต เปนไปเพอปราโมทย เปนไปเพอปต เปนไปเพอ ปสสทธ เปนไปเพอโสมนส เปนไปเพอเสพใหยงขน (ซงสมาธ) เปน ไปเพอธรรมอนเปนเครองประดบ (แหงสมาธ) เปนไปเพอธรรม อนอดหนน (สมาธ) เปนไปเพอธรรมอนเปนบรวาร (แหงสมาธ) เปนไปเพอความเตมรอบ (แหงสมาธ) เปนไปเพอความหนายโดย สวนเดยว เพอสารอกราคะ เพอความดบ เพอความสงบระงบ เพอ ความรยง เพอความรพรอม เพอนพพาน"๒ ดงน. กแลธรรมใน ๕ ประการมปหานะเปนตนน ชอวาธรรมอะไร ๆ ทจะเรยกวาปหานะยอมไมม เวนแตธรรมคอความไมเกดขนแหงโทษ มปาณาตบาตเปนตน มประการดงกลาวแลวอยางเดยว๓ แตเพราะวา การละนน ๆ นบไดวาเปนการเขาไปรบไว เพราะอรรถวาเปนทตง ๑. มหาฎกาอธบายวา ทวากเลสอยางหยาบ อยางละเอยด ในทน เพราะเทยบกนในระหวางกเลส ทมรรคดวยกนจะพงละ ไมไดหมายความทวไป สวนสรรพกเลสทอรหตมรรคพงละนน กหมายถง กเลสทยงเหลออยเทานน เพราะไมจาตองละกเลสทมรรคตน ๆ ละไปแลวซาอก. ๒. ข. ป. ๓๑/๖๗. ๓. มหาฎกาแกไววา "ปชหน อนปปาทนโรโธ ปหาน ความละไป คอ ความดบไปไมเกดขนอก ชอวา ปหานะ" อธบายวา ธรรมคอความไมเกดขนอกแหงโทษนน ๆ อยางเดยวเทานน เปน ความหมายแหงปหานะ แตทในปฏสมภทาทานนบปหานะเปนศลดวยนน เพราะอรรถาธบาย ดง ตอไปนน.

Page 109: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 105

อาศยแหงกศลธรรมนน ๆ นบวาเปนการรวมเอาไว เพราะทา ความไมกระจดกระจาย (แหงกศลธรรมนน ๆ) เพราะเหตนน ทาน จงเรยกวาศล เพราะอรรถวาเปนรากฐาน กลาวคอเปนการเขาไปรบ ไวและรวมเอาไว ดงกลาวแลวในเบองตนนนแล ธรรม ๔ อยางนอกน ทานกลาวหมายเอาความเปนไปเองแหงใจ โดยเวนจากโทษนน ๆ ดวย โดยสารวมตอโทษนน ๆ ดวย โดยเจตนาสมปยตดวยความเวนและ ความสารวมทงสองนนดวย โดยไมละเมดแหงบคคลผไมลวงโทษนน ๆ ดวย* สวนอรรถวาธรรม ๔ อยางนนเปนศล ขาพเจาแถลงไวขางตน แลวแล ศลเปน ๕ อยาง โดยเปนเปนปญจศล มปหานศล เปนตน พง ทราบดวยประการฉะน. กแลการแกปญหาเหลาน คอ อะไรเปนศล ทเรยกวาศล เพราะ อรรถวาอะไร อะไรเปนลกษณะ เปนรส เปนเครองปรากฏและเปน ปทฏฐานของศลนน ศลมอานสงสอยางไร และศลนนมกอยาง จบลง เพยงนแล. [ ความเศราหมองและผองแผวแหงศล ] สวนปญหากรรมขอทวา อะไรเปนความเศราหมอง และอะไร เปนความผองแผวแหงศลนน ขาพเจาจะกลาวแกในปญหากรรมนน ตอไป ความทศลขาดเปนตน ความเศราหมองแหงศล ความท * หมายความวา เมอปหานะเปนไปแลว ธรรมอก ๔ อยาง คอ ความเวน ความสารวม เจตนา และความไมลวงโทษนน ๆ กยอมเกดขนและเปนไปเอง มหาฎกาอธบายวา เอกกขเณป ลพภนต ธรรมเหลานยอมมในขณะ (จต) เดยวกนกได.

Page 110: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 106

ศลไมขาดเปนตน เปนความผองแผวแหงศล. [ ความเศราหมองแหงศล ] กแลความทศลขาดเปนตนนน ทานสงเคราะหดวยความแตก (แหงศล) ซงมลาภและยศเปนตนเปนเหตอยาง ๑ ดวยเมถนสงโยค ๗ ประการอยาง ๑ จรงอยางนน สกขาบทในสวนเบองตนหรอในสวนเบองปลาย ในกองอาบตทง ๗ ของภกษใด ทาลายแลว ศลของภกษนนชอวา เปนศลขาด เหมอนผาขาดทชายฉะนน สวนสกขาบทของภกษใด ทาลายในสวนทามกลาง ศลของภกษนนชอวาเปนศลทะล เหมอนผา เปนชองโหวตรงกลางผนฉะนน สกขาบทของภกษใดทาลายไปทละ ๒ - ๓ สกขาบทโดยลาดบ ศลของภกษนนชอวาเปนศลดาง เหมอน แมโคตวสดาหรอแดงเปนตนอยางใดอยางหนง มสตดกบสตวผดขน ทหลงบาง ททองบางฉะนน สกขาบทของภกษใดทาลายยบยบไป ศลของภกษนนชอวาพรอย เหมอนแมโคตวลายไปดวยจดสทตดกบ สตวยบยบไปฉะนน* ความทศลขาดเปนตน ดวยความแตก (แหงศล) *เรอง ขาด ทะล ดาง พรอย ททานอธบายน ไดความวาขาดทงนน ตางกนดวยอาการท ขาดเทานน พจารณาดศพทแลวเหนวานาจะเปนโทษลดหลนกน คอมเจตนาลวงศลจนถงทสด เปนขาด มเจตนาลวงศล แตพยายามไมสาเรจ เชน ฆาเขา แตเขาไมตาย เปนทะล มเจตนา ลวงศล ตงทาจะพยายามแลวงดเสย เชน เงอมมอจะประหารแลวงดได เปนดาง ไมมเจตนาลวงศล เปนแตเจตนาตลกคะนอง หรอไมเออเฟอสารวม ทา พดอะไรเฉยดความลวงศล จะวาไมเปน ความเสยทเดยวกวาไมได นบเปนความเสยนดหนอย นเปนพรอย หรอมฉะนน ลวงถงปาราชก เปนขาด ลวงสงฆาทเสส เปนทะล ลวงปาจตตย เปนดาง ลวงทกกฏ ทพภาสต เปนพรอย ดงนจะเขาใจงายขน.

Page 111: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 107

ซงมลาภเปนตนเหต ยอมมดวยประการฉะนกอน. [ เมถนสงโยค ๗ ] (สวนความทศลขาดเปนตน) ดวยอานาจแหงเมถนสงโยค ๗ พงทราบดงตอไปน จรงอย พระผมพระภาคตรสไว (ในเมถน สงโยคสตรนน)วา (๑) "ดกรพราหมณ สมณะกด พราหมณกด ลางคนใน โลกน ปฏญญา (ตนวา) เปนพรหมจารจรง ๆ หาไดรวมประกอบ กรยาทคนสองตอสองจะพงประกอบกนดวยมาตคามไมเลย แตวา ยงยนดการลบไล การขดส การใหอาบนา การนวดฟน แหงมาตคาม เขายนด ใครใจ และถงความปลมใจ ดวยการบาเรอมการลบไล เปนตนนน ดกรพราหมณ แมความยนดการบาเรอแหงมาตคามน นบเปนความขาดกได ทะลกได ดางกได พรอยกได แหงพรหมจรรย ของสมณพราหมณนน ดกรพราหมณ สมณพราหมณนเรากลาววา เขาประพฤตพรหมจรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยค ยอม ไมพนจากชาตชรามรณะ ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขายอมไมพนไปจาก ทกขไดเลย. (๒) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ปฏญญา (ตนวา) เปนพรหมจารจรง ๆ หาไดรวม ประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพงประกอบกนกบดวยมาตคามไมเลย ทงไม (ถงกบ) ยนดการลบไล ฯ ล ฯ แหงมาตคาม แตวายงซกซ

Page 112: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 108

เลนหวสพยอกกบมาตคามอย เขายนดดวยการซกซเปนตนนน ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขายอมไมพนจากทกขไดเลย. (๓) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ฯ ล ฯ หาไดรวมประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพง ประกอบกนกบดวยมาตคามไมเลย ทงไม (ถงกบ) ยนดการลบไล ฯ ล ฯ แหงมาตคาม ทงไม (ถงกบ) ซกซ เลนหว สพยอกกบ มาตคาม แตวายงเพง ยงจองดตามาตคามดวยตา (ของตน) เขา ยนดดวยการเพงดนน ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขายอมไมพนไปจากทกข ไดเลย. (๔) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ฯ ล ฯ หาไดรวมประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพง ประกอบกนดวยมาตคามไมเลย ทงไม (ถงกบ) ยนดการลบไล ฯ ล ฯ แหงมาตคาม ทงไม (ถงกบ) ดตาแหงมาตคาม ฯ ล ฯ แตวาฟงเสยงมาตคามหวเราะ อยกด พดอยกด ขบรองอยกด รองไหอยกด ขางนอกฝา หรอ ขางนอกกาแพงกตาม เขายนดดวยเสยงนน ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขา ยอมไมพนไปจากทกขไดเลย. (๕) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ฯ ล ฯ หาไดรวมประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพง ประกอบกนดวยมาตคามไมเลย ทงไม (ถงกบ) ยนดการลบไล ฯ ล ฯ แหงมาตคาม ทงไม (ถงกบ) ซกซ ฯ ล ฯ กบมาตคาม ทง

Page 113: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 109

ไม (ถงกบ) จองดตาแหงมาตคาม ฯ ล ฯ ทงไม (ถงกบ) ฟงเสยง แหงมาตคาม ฯ ล ฯ รองไหอยกด ฯ ล ฯ แตวายงตามนกถงการท เคยหวเราะพดจาเลนหวกบมาตคาม ในกาลกอน เขายนดดวยเรองเกา นน ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขายอมไมพนไปจากทกขไดเลย. (๖) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ฯ ล ฯ หาไดรวมประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพง ประกอบกนดวยมาตคามไมเลย ฯ ล ฯ ทงไม (ถงกบ) ตามนกถง การทเคยหวเราะพดจาเลนหวกบมาตคามในกาลกอน แตวาเขาเหน คฤหบดกด บตรคฤหบดกด ผอมเอบพรอมพรงดวยกามคณ ๕ บาเรอ ตนอย เขายนดดวยการบาเรอตนแหงคฤหบด หรอบตรคฤหบดนน ฯ ล ฯ เราบอกไดวา เขายอมไมพนไปจากทกขไดเลย. (๗) ดกรพราหมณ อกขอหนง สมณะกด พราหมณกด ลางคนในโลกน ฯ ล ฯ หาไดรวมประกอบกรยาทคนสองตอสองจะพง ประกอบกนดวยมาตคามไมเลย ฯ ล ฯ ทงไม (ถงกบ) เหนคฤหบด หรอบตรคฤหบด ฯ ล ฯ บาเรอตนอย ฯ ล ฯ แตวาประพฤตพรหมจรรย ปรารถนาเทวนกายเหลาใดเหลาหนง ดวยหวงวา เราจกไดเปนเทพเจา หรอเทพองคใดองคหนง ดวยศลน ดวยตบะน หรอดวยพรหมจรรยน กด เขายนด ใครใจ ถงความปลมใจดวยความเปนเทวดานน ดกร พราหมณ แมความยนดดวยการเปนเทวดาน นบเปนขาดกได ทะล กได ดางกได พรอยกได แหงพรหมจรรย"* ฉะน. * อง. สตตก. ๒๓/๕๖.

Page 114: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 110

ความทศลเปนศลขาดเปนตน พงทราบวาทานสงเคราะหดวย ความแตก (แหงสกขาบท) ซงมลาภเปนตนเหตประการ ๑ ดวย เมถนสงโยค ๗ ประการ ๑ ดงกลาวมาฉะน. [ ความผองแผวแหงศล ] สวนความทศลเปนศลไมขาดเปนตน ทานสงเคราะหดวยความไม แตกแหงสกขาบททงหลายโดยประการทงปวงประการ ๑ ดวยการทา คนซงสกขาบททงหลายทพงทาคนไดอนแตกแลวประการ ๑ ดวยความ ไมมเมถนสงโยค ๗ ประการ ๑ ดวยความดอนอก คอดวยความไม เกดขนแหงบาปธรรมทงหลายเชน โกธะ อปนาหะ มกขะ ปลาสะ อสสา มจฉรยะ มายา สาเถยยะ ถมภะ สารมภะ มานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ เปนตนประการ ๑ ดวยความบงเกดแหงคณทงหลาย มอปปจฉตา สนตฏฐตา และสลเลขตาเปนตนประการ ๑ จรงอย ศลเหลาใดแมไมแตกเพอตองการลาภเปนตนกด แม แตกดวยโทษคอความประมาทแตทาคนแลวกด อนเมถนสงโยคหรอ บาปธรรมมโกธะและอปนาหะเปนตน ไมเขามาทาลายเสยกด ศล เหลานนทานเรยกวาอขณฑกะ (ไมขาด) อจฉททะ (ไมทะล) อสพละ (ไมดาง) อกมมาสะ (ไมพรอย) โดยประการทงปวง และศล เหลานนแหละ ชอวาภชสสะ เพราะกระทาความเปนไท ชอ วญปสตถะ เพราะความเปนศลอนวญสรรเสรญ ชออปรามฏฐะ เพราะความเปนศลอนตณหาไมแตะตอง และเปนสมาธสงวตตนกะ

Page 115: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 111

เพราะยงอปจารสมาธหรออปปนาสมาธใหเปนไปโดยงาย ๆ เพราะ เหตนน ความเปนศลไมขาดเปนตนน พงทราบวาเปนความผองแผว แหงศลเหลานน กแลความผองแผวนนน ยอมสาเรจดวยอาการ ๒ คอ ดวยการเหนโทษแหงสลวบต ๑ ดวยการเหนอานสงสแหงสล- สมบต ๑ [ โทษแหงสลวบต ] ในอาการ ๒ อยางนน โทษแหงสลวบตพงเหนตามนยแหงพระสตร อนมคาขนตนวา "ดกรภกษทงหลาย โทษแหงสลวบตของภกษผทศล ๕ อยางน"๑ ดงนนยหนง อกนยหนงบคคลผทศล เพราะความ ทศลเปนตนเหต ยอมไมเปนทชอบใจของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผทเพอนพรหมจารทงหลายไมพงพราสอน ตองทกขใจในเพราะ คาตเตยนความทศล (ของตน) ตองรอนใจในเพราะคาสรรเสรญ (คนอน) ผมศลทงหลาย กแลเพราะความเปนผทศลนน เขายอม เปนผมผวพรรณหมอง อนง นบวาเปนผมสมผสหยาบ เพราะนา อบายทกขมาใหแกคนทงหลายทเอาเยยงอยางเขาตลอดกาลนาน นบวา เปนผมราคาถก เพราะทาความไมมผลมากแกทายกทงหลายผทตน รบไทยธรรม (ของเขา) มา ดจผาปานดบซงเปนผามสทราม สมผส หยาบและราคาถกฉะนน๒ เปนคนชาระ (ใหบรสทธ) ไดยาก เหมอน ๑. อง. ป จก. ๒๒/๒๘๑. ๒. ความทเปรยบคนทศลดวยผาปานดบมโทษ ๓ ประการน กลาวตามนยสตรท (๕๓๙) ๑๐๐ ในตกงคตตร หนา ๓๑๗ คา "สาณสาฏโก วย" จงเปนอปมาแหงบททง ๓ (คอ ทพพณโณ ทกขสมผสโส อปปคโฆ).

Page 116: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 112

หลมคถทหมกหมมมานาน (ยากทจะชาระใหสะอาด) ฉะนน เปนผ คลาดจากประโยชนทงสอง เหมอนดนฟนเผาศพ (ทไฟไหมทงสอง ขาง ตรงกลางเปอนคถ ใชประโยชนไมไดทงในปาและในบาน) ฉะนน๑ แมปฏญญาความเปนภกษ กไมเปนภกษอยนนเอง เหมอน ลาทเดนตามฝงโค (แมรองอยางโค กไมเปนโคอยนนเอง) ฉะนน เปนผหวาดอยเนองนตย เหมอนคนมเวรตอคนทวไป เปนคนไมควร อยรวมดวย เหมอนซากศพ แมประกอบดวยคณมสตะเปนตน ก ไมควรแกการบชาของเพอนพรหมจารทงหลาย เหมอนไฟในปาชา ไมควรแกการบชาของพวกพราหมณ เปนคนอาภพในการบรรลคณวเศษ เหมอนคนตาบอดอาภพในการเหนรป เปนผไรความหวงในพระสท- ธรรม เหมอนเดกจณฑาลไมมหวงในราชสมบต แมสาคญตนวามสข กชอวาเปนคนมทกขอยนนเอง เพราะความเปนผมสวนแหงทกขทตรส ไวในอคคขนธปรยาย. จรงอย พระผมพระภาคเจาผทรงเหนกรรมและวบากชด โดย อาการทงปวง เมอจะทรงแสดงทกขอนเผดรอน มความยนดในสข ดงจะกลาวเปนปจจย ซงดวยเหตเพยงแตนกถง สามารถยงความรอน ไหมแหงหทยใหเกดขน แลวยงการกระอกโลหตอน ๆ๒ ใหเปนไป แก คนทศลทงหลาย ผมจตกาหนดดวยยนดความสขในการบรโภคเบญจ- กามคณ และในสามจกรรม (ทคนอนทา) มการไหว การแสดง ๑. ความขอน กลาวตามนยพระสตรท (๙๕) จตกงคตตร หนา ๑๒๔. ๒. ไทยพดวา เลอดสด ๆ ความกไดกน เพราะวาเลอดสด ๆ มนกยอมอน.

