Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ

ΣΤΟΡΙΑ§κ

* w&

Ι Ο Υ Λ Ι Α Ν Ο Σ0 ΕΛ/ψ ΙΝ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΠΟΥΒΙΝ - Η ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ ΜΕΑΑΟΝ ΤΗΣ ΓΑΑΑΙΑΣ (1214)Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ - Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ ΚΑΙΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ I— I

ΐ ί "

J ·'· ’

n C D I C Y A M C M A

6 ΙΟΥ ΛΙΑΝΟΣ Ο ΕΛΛΗΝ

16 ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

24 ΚΟΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΗ ΙΤΑΛΙΚΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΤΗΣ 18ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1941

34 Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

44 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΚΑΙ ΟΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

54 Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ INKA

64 ΜΠΟΥΒΙΝΗ ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ

Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

76Η ναυμαχία σ τον κόλπο ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟτου Γέροντα 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ(ττίν. το υ Γιάννη Ν ίκου,

79συλλογή Σ . Γεω ργιάδη). ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ80 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν 0Μ ΑΚ 0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ . καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (IX) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε,α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΉΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ » ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΣΤΑΖΙ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Πρόσφατα στοιχεία τα οποία προέκυψαν από τα αρχεία της μυ­στικής υπηρεσίας της Ανατολικής Γερμανίας, της διαβόητης Στάζι, αποκαλύπτουν ότι ο δημόσιος 6ίος της Βρετανίας αποτελούσε χώρο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την ανατολ«ογερμανική κατα­σκοπεία. Η πρώτη συνταρακτική αποκάλυψη αφορούσε την πληρο­φορία ότι ένας Βρετανός με την κωδική ονομασία «Εκχαρτ», ο ο­ποίος εργαζόταν στο γνωστό ε­ρευνητικό κέντρο Royal Institute of International Affairs, μετέδιδε επί χρόνια πληροφορίες στη Στάζι για τις συζητήσεις και τις έρευνες που διεξάγονταν εκεί. Σύντομα α­κολούθησε μια συνταρακτικότερη αποκάλυψη, σύμφωνα με την ο­ποία οι Βρετανοί πληροφοριοδό­τες της ανατολικογερμανικής υ­πηρεσίας έφθαναν τους 28, με α-

. ποτέλεσμα καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου το ανατολι- κογερμανικό καθεστώς να είναι ά­ριστα ενημερωμένο σχεδόν για κάθε πτυχή του δημόσιου βίου της Βρετανίας, από τα εσωτερικά των κομμάτων ως τους νέους εξο­πλισμούς!

για σειρά βιβλίων του σχετικών με ήρωες κινουμένων σχεδίων, στο πρόσφατο έργο του με τίτλο Ή Χιονάτη και οι Επτά νάνοι". Ο Λα- μπέρ προσθέτει μάλιστα ότι ο Φύ- ρερ εκδήλωσε τον θαυμασμό του στέλνοντας σειρά επιστολών στον Ντίσνεϋ!

Ο ΧΙΤΛΕΡ ΘΑΥΜΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΝΑΤΗΣ

Η ταινία του Ουώλτ Ντίσνεϋ “Χιονάτη" φαινομενικά δεν έχει καμία σχέση με τον Εθνικοσοσια­λισμό. Στην πραγματικότητα όμως η πρώτη προβολή της συνέπεσε με τα χρόνια της προπολεμικής ακμής του Ναζισμού. Η πρεμιέρα της έγινε στις 21 Δεκεμβρίου 1937 στο Κάρθυ Σέρκλ Θήατερ, ενώ­πιον πολλών διάσημων αστέρων του Χόλυγουντ όπως ο Τσάρλυ Τσάπλιν, η Μάρλεν Ντήτριχ, ο Κλάρκ Γκέιμπλ, ο Τσαρλς Λώτον και άλλοι. Για δύο από αυτούς, τον Γκέιμπλ και τη σύζυγό του, Κάρολ Λόμπαρντ, αναφέρεται ότι εκδή­λωσαν ανοικτά τη συγκίνησή τους, κλαίγοντας και φυσώντας η­χηρά τη μύτη τους. Οι αντιδρά­σεις του Χίτλερ όταν είδε για πρώ­τη φορά την ταινία δεν είναι γνω­στές, φαίνεται όμως ότι ο Γερμα­νός δικτάτορας συγκαταλεγόταν μεταξύ των θαυμαστών της ται­νίας! Τις σχετικές αποκαλύψεις κάνει ο Γάλλος συγγραφέας Πιέρ Λαμπέρ, γνωστός στη χώρα του

ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ «BISMARCK»

Εξήντα χρόνια μετά τη βύθι­σή του το θρυλικο'γερμανικό θω- ρηκτό «Bismarck» κινηματογρα- φήθηκε για πρώτη φορά σε μεγά­λη έκταση. Το «Bismarck», ένα από τα πιο επίφοβα πολεμικά πλοία του Γ Ράιχ, είχε εκτόπισμα 52.000 t και πλήρωμα 2.245 αν- δρών. Μετά από οκτώ μόλις μήνες πολεμικής δράσης βυθίστηκε στις 27 Μάίου 1941 από τα συν­δυασμένα πυρά βρετανικών πλοί­ων και αεροπλάνων, σε απόσταση περίπου 1.200 km νοτιοδυτικά της Ιρλανδίας. Από το σύνολο του πληρώματος διασώθηκαν μόνο 115 άτομα, δύο από τα οποία, ο 84 ετών σήμερα Χάινριχ Κουντ και ο περίπου συνομήλικός του (85 ε­τών) Χάιντς Στεγκ, παρακολούθη­σαν την ταινία που γυρίστηκε από το ναυάγιο, δηλώνοντας ότι το σκάφος παραμένει άθικτο στον βυθό. Ο πρώτος που ανακάλυψε το βυθισμένο πλοίο, σε βάθος 4.750 m, ήταν ο Αμερικανός εξε­ρευνητής Ρόμπερτ ΜπάλαρΥτ, τα αποτελέσματα της έρευνας του οποίου αποτυπώθηκαν σε σχετι­κό ντοκυμαντέρ του περιοδικού "National Geographie". Η πρόσφα­τη, πληρέστερη αποτύπωση του ναυαγίου έγινε στις 8 Ιουνίου από ρωσικό πλοίο που έφερε δύο βα­θυσκάφη και συνεργείο υποθα­λάσσιας κινηματογράφησης.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΑΜΨΩΝ

Στις 10 Μαϊου πέθανε στη Λευκωσία από καρκίνο, σε ηλικία 66 ετών, ο Νίκος Σαμψών. Ο Σαμ­ψών έγινε κυρίως γνωστός ως πρόεδρος της Κύπρου κατά το πενθήμερο που μεσολάβησε με­ταξύ της πραξικοπηματικής ανα­τροπής του αρχιεπισκόπου Μα­καρίου από την προεδρία της Κυ­πριακής Δημοκρατίας και της

τουρκικής εισβολής στην Κύπρο (15-20 Ιουλίου 1974). Η σύντομη «προεδρία» του σημάδεψε την πολυτάραχη σταδιοδρομία του, κατά τη διάρκεια της οποίας ανα- δείχθηκε αρχικά εθνικός ήρωας του κυπριακού αγώνα για να κα- ταλήξει άνθρωπος της χούντας του Δημητρίου Ιωαννίδη. Ο Σαμ­ψών είχε γεννηθεί το 1935 στην Αμμόχωστο. Κατά τη διάρκεια του κυπριακού αγώνα εργαζόταν ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος", αλλά σταδιακά αναδείχθηκε μέσα από τις τάξεις της εθνικοαπελευθερωτικής ορ­γάνωσης ΕΟΚΑ ως τολμηρός ε­κτελεστής, με τομέα δράσης τη Λευκωσία. Η ψυχραιμία του ήταν μεγάλη, αφού δεν δίσταζε να ε- κτελεί τα ανύποπτα θύματά του σε κεντρικούς δρόμους και στη συνέχεια να τα φωτογραφίζει. Τον Ιανουάριο του 1957 συνελήφθη από τις βρετανικές αρχές και τον Αύγουστο του ίδιου έτους κατα­δικάστηκε σε θάνατο με απαγχο­νισμό. Η έντονη παρέμβαση του Μακαρίου προς τις αμερικανικές αρχές συνετέλεσε στη μετατρο­πή της ποινής του σε ισόβια. Μ ε­τά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Κύπρου, αφέθηκε ελεύθερος χωρίς το δικαίωμα να επιστρέψει στην Κύπρο. Τελικά μετά από 16 μήνες εξορίας επέστρεψε στο νησί στις 16 Αυγούστου 1960 και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής. Δυστυχώς για τον ίδιο κατά το διάστημα της απουσίας του τα σημαντικότερα πολιτειακά αξιώ­ματα είχαν ήδη παραχωρηθεί σε συναγωνιστές του. Ο Σαμψών έ-

Ο Σαμψών συνοδευόμενος από ενόπλους της ΕΟΚΑ Β 1,

κατά την πρώτη συνέντευξή του ως πρόεδρος

της πραξικοπηματικής κυβέρνησης της Κύπρου.

φερε βαρέως τον παραγκωνισμό του, ιδίως σε σχέση με τον παλαιό του φίλο Πολύκαρπο Γιωρκάτζη (παντοδύναμο «υπερυπουργό» των κυβερνήσεων του Μακαρίου μέχρι τη μυστηριώδη δολοφονία του το 1970), τον οποίο είχε απε­λευθερώσει με κίνδυνο της ζωής του στις 31 Αυγούστου 1956 από το γενικό νοσοκομείο της Λευκω­σίας - όπου εκρατείτο από τις βρετανικές αρχές ως επικίνδυνος τρομοκράτης. Αν και συνέχισε να δημοσιογραφεί, ως εκδότης της εφημερίδας «Μάχη», το 1963 έ­λαβε μέρος στα ενδοκοινοτικά ε­πεισόδια επικεφαλής μικρού ιδιω­τικού στρατού και θεωρείται μέ­χρι σήμερα υπεύθυνος από τους Τουρκοκύπριους για πολλές δο­λοφονίες και εξαφανίσεις αμά­χων. Η σταδιακή προσέγγισή του με ακροδεξιούς παρακρατικούς κύκλους στην Ελλάδα είχε ως α­ποτέλεσμα να καταθέσει ως μάρ­τυρας κατηγορίας κατά την εκδί­καση της «Υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ» (1965). Εναντι του Μακαρίου η στάση του ήταν ευμετάβλητη και αλλοπρόσαλλη. Κατά την περίο­δο 1970-74 ο κίνδυνος χρεοκο­πίας της επιχείρησής του τον ώ­θησε περισσότερο στις αγκάλες του δικτατορικού καθεστώτος Παπαδόπουλου και, μετά την α­νατροπή του τελευταίου από τον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

, -

Δημήτριο Ιωαννίδη, σε σύμπλευ­ση με εκείνον. Ο θάνατος του στρατηγού Γρίβα, τον Ιανουάριο του 1974, του έδωσε την ευκαιρία να αυτοπροβληθεί ως ηγέτης της ενωτικής παράταξης στην Κύπρο, ενώ στις αρχές Ιουλίου του 1974 δήλωσε ανοικτά στον επιτελάρχη του Γενικού Επιτελείου της Εθνι­κής Φρουράς ότι ήταν «πρόθυ­μος να αναλάβει τη διακυβέρνη­ση της νήσου, εφόσον η Ελλάδα ανέτρεπε το Μακάριο». Αν και δεν θεωρείται ότι είχε συμμετο­χή στην οργάνωση της ανατρο­πής του Μακαρίου, έλαβε διατα­γή από τον Ιωαννίδη να εντοπίσει και να συλλάβει τον αρχιεπίσκο­πο νεκρό ή ζωντανό, την οποία προσπάθησε να εκτελέσει ανεπι- τυχώς. Η τουρκική εισβολή τερ­μάτισε άδοξα τη σύντομη «προε­δρική» του σταδιοδρομία και κη­λίδωσε το όνομά του ανεξίτηλα.

ΝΕΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΝΑΠΟΑΕΟΝΤΑ

Τα αίτια του θανάτου του Να- πολέοντα εξακολουθούν να απο- τελούν αντικείμενο έρευνας μέ­χρι σήμερα. Παρόλο που η θεω­ρία ότι ο μεγάλος Κορσικανός δεν πέθανε από καρκίνο αλλά από δηλητηρίαση αποτελεί πλέον ουσιαστικά μία βεβαιότητα (0λ.

σχετικά το σχόλιο στη σελίδα 5 των «Ειδήσεων» της "ΣΙ”, τ. 45, Μαϊου 2000), ορισμένοι ερευνη­τές επιδιώκουν να τεκμηριώσουν με νέα ευρήματα αυτή την άπο­ψη, που διατυπώθηκε για τελευ­ταία φορά σε έκθεση του FBI. Πρόσφατα ο ιδρυτής της Διε­θνούς Εταιρίας Μελετών για τον Ναπολέοντα, ο Καναδός Μπεν Βάιντερ, ζήτησε από τρεις Γάλ­λους επιστήμονες, τον Μπερτράν Λιντ, τον τοξικολόγο Πασκάλ Κι- ντς και τον ιατροδικαστή Πωλ Φορνές, να αναλύσουν εργαστη­ριακά για μία ακόμα φορά μερι­κές τρίχες από τα μαλλιά του με­γάλου Κορσικανού. Η ανάλυση α­πλά επιβεβαίωσε τα πρόσφατα ε­πιστημονικά συμπεράσματα του FBf. Κατά τον Κιντς «η ανάλυση δείχνει ότι υπήρχε σημαντική έκ­θεση σε αρσενικό. Το ανώτατο φυσιολογικό όριο συγκέντρωσης αρσενικού στα μαλλιά είναι ένα νανογραμμάριο ανά χιλιοστό­γραμμο τρίχας. Σε ένα από τα δείγματα που αναλύσαμε η συ­γκέντρωση έφθανε τα 38 νανο- γραμμάρια». Στα σχόλια του Κιντς ο Φορνές πρόσθεσε: «Αλλωστε η νεκροψία που πραγματοποιήθη- κε μία ημέρα μετά τον θάνατο του Ναπολέοντα δεν στηρίζει τη διάγνωση του καρκίνου». Το κύ­ριο ερώτημα που εξακολουθεί να πλανάται είναι ποιος επεδίωξε να δολοφονήσει τον εξόριστο αυτο- κράτορα. Προκειμένου - ίσως - να δοθεί μία απάντηση και σε αυτό

το ερώτημα ο Βάιντερ κάλεσε τη γαλλική κυβέρνηση να επιτρέψει περαιτέρω έρευνα επί των υπο­λειμμάτων του Ναπολέοντα ώστε να γίνουν και άλλες αναλύσεις.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΤΡΟΙΑ

Μία έκθεση που άνοιξε τις πύ­λες της στη Στουτγάρδη την περα­σμένη άνοιξη αποκαλύπτει νέες πληροφορίες για την ομηρική Τροία. Στην έκθεση, που έχει τον τίτλο «Τροία, μύθος και πραγματι­κότητα», παρουσιάζονται 850 ευ­ρήματα, πολλά από τα οποία προ­έρχονται από τις ανασκαφές των τελευταίων δώδεκα ετών στην Τροία και δίνουν μία νέα εικόνα για την πόλη που ύμνησε ο Ομηρος. Τα νέα στοιχεία οδηγούν στο συμπέ­ρασμα ότι περί το 1200 π.Χ., την ε­ποχή που καταλήφθηκε από τους Μυκηναίους, η πόλη είχε πληθυ­σμό περίπου 10.000 κατοίκων και κατελάμδανε έκταση 270 τετραγω­νικών χιλιομέτρων, δηλαδή περί­που δεκαπλάσια από όση ήταν γνω­στή μέχρι σήμερα και μάλιστα όχι μόνο επάνω αλλά και γύρω από τον λόφο του Χισαρλίκ. Οι νέες αποκα­λύψεις αποτελούν κατά το μεγαλύ­τερο μέρος προϊόντα των ερευνών του Γερμανού αρχαιολόγου Μάν- φρεντ Κόρφμαν, Ο Κόρφμαν θεω­

ρεί επιπλέον ότι διαθέτει αποδεί­ξεις της καταστροφής της πόλης από τους Ελληνες («Τροίας VII», κα­τά την επιστημονική ορολογία), χά­ρη στην ανεύρεση άταφων οστών, καθώς και σωρών από μαύρες πέ­τρες παρόμοιες με εκείνες που εκ­σφενδόνιζαν οι άνθρωποι σε καιρό πολέμου. Σύμφωνα με τον ανασκα- φέα το σημαντικότερο εύρημά του ήταν μια υπόγεια σήραγγα μήκους 13 μέτρων η οποία οδηγούσε σε μια υπόγεια πηγή που διαθέτει νερό μέχρι σήμερα! Πρόκειται για ένα αρχαιότατο υδραυλικό έργο που πιστοποιήθηκε με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης ότι κατασκευ­άστηκε πριν από 5.000 χρόνια και το οποίο συμβάλλει σημαντικά στην περαιτέρω διαλεύκανση της τοπογραφίας της ομηρικής Τροίας. Σύμφωνα με το κείμενο της Ιλιάδας πολύ κοντά σε εκείνο το σημείο ο Αχιλλέας σκότωσε τον Εκτορα. Πα­ράλληλα ο εντοπισμός του επιτρέ­πει τον προσδιορισμό του σημείου των τειχών από το οποίο η Ελένη ή­ταν σε θέση να βλέπει όσα συνέ- βαιναν στο στρατόπεδο των Ελλή­νων. Γενικότερα ο Κόρφμαν πιστεύ­ει ότι τον 8ο π.Χ. αιώνα ο Ομηρος ε- πισκέφθηκε την κατεστραμμένη Τροία και μελέτησε την τοπογρα­φία και τα ερείπιά της προκειμέ­νου να συγγράψει τα έπη του. Οι α­πόψεις του είναι βέβαιο ότι δεν θα αφήσουν αδιάφορους τους επι­στήμονες και η σχετική ανταλλαγή απόψεων αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Αναπαράσταση της ομηρικής Τροίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

J O Y A J A N o |

O i A A ' A i l lΝ ΙΚ Ο Σ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣΔάσκαλος - Θ εολό γος

ΑΝΗΨ ΙΟΣ TOY ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΙΣΑΡΑΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ ΑΡΧΙΚΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΣΤΗ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ, Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΦΛΑΒΙΟΣ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΔΙΑΚΡΙΟ ΗΚΕ ΟΣΟ ΛΙΓΟ Ι ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ

ΚΟ ΙΝΩ ΝΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ. ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ, ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, ΑΝΔΡΑΣ ΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΠΑΙΔΕΙΑ, ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΕ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΣΠΑΝΙΑ. ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΜ ΕΙΝΕ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ

ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΣΟ ΓΓ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΙΕΠΡΑΞΕ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΣΧΕΔΙΑΖΕ

ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕΙ. ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΩΣ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ, ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΙΣΕ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΗΝ

ΥΣΤΕΡΟΦΗΜΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟΣΤΑΤΗΣ Ή ΠΑΡΑΒΑΤΗΣ ΕΠΕΙΔΗ ΠΑΡΕΜΕΙΝΕ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΙΣ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΘΑ

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ ΝΑ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ, ΝΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΙ ΝΑ

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ

ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΘΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ, ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΜΕ

ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΔΕΚΑΕΞΙ Α ΙΩ ΝΩ Ν, ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ’Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΣΗ Σ"ΣΤΟ

ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ: ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΕΛΛΗΝΑΣ,

ΟΠΩΣ Ο ΙΔ ΙΟ Σ ΕΠΙΘΥΜΟΥΣΕ.

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ιουλ ία νός.

Φλάδιος Κλαύδιος Ιουλιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 331 μ.Χ. Ο πατέρας του, Ιούλιος Κωνστάντιος, ήταν ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ενώ η μητέρα του, Βασιλίνα, ήταν στενή συγγε­

νής του επισκόπου Νικομήδειας Ευσέβιου και κατά μια εκδοχή Ελληνίδα στην καταγω­γή-

Οι συγγενικοί δεσμοί του Ιουλιανού με την αυτοκρατορική αυλή δεν αποτέλεσαν ποτέ γι1 αυτόν πηγή πραγματικής ευτυχίας. Από μικρός έζησε μέσα σε κλίμα κατα­τρεγμού και διώξεων. Λίγους μόνο μήνες μετά τη γέννησή του έχασε τη μητέρα του, ενώ ο πατέρας του φονεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της δυναστι­κής γενοκτονίας στην οποία προέβη το βασιλικό περιβάλλον μετά τον θάνατο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Σκοπός της δολοφονικής εκείνης επιχείρησης ήταν η πλή­ρης εξολόθρευση όλων των πλαγίων απογόνων του Αυγούστου Κωνστάντιου Χλω­ρού, παππού του Ιουλιανού και πατέρα του θανόντος αυτοκράτορα, προς όφελος των τριών παιδιών του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο διάδοχος του θρόνου, Κωνστά- ντιος, ανέχθηκε τις ενέργειες αυτές ή πιθανώς δεν μπόρεσε να τις αποτρέψει. Από τον θάνατο διέφυγαν μόνον ο εξαετής τό τε Ιουλιανός και ο λίγο μεγαλύτερος αδελφός του, Γάλλος, ίσως λόγω του νεαρού της ηλικίας τους.

Την κηδεμονία του ορφανού Ιουλιανού ανέλαβε ο θείος του, επίσκοπος Ευ­σέβιος, ο οποίος φρόντισε για τη χριστιανική του αγωγή, ενώ πρώτος του παιδα­γωγός στάθηκε ο Μαρδόνιος, Σκύθης ευνούχος και λάτρης του αρχαιοελληνι­κού πολιτισμού. Μετά τον θάνατο του προστάτη του Ευσέβιου, το 342, αρχίζει

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ^ Κω νστάντιος α ναγνω ρίζοντας τελ ικ ά την α ξία του Ιουλ ια νού τον υ π έδ ε ιξε ως

διάδοχο του 9ρ ό ν ο υ λ ίγο πριν από τον & άνατό του (αργυρό πινάκιο

από το Μ ο υ σ είο Ε ρ μ ιτά ζ στο Λ έν ινγ κρ α ν τ ■ π αριστάνει έφιππο

τον Κ ω νστάντιο να σ τεφ α ν ώ ν ετα ι από τη Ν ίκη,

ενώ σ την ασπίδα του υπ άρχει χα ρα γμένο

το γνω στό μονόγραμμα).

για τον Ιουλιανό η περίοδος των αναγκαστι­κών ή οικειοθελών περιπλανήσεων, οι οποί­ες οφείλονταν κυρίως στην παροιμιώδη κα­χυποψία του αυτοκράτορα και εξαδέλφου του, Κωνστάντιου.

0 Κωνστάντιος άλλοτε κρατούσε τα δύο αδέλφια κοντά του για να μπορεί να ελέγχει τις κινήσεις τους και άλλοτε τα εξόριζε σε α­πομακρυσμένες περιοχές. Αρχικά ο Ιουλια- νός και ο Γάλλος στάλθηκαν στην Καππαδο­κία όπου κλείστηκαν στο Μάρκελλο, ένα φρούριο κοντά στην Καισάρεια. Εκεί ο Ιου- λιανός συνδέθηκε με τον οπαδό του αιρετι­κού Αρείου, επίσκοπο Γρηγόριο. Η αίρεση του Αρείου την εποχή εκείνη είχε καταστεί ε ­πίσημο κρατικό θρησκευτικό δόγμα από τον αυτοκράτορα. Ο επίσκοπος Γρηγόριος προ- μήθευσε στον Ιουλιανό φιλολογικά και θεο- λογικά βιβλία από την πολύ πλούσια βιβλιο­θήκη του. Σε αντίθεση με τον αδελφό του Γάλλο ο Ιουλιανός ήταν φιλομαθής και γρήγο­

ρα διακρίθηκε για τις γνώσεις του και ιδιαίτε­ρα για την αγάπη που έτρεφε για τη φιλοσο­φία.

Το 347 τα δύο αδέλφια ανακλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Ιουλιανός συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές του με έμ­φαση στη φιλολογία και στη ρητορική. Λίγο καιρό αργότερα βρέθηκε στη Νικομήδεια. Στον τόπο αυτό δίδασκε ο περίφημος σοφι­στής Λιβάνιος, ηγέτης του παρακμάζοντος ελληνικού ειδωλολατρικού κόσμου. Στα λό­για του Λιβάνιου ο νεαρός Ιουλιανός βρήκε την ψυχική εκδίκηση απέναντι στο αυτοκρα- τορικό περιβάλλον που, αν και αυτοαποκα- λείτο χριστιανικό, δεν δίστασε να σκορπίσει τον όλεθρο στην οικογένειά του. Η θλίψη του για τους αδικοχαμένους συγγενείς του και τις αδικίες που εξακολουθούσε να υφί- σταται έβρισκε ανακούφιση στους λόγους του σοφιστή για αρετή και δικαιοσύνη. Παρά το γεγονός ότι ο Κωνστάντιος του είχε απα­

γορεύσει να παρακολουθεί τα μαθήματα του Λιβάνιου, εκείνος κατάφερνε να παραπλανά τους κατάσκοπους της αυλής και με τη βοή­θεια έμπιστων φίλων του εξασφάλιζε αντί­γραφα των παραδόσεων του φιλοσόφου. Ο μεγάλος Ελληνιστής φιλόσοφος και οι μαθη­τές του ενέπνευσαν στον Ιουλιανό την αγάπη για την κλασική φιλολογία και τη νεοπλατωνι­κή φιλοσοφία. Η στροφή του Ιουλιανού προς τον Ελληνισμό επιβεβαιώθηκε και από την προσκύνηση του τάφου του Αχιλλέα σε μια ε ­πίσκεψή του στην Τρωάδα. Διψασμένος για μεγαλύτερη εμβάθυνση στα μυστήρια της αρχαίας θρησκείας κατευθύνθηκε στην Πέρ­γαμο, όπου παρακολούθησε μαθήματα του γέροντα Αιδέσιου, μαθητή του μυστικιστή φι­λόσοφου Ιάμβλιχου. Την περίοδο αυτή ξεκί­νησε και η μύηση του Ιουλιανού στις αρχαίες θεουργίες. Με την παρακίνηση των φίλων του και του νεοπλατωνικού φιλόσοφου Μάξι- μου του Εφέσιου πήρε μέρος στις

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μυστηριώδεις τελετές προς τιμή του βασιλιά Ηλιου, μέσα σε σπήλαιο όπου έγιναν επικλή­σεις πνευμάτων, μαγικές πράξεις και φωτο­χυσίες. Ο Χριστιανισμός ήταν πλέον ταυτι­σμένος με τους εχθρούς του...

Το 351 ο Γάλλος διορίστηκε από τον Κων- στάντιο καίσαρας στην Αντιόχεια Ο Ιουλια- νός απέκτησε μεγαλύτερη ευχέρεια κι­νήσεων και πήρε άδεια να συνεχίσει τις σπουδές του. μο.κριά από την πολιτική και τις ραδιουργίες του παλατιού. Η θητεία του Γάλλου στην Αντιόχεια διήρκεσε πε­ρίπου τέσσερα χρόνια και ήταν εντελώς ανεπιτυχής.Το 354 αυτός αποκεφαλί­στηκε με διαταγή του αυ- τοκράτορα, κυρίως λόγω της ανικανότητας που ε- πέδειξε και των προβλη­μάτων που δημιούργησε η βιαιότητα του χαρα­κτήρα του. Ετσι ο Ιουλια- νός έχασε και τον τελευ ­ταίο στενό συγγενή του.Περιμένοντας και τη δική του καταδίκη κρατήθηκε σε απομόνωση επί έξι μήνες κο­ντά στο Μεδιόλανο (σημ. Μιλά­νο). Τη δύσκολη εκείνη στιγμή ό­μως μετά από παρέμβαση του φύλα­κα αγγέλου του, της αυτοκράτειρας Ευ­σέβιος. έλαβε την εντολή να επιβιβαστεί σε πλοίο με προορισμό την Αθήνα.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑΤο καλοκαίρι του 355 ο Ιουλιανός αποβι­

βάστηκε στην πολυαγαπημένη του πόλη, πνευματική πρωτεύουσα του αρχαίου κό-

β σμου. Η Αθήνα, πόλη του Πλάτωνα και του Α- m ριστοτέλη, ήταν την εποχή εκείνη μια ήσυχη

πόλη που έγραφε νέες σελίδες πολιτιστικής δόξας αποτελώντας διεθνές κέντρο σπουδών. Η διδασκαλία στην Αθήνα αποτελούσε όνειρο και φιλοδοξία για κάθε ρήτορα ή φιλόσοφο. Νέοι μαθητές έφθαναν από ολόκληρο τον ελ­ληνορωμαϊκό κόσμο για να παρακολουθή­σουν τις διαλέξεις των πνευματικών κολοσ­σών της εποχής. Κορυφαίοι δάσκαλοι της ρη­τορικής ήταν ο χριστιανός Προαιρέσιος από την Αρμενία και ο ειδωλολάτρης Ιμέριος από την Προύσα.

Ο Ιουλιανός προτίμησε να αποφύγει τη ρητορική. Συνδέθηκε με τον Πρίσκο, μαθητή του Αιδεσίου, και μαζί αναζήτησαν τη βαθύτε­ρη μύηση στη μυστική λατρεία των φιλοσό­φων. Συχνά επισκέπτονταν τους αρχαίους να­ούς της Αθήνας και περπατούσαν στους κή­πους της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Στην Ελευ­σίνα ο Ιουλιανός γνώρισε την αρχαία λατρεία της Δήμητρας και έλαβε μέρος στις εκεί πα- γανιστικές τελετές που προορίζονταν μόνο για τους μυημένους. Αφού άκουσε τον Ιερο­φάντη να ψιθυρίζει τις αρχαίες μαγικές λέ­ξεις που υπόσχονταν την αναγέννηση, εμπι- στεύθηκε τον εαυτό του στην προστασία των αρχαίων θεών, τους οποίους θεωρούσε αντα­νακλάσεις ή υπουργούς του Τελείου όντος.

Ο βασιλιάς των Περσώ ν Σαπώρ S '. Εναντίον του ο Ιουλ ιανός έδω σε την τελ ευ τα ία

νικηφ όρα μάχη τη ς ζωής το υ , πριν δ εχ & εί το μοιρα ίο π λήγμα από δόρυ Π έρση π ολεμ ιστή

(Λ ένινγκρ αντ, Μ ο υσ είο Ερμ ιτάζ).

Την ίδια χρονική περίοδο βρίσκονταν στην Αθήνα και άλλες σπουδαίες προσωπι­κότητες, με διαφορετικούς όμως προσανα­τολισμούς. Ηταν οι μεγάλοι πατέρες της Εκ­κλησίας, ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, μετέπειτα πατριάρχης Κωνστα­ντινουπόλεως, συμμαθητές - κατά κάποιον τρόπο - του Ιουλιανού και πρωτεργάτες της ελληνοχριστιανικής "όσμωσης". Η φιλία με­ταξύ αυτών και του Ιουλιανού διήρκεσε, πα­ρά τις μεγάλες αντιθέσεις που τους χώριζαν.

Τον Οκτώβριο του 355 η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής του, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ιουλιανού, έλαβε οριστικά τ έ ­λος. Με εντολή του αυτοκράτορα Κωνστά- ντιου ανακλήθηκε εσπευσμένα στο Μεδιόλα­νο.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΙΣΑΡΑΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

Καθώς το πλοίο απομακρυνόταν από το λιμάνι του Πειραιά ο Ιουλιανός ύψωσε τα χέ­ρια κοιτώντας προς την Ακρόπολη και με δά­κρυα στα μάτια προσευχήθηκε στη θεά Αθη- νά να τον κρατήσει κοντά της. Προτιμούσε τον θάνατο στην Αθήνα, παρά την επιστρο­φή στο υποκριτικό και ραδιούργο περιβάλ­λον της βασιλικής αυλής.

Φθάνοντας στο Μεδιόλανο τέθηκε αμέ­σως υπό περιορισμό. Για άλλη μια φορά οι ύ­πουλοι μηχανορράφοι της Αυλής του Κων- στάντιου με ψευδείς καταγγελίες είχαν πε- τύχει να δημιουργήσουν άδικες υποψίες ε ­

ναντίον του. Η επικείμενη εκτέλεση του Ιου- λιανού αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή. Για μια ακόμη φορά η προστάτιδά του - γυ­ναίκα του αυτοκράτορα, Ευσεβία, έπεισε τον Κωνστάντιο να τον στείλει καίσαρα με περιο­ρισμένες εξουσίες στην Γαλατία. Ως επιχεί­ρημα η Ευσεβία χρησιμοποίησε το σκεπτικό

ότι ο Ιουλιανός είτε θα σκοτωνόταν, ως ά­πειρος που ήταν. σε κάποια μάχη, είτε

θα κατάφερνε να πάρει πίσω κάποια εδάφη από τους βαρβάρους δοξά­ζοντας τον Κωνστάντιο.

Ετσι στις 6 Νοεμβρίου του 355, στα 24 χρόνια του. ο Ιου- λιανός αναγκάστηκε να απεκ- δυθεί το ένδυμα του φιλοσό­φου και να ντυθεί την πορ­φυρή χλαμύδα του καίσαρα μπροστά σε μεγάλη στρατιω­τική συγκέντρωση στο Με­διόλανο. Οι στρατιώτες, εν­θουσιασμένοι από το σεμνό παράστημα και τη ζωντανή όψη του νεαρού καίσαρα, τον

επευφήμησαν κτυπώντας τις α­σπίδες τους στα γόνατα. Από το

μυαλό του Ιουλιανού τη στιγμή ε ­κείνη πέρασε ο ομηρικός στίχος:

«Ελαβε πορφυρέος θάνατος και μοίρα κραταιή». Λίγες μέρες αργότερα

ο Ιουλιανός νυμφεύθηκε την Ελένη, α­δελφή του Κωνστάντιου, μια γυναίκα που διεδραμάτισε ασήμαντο ρόλο στη ζωή του.

Την 1η Δεκεμβρίου του 355 ο νεαρός καί­σαρας εγκατέλειψε το Μεδιόλανο με προορι­σμό τη Γαλατία. Καθ’ οδόν έλαβε τα πρώτα δυσάρεστα νέα. Η πόλη Αγριππίνα (η σημερι­νή Κολωνία) είχε πέσει στα χέρια των βαρβά­ρων. Αδυνατώντας να αντιδράσει εξαιτίας του χειμώνα κατευθύνθηκε στη Βιντομπόνα (Βιέννη). Οι κάτοικοι της πόλης τον υποδέ­χθηκαν θερμά, ενώ μια τυφλή γριά προφήτε- ψε ότι θα ήταν εκείνος που θα αποκαθιστού- σε τη θρησκεία των ειδώλων. Κατά την παρα­μονή του στη Βιντομπόνα ο Ιουλιανός συνέ­χισε τις φιλολογικές του μελέτες, ενώ ταυτό­χρονα προετοίμαζε τον μικρό στρατό του για εκστρατεία εναντίον των Φράγκων και των Α­λαμανών εισβολέων.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

Την εξουσία του ως καίσαρας ο Ιουλια- νός τη μοιραζόταν εν μέρει με τον πολιτικό διοικητή στη Γαλατία, Ρουφίνο, τον στρατη­λάτη της ίππου (διοικητή του ιππικού) Μάρ- κελλο και τον προσωπικό του φίλο και σύμ­βουλο Σαλούστιο. Ο Ρουφίνος, συγγενής του καίσαρα, ήταν μάλλον θετικά προσκείμενος σε αυτόν. Ο Σαλούστιος ήταν άνδρας τίμιος, ικανός και νομοταγής, ενώ ο Μάρκελλος ή­ταν είτε ύπουλος, είτε ανίκανος, ίσως δε και τα δύο, αλλά αποτελούσε προσωπική επιλο­γή του Κωνστάντιου. Ο αυτοκράτορας δεν ε ­πιθυμούσε να έχει ο Ιουλιανός απόλυτη ε ­ξουσία στην επαρχία της Γαλατίας, τόσο λό­γω της απειρίας του, όσο και από φόβο μιας πιθανής εξέγερσης εναντίον του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ρωμαϊκή επαρχία της Γαλα­τίας δεν περιελάμβανε μόνο τη ση­μερινή Γαλλία και το Βέλγιο, αλλά και την Ισπανία, τα βρετανικά νησιά και τμήματα της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Ομως η αναφορά στη Γαλατία υπονοούσε την περιοχή μεταξύ των Πυρηναίων, των Αλπε­ων, του ποταμού Ρήνου και του Α τ­λαντικού ωκεανού, που περιελάμ- βανε πολλές επαρχίες με διαφορε­τική πολιτισμική εξέλιξη.

Την εποχή που ο Ιουλιανός ανέ- λαβε το αξίωμα του ανώτατου διοι­κητή στη Γαλατία το αμυντικό σύ­στημα στα σύνορα της επαρχίας αυτής είχε καταρρεύσει πλήρως.Ορδές Γερμανών βαρβάρων ξεχύ­θηκαν νότια και κατέστρεψαν τα ο­χυρωματικά έργα των Ρωμαίων σε όλο σχεδόν το μήκος του ποταμού Ρήνου. Αφού κατέλαβαν 45 περιτει­χισμένες πόλεις τις κατέσκαψαν σκορπίζοντας τον θάνατο στους α­βοήθητους κατοίκους τους. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στα ρω­μαϊκά εδάφη εξορμώντας όλο και πιο νότια με αρπακτικές και φονι­κές διαθέσεις. Οι απώλειες σε αν­θρώπινες ζωές και περιουσίες ήταν τεράστιες. Μεγάλες πομπές με λά­φυρα και αιχμαλώτους, μεταξύ των οποίων ήταν και πολλοί Ρωμαίοι α- νωτέρων τάξεων, κατευθύνονταν προς τον Βορρά. Τίποτα δεν φαινό­ταν ικανό να ανατρέψει την άσχημη αυτή κατάσταση στη Γαλατία. Το μόνο παρήγορο γεγονός ήταν η α­διαφορία των βαρβάρων να εγκα­τασταθούν στις ρωμαϊκές πόλεις.Η αντιπάθεια των νομαδικών φυ­λών προς τον οργανωμένο τρόπο ζωής τις ώθησε να μην επανδρώ­σουν τα ρωμαϊκά οχυρά που κατε- λάμβαναν και έτσι απώλεσαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν μια, προς όφελος τους, μη αναστρέψιμη κατά­σταση.

Οι τρεις βαρβαρικές φυλές ή, καλύτερα, ενώσεις φυλών που κατά καιρούς επέδραμαν ή διαβίωναν στην περιοχή, έφ ε­ραν ονόματα τα οποία αργότερα θα σχετίζο­νταν με τρία μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη. Ηταν οι Αλαμανοί, οι Φράγκοι και οι Σάξονες.

Οι Αλαμανοί ήταν νομάδες που κατοι­κούσαν στην ανατολική όχθη του Ρήνου και βόρεια του Δούναβη.

Ο’ι Φράγκοι ήταν εγκατεστημένοι βόρεια από τους Αλαμανούς, αποτελώντας επίσης μια εθνότητα στη δυτική όχθη του ποταμού Ρήνου, από τον ποταμό Μάας μέχρι τις γύρω από τη Βόρεια θάλασσα περιοχές. Στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. οι Φράγκοι εξαπλώθηκαν διά μέσου της Γαλατίας μέχρι την Ισπανία. Οι σποραδικές νίκες που πέτυχαν εναντίον τους ορισμένοι αυτοκράτορες όπως ο Μάρ­κος Αυρήλιος ή ο Πρόβος τούς αναχαίτισαν ως έναν βαθμό, αλλά δεν κατάφεραν να δια- σπάσουν τις δυνάμεις τους. Η ανδρεία και η

Ο Φλάβιος Β αλεντιν ια νός , χρ ισ τιανός δ ιο ικη τή ς σχολής τη ς α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς

φ ρουρ ά ς επ ί Ιουλ ίανού - παρά τους π εριορ ισμούς που ε ίχ ε θ έ σ ε ι ο

α υ το κ ρ ά το ρ α ς σ την α νέλ ιξη των χριστιανώ ν στα σ τρ α τιω τικ ά αξιώ μ ατα . Α ρ γό τερ α

α ν α γο ρ εύ 9η κ ε και α υ το κ ρ ά το ρ α ς (ανδρ ιά ντα ς, Μ π α ρ λ έττα , Ιτα λ ία ).

γενναιότητά τους δεν άργησαν να εκτιμη- θούν από τους Ρωμαίους, οι οποίοι τους χρη­σιμοποίησαν ως μισθοφόρους.

Οι Σάξονες δεν ήλθαν σε άμεση εμπλοκή με τον ρωμαϊκό στρατό. Οι επιδρομές τους όμως ανάγκασαν άλλες φυλές να μετανα­στεύσουν προς τη Γαλατία. Εγκατεστημένοι στα υψώματα μεταξύ των ποταμών Ρήνου και Ελβα, ήταν ο φόβος και ο τρόμος για τις απέ­ναντι όχθες της Βρετανίας. Οι Ρωμαίοι είχαν τοποθετήσει ειδικό αξιωματικό, τον κόμη της σαξονικής ακτής, με σκοπό να αποτρέπει με τους άνδρες του τις σαξονικές εισβολές που δυσκόλευαν την τροφοδοσία της Γαλα­τίας με βρετανικό καλαμπόκι.

Ο Ιουλιανός, όπως είδαμε, έ- φθασε στη Βιντομπόνα τον χειμώνα του 355-6. Την επόμενη άνοιξη και ενώ ήταν απορροφημένος από διά­φορα εσωτερικά ζητήματα και αλλη- λοσυγκρουόμενες διαδόσεις για τις κινήσεις του εχθρού, έφθασαν ά­σχημα νέα. Η πόλη Αυγουστόδουνο είχε δεχθεί επίθεση βαρβαρικής ορ­δής και μόλις που σώθηκε από την επέμβαση μιας μονάδας βετεράνων του ρωμαϊκού στρατού η οποία στάθμευε στην περιοχή. Ο Ιουλια- νός συνειδητοποίησε ότι θα έπρεπε να δράσει το συντομότερο δυνατό.Αφού έκανε τις απαραίτητες προε­τοιμασίες ξεκίνησε επικεφαλής στρατιωτικού σώματος με προορι­σμό την πόλη που κινδύνευσε. Είχε πάρει την απόφαση να μεταφέρει τον πόλεμο μέσα στα εχθρικά εδά­φη. Για τον σκοπό αυτό προγραμμά­τισε να ενώσει τις δυνάμεις του με εκείνες του διοικητή Μάρκελλου στο Ρεμί.

Στο Αυγουστόδουνο ο καίσαρας της Γαλατίας συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο ώστε να επιλεγεί η πιο κατάλληλη διαδρομή. Στην πορεία προς το Ρεμί σκόρπιες ομάδες ατά- κτων βαρβάρων έκαναν τον ρωμαϊ­κό στρατό να βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή. Φθάνοντας στην πόλη ο Ιουλιανός συναντήθηκε με τον Μάρκελλο και μετά από διαβουλεύ- σεις αποφάσισαν να κινηθούν προς τον Ρήνο. Στη διαδρομή αυτή, ε ­χθρική προσβολή στην ουρά της ρωμαϊκής φάλαγγας λίγο έλειψε να στοιχίσει πολύ ακριβά. Από τότε ο Ιουλιανός έγινε πιο επιφυλακτικός Q στις προελάσεις του διατηρώντας «* στάση επιφυλακής, γεγονός που στάθηκε σωτήριο για πολλές αν­θρώπινες ζωές.

Αντικειμενικός σκοπός της εκ­στρατείας του καίσαρα ήταν η ανακατάληψη των πόλεων και των οχυρών που βρίσκονταν κατά μήκος των φυσικών συνόρων κυρίως στη δυτική όχθη του ποταμού Ρήνου. Αλλος στόχος ήταν η εκδίωξη των εισβολέων από τις γύρω περιοχές και η αποκατάσταση της ασφάλειας των συγκοινωνιών.

Η πόλη Βορβητόμαγος ήταν η πρώτη που επέστρεψε στα ρωμαϊκά χέρια. Στην περιοχή αυτή έγινε και η πρώτη κατά παράταξη μάχη με τους Αλαμανούς. Η στρατιωτική ανωτερό­τητα των Ρωμαίων ήταν παραπάνω από εμφα­νής. Ο Ιουλιανός τοποθέτησε τον στρατό του σε δρεπανοειδή σχηματισμό περιορίζο­ντας τον εχθρό ανάμεσα στα δύο άκρα του.Οι συνέπειες ήταν καταστρεπτικές για τους βαρβάρους, που περικυκλωμένοι αποδεκατί- στηκαν.

Λίγο αργότερα ο νεαρός καίσαρας σημεί­ωσε μια ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία. Ανακα- τέλαβε την Αγριππίνα και ανάγκασε τους Φράγκους της περιοχής να δεχθούν ταπει­νωτική συνθήκη ειρήνης. Η οχύρωση της Α-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

10

γριππίνας ήταν πολύ ισχυρή και η κατα­στροφή που είχε υποστεί από τους βαρβά­ρους περιορισμένη. Εγκατεστημένοι εκεί οι Ρωμαίοι είχαν την ευχέρεια να ελέγχουν την ευρύτερη περιοχή. Εξάλλου όλα σχε­δόν τα άλλα παλαιά οχυρά είχαν κατα- στραφεί από τον εχθρό.

Πολύ σύντομα, όμως, έγιναν φανερές και οι αδυναμίες της εκστρατείας του Ιου- λιανού. Οι ανακαταλήψεις δεν θα είχαν κανένα νόημα αν δεν συνοδεύονταν από την τοποθέτηση ισχυρής φρουράς στα στρατηγικά σημεία που εγκατέλειπαν οι βάρβαροι. Αυτό όμως ήταν πρακτικά αδύ­νατο επειδή έτσι θα αποδυναμωνόταν ο κυρίως στρατός, ο οποίος δεν ήταν ιδιαί­τερα μεγάλος αριθμητικά. Ετσι κατά τη διάρκεια της οπισθοχώρησης του Ιουλια- νού με σκοπό τη διαχείμαση στην πόλη Σέ- νονες ορδές Αλαμανών ξεχύθηκαν στα ε ­δάφη που μόλις είχαν εκκαθαρίσει οι Ρω­μαίοι, απειλώντας άμεσα ακόμα και τον ί­διο τον στρατό τους. Οι βάρβαροι απο­σύρθηκαν μετά από 30 περίπου ημέρες και οι Ρωμαίοι στρατιώτες σώθηκαν σαν από θαύμα. Ο Μάρκελλος ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και στη θέση του ο Κωνστάντιος απέστειλε έναν πολύ ικανότερο στρατιωτικό, τον Σεβήρο.

Κατά το ίδιο διάστημα, ύστερα από μία α­κόμη παρέμβαση της Ευσεβίας, η εξουσία του Ιουλιανού στη Γαλατία διευρύνθηκε. Με λυμένα τα χέρια μπορούσε πλέον να αποφα­σίζει ο ίδιος ελεύθερα τον τρόπο διεξαγω­γής του πολέμου στην επαρχία του.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα ο Ιουλια- νός προχώρησε στις αναγκαίες προετοιμα­σίες για την επόμενη εκστρατεία γυμνάζο­ντας τους άνδρες του και συγκεντρώνο­ντας τα απαραίτητα εφόδια. Ο ίδιος συμμε­τείχε στις ασκήσεις και στη σκληραγώγηση των απλών στρατιωτών, ενώ παράλληλα α- φαιρούσε ώρες από τη νυκτερινή του ανά­παυση και τις αφιέρωνε στις φιλολογικές με­λέτες και στη συγγραφή, ακολουθώντας το πρότυπό του, τον περίφημο αυτοκράτορα και διανοούμενο Μάρκο Αυρήλιο. Κατάργησε τα πολυτελή δείπνα και συμμετείχε στο κοι­νό συσσίτιο των στρατιωτών διαβιώνοντας ό­πως ο τελευταίος των ανδρών του. Αν και η ε ­ξουσία του δεν εκτόπιζε εκείνη του πολιτι­κού διοικητή, συχνά παρενέβαινε για να απο- καταστήσει τη δικαιοσύνη. Στα νομικά ζητή­ματα ήταν πάντοτε ήπιος και επιεικής. Πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση αναφορικά με τα διάφορα αιτήματα που δεχόταν διέταζε να γίνει πλήρης διερεύνηση του προβλήματος από τους περιφερειακούς διοικητές.

Στα οικονομικά θέματα ο Ιουλιανός έδω­σε ιδιαίτερη προσοχή. Αποφάσισε να καταρ­γήσει τους μεγάλους φόρους και περιόρισε τα κέρδη των ισχυρών σε βάρος των φτωχών τάξεων. Η συμπεριφορά του δυσαρέστησε τους προύχοντες της περιοχής, οι οποίοι τον διέβαλλαν στον αυτοκράτορα ως μελλοντικό

Αν και η χρ ισ τιαν ική Ά ρησκεία ανα γνω ρ ίσ τηκε ως επ ίσημη το υ κ ρ ά το υ ς

από α ρ κ ετο ύ ς α υ το κ ρ ά το ρ ες , η Σ ύ γ κ λ η το ς π αρ έμ εινε επ ί α ρ κ ετά μ εγά λο δ ιάστημα

π αγανιστική. Εδώ βλέπ ουμε ελ εφ α ν το σ τέ ιν ο πλακίδ ιο για το υ ς γάμους κόρη ς παγανιστή σ υ γκ λη τικ ο ύ , σ το οποίο ε ικ ο ν ίζετα ι ιέρ ε ια

εμπ ρός από βωμό (4ος αιώ νας μ.Χ.).

επαναστάτη πετυχαίνοντας να απομακρύ- νουν τον σύμβουλό του Σαλούστιο.

Κατά την παραμονή του στη Γαλατία ο Ιουλιανός πραγματοποίησε σημαντικό συγ­γραφικό έργο. Εγραψε το "Εγκώμιο της Ευ­σεβίας", το "Εγκώμιο για τον Κωνστάντιο", το "Παραμυθητικό εις εαυτόν" και αρκετά άλλα έργα, μερικά από τα οποία σώθηκαν ως τις μέρες μας.

Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ

Αν και το όφελος από την απομά­κρυνση του ανίκανου Μάρκελλου ήταν σημαντικό, μια νέα δυσκολία παρου­σιάστηκε λίγο πριν από την εκστρατεία του 357. Ο Ιουλιανός ήταν αναγκασμέ­νος να επιχειρήσει μαζί με τον ύπουλο στρατιωτικό Βαρβατίωνα, έμπιστο του αυτοκράτορα, ο στρατός του οποίου είχε παλαιότερα νικηθεί από τους Αλα- μανούς. Ο Βαρβατίων, πολύ μεγαλύτε­ρος σε ηλικία από τον καίσαρα, τον φθονούσε για τις επιτυχίες του ενα­ντίον των βαρβάρων. Ετσι επεδείκνυε απροθυμία να δεχθεί διαταγές ή να συ­νεργαστεί με τον Ιουλιανό. Εξάλλου ο ρόλος που είχε διαδραματίσει παλαιό­τερα στην εκτέλεση του αδελφού τού καίσαρα, Γάλλου, τον έκανε να φοβάται μια πιθανή πράξη αντεκδίκησης.

