1

2

H συνέλευση gameover συγκροτείται από φοιτητικά και εξωφοιτητικά στοιχεία. Έχει αντικείμενο την κρίση και την αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης συνολικά. ∆εν έχουμε, ούτε θέλουμε να έχουμε σχέση με κόμματα, μήντια, διανοούμενους, ερευνητικά προγράμματα και οποιοδήποτε άλλο θεσμό.

Η παρούσα μπροσούρα τυπώθηκε σε 1.000 αντίτυπα, τον Νοέμβριο του 2011.

gameover_2010@hotmail.com

3

Το εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι όπως έχει δομηθεί από αυτούς που κυρίως κλήθηκε να υπηρετήσει, σαν σχέση παραγωγική, σαν σχέση ιδεολογική, σαν σχέση πειθαρχική,

είναι κομμάτι που εμπλέκεται σχεδόν σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις και γι’αυτό δεν γίνεται να το εξετάζει κανείς σαν μια ξεκομμένη νησίδα. Έχοντας αυτό κατά νου, οι αλλαγές που αφορούν όλο εύρος των σχέσεων -που λέγεται καπιταλιστική αναδιάρθρωση-, δεν μπορούν παρά να έχουν σοβαρές παρενέργειες και επιπτώσεις στο επίσημο σύστημα διδασκαλίας. Και είναι απαραίτητο, για εμάς, να μπορούμε να αντιληφθούμε το πότε αυτές οι αλλαγές υποσκάπτουν τα θεμέλιά του, πότε του αλλάζουν προσανατολισμό και πότε “κάποιοι” εμφανίζονται απλά προσπαθώντας να διαχειριστούν τα προβλήματα που προκύπτουν.

Την στιγμή που οι νέες τεχνολογίες έχουν δημιουργήσει μια νέα εκπαιδευτική διαδικασία πέρα από την επίσημη, την στιγμή που οι υπολογιστές και το διαδίκτυο δεν έχουν αλλάξει μόνο τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι κοινωνικές σχέσεις, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η γνώση και η διαδικασία της μάθησης, το εκπαιδευτικό σύστημα και όσοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται με αυτό, το αγνοούν επιδεικτικά.

Το εκπαιδευτικό σύστημα σε όλες του τις βαθμίδες, από το σχολείο μέχρι το πανεπιστήμιο, όπως υπάρχει εδώ και δεκαετίες μέχρι και σήμερα, έχει από καιρό χρεοκοπήσει. Όχι μόνο επειδή έχει πάψει να εξυπηρετεί τους λόγους που κλήθηκε να εξυπηρετήσει όταν έπαιρνε την μορφή που εξακολουθεί να έχει μέχρι σήμερα, αλλά και για έναν ακόμα λόγο. Όταν διαπιστώθηκε καθολικά αυτή η παρακμή του –ακόμα και αν αυτή στην ελλάδα δεν ομολογείται- δεν έγινε δυνατό να βρεθεί με τι θα αντικατασταθεί. Για αυτό τον λόγο οι σπασμωδικές και συνεχείς αλλαγές, που όμως δεν καταφέρνουν να φέρουν το συνολικό του ξεπέρασμα, σπάνια έχουν κάποιο αποτέλεσμα.

Σ’αυτή την εκδήλωση, δεν έχουμε ως στόχο να εξετάσουμε τα κομβικά και δομικά αίτια αυτής της παρακμής –που θεωρούμε ότι ούτως ή άλλως υπάρχει- αλλά να δείξουμε πως οι αλλαγές που εισάγονται από τα κατά καιρούς νομοσχέδια, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια προσπάθεια διαχείρισής της.

ιδιωτι-τι δεν είναι

και τι είναι

}{

κοποίηση

4

Πρώτα απ’όλα θα αναφερθούμε σε ένα σύμπτωμα της παρακμής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που το θεωρούμε κομβικό, γιατί συνυπολογίζεται στη λογική είτε όσων σχεδιάζουν νόμους για την αλλαγή στην εκπαίδευση, είτε αυτών που διαμορφώνουν την καθημερινότητα στα πανεπιστήμια: σε αυτό του πληθωρισμού των πτυχίων.

Τι ήταν το άνοιγμα των πανεπιστήμιων και η μαζική εισροή πτυχιούχων, όταν είχε προηγηθεί - κάπου εκεί στο ‘70- ένα βαθύ ρήγμα από τα κάτω, όχι μόνο γενικά στις καπιταλιστικές πειθαρχήσεις αλλά και ειδικά σε σχέση με το ίδιο το πανεπιστήμιο και τη λειτουργία του; Το πανεπιστήμιο ενσωμάτωσε ότι μπορούσε να αφομοιωθεί και ταυτόχρονα φαινόταν να ικανοποιεί την απαίτηση των χαμηλότερων στρωμάτων για κοινωνική καταξίωση και ταξική άνοδο των παιδιών της.