Page 117: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 113

ความนบถอเปนตน จงตรส (อคคขนธปรยาย) วา (๑) "ภกษทงหลาย ทานทงหลายเหนหรอไม ซงกองไฟใหญ อนไหมลกเปนเปลวโชตชวงอยโนน" ภกษทงหลายกราบทลวา "(เหน) อยางนนพระเจาขา" ตรสวา "ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน ขอทบคคลพงเขาไปนงกอด หรอเขาไปนอนกอด ซงกองไฟใหญอนลกเปนเปลวโชตชวงอยโนนกด ขอทบคคลพงเขา ไปนงเคลา หรอเขาไปนอนเคลาซงนางกษตรย นางพราหมณ หรอนาง คฤหบด ผมฝามอและฝาเทานมเหมอนปยนนกด สองขอนขอไหน เลาหนอประเสรฐกวากน ?" ภกษทงหลายกราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ขอทบคคลพงเขาไปนงเคลาหรอเขาไปนอนเคลานางกษตรย นางพราหมณ หรอนางคฤหบด นนแหละประเสรฐกวา ขอทบคคล พงเขาไปนงกอดหรอเขาไปนอนกอดกองไฟใหญ ฯล ฯ โนน เปน ทกข พระเจาขา" พระผมพระภาคเจาตรสวา "ดกรภกษทงหลาย เราจะบอกทานทงหลายใหทราบ โดยขอทบคคลพงเขาไปนงกอดหรอ เขาไปนอนกอดกองไฟใหญ ฯ ล ฯ โนนนนแหละประเสรฐกวา สาหรบ ภกษผทศล มธรรมลามก มสมาจารไมสะอาดทพงระลกถงดวยความ รงเกยจ มการงานซอนเรน ไมใชสมณะแตปฏญญาวาเปนสมณะ ไม ใชพรหมจารแตปฏญญาวาเปนพรหมจาร เปนคนในเนา เปยกชน รกเรอ (ดวยกเลส) ขอนนเพราะเหตไร ดกรภกษทงหลาย เพราะ ภกษนนพงถงตายหรอทกขปางตาย เพราะเหตเขาไปนงกอดหรอเขาไป นอนกอดกองไฟใหญนน (กจรง) แตเพราะกายแตกตายไปจะพงเขา

Page 118: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 114

ถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะขอนนเปนปจจยหามไดเลย ภกษ ทงหลาย สวนขอทบคคลผทศล มธรรมลามก มสมาจารไมสะอาด ทพงระลกถงดวยความรงเกยจ มการงานซอนเรน ไมใชสมณะ แต ปฏญญาวาเปนสมณะ ไมใชพรหมจาร แตปฏญญาวาเปนพรหมจาร เปนคนเนาใน เปยกชน รกเรอ (ดวยกเลส) นน พงเขาไปนงเคลา หรอเขาไปนอนเคลานางกษตรย ฯ ล ฯ ภกษทงหลาย กขอนนยอม เปนไปเพอมใชประโยชน เพอทกขแกเขาตลอดกาลนาน เพราะ กายแตกตายไป เขายอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก" ดงน*

พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงทกขมการบรโภคกามคณ ๕ อนเนองดวยสตรเปนปจจย ดวยอปมากองเพลงอยางนแลว จง ทรงแสดงทกข อนมการอภวาท การทาอญชล การบรโภคจวร บณฑบาตเตยงตงและวหารเปนปจจย ดวยอปมาดวยเชอกฟนดวยขน หางสตว หอกอนคม แผนเหลก กอนเหลก เตยงเหลกหรอตงเหลก และหมอเหลกเหลาน โดยทานองเดยวกนนนวา (๒) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอทบรษมกาลง เอาเชอกทฟนดวยขนหางสตวอยางเขมง พนแขง ทงสองแลวชกสไปมา เชอกนนพงตดผวหนง ครนตดผวหนงแลว พงตดหนง ครนตดหนงแลวพงตดเนอ ครนตดเนอแลวพงตดเสนเอน ครนตดเสนเอนแลวพงตดกระดก ครนตดกระดกแลวพงจดเยอใน กระดก (กบ) ขอทภกษทศลพงยนดการอภวาท ของกษตรยมหาศาล * อง. สตตก. ๒๓/๑๒๙.

Page 119: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 115

พราหมณมหาศาล หรอคฤหบดมหาศาล อยางไหนจะประเสรฐกวา เลาหนอ ฯ ล ฯ (๓) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอทบรษมกาลงประหารเอาทกลางอก ดวยหอกอนคมทชะโลมดวย นามน (กบ) ขอทภกษทศลพงยนดการทาอญชล ของกษตรยมหาศาล พราหมณมหาศาล คฤหบดมหาศาล อยางไหนจะประเสรฐกวา เลาหนอ ฯ ล ฯ (๔) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอ ทบรษมกาลง เอาแผนเหลกทรอนแดงเปนแสงชวงเขาหมกาย (กบ) ขอทภกษทศลพงบรโภคจวรทเขาถวายดวยศรทธา ของกษตรยมหาศาล ฯ ล ฯ อยางไหนจะประเสรฐกวาเลาหนอ ฯ ล ฯ (๕) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอทบรษมกาลง เอาคมเหลกทรอนแรงเปนแสงชวง งดปากแลว ยดกอนโลหะทรอนแดงเปนแสงชวงเขาไปในปาก กอนโลหะรอนนน ไหมทงรมฝปาก ทงปาก ทงลน ทงลาคอ ทงทอง พาเอาทงไสใหญ ทงไสนอยของเขาออกไปทางทวารสวนภายใต (กบ) ขอทภกษทศล พงบรโภคบณฑบาตทเขาถวายดวยศรทธา ของกษตรยมหาศาล ฯ ล ฯ อยางไหนจะประเสรฐกวาเลาหนอ ฯ ล ฯ (๖) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอทบรษมกาลง จบทศรษะกด จบทคอกด (กด) ใหนงลงไปกด

Page 120: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 116

ใหนอนลงไปกด ตรงเตยงเหลกหรอตงเหลกทรอนแดงเปนแสงชวง (กบ) ขอทภกษทศลพงบรโภคเตยงหรอตงทเขาถวายดวยศรทธา ของ กษตรยมหาศาล ฯ ล ฯ อยางไหนจะประเสรฐกวาเลาหนอ ฯ ล ฯ (๗) ภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความนนอยางไร ขอทบรษมกาลง พงจบเทาขนศรษะลง แลวซดลงไปในหมอโลหะ ทรอนแดงเปนแสงชวง เขาถกตมเดอดพลานเปนฟอง ลางทลอยขน ลางทจมลงไป ลางทลอยขวางไป อยในหมอโลหะนน (กบ) ขอทภกษ ทศลบรโภควหารทเขาถวายดวยศรทธา ของกษตรยมหาศาล ฯ ล ฯ อยางไหนประเสรฐกวาเลาหนอ ฯ ล ฯ เขายอมถง ฯ ล ฯ" ดงน เพราะฉะนน บณฑตพงทราบการเหนโทษในเพราะสลวบต ดวยการพจารณาโดยนยมอาทอยางนวา "ความสข ของคนผมศลอนทาลายแลว ไมละ กามสขอนมผลเปนทกขเผดรอนยงกวาทกขเพราะ กอดกองไฟ จกมแตไหน สขในอนยนดการกราบไหว จกมแกคนมสล- วบต ผมอนจะตองรบทกขยงกวาทกขอนเกดแต การสดวยเชอกขนหางสตวอนเหนยวไฉนเลา สขในการยนดอญชลกรรมแหงคนผมศรทธา ทงหลาย ซงเปนเหตแหงทกขอนประมาณยงกวา ทกขอนเกดแตการประหารดวยหอก จกมแกคนผ ไมมศลกระไรได

Page 121: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 117

ความสขในการบรโภคจวรของคน (ทศล) ผ ไมสารวมแลว ผจะตองเสวยสมผสแหงแผนเหลก อนรอนในนรก สนกาลนาน จกมอะไร บณฑบาตแมมรสอรอย กเปรยบดวยยาพษอน แรงกลา สาหรบคนไมมศลผจะตองกลนกอนเหลก อนรอน สนราตรนาน การบรโภคเตยงและตง แมเขาสมมตกนวา เปนสข แตกเปนทกขสาหรบคนไมมศลผจะตอง ถกทกข (อนเกดแตการบรโภค) เตยงและตง เหลกอนรอนเบยดเบยนเอาตลอดกาลนาน ความยนดในการอยอาศยในวหารทเขาใหดวย ศรทธาอะไร จกมแกคนทศลผจะตองตกอยกลาง หมอเหลกอนรอน พระผเปนครของโลก เมอจะทรงตคนทศล ตรส วา 'เปนคนมสมาจารทพงระลกถงดวยความ รงเกยจ วาเปนคนรกเรอ (ดวยหยากเยอคอกเลส) วาเปนคนเปยกชน (ดวยนาคอกเลส) วาเปนคน ลามก และวาเปนคนเนาใน' ดงน นาตชวตของ คนทศลนน ผเปนคนไมมปญญา ทรงเพศสมณชน แตไมใชสมณะ นาตนซงถกกนถกขดอยไป สตบรษทงหลายผมศลในโลกน ยอมหลกคน

Page 122: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 118

ทศลใดเสย ดจคนผรกสวยทงหลายหลกคถ หลก ซากศพ ชวตของคนทศลนน (จะมประโยชน) อะไร คนทศลนนเปนผไมพนจากภยทงปวง แตเปน ผพนจากอธคมสข (สขอนเกดแตมรรคผล) ทง หมด เขาปดประตสวรรคเสยสนท ขนสทางอบาย ไปฉบ คนอน ใครเลาจะเปนวตถแหงความสงสารของ ชนผมกสงสาร เสมอดวยคนทศล โทษแหงความเปนผทศลมมากอยางดงกลาวมา ฉะน" การเหนอานสงสในสลสมบต พงทราบโดยนยตรงกนขามจาก ประการทกลาวแลว อกนยหนง ศลของภกษใดหมดมลทนด การทรงบาตร และจวรของภกษนน ยอมเปนทนาเลอมใส บรรพชาของเธอกมผล หทยของภกษผมศลบรสทธ ยอมไมหยง ลงสภยมความตเตยนตนเองเปนตน ดจพระ อาทตยไมลงสความมดฉะนน ภกษเมองามในตโปวน ยอมงามดวยความ

Page 123: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 119

ถงพรอมแหงศล ดจพระจนทรเมองามในทองฟา ยอมงามดวยความถงพรอมแหงรศมฉะนน แมกลนกายของภกษผมศล ยงทาความ ชนบานแมแกเทวดาทงหลาย จะกลาวไยในกลน ศลเลา กลนแหงศลยอมครอบงาสมบตแหงคนธ- ชาตทงปวง ฟงไปทวทศทศมไดตดขด สกการะแมนอยอนทายกทาแลวในทานผมศล ยอมเปนการมผลมาก เพราะฉะนนผมศลจงเปน ดจภาชนะ (รองรบ) เครองบชาและสกการะ อาสวะทงหลายอนเปนไปในทฏฐธรรม* ยอม ไมเบยดเบยนทานผมศล ผมศลยอมขดรากแหง ทกขอนเปนไปในสมปรายภพเสยได สมบตใดในมนษย และสมบตใดในเทวดา สมบตทงสองนน เมอผมศลถงพรอมปรารถนาอย มใชเปนสงทจะพงไดยากเลย อนง ใจของผมศล ถงพรอม ยอมแลนไปสพระนพพานสมบต อน เปนสมบตทสงบระงบสดยอดเปนแท บณฑตพงแสดงอานสงสอนมอาการตาง ๆ เปน อนมาก ในศลซงเปนมลแหงสมบตทงปวง ดวย ประการฉะนแล. * ทานหมายเอาความมวหมองตาง ๆ เชนถกจองจาทาโทษในปจจบนชาต.

Page 124: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 120

เพราะเมอแสดงอยอยางน จตใจยอมจะหวาดแตสลวบตแลว นอมไปสสลสมบต เพราะฉะนน ภกษเหนโทษแหงสลวบตน และ อานสงสแหงสลสมบตน ดงกลาวแลว พงยงศลใหผองแผวดวยความ เออเฟอทกประการ เทอญ. กแลศลในวสทธมรรคททรงแสดงดวยมขคอ ศล สมาธ ปญญา เปนอนไดแสดงบรบรณแลว ดวยพระคาถา (บาทตน) นวา สเล ปตฏาย นโร สป โ เพยงเทานเปนอนดบแรก ปรเฉทท ๑ ชอสลนเทศ ในปกรณวเสสชอวสทธมรรค อนขาพเจาทาเพอประโยชนแกความปราโมทยแหงสาธชน ดงน ธดงคนเทศ เพราะเหตทพระโยคผมศลอนสมาทานแลว ควรทาการสมา- ทานธดงค (ตอไป) ดวยเมอทาอยางนน ศลของเธอมมลทนอนลาง แลวดวยนาคอคณมความมกนอย และความสนโดษ ความขดเกลา ความสงด ความไมสงสม (กองกเลส) ความปรารภความเพยร และความเปนผเลยงงายเปนตน กจกเปนศลบรสทธด และขอวตร ทงหลายของเธอกจกถงพรอมดวย ผมสมาจารทงปวงบรสทธดวยคณ คอศลและพรตอนหาโทษมไดดงนแลว จกเปนผชอวาตงอยในอรยวงศ

Page 125: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 121

(ประเพณของพระอรยเจา) ๓ ขอ อนเปนวงศเกา ควรบรรลอรยวงศ ขอคารบ ๔ กลาวคอความเปนผมภาวนาเปนทมายนดได เพราะ เหตนน เราจกเรมธดงคกถา ณ บดน เพอยงคณทงหลายมความ มกนอยสนโดษเปนอาท อนเปนเหตผองแผวแหงศลมประการดงกลาว แลวใหถงพรอมตอไป แทจรง ธดงค (ถง) ๑๓ ขอ พระผม พระภาคเจาไดทรงอนญาตไวสาหรบกลบตรทงหลาย ผสละโลกามสได ไมอาลยในรางกายและชวต ใครจะยงอนโลมปฏปทาใหสาเรจถายเดยว ธดงค ๑๓ น คออะไรบาง คอ ๑. ปงสกลลกงคะ องคแหงภกษผมการทรงไวซลผาบงสกล เปนปกต ๒. เตจวรกงคะ องคแหงภกษผมการทรงไวซงไตรจวร เปนปกต ๓. ปณฑปาตกงคะ องคแหงภกษผมการเทยวไปบณฑบาต เปนปกต ๔. สปาทานจารกงคะ องคแหงภกษผมการเทยวไปตามลาดบ เรอนเปนปกต ๕. เอกาสนกงคะ องคแหงภกษผมการฉน ณ อาสนะเดยว เปนปกต ๖. ปตตปณฑกง องคแหงภกษผมอนถอเอากอนขาวใน บาตรเปนปกต

Page 126: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 122

๗. ขลปจฉาภตตกงคะ องคแหงภกษผอนไมฉนปจฉาภตรเปน ปกต ๘. อารญญกงคะ องคแหงภกษผมอนอยในปาเปนปกต ๙. รกขมลกงคะ องคแหงภกษผมอนอยโคนไมเปนปกต ๑๐. อพโภกาสกงคะ องคแหงภกษผมอนอยในทแจงเปนปกต ๑๑. โสสานกงคะ องคแหงภกษผมอนอยในปาชาเปนปกต ๑๒. ยถาสนถตกงคะ องคแหงภกษผมอนอยในเสนาสนะตาม ททานจดใหเปนปกต ๑๓. เนสชชกงคะ องคแหงภกษผมอนอยดวยความนงเปน ปกต. วนจฉยธดงคในนน พงทราบโดยอรรถ (แหงคา) ๑ โดยปกณณกะมลกษณะเปนตน ๑ โดยการสมาทาน ๑ โดยวธ (ปฏบต) ๑ โดย ประเภท ๑ โดยความแตกแยก ๑ โดยอานสงส แหงธดงคนน ๆ ๑ โดยกสลตกะ ๑ โดย จาแนกศพท มธตศพทเปนตน ๑ โดยยอและ โดยพสดารอก ๑ [ วนจฉยโดยอรรถ ] ในบททงหลายเหลานน จะวนจฉยโดยอรรถกอน ผาใดเปนดจ กองฝนในทนน ๆ ดวยอรรถวาสงขน เพราะวางอยบนกองฝน ในท ทงหลายมตรอกและปาชาและกองหยากเยอเปนตนทใดทหนง เพราะ

Page 127: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 123

ฉะนน ผานนจงชอวา ปงสกล (ผาดจกองฝน) อกนยหนง ผาชอวา ปงสกล เพราะไปสภาวะแหงผาอนบคคลเกลยด อธบายวา ถงความ เปนผาทเขาเกลยด ดจฝน การทรงไวซงผาปงสกลทมคาไขอนไดแลว อยางนน ชอ ปงสกล* ความทรงผาบงสกลเปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวา ปงสกลกะ องคแหงภกษปงสกลกะ ชอวา ปงสกลกงคะ. เหต ทานเรยกวา องค. เพราะฉะนนพงทราบวา คาวา องค นน เปนชอของการสมาทาน ซงเปนเหตแหงความเปน ปงสกลกะแหงภกษนน. โดยนยเดยวกนน (การทรง) ไตรจวร กลาวคอ สงฆาฏ อตตราสงค อนตราวาสก เปนปกตแหงภกษนน เหตนน ภกษนนจง ชอวาเตจวรกะ องคแหงภกษเตจวรกะ ชอวา เตจวรกงคะ. กการตกแหงกอนอามสกลาวคอภกษานนแล ชอวาบณฑบาต อกนยหนง การตกลงแหงกอนขาวอนชนเหลาอนใหแลวนนแล ชอวา บณฑบาต มคาอธบายวา การตกลงในบาตรแหงกอนขาวทคนอนให. ภกษใดแสวงหา คอ การเขาไปสตระกลนน ๆ แสวงหาซงบณฑบาต นน เหตนน ภกษนนชอวา ปณฑปาตกะ (ผแสวงหาบณฑบาต) อกอยางหนง การตกไปเพอกอนขาวเปนวตรของภกษนน เหตนน ภกษนน ชอวาปณฑปาต. คาวาตกไป (ในทน) หมายความวา เทยวไป. ปณฑปาตนนเอง ชอวาปณฑปาตกะ องคแหงภกษ * มหาฎกาวา ปสกลธารณ เปน ปสกล ไปนน เพราะลบบทหลง (คอ ธารณ) และ คาวา ปสกล แปลกนวา "ผาดจฝงฝน" กม.