Παρόλες τις δυσχέρειες ο Ιουλια-νος προχώρησε στην εφαρμογή των σχεδίων του. Αποφάσισε να χωρίσει τις ρωμαϊκές λεγεώνες σε δύο τμήματα ώ­στε να επιτεθούν από διαφορετικά μέ­ρη στους Αλαμανούς και να τους αιφ- νιδιάσουν. Το ένα σώμα βρισκόταν υπό τις διαταγές του καίσαρα, ενώ το άλλο βρισκόταν υπό την ηγεσία του Βαρβα­τίωνα. Ο τελευταίος όμως έκανε ό,τι μπορούσε για να εμποδίσει τον Ιουλια- νό να πετύχει. Ο καίσαρας όχι μόνο θα ήταν μόνος στις προσπάθειες του, αλ­λά επιπλέον θα έπρεπε να αντιμετωπί­ζει και τις δολιοφθορές του συμπολε­μιστή του.

Ο Βαρβατίων, τυφλωμένος από το μίσος κατά του Ιουλιανού, έκαψε τις ρω­μαϊκές βάρκες που βρίσκονταν στον Ρή­νο για να εμποδίσει τη δημιουργία της α- ιαραίτητης γέφυρας από όπου θα περ- ούσε στην απέναντι όχθη ο στρατός του ιίσαρα. Παράλληλα επιτέθηκε στις άμα- ; που μετέφεραν τρόφιμα και εφόδια για ς στρατιώτες του Ιουλιανού και κατέ­

στρεψε ό,τι δεν μπορούσε να χρησιμοποιή­σει. Μετά από αυτά ο μοχθηρός αξιωματού- χος διέταξε τους άνδρες του να μείνουν αμέ­τοχοι στις προσπάθειες του καίσαρα, βέβαι­ος πλέον για την επικείμενη καταστροφή του προσωπικού εχθρού του.

Ο Ιουλιανός βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν έμεινε όμως αδρανής. Δ ιέταξε τους άν­δρες του να επιτεθούν σε μια από τις νησί­δες του Ρήνου, όπου το ρεύμα του ποταμού ήταν λιγότερο ορμητικό και τα νερά δεν εί­χαν μεγάλο βάθος. Μετά από μάχη επάνω στη νησίδα περιήλθαν στα χέρια των Ρωμαί­ων αρκετές βαρβαρικές σχεδίες και τρόφιμα, που αναπλήρωσαν ως έναν βαθμό τις φθο­ρές του Βαρβατίωνα. Για τον τελευταίο μάλι­στα ο πέλεκυς της θείας δίκης έπεσε βαρύς. Οταν είδαν οι Αλαμανοί ότι οι άνδρες του Βαρβατίωνα είχαν εγκαταλείψει τις θέσεις τους και δεν έδειχναν διάθεση να πολεμή­σουν, εξαπέλυσαν μαζική επίθεση εναντίον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ τη ν Α ντιόχεια ο Ιουλ ιανός π ροσπ άθησε να π είσει το ν λαό για τη ν α ξία τη ς αναβίω σης τη ς αρχα ίας θρ η σ κ εία ς . Η πόλη όμω ς του επ ιφ ύλαξε μόνο α π ο γ ο η τεύ σ εις (μωσαϊκό δάπεδο από έπ αυλη τη ς Α ντιό χεια ς , 4ος αιώνας μ.Χ. - π αρ ιστάνει σκηνή κυνηγιού και προσφορά σε ιερ ό της Α ρ τέμ ιδ α ς).

τους και τους επέφεραν συντριπτική ήττα. Αποδεκατισμένος ο στρατός του γηραιού στρατηγού οπισθοχώρησε στη Βασιλεία, ενώ ο ίδιος ο ανεπαρκής Βαρβατίων επέστρεψε στην Αυλή του Κωνστάντιου.

0 Ιουλιανός πληροφορούμενος τα νέα διέταξε να επιταχυνθούν οι ρυθμοί επιδιόρ­θωσης των παλαιών οχυρών στον Ρήνο. Είχε αντιληφθεί ότι μετά τη μεγάλη τους επιτυχία τα γερμανικά φύλα θα επιχειρούσαν να ξεκα­θαρίσουν μια για πάντα τους λογαριασμούς τους με τους Ρωμαίους.

Πράγματι οι ενωμένες αλαμανικές ορδές προέλαυναν προς τις θέσεις που κατείχε ο καίσαρας. Επικεφαλής των 35.000 βαρβάρων ήταν ο διαβόητος για τη σκληρότητά του βα­σιλιάς Χνοδομάρ. Τον ακολουθούσαν πέντε μικρότεροι βασιλείς και πολλοί φύλαρχοι με τον στρατό τους. Απέναντι τους ο Ιουλιανός δεν είχε να παρατάξει παρά λίγες χιλιάδες.

Ο Χνοδομάρ πληροφορήθηκε από έναν Ρωμαίο λιποτάκτη την κατάσταση του αντι­πάλου του και έστειλε απειλητικό μήνυμα στον καίσαρα ζητώντας την άμεση απόδοση όλων των εδαφών που είχε ανακαταλάβει και την απόσυρση των Λατίνων στρατιωτών από την περιοχή, διαφορετικά θα γνώριζαν όλοι τον θάνατο. Ο Ιουλιανός κράτησε κοντά του τους απεσταλμένους του Γερμανού βασιλιά μέχρι να ολοκληρώσει τις προετοιμασίες του. Επειτα τους άφησε να φύγουν φορτω­μένοι με δώρα για τον Χνοδομάρ με σκοπό να κερδίσει χρόνο, ενώ ταυτόχρονα μετακι- νήθηκε προς το Αργεντοράτο, το σημερινό Στρασβούργο, που την εποχή εκείνη ήταν κάτι περισσότερο από ένα οχυρωμένο ρωμαϊ­

κό στρατόπεδο.Κοντά στο Στρασβούργο ο Ιουλιανός ήλ­

θε για πρώτη φορά σε οπτική επαφή με τον εχθρό. Ο έπαρχος του πραιτωρίου, Φλωρέ- ντιος, πρότεινε αρχικά τη δωροδοκία του ε ­χθρού ώστε να αποφευχθεί μια τόσο δύσκο­λη μάχη, όμως στο τέλος συμφώνησε ότι θα έπρεπε να ενεργήσουν άμεσα.

Ο Ιουλιανός ενθαρρύνοντας τους άν- δρες του ρίχτηκε πρώτος στη μάχη, ακολου­θώντας μια τακτική που τον χαρακτήριζε καθ' όλη τη διάρκεια του πολεμικού του βί­ου. Για αρκετή ώρα το αποτέλεσμα της σύ­γκρουσης έδειχνε αβέβαιο. Το ρωμαϊκό ιππι­κό στη δεξιά πτέρυγα άρχισε να οπισθοχωρεί κάτω από την πίεση των Γερμανών, γεγονός που ανάγκασε τον Ιουλιανό να παλέψει ο ί­διος με όλη του τη δύναμη για να συγκροτή­σει μια άτακτη φυγή, εξέλιξη όχι άγνωστη στις μάχες σώμα με σώμα. Αργότερα τους άνδρες που είχαν δειλιάσει στη μάχη θα τους έβαζε να παρελάσουν ντυμένοι γυναι­κεία. Ο πανικός του ρωμαϊκού ιππικού προ- κλήθηκε εν μέρει από ένα τέχνασμα των βαρβάρων, οι οποίοι τοποθέτησαν πεζούς στρατιώτες ανάμεσα στο ιππικό με σκοπό να δυσκολέψουν τις κινήσεις των αλόγων και να εκμεταλλευθούν τη συντριπτική αριθμητική τους υπεροχή. Οι ανθρώπινες απώλειες γΓ αυτούς δεν είχαν μεγάλη σημασία, καθώς α­ποτελούσε ανώτατη διάκριση να πεθάνει κά­ποιος για τον αρχηγό του . Ετσι οι πεζοί και ε ­λαφρά οπλισμένοι Αλαμανοί κτυπούσαν τα ά­λογα από χαμηλά προξενώντας μεγάλες απώ­λειες.

Παρά τις αδυναμίες του ρωμαϊκού ιππι­

κού στην περιφέρεια, που λίγο έλειψε να έ ­χουν καταστρεπτικές συνέπειες, το πεζικό του Ιουλιανού παρέμεινε πλήρως συντεταγ­μένο στο κέντρο. Η πειθαρχία τους υποβοη- θούμενη από την αλύγιστη θέληση του ίδιου του καίσαρα, ο οποίος ήταν πανταχού πα­ρών, τις στρατιωτικές ικανότητες του στρα­τηγού Σεβήρου και την απαράμιλλη γενναιό- j τητα των Γαλατών μισθοφόρων, έφερε τη νί- κη στο ρωμαϊκό στρατόπεδο παρά την αριθ­μητική υπεροχή και τις μεγάλες φυσικές δυ­νάμεις των βαρβάρων. Στο πεδίο της μάχης άφησαν την τελευταία τους πνοή 6.000 περί­που Γερμανοί, ενώ οι απώλειες του ρωμαϊκού στρατού περιορίστηκαν σε 247 άνδρες. Η νί­κη ήταν μεγαλειώδης. Μόλις που συγκρότη­σε ο Ιουλιανός τους άνδρες του ώστε να μη σκορπιστούν καταδιώκοντας τους Αλαμα- νούς φυγάδες, που για να σωθούν έπεφταν στα παγωμένα νερά του Ρήνου. Ο φοβερός Χνοδομάρ παραδόθηκε. Το θάρρος του τον είχε εγκαταλείψει σε τέτοιο σημείο ώστε πα- ρακαλούσε κλαίγοντας να του χαρίσουν τη ζωή, γεγονός που έκανε τον Ιουλιανό να αι­σθανθεί απέχθεια. Ο τελευταίος διέταξε να τον στείλουν αιχμάλωτο στην Κωνσταντινού­πολη, ως χειροπιαστή απόδειξη για την έκβα­ση της μάχης.

Η σπουδαία αυτή νίκη του 357, κερδισμένη σε πολύ δύσκολες περιστάσεις, παρέμεινε μνημειώδης όσον αφορά τις επι­πτώσεις της. Ο φόβος που ενέσπειρε στις γερμανικές φυλές ολόκληρης της περιοχής θα εξασφάλιζε για πολύ καιρό την ειρήνη στη Γαλατία. Ο Ιουλιανός με μεγάλη δυσκο­λία κατέστειλε κινήσεις των στρατιωτών του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ν ομ ίσ μ ατα τη ς επ οχής του Ιουλιανού . Σ το α ρ ισ τερ ό α υ το κ ρ ά το ρ α ς ε ικ ο ν ίζετα ι α γέν ε ιο ς κ α τά την πρώτη π ερίοδο τη ς βασ ιλείας του .Σ το δ εξ ιό είναι φ ανερή η στρ οφ ή το υ προς την αρχαία Ελλάδα και τα α να τολικά μυσ τήρ ια . Ε τσ ι π αρ ουσ ιά ζετα ι μ ε εμφ άνιση αρχαίου Ελληνα φ ιλοσόφ ου. Σ τη ν άλλη π λευρά του νο μ ίσ μα τος εμ φ α ν ίζ ετα ι ο τα ύ ρ ο ς , το σύμβολο του Μ ιΘ ραϊσμού, καθώ ς και δύο άστρα που συμβολίζουν τον ήλιο και τη σελήνη.

που προσπάθησαν να τον ανακηρύξουν αύ- γουστο. Θεώρησε πιο φρόνιμο να παραχωρή­σει στον Κωνστάντιο τις δάφνες της νίκης. 0 ίδιος, με τη σεμνότητα που τον διέκρινε, δεν επιθυμούσε να έχει καμία σχέση με ραδιουρ­γίες. Αφού άφησε λάφυρα και αιχμαλώτους στην περιοχή του Μετς, προέλασε μέσα στην εχθρική χώρα διασχίζοντας τον Ρήνο. Ηταν αποφασισμένος να αποφέρει στον αλα- μανικό κίνδυνο το οριστικό κτύπημα, αποσο­βώντας τον μια για πάντα. Οπου περνούσε ο ρωμαϊκός στρατός σκόρπιζε τον όλεθρο και την καταστροφή. Τα σπίτια των βαρβάρων παραδίδονταν στις φλόγες και η όποια υπο­δομή τους καταστρεφόταν. Με τον τρόπο αυτό ο στρατός του Ιουλιανού βάδισε μέχρι τα πυκνά δάση γύρω από τον ποταμό Μάιν. Ομως ο χειμώνας πλησίαζε και το χιόνι έκανε πλέον ζωηρή την εμφάνισή του. Το εγχείρη­μα μιας περαιτέρω προέλασης σε μια δύσκο­λη και εχθρική περιοχή κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες θα ήταν τουλάχιστον πα­ρακινδυνευμένο. Ο Ιουλιανός πρότεινε ανα-

12 κωΧή στους αντιπροσώπους που έστειλαν οι ■*« βαρβαρικές φυλές και εκείνοι δέχθηκαν την

υποταγή τους.Επιστρέφοντας στη Γαλατία ο Ιουλιανός

επέλεξε τη Λουτετία, την αγαπημένη μικρή πόλη των Φράγκων, για τη διαχείμαση του στρατού του (επρόκειτο για το σημερινό Πα­ρίσι, το οποίο τό τε ήταν κάτι περισσότερο από ένα νησάκι στον ποταμό Σηκουάνα).

Στην περιοχή της Λουτετίας διασταυρώ­νονταν αρκετοί στρατιωτικοί δρόμοι, το κλί­μα ήταν αρκετά θερμό και άφθονες καλλιέρ­γειες κάλυπταν τις ανάγκες επισιτισμού του στρατού. Εκεί ο Ιουλιανός ασχολήθηκε με διάφορα διοικητικά και πολιτικά ζητήματα. Μεταξύ αυτών ήταν και οι οικονομικές με­ταρρυθμίσεις. Ο καίσαρας εμπόδισε την αύ­ξηση των φόρων από τον Φλωρέντιο, παρά την επέμβαση του ίδιου του αυτοκράτορα που με επιστολή του διαμήνυσε να την απο­δεχθεί.

Την άνοιξη του 358 ο Βαρβάτιος στάλθη­κε με εντολή του Κωνστάντιου εναντίον μιας αλαμανικής φυλής που δεν συμμετείχε στη συμφωνία ειρήνης. Ο Ιουλιανός κινήθηκε προς τον Ρήνο για άλλη μια φορά. Στο μετα­ξύ η υδάτινη επικοινωνία μεταξύ Βρετανίας και Ρήνου αποκαταστάθηκε και νέος στόλος έπρεπε να ναυπηγηθεί. Η φορολογία ήταν α­

ναπόφευκτη και εμφανίστηκαν κρούσματα ανυπακοής και λιποταξίας στον ρωμαϊκό στρατό, ο οποίος στερήθηκε τον μισθό του. Παρόλα αυτά η εκστρατεία του Ιουλιανού στον Ρήνο είχε θετική έκβαση. Ο βασιλιάς των Αλαμανών Σουομάρ, κυρίαρχος στις φυ­λές μεταξύ Ρήνου και Μάιν, υποτάχθηκε στον Ιουλιανό. Ενας άλλος φύλαρχος, ο Χορ- τάρ, αναγκάσθηκε επίσης να υποταχθεί απε­λευθερώνοντας πλήθος Ρωμαίων τους οποί­ους είχε αιχμαλωτίσει σε παλαιότερες επι­δρομές του στη Γαλατία.

Ο επόμενος χειμώνας ήταν για τον νεαρό καίσαρα ιδιαίτερα κοπιαστικός. Για μια φορά ακόμα έριξε ιδιαίτερο βάρος στις πολιτικές και νομικές υποθέσεις της επικρατείας του προσπαθώντας να αποκαταστήσει την κοι­νωνική ισορροπία. Ολες οι εκστρατείες που επιχείρησε ο Ιουλιανός στέφθηκαν από από­λυτη επιτυχία, εκκαθαρίζοντας τα σύνορα από τους εχθρούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­ρίας. Στις επιτυχίες του συνέβαλαν η σιδερέ­νια θέληση, η υπομονή, αλλά και η ελληνική παιδεία του στην οποία χρωστούσε το ασυμ­βίβαστο του χαρακτήρα του και τη γενναιό­τητα της ψυχής του.

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΣΤΗ ΛΟΥΤΕΤΙΑ

Ενώ η κατάσταση στη ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας βρισκόταν υπό έλεγχο και οι βάρβαροι των συνόρων είχαν υποταχθεί, στην Ανατολή η κατάσταση ήταν εντελώς δια­φορετική. Οι Πέρσες του βασιλιά Σαπώρ Β' προέλασαν και πολιόρκησαν την πόλη Αμιδα. Στις 6 Οκτωβρίου του 359 η πόλη έπεσε και ό­σοι κάτοικοι παρέμειναν ζωντανοί, μετά την τρομερή σφαγή, σύρθηκαν σκλάβοι στην Ανα­τολή. Ο Κωνστάντιος, αποφασισμένος να α­ντιμετωπίσει τον περσικό κίνδυνο, έδωσε ε ­ντολή να του αποσταλούν 300 επίλεκτοι άν- δρες από κάθε στρατιωτικό σώμα, καθώς και τα καλύτερα μισθοφορικά σώματα της Γαλα­τίας, οι κοόρτεις των Βατάβων, των Ερούλων και των Κελτών.

Η στρατολόγηση, όμως, των ανδρών αυ­τών είχε γίνει βάσει συμφωνίας που προέβλε- πε τη μη απομάκρυνσή τους από την πατρίδα τους τη Γαλατία. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να φύγουν και να αφήσουν ανυπεράσπιστες τις οικογένειες και τις περιουσίες τους. Η α­

ναταραχή που ακολούθησε την είδηση της διαταγής του αυτοκράτορα ήταν μεγάλη και εντάθηκε ακόμα περισσότερο κατά τη διάρ­κεια της νύκτας. Οι στρατιώτες συγκεντρώ­θηκαν έξω από το οίκημα του καίσαρα στη Λουτετία, περίπου στο σημείο όπου βρίσκε­ται σήμερα η Παναγία των Παρισίων, φωνάζο- ντας και αποκαλώντας τον αύγουστο. Ο Ιου- λιανός στην αρχή προσπάθησε να καθησυχά­σει τους άνδρες του, υποσχόμενος ότι θα έ­κανε ό,τι ήταν δυνατό για να ανακληθεί η δια­ταγή του Κωνστάντιου. Δεν κατάφερε όμως τίποτα και επέστρεψε στο δωμάτιό του. Ενώ η ανησυχία του αυξανόταν τα μάτια του στράφηκαν στον ουρανό σαν να ζητούσαν από εκεί μια λυτρωτική απάντηση. Τότε εμφα­νίστηκε κάποιο ουράνιο σώμα, ίσως κάποιος μετεωρίτης, γεγονός που θεωρήθηκε από ό­λους θείο σημάδι. Οι στρατιώτες έσπασαν την πόρτα του δωματίου του καίσαρα και όρ- μησαν μέσα. Λίγα λεπτά αργότερα βγήκαν έξω μεταφέροντας τον Ιουλιανό πάνω σε μια ασπίδα, πράξη με την οποία οι βάρβαροι ανα- κήρυσσαν τον βασιλιά τους. Αμέσως μετά του φόρεσαν ένα στέμμα, κατασκευασμένο πρόχειρα από κάποιο στρατιωτικό διάδημα, και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα Για τον νε­αρό καίσαρα ο δρόμος προς την εξουσία είχε ανοίξει μάλλον χωρίς τη θέλησή του.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

Επόμενη κίνηση του Ιουλιανού ήταν να πληροφορήσει ο ίδιος τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο για τη Στάση στη Λουτετία. Θέ­λησε να αποφύγει τη δυναστική ρήξη με τον εξάδελφό του, που θα ήταν γΓ αυτόν η απαρ­χή νέων δεινών. Εξάλλου ποτέ δεν είχε αγα­πήσει πραγματικά την πολιτική και τα μεγα­λεία δεν ταίριαζαν στον λιτό και φιλοσοφη­μένο χαρακτήρα του. Εκείνο που ζητούσε από τον αυτοκράτορα ήταν να του αναγνωρι­στεί ο τίτλος του αυγούστου στη Γαλατία και να ανακληθεί η διαταγή επιστράτευσης των ανδρών του. Ο Κωνστάντιος έσκισε την επι­στολή και απάντησε με τόσο προσβλητικό τρόπο ώστε οι στρατιώτες λίγο έλειψε να σκοτώσουν τον αυτοκρατορικό απεσταλμέ­νο. Ο Ιουλιανός δεν είχε πλέον άλλη επιλογή. Αφού τακτοποίησε κάποια μικροπροβλήματα που προκάλεσαν οι Φράγκοι του νότιου Ρή-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νου, το καλοκαίρι του 360 μετακινήθηκε στη Βιντομπόνα προετοιμάζοντας τους άνδρες του για την αναπόφευκτη σύγκρουση με τον Κωνστάντιο.

Τον χειμώνα αλαμανικά φύλα που ενερ­γούσαν για λογαριασμό του Κωνστάντιου ει­σέβαλαν στη Γαλατία, όπου εξοντώθηκαν τ ε ­λικά από τον στρατό του Ιουλιανού. Το καλο­καίρι του 361 ο Ιουλιανός πήρε την τελική α­πόφαση. Διαίρεσε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σε δύο σώματα με επικεφαλής τούς έμπειρους στρατηγούς Νευίτα και Ιοβίνο και τους διέταξε να προελάσουν προς την Ιταλία και την Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος επικεφα­λής 3.000 ανδρών ακολούθησε την υδάτινη οδό του ποταμού Δούναβη με τη βοήθεια του στόλου του. Μέσα σε τέσσερις μήνες ο Ιουλιανός βρέθηκε στην καρδιά του Ιλλυρι­κού Θέματος, στο Σίρμιο. Αφού κατέλαβε το στρατηγικό πέρασμα στα στενά Σούκεις επέ­στρεψε στη Ναϊσσό για να διαχειμάσει. Από εκεί με μια σειρά επιστολών ενημέρωσε τους πληθυσμούς των πόλεων της Ιταλίας και της Ελλάδας για τους σκοπούς της εκστρατείας του, με στόχο να κερδίσει τη συμπάθειά τους.

Στο μεταξύ ο Κωνστάντιος αποφάσισε να επιστρέφει από την Αντιόχεια όπου βρισκό­ταν συντονίζοντας τη δράση του ρωμαϊκού στρατού κατά των Περσών. Επειδή όλα έδει­χναν ότι οι Πέρσες δεν θα επιτίθεντο τη χρο­νιά εκείνη, σκέφτηκε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή για να αναμετρηθεί με τον Ιουλιανό που εποφθαλμιούσε την Αυτοκρατορία. Κα­τά την επιστροφή του, όμως, στην Κωνστα­ντινούπολη αρρώστησε βαριά και στις 5 Νο­εμβρίου του 361 πέθανε, έχοντας μόλις προ- φθάσει να βαπτισθεί από τον αρειανό επί­σκοπο Ευζώιο. Λίγο πριν από τον θάνατό του όρισε ως διάδοχό του τον Ιουλιανό, θέλο­ντας ίσως να εξιλεωθεί απέναντι του για τα δεινά που είχε προκαλέσει, αλλά και επειδή ήταν άτεκνος και ο Ιουλιανός ήταν ο τελευ ­ταίος επιζών της δυναστείας των Φλαβίων.

Η είδηση του θανάτου του αυτοκράτορα Κωνστάντιου έφθασε στη Ναϊσσό τον Δεκέμ­βριο του 361 προκαλώντας ανακούφιση σε ό­λους. Στις 11 Δεκεμβρίου Σύγκλητος και λα­ός υποδέχθηκαν τον Ιουλιανό έξω από την Κωνσταντινούπολη με επευφημίες και ζητω­κραυγές. Ο τριαντάχρονος καίσαρας ήταν πλέον αυτοκράτορας.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ

Στους έξι μήνες που διέμεινε στην Κων­σταντινούπολη ο Ιουλιανός έθεσε σε εφαρ­μογή μια σειρά από μεταρρυθμίσεις. Οι στό­χοι του είχαν τρεις κατευθύνσεις: την ανα­διοργάνωση της κρατικής μηχανής, τη θρη­σκευτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και την πληρέστερη στρατιωτική οργάνωση με σκοπό την εξουδετέρωση των Περσών.

Πρώτη του ενέργεια ήταν η τοποθέτηση, σε θέσεις - κλειδιά, έμπιστων προσωπικών του συνεργατών. Επειτα όρισε έκτακτα και τακτικά δικαστήρια για να ασχοληθούν με τις ατασθαλίες των δημοσίων υπαλλήλων του

παλαιού καθεστώτος. Απομάκρυνε από το παλάτι τους αυλοκόλακες και τους ύπου­λους μυστικοσύμβουλους του Κωνστάντιου που παρασιτούσαν εκεί. Ακόμα απέλυσε με­γάλο μέρος του προσωπικού των ανακτόρων στην προσπάθειά του να μειώσει την τάση για πολυτέλεια. Στο στόχαστρό του βρέθη­καν οι τάξεις των αξιωματούχων και των γρα­φειοκρατών. Προσπάθησε να αναβαθμίσει την περιφερειακή διοίκηση λαμβάνοντας μέ­τρα σε βάρος του συγκεντρωτισμού.

Πιστός στην αρχαία θρησκεία ο Ιουλια- νός θέλησε να αποκαταστήσει και να τονώ­σει την ειδωλολατρία. Οι λόγοι που τον οδή­γησαν στην πολιτική αυτή ήταν πολλοί. Πί­στευε ότι μαζί με το αρχαιοελληνικό θρη­σκευτικό οικοδόμημα θα γκρεμιζόταν και η πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων, που τόσο θαύμαζε και α­γαπούσε. Μετά την απαγόρευση (από τον Κωνστάντιο, επί ποινής θανάτου) της προ­σφοράς θυσιών στους αρχαίους θεούς, οι ναοί είχαν κλείσει και η εθνική θρησκεία είχε παρακμάσει. Ο Ιουλιανός θα έδινε την τελευ ­ταία μάχη για την αρχαία θρησκεία, μια μάχη άνιση και ίσως ουτοπική, αφού η νέα θρη­σκεία, ο χριστιανισμός, είχε ήδη κυριαρχήσει στις κοινωνικές μάζες.

Πρώτα απ' όλα ο νέος αυτοκράτορας κή­ρυξε την ανεξιθρησκία ανακαλώντας όλους τους χριστιανούς, αιρετικούς και μη, από την εξορία στην οποία τους είχε καταδικάσει το παλαιό καθεστώς. Επειτα, έχοντας ως παρά­δειγμα την κοινωνική οργάνωση της εκκλη­σίας, προσπάθησε να δημιουργήσει ένα συ­ντονισμένο ελληνικό ιερατείο με την καθιέ­ρωση λειτουργιών και θρησκευτικών ύμνων. Εδειξε μεγάλη ανοχή στους Εβραίους επι- τρέποντάς τους να ασκούν ανενόχλητοι τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, με το σκεπτι­κό ότι θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμοι ως αντίβαρο στην εξάπλωση των χριστιανών. Οι προσπάθειές του, όμως, να ανοικοδομήσει τον ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ α- πέτυχαν. Ιδρυσε πλήθος φιλανθρωπικών ι­δρυμάτων, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και ησυχαστήρια υπό την επί­βλεψη του ελληνικού ιερατείου, μιμούμενος την αλληλεγγύη των χριστιανών. Παράλληλα απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδά­σκουν επειδή αντιστρατεύονταν την ουσία της αρχαιοελληνικής παιδείας, μη αποδεχό­μενοι τους θεούς που περιγράφουν ο Ομη­ρος και ο Ησίοδος - των οποίων τα έργα εξα ­κολουθούσαν να αποτελούν την εποχή εκεί­νη βασικά διδακτικά εργαλεία.

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουλιανού διέφερε ριζικά από εκείνη των προηγούμε­νων αυτοκρατόρων. Ο αυτοκράτορας δεν προσπάθησε να επωφεληθεί από τη δύναμη που του προσέφερε η κυρίαρχη θρησκεία, ειδωλολατρική ή χριστιανική. Επιθυμώντας να προσφέρει αυτό που πίστευε αληθινά προσπάθησε να δημιουργήσει μια νέα θρη­σκεία με αίγλη αρχαιοελληνική, θεουργικές προϋποθέσεις ανατολικών θρησκειών (Μι- θραϊσμός - Κυβέλη) και κοινωνική οργάνωση χριστιανική με δογματικό περιεχόμενο νεο­πλατωνικό. Νόμισε ότι θα μπορούσε να πεί­

σει τον λαό για τη χρησιμότητα των απόψεών του. Ουσιαστικά δεν προέβη ποτέ σε διωγ­μούς. Προσωπικές διαμάχες με τον Μέγα Α­θανάσιο οδήγησαν τον Ιουλιανό να τον εξο ­ρίσει δύο φορές - μέτρο που ποτέ δεν γενι­κεύτηκε. Κάποιες αναφορές για μαρτύρια επί της εποχής του μάλλον αφορούν προσω­πικές επιλογές μεμονωμένων τοπικών διοι­κητών. Ο Ιουλιανός στάθηκε σε όλη του τη ζωή μετριοπαθής και συγκροτημένος, σκλη­ρότερος απέναντι στον εαυτό του παρά απέ­ναντι στους εχθρούς του.

Η αναδιοργάνωση του στρατού ήταν ένα από τα σοβαρότερα θέματα που απασχόλη­σαν τον αυτοκράτορα. Διόρισε νέους, ικα­νούς αξιωματικούς και καθιέρωσε καθημερι­νά γυμνάσια με βάση την εμπειρία που είχε αποκτήσει στη Γαλατία. Ανεφοδίασε και επι­διόρθωσε τα ρωμαϊκά οχυρά του Δούναβη και της Θράκης. Ακόμα αύξησε σημαντικά τους μισθούς των αξιωματικών για να προ- σελκύσει τους ικανότερους πολίτες.

Αντιμετωπίζοντας το ζήτημα της ορθής απονομής δικαιοσύνης ως ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του, ο Ιουλιανός αναδιοργάνω­σε το σύστημα της δικαιοσύνης και απέδωσε άφθονο νομοθετικό έργο. Οι προσπάθειές του επικεντρώθηκαν στον περιορισμό του φαινομένου αναβολής απονομής της δικαιο­σύνης που μάστιζε τον ρωμαϊκό κόσμο.

Πάντως ήταν τέτοια η ικανότητά του στην επιλογή προσώπων ώστε πολλοί από αυτούς παρέμειναν αμετακίνητοι στη θέση τους επί μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και μετά το τέλος της βασιλείας του Ιουλια- νού.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

Στις 5 Μαρτίου του 363 οι στρατιωτικές προετοιμασίες του Ιουλιανού ολοκληρώθη­καν και η εκστρατεία στην Ανατολή ξεκίνησε. Ο αυτοκράτορας άφησε πίσω του την Αντιό­χεια αρκετά ανακουφισμένος. Επί επτά περί­που μήνες είχε παραμείνει στην πόλη αυτή ελπίζοντας να πείσει τους κατοίκους της για το αγαθό των προθέσεών του. Οι προσπάθει­ές του όμως είχαν πέσει στο κενό. Η φιλελεύ­θερη πολιτική του δεν στάθηκε ικανή να συ- γκινήσει τους αδιάφορους κατοίκους της πα­ρακμασμένης πόλης. Ο Ιουλιανός πρέσβευε μια ιδεολογία που ξεπερνούσε πολύ την επο­χή του και έτσι ο λόγος του δεν μπόρεσε να βρει απήχηση στη διεφθαρμένη κοινωνία ε ­κείνης της περιόδου.

Πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του ο αυ­τοκράτορας είχε καταφύγει στα ελληνικά μα­ντεία ζητώντας τον χρησμό τους. Οι απαντή­σεις που έλαβε ήταν ευνοϊκές. Τα σχέδια του Ιουλιανού περιελάμβαναν την εκθρόνιση του επικίνδυνου Πέρση δυνάστη Σαπώρ Β1 και την αντικατάστασή του με τον αδελφό του, πρί­γκιπα Ορμίσδα, που είχε καταφύγει κοντά του.

Με τον Ιουλιανό εναντίον των Περσών συμμάχησε ο βασιλιάς της Αρμενίας Αρσά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κης, ενώ ως μισθοφορικά σώματα προσελή- φθησαν κάποιες φυλές Σαρακηνών και Γότ­θων. Η δύναμη του ρωμαϊκού στρατού ήταν περίπου 65.000 άνδρες, ιππικό και πεζοί. Πα­ράλληλα ένας μικρός ρωμαϊκός στόλος διέ­πλεε τον Ευφράτη μεταφέροντας τα απαραί­τητα πολεμοφόδια. Στις 10 Μαρτίου ο Ιουλια- νός έφθασε στην Ιερόπολη. Μετά από διαμο­νή τριών ημερών και προσφορά θυσιών στους θεούς ο αυτοκράτορας κινήθηκε ανα­τολικά και μέσω γέφυρας που δημιουργήθη- κε με τη Βοήθεια του στόλου πέρασε στην α­ντίπερα όχθη του Ευφράτη. Δεν άργησε να φθάσει στις Κάρρες της Μεσοποταμίας, μέ­ρος συμβολικό επειδή εκεί τον 1ο αι. μ.Χ. ο Ρωμαίος Κράσσος είχε γνωρίσει την πανωλε­θρία από τους Πάρθους. Αφού ξεκούρασε τον στρατό του ο Ιουλιανός έδωσε διαταγή να αναχωρήσουν 30.000 άνδρες υπό τις δια­ταγές του κόμη Σεβαστιανού και του αξιωμα­τικού Προκοπίου για την πρωτεύουσα του περσικού κράτους Κτησιφώντα. Μαζί τους θα ενωνόταν και ο στρατός του βασιλιά της Αρ­μενίας. Η διαδρομή τους θα ακολουθούσε τον ρου του ποταμού Τίγρη.

Με τον υπόλοιπο στρατό ο αυτοκράτο­ρας προχώρησε προς το Κιρκήσιο. Εκεί ενώ­θηκε με δυνάμεις Σαρακηνών και διήλθε τον ποταμό Ευφράτη. Ο ρωμαϊκός στόλος κατέ­πλεε τον ποταμό τη στιγμή που ο Ιουλιανός βάδιζε στην αριστερή όχθη του. Τα περσικά Αναθα παραδόθηκαν αμαχητί, ενώ οι πόλεις Δάκιρα και Ζαραγαρδία, εγκαταλελειμμένες από τους κατοίκους τους, πυρπολήθηκαν. Μια πρώτη σύγκρουση με Πέρσες τοξότες στέφθηκε από επιτυχία. Αμέσως μετά ο ρω­μαϊκός στρατός κατάφερε με δυσκολία να εκ­πορθήσει το ισχυρό οχυρό Βηρσαβώρα. Στις αρχές Μαϊου φάνηκαν τα μεγάλα τείχη της πόλης Βησουχίδα, προπυργίου των Περσών. Μετά από συνδυασμένη έφοδο κατά των τει-

■ » χών και επίθεση ομάδας στρατιωτών που κα- τάφεραν να εισχωρήσουν στην πόλη από υ­πόγεια σήραγγα, η σημαντική αυτή πόλη αλώ- θηκε.

Στα χέρια των Ρωμαίων περιήλθαν πλού­σια λάφυρα και πλήθος αιχμαλώτων. Ο ίδιος ο Ιουλιανός δεν κράτησε τίποτα για τον εαυτό του. Του αρκούσε το γεγονός ότι είχε κατορθώσει για άλλη μια φορά να μεταφέρει τον πόλεμο στο έδαφος των εχθρών της Αυ­τοκρατορίας, μιμούμενος τη στάση μεγάλων ανδρών όπως ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος.

Συνεχίζοντας την προέλασή του ο αυτο­κράτορας πέρασε στην αριστερή όχθη του ποταμού Τίγρη. Εκεί δόθηκε η πρώτη μεγάλη εκ παρατάξεως μάχη στο περσικό έδαφος. Οι εχθρικές δυνάμεις μετά από την απώλεια με­γάλου αριθμού ανδρών τράπηκαν σε φυγή. Παρά τη νίκη του ο Ιουλιανός μετά από πολε­μικό συμβούλιο αποφάσισε να μη προσβάλει την περσική πρωτεύουσα, την Κτησιφώντα, ε ­πειδή ο στρατός του ήταν κατάκοπος και του έλειπαν τα αναγκαία εφόδια. Εξάλλου οι κα­λύτεροι άνδρες του, τα μισθοφορικά σώματα της Γαλατίας, που πιστά στον Ιουλιανό τον α­κολούθησαν ως εκεί, δεν ήταν συνηθισμένα στο ιδιαίτερα θερμό κλίμα της Μεσοποταμίας και δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν

στον βαθμό τον οποίο θα απαιτούσαν οι ανά­γκες του πολέμου. Ετσι ο αυτοκράτορας έ ­δωσε εντολή να καεί ο στόλος, καθώς δεν μπορούσε να πλεύσει αντίθετα στο ρεύμα του ποταμού, και κατηύθυνε τον στρατό του προς το βασίλειο της Αρμενίας.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥΣτις 16 Ιουνίου φάνηκε στον ορίζοντα ο

κύριος όγκος του στρατού του βασιλιά Σα- πώρ. Οι Πέρσες είχαν αντιληφθεί τις δυσκο­λίες που αντιμετώπιζε ο Ιουλιανός και δεν ή­θελαν να αφήσουν την ευκαιρία ανεκμετάλ­λευτη. Αρχικά ο στρατός του Σαπώρη μαζί με Αραβες συμμάχους του περιορίστηκε σε πό­λεμο φθοράς, παρενοχλώντας συστηματικά τους εξαντλημένους Ρωμαίους στρατιώτες. Στις 21 όμως του Ιουνίου επιτέθηκε μαζικά προσπαθώντας να αιφνιδιάσει τον Ιουλιανό. Στην τοποθεσία Μάρωνσα δόθηκε μεγάλη μάχη με αρκετές απώλειες και από τις δύο πλευρές. Αν και ο Ιουλιανός υπήρξε για μια α­κόμη φορά νικητής, ο ρωμαϊκός στρατός αρ­

γά αλλά σταθερά αποδεκατιζόταν από τον υ­ποσιτισμό και τις ασθένειες και η κόπωση εί­χε αρχίσει να τον λυγίζει. Λίγες μέρες αργό­τερα ο καταπονημένος αυτοκράτορας, με τα νεύρα κλονισμένα από την αϋπνία, είδε σε όραμα - την ώρα που μελετούσε στη σκηνή του - τη θεά Τύχη να τον εγκαταλείπει. Οι Ε- τρούσκοι οιωνοσκόποι που τον ακολουθού­σαν τον προέτρεψαν να μη συμμετάσχει σε μάχη την επόμενη ημέρα. Ο Ιουλιανός δεν ά- κουσε τη συμβουλή τους.

Ο ρωμαϊκός στρατός προχωρούσε συ­ντεταγμένος όταν αιφνιδιαστικά οι Πέρσες προσέβαλαν την οπισθοφυλακή του. Ο αυτο­κράτορας έσπευσε στον τόπο της συμπλο­κής και με επίμονες προσπάθειες επανέφε­ρε την τάξη στον ρωμαϊκό σχηματισμό. Ορ­μητικός και γενναίος από τη φύση του ο Ιου- λιανός κατεδίωξε τον εχθρό που υποχωρού­σε χωρίς τον θώρακα και την ασπίδα του, θ έ ­λοντας να δώσει το παράδειγμα στους άνδρες του. Τότε ένα εχθρικό δόρυ καρφώ­θηκε στα πλευρά του. Προσπαθώντας να το τραβήξει έξω κόπηκε στο χέρι. Αμέσως μετά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πλούσιους και ισχυρούς. Ισως ακόμα να οφεί- λεται στον χριστιανισμό των νεαρών του χρόνων η δίψα για τον μυστικισμό, την επι­κοινωνία με τον Θεό, που τον διακατείχε και προσπάθησε να ικανοποιήσει στα ανατολικά μυστήρια.

Ο Ιουλιανός εντόπισε τα αίτια της παρακ­μής και του εκφυλισμού της αρχαίας θρη­σκείας στον ελιτισμό και στην αδιαφορία α­πέναντι στον απλό άνθρωπο και ανέδειξε ως κύριο μέλημά του την ενσωμάτωση των χρι­στιανικών αρετών στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Το ίδιο έπραξαν μερικά χρόνια αρ­γότερα και οι μεγάλοι πατέρες της εκκλη­σίας, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεο­λόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, έχο­ντας ως αφετηρία τις προϋποθέσεις της α­ντίπερα όχθης. Οι τελευταίοι πέτυχαν να συνδυάσουν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα με τον χριστιανισμό δημιουργώντας το θαύμα της ελληνοχριστιανικής παράδοσης. Ο Ιου- λιανός φαινομενικά ηττήθηκε, αλλά το πνεύ­μα και το μεγαλείο του λόγου του θριάμβευ­σαν.

Το ελληνικό πολιτιστικό μεγαλείο δεν ή­ταν κάτι το τυχαίο, ούτε κάτι το δαιμονικό. Ο χριστιανισμός δεν επιβίωσε πάνω στο πτώμα του αντιπάλου του, αλλά στηριγμένος δίπλα του, όσο κι αν κάποιοι δεν θέλησαν να το πα­ραδεχθούν. Είναι τυχαίο άραγε το γεγονός ότι τα γραπτά έργα του μεγάλου αυτού αυτο­κράτορα σώθηκαν χάρη στην επίπονη προ­σπάθεια χριστιανών μοναχών που τα αντέ­γραψαν και τα διαφύλαξαν στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών; Η προσεκτική μελέτη των πολυάριθμων έργων του Ιουλιανού και της ρωμαϊκής ιστορίας, παραμερίζοντας τη μι­σαλλοδοξία και τον φανατισμό, μας αποκα­λύπτει το άδικο του χαρακτηρισμού Αποστά­της ή Παραβάτης που αποδόθηκε στον αυ­τοκράτορα στο πλαίσιο της πολεμικής μιας άλλης εποχής. Η ιστορία αποδεικνύει ότι μό­νο μία επονομασία δικαιούται να προστεθεί στο όνομά του: Ιουλιανός ο Ελλην.

έπεσε από το άλογο λιπόθυμος.Ενώ η μάχη συνεχιζόταν με σφοδρότητα

ο Ιουλιανός δεχόταν στη σκηνή του τις φρο­ντίδες του ιατρού και φίλου του, Οριβάσιου. Ακούγοντας το όνομα της τοποθεσίας όπου έγινε η μάχη θυμήθηκε έναν χρησμό του μα­ντείου των Δελφών που προέβλεπε το τέλος του. Πίστεψε ότι κάθε φροντίδα πλέον ήταν μάταιη. Αφιέρωσε τις τελευτα ίες του ώρες, όπως και ο φιλόσοφος Σωκράτης, συζητώ­ντας με τους φίλους του φιλοσόφους Μάξι- μο και Πρίσκο για την αθανασία της ψυχής. Επειτα έγειρε ήρεμα το κεφάλι και έσβησε, βέβαιος ότι είχε πράξει το καθήκον του και ευτυχής για τη "θεία ένωση με τα άστρα που τον περίμεναν". Ηταν 26 Ιουνίου του 363.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜια από τις μεγαλύτερες ιστορικές αδι­

κίες υπήρξε η αμαύρωση της υστεροφημίας του μεγάλου αυτού αυτοκράτορα. Οι σπου­δαίες νίκες που πέτυχε εναντίον των εχθρών της Αυτοκρατορίας δεν ήταν τα μόνα θετικά

στοιχεία της διακυβέρνησής του. Το αγαθό του χαρακτήρα του, η σεμνότητα, το ήθος του, η απέχθεια προς την κολακεία, η γεν­ναιότητα, και πάνω απ' όλα η δικαιοσύνη του τον κατέστησαν αγαπητό σε όλους. Αν και έ ­λαβε κάποια μέτρα εναντίον των χριστιανών περιορίζοντας την ανέλιξή τους στα δημόσια αξιώματα, δεν έπαψε ποτέ να αναγνωρίζει την προσωπική αξία του καθενός και να α­νταποδίδει ανάλογα χωρίς διακρίσεις. Ετσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι τό ­σο ο διάδοχός του Ιοβιανός, αξιωματούχος της προσωπικής φρουράς του, όσο και ο δι­οικητής της στρατιωτικής σχολής των ανα­κτόρων και επίσης μελλοντικός αυτοκράτο­ρας, ο Βαλεντινιανός, ήταν χριστιανοί.

Σίγουρα δεν θα πρέπει να παραβλέψου- με τον ρόλο που διεδραμάτισε η χριστιανική αγωγή κατά τα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προ­σωπικότητάς του. Ισως εκεί να όφειλε την ευαισθησία του απέναντι στους φτωχούς και στους απόκληρους της ζωής και την αδιάλ­λακτη στάση του απέναντι στους αδικούντες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Ιουλ ια νού: ΑΠΑΝΤΑ, Εκδόσεις Κ άκτος, Α θήνα , 1994.(2) G eorg O strogorsky: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, Εκδ. Βασιλόπουλος, Α θήνα , 1993.(3) Averil C am eron: Η ΥΣΤΕΡΗ Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, Εκδ. Κ αρδαμίτσα , Αθήνα, 1997.(4) Θ ανάσης Μ ο υτσ όπ ουλος: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΚΑΙ Α Ν Θ Ο ΛΟ ΓΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑ ΙΑ Σ Ε Λ ΛΗ Ν ΙΚ ΗΣ ΣΚ Ε Ψ Η Σ, Εκδ. Ο δυσσέας, Α θήνα , 1984.(5) ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Ε ΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ, Εκδοτική Αθηνώ ν, Α θήνα , 1978.(6) Η λία Λ άσ καρη: Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Ι ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ, Εκδ. Ε λ εύ θ ερ ο ς Τύπος, Α θήνα , 1995.(7) ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ-ΕΡΓΑ, Εκδ. Θ ύ ρ α θ εν Επιλογή, Θ εσσαλονίκη, 1997.(8) Peter Brown: Ο Κ Ο Σ Μ Ο Σ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ, 150-750μ.X., Εκδ. Α λεξά ν δ ρ εια , Α θήνα , 1998.(9) Ν .Η .B aynes ■ Η .M oss: Β ΥΖΑ ΝΤΙΟ , Εκδ. Παπ αδήμα, Α θήνα , 1986.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τα ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ

Φω τογραφία τη ς κυβέρ νησ ης των Ν εοτούρκω ν. Κ α θ ισ μ ένο ι σ το κ έντρ ο δ ια κρίνοντα ι ο Ταλαάτ πασά και ο Τζεμάλ πασά, δύο μ έλ η τη ς Τριανδρίας των Ν εοτούρκω ν. Ο Ταλαάτ πασά δ ιε τ έ λ ε σ ε κα ι υπ ουργός Εσωτερικών. Η κυβέρνηση υ ιο θ έ τη σ ε το ν Π αντουρ κισ μό/Π αντουρ ανισ μό κα ι τον Πανισλαμισμό κα ι π ροσπ άθησε ανεπ ιτυχώ ς να υλοποιήσει την ενοποίηση των τουρκογενώ ν από τη μακρ ινή Μ ο γγο λ ία κα ι τη ν Κίνα μ έχ ρ ι τα Βαλκάνια.

ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟΝΙΚ Ο ΛΑ Ο Σ Π. ΤΣΟΚΑΝΑΣΔ ιεθ ν ο λ ό γ ο ς

Η ΑΔΥΣΩΠΗΤΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΑΣ, ΜΑΣ ΕΧΕΙ «ΠΑΓΙΔΕΥΣΕΙ» ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ,ΔΙΠΛΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ. ΠΑΡΑ ΤΟ ΟΤΙ 01 «ΕΠΑΦΕΣ» ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ Ή ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΕΙΣ/ΤΟΥΡΚΟΦΩΝΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΑΡΙΘΜ ΟΥΝ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ, ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΟΤΡΙΓΟΥΡΟΥΣ Ή ΚΟΥΤΡΙΓΟΥΡΟΥΣ (558-559 μ.X.), ΠΟΥ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΕΠΙ ΓΟΝΙΚΟ ΦΥΛΟ ΤΩΝ ΟΥΝΝΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΞΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΗ ΦΥΛΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜ ΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ Α ' Ή ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ (1071), ΟΠΟΥ 0 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΑΛΠ ΑΡΣΛΑΝ ΝΙΚΗΣΕ ΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΡΩΜΑΝΟ Δ 'ΤΟΝ ΔΙΟ ΓΕΝΗ (ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΔΟΤΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΔΡΟ ΝΙΚΟ ΔΟΥΚΑ), ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΕΤΗΘΕΙ ΕΠΑΡΚΩΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΟΥΤΕ Η Μ ΑΚΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ, ΠΩΣ ΔΗΛΑΔΗ ΑΠΟ ΕΜΙΡΑΤΟ ΓΑΖΗΔΩΝ ΕΓΙΝΑΝ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΟ «ΣΟΥΛΤΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΡΟΥΜ» ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ Η ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ,ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΟ 1300 ΠΕΡΙΠΟΥ, ΟΥΤΕ ΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ (ΟΠΩΣ 0 ΠΑΝΙΣΛΑΜ ΙΣΜ ΟΣ,0 ΝΕΟΟΘ ΩΜ ΑΝΙΣΜ Ο Σ ΚΑΙ 0 ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΣ).

ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ

Ο κόιζερ Γουλιέλμος Β ' ενώ χ α ιρ ε τά Ο θω μανούς α ξιω μ ατο ύχους υπό το βλέμμα το υ σουλτάνου Μ ε χ μ έ τ Ρ εσ ά τ £ Ο π ρώ τος α ν έπ τυ ξε σ τεν ές σ χέσ εις μ ε την Ο θω μανική Α υ το κ ρ α το ρ ία κα ι υ π οσ τήρ ιξε τόσο τα π ανισλαμιστικά, όσο και τα π αντουρκισ τικά ο ρ ά μ α τα που ανα π τύχθηκα ν εν τό ς α υ τή ς .

ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ

Οι αγώ νες υπό το λάβαρο το υ Π ανισλαμισμού και του Π αντουρκισ μού κ α τά τον Α 'Π Π εναντίον της ν εο σ ύ σ τα τη ς Ε Σ ΣΔ γρήγορα ξεχ ά σ τη κα ν και από τ ις δύο π λευ ρ ές , οι οπ οίες τελ ικ ά κ α τέλη ξα ν στην υπ ογραφ ή το υ σ ο β ιετο το υ ρ κ ικ ο ύ συμφώ νου φιλίας και ο υ δ ε τε ρ ό τη τα ς τη ς 17/12/1925 σ το Π αρίσι. Σ τη φ ω τογρα φ ία δ ιακρίνοντα ι ο Τούρκος υπουργός Εξω τερικώ ν Ρουσδή Α ράς μ ε τον Σ ο β ιετ ικ ό ομόλογό του Λ εό ν Καραχάν, αμέσω ς μ ε τά τη ν υπογραφή του παραπάνω συμφώ νου.