Έτσι, λοιπόν, μαζικοποιήθηκε η τριτοβάθμια εκπαίδευση, πολλαπλασιάστηκε ο αριθμός των γνωστικών αντικειμένων, καθώς και το νούμερο των σχολών που τα διδάσκουν και συνεπώς, αυξήθηκε εκθετικά ο αριθμός των εισακτέων και των αποφοίτων. Θα λέγαμε ότι η τριτοβάθμια έζησε μια φάση διαστολής. Με την πάροδο των χρόνων, όμως, η παραγωγή συγκεκριμένων ειδών πτυχίων –και συγκεκριμένων ειδικεύσεων που αυτά κατοχύρωναν- δεν ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, τουλάχιστον στον ιδιωτικό τομέα. Το κράτος ήρθε λοιπόν να εξασφαλίσει, σε μεγάλο βαθμό, αυτούς τους πτυχιούχους, στελεχώνοντας θέσεις του, που δημιουργήθηκαν μόνο και μόνο γι’ αυτό το λόγο. Αν το δούμε, ειδικά σήμερα, πού μετράνε τα πτυχία πέρα από τα μόρια που παίρνουν στους διαγωνισμούς του Α.Σ.Ε.Π.;

Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το πανεπιστήμιο έκανε «καλά» τη δουλειά του, ενώ βγάζοντας όλο και περισσότερους «μορφωμένους και καταρτισμένους» νέους, οι ρυθμοί παραγωγής τους δεν αντιστοιχούσαν καθόλου στους ρυθμούς απορρόφησής τους από την αγορά εργασίας; Θα μπορούσε κάνεις να το παρομοιάσει με ένα εργοστάσιο που υπερσυσσωρεύει τα εμπορεύματά του, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να τα πουλήσει.

Αυτό βέβαια δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, αλλά διαπερνά δομικά την καπιταλιστική εκπαίδευση, ανεξαρτήτου εθνικής ιδιαιτερότητας. Είτε αυτό αφορά την «αναπτυγμένη» καπιταλιστικά Αγγλία όπου οι πτυχιούχοι έχουν υψηλά ποσοστά ανεργίας που αγγίζουν το 40%, είτε αυτό αφορά την «υποανάπτυκτη» Αίγυπτο, όπου οι πτυχιούχοι έχουν εξίσου υψηλά ποσοστά ανεργίας, υψηλοτέρα από τους υπόλοιπους εργάτες.

1(ως σύμπτωμα παρακμής

της τριτοβάθμιας

η πληθώρα των πτυχίων

εκπαίδευσης)

5

Ένα εργοστάσιο -στην προκειμένη το εκπαιδευτικό- που υπολειτουργεί επειδή με τον κορεσμό της αγοράς δεν μπορεί να σπρώξει το εμπόρευμά του, καταλήγει να είναι άχρηστο για τα αφεντικά που μέχρι τώρα το συντηρούσαν. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε ότι το εργοστάσιο αυτό δεν μπορεί να σπρώξει το εμπόρευμά του, όχι μόνο επειδή αυτό περισσεύει ποσοτικά, αλλά και επειδή αυτό είναι περιττό με όρους αξιοποίησης. Την στιγμή που η θέση που καλούνται να αναλάβουν οι πτυχιούχοι στο καταμερισμό της εργασίας δεν μπορεί να είναι ίδιa με 30 ή 40 χρόνια πριν, με την εξέλιξη των νέων τεχνολογιών (πληροφορική, ρομποτική, βιοτεχνολογία κα.) γίνεται κατανοητό ότι δεν μπορεί παρά να αλλάξει και το «γνωσιολογικό» κομμάτι της οργάνωσης εργασίας στον καπιταλισμό. Όλο αυτό το καινούργιο τεχνικό περιβάλλον έχει καθοριστικές συνέπειες στην οργάνωση της παραγωγής και συνεπώς στις γνώσεις και στις ειδικεύσεις που τα αφεντικά μπορούν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους πάντα.

Την ίδια στιγμή που το φαινόμενο της υπερδιόγκωσης της τριτοβάθμιας έγινε ο κανόνας, έκανε την εμφάνισή του μια καινούρια «διέξοδος» για αυτούς που τελείωναν σχολές χωρίς να έχουν κάτι ουσιαστικό να περιμένουν: άρχισε να ένας μεγάλος αριθμός καινούριων σχολών σε κάθε ξεχασμένη επαρχία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αυξάνεται σταδιακά ο απαιτούμενος αριθμός καθηγητών και διοικητικού προσωπικού και τα προϊόντα της εκπαίδευσης -δηλαδή οι απόφοιτοί της- να γίνονται οι ίδιοι στελέχη της (καθηγητές σε αει, τει, ιεκ, κεκ). Καθώς βέβαια αυτές οι θέσεις εργασίας πολλαπλασιάζονταν, οι σχέσεις εργασίας στους νεοπροσλαμβανόμενους, ελαστικοποιούνταν.

Με όλα αυτά, δημιουργήθηκε, τελικά, μια αυτοτροφοδοτούμενη αγορά, η οποία έδωσε εν μέρει μια απάντηση στο τι θα απογίνουν όλοι αυτοί οι απόφοιτοι χωρίς να γίνουν ριζικές αλλαγές. Φαίνεται ότι αυτό θα μπορούσε να είναι μια μόνιμη «λύση» μόνο στα όνειρα αυτών που συμμετέχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε αυτό το οικοδόμημα. Ωστόσο έγινε κανόνας ότι η ύπαρξή της τριτοβάθμιας μπορούσε να συνεχιστεί, στο βαθμό που ήταν ικανή να εξακολουθεί να επιβιώνει χρηματοδοτούμενη από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια σταδιακά μετατράπηκαν σε μια αυτοτροφοδοτούμενη αγορά, δίνει μια πιο πειστική απάντηση στο ερώτημα

2σαν προσωρινή διέξοδος

η ανακύκλωση

6

γιατί ένας τέτοιος ασύμφορος θεσμός διατηρείται ακόμα. Βάζοντας στην άκρη την ιδεολογική λειτουργία που επιτελεί (ακόμα και τώρα;), θα λέγαμε ότι αν έπρεπε εν μία νυκτί το πανεπιστήμιο να μην βασίζεται στο κρατικό προϋπολογισμό, η επακόλουθη συρρίκνωσή του δεν θα είχε συνέπεια μόνο στα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τις κοινωνικές απαιτήσεις των φοιτητών και των οικογενειών τους. Θα είχε κι άλλη μία σημαντική επίπτωση. Θα έβαζε ένα οριστικό τέλος σε μία αγορά και σε έναν ευρύ εμπορευματικό κύκλο που έχει δημιουργηθεί, πρώτον μέσα και δεύτερον γύρω από τα ιδρύματα και που τροφοδοτείται αποκλειστικά και μόνο από αυτά.