Page 128: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 124

ปณฑปาตกะ ชอวา ปณฑปาตกงคะ (องคแหงภกษผมอนเทยวไป เพอกอนขาวเปนวตร) การขาดตอน เรยกวา ทานะ ความปราศจากทานะ ชอวา อปทานะ อธบายวา ความไมขาดตอน การเทยวใดเปนไปกบดวย อปทานะ การเทยวนน ชอวา สปทานะ อธบายวา เทยวไปเวน จากการขาดตอน คอ เทยวไปตามลาดบเรอน ความเทยวเปนไป กบดวยความปราศจากการขาดตอนน๑ เปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวา สปทานจาร สปทานจารนนแลเปนสปทานจารกะ องคแหงภกษสปทานจารกะนน ชอวา สปทานจารกงคะ. การฉน ณ อาสนะเดยว ชอ เอกาสนะ การฉน ณ อาสนะ เดยวนน เปนปกตของภกษนน เหตนน จงชอวา เอกาสนกะ องคแหงภกษเอกาสนกะนน ชอวา เอกาสนกงคะ. กอนขาวจาเพาะในบาตรใบเดยวแท ๆ เพราะหามในภาชนะท ๒ ชอวา ปตตปณฑะ (การถอเอาปตตปณฑะนน กชอวาปตตปณฑะ)๒

เพราะบดน๓ ทาความหมายแหงปตตปณฑะ ใน (อรรถคอ) การถอ เอากอนขาวจาเพาะในบาตร การถอเอากอนขาวจาเพาะในบาตร เปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวา ปตตปณฑกะ (ผมการ ๑. อท เปนวเสสนะของศพทประกอบ ต ปจจย (ทใชเปนนาม) กได ? ๒. ความในวงเลบนเตมลงไวเพราะเขาใจวาปาฐะตก โดยเทยบกบตอนแกขลปจฉาภตตกงคะ ซงทานดาเนนความแบบเดยวกนคอ ตสส ปจฉาภตตสส โภชน ปจฉาภตต ตอนนกควรจะม ปาฐะวา ตสส ปตตปณฑสส คหณ ปตตปณโฑ ความจงตอกนด ดงแปลไวนน. ๓. อทาน น ขดเชงอย ถาแกเปน ตสม เหมอนอยางตอนลางกจะด.

Page 129: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 125

ถอเอากอนขาวในบาตรเปนปกต) องคแหงภกษปตตปณฑกะนน ชอวา ปตตปณฑกงคะ. คาวา ขล เปนนบาตในอรรถปฏเสธ ภตรทภกษเปนผหาม (ภตร) แลวไดมาในภายหลง ชอวา ปจฉาภตร การฉนปจฉาภตรนน กชอวา ปจฉาภตร เพราะทาความหมายแหงปจฉาภตร ใน (อรรถคอ) การฉน ปจฉาภตรนน การฉนปจฉาภตรเปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนน จงชอวาปจฉาภตรตกะ (ผมการฉนปจฉาภตรเปนปกต) ภกษไมเปนผม การฉนปจฉาภตรเปนปกต ชอวา ขลปจฉาภตรตกะ คาวา ปจฉาภตรน เปนชอแหงการฉนอตรตตะโภชนะ ทหามดวยอานาจการสมาทาน๑ แต ในอรรถกถา๒กลาววา "นกตวหนง ชอ ขล๓ นกนนคาบเอาผลไม (ผลหนง) ไดแลว ครนผลไมนน (บงเอญ) ตกไปเสย ยอมไม กนผลไมอนอก (ในวนนน) ภกษนกเปนเชนนน เหตนน จงชอวา ขลปจฉาภตตกะ (ผมอนไมฉนปจฉาภตรเปนปกตเหมอนนกขล)" องคแหงภกษขลปจฉาภตตกะนน ชอวา ขลปจฉาภตตกงคะ. การเขาไปอยในปา ชอวา อรญญะ การเขาไปอยปานน เปน ปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวาอารญญกะ (ผมการเขา อยในปาเปนปกต) องคแหงภกษอารญญกะนน ชอวา อารญญกงคะ. การเขาไปอยทโคนไม ชอ รกขมล การเขาไปอยทโคนไมนนเปน ๑. หมายความวา ไมใชหามดวยสกขาบท แตหามตามทภกษสมาทานธดงคขอน. ๒. อรรถกถาชออะไร ? ๓. ขลต เอโก สกโณ เอโก ตรงนชวนใหนาแปลวา "ชนดหนง" แตถาประสงคจะใหแปล อยางนน เหตไรทานจงไมใช โยโกจ เลา.

Page 130: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 126

ปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวารกขมลกะ องคแหง ภกษรกขมลกะนน ชอวา รกขมลกงคะ. นยแมในอพโภกาสกงคะ และโสสานกงคะกดจนยน. เสนาสนะทลาดไวแลวอยางไรนนแล ชอวา ยถาสนถตะ คาวา ยถาสนถตะน เปนชอแหงเสนาสนะทเสนาสนปญญาปกะชใหทแรก อยางนวา "อท ตยห ปาปณาต" (เสนาสนะนยอมถงแกทาน) ความอยในเสนาสนะทลาดแลวอยางไรนน เปนปกตของภกษนน เหตนน ภกษนนจงชอวา ยถาสนถตกะ องคแหงภกษยถาสนถตกะ นน ชอวา ยถาสนถตกงคะ. การทงดนอนเสย (สาเรจอรยาบถ) อยดวยการนง เปน ปกตของภกษนน เหตนน ภกษนน ชอวา เนสชชกะ องคแหง ภกษเนสชชกะนน ชอวาเนสชชกงคะ. กองคเหลานทงหมดชอวา ธดงค เหตเปนองคแหงภกษ ชอวาธตะ เพราะความเปนผกาจดกเลสไดดวยการสมาทานนน ๆ. อก อยางหนง ชอวา ธดงค เพราะมญาณทไดโวหารวาธตะ เหตเปน เครองกาจดกเลสเปนองค. อกนยหนง องคเหลานนชอวาธตะ เพราะ กาจดธรรมอนเปนขาศกทงหลายไดดวย เปนองคแหงความปฏบตดวย เหตนน จงชอวา ธดงค. ในบททงหลายเหลานน พงทราบวนจฉยโดยอรรถดงกลาวมา ฉะน เปนอนดบแรก

Page 131: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 127

[ วนจฉยโดยลกษณะเปนตน ] กธดงคทงหมดน มสมาทานเจตนาเปนลกษณะ จรงอยแมคาน ทานกไดกลาวไววา "ผสมาทานไดแกบคคล ธรรมเครองสมาทาน ไดแกจตและเจตสก สมาทานเจตนาเปนตวธดงค สงทหามคอวตถ." อนง ธดงคทงหมดนนมอนกาจดความละโมบเปนรส มอนราศจาก ความโลเลเปนเครองปรากฏ มอรยธรรมมความมกนอยเปนตนเปน ปทฏฐาน. ในบทเลานน พงทราบวนจฉยโดยปกณณกะมลกษณะ เปนตน ดงน. [ วนจฉยโดยการสมาทาน และวธ (ปฏบต) เปนตน ] สวนวนจฉยใน ๕ บท มบทวา โดยการสมาทานและวธ (ปฏบต) เปนตน พงทราบตอไป :- ธดงคทงหมดนน เมอพระผม พระภาคเจายงทรงพระชนมอย พงสมาทานในสานกของพระผมพระภาค เจา เมอพระองคเสดจปรนพพานแลว พงสมาทานในสานกของพระ มหาสาวก เมอพระมหาสาวกไมม พงสมาทานในสานกพระขณาสพ... พระอนาคาม...พระสกทาคาม...พระโสดาบน...ภกษผทรงไตรปฎก ภกษผทรงทวปฎก...ภกษผทรงเอกปฎก...พระเอกสงคตกะ*...พระอรรถ- กถาจารย เมอพระอรรถกถาจารยนนไมม พงสมาทานในสานกภกษ ผทรงธดงค แมเมอทานผทรงธดงคไมม พงกวาดลานพระเจดยแลว นงกระโหยง กลาวสมาทานเหมอนอยางกลาวในสานกของพระสมมา- สมพทธเจาเถด แมวาสมาทานดวยตนเองกใชไดเหมอนกน. กแล * เอกสงคตกะ มหาฎกาวา หมายเอาภกษผทรงพระสตรนกาย ๑ ใน ๕ นกาย.

Page 132: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 128

ในการสมาทานดวยตนเองกใชไดน พงเลาเรองความมกนอยในธดงค ของพระเถระผพแหงพระเถระสองพนองในเจตยบรรพต๑ (เปนนทศนะ) นเปนคากลาวโดยทวไปกอน. บดน ขาพเจาจกพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสแหงธดงคแตละขอตอไป :- ๑. ปงสกลกงคะ [ การสมาทานปงสกลกงคะ ] กอนอน ปงสกลกงคะ ยอมเปนอนสมาทานดวยคา ๒ คานคาใด คาหนง วา คหปตทานจวร ปฏกขปาม ขาพเจางดผาอนเปนของ คฤหบดถวาย ปสกลกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของภกษ ผมการทรงผาบงสกลเปนปกต๒ นเปนการสมาทานในปงสกลกงคะ นกอน. ๑. มหาฎกาไดเรองมาเลาไววา พระเถระองคนนถอเนสชชก ไมมใครรวาทานถอ (เพราะ ทานมกนอย ไมใหใครร ?) วนหนงตอนกลางคน (ดกแลว) พระเถระผนอง (นอนอย ?) มองไปเหนทานนงอยบนทนอนดวยแสงฟาแลบ จงทกขนวาทานถอเนสชชกหรอ (เมอมคนเหน เสยแลว) กเพราะความมกนอยนนแหละ ทานเลยเอนกายลงนอนในทนททนใดนน แลวภายหลง ไดโอกาส ทานกสมาทานดวยตนเองถอใหมตอไป (มกนอยเชนนจะเปนอชปฏปนโน หรอ ?) ๒. ในคาสมาทาน ๒ คาน มปญหาอย ๒ ขอ ก. คา คหปตทานจวร แปลกอย พบโดยมากมแต คหปตจวร ในทนทานเตม - ทาน - เขามาเพออะไร มหาฎกาทานแยมไว ดเหมอนวาดงน ผาทเจาของทอดไวดวยประสงคจะ ใหบรรพชตมาชกเอาไป (อยางผาปาของเราทกวนน ?) พงเรยกคหปตจวรได แตไมเรยกคหปต - ทานจวร (เพราะคหปตทานจวรหมายเอาจวรทเจาของนามาประเคนดวยมอ ? เพราะฉะนนทานจง ประกอบ - ทาน - ไวดวย เพอใหตางกบคหปตจวร) เพออนโลมตามนยฎกาน จงแปลวา "จวร อนเปนของคฤหบดถวาย"

Page 133: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 129

[ วธ (ปฏบต) ในปงสกลกงคะ ] กในบรรดาผา (ทนบวาเปนผาปงสกล) คอ ๑. โสสานกะ (ผาทเขาทงไวในปาชา) ๒. ปาปณกะ (ผาทเขาทงอยตามทางเขาตลาด) ๓. รถยโจฬะ (ผาททงอยตามตรอก) ๔. สงการโจฬะ (ผาทเขาทงอยในกองหยากเยอ) ๕. โสตถยะ (ผาทเขาใชเชดครรภมลทนแลวทง) ๖. นหานโจฬะ (ผาทเขาผลดอาบนามนตแลวทง) ๗. ตตถโจฬะ (ผาทเขาทงอยตามทานา) ๘. คตปจจาคตะ (ผาทเขานงไปปาชากลบมาแลวทง) ๙. อคคทฑฒะ (ผาถกไฟไหมแลวทง) ๑๐. โคขายตะ (ผาทโคเคยวแลวเขาทง) ๑๑. อปจกาขายตะ (ผาปลวกกดแลวเขาทง) ๑๒. อนทรขายตะ (ผาหนกดแลวเขาทง) ๑๓. อนตจฉนนะ (ผาขาดรมแลวเขาทง) ๑๔. ทสจฉนนะ (ผาขาดชายแลวเขาทง) ข. มหาฎกาทานแตงปญหาสอดเขามาวา การสมาทานดวยการใชคาสมาทานตรง ๆ (สมาทยาม) ยอมสาเรจเปนการสมทานโดยไมมปญหา แตการใชคาปฏเสธ (ปฏกขปาท) จะเปนอนสมาทานอยางไรกน ? แลวทานกตอบของทานเองวา เปนไดเพราะความถงกน เชนเมอ พดวาเทวทตไมบรโภคอาหารกลางวน ความกบงไปวาเขาบรโภคกลางคนนะซ เพราะเวนอาหาร เสยหมดแลว รางกายของเขาจะอยไปไดหรอ ดงนฉนใด แมในการสมาทานนกฉนนน เมอกลาว ปฏเสธคหปตทานจวร ความกแลนไปถงวา ถาเชนนนเธอกถอเอาจวรอยางอนนะซ เพราะวา จะบวชอยโดยไมมจวรนนไมไดอยเอง.

Page 134: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 130

๑๕. ธชาหฎะ (ผาทเขายกเปนธงแลวทงไว) ๑๖. ถปจวระ (ผาทเขาหมจอมปลวกทาพลกรรม แลวทงไว) ๑๗. สมณจวระ (ผาของภกษดวยกน) ๑๘. อาภเสกกะ (ผาทเขาทง ๆ ไวในทราชาภเษก) ๑๙. อทธมยะ (ผาสาเรจดวยฤทธ) ๒๐. ปนถกะ (ผาทตกอยตามหนทางไมปรากฏเจา ของ) ๒๑. วาตาหฏะ (ผาทลมหอบไปไมมเจาของตดตาม) ๒๒. เทวทตตยะ (ผาทเทวดาถวาย) ๒๓. สามททยะ (ผาทคลนทะเลซดขนฝง) เหลานอยางใดอยางหนง พระโยคผมธดงคอนไดสมาทานอยางนนแลว พงถอเอามาฉกเนอผาเปอยทงเสย ซกเนอผาทยงเหนยวทาเปนจวร เปลองคฤหบดจวรผนเกาแลวใชเถด. บรรดาผาเหลานน ผาทตกอยในปาชา ชอวา โสสานกะ ผา ทตกอยททางเขาตลาด ชอวา ปาปณกะ ผาทเหลาชนผตองการบญ ทงลงตามตรอก ทางชองหนาตาง ชอวา รถยโจฬะ ทอนผาทเขา ทงทกองหยากเยอ ชอวาสงการโจฬะ ผาทเขาเชดครรภมลทนแลวทง ชอวา โสตถยะ เลากนวา มารดาของตสสอามาตยใหใชผามราคา นบแสนเชดครรภมลทนแลวใหทงไวททางเดนชอตาลเวฬ ดวยประสงค วาภกษผทรงผาบงสกลเปนวตรทงหลายจกถอเอา ภกษทงหลายถอเอา

Page 135: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 131

(ผานน) เพอ (ปะจวร) ทชารดเทานน* คนทงหลายทพวกหมอผ ใหอาบนาดาเกลาแลว (ผลด) ทงผาอนใดไป ดวยสาคญวา ผา (ทผลด) นน เปนกาลกณณ ผา (ทเขาผลดทงไป) นน ชอ นหานโจฬะ ผาเกา ๆ ทเขาทงไวตามทาอาบนา ชอวา ตตถโจฬะ คนทงหลายทไปปาชากลบมาอาบนาแลวทงผาใดเสย ผานนชอวา คตปจจาคตะ ผาทถกไฟไหมบางสวน ชอวา อคคทฑฒะ คน ทงหลายยอมทงผาทไฟไหมนนเสยเหมอนกน ผา (๕ อยาง) ม ผาทชอวาโคขายตะเปนตน ชดอยแลว แมผาเชนนน ๆ คนทงหลาย ยอมทงเสยเหมอนกน ผาทคนทงหลายเมอจะขนเรอผกเปนธงไว แลวจงขนไป ชอวา ธชาหฏะ ภกษจะถอเอาผานนเมอสดสายตาคน เหลานนไปกควร แมผาทเขาผกเปนธงปกไวในยทธภม เมอทหาร ทงสองฝายไปแลว ภกษจะถอเอาผานนกควร ผาทเขาหมจอมปลวก ทาพลกรรม ชอวา ถปจวระ ผาเปนของภกษดวยกน ชอวา สมณจวระ ผาทเขาทงไวในสถานทราชาภเษก ชอวา อาภเสกกะ จวรของเอหภกษ ชอวา อทธมยะ ผาทตกอยในระหวางทาง ชอ * ชณณกฏานตถเมว กไมมคาไหนทจะแปลวา "ปะ" ได แตเหนวาความบงไปทางนน กตองแปลเอาความไปอยางนน หากวาแปลอยางนเปนถก กยงมปญหานาคดตอไปวา เพราะเหตไร ภกษผถอเอาผานนไป จงไมใชผานนทาจวร ใชเพยงเปนผาสาหรบปะจวรเทานน เหตนาจะเปน ดงน ก. ผาผนนนนบเปนผาบงสกลกจรง แตราาแพงนก ทาเปนจวรแลวจะใชไมสนทใจ และอาจถกขโมยโดยงายดวย ข. ผาผนนนขนาดไมพอทาจวร จะไปแสวงหาผาราคาเปนแสนอยางนนมาเพมเตม ไดทไหนงาย ๆ เลา จงปวยการทจะเกบรอไว ใชประโยชนอยางอนเสยดกวา.