Τα ν εώ τερ α ιδ εο λ ο γ ή μ α τα το υ Π ανισ λαμισμού και το υ Π α ντου ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ο ύ υπ οδηλώ νουν το « α υ το κρ α το ρ ικό μ εγα λε ίο » που υπ άρχει πάντα στο σ υλλογικό υπ οσ υ νείδ η το το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κρ ά το υ ς , έσ τω και αν α υ τό εμ φ α ν ίζ ε τα ι ως ένα δ υ τ ικο ύ π ροσ ανατολισ μού κρά ­

το ς , που θ έ λ ε ι να β ρ ίσ κετα ι σ τον π υρήνα όλω ν τω ν δ υ τικώ ν δ ιεθ νώ ν θεσ μώ ν και να μ ε τ έ χ ε ι το υ δ υ τ ικο ύ π ολιτισ μού απο­δ εχ ό μ εν ο (φ α ινομεν ικά ) και το Δ ιεθ ν ές Δ ίκαιο τω ν δ υ τικώ ν π ολ ιτισ μένω ν κρατών. Η μεγά λη ιδ έα δ εν είνα ι άγνω στη σ την Τ ουρκία (Buyuk Emel ή Buyuk Mefkure το υ ρ κ ισ τί) και ερ μ η ν εύ ­ε ι π ο λλές από τ ις π α λ α ιό τερ ες και ν ε ώ τε ρ ε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κρ ά το υ ς και σε βά ρος τη ς Ελλάδας και τη ς Κύ­π ρου. Η «π ερ ίεργη» στάση τη ς Τ ουρκίας κα τά το υ ς δύο Πα­γκο σ μ ίο υ ς π ο λέμ ο υ ς , που σ ημά δεψ α ν το ν αιώνα μας και κυ ­ρίως κα τά το ν Α' Π αγκόσ μιο Π ό λεμ ο (Α'ΠΠ), δ ικα ιο λο γε ίτα ι ε ν π ολλο ίς από τα ιδ εο λ ο γ ή μ α τα το υ Π ανισλαμισμού και το υ Π α ντουρ κ ισ μού /Π α ντουρ α ν ισ μού .

Κατά το ν Α' ΠΠ η Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία (αν και όχι τόσ ο εκ θ α μ β ω τικ ή όσο π α λα ιό τερ α - και υπό μετά βα σ η, κα ­θ ώ ς o t Ν εό το υ ρ κ ο ι είχαν α να λά βει τη ν π ολ ιτική εξουσ ία ) ή ­τα ν π ερ ιζή τη τη κα ι προσχώ ρησε τελ ικ ά σ τη ν Τριπλή Συμμα- χία στο π λευ ρ ό το υ Β' Ράιχ (η προσχώρηση α υ τή επ ισ φ ραγί­σ θ η κε μ ε τη ν υπογραφή μ υ σ τικής σ υ νθ ή κη ς α μ υ ν τικ ή ς και επ ιθ ε τ ικ ή ς συμμαχίας σ τις 2/8/1914 με τη Γερμανία, που σ τρ εφ ό τα ν κατά τη ς Ρωσίας και δ ια τη ρ ο ύ σ ε τη ν Τουρκία

18

φ α ινο μ εν ικά ο υ δ έ τερ η , μ έχ ρ ι τη ν 1/11/1914, ο π ό τε και κ ή ρ υ ξε το ν π ό λε ­μο κα τά τω ν δυ νά μ εω ν τη ς Ε γκάρδιας Σ υ νεννό η σ η ς - Entente Cordiale), καθώ ς π ίσ τευ ε ό τ ι μέσω α υ τή ς τη ς συμμαχίας θ α μπ ορούσ ε να δ ε ι και τα πανισλαμι- κά κα ιπ α ντο υ ρ κ ικά /π α ντο υ ρ α ν ικά ορά- μα τά τη ς να π ρα γμα τοπ ο ιούντα ι. Κατά το ν Β 1 ΠΠ κρ ά τη σ ε μία ύποπτη και για α ρ κ ε το ύ ς α ν ε ξή γ η τη ο υ δ ε τ ε ρ ό τη τα , που όμω ς μέσα από το ν επ εκ τα τισ μ ό και το ν α λυτρ ω τισ μό και το υ νέο υ το υ ρ κ ικ ο ύ - κ εμ α λ ικο ύ - κρ ά το υ ς γ ίν ε ­τα ι πολύ ευα νά γνω σ τη .

Ολα τα ιδ εο λ ο γ ή μ α τα (όπως π ρέπ ει να θ εω ρ ο ύ ντα ι ο Π ανισ λαμισμός και ο Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό ς /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ό ς) σ κο­π εύ ο υ ν π ερ ισ σ ό τερ ο από τα υπόλοιπα εθ ν ικ ισ τικά ιδ εο λ ο γ ή μ α τα σ το να προα- γά γουν τη ν α λ λ η λ εγ γ ύ η και τη ν ένωση εθ ν ικ ώ ν ή θ ρ η σ κευ τ ικ ώ ν ομάδω ν που ζο υ ν σε δ ια φ ο ρ ετ ικά κρ ά τη και εμ φ α ν ί­ζο υ ν μ ε τα ξύ το υ ς γλω σ σ ικές, φ υ λ ε τ ι­κ ές , θ ρ η σ κ ευ τ ικ ές , π ο λ ιτισ μ ικές και ά λ λ ες ο μ ο ιό τη τε ς . Οι μ εγ ά λ ες εδ α φ ι­κ έ ς απ οσ τάσ εις που μπ ορεί να χωρί­ζο υ ν τ ις ο μ ά δ ες α υ τέ ς δ ια δ ρ α μ α τίζο υ ν πολύ μ ικρό δ ιασπαστικό ρόλο. Αν και υπό το ν μα νδύα ιδ εο λο γη μ ά τω ν έχ ο υ ν π ροσ παθήσει να ενω θ ο ύ ν π ο λλές ομ ά ­δ ες ανά το ν κόσ μο μ ε δ ια φ ο ρ ετ ικά ο- ν το λ ο γ ικ ά σ το ιχεία και δ ια φ ο ρ ετ ικό τ ε ­λ ικά επ ιδ ιω κό μ ενο ιδ εο λο γ ικά α π ο τέ ­λεσ μα , τα ιδ εο λ ο γ ή μ α τα παρουσ ιάζουν π ερ ισ σ ότερα κο ινά σ το ιχεία μ ε τα ξύ το υ ς από α υ τά που φ α ίνο ντα ι ε κ πρώ­τη ς (επ ιδ ερ μ ική ς ) όψ εω ς. Ε νδ ε ικ τικά θ α α ν α φ έρ ο υ μ ε το ν Π αναμερικανισ μό , το ν Π αναφρικανισμό, το ν Πανευρω παϊ- σμό, το ν Π αναραβισμό, το ν Πανασιατι- σμό, το ν Π α νγερμ α νισ μό , το ν Π ανιταλι- σμό, το ν Πανσλαβισμό και το ν Π ανελ- ληνισ μό (που ε ίχ ε ως π ολ ιτικό βρα χίο ­να λα ϊκή ς π ρ ο έκ τα σ η ς τη «Μ εγά λη Ιδέα»).

ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ - ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ

Σ τις α ρ χές το υ 14ου αιώνα ο Οσμάν Α ’ ένω σ ε ό λ ε ς τ ις το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς φ υ λ ές που βρ ίσ κο ντα ν π λέο ν στη Μ ικρά Ασία και δ η μ ιο ύ ρ γη σ ε τη μ α κ ρ ο β ιό τερ η δ υ ­να σ τεία που γνώ ρ ισ ε η ανθρω π ότητα , μ έχ ρ ι το 1923, ο π ό τε ο Μ ουσ τα φ ά Κε- μάλ δ η μ ιο ύ ρ γη σ ε το το υ ρ κ ικ ό κρ ά το ς και κα τή ρ γη σ ε το Σ ο υ λ τα νά το . Σ ύμφ ω ­να μ ε το ν Π. Β ίτ εκ (P. W ittek) το σ το ι­χ ε ίο που επ έ τρ ε ψ ε σ το Ο θω μανικό Εμι­ρ ά το να δ ια τη ρ η θ ε ί ε ν ζωή και να επ ι­β λ η θ ε ί μ έχ ρ ι το 1400 έν α ν τ ι τω ν άλλω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν εμ ιρ ά τω ν, που απ οδει- κνύ ο ν τα ν γρήγορα θ νη σ ιγ εν ή , ή τα ν η μη αποποίηση το υ χα ρ α κτή ρ α το υ κρά ­το υ ς - γαζή, το οποίο σ ημα ίνει ό τ ι ή τα ν ε ξο π λ ισ μ ένο με σ τρ α τό και δ ιέ θ ε τ ε ι­

Ο Α βδούλ Χ α μ ίτ, τελ ευ τα ίο ς σουλτάνος τη ς Ο θω μανικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , ή τα ν α υ τό ς

που υ ιο θ έ τη σ ε πρώ τος το ν Πανισλαμισμό ως επ ίσημο

δ όγμα το υ κ ρ ά το υ ς του π ροκειμένου να επ ιβ λ η θ ε ί τελ ικ ά ως χα λ ίφ η ς σε όλους το υ ς μουσουλμάνους.

Ο εικο ν ιζό μ ενο ς Σ εμ σ εν τίν Σ α μ ί σ υ γ κ α τα λ έγ ε τα ι σ την "ομάδα"

τω ν διανοούμενω ν που μ ε το έρ γο το υ ς π ροσπάθησαν να καθιερ ώ σ ο υν

στη συνείδηση το υ λαού τον Π αντουρ κισ μό/Π αντουρ ανισ μό.

κα νή δ ιο ικη τική μηχανή. Οι Ο θω μανοί Τούρ κο ι π ισ τεύ ετα ι, βάσ ει τη ς επίση­μης το υ ρ κ ικ ή ς π αράδοσης που ξεκ ιν ά από το ν 16ο αιώνα, ό τ ι ή τα ν νομαδική φυλή, που από τη ν πίεση τω ν Μ ογγό- λω ν από τη ν Ανατολή α να γκά σ θη κε να μ ετα να σ τεύ σ ε ι δ υ τ ικά π ρος τη ν Ανατο- λία, μ ε η γ έ τη ε κ ε ίν η ς τη ς π ορεία ς το ν παππού το υ Οσμάν. Η πρώτη σ ύνδεση τη ς οσ μα ν ικής α υ το κ ρ α το ρ ία ς με το Ισλάμ έγ ιν ε το 1400 περίπ ου, ό τα ν ο Αχ- μ ε ν τ ί (Ahmedi) στο έπ ος το υ Α λ έ ξα ν ­δ ρου (ls-kender-name) π ερ ιέλ α β ε ένα κεφ ά λα ιο για τη ν ισ τορία τω ν Ο θω μα­νών όπου το υ ς χ α ρ α κ τη ρ ίζε ι ως μία « κο ιν ό τη τα Γαζήδων, π ολεμ ισ τώ ν τη ς μο υ σ ο υ λμ α ν ική ς θ ρ η σ κεία ς , μία κο ινό ­τη τ α μουσ ουλμάνω ν φ ρουρώ ν τω ν συ­νόρω ν που ή τα ν α φ οσ ιω μένο ι σ τους α­γώ νες εν α ν τίο ν τω ν απίστων γε ιτό νω ν το υ ς» . Το Ισλάμ κα θ ' όλη τη ν π ορεία τη ς Ο θ ω μα νική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς χρησι- μ ο π ο ιή θ η κε από το υ ς σ ου λτά νο υ ς ως κ ινη τή ρ ιο ς μοχλός τη ς ισχύος το υ ς με δύο δ ια φ ο ρ ε τ ικ ές μ ο ρ φ ές : τη ν α ιρ ε τ ι­κή σ ουφ ική κα ι τη ν ο ρ θ ό δ ο ξη σ ουνιτι- κή.

Ο μυ σ τικ ισ τικό ς σ ουφ ισ μός με τα π ερ ίφ η μ α τά γ μ α τα τω ν δερβ ίσ ηδω ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε ή δη από το ν 14ο αιώ­να από το υ ς Ο θω μα νούς π ρ ο κε ιμ ένο υ α φ εν ό ς να επ ιβ λη θ ο ύ ν σ το υ ς Σ ελ τζο ύ - κο υ ς εμ ίρ η δ ες τη ς Μ ικράς Ασίας και α­φ ε τέ ρ ο υ να π ρ οσ ετα ιρ ισ θ ούν το υ ς χρ ι­σ τια ν ικο ύ ς π λη θ υ σ μ ο ύ ς τη ς β υ ζα ν τι­ν ή ς επ ικρ ά τε ια ς . Α υ τό ε π ιτ εύ χ θ η κ ε με τη ν παρουσία και το έρ γο τω ν τα γ μ ά ­τω ν τω ν Μ π εκτασ ήδω ν κα ι τω ν Μ εβ λε- βήδω ν, ο ι οπ οίοι είχαν ενσ ω ματώ σ ει σ το π ισ τεύω το υ ς ψ ή γμ α τα το υ βυζα ­ν τ ιν ο ύ ησ υχασ τικού μοναχισμού, αλλά κα ι τη ς νεο π λα τω ν ική ς μυσ τικ ισ τικής φ ιλοσ οφ ίας. Ετσι μπ όρεσ αν να επ ιτύ ­χο υ ν και το υ ς δ ύο σ τόχους το υ ς σε μ ε ­γάλο βα θμό , κα θώ ς με τη μ εγ έθ υ νσ η το υ δ υ τ ικο ύ κ ινδύ νου , αλλά και μ ε τη ν παρουσίαση το υ σ ουφ ισ μού όχι ως ε ­νός μ ο υ σ ο υλμ α νικού δ ό γ μ α το ς , αλλά ως ενό ς π ο λυ σ υ λλεκ τικο ύ χώ ρου με θ ρ η σ κ ευ τ ικ ά σ το ιχεία από ό λ ε ς τ ις θ ρ η σ κ ε ίε ς και τ ις φ ιλο σ ο φ ίες που υ­πήρχαν σ το Αιγαίο, χω ρίς μάλισ τα ου- δ ε ίς να ε ξα να γ κ ά ζε τα ι να εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι τη θ ρ η σ κεία το υ , ικα νοπ ο ιήθηκα ν και οι ο ρ θ ό δ ο ξο ι χρ ισ τια νο ί και οι Σ ελ τζο ύ - κο ι Τούρκοι. Από το ν 16ο αιώνα και στη σ υνέχεια ο ι σ ουλτά νο ι σ τρά φ ηκα ν π ρος το ν σουνισ μό και π ροσ ετα ιρ ιζό- μ ενο ι το υ ς Α ρ α β ες εμ φ α ν ίσ τη κα ν ως δ ιάδοχο ι π λέον τρ ιώ ν α υτο κρ α τορ ιώ ν, π αράλληλα με τα εδ ά φ η που κα τελά μ - βαναν σ τη ν Ασία, τη ν Ευρώπη και τη ν Αφ ρική : το υ Σ ο υ λ τα νά το υ το υ Ρουμ τω ν Σ ελ τζο ύ κ ω ν Τούρκω ν, τη ς «Ρωμαϊ­κής» (Β υ ζα ν τινή ς ) Α υ το κρ α το ρ ία ς και το υ α υ το κρ α το ρ ικο ύ χώ ρου τω ν αραβι­κών χα λιφ ά τω ν και εμ ιρ ά τα .. α .το α να - κη ρυσ σ όμενο ι μάλιστα σε χοΛ .φες. δ η ­λα δή εκπ ροσώ π ους το υ Α λλά χ κα ι το υ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

π ρ ο φ ή τη το υ , Μ ω άμεθ, στη γη . Η επ ί­σημη ονομασία τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς ή ­τα ν « Α υ το κρ α το ρ ικ ό Βασ ίλειο» ή «Χώ­ρ ες το υ Ισλάμ». Οι η γ έ τ ε ς τη ς Ο θω μα­ν ική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς ε ίδ α ν στο Ισλάμ το μέσο επ ιβολής το υ ς σε ένα ν τ ε ρ ά ­στιο π ο λ υ φ υ λ ετικ ό χώρο μ ε κ έ ν τρ ο το Α ιγα ίο και απ ώ τερο σκοπό τη ν ενο π ο ίη ­ση το υ κόσμου σε μία κ ο ινό τη τα («Ούμ- μα») τω ν πιστών το υ Αλλάχ και το υ π ρο­φ ή τη το υ , Μ ω άμεθ , υπό τη ν ηγεσ ία το υ Ο θω μανού χαλίφη - σ ουλτάνου .

Η σ ύνδεσ η τη ς Ο θω μα νική ς Α υ το ­κρ α τορ ία ς , που ε ίχ ε πάψει να είνα ι τ ό ­σο κρατα ιά , μ ε το Ισλάμ έγ ιν ε ακόμα σ τεν ό τερ η κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ 19ου αιώνα, α να γνω ρ ίζοντα ς σ το Ισλάμ τη δ υ ν α τό τη τα δ ια τή ρ η σ η ς εσ ω τερ ική ς σ υνοχής και εν ίσ χυσ ής τη ς σ το δ ιε ­θ ν έ ς π ερ ιβ ά λλον τη ς επ οχής . Ο ρόλος τη ς δ ιανόησ ης σε α υ τό το π ολ ιτικό φ α ι­νό μ ενο ή τα ν σ η μ α ντικό ς . Ο σ υ γγρ α φ έ­ας Ν αμίκ Κ εμάλ, το υ οποίου ο ι απ όψ εις α π οτελο ύσ α ν ένα κράμα μ ο υσ ο υλμ α νι­κών π αραδόσεω ν και φ ιλ ελ εύ θ ερ ω ν δ η μ ο κρ α τικώ ν ιδεώ ν, κα θώ ς δ ε ν απέρ- ρ ιπ τε το ν κο ινο β ο υ λευ τισ μ ό , όπως και ο ι Ν εοοθω μα νο ί μ ε τα ρ ρ υ θ μ ισ τές (οπα­δο ί το υ Τανζιμάτ το υ 1876), κα τη γ ο ρ ο ύ ­σε το υ ς φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς π ο λ ιτικο ύ ς και δ ια νο ο ύ μ ενο υ ς τη ς επ οχής το υ ως λ ε ­β α ν τίνο υ ς που είχαν εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι τ ις α ξ ίε ς το υ το υ ρ κ ικ ο ύ π ολιτισ μού και κυ ­ρίως τη ν ισλαμική θ ρ η σ κεία . Ο Δ. Κιτσί- κης το ν κα τα τά σ σ ει (ατύπω ς) σ το υ ς Ν εο ο θ ω μ α νο ύ ς και α ν α φ έρ ε ι ό τ ι α υ τό ς τελ ικ ά π ροσ α να τολ ίσ θηκε προς τη ν ι­σλαμική παράδοση και « ...Ε γ ινε ο υπ ε­ρασπιστής τη ς οθω μ α ν ική ς π α τρ ίδος στο σύνολό τη ς (και όχι το υ το υ ρ κ ικ ο ύ έθ νο υ ς)» . Επίσης ο Ζ ιγιά Γκιοκάλπ, Τ ούρ κος δ ια ν ο ο ύ μ ενο ς κο υ ρ δ ική ς κα­τα γω γή ς , κ α θ η γ η τή ς Κοινω νιολογίας στο Π ανεπ ισ τήμ ιο τη ς Κ ω νσ τα ντινού­π ολης και προσωπικός φ ίλος το υ Κ ε­μάλ Α τα το ύ ρ κ (το όνομά το υ σ υ ν δ έε τα ι μ ε το « ισ τορικό» - μά λλον μ υ θ ο λο γ ικό- γ εν εα λ ο γ ικό δ έν τρ ο τω ν Ο θω μανώ ν που ξεκ ιν ά από το ν Νώε και πριν κα τα - λ ή ξε ι σ τον Οσμάν περνά από το Γκιόκ Αλπ), το 1917 δήλω σ ε ό τ ι ο Ισλαμισμός, σε α ν τίθ εσ η μ ε το ν Χριστιανισμό, δ εν ε ίνα ι α ν τ ίθ ε το ς μ ε ένα σ ύγχρονο κρά ­το ς και ό τ ι μάλισ τα μ ο υσ ο υλμ α νικό κρ ά το ς σ ημα ίνει σ ύγχρονο κρ ά το ς , ε λ ­π ίζοντα ς ό τ ι ο χα λίφ ης θ α δ ια τη ρ ή σ ει τη ν εν ό τη τα μ ε τα ξύ τω ν μ ουσ ο υλμ ά ­νων και θ α επ α να φ έρ ει τ ο ν «χρυσό αιώ­να το υ Ισλάμ». Σ τη σ υνέχεια όμω ς δ έ ­χ θ η κ ε τη ν εν έρ γ ε ια το υ Κ εμά λ να κα­τα ρ γή σ ει και το χα λ ιφ ά το (3/3/1924).

Ο σ ο υ λτά νο ς Α β δ ο ύ λ Χ α μ ίτ Β ' δ ια ­β λέπ ο ντα ς στο δ ιε θ ν έ ς π ερ ιβά λλον τη ν προσ π άθεια α π οδόμησ ης τη ς Ο θω ­μα νική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς από τη ν π λευ ­ρά τω ν Δ υτικοευρω π α ίω ν π ροέβη σ την α νά π τυξη σ τενό τερ ω ν σχέσ εω ν μ ε το γ ερ μ α ν ικ ό Β ’ Ράιχ, κυρίω ς μ ε τά τη ν ά­νοδο το υ Γουλιέλμου Β ’ σ το ν θρόνο ,

και υ ιο θ έ τη σ ε το ν Π ανισλαμισμό ως ε ­π ίσημη ιδ εο λο γ ία τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς σ υ νερ γα ζό μ ενο ς μ ε το ν α ν τ ιδ υ τ ικ ό δ ια ­ν ο ο ύ μ ενο Γκαμάλ α ν τ-Ν τιν αλ-Αφγκανί. Οι τα π εινώ σ εις που υπ έσ τησ αν οι μ ου ­σουλμάνοι, ανά το ν κόσμο, κα τά τ ις τ ε ­λ ε υ τα ίε ς δ ε κ α ε τ ίε ς το υ 19ου αιώνα το ύ ς οδήγησ α ν π ρος το ν Ο θω μανό σ ουλτά νο και χαλίφη π ρ ο κε ιμ ένο υ να β ρ ο υ ν σε α υ τό ν τη ν προστασία και τη ν ηγεσ ία που το υ ς έλ ε ιπ ε . Σ τη ν Ινδία, με το ν π ερ ιορ ισ μό τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς το υ Μ ουγκά λ, ο ι γ η γ ε ν ε ίς μουσ ο υλμ ά νο ι έ ­χασαν το σ η μ είο α να φ ορ ά ς το υ ς . Σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Ασία οι Ρώσοι κα τέλα β α ν τη Σ α μα ρκά νδη (1868) και π εριόρ ισ αν το κα θ εσ τώ ς το υ Ε μ ιρά του τη ς Μ πουχά- ρας σε « εθ ν ικ ό κρ ά το ς» τη ς τσ α ρ ικής α υ το κρ α το ρ ία ς . Σ τη ν Α φ ρ ική οι Β ρ ετα ­νο ί κ α τέλ α β α ν τη ν Α ίγυπ το και τη (γαλ­λική ) Τυνησία (1881-2), ενώ οι Γερμανοί δ η μ ιούρ γησ α ν π ρ ο τεκ το ρ ά το σ το Νταρ ες-Σ α λά α μ (1891).

Το Σ ύ ν τα γμ α το υ 1876 επ εφ ύ λ α ξε για το ν Π ανισ λαμισμό τη ν α να κήρ υξή το υ ως το υ κο ρ υφ α ίου δ ό γ μ α το ς και τη ς επ ίσ ημης π ο λ ιτική ς τη ς Α υ το κρ α ­το ρ ία ς , καθώ ς στο ά ρ θ ρ ο αρ. 3 η Α υ το ­κρ α το ρ ία α να κηρ υσ σ ότα ν ως το «Υψη­λό Ισ λαμικό Χ α λιφ ά το» . Ο σ ο υ λτά νος σ υνα ισ θα νόμενος το υ ς κλυδω νισ μούς τη ς παραπαίουσας Α υ το κρ α το ρ ία ς το υ αποφάσισε να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί το υ ς (ο ύ τω ς ή άλλω ς φ ιλ ικο ύ ς) μ ουσ ο υλμ ά ­νους ανά το ν κόσμο. Ετσι ε γ κ ά θ ε το ί το υ α ν έπ τυ ξα ν δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα σ την Αλγερία , τη ν Α ίγυπ το, τη ν Ινδία, ακόμα και τη ν Ιαπωνία (!) π ροσ π αθώ ντας να ξεσ ηκώ σ ουν τη μ ουσ ο υλμ α νική κο ινή γνώ μη κα τά τη ς απ οδόμησ ης τη ς Ο θω ­μα ν ική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς . Γ ι’ α υ τό ν το ν λόγο και ο (α τυ χή ς για τη ν Ελλάδα) πό­λ ε μ ο ς το υ 1897 έλ α β ε τε ρ ά σ τ ιε ς δ ια ­σ τάσ εις π ροπ αγάνδας σ τον μουσ ο υλ­μα ν ικό κόσμο.

Η σ ύνδεσ η τω ν δύο παραπάνω σ το ι­χείω ν (φ α ινο μ εν ικά ά σ χετω ν μ ε τα ξύ το υ ς ), δη λα δ ή το υ Β ’ Ράιχ κα ι τη ς ένω ­σης όλω ν τω ν μουσ ουλμάνω ν, το υ ρ κ ο ­γενώ ν, Αράβω ν, Αφ ρικανώ ν, Βαλκάνιω ν κλπ., δ ικα ιο λο γε ίτα ι από τη ν προσπά­θ ε ια το υ Β' Ράιχ να β ρ ε ι ένα ν σύμμαχο κα τά τω ν Δ υτικοευρω π α ίω ν και να το υ ς α ν τ ιπ α ρ α τεθ ε ί τόσ ο σ την α να τολ ική Μ εσ όγειο , όσο και σ την Α φ ρική , ακόμα και σ την Ινδία. Η δ ιείσ δυσ η το υ Β 1 Ράιχ- ο ικονομ ική κυρίω ς - στη Μ έση Ανατο­λή ξεκ ίν η σ ε το 1888, ό τα ν ο Γουλιέλ- μος Β' α ν έλ α β ε τη ν εξουσ ία . Α υ τό ς επι- σ κ έφ θ η κ ε τη ν Κ ω νσ ταντινούπ ολη το 1889, ενώ το 1898 δήλω σ ε ό τι α π ο τελ ε ί υπ έρμαχο το υ Ισλάμ.

Η Ο θω μανική Επιτροπή Ενωσης και Π ροόδου , τη ν οποία ίδρυσ αν το 1889 σ την Κ ω νσ ταντινούπ ολη ένα ς Α λβα ­νός, ένα ς Κ ιρκάσιος και δ ύο Κούρδοι και από τη ν οποία (και τη «Μ υσ τική Ε­τα ιρ ε ία τω ν Ν εοοθω μανώ ν» (1865 - 1876), που ιδ ρ ύ θ η κε επ ίσης σ την Κων­

σ τα ντινούπ ολη), π ρ ο ή λθ α ν οι Ν εό- το υ ρ κ ο ι και η επανάσταση το υ 1908, δ ε ν μπ ορούσε να α π ο δ εχ θ ε ί εύ κ ο λ α το ν Πανισλαμισμό, τη ν επ ίσημη ιδ εο λ ο ­γ ία το υ σ ουλτά νου , το υ μ εγ α λ ύ τερ ο υ εχ θ ρ ο ύ τη ς , κα θώ ς μάλισ τα τα α π οτε- λ έσ μ α τά τη ς φ α ίνο ν τα ν π ενιχρά. Η επ α­νάσταση το υ 1908 ξεκ ίν η σ ε από το Κοσσυφοπ έδιο , ό τα ν ο Τ ουρ κα λβα νός α ξιω μ α τικό ς Ν ιαζίμ μπ έης κ α τέλ α β ε το Μ ονασ τήρι. Σ τη σ υνέχεια το 2ο Σώμα Σ τρ α το ύ κ ιν ή θ η κ ε προς τη ν .Π ό λη , ανα­γ κ ά ζο ν τα ς το ν σ ο υ λτά νο να δ ε χ θ ε ί τα α ιτή μ α τά το υ ς , δη λα δ ή τη ν επ αναφ ορά το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς το υ 1876 και τη ν ανα­γνώ ριση τη ς α υ το δ ιά θ εσ η ς τω ν λαώ ν ε ­ν τό ς τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς .

Π ρέπ ει να σ η μ ειω θ εί ό τ ι η αφοσίω ­ση πολλώ ν Ν εο το ύ ρ κ ω ν σ το Ισλάμ ή τα ν α μ φ ισ β η το ύ μ ενη . Ομως, όπως το ν ί­σ θ η κε παραπάνω, ο Π ανισ λαμισμός σ υ ν δ έε τα ι μ ε τα α υ το κρ α το ρ ικό ορά ­μα τα και απ ω θημένα τω ν Ο θω μανώ ν και ο « ξερ ιζω μός» το υ από α υ το ύ ς ε ί­ναι δ ύσ κολος και α π α ιτεί κάποιο ενα λ ­λ α κ τ ικ ό ιδ εο λο γ ικ ό «εργα λείο» . Α υ τό υ π ή ρ ξε ο Ο θω μανισ μός, δηλα δ ή η π ε­π οίθησ η τω ν υπηκόω ν τη ς Α υ το κ ρ α το ­ρίας, α ν ε ξα ρ τή τω ς ε θ ν ικ ή ς π ρ ο έλ ευ ­σης, ό τ ι έχο υ ν όλο ι τα ίδια δ ικα ιώ ματα και υπ οχρεώ σ εις μ ε μονα δ ικό το υ ς κα­θ ή κ ο ν τη ν αφοσίωση σ την π ατρ ίδα (vatan). Ετσι δ ικ α ιο λο γε ίτα ι το γ εγο νό ς τη ς χρήσ ης και το υ «χαρτιού» το υ Πα­νισλαμισμού από το υ ς Ν εό το υ ρ κ ο υ ς , παρά το ό τ ι κ ε ν τρ ικ έ ς ιδ εο λ ο γ ικ ές το υ ς α ρ χές ή τα ν ο λα ϊκ ισ μός και ο ε θ ν ι­κισ μός, που δ εν σ υ μ π ο ρ εύ ο ντα ν με το ν Πανισλαμισμό. Οι μη το υ ρ κ ο γ εν ε ίς π ληθυσ μο ί τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς δ εν α- σπ άσθηκαν το ν Ο θω μανισ μό και έ τσ ι σι Ν εό το υ ρ κ ο ι χ ρ ε ιά σ θ η κε να σ τρ α φ ο ύ ν ·■■ προς το ν Π α ντουρκισ μό , αλλά και το ν Πανισλαμισμό, αν και σ υμβόλ ιζε εν π ολλοίς τη σ ουλτα νική εξουσ ία . Η η γ ε ­σία τω ν τελ ευ τα ίω ν δ εν σ υ μ μ ερ ίσ θ η κε τη ν α ντιπ ά θ ε ια τη ς βάσης το υ κ ινή μ α ­το ς προς το ν Πανισλαμισμό. Ηδη από το 1910 εξέδ ω σ α ν π ρ ο κ η ρ ύ ξε ις μ ε σ κο­πό να ξεσ ηκώ σ ουν όλο υ ς το υ ς μ ου ­σ ουλμά νους τη ς Μ πουχάρας, το υ Κα- σγκάρ, το υ Ιράν, τη ς Ινδ ίας, το υ Καυκά- σου, τη ς Κριμαίας, μ έχ ρ ι και τη ς Κίνας, ενώ και το 1913, κα τά τη δ ιά ρκεια τω ν Βαλκανικώ ν Π ολέμω ν, ζή τησ α ν τη β ο ή ­θ ε ια τω ν ομοθρ ήσ κω ν το υ ς Ινδών, π ρο­σ π αθώ ντας έτσ ι να π εράσ ουν και ένα μήνυμα σ τους Β ρ ετα ν ο ύ ς για τη ν υπο­σ τή ρ ιξη που απ ολάμβαναν σε α υ τό το υ ς το εγ χ ε ίρ η μ α από π ολυ ά ρ ιθ μ ο υ ς υπ ηκόους τη ς Β ρ ετα ν ική ς Α υ το κ ρ α το ­ρίας.

Η Επιτροπή Ενωσης και Π ροόδου κα τά τη ν τρ ίτη ετή σ ια σ υνέλευσ ή τη ς στη Θ εσ σ αλονίκη το 1911 έλ α β ε σημα­ν τ ικ έ ς (μ υ σ τικές ) απ οφάσ εις γ ια τη στάση τη ς α π ένα ντι σ το ν Π ανισ λαμι­σμό και αποφάσισε τη δ η μ ιο υ ρ γ ία πα­ρ α ρ τη μ ά τω ν τη ς σε χώ ρες όπου υπήρ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χαν μουσ ουλμάνοι, κυρίω ς στη Ρωσία και το Ιράν, ενώ απ οφ ασ ίσ θηκε η σύ­γκλησ η ετή σ ια ς σ υ νέλευ σ η ς σ την Κων­σ ταντινούπ ολη μ ε μ έλη τη ς Επ ιτροπής και τω ν π α ρ α ρ τημά τω ν αυτών. Κ ύριος σ τόχος τη ς π ανισ λαμισ τικής προπ αγάν­δας π α ρ έμ ενε η Ρωσία και στη σ υνέχεια η ν ε ό τε υ κ τη ΕΣΣΔ, η οποία σε πρώτη φάση δ εν φ ό β ιζε κα νέναν, κα θώ ς δ εν ε ίχ ε δ ο κ ιμ α σ θ εί σε δ ιεθ ν ή σύγκρουση, ενώ αμέσ ω ς μ ε τά τη ν επ ικράτησ ή τη ς στο εσ ω τερ ικό το υ κρ ά το υ ς έσ π ευσ ε να αναδ ιπ λω θεί και να α να δ ιοργα νω θεί εσ ω τερ ικά . Η ηγεσ ία τη ς Ε π ιτροπής έ ­σ τρ εψ ε τη ν π ροσοχή τη ς προς τη ν ΕΣ­ΣΔ και το υ ς μ ουσ ο υλμ ά νου ς α υ τή ς , οι οπ οίοι ή τα ν ως επί το π λείσ τον το υ ρ κ ο ­γ εν ε ίς , π ροσ π αθώ ντας να ενώ σ ει το ν Πανισλαμισμό με το ν Π αντουρκισ μό .

Σ το πλαίσιο το υ Π ανισ λαμισμού και τη ς υ π οσ τήρ ιξής το υ από το Β ’ Ράιχ ε ­ξη γ ε ίτα ι από α ρ κ ε το ύ ς α ν α λ υ τές η συμφω νία το υ σ ουλτά νου Α β δ ο ύ λ Χα- μ ίτ Β' μ ε τη Γερμανία για τη ν κα τα ­σ κευή το υ «σ ιδηρ οδρόμου τη ς Β α γδά ­τη ς» , ο οπ οίος θ α ένω νε τη ν Κωνστα­ντινούπ ολη με το υ ς Α ρ α β ες τη ς Μ έσ ης Α νατολής, π ερ νώ ντα ς μέσω Ικονίου και Β α γδά της , που ή τα ν υπό β ρ ετα ν ικ ό κλοιό.

Ο Π ανισ λαμισμός όμω ς δ εν έμ ο ια ζε να σ υγκ ινε ί π ολλούς και κυρίω ς το υ ς Ν εό το υ ρ κ ο υ ς . Ισως οι επ ο χές που οι θ ρ η σ κ ε ίε ς σ υγκινούσ αν και ξεσ ήκω να ν το υ ς π ισ τούς να είχαν π εράσ ει ανεπ ι­σ τρ επ τί ή, το υ λά χ ισ το ν , προσωρινά, μ έ ­χρ ι να δ ο θ ε ί ένα ν έο ερ έθ ισ μ α . Ετσι γρήγορα ε γ κ α τα λ ε ίφ θ η κ ε για χάρη το υ Π α ντουρ κ ισ μού /Π α ντουρ α ν ισ μού , που α π ευ θ υ νό τα ν σ τους εθ ν ικ ισ μ ο ύ ς τω ν

2Q το υ ρ κο γ εν ώ ν το υ Καυκάσου. Η τ ε λ ε υ - Β»β τα ία έκλα μ ψ η το υ Π ανισλαμισμού, με

τη σ υ γκα τά θεσ η μάλισ τα το υ Κεμάλ, σ η μ ειώ θ η κε το ν Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1921 με τη ν πανισλαμική Σ υνδ ιά σ κεψ η το υ Σ ιβάς, με σκοπό να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί τη ν παγκόσμια μουσ ο υλμ α νική κο ινή γνώ ­μη υπέρ το υ εθ ν ικ ισ τικ ο ύ ζη τή μ α το ς τη ς υπό μετά βα σ η Ο θω μα νική ς Α υ το ­κρ α τορ ία ς .

ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ/ ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΣ - ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥΣ

Τα ιδ εο λ ο γ ή μ α τα το υ Π α ντουρκ ι- σ μού /Π α ντουρ α νισ μού ε ξ ε τά ζ ο ν τα ι από κο ινού από π ολλούς ε ρ ε υ ν η τ έ ς ή σε ά λ λ ες π ερ ιπ τώ σ εις σ υ γχέο ντα ι μ ε ­τα ξύ το υ ς χω ρίς να γ ίν ε τα ι οποιαδήπο- τ ε διάκριση σε α υ τέ ς . Πάρα τα ύ τα υ­π άρχει μία ουσ ιασ τική δ ια φ ορά μ ε τα ξύ α υτώ ν τω ν δ ύο ιδ εο λο γη μ ά τω ν, που τα δ ια κρ ίνε ι και ε ίνα ι π ολ ιτισ μ ικής και γ ε ­ω π ολιτικής φ ύσ ης. Ενας από το υ ς πρώ­το υ ς που επ εσ ήμα να ν τη δ ια φ ορά ή τα ν

ο μ εγά λο ς Β ρ ετα ν ό ς ισ τορ ικός, Τόϋν- μπη, ήδη από το 1917. Ο Π α ντουρκι- σμός έχ ε ι ως ο ν το λ ο γ ικ ό σκοπό το υ τη ν α π ελευ θ έρ ω σ η όλω ν τω ν το υ ρ κ ο ­γενώ ν τη ς Ευρασίας (εκ ε ίν η τη ν επ οχή τω ν Τατάρων το υ Βόλγα, τω ν Τατάρων τη ς Κριμαίας, τω ν Κοζάκων, τω ν Τουρ- κομάνω ν, τω ν Ο υζμπ έκω ν, τω ν Κιργι- ζίων, τω ν Α ζέρω ν και μικρώ ν το υ ρ κ ο γ ε ­νών π ληθυσ μώ ν στο Τατζικισ τάν) που βρ ίσ κο ντα ν από τα Βαλκάνια μ έχ ρ ι τη ν κ εν τρ ικ ή Ασία. Σ ε α ν τίθ εσ η ο Π αντου- ρανισμός είνα ι ένα ευ ρ ύ τε ρ ο ιδ εο λ ό γ η ­μα, καθώ ς π ερ ιλα μ β ά νει σ τους αλυ- τρ ω τικο ύ ς το υ σ τόχους και ευρω παϊ­κο ύς λα ούς, α σ ιατικής π ρ ο έλευ σ η ς, οι οποίοι δ εν έχ ο υ ν καμία σχέση μ ε το υ ς π ρ ο α ν α φ ερ θ έ ν τες το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς π λη­θ υ σ μ ο ύ ς, όπως είνα ι οι Φ ινλανδοί (στη Φ ινλανδία εκ δ ιδ ό τα ν κα τά τη δ εκ α ε τ ία το υ ‘30 το π ερ ιο δ ικό «Το Ν έο Τουράν»), οι Εσ θονοί και ο ι Ο ύγγροι, μ ε τ α ξύ τω ν οποίων ο Π α ντουρ α ν ισ μός α π έκτησ ε μ εγά λη απήχηση ως α ντισ τά θμ ισ μα σ τον Π ανσλαβισμό τω ν Ρώσων (μάλιστα σ την Ο υγγαρ ία εκ δ ιδ ό τα ν από το 1913 ως το 1970 η εφ η μ ερ ίδ α «Τουράν»). Ο Π α ντουρ α ν ισ μός έχ ε ι ως σ ημείο ανα­φ ορά ς το μ υ θ ικό «Τουράν», γ ε ν έ τε ιρ α α υτώ ν τω ν λαώ ν που σ υμπ ίπτει - κα τά προσ έγγισ η - μ ε το Τ ουρ κεσ τά ν, το «Ταταριστάν», το Ο υζμπ εκισ τά ν και το «Μ ογγολισ τάν» (όπως α ν α φ έρ ετα ι σε το υ ρ κ ικ ό έγγρ α φ ο το υ 1832 σ χετικά με το Χ ανάτο τη ς Χ οκάντ).

Η άνθ ισ η το υ Π αντουρκ ισ μού ο φ εί- λ ε τα ι σ την α νά π τυξη τη ς γλω σ σ ολο­γ ίας και τη ς εθ νο γρ α φ ία ς - εθ νο λο γ ία ς σ την Ευρώπη στα μέσα το υ 19ου αιώνα, οπ ό τε οι α να το λ ικο ί λαο ί και δη οι το υ ρ κ ο γ εν ε ίς άρχισαν να α π ο κτο ύ ν ξ ε ­χω ριστό εν δ ια φ έρ ο ν για το υ ς μ ε λ ε τ η ­τ έ ς .

Π ρώ τος τ έ τ ο ιο ς μ ε λ ε τη τ ή ς υπ ήρξε ο Ο υ γγρ ο εβ ρ α ίο ς π ερ ιη γη τή ς - ανατο- λ ικο λό γο ς Α ρ μ ίν ιο υ ς (Χ έρμαν) Βάμπε- ρυ, ο οπ οίος μ ε δ ύο σ ημα ντικά έργα το υ («Ταξίδια σ την Κ εντρ ική Ασία» - 1865 και « Ε ικόνες τη ς Κ εν τρ ική ς Α ­σίας» - 1868) προσπάθησε να α ν α δ ε ίξε ι τη ν α ξία το υ π α ντουρ κισ μο ύ και τη ς δ υ ν α τό τη τα ς να α ν α δ ε ιχ θ ε ί μια πα­ν το υ ρ κ ικ ή α υ το κρ α το ρ ία σ τη ν κ ε ν τρ ι­κή Ασία ως α ντίπ αλο δ έο ς σ την τσ αρική Ρωσία. To Foreign O ffice α ν α φ έρ ε ι ση­μα ντική το υ δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα γ ια τη δ η ­μ ιουρ γία ενό ς σ υ σ τή μ α το ς ασ φ αλείας σ την α να τολ ική Μ εσ ό γειο σ τρ α μ μ ένο υ κα τά το υ ρωσικού κ ινδύνου . Ο Βάμπε- ρυ αρχικά ε ν έ τ α ξ ε το σ χέδιό το υ στο πλαίσιο μίας συνεργασ ίας με το ν σ ουλ­τάνο , αλλά η Σ υ νθ ή κ η το υ Αγίου Σ τε φ ά ­νου και η α νά δ ειξη τω ν Ν εό το υ ρ κω ν σε κίνημα με μ εγά λη δυνα μ ική , που συ­γ κ έν τρ ω ν ε σ το υ ς κόλπ ους το υ π ολ­λο ύ ς δ ια νο ο ύ μ ενο υ ς και σ τρ α τιω τι­κούς, το ν έσ τρ εψ α ν σε α υ το ύ ς . Τελικά ο Βάμπ ερυ α να θεώ ρ ησ ε τ ις α ρ χ ικ ές το υ απ όψ εις π ερ ί Π αντουρκ ισ μού και

το ν α π οκά λεσ ε «χίμαιρα». Π άντω ς η σύνδεσ ή το υ με η γ ε τ ικ ά σ τελ έχ η τω ν Ν εο το ύ ρ κω ν υ π ήρ ξε σ τενή και έτσ ι δ ι­κα ιο λο γε ίτα ι η κα θολ ική αποδοχή και η υ ιο θ έτη σ η το υ Π αντουρκ ισ μού από το κ ίνη μ ά το υ ς .

Από τη ν άλλη π λευρ ά ως αντίπ αλο δ έο ς φ ά ν τα ζε η τσ αρ ική Ρωσία τω ν Ρο- μανώφ, όχι μόνο λόγω το υ μ εγ έθ ο υ ς και το υ τερ ά σ τιο υ ανθρώ πινου και φ υ ­σικού δυνα μ ικού τη ς , αλλά και λόγω τη ς ενεργοπ ο ίησ ης, από το υ ς ιθ ύ νο ­ν τ ε ς ν ό ες α υ τή ς , το υ ιδ εο λ ο γ ή μ α το ς το υ Πανσλαβισμού, που ε ίχ ε λά β ε ι μ ε ­γ ά λ ες δ ιασ τάσ εις ε ν τό ς τη ς χώ ρας και ε ίχ ε ως τε λ ικ ό σκοπό και λόγο ύπ αρξης το ν εκχρ ισ τια ν ισ μό (ακόμα και βίαιο) τω ν μη χρ ισ τιανώ ν υπηκόω ν τη ς και το ν εκρω σισμό το υ ς , δηλα δή τη ν « εμ φ ύ ­τευ σ η » ρω σικής σ υνείδησ ης σε α υ ­το ύ ς . Οπως α να φ έρ ει ο Τ Λ ά ντα ου (J. Landau) ο Π ανσλαβισμός ε ίχ ε λά β ε ι τ ε ­ρά σ τιες δ ιασ τάσ εις ε ν τό ς τη ς Ρωσίας και μ ε τά το πρώ το δ ιάσ τημα , ό τα ν κύ ­ριος αντίπ α λος ή τα ν το Β ’ Ράιχ, ε ίχ ε σ τρ α φ εί κα τά τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν π λη θ υ ­σμών που υπήρχαν ε ν τό ς τη ς ρωσικής επ ικρ ά τεια ς , όπως φ α ίν ετα ι και από το β ιβλίο το υ I. Ν τε Μ αλχαζούνι «Ο Παν­σ λαβισμός και το Α να τολικό Ζήτημα» (το υ 1898), στο οποίο δ ιακήρυσ σ ε ό τι η Τουρκία θ α ε ξα φ α ν ισ τε ί από τη ν π ο λ ιτι­κή σ κηνή τη ς Ευρώπης και ό τ ι ο ι Ν οτιο- σλάβοι θ α τη δ ια δεχθ ούν . Το ο ξύμω ρ ο είνα ι πως παρά το ό τ ι ο Π αντουρκ ισ μός ε ίχ ε ως κυ ρ ιό τερ ο ο ν το λ ο γ ικ ό σκοπό να α π ο τελέσ ε ι «αντίπαλο δ έο ς» το υ Πανσλαβισμού, δ α ν ε ίσ θ η κ ε α ρ κ ετά σ το ιχεία από α υ τό ν όσον αφ ορά τη ν ο ­ρολογία , τη ν π ρακτική τω ν θ εω ρ η τικώ ν το υ και άλλα.

Η πρώ τη ιδ εο λο γ ική σύγκλιση μ ε τα ­ξύ τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν τη ς Ο θω μα νικής Α υ το κρ α το ρ ία ς και τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν π ληθυσ μώ ν που κα το ικο ύσ α ν εν τό ς τη ς Ρωσίας έγ ιν ε νω ρίτερα , ό τα ν ο σ ο υ λτά νο ς Α βδ ο ύ λ Χ α μ ίτ Β' υ ιο θ έτη σ ε το ν Πανισλαμισμό ως επ ίσημη ιδ εο λ ο ­γία και π ολ ιτική το υ . Ο Π αντουρκ ισ μός έβ ρ ισ κε π λέον ισ χυρ ότερ α ερ είσ μ α τα από το ν Πανισλαμισμό ε ν τό ς τω ν το υ ρ ­κο γενώ ν π ληθυσ μώ ν τη ς Ρωσίας και κυρίω ς μ ε τα ξύ τω ν Τατάρων τη ς Ρω­σίας. Α υ το ί ή τα ν ένα ς ιδ ια ίτερ α σ κλη­ρός λα ό ς με μεγά λη πίστη και αφοσίω ­ση στο Ισλάμ, θ α μπ ορούσε δ ε να ειπω­θ ε ί ό τ ι «εισήγαγαν καινά δα ιμόνια» μ ε ­τα ξύ τω ν υπολοίπων το υ ρ κο γ εν ώ ν ανα­π τύ σ σ οντα ς μία ισχυρή ασ τική τά ξη , τη ς οποίας τα ο ικονομ ικά και εμπ ορ ικά σ υ μ φ έρ ο ν τα ή τα ν ευ θ έω ς α ντα γω νι­σ τικά μ ε τα αντίσ το ιχα τη ς ρω σικής α ­σ τική ς τά ξη ς . Κ α τ’ α υ τό ν το ν τρ όπ ο η δ ια φ ορά α π οκτούσ ε ο ικο νο μ ική και θ ρ η σ κ ευ τ ικ ή - π ολ ιτισ τική διάσταση. Α ­π ο τέλεσ μ α τη ς κ ινη το π ο ίη σ η ς τω ν Τα­τάρ ω ν δ ια νο ο ύ μ ενω ν ή τα ν να συσπει­ρ ω θούν γύρω το υ ς και οι άλλο ι το υ ρ κ ο ­γ ε ν ε ίς και ο μ ό δ ο ξο ι το υ ς , δηλα δή οι

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κοζάκοι, οι Ο υζμπ έκο ι, οι Κ ιργίζιοι και οι Α ζέρ ο ι και όλο ι α υ το ί να π ροσ βλέ­πουν τελ ικ ά σε μια ένωση μ ε τη ν Ο θω ­μανική Α υ το κρ α το ρ ία . Κύριο σ υ νεκ τικ ό σ το ιχείο που α ν έδ ε ιξα ν οι Τάταροι μ ε ­τα ξύ τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν π ληθυσ μώ ν ή ­τα ν η κο ινή γλώσσα, καθώ ς π ίσ τευαν ό τι μόνο ένα ε ίδ ο ς « το υ ρ κ ική ς κα θ α ­ρεύουσ ας» θ α το υ ς ένω νε, λόγω τη ς α­πόστασης που μεσ ολα βούσ ε μ ε τα ξύ το υ ς και τω ν άλλω ν λαώ ν που π α ρ εμ ­βάλλονταν.