Καταρχάς, στο εσωτερικό των ιδρυμάτων πίσω από τις παροχές σε «δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες» άνθησαν πολύ κερδοφόρες «συναλλαγές». Το γεγονός της μαζικότητας των πανεπιστημίων και η συμμετοχή στις δοσοληψίες κομματιών από όλες τις βαθμίδες (καθηγητές, διοικητικό προσωπικό, κομματικοί μηχανισμοί) περιέστρεψαν την καθημερινή ενασχόληση, την σκέψη, και τις επιλογές, των εμπλεκομένων γύρω από αυτές.

Πέρα από το μεγάλο κομμάτι των χρημάτων που σχετίζονται με τα μεταπτυχιακά και τα ερευνητικά (στα οποία θα αναφερθούμε εκτενώς πιο κάτω), σημαντικό κομμάτι είναι και η νοοτροπία που αναπτύχθηκε γύρω από τις απολαβές που ερχόντουσαν μαζί με το χρήμα που διαχειρίζονταν άμεσα οι εμπλεκόμενοι. Χρήμα που προοριζόταν για αναθέσεις σε εταιρίες «έργων» εντός των σχολών (υπεργολαβίες για τον καθαρισμό, τη συντήρηση, τη φύλαξη από εταιρίες σεκιούριτι), τη λειτουργία σε αυτά κυλικείων κ.α.

∆εν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και τις νεολαίες των κομμάτων, που μαζικοποίησαν τα παιχνίδια εξουσίας στα πανεπιστήμια. Πέρα από τους δεσμούς που ανέπτυξαν οι «συνδικαλιστές φοιτητές» με τους καθηγητές, βάζοντας πλάτη για την εκλογή τους -έναντι πάμπολλων ανταλλαγμάτων, χρήσιμων για τη μετέπειτα καριέρα τους-, συνέβαλαν και στην ανάπτυξη μιας «εσωτερικής ιδιωτικοποίησης» μέσω της μεσολάβησης για την «παροχή διάφορων υπηρεσιών» (σημειώσεις, πάσο, εκδρομές κ.α.) και την οργάνωση της καθημερινής μιζέριας. Για παράδειγμα τα παραταξιακά πάρτυ, που με τους μπράβους, τα ναρκωτικά και τα νταραβέρια να αλωνίζουν -ελεύθερα και χωρίς προβλήματα μέσα στα άσυλα- μετατρέπουν, έστω και για μια νύχτα, τα πανεπιστήμια σε club.

∆ευτερευόντως, η συρρίκνωση των ιδρυμάτων θα έβαζε τέλος σε ένα κύκλο συμφερόντων που δημιουργήθηκε γύρω από τα πανεπιστήμια και αναπνέει μέσω της λεγόμενης “φοιτητικής ζωής”. Και σε αυτά συμπεριλαμβάνονται το εμπόριο κατοικίας, σίτισης, μεταφοράς και διασκέδασης των φοιτητών. Που αποτελεί, από μόνο του, ένα πολύ σημαντικό παράγοντα -με γνώμονα αποκλειστικά το κέρδος- για τη διατήρηση ενός μη κερδοφόρου με καπιταλιστικούς όρους θεσμού. Την ίδια στιγμή η πελατειακή σχέση που διαμορφώθηκε γύρω από την τριτοβάθμια έγινε καθεστώς και στην ίδια την καρδιά του θεσμού αυτού. Η ιδιωτική αγορά παροχής γνώσεων (τα φροντιστήρια), τόσο

7

πριν όσο και μετά στην εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, έγινε καθεστώς.

Όλες αυτές οι παράμετροι που εδώ και χρόνια είναι πραγματικότητα, δεν αναπτύχθηκαν χάρη σε μια εξωτερική παρέμβαση του νόμου, αλλά έγιναν ανεκτοί με βάση τους ίδιους τους συσχετισμούς και τις επιλογές των εκεί εμπλεκόμενων. Πρόκειται στην ουσία για μια δόση “μη θεσμικής ιδιωτικοποίησης” που ποτέ δεν λογαριάστηκε ως τέτοια.

Την στιγμή που η συνολική ρητορεία περί υπεράσπισης του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου περιστρέφεται γύρω από τη πληρωμή διδάκτρων, φαίνεται να διαφεύγει από την αντίληψη των άμεσα εμπλεκόμενων (των φοιτητών και των οικογενειών τους) ότι κομμάτια της πανεπιστημιακής λειτουργίας, εδώ και καιρό, δουλεύουν με όρους ιδιωτικού τομέα. Αυτό το φαινόμενο εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στην κορυφή της πυραμίδας της τριτοβάθμιας, δηλαδή στα μεταπτυχιακά, διδακτορικά, σεμινάρια, έρευνες. Αυτή η κορυφή συμπυκνώνει κατ’αρχάς τις προσδοκίες των φοιτητών που δεν ικανοποιούνται με το τέλος των προπτυχιακών σπουδών, αλλά και αυτές των καθηγητών που αξιοποιώντας αυτό το μικρότερο αριθμό φοιτητών -που πειθαρχεί εθελοντικά- μπορούν να κάνουν ευκολότερα τις διασυνδέσεις τους με την αγορά και να επωφελούνται των ευκαιριών που προκύπτουν από αυτές.