Page 136: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 132

ปนถกะ กผาใดตกลงเพราะความหลงลมสตแหงเจาของ ผานนภกษ ควรรกษาไวชวหนอยหนงแลวจงถอเอา ผาทลมพดไปตกในทไกล ชอวา วาตาหฏะ กภกษ เมอไมเหนเจาของ จะถอเอาผานนกควร ผาทเทวดาถวาย ดจผาทเทวดาถวายแกพระอนรทธเถระฉะนน ชอวา เทวทตตยะ ผาทคลนทะเลซดขนบก ชอ สามททยะ สวนผาใดททายกกลาวคาวา สงฆสส เทม (ขาพเจาทงหลาย ถวายแกสงฆ) ถวายกด ทภกษผเทยวไปภกขาผาไดมากด ผานน ไมเปนผาบงสกล. แมในผาทภกษดวยกนให ผาใดทจวรภาชกะแจก ใหตามลาดบพรรษากด จวรประจาเสนาสนะกด* ผานนกไมเปนผา บงสกล. ผาทจวรภาชกะไมไดแจกใหเทานน จงเปนผาบงสกล. แม ในผาบงสกลชนดนน ผาใดททายกทอดไวแทบเทาของภกษ (รปหนง) แตภกษนน (ถอเอาไป) วางถวายในมอของปงสกลกภกษ (อก ทอดหนง) ผานน ชอวา เอกโตสทธกะ (บรสทธฝายเดยว) ผาใดททายกวางถวายในมอของภกษ (รปหนง) แลวภกษนน (นาไป) ทอดไวแทบเทา (ของปงสกลกภกษ) แมผานนกเปน เอกโตสทธกะ ผาใดททงทายกกทอดไวแทบเทาของภกษ (รปหนง) ทงภกษนนกถวาย (แกปงสกลกภกษ) โดยวธอยางเดยวกน ผานน จงเปนอภโตสทธกะ (บรสทธสองฝาย) ผาใดทภกษไดมาเพราะ (ทายก) วาง (ถวาย) ในมอ แลวภกษนนก (นาไป) วาง * เสนาสนจวร มหาฎกาขยายความวา ทายกสรางเสนาสนะขนแลว ถวายจวรไวสาหรบ เสนาสนะดวย โดยเจาะจงไวใหเฉพาะภกษทมาอยในเสนาสนะนนใช

Page 137: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 133

(ถวาย) ในมอ (ของปงสกลกภกษ) เหมอนกน ผานนชอวา จวร (บงสกล) อยางไมอกฤษฏ. ปงสกลกภกษรความตางแหงผา บงสกลนอยางนแลวจงควรใชจวรแล นเปนวธ (ปฏบต) ใน ปงสกลกงคะน. [ ประเภทแหงปงสกลกภกษ ] สวนประเภทพงทราบดงตอไปน คอ ปงสกลกภกษม ๓ จาพวก คอ ผถออยางอกฤษฏ ๑ ผถออยางกลาง ๑ ผถออยางเพลา ๑ ใน ๓ จาพวกนน ผถอเอาแตผาทตกอยในปาชาเทานน ชอวา เปนผถอ อยางอกฤษฏ ผถอเอาจวรทผปรารถนาบญทอดไวดวยคดวาบรรพชต จกถอเอา ดงน ชอวาผถออยางกลาง ผถอเอาผาทเขาวางถวาย แทบเทา ชอวาผถออยางเพลา. [ ความแตกแหงปงสกลกงคะ ] ธดงคของปงสกลกภกษ ๓ จาพวกนน จาพวกใดจาพวกหนง กตาม ยอมแตกในขณะทเธอยนดผาทพวกคฤหสถถวายตามความชอบ ใจพอใจของตน นเปนความแตกในปงสกลกงคะน. [ อานสงสแหงปงสกลกงคะ ] สวนอานสงสพงทราบดงตอไปน (คอ) (๑) เกดมความปฏบต ทสมควรแกนสย ตามพระบาล (บอกอนศาสน) ขอวา บรรพชา อาศยบงสกลจวร (๒) ไดตงอยในอรยวงศขอท ๑ (๓) ไมตอง ลาบากเพราะการรกษา (๔) ไมเปนผมความเปนไปเกยวเกาะกบ

Page 138: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 134

ผอน (๕) ไมมความกลวเพราะโจรภย (๖) ไมมตณหาในการ บรโภค (๗) มบรขารเปนสมณสารป (๘) มปจจยตามทพระ- ผมพระภาคเจาทรงสรรเสรญไววา เปนของเลกนอยดวย เปนของหา ไดงายดวย เปนของหาโทษมไดดวย๑ (๙) เปนผนาเลอมใส (๑๐) ธตธรรมมความมกนอยเปนตนอานวยผล๒ (๑๑) สมมาปฏบตเพมพน ขน (๑๒) ทาใหประชมชนผเกดในภายหลงไดทฏฐานคต. [ คาถาสรป ] ภกษผสารวม ทรงผาบงสกล เพอกาจดมาร และเสนามาร ยอมงาม ดงกษตรยผทรงสวมเกราะ แลวงามสงาอยในทรบฉะนน ผาบงสกลใด แต องคพระผเปนครของโลกยงทรงละผาอยางด ๆ ม ผากาสเปนตนเสยแลวมาทรงใช ใครจะไมพงใช ผาบงสกลนน (โดยเสดจ) เลา เพราะเหตนนแล ภกษเมอระลกถงคาปฏญญาของตน๓ พงเปนผยนด ในผาบงสกล อนอนกลแกการบาเพญเพยร เทอญ. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความ แตก และอานสงสในปงสกลกงคะ เปนอนดบแรก. ๑. อง. จตกก. ๒๐/๓๔. ๒. ธตธรรม ม ๕ คอ อปปจฉตา สนตฏ ตา สลเลขตา ปวเวกตา อทมตถตา (ดตอนแก ธตธรรม วสทธมรรค หนา ๑๐๑). ๓. ทานหมายถงคารบ "อาม ภนเต" ของภกษใหม เมอพระอนสาสนาจารยบอกอนศาสนจบ ในโรงอปสมบท

Page 139: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 135

๒. เตจวรกงคะ [ การสมาทานเตจวรกงคะ ] กเตจวรกงคะอนเปนลาดบแหงปงสกลกงคะนน ยอมเปนอน สมาทานดวยคา ๒ น คาใดคาหนงวา จตตถจวร ปฏกขปาม ขาพเจางดผาจวรผนท ๔ เตจวรกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองค แหงภกษผมอนทรงผา ๓ ผนเปนปกต ดงน. [ วธ (ปฏบต) ในเตจวรกงคะ ] กเตจวรกภกษนน ไดผาสาหรบทาจวรมาแลว ยงไมอาจจะทา เพราะไมสบายเสยกด ยงไมไดกะกด เครองอปกรณมเขมเปนตน อยางใดอยางหนงยงไมพรอมกด ตราบใด พงเกบไวได ตราบนน. โทษเพราะการเกบไวเปนปจจยหามไม แตวาจาเดมแตกาลทยอมแลว จะเกบไวไมควร (ถาเกบไว) เธอจะไดชอวาเปนธดงคโจรไป นเปน วธ (ปฏบต) ในเตจวรกงคะนน. [ ประเภทแหงเตจวรกภกษ ] วาโดยประเภท แมภกษเตจวรกะนกม ๓ จาพวก ใน ๓ จาพวก นน ทานผถออยางอกฤษฏ ในเวลายอมผา พงยอมอนตรวาสกหรอ อตตราสงค (ผนใดผนหนง) กอน (เมออตตราสงคแหงแลว) พงหม อตตราสงคนนแลวจงยอมสงฆาฏ แตจะนงสงฆาฏไมควร นเปนวตร

Page 140: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 136

ในเสนาสนะชายบาน สาหรบภกษเตจวรกะนน. สวนผเปนอารญญกะ จะซกยอม ๒ ผนในคราวเดยวกนกได แตพงนงอยใกล ๆ (ผา) พอ ทเหนวาใคร ๆ มา สามารถจะซกผากาสาวะ (ทตากอย) มาคลมตว ไดทน. สวนสาหรบทานผถอกลางอยาง ตามปกต ผากาสาวะสาหรบ (ยมใชในเวลา) ยอมผาในโรงยอมมอย นงหรอหมผา (สาหรบยม ใช) นนแลว ทารชนกรรม (การยอมผาของตน) กควร. สาหรบ ผถออยางเพลา จะนงหรอหมจวรของภกษผชอบพอกนแลวทารชน- กรรมกควร แมผาปนอนอนเปนของมอยในเสนาสนะนน กควรแก เธอ แตจะรกษาไว (ใชเปนนจไป) ไมควร จะ (ยม) ใชแมจวร ของภกษผชอบพอกนในระหวาง ๆ ยอมไมควร*. กแลภกษเตจวรกะ จะมผาผนท ๔เพมขนกไดแตผางสะอยางเดยว แตผาองสะนน กวาง ประมาณคบหนง ยาวประมาณสามศอกเทานนจงควร. * ฉบบสหลและฉบบยโรป ไมมคาปฏเสธ การมคาปฏเสธ กบไมมคาปฏเสธเปนเรองสาคญ อย ควรจะวจารณดบาง โดยทางไวยากรณ น ศพท ทปฏเสธ วฏฏต มกเรยงไวตดกบ วฏฏต เปน น วฏฏต ดในธดงคนเทศนเองกเหนอยเชนนนเปนแถวไป มาแปลกเพอนอยตรงนแหงเดยวเรยง น ไวตน ประโยคทเดยว - น สภาคภกขน ฯ เป ฯ วฏฏต ดงน โดยทางความทควรจะเปน การยมใชจวรของภกษทชอบพอกนในเมอยอมผาของตนนนเปนการ ควรอยแลว กการซกยอมผานน ยอมจะตองทาเนอง ๆ ไปหลายครงหลายหน การยมผาเขา ผลดกจะตองมทกครงนนเอง แมจะยมเขาใชครงไหนกครงกควรทกครงไป ทานจงวา อนตรนตรา ปรภชต วฏฏต (ยมเขา) ใชในระหวาง ๆ (คอหลายครง) กควร ความนาจะเปนดงน ไมนาจะวา "ไมควร" เลย โดยทางพยญชนะ ศพท อนตรนตรา นนแหละ สนบสนนความทวานน คอ ไมไดถอ สทธเปนของตว ยมเขาใชเปนระหวาง ๆ เทานน จงวาควร

Page 141: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 137

[ ความแตกแหงจวรกงคะ ] กธดงคของภกษเตจวรกะทง ๓ ประเภทน ยอมแตกในขณะ ทเธอยนดจวรผนท ๔ นนแล นเปนความแตกในจวรกงคะน. [ อานสงสแหงเตจวรกงคะ ] สวนอานสงสมดงน คอ คณทงหลายเชนทจะกลาวตอไปน ยอม สาเรจ (แกภกษเตจวรกะ) คอ (๑) ภกษเตจวรกะยอมเปนผ สนโดษดวยจวรแตพอรกษากาย ดวยความสนโดษนน (ไปขางไหน) เธอถอเอา (จวรนน) ไปได ดจนก (พาเอาแตปกบนไป) ฉะนน (๒) มกจทจะพงปรารมภนอย (๓) เลกการสะสมผา (๔) มความ ประพฤตเปนคนเบาด (๕) ละความละโมบในอตเรกจวรได (๖) ทา ความพอใจในผาทเปนกปปยะ* (๗) มความประพฤตขดเกลากเลส (๘) ธตธรรมมความมกนอยเปนตนอานวยผล (แกเธอ) ดงน. [ คาถาสรป ] พระโยคผมปญญา รรสความสขอนเกดแต สนโดษ จงละตณหาในผาทเหลอเฟอได เลกการ สะสม (ผา) เปนผทรงไวแตไตรจวร เพราะ เหตนน พระโยคผประเสรฐ ปรารถนาจะเทยว ไปใหสะดวก พงกระทาความยนดในธดงคททาน * มหาฎกาทานขยายความวา แมทรงอนญาตผาไวตงหลายอยาง เชนผานสทนะ ฯ ล ฯ โดยทสดผาบรขารโจล แตภกษเตจวรกะนไมใชผาอน ๆ เลย ใชอยแตผา ๓ ผนเทานน.

Page 142: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 138

กาหนดดวยจวร (ไปขางไหน) มแต (ไตร) จวรไป ดจนกมแตปกฉะนนเถด. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในเตจวรกงคะ. ๓. ปณฑปาตกงคะ [ การสมาทานปณฑปาตกงคะ ] แมปณฑปาตกงคะกเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา อตเรกลาภ ปฏกขปาม ขาพเจางดอตเรกลาภ ปณฑ- ปาตกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของภกษผมการเทยว บณฑบาตเปนปกต. [ วธ (ปฏบต) ในปณฑปาตกงคะ ] กปณฑปาตกภกษนน ไมพงยนดภต ๑๔ อยางเหลาน คอ ๑. สงฆภตต (ภตรทเขาถวายสงฆทวไป) ๒. อทเทสภตต (ภตรทเขาเจาะจงถวายเฉพาะตว) ๓. นมนตน (ภตรในทนมนต) ๔. สลากภตต (ภตรทถวายโดยสลาก) ๕. ปกขก (ภตรถวายประจาปกข) ๖. อโปสถก (ภตรถวายประจาวนอโบสถ)

Page 143: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 139

๗. ปาฏปทก (ภตรถวายประจาวนปาฏบท) ๘. อาคนตกภตต (ภตรเพอภกษอาคนตกะ) ๙. คมกภตต (ภตรเพอภกษผเตรยมเดนทาง) ๑๐. คลานภตต (ภตรเพอภกษผอาพาธ) ๑๑. คลานปฏากภตต (ภตรเพอผอปฏฐากภกษอาพาธ) ๑๒. วหารภตต (ภตรประจาวหาร) ๑๓. ธรภตต (ภตรประจาวหาร) ๑๔. วารภตต (ภตรทเขาถวายโดยวาระ คอแบงเวรกนถวาย) แตภตรเหลาใด ถาทายกไมไดกลาว (ออกชอ) โดยนยเปนตนวา "ขอทานทงหลายจงรบสงฆภตร" ดงน (เปนแต) กลาวา "ขอสงฆ จงรบภกษาในเรอนของขาพเจา" (หรอวา) "แมทานทงหลายจงรบ ภกษา" ดงนแลวถวายไซร ปณฑปาตกภกษจะยนดภตรเหลานนกควร นรามสสลาก (สลากทไมมอามส) แตสงฆกด๒ ภตรทเขาหง (ถวาย) ๑. มหาฎกาแกไววา "ธรเคเหเอว เปตวา ทาตพพภตต ธรภตต - ภตรทเขาพง ตงถวายทเรอนใกลเคยงนนแล ชอธรภตร" ถาแกและแปลอยางนถก กยงจะตองหาทาง เขาใจตอไปอกวา ลกษณาการภตรชนดนเปนอยางไร อาจเปนไปไดหรอไมวา ผมศรทธามา ปลกบานอยใกลวด เพอมโอกาสทาบญไดสะดวก ๆ บานอยางนเรยกวาธรเคหะ ทานผม ศรทธาเจาของบานนน จดอาหารเตรยมไวสาหรบภกษในวดเปนประจา ทานองคไหนเขาไป เปนไมผดหวง เรยกวา ธรภตร ? เพราะเขาใจยากอยางน จงมผคดวานาจะเปน ธวภตต ซงแปลไดงาย ๆ วาภตรประจา. ๒. นรามสสลากา มหาฎกาทานไมวนจฉยวาไดแกอะไร เปนแตนาเอามตของเกจอาจารย มากลาวไววา ลางทานวาไดแกสลากของอยางอนมเภสชเปนตน ลางทานวาไดแกสลาก (ของกน) ทไมใชยาวกาลก ทงสองมตกคงลงกนวา ไมใชสลากภตนนเอง จงมปญหาวา เมอไมใชภตร จะกลาวในนเทศนเพออะไรเลา คาขางหลงทกลาวเปนคกนกยนอยวาเปนภตร

Page 144: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 140

ในวหารกด ยอมควรโดยแทแล นเปนวธ (ปฏบต) แหงปณฑปาตก- ภกษนน. [ ประเภทแหงปณฑปาตกภกษ ] สวนวาโดยประเภท แมปณฑปาตกภกษนกม ๓ จาพวก ใน ๓ จาพวกนน ผทถออยางอกฤษฏ ยอมรบภกษาททายกนามา (ถวาย จากเรอน) ขางหนากได (จากเรอน) ขางหลงกได ยนทประต บานหนง แมเมอคน (บานอน ๆ มาขอ) รบบาตรกให รบภกษา ทเขานามาถวายในเวลากลบกได* แต (เลกบณฑบาต) นงลงแลว ยอมไมรบภกษา (อก) ในวนนน ผถออยางกลาง แมนงลงแลว ยงรบ (อก) ในวนนน แตไมรบ (นมนต) เพอฉนในวนพรง ผถออยางเพลา ยอมรบ (นมนต) เพอฉนในวนพรงกได ในวน ตอไปกได ปณฑปาตภกษทง ๒ ประเภทนน ยอมไมไดความสข ในการอยโดยเสร ผถออยางอกฤษฏเทานนจงได (ดง) มเรองเลาวา ในหมบานแหงหนง ม (การแสดงธรรมกถาวาดวย) อรยวงศ ปณฑ- ปาตกภกษผถออยางอกฤษฏ กลาวกะปณฑปาตกภกษทง ๒ ประเภทวา 'อาวโส เรามาไปฟงธรรมกนเถด' ในภกษ ๒ รปนน รปหนงกลาววา 'ทานผเจรญ ขาพเจา (ตดขดดวย) คน ๆ หนงนมนตใหนง (คอย)' อกรปหนงกลาววา 'ทานผเจรญ แมขาพเจากไดรบนมนตเพอฉนภกษา (คอ วหาเร ปกกภตตมป) จงนาจะสนนษฐานวา ภตรททางการสงฆ จดแจกใหโดยสลาก ไมนบเปนสงฆภตรและสลากภตร เพราะไมใชภตรทชาวบานถวาย จงควรแกภกษปณฑปาตกะ ? * ปฏกมเน ลางมตวา ทโรงฉน หอฉน.

Page 145: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 141

ในวนพรงน ของทายกคนหนงไว' ภกษทงสองรปนนไดเสอมเสย (ประโยชน) ไป ดวยประการอยางน ฝายทานผถออยางอกฤษฏ เทยวบณฑบาตแตเชา (ฉน) แลวกไป ไดเสวยธรรมรส. [ ความแตกแหงปณฑปาตกงคะ ] กธดงคแมของปณฑปาตกภกษทง ๓ พวกน ยอมแตกในขณะ ทยนดอตเรกลาภมสงฆภตรเปนตนนนแล นเปนความแตกในปณฑ- ปาตกงคะน. [ อานสงสแหงปณฑปาตกงคะ ] สวนอานสงสมดงตอไปน คอ (๑) เกดมความปฏบตทสมควร แกนสย ตามพระบาล (บอกอนศาสน) ขอวา บรรพชาอาศยการ บรโภคคาขาวทแสวงหาดวยกาลงแขง (๒) ไดตงอยในอรยวงศขอท ๒ (๓) ไมเปนผมความเปนไปเกยวเกาะกบผอน (๔) มปจจยตาม ทพระผมพระภาคเจาทรงสรรเสรญไววา เปนของเลกนอยดวย เปนของ หาไดงายดวย เปนของหาโทษมไดดวย (๕) ยายความเกยจคราน เสยได (๖) มอาชวะบรสทธ (๗) ไดบาเพญเสขยปฏบต (๘) ไมตองเลยงผอน (๙) ไดทาความอนเคราะหผอน (๑๐) ละ มานะได (๑๑) ปองกนตณหาในรสได (๑๒) ไมตองอาบต เพราะคณโภชนสกขาบท ปรมปรโภชนสกขาบท และจารตตสกขาบท (๑๓) มความประพฤตสมควรแกธตธรรมทงหลาย มความมกนอย

Page 146: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 142

เปนตน (๑๔) สมมาปฏบตเพมพน (๑๕) ไดอนเคราะหประชมชน ผเกดในภายหลง๑.