Π ρω ταγω νισ τικό ρόλο σε α υ τή τη σύγκλιση δ ιεδ ρ α μ ά τισ α ν πρόσωπα μ ε ι­σχυρή προσ ω π ικότητα , καλή μόρφω ση (κυρίω ς δ υ τική ) και δ ια σ υνδέσ εις σ την Τουρκία. Ο εξ ισ λα μ ισ θ είς Π ολω νός Μ πορζένσκι π αρουσ ιάζετα ι ως ένα ς εκ τω ν πρώ τω ν εμπ νευσ τώ ν το υ Π αντου- ρανισμού. Τα δ εινά που ε ίχ ε υπ οσ τεί ως Π ολω νός από το υ ς Ρώσους και η συνα­κό λο υ θ η ρω σοφοβία το υ το ν έσ τρ εψ α ν π ρος το υ ς το υ ρ κ ο γ εν ε ίς και τη ν ένωση αυτών. Μ ετο ν ο μ ά σ θ η κε σε Μ ουσ ταφ ά Τ ζελ α λ εν τ ίν πασά και δ η μ ο σ ίευ σ ε ένα π α ντο υ ρ α ν ικο ύ π ερ ιεχ ο μ ένο υ β ιβλίο σ την Κ ω νσ ταντινούπ ολη το 1869, μ ε τ ίτ λ ο «Οι αρχαίοι και οι σ ύγχρονοι Τούρκοι» . Από τη ν ά λλη π λευ ρ ά ο Ισμαήλ Γκασπρίνσκυ ή Γκασπιράλι ανα- δ ε ίχ θ η κ ε σε η γ ε τ ικ ή φ υσ ιογνω μία το υ Π αντουρκ ισ μού . Είχε δρα σ τηρ ιοπ ο ιη ­θ ε ί κυρίω ς σ τους το μ ε ίς τη ς δημοσ ιο ­γραφ ίας (βλ. εφ η μ ερ ίδ α «Tercuman» - « Δ ιερ μ η νεύ ς» το υ 1883), τη ς εκπ α ίδ ευ ­σης (μ ετα ρ ρ υ θ μ ισ τικό πρόγραμμα - usuli cedid) και τη ς γλω σσικής μ ε τα ρ ­ρύθμ ισ ης. Α γω νίσ θηκε γ ια τη ν επ ιβολή τη ς το υ ρ κ ικ ή ς γλώσσας στα σχολεία τω ν Τατάρων, π ισ τεύ ο ν τα ς προφανώ ς πως η γλώσσα είνα ι ίσως το ισ χυρ ότερ ο σ υ νεκ τικό σ το ιχείο για το υ ς το υ ρ κ ο γ ε ­νείς . Δ εν α π έκλεισ ε σ υνεργασ ία και κ ι­νητοπ ο ίησ η από κο ινού με το υ ς μουλά- δ ες (ιερ ε ίς το υ Ισλάμ), αν και πρωτί- στως θ εω ρ ο ύ σ ε ό τ ι ο κο ινό ς αγώ νας και ο π ροσ ανατολισ μός το υ ιδ εο λ ο γ ή ­μ α το ς το υ θ α έπ ρεπ ε να είνα ι λα ϊκή ς - μη θ ρ η σ κ ευ τ ικ ή ς υφ ής. Το σ υ νθ η μ α το - λο γ ικό τρ ίπ τυ χο που χρησ ιμοπ οιούσ ε π ρ ο κε ιμ ένο υ να π ρ οσ ετα ιρ ισ θ εί τ ις μά­ζ ες τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν ή τα ν « εν ό τη τα στη γλώσσα, στη σ κέψ η και στη δρά ­ση». Ετσι « επ έτρ επ ε» σ το υ ς μ ο υ λά δ ες να δ ρ ο υ ν και να κ ινο ύ ντα ι ε ν τό ς α υ το ύ . Μ ετα ξύ τω ν ε τώ ν 1905 και 1906 δ ιοργά- νωσε τρ ία μ εγά λα π α ντο υ ρ κ ικά σ υ νέ­δρια στο Ν ίζν ι-Ν όβγκορ οντ, σ την Π ε­τρ ο ύ π ο λη και πάλι σ το Ν ίζνι-Ν όβγκο- ρ ο ν τ μ ε εκπροσώ πους Τατάρους, Κιργι- ζ ίους κ.ά., κα τά τη δ ιά ρ κεια τω ν οποίων ίδρυσ ε τη ν «Ενωση τω ν Μ ουσ ουλμά ­νων τη ς Ρωσίας», ενώ στη σ υνέχεια ί­δρυσ ε και κό μμα που ε ίχ ε σ τεν ές σ χέ­σεις μ ε τη ν Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία . Είναι α λή θ εια ό τ ι οι το υ ρ κ ο γ εν ε ίς τη ς Ρωσίας (και τη ς ΕΣΣΔ) α π ο δ είχ θ η κα ν ι­δ ια ίτερ α δρ α σ τήρ ιο ι στα π α ντουρ κικά ζη τή μ α τα , ε κ δ ίδ ο ν τα ς μ ε τα ξύ 1905 και

σης»). Σ ε α υ τό υπ οσ τήρ ιζε τη ν ένωση όλω ν τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν τη ς Ευρασίας υπό ένα κρ ά το ς με κ έ ν τρ ο τη ν Τουρκία.Μ ε το ά ρ θ ρ ο μ ε τα το π ίσ θ η κ ε το κ έ ν τρ ο βά ρ ους το υ Π αντουρκ ισ μού από το πο­λ ιτ ισ τικό π εδ ίο στο π ολιτικό . Σ το ν χώ­ρο τη ς Ο θω μα νική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς , ά λλω σ τε, υπήρχε σύγχυση μ ε τα ξύ τω ν ιδ εολογ ιώ ν το υ Π α ντουρκισ μού (Turkculuk) και το υ Τουρκισ μού (Turkluk) και σε α ρ κ ε τέ ς π ερ ιπ τώ σ εις ο ι δ ύο όρ ο ι χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ντο α δ ια κρ ίτω ς (κυρίω ς από το ν έ ν θ ε ρ μ ο π α ντουρ κισ τή δ η μ ο ­σ ιογράφο Τεκίν Αλπ - π ρ α γμα τικό ό νο ­μα το υ εκ το υ ρ κ ισ μ έν ο υ Εβραίου Μ οϊζ Κοέν).

Κάποιο ρόλο - λ ιγ ό τερ ο σ ημα ντικό- δ ιεδρ α μά τισ α ν και άλλο ι δ ια ν ο ο ύ μ ε­νο ι μ ε π οικίλο έργο . Ο δημοσ ιογρ ά φ ος και σ υγγρ α φ έα ς το υ γνω σ τού οθω μα νι­κού λ ε ξ ικ ο ύ «Kamusl Turki», Σ εμ σ ετ ίν Σάμι, δ ιακήρυσ σ ε ό τ ι οι Τούρκοι είνα ι ένα σ ημα ντικό έ θ ν ο ς που ε κ τ ε ίν ε τα ι από τη ν Α δ ρ ια τική μ έχ ρ ι τη ν Κίνα π ερ ι­λ α μ β ά νο ν τα ς και τη Σ ιβηρία , αλλά αρ- ν ε ίτο τη ν ύπαρξη κο ινή ς «οθω μα νικής γλώσσας». Ο Ν ετζίπ Ασίμ ή δ η επί τω ν η ­μερώ ν το υ Α β δ ο ύ λ Χ α μ ίτ απέσπασε τη ν π ροσοχή το υ γ εν ικο ύ γρ α μ μ α τέα το υ Κ ο μ ιτά το υ (Π ολ ιτικο ύ Ο ργάνου) τω ν Ν εο το ύ ρ κω ν , Ναζίμ μπέη, με τη μ ε ­τά φ ρα σ η, σ την το υ ρ κ ικ ή γλώσσα, το υ έρ γο υ το υ Γάλλου α να το λ ικο λό γο υ Λ. Καχούν (L. Cahoun) «Εισαγωγή σ την Ισ τορία τη ς Ασίας. Τ ούρ κο ι και Μ ογγό- λο ι από τ ις α ρ χές μ έχ ρ ι το 1405», που ε ίχ ε ε κ δ ο θ ε ί στη Γαλλία το 1896 και στο οποίο π ρ ο σ έθ εσ ε α ρ κ ετά «π αντουρα- ν ικά χωρία» δ ική ς το υ έμπ νευσ η ς. Επί­σης ο ι σ τρ α τευ μ έν ο ι λ ο γ ο τέχ ν ες , ο ι ο ­π οίο ι α π ο δ εικνύ ο ν τα ι π άντα χρήσ ιμο ι 21 επ ειδ ή έχο υ ν τη δ υ ν α τό τη τα να προ- « * σ εγγ ίζο υ ν και να επ ιβ ά λλο υ ν υπ οσ υνεί­δ η τα τ ις ιδ έ ες το υ ς , κυρίω ς σ τις λ α ϊκ ές μά ζες , δ ιεδ ρ α μ ά τισ α ν πολύ σπουδαίο ρόλο μ ε τα π οιήματα , τη ν αναβίωση πα­λαιώ ν μύθω ν και τα δοκ ίμ ιά το υ ς . Τ έτο ι­οι ή τα ν ο Ο μ έρ Σ ε ϋ φ ε ν τ ίν (ή Σ εϋ φ ετ ίν ), ο Μ ε χ μ έ τ Εμίν Γ ιο υ ρ ν τα κο ύ λ και η Χα- λ ιν τ έ Εντίπ. Χάρη σ τις π ροσ π άθειες α υ τώ ν τω ν δ ια νο ο ύ μ ενω ν τέ θ η κ α ν οι βάσ εις γ ια ένα ν «π ολιτισ τικό Π α ντουρ - κισμό».

Ο μω ς κά θ ε ιδεολογ ία , πολύ π ερισ ­σ ό τερ ο ένα ιδ εο λό γη μ α όπως ο Πα- ν το υ ρ κ ισ μ ό ς , χ ρ ε ιά ζ ε τα ι μία εσ ω τερ ική σ υσ τηματοπ οίησ η τω ν ο ντο λο γ ικώ ν σ το ιχείω ν τη ς . Ο τα ν μάλιστα δ εν έχ ε ι ι­σ το ρ ικό υπ όβαθρο και π ροσ π αθεί να π ρ οσ ετα ιρ ισ θ εί α π α ίδ ευ τες μάζες, που ίσως πριν από λίγο ή τα ν εχ θ ρ ικ έ ς μ ε τα ­ξύ το υ ς , χ ρ ε ιά ζε τα ι κάποιος πολύ ση­μ α ν τικό ς και ικανός δ ια νο ο ύ μ ενο ς , κα ­θώ ς και η ύπαρξη ευ ν ο ϊκ ή ς σ υγκυρίας στο δ ιε θ ν έ ς περιβάλλον.

Α ρ χ ίζο ντα ς από το τ έ λ ο ς θα π ούμε ό τ ι η ευ νο ϊκή συγκυρία ή τα ν ο α ντα γω ­ν ισ μός μ ε τα ξύ τη ς Γερμανίας και τη ς Ρωσίας σ την «ευρα σ ια τική σκακιέρα».

Το τρ ίτο μ έλο ς τη ς Τριανδρίας, Εμβέρ μπ έης, δ ιε τέ λ ε σ ε υπουργός Π ο λέμ ο υ κ α τά τ ο ν Α ’

Π Π . Τα π αντουρκικά το υ ο ρ ά μ α τα τον οδήγησαν να δώ σει σ κληρ ές μ ά χ ες στον Καύκασο το 1919 και ενώ ο σουλτάνος ε ίχ ε σ υνθηκολο γήσ ει μ ε την Entente.

Ε κ εί μά λ ισ τα σ κ ο τώ θ η κ ε το 1922, αφού προηγουμένω ς ε ίχ ε α υ το α να κ η ρ υ χ θ ε ί

σε εμ ίρ η το υ Τουρκεστάν.

1917 περίπ ου 250 π ερ ιοδ ικά , ε ν ε ρ γ ο ­π ο ιο ύ μ ενο ι μάλιστα υπ έρ τη ς Ο κτω ­βρ ια νή ς Επανάστασης («Τουρανικός Κ ο μμουνισ μός») και αποσκοπώ ντας σ τη ν αναβάθμισ η το υ ρόλου και τη ς παρουσ ίας το υ ς στο ν έο κα θ εσ τώ ς (α­κόμα και σ τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία το υ ς - βλ. α­π ο τυ χ η μ έν η αντίσ τασ η, κα τά το υ Ερυ­θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ , το υ Μ ουσ τα φ ά Τσοκά- γ ιε φ ή Τσοκάϋ, που το 1917 ίδρυσ ε στη Χ ο κά ντ α ν ε ξά ρ τη τη κυ βέρ νησ η).

Δράση ε ν τό ς τη ς Ο θω μα νική ς Α υ­το κ ρ α το ρ ία ς - κυρ ίω ς - α ν έπ τυ ξε ένας ά λλος δ ια νο ο ύ μ ενο ς , ο Γ ιουσ ούφ Α- κτσ ουρά ή Α κτσ ο υ ρ ά ο γλο υ , ο οπ οίος ή ­τα ν σ υ γ γ εν ή ς το υ Γκασπρίνσκυ. Εχο­ν τα ς ήδη α να π τύ ξε ι έ ν το ν η δρ α σ τη ρ ιό ­τη τα με σ υ μ μ ετο χ ή σε δ ιά φ ο ρ ες πα- ν το υ ρ κ ισ τ ικ ές οργανώ σεις, α κ ο λο ύ θ η ­σε μία ά λλη ιδ εο λο γ ική π ορεία , θ εω ρ ώ ­ν τα ς ό τ ι η Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία δ εν χ ρ ε ια ζό τα ν μόνο μια π ολ ιτική επα­νάσταση, αλλά και κο ινω νική ανα μόρ­φωση (τη ν οποία οι Ν εό το υ ρ κ ο ι δ εν ε- π εδ ίω ξαν), δ ια φ ο ρ ο π ο ιή θ η κε δ ε τόσ ο από το ν Πανισλαμισμό, όσο και από το ν Ν εοοθω μα νισ μό , που ή τα ν ένα ιδ εο λ ό ­γη μ α το οποίο π ρ έσ β ευ ε τη δ υ ν α τό τη ­τα ε ιρ η ν ικ ή ς σ υνύπ αρξης, ε ν τό ς τη ς Ο­θ ω μ α ν ική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς , τω ν Τούρ­κω ν μ ε το υ ς Α ρ α β ες, αλλά και μ ε το υ ς Ε λλη νες και το υ ς Εβραίους. « Κ α τά θ ε­ση» τω ν ιδεώ ν το υ έκ α νε το 1904 σ την εφ η μ ερ ίδ α το υ Καϊρου "Turk" μ ε ά ρθρ ο το υ («Τρία Σ υ σ τή μ α τα Δ ια κυ β έρ νη -

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο π ροαιώ νιος ε χ θ ρ ό ς τη ς Ο θω μα νική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς , η Ρωσία, γνώ ρ ιζε πρω­τό φ α ν τε ς α να τα ρ α χ ές κο ινω νικού π ε­ρ ιεχο μ ένο υ και η ισχυρή Γερμανία το υ Β' Ράιχ έβ λ επ ε τη ν Τουρκία ως το κα ­τα λ λ η λ ό τερ ο μέσ ο αντιπερ ισπασμού σε οπ ο ια δή π οτε επ ιθ ε τ ικ ή τη ς ε ν έ ρ ­γ ε ια κα τά τη ς Ρωσίας.

Σ υ σ τη μ α το π ο ιό ς το υ Π α ντουρκ ι- σμού α ν α δ ε ίχ θ η κ ε ο Ζιγιά Γκιοκάλπ. Α υ τό ς δ ό θ η κ ε ολόψ υχα σ την εν δ υ ν ά ­μωση το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μού /Π α ντουρ α ν ι- σμού τόσ ο με το λ ο γ ο τεχ ν ικ ό το υ έργο , όσο και μ ε τη διδασκαλία το υ σ το Π α νε­π ισ τήμιο τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης, ό ­που έκ α νε α ρ κ ε τ έ ς θ εσ μ ικ ές υπ ερβά ­σεις γ ια το ν απαρχαιω μένο οσ μανικό κόσμο, α νά γο ντα ς το « έθ νο ς» (millet) ως τη ν ύψ ιστη αρχή γ ια το ν οθω μα νικό κόσμο, ε ν τό ς το υ οποίου μπορούσαν να ενω θ ο ύ ν όλο ι ο ι το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς π λη­θυ σ μ ο ί τη ς Ευρασίας. Σ τα μά τια τω ν θα υμα σ τώ ν το υ ο Γκιοκάλπ ή τα ν ο «Μ έγα ς Δ ιδάσ καλος το υ Π α ντουρκ ι- σμού» σ την Τουρκία. Η «έμπνευσ ή» το υ γ ια τη ν « εθ ν ική κα θ α ρ ό τη τα » τω ν Τούρκω ν ή τα ν και το ιδ εο λο γ ικ ό υπό­βα θ ρ ο για τη γ εν ο κ το ν ία τω ν Α ρ μεν ίω ν το 1915. Α υ τό α π ο δ ε ικ ν ύ ετα ι και από την. κα τη γο ρ ία εν α ν τίο ν το υ ως η θ ικ ο ύ α υ το υ ρ γο ύ α υ τή ς και τη ν προσαγωγή το υ σε το υ ρ κ ικ ό σ τρ α το δ ικ ε ίο , όπου φ ά ν η κ ε α μ ε τα ν ό η το ς λ έγ ο ν τα ς ό τ ι δ εν έγ ιν ε καμία γ εν ο κ το ν ία κα ι ό τ ι το το υ ρ ­κ ικό έθ ν ο ς α μ ύ ν θ η κ ε σ την επ ίθεσ η που δ έχ θ η κ ε .

Μ εγά λη σ υμβολή το υ Γκιοκάλπ υ­π ή ρ ξε η εισαγω γή και η διάκριση το υ Π αντουρκ ισ μού σε τρ ία στάδια ή « ισ το­ρ ικ ές φάσ εις» , που σ υνάδουν μ ε τη ν ε-

22 π εκ τα τικ ή δ ιά θεσ η το υ Π αντουρκ ισ μού σ το ν χώρο τη ς Ευρασίας:

α) Η υλοποίηση το υ «Τουρκισμού», δηλα δή η ένωση, σε ένα κρ ά το ς , τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π ληθυσ μώ ν ό λη ς τη ς Ο­θ ω μ α ν ική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς . Το στάδιο α υ τό απ αιτούσ ε τη ν α ντικα τά σ τα σ η τη ς μοναρχίας το υ σ ουλτά νου από ένα δ υ τ ικο ύ τύπ ου και δ υ τ ικό σ τρ ο φ ο κρά ­το ς .

β) Η υλοποίηση t o u «Ο γουζισμού», δηλα δή η ένωση, μ ε το το υ ρ κ ικ ό « έ ­θ νος» , τω ν το υ ρ κο μ ά νω ν κα το ίκω ν το υ Ιράν, τη ς Χορασ μίας (νοτίω ς τη ς Α ρά­λη ς ) και το υ Αζερμπαϊτζάν.

γ) Η υλοποίηση το υ «Τουρανισμού», δηλα δή η επ έκ τα σ η το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κρ ά το υ ς μ έχ ρ ι το υ ς πιο α π ομα κρ υσ μέ­νους το υ ρ κ ο γ εν ε ίς λα ο ύ ς τη ς Ασίας, κο ντά σ την Κίνα, δηλα δή το υ ς Γιακού- το υ ς , το υ ς Κ ιργ ίζιους, το υ ς Κιπτσά- κους, το υ ς Τ ατάρους και το υ ς Ο υζμπέ- κο υς.

Τη σ υσ τηματοπ οίησ η το υ Π α ντουρ - κισμού σε θ εω ρ η τ ικ ό επ ίπ εδο α κο λο ύ ­θ η σ ε η «ερ γα λεια κή» το υ χρήσ η από το υ Ν εό το υ ρ κ ο υ ς και από το ν Μ ουσ τα- φ ά Κ εμ ά λ-Α τα το ύ ρ κ . Οι Ν εό το υ ρ κ ο ι ε- θ ν ικ ισ τές , ό τα ν απ αλλάχθηκαν π λέον

από το υ ς φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς που υπήρχαν σ τους κόλπ ους το υ ς και εκπ ροσω π ού­ν το από το ν πρίγκηπα Σαμπ αχεδίν, α- σπάσθηκαν το ν Π α ντουρκισ μό . Α υ τό έ- γ ιν ε π ερ ισ σ ότερ ο επ ειδή το επ έτα σ σ ε η ισ τορ ική συγκυρία , όπως ήδη ανα­φ έρ θ η κ ε , παρά λόγω τη ς π ίσ της το υ ς σε αυτόν. Ο Ο θω μανισ μός έδω σ ε έτσ ι τη θ έσ η το υ σ τον Π α ντουρκισ μό . Η Επι­τροπ ή (Κ ο μ ιτά το ) Ενωσης και Π ροόδου ε ίχ ε α να λά βει (γραπτώ ς σε π ροπ αγανδι­σ τικό υλικό ) υπ οχρεώ σ εις γ ια τη ν επ ί­λυση τω ν π ροβλημά τω ν τω ν το υ ρ κ ο γ ε ­νών το υ Καυκάσου. Η Τριανδρία τω ν Ε μ βέρ μπέη (κα τά κύρ ιο λόγο), Τ ζεμ ά λ πασά (αν και α υ τό ς δ ια φ ο ρ ο π ο ιε ίτο ε ­λα φ ρά π ισ τεύ ο ν τα ς π ερ ισ σ ότερ ο σ την α ξία το υ Τουρκισ μού) και Ταλαάτ πασά υ ιο θ έτη σ ε το ν Π αντουρκ ισ μό , το ν ο ­ποίο σε κά π οιες π ερ ιπ τώ σ εις σ υ νέπ λε­ξ ε με το ν Πανισλαμισμό. Τον Ο θω μανι- σμό που π ροω θούσ αν οι φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι μ ε το ν Σαμπ αχεδ ίν το ν έ τρ εψ α ν κα τά το δ ο κο ύ ν σε «Τουρκισμό», δηλα δή στο πρώ το σ τάδιο τη ς π α ν ιδ εο λο γ ία ς το υ Γκιοκάλπ.

Οι α κ τιβ ισ τές τη ς ν εο το υ ρ κ ικ ή ς τρ ια νδ ρ ία ς - κυρίω ς ο Ε μ βέρ - δ ια τη ­ρούσ αν επ α φ ές με το υ ς π νευ μ α τ ικο ύ ς τα γ ο ύ ς το υ Π αντουρκ ισ μού σ τις «αλύ­τρ ω τες » π ερ ιο χές τη ς Ρωσίας και κυ ­ρίως με το ν Γκασπρίνσκυ, κα θώ ς μο ιρά ­ζο ν τα ν το κο ινό ό ν ε ιρ ο τη ς α π οτίνα ξης το υ ρωσικού ζυγού. Πριν από τη ν έν α ρ ­ξη το υ Α' ΠΠ ο ιδ ια ίτερ α δ ρ α σ τήρ ιος Ε μβέρ σ υ γκρ ό τη σ ε μια μυσ τική υ π η ρ ε­σία με το όνομα «Ειδική Οργάνωση», που α π ο τελ ε ίτο από π ρ ά κ το ρ ες - ε θ ε ­λ ο ν τέ ς α ξιω μ α τικο ύ ς - και ε ίχ ε ως σ τό ­χο να διαδώ σ ει το ν Π αντουρκ ισ μό (αλ­λά και το ν Πανισλαμισμό) σ το υ ς το υ ρ ­κ ο γ εν ε ίς ε κ τό ς Τουρ κία ς και να το υ ς ω­θ ή σ ει να ε ξ ε γ ε ρ θ ο ύ ν «υπό τη σημαία το υ Π α ντουρκισ μού» . Ο Ε μβέρ, ο οποί­ος κα τά το ν Α ’ ΠΠ ή τα ν υπ ουργός Πο­λέμ ο υ τη ς Ο θω μα νική ς Α υ το κ ρ α το ­ρίας, ε ίχ ε π άρει πολύ σοβαρά α υ τή ν τη ν υπ όθεσ η, σε σ ημείο μάλισ τα να πα- ρ α β εί μία πάγια αρχή τω ν Τούρκω ν, δ η ­λαδή τη μη επ ίθεσ η κα τά τη ς Ρωσίας (τη ς ΕΣΣΔ α ρ γό τερ α ), μ ε τη ν εκ σ τρ α ­τε ία σ τον Καύκασο το 1918. Επίσης για α ρ κ ε το ύ ς και η γ εν ο κ το ν ία τω ν Α ρ μ ε ­νίων (1915) ε ξη γ ε ίτα ι στα πλαίσια το υ α', το υ β' και το υ γ ' σ ταδίου που π ρο­σπαθούσε να εφ α ρ μ ό σ ε ι σ ω ρευ τικά η ο θω μα νική ηγεσ ία εκ ε ίν η τη ν π ερ ίοδο.

Το Β ’ Ράιχ, το οποίο ε ίχ ε α ν τ ιμ ε τω ­πίσει θ ε τ ικ ά και το ν Πανισλαμισμό, α ­κο λο ύ θ η σ ε εν ισ χυ τική π ολ ιτική έν α ν τι τη ς «νέας» Ο θω μα νική ς Α υ το κ ρ α το ­ρ ίας που α να δ υ ό τα ν σ την α να τολ ική Μ εσ όγειο . Οι λόγο ι ή τα ν κα θα ρά π ολι­τ ικ ο ί και π ρα κτικο ί. Ο Π α ντουρ κ ισ μός χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε τό σ ο από τη γ ερ μ α ν ι­κή, όσο και από τη ν οθω μα νική προπα­γά νδα κα τά τη ς Ρωσίας. Ο π ρέσ βυς τη ς Γερμανίας σ την Κω νσ ταντινούπ ολη, φ ο ν Β ά γκενχα ϊμ , υπ ο σ χ έθ η κε σ το ν μ ε ­

γάλο. β εζύ ρ η ευ ν ο ϊκ ές μ ε τα β ο λ έ ς στα ανα το λ ικά σύνορα τη ς Α υ το κρ α το ρ ία ς σε βά ρ ος τη ς Ρωσίας. Η Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία από τη ν π λευρ ά τη ς θα α ν τ ιπ α ρ ε τ ίθ ε το στη Ρωσία, στα νότια α υ τή ς , και στη Μ εγά λη Β ρ ετα ν ία , στις απ ο ικ ίες τη ς Μ έσ ης Α νατολής. Γι' α υ τό το Β ’ Ράιχ κ ινη το π ο ιή θ η κ ε και επ ε- σ τρ ά τευ σ ε το ν Δρα Β έρ ν ερ Ο ττο φ ον Χ έντ ιγ κ , τόσ ο γ ια να σ υ νερ γα σ θ εί με δ ιά φ ο ρ ο υ ς π α ν το υ ρ κ ισ τές π ρ ά κ το ρ ες (εκ π α ιδ ευ μ ένο υ ς στη Β ουδαπ έσ τη , τη Β ιέννη , το Β ερολίνο , τη Σόφια, τη Λω- ζάνη και τη Ζυρίχη) σ το Αφγανισ τάν, σ την Ινδία και α λλού σ την κ ε ν τρ ικ ή Α ­σία μ έχ ρ ι και τη ν επαρχία Ξ ινγκ ιά γκ (ή κ ινεζ ικό Τ ουρ κεσ τά ν) τη ς Κίνας, όσο και να το υ ς παράσχει οπ ο ιαδήπ οτε β ο ή θ ε ια σε επ ίπ εδο εκπ α ίδ ευ σ η ς (π.χ. μ ε τη ν π ροσ πάθεια κα θ ιέρω σ ης τη ς μ ι­κ τή ς γλώσσας - lingua franca - που ε ίχε επ ινοήσ ει ο Γκα σ π ρ ίνσ κυ ). Ηδη από το 1911 η Επ ιτροπή Ενωσης και Π ροόδου ε ίχ ε κα το ρ θ ώ σ ει να ιδρύσ ει π αραρτή- μα τά τη ς σ τον Καύκασο και σ το Τουρ­κεστάν.

Η έκ ρ η ξη τη ς Ο κτω β ρ ια νής Επανά­στασης ώ θησ ε το ν Ε μ βέρ να π ισ τέψ ει ό τ ι η μ εγά λη ευ κα ιρ ία γ ια τη ν υλοπ οίη­ση τω ν π α ντουρ κικώ ν το υ ορα μά τω ν ε ί­χ ε φ θά σ ει. Παρά το ό τ ι ή τα ν υπ ουργός Π ο λέμ ο υ , « ν ική θ η κε» από τη ν πα­ν το υ ρ κ ικ ή το υ μονομανία και απ οδυνά ­μωσε το μέτω π ο τη ς Συρ ίας κα ι τη ς Μ ε­σ οπ οταμίας, όπου οι Τ ούρ κο ι μάχονταν εν α ν τίο ν σ τρ α τευ μ ά τω ν τη ς Β ρ ετα ­νίας, με α π ο τέλεσ μ α οι Ο θω μανοί να ε- ξ έ λ θ ο υ ν η τ τη μ έ ν ο ι από το ν Α ’ ΠΠ ενι- σ χύοντα ς - επ ιτυ χ η μ έν α - το α ν τίσ το ι­χο μέτω π ο το υ Μπακού.

Π ρέπ ει να σ η μ ειω θ εί ό τ ι καθ ' όλη τη δ ιά ρ κεια α υ το ύ το υ σ τρ α τιω τικού ε γ ­χ ε ιρ ή μ α το ς οι Ο θω μανοί απόλαυσαν τη ν υπ οσ τήρ ιξη τω ν το υ ρ κο γ εν ώ ν π λη­θυσ μώ ν τη ς π ερ ιο χής, κυρίω ς τω ν Τα- τάρω ν, αλλά και τω ν Αζέρων. Η προσή­λωση το υ Ε μ βέρ σ τον μεγά λο στόχο το υ , που δ εν ή τα ν ά λλος από τη δ η μ ι­ουργία μιας το υ ρ κ ικ ή ς α υ το κρ α το ρ ία ς στα α να το λ ικά και στα β ο ρ ε ιο α ν α το λ ι­κά τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης και π ιστο­π ο ιε ίτα ι και από το ν π α τέρ α το υ γνω ­στού σ υγγρα φ έα Α ντρ έ Μ αλρώ, που ε ί­χ ε υ π η ρ ετή σ ει επί έ ξ ι χρ ό ν ια στη γ ε ρ ­μανική π ρεσ βεία τη ς Κω νσ ταντινούπ ο­λ η ς κα ι ε ίχ ε σ υνερ γα σ θεί σ τενά επ ί το υ θ έ μ α το ς με το ν Ε μβέρ, το ν οδήγησ α ν να ε ξα κ ο λ ο υ θ ε ί να μά χετα ι σ το ν Καύ­κασο το 1919 και ενώ ο σ ο υ λτά νος ε ίχε σ υ νθ η κο λο γή σ ει με τη ν Entente. Μ ετά τ ις επ ιτυ χ ίες το υ ς οι Τούρ κο ι ε γ κ α τέ - σ τησαν φ ιλ ο το υ ρ κ ικ ές (θ νη σ ιγενε ίς ) κυ β ερ ν ή σ ε ις σ το ν Καύκασο.

Τελικά ο Ε μ βέρ άφ ησ ε τη ν τ ε λ ε υ ­τα ία το υ πνοή σ τον Καύκασο, όπου κέρ δ ισ ε τερ ά σ τια φ ήμη και έ γ ιν ε λα ϊ­κός μ ύ θ ο ς μα χό μ ενο ς α κόμα το 1922, αφ ού π ροηγουμ ένω ς ε ίχ ε α υ το α να κη - ρ υ χ θ ε ί σε «εμ ίρη το υ Τ ουρ κεσ τά ν» έ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε μ ια α ντίσ το ιχη ομ ιλ ία το υ σ τη Μ εγ ά λ η Τουρκική Εθνοσ υνέλευσ η κ α τά το δ ιάστημα 15-20/10/1927 ο Κ εμάλ απ οκήρυξε τον Πανισλαμισμό κα ι τον Π αντουρκισμό/Π αντουρανισμό ως ισ το ρικά απ οτυχημένα εγ χ ε ιρ ή μ α τα .

χ ο ν τα ς εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι τη χώρα το υ . Ο ν έο ς ε χ θ ρ ό ς το υ Π αντουρκ ισ μού ή τα ν ο μπ ολσ εβικ ισ μός και ο Ε μ βέρ προσπά­θ η σ ε να ξεσ η κώ σ ει το υ ς το υ ρ κ ο γ εν ε ίς εν α ν τίο ν το υ . Ο Τ ζεμ ά λ το ν α κ ο λ ο ύ θ η ­σε σ την κ ε ν τρ ικ ή Ασία και δ ο λο φ ο νή - θ η κ ε σ την Τυφλίδα σ το όνομα το υ Πα- ν το υ ρ κ ισ μ ο ύ , π ροσ π αθώ ντας να ξ εσ η ­κώ σει ένα π α ντο υ ρ κ ικό εθ ν ικ ισ τικ ό κί­νημα σ το Τουρκεστάν. Α δ ο ξο ή τα ν το τ έ λ ο ς και το υ τρ ίτο υ μ έλ ο υ ς τη ς Τριαν­δρ ίας τω ν Ν εο το ύ ρ κω ν , Ταλαάτ πασά, ο οπ οίος δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε το 1921 στο Β ε ­ρολίνο από ένα ν Α ρ μ έν ιο μ ε το όνομα Σογομώ ν Τεχλιριάν, το υ οποίου τη ν ο ι­κο γέν ε ια είχα ν ξεκ λ η ρ ίσ ε ι ο ι Ν εό το υ ρ - κο ι το 1915. Ας σ η μ ειω θ εί ό τ ι το δ ικα ­σ τήρ ιο που εκ δ ίκα σ ε τη ν υπ όθεσ ή το υ στη Γερμανία το ν αθώωσε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΚατά το ν Α' ΠΠ η Ο θω μανική Α υ το ­

κρ α το ρ ία «α φ ή νο ντα ς τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς τη ς 'π ν ο έ ς » σ υ ν τά χ θ η κε μ ε το Β ’ Ράιχ κ α ι.η τ τή θ η κ ε . Οι Ν εό το υ ρ κ ο ι που ανέ- λα βα ν τη ν εξο υ σ ία προσπάθησαν να ε ­π ιτύχουν μ α ξιμ α λ ισ τικο ύ ς σ τόχους, δ η ­λαδή να δ η μ ιο υ ρ γή σ ο υ ν μια α κόμα μ ε ­γ α λ ύ τερ η α υ το κρ α το ρ ία που θ α π ερ ιε- λά μβα νε ό λο υ ς το υ ς μ ο υ σ ο υλμ ά νου ς και ό λο υ ς το υ ς το υ ρ κ ο γ εν ε ίς το υ Καυ- κάσου μ έχ ρ ι τη ν Κίνα και τη ν Ινδία. Κά­τ ι τ έ τ ο ιο α π ο δ ε ίχ θ η κε μά τα ιο ς κόπος λόγω τη ς δ ιεθ ν ο ύ ς σ υγκυρ ίας, αλλά η Τριανδρία τω ν Ν εό το υ ρ κω ν προσ πάθη­σε επ ίμονα να το πραγματώ σ ει. Τα αυ- το κ ρ α το ρ ικά απ ω θημένα ή τα ν πολύ ι­

σχυρά μέσ α το υ ς .Σ τις π ερ ίφ η μ ες «Ο μιλ ίες τω ν έ ξ ι η ­

μερώ ν» που εκ φ ώ νη σ ε ο Κ εμά λ μ ε τα ξύ 15 και 20/10/1927, κα τά τη δ ε ύ τ ε ρ η συ­γ κέν τρ ω σ η το υ Δ η μ ο κρ α τικο ύ Λαϊκού Κ ό μ μ α το ς το υ οποίου ή τα ν ιδ ρ υ τή ς και π ρ ό εδ ρ ο ς , σ το κ εφ ά λα ιο τω ν λόγω ν το υ που λ έ γ ε τα ι «Η αρχή που θ α α κο ­λ ο υ θ ή σ ε ι το το υ ρ κ ικ ό έθ ν ο ς : εθ ν ικ ή π ολιτική» α π οπ οιή θηκε τόσ ο τω ν Πανι- σλαμιστικώ ν, όσο και τω ν Π α ντουρκι- κώ ν/Π α ντουρα νικώ ν οραμάτω ν, δ ια κη ­ρ ύσ σ οντα ς ό τ ι η Τουρκία είνα ι ένα δ η ­μ ο κρ α τικό κρ ά το ς . Παρά τ ις δ ια κη ρ ύ ­ξ ε ις το υ ο Κ εμ ά λ α π οπ ο ιή θηκε το ν Πα­νισ λαμισ μό και το ν Π α ντουρ κ ισ μό /Πα- ν το υ ρ α ν ισ μ ό επ ειδ ή κα τα νόησ ε ό τι κα τά τη σ υ γ κ εκ ρ ιμ ένη χ ρ ο ν ική π ερ ίο δο ή τα ν ισ τορ ικά α π ο τυ χη μ ένα εγ χ ε ιρ ή μ α ­τα , α π ο δ ίδ ο ντα ς έ τσ ι εμ μ έσ ω ς ε υ θ ύ ­ν ες σ την Τριανδρία τω ν Ν εοτούρκω ν.

Το μεγα λόπ νοο έρ γο το υ Κ εμά λ μπ ορεί να π έτυ χ ε να περισώ σει ένα ση­μ α ντικό μ έρ ο ς τη ς κα τα ρ ρ έο υ σ α ς Ο­θ ω μ α ν ική ς Α υ το κρ α το ρ ία ς μ ε τη δ η μ ι­ουργ ία ενο π ο ιη τικώ ν σ το ιχείω ν και μίας ν έα ς «σ υλλογικής μυθ ο λο γ ία ς» , ό ­μως δ ε ν μπ όρεσ ε να α π οφ ύγει το ν μ ο υ ­σ ουλμα ν ικό λα ϊκισ μό, τα μ ε ιο νο τ ικά π ροβλήμα τα , τ ις π ερ ιφ ερ ε ια κ ές - ε νδ ο - κ ρ α τ ικ ές α ν ισ ό τη τες και τ ις κο ινω ν ικές αγκυλώ σ εις που σ υ ν θ έ το υ ν ένα α ν τι­φ α τικό π λέγμα .

Η φ ρα σ τική κα τα δ ίκη τω ν δ ύο ιδ εο ­λο γη μ ά τω ν από το ν Κ εμά λ τ ις οδή γη σ ε σε μία «χειμ ερ ία νάρκη» μ έχ ρ ι το ν Β 1 ΠΠ, ο π ό τε εκ δ η λ ώ θ η κ ε ε κ ν έο υ ο Πα- ν το υ ρ κ ισ μ ό ς /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ό ς και μά­

λισ τα με μια νέα δυνα μ ική που ε ξέπ λ η - ξ ε το υ ς απανταχού μ ε λ ε τ η τ έ ς το υ . Ο Π ανισ λαμισμός α π έτυ χ ε και κα τεπ ν ίγη ο ρ ισ τικά (άλλω σ τε ο Κ εμ ά λ κα τά ργησ ε το χα λ ιφ ά το το 1924, όπως ε ίδ α μ ε), κα­θ ώ ς δ εν α κο λο υ θ ο ύ σ ε τ ις α ρ χές το υ κ εμ α λ ικο ύ κρ ά το υ ς : το ν ρεπ ουμπ λικα- νισμό, το ν εθν ικ ισ μ ό , το ν κρατικ ισ μό, το ν κοσμικισμό, το ν λα ϊκισ μό και το ν ρεφ ορμ ισ μό .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.(1) Σαββ ίδης Α λ.: Η ΛΑ ΙΛΑ Π Α ΤΩΝ ΤΟ ΥΡΚΟΦ Ω ΝΩ Ν Κ Ο ΤΡΙΓΟ ΥΡΩ Ν ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ ΤΗΣ Β Α ΣΙΛΕΥΟ ΥΣΑΣ (558-559 μ.X .), «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ τορία» , τεύ χ ο ς 40, Δ εκ έμ β ρ ιο ς 1999.( 2 ) Π αναγιω τόπ ουλος Χ ρ - Αναγνω στάκης Η λ .: Η Ε ΛΛΗ Ν Ο ΤΟ ΥΡΚ ΙΚ Η ΣΥΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Μ ΕΣΑ ΙΩ Ν Α (1040-1461) « Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία » ,τεύ χο ς 42, Φ εβρουάριος 2000.(3) W ittek P.: Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Π ο ρ εία , Α θ ή ν α ,1991.(4) Landau J.: Π Α Ν ΤΟ Υ Ρ Κ ΙΣΜ Ο Σ - ΤΟ Δ Ο ΓΜ Α ΤΟΥ ΤΟ ΥΡΚΙΚΟΥ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜΟΥ, Θ ετίλ η , Α θή να , 1981.(5) Χρ ισ τοδ ουλίδη Θ .Α .: Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α ΤΙΚ Η ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ -Α Π Ο ΤΗ Β ΙΕ Ν Ν Η Σ Τ ΙΣ Β Ε Ρ ΣΑ Λ Λ ΙΕ Σ - 1815-1919,1. Σ ιδ έρ η ς , Α θή να , 1991.(6) Λουκάς I.: ΤΟ ΥΡΚ ΙΚΟ Ι ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΟΙ Ο ΡΑ Μ Α ΤΙΣΜ Ο Ι ΚΑΙ Δ ΙΕ Θ Ν Ε Σ Π ΕΡΙΒ Α ΛΛΟ Ν (ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΤΟΥ Π ΙΡ ΙΡ Ε ΪΣ ΣΤΟ Δ Ο Γ Μ Α ΤΟΥ Ο ΖΑ Λ), Ελληνική Ευρ ω εκδοτική , Α θ ή ν α ,1996.(7) Κ ιτσ ίκης Δ .: ΣΥ ΓΚ Ρ ΙΤ ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ ΚΑΙ ΤΟ ΥΡΚ ΙΑΣ Σ Τ Ο Ν 20ό Α ΙΩ Ν Α, Εστία , Α θή να , 1998.(8) Τούντα -Φ εργάδη Α ρ.: ΘΕΜΑΤΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α ΤΙΚ Η Σ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Σ (1 9 1 2 - 1940), I. Σ ιδ έρ η ς , Α θήνα , 1996.(9) Lewis Β. : THE EMERGENCE O F M O DERN TURKEY, O xford U niversity Press,London, 1968.(10) Κονδύλης Π .: Θ ΕΩΡΙΑ TOY Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ, Θ εμ έλ ιο , Α θή να , 1998.(1 1 )Μ ά ζη Ι.Θ .: Μ ΥΣΤΙΚΑ ΙΣΛΑ Μ ΙΚ Α ΤΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο ΙΣ Λ Α Μ ΣΤΗ ΣΥ ΓΧ Ρ Ο Ν Η ΤΟΥΡΚΙΑ, Π ροσκήνιο , Αθήνα, 2000.(12) Κ ιτσ ίκης Δ .: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ Ν Ο ΤΟ ΥΡΚ ΙΚ Ο Υ ΧΩ ΡΟ Υ (1928-1973), Εστία , Α θή να , 1995.(13) B rzezinski Z .: Η Μ ΕΓΑΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ - Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΥΠΕΡΟΧΗΚΑΙ Ο Ι ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ,Ν έα Σύνορα - A.A. Λ ιβάνη, Α θή να , 1998.(14) Α λεξα ν τρ ό β α Α ρμπ ατόβα Ν .: Η ΡΩ ΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑ ΛΚΑ ΝΙΑ , «Γεω π ολιτική», τεύχο ς 3, Ιανουά ρ ιος 2000.(15) C opeaux Et.: Η ΤΟ ΥΡΚΙΚΗ ΓΕΩ Π Ο ΛΙΤΙΚ Η Σ Υ Ν Ε ΙΔ Η Σ Η Δ ΙΑ Μ Ε ΣΟ Υ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ, σ το : Λ ιούσ η ς Ν. - Ν τά λη ς Σ . (επ.), Ο Ι Δ ΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ ΣΧ Ε ΣΕ ΙΣΣ Τ Η Μ ΕΤΑΨ ΥΧΡΟ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΗ ΕΠΟ ΧΗ - ΑΠ Ο ΤΗ ΓΕ Ω Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η ΣΤΗ ΓΕΩ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Κ Α Ι Ο Ι Π Ρ Ο Κ Λ Η ΣΕ ΙΣ ΤΟΥ 21ου Α ΙΩΝΑ, Παπ αζήσης, Α θήνα , 1999.(16) K issinger Η .: Δ ΙΠ ΛΩ Μ Α ΤΙΑ ,Ν έα Σύνορα - A.A. Λ ιβάνη, Α θήνα , 1995.(17) Α τα το ύ ρ κ Κ εμάλ: Ο Μ ΙΛ ΙΕ Σ ,Ν έα Σύνορα - A.A. Λ ιβάνη, Α θήνα , 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

24

Πίνακας του C laudus (στη Ν α υ τική Α καδημία το υ Λ ιβ όρνο) που αναπαριστά την ανα τίνα ξη των θω ρηκτώ ν "Queen E lizabeth" και "Valiant", μ έσ α στο λιμάνι τη ς Α λεξά ν δ ρ εια ς , από τους Ιτα λο ύ ς βατραχανθρώ πους τη νύκτα τη ς 18/19 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941.

m m ' UU f L Uh r \ä ü ÜJ I ulu

ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣΚΟΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΗ ΙΤΑΛΙΚΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΤΗΣ 18ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1941

To 1941, χρονιά δραματικών εξελ ίξε­ων και αλλαγών στα μέτωπα του Β' ΠΠ στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ είχε αρχίσει θριαμβευτικά για τον Βρετανικό Στόλο της Μεσογείου με τη με­

γαλειώδη νίκη που σημείωσε εναντίον του Ιταλικού Στόλου στη ναυμαχία του Ματα- πά τον Μάρτιο, εξελίχθηκε κατόπιν σε κα­ταστροφή. Οι απώλειες των Βρετανών άρ­χισαν μετά από λίγες ημέρες, με τη βύθιση του καταδρομικού "York" στο λιμάνι της Σούδας, έπειτα από την επιτυχημένη κα-

"Γειά σου νανϋη-Τζακ, τι ωραία ημέρα!Εμείς οι βατραχάνθρωποι ερχόμαστε να σε μάθουμε κολύμπι. Ελπίζουμε να είσαι καλά προετοιμασμένος.Εμείς βουτάμε, αλλά εσύ θα πας στο βυθό και θα μείνεις εκεί!".

Στίχοι εμβατηρίου των Ιταλών βατραχανθρώπων, πληρωμάτων

των επανδρωμένων τορπιλλών του X MAS (10ου Ελαφρού Στολίσκου)

κατά τον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τέλη Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1940. Η καταδίω ξη και η βύθισ η του υπ οβρυχίου "Gondar" από

βρ ετα ν ικό α νθυπ οβρυχιακό υδροπλάνο Sunderland σ τη Μ εσ ό γε ιο . Το "Gondar"

επ έσ τρ εφ ε από τη ν περιοχή της Α λεξά ν δ ρ εια ς μ ε τά από τη ματα ίω ση της

επ ιχείρησης προσβολής στόχω ν σ το λιμάνι.

ταδρομική επιχείρηση των Ιταλών τη νύ­κτα της 26ης Μαρτίου (βλέπε το άρθρο "Η Σούδα κατά τον Β' ΠΠ", "ΣΙ", τεύχος 57). Κατά τη Μάχη της Κρήτης που ακολούθη­σε, δεκάδες μικρές και μεγάλες βρετανι­κές ναυτικές μονάδες βυθίστηκαν ή τέθ η ­καν εκτός μάχης στη γύρω θαλάσσια πε­ριοχή. Την ίδια εποχή η απόφαση των Γερ­μανών να συμμετάσχουν στην πολεμική προσπάθεια του Αξονα στη βόρεια Αφρική έφερε στη Μεσόγειο σημαντικό αριθμό γερμανικών υποβρυχίων, η δράση των ο­ποίων προκάλεσε σε λίγο τη βύθιση δύο σημαντικών μονάδων των Βρετανών, του θωρηκτού "Barham" έξω από την περιοχή της Αλεξάνδρειας και του αεροπλανοφό­ρου "Ark Royal" στο Γιβραλτάρ.

ΓΙΑ ΤΑ ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ Μ ΟΝΑΔΑΣ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ ΕΠΑΝΔΡΩΜ ΕΝΕΣ ΤΟΡΠΙΛΛΕΣ ΓΙΑ

ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ

ΝΑΥΛΟΧΟΥΣΑΝ ΣΤΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' Π Π

ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ. ΦΑΙΝΟΤΑΝ ΟΜΩΣ ΤΡΟΜΕΡΑ

ΔΥΣΚΟΛΟ ΩΣ ΑΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΔΙΕΙΣΔΥΣΕΙ ΣΤΟΝ

ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ ΦΥΛΑΣΣΟΜΕΝΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ερ οφ ω τογρ α φ ία του λ ιμανιού της Α λεξά ν δ ρ εια ς από α ερο σ κά φ ος τη ς Ιτα λ ική ς Α εροπ ορίας το υ Α ιγα ίου π ροερχόμενο από τη Ρόδο. Ε λή φ θη στα τέλ η Σ επ τεμ β ρ ίο υ το υ 1940 και δ ε ίχ νε ι εντυπω σιακή σ υγκέντρω ση πολεμικώ ν και εμπορικώ ν πλοίων.

Οι σημαντικές αυτές απώλειες ώθησαν τον Βρετανό διοικητή του Στόλου της Με­σογείου, ναύαρχο Κάννιγκαμ, να διατάξει τον περιορισμό, για την προστασία των δύο σπουδαιότερων ναυτικών μονάδων στην πε­ριοχή (των θωρηκτών "Queen Elizabeth" και "Valiant”), μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας.

Το λιμάνι της Αλεξάνδρειας ήταν η με­γαλύτερη ναυτική 6άση στην περιοχή της α-

26 νατολικής Μεσογείου για τους Βρετανούς. <*■ Εξω. από αυτό υπήρχαν εκτεταμένα ναρκο­

πέδια και η προσέγγιση σε όλα τα σκάφη ή­ταν δυνατή μόνο δια μέσου συγκεκριμένων διαύλων ναυσιπλοΐας και υπό τον αυστηρό έλεγχο και την επιτήρηση περιπολικών και ανθυποβρυχιακών σκαφών. Την προσέγγιση προς το λιμάνι κάλυπταν επίσης δεκάδες ε ­πάκτια πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων.

Το άνοιγμα του ίδιου του λιμανιού έκλει­ναν δύο μώλοι στην ανατολική και στη δυτι­κή πλευρά του, καθώς και ένας εξωτερικός μακρύς λιμενοβραχίονας. Η είσοδος στο ε ­σωτερικό του ήταν δυνατή από ένα άνοιγμα μήκους 200 m περίπου, μεταξύ του δυτικού μώλου και του εξωτερικού λιμενοβραχίονα. Το άνοιγμα αυτό ήταν πάντα κλειστό από τριπλό μεταλλικό ανθυποβρυχιακό φράγμα και άνοιγε μόνο για την είσοδο ή την έξοδο των σκαφών από το λιμάνι, ενώ στο εσωτερι­κό του περιπολούσαν πάντα περιπολικά σκάφη, νύκτα και ημέρα.

