ԽՈՍՈՂ ՁՈՒԿԸՀովհանես Թումանյան

Ованес Туманян

ГОВОРЯЩАЯ РЫБА

Լինում է, չի լինում մի աղքատ մարդ։ Էս աղքատ մարդը գնում է դառնում մի ձկնորսի շալակատար։Օրական մի քանի ձուկ է աշխատում, տուն բերում,նրանով ապրում են ինքն ու կինը։ Մի անգամ էլ ձկնորսը մի սիրուն ձուկ է բռնում,տալիս իր շալակատարին, որ պահի, ինքն էլ ետ ջուրն է մտնում։ Էս շալակատարը գետափին նստած՝ նայում է նայում էն սիրուն ձկանն ու միտք անում. - Տեր աստված,- ասում է,- սա էլ, որ մեզ նման շունչ կենդանի է, դու ասա՝ սա՞ էլ մեզ նման ծնող ունի, ընկեր ունի, աշխարհքից բան է հասկանում, ուրախություն կամ ցավ է զգում; Հենց էս մտածելու ժամանակ ձուկը լեզու է առնում.

Жил-был бедняк. Этот бедняк поступил он к рыбаку в работники. За работу получал он в день по нескольку рыб, приносил их домой,- вот так он и жил со своей женой. Один раз рыбак поймал крсаивую рыбку, дл он ее рботнику, чтобы он подержал и снова полез в воду. Работник, сидя на берегу реки, смотрел на красивую рыбку и говорил: - Боже, ведь рыба тоже живая, неужели у нее нет родителей, друзей, она не чувствует радости и горя? Мысли его прервала рыбка, заговорив человеческим голосом:

- Լսի ,- ասում է,- մարդ-ախպեր։ Ընկերներիս հետ ես խաղում էի գետի ալիքների մեջ։ Ուրախությունից ինձ մոռացա ու անզգույշ ընկա ձկնորսի ուռկանը։ Հիմի, ով գիտի, իմ ծնողն ինձ որոնում է ու լաց է լինում, հիմի ընկերներս տխրել են։ Ես էլ, տեսնում ես, ինչպես եմ տանջվում, շունչս կտրում է ջրից դուրս։ Ուզում եմ էլ ետ գնամ ապրեմ ու խաղ անեմ նրանց հետ էն պաղ ու պարզ ջրերում։ Էնպես եմ ուզում, էնպես եմ ուզո՜ւմ... Էսպես էր ասում ցա՜ծ, շատ ցա՜ծ ձենով, ցամաքած բերանը թաց ու խուփ անելով։Էս շալակատարի մեղքը գալիս է, առնում է ետ գցում գետը։- Գնա, սիրուն ձկնիկ, թող լաց չլինի քո ծնողը։ Թող չտխրեն քո ընկերները։ Գնա ապրի ու խաղ արա նրանց հետ։

- Послушай, братец-человек! Играла я с товарищами в реке. От радости забылась, попалась в сети рыбака. Теперь, наверное, родители мои меня ищут и плачут, а товарищи мои грустят. А я - видишь, как мучаюсь, задыхаюсь на суше. Хочу я домой вернуться к своим друзьям. Хочется мне в холодную воду, ой как хочется! Говорила рыбка тихо, еле слышно, раскрывая и закрывая иссохший рот. Работнику стало жалко рыбку, и он бросил ее снова в воду: - Плыви, красивая рыбка, пусть больше не плачут твои радители. Пусть не грустят твои друзья. Плыви, живи и играй вместе с ними.

Ձկնորսը սաստիկ բարկանում է շալակատարի վրա։- Տո՛ ախմախ,- ասում է,- էստեղ ջրի մեջ թրջվելով ձուկն եմ բռնում, դու իմ աշխատանքն առնում ես էլ ետ ջուրը գցո՞ւմ... Դե գնա կորի, էլ իմ աչքին չերևաս, էլ իմ շալակատարը չես էս օրից, գնա սովից մեռի։Ձեռի տոպրակն էլ խլում է ու ճամփու դնում։- Հիմի ես ո՞ւր գնամ, ի՞նչ անեմ, ո՞նց ապրեմ...- տարակուսած մտածելով դառն ու դատարկ վերադառնում է աղքատը դեպի տուն։ 2 Էս տխուր մտածմունքի ժամանակ ճամփին դեմը դուրս է գալի մի մարդակերպ Հ֊րեշ՝ առաջը մի գեղեցիկ կով։- Բարի օր, ախպերացու, էդ ի՞նչ ես մոլորել, ի՞նչ ես միտք անում,- հարցնում է Հ֊րեշը։

Рыбак очень сильно разозлился на работника:- Глупый ты! Я здесь мокну в воде, ловлю рыбу, а ты ее в воду бросаешь?! Проваливай и не попадайся мне на глаза. Хоть умри с голоду!- Куда я теперь пойду, что буду делать, кк буду жить? - загоревал рботник, возвращаясь домой с пустыми руками. 2В это самое время, когда работник грустно шел домой, дорогой ему повстречалось Чудовище в образе человека, гнавшее перед собою красивую корову. - Добрый день, братец! О чем это ты думаешь?- спрашивает Чудовище.