Παρατηρώντας τη λειτουργία των μεταπτυχιακών, ακόμα και όσα δεν έχουν κάνει υποχρεωτική την πληρωμή διδάκτρων, σταδιακά αποκτούν χαρακτηριστικά, που θα έλεγε κανείς ότι προσιδιάζουν περισσότερο στην αγορά, παρά σε «δημόσιο αγαθό». Αν προσπαθούσαμε να κάνουμε μια γενική περιγραφή για το πώς λειτουργούν μέχρι στιγμής τα μεταπτυχιακά, αυτή θα ήταν ως εξής: η πρόσβασή τους είναι δυνατή σε περιορισμένο αριθμό ατόμων, τα οποία δεν γίνονται δεκτά με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά με βάση την σχέση που έχουν με τους καθηγητές και αφού περάσουν διάφορες συνεντεύξεις. Αυτή η διαδικασία θυμίζει περισσότερο την λειτουργία κάποιας εταιρίας, παρά αυτή κάποιου «δημόσιου θεσμού».

3ήδη υπάρχει

το ιδιωτικοποιημένο πανεπιστήμιο

κι όμως

(κι έχει βρωμίσει απ’το κεφάλι)

8

Επίσης το πιο βασικό που αποκομίζει κάποιος αποφοιτώντας από ένα μεταπτυχιακό -εκτός από την ανταγωνιστικότητα του βιογραφικού του- είναι οι γνωριμίες και οι σχέσεις με τους καθηγητές και τους κύκλους τους και κατά συνέπεια η εμπλοκή στα κυκλώματα αυτά, που μελλοντικά θα μπορούσαν να τους αποφέρουν υλικές προσόδους. Και όσοι δεν το κάνουν αυτό, καταλήγουν με ένα χαρτί, πιστοποιημένο μεν, αλλά άχρηστο.

Μια τέτοια περιγραφή αποδεικνύει ότι τα πανεπιστήμια δεν απέκτησαν κάποιον ιδιώτη-ιδιοκτήτη, αλλά άρχισαν να δουλεύουν με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια «απόδοσης» και «ποιότητας» αρχικά στις μεταπτυχιακές και ερευνητικές τους βαθμίδες και κατ’ επέκταση και σε ορισμένα κομμάτια του προπτυχιακού που μπορούσαν να καλύψουν αυτές τις «όχι επίσημες» αλλά ουσιαστικές λειτουργίες.

Ένα άλλο διαφωτιστικό παράδειγμα, είναι το πώς οι καθηγητές -λειτουργώντας μέσα και εκμεταλλευόμενοι τις ίδιες τις υποδομές των πανεπιστημίων- οργανώνουν σεμινάρια επί πληρωμή ή δημιουργούν, εν μια νυκτί, κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης που μοιράζουν πιστοποιήσεις. Αυτό δείχνει πως αυτοί οι καθηγητές αντιλαμβάνονται την έννοια των ευκαιριών που τους παρουσιάζει το διαρκές άγχος των εκπαιδευόμενων για επιπλέον πιστοποιήσεις, που θα μπορέσουν να δώσουν μια -προσωρινή- διέξοδο στην καριέρα τους.

Παράλληλα, εξελίσσεται ένας κύκλος ινστιτούτων, ερευνητικών κέντρων και think tank, ο οποίος αποτελεί μια γκρίζα ζώνη ανάμεσα στο “δημόσιο” και στο ιδιωτικό. Τα ερευνητικά προγράμματα που αναλαμβάνουν τα πανεπιστήμια από τους παραπάνω φορείς, στελεχώνονται κυρίως από μεταπτυχιακούς, διδακτορικούς και ενίοτε από τους πιο “ελπιδοφόρους” προπτυχιακούς. Η χρηματοδότησή τους γίνεται κατά βάση από επιχειρήσεις, το κράτος ή την εε, για να συμμετέχουν μ’αυτόν τον τρόπο στον καταμερισμό της οργάνωσης της ειδικευμένης εργασίας, παράγοντας την κάθε φορά απαραίτητη γνώση για την αποτελεσματική εκμετάλλευσή της. Το ερευνητικό κομμάτι τροφοδοτείται από, αλλά και λειτουργεί με βάση, το χρήμα. Ακολουθεί, δηλαδή, ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, όχι οπωσδήποτε με σκοπό την άμεση κερδοφορία, αλλά την έρευνα πάνω σε αντικείμενα που ανοίγουν δρόμους στην καπιταλιστική αξιοποίηση, τροφοδοτώντας γνωσιολογικά την καπιταλιστική αναδιάρθρωση.

Αν αυτή είναι η πραγματικότητα σε ορισμένες αξιοποιήσιμες νησίδες της τριτοβάθμιας, τι συμβαίνει στα περισσότερα τμήματα εκείνα των αει και τει που δε θα μπορούσαν με κανένα παραγωγικό τρόπο να συνδεθούν με έρευνες, να χρηματοδοτηθούν και να παράξουν γνώση άξια οικονομικής επένδυσης; Πώς θα μπορούσαν να επιβιώσουν σχολές όπως οι κοινωνιολογίες, οι φιλοσοφίες και οι καλών τεχνών; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να δοθεί αν έχει κάποιος υπόψιν του την κατάσταση όπως εξελίσσεται εδώ και καιρό στα αει της επαρχίας, αλλά και σε αρκετά τμήματα τει κατά μήκος όλης της ελληνικής επικράτειας. Η

9

εγκατάλειψή τους που ξεκίνησε σταδιακά από το κράτος -κι επιταχύνεται όμως από την παρούσα φάση της κρίσης- προοιωνίζει το μέλλον, αν όχι της τριτοβάθμιας συνολικά, πολλών κομματιών της όμως, σίγουρα.