Την αντιαεροπορική προστασία στην πε­ριοχή του ναυστάθμου εξασφάλιζαν σημα­ντικός αριθμός αντι-αεροπορικών πυροβο­λαρχιών και προβολείς, που καθιστούοαν α­δύνατη την από αέρος προσβολή των πλοί­ων που ναυλοχούσαν, τουλάχιστον από μι­κρό ύψος.

Μέσα σε αυτό το θεωρητικά απόρθητο λιμάνι οι Βρετανοί περιόρισαν για φύλαξη τις δύο σημαντικές ναυτικές μονάδες τους, περικλείοντας τα αγκυροβόλια των δύο με­γάλων πλοίων, για περισσότερη ασφάλεια, με ένα ακόμα πυκνό ανθυποβρυχιακό με­ταλλικό δίχτυ, που συγκροτούσε στην επι­φάνεια της θάλασσας τριγύρω δεκάδες με­ταλλικούς πλωτήρες.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ

Οι δύο βρετανικοί ναύσταθμοι στην Αλε­ξάνδρεια και στο Γιβραλτάρ αποτελούσαν τους βασικούς στόχους επιδρομών για την ειδική μονάδα υποβρυχίων επιχειρήσεων του Ιταλικού Ναυτικού με την κωδική ονομα­σία X MAS (10ος Ελαφρός Στολίσκος). Η μο­νάδα αυτή χρησιμοποιούσε, εκτός των άλ­λων, ειδικά κατασκευασμένες επανδρωμέ­νες τορπίλλες που προσέγγιζαν τους πλω­τούς στόχους πλέοντας σε κατάδυση και οι βατραχάνθρωποι τοποθετούσαν εκρηκτικά στα ύφαλα των πλοίων (βλέπε το άρθρο "Αν­θρώπινες τορπίλλες στο Γιβραλτάρ", "ΣΙ", τεύχος 55). Ως φορείς των τορπιλλών και των πληρωμάτων τους επελέγησαν τα υπο­βρύχια 620 t "Scire" και "Gondar" (ιδίου τύ ­που). Κατά τις μετατροπές που υπέστησαν τα δύο σκάφη στη ναυτική βάση Λα Σπέτσια, προστέθηκαν σε καθένα από αυτά τρεις με­ταλλικοί κυλινδρικοί φορείς στα καταστρώ- ματά τους, ο καθένας από τους οποίους μπορούσε να μεταφέρει από μία επανδρω­μένη τορπίλλη. Η άφεση των συσκευών αυ­τών προβλεπόταν να γίνεται με το υποβρύ- χιο-φορέα σε θέση κατάδυσης ή ημικατάδυ-

Δύο δ ιο ικ η τές του X Ελαφ ρού Σ τολ ίσ κου . Α ρ ισ τερ ά ο πλω τάρχης Τζούνιο Β αλέρ ιο Μ π ο ρ γκ έζε , δ ιο ικη τή ς υποβρυχίων επ ιχειρήσεω ν τη ς μονάδας, και δ εξ ιά ο δ ιο ικη τή ς το υ Σ το λ ίσ κο υ , πλοίαρχος Ε ρνέστο Φ όρτσα.

Ειδικά εφ ό δ ια των Ιταλώ ν βατραχανθρώ πω ν για τ ις υπ οβρύχιες επ ιχειρ ή σ εις: Σ τεγ α ν ή π υξίδα χ ε ιρ ό ς , β υ θ ό μ ετρ ο , ρ ολό ι και φακός.

Ιτα λ ο ί βατραχάνθρω π οι το υ X Ελαφρού Σ το λ ίσ κο υ κ α τά τη δ ιά ρ κεια εκπ α ίδευσ ης μ ε α να π νευσ τικές σ υσ κευές κα ι ε ιδ ικ ές σ το λές κ ατά δυσ ης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιτα λ ικό σχέδιο που ε ικ ο ν ίζε ι την το π ο θ έτη σ η (ανάρτηση), μ ε ε ιδ ικό συρματόσχοινο και αρπ άγες στα ύφ αλα του πλοίου - σ τόχου, το υ εκ ρ η κτικο ύ κώνου τη ς τορπ ίλλης και τη δ ιαφ υγή των βατραχανθρώ πω ν που επ ιβαίνουν στο υπόλοιπο τμ ή μ α τη ς τορπ ίλλης.

σης και αφού "πλημμύριζε" με θάλασσα ο χώρος των κυλινδρικών φορέων. Οι τορπίλ- λες κατόπιν απομακρύνονταν με την ισχύ των δικών τους ηλεκτροκινητήρων.

Η πρώτη προσπάθεια για προσέγγιση στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας με υποβρύχια μέσα επιχειρήθηκε λίγο μετά την κήρυξη του Βρετανο-Ιταλικού πολέμου, τον Αύγου­στο του 1940, όταν εστάλη από τη Λα Σπέ- τσια στις ακτές της Λιβύης το υποβρύχιο "Iride", 6201, για να παραλάδει από ένα άλλο ι­ταλικό πλοίο τορπίλλες και πληρώματα με τελικό σκοπό τη διείσδυση στον βρετανικό ναύσταθμο. Η επιχείρηση αυτή κατέληξε σε καταστροφή. Ενώ το "Iride" είχε αναδυθεί στον κόλπο Μπόμπα, δυτικά του Τομπρούκ, περιμένοντας το άλλο πλοίο, αιφνιδιάστηκε από τρία τορπιλλοπλάνα Swordfish του βρε­τανικού αεροπλανοφόρου "Eagle" που περι- πολούσαν πετώντας χαμηλά. Τα Swordfish ε ­πιτέθηκαν με τορπίλλες και βύθισαν σύντο­μα το ιταλικό υποβρύχιο αύτανδρο.

Το ίδιο καταστροφικό ήταν και το αποτέ­λεσμα της δεύτερης ιταλικής προσπάθειας τον Σεπτέμβριο του 1940, σε μία συνδυα­σμένη επιχείρηση εναντίον των δύο βρετα­νικών ναυστάθμων στα δύο άκρα της Μεσο­γείου, στο Γιβραλτάρ και στην Αλεξάνδρεια. Το "Gondar“ κατευθύνθηκε ανατολικά με στόχο την Αλεξάνδρεια, ενώ το "Scire" απέ­πλευσε από τη Λα Σπέτσια στις 24 Σεπτεμ­βρίου με στόχο το Γιβραλτάρ. Εν πλω τα δύο υποβρύχια έλαβαν διαταγές ματαίωσης της επιχείρησης λόγω του ότι μέσα στα λιμάνια προορισμού δεν υπήρχαν στόχοι κάποιας α­ξίας για να πλήξουν. To "Gondar" όμως, επι- στρέφοντας από την περιοχή της Αλεξάν­δρειας στη βάση του, επισημάνθηκε από

βρετανικό ανθυποβρυχιακό σκάφος, το ο­ποίο του επ ιτέθηκε με βόμβες βυθού. Το ι­ταλικό υποβρύχιο κατόρθωσε αρχικά να δια- φύγει, αλλά λόγω των ζημιών που του είχαν προκληθεί από την επίθεση αναγκάστηκε να αναδυθεί αργότερα και προσπάθησε να δια- φύγει πλέοντας στην επιφάνεια. Τότε επιση- μάνθηκε για δεύτερη φορά από ένα υδρο­πλάνο Sonderland που είχε σπεύσει στην πε­ριοχή, το οποίο το έπληξε με βόμβες και το βύθισε. Το εκπληκτικό είναι ότι οι Βρετανοί φωτογράφησαν την καταδίωξη και τη βύθι­ση του "Gondar" αλλά 5έν αξιολόγησαν τα α­ποτελέσματα της αεροφωτογραφίας, που έ ­δειχνε καθαρά την ύπαρξη "περίεργων" με­γάλων κυλινδρικών φορέων επάνω στο κα­τάστρωμά του. Το πλήρωμα του υποβρυχίου διασώθηκε λίγο αργότερα από βρετανικό σκάφος και αιχμαλωτίσθηκε. Ανάμεσα σε αυ­τούς ήταν και ο υποπλοίαρχος Ελιος Τόσκι, ένας από τους πλέον εξειδικευμένους αξιω­ματικούς του Ιταλικού Ναυτικού για τις ε ­πανδρωμένες τορπίλλες. Ανακρινόμενο το πλήρωμα δεν ανέφερε τίποτα σχετικό με την αποστολή του, ούτε οι Βρετανοί έδειξαν ιδιαίτερο ζήλο για να μάθουν. Ετσι το μυστι­κό όπλο των Ιταλών παρέμεινε προσωρινά ά­γνωστο στον εχθρό.

Η ΕΠΙΔΡΟΜΗΤΗΣ 18ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1941

Στις 30 Οκτωβρίου 1940 οι Ιταλοί πραγ­ματοποίησαν μία ακόμα επιχείρηση ενα­ντίον του ναυστάθμου του Γιβραλτάρ, με τρεις επανδρωμένες τορπίλλες που μ ετέφ ε­ρε στην περιοχή το υποβρύχιο "Scire". Τα α­ποτελέσματα της επιχείρησης αυτής ήταν πενιχρά και μόνο μικρές ζημιές προκλήθη- καν στα ύφαλα του θωρηκτού "Barham". Το μυστικό όπλο των Ιταλών όμως, που απέδει­ξαν ότι είχαν τρόπο να παγιδεύουν με βα­τραχανθρώπους και υποβρύχιες συσκευές

Τα πληρώ ματα των τριώ ν επανδρωμένω ν τορπιλλώ ν που σ υ μ μ ετε ίχ α ν στην επ ιδρομή στο λ ιμάνι τη ς Α λεξά ν δ ρ εια ς σ τις 18/19 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941. Από α ρ ισ τερ ά προς τα δ εξ ιά : σ την επάνω σειρά Λ ο υ ϊτζ ι ν τε λα Πέννε και Εμίλιο Μ πιάνκι, στη μεσ α ία σειρά Α ντόνιο Μ α ρ τσ έλ ια και Σ π ά ρτακο Σ ερ γ κ ά τ και σ την κάτω σειρά Β π σ έντσ ο Μ α ρ τελ λ ό τα και Μ ά ρ ιο Μ αρίνο.

Ιτα λό ς βατραχάνθρω πος α π οσυνδέει τον εκ ρ η κτικό κώνο τη ς τορπ ίλλης του , κατά τη διά ρ κεια εκπ αίδευσης.

To "Scire" εν πλω για μία αποστολή.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχεδ ιά γρ α μ μ α επ ίθ εσ η ς ιταλικώ ν επανδρωμένω ν τορπιλλών στο λ ιμάνι της Α λεξά ν δ ρ εια ς - 18/19 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941

τα βρετανικά πλοία, είχε πλέον αποκαλυ- φθεί!

Ενας από τους άνδρες που συμμετείχαν στην επίθεση αυτή ήταν και ο ανθυποπλοί­αρχος Λουίτζι Ντουράντ ν τε λα Πέννε. Ο ντε λα Πέννε ήταν έμπειρος δύτης όταν τοπο- θ ετήθηκε στον X Ελαφρό Στολίσκο και οι ι- κανότητές του σύντομα έπεισαν τον διοικη­τή του, πλωτάρχη Μποργκέζε, να του αναθέ­σει τον σχεδίασμά και τη διοίκηση μιας νέας δύναμης επιδρομής εναντίον του ναυστάθ­μου της Αλεξάνδρειας. Ο νεαρός ανθυποπλοίαρχος δέχθηκε με ενθουσιασμό την ανάθεση αυτή και άρχισε τη μελέτη και την οργάνωση της επιχείρησης. Χρησιμοποι- ήθηκαν όλες οι διαθέσιμες, από τις δύο προηγούμενες απόπειρες, πληροφορίες για την περιοχή του λιμανιού, καθώς και ειδική μακέτα των λιμενικών εγκαταστάσεων και των πλοίων-στόχων που κατασκευάστηκε από την Υπηρεσία Χαρτών του Ιταλικού Ναυ­τικού. Η Ιταλική Αεροπορία του Αιγαίου από τη Ρόδο ανέλαβε επίσης την τακτική από αέ- ρος αναγνώριση του ναυστάθμου και την ε ­πισήμανση αλλαγών στον χώρο ελλιμενι- σμού και φύλαξης των στόχων. Οι στόχοι αυ­το ί φυσικά ήταν το "Queen Elizabeth” και το "Valiant", καθώς και οποιοδήποτε άλλο μεγά­λο πολεμικό σκάφος θα υπήρχε μέσα στο λι­μάνι.

Με δεδομένο ότι τρεις μόνο επανδρω­

μένες τορπίλλες επρόκειτο να χρησιμοποιη­θούν στην επιδρομή, επιλέχθηκαν με μεγά­λη μυστικότητα τέσσερα ζευγάρια Βατρα­χανθρώπων (με δύο άνδρες επιπλέον σε ε ­φεδρεία). Η επιχείρηση πήρε τον κωδικό ΕΑ/3 και σχεδιάστηκε να πραγματοποιηθεί περί τα μέσα Δεκεμβρίου 1941. Τις τορπίλ­λες και τα πληρώματα θα μετέφ ερ ε στην πε­ριοχή το υποβρύχιο "Scire" με κυβερνήτη τον Μποργκέζε, ο οποίος θα συντόνιζε και την αποστολή.

Στις 3 Δεκεμβρίου το "Scire" απέπλευσε με μυστικότητα από τον ναύσταθμο Λα Σπέ- τσια και λίγο μετά συναντήθηκε στα ανοικτά με μία φορτηγίδα, από όπου φορτώθηκαν στους ειδικούς φορείς του υποβρυχίου οι τορπίλλες. Προορισμός του υποβρυχίου ή­ταν το λιμάνι της Λέρου, όπου έφθασε χω­ρίς προβλήματα στις 9 Δεκεμβρίου. Στις 12 Δεκεμβρίου ο ν τε λα Πέννε και εννέα ακόμα άνδρες της ομάδας του έφθασαν στο Λακκί της Λέρου με υδροπλάνο. Εκεί, στη βάση των υποβρυχίων, οι βατραχάνθρωποι συνα- ντήθηκαν με τον Μποργκέζε για να σχεδιά­σουν τις λεπτομέρειες της αποστολής και α- ποφασίστηκαν τα πληρώματα που θα επάν­δρωναν τις τορπίλλες. Την πρώτη τορπίλλη, που θα είχε ως στόχο το "Valiant", θα επάν­δρωναν ο ίδιος ο ν τε λα Πέννε και ο κελευ- στής Εμίλιο Μπιάνκι. Τη δεύτερη με στόχο το “Queen Elizabeth" θα επάνδρωναν ο υπο-

Ενα από τα εμπ όδια που α ντιμετώ π ιζα ν οι Ιτα λ ο ί βατραχάνθρω π οι κάτω από την επ ιφ άνεια τη ς θάλασ σ α ς: ανθυπ οβρυχιακά μ ετα λ λ ικ ά φ ρ ά γμ α τα (δ ίχτυα), πολλές φ ο ρ ές αδ ια π έρ α σ τα λόγω ε ιδ ικής κα τα σ κ ευ ή ς εν ισχυμένου π λέγ μα το ς (που δ εν μπ ορούσε να κοπεί), και το π ο θ ετη μ έν α σ υ σ τή μ α τα εκρη κτικώ ν και συναγερμού.

πλοίαρχος Αντόνιο Μαρτσέλια και ο υποκε­λευστής Σπάρτακο Σεργκάτ, ενώ στην τρίτη, που θα αναζητούσε κάποιο άλλο μεγάλο πο­λεμικό πλοίο για στόχο, θα βρίσκονταν ο υ­ποπλοίαρχος Βιτσέντσο Μαρτελλότα και ο κελευστής Μάριο Μαρίνο. Σε εφεδρεία μαζί τους στο υποβρύχιο θα υπήρχαν δύο ακόμα ζεύγη βατραχανθρώπων, ο ανθυποπλοίαρ­χος Λουίτζι Φελτρινέλλι με τον ναύτη Λου- τσιάνο Φαβάλε και ο ανθυποπλοίαρχος υγει­ονομικού Τζιόρτζιο Σπακαρέλλι με τον υπο­κελευστή Αρμάντο Μέμολι.

Στις 14 Δεκεμβρίου 1941 το “Scire" απέ­πλευσε με μυστικότητα από τη Λέρο με πο­ρεία προς την Αλεξάνδρεια. Μέσα στο υπο­βρύχιο τα πληρώματα ενημερώθηκαν για τις τελευτα ίες λεπτομέρειες της επιχείρησης και για τον τρόπο διαφυγής τους μετά την ε­πίθεση. Το πρωινό της 18ης Δεκεμβρίου, πλέοντας κοντά στις αιγυπτιακές ακτές, έ­λαβαν την τελευταία αναφορά της Ιταλικής Αεροπορίας για τους στόχους της επιχείρη­σης χωρίς καμία ξεχωριστή πληροφορία για ύπαρξη κάποιου άλλου μεγάλου βρετανικού πολεμικού πλοίου ή αεροπλανοφόρου στην Αλεξάνδρεια.

Ο Μποργκέζε με τον ντε λα Πέννε απο­φάσισαν να προχωρήσουν στην επίθεση και το ίδιο απόγευμα το υποβρύχιο άρχισε να πλησιάζει στο λιμάνι, γλιστρώντας με μεγά­λη προσοχή ανάμεσα στα ναρκοπέδια της περιοχής. Γύρω στις 22.00 το ίδιο βράδυ το “Scire" έφθασε περίπου 2 km ΒΑ του λιμανι­ού και αφού’ αναδύθηκε αργά έδωσε αρκετό χρόνο στα τρία πληρώματα για να βγουν από τον πυργίσκο του και να πέσουν στην παγω­μένη θάλασσα φορώντας τις καταδυτικές συσκευές τους. Επειτα, με το υποβρύχιο σε περισκοπικό βάθος, οι βατραχάνθρωποι α- πομάκρυναν τις τορπίλλες από τους φορείς του καταστρώματος. Οι ηλεκτροκινητήρες και οι μηχανισμοί λειτούργησαν θαυμάσια και έτσι οι άνδρες άρχισαν να κινούνται δυ­τικά προς το λιμάνι. Σε λίγο οι τρεις τορπίλ­λες έπλεαν παράλληλα κατά μήκος του εξω­τερικού λιμενοβραχίονα προς την είσοδο του λιμανιού, που φώτιζε διακριτικά κατά διαστήματα η φωτεινή δέσμη ενός μικρού φάρου διευκολύνοντας έτσι τα πληρώματα στον προσανατολισμό τους. Αραιώνοντας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το πίσω μ έρ ο ς τη ς τορπ ίλλης, μ ε τον χώ ρο α π οθήκευσ ης των εφοδίω ν και των φιαλών π επ ιεσμένου α έρ α που εχρησ ιμοπ οιούντο για τον έλ εγχ ο των δεξαμενώ ν έρ μ α το ς (φω τ. Σ . Β αλμάς).

Αποψη των χειρ ισ τηρ ίω ν τη ς τορπ ίλλης και των σωληνώσεων από τις βαλβίδες ελέγχου - α ν τλ ίες θαλασ σ ίο υ έρ μ α το ς και α έρα (φω τ. Σ. Β αλμάς).

Μ ο υσ είο Τεχνολογίας Μ ιλάνου: μ ια τορπ ίλλη όμοια μ ε εκ ε ίν ε ς που σ υ μ μ ετε ίχ α ν στην επ ιδρομή σ το λιμάνι τη ς Α λεξά ν δ ρ εια ς . Δ ια κ ρ ίν ετα ι ο εντυπω σιακού όγκου εκ ρ η κτικό ς κώνος τη ς (φω τ. Σ τα ύ ρ ο ς Β αλμάς).

τον σχηματισμό τους και πλέοντας σε ημικα- τάδυση σε λίγο έφθασαν στο πρώτο φράγμα του τριπλού ανθυποβρυχιακού δικτύου που έκλεινε την είσοδο. Ακολούθησε μία πρόχει­ρη εξέταση του φράγματος μέσα στο κατα- σκότεινο νερό, σχεδόν ψηλαφιστά, οε προ­σπάθεια εύρεσης τρόπου εισόδου. Ομως το χαλύβδινο φράγμα έδειχνε απελπιστικά α­διαπέραστο, κατασκευασμένο από ισχυρό πλέγμα - πολύ δύσκολο να κοπεί!

Τότε, καθώς οι τορπίλλες βρίσκονταν σε ημικατάδυση και τα κεφάλια των βατραχαν­θρώπων μόλις που εξείχαν από τη σκοτεινή επιφάνεια της θάλασσας, ένα φωτεινό σήμα φάνηκε στο βάθος του λιμανιού. Ο ντε λα Πέννε έκανε νεύμα στα πληρώματά του και όλοι μαζί συγκεντρώθηκαν κοντά σε έναν πλωτό σημαντήρα στη μέση του ανθυπο­βρυχιακού φράγματος, που ξαφνικά άρχισε να ανοίγει αργά καθώς η σιλουέτα ενός κα- τασκότεινου πλοίου πλησίαζε για να μπει στο λιμάνι. Αυτή ήταν η ευκαιρία που περί-

μεναν οι Ιταλοί, οι οποίοι καταδύθηκαν αμέ­σως και ακολούθησαν τα απόνερα του πλοί­ου γλιστρώντας απαλά μέσα στον βρετανικό ναύσταθμο. Ο ντε λα Πέννε με τον σύντρο­φό του ακολούθησαν τελευτα ίο ι και σχεδόν μόλις πέρασαν την είσοδο του λιμανιού ένα ισχυρό θαλάσσιο ρεύμα τούς έστειλε σχε­δόν ακυβέρνητους βαθύτερα, καθώς ένα δεύτερο πλοίο που ακολουθούσε πέρασε από πάνω τους. Γαντζωμένοι και οι δύο στην τορπίλλη τους, που είχε ακουμπήσει στον βυθό, άκουγαν με δέος τον τρομερό θόρυ­βο του μηχανοστασίου και των περιστρεφό­μενων ελίκων του τεράστιου, όπως τους φά­νηκε, κύτους του πλοίου το οποίο περνούσε ελάχιστα μέτρα μακριά τους. Επειτα, χωρίς να χάσουν χρόνο, προσπάθησαν να αναδυ- θούν και να το ακολουθήσουν. Ακριβώς τη στιγμή που η τορπίλλη έφθανε στην επιφά­νεια τα απόνερα από ένα τρίτο πλοίο, που ξεπήδησε πίσω τους σαν φάντασμα από το σκοτάδι, τους οδήγησαν σαν καρυδότσου­

φλο πάνω σε μία σημαδούρα του πλωτού φράγματος. Καθώς το πλοίο, ένα αντιτορ- πιλλικό αυτή τη φορά, προσπερνούσε βια­στικά χωρίς κανένας να αντιληφθεί την πα­ρουσία τους, ο ν τε λα Πέννε ερεύνησε την επιφάνεια του νερού τριγύρω για τους άλ­λους συντρόφους του. Μη βλέποντας κανέ- ναν άλλο εκεί κοντά ακολούθησαν, σε ημι- κατάδυση πάντα, τα απόνερα των ελίκων του πολεμικού πλοίου και γλίστρησαν βαθιά μέσα στο λιμάνι.

Σε λίγο, καθώς το αντιτορπιλλικό απο­μακρυνόταν, ο ν τε λα Πέννε διέκρινε αρι­στερά τους σε ένα αγκυροβόλιο τις σιλουέ- τες δύο μικρών πολεμικών σκαφών. Εκτιμώ­ντας ότι ο στόχος τους, το "Valiant", ήταν (με βάση τις πληροφορίες και τις αεροφωτογρα­φίες που είχαν μελετήσει) μακρύτερα μέσα στο λιμάνι, συνέχισαν την πορεία τους. Η τορπίλλη τους πέρασε σε κατάδυση εμπρός 29 απο τα δυο πλοία και οταν αναδυθηκαν παλι *■ * ο ν τε λα Πέννε αντίκρισε ένα άλλο πολεμικό πλοίο μπροστά τους, ένα φωταγωγημένο θωρηκτό που εύκολα το αναγνώρισαν. Ηταν το "Lorraine”, ένα θωρηκτό του Γαλλικού Στό­λου που είχε παραμείνει στην Αλεξάνδρεια.Το μεγάλο σκαρί του έκρυβε από το οπτικό τους πεδίο τα επόμενα πλοία που ήταν α­γκυροβολημένα πίσω του - βαθύτερα στο λι­μάνι. Γλιστρώντας πίσω από την πρύμνη του θωρηκτού αντίκρισαν επιτέλους τους κύρι­ους στόχους της επιχείρησης. Στο βάθος1.000 m περίπου μακρύτερα, βρίσκονταν ά­πλετα φωταγωγημένα το "Valiant” και (δεξιό- τερα) το "Queen Elizabeth1'.

Η περιοχή που τους χώριζε από τον στό­χο τους φαινόταν πολύ επικίνδυνη πλέον, α­φού φωτιζόταν αρκετά από τα φωταγωγημέ- να πλοία. Ο ντε λα Πέννε ρύθμισε τη δεξα­μενή έρματος της τορπίλλης και άρχισε να πλησιάζει αργά προς το "Valiant" κρατώντας μόνο το κεφάλι του ελάχιστα πάνω από την επιφάνεια του νερού, ενώ το κεφάλι του Μπιάνκι και ολόκληρη η τορπίλλη βρίσκο­νταν κάτω από την επιφάνεια. Φθάνοντας κοντά στο πλοίο το εμπρός τμήμα της τορ­πίλλης προσέκρουσε απαλά σε ένα εμπόδιο.Ηταν το ανθυποβρυχιακό δίχτυ που περιέ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιτα λ ική α ερ ο φ ω το γρ α φ ία το υ λ ιμανιού τη ς Α λεξά ν δ ρ εια ς μ ε τά την επ ιδρομή τη ς 18/19 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941. Το θ ω ρ η κ τό “Q ueen E lizabeth" βρ ίσ κετα ι σ την πλω τή δ εξα μ ενή (σημειω μένο μ ε λ ευ κ ό κύκλο).

κλείε το μεγάλο θωρηκτό. Οι δύο Βατραχάν­θρωποι προσπάθησαν προσεκτικά, αφού έ ­φεραν την τορπίλλη τους στην επιφάνεια, να την περάσουν στριμωγμένη ανάμεσα σε δύο πλωτήρες που συγκροτούσαν μία ένω­ση του πλωτού φράγματος. Κατά την προ­σπάθεια αυτή οι δύο Ιταλοί πάγωσαν από τον φόβο τους όταν η τορπίλλη άρχισε να προκαλεί οξείς θορύβους καθώς ξυνόταν περνώντας ανάμεσα στο μεταλλικό δίχτυ. Ευτυχώς γι' αυτούς κανένας από το πλοίο δεν τους αντιλήφθηκε. Ομως κάποιο κοφτε­ρό σύρμα έσχισε την ελαστική στολή του

30 ντε λα Πέννε, που πλημμύρισε από παγωμέ- S *· νο νερό. Τελικά με περισσότερο κόπο και α­

γωνία κατάφεραν και πέρασαν την τορπίλλη στο εσωτερικό του φράγματος. Ο ανθυπο­πλοίαρχος κοίταξε το στεγανό ρολόι του: ή­ταν δύο το πρωί. Εκανε νόημα στον Μπιάνκι να επανέλθει στη θέση του.

Φόρεσαν πάλι τους αναπνευστήρες τους και προσανατολισμένοι από τις καπνο­δόχους του πολεμικού σκάφους καταδύθη­καν προσεκτικά με την τορπίλλη σε βάθος 5 m περίπου. Επειτα πλησίασαν τα ύφαλά του στο ύψος του μηχανοστασίου. Τυφλωμένοι από τα φώτα του θωρηκτού που αντανα­κλούσαν στην επιφάνεια της θάλασσας προ- σέκρουσαν απότομα επάνω στο κύτος του πλοίου, πριν προλάβουν να το διακρίνουν μπροστά τους. Τα χέρια του ντε λα Πέννε, παγωμένα από το θαλασσινό νερό που είχε εισχωρήσει στη στολή του, δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν την τορπίλλη, η οποία όρμη- σε ανεξέλεγκτη, γλιστρώντας κάθετα προς τον βυθό κάτω από το βρετανικό πλοίο, την ίδια στιγμή που ο Μπιάνκι ζαλισμένος από το κτύπημα αποσπάσθηκε από τη θέση του και βγήκε στην επιφάνεια. Ο ντε λα Πέννε παρέ- μεινε γαντζωμένος επάνω της μέχρις ότου η τορπίλλη χώθηκε στον λασπωμένο βυθό του λιμανιού, με κλίση 45 μοιρών περίπου, ενώ οι

έλικές της συνέχιζαν να περιστρέφονται. Ο υποπλοίαρχος έδεσε βιαστικά ένα σχοινί ε ­πάνω στην τορπίλλη (για να μπορέσει να την εντοπίσει στον κατασκότεινο βυθό) και ανα­δύθηκε αργά για να ελέγξει τη θέση όπου βρίσκονταν. Βγήκε όσο πιο απαλά μπορούσε στην επιφάνεια της θάλασσας και υπολόγι­σε ότι η τορπίλλη του ήταν περίπου 15 m μακριά και πλευρικά του μηχανοστασίου του "Valiant". Καταδύθηκε και πάλι ακολουθώ­ντας το δεμένο σχοινί και αναζήτησε τον σύ­ντροφό του. Ο Μπιάνκι όμως ήταν άφαντος.

Ο ντε λα Πέννε βγήκε και πάλι στην επι­φάνεια και προσπάθησε, κοιτώντας με τρό­πο προς το κατάστρωμα του πλοίου, να δια­πιστώσει αν το πλήρωμα είχε αντιληφθεί την παρουσία τους. Καθησυχασμένος από την η­ρεμία που επικρατούσε επάνω, καταδύθηκε και πάλι προς την τορπίλλη του. Προσπάθη­σε να θέσει σε λειτουργία τον ηλεκτροκινη­τήρα για να την ξεκολλήσει από τον βυθό, χωρίς επιτυχία. Ψηλαφώντας στο σκοτάδι σύντομα διαπίστωσε ότι ένα συρματόσχοινο, πιθανώς από το πλωτό φράγμα, είχε μπλε­χτεί άσχημα ανάμεσα στις έλικες της τορ­πίλλης. Απελπισία άρχισε να τον κυριεύει: ή­ταν μόνος του κολλημένος στον βυθό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας με χαλασμένη τορπίλλη, σχεδόν κάτω από το 31.000 t θω­ρηκτό που ήταν στόχος της αποστολής του. Ομως δεν εγκατέλειψε τη μάχη. Αρχισε με λύσσα μιά αγωνιώδη και εξαιρετικά κοπια­στική προσπάθεια για να ωθήσει την τορπίλ­λη όσο γινόταν πιο κοντά στο κύτος του βρετανικού πλοίου, που βρισκόταν λίγα μέ­τρα πάνω από το κεφάλι του. Καθώς αγωνι­ζόταν χωμένος μέσα στη λάσπη του βυθού, νερό άρχισε να εισρέει στον αναπνευστήρα του και ο ν τε λα Πέννε το κατάπιε για να μη φράξει την εισαγωγή της παροχής οξυγόνου του. Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι τον καθο­δηγούσε μόνο ο ρυθμικός ήχος μιας ηλε­

κτρομηχανής του "Valiant” που λειτουργούσε μέσα στο μηχανοστάσιο από πάνω του.

Τελικά μετά από υπεράνθρωπες προ­σπάθειες επί 20 περίπου λεπτά κατάφερε με κόπο να σύρει την τορπίλλη ακριβώς κάτω από το πλοίο και εξαντλημένος, αφού ενερ­γοποίησε τον χρονοδιακόπτη για την έκρη­ξη, αναδύθηκε βιαστικά. Επρεπε πια να σκε- φθεί για τη διαφυγή του από την περιοχή, κολυμπώντας χωρίς την καταδυτική του συ­σκευή. Ο παφλασμός που ακολούθησε την ανάδυσή του αυτή τη φορά, έχοντας σχεδόν εξαντλημένα τα αποθέματα οξυγόνου του, τον πρόδωσε. Καθώς ο ντε λα Πέννε άρχισε να κολυμπάει μακριά από το πλοίο η κραυγή ενός σκοπού ακούστηκε από το κατάστρω­μα. Ο Ιταλός άρχισε να κολυμπάει πιο γρήγο­ρα όταν ακούστηκε μία ριπή αυτομάτου ό­πλου και σφαίρες άρχισαν να σηκώνουν πί­δακες νερού γύρω του. Τότε έσπευσε να βρει καταφύγιο πίσω από μια μεγάλη σημα­δούρα αγκυροβολίου. Πίσω από την ίδια ση­μαδούρα βρήκε με έκπληξη να κρέμεται και ο Μπιάνκι!

Οι δύο άνδρες είχαν περιθώριο λίγων λεπτών για να ανταλλάξουν μερικές λέξεις για το τι είχαν κάνει και για το τι θα επακο­λουθούσε. Ο Μπιάνκι του ανέφερε για το πώς, ζαλισμένος από την πρόσκρουση στα ύφαλα του "Valiant", είχε αποσπασθεί από τη θέση του (χάνοντας την επαφή με τον σύ­ντροφό του) και προσπάθησε να κρυφτεί κά­που για να μη προδώσει με την παρουσία του την ύπαρξη της τορπίλλης κάτω από το πλοίο. Ο ντε λα Πέννε του είπε ότι είχε τοπο­θετήσει την τορπίλλη και ότι ο χρονοδιακό­πτης για την έκρηξη είχε ενεργοποιηθεί.

Τα πυρά από το θωρηκτό είχαν σταματή­σει και οι δύο Ιταλοί έκριναν ότι αφού οι Βρετανοί τούς είχαν αντιληφθεί δεν τους α­πέμενε παρά να παραδοθούν, αφού η απο­στολή τους είχε τελειώσει. Προσπάθησαν να κρεμαστούν σε μία χοντρή αλυσίδα που ξε ­κινούσε από τη σημαδούρα και έφθανε στις πλευρές του πλοίου, αλλά μόλις κάλυψαν τα πρώτα μέτρα τα πυρά άρχισαν πάλι. Ετσι έ ­πεσαν πάλι στη θάλασσα και καλύφθηκαν για μία ακόμα φορά πίσω από τη σημαδούρα περιμένοντας να τους συλλάβουν. Ο ντε λα Πέννε κοίταξε και πάλι το ρολόι του: η ώρα ήταν-03.30 και τα εκρηκτικά που είχε τοπο­θετήσει θα εκρήγνυντο στις 06.20.

Ο ναύαρχος Κάννιγκαμ αναπαυόταν στην καμπίνα του, επάνω στο θωρηκτό "Queen Elizabeth", όταν ξύπνησε από ένα κτύπημα στην πόρτα στις 04.00. Ηταν ο αξιω­ματικός υπηρεσίας που του ανέφερε ότι δύο Ιταλοί βατραχάνθρωποι περισυνελέγησαν από τη θάλασσα δίπλα στο "Valiant". Αρχικά τους είχαν φέρει επάνω στο θωρηκτό, όπου δήλωσαν την ταυτότητά τους αλλά αρνήθη- καν να πουν οτιδήποτε άλλο. Ετσι μεταφέρ­θηκαν στην ακτή για να εξεταστούν από ιτα- λόφωνο ανακριτή. Ο Κάννιγκαμ δ ιέταξε αμέ­σως να μεταφερθούν επάνω στο "Valiant” και να κρατηθούν βαθιά στο εσωτερικό του πλοίου. Αυτό ίσως τους έκανε να ομολογή­σουν...! Ο ντε λα Πέννε ήταν ακόμα μουδια­σμένος και έτρ εμε από το κρύο από την υ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το θ ω ρ η κ τό "Valiant", ο δ εύ τε ρ ο ς στόχος των Ιταλώ ν στην Α λεξάνδρ εια .

Μ ε τά τον δ εξα μ εν ισ μ ό του "Valiant" για επ ισ κευ ές είνα ι ο ρ α τές οι μ εγ ά λ ες ζη μ ιές που π ροκάλεσ ε η έκ ρ η ξη τη ς ιτα λ ική ς τορπ ίλλης στα ύφαλό του .

Σαλέρνο, 18 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1966, κατά την επ έτε ιο των 2 5 χρόνω ν από την επ ιχείρηση. Τρεις από το υ ς π ρω ταγω νιστές τη ς επ ίθεσ η ς φ ω το γρ α φ ίζο ντα ι πίσω από μία τορπ ίλλη. Από δ εξ ιά : ο Λ ο υ ίτζ ι ν τε λα Π ένν ε , ο Μ άριο Μ αρίνο και ο Εμίλιο Μπιάνκι.

ποβρύχια δοκιμασία που είχε υποστεί. Στο "Valiant" ένας φρουρός τούς προσέφερε να πιουν μια κούπα ρούμι, πριν τους κλείσουν σε ένα κρατητήριο βαθιά στα έγκατα του πλοίου.

Την ίδια ώρα η δεύτερη τορπίλλη των Μαρτσέλια και Σεργκάτ, έχοντας ακολουθή­σει πορεία παράλληλα με την αποβάθρα του λιμανιού, είχε προσεγγίσει χωρίς προβλήμα­τα τον στόχο της, το “Queen Elizabeth". To πλήρωμά της την πέρασε επίσης με κόπο μέ­σα από το ανθυποβρυχιακό φράγμα που προστάτευε περιμετρικά το θωρηκτό και το ­ποθέτησε την εκρηκτική κεφαλή της στα ύ- φαλά του. Επειτα οι δύο άνδρες επιβαίνο- ντας στην καταδυτική συσκευή τους κατευ- θύνθηκαν ανατολικά, σκορπίζοντας κατά διαστήματα όσες εμπρηστικές βόμβες μ ετέ ­

φεραν στην επιφάνεια της θάλασσας, προς το εμπορικό λιμάνι. Εκεί βύθισαν την τορ­πίλλη τους, έκρυψαν τις στολές κατάδυσής τους και έσπευσαν να εξαφανιστούν στο σκοτάδι προς την πόλη της Αλεξάνδρειας.

Το ίδιο επιτυχημένο στην εργασία του ή­ταν και το πλήρωμα της τρ ίτης επανδρωμέ­νης τορπίλλης, ο Μαρτελλότα και ο Μαρίνο, οι οποίοι αφού έφθασαν ως τις εγκαταστά­σεις καυσίμων του λιμανιού και μη εντοπίζο­ντας κανένα άλλο μεγάλο βρετανικό πολεμι­κό σκάφος τοποθέτησαν τα εκρηκτικά τους κάτω από το πετρελαιοφόρο του στόλου "Sagona", κοντά στο οποίο ήταν αγκυροβο­λημένο και το αντιτορπιλλικό "Jervis". Επειτα σκορπίζοντας και αυτοί στη θάλασσα ε­μπρηστικές βόμβες βύθισαν την τορπίλλη τους και κατευθύνθηκαν προς την αποβά­θρα κολυμπώντας. Αφού έκρυψαν τις κατα­δυτικές στολές και τον εξοπλισμό τους προ­σπάθησαν να βγουν από την πύλη των ναυ­πηγείων. Εκεί όμως ένας Βρετανός φρουρός τους σταμάτησε για έλεγχο και τους συνέ- λαβε.

Μέσα στο “Valiant" ο φυλακισμένος ντε λα Πέννε είχε βυθιστεί σε σκέψεις καθώς ο χρόνος κυλούσε γοργά και πλησίαζε η ώρα της έκρηξης. Ακούγοντας το αργό τρίξιμο του πλοίου και τη βαριά αναπνοή του Μπιάν-

Το θ ω ρ η κ τό "Queen Elizabeth", σ τόχος τω ν Ιταλώ ν στο λιμάνι της Α λεξά ν δ ρ εια ς , ήτα ν μια από τις σ η μ α ν τικ ό τερ ες να υτικές μο νά δ ες των Β ρετανώ ν στη Μ εσ ό γ ε ιο το 1941.

κιπου είχε αποκοιμηθεί από την κούραση, α- ναλογιζόταν τον επικείμενο θάνατό του. Τι θα συνέβαινε κατά την έκρηξη, εκεί στα έ ­γκατα του πλοίου; Θα πνίγονταν ή θα σκοτώ­νονταν από την έκρηξη; Κοίταξε το ρολόι του: 15 λεπτά ως την έκρηξη! Ο Μπιάνκι κοι­μόταν ακόμα... Δέκα λεπτά! Ο ντε λα Πέννε σηκώθηκε και φώναξε τον φρουρό τους, που βρισκόταν έξω από την πόρτα. Ζήτησε να μιλήσει με τον κυβερνήτη του θωρηκτού. Οταν τον πήγαν στη γέφυρα του πλοίου τον περίμεναν ο πλοίαρχος Τσαρλς Μόργκαν και ένας διερμηνέας. Ο ν τε λα Πέννε ανήγγειλε στον Μόργκαν ότι το "Valiant" θα εκρήγνυτο σε πέντε λεπτά και ότι θα έπρεπε να διατά­ξει την εγκατάλειψη του σκάφους! Ο Μόρ- γκαν τον ρώτησε με αγωνία πού είχαν κρύ­ψει τα εκρηκτικά, αλλά ο ντε λα Πέννε αρνή- θηκε να πει οτιδήποτε άλλο. Οργισμένος ο κυβερνήτης δ ιέταξε τους φρουρούς να τον κλείσουν πάλι στο κρατητήριο. Καθώς οι φρουροί τον οδηγούσαν στο εσωτερικό του πλοίου ο ν τε λα Πέννε άκουσε στα μεγάφω­να του πλοίου τη διαταγή για εγκατάλειψη του σκάφους!

Σχεδόν μόλις η βαριά μεταλλική πόρτα του μικρού κρατητηρίου έκλεισε με θόρυβο μία σφοδρή υποθαλάσσια έκρηξη συντάρα­ξε το πλοίο. Τα φώτα έσβησαν και ο ν τε λα

Ιτα λ ικ ές προπα γανδ ισ τικές

αψ ίσες για το υ ς βατραχανθρώ π ους του X Ελαφ ρού Σ το λ ίσ κο υ κατά τη δ ιάρκεια

του πολέμου.

κριά τους. Ξαφνικά το θωρηκτό φάνηκε ότι σηκώθηκε από τη θάλασσα συγκλονισμένο από μία τρομερή έκρηξη. Συντρίμμια, φλό­γες και καύσιμα ξεπετάγονταν από τις κα­πνοδόχους του, σκορπίζονταν τριγύρω και έπεφταν σαν πύρινη βροχή επάνω στο "Valiant" και στην ευρύτερη περιοχή του λι­μανιού.

Ο ντε λα Πέννε και ο Μπιάνκι παρακο­λουθούσαν το μεγαλειώδες θέαμα με εν­θουσιασμό όταν την κόλαση που είχε ξεσπά­σει μέσα στο λιμάνι συμπλήρωσε μία ακόμα τρομερή έκρηξη και πυρκαγιά, που έκοψε στη μέση το πετρελαιοφόρο "Sagona" προ- καλώντας μεγάλες ζημιές και στο "Jervis".

Το ευτύχημα για τους Βρετανούς ήταν ότι από μηχανική αστοχία δεν ανεφλέγησαν

.οι εμπρηστικές βόμβες που είχαν σκορπίσει μέσα στο λιμάνι οι Ιταλοί βατραχάνθρωποι, γεγονός που αν συνέβαινε θα προκαλούσε περισσότερες απώλειες και καταστροφές

Τον Μ ά ρ τιο το υ 1945, υπό το βλέμμα του πρίγκηπα Ο υμπ έρ το , ο Β ρ ετα ν ό ς ναύαρχος Μ ό ργκα ν π αρ α σ ημ οφ ορ εί τον υποπλοίαρχο ν τε λα Π ένν ε για την... ανα τίνα ξη το υ πλοίου το υ το 1941.

Πέννε κύλισε από το τράνταγμα στην άλλη άκρη του διαμερίσματος, ενώ ο Μπιάνκι ξύ­πνησε τρομαγμένος. Το πλοίο σύντομα πή­ρε κλίση και πυκνός καπνός άρχισε να κα­λύπτει τα πάντα. Οι δύο Ιταλοί όρμησαν προς την πόρτα και είδαν με έκπληξη ότι δεν ήταν κλειδωμένη. Εξω δεν υπήρχε κα­

νένας φρουρός και έτσι ερευνώντας μέσα στο σκοτάδι και στους καπνούς εντόπισαν μια μεταλλική σκάλα και ανέβηκαν βιαστικά προς τα πάνω, έως ότου βγήκαν στο κατά­στρωμα. Εκεί κοντά στην πρύμνη του πλοί­ου ήταν συγκεντρωμένοι αρκετοί από το πλήρωμα και κοίταζαν προς το "Queen Elizabeth“, που βρισκόταν περίπου 300 m μα­

ΤΙΜΕΣ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΠΙΔΡΟΜΗΣΟ ανθυποπλοίαρχος ντε λα Πέννε κρατήθηκε στις βρετανικές

φυλακές μέχρι τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, τον Σεπτέμβριο του 1943. Κατόπιν αποφυλακίστηκε και εντάχθηκε πάλι στις Ιταλικές Ενο­πλες Δυνάμεις που πολεμούσαν στο πλευρό των Συμμάχων κατά των Γερμανών. Ο πλοίαρχος Μόργκαν δεν ξέχασε ποτέ τον γενναίο πρώην εχθρό του, που ανατίναξε μεν το πλοίο του αλλά τον προειδοποίησε την τελευταία στιγμή από ανθρωπισμό για να σώσει το πλήρωμά του. Παρακολουθούσε αργότερα τη δράση του ντε λα Πέννε, όταν πολε­μώντας στο πλευρό των Συμμάχων βοήθησε τους Βρετανούς βατρα­χανθρώπους σε μία επιδρομή τους εναντίον των γερμανικών εγκατα­στάσεων στον ναύσταθμο της Λα Σπέτσια το 1944. Ο Μόργκαν, που ή­ταν διοικητής των δυνάμεων του Βασιλικού Ναυτικού στην Αδριατι- κή, εισηγήθηκε την παρασημοφόρηση του ντε λα Πέννε γΓ αυτή του την πράξη, χωρίς να το καταφέρει επειδή οι Ιταλοί συνεργάζονταν α­πλώς με τους Βρετανούς και δεν ήταν κανονικοί σύμμαχοί τους.

Τον Μάρτιο του 1945 ο ναύαρχος πλέον Μόργκαν, συνοδεύοντας τον Ιταλό πρίγκηπα Ουμπέρτο σε μια επιθεώρηση των δυνάμεων του Ιταλικού Ναυτικού στον ναύσταθμο του Τάραντα, παρευρέθηκε σε μια τελετή κατά την οποία ο πρίγκηπας θα παρασημοφορούσε μερι­κούς άνδρες του Ιταλικού Ναυτικού -μεταξύ αυτών και τον ντε λα Πέννε, ως επικεφαλής στην επιδρομή της Αλεξάνδρειας- με το χρυσό μετάλλιο ανδρείας. Οταν ο υποπλοίαρχος ντε λα Πέννε παρουσιάστη­κε για να λάβει το παράσημό του ο πρίγκηπας Ουμπέρτο -ο οποίος γνώριζε τις προσπάθειες που κατέβαλε ο Μόργκαν για να παρασημο­φορήσει τον πρώην εχθρό του -στράφηκε προς τον Βρετανό ναύαρχο και είπε: "Ελα Μόργκαν, είναι η δική σου σειρά". Και ο Μόργκαν, γε­μάτος χαρά, δήλωσε παρασημοφορώντας τον ντε λα Πέννε: "Εχω την ευχαρίστηση και την τιμή να παρασημοφορήσω τον υποπλοίαρχο ντε λα Πέννε για τη θαρραλέα και γενναία επίθεση που πραγματοποίησε στο πλοίο μου...!".

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα πηδάλια ελ έγχ ο υ της τορπ ίλλης σ υνδ εδ εμ ένα μ ε τα συρματόσχοινα κίνησης. Ο δα κτύλ ιος π ερ ιβ ά λλει τη ν έλ ικά τη ς (φω τ. Σ . Β αλμάς).

I M A S 438

Ιτα λ ική προπ αγανδιστική κά ρ τα που ε ικ ο ν ίζε ι ένα από τα πλω τά μέσ α του X Ελαφρού Σ τολ ίσ κου .

στα υπόλοιπα ελλιμενισμένα σκάφη.Οπωσδήποτε αυτή η τολμηρή ιταλική ε ­

πιδρομή από έξι μόνο βατραχανθρώπους στην Αλεξάνδρεια, επέφερε περισσότερες ζημιές στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό από ότι η δράση ολόκληρου του Ιταλικού Στόλου κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέ­μου! 0 ναύαρχος Κάννιγκαμ ανέφερε στον πρώτο λόρδο του Βρετανικού Ναυαρχείου: "Οι ζημιές στα πολεμικά μας σκάφη αυτή τη φορά ήταν καταστροφικές!...". Αργότερα ο ί­διος στα απομνημονεύματά του έγραψε: "Δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κάποιος αυ­τό το γενναίο εγχείρημα των Ιταλών...!".

Τελικά οι μόνοι που είχαν διαφύγει, ο Μαρτσέλια και ο Σεργκάτ, κρύφτηκαν μέχρι το απόγευμα της επόμενης ημέρας σε ένα μπαρ παριστάνοντας τους Γάλλους ναύτες. Την άλλη ημέρα πήραν το τραίνο για τη Ρο-

ζέττα, μία μικρή παραλιακή πόλη 50 km περί­που βορειοανατολικά της Αλεξάνδρειας. Από εκεί, σύμφωνα με το σχέδιο της διαφυ­γής τους, θα τους παρελάμβανε τη νύκτα της 20ής Δεκεμβρίου μία βάρκα του υπο­βρυχίου "Saffiro". Κοιμήθηκαν τη νύκτα σε ένα μικρό ξενοδοχείο και το άλλο βράδυ προσπαθώντας να συναντήσουν τη βάρκα του "Saffiro" στην παραλία τούς συνέλαβε η αιγυπτιακή αστυνομία. Είχαν απλώς προδο- θεί από μία απερισκεψία της Ιταλικής Υπη­ρεσίας Πληροφοριών, που τους είχε εφοδιά­σει με αγγλικές λίρες τις οποίες θα χρησιμο­ποιούσαν όταν θα προσπαθούσαν να διαφύ­γουν μετά την επίθεση. Ενα από αυτά τα χαρτονομίσματα των πέντε λιρών είχαν χρη­σιμοποιήσει την πρώτη ημέρα στο μπαρ της Αλεξάνδρειας, χωρίς να γνωρίζουν ότι οι Βρετανοί για διπλωματικούς λόγους χρησι-

Η πίσω θ έσ η της ιτα λ ική ς τορπ ίλλης (φω τ. Σ . Β αλμάς).

