Πανεπιστήμιο Δυτικής ΜακεδονίαςΤμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών ΦλώριναςΠτυχιακή Εργασία Ειρήνης Χρυσοβαλάντου Φουντουραδάκη

Πορείες Φωτός

3 Εργαστήριο Ζωγραφικής

Επιβλέποντες καθηγητές : Χάρης Κοντοσφύρης, Θωμάς Ζωγράφος

Φεβρουάριος 2016

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Εισαγωγή

Ενότητα 1 ''Γραμμή''1.1.Γενικά για την Γραμμή1.2.Η γραμμή στην τέχνη και Αναφορές1.3.Η γραμμή στην πτυχιακή εργασία

Ενότητα 2 ''Χρώμα''2.1.Γενικά για το χρώμα2.2.Το χρώμα στη τέχνη-Αναφορές2.3.Το χρώμα στην πτυχιακή εργασία

Βιβλιογραφία

Πρόλογος

Η πτυχιακή μου εργασία “Πορείες Φωτός” δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο-Ιανουάριο του 2015-2016 και σκιαγραφεί όλα αυτά που αποκόμισα απο τη φοιτησή μου στη Σχολή ΚαλώνΤεχνών της Φλώρινας.Έχοντας την ελευθερία του πανεπιστημίου και τον χρόνο της Φλώρινας είχα την ευκαιρία να ανακαλύψω ένα μικρό ψήγμα μιας προσωπικής αναζήτησης. Ο τίτλος “Πορείες Φωτός” φανερώνει τις γραμμές και τους χρωματισμούς που αναζητούντο φώς. Ακόμη και στα σκοτεινά σημεία των έργων υπάρχει ένα δείγμα φωτός. Όταν βλέπουμε μία σκιά (μπλέ,πράσινη,μωβ) βλέπουμε πως τα ίδια εμπεριέχουν και άλλα φωτεινότερα σημεία. Ο χώρος που θα παρουσιάζεται η πτυχιακή μου εργασία είναι ο χώρος της Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας στην Σοφίτα του κτιρίου. Η νεοκλασσική δομή του έχει σχέση με τους διατηρητέους ως επι το πλείστον οικισμούς που αναπαρίστανται στα επιλεγμένα αυτά ζωγραφικά έργα.

Εισαγωγή

Η πτυχιακή εργασία ''Πορείες Φωτός'' αποτελείται κυρίως απο ζωγραφικά έργα που αναπαριστούν τοπία της Σύμης και της Φλώρινας.Αυτά τα τοπία αποτελούν μία καταγραφή αυτών των περιοχών σαν ένα εικονιστικό ημερολόγιο που ξετυλίγεται στο χώρο της Σοφίτας. Η Σύμη είναι ένα νησί στο νότιο Αιγαίο, με σπίτια στα χρώματα της ώχρας,λουλακί και κεραμιδί. Η αρχιτεκτονική του νησιού είναι ένα μείγμα αιγαιοπελαγίτικου και ενετικού ρυθμού. Νεοκλασσικά σπίτια με κεραμοσκεπές και αετώματα. Το φώς του Αιγαίου είναι διαυγές,τίποτα δεν του ξεφεύγει. Απο την άλλη η αρχιτεκτονική της Φλώρινας είναι μία πρόσμειξη των νεοκλασσικών σπιτιών δίπλα στο ποτάμι και τις πολυκατοικίες. Το φώς παραμένει καθαρό, αλλά ταυτόχρονα λόγω του εκτεταμένου χειμώνα υπάρχουν και άλλες αποχρώσεις και σχέσεις του με το χώρο. Ωστόσο δεν προέκυψε τέτοιου είδους παρατήρηση ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν είναι σύμφωνα με τις βιομηχανικές επιλογές της εταιρείας που παράγει τους μαρκαδόρους. Αυτό αρχικά είχε κάποιους περιορισμούς οι οποίοι τελικά αποτέλεσαν θετικό στοιχείο. Δηλαδή, τοποθετώντας το ένα χρώμα δίπλα στο άλλο δημιουργείται νοερά μία άλλη σχέση των χρωμάτων μέσω της οπτικής μας αντίληψης.Η κάθε γραμμή και χρώμα έρχεται σε σχέση με την διπλανή της ώστε να δημιουργηθούν οι πλουραλιστικές φόρμες και όγκοι. Θα μπορούσαμε μεταφορικά να το ονομάσουμε σαν ένα ''διεθνισμό χρωμάτων''. Η τεκμηρίωση της πτυχιακής μου εργασίας αποτελεί μία ανάγνωση του παρόντος έργου, ωστόσο ενδέχει και ερμηνείες που ακόμα πιθανώς να μην έχουν εκκολαφθεί.