Η σχέση του πανεπιστημίου -όπως διαμορφώθηκε αυτές τις τελευταίες δεκαετίες της διαστολής του- με την αγορά, δηλαδή με τους θεσμούς και τις ανάγκες του υπό αναδιάρθρωση καπιταλισμού, σφυρηλατήθηκε πάνω ακριβώς στους κανόνες της, χωρίς πολλές φορές κάποιο θεσμικό πλαίσιο.

Έτσι, οι χρηματικές ροές εντός του πανεπιστημίου, είτε έβρισκαν τις ήδη διαμορφωμένες δομές έτοιμες για την δουλειά, είτε δημιουργούνταν εκείνοι οι μέθοδοι (πάνω ή κάτω από το τραπέζι) από τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Η χρηματοδότηση αυτή αφορούσε επιλεγμένους τομείς, κυρίως γύρω από τις νέες τεχνολογίες, άλλα και το πολλά υποσχόμενο και σταθερό στο χρόνο, στρατιωτικο-αστυνομικό σύμπλεγμα. ∆εν πρέπει εδώ να κάνουμε λάθος σε σχέση με τον τρόπο που δημιουργήθηκαν αυτές οι δομές. Οι ίδιοι οι καθηγητές των επιμέρους σχολών, κυνηγώντας τα λεφτά -που τον καιρό της ευδαιμονίας προσφέρονταν σαν όλο και πολλαπλασιαζόμενες ευκαιρίες- δεν περίμεναν ή/και δεν εμποδίζονταν από το εκάστοτε υπάρχον «θεσμικό πλαίσιο», να εκκινούν αυτές τις δουλείες.

Οι «σχεδόν» επιχειρηματικές σχέσεις που αναπτύσσονταν ολοένα και περισσότερο, έκαναν την καρδιά του πανεπιστήμιου να χτυπά δυνατά σ’αυτούς τους ρυθμούς, και όχι σε όποιους «εκπαιδευτικούς». Ο πολλαπλασιασμός των μεταπτυχιακών, των ερευνητικών, των αναλήψεων έργων για τρίτους, των κεκ, των σεμιναρίων επί πληρωμή, αυτή η «εξωστρέφεια» με τον κόσμο και τα ήθη της αγοράς ήταν η απόδειξη της επιθυμητής και ικανοποιητικής «διασύνδεσης με την παράγωγη». Έτσι, οι εκάστοτε αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο (στους νομούς και τα προεδρικά διατάγματα που όριζαν το τί και το πώς) ακολουθούσαν αυτές τις εξελίξεις. Ρύθμιζαν, δηλαδή, αυτές τις ήδη ανεπτυγμένες σχέσεις με ένα νομικό κάλυμμα, άλλα ταυτόχρονα έδιναν και μια νέα ώθηση ιδιωτικοποίησης που έλυνε ακόμη περισσότερα τα

4

ιδιωτικοποίησης (συνεχιζόμενης)

το θεσμικό πλαίσιοτης

10

χέρια των καθηγητών με άκρες στην αγορά. Ταυτόχρονα, η διαχείριση του κόστους αυτού του μεγάλου μέρους της τριτοβάθμιας, που έμενε πίσω λαχανιασμένο περισσεύοντας, άρχισε να είναι στο νομικό μενού, χωρίς να θέλει να εμφανίζεται σαν αναγκαία εγκατάλειψη.

Μπροστά σε αυτή την αδυναμία αναγγελίας της χρεωκοπίας, ήταν απαραίτητες οι όποιες νομικές εκδοχές να μην εμφανίζονται ως τακτικοί ελιγμοί, αλλά σαν μια προσπάθεια θέσμισης ενός «νέου» πανεπιστημίου, που εμποδίζεται από «νοσηρές» δυνάμεις συντήρησης, μπροστά στη θαρραλέα «προσπάθεια των μεταρρυθμιστών».

Τι είναι λοιπόν αυτές οι εκάστοτε «μεταρρυθμίσεις» που παρουσιάζουν τη θέσμιση ενός «νέου» πανεπιστήμιου, απαλλαγμένο από τις «αμαρτίες» και τα «αδιέξοδα» του παλιού;

Λύνουν τα προβλήματα που παραδέχονται (αλλά όχι φωναχτά) τα αφεντικά που καλείται να υπηρετήσει η τριτοβάθμια εκπαίδευση ή άπλα μετακυλύουν το κόστος της συντήρησης -αυτού του δαπανηρού ομολογουμένως- εκπαιδευτικού συστήματος στους καταναλωτές του, διαμορφώνοντας μια διαρκή κόλαση;

Όπως αναφέραμε παραπάνω, εφόσον η τριτοβάθμια εκπαίδευση έπαψε να υπηρετεί την καπιταλιστική οργάνωση και εκμετάλλευση της «ειδικευμένης» εργασίας, παράγοντας μαζικά περιττούς πτυχιούχους, δεν θα μπορούσε παρά να μετατραπεί σε ένα ημιανεξάρτητο κύκλο εργασιών, που το μόνο που κάνει είναι να υπηρετεί τον εαυτό του. Αυτό, φυσικά, είχε και ευρύτερους ιδεολογικούς στόχους αφού η κοινωνική ειρήνη επέβαλε και τη συντήρηση -έστω και βαλσαμωμένων- προσδοκιών ανόδου χιλιάδων μελλοντικών μεσοπατωμάτων, που δεν παραιτούνταν από την «αξία της κοινωνικής ανόδου», παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις. Σαν συνέπεια όμως αυτή η «αναγκαστική» χρηματοδότηση της ακαδημαϊκής γιγάντωσης δεν μπορούσε να μην ενισχύσει και γενικεύσει τις φεουδαλικές δομές, που τόσο ευδοκιμούν σε συνθήκες νοσηρότητας και προσόδου. Θα χρηματοδοτούσαν όμως για πάντα τα κράτη, για λογαριασμό των αφεντικών, αυτή την «παράγωγη»;