μοποιουσαν μονο αιγυπτιακό χαρτονομί­σματα στην Αίγυπτο! Ολοι οι συλληφθέ- ν τες Ιταλοί βατραχάνθρωποι παραδόθη­καν στον Βρετανικό Στρατό ως αιχμάλωτοι πολέμου. Ο Κάννιγκαμ ζήτησε από τις αρ­χές να κρατηθούν σε αυστηρή απομόνωση για έξι τουλάχιστον μήνες, ώστε να μη διαρρεύσουν οι πληροφορίες για τα κατα­στροφικά αποτελέσματα της επιδρομής στον εχθρό.

Οι ζημιές που υπέστη το "Valiant" ήταν τόσο εκτεταμένες ώστε χρειάστηκε να ρυ- μουλκηθεί σε δεξαμενή των ναυπηγείων στην ξηρά, όπου έμεινε για επισκευές κα­τά τους επόμενους πέντε μήνες. Το "Queen Elizabeth" είχε υποστεί αρκετά με­γαλύτερες ζημιές και παρέμεινε σε πλωτή δεξαμενή στον χώρο του λιμανιού, με πλημμυρισμένα τα κάτω διαμερίσματά του

και σχεδόν καθισμένο στον βυθό του λιμανι­ού. Ο Κάννιγκαμ εξακολουθούσε να μένει στην καμπίνα του επάνω στο θωρηκτό, ενώ οι βρετανικές αρχές προσπάθησαν να απο- κρύψουν την αχρήστευση του πλοίου οργα­νώνοντας σε αυτό χορούς και δεξιώσεις για λόγους εντυπωσιασμού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) DECIMA M AS - 1 Μ ΕΖΖΙ D'ASSALTO DELLA M ARINA ITALIANA, Ita lia Editrice.(2) Prince J.V. B orghese: SEA DEVILS, 1952.(3) W EAPONS AND WARFARE, Phoebus, London, 1975.(4) MEDITERRANEAN, Tim e-Life Books, Alexandria, Virginia, USA.

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ

ΣΤΙΣ 15 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1942 130.000 ΑΝΔΡΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ

ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΠΕΡΣΙΒΑΛ

ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ, ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ.

Τ ις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Δε­κεμβρίου 1941 ιαπωνικά αεροσκάφη του Ναυτικού επιτέθηκαν ξαφνικά στη Σιγκαπούρη. Κύριοι στόχοι τους ήταν η Ναυτική Βάση, τα αεροδρόμια του Σέλεταρ,

του Τένγκα και του Καλάνγκ, το Κέπελ Χάρ- μπορ, η πλατεία Ραφλς στην καρδιά της πό­λης και η κινέζικη παροικία, όπου 61 πολίτες (κυρίως Κινέζοι και Σικχ) έχασαν τη ζωή τους και 133 τραυματίσθηκαν. Στην ανυποψίαστη πόλη οι υπηρεσίες πολιτικής άμυνας δεν εί­χαν επανδρωθεί και οι δρόμοι ήταν κατάφω­τοι. Για τον πληθυσμό αυτές οι βόμβες ήταν οι πρώτες ενδείξεις περί του πολέμου και η αρχή μίας σειράς καταστροφικών γεγονό­των, τα οποία σε 70 ημέρες θα οδηγούσαν στην παράδοση της βρετανικής Σιγκαπού­ρης στον Ιαπωνικό Στρατό.

Ο α ντισ τρ ά τη γ ο ςΤομογιούκι Γ ιαμασ ίτα (1885-1946).

34Η φ ω τογραψ ία -σύμβολο τη ς m o εντυπω σιακής ή ττα ς της Β ρ εταν ία ς.

Ο σ υ ντα γ μ α τά ρ χη ς Ιτσ ίτζ ι Σ ο υ γ κ ίτα ο δ η γ ε ί την ομάδα που κ α τε υ θ ύ ν ετα ι σ το ερ γο σ τά σ ιο Φ ορντ. Από α ρ ισ τερ ά : ο λοχαγός Ο υάιλντ (δ ιερ μ η νέα ς )

κρα τά τη λευ κή σημαία δίπλα σ τον τα ξίαρχο Τόρανς που κ ρ α τά τη β ρ ετα ν ική . Ο υπολοχαγός Χισ ικάρα (δ ιερ μ η ν έα ς ) α κ ο λ ο υ θ ε ί πίσω από

το ν Σ ο υ γ κ ίτα και δίπλα το υ βρ ίσκονται ο τα ξία ρ χο ς Ν ιουμπ ίγκιν » και ο α ντισ τρ ά τη γ ο ς Π έρσ ιβαλ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΩ ΤΗ Ρ Η Σ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣΤο ανάχωμα το υ ισ θμ ο ύ τη ς Γιοχόρης το 1942. Σ το β ά θ ο ς ξεχ ω ρ ίζε ι το

α νά κτο ρο του σ ουλτάνου και κάτω από α υτό το τμήμα που α να τινά χθ η κ ε σ τις 31 Ιανουαρίου.

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

0 ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ

Η πρώτη αναφορά του Αξονα στη Σιγκα­πούρη έγινε από τους Χίτλερ και Ρίμπεντροπ στον υπουργό Εξωτερικών της Ιαπωνίας, Μα- τσουόκα, κατά την επίσκεψή του στην Ευρώ­πη τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1941. Η φτωχή σε πρώτες ύλες Ιαπωνία ήταν ήδη ε- μπλεγμένη σε έναν πολυετή πόλεμο με την Κίνα, τον οποίο δεν είχε καταφέρει να φέρει σε τέλος. Οι Γερμανοί την προέτρεψαν να κα­ταλάβει το νησί δίδοντας έμφαση στο γεγο­νός ότι πιθανή πρώιμη επίθεση στη Σιγκα­πούρη θα ήταν ένας καθοριστικός παράγο­ντας για την πτώση της Βρετανίας. Με την κατάληψη του νησιού η Ιαπωνία θα είχε κερ­δίσει ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τις δια­πραγματεύσεις της με τις πλούσιες σε πε­τρέλαιο Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες, από τις οποίες προμηθευόταν καύσιμα.

Με τη βρετανική ναυτική παρουσία στη Σιγκαπούρη και τη Βρετανική Αεροπορία α­νεπτυγμένη σε όλη τη Μαλαισία μία άμεση ε ­πιχείρηση εναντίον της περιοχής, χωρίς αρ­χικά να εξασφαλισθούν ορμητήρια στη γει­τονική Ταϋλάνδη ή στη νότια Γαλλική Ινδοκί­να, ήταν αδύνατη. Γι’ αυτό από τις αρχές του 1941 η ιαπωνική κυβέρνηση άρχισε να πιέζει πολιτικά αυτές τις χώρες. Υποστήριξε τις α­ξιώσεις της Ταϋλάνδης δημιουργώντας στη χώρα υποχρεώσεις έναντι της Ιαπωνίας και απέκτησε βάσεις στη Γαλλική Ινδοκίνα μέσω διπλωματικών συνομιλιών.

Με τη διακοπή των διαπραγματεύσεων για την προμήθεια καυσίμων από τις Ολλαν-

■& 'Ανδρες του μηχανικού σ υγκρ οτούν μία

α υτοσ χέδ ια γέφ υρα που διασχίζουν π εζο ί στον δρόμο προς τη Σ ιγκαπ ούρ η . Το τυ φ έκ ιο

είναι το Type 38 (1905), γνω στό ως Arisaka, δ ια μ ετρ ή μ α το ς 6,5 mm και βάρους 4,1 kg, μ ε

αρχική τα χ ύ τη τα βολ ίδας 730 m/s.Δ εχ ό τα ν π έντε φ υσ ίγγ ια .

δικές Ανατολικές Ινδίες η Ιαπωνία ένιωσε τη ζωτική σημασία που είχε γι’ αυτή το πετρέ­λαιο. Από φόβο μήπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία αποκτήσουν τον έλεγχο της Ταϋλάνδης και της Ινδοκίνας χρησιμοποιώντας πολιτικά, οι­κονομικά ή στρατιωτικά μέσα, αποφασίσθη- κε η εισβολή στη νότια Ινδοκίνα. Αυτή η κίνη­ση έγινε για να ενισχυθεί η στρατηγική θέση της Ιαπωνίας και για να μπορέσει να απειλή­σει τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες, ώστε αυτή η χώρα να συμβιβασθεί στο ζήτημα της πώλησης πετρελαίου. Προς μεγάλη έκπληξη της ιαπωνικής κυβέρνησης, που ήλπιζε να ρυθμίσει την κατάσταση με ειρηνικές δια­πραγματεύσεις, οι ΗΠΑ και η Βρετανία άσκη­σαν δραστική οικονομική πίεση παγώνοντας τα ιαπωνικά κεφάλαια του εξωτερικού και ε ­φαρμόζοντας εμπάργκο στην πώληση πετρε­

λαίου. Αυτή η πράξη, μαζί με την άρνηση των Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών να προμη­θεύσουν πετρέλαιο, οδήγησε την Ιαπωνία να μελετήσει πολεμικά σχέδια εναντίον αυτών των χωρών.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1941 (1) οι ιαπωνικές δυνάμεις πέρασαν τον ισθμό Κρα στην Ταϋ­λάνδη, εισέβαλαν στη Μαλαισία και κατευ- θύνθηκαν κατά μήκος της δυτικής ακτής της προς τη Σιγκαπούρη, υπερφαλαγγίζοντας από ξηρά και θάλασσα κάθε αμυντική γραμ­μή που συνάντησαν.

ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Η Σιγκαπούρη είναι ένα μικρό νησί στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου της Μαλαι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σίας, μήκους 40 χιλιομέτρων και πλάτους 22, που χωρίζεται από την ενδοχώρα με τον ι­σθμό της Γιοχόρης. Η σχεδόν ισόπεδη επιφά- νειά της είναι καλυμμένη από πυκνή ζούγκλα ή φυτείες καουτσουκόδενδρων και διακό­πτεται από πλήθος ποταμών που καταλήγουν σε φαρδείς ορμίσκους. Δύο λόφοι ξεχωρί­ζουν στο κέντρο του νησιού, ο Μπουκίτ Τιμά και ο Μπουκίτ Μαντάι. Ο πρώτος, ύψους 117 μέτρων, δεσπόζει στο νησί.

Η σύνδεση του νησιού με την ήπειρο και το Σουλτανάτο της Γιοχόρης, που Βρίσκεται απέναντι, γίνεται από ένα τεχνητό ανάχωμα

Ενα βομβ αρδιστικό M itsubish i Ki-21 « S ally» του 60ού Σ εν τά ι (σμηναρχία)

επάνω από τη ψ λεγόμ ενη Σ ιγκαπ ούρ η . Τα Κί-21 μπορούσαν να μ ε τα φ έρ ο υ ν βόμβες

βάρους 1.000 kg.

Η π λα τεία Ρ αφ λς στη Σ ιγκαπ ούρ η μ ε τά τη ν πρώτη αεροπ ορική

επ ιδρομή σ τις 8 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941.

μήκους ενός χιλιομέτρου που συνδέει το Τζοχόρ Μπαρού με το Γούντλαντς. Από το α­νάχωμα περνούν ο δρόμος που διακλαδίζεται προς τις μεγαλύτερες αστικές περιοχές του νησιού και η σιδηροδρομική γραμμή η οποία καταλήγει στην πόλη της Σιγκαπούρης. Το πλάτος του ισθμού δυτικά του αναχώματος στενεύει σε 600 μέτρα, αλλά το 1942 η περιο­χή ήταν ένας λασπότοπος γεμάτος τροπική βλάστηση, που θεωρείτο αδιάβατος. Ανατολι­κά του αναχώματος τα Στενά της Γιοχόρης διακόπτονται από το μικρό νησί Πουλάου Ού- μπιν και τελειώνουν στο Τσαντζί, το ανατολι- κότερο άκρο του νησιού. Η περιοχή αυτή προστατευόταν από τα πυροβόλα της Ναυτι­κής Βάσης.

Η Ναυτική Βάση, που λειτούργησε επίση­μα από τον Ιούλιο του 1938, κόστισε 63 εκα­τομμύρια λίρες και έγινε γνωστή με ονόματα όπως «Γιβραλτάρ της Ανατολής», «Πύλη της Ανατολής» κ,ά. Είχε κατασκευασθεί για την προστασία του εμπορίου της Βρετανικής Αυ­τοκρατορίας, δίδοντας ταυτόχρονα ένα αί­σθημα σιγουριάς στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία. Ωστόσο το Λονδίνο είχε απο­φασίσει ότι καμία μονάδα του Στόλου δεν θα στάθμευε εκεί μόνιμα. Η άμυνα του νησιού ε- νισχύθηκε για να είναι δυνατή η αντίσταση σε μία πολιορκία ώσπου να ανακουφισθεί η φρουρά από τον βρετανικό στόλο. Τοποθετή- θηκαν 23 επάκτια πυροβόλα που κάλυπταν τις τρεις πλευρές του νησιού οι οποίες έβλε­

παν την ανοικτή θάλασσα και σειρά πολυβο­λείων στη βόρεια ακτή του νησιού. Η πυκνή ζούγκλα στο Τσαντζί εκκαθαρίσθηκε για να ε ­γκατασταθούν βαριά πυροβόλα και αντιαε­ροπορικά που θα κάλυπταν τη Ναυτική Βάση από τα ανατολικά και ένα στρατόπεδο κτί- σθηκε στο γειτονικό Σελαράνγκ, ικανό να φι­λοξενήσει ένα πλήρες τάγμα. Στα αεροδρό­μια του Σέλεταρ και του Καλάνγκ προστέθη­καν δύο νέα που κατασκευάσθηκαν στο Τέν- γκα και στο Σεμπαγουάνγκ. Ως το 1941 η Ναυτική Βάση και η προστασία της, το «Φρούριο Τσαντζί», ήταν έτοιμα.

Στις 7 Ιανουαρίου 1942 προσγειώθηκε στο Σέλεταρ ο στρατηγός Αρτσιμπαλντ Ουέ- ηβελ, καθ' οδόν για την Ιάβα όπου θα εγκαθι- στούσε τη νέα του διοίκηση, που ονομάσθη­κε ABDA (American-British-Dutch- Australian Command). H ABDA ήταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας συνεργασίας των ετερόκλητων συμμαχικών δυνάμεων για τον συντονισμό της άμυνας της νοτιοανατολικής Ασίας. Σε αυτήν υπαγόταν η Στρατιωτική Διοίκηση Μα­λαισίας υπό τον αντιστράτηγο Αρθουρ Πέρ- σιβαλ. Μετά τη βρετανική υποχώρηση από τη χερσόνησο της Μαλαισίας η ευθύνη της Διοί­κησης περιοριζόταν στη Σιγκαπούρη.

Προς το τέλος της πρώτης εβδομάδας του Φεβρουάριου ο Πέρσιβαλ δ ιέθετε περί­που 85.000 άνδρες, από τους οποίους οι15.000 ήταν μη μάχιμοι. Το πεζικό ήταν οργα­νωμένο σε 12 ταξιαρχίες, τις οποίες συνι-

στουσαν τεσσερα ταγματα αμυνας των αερο­δρομίων, τρία τάγματα εθελοντών, δύο τάγ­ματα Μαλαισιανών και 36 τάγματα του τακτι­κού στρατού (13 βρετανικά, 6 αυστραλιανά και 17 ινδικά). Πρόσφατα η 18η Μεραρχία εί­χε φθάσει κατά τμήματα στο νησί χωρίς ση­μαντικά όπλα και πυρομαχικά, επειδή το πλοίο που τα μετέφερε βυθίστηκε. Οι άνδρες της, στην πλειοψηφία τους νεοσύλλεκτοι, εί­χαν περάσει σχεδόν τρεις μήνες στους ωκεα­νούς. Εκτός των νεοφερμένων τα υπόλοιπα τάγματα πεζικού ήταν μειωμένης αριθμητι­κής δύναμης, εξασθενημένα από τις απώλει­ες και τις λιποταξίες. Επιπλέον η πλειοψηφία των ινδικών μονάδων είχε έλλειψη σε τυφ έ­κια και ένα μεγάλο ποσοστό των ανδρών τους δεν είχε συμπληρώσει την εκπαίδευσή του. Τις μονάδες του τακτικού στρατού ενί- σχυσαν εθελοντές από κάθε επαρχία της Μαλαισίας. Αυτοί υπό τον συνταγματάρχη Γκρίμγουντ αποτελούσαν το Σώμα Εθελο­ντών των Εποίκων των Στενών (Straits Settlement Volunteer Corps - SSVC).

Τα αντι-ιαπωνικά αισθήματα ήταν πολύ έ ­ντονα μεταξύ των Κινέζων κατοίκων του νη­σιού και χιλιάδες διαδηλωτές γέμιζαν συχνά τους δρόμους με πολεμικά τραγούδια και συνθήματα: «Δώστε μας όπλα και θα πολεμή­σουμε». Με κάποια υποψία δημιουργήθηκε ένα τάγμα εθελοντών Κινέζων, γνωστό ως Dalforce από τον διοικητή του, αντισυνταγμα- τάρχη της Αστυνομίας Τζων Ντάλυ. Ο Ντάλυ εφόδιασε τους 3.000 εθελοντές του με στο­λές και στοιχειώδη οπλισμό, κυρίως κυνηγε­τικά όπλα, παράνγκ (μαλαισιανά μαχαίρια) και χειροβομβίδες, και τους εκπαίδευσε εντατι­κά επί δέκα ημέρες.

Στη Σιγκαπούρη βρισκόταν η έδρα του α­εροπορικού διοικητή Απω Ανατολής, υποπτέ­ραρχου Πάλφορντ (υπό τον αεροπορικό διοι­κητή της ABDA, αντιπτέραρχο σερ Ρίτσαρντ Πήρς), και του βοηθού του, υποπτέραρχου Πωλ Μάλτμπυ. Από τις αρχές του Φεβρουάρι­ου όλοι οι σταθμοί έγκαιρης προειδοποίησης (ραντάρ) στην ενδοχώρα είχαν καταληφθεί (δύο στη Σιγκαπούρη ήταν ακόμη σε λειτουρ­γία), τρία από τα τέσσερα αεροδρόμια του νησιού ήταν εντός του βεληνεκούς των πυ­ρών του πυροβολικού και υπήρχε μεγάλη δυ­σκολία να διατηρηθούν ανέπαφοι οι διάδρο­μοι προσγείωσης. Στις 5 Φεβρουάριου η αε­ροπορική άμυνα της Σιγκαπούρης στηριζό­ταν στα 14 Hurricane της No 232 Μοίρας, στα 4 Swordfish της 4ης Μονάδας Συνεργασίας Α­ντιαεροπορικών (Anti-Aircraft Co-operation Unit

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οργάνωση Διοίκησης Μαλαισίας (8 Φεβρουάριου 1941)Βόρεια Περιοχή: 11η Ινδική Μεραρχία 28η Ινδική Ταξιαρχία Πεζικού3ο Ινδικό Σώμα (αντιστράτηγος σερ

(υποστράτηγος Κη)53η Ταξιαρχία Πεζικού (βρετανική)

Λιούις Χηθ) 8η Ινδική Ταξιαρχία Πεζικού

18η Μεραρχία (υποστράτηγος 54η Ταξιαρχία Πεζικού

Μπέκουιθ-Σμιθ)55η Ταξιαρχία Πεζικού

Εφεδρεία: 15η Ινδική Ταξιαρχία (ταξίαρχος Κόουτς)

Νότια Περιοχή Φρουρά Σιγκαπούρης (υποστράτηγος Σίμονς)

Σύνταγμα Πεζικού Μαλαισίας (δύο τάγματα)

Σώμα Εθελοντών (SSVC)

Δυτική Περιοχή 8η Αυστραλιανή Μεραρχία 22η Ταξιαρχία Πεζικού(υποστράτηγος Μπένετ) 27η Ταξιαρχία Πεζικού

44η Ινδική Ταξιαρχία Πεζικού

Γενική εφεδρεία 12η Ινδική Ταξιαρχία Πεζικού (ταξίαρχος Πάρις)

- AACU) και σε μία χούφτα αεροσκάφη που εί­χαν απομείνει στην Αεροπορική Δύναμη Εθε­λοντών της Μαλαισίας (Malayan Volunteer Air Force - MVAF), τα αεροσκάφη και οι πιλότοι της οποίας ανήκαν στις προπολεμικές αερο­λέσχες. Αν και η Σιγκαπούρη διέθετε δύο συ­ντάγματα (μοίρες) αντιαεροπορικού πυροβο­λικού, τα πυροβόλα ήταν διάσπαρτα σε πολ­λά σημεία του νησιού. Τα οκτώ πυροβόλα Bofors στο αεροδρόμιο του Σέλεταρ αντιπρο­σώπευαν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση αντια­εροπορικών πυρών. Το ίδιο αεροδρόμιο ήταν η βάση της 151 Μονάδας Συντήρησης, της μοναδικής του είδους η οποία διατηρούσε εν ενεργεία τα αεροσκάφη της RAF.

Η παρουσία του Βρετανικού Ναυτικού στην περιοχή είχε περιορισθεί στα αντιτορ- πιλλικά συνοδείας των σκαφών που εκκένω­ναν το νησί. Χωρίς τα θωρηκτά «Prince of Wales» και «Repulse», τα οποία βυθίστηκαν στις 10 Δεκεμβρίου, η Σιγκαπούρη (που δεν υπήρξε ποτέ φρούριο) είχε πάψει να είναι και ναυτική βάση. Πριν ακόμη οι Ιάπωνες απειλή­σουν το νησί ο ναυτικός διοικητής, υποναύ­αρχος Σπούνερ, είχε διατάξει το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού να μεταφερθεί στην Κεϋλάνη (Σρι Λάνκα). Μόνο λίγοι τεχνικοί εί­χαν απομείνει για να συμβουλεύσουν τους άνδρες του Στρατού που θα κατέστρεφαν τη Βάση.

Οι αμυντικές δυνατότητες της Σιγκαπού­ρης ήταν γνωστές στο Λονδίνο από τις 29 Ια- νουαρίου, από ένα τηλεγράφημα του Ουέη- βελ προς τον Τσώρτσιλ. Επισκεπτόμενος τα αμυντικά έργα του νησιού ο στρατηγός δεν μπορούσε να πιστέψει ότι «τίποτα δεν είχε γίνει», ότι ο Πέρσιβαλ είχε αγνοήσει τη βό­ρεια ακτή και τη συμβουλή του αρχιμηχανι­κού του και κατοπινού διοικητή της πολιτι­κής άμυνας ταξίαρχου Ιβαν Σίμσον. Στα τρία χρόνια του πολέμου δεν είχε βρεθεί ούτε έ ­νας στρατηγός για να κατασκευάσει οχυρω­ματικά έργα, να σκάψει μία αντιαρματική τά­φρο, να ναρκοθετήσει το Στενό της Γιοχόρης και τις ακτές ή να παγιδεύσει τους βάλτους. Πρώτη σκέψη του Τσώρτσιλ ήταν η εγκατά­λειψη του νησιού και η διάσωση δυνάμεων

για την άμυνα της Βιρμανίας (Μυανμάρ), αλ­λά η πολιτική παραβίασε της επιταγές της στρατηγικής για άλλη μία φορά. Εξάλλου στη Δουνκέρκη μία καταστροφή είχε μετατραπεί σε ένα «θαύμα»!

Για την άμυνα του νησιού ο Πέρσιβαλ έ ­κρινε ότι έπρεπε να διατηρήσει μικρό αριθμό εφεδρειών κατανέμοντας τα στρατεύματά του σε ένα εκτεταμένο μέτωπο ώστε να καλύ­ψει όλες τις ακτές και δεσμεύοντάς τα σε μία στατική άμυνα για να έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει τον εχθρό από το να πιέσει προς το εσωτερικό του νησιού. Διαίρεσε το νησί σε τρεις διοικητικές περιοχές που κάλυπταν την ακτογραμμή και το εσωτερικό όπως φαί­νεται στον σχετικό πίνακα.

Μεγάλοι αριθμοί αμερικανικών αεροσκα­φών και άλλες ενισχύσεις επρόκειτο να φθά- σουν στην Απω Ανατολή στο άμεσο μέλλον. Μία ανάπαυλα έξι ή οκτώ εβδομάδων θα ή­ταν αρκετή, ήλπιζαν οι Σύμμαχοι, για να επι­τρέψει την εξαπόλυση μίας ισχυρής αντεπί­θεσης από τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες.

Εναντίον της Σιγκαπούρης κατευθυνό- ταν η ιαπωνική 25η Στρατιά υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου Τομογιούκι Γιαμασίτα (τμήμα της Νότιας Στρατιάς του στρατάρχη κόμη Χισαϊτσι Τεραούτσι). Αυτή είχε δύναμη31 ταγμάτων πεζικού σε τρεις μεραρχίες: την 5η Μεραρχία του αντιστράτηγου Τακούρο Ματσούι, τη 18η Μεραρχία του αντιστράτη­γου Ρένια Μουταγκούτσι και τη 2η Μεραρχία των Αυτοκρατορικών Φρουρών (Κονόε) του αντιστράτηγου Τακούμα Νισιμούρα. Η πρώτη είχε αποκτήσει πολύχρονη εμπειρία στην Κί­να και ήταν σε μεγάλο βαθμό μηχανοκίνητη. Αντίθετα η καταλληλότητα της Μεραρχίας των Φρουρών είχε προκαλέσει ανησυχία στον Γιαμασίτα, αφού κατά τα τελευταία 40 χρόνια εκτελούσε σχεδόν αποκλειστικά τ ε ­λετουργικά καθήκοντα. Συνολικά 42.000 άν­δρες υποστηριζόμενοι από 80 άρματα μάχης και 40 τεθωρακισμένα οχήματα της 3ης Τα­ξιαρχίας Αρμάτων και δύο συντάγματα βαρέ­ος πυροβολικού θα λάμβαναν μέρος στην ε ­πιχείρηση κατάληψης της Σιγκαπούρης. Μία επιπλέον μεραρχία, η 56η, βρισκόταν σε εφ ε­

δρεία στην Ιαπωνία, αλλά η παρουσία της τ ε ­λικά δεν χρειάσθηκε.

Η ιαπωνική δύναμη δεν πλεονεκτούσε σε ισχύ πυρός ή σε αριθμούς, αλλά οι άνδρες της είχαν αποκτήσει αρκετή εμπειρία στην Κίνα και στη Μογγολία, είχαν εκπαιδευθεί ε ­ντατικά για τον πόλεμο στη ζούγκλα και ήταν καλά εξοπλισμένοι με επαρκείς αριθμούς πο­λυβόλων και όλμων και ιδιαίτερα με πυροβό­λα. Τα ιαπωνικά άρματα ήταν κατώτερα του διεθνούς μέσου επιπέδου, αλλά αυτό δεν εί­χε καμία σημασία αφού ο αντίπαλος δεν διέ­θ ετε κανένα. Αποφασιστικός παράγοντας ή­ταν και το ηθικό. Οι Ιάπωνες δεν είχαν υπο- στεί σημαντικές απώλειες ή κάποια ήττα. Α­ντίθετα ο πόλεμος γΓ αυτούς ήταν σαν θρη­σκευτική τελετή και μία εκδίκηση για την τα­πεινωμένη υπερηφάνειά τους.

Το πρόβλημα των μεταφορών που ανησυ­χούσε την ιαπωνική διοίκηση αντιμετωπίσθη- κε αρχικά από τους έξι λόχους γεφυροποιών, τα δύο συντάγματα σιδηροδρομικών της Στρατιάς και τα πολυάριθμα ποδήλατα, αλλά λύθηκε οριστικά από τα «αποθέματα Τσώρ­τσιλ». Ετσι ονόμαζαν οι Ιάπωνες τα φορτηγά αυτοκίνητα, τα τρόφιμα, τα όπλα και οτιδή­ποτε άλλο άφησαν πίσω τους οι άνδρες της Κοινοπολιτείας κατά την υποχώρησή τους από τη χερσόνησο της Μαλαισίας. Ειδικά τα «φορτηγά Τσώρτσιλ» ήταν τόσα πολλά ώστε η 5η Μεραρχία δ ιέθετε τριπλάσιο αριθμό από τον κανονικό. Ομως και το νησί της Σιγκα­πούρης δεν ήταν άγνωστο στους Ιάπωνες. Κατά την πορεία τους στη Μαλαισία είχε πέ­σει στα χέρια τους ένα βρετανικό φορτηγό με φρεσκοτυπωμένους στρατιωτικούς χάρ­τες του νησιού.

Αεροπορική υποστήριξη στην 25η Στρα­τιά παρείχε η 3η Αεροπορική Μεραρχία του αντιστράτηγου Μιτσίο Σουγκαβάρα, στη διοί­κηση της οποίας είχαν απομείνει (η υπόλοιπη αεροπορική δύναμη υποστήριζε τις επιχειρή­σεις στα ανατολικά) εννέα αεροπορικά συ­ντάγματα και δύο ανεξάρτητες μοίρες. Συνο­λικά οτις 31 Ιανουαρίου από τα υπό κατάλη­ψη αεροδρόμια της Μαλαισίας επιχειρούσαν 169 αεροσκάφη του Στρατού: 30 δικινητήρια

37

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Βομβαρδιστικά Ki-21 «Sally», 20 δικινητήρια βομβαρδιστικά Ki-48 «Uly», 20 μονοκινητήρια Βομβαρδιστικά Ki-51 «Sonia» και Ki-30 «Ann», 80 καταδιωκτικά Ki-27 «Nate», Ki-43 «Oscar» και Ki-44 «Tojo» και 19 αναγνωριστικά Ki-15 «Babs» και Κί-46 «Dinah».

Οι Ιάπωνες γνώριζαν ότι τα Στενά της Γιο- χόρης και η απέναντι ακτή δεν είχαν ναρκο­θετηθεί και ότι η αμυντική γραμμή ήταν πολύ αραιά επανδρωμένη. Οι Βρετανοί δεν είχαν αναγνωριστικά αεροσκάφη και πράκτορες στην ηπειρωτική χώρα, συνεπώς κάθε πρωτο­βουλία ήταν στα χέρια των Ιαπώνων. Στις 6 Φεβρουάριου ο Γιαμασίτα οριστικοποίησε το σχέδιο επίθεσης εναντίον της Σιγκαπούρης. Παρά τη συμβουλή του αξιωματικού του επί του εφοδιασμού σχεδίαζε να κινηθεί πριν τα κουρασμένα στρατεύματα της Κοινοπολιτεί­ας αποκτήσουν ενισχύσεις. Αποφάσισε να ε ­πιτεθεί στις 22.00 της 8ης Φεβρουάριου στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού. Η 5η και η 18η Μεραρχία, με 16 τάγματα πρώτης γραμ­μής και πέντε σε εφεδρεία, θα εξαπέλυαν την κύρια επίθεση σε ένα μέτωπο οκτώ χιλιο­μέτρων από τη βορειοδυτική «αδιάβατη» α­κτή του νησιού. Η Μεραρχία των Αυτοκρατο­ρικών Φρουρών (ο διοικητής της οποίας δεν υποστήριζε το σχέδιο), με τέσσερα τάγματα πρώτης γραμμής και τρία σε εφεδρεία, θα α­κολουθούσε στο αριστερό τους αφού πρώτα έπραττε ό,τι ήταν δυνατό για να δώσει στους αμυνόμενους την εντύπωση ότι η κύρια επί­θεση θα γινόταν από τα ανατολικά του ανα­χώματος της Γιοχόρης προς το Τσαντζί. Της απόβασης θα προηγούντο πολυήμεροι βομ­βαρδισμοί από το πυροβολικό και την αερο­πορία. Μετά την εισβολή οι τρεις μεραρχίες θα κατευθύνονταν προς το αεροδρόμιο στο Τένγκα, τη Ναυτική Βάση, το λόφο Μπουκίτ Τιμά και κατόπιν προς το Σέλεταρ και τους

38 ταμιευτήρες νερού Πηρς και ΜακΡίτσι. Χωρίς αποθέματα νερού οι Βρετανοί θα έπρεπε να παραδοθούν.

Ο Γιαμασίτα μετέφερε το διοικητήριό του στο ανάκτορο του Σουλτάνου της Γιοχό­ρης, από όπου είχε άριστη θέα προς κάθε στόχο-κλειδί στη βόρεια Σιγκαπούρη, παρά τις ανησυχίες των συμβούλων του οι οποίοι εκτιμούσαν ότι το πενταώροφο κτίριο ήταν πολύ εύκολος στόχος. Ο Γιαμασίτα ήταν σί­γουρος ότι οι Βρετανοί δεν θα κατέστρεφαν το σπίτι του φίλου τους σουλτάνου Ιμπραήμ. Και είχε δίκιο. Οι Ιάπωνες απέκτησαν από αέ- ρος άποψη των αμυντικών θέσεων στη Σιγκα­πούρη από τα παρατηρητήρια που έστησαν σε όλα τα ψηλά κτίρια της Γιοχόρης.

Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ

Ως ημερομηνία έναρξης της μάχης για τη Σιγκαπούρη μπορεί να θεωρηθεί η 31η Ιανου- αρίου 1942. Την ημέρα εκείνη οι Ιάπωνες βρί­σκονταν στο Τζοχόρ Μπαρού απέναντι από το νησί και οι τελευταίοι Βρετανοί (2) επέ­στρεφαν υπό τους ήχους ενός σκωτσέζικου εμβατηρίου που διέκοψε μία σφοδρή έκρη­ξη, Για να επιβραδύνουν την ιαπωνική προέ­λαση Ινδοί σκαπανείς ανατίναξαν 55 μέτρα

του αναχώματος καθιστώντας τη Σιγκαπού­ρη πάλι νησί. Ομως το βάθος του νερού στα Στενά της Γιοχόρης είναι μικρό, περίπου 2 μέ­τρα, και με την αμπώτιδα φθάνει το 1,20 μέ­τρα, επιτρέποντας σε οποιονδήποτε μικρό­σωμο Ιάπωνα να το διαβεί περπατώντας.

Στη Σιγκαπούρη δεν επικρατούσε ιδιαί­τερη ανησυχία. Η πολιορκία είχε αρχίσει, ια­πωνικά αεροσκάφη βομβάρδιζαν τον σιδηρο­δρομικό σταθμό, τη Ναυτική Βάση, τα αερο­δρόμια και τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις, αλ­λά το «φρούριο» ήταν ακόμα ανέπαφο και α- πόρθητο. Στις 3 Φεβρουάριου δύο ομάδες κολυμβητών στάλθηκαν στη Σιγκαπούρη και επέστρεψαν μετά από τρεις ημέρες με ακρι­βείς πληροφορίες ως προς τις αμυντικές θ έ ­σεις των Αυστραλών. Στο νησί χιλιάδες πρό­σφυγες είχαν προστεθεί σε έναν πληθυσμό720.000 ανθρώπων, που τον Φεβρουάριο 1942 αριθμούσε δύο εκατομμύρια. Στις συνοικίες των ιθαγενών τα πλήθη κοιμούνταν στην ύ­παιθρο και τα τρόφιμα άρχισαν να γίνονται σπάνια. Τα θύματα των αεροπορικών βομ­βαρδισμών αυξάνονταν, όμως οι απόπειρες να δημιουργηθούν καταφύγια σταμάτησαν ε­πειδή σε ένα μέτρο Βάθος υπήρχε νερό.

Κατά τη νύκτα της 7/8 Φεβρουάριου 400 άνδρες της Μεραρχίας των Φρουρών κατέ­λαβαν μετά από σύντομη μάχη το Πουλάου Ούμπιν και άρχισαν να βάλλουν εναντίον του Τσαντζί. Οι Αυστραλοί δεν έμειναν άπρακτοι. Την ίδια νύκτα μία περίπολός τους ανέφερε τη συγκέντρωση ιαπωνικών στρατευμάτων στη δυτική πλευρά των Στενών. Η Διοίκηση της Μαλαισίας δεν έδειξε ενδιαφέρον για την πληροφορία. Η εισβολή στο Πουλάου Ού- μπιν, στα βορειοανατολικά, ήταν σπουδαιό­τερη. Ωστόσο από τις 10.00 της 8ης Φεβρου­άριου τα πυρά 440 ιαπωνικών πυροβόλων συ­

γκεντρώθηκαν στη δυτική Σιγκαπούρη και κατόπιν στη βορειοδυτική ακτή ως τις 19.00. Καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας μεγάλος α­ριθμός αεροσκαφών βομβάρδιζε στόχους στο νησί. Το αεροδρόμιο στο Καλάνγκ πήρε τη μορφή σεληνιακού τοπίου. Μόνον ένας διάδρομος μήκους 650 μέτρων μπορούσε πλέον να χρησιμοποιηθεί και οι Κινέζοι και οι Μαλαισιανοί εργάτες αρνούντο να γεμίσουν τους κρατήρες των βομβών. Πολλά Hurricane μεταφέρθηκαν με τα χέρια επάνω από κρατή­ρες πριν μπορέσουν να πετάξουν.

Κρυμμένοι στη ζούγκλα και στα καου- τσουκόδενδρα μέχρι την τελευταία στιγμή άνδρες της 5ης και της 18ης ιαπωνικής Με­ραρχίας συγκεντρώθηκαν στην ακτή της Γιο­χόρης, από όπου είχαν απομακρυνθεί οι πολί­τες για να εξασφαλισθεί μυστικότητα. Την ί­δια στιγμή Ιάπωνες στρατιώτες κινούσαν τα άδεια οχήματά τους με αναμμένα φώτα στην περιοχή απέναντι από τη Ναυτική Βάση για να παραπλανήσουν τους Βρετανούς. Για το πρώτο κύμα συγκεντρώθηκαν 4.000 άνδρες, που θα αποβιβάζονταν στη βορειοδυτική α­κτή της Σιγκαπούρης. Στις 20.00 τα πρώτα σκάφη γεμάτα Ιάπωνες κατευθύνθηκαν προς την ακτή και μισή ώρα αργότερα οι άγριες μά­χες σήμαναν την έναρξη της επιχείρησης ει­σβολής. Από τους συνεχείς βομβαρδισμούς οι επικοινωνίες μεταξύ των προκεχωρημένων θέσεων των Αυστραλών και των μετόπισθεν είχαν διακοπεί τελείως δυσχεραίνοντας τη δράση του πυροβολικού. Οποιαδήποτε επέμ­βαση γινόταν από πρωτοβουλία των αξιωμα­τικών ή όταν οι μονάδες του πεζικού ζητού­σαν υποστήριξη με φωτοβολίδες - όσες φω­τοβολίδες δεν είχαν αχρηστευθεί από την υ­γρασία.

Οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν μικρές σχε-

Τάπωνες μ α θ η τ έ ς κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ι ^ β & > ς τα Α υ το κ ρ α το ρ ικ ά Ανάκτορα

μ ε μ ικ ρ ές σ ημα ίες , π ανηγυρ ίζοντας τη β β ζτα ν ική ή ττα στη Σ ιγκαπ ούρη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δίες από καουτσούκ και κόντρα πλακέ οι ο­ποίες μπορούσαν να εφοδιασθούν με εξω­λέμβιους κινητήρες και να μεταφέρουν 12 πλήρως εξοπλισμένους άνδρες ή να συνδε­θούν μεταξύ τους και να μεταφέρουν πυρο­βόλα και άρματα. Εκατοντάδες Ιάπωνες απο­βιβάσθηκαν αθόρυβα μέσα στη νύκτα στη βορειοδυτική ακτή, διεισδύοντας στα ρυάκια και στους ορμίσκους, ώσπου η δύναμη των Αυστραλών υπερκεράσθηκε. Τα μεσάνυκτα μία κόκκινη φωτοβολίδα φώτισε τα Στενά ε ­μπρός από το διοικητήριο του Γιαμασίτα, επι­βεβαιώνοντας ότι η 5η Μεραρχία είχε εδραι­ωθεί στο νησί. Σύντομα μία μπλε φωτοβολίδα εκτοξεύθηκε στα νοτιοδυτικά από τη 18η Με­ραρχία. Μετά από ώρες απεγνωσμένης μά­χης σώμα με σώμα που έγινε μέσα στη σύγχυ­ση της νύκτας οι αμυνόμενοι αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν προς μία κορυφογραμμή μήκους έξι χιλιομέτρων μεταξύ των πηγών των ποταμών Κρανζί στον Βορρά και Τζου- ρόνγκ στον Νότο, η οποία προσέφερε μεν τη δυνατότητα άμυνας, όμως δεν είχε οχυρώ­σεις εκτός από μία μισοσκαμμένη αντιαρμα­τική τάφρο.

Πριν ξημερώσει η 9η Φεβρουάριου 13.000 άνδρες της 18ης και της 5ης Μεραρχίας εί­χαν σταθεροποιηθεί στο νησί υποστηριζόμε- νοι από τμήμα του πυροβολικού τους. Τα ξη­μερώματα ακόμη 10.000 Ιάπωνες πέρασαν τον ισθμό και μαζί τους δεκάδες αεροσκάφη άρχισαν ασταμάτητες επιθέσεις εναντίον των θέσεων των Αυστραλών. Η μόνη ελπίδα για τους αμυνόμενους ήταν να κρατηθεί η γραμμή Κρανζί-Τζουρόνγκ. Στις 08.30 ο Πέρ- σιβαλ έστειλε την αδύναμη 12η Ινδική Ταξιαρ­χία, που διατηρούσε ως εφεδρεία, για να υ­ποστηρίξει το δυτικό άκρο της γραμμής, ενώ η 44η Ινδική Ταξιαρχία υποχώρησε για να κα­λύψει το ανατολικό.

Για την 22η Ταξιαρχία η απόφαση ήλθε αργά. Από τις 07.00 οι Αυστραλοί βρέθηκαν περικυκλωμένοι στο αεροδρόμιο Τένγκα, ό­που τα Swordfish της AACU καταστράφηκαν. Η σκληρή μάχη γύρω από το αεροδρόμιο μαι­νόταν όλο το πρωί. Τα ιαπωνικά πυροβόλα και αεροσκάφη έριξαν πλήθος οβίδων και βομ­βών στους αμυνόμενους. Παρά τη σθεναρή αντίσταση αργά το απόγευμα το αεροδρόμιο κατελήφθη από την ιαπωνική 18η Μεραρχία. Ο διοικητής της Ταξιαρχίας, ταξίαρχος Τέυ- λορ, ανέφερε αργότερα ότι «ο εχθρός είχε ε ­πιτεθεί με μεγάλη δύναμη» και δεν του είχε μείνει άλλη επιλογή από την υποχώρηση.

Ανατολικότερα η απόπειρα της Μεραρ­χίας της Φρουράς να αποβιβασθεί στο Κρανζί κατέληξε σχεδόν σε καταστροφή. Πολλές λέμβαι χάθηκαν ή εξώκειλαν και οι στρατιώ­τες κόλλησαν στους βάλτους. Η εμπροσθο­φυλακή περιτυλίχθηκε στις φλόγες από το καιόμενο πετρέλαιο που έρρεε στον ποταμό Μαντάι. Ο Νισιμούρα συγκρότησε τους άν­δρες του και ζήτησε την αναβολή της επίθε­σης. Οι Ιάπωνες δεν γνώριζαν ότι το πετρέ­λαιο είχε διαφύγει ακούσια και φοβήθηκαν ότι οι αμυνόμενοι θα χρησιμοποιούσαν σκό­πιμα αυτή την τακτική σε μεγάλη κλίμακα. Ο Γιαμασίτα, εκνευρισμένος από την αδράνεια του Νισιμούρα, διέταξε τη συνέχιση της επί­

θεσης και με το ξημέρωμα της 10ης Φεβρου­άριου η αποβίβαση είχε ολοκληρωθεί.

Για τη RAF η 9η Φεβρουάριου άρχισε ό­ταν τα οκτώ εναπομείναντα Hurricane της 232 Μοίρας απογειώθηκαν για να αντιμετωπί­σουν 84 εχθρικά αεροσκάφη. Υποστηριζόμε- νοι από τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των πληρωμάτων εδάφους, που χωρίς προηγού­μενη εμπειρία στον τύπο, ειδικά εργαλεία και ανταλλακτικά κατάφεραν να διατηρήσουν ποσοστό επιχειρησιακής ετοιμότητας 100%, οι πιλότοι πέταξαν τουλάχιστον έξι φορές μέ-

Ενα H urricane ΙΙΒ της 232 Μ ο ίρ ας σ υ ν τη ρ ε ίτα ι κάτω από τα δένδρα του α ερο δρο μίου το υ Καλάνγκ. Τα H urricane ή τα ν εξο π λισ μένα μ ε έ ξ ι πολυβόλα Browning 0,303 in (7 ,7 mm ) σε κ ά θ ε π τέρ υ γα , τα οποία αντιπροσώ πευαν μία τρ ο μ α κτική ισχύ πυράς.

Χ α ρα κτηρ ισ τική φ ω τογρα φ ία ιαπωνικής μονά δα ς που κ ινε ίτα ι μ ε π οδήλατα . Κ ά θ ε

μ ερ α ρ χ ία π εζικού α π ο τελ ε ίτο από μία τα ξια ρ χ ία π εζικού υπό τη δ ιοίκηση ενός

υπ οσ τρ ατήγου , μ ε τρ ία σ υ ντά γ μ α τα πεζικού (καθένα μ ε τρ ία τά γμ α τα ), κα ι από

σ υ ντά γ μ α τα πυροβολικού, αναγνώ ρισης, μηχανικού, μετα φ ο ρ ώ ν και μ ικ ρ ό τερ ες

μο νά δ ες δ ιαβιβάσεω ν, υγειονομ ικού , εφ ο δ ιασ μο ύ κλπ. Συνολικά είχε ονομαστική

δύναμη 20.000 ανδρών.

χρι το τέλος της ημέρας. Η κατάσταση ήταν απελπιστική. Με τους Ιάπωνες τόσο κοντά δεν υπήρχε έγκαιρη προειδοποίηση και συ­χνά σι εχθρικές βόμβες έπεφταν πριν τα Hurricane απογειωθούν. Στο τέλος της ημέ­ρας ο υποπτέραρχος Μάλτμπυ επισκέφθηκε τη Μοίρα και διέταξε τον διοικητή της, επι- σμηναγό Ράιτ, να εγκαταλείψει το νησί τα ξη­μερώματα της επομένης.

Την ίδια νύκτα ο Γιαμασίτα με το επιτε­λείο του πέρασε τα Στενά. Η άφιξή του στο νησί συνέπεσε με την άφιξη του Ουέηβελ. Ο Ουέηβελ, που επισκέφθηκε την Σιγκαπούρη για τελευταία φορά εκείνη τη νύκτα, πίεσε τον Πέρσιβαλ λέγοντας ότι δεν πρέπει να υ­πάρξει καμία συνθηκολόγηση και συνέστησε μία αποφασιστική αντεπίθεση για να κρατη­θεί η γραμμή Κρανζί-Τζουρόνγκ. Μαζί του εί­χε και ένα τηλεγράφημα που μόλις είχε λάβει από τον Τσώρτσιλ. Ο πρωθυπουργός επέμε­νε: «Σε αυτή τη φάση δεν πρέπει να υπάρξει ... καμία σκέψη διάσωσης του στρατεύματος ή του πληθυσμού. Η μάχη πρέπει να δοθεί ως το πικρό τέλος με κάθε κόστος .... Οι διοικη­τές και οι ανώτεροι αξιωματικοί πρέπει να πε- θάνουν με τους άνδρες τους. Διακυβεύεται η τιμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και του Βρετανικού Στρατού. Βασίζομαι σε σας ότι δεν θα ανεχθείτε καμίας μορφής λιποψυ­χία ... θα έχει επίδραση στην υπόληψη της χώρας μας και της φυλής μας».

Αν και σι τελευταίες πτήσεις της RAF έγι- ναν την προηγούμενη ημέρα, οι Ιάπωνες δεν ήταν μόνοι στον ουρανό της Σιγκαπούρης το 39 πρωι της 10ης Φεβρουάριου, οπως διαπιστω- ■ ■ σε ο Γέητς Μακ Ντάνιελ, ανταποκριτής του Associated Press: «... γιατί μόλις είδα δύο δι- πλάνα να ρίχνουν τις βόμβες τους επάνω από τις εχθρικές θέσεις. Με κάνει να ντρέπομαι το γεγονός ότι κάθομαι εδώ, με την καρδιά μου να κτυπά γρηγορότερα από τους παλι­ούς κινητήρες τους και να σκέφτομαι τις πι­θανότητες που έχουν αυτοί οι νεαροί με τα απαρχαιωμένα αεροσκάφη τους να επιστρέ- ψουν». Τα δύο διπλάνα ήταν τα τελευταία Tiger Moth της MVAF, που κατά την τελευταία αποστολή τους (το επόμενο πρωί εγκατέλει- ψαν τη Σιγκαπούρη) βομβάρδισαν τις ιαπωνι­κές θέσεις. Μέχρι τό τε οι πιλότοι της MVAF. πετώντας μία ποικιλία τύπων στους οποίους μόνο κοινό ήταν η παλαιότητά τους, έκαναν θαλάσσιες περιπολίες, έριχναν μηνύματα σε απομονωμένους θύλακες αντίστασης, μετέ­φεραν ιατρικά εφόδια και προσωπικό, ερευ­νούσαν για αγνοούμενα αεροσκάφη και πλη­ρώματα, πραγματοποιούσαν πτήσεις ανα­γνώρισης και πολλές φορές βομβάρδιζαν τον εχθρό.

Το ίδιο πρωί (της 10ης Φεβρουάριου) χά­θηκε η τελευταία ελπίδα συγκράτησης των Ιαπώνων, όταν από λάθος οι Αυστραλοί απο­σύρθηκαν από το Γούντλαντς, "κλειδί" για

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

την άμυνα του βόρειου τομέα. Σε μία μυστική συνάντηση που είχε γίνει τα μεσάνυκτα ο Πέρσιβαλ είχε ενημερώσει τους Μπένετ, Σι- μονς και Χηθ για μία τελική αμυντική περίμε­τρο με σκοπό την προστασία του αεροδρομί­ου στο Καλάνγκ, των ταμιευτήρων νερού και των αποθηκών εφοδιασμού στο Μπουκίτ Τι­μά. Πιστεύεται ότι ένας διοικητής ερμήνευσε το διατακτικό σχέδιο του Πέρσιβαλ ως μία ά­μεση διαταγή για να κινηθούν οι μονάδες στις προτεινόμενες αμυντικές θέσεις, ξεκι­νώντας μία αλυσίδα υποχωρήσεων από τη βό­ρεια πλευρά της γραμμής Κρανζί-Τζουρόνγκ. Ως αποτέλεσμα, η σιδηροδρομική γραμμή και οι δύο πλευρές του αναχώματος πέρασαν στα χέρια των Ιαπώνων και μέχρι το απόγευ­μα η αμυντική γραμμή είχε διασπασθεί.