[ คาถาสรป ] นกพรตผสนโดษในโภชนะ คอ คาขาว อนตนแสวงหามาไดดวยกาลงแขง มความเปนอย ไมเกยวเกาะกบคนอน ละความละโมบในอาหาร เปนพระ ๔ ทศ๒ บรรเทาความเกยจครานได อาชวะ ของเธอยอมหมดจด เพราะเหตนนแล ภกษผม ปญญาดไมควรดหมนภกขาจาร. ดวยวาเทวดาทงหลาย ยอมใฝใจตอภกษผม การเทยวบณฑบาตเปนปกต ผเลยงตนเอง มใช ผเลยงคนอน มนคงอยเชนนน ถาเธอเปนผไม มงลาภและความสรรเสรญ ดงนแล. ๑. มหาฎกาขยายความไวบางขอ ดงน ยายความเกยจครานเสยได เพราะตองอาศยกาลงแขงแสวงหาบณฑบาตอยเปนปกต. มอาชวะบรสทธ เพราะแสวงหาอาหารแบบแมลงภ ไมทาใหเกดความชอกชาเสยหาย. ไดบาเพญเสขยปฏบต เพราะตองเขาสละแวกบานอยเปนนจ. ไมตองเลยงผอน เพราะรประมาณในการรบ (คอรบมาแตพอเลยงตวคนเดยว) และ เพราะไมอยระคนกบใคร จงไมมใครทจะตองเลยง. ทาความอนเคราะหผอน เพราะรบบณฑบาตบานละนดละหนอย. ละมานะได เพราะยอมเลยงชวตดวยวธอนตาตอยทสด (คอเทยวบณฑบาต). ปองกนตณหาในรสได เพราะฉนอาหาร (สา) รวม. ๒. มหาฎกาอธบายวา จะอยไหนกอยได จะไปไหนกไปไดทง ๔ ทศ ไมมขดของ (ดวย เรองอาหารการกน).

Page 147: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 143

นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในปณฑปาตกงคะ. ๔. สปทานจารกงคะ [ การสมาทานสปทานจารกงคะ ] แมสปทานจารกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา โลลปปจาร ปฏกขปาม ขาพเจางดการเทยวโดยละโมบเสย สปทานจารกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคแหงภกษผม อนเทยวไปตามลาดบเรอนเปนปกต ดงน. [ วธ (ปฏบต) ในสปทานจารกงคะ ] กสปทานจารกภกษนน พง (หยด) ยนทประตบาน กาหนด ดความปลอดภยอนตราย (เสยกอน) ในตรอกหรอบานใดมอนตราย จะละตรอกหรอบานนนเสยแลวไปตามตรอกหรอบานอนกควร เธอไมได โภชนะสกนอยหนง ทประตเรอนใด หรอทตรอกใด หรอทบานใด พงทาอคามสญญา (ความหมายวา ทนนไมใชบาน) แลวไปเสยใน ทอนเถด (แตถา) เธอไดโภชนะนอยหนงในทใด จะละทนนไปยอม ไมควร กภกษนพงเขาไปกอนเวลา (อาหาร) เพราะเมอทาเชนนน เธอจงจกอาจละทไมผาสก แลวไปในทอนได (ทนเวลาอาหาร) กถามนษยทงหลายกาลงถวายทานในวหาร หรอมาในระหวางทาง รบบาตรของเธอแลวถวายบณฑบาตแกเธอ (เธอจะรบ) กควร อนง

Page 148: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 144

ภกษนแมเมอเดนทาง พงเทยว (บณฑบาต) อยาลวงเลยหมบาน ทไปถงเขาในเวลาภกขาจารไปเสย เธอจะไมไดอาหารเลย หรอได นดหนงกตามในหมบานนน กพงเทยวไปตามลาดบหมบานเถด น เปนวธ (ปฏบต) แหงสปทานจารกงคะนน. [ ประเภทแหงสปทานจารกภกษ ] สวนวาโดยประเภท แมสปทานจารกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน พวกถออยางอกฤษฏยอมไมรบภกษาทเขานามา (ถวาย จากเรอน) ขางหนากด ภกษาทเขานามา (ถวายจากเรอน) ขางหลง กด๑ ภกษาทเขานามาถวายในเวลากลบกด แต (ยน) ทประตบาน หนง (เมอคนบานอนมาขอรบบาตร) ยอมปลอยบาตร (ใหเขารบ ไป) ได๒ จรงอย ในธดงคขอน ภกษ (ผถออยางอกฤษฏ) เสมอ กบพระมหากสสปเถระหามไม แมกระนน ทปลอยบาตรของพระเถระ กยงปรากฏอยเหมอนกน๓ ภกษผถอปานกลาง ยอมรบภกษาทเขา นามา (ถวายจากเรอน) ขางหนาหรอขางหลงนนกได ทเขานามา (ถวาย) ในเวลากลบกได (ยน) ทประตบานหนง (เมอคนบานอน ๑. นหมายเอาเมอเดนไปตามถนน เรอนทยงไปไมถง เรยกวาขางหนา สวนเรอนทเลยมา แลว เรยกวาขางหลง ถารบกเปนผดลาดบ ? ๒. ตรงน ทานวาไวยอเหลอเกน เขใจวาทานจะสงเขปความมาจากนเทศแหงปณฑปาตกงคะ ปรทวาเร ตวา ปตต คณหนตานมป เทต นนเอง. ๓. มหาฎกาวา หมายเอาท ๆ ทานปลอยบาตรใหสกกเทวราช ผนรมตองคเปนชางทอหกคอยขอ รบบาตรทานอยทประตเรอน (นรมต) ในถนนชางหก (เมองราชคฤห).

Page 149: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 145

มาขอรบบาตร) กปลอยบาตร (ใหเขารบไป) ได แตยอมไมนงคอย ภกษา โดยขอทไมนงคอยภกษาอยางน ชอวาอนโลมตามภกษ ปณฑปาตกะอยางอกฤษฏ ผถออยางเพลา ยอมนงคอย (ภกษา) ในวนนนได. [ ความแตกแหงสปทานจารกงคะ ] กธดงคของสปทานจารกภกษทง ๓ พวกน แตพอการเทยวไป ดวยความละโมบเกดขนกยอมแตก นเปนความแตกในสปทาน- จารกงคะน. [ อานสงสแหงสปทานจารกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) เปนผใหมในตระกลเปนนตย (๒) มใจไมตดของดงดวงจนทร (๓) ละความตระหนในตระกล เสยได (๔) ไดอนเคราะห (ทายก) สมาเสมอกน (๕) ไมมโทษ อนจะพงมแกกลปกภกษ (๖) ไมตองจอง (ฟง) คาขานชอ (ในการ นมนต) (๗) ไมตองการดวยการนาภกษามาเฉพาะตว (๘) มความ ประพฤตสมควรแกธตธรรม มความมกนอยเปนตน. [ คาถาสรป ] สปทานจารภกษในศาสนาน ยอมเปนผมใจ ไมตดของดงดวงจนทร เปนผใหมในตระกล เปนนจ ไมตระหน (ตระกล) เปนผอนเคราะห

Page 150: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 146

ทายกทงปวงโดยสมาเสมอกน ปลอดจากโทษ อนจะพงมแกกลปกภกษ เพราะฉะนน ภกษผม ปญญา เมอหวงเทยวไปโดยเสร พงละความเทยว ไปโดยความละโมบเสย เทยว (บณฑบาต) ใหเปนไปตามลาดบเรอน เทอญ. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ความแตก และอานสงสสปทานจารกงคะ. ๕. เอกสนกงคะ [ การสมาทานเอกาสกงคะ ] แมเอกาสนกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใดคา หนงวา นานาสนโภชน ปฏกขปาม ขาพเจางดการฉน ณ อาสนะตาง เอกาสนกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคแหงภกษผมการฉน ณ อาสนะเดยวเปนปกต. [ วธ (ปฏบต) ในเอกาสนกงคะ ] กเอกาสนกภกษนน เมอจะนงในโรงฉน อยานงทเถรอาสน พงกาหนดอาสนะอนสมควร วาอาสนะนจกถงแกตน แลวจงนง ถา การฉนของเธอคางอย อาจารยหรออปชฌายมา ลกขนทาวตร ยอม ควร สวนพระตปฎกจฬาภยเถระกลาววา อาสนะพงรกษา หรอวา การฉนพงรกษา (มใชธดงคแตก) กตาม แตเพราะภกษนเปนผฉน

Page 151: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 147

คางอยแลว เพราะเหตนน จงทาวตรเถด แตอยาฉนโภชนะเลย๑

ดงน นเปนวธ (ปฏบต) แหงเอกาสนกภกษนน. [ ประเภทแหงเอกาสนกภกษ ] วาโดยประเภท แมเอกาสนกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน ผถออยางอกฤษฏ โภชนะจะนอยหรอมากกตามเถด เธอหยอนมอลงในโภชนะใด ยอมไมไดเพอจะรบโภชนะอนจาก โภชนะนน แมถาคนทงหลายรวา พระเถระไมไดฉนอะไร ๆ เลย๒

๑. ตรงนเขาใจยากอย ทงหมดนเปนปญหาสาหรบเอกาสนกภกษผไปนงฉนในโรงฉน ททาน ใหเลอกนง ณ อาสนะทสมควรแกตน กเพอวานงลงฉนแลวจะไดไมตองลก แตกเกดมปญหา ขนวา กาลงฉนอย พระอปชฌายหรอพระอาจารยเขามาในโรงฉนจะทาอยางไร ? ทาน แนะวา ลกขนทาวตรนนแหละควร ทานแนะถก เพราะวา ถาไมทาวตรกตองอาบตทกกฏ ดวยอปชฌายวตร อาจรยวตรน มไดมทยกเวนวา ถาถอธดงคแลวไมตองทา คราวนกม ปญหาตอไปอกวา ลกขนทาวตรแลว จะนงลงฉนตอ ณ อาสนะเดมไดหรอไม ทานไม กลาวไวใหชด แตดเปนทวา นงลงฉนตอไปได ทานจงนาเอาวาทะของพระจฬาภยเถระ ซง เปนคาแยงมากลาวไวในลาดบ วาทะของพระจฬาภยเถระนน เมอไดดฎกาประกอบแลว เขาใจวาทานวาดงน ตามทมมตเปน ๒ ฝาย ฝายหนงวาการนงเปนหลกในการรกษาธดงคขอน เพราะฉะนน นงลง แลวตองไมลกจนกวาจะฉนเสรจ ฝายหนงวา การฉนเปนหลกในการรกษาธดงค ขอน เมอ ไมเปนโอกาสทจะฉนกลกได แลวมาฉนตอใหอมในมอเดยวนน สวนพระจฬาภยทานวา การ ทฉนคางอยแลวลกขนทาวตรเชนนน จะถอการนงเปนหลกลกขนเสยแลว จะถอการฉนเปน หลกกฉนแลว จะถอเอาการทาวตรมาเปนขอยกเวนกไมได เพราะฉะนน เมอจะรกษาธดงค กอยาฉนอกเลย จงทาวตรใหบรบรณเถด. ๒. ทานผชาระปกรณวสทธมรรคทานวา ความประโยคนในคมภรฉบบอน ๆ ไมม น ปฏเสธ ถาเชนนน ความกจะเปนวา คนทงหลายรวาพระเถระไดฉนอาหารนอยเดยว จงนาเภสชมา ถวายใหฉนเพมเตม ?

Page 152: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 148

แลวนาเภสชมเนยใสเปนตนมา (ถวาย) เนยใสเปนตนนนยอมควร เพอ (บรโภคเปน) เภสชเทานน ไมควรเพอ (บรโภคเปน) อาหาร ผถออยางกลาง ยอมไดเพอจะรบโภชนะอน ตราบเทาทภตรในบาตร ยงไมหมดไป ดวยวาภกษนชอวา โภชนปรยนตโก (ผมโภชนะ เปนทสด) ภกษผถออยางเพลา ยอมไดเพอจะฉนตราบเทาทยง ไมลกจากอาสนะ ดวยวาภกษนนชอวา อทกปรยนตโก (ผมนา เปนทสด) เพราะฉนไดตราบเทาทยงไมรบนาลางบาตรบาง ชอวา อาสนปรยนตโก (ผมอาสนะเปนทสด) เพราะฉนไดตลอดเวลาทยง ไมลกขนบาง. [ ความแตกแหงเอกาสนกงคะ ] กธดงคของเอกาสนกภกษทง ๓ พวกน ยอมแตกในขณะทเธอ ฉนโภชนะ ณ อาสนะตาง นเปนความแตกในเอกาสนกงคะน. [ อานสงสแหงเอกาสนกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) มอาพาธนอย (๒) มโรคนอย (๓) (รางกาย) คลองแคลว (๔) แขงแรง (๕) อยสาราญ (๖) ไมตองอาบตเพราะอนตรตตสกขาบทเปนปจจย (๗) บรรเทา ตณหาในรสได (๘) มความประพฤตสมควรแกธตธรรม มความ มกนอยเปนตน.

Page 153: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 149

[ คาถาสรป ] โรคทงหลายทมการกนเปนปจจย ยอม ไมรบกวนนกพรตผยนดในการฉน ณ อาสนะอน เดยว เปนผไมละโมบในรส จงไมทางาน (โยคะ) ของตนใหเสอมเสยไป เพราะฉะนน นกพรตผมใจหมดจด พงปลกความยนดในการฉน ณ อาสนะอนเดยว อนเปนเหตแหงความอย สาราญ ซงเปนวตรททานผยนดในสลเลขะทสะอาด ประพฤตกนเถด. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในเอกาสนกงคะ. ๖. ปตตปณฑกงคะ [ การสมาทานปตตปณฑกงคะ ] แมปตตปณฑกงคะกเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใดคาหนง วา ทตยภาชน ปฏกขปาม ขาพเจางดภาชนะท ๒ ปตตปณฑกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคแหงภกษผมการฉนกอนขาวในบาตร เปนปกต ดงน. [ วธ (ปฏบต) ในปตตปณฑกงคะ ] กปตตปณฑกภกษนน ในเวลาดมยาค เมอไดกบขาววางใน

Page 154: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 150

ภาชนะแลว ควรฉนกอน หรอดมยาคกอนกได เพราะวาเธอ ปนกบลงในขาวตม เมอกบมปลารา๑เปนตนปนลงไป ยาคจะปฏกล ไปเสย อนภกษผจะฉน ทาใหเปนของไมปฏกลนนแหละฉน จงควร๒

เหตนน ขอนขาพเจากลาวหมายเอากบขาวรปนน แตสงใดเปนของ ไมนาเกลยดเชนนาผงและนาตาลกรวด สงนนพงปนลงไปได แตเมอ จะรบ (สงนน) พงรบแตพอประมาณ ใชมอ (ขางหนง) ถอผกสด และมนดบฉน กควร แตไมทาอยางนน กตองใสลงในบาตรเทานน กเพราะหามภาชนะท ๒ ของอนแมแตใบไม (จะเอามารอง) กไม ควรแล นเปนวธ (ปฏบต) แหงปตตปณฑกภกษนน. [ ประเภทแหงปตตปณฑกภกษ ] วาโดยประเภท แมปตตปณฑกภกษนกม ๓ จาพวก ใน ๓ พวกนน สาหรบผทถออยางอกฤษฏจะทงกากกไมควร เวนแตเวลา เคยวออย๓ จะบกอนขาว ปลา เนอ และขนมฉน (เปนอยาง ๆ) ไมควร๔ สาหรบผถออยางกลาง จะใชมอขางเดยวบฉนกควร ภกษ ผถออยางกลางน จงชอวา หตถโยค (โยคมอ) สวนผถออยางเพลา มชอวา ปตตโยค (โยคบาตร) สาหรบผถออยางเพลานน สงใด อาจจลงในบาตรได จะบสงนนดวยมอหรอดวยฟนเคยวกนกไดหมด. ๑. เหนจะเปนพวก "นาบด" ของแขก. ๒. มหาฎกาขยายความขอนไววา ปฏกลสส ภตสส อสณานมป สยา ของปฏกล ขนกนเขาไป มนกจะกลบออกมาหมด. ๓. คงจะ หมายถงกากทพอจะฉนได สวนกากทหยาบเตมท เชนชานออย กทงคอคายไดเชนนนกระมง ? ๔. คอใหฉนแบบ (สา) รวม ถาไปบฉนเปนอยาง ๆ กจะเปนอยาง ๆ กจะเปนทางใหเกดรสตณหาขน ?

Page 155: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 151

[ ความแตกแหงปตตปณฑกงคะ ] กธดงคของปตตปณฑกภกษทง ๓ จาพวกน ยอมแตกในขณะ ทเธอยนดภาชนะท ๒ นเปนความแตกในปตตปณฑกงคะน. [ อานสงสปตตปณฑกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) บรรเทาตณหาในรสตาง ๆ ๆด (๒) ละความจะกละเสยได (๓) เปนผมงแตประโยชนในอาหาร (๔) ไมตองลาบากใจในการรกษาภาชนะมถาดเปนตน (๕) ไมเปนผ สอดสายบรโภค (๖) มความประพฤตสมควรแกธตธรรม มความ เปนผมกนอยเปนตน แล. [ คาถาสรป ] บคคลอนทไหนเลาจะพงเปนผมตาทอดลง ละความสอดสายในภาชนะตาง ๆ เปนผมพรต อนด ขดมลแหงรสตณหาเสย ราวกะขดรากไม (ทง) เปนผมใจงาม ทรงไวซงความสนโดษ ราวกะทรงไวซงรปกายของตน (สามารถ) บรโภค อาหาร (รวม) ได (บคคลผน) กคอ ปตตปณฑกภกษ (นนแล) นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในปตตปณฑกงคะ.

Page 156: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 152

๗. ขลปจฉาภตตกงคะ [ การสมาทานขลปจฉาภตตกงคะ ] แมขลปจฉาภตตกงคะกเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา อตรตตโภชน ปฏกขปาม ขาพเจางดโภชนะอนเปน อตรตตะเสย ขลปจฉาภตตกงค สมาทยาม ขาพเจาสมทานองค ของภกษผมการไมฉนภตรภายหลงเปนปกต. [ วธ (ปฏบต) ในขลปจฉาภตตกงคะ] กภกษขลปจฉาภตตกะนนหามภตรแลว จะใหทาโภชนะใหเปน กปปยะแลวฉนอกไมได นเปนวธ (ปฏบต) แหงขลปจฉาภตตก- ภกษนน. [ ประเภทแหงขลปจฉาภตตกภกษ ] วาโดยประเภท แมขลปจฉาภตตกภกษน กม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน ทานผถออยางอกฤษฏ เพราะเหตทชอวาการหาม ในบณฑบาตแรกยอมไมม แตเมอเธอกลนบณฑบาตรายแรกนน เขาไป ก (ถอวา) เปนอนหามรายอน เพราะเหตนน เธอไดชอวา หาม (ภต) อยางนนแลว ครนกลนบณฑบาตรายแรกเขาไปแลว ยอมไมฉนบณฑบาตรายท ๒ (ตอไป) ผถออยางกลาง หาม (โภชนะอน) ใน (ขณะฉน) โภชนะใด ยอมฉนแตโภชนะนน

Page 157: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 153

เทานน ผถออยางเพลายอมฉนไดตอดเวลาทตนยงไมลกจากอาสนะ*. [ ความแตกแหงขลปจฉาภตตกงคะ ] กธดงคของขลปจฉาภตตภกษทง ๓ พวกน ยอมแตกในขณะ ทเมอเธอหาม (โภชนะ) แลว ใหทาเปนกปปยะฉน นเปนความ แตกในขลปจฉาภตตกงคะน. [ อานสงสแหงขลปจฉาภตตกงคะ ] สวนอานสงสมดงตอไปน คอ (๑) เปนผไกลจากอาบตทตอง เพราะฉนอนตรตตโภชนะ (๒) ไมมแนนทอง (๓) ไมมการสงสม อามส (๔) (ฉนแลว) ไมตองแสวงหาอก (๕) มความประพฤต สมควรแกธตธรรม มความมกนอยเปนตน แล. [ คาถาสรป ] ขลปจฉาภตตกโยคผมปญญา ยอมไมลาบาก ในการแสวงหา ไมทาสนนธ หายความแนนทอง เหตนน พระโยคผปรารถนาจะกาจดโทษทงหลาย พงเสพธดงคขอน อนพระสคตเจาทรงสรรเสรญ อนเปนเหตใหเกดความเจรญดวยคณ มคณคอ สนโดษเปนตน เทอญ. * นกเขาใจยาก จะเปนเชนนกระมง ผถออยางอกฤษฏ เมอลงมอฉนอาหารรายแรกแลว เปนอนหามรายอน โดยอตโนมต ผถออยางกลาง ขณะฉนอาหารอยมผนอมอาหารเขามาถวาย ถาเธอหาม กคงฉนอาหารทกาลงฉนอยนนไดตอไป สวนผถออยางเพลา ทานกาหนดเอา อาสนะเปนเกณฑ จะฉนอาหารทนามาเตมไดตลอดเวลาทยงไมลกจากอาสนะ ?

Page 158: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 154

นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในขลปจฉาภตตกงคะ. ๘. อารญญกงคะ [ การสมาทานอารญญกงคะ ] แมอรญญกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา คามนตเสนาสน ปฏกขปาม ขาพเจางดเสนาสนะชายบาน อาร กงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคแหงภกษผมการอย ในปาเปนปกต. [ วธ (ปฏบต) ในอรญญกงคะ] กอารญญกภกษนน พงละเสนาสนะชายบานเสยแลว ยงอรณ ใหตงขนในปาเถด. [ วนจฉยเสนาสนะปา ] บานกบทงอปจารนนแล ชอวา เสนาสนะชายบาน ในคานน บานมกระทอมหลงเดยวหรอหลายหลงกตาม มรวลอม หรอไมม รวลอมกตาม มคนอย หรอไมมคนอยกตาม อยางใดอยางหนง ชอวาบาน โดยทสดแมหมเกวยนใด ๆ ทจอดพกอยเกนกวา ๔ เดอน กชอวาบาน สาหรบบานทมรวลอม ถามอนทขล ๒ ชน* เหมอน อนราธประ ท ๆ กอนดนตกแหงบรษผมกาลงปานกลาง ยนทอนทขล ชนใน (ขวางไปเตมแรง) ชอวา อปจารบาน พระวนยธรทงหลาย * อนทขล ตรงน มหาฎกาทานแกเปน อมมาร ซงแปลกนวา ธรณประต.

Page 159: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 155

กลาววา อนง ลกษณะแหงเลฑฑบาตนน กคอรวมในแหงททตกลง แหงกอนดนทขวางไป (เตมแรง) อยางพวกคนรนหนม เมอจะ แสดงกาลงของตน เหยยดแขนขวางกอนดนไป (โดยแรง) ฉะนน สวนอาจารยฝายพระสตรกลาววา ภายในททตกแหงกอนดน ทขวางไป (พอดพอราย) ทานองไลกา ชอวา เลฑฑบาต. พงทราบวนจฉยในบานทไมไดลอมวา มาตคามยนอยทประตเรอน หลงสดเขาทงหมด สาดนาไปถงทใด ทนานนตก ชอวา อปจารเรอน, เลฑฑบาตหนงโดยนยทกลาวแลว จากอปจารเรอนนน ชอวา บาน, เลฑฑบาตท ๒ เปนอปจารแหงบาน. สวนปา วาทางพระวนยกอน ทานกลาวไววา ททงปวงยกบานและอปจารแหงบานเสย นนชอวาปา. ทางพระอภธรรม กลาววา ททงปวงภายนอกอนทขลออกไป นนชอ วา ปา๒. แตลกษณะทกลาวทางพระสตรวา ทมระยะไกล ๕๐๐ ชวธน เปนอยางนอย ชอวา เสนาสนะปา๓, นเปนลกษณะในคาวา ปา น. เสนาสนะปานนสาหรบบานทมรวลอม พงกาหนดวดแตอนทขล ดวย (คน) ธนของอาจารยทโกงแลว, สาหรบบานทไมมรวลอม พงกาหนด วดจาเดมแตเลฑฑบาตทแรก จนถงเครองลอมแหงวหาร. ในอรรถกถา พระวนยทงหลายกลาววา แตถาวหารไมไดลอม เสนาสนะทอยตนเพอน หรอโรงครว หรอทประชมประจา ตนโพธหรอเจดยอนใด แมผวาอย หางจากเสนาสนะออกไป พงทาทนนใหเปนแดนกาหนดวดเถด. สวนในอรรถกถามชฌมกาย กลาววา พงวดอปจารแมแหง ๑. ว. มหา. ๑/๘๕. ๒. อภ. ว. ๓๕/๓๓๘. ๓. ว. มหา. ๒/๑๔๖.

Page 160: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 156

วหาร ตรงไปในระหวาง ๒ เลฑฑบาต เหมอนวดอปจารบาน. นเปน ประมาณในวธวดน. แมถาบานอยใกล ภกษอยในวหารไดยนเสยง คนชาวบาน แตไมอาจจะเดนตรงไป (สบานนน) ได เพราะมภเขา หรอแมนาเปนตนคนอยในระหวาง ทางใดเปนทางปกตของบานนน แมถาจะตองไปดวยเรอ กพงถอเอา ๕๐๐ ชวธนโดยทางนน, แตภกษใด แกลงปดทางแตทนน ๆ (อนเปนทางเดนตรงไปสบานได ไมถง ๕๐๐ ชวคนธน) เสย เพอยงองคแหงบานใกลใหถงพรอม (คอเพอใหตอง เดนออมไปใหไดกาหนด ๕๐๐ ชวคนธน ดงลกษณะบานใกล มแมนา คนทกลาวขางตน) ภกษนชอวา ธดงคโจร. กถาอปชฌาจารยหรอ อาจารยของอารญญกภกษเปนไขไป เธอหาสงสปปายะ (ทจะเปน เครองรกษาอาจารย) ไมได กพงนาทานไปสเสนาสนะชายบาน อปฏฐากทานเถด. แตเธอพงออกไปแตเชามด ยงอรณใหตงขนในท อนประกอบดวยองค, ถาในเวลาอรณจะขน อาพาธของทานกาเรบ กควรทากจเพอทานนนเถด ไมพงเปนธตงคสทธก (ผมงจะรกษาธดงค ใหบรสทธไปทาเดยว) เลย. [ ประเภทแหงอารญญกภกษ ] วาโดยประเภท แมอารญญกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน ทานผถออยางอกฤษฏ ตองยงอรณใหตงขนในปาตลอดกาลทงปวง ผ ถออยางกลาง ยอมไดเพอจะอยในเสนาสนะชายบานตลอด ๔ เดอน ฤดฝน ผถออยางเพลา ยอมไดเพอจะอยตลอด ๔ เดอนฤดเหมนตดวย.

Page 161: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 157

[ ความแตกแหงอารญญกงคะ ] กเมออารญญกภกษทง ๓ พวกน มาแตปาในเวลาทไดกาหนด ไวแลวอยางไร ฟงธรรมอยในเสนาสนะชายบาน แมจนอรณขน ธดงคยอมไมแตก, ฟงธรรมแลวไป แมอรณขนในระหวางทาง ธดงค กไมแตก, แตเมอพระธรรมกถกลกขนแลว เธอคดวา นอนสกคร แลวจกไป ดงน นอนเสย จนอรณขน หรอวายงอรณใหตงขนใน เสนสนะชายบานตามชอบใจตน ธดงคยอมแตกแล นเปนความแตก ในอารญญกงคะน. [ อานสงสแหงอารญญกงคะ ] สวนอานสงสมดงน (๑) อารญญกภกษทาความสาคญวาปา ไวในใจอย ยอมเปนผควรเพอจะไดสมาธทยงไมไดบาง เพอจะรกษา สมาธทไดไวแลวบาง (๒) แมพระศาสดาทรงชนชมตอเธอ ดงท ตรสวา ดกรนาคตะ เพราะเหตนน เราจงมใจยนดดวยการอยปา ของภกษนน* (๓) อนตรายทงหลายมรปทไมเปนสปปายะเปนตน ยอมไมรบกวนจตของเธอผอยในเสนาสนะอนสงด (๔) เธอยอมหาย ความสะดงกลว (๕) ยอมละความเยอใยในชวตได (๖) ยอมยนดรส แหงความสขอนเกดแตวเวก และ (๗) แมความเปนผทรงผาบงสกล เปนตน ยอมเปนภาวะทเหมาะสมแกเธอดวย. * อง. อฏก. ๒๓/๓๕๖.

Page 162: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 158

[ คาถาสรป ] นกพรตผสงด ไมคลกคล (กบใคร) ยนด ในเสนาสนะอนสงดยงพระมานสของพระนาถะเจา ใหทรงยนด เพราะการอยปา อาศยอยในปาผเดยว ยอมไดความสขอนใด แมเทวดากบทงพระ อนทร กไมไดรสแหงควาสขอนนน และเธอ ผนแล ทรงไวซงผาบงสกลอนเปนดจเกราะเขาส สงครามคอปา มธดงคทเหลอเปนอาวธ กสามารถ จะชานะมารพรอมทงพาหนะได ไมนานเลย เพราะเหตนน ภกษผเปนบณฑตพงทาความยนด ในการอยปาเถด. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในอารญญกงคะ. ๙. รกขมลกงคะ [ การสมาทานรกขมลกงคะ ] แมรกขมลกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใดคาหนง วา ฉนน ปฏกขปาม ขาพเจางดทมงบง รกขมลกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของภกษผมอนอย ณ โคนตนไมเปนปกต ดงน. [ วธ (ปฏบต) ในรกขมลกงคะ ] กรกขมลกภกษนน พงเวนตนไมเหลานเสย คอ ตนไมทตงอย

Page 163: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 159

ระหวางพรมแดน ตนไมทเปนเจดย ตนไมมยาง ตนไม (กาลง) มผล ตนไม (กาลง) มดอก ตนไมมคางคาว (เกาะ) ตนไมมโพรง ตนไมทอยกลางวด๑ แลวจองเอาตนไมทอยชาย ๆ วดเถด นเปนวธ (ปฏบต) แหงรกขมลกงคะ. [ ประเภทแหงรกขมลกภกษ ] วาโดยประเภท แมรกขมลกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน ผถออยางอกฤษฏ จองตนไมแลว จะใชใครแผวกวาด (พนท) ใหตามชอบใจ หาไดไม ตองใชเทากวาดใบไมและหยากเยออยเอง๒

ผถออยางกลาง จะวานใครทบงเอญมาทนน (ชวย) แผวกวาดใหกได ผถออยางเพลา จะเรยกคนงานวดและสมณทเทสมาชวยชาระ (พนท) ๑. ตนไมทพรมแดนคาบเกยวนน ศพทวา สมนตรกรกข มหาฎกาทานวา ตามแถบ พรมแดนนน ไพรพลสองฝายมกจะปะทะกนอยเนอง ๆ แมพวกโจรกมกจะใชเปนทมวสมกน ดงนน ภกษจะไปนงอยเปนสขกระไรได ตนไมทเปนเจดย ศพทวา เจตยรกข ไดแก ตนไมทคนนบถอกนวามเทวดา (หรอผ) สง เกดเปนตนไมศกดสทธ มคนไปบชากนไมขาด ไมสงบสงดได ตนไมทง ๘ ประเภทน ลวนแตมอนตราย และยากทจะหาความสงบสงด ภกษจงไมควร ไปจองนง. ๒. ใบไมและหยากเยอ แปลตามฉบบพมาวา ปณณกสฏ สวนฉบบของเราเปน ปณณสฏ มหาฎกาแกวา "รกขโต ปตตปณณ - ใบไมทหลนจากตนแลว" แตความทเปนจรง นาจะไม มแตใบไม นาจะมอะไรอน ไ ดวย เชน กะเทาะ เปลอก กง หนาม ฯ ล ฯ อนรวมเรยกวา หยากเยอ ทเครงจนไมยอมใชไมกวาด ตองใชเทากวาดนน ดอยางไรอย ถาหนามยอกจะเอาวา กระไร พระธดงคจาตองทามกงายเชนนนดวยหรอ ถากาหนดแตเพยงวา ผถออยางอกฤษฏ ตองชาระโคนไมอยดวยตนเอง ผถออยางกลาง วานใครชวยชาระกได ทาแตพออยได สวนผ ถออยางเพลา ใชคนงานตกแตงตลอดถงลอมรวตดประตอยอยางมดชดกได อยางนจะเขาใจงาย.

Page 164: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 160

ทาใหเรยบแลว เกลยทราย ทารวลอม ตด (บาน) ประต เสยดวย แลวจงอยกได แตในวนทมงานมหกรรม รกขมลภกษอยานงอยทนน พง (ไป) นงทอนทมอะไรบง๑. [ ความแตกแหงรกขมลกงคะ ] กแล ธดงคแหงรกขมลกภกษทง ๓ จาพวกน ยอมแตกในขณะท เธอสาเรจความอยในทมงบง. (สวน) พระองคตตรภาณกาจารย ทงหลาย กลาววา "(ธดงคนแตก) ในขณะทเธอรอยแลว๒ ยงอรณ ใหตงขนในทมงบง" นเปนความแตกในรกขมลกงคะน. [ อานสงสแหงรกขมลกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) เกดเปนความปฏบตสมควรแก นสยขนเอง ตามพระบาล (บอกอนศาสน) ขอวา "รกขมลเสนาสน นสสาย ปพพชชชา การบรรพชาอาศยโคนไมเปนทนอนทนง" (๒) ปจจยตามทพระผมพระภาคทรงสรรเสรญวา เปนของเลกนอย ดวย หางายดวย ไมมโทษดวย (๓) ปลกอนจจสญญาขนไดดวย ไดเหนความเปลยนแปลงแหงใบไมอยเนอง ๆ (๔) เลกความตระหน ในเสนาสนะและความเพลนในงาน (กอสราง) (๕) ไดอยกบ (รกข) เทวดาทงหลาย (๖) มความประพฤตสมควรแกธตธรรม มความ มกนอยเปนอาท. ๑. ไมแสดงตว เพราะความมกนอย. ๒. คอรอยแลววาอรณจะขนในบดนน.

Page 165: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 161

[ คาถาสรป ] ทอยของภกษผสงด อนเปนท ๆ พระพทธ- เจาผประเสรฐทรงสรรเสรญ และตรสวาเปนนสย (ของผบรรพชา) ซงเสมอดวยโคนไม จกม ทไหน เพราะวา ภกษผมพรตอนด เมออย ณ โคนไมอนสงด อนเปนทนาเสยซงอาวาสมจฉรยะ เปนทอนเทวดาบรบาล เหนใบไมทงหลาย (ทยงออน) สแดง (แลวกเปลยนเปน) สเขยว และสเหลองแลวกหลนไป ยอมถายถอนความ สาคญวาเทยงเสยได เพราะเหตนน ภกษผม ปญญาเหนแจง จงไมควรดหมนโคนไมอนเปน ทสงด อนเปนทอยของทานผยนดในภาวนา อน นบวาเปนมรดกของพระพทธเจานนเลย*. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในรกขมลกงคะ. ๑๐. อพโภกาสกงคะ [ การสมาทานอพโภกาสกงคะ ] แมอพโภกาสกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา ฉนน จ รกขมล จ ปฏกขปาม ขาพเจางดทมงบงดวย * มหาฎกาขยายความวา พระผมพระภาคเจาประสต ตรสร ทรงแสดงธรรมจกร และเสดจ ดบขนธปรนพพาน ทโคนไมทงนน เพราะฉะนน จงไววา โคมไมเปนมรดกของพระองค.

Page 166: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 162

โคนไมดวย อพโภกาสกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของ ภกษผมอนอยกลางแจงเปนปกต ดงน. [ วธ ( ปฏบต) ในอพโภกาสกงคะ ] กแล การเขาไปสโรงอโบสถเพอการฟงธรรมกด๑ เพอทา อโบสกด ยอมควรแกอพโภกาสกภกษนน ถาเมอเธอเขาไปแลว ฝนตกลงมาไซร เมอฝนยงตกอย อยาเพงออก ตอฝนหยดจงออกไป อนอพโภกาสกภกษนนเขาไปสโรงฉน หรอโรงไฟ ทาวตรกด (เขาไป) อาปจฉา (เชอเชญ) ภกษเถระดวยภตตาหารในโรงฉนกด เมอใหอทเทส (สอน) หรอถอเอาอทเทส (เรยน) เขาไปแมท มงบงกด ขนเครองเสนาสนะ มเตยงตงเปนตนทวางเกะกะอยขางนอก เขาไปไวภายใน (ทมงบง) กด ยอมควร (ทกอยาง) ถาเดนทาง ถอบรขารของภกษทเปนผเฒากวาไป เมอฝนตก เขาสศาลาอนตงอย ในทามกลาง๒ กควร ถามไดถออะไร จะแลนไปดวยหวงใจวา จะอยในศาลา ยอมไมควร๓ แตพงเดนโดยปกตเขาไป ยนอยจนฝนหยด จงไปเทอญ นเปนวธ (ปฏบต) แหงอพโภกาสกภกษ นยแมแหง รกขมลกภกษกดจนยน. ๑. มหาฎกาขยายความวา ไมใชแตตวเขาไปฟงเอง คนทงหลายอาจอาราธนาเธอใหเขาไป แสดงธรรม เธอเขาไปเพอประโยชนแกพระศาสนา รกษาศรทธาของผฟง กควร. ๒. มคคมชเฌ ตสาล มหาฎกาวา เปนศาลาทเขาปลกไวตรงกลางทางเดน เชนทมอยในสหล ทวป ผจะเขาไปพก ไมตองแวะลงจากทาง ตรงเขาไปเลย. ๓. มหาฎกาทานวา ไมควร เพราะเสยสารป.