Աղքատը պատմում է իր գլխին եկածը, թե ինչպես հիմի մնացել է անգործ, անճար ու չի իմանում, թե ոնց պետք է ապրեն ինքն ու իր կինը։«Լսի՛, բարեկամ,-՝ ասում ՛է Հրեշը։- էս կաթնատու կովը ես քեզ կտամ երեք տարվան ժամանակով։ Ամեն օր էնքան կաթը տա, որ քու կնիկդ ու դու կուշտ-կուշտ ուտեք, ապրեք։ Երեք տարին լրացավ թե չէ, հենց էն գիշերը կգամ ձեզ հարց կտամ։ Թե հարցիս պատասխանեցիք՝ իմ կովը ձեզ լինի, թե չէ՝ երկուսդ էլ իմն եք, տանելու եմ, ինչ ուզեմ կանեմ։ Համաձայն ե՞ս։ - Մի բան՝ որ առանց էն էլ սովից մեռնելու ենք,- մտածում է աղքատը,- կովը կտանեմ, էս երեք տարին կապրենք, մինչև երեք տարվա լրանալն էլ աստված ողորմած է։ Մի տեղից մի դուռ կբացվի, կամ գուցե հենց պատասխանը տալիս ենք, ով գիտի...- Համաձայն եմ,- ասում է նա:

Бедняк расскзывает ему про беду, и обвиняет судьбу за то, что он остался без работы и не знает, как будет жить с женой. - Послушай, друг,- говорит ему Чудовище. Эту молочную корову я дам тебе на три года. Каждый день она будет двать столько молока, что вы с женой будете сыты. Но как только подойдет срок, я в ту ночь приду и буду задавать вам вопросы. Если вы ответите на них - я оставлюкорову навсегда вам, не ответите - вас обоих заберу с собой и поступлю с вами, как захочу. Согласен?- Если мы все равно умрем от голода, думает работник, -лучше я корову возьму, поживем три года, а там - бог милостив. Вдруг улыбнется мне удача, или сможем ответить на вопросы, кто знает...- Согласен!- отвечает он.

3Երեք տարի կթում են, լիուլի ուտում, ապրում։ Չեն էլ նկատում, թե ինչպես անցավ երեք տարին, և ահա հասնում է նշանակած օրը, որ հրեշն էն գիշեր պիտի գա։Մարդ ու կնիկ վերջալույսի տակ տխուր նստում են դռանը ու միտք են անում, թե ինչ պատասխան տան հրեշին կամ ով գիտի՝ ինչ կհարցնի նա. ո՞վ կիմանա Հ֊րեշի միտքը։- Ա´յ թե ինչ դուրս կգա, երբ մարդ Հ֊րեշի հետ գործ բռնի...Էս ժամանակ նրանց մոտենում է մի անծանոթ գեղեցիկ երիտասարդ։- Բարի իրիկուն,- ասում է,- ճամփորդ մարդ եմ. մութն ընկնում է, ես էլ հոգնած եմ, հյուր չե՞ք ընդունի ձեր տանն էս գիշեր։

3Три года корова вдоволь кормит своим молоком. И не замечают они, как прошло три года, и вот приходит тот самый день Чудовище должно прийти ночью. Муж и жена сидя в сумерках у порога, думали, что ответить Чудовищу и о чем оно спросит. Да и можно ли угадать мысли Чудовища? Вот что получается, когда человек связывается с чудовищем. В это время к ним подходит красивый молодой человек.- Добрый вечер!- говорит он им. Я усталый странник, уже темнеет, не дадите мне переночевать у вас дома? - Отчего нет, братец, странник. Но у нас очень опасно. И они обо всем рассказали молодому человеку.