Ενότητα 1 Γραμμή1.1.Γενικά για την γραμμή

''Οι γραμμές δημιουργούν επιφάνειες ,όπως η δύναμη της τσάπας που δημιουργεί επιφάνεια στο έδαφος με μία κίνηση της κόψης της'' V. Kandinsky 1

Το γεωμετρικό σημείο αρχικά βρήκε την υλική του μορφή στη γλώσσα.Εκεί όπου τοποθετείται αυτό το σημείο νοείται σιωπή.Ωστόσο μετα απο αυτήν την σιωπή συνήθως ακολουθεί ο λόγος και η ''δράση''.Το εικαστικό σημείο έχει σχήμα και διαστάσεις ανάλογα με την τοποθέτηση του στην επιφάνεια και του χρώματος του. Η γραμμή είναι ο πολλαπλασιασμός αυτού του σημείου και δηλώνει την κίνηση του.Υπάρχουν 4 είδη γραμμών οι οριζόντιες,οι κάθετες,οι διαγώνιες και οι καμπύλοειδείς.

• Οι οριζόντιες γραμμές δείχνουν μία αίσθηση χαλάρωσης και ηρεμίας επειδή τα αντικείμενα που είναι παράλληλα προς τη γη είναι σε κατάσταση ηρεμίας δηλώνοντας νοητά την τοποθέτηση τους με αυτόν τον τρόπο.

• Οι κάθετες γραμμές συχνά επικοινωνούν μια αίσθηση του ύψους,επειδή φανερώνεται η σχέση της καθετότητας ως προς τη γη.Σε συνδυασμό οι οριζόντιες και κάθετες δηλώνουν σταθερότητα,στερεότητα και μονιμότητα γιατι μέσω αυτών των γραμμώ-κλίσεων δημιουργούνται κατοικίες(κύβοι) και στέρεα αντικείμενα.

• Οι διαγώνιες δίνουν ένα συναίσθημα κίνησης.• Ενώ οι καμπυλοειδείς μοιάζουν σαν να μεταφέρουν μια ενέργεια.Οι καμπύλες γραμμές

υποσυνείδητα μας θυμίζουν το ανθρώπινο σώμα και συχνά έχουν ένα ευχάριστο και αισθησιακό περιεχόμενο.

Η γραμμή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δείξει πολλές διαφορετικές ποιότητες όπως: περίγραμμα(που δείχνει το σχήμα και την μορφή),συναίσθημα ή εκφράσεις (σκληρή ή λεπτή γραμμή) ,κινήσεις.Οι εκφραστικές ιδιότητες της γραμμής είναι μεταβλητές ανάλογα με τον κάθε καλλιτέχνη.Οι γραμμές μπορεί να είναι μικρές,μεγάλες,παχιές,λεπτές,ειδικής αφής, διακεκομένες,συνεχόμενες,φωτεινές,σκοτεινές,καλλιγραφικές,ευθείες,ασταθείς.Η γραμμή αποτελεί σημαντικό στοιχείο της τέχνης.

1Βασίλι Καντινσκι 1992,Σημείο-Γραμμή-Επίπεδο,εκδόσεις Δωδώνη.

1.2.Η γραμμή στη τέχνη-Αναφορές

α)Αρχαία Ελληνική Αγγειογραφία Οι αμφορείς επινοήθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα και υιοθετήθηκαν απο τους Ρωμαίους ωςκύρια μέσα μεταφοράς και αποθήκευσης κρασιού,λαδιού κ.α.Υπάρχουν διάφοροι τύποι τέτοιων αγγείων με λαιμό,κωδωνόσχημους,τύπου Νόλα,οξυπύθμενους,πλατύσωμουςκ.α.Δύο είδη ρυθμών:

Μελανόμορφος Ρυθμός

Οι μορφές αποδίδονται με το περίγραμμα όπως και τα διακοσμητικά στοιχεία του αγγείου.Αυτά τα εικονιστικά στοιχεία έχουν μαύρο χρώμα πάνω στο ανοιχτόχρωμο φόντο του πηλού.Οι εσωτερικές λεπτομέρειες (ανατομία,χαρακτηριστικά προσώπου)παρουσιάζονται με εγχαράξεις.Επίσης γίνεται χρήση λευκού ,ιωδες για κάποιες λεπτομέρειες.Οι γραμμές με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να δημιουργήσουν όγκο και τρισδιάστατη απεικόνηση και αυτό αποτέλεσε επίτευγμα για την ζωγραφική εκείνης την περιόδου.