Page 167: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 163

[ ประเภทแหงอพโภกาสกภกษ ] วาโดยประเภท แมอพโภกาสกภกษน กม ๓ พวก ใน ๓ พวกนน สาหรบผถออยางอกฤษฏ จะเขาไปอาศย (เงา) ตนไม หรอภเขาหรอเรอนอย ยอมไมควร ตองทาจวรกฏ (กระโจมจวร) อยกลางแจงนนแหละ สาหรบผถออยางกลาง จะเขาไปอาศย (เงา) ตนไม ภเขา และเรอนอย (แต) ไมเขาไปขางใน กควร* สาหรบ ผถออยางเพลา แมเงอมเขาทคนมไดมงบง (เสรม) แมซมกงไม แมผา แมกระทอม (ราง) อนตงอยในนานน ๆ ทคนเฝานาเปนตน ทงไว ยอมควร (ทงนน) แล. [ ความแตกในอพโภกาสกงคะ ] กธดงคแหงอพโภกาสกภกษทง ๓ พวกน ยอมแตกในขณะท เธอไปสทมงบงกด โคนไมกด เพออย. (สวน) พระองคตตร- ภาณาจารยทงหลายกลาววา "(ธดงคนยอมแตก) ในขณะทเธอ รอยแลวยงอรณใหตงขนในทมงบงกด โคนไมกด นน" นเปนความ แตกในอพโภกาสกงคะน. [ อานสงสแหงอพโภกาสกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) ตดอาวาสปรโพธได (๒) บรรเทาถนมทธะได (๓) ไมมสถานท ๆ ตดของ สมแกคา * ขางใน สาหรบตนไมกคอ โคน (หรอรม) สาหรบภเขากคอ เอกเทศแหงภเขา เชน เงอม สาหรบเรอนกคอชายคา.

Page 168: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 164

สรรเสรญวา 'ภกษทงหลายทอยไมตดท เทยวไปไมมทของขด ดจ มฤคทงหลาย' ดงน (๔) เปนพระ ๔ ทศ (๕) มความประพฤตสมควร แกธตธรรม มมกนอยเปนอาท. [ คาถาสรป ] เพราะเหตทภกษเมออยในอพโภกาส อน มใชทหายาก มมณคอดวงดาวดาดเปนเพดาน ม ประทปคอดวงจนทรสองสวาง สมควรแกภาวะ แหงอนาคารยชน (เธอ) มใจ (ไมของขด) เปนดจใจมฤค บรรเทาถนมทธะได อาศยความ ทมภาวนาเปนทยนด ยอมจะไดประสบความอรอย แหงปวเวกรสในไมชาเลย เพราะเหตนนแล ภกษผมปญญา พงเปนผยนดในอพโภกาส เทอญ. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในอพโภกาสกงคะ. ๑๑. โสสานกงคะ [ การสมาทานโสสานกงคะ ] แมโสสานกงคะกเปนอนสมทานดวยคาสองคาน คาใดคาหนงวา น สสาน ปฏกขปาม ขาพเจางดทอนมใชปาชา โสสานกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคแหงภกษผมอนอยในปาชาเปนปกต ดงน.

Page 169: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 165

[ วธ (ปฏบต) ในโสสานกงคะ ] กแลคนทงหลายเมอตงหมบาน กาหนดทใดไววา ทนเปน ปาชา โสสานกภกษนนอยาเพงอย ณ ทนน เพราะวาทนน เมอศพ ยงมไดถกเผา กยงไมนบวาเปนปาชา แตวา จาเดมแตการทเผาศพ แลวไป แมหากจะรางไปตง ๑๒ ป กนบวาเปนปาชาอยนนเอง กแล โสสานกภกษผอยปาชานน (๑) ไมควรใหทาทตาง ๆ มปะรา จงกรมเปนตน ตงเตยงตง จดนาฉนนาใชแลวบอกธรรมอย (ใน ปาชานน) เพราะวาธดงคขอนหนก๑ เพราะเหตนน โสสานกภกษ ควรเปนผไมประมาท แจงพระสงฆเถระหรอเจาหนาททางราชการ ใหทราบไว เพอปองกนอนตรายอนจะเกดขนแลวจงอย๒ (๒) เมอ จงกรม พงชาเลองดทเผาศพไปดวย๓ (๓) เมอไปปาชาเลา กพงหลกทางใหญเสย เดนไปทางนอกเถด๔ (๔) พงกาหนดอารมณ ๑. มหาฎกาทานวา ทวาหนก หมายความวา ยากทจะรกษา. ๒. ทานวา ปาชาเปนทลบคน พวกโจรไมวาไปทาโจรกรรมมาแลวกด ยงมไดทากด มกนด พบกน หรอชวนกนเขาไปซมชมนมกนในนน หากวาพวกโจรไปโจรกรรมไดของมาแลวไปแบงปน กนในนน พวกเจาของทรพยรเคาตดตามเขาไป พวกโจรทงของไวใกล ๆ ทภกษนงแลวหนไป พวกเจาของทรพยเหนของตกอยใกลภกษเชนนน กจะหาวาเธอเปนโจรปลอมเปนภกษ แลวทบตเอา หรอจบตวสงเจาหนาทบานเมอง เพราะฉะนน ทานจงแนะใหรายงานตวตอพระสงฆเถระในวด หรอ เจาหนาทฝายบานเมองเปนหลกฐานไวเสยกอน. ๓. ทานขยายความวา ถาทเผาศพอยตรงหนาทจงกรม กแลดตรง ๆ นทเผาศพอยเยองไป ขาง ๆ จงใหชาเลองด (แตพอเหน ไมตองถงกบเหลยวไปด) ทงนเพอเปนเครองเตอนใจให เกดสงเวชไวเสมอ มใหเผลอคดไปอน. ๔. ทางใหญนน คนเดนไปมามาก ถาเธอเดนไปทางนนกเทากบประกาศตววาฉนเปนโสสานกะ ทานจงแนะใหเดนไปทางนอก ซงไมมใครเดน จะไดไมมใครร ขอนเนองดวยความมกนอยอนเปน สลเลขปฏบต.

Page 170: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 166

ใหแมนยาเสยแตในกลางวน ดวยเมอกาหนดเสยอยางนน มนจะได ไมเปนสงชวนกลวสาหรบเธอในเวลากลางคน๑ (๕) อมนษยทงหลาย แมนมนจะเทยวสงเสยงรองไปกอยาประหารมนดวยวตถอะไร ๆ (๖) อน โสสานกภกษจะขาดไปปาชาเสยแมวนเดยวยอมไมควร. พระองคตตร- ภาณกาจารยกลาววา ยงมชฌมยามใหสนไปในปาชา แลวกลบเสย ในปจฉมยามกควร (๗) ของเคยวของกนทอมนษยชอบ เชน ขนมโรยงา ขาวเจอถว ปลา เนอ นมสด นามน นาออยงบ โสสานกภกษไมควรเสพ๒ (๘) ไมควรเขาไปสเรอนแหงตระกล๓ แล นเปนวธ (ปฏบต) แหงโสสานกภกษ. ๑. อารมณในทน หมายเอาวตถตาง ๆ ในบรเวณนน เชน จอมปลวก ตนไม ตอไม มอะไร บางกกาหนดไวใหแมนยาวา อะไรอยทไหน ทางไหน ถงตอนกลางคนจะไดไมเหนเปนผสาง อะไรไป. ๒. เพงทราบนเองวา ผชาวชมพทวปหรอชาวสหลทวปชอบกนอะไร แตอนทจรงดเหมอนวา คนชอบ กนอะไร กเกณฑผใหชอบดวย ทาเซนผแลวตวจะไดยกมากน ประหลาดทวา เมอเรว ๆ น ไดยนคณะกรรมการโภชนาการมาสนทนาออกอากาศวา เพอใหไดวตามนหรอเพมวตามนในขาว เวลาหงขาวควรปนถวเหลอง หรอถวเขยวลงไปดวย ฟงดเปนวทยาการใหม แตทไหนได คนรจกทากนกนมาเปนพน ๆ ปแลว ผกชอบกนดวย ทานไมใหอรรถาธบายวา เพราะเหตไร โสสานกภกษจงไมควรเสพของทผชอบ สนนษ- ฐานวา เมอภกษฉนของทผมนชอบ แตเธอมไดเซนมน มนอยากจะกนแลวมารบกวนเธอ อาจทา ใหเจบปวยไปกได ดงเคยไดยนเลากนอยในเมองไทยน เมอเปนเชนน ผบาเพญธดงคขอน จาตองศกษาเสยใหรอบคอบกอนวา ผในถนนนชอบอะไรบาง จะไดไมเกดเรองเพราะกน นาคดวา กถาผมนชอบเสยหมด เจากมตองอดดกดานหรอ. ๓. ทานวา เพราะเนอตวและสบงจวรของเธอ อาจมกลนผตด จะทาใหคนอนสะอดสะเอยน (เกดความรงเกยจ) และอกอยางหนง ปศาจอาจตามเธอเขาไป (รงควาน) ดวย การเขานน หมายถงเขาไปในเหยาเรอนเขา มใชเขาไปบณฑบาตตามละแวกบาน.

Page 171: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 167

[ ประเภทแหงโสสานกภกษ ] วาโดยประเภท แมโสสานกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวก นน ผถออยางอกฤษฏ พงอยแตในปาชาท (ไดลกษณะ ๓ คอ) มการเผาศพเปนประจา มซากศพ (ทอดอย) มไดขาด และมเสยง รองไหอยเนองนตย สาหรบผถออยางกลาง ในปาชาทไดลกษณะ หนงใน ๓ ลกษณะ (นน) กใชได สาหรบผถออยางเพลา ใน ท ๆ สกวาไดลกษณะปาชาโดยนยทกลาวแลว กใชได. [ ความแตกแหงโสสานกงคะ ] กธดงคแหงโสสานกภกษทง ๓ พวกน ยอมแตกเพราะสาเรจ ความอยในทอนมใชปาชา (สวน) พระองคตตรภาณกาจารย กลาว วา (ธดงคนแตก) ในวนทเธอไมไปปาชา นเปนความแตกใน โสสานกงคะน. [ อานสงสแหงโสสานกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) ไดมรณสต (๒) อยดวย ความไมประมาทเปนปกต (๓) บรรลอสภนมต (๔) บรรเทา กามราคะได (๕) เหนสภาพของรางกายเนอง ๆ (๖) มความ สงเวชหนก (๗) ละความเมา มเมาในความไมมโรคเปนอาทได (๘) ขมความกลวภยได (๙) เปนทเคารพทสรรเสรญแหงอมนษย ทงหลาย (๑๐) มความประพฤตสมควรแกธตธรรม มความมกนอย เปนตน.

Page 172: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 168

[ คาถาสรป ] กเพราะอานาจแหงมรณานสต (ระลกถงความแตก ตายอยเนอง ๆ) โทษอนจะพงเกดขนเพราะความ ประมาททงหลาย ยอมไมตกตองโสสานกภกษ ผแมแตหลบไปแลว อนงเลา จตของเธอผเหน ซากศพมากเขา ยอมจะไมตกไปสอานาจของ กามราคะ เธอจะเกดสงเวชใหญ ไมเขาใกลความ เมาเลย ทงพยายามจะหาแตความดบ (ทกข) โดยทางทชอบ เพราะเหตนน ภกษผมใจนอมไป สพระนพพานจงควรเสพโสสานกงคะ (น) เพราะ เปนธดงคอนนามาซงคณเปนอเนก แล. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในโสสานกงคะ. ๑๒. ยถาสนถตกงคะ [ การสมาทานยถาสนถตกงคะ ] แมยถาสนตถกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใด คาหนงวา เสนาสนโลลปป ปฏกขปาม ขาพเจางดความโลเลใน เสนาสนะ ยถาสนถตกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของ ภกษผมอนอยในเสนาสนะตามททานจดใหเปนกต ดงน.

Page 173: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 169

[ วธ (ปฏบต) ในยถาสนถตกงคะ ] กแล ยถาสนตถตกภกษนน เสนาสนะใดทเสนาสนคาหาปกะช แจกใหวา "เสนาสนะนไดแกเธอ" กพงยนดดวยเสนาสนะนน ไม พง (เลอก) ทาภกษอนใหตองยาย (เสนาสนะ) นเปนวธ (ปฏบต) แหงยถาสนตถตกภกษ. [ ประเภทแหงยถาสนถตกะ ] วาโดยประเภท แมยถาสนตถตกภกษนกม ๓ พวก ใน ๓ พวก นน ผถออยางอกฤษฏยอมไมไดเพอจะถามถงเสนาสนะทไดแกตนวา อยไกลหรอวาอยใกลไป หรอวาอนตรายตาง ๆ มอมนษยและทฆชาต เปนตนรบกวนไหม วารอนหรอหนาวไหม ผถออยางกลางถามได แตไปตรวจดไมได ผถออยางเพลา ไปตรวจด ถาเสนาสนะทแจก ใหนนไมชอบใจเธอ ถอเอาเสนาสนะอนกได.*

[ ความแตกแหงยถาสนถตกงคะ ] กแล ธดงคของยถาสนถตกภกษ ๓ พวกน ยอมแตกในเมอพอ สกวาความโลเลในเสนาสนะเกดขน นเปนความแตกในยถาสนถตก- กงคะน. * ถาถอเสนาสนะอนได จะชอยถาสนถตกะอยางไร ? ดงนแหละ มหาฎกาทานจงชวยแกวา ทวาไมชอบใจเธอนน มใชไมชอบเพราะเปนทเลว แตไมชอบเพราะเหนวาเสนาสนะนนไมเปน สปปายะตอโรคของเธอ ถาเธออยทนนโรคของเธอจะกาเรบ จงขอใหจดเสนาสนะอนทเปนสปปายะ ใหใหม เพราะฉะนน เมอโรคไมม เลอกอยางนนกเปนโลลปปะ ธดงคแตก.

Page 174: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 170

[ อานสงสแหงยถาสนถตกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน (๑) ไดทาตามโอวาททกลาวไววา ย ลทธ เตน ตฏพพ ไดสงใดพงยนดดวยสงนน (๒) ใฝประโยชน เกอกล แกเพอนพรหมจาร (โดยไมกวนใหยายเสนาสนะ) (๓) เลก ความกาหนดวาเลวประณต (๔) ละความยนดยนรายได (๕) ปด ประตความตะกราม (๖) มความประพฤตสมควรแกธตธรรม มความ มกนอยเปนอาท. [ คาถาสรป ] นกพรตผเปนยถาสนถตกะเปนผยนดดวยเสนา- สนะทตนได ไมเลอก (วาดเลว) ยอมนอนเปนสข แมในทอนลาดดวยหญา ในเสนาสนะอยางด เธอกไมตดใจ ไดเสนาสนะทเลวกไมขนเคอง ชวยเกอกลเพอนพรหมจารทเปนนวกะ (ใหได เสนาสนะอย) เพราะเหตนน ภกษผมเมธาพง หมนประกอบความทเปนผยนดในเสนาสนะตามท ทานจดให อนเปนอาจณณวตรแหงหมพระอรยะ เปนวตรทพระมนเจาทรงสรรเสรญ แล. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแก และอานสงสในยถาสนถตกงคะ.

Page 175: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 171

๑๓. เนสชชกงคะ [ การสมาทานเนสชชกงคะ ] แมเนชชกงคะ กเปนอนสมาทานดวยคาสองคาน คาใดคาหนง วา เสยย ปฏกขปาม ขาพเจางดการนอน เนสชชกงค สมาทยาม ขาพเจาสมาทานองคของภกษผมอน (สาเรจอรยาบถ) อยดวยการนง เปนปกต ดงน. [ วธ (ปฏบต) ในเนสชชกงคะ ] กแล เนสชชกภกษนน ใน ๓ ยามแหงราตร พงลกขนจงกรม เสยยาม ๑ เพราะในอรยาบถทงหลาย การนอนเทานนไมควร* นเปน วธ (ปฏบต) แหงเนสชชกภกษ. [ ประเภทแหงเนสชชกภกษ ] วาโดยประเภท แมเนสชชกภกษนกม ๓ จาพวก ใน ๓ พวกนน สาหรบผถออยางอกฤษ พนกอง ผารดเขา ผารดตว ไมควรทงนน สาหรบผถออยางกลาง ของ ๓ อยางนน อยางใดอยางหนงกใชได สาหรบผถออยางเพลา แมพนกอง แมผารดเขา ผารดตว หมอน (อง) แมเกาอปญจงคะ เกาอสตตงคะ กใชได. เกาอทเขาทามพนกหลงดวย ชอปญจงคะ เกาอทเขาทาม พนกหลงและพนกทงสองขางดวย ชอสตตงคะ ไดยนวา คน * ทตองบอกวธปฏบตไวเชนนน อาจเกรงไปวาจะมภกษเนสชชกทถอชอเกนไป ไมยอมลกยน และเปลยนอรยาบถเอาเสยเลย กจะเกดทกขเวทนาขน ไมสาเรจประโยชน.