- Ընչի չէ, ճամփորդ ախպեր, հյուրն աստծունն է։ Բայց մեզ մոտ վտանգավոր է էս գիշեր։ Պատմեցիննրանք ամբողջը երիտասարդին:

- Բան չկա, որտեղ դուք՝ էնտեղ էլ ես, պատասխանում է օտարականը։Համաձայնում են. հյուրը մնում է։Մին էլ կեսգիշերին դուռը դղրդում է։ Ո՞վ է.- Հրեշը։ Եկել եմ որ եկել եմ, դե պատասխանս տվեք։ - Ինչ պատասխան, սարսափից մարդ ու կնկա լեզուն կապվում է, մնում են տեդները քարացած։- Մի՛ վախենաք, ես ձեր տեղակ սրա պատասխանը կտամ,- ասում է երիտասարդ հյուրը ու գնում է դեպի դուռը։- Եկել ե՜մ,- դռան ետևից ձայն է տալիս Հրեշը։- Ես էլ եմ եկե՜լ,- պատասխանում է ներսից հյուրը։- Որտեղի՞ց ես եկել։- Ծովի էն ափից։- Ընչո՞վ ես եկել։- Կաղ մոծակը թամքել եմ, վրեն նստել եմ, եկել։- Ուրեմն ծովը պստիկ է եղել։- Ի՜նչ պստիկ, արծիվը չի կարող մի ափից մյուսը թռչի։- Ուրեմն արծիվը ճուտ է եղել։- Ի՞նչ ճուտ, թևերի շվաքը քաղաք է ծածկում։

- Не беда- что с вами, то и со мной!- Отвечает странник. Соглашаются и гость остается. В полночь послышался сильный стук в дверь.- Кто там?- Это я - Чудовище, отвечайте на вопросы.- Мы не ответим! - испугались муж с женой.- Не бойтесь, я за вас отвечу! - сказал гость и пошел к двери.- Я здесь!- кричит Чудовище- Я тоже здесь! - отвечает гость.- Откуда ты?- С того берега моря. - На чем приехал?- Верхом на блохе.- Значит море было маленькое?- Как маленькое. Орлу не перелететь.- Значит орел птенец?- Нет, Тень от крыльев его покрывает город.

- Ուրեմն քաղաքը շատ է փոքրիկ։- Ի՜նչ փոքրիկ, նապաստակը մի ծայրից մյուսը չի հասնի։- Ուրեմն նապաստակը ձագ է։- Ի՛նչ ձագ. մորթին մի մարդու քուրք դուրս կգա, գլխարկն ու տրեխն էլ ավել։- Ուրեմն մարդը թզուկ է։- Ի՜նչ թզուկ, ծնկան ծերին աքլորը ծուղրուղու կանչի, ձենը ականջը չի հասնիլ։- Ուրեմն խուլ է։- Ի՛նչ խուլ, սարում որ պախրեն խոտ պոկի, նա կլսի։ Հրեշը մնում է կապված, մոլորված. զգում է, որ ներսը մի ուժ կա իմաստուն, համարձակ, անհաղթելի, էլ չի իմանում ինչ ասի, սուս ու փուս քաշվում, կորչում է գիշերվա խավարի մեջ։Սրանք նոր մեռած տեղներիցը ետ են գալի, ուրախանում են։ Հետն էլ բացվում է բարի լուսը, և երիտասարդ հյուրը վեր է կենում, մնաք բարով է ասում, որ գնա իր ճանապարհը։- Չենք թողնի, որ չենք թողնի,- առաջը կտրում են մարդ ու կին.- դու որ փրկեցիր մեր կյանքը, ասա՛, ինչով ետ վճարենք քո լավությունը...

- Значит, город очень маленький?- Нет, зайцу с одного конц до другого не добежать.- Значит заяц очень маленький?- Нет, из его шкурки выйдет целый тулуп, шапка, да и лапти.- Значит человек этот - карлик?- Нисколько. От его колен до ушей не доходит пение петуха.- Значит он глухой?- Нет, он слышит, как олень в горах щиплет траву. Чудовище растерялось, чувствуя, что в избушке есть какая-то мудрая, смеля сила. Оно не знает, что сказать, и, молча исчезает в ночной тьме. Муж и жена, радуются. Вскоре рассвело, и молодой человек собирается уходить, чтобы продолжать свой путь. - Нет, не пустим!- Не пускают они его. Ты нас спас, скажи, как тебя отблагодарить?

- Չէ՜, անկարելի բան է, պետք է գնամ իմ ճանապարհը։- Դե գոնե անունդ ասա, եթե լավությունդ կորչի ու չկարողանանք ետ վճար՛ել, գոնե իմանանք, թե ում ենք օրհնելու...- Լավություն արա ու թեկուզ ջուրը գցի, չի կորչի։ Ես հենց էն Խոսող ձուկն եմ, որի կյանքը դու խնայեցիր...- ասում է անծանոթն ու չքանում:

- Нет, я должен уйти.- Ну хоть скажи свое имя, - говорит бедняк. Хоть будем знать о ком молиться.- "Твори добро, да хоть в воду кинь - не пропадет". Я та самая говорящая рыба, чью жизнь ты спас...- отвечает незнакомец и исчезает.