Ερυθρόμορφος Ρυθμός

Ο Ερυθρόμορφος Ρυθμός είναι το αντίστροφο του μελανόμορφου.Εδώ οι μορφές αφήνονται στο χρώμα του πηλού και η υπόλοιπη επιφάνεια παραμένει με το μαύρο γάνωμα.Οι εσωτερικές πτυχώσεις των εικονιστικών στοιχείων αποδίδονταν με ένα αραιωμένο καστανό γάνωμα.Και οι γραμμές εδώ σε συνδυασμό με το μαύρο φόντο δημιουργούν μια τρισδιάστατη εντύπωση.

Μελανόμορφος αμφορέας Ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας

πηλός,Ελληνικό (Αττικό),Κλασική περίοδος,περ. 380 π.Χ. πηλός,Ελληνικό (Αττικό),Κλασική περίοδος,περ.380 π.Χ.

β)Η ζωγραφική των Αβορίγινων Οι Αβορίγινες είναι οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αυστραλίας,όπου οι πρόγονοι τους ήταν κάτοικοι της Ινδίας,της Σρι Λάνκα,Μαλαισίας και Φιλιππινών.Η καλλιτεχνική τους δημιουργία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την θρησκευτική τους παράδοση.Η ζωγραφική τους περιέχει σύμβολα που αναπαριστάνονται με γραμμές.Μερικά απο αυτά :

ουράνιο τόξο δύο άνδρες κάθονται

βροχή άνδρας

Η τέχνη των Αβορίγινων ορίζεται ως δημιουργία που τους φέρνει πιο κοντά στη γη τους καιστα προγονικά πνεύματα,ώστε να αποκτήσουν την γνώση της ορατής και αόρατης φύσης.Κάθε σχήμα που δημιουργείται απο τις γραμμές σημαίνει και κάτι διαφορετικό.

Emily Kame Kngwarrey

Kame Colour 1995 Synthetic polymer paint on linen, 152.5 x 91.5 cm

Johnny Warrangkula

Bungalung Men and Water Dreaming (POA) Central & Western Desert 214 x 123cm (Extra-Large)

γ)Πρώιμα έργα του Καντίνσκι 1896-1913

Πριν ο Καντίνσκι δημιουργήσει τους γνωστούς αφηρημένους του πίνακες έφτιαξε έργα εμπνευσμένα απο την παράδοση και τα παραμύθια.Η ζωγραφική του Καντίνσκι δείχνει τις μνήμες του απο την Ρωσία,τα βουνά, οι εκκλησίες,τα δέντρα.Σε αυτούς τους πίνακες παρατηρούμε πολλών ειδών γραμμές (σημεία και μεγαλύτερες γραμμές,παχιές και λεπτές).Σε αυτά τα έργα περιγράφει τα αντικείμενα με μια υπόδηλη μουσικότητα των χρωμάτων.Έπειτα θα δημιουργήσει τα γνωστότερα έργα του περιγράφωντας τα δικά του οράματα και συναισθήματα.

Colorful Life 1907 Tempera on canvas (130.0 × 162.5 cm)

Volga Song 1906 Tempera on cardboard (49.0 × 66.0 cm)

δ)Mondongo

Οι Mondongo είναι Αργεντίνικη κολλεκτίβα που δημιουργήθηκε το 1993.Η λέξη Mondongo σημαίνει επίσης και το παραδοσιακό πιάτο της Αργεντινής.Απο το δικό τους δημιουργικό καζάνι βγαίνουν διάφορα υλικά όπως πλαστελίνες,κλωστές και οτιδήποτε άλλοκαταναλωτικό προιόν αφού χάσει την αρχική του χρήση.