Οι Ιάπωνες πεζοί ήταν πλέον έτοιμοι για την επίθεση στο Μπουκίτ Τιμά, το υψηλότερο σημείο του νησιού, αλλά το πυροβολικό δεν τους είχε ακολουθήσει. Οι διοικητές των δύο μεραρχιών, Ματσούι και Μουταγκούτσι, απο­φάσισαν να επιτεθούν χωρίς καθυστέρηση. Δεν γνώριζαν ότι σύμμαχός τους θα ήταν ο καιρός. Τη στιγμή που άρχιζε η επίθεση ο ου­ρανός σκοτείνιασε και η βροχή άρχισε να σφυροκοπά το χώμα. Ενώ οι υπερασπιστές του λόφου προσπαθούσαν να βρουν καταφύ­γιο, οι επιτιθέμενοι πλησίασαν καλυπτόμενοι όπως-όπως μέσα στις πρσεξέχουσες ρίζες του τροπικού δάσους και τους εξόντωσαν. Οι αποφασισμένοι άνδρες της Dalforce και άλλοι Κινέζοι εθελοντές πολέμησαν δίπλα στους άνδρες της Κοινοπολιτείας, πολλές μονάδες ως τον τελευταίο άνδρα, αλλά τις πρώτες ώ­ρες της 11ης Φεβρουάριου η γραμμή είχε διασπασθεί. Τα ξημερώματα σι Ιάπωνες είχαν στην κατοχή τους το χωριό Μπουκίτ Τιμά, ενώ είχαν προωθήσει και άρματα (3).

Ο Γιαμασίτα ήταν υπερευχαριστημένος με τη διάσπαση της τελευταίας αμυντικής γραμμής. Το πρωί ένα μοναχικό αεροσκάφος πέταξε επάνω από τις βρετανικές θέσεις γύ­ρω από την πόλη της Σιγκαπούρης και άφησε 29 μικρούς ξύλινους κυλίνδρους διακοσμη­μένους με κόκκινα και λευκά κομμάτια πανί.

Καθένας περιείχε από ένα αντίγραφο εγγρά­φου που απευθυνόταν στην «Ανώτατη Διοί­κηση του Βρετανικού Στρατού Σιγκαπού­ρης» και ζητούσε την άμεση παράδοση. Στον Γιαμασίτα άρχισε να εμφανίζεται το πρόβλη­μα της έλλειψης πυρομαχικών. Ωστόσο η προέλαση συνεχιζόταν. Η Μεραρχία των Φρουρών κατευθύνθηκε προς τους ταμιευ- τήρες νερού ΜακΡίτσι και Πηρς, ενώ η 5η Με­ραρχία ενίσχυσε το μέτωπο στο Μπουκίτ Τιμά και διείσδυσε στις αποθήκες τροφίμων στο ιπποδρόμιο.

Στην πόλη επικρατούσε σύγχυση και α­πόγνωση. Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρω­ποι συνωστίζονταν σε μία ακτίνα 5 χλμ. από την ακτή, εκτεθειμένοι σε ακατάπαυστο βομβαρδισμό, την ημέρα από αεροσκάφη και τη νύκτα από το πυροβολικό. Δεν υπήρχαν α­ντιαεροπορικά καταφύγια και οι χώροι δια- σποράς στα περίχωρα βρίσκονταν σε εχθρι­κά χέρια. Οι πολυπληθείς λαϊκές κατοικίες της κινεζικής παροικίας είχαν γίνει παγίδες θανάτου. Είναι αδύνατο να υπολογισθούν οι νεκροί πολίτες των τελευταίων ημερών, «ό­ποιες πηγές υπολογίζουν 500 και άλλες ως2.000 την ημέρα. Υπήρξαν φρικιαστικές σκη­νές, όπως ο βομβαρδισμός του Ινδικού Στρα­τιωτικού Νοσοκομείου Βάσης. Στις ξύλινες καλύβες του σχεδόν όλοι οι τραυματίες (στην πλειοψηφία τους Ινδοί) κάηκαν ζωντα­νοί. Νοσοκομεία, ξενοδοχεία, σχολεία και λέ­σχες είχαν γεμίσει από τραυματίες.

Ο στρατός έπρεπε όχι μόνο να δώσει μία τελευταία μάχη σε μία πόλη με πλήθος αν­θρώπων, αλλά ταυτόχρονα να ασκήσει πολι­τική καμμένης γης. Μετά την κατάληψη της κεντρικής αποθήκης πυρομαχικών στο Κρανζί ο Πέρσιβαλ διέταξε να καούν οι εφ ε­δρικές αποθήκες καυσίμων στα ανατολικά του Μπουκίτ Τιμά για να μη πέσουν σε εχθρι­κά χέρια. Παραδομένες στις φλόγες έκαιγαν για τις επόμενες 48 ώρες σκεπάζοντας την πόλη με ένα σύννεφο μαύρου καπνού. Τα γι- γαντιαία πυροβόλα στη Μπουένα Βίστα ανα- τινάχθηκαν πριν ρίξουν μία βολή και η ανα­τολική περιοχή του νησιού εγκαταλείφθηκε.

Ο Για μα σ ίτα (καθ ισ μένο ς α ρ ισ τερ ά ) μ ε τους ε π ιτελ ε ίς του και ο Π έρσ ιβαλ (απ έναντι το υ ) σ υζη τούν για τη ν παράδοση τη ς φ ρουράς τη ς Σ ιγκαπ ούρ ης. Η συνάντηση στο ερ γοσ τάσ ιο Φ ορντ δ ιή ρ κεσ ε περίπου μ ία ώρα εξα ιτ ία ς των δυσκολιώ ν σ την ερ μηνεία των λόγω ν των δύο ανδρών. Τελικά ο Γιαμασ ίτα ζή τη σ ε από τον Π έρ σ ιβα λ να ξεκ α θ α ρ ίσ ε ι εάν δ έχ ετα ι την ά νευ όρων παράδοση. Ο Π έρσ ιβαλ, μ ε σ κυμμένο το κ εφ ά λ ι, απ άντησε χαμηλόφω να «Ναι».Η τα ν 19.30 τη ς 15ης Φ εβρουάριου 1942.

Ο κυβερνήτης, σερ Σέντον Τόμας, διέταξε την καταστροφή των αποθεμάτων καου­τσούκ και των εγκαταστάσεων επικασσιτέ- ρωσης. Για να αποφευχθεί κάθε επανάληψη αγριότητας των κατακτητών (στο Χονγκ-Κον- γκ μεθυσμένοι Ιάπωνες είχαν βιάσει πολλές Αγγλίδες νοσοκόμες) διέταξε την καταστρο­φή των μεγάλων αποθεμάτων αλκοόλ που διατηρούσε η Σιγκαπούρη ως προμηθευτής όλης της νοτιοανατολικής Ασίας. Περίπου1.500.000 φιάλες οινοπνευματωδών και220.000 λίτρα σαμσού (είδος κινεζικού ουί­σκι) χύθηκαν στους υπονόμους αφήνοντας την οσμή τους στη μνήμη όσων διασώθηκαν. Ο Τόμας απέρριψε το αίτημα των στρατιωτι­κών να κατεδαφίσουν κινεζικά εργαστήρια, τα οποία ήταν μόνοι πόροι ζωής των ιδιοκτη­τών τους, αλλά διέταξε την καταστροφή των βρετανικών εργοστασίων, όπως και έγινε, συχνά σε άμεση σύγκρουση με τους ιδιοκτή­τες τους. Ο ραδιοφωνικός σταθμός κατα- στράφηκε και το μεγαλύτερο μέρος των απο­θεμάτων σε χαρτονομίσματα κάηκε, όμως η καταστροφή των εγκαταστάσεων του λιμανιού δεν ήταν δυνατή επειδή οι τεχνικοί το είχαν εγκαταλείψει χωρίς να ενημερώ­σουν την κυβέρνηση.

Στις 12 Φεβρουάριου οι αμυντικές προ­σπάθειες σε τέσσερις διαφορετικές περιο­χές επιβράδυναν προσωρινά την ιαπωνική προέλαση. Στο πέρασμα του Πασίρ Πανζάν- γκ (ανατολικά της πόλης) το 1ο Τάγμα του Συντάγματος της Μαλαισίας και η 44η Ινδική Ταξιαρχία σταμάτησαν προσωρινά την ιαπω­νική 18η Μεραρχία. Οι Βρετανοί πυροβολη­τές των αντιαρματικών σταμάτησαν μία συν­δυασμένη επίθεση πεζικού-αρμάτων στον δρόμο Μπουκίτ Τιμά. Βορειότερα οι Αυστρα­λοί της 22ης Ταξιαρχίας αντιμετώπισαν συνε­χείς επιθέσεις χωρίς να χάσουν έδαφος. Στο χωριό Νεέ Σούν Βρετανοί και Γκούρκας στρατιώτες επιβράδυναν την προέλαση της Μεραρχίας των Φρουρών που υποστηριζό­ταν από άρματα. Ο Πέρσιβαλ αποφάσισε να σταθεροποιηθεί σε μία αμυντική περίμετρο της πόλης που θα εκτεινόταν από το Πασίρ Παντζάνγκ ως το Καλάνγκ και περιελάμβανε το αεροδρόμιο και τον ταμιευτήρα ΜακΡίτσι.

Από το λιμάνι της Σιγκαπούρης είχε ήδη αρχίσει η εγκατάλειψη του νησιού σε μεγάλη κλίμακα. Τα ξημερώματα της 12ης Φεβρουά­ριου το 12.656 t «Empire Star» απέπλευσε μαζί με 2.500 πρόσφυγες, νοσοκόμες, άνδρες της RAF, πυροβολητές αντιαεροπορικών και αν­θρώπους άλλων ειδικοτήτων που δεν μπο­ρούσαν πλέον να προσφέρουν στην άμυνα. Δύο ώρες αργότερα το πλοίο έγινε στόχος ια-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τζοχόρ,Μπαρού

Γούντλαντς \

28η Ινδ. ΤαξΠΖ

®, Σεμπαγουάι

Ποταμός'Κρανζί

!τενό Γιοχόβης"11η Ινδ.

κ ΜερΠΖ ιυλάου Ουμπίν,g-· Σέλεταρ

ίη Βρ. ΤαξΠΖΜαντάι

ΒΟΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ Τσαντζί

Λόφος Μπουκίτ Τιμά * Ταμιευτήραι

ΙπποδρομιοI ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΦΕΔΡΕΙΩΝ

* Ρέισκορς Βίλαντζ

ικΡίταιΔΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 2ο Τάγμα/Σύνταγμα

ΝΟΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ Μαλαισίας /

Ποταμ ις Τζουρι νγκ

Καλάνγκ

Χ ά ρτης τη ς Σ ιγκαπ ούρ ης μ ε τ ις α μυ ντικ ές θ έ σ ε ις της Κ οινοπ ολιτείας και τις κ α τευ θ ύ ν σ ε ις των ιαπωνικών επ ιθέσεω ν.

Γιοχόρη Γιοχόρη

Σιγκαπούρη

Χιλιόμετρα © Αεροδρόμια

---------- Ορια μονάδων ΚοινοπολιτείαςΟρια διοικήσεων

[ϊϋ ] Ταξιαρχίες σε εφεδρεία

Ιαπωνική εισβολή------18η Μερ. 5ηεβ$ >

Μερ. Φρουρών

Πρώτοι στόχοι · · · · Γραμμή Κρανζί-Τζουρόνγκ

πωνικών αεροσκαφών, που αντιμετωπίσθη- καν από τα πλοία συνοδείας και από κάθε πο­λυβόλο, αυτόματο ή τυφ έκιο που βρέθηκε στο κατάστρωμά του. Τρεις βόμβες πέτυχαν το πλοίο αλλά οι φω τιές σβήστηκαν έγκαιρα. Οι αεροπορικές επιθέσεις συνεχίσθηκαν όλη την ημέρα χωρίς αποτέλεσμα και το «Empire Star» έφθασε το ίδιο βράδυ στην Μπατάβια. Ο υποπτέραρχος Πάλφορντ, που είχε αρνηθεί δύο φορές να εγκαταλείψ ει το νησί, βεβαιώ θηκε ότι ο εξοπλισμός των δια­βιβάσεων, τα εγχειρίδια και τα ραντάρ κατα- στράφηκαν και επιβιβάσθηκε μαζί με το ν υ­ποναύαρχο Σπούνερ και 44 άνδρες σε μία ά­κατο (4). Από τα 44 σκάφη που εγκατέλειψ αν τη Σιγκαπούρη όλα, εκτό ς από τέσσερα, βυ­θίστηκαν μέσα σε δύο ημέρες από την ανα­χώρησή τους και σχεδόν όλοι οι τελευτα ία ς στιγμής πρόσφυγες ε ίτε αιχμαλωτίσθηκαν, ε ίτε σκοτώθηκαν. Οι Ιάπωνες είχαν αποφασί­σει ν α ' μην επαναληφθεί το «θαύμα της Δουνκέρκης».

Το πρωί τη ς 13ης Φεβρουάριου ένα αερο­σκάφος έρ ιξε ένα μήνυμα του Γιαμασίτα στο Φορτ Κάνινγκ, το δ ιοικητήριο του Πέρσιβαλ. Μέσα από λ έξε ις σεβασμού και φ ιλοφρονή­σεις για τη βρετανική γεννα ιότητα και μαχη­τικό τη τα ο Ιάπωνας ζητούσε την παράδοση. Ο Γιαμασίτα είπε αργότερα: «Η επίθεσή μου στη Σιγκαπούρη ήταν μία μπλόφα - μία μπλό­φα που πέτυχε. Είχα 30.000 άνδρες και ο ε ­χθρός περισσότερους από το υς τριπλάσι­ους. Γνώριζα ότι εάν χρειαζόταν να διεξαγά-

γω μία μακροχρόνια μάχη θα τη ν έχανα. ΓΓ αυτό η παράδοση έπρεπε να γίνει αμέσως. Συνεχώς είχα τον φόβο ότι οι Βρετανοί θα α­νακάλυπταν τη ν αριθμητική μας ανεπάρκεια και την έλλειψη εφοδίων και θα με ανάγκα­ζαν σε καταστροφικές οδομαχίες».

Στις 13 Φεβρουάριου η άγρια και ηρωική αντίσταση του 1ου Τάγματος του Συντάγμα­το ς τη ς Μαλαισίας έλη ξε , μετά από 48 ώρες. Ο 3ος Λόχος έπεσε μέχρις ενός, η αμυντική γραμμή κατέρρευσ ε και οι Ιάπωνες διείσδυ- σαν στο φαράγγι της κορυφογραμμής Πααίρ Παντζάνγκ. Σ τον Βορρά η βρετανική 18η Μ ε­ραρχία αναγκάστηκε να υποχωρήσει αφήνο­ντας τα πλευρά των Αυστραλών ακάλυπτα. Το Ρέισκορς Βίλατζ (δύο χιλιόμετρα ανατολι­κά του Μπουκίτ Τιμά), το στρατόπεδο Alexandra και ο ταμ ιευτήρας ΜακΡίτσι κατα­λήφθηκαν. Οι άνδρες που αμύνθηκαν στο χωριό Νεέ Σουν αναγκάστηκαν να υποχωρή­σουν.

Η πυκνοκατοικημένη πόλη βρέθηκε μό­λις πίσω από τη ν πρώτη γραμμή. Ως το από­γευμα όλες οι συνοικίες βρίσκονταν εντός του βεληνεκούς του πυροβολικού. Χωρίς πα­ρέμβαση από τη RAF και με μικρή αντίσταση από τους π υροβολητές των αντιαεροπορι­κών τα ιαπωνικά πληρώματα των αεροσκα­φών επέλεγαν τους στόχους το υς κατά βού­ληση. Οι οβίδες διέλυαν τα οικήματα και σή­κωναν σύννεφα από ασβέστη. Αεροσκάφη με το σήμα του ανατέλλοντος ηλίου πολυβο- λούσαν ξυστά επάνω από τις σ τέγες προκα-

λώντας δεκά δες θύματα. Το δίκτυο ύδρευ­σης είχε καταστραφεί. Ολοι οι τα μ ιευ τήρες ήταν σε ιαπωνικά χέρια. Οι Ιάπωνες δεν δ ιέ­κοψαν τη ν παροχή γνωρίζοντας το πρόβλη­μα που θα είχαν να αντιμετωπίσουν οι ίδιοι ό- ή ] ταν θα δοκίμαζαν να τους λειτουργήσουν ■■■ πάλι, αλλά το δ ίκτυο ήταν τόσο κατεστραμ­μένο ώστε το περισσότερο νερό έρρ εε ανεκ­μετάλλευτο . Τα αποθέματα τροφίμων επαρ- κούσαν για δύο ημέρες. Τα πυρομαχικά των αντιαεροπορικών είχαν εξα ντληθεί. Ολόκλη­ρες συνοικίες είχαν παραδοθεί στις φλόγες και κάθε οργανωμένη βοήθεια ήταν αδύνα­τη. Χωρίς εργατικό δυναμικό για να καθαρί­σει τα ερείπια, να θάψει τους νεκρούς ή να ε ­πισκευάσει το δ ίκτυο αποχέτευσης η πόλη γέμισε με την οσμή των ακαθαρσιών και του θανάτου.

Σε μία ακόμη σύσκεψη που έγινε στο Φορτ Κάνινγκ ο αντιστράτηγος Χηθ εισηγή- θ η κε άμεση παράδοση, καθώς η ή ττα ήταν α­ναπόφευκτη. Μαζί του συμφώνησε ο Μπέ- νετ, όχι όμως ο Πέρσιβαλ. Ο τελευ τα ίο ς πρό- τε ιν ε να ανακαταλάβει το ΜακΡίτσι για το νε­ρό και το Μπουκίτ Τιμά για τις αποθήκες τρ ο ­φίμων. Μίλησε για τη ν τιμή του και για τον τρόπο που θα το ν έκρινε η ιστορία εάν παρέ­διδε μία τόσο μεγάλη δύναμη στον εχθρό. Ο Χηθ ανταπάντησε με ειλικρίνεια: «Δεν πρέ­πει να σας απασχολεί η τιμή σας. Τη χάσατε πριν από πολύ καιρό στον Βορρά!». Ολοι οι στρατηγοί του Πέρσιβαλ συμβούλευσαν την παράδοση υποστηρίζοντας ότι οι άνδρες ή-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενα ελ α φ ρ ύ άρμα (10 t) Type 95 Ha Go ε κ τό ς μάχης. Είχε τρ ιμ ελ ές πλήρωμα και έ φ ε ρ ε ένα π υροβόλο δ ια μ ετρ ή μ α το ς 37 m m μ ε 130 βλήματα και δύο πολυβόλα 7,7 mm. Η 9ω ράκισή το υ ή τα ν πάχους 6 ως 12 mm. Ενας εξα κύλινδρ ος κ ινητήρα ς ισχύος 120 hp έδ ιν ε μ έγ ισ τη τα χ ύ τη τα 45 km /h. Συνολικά κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν 1.250 ά ρμ α τα του τύπ ου, τα π ερ ισ σ ότερ α από τη Mitsubishi.

Α ερ οφ ω τογρ α φ ία τη ς Σ ιγκαπ ούρ ης το 1941.

ταν πολύ κουρασμένοι, αποκαρδιωμένοι και αποδιοργανωμένοι. Τελικά ο Πέρσιβαλ απηύ- θ υνε έκκληση προς το ν Ο υέηβελ για σύνεση και παράδοση ώστε να αποφευχθεί σφαγή των αμάχων, αλλά ο Ο υέηβελ τηλεγράφησε:

42 «Ο φ είλετε να συνεχίσετε να επ ιφ έρετε τη μεγαλύτερη δυνατή φθορά στον εχθρό για όσο το δυνατόν περισσότερο, εάν είναι απα­ραίτητο και με μάχη από σπίτι σε σπίτι».

Την επόμενη ημέρα, 14 Φεβρουάριου, ο Πέρσιβαλ ενημέρω σε πάλι τον Ο υέηβελ για τη ν απελπιστική κατάσταση, αλλά ο στρατη­γός επέμεινε: «Η γενναία στάση σας εξυπ η­ρ ετε ί έναν σκοπό και πρέπει να συνεχισθεί μέχρι τα όρια τη ς αντοχής». Δ εσμευμένος από τις δ ιαταγές του ο Πέρσιβαλ δ ιέ τα ξε τη συνέχιση της αντίστασης, ενώ πραγματοποί­ησε προετοιμασίες για να απομακρύνει τις νοσοκόμες του στρατού, σημαντικούς αξιω­ματικούς του επ ιτελείου και τεχνικούς, στους οποίους δ ιατέθηκαν περισσότερες από τις μισές των 3.000 θέσεων που βρ έθη ­καν στα εναπομείναντα στο λιμάνι πλοία. Οι υπόλοιπες καταλήφθηκαν από πολίτες, κυ­ρίως Ευρωπαίες γυναίκες και παιδιά και Κινέ­ζους, πολλοί από το υς οποίους ήταν εξέχο- ντα στελέχη στα αντι-ιαπωνικά κινήματα και ενεργά μέλη της τελ ικής άμυνας τη ς Σιγκα­πούρης. Ο Πέρσιβαλ γνώριζε ότι η κατάστα­ση ήταν απελπιστική. Αν και είχε περισσότε­ρους από 125.000 άνδρες οι περισσότεροι ή ­ταν μη μάχιμοι, οι οποίοι είχαν υποχωρήσει προς το νησί κατά τις προηγούμενες εβδο ­μάδες. Εξαιρώντας τις μονάδες ανεφοδια­

σμού, επισκευών, νοσοκομείων και διοίκη­σης, τους τραυματίες και τους ασθενείς ο πραγματικός αριθμός των μάχιμων στρατιω­τών δεν ήταν μεγαλύτερος από 22.000! Σημα­ντικό τερη ήταν η πεποίθηση πως είχε να α­ντιμετωπίσει περισσότερους από 100.000 Ιά­πωνες, μία καταφανής υπερεκτίμηση του α­ντιπάλου.

Στην πόλη σημειώθηκαν για πρώτη φορά σκηνές πανικού και πολλές άλλες καθώς λι­π οτάκτες με τα όπλα στα χέρια αγωνίζονταν να καταλάβουν θέσ εις στα πλοία που θα έ ­φευγαν. Μ ερικές ομάδες από αυτούς, κυ­ρίως Αυστραλοί, κατάφεραν να διαφύγουν και να φθάσουν ως την Μπατάβια (όπου συ- νελήφθησαν), ενώ άλλοι χάθηκαν καθ ’ οδόν. Ooot αποκρούσθηκαν επέστρεψαν στην πό­λη και αναμεμιγμένοι με τον όχλο λεηλα τού ­σαν τα καταστήματα γεμ ίζοντας τα χιτώνιά τους με τσιγάρα και τρόφιμα. Στον προβλήτα Κλίφορντ και στις αποβάθρες επικρατούσε αναστάτωση. Τα ιαπωνικά αεροσκάφη πολυ- βολούσαν το υς πρόσφυγες και το Ιαπωνικό Ναυτικό περίμενε στα ανοικτά για να αναχαι­τίσει όσους διέφευγαν. Τρομακτικές ιστορίες άρχισαν να διαδίδονται. Στις 14.00 Ιάπωνες στρατιώτες εφόρμησαν στο νοσοκομείο Alexandra. Ο νεαρός υπολοχαγός Ουέστον, που σ τεκόταν στη βεράντα με μία τεράστια λευκή σημαία, δ έχθη κε μία ξιφολόγχη. Ηταν ο πρώτος. Οι Ιάπωνες κτυπούσαν με τις ξιφ ο ­λόγχες όποιον βρισκόταν μπροστά τους: για­τρούς, ασθενείς, ακόμα και έναν τραυματία ξαπλωμένο στο χειρουργικό τραπέζι. Περισ­

σότεροι από 300 άνδρες έχασαν τη ζωή τους. Μόνο τρ ε ις διέφυγαν.

Ενώ πίεζε τον Πέρσιβαλ για άμυνα ο Ου­έηβελ τηλεγράφησε στον Τσώρτσιλ για να το ν ενημερώ σει για τη ν κατάσταση. Ο πρω­θυπουργός έδωσε την άδεια για συνθηκολό­γηση αφήνοντας τον Ο υέηβελ να αποφασί­σει κατά τη ν κρίση του, Ο τελευ τα ίος μ ε τέ ­φ ερε την ευθύνη της απόφασης στον Πέρσι- βαλ: «Κατά την παρούσα κρίση είναι ουσια­στικό να κερδίζουμε χρόνο και να εξασθενί- ζουμε το ν εχθρό. Οταν θα έχ ε τε την πεποίθηση πως δ εν μπορείτε να π ράξετε ού­τε το ένα ο ύ τε το άλλο, σας δίνω πλήρη ελ ευ ­θερ ία να σταματήσετε την αντίσταση». Ηταν το τελευ τα ίο τηλεγράφημα που έλαβε ο Πέρ- σιβαλ από το ν ιεραρχικά ανώτερο του.

Το πρωί της Κυριακής 15 Φεβρουάριου, πρωτοχρονιά σύμφωνα με το κινεζικό η μερο ­λόγιο, ο Πέρσιβαλ συγκάλεσε μία τελευτα ία σύσκεψη στο Φορτ Κάνινγκ. Τα αποθέματα καυσίμων και πυρομαχικών είχαν σχεδόν ε ­ξαντληθεί. Νωρίτερα μία εκκω φαντική έκρη­ξη σήμανε τη ν καταστροφή των πυρομαχι­κών του στρατοπέδου Alexandra. Πρόχειρα νοσοκομεία είχαν στηθεί σε σχολεία και λ έ ­σχες και 10.000 ασθενείς στοιβάζονταν στις Ι.000 κλίνες του γενικού νοσοκομείου. Κατά τις τελ ευ τα ίες 24 ώρες τμήματα της πόλης και το πολιτικό νοσοκομείο δεν είχαν νερό και ο κίνδυνος εμφάνισης επιδημιών ήταν ά­μεσος. Οι σ τρατιώτες λιποτακτούσαν κατά ε ­κα τοντάδες και περιπλανώντο στους δρό­μους. Οποιαδήποτε αντεπίθεση ήταν αδύνα­τη. Ολοι συμφώνησαν με την ανάγκη για συν­θηκολόγηση για να αποτραπεί η σφαγή και ο Πέρσιβαλ ζήτησε από τους Ιάπωνες να συζη­τήσουν για το υς όρους τη ς συνθηκολόγη­σης.

Εν όψει της συνεχούς αντίστασης ο Για­μασίτα εξεπλάγη όταν έμαθε ότι οι Βρετανοί ήθελαν διαπραγματεύσεις και αρχικά υπο- π τεύθηκε ότι επρόκειτο για παγίδα. Δ εν του έμενε περισσότερος χρόνος. Τα πυρομαχικά του είχαν σχεδόν εξα ντλη θ εί και οι γραμμές ανεφοδιασμού είχαν «στεγνώσει». Είχε απο­φασίσει να μπλοφάρει καταναλώνοντας τα πυρομαχικά του σαν να είχε απεριόριστα α­ποθέματα και ετοιμαζόταν να εξαπολύσει μία τελική επίθεση στο κέντρο τη ς πόλης τη νύκτα τη ς 15ης για να εκβιάσει προς βρετα ­νική ή ττα πριν ο εχθρός εκμ ετα λλευ θ ε ί τις αδυναμίες του. Καχύποπτος και επιφυλακτι­κός, κάλεσε τον ίδιο τον Πέρσιβαλ στο διοι­κητήριό του στο εργοστάσιο Φορντ στο Μπουκίτ Τιμά, με την κατηγορηματική απαί­τηση η βρετανική σημαία να κυματίζει δίπλα στη λευκή. Ο Πέρσιβαλ υπάκουσε.

Την υποστολή τη ς βρετανικής σημαίας στο Φορτ Κάνινγκ ακολούθησε η ύψωση της ιαπωνικής Χινομάρου στο Κάθεϋ Μπίλντινγκ. Ο Γιαμασίτα συμφώνησε με το αίτημα του Βρετανού να μη εισέλθουν οι Ιάπωνες στην πόλη πριν από το επόμενο πρωί. Μία ελάχι­στη δύναμη ένοπλων στρατιωτών τη ς Κοινο­πολιτείας θα επέβαλλε την τάξη μέχρι να α- ναλάβουν οι Ιάπωνες και όλες οι μονάδες θα παρέμεναν στις θέσ εις τους για να εξασφα- λισθεί η ομαλότητα. Μέσα στο απόγευμα τα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

περισσότερα όπλα είχαν σιγήσει. Από τις 20.30 στην πόλη επικρατούσε απόλυτη ησυ­χία. Μ ετά τη φρίκη των μαχών των περασμέ­νων εβδομάδων η νύκτα τη ς παράδοσης ή ­ταν μία νύκτα απόκοσμης ηρεμίας, που διέ- κοπτε ο αργός ρυθμός του Κιμιγκάγιο, του ε ­πιβλητικού εθνικού ύμνου τη ς Ιαπωνίας.

ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑΗ νίκη προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στην

Ιαπωνία. Ο Γιαμασίτα, γνωστός πλέον ως «Τί­γρης της Μαλαισίας», είχε επιτύχει έναν αλη­θινό θρίαμβο. Το προηγούμενο έτος οι Γερμα­νοί στρατιωτικοί η γέτες είχαν υπολογίσει ότι θα χρειαζόταν π έντε μεραρχίες και 18 μήνες για να φθάσει στη Σιγκαπούρη και να την κα­ταλάβει. Την αποστολή έφεραν σε πέρας τρεις μεραρχίες σε λ ιγότερους από τρ εις μή­νες. Ως ναυτική βάση η Σιγκαπούρη δεν ήταν περισσότερο χρήσιμη στους Ιάπωνες από όσο ήταν στους Βρετανούς. Ωστόσο η κατά­ληψή της έδωσε στην Ιαπωνία την απόλυτη κυριαρχία στη χερσόνησο της Μαλαισίας (με τα άφθονα κοιτάσματα κασσιτέρου, σιδήρου, χρυσού, βωξίτη και καουτσούκ) και την έφ ε ­ρε μόλις 100 χιλιόμετρα από τη Σουμάτρα και τα πλουσιότερα κοιτάσματα πετρελαίου στην Ασία.

Για τους Βρετανούς η απώλεια τη ς Σιγκα­πούρης ήταν η σκοτεινότερη στιγμή του Β' ΠΠ, με τεράστιο κόστος για τη συμμαχική πο­λεμική προσπάθεια, και σύμφωνα με τον Ου- ίνοτον Τσώρτσιλ «η χειρότερη καταστροφή και η μεγαλύτερη συνθηκολόγηση στην ιστο­ρία της Βρετανίας». Ωστόσο δεν οδήγησε στην κατάκτηση της Αυστραλίας όπως φο­βούνταν οι Αυστραλοί, διότι το Τόκυο αρνή- θηκε να ενισχύσει τα τολμηρά σχέδια του Για­μασίτα.

Ενώ είναι αλήθεια ότι οι αμυνόμενοι έκα­ναν πολλά λάθη τακτικής στην ενδοχώρα και στη Σιγκαπούρη, οι σπόροι της τελ ικής κατα­στροφής είχαν πέσει κατά τα χρόνια πριν από την έναρξη του πολέμου. Αναπτύχθηκαν από την επίσημη απραξία, από το ν διοικητικό κα­τακερματισμό της χερσονήσου της Μαλαι­σίας, από την έλλειψ η ενός στρατηγού με ε ­ξουσία επάνω στις ένοπλες δυνάμεις και, εάν χρειαζόταν, στην πολιτική διοίκηση. Η κατα­στροφή προήλθε από την απόδοση μ ικρότε­ρης σημασίας στη ιαπωνική δύναμη και εφευ- ρετικότητα , που με τη σειρά της γέννησε την αδιαφορία η οποία καθησύχασε τον τοπικό πληθυσμό και τη ν άρχσυσα τάξη. Ακόμα προήλθε από τη δημιουργία μίας ναυτικής βάσης χωρίς ναυτικό και αεροδρόμια χωρίς ε ­παρκή αεροπορική δύναμη ή άμυνα. Τελικά ε ­πιστεγάσθηκε από το γεγονός ότι η Βρετανία δεν ήταν ποτέ αρκετά ισχυρή για να υπερα- σπισθεί μόνη της την ανατολική αυτοκρατο­ρία. Ως υποκατάστατο των θωρηκτών η Βρε­τανία κατασκεύασε τη Ναυτική Βάση στη Σι­γκαπούρη, μία βάση που δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει ένα σύνολο περιστάσεων οι οποίες δεν υπήρξαν ποτέ. Η Σιγκαπούρη δεν ήταν προετοιμασμένη για ολοκληρωτικό πό­λεμο χωρίς έναν αποτελεσματικό σύμμαχο στον Ειρηνικό.

νε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στον διαβόητο «σιδηρόδρομο του θανάτου» στην Ταϋλάνδη, αλλά για τον πληθυσμό τη ς Σιγκα­πούρης ήταν ίσως ευ τυ χές το γεγονός ότι η άμυνα της πόλης δεν ήταν ευθύνη ενός τέτο ιου διοικητή.

Στη Βρετανία τη θλιβερή είδηση τη ς κα­ταστροφής μετέδωσε ο ίδιος ο Τσώρτσιλ στις 15 Φεβρουάριου 1942: «Σήμερα σας μιλώ στα σπίτια σας. Μιλώ σε εσάς στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία, που για τη ν ασφάλειά σας θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια, στους πι­στούς φίλους μας στην Ινδία και στη Βιρμα­νία, στους γενναίους συμμάχους μας τους Ολλανδούς και τους Κινέζους και στους γνω­στούς και συγγενείς μας στις ΗΠΑ. Μιλώ σε ό­λους σας κάτω από τη σκιά μίας βαριάς στρα­τιω τικής ήττας με μεγάλο αντίκτυπο. Είναι μία ή ττα της Βρετανίας και της Αυτοκρατο­ρίας. Η Σιγκαπούρη έπεσε».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) "After the B attle", No 31, SINGAPORE,1981.(2) Couband, Claude: Η ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ TOY ΤΣΩ ΡΤΣΙΛ ΣΤΗ Σ ΙΓΚ Α Π Ο ΥΡΗ , ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠ Ο ΧΗ Σ Μ Α Σ, Τόμος 8, Δ . Τσόφλης & Σ ια , 1971.(3) Fuller, R ichard: SHO KAN, H IR O H IT O ’S SA M URAI, A rm s & A rm our Press, 1991.(4) Κ α ρ τιέ , Ρεημόν: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ, ΤΟ Μ Ο Σ Π Ρ Ω ΤΟ Σ , 1939-1942, Πάπυρος.(5) M orton, D r Louis: C O M M A N D DECISIONS, C enter o f M ilita ry H istory, USA, 1990.(6) N ation a l M useum on Line, S ingapore:THE FALL O F SINGAPORE, Μ ά ιο ς 1997 (μέσω internet).(7) Ryan, David: COM M O NW EALTH ORDERS O F BATTLE 1939-45, Μ ά ιο ς 1997 (μέσω in ternet).(8) Shores, C hristopher & Cull, B rian with Izaw a, Yasuho: BLOODY SHAMBLES, Volume One, Grub Street, 1995.(9) Zieh, A rthur: THE R ISING SUN, Tim e-Life Books, 1999.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Τα γεγονότα της 7ης Δεκεμβρίου στη Χαβάη ουνέβησαν - λόγω διαφοράς ώρας - στις 8 Δεκεμβρίου στη Μαλαισία.(2) Τρεις αξιωματικοί και 90 άνδρες που απέμειναν από ένα τάγμα των Argyll & Sutherland Highlanders, οι οποίοι συνενώθηκαν με τους 200 διασωθέντες πεζοναύτες των «Prince of Wales» και «Repulse». Η συμμαχία αυτή πήρε το προσωνύμιο «The Plymouth Argylls».(3) Οι Ιάπωνες έχασαν τόσους άνδρες, όσους τους στοίχισε το σύνολο της εκστρατείας στη Μαλαισία. Αργότερα σε αντίποινα έσφαξαν τους Κινέζους κατοίκους ενός γειτονικού χωριού.(4) Το σκάφος έγινε στόχος ιαπωνικών αεροσκαφών και εγκαταλείφθηκε σε ένα μικρό ακατοίκητο νησί. Δύο μήνες αργότερα οι ασθένειες και η πείνα ανάγκασαν τους άνδρες να παραδοθούν, όμως οι δύο ανώτατοι αξιωματικοί δεν ήταν μεταξύ των επιζώντων.

Εκτός της στρατιωτικής σημασίας τα γ ε ­γονότα του Φεβρουάριου 1942 ανέδειξαν την πλάνη στη οποία βασιζόταν η αποικιοκρατία. Υπονόμευσαν την επικρατούσα θεωρία της φυλετικής ανω τερότητας και τη δοξασία ότι μία αποικιακή δύναμη μπορούσε ή έπρεπε να αμυνθεί υπέρ των υποτελών της χωρίς να ζη­τήσει τη δική τους συνεργασία. Οι κυβερνώ- ν τες έμειναν κατάπληκτοι από τον ηρωισμό τη ς Dalforce (οι επιζώντες αποτέλεσαν τον πυρήνα του αντιστασιακού κινήματος στη Μαλαισία) και των άτακτων Κινέζων, το μαχη­τικό πνεύμα του Συντάγματος της Μαλαισίας και του Σώματος Εθελοντών, την αφοσίωση των εθελοντώ ν εργατών και τη ν καρτερία των απλών πολιτών εν όψει του κινδύνου και του θανάτου.

Το εξιλαστήριο θύμα για την πτώση της Σιγκαπούρης ήταν ο άτυχος Πέρσιβαλ και όχι κάποιος από τους προκατόχους του. Για τον Πέρσιβαλ η Σιγκαπούρη ήταν το τέλο ς μίας πολλά υποσχόμενης σταδιοδρομίας που θα τον έφ ερνε στην κορυφή τη ς διοίκησης του Βρετανικού Στρατού. Μ ετά από περισσότερα από τρία χρόνια ταλαιπωρίας και κακομετα­χείρισης (ως αιχμάλωτος πολέμου) αποστρα- τεύ θ η κ ε χωρίς αναγνώριση. Η φήμη του πα- ρέμεινε σκεπασμένη από ένα σύννεφο ως τον θάνατό του, το 1966, αλλά ο ίδιος αρνή- θ ηκε σταθερά να αποδείξει την αθωότητά του, επιζητώντας μόνο να προστατεύσει τη φήμη των ανδρών που υπηρέτησαν υπό τις διαταγές του. Ακόμη και ο υποστράτηγος Μ πένετ, που συγκρούσθηκε με το ν Πέρσιβαλ εντονότερα από οποιονδήποτε άλλον, αργό­τερα παραδέχθηκε ότι «υπεύθυνο ήταν το σύστημα περισσότερο από κάθε άτομο».

Ο Πέρσιβαλ ποτέ δεν αντιλήφθηκε το μι­κρό περιθώριο μεταξύ τη ς ή ττα ς και της σω­τηρίας. Ωστόσο, ακόμα και αν είχε εκτιμήσει ορθά τις αδυναμίες των Ιαπώνων, το τίμημα για τη συνέχιση τη ς αντίστασης θα ήταν τρο ­μακτικό. Μ εταξύ των ερειπίων και των πτωμά­των ένας αποφασισμένος στρατιωτικός διοι­κητής μπορεί να είχε γράψει το όνομα τη ς Σι­γκαπούρης με χρυσά γράμματα στα χρονικά τη ς βρετανικής στρατιωτικής ιστορίας. Πολ­λοί στρατιώτες της Κοινοπολιτείας θα απέ­φευγαν τη ν τρομερή μοίρα που τους περίμε-

Ο υπ οπ τέραρχος ΠωΑ Μ ά λτμ π υ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΊΟ Ε Ί Ο Ι W M ΕΦ ΕΡΕ ΠΟΛΛΑ

ΔΕΙΝ Α Ι Ί Ι Ι Ν Α Ζ ΊΓ Χ Ε Ιψ /Ν Α Μ Ε ΙΙ

ΊΩ Ν ΕΛΛΗΝΩ Ν ΕΠ Λ Ν Λ ΕΊΆΓΩ ΪΙ

ΊΟ Ν ΜΑΪΟ Ο Α 1Γ Ζ Π Ί 1Α Χ 0Ι

I T Ο Λ Ο ΙΧ Α Ί Ε ΙΊ Ρ Ε Ψ Ε ΊΗ Ν ϊίΑ ΙΟ

ΚΑΙ ΊΟ Ν ΙΟΥΝΙΟ Ο Γ 0 Ζ Ρ Ά 1 Χ 0 Ι

ΊΑ ΨΑΡΑ. Ε Π Ο Μ Ε Ν Ο Ι Ι Ί Ο Χ Ο Ι

ΠΊΑΝ Π I A i'jIO I. Α Ζ Π Ι ΓΗ ΦΟΡΑ, ~

ΟΜΩ1 , 0 1 I T ΟΛΟΙ ΤΩΝ

ΖΔΡΑΙ0ΖΓ1ΕΊΙ1Ω ΊΩ Ν ΚΑΙ Ο,ΤΙ ΕΙΧΕ

ΛΓΙΟΜΕΙΝΕΙ ΑΓΙΟ Ί Ι Ι Δ Υ Ν Α Μ ΕΙΙ

ΊΩ Ν ΨΑΡΙΑΝΩΝ ΧΙΝγΙΘΠΧΑΝ

ΕΓΚΑΙΡΑ XAJ Π ΡΟ ΛΑ ΒΑ Ν Ί'Ν ΝΕΑ

Χ Μ Α ΙΊΡ Ο Φ Π . XAJ ΟΧΙ M O N O i't

Α 1 Ί 0 , ΑΛΛΑ X W v E P A N , ΕΠΕΙΤΑ

ζΙΡΑ Μ ΙΚΡΟ ΤΕΡΩ ΝΑΓΙΙ

Ν ΕΝΑΝΤΙΤΟΥ ΕΝΩ Μ ΕΝΟ Υ ΤΟΥΡΚΟ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟ Υ ΣΤΟ ΛΟ Υ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΚ ΠΑΡΑΤΑΞΕΩΣ ΝΑΥΤΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ,ΣΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ.

Α Ν Α ΡΓΥΡΟ Σ

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ: A ' ΦΑΣΗ:Τα α κ ινητούντα και τα διασκορπισμένα ελληνικά πλοία και η π ροσπ άθεια των Τουρκοαιγυπτίω ν να τα π ροσβάλουν (με βάση τα η μ ερ ο λό για των Γ. Σ α χ το ύ ρ η και Αν. Τσαμαδού.

Η ε λ λ η ν ικ ή Επανάσταση ε ίχ ε μπει σ το ν τ έ τ α ρ τ ο χ ρ ό ν ο τ η ς κα ι ο σ ο υ λ τά ν ο ς Μ α χ μ ο ύ τ Β ’ έ β λ επ ε

μ ε θ λ ίψ η ό τ ι δ ε ν μ π ο ρο ύ σ ε να τ η ν κ α τα ­β ά λε ι. Β α σ ικός λ ό γ ο ς α υ τή ς τ η ς α δ υ ν α ­μ ίας ή τα ν η α π ο τυ χ ία το υ Τ ο υ ρ κ ικο ύ Σ τό λ ο υ να κ α τα σ τρ έ ψ ε ι τ ις ν α υ τ ικ έ ς δ υ ­ν ά μ ε ις τω ν επ α να σ τα τώ ν και να κ υ ρ ια ρ ­χ ή σ ε ι σ το Α ιγα ίο . Κ ά τι τ έ τ ο ιο , αν σ υνέ- β α ινε, ε κ τ ό ς το υ ό τ ι θ α σ τερ ο ύ σ ε τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες από μία από τ ις κ υ ρ ιό τ ε ρ ε ς π η­γ έ ς ισ χύος το υ ς , θ α ε π έ τρ ε π ε κα ι τη ν α ­π ρόσ κοπ τη μ ε τα φ ο ρ ά σ τρ α τευ μ ά τω ν σ τη ν Π ελο π ό ννη σ ο και σ τη Σ τ ε ρ ε ά Ε λ­λάδα , ο π ό τε η κα τά π ν ιξη τη ς επ α νά σ τα ­σης θ α ή τα ν θ έ μ α χ ρ ό νο υ . Ε τσ ι ο Μ α χ ­μ ο ύ τ α ν α γ κ ά σ θ η κ ε να ζη τή σ ε ι τη β ο ή ­θ ε ια το υ υ π ο τελ ο ύ ς το υ πασά τ η ς Α ιγύ - π το υ Μ ω χ ά μ ετ Α λή, ο ο π ο ίο ς δ ιέ θ ε τ ε έ ­να ν α ξ ιο λ ο γ ό τα το π ο λ εμ ικ ό σ τό λο ο ρ γ α ­νω μ ένο από Γά λλους α ξιω μ α τικ ο ύ ς , π ρ ο σ φ έρ ο ν τά ς το υ ω ς α ν τά λ λ α γ μ α το π ασαλήκι τ η ς Π ελο π ο ννή σ ο υ . Ο Α ιγ ύ ­π τιο ς π ρ ό θ υ μ α α ν τα π ο κ ρ ίθ η κ ε σ το κά ­λ εσ μ α , α φ ο ύ ο Μ ω ριά ς ή τα ν ένα παλιό το υ ό νε ιρ ο .

Το σ χέδ ιο που κα τέσ τρ ω σ α ν οι δ ύ ο σ ύμ μα χο ι π ρ ο έβ λ επ ε τ η ν κ α τα σ τρ ο φ ή τω ν Ψ αρώ ν και τ η ς Κάσου από τ ο ν Τ ο υρ ­κ ικό κα ι τ ο ν Α ιγυ π τια κό Σ τό λ ο α ν τ ίσ το ι­χα. Σ τη σ υ νέχ ε ια οι ο θ ω μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά ­μ ε ις θ α ε ν ώ ν ο ν τα ν και, α φ ού π ερ ν ο ύ ­σαν δ ιά π υρ ός κα ι σ ιδ ήρου τη Σάμο, θ α ε π ε τ ίθ ε ν τ ο σ τη ν Π ελοπ ό ννησ ο . Π ρ ά γ­μα τι, χω ρίς χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή , το σ χέδ ιο α υ τό τ έ θ η κ ε σε ε φ α ρ μ ο γ ή . Σ τ ις 29 Μ α ϊου κα- τα σ τρ ά φ η κ ε η Κάσ ος κα ι σ τις 21 Ιο υ ν ίο υ σ ειρ ά ε ίχα ν τα Ψ αρά.

Η διπλή και σε τό σ ο μ ικρό χ ρ ο ν ικ ό 46 δ ιά σ τη μ α κ α τα σ τρ ο φ ή κ α τα τρ ό μ α ξε a · * τ ο υ ς Ε λ λη ν ες . Χ ιλ ιά δ ες ά ν δ ρ ες κα ι γ υ ­

να ικόπ α ιδα σ φ α γ ιά σ θ η κα ν ή α ιχμ α λω τί- σ θ η κ α ν γ ια να π ω λ η θ ο ύ ν ω ς δ ο ύ λο ι σ τα σ κλα βο π ά ζα ρα τ η ς Α να το λή ς . Π ο λ υ τ ιμ ό ­τα τα π λοία κ α τα σ τρ ά φ η κ α ν ή π ερ ιή λ - θ α ν σ τα χ έρ ια το υ εχ θ ρ ο ύ . Η ν α υ τ ικ ή δ ύ να μ η τω ν ε ξ ε γ ε ρ μ έ ν ω ν μ ε ιώ θ η κ ε σ η­μ α ν τ ικ ό τα τα κα ι δ ύ ο π ροπ ύργ ιά το υ κα ­τά θά λασ σ α αγώ να έπ α ψ α ν να υπ άρ­χουν.

Ε π ρεπ ε, δ υ σ τυ χώ ς, να σ υ μ β ο ύ ν οι δ ύ ο α υ τ έ ς μ εγ ά λ ε ς σ υ μ φ ο ρ έ ς γ ια να α- ν τ ιλ η φ θ ο ύ ν η Κ εν τρ ικ ή Ε π α να σ τα τική Δ ιο ίκη σ η και ο ι α ν α λ ισ κ ό μ εν ο ι σε ε μ φ υ - λ ιο π ο λ ε μ ικ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις Ε λ λ η ν ες το ν κ ίν δ υ ν ο που δ ιέ τ ρ ε χ ε το κ ίν η μ ά το υ ς από τ η ν π α ρ α μ έλη σ η το υ Ν α υ τικ ο ύ . Ε­τσ ι από το τ ε λ ε υ τ α ίο δ ά νε ιο που ε ίχ ε σ υ ν α φ θ ε ί σ το ε ξ ω τ ε ρ ικ ό σ τά λ θ η κ α ν χ ρ ή μ α τα σ τη ν Υ δρ α και σ τις Σ π έτσ ες , αλλά και σ το υ ς π ρ ό σ φ υ γ ες Ψ α ρ ια νο ύ ς , οι οπ ο ίο ι π ροσω ρινά ε ίχα ν ε γ κ α τα σ τα ­θ ε ί σ το κά σ τρ ο τ η ς Μ ο νεμ β α σ ιά ς .

Εδώ θ α π ρ έπ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί ό τ ι από τ η ν κ α τα σ τρ ο φ ή τω ν Ψ αρώ ν ε ίχ α ν σω­θ ε ί 3.600 π ερ ίπ ου ν η σ ιώ τες μ ε 16 βρ ίκ ια κα ι επ τά π υρπ ολικά . Μ ε τ ις μ ε ιω μ έ ν ε ς α υ τ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ο ι α κ ρ ίτ ε ς το υ Α ιγα ίο υ

σ υ νέχ ιζα ν τ ο ν αγώνα.Οι ε το ιμ α σ ίε ς ή τα ν τ α χ ύ τ α τ ε ς . Γνω ­

ρ ίζο ν τα ς επ ιπ λ έο ν ο ι κ ο ιν ό τ η τ ε ς τω ν νησ ιώ ν ό τ ι α υ τή τη φ ο ρ ά θ α ε ίχ α ν να α­ν τ ιμ ε τω π ίσ ο υ ν δ ύ ο ξεχ ω ρ ισ το ύ ς σ τό ­λ ο υ ς , απ οφ άσ ισ αν κα ι α υ τ έ ς να δ ια ιρ έ ­σ ουν τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ ς . Αν κα ι ο ι δ υ ν ά ­μ ε ις α υ τ έ ς ή τα ν σ το σ ύνο λό τ ο υ ς κ α τώ ­τ ε ρ ε ς από τ ο ν κ α θ έν α από τ ο υ ς ε χ θ ρ ι­κο ύ ς σ τό λ ο υ ς , έπ ρ επ ε να β ρ ε θ ε ί τ ρ ό ­π ος να α ν τ ιμ ε τω π ισ θ ο ύ ν κα ι ο ι δύο . Ο ρ θ ό τα τα τ έ θ η κ ε ως π ρ ω τεύ ω ν σ τό χο ς ο Α ιγυ π τια κ ό ς Σ τό λ ο ς , ο ο π ο ίο ς θ ε ω ρ ε ί­τ ο ω ς ο κ α λ ύ τε ρ ο ς . Ε ν α ν τίο ν το υ θ α σ τελ ν ό τα ν κα ι η ισ χ υ ρ ό τερ η ε λ λ η ν ικ ή μοίρα . Π ρώ τα ό μω ς έπ ρ επ ε να α ν τ ιμ ε - τω π ισ θ εί ο Τ ο υ ρ κ ικό ς , ο ο π ο ίο ς γ ιό ρ τα ­ζε το Μ π α ϊράμ ι σ τη Μ υ τιλή ν η .