5των «μεταρρυθμιστών»

η τακτική

11

Η συνεχιζόμενη αναδιάρθρωση του καπιταλισμού, κυρίως στο πεδίο της εργασίας, από τη μια και η παρούσα φάση της κρίσης εντείνουν την γνωσιολογική, ιδεολογική και λειτουργική χρεωκοπία συνολικά του εκπαιδευτικού συστήματος, και της τριτοβάθμιας συγκεκριμένα. Εδώ, οι επονομαζόμενοι και ‘’μεταρρυθμιστές’’ δεν μπορούν συλλάβουν (και να εφαρμόσουν) ένα καθολικό και εγγυημένης απόδοσης σχεδιασμό για λογαριασμό του κράτους -όχι μόνο σαν χρηματοδότη των πανεπιστήμιων εν προκειμένω- άλλα και σαν «γενικού παροχέα εκπαίδευσης», με ότι αυτό συνεπάγεται.

Μπρος, λοιπόν, στα αδιέξοδα της συντήρησης και το ιστορικό ξεπέρασμα, χωρίς κάποια συγκεκριμένη λύση στα χέρια τους, η σχεδιασμένη συστολή αντιμετωπίζει τουλάχιστον το ζήτημα σε οικονομική βάση (αν συμφέρει δηλαδή ή απλά είναι πολύ σπάταλο). Προς το παρόν, περισσότερες ενέσεις ιδιωτικοποίησης είναι μια πρώτη διαχειριστική τακτική, όπου το κράτος αποτραβιέται από την ευθύνη αποκατάστασης μετά το πτυχίο και μετατρέπει την εκπαίδευση σε αγορά, όπου -σαν σε κάθε αγορά- ο καταναλωτής αναλαμβάνει ατομικά την ευθύνη και το κόστος για την επιτυχία ή την αποτυχία της επένδυσής του.

Αν κοιτάξουμε προσεχτικά, για παράδειγμα, τον τελευταίο νόμο που κατέθεσαν τα επιτελεία του υπουργείου παιδείας για να διαχειριστεί τα «προβλήματα της τριτοβάθμιας», η τακτική της περαιτέρω ιδιωτικοποίησης που ακολουθούν, φωτίζεται ακόμη περισσότερο.

Τι έχει λοιπόν να νομοθετήσει πιο συγκεκριμένα το υπουργείο για τις σχέσεις των πανεπιστήμιων με την αγορά; Να ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα.

Άρθρο 58 παρ. 1 α

«ύστερα από σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου του ιδρύματος, μπορεί να συνιστάται σε κάθε Α.Ε.Ι. νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (Ν.Π.Ι.∆.) με τη μορφή ανώνυμης εταιρείας, για την αξιοποίηση και διαχείριση του συνόλου ή μέρους των πόρων που…»

6ένας ελιγμός

σαν άλλος

ο τωρινός νόμος

12

Άρθρο 58 παρ. 5 ι

«η παραγωγή και διάθεση προϊόντων και η παροχή υπηρεσιών έναντι τιμήματος στο πλαίσιο των ερευνητικών στόχων του ιδρύματος, αυτοτελώς ή μετά από σύσταση θυγατρικών εταιρειών ή σε συνεργασία με άλλους φορείς ή με τη συμμετοχή του σε οποιοδήποτε παραγωγικό φορέα ή επιχείρηση, στην ημεδαπή ή την αλλοδαπή...

ια) η εκχώρηση ή διάθεση άδειας εμπορικής εκμετάλλευσης προϊόντων διανοητικής ιδιοκτησίας, έναντι τιμήματος που καθορίζεται συμβατικά, σε άλλον οργανισμό ή επιχείρηση οποιασδήποτε μορφής,

ιβ) η ίδρυση εταιρειών τεχνολογικής βάσης – έντασης γνώσης για την οικονομική ή κοινωνική αξιοποίηση ή εκμετάλλευση των ερευνητικών αποτελεσμάτων ή η συμμετοχή στην ίδρυσή τους με ομάδες επιστημόνων ή σε συνεργασία με άλλους παραγωγικούς φορείς, σύμφωνα με το άρθρο 23 του ν. 2741/1999 (Α΄ 199),

ιγ) η ίδρυση εκδοτικού οίκου και βιβλιοπωλείου ή η συμμετοχή σε επιχειρήσεις αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης, είτε με τη σύσταση θυγατρικής επιχείρησης οποιασδήποτε μορφής για την εμπορική εκμετάλλευσή της είτε με τη συμμετοχή σε από κοινού δραστηριότητα εκμετάλλευσης με άλλους οργανισμούς ή επιχειρήσεις»

Απελευθέρωση, επομένως, των καθηγητών από τους προηγούμενους περιορισμούς (μέσω της ίδρυσης ενός ΝΠΙ∆ για κάθε ίδρυμα), που μπορούν να αναζητήσουν, όχι μόνο την χρηματοδότηση των ερευνών τους, αλλά επιπλέον να εκμεταλλευτούν εμπορευματικά τα προϊόντα που προκύπτουν από αυτές, μέσω ανώνυμων εταιρειών που ιδρύονται σε δεύτερο χρόνο, για κάθε μία «επιτυχημένη» έρευνα.