1.3.Η γραμμή στη πτυχιακή εργασία

Το στοιχείο της γραμμής είναι σημαντικό σε αυτήν την φάση της ζωγραφικής προσπάθειας.Μέσω αυτού του μορφολογικού στοιχείου κυρίως επιχειρώ να καταγράψω αυτό που αντιλαμβάνομαι απο την παρατήρηση των εξωτερικών ερεθισμάτων.Δηλαδή πως το ένα χρώμα-γραμμή κυλάει μέσα στο άλλο και φαίνεται η σχέση που δημιουργείται μεταξύ τους. Αυτό θα μπορούσα να το αναφέρω ως ένα πλουραλισμό χρωμάτων(πλουραλισμός με την έννοια πως πολλα στοιχεία συνθέτουν το όλον).Οι γραμμές-χρώματα γεμίζουν την ζωγραφική επιφάνεια και συνθέτονται έτσι ώστε να διαμορφωθεί ο χώρος του έργου.

Μαρκαδόροι σε χαρτί,31x48

Μαρκαδόροι σε χαρτί,31x48

Ενότητα 2 Χρώμα

2.1.Γενικά για το χρώμα

«Μόνο μέσα από τα χρώματα της φύσης μπορούμε να γνωρίζουμε τον θεό και τους νόμους του»Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε 2

Το χρώμα είναι ένα απο τα βασικότερα στοιχεία της ζωγραφικής.Η φύση είναι αυτή πουαποθεώνει τις εκφάνσεις των χρωμάτων και οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μεταφράσουν την αντιληπτική τους διεργασία στο βωμό του χρώματος.Οι θεωρίες γύρω απο το χρώμα είναι αναρίθμητες εδώ θα αναφερθώ στις βασικές κατηγορίες των χρωμάτων και την οπτικήαρμονία τους. Στην ζωγραφική η χρωματική αρμονία επιτυγχάνεται όταν δημιουργείται στο μάτι μία αίσθηση τάξης και ισορροπίας ενώ ο θεατής νιώθει μια ευχαρίστιση.Απο αυτό το οπτικό ερέθισμα υποσυνείδητα ο ανθρώπινος εγκέφαλος άλλοτε το αναγνωρίζει και το βλέμμα του μένει εκεί και άλλοτε (αν δεν υπάρχει αυτή η αρμονία) το απορρίπτει.

Οι αρμονικοί χρωματικοί συνδυασμοί στηρίζονται στην ομοιότητα και στην αντίθεση τωνχρωμάτων.

http://www.artmag.gr Χρώμα & Οπτική Αρμονία στη Ζωγραφική

2 http:// graficnotes.blogspot.gr//σημειώσεις γραφιστικής,χρώματα,Ιανουάριος 2012.

2.2.Το χρώμα στη τέχνη-Αναφορές

α)Καντίνσκι πρώιμα έργα(αναφορές στα μεταιμπεσιονιστικά κινήματα και στο φωβισμό)

Autumn Landscape with Boats,Oil on board,1908,71.0 × 96.5 cm

Murnau am Staffelsee,Oil on board, 1905

β)Σπύρος ΠαπαλουκάςΟ Παπαλουκάς αναφέρει πως η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέρη και όχι με το θέμα της.3Ο Σπύρος Παπαλουκάς προσπαθεί το οπτικό συναίσθημα που αντιλαμβάνεται απο το χώρο να το μετατρέψει σε αισθητική μορφή.Τα έργα της τελευταίας περιόδου εμπεριέχουν στοιχεία ψηφιδωτού και των νεοιμπρεσιονιστών.Η ροή των κυλίδων μοιάζει σαν να κατακερματίζει το φως δημιουργώντας μια νεα ανάγνωση.

Βάζο με λουλούδια , 1956,λάδι σε μουσαμά , 51 x 40,5 εκ.

3 Μάνος Στεφανίδης,ελληνομουσείον,Δ' Τόμος,Ζωγραφική της Ουτοπίας.

γ)Γ.Κ. ΠεντζίκηςΟ ζωγράφος και ποιητής Γ.Κ.Πεντζίκης έζησε στην Θεσσαλονίκη.''Βυζαντινός και ευρωπαίος, πολύπλοκος και αθώος, ορθόδοξος και μοντέρνος, ο Πεντζίκης,κέντησε με αναρίθμητες πινελιές, με απέραντη αγάπη και υπομονή, ένα μυστικό τοπίο όπουαναδύονται οι σχέσεις του ανθρώπου με το απόλυτο – όπου όμως ο ερμητισμός και η συμβολική προέκταση δεν θαμπώνουν τα ακριβά υλικά της ζωής, την ανήσυχη πραγματογνωσία μιας σύγχρονης ζωγραφικής συνείδησης. Η ζωγραφική του Πεντζίκη είναι σε άμεση συνάρτηση με τον πνευματικό του κόσμο, τον ιδιαίτερο ψυχισμό του, τα νεωτερικά, τόσο τολμηρά πεζογραφήματά του. Όπως τόσες φορές είχε πει, το κέντρο αλλά και το έναυσμα της καλλιτεχνικής του παραγωγής ήταν η ορθόδοξη πίστη και τα πατερικά κείμενα.''4