Page 176: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 172

ทงหลายไดทาเกาอสตตงคะนน (ถวาย) พระตปฎกจฬาภยเถระ พระ เถระไดเปนพระอนาคาม (ภายหลงสาเรจพระอรหต) แลวปร- นพพาน*. [ ความแตกแหงเนสชชกงคะ ] กแล ธดงคแหงภกษเนสชชกทง ๓ พวกน ยอมแตกในขณะ พอวาสาเรจการนอนลงไป นเปนความแตกในเนสชชกงคะน. * เถโร อนาคาม หตวา ปรนพพาย ทานวาไวสนเทาน ประโยคนมปญหาหลายประการ เชน ก. การแปล จะแปลตรงทอไปวา พระเถระเปนพระอนาคามแลวปรนพพาน กขดความรสก เตมท ขาพเจาจงเตมความในวงเลบวา "(ภายหลงสาเรจพระอรหต)". ข. การททานอางองมาเปนนทสนะเชนนน จะใหเขาใจวากระไร จะใหเขาใจวาทานเปนพระ อนาคามอยกอนแลว หรอวานงเกาอสตตงคะแลวจงไดเปน ถาทานเปนพระอนาคามอยแลว กจะ เปนวา อางทานเปนนทสนะเพอแสดงวา การนงเกาอสตตงคะบาเพญเนสชชกนน ไมเปนการผด แมแตทานพระอนาคามทานยงใช ถาทานไดเปนพระอนาคามภายหลง อางทานมาเปนนทสนะ กจะ เปนวา เพอแสดงวา การนงเกาอสตตงคะบาเพญเนสชชก มไดทาใหเสอมเสยผลประการใด ดแต พระจฬาภยเถระ ทานยงนงเกาอสตตงคะบาเพญเนสชชก จนไดสาเรจพระอนาคามผล มหาฎกาด เหมอนจะใหเขาใจโดยประการหลงน ทานจงกลาวไววา เพอจะแกความคดเหนทวา ผถอเนสชชก นงมทองขางหลงตามสบายอยางนน จะแปลกอะไรจากผไมถอเลา ดงน ในวสทธมรรค ทาน จงชกพระอภยเถระมาเปนนทสนะวา เถโร อนาคาม หตวา ปรนพพาย. ค. ปรารภเหตอะไร คนทงหลายจงทาเกาอสตตงคะถวายทาน (แลวทานกยอมใช) ไมพบทเลาไว กตองสนนษฐานเอาวา เพราะทานทพพพลภาพ นงตวเปลาไมไหว แตกไมยอมเลก เนสชชก เขาจงคดทาเกาอถวายใหนงเปนเนสชชกอยางเพลา เรอนกมาเขากนไดพอดกบเรองท พระภกษฝรงสมยน (ลางรป) นงขดสมาธไมไหว ขอนงเกาอทากรรมฐาน ทานกวาของทานได ผลดเหมอนกน.

Page 177: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 173

[ อานสงสแหงเนสชชกงคะ ] สวนอานสงสดงตอไปน คอ (๑) ตดเครองผกพนใจทกลาว ในบาลวา ภกษประกอบเนอง ๆ ซงความสขในการนอน สขในการ เอกเขนก สขในความหลบ* ดงนเสยได (๒) มความสะดวกในการ ประกอบกรรมฐานทงปวง (๓) มอรยาบถนาเลอมใส (๔) เปนผ เหมาะสมทจะทาความเพยร (๕) สมมาปฏบตเพมพนดวยด. [ คาถาสรป ] เพราะเหตทนกพรตนงคบลลงก ตงกายตรงนงอย ยอมยงหวใจของมารใหหวนไหว ภกษผละความ สขในการนอน สขในความหลบ ปรารภความ เพยร ยนดการนง ยงโปตวนใหงามอย ยอม ไดปตสขอนปราศจากอามส เพราะเหนน ภกษ ผมปญญา จงควรบาเพญใหด ซงเนสชชกพรต เทอญ. นเปนคาพรรณนาการสมาทาน วธ (ปฏบต) ประเภท ความแตก และอานสงสในเนสชชกงคะ. ตอไปนเปนคาพรรณนาตามบทบงคบแหงคาถาน คอ กสลตตโก เจว ฯ เป ฯ ว าตพโพ วนจฉโย. วนจฉย... พงทราบ... โดยกสลตกะ ๑ โดยจาแนกศพท * ม. ม. ๑๒/๒๐๗.

Page 178: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 174

มธตศพทเปนตน ๑ โดยยอและโดยพสดารอก ๑. [ วนจฉยโดยกสลตกะ ] ในบทเหลานน บทวา โดยกสลตกะ ความวา กธดงคทงหมด เปนกศลกม เปนอพยากฤตกม เนองดวยผรกษาทเปนพระเสขะ ปถชน และพระขณาสพ (แต) ธดงคทเปนอกศลไมม. สวนผใด จะพงกลาววา ธดงคแมเปนอกศลกม โดยพระบาลมอาทวา "ภกษม ความปรารถนาลามก อนความอยากครอบงาแลว เปนอารญญกกะ๑" ดงน, ผนนควรถกกลาววา เรามไดพดวาภกษมจตเปนอกศล ยอม ไมอยปา, ดวยวา ความอยปาของภกษใดมอย ภกษนนกชอวา อารญญกะ, และอารญญกภกษนน พงเปนผมความปรารถนาลามกกม เปนผมกนอยกม, ก (คาน) ไดกลาวไวแลว (ในตอนแกอรรถแหง คาธดงค)๒ วา "องคเหลาน ชอวา ธดงค เพราะเปนองคแหง ภกษผชอวา ธตะ เหตเปนผกาจดกเลสไดดวยการสมาทานนน ๆ, อก อยางหนง ชอวาธดงค เพราะมญาณอนไดโวหารวา ธตะ เหตเปน เครองกาจดกเลสเปนองค, อกนยหนง องคเหลานชอวาธตะ เพราะ กาจดโทษอนเปนขาศกดวย เปนองคแหงความปฏบตดวย, แมเพราะ เหตนน จงชอวา ธดงค" ดงน, ใคร ๆ ซงจะพงมธดงคเหลานน เปนองค ไดชอวาเปน ธตะ (ผกาจดกเลสได) ดวยอกศล หามไม ดวย, อกศลซงจะพงเปนเหตใหธดงคไดชอวาธดงค เพราะทากศล นนใหเปนองค จะกาจดกเลสอะไร ๆ ได กหาไมดวย, ทงอกศลจะ ๑. อง. ปจก. ๒๒/๒๔๕. ๒. วสทธมรรค หนา ๗๖.

Page 179: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 175

กาจดปฏปกขโทษมความละโมบในจวรเปนตนกไมไดเลยดวย, เปน องคแหงความปฏบตกไมไดดวย, เพราะเหตนน คาวา "ธดงคเปน อกศลไมม" น จงเปนคาทกลาวดแลว, ขางฝายธดงคของภกษเหลา ใดพนไปจากกสลตกะ วาโดยความ (ทแทแลว) ธดงคของภกษ เหลานนกไมมนนเอง. สงทไมม จกไดชอวาเปนธดงค เพราะกาจด อะไรกน, แมความผดตอพระบาล (ให) สมาทานธตทงหลาย ประพฤต กจะตองมาเอาแกเธอทงหลายดวย, เพราะฉะนน คาของเธอ ทงหลายนน จงไมควรถอเอาแล*. นเปนคาพรรณนาโดยกสลตกะ เปนอนดบแรก. [ วนจฉยโดยจาแนกธตาทศพท ] ในขอวา โดยจาแนกศพทมธตศพทเปนตนนน พงทราบธตะ พงทราบวาธตวาทะ พงทราบธตธรรมทงหลาย พงทราบการเสพธดงค วาเปนสปปายะสาหรบใคร. [ ธตะ ] ในบทเหลานน บทวา ธตะ หมายเอาบคคลผมกเลสอนกาจด แลวอยาง ๑ หมายเอาธรรมอนเปนเครองกาจดกเลสอยาง ๑. [ ธตวาทะ ] สวนในบทวา ธตวาทะ พงทราบวา บคคลเปนธตะ แตไมเปน * มหาฎกาทานวา หมายถงคณะภกษวดอภยคร ซงมวาทะวา ธตงค นาม ปญตต อน ธดงคเปนแตบญญต โดยปรมตถแลวไมมอะไร (คอไมเปนกศล ไมมกาจดกเลส ไมจาตอง สมาาน )

Page 180: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 176

เปนธตวาทะกม, บคคลไมเปนธตะ แตเปนธตวาทะกม, บคคลไม เปนทงธตะทงธตวาทะกม, บคคลเปนทงธตะทงธตวาทะกม. ในบคคล ๔ จาพวกนน บคคลใดกาจดกเลสทงหลายของตนดวยธดงค แตไม แนะนาพราสอนผอนดวยธดงค ดจพระพากลเถระ บคคลนเปนธตะ แตไมเปนธตวาทะ ดงทานกลาวไววา ผทเปนธตะ แตไมเปนธตวาทะ นนน คอทานพากละ. สวนบคคลใดไมกาจดกเลสทงหลายของตนดวย ธดงค ไดแตแนะนาพราสอนคนอน ๆ ดวยธดงค ดจพระอปนนทเถระ บคคลนไมเปนธตะ แตเปนธตวาทะ ดงทานกลาวไววา ผทไมเปน ธตะ แตเปนธตวาทะนนน คอทานอปนนทสกยบตร. บคคลใดขาด ไปทง ๒ ทาง ดจพระโลฬทาย บคคลนไมเปนทงธตะทงธตวาทะ ดง ทานกลาวไววา ผทไมเปนทงธตะและธตวาทะนนน คอ ทานโลฬทาย. สวนบคคลใดถงพรอมทง ๒ ทาง ดจพระธรรมเสนาบด บคคลนเปน ทงธตะทงธตวาทะ ดงทานกลาวไววา ผทเปนทงธตะทงธตวาทะนนน คอ ทานสารบตร ดงน. [ ธตธรรม ] ขอวา พงทราบธตธรรมทงหลาย นน มวนจฉยวา ธรรม ๕ ประการ อนเปนบรวารของธดงคเจตนาเหลาน คอ อปปจฉตา (ความมกนอย) สนตฏ ตา (ความสนโดษ) สลเลขตา (ความ ปฏบตขดเกลากเลส) ปวเวกตา (ความอยเงยบสงด) อทมตถตา (ความรวาสงนมประโยชน)ชอวา ธตธรรม โดยพระบาลวา (ภกษ

Page 181: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 177

เปนผอนอยปาเปนปกต) เพราะอาศยความมกนอยแล ดงนเปนตน*

ในธรรมเหลานน อปปจฉตา และ สนต ตา นบเขาในอโลภะ สลเลขตา และ ปรวเวกตา นบเขาในธรรมทง ๒ คอ อโลภะ และ อโมหะ อทมตถตา ไดแกฌาณนนเอง. ธรรมทง ๒ (คออโลภะ และอโมหะ) นน ภกษผประพฤตธดงคยอมกาจดความโลภในวตถท ตองหามทงหลายไดดวยอโลภะ กาจดความหลงอนกาบงโทษในวตถ ทตองหามเหลานนนนแลไดดวยอโมหะ. อนง ยอมกาจดกามสขา- นโยคอนเปนเปนไปทางเสพปจจยทงหลายททรงอนญาตเสยไดดวยอโลภะ กาจดอตตกลถานโยคอนเปนไปทางเครงเครยดเกนไปในธดงคทงหลาย ไดดวยอโมหะ เพราะเหตนน ธรรม ๕ ประการน พงทราบวาเปน ธตธรรม. [ ธตงคะ ] ขอวา พงทราบธตงคะทงหลาย ความวา พงทราบธดงค ๑๓ คอ ปงสกลกงคะ ฯ ล ฯ เนสชชกงคะ ธดงคเหลานนไดกลาวแลว ทงโดยอรรถและโดยปกณณกะมลกษณะเปนตน. [ ธตงคเสวนา ] ขอวา การเสพธดงคเปนสปปายะสาหรบใคนน แกวา การ เสพธดงคเปนสปปายะสาหรบคนราคจรต และคนโมหจรต เพราะ เหตไร เพราะการเสพธดงคเปนทกขาปฏปทา (ปฏบตลาบาก) และ เปนสลเลขวหาร (อยอยางเครง) อนราคะยอมสงบเพราะอาศยทกขา- ปฏปทา โมหะ ผทไมประมาทยอมละไดเพราะอาศยสลเลขปฏบต * ข. มหา. ๒๙/๒๘๕. อปปจฉ ว นสสาย ฯ เป ฯ อทมตถต เว นสสาย อาร โก โหต ฯ เป ฯ ยถาสนถตโก โหต.

Page 182: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 178

อนง ในธดงคเหลาน การเสพอารญญกงคะ และ รกขมลกงคะ เปนสปปายะ แมแหงคนโทสจรต ดวยเมอคนโทสจรตนนแมนไมม ใครกระทบกระทงอยในปาและโคนไมนน แมโทสะกยอมสงบแล น เปนคาพรรณนาโดยจาแนกศพท มธตศพทเปนตน. [ วนจฉยโดยยอและโดยพสดาร ] [ โดยยอ ] ขอวา โดยยอและโดยพสดารนน มวนจฉยวา กธดงคเหลาน โดยยอม ๘ เทานน คอ องคเปนประธาน ๓ องคทไมระคนกน ๕ ในองคเหลานน องค ๓ น คอ สปาทานจารกงคะ เอกาสนกงคะ อพโภกาสกงคะ เปนองคประธาน ดวยเมอรกษาสปทานจารกงคะ กตองรกษาปณฑปาตกงคะดวย และเมอรกษาเอกาสนกงคะ แม ปตตปณฑกงคะและขลปจฉาภตตกงคะ กจกเปนอนตองรกษาอยางด ดวย เมอรกษาอพโภกาสกงคะ จะมอะไรชอวาตองรกษาในรกขมลกงคะ และยถาสนถตกงคะเลา ดงน ธดงคจงเปน ๘ เทานน คอองคประ- ธาน ๓ น และองคไมระคนกน ๕ น คอ อารญญกงคะ ปงสกลกงคะ เตจวรกงคะ เนสชชกงคะ โสสานกงคะ. โดยยออกอยางหนงเปน ๔ ดงน คอ เนองดวยจวร ๒ เนอง ดวยบณฑบาต ๕ เนองดวยเสนาสนะ ๕ เนองดวยวรยะ ๑ ใน ๔ อยางนน เนสชชกงคะเปนองคเนองดวยวรยะ นอกนนชดแลวทงนน. โดยยออกนยหนง ธดงคทงหมดนนเปน ๒ โดยทอาศย คอ อาศยปจจย ๑๒ อาศยวรยะ ๑ แมโดยจดเปนองคทควรเสพและ

Page 183: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 179

ไมควรเสพ กเปน ๒ เหมอนกน กเมอภกษใดเสพธดงคอย กรรม- ฐานเจรญขน ภกษนนกควรเสพ เมอภกษใดเสพเขา กรรมฐานเสอม ภกษนนกไมควรเสพ อนง แมผทถงจะเสพไมเสพ กรรมฐานกคง เจรญไมเสอม เมอ (คด) อนเคราะหประชมชนภายหลง กควร เสพ แมผทถงจะเสพไมเสพ กรรมฐานกไมเจรญเลา กควรเสพ เหมอนกน เพอเปนวาสนาตอไป ธดงคเปน ๒ กได โดยจดเปน องคทควรเสพ และไมควรเสพ ดงนแล. แมในอรรถกถาทงหลาย กกลาว (ยอ) ไววา "ธดงคทงปวง นน เปนอยางเดยวดวยอานาจแหงเจตนา เพราะเจตนาในการสมาทาน ธดงคเปนอนเดยวเทานน" ดงน ลางอาจารยกวาไว (งาย ๆ) วา "เจตนาอนใด ธดงคอนนน" (ธดงคกคอเจตนา). [ โดยพสดาร ] สวนโดยพสดาร ธดงคเปน ๔๒ คอ สาหรบภกษ ๑๓ สาหรบ ภกษณ ๘ สาหรบสามเณร ๑๒ สาหรบสกขมานาและสามเณร ๗ สาหรบอบาสกอบาสกา ๒ กถาปาชาไดลกษณะอารญญกงคะ อยใน ทแจงไซร แมภกษรปเดยวกอาจบรโภคธดงคไดหมดทกขอคราว เดยวกน* สวนภกษณ อารญญกงคะและขลปจฉาภตตกงคะทง ๒ ขอ ทรงหามไวดวยสกขาบทเดยว องค ๓ คอ อพโภกาสกงคะ * เพราะเหตทธดงคลางขอขดกน เชน รกขมลกงคะ กบ อพโภกาสกงคะ ตางวารกษา อพโภกาสกงคะอย จะรกษารกขมลกงคะไปพรอมกนไดอยางไร มหาฎกาทานชชองใหวา คาสมาทานรกขมลกงคะวา ฉนนธ ปฏกขปาม รกขมลกงค สมาทยาม เพราะฉะนน ธดงคขอน จะแตกกเมอปลอยใหอรณขนในทมงบงเทานน หากอรณขนเมอเธอไปนงอยกลางแจง ธดงคหา แตกไม รกขมลกงคะ กบ อพโภกาสกงคะ จงเปนอนรกษาไปดวยกนได ดงน.

Page 184: คัมภีร์วิสุทธิมรรคแปลไทย ภาค ๑ ตอน ๑

ประโยค๘ - วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๑ - หนาท 180

รกขมลกงคะ โสสานกงคะ น ภกษณรกษายาก เพราะการอยเวน สหายยอมไมควรแกภกษณ กแลในทเชนนน หญงสหายทมฉนทะเสมอ กนหาไดยาก หากหาไดเลา กไมพนจากความอยคลกคลกน เมอเปน เชนนน ภกษณพงเสพธดงคเพอประโยชนอนใด ประโยชนอนนนก ไมพงสาเรจแกเธอเลย พงทราบวา เพราะความทไมพงอาจบรโภคอยางน ธดงคสาหรบภกษณทงหลายจงลดไปเสย ๕ คงเหลอ ๘ เทานน. อนง บรรดาธดงคตามทกลาวแลว เวนเตจวรกงคะเสย เหลอ ๑๒ พงทราบวาเปนองคสาหรบสามเณร ๗ เปนองคสาหรบสกขามานาและ สามเณร สวนสาหรบอบาสกอบาสกา มธดงค ๒ เพราะธดงคคอ เอกาสนกงคะ ปตตปณฑกงคะ นเทานน เหมาะสมดวย อาจบรโภค ไดดวย ดงน โดยพสดารธดงคเปน ๔๒ ดวยประการฉะนแล นเปน คาพรรณนาโดยยอและพสดาร. กแลกถาวาดวยธดงค อนเปนวตรทภกษควรสมาทาน เพอยง คณทงหลายมความมกนอยสนโดษเปนตนอนเปนเครองผองแผวแหงศล มประการดงกลาวแลวใหถงพรอม ในวสทธมรรคททรงแสดงโดยทาง ศล สมาธ ปญญาดวยพระคาถาทขนตนวา สเล ปตฏาย นโร สป โ น เปนอนกลาวแลวดวยกถามรรคเพยงเทาน. ปรเฉทท ๒ ชอ ธดงคนเทศ ในปกรณวเสสชอวสทธมรรค อนขาพเจาทาเพอประโยชนแกความปราโมทยแหงสาธชน ดงน