Και όσον αφορά τα νεοϊδρυθέντα Συμβούλια διοίκησης, αυτά θεσμοθετούνται σαν ανώτατο όργανο δίπλα και πάνω από τις συγκλήτους, με την συμμετοχή 5 εξωπανεπιστημιακών σε σύνολο 14 μελών. Αν το ζητούμενο είναι να κλείνονται περισσότερες δουλειές και να έρχονται περισσότερα λεφτά στο ίδρυμα, η σύνθεση που επιλέγεται για να διεκπεραιώνει αυτή τη λειτουργία, είναι του καθηγητή πακέτο με την καλύτερη διασύνδεση-σπόνσορα. Τοποθετώντας τις εταιρίες-σπόνσορες σε θέσεις εξουσίας στα ιδρύματα, πριμοδοτείται ακόμα μεγαλύτερος έλεγχος επί της «απόδοσης» και της «ποιότητας», με βάση την αξιολόγηση της αγοράς. Κι αυτό φυσικά μόνο στα ιδρύματα που οι εταιρίες, έτσι κι αλλιώς, θα ήθελαν να έχουν άκρες. Όσο για τα υπόλοιπα, με κανένα λαμπρό «παράγοντα» της ελληνικής επαρχίας, θα είναι και ικανοποιημένα.

13

Τι έχει να νομοθετήσει το υπουργείο λοιπόν σε σχέση με την περιστολή δαπανών από το κράτος;

Άρθρο 7 παρ. 6 και 7

«6. Με την επιφύλαξη των οριζομένων στις παραγράφους 4 και 5, με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών ∆ιοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής ∆ιακυβέρνησης, Οικονομικών και Παιδείας, ∆ια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου των οικείων ιδρυμάτων και της Αρχής ∆ιασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (Α∆ΙΠ), μπορούν να συγχωνεύονται, κατατέμνονται, μετονομάζονται και καταργούνται Α.Ε.Ι. και να μεταβάλλεται η έδρα τους, καθώς επίσης και να ιδρύονται, συγχωνεύονται, κατατέμνονται, μετονομάζονται και καταργούνται σχολές και να μεταβάλλεται η έδρα τους…»

«7. α) Η συγχώνευση, κατάτμηση ή κατάργηση Α.Ε.Ι., καθώς και η ίδρυση, συγχώνευση, κατάτμηση ή κατάργηση σχολών, σύμφωνα με τα ανωτέρω, πρέπει να είναι σύμφωνες με τις ανάγκες και δυνατότητες της εθνικής οικονομίας.»

Συγχωνεύσεις τμημάτων και πιθανή κατάργηση τους, περεταίρω μείωση του κόστους της φοιτητικής μέριμνας (όπου υπάρχει), αν όχι και εξαφάνιση, διαγραφές αιωνίων φοιτητών, δημιουργία πολλαπλών κύκλων…

Αν λοιπόν αυτές οι ρυθμίσεις κοιτάνε μεν προς το κόψιμο εξόδων, ταυτόχρονα, με τον πιο εμφατικό τρόπο κλείνουν το μάτι στις σκληρές και δοκιμασμένες στο χρόνο δομές που αναπτύχθηκαν όλα αυτά τα χρόνια στη «δημόσια και δωρεάν» τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σε αυτή την φάση η «ιδιωτική πρωτοβουλία» φαίνεται να είναι καλύτερο εργαλείο για αυτούς.

Αναβάλλουν, όμως, προς το παρόν (αλλά για πόσο ακόμα;) οι διατάξεις να θίξουν το θέμα των διδάκτρων ή της πληρωμής των συγγραμμάτων των προπτυχιακών φοιτητών. Κυρίως για να αποφύγουν τις εντάσεις που θα προκαλούσε στους ίδιους τους φοιτητές, αλλά και τον εκνευρισμό για τη δοκιμασία των προσδοκιών και των επενδύσεων που έχουν κάνει οι γονείς τους. Όμως, κοιτώντας το θέμα συνολικότερα, αν σκοπός των φοιτητών είναι η κοινωνική άνοδος και η καριέρα τους -ή τέλος πάντων απλά η εξασφάλιση τους- τα κριτήρια ένταξης στις κλίκες των καθηγητών που μπορούν να εξασφαλίσουν την είσοδο σε αυτές τις δομές, γίνονται τώρα ακόμα περισσότερο ιδιωτικοοικονομικά.

Την ίδια ακριβώς ιστορική στιγμή που η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρακμάζει δομικά, εξελίσσεται το πύκνωμα και η ολοένα μεγαλύτερη πολυπλοκότητα των σχέσεων συμφέροντος και προσόδου εντός των πανεπιστημίων, μαζί με τη αυξανόμενη εμπλοκή περισσότερων κομματιών από την «κοινωνία» σε αυτές.

14

Η απουσία οργανωμένου σχεδίου από μεριάς του κράτους για το ξεπέρασμα της δομικής χρεωκοπίας του πανεπιστημίου, αλλά και η ύπαρξη αυτών των γερά ριζωμένων σχέσεων γύρω από το πανεπιστήμιο, δεν αφήνουν στους «μεταρρυθμιστές» παρά μόνο ένα δρόμο διαχείρισης: Να σπρώξουν σιγά-σιγά τα κόστη στις τσέπες των καταναλωτών, αλλά και να βρουν έναν τρόπο να ορίσουν τον μέχρι πρότινος «αθέσμιτο» κύκλο εργασιών στα πανεπιστήμια, κι ακόμα να τον επεκτείνει (σε λιγότερα όμως χέρια). Κι αυτό επιλέγοντας κόλπα και μοντέλα που έχουν κλείσει τον ιστορικό τους κύκλο. εκεί που καθιερώθηκαν.