Βατοπαιδινό Μετόχι στο Πόρτο Λάγος, 1988, τέμπερα σε χαρτόνι 24Χ35 εκ.

Τσαλαπετεινός,τέμπερα σε χαρτόνι, 1969

4http://www.elculture.gr/ΝΙΚΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ,επιμέλεια: Ερρίκος Σοφράς

2.3.Το χρώμα στην πτυχιακή εργασία

Η χρωματική παλέτα αποτελείται απο έντονα καθαρά χρώματα σύμφωνα με το χρωματολόγιο των μαρκαδόρων.Αυτό αρχικά είχε κάποιους περιορισμούς οι οποίοι τελικά αποτέλεσαν θετικό στοιχείο.Ξεκινώντας με τα 12 χρώματα των μαρκαδόρων δημιουργήθηκαν κάποιες ανάγκες για να υπάρξουν και άλλα χρώματα.Έτσι τοποθετώντας το ένα χρώμα-γραμμή δίπλα στο άλλο δημιουργείται νοερά ένα άλλο χρώμα μέσω της οπτικής μας αντίληψης.Στην συνέχεια τα χρώματα πολλαπλασιάστηκαν όπως και οι οπτικές προσμείξεις τους αναλογικά.Η ροή του χρώματος έχει σχέση με τις γραμμές και με αυτά που αναφέρθηκαν και στην προηγούμενη ενότητα.

Βιβλιογραφία

Βιβλία• Βασίλι Καντινσκι (1992),Σημείο-Γραμμή-Επίπεδο,Αθήνα:Εκδόσεις Δωδώνη.• Μάνος Στεφανίδης (2009), Ελληνομουσείον-Επτά Αιώνες Ελληνικής

Ζωγραφικής,Τόμος δ',Τόμος ε',Aθήνα:Έκδοση Ιδρυμα Τύπου,ΟΠΑΠ.• Hal Foster,Rosalind Kraus,Yve-Alain Bois,Benjamin H.D. Buchloh(2009),Η τέχνη

απο το 1900,Θεσσαλονίκη :Eκδόσεις Επίκεντρο.• Άλκης Χαραλαμπίδης (2002), Η τέχνη του 20ου αιώνα,Τόμος α΄, Θεσσαλονίκη:

Eκδόσεις Unieversity Studio Press.• Μιλτιάδης Μ. Παπανικολάου (2006), Η Ελληνική Τέχνη του 20ου

αιώνα,Ζωγραφική-Γλυπτική,Θεσσαλονίκη:Εκδόσεις Βάνιας.

Ηλεκτρονικές Διευθύνσεις

• artmag.gr Χρώμα και Οπτική Αρμονία στη Ζωγραφική ,Αναστασία Βουτσά.• ebook.edu,Σχέδιο για όλους,Αισθητική Αγωγή,Α Γυμνασίου,Ειρήνη Ανούση,Ηλίας

Ράπτης,Ευτυχία Ροδοπούλου,Εκδόσεις ΟΕΔΒ.• bbc.co.uk GCSE.Bitesize:Art and Design,The elements of art,Line• thehelpfulartteacher.blogspot.com,Line,Shape,Form,Morement,Texture and Space• 100swallows.wordpress.com Great Line Drawings• cycladic.gr Μελανόμορφη Κεραμική/Ερυθρόμορφη Κεραμική,Θεώνη

Γεωργοπούλου,Αρχαιολόγος -Μουσειολόγος.• Manivoice.gr,Η Ζωγραφική στην Αρχαία Ελλάδα.• Users.sch.gr,izogakis,Η τέχνη των Αβορίγινων• ebdomonipi.blogspot.com,Σημεία και Γραμμές• aboroginalstore.com Aboriginal Symbols and theis meaning• artsawa.com,Mondongo Collective• thenational.ar Mondongo solo show shey.