Ο λόγος που ποτέ δεν αναπτύχθηκε, στο βάθος και την ένταση που του αντιστοιχούσε, κάποιο είδος άρνησης και στρατηγικής έχθρας στο - έτσι όπως το περιγράψαμε- ιδιωτικό-φεουδαρχικό πανεπιστήμιο είναι γιατί λίγο-πολύ τους βόλευε όλους. Βόλευε, επίσης, η αντιστροφή αυτής της έλλειψης σταθερής έχθρας, που έπαιρνε τη μορφή του εξωτερικού παράγοντα που έρχεται να διαλύσει το «δημόσιο πανεπιστήμιο». Όχι μόνο κρύβονταν έτσι οι σχέσεις εντός των ιδρυμάτων και οι μορφές που αυτές έπαιρναν, αλλά ενοποιούσαν κάτω από την ομπρέλα της έξωθεν επίθεσης, όλους και όλα. Τους καθηγητές με τους φοιτητές. Τους φοιτητές ως ένα ενιαίο και αδιαίρετο υποκείμενο, με ιδία συμφέροντα.

Οι καθηγητές δεν θα μπορούσαν να μην προασπίσουν, στο όνομα του κλάδου, τα συμφέροντα που έχουν κατοχυρώσει λόγω της θέσης τους, μέσα σ’ αυτό το «δημόσιο πανεπιστήμιο». Έτσι, η υπεράσπιση αφορά το κύρος τους, το μισθό τους, τις διασυνδέσεις τους, τις κάθε άλλου είδους απολαβές τους… Τι ανταγωνιστικό θα μπορούσαν να παράγουν αυτές οι (καθηγητικές) δομές, πέρα από τη συντήρηση της νοσηρότητας του υπάρχοντος, ως αυτοσκοπό; Τι κοινωνικό πλούτο θα μπορούσε να προτάξει για υπεράσπιση ο αυτάρεσκος και άνυδρος ακαδημαϊσμός (στους ελιγμούς και τους συμβιβασμούς του οποίου χτίστηκαν οι σχέσεις, μέσα στα ιδρύματα..); Τίποτα. Και ένα είναι σίγουρο. Παρά τις «αντιδράσεις» τους, έχουν ήδη το μάτι στην επόμενη μέρα και στο πως θα σταθούν καλύτερα στα πόδια τους βάσει του εκάστοτε νέου θεσμικού πλαισίου.

Και τι κάνει το άλλο μισό των καθηγητικών μηχανισμών που έχει στηθεί στα πανεπιστήμια; Οι κομματικές παρατάξεις αντιδρούν στο κομμάτι που τους θίγει περισσότερο, την μείωση της συμμετοχής τους

7

στο υπάρχονσαν συνενοχή

οι αντιδράσειςστις αλλαγές

15

στη συνδιοίκηση. Αυτή, που τόσον καιρό, καλλιέργησε τις γνωστές ανταποδοτικές σχέσεις με τους καθηγητές, εξασφαλίζοντάς τόσο τους ίδιους, όσο και την πολύτιμη πελατεία τους, στο βαθμό που ψηφίζονται περισσότερο από τους ανταγωνιστές τους. Οι εντάσεις και η αυξανόμενη βία θα είναι το επόμενο επεισόδιο στο «δημόσιο και δωρεάν πανεπιστήμιο», στο βαθμό που οι όποιες απολαβές των φοιτητοπατέρων, εξαφανίζονται.

Οι «αντιδράσεις» - όπως τις σκιαγραφήσαμε- κινούνται στο πλαίσιο της υπεράσπισης του πανεπιστημίου, έτσι όπως αυτό έχει διαμορφωθεί μέσα από τις τακτικές διαχείρισης που έχουν γίνει για να το σώσουν, τις τελευταίες δεκαετίες. Οι «αντιρρήσεις» αυτές, βέβαια, δείχνουν προς μια βαθιά έννοια συντήρησης. Συντήρηση που συνηγορεί ουσιαστικά στο να σωθεί αυτή η τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ και με καπιταλιστικούς όρους «έχει φάει ήδη τα ψωμιά της».

Αν είναι, όμως, έτσι τα πράγματα, όπως τα περιγράψαμε παραπάνω, για αυτό το ιδιωτικοποιημένο πανεπιστήμιο, τότε θα άξιζε κάποιοι-κάποιες να ασχολούνται συστηματικά με την αποκάλυψη κάθε πλευρά του υπάρχοντος σαν αυτό που πραγματικά είναι; Όντας ανάξιο υπεράσπισης για τις πειθαρχικές και ιδεολογικές του πλευρές, δεν παύει να είναι μια υπέροχη ευκαιρία σαμποταρίσματος αυτών των γνωσιολογικών στοιχείων που λειτουργούν υπέρ της ιδιωτικοποίησης. Έτσι η αξιοποίηση όλων αυτών των υποδομών που μπορούν να απελευθερωθούν μέσω του σαμποτάζ, καθώς και του κοινωνικού χρόνου που θα το συνοδεύει, μπορούν να ενταχθούν σε μία μακροχρόνια διαδικασία κριτικής που δεν θα υπερασπίζεται το ξεπερασμένο.

Αν είμαστε πεπεισμένοι ότι φταίει ο νόμος, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τις διαχειριστικού τύπου αλλαγές σαν αυτό που είναι και άρα δεν μπορούμε να σταθούμε στα πόδια μας απέναντι στη χρεωκοπία αυτού του παλιού εκπαιδευτικού συστήματος. Αν αυτό το παλιό εκπαιδευτικό σύστημα καθώς βουλιάζει -και τραβάει μαζί του στον πάτο τα μυαλά, την δημιουργικότητα και τις σχέσεις χιλιάδων, άμεσα εμπλεκόμενων, νεαρών- το να διεκδικήσουμε συλλογικά, από τα κάτω, την απεμπλοκή μας από αυτό το βούλιαγμα, μπορεί να ανοίξει περάσματα και για μια ανταγωνιστική κριτική και στο υπό διαμόρφωση εκπαιδευτικό σύστημα.

8 επίλογος

16

_για τη διάσωση της αμήχανης σκέψης