Είναι καλό σε α υ τό το σ η μ ε ίο να γ ίν ε ι α να φ ορά , μ ε λ ίγα λόγ ια , σ το ν τρ ό π ο δ ι­ε ύ θ υ ν σ η ς κα ι δ ιε ξα γ ω γ ή ς τω ν να υ τ ικ ώ ν επ ιχ ε ιρ ή σ εω ν κ α τά τ ο ν Αγώνα, ώ σ τε να γ ίν ο υ ν κ α τ α ν ο η τέ ς η ιδ ιο μ ο ρ φ ία κα ι οι δ υ σ κ ο λ ίες που υπήρχαν.

Οπως ε ίνα ι γνω σ τό , ε λ λ η ν ικ ό κ ρ ά το ς π ρ ιν από τ η ν Επανάσταση δ ε ν υπ ήρχε. Κ α τά σ υνέπ ε ια δ ε ν υ π ή ρχε ο ύ τ ε ε θ ν ι ­κ ό ς σ τό λ ο ς , ο ύ τ ε να υ α ρ χ ε ίο που θ α κα- τ η ύ θ υ ν ε κα ι θ α ε π έ β λ επ ε τ ις δ ιά φ ο ρ ες επ ιχ ε ιρ ή σ εις . Οι σ τό λο ι τω ν επ α να σ τα ­τώ ν α π ο τελ έσ θ η κ α ν από τα ιδ ιω τικά ε ­μ π ορ ικά σ κάφ η τ η ς Υ δρ α ς , τω ν Σπ ετσ ώ ν κα ι τω ν Ψ αρώ ν (έ τσ ι π ρ ο ή λ θ ε κα ι η έ κ ­φ ρα σ η Τ ρ ινή σ ιο ς Σ τό λ ο ς ), α λλά κα ι τη ς Κάσου. Τα σ κάφ η α υ τά κ υ β ερ ν ώ ν το , σ υ­ν ή θ ω ς , από τ ο υ ς ιδ ιο κ τ ή τ ε ς το υ ς , ο ι ο ­π οίοι, κ α τά τα π ρώ τα χ ρ ό ν ια τ η ς Επανά­σ τα σ ης το υ λ ά χ ισ το ν , κ α τέ β α λ λ α ν κα ι τα έ ξο δ α γ ια τη σ υ ν τή ρ η σ η και τη ν κίνησ ή το υ ς , μ ε α π ο τέ λ εσ μ α να μ ην α να γνω ρ ί­ζο υ ν κα ν ένα ν α ν ώ τερ ο τ ο υ ς (β λέπ ε Αν. Φ αγκρ ίδα , «Η δ η μ ιο υ ρ γ ία το υ Ε λ λη ν ι­κο ύ Ε π α να σ τα τικού Σ τό λ ο υ το υ 1821», «ΣΙ» τ ε ύ χ ο ς 3 9 -Ν ο έμ β ρ ιο ς 1999). Σ ύ ν το ­μα ό μ ω ς έ γ ιν ε α ν τ ιλ η π τό ό τ ι κάποιο ι, οι οπ ο ίο ι θ α μ π ο ρο ύσ α ν να « γ ίνο υ ν α ν ε ­κ το ί» ω ς «π ρώ το ι μ ε τ α ξ ύ ίσων» κα ι από τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς θ α ή τα ν δ υ ν α τό ν ο ι υπό-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λο ιπ ο ί να δ ε χ θ ο ύ ν κα ι δ ια τα γ έ ς , θ α έ- π ρεπ ε να τ ε θ ο ύ ν επ ικ ε φ α λ ή ς τω ν δ υ ν ά ­μ εω ν το υ κ ά θ ε νη σ ιού γ ια τ η ν κ α λ ύ τερ η δ ιε ξα γ ω γή τω ν επ ιχειρήσ εω ν. Ε τσ ι κα ι ό ­σ ον α φ ο ρ ά τ ο ν Τρ ινήσ ιο Σ τό λο , σ τη ν Υ δρ α ο νο μ ά σ θ η κ α ν να ύα ρ χο ι α ρ χ ικά ο Ιά κω βος Τ ομπ άζης κα ι σ τη σ υ νέχ ε ια ο Α ν δ ρ έα ς Μ ια ο ύ λ η ς κα ι υ π ο να ύ α ρ χο ς ο Γεώ ργ ιος Σ α χ το ύ ρ η ς , σ τις Σ π έτσ ες να ύ ­α ρ χο ς ο Γεώ ργ ιος Α ν δ ρ ο ύ τσ ο ς κα ι υπ ο­να ύ α ρ χος ο Ιω ά ννη ς Κ υρ ιά κό ς κα ι σ τα Ψ αρά ν α ύ α ρ χο ς ο Ν ικ ολή ς Α π ο σ το λή ς . Τις ε ν τ ο λ έ ς γ ια τη δ ιε ξα γ ω γή τω ν επ ιχ ε ι­ρήσ εω ν έ δ ιν α ν ο ι κ ο ιν ό τη τ ε ς τω ν τρ ιώ ν νησ ιώ ν, ο ι ο π ο ίες θ α μπ ορούσ α ν να χα- ρ α κ τη ρ ισ θ ο ύ ν σαν «μ ικρ ά το π ικά ν α υ ­αρχεία» κα ι π ρο ς τ ις ο π ο ίες έσ τελ ν α ν τ ις α ν α φ ο ρ έ ς τ ο υ ς οι τ ρ ε ις σ τόλο ι. Εν­ν ο ε ίτα ι ό τ ι ο ι κ ο ιν ό τη τ ε ς σ υ ν εν ν ο ο ύ ν το γ ια τ ο ν τρ ό π ο δ ιε ξα γ ω γ ή ς τω ν κο ινώ ν ε ­π ιχειρήσεω ν.

Α ς ε π α ν έ λ θ ο υ μ ε τώ ρα στη ροή τω ν γ εγο νό τω ν. Σ τ ις 24 Ιο υ λ ίο υ α π έπ λευ σ α ν από τ ις Σ π έτσ ε ς 15 π ο λ εμ ικ ά π λο ία και

έν α π υρ π ο λικό υπό τ ο ν Γ Α νδ ρ ού τσ ο . Τ ρ εις η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τερ α , σ τις 27, α π έ­π λ ε ε κα ι η υπό τ ο ν Γ Σ α χ το ύ ρ η υδρ α ίικη μοίρα , α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η από 21 π ο λ εμ ικ ά κα ι τ έ σ σ ε ρ α π υρπ ολικά . Ο μω ς και ο τρ ί ­τ ο ς ε λ λ η ν ικ ό ς σ το λ ίσ κο ς, τω ν Ψ α ρ ια ­νών, ε το ιμ α ζ ό τ α ν κα ι ας μ η ν ε ίχ ε π ερά - σ ει ο ύ τ ε μ ή να ς από τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή το υ νη σ ιο ύ το υ ς . Από τη Μ ο νεμβ α σ ία δ έκ α π ο λ εμ ικ ά κα ι π έ ν τ ε π υρπ ολικά , υπό τ ο ν Ν. Α π ο σ τό λη , ε ίχα ν ξ ε κ ιν ή σ ε ι σ τις 18 Ιου λ ίο υ γ ια τη Σ ύρο , μ ε σκοπό να π α λα μ ίσ ο υ ν (κ α θ α ρ ίσ ο υ ν κα ι π ισ άρουν) τα ύ φ α λά το υ ς , π ρά γμα α π α ρ α ίτη το γ ια τη ν τα χ ύ τη τ α κα ι τη σ τε γ α ν ό τη τά το υ ς .

Σ τ ις 7 Ιο υ λ ίο υ ε ίχ ε ε κ π λ ε ύ σ ε ι από τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια ο Α ιγυ π τια κ ό ς Σ τό λο ς . Α π ο τε λ ε ίτο από 60 π ο λ εμ ικ ά δ ια φ ό ρ ω ν τύ π ω ν και 150 μ ετα γω γ ικ ά , από τα οποία 84 έ φ ε ρ α ν ευ ρ ω π α ϊκές , χ ρ ισ τ ια ν ικ ές , σ η μ α ίες . Δ ιο ικ η τή ς το υ ή τα ν ο Ισμαήλ Γ ιβ ρ α λτά ρ , α λλά ψ υχή το υ ο Ιμπ ραήμ πασάς, θ ε τ ό ς γ ιο ς το υ Μ ω χ ά μ ετ Αλή. Ε- ξα ιτ ία ς α ν τ ιθ έ τω ν α ν έμ ω ν ο Σ τό λ ο ς δ εν

Ο Κ ω νσταντίνος Κ ανάρης σε νεαρή ηλικία.

κ α τ ά φ ε ρ ε να φ θ ά σ ε ι σ τα ν ό τ ια π αράλια τ η ς Μ ικρ ά ς Ασίας, π αρά μ ό ν ο ν κ α τά τα τ έ λ η το υ μήνα , ο π ό τε κα ι α γ κ υ ρ ο β ό λ η ­σε σ το ν κόλπ ο τ η ς Μ ά κ ρ η ς (ή Μ α ρ μα ρ ί- τσ α ς) α π έν α ν τι από τη Ρόδο.

Τ α υ τό χρ ο να σ χ εδ ό ν η υ δ ρ α ίικη μ ο ί­ρα έ φ θ α ν ε , τη ν Τ ε τά ρ τη 30 Ιο υ λ ίο υ , σ το σ τεν ό μ ε τα ξ ύ Ικα ρ ία ς κα ι Φ ούρνων. Και ή τα ν κα ιρ ό ς δ ιό τ ι 20 σ α κ κ ο λ έ β ε ς (μ ικρ ά εμ π ο ρ ικ ά ισ τιο φ ό ρ α ) κα ι 20-30 κω π ήλα- τ α μ ικ ρ ο κ ά ικ α κ α τ ε υ θ ύ ν ο ν τα ν π ρο ς το Κ α ρλόβασ ι τη ς Σ ά μ ο υ γ ια να α π οβ ιβ ά ­σ ου ν 2.000 Τ ο ύ ρ κ ο υ ς σ τρ α τ ιώ τε ς . Κ α τά τ η ν άνιση σ υμπ λοκή που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ ε ρ ικ έ ς από τ ις σ α κ κ ο λ έβ ε ς β υ θ ίσ τη ­καν, ενώ οι υ π όλο ιπ ες , μαζί μ ε τα μ ικρο - κά ικα , έφ θ α σ α ν κα κ ή ν -κ α κ ώ ς σ τα μ ικ ρ α ­σ ια τικά π αράλια , όπου και ε γ κ α τα λ ε ί- φ θ η κ α ν από τ ο υ ς ε π ιβ α ίν ο ν τε ς , ο ι ο π ο ί­ο ι α λ λ ό φ ρ ο ν ε ς έ τρ ε χ α ν να β ρ ο υ ν κα τα - 47 φ υ γ ιο μ α κρ ια απο τη θαλασ σ α. Οι Υ δρ α ι- ■■■ οι από τ η ν π λευ ρ ά τ ο υ ς ε ίχα ν π έ ν τε ν ε κ ρ ο ύ ς κα ι ε ν ν έ α τρ α υ μ α τ ίε ς .

Το επ ό μ ε ν ο πρω ινό β ρ ή κ ε τ ο ν ε λ λ η ­ν ικ ό σ χη μ α τισ μ ό δ ύ ο μ ίλ ια α ν ο ικ τά το υ Β α θ έο ς . Ε π ειτα από π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς ό τ ι ο ε χ θ ρ ό ς ε το ίμ α ζ ε απ όβαση σ το ν ό τ ιο κα ι σ το α ν α το λ ικ ό μ έρ ο ς το υ νησ ιού , ο Σα ­χ το ύ ρ η ς έ θ ε σ ε τα π λο ία το υ σε κ ίνησ η . Χ α ιρ ε το ύ ν τα κα ι α ν τ ιχ α ιρ ε το ύ μ ε ν α μ ε τ ις σ α μ ια κ ές φ ρ ο υ ρ έ ς τα υ δρ α ίικ α σ κά ­φη π α ρ έπ λευ σ α ν ό λο σ χ εδ ό ν τ ο νη σ ί μ έ ­χ ρ ι που έφ θ α σ α ν σ το σ τεν ό τ η ς Μ υκά- λ η ς (π ο ρ θ μ ό ς Δ α ρ μπ ο γά ζι κ α τά τη δ η ­μώ δη γλώ σσα τ η ς επ ο χή ς ), που χω ρ ίζε ι τη Σ ά μο από τη Μ ικρ ά Ασία. Ε κε ί β ρ έ θ η ­κα ν μπ ρ οσ τά σε μία μ εγ ά λ η σ υ γ κ έ ν τρ ω ­ση σ α κκ ο λεβ ώ ν , μ ικ ρ ο κά ικω ν και π λο ια ­ρίων, που π ερ ίμ εν α ν να π α ρ α λά β ο υ ν και να μ ε τα φ έ ρ ο υ ν σ το νησ ί το υ Π υ θ α γό ρ α χ ιλ ιά δ ες σ τρ α τ ιώ τες ο ι ο π ο ίο ι ε ίχα ν κα- τα κ λ ύ σ ε ι τα α σ ια τικά π αράλια . Τ α υ τό ­χ ρ ο να δ ιαπ ίστω σ αν ό τ ι ο Τ ο υ ρ κ ικ ό ς Σ τό ­λ ο ς , α π ο τε λ ο ύ μ ε ν ο ς από 48 π ο λ εμ ικ ά π λο ία δ ια φ ό ρ ω ν τύπ ω ν, ή τα ν α γ κ υ ρ ο β ο ­λ η μ έ ν ο ς ε κ ε ί κο ν τά . Ε π ικ εφ α λή ς το υ ή ­τ α ν ο ν α ύ α ρ χο ς Χ ο σ ρ έφ Μ ε χ μ έ τ , ο επ ο ­ν ο μ α ζό μ ε ν ο ς Τοπάλ (= κο υ τσ ό ς ) ε ξα ιτ ία ς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ναύαρχος των Σπ ετσ ιω τώ ν Γεώ ργιος Α νδρούτσος.

Ο Ψ αριανός ναύαρχος Ν ικολής Α π οστολής.

Qß τ η ς α να π ηρ ία ς που ε ίχ ε σ το έν α το υ πό-■■■ δι. Α υ τό ς ε ίχ ε δ ια δ ε χ θ ε ί το ν φ ο ν ε υ θ έ -

ν τα , κα τά τ η ν π υρ π όλησ η τ η ς να υ α ρ χ ί­δ α ς το υ σ τη Χ ίο από τ ο ν Κανάρη, Καρά Αλή.

Α φ ο ύ κ α νο ν ιο β ό λ ισ α ν γ ια λ ίγο τ ις ε ­χ θ ρ ικ έ ς σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ις τα υδρ α ίικα π λο ία α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α ν από τ η ν α κ τή κα ι π ήγαν και α γ κ υ ρ ο β ό λη σ α ν σ το μέσ ο, π ερ ίπ ου , το υ σ τεν ο ύ . Μ ε τ η ν κίνησ ή τ ο υ ς α υ τή εμ π ό δ ιζα ν τη δ ιάβασ η σ τις α- π ο β α τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . Ετσι, μοιρα ία , δ έ ­χ θ η κ α ν τη ν επ ίθ εσ η μ έρ ο υ ς το υ Τ ο υ ρ κ ι­κο ύ Σ τό λο υ , που α π ο τε λ ε ίτο από 18 φ ρ ε γ ά τ ε ς κα ι κ ο ρ β έ τ ε ς , τ η ν οποία ο Σα- χ το ύ ρ η ς σε σ υ νεννό η σ η μ ε τ ο υ ς λ ο ι­π ούς κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς , α ν τ ιμ ε τώ π ισ ε μ ε τα π λοία το υ α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έν α . Ο ι Τ ούρ κο ι, όμω ς, δ εν έ δ ε ιχ ν α ν ιδ ια ίτερ η απ οφ ασ ι­σ τ ικ ό τη τα , ενώ και ο ά ν εμ ο ς ή τα ν ε ν α ­ν τ ίο ν το υ ς . Ε τσ ι μ ε τά από τρ ίω ρ η και χω ρίς α π ο τέλ εσ μ α α ν τα λ λ α γ ή π υρώ ν με τ ο υ ς Υ δ ρ α ίο υ ς έσ π ευ σ α ν να δ ια κ ό ψ ο υ ν τη μάχη και να α π ο μ α κ ρ υ ν θ ο ύ ν μ ε τη ν π ρώ τη εμ φ ά ν ισ η τω ν π υρπ ολικώ ν, τα ο ­ποία α ρ χ ικά π α ρ έμ ε ιν α ν ά π ρα κτα α γ ν ο ­ώ ντα ς τ ις π α ρ ο τρ ύ ν σ ε ις το υ Σ α χ το ύ ρ η .

Τα α π ο τελ έσ μ α τα τ η ς π ρ ώ τη ς α υ τή ς ν α υ μ α χ ία ς ή τα ν μ η δ α μ ινά από άπ οψ η α­

π ω λειώ ν και ζη μ ιώ ν τω ν δ ύ ο αντιπάλω ν. Το σ η μ α ν τ ικ ό ό μ ω ς ή τα ν ό τ ι ο ι Υ δ ρ α ίο ι κ ρ ά τη σ α ν τ ις θ έ σ ε ις το υ ς , από τ ις ο π ο ί­ε ς ο ι Τ ο ύ ρ κο ι α π έτυ χ α ν να τ ο υ ς μ ε τα κ ι­νήσουν.

Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν ά λ λ ε ς δ ύ ο σ υ γ κ ρ ο ύ ­σ εις , τη ν 1η κα ι τ η ν 4η Α υ γο ύ σ το υ , μ ε τα ίδια α π ο τελ έσ μ α τα . Σ το μ ε τ α ξ ύ το μ εσ η ­μ έρ ι το υ Σ α β β ά το υ 2 Α υ γ ο ύ σ το υ ε ν ώ θ η ­καν μ ε τ ο υ ς Υ δ ρ α ίο υ ς η σ π ετσ ιω τική μ ο ίρα και τ ο π υρ π ο λικό το υ Κ ω νσ τα ν τί­νου Κ ανάρη κα ι έ τσ ι η δ ύ να μ η τω ν ε λ λ η ­ν ικώ ν σ κα φ ώ ν σ χ εδ ό ν δ ιπ λα σ ιά σ τη κε . Ο Κ α νά ρη ς, μ ά λισ τα , ε ίχ ε κ α τα λ υ τ ικ ό ρ όλο σ τη ν έκβ α σ η τ η ς μ ά χη ς τ η ς 4 η ς Α υ γ ο ύ ­σ του , ό τα ν η εμ φ ά ν ισ η το υ π υ ρ π ο λ ικο ύ το υ , που έ φ θ α σ ε γ ια να α να π ληρώ σ ει τη ν απ ουσία από τ η ν ά ρ νη σ η τω ν υ δρα ί- ικω ν να επ έμ β ο υ ν , έ γ ιν ε α ιτ ία να δ ια κό - ψ ουν οι Τ ο ύ ρ κο ι τη μάχη και να α π οσ υρ ­θούν.

Οι μ ικ ρ ο σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις ό μω ς δ ε ν μπ ο­ρού σ α ν να σ υνεχ ισ το ύν . Και ο ι δ ύ ο α ν τ ί­π αλοι επ εδ ίω κ α ν τ η ν α π οφ α σ ισ τική μ ά ­χη που θ α ξ ε κ α θ ά ρ ιζ ε τα π ρ ά γμα τα . Π ρ ά γ μ α τι τ η ν Τρ ίτη 5 Α υ γο ύ σ το υ , μ ε τ ις π ρ ώ τες α κ τ ίν ε ς το υ ή λ ιο υ , ο Τ ο υ ρ κ ικ ό ς Σ τό λ ο ς π λησ ίασ ε τα α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν α υ- δ ρ α ιο σ π ετσ ιώ τικα π λοία κα ι τα π υρά ά ρ ­χισαν σ φ ο δ ρ ά και από τ ις δ ύ ο π λ ε υ ρ ές . Α υ τή τη φ ο ρ ά και τα έ ξ ι ε λ λ η ν ικ ά π υρ ­π ολ ικά ε ίχ α ν ε το ιμ α σ τ ε ί κα ι μαζί μ ε τα α ­π α ρ α ίτη τα σ υ ν ο δ ε υ τ ικ ά π ερ ίμ εν α ν τη ν ευ κ α ιρ ία να επ ιτεθ ο ύ ν .

Τα π λο ία τη ς Η μ ισ ελή νο υ β ο η θ ο ύ μ ε - να από το ν α ν α το λ ικ ό ά ν εμ ο που φ υ σ ο ύ ­σε άρ χισ αν να π ιέζο υ ν τ η ν ε λ λ η ν ικ ή πα­ρ ά τα ξη . Σ τη ν επ ίθ εσ η π ρ ω το σ τα το ύ σ ε μία μ εγ ά λ η φ ρ ε γ ά τα τω ν 36 π υροβόλω ν. Ε να ν τίο ν τ η ς ό ρ μ η σ ε το π υ ρ π ο λικό το υ Υ δ ρ α ίο υ Δ η μ η τρ ίο υ Τσάπελη, το π λήρω ­μα το υ οπ ο ίου ό μω ς δ ε ίλ ια σ ε κα ι το ε- γ κ α τ έ λ ε ιψ ε , α ν α γ κ ά ζο ν τα ς τ ο ν κ υ β ε ρ ­ν ή τη το υ να το υ β ά λ ε ι β εβ ια σ μ έν α φ ω ­τιά , από τ η ν οπ ο ία υπ έσ τη ε γ κ α ύ μ α τα σ τα χ έρ ια κα ι σ το πρόσω πο. Το ο θ ω μ α ν ι­κό π λο ίο δ ε ν ε π ρ ό κ ε ιτο τ ε λ ικ ά να γ λ ιτώ ­σει. Κ α θώ ς το π λήρω μά το υ ε ίχ ε κ υ ρ ιε υ - θ ε ί από π α νικό στη θ έ α το υ κ α ιό μ εν ο υ π υρ π ο λ ικο ύ , ο Κ α νά ρ ης κ ιν ή θ η κ ε ε ν α ­ν τ ίο ν το υ . Μ η μ π ο ρ ώ ντα ς να τ ο ν α π οφ ύ- γ ε ι ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς τ η ς φ ρ ε γ ά τα ς π λη σ ία ­σε τη μ ικ ρ α σ ια τική π αραλία , μ ε τ η ν ελπ ί­δα ό τ ι η π αρουσ ία τω ν σ τρ α τιω τώ ν , που β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ υ γ κ ε ν τρ ω μ έ ν ο ι ε κ ε ί, θ α α ­π ο θ ά ρ ρ υ ν ε τ ο ν Ψ αρ ιανό . Ο Κ α νά ρη ς πα­ρ όλο τ ο ν κα τα ιγ ισ μ ό τω ν σ φ α ιρώ ν που ρ ίχ ν ο ν τα ν ε ν α ν τ ίο ν το υ , έ ρ ι ξ ε τ ο π υ ρ ­π ο λ ικό το υ σ το κ έ ν τρ ο το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ σ κά φ ο υ ς κα ι το υ έ β α λ ε φ ω τιά . Το π λή ­ρω μα το υ τ ε λ ε υ τ α ίο υ π α ν ικ ό β λ η το ά ρ χ ι­σε να π έ φ τε ι σ τη θ ά λα σ σ α γ ια να σ ω θεί κα ι το π λο ίο , α κ υ β έ ρ ν η το , έπ εσ ε σ τα κ ο ­ν τ ινά βράχια . Α ς π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ μ ε το η μ ε ρ ο λ ό γ ιο τ η ς υ π ο να υ α ρ χ ίδ α ς «Α θη- νά», το υ Σ α χ το ύ ρ η : « ... Εν το σ ο ύ τω το πυρ δ ιε δ ό θ η κα ι ε ις τα κα νό ν ια τα οποία άρχισ αν να κ ρ ο το ύ ν μόνα τω ν ... α λλά το πυρ ή δ η έ φ θ α σ ε ν ε ις το π υ ρ ιτο φ υ λ α κ ε ί-

ον, τ ο οπ ο ίο ν έ κ α μ ε να π ε τά ξ ο υ ν ε ις το ν α έρ α κα νόνια , κ α τά ρ τ ια , α ν τέν α ις , σ ιδη ­ρά, σ φ α ίρ ες , ξύ λα , ε ρ γ ά τα ις , π ο λ εμ ο φ ό ­δ ια κα ι τ ο υ ς έσω δ ια μ έ ν ο ν τα ς ε ­χ θ ρ ο ύ ς .. . Π λή θ η σ τρ α τευ μ ά τω ν ευ ρ ί- σ κ ο ν το ε ις ό λα τα π α ρά λ ια ... επ άνω ε ις τ ο υ ς ο π ο ίο υς κα τά θ ε ία ν ίσως νόησ ιν ε - π ήγα ν και έπ εσ α ν τα π ερ ισ σ ό τερ α σ ιδη­ρά κα ι σ π άσ ματα τ η ς φ ρ ε γ ά τα ς κα ι έ κ α ­μ αν να σ κ ο τω θ ο ύ ν π ολλο ί ε ξ α υ τώ ν και π ο λλο ί να λ α β ω θ ο ύ ν ...» . Ο Κ α νά ρ ης ε ί ­χ ε δ ύ ο ν ε κ ρ ο ύ ς από το π λή ρω μ α το υ π υ ρ π ο λικο ύ το υ .

Ε ίχε ή δ η μ εσ η μ ερ ιά σ ε ι κα ι π αρά τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή οι Τ ο ύ ρ κο ι σ υ νέχ ιζα ν τ η ν ε ­π ίθ εσ η . Ο ίδ ιο ς ο Χ ο σ ρ έφ μ ε το δ ίκ ρ ο τό το υ , α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ εν ο ς από δ ύ ο φ ρ ε γ ά ­τ ε ς , π ίε ζε το α ρ ισ τερ ό τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς , το οπ οίο κρ α το ύ σ α ν ο ι Σ π ε­τσ ιώ τες . Ο αγώ νας το υ ό μω ς ή τα ν μά­τα ιο ς κα ι α ν α γ κ ά σ τη κ ε να υποχω ρήσ ει.

Τ ότε, κ α τά τ ις 15.00, ο Υ δ ρ α ίο ς Γεώ ρ­γ ιο ς Β α τ ικ ιώ τη ς κ α τό ρ θ ω σ ε να κ ο λ λ ή ­σ ει το π υ ρ π ο λ ικό το υ σε ένα μ εγ ά λ ο τ υ ­νη σ ια κό β ρ ίκ ι κα ι να το κά ψ ει. Π αρά το ν έ ο π λή γμα η το υ ρ κ ικ ή π ρ ο σ π ά θεια συ­ν ε χ ιζ ό τα ν μ ε επ ιμ ο νή . Σ ε λ ίγο α κ ο λ ο ύ ­θ η σ ε ν έο κτύ π ημ α . Ο Υ δ ρ α ίο ς Δ η μ ή - τρ ιο ς Ρ αφ αλιάς κ α τ ά φ ε ρ ε να π υρ π ο λή ­σ ει μ ια τρ ιπ ο λ ίτ ικ η κ ο ρ β έ τα , ενώ μ ό λ ις α π έτυ χ ε ο, επ ίσ ης Υ δ ρ α ίο ς , Α νασ τάσ ιος Ρ ο μ π ό τζη ς σ τη ν επ ίθ εσ ή το υ ε ν α ν τ ίο ν μ ιας φ ρ ε γ ά τα ς . Ο λα α υ τά ή τα ν πάρα π ολλά γ ια τ η ν το υ ρ κ ικ ή ψ υχρα ιμ ία . Μ ε σ πασ μένα ν εύ ρ α ο Τ ο ύ ρ κ ο ς να ύα ρ χο ς δ ιέ κ ο ψ ε τη μάχη και α π έσ υ ρ ε τ ο ν Σ τό λο το υ .

Η να υ μ α χ ία α υ τή σ ή μ α νε κα ι το τ έ ­λ ο ς τ η ς π ρο σ π ά θ εια ς τω ν Τ ο ύρ κω ν να π α τή σ ο υ ν σ τη Σ ά μο μ ό νο ι το υ ς . Α π ελπ ι­σ μ ένο ς ο Χ ο σ ρ έφ έ β α λ ε τα π λο ία το υ σ τα π ανιά κα ι τη ν ύ κ τα τ η ς 8 ης Α υ γ ο ύ ­σ το υ ξ ε κ ίν η σ ε γ ια το ν Ν ό το π ρ ο κ ε ιμ έ - νου να σ υ ν α ν τή σ ε ι τ ο υ ς Α ιγύ π τιο υ ς , π ρά γμα που σ υ νέβ η λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς α ρ γό ­τ ε ρ α σ τη ν Κω.

Σ το μ ε τα ξ ύ ο ι ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε- ν ισ χ ύ θ η κ α ν μ ε τ η ν ψ α ρ ια νή μοίρα , η ο ­π οία κ α τ έ φ θ α σ ε από τη Μ ύ κο νο , όπου τ η ν ε ίχα ν α π ο κ λε ίσ ε ι π ροσω ρινά α ν τ ίθ ε ­τ ο ι ά ν εμ ο ι.

Ο μω ς και το κύ ρ ιο σώμα τω ν Ε λ λη ν ι­κώ ν Σ τό λω ν ή τα ν ή δ η έ το ιμ ο . Ετσ ι σ τις 10 Α υ γο ύ σ το υ α π έπ λευ σ α ν από τ η ν Υ ­δ ρ α 29 π λο ία υπό το ν Α νδ ρ έα Μ ια ο ύλη κα ι τ η ν ίδ ια η μ έ ρ α α γ κ υ ρ ο β ό λ η σ α ν σ το Σ ο ύ ν ιο (Κ ά β ο-Κ ολώ νες ). Μ ε τά από τ έ σ ­σ ερ ις η μ έ ρ ε ς ε ν ώ θ η κ α ν μαζί τ ο υ ς 12 π λοία τω ν Σπ ετσ ώ ν υπό τ ο ν Ιω άννη Κ υ­ρ ιά κό . Σ τη σ υ νέχ ε ια ό λα μαζί έπ λευ σ α ν α ρ χ ικά σ τη Θ ή ρ α κα ι σ τη σ υ νέχε ια σ το υ ς Λ ε ιψ ο ύ ς . Ε κε ί το πρω ί τ η ς 24ης Α υ γ ο ύ σ το υ ε ν ώ θ η κ α ν ό λ ε ς οι ε λ λ η ν ικ έ ς μ ο ίρ ες , σ χ η μ α τ ίζο ν τα ς τη μ εγ α λ ύ τε ρ η ν α υ τ ικ ή δ ύ να μ η που μ π ό ρ εσ ε να π αρα­τ ά ξ ε ι κα θ ' ό λη τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς Επανά­σ τα σ ης το α γω ν ιζό μ ενο Ε θ νο ς : 70 π ο λ ε ­μ ικά κα ι α ρ κ ε τά π υρπ ολικά . Αν π ρ ο σ θ έ ­σ ο υ μ ε τα σ κάφ η τω ν ε π ιμ έ ρ ο υ ς σ τολί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σκω ν δ ια π ισ τώ νο υ μ ε ό τ ι ο α ρ ιθ μ ό ς τ ο υ ς ή τα ν μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς . Π ολλά όμω ς ή τα ν α­π οσ πασ μένα σε δ ιά φ ο ρ ες α π ο σ το λές (ε ­π ικο ινω νία μ ε δ ιά φ ο ρ α νησ ιά , σ υ νο δ ε ία λειώ ν, επ ιφ υ λ α κ ή σ τη Σ ά μ ο κλπ.). Δ ια β ά ­ζ ο υ μ ε κα ι π άλι σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιο το υ «Α- θ η νά » : « ... Η το ν η ώ ρα έ κ τη τ η ς η μ έ ρ α ς (12.00) ο π ό τα ν ενω θ ε ίσ α ι ό λ α ια ι Ε λ λη ν ι­κά ! μο ίρα ι α π ο κ α τέσ τα ιν ο ν τ η ν θ α λά σ ­σ ιον Ε λ λ η ν ικ ή ν δ ύ ν α μ ιν τ η ν κ α τά τω ν ε ­χ θ ρ ώ ν δ ιε υ θ υ ν ο μ έ ν η ν μ ε 70 Ε λ λη ν ικ ό ς σ ημα ία ς κ υ μ μ α το υ μ έν α ς » .

Τα ε λ λ η ν ικ ά π λο ία έ φ ε ρ α ν 850 π υ ρ ο ­β ό λα και ε ίχ α ν π λήρω μα π έ ν τ ε χ ιλ ιά δ ες ά ν δ ρ ες . Α π ένα ν τι τ ο υ ς ε ίχ α ν τ ις ε ν ω μ έ ν ε ς π λ έ ­ο ν το υ ρ κ ο α ιγ υ π τ ια κ έ ς δ υ ν ά ­μ ε ις , α π ο τε λ ο ύ μ ε ν ε ς από ένα δ ίκ ρ ο το , 50 φ ρ ε γ ά τ ε ς κα ι κ ο ρ ­β έ τ ε ς κα ι ά λλα τό σ α βρ ίκ ια και γ ο λ έ τ ε ς , έ ν α σ ύ νο λο 100 π ερ ί­που σ κα φ ώ ν μ ε 20.000 ν α ύ τ ε ς και σ τρ α τ ιώ τε ς κα ι 2.500 π υ ρ ο ­βόλα . Και δ ε ν ή τα ν μ ό νο ν ο ι α ­ρ ιθ μο ί, α λλά κυ ρ ίω ς το ε ίδ ο ς τω ν π λο ίω ν που α π ο τελ ο ύ σ α ν το υ ς α ν τίπ α λ ο υ ς σ τό λ ο υ ς , το οπ οίο κα θ ισ το ύ σ ε σ υ ν τρ ιπ τ ι­κή τ η ν ο θ ω μ α ν ική υπ ερο χή .Τα δ ίκ ρ ο τα ή τα ν τα π λοία τη ς γ ρ α μ μ ή ς τ η ς επ ο χή ς , μ ε τ ρ ε ις ισ το ύ ς κα ι 60 π ερ ίπ ου π υρ ο ­β ό λα τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν α σε δ ύ ο ε ­π ά λ λ η λ ες κ α τά φ ρ α κ τε ς σ ει­ρ έ ς σ τη ν κ ά θ ε π λευ ρ ά . Οι φ ρ ε γ ά τ ε ς , τρ ιίσ τ ιε ς κα ι α υ τέ ς , χω ρ ίζο ντα ν σε α ’, 6 ’ , γ ’ κα ι δ ’ τά ξ η ς , α νά λογα μ ε τ ο ν α ρ ιθ μ ό τω ν π υ ρ ο β ό λω ν π ου έφ ερ α ν .Οι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς ε ίχα ν 60 κα ι οι μ ικ ρ ό τ ε ρ ε ς 40, τ ο π ο θ ε τη μ έ ν α σε δ ύ ο σ ε ιρ ές ανά π λευ ρ ά , από τ ις ο π ο ίες η μ ία ή τα ν κα- λυ μ μ έ \*ή κα ι η ά λλη α κά λυπ τη .Οι κ ο ρ β έ τ ε ς έ φ ε ρ α ν τ ρ ε ις ι­σ το ύ ς κα ι 20-26 π υ ρ ο β ό λα σε δ ύο σ ε ιρ ές σ το κα τά σ τρω μα , μία σε κ ά θ ε π λευρ ά . Τα δ ίσ τη ­λα π ο λ εμ ικ ά βρ ίκ ια δ ιέ θ ε τ α ν 20-24 π υ ρ ο β ό λα κα ι ο ι λ ίγο μ ι­κ ρ ό τ ε ρ ε ς , δ ίσ τη λ ε ς επ ίσ ης γ ο λ έ τ ε ς 10-16.

Δ ε ν χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι να ε ίνα ι κά ­π ο ιος ε ιδ ή μ ω ν σ τα ν α υ τ ικ ά π ρ ά γμ α τα γ ια να α ν τ ιλ η φ θ ε ί το μ έ γ ε θ ο ς τη ς δ ια φ ο ρ ά ς . Α ρ κ ε ί κα ι μ ό ­νη η δ ιαπ ίστω ση το υ γ ε γ ο ν ό το ς ό τ ι τ ις επ α ν α σ τα τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις α π ο τελ ο ύ σ α ν μ ικρά π ρώ ην εμ π ο ρ ικ ά σ κάφ η (κυρ ίω ς βρ ίκια , α λλά κα ι γ ο λ έ τ ε ς κα ι ελά χ ισ τα τρ ιίσ τια ), τα οπ οία γ ια τ ις α ν ά γ κ ες το υ α ­γώ να ε ίχα ν μ ε τα τρ α π ε ί σε π ο λ εμ ικά . Ε­φ ε ρ α ν 6-18 π υ ρ ο β ό λα μ ικ ρ ή ς σ υνή θ ω ς, ο λ κ ή ς κα ι ο ι μ ό νο ι λόγο ι γ ια τ ο υ ς οπ ο ί­ο υ ς δ ε ν ε ίχ α ν κ α τ α φ έ ρ ε ι ο ι Τ ού ρ κο ι, εη ί τέ σ σ ε ρ α ο λ ό κ λ η ρ α χρ ό ν ια , να σ υ ν τρ ί­ψ ο υ ν τα σ ιτο κ ά ρ α β α ή τα ν α φ ε ν ό ς η έ λ ­λ ε ιψ η οργά νω σ η ς το υ σ τό λο υ τ ο υ ς κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ η χα ώ δη ς δ ια φ ο ρ ά που χώ ρ ι­

ζ ε τ η ν π ο ιό τη τα το υ α νθρ ώ π ινου δ υ ν α ­μ ικ ο ύ τω ν δ ύ ο αντιπάλω ν.

Οι Ε λ λ η ν ες γνώ ρ ιζα ν τ η ν α δ υ να μ ία τ ο υ ς να α ν τ ιπ α ρ α τά ξο υ ν τα μ ικρ ά το υ ς σ κάφ η σ το υ ς ο θ ω μ α ν ικ ο ύ ς κολοσ σ ούς. Σ ε μ ία κλα σ ική ε κ π α ρ α τά ξεω ς μάχη οι π ιθ α ν ό τη τε ς επ ιτυ χ ία ς τ ο υ ς ή τα ν μ η δ α ­μ ιν έ ς κα ι τα π λοία τ ο υ ς θ α κ ιν δ ύ ν ευ α ν να κα τα σ τρ α φ ο ύ ν . Ετσ ι από τα π ρώ τα σ τά δ ια το υ Αγώνα ε ίχ α ν σ τρ α φ ε ί στη χρήσ η τω ν π υρπ ολικώ ν, μ ε ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α ­π ο τε λ έσ μ α τα .

Γ ν ω ρ ίζο ν τα ς ό τ ι ο ι το υ ρ κ ο α ιγ υ π τ ια -

κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ή τα ν α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν ε ς σ το ν κό λπ ο τη ς Α λ ικα ρνα σ σ ού , α κρ ιβώ ς α π έν α ν τ ι από τ η ν Κω, οι τ ρ ε ις να ύα ρ χο ι απ οφ άσ ισ αν να ε π ιτ ε θ ο ύ ν μ ε έ ξ ι π υρ π ο­λ ικά , τα οποία θ α σ υ ν ο δ ε ύ ο ν τα ν από 20 π ο λεμ ικά , ενώ ο υπ όλο ιπ ο ς σ τό λ ο ς θ α α ­κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε σε απ όσ τασ η δ ύ ο ή τρ ιώ ν μιλίων.

Π ρ ά γ μ α τι λ ίγο μ ε τά το μ εσ η μ έρ ι τη ς Κ υ ρ ια κή ς , 24 Α υ γο ύ σ το υ , ο ε λ λ η ν ικ ό ς σ το λ ίσ κο ς ξ ε κ ίν η σ ε μ ε ε υ ν ο ϊκ ό ά ν εμ ο και μ ε τά από δ υό μ ισ ι ώ ρ ες έ φ θ α σ ε σ τον π ο ρ θ μ ό μ ε τα ξ ύ Κω κα ι μ ικ ρ α σ ια τικ ή ς α ­κ τή ς . Ε κε ί σ υ ν ά ν τη σ ε να π ερ ιπ ο λο ύ ν

π λοία επ ιφ υ λ α κ ή ς το υ Τ ο υ ρ κο α ιγυ π τια - κο ύ Σ τό λ ο υ και τα π υρ π ολικά ε π ιτ έ θ η ­καν α νεπ ιτυ χώ ς σε μία φ ρ εγά τα . Σ ε λ ίγο κ α τέφ θ α σ α ν κα ι τα κύ ρ ια σ ώ ματα τω ν α ­ν τίπ α λω ν σ τό λω ν και η σ ύγκρ ο υ σ η γ ε ν ι ­κ ε ύ τ η κ ε . Το σ τεν ό γ έμ ισ ε π λοία τα ο ­π οία α ν τά λλα σ σ α ν α κα τά π α υ σ τα πυρά, ενώ σ τη μάχη π ή ρ ε μ έρ ο ς κα ι το φ ρ ο ύ ­ριο τ η ς Κω κ α ν ο ν ιο β ο λώ ν τα ς τ ο ν Ε λ λ η ­ν ικ ό Σ τό λο . Μ ε τ η ν π ά ρο δο το υ χ ρ ό νο υ ο ά ν εμ ο ς κα ι ο κ υ μ α τισ μ ό ς τη ς θ ά λα σ ­σας α υ ξή θ η κ α ν τό σ ο ώ σ τε λόγω τη ς σ τ ε ν ό τη τ α ς το υ π ο ρ θ μ ο ύ και το υ π λή ­

θ ο υ ς τω ν σ κα φ ώ ν κύ ρ ιο μ έλ η - μα τω ν δ ια φ ό ρ ω ν π λ ο ιά ρ χ ω ν ή τα ν π ερ ισ σ ό τερ ο η α π οφ υγή τω ν σ υ γ κρ ο ύ σ εω ν μ ε φ ίλ ια π λο ία κα ι λ ιγ ό τ ε ρ ο η π ρ ό κ λ η ­ση ζη μ ιώ ν σ το ν ε χ θ ρ ό . Οι συ­γ κ ρ ο ύ σ ε ις ό μω ς τ ε λ ικ ά δ ε ν α ­π ο φ εύ χθ η κ α ν . Α π ο τέλ εσ μ α ή ­τα ν να β υ θ ισ θ ε ί το π υρ π ολικό το υ Ψ α ρ ια νού Α νδ ρ έα Β ο ύ ρ ­λου και να υ π ο σ το ύ ν ε λ α φ ρ έ ς ζη μ ιέ ς α ρ κ ε τά π λοία το υ Τ ο υ ρ κ ο α ιγυ π τια κ ο ύ Σ τό λο υ .Οι Ο θ ω μα νο ί ε ίχ α ν κα ι μια μ ι­κρή επ ιτυ χ ία , ό τα ν κ α τά φ ε - ραν να σ υ λλά β ο υ ν τ ο π υρ π ο ­λ ικ ό το υ Υ δρ α ίο υ Μ ά νεζα , το υ οπ ο ίου μία βολή από τ η ν Κω ε ίχ ε κ ό ψ ε ι το κ α τά ρ τ ι. Τα π λη ­ρώ μα τα , π ά ντω ς, κα ι τω ν δ ύ ο π υρ π ο λικώ ν δ ια σ ώ θ η κα ν από τα π λοία το υ Σ α χ το ύ ρ η και το υ Μ ια ο ύλη .

Η να υμ α χ ία δ ιή ρ κ εσ ε τ ρ ε ι ­σήμισ ι ώ ρ ες κα ι δ ια κ ό π η κ ε κα ­τά τ ις 19.00, μ ε τ ις ε κ α τ έ ρ ω ­θ ε ν α π ώ λ ε ιες να μ η ν ξ ε π ε ρ ­νο ύ ν τ ο υ ς 20 ν εκ ρ ο ύ ς . Μ ε το π έσ ιμο το υ σ κο τα δ ιο ύ οι * *■ Τ ο υ ρ κ ο α ιγύ π τιο ι α π ο σ ύ ρ θ η ­καν σ το εσ ω τε ρ ικ ό το υ κ ό λ ­που τ η ς Α λ ικα ρνα σ σ ού , ενώ οι Ε λ λ η ν ες π α ρ έμ ε ιν α ν ό λη τη ν ύ κ τα μ ε τα ξ ύ Κ α λύμ νου και μ ικ ρ α σ ια τικ ή ς α κ τή ς . Η επ ο ­μ έν η , 25 Α υ γο ύ σ το υ , τ ο υ ς β ρ ή κ ε να κ ιν ο ύ ν τα ι κ ο ν τά σ το β ό ρ ε ιο ά κρ ο τ η ς Κω, σε α να ­μ ο νή εμ φ ά ν ισ η ς το υ ε χ θ ρ ο ύ .Ε π ειδή ό μω ς κ ά τ ι τ έ τ ο ιο δ ε ν σ υ νέβ η κα ι τα υ τό χ ρ ο ν α η έ ­ν τα σ η το υ α ν έμ ο υ α υ ξα ν ό τα ν ,

τ ις π ρ ώ τες β ρ α δ ιν έ ς ώ ρ ες απ οχώ ρησαν κα ι α γ κ υ ρ ο β ό λη σ α ν σ το ν β ο ρ ε ιό τ ε ρ α ε υ ρ ισ κ ό μ εν ο κόλπ ο το υ Γέρο ντα , γ ια να β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ το ν δ ρ ό μ ο το υ α ντιπ ά λο υ π ρο ς τ η ν α π ε ιλ ο ύ μ εν η Σάμο.

Ο μ εγ ά λ ο ς α υ τό ς κό λπ ο ς σ χ η μ α τίζ ε ­τα ι από τη χ ερ σ ό ν η σ ο τ η ς Α λ ικα ρ να σ ­σού και τ ο α κ ρ ω τή ρ ιο το υ Γ έρ ο ν τα και β ρ ίσ κ ετα ι α π έν α ν τι από τα νησ ιά Λ έρ ο ς κα ι Λ ειψ ο ί.

Η ισ τορ ία έ χ ε ι δ ιδ ά ξε ι ό τ ι ό τα ν δ ύ ο α ν τίπ α λο ι σ τό λο ι έχ ο υ ν εμ π λ α κ ε ί σε μία μ ε τα ξ ύ τ ο υ ς σ ύγκρ ου σ η χω ρίς κ α θ ο ρ ι­σ τικό α π ο τέλ εσ μ α , π ιθ α ν ό τα τα θ α επ ι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Δ η μ ή τρ ιο ς Π απανικολής.

Ο Κ ω νσταντίνος Ν ικόδημος σε προχω ρημένη ηλικία μ ε τη σ τολή το υ ναυάρχου.

δ ιώ ξο υ ν μία ά λλη η οπ ο ία “ θ α ξ ε κ α θ α ρ ί­σ ει τα π ρ ά γμα τα » . Ε τσ ι σ υ νέβ η κα ι στη σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η π ερ ίπ τω σ η. Οι ε λ λ η ν ικ ο ί σ τό λ ο ι π α ρ έμ ε ιν α ν σ το α γ κ υ ρ ο β ο λ ιό τ ο υ ς μ έχ ρ ι το μ εσ η μ έρ ι τ η ς 2 8η ς Α υ γ ο ύ ­σ του . Τότε, μ ε τ η ν εμ φ ά ν ισ η μ ερ ικ ώ ν ε ­χ θ ρ ικ ώ ν σ κα φ ώ ν (δ ύ ν α μ η ς α να γνώ ρ ι­σης το υ ο θ ω μ α ν ικ ο ύ σ τόλο υ ), σ ήκω σαν π ανιά κα ι τα κ α τεδ ίω ξα ν μ έχ ρ ι τ η ν Κω. Ε κε ί όμω ς, επ ε ιδ ή ή θ ε λ α ν να α π οφ ύ ­γ ο υ ν τα σ τενά , α ν έκ ο ψ α ν τ η ν π ο ρ εία τ ο υ ς κα ι άρχισ αν να κ ιν ο ύ ν τα ι μ ε τα ξ ύ Κ α λύμ νου κα ι α σ ια τική ς α κ τή ς . Από α υ ­τή τη θ έσ η ε ίδ α ν μ ε τά από λ ίγο να κά ­νο υ ν σ ιγά-σ ιγά τ η ν εμ φ ά ν ισ ή τ ο υ ς τα α­ν τίπ α λα σ κάφ η, τα οπ ο ία όμω ς δ ε ν π ρο ­χω ρούσ α ν α λλά π α ρ έμ ενα ν κ ο ν τά σ την Κω. Ετσ ι μ ε τά τη δύσ η το υ η λ ίο υ τα ε λ ­λ η ν ικ ά π λο ία αναχώ ρησ αν επ ισ τρ έφ ο -

ν τα ς π ρο ς τ ο ν Γέρ οντα .Η μείω ση τ η ς έν τα σ η ς το υ α ν έμ ο υ

κα ι κάπ οια α σ υνεννο ησ ία τω ν Μ ια ο ύ λη κα ι Α νδ ρ ο ύ τσ ο υ μ ε το ν Α π οσ τό λη έγ ι- ναν α ιτία το επ ό μ εν ο πρωί μ ό νο ν 17 π ο­λ εμ ικ ά , μ ε τα ξ ύ α υ τώ ν κα ι ε κ ε ίν α τω ν να υά ρ χω ν και τω ν υπ ονα υ ά ρ χω ν τ η ς Υ ­δ ρ α ς κα ι τω ν Σπ ετσ ώ ν, κα ι π έ ν τ ε π υρ π ο­λ ικά , να β ρ ε θ ο ύ ν α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν α σ το ν κόλπ ο. Τα υπόλο ιπ α υ δ ρ α ιο σ π ετσ ιώ τικ α α ρ μ έν ιζα ν μ ε τα ξ ύ Λ ειψ ώ ν και Φ α ρμα κο - νησ ίου κα ι τα ψ α ρια νά λ ίγο ν ο τ ιό τε ρ α . Ο Ε λ λη ν ικ ό ς Σ τό λ ο ς , λο ιπ όν, ή τα ν χω ρ ι­σ μ ένο ς σε τρ ία μ έρ η , τα οπ ο ία απ είχαν μ ε τα ξ ύ τ ο υ ς α ρ κ ε τά μίλια.

Ετσ ι ε ίχ α ν τα π ρ ά γμ α τα σ τη ν ε λ λ η ν ι­κή π λευ ρ ά ό τα ν , μ ε τ ις π ρ ώ τες α κ τ ίν ε ς το υ η λ ίο υ , φ ά ν η κ ε από τ ο ν Ν ό το να π λη ­σ ιά ζει ο Τ ο υ ρ κ ο α ιγυ π τ ια κ ό ς Σ τό λ ο ς . Α υ ­τή τη φ ο ρ ά οι Ο θ ω μα νο ί ε ν ερ γ ο ύ σ α ν βά σ ει καλά ο ρ γ α ν ω μ έν ο υ σ χεδ ίο υ . Ο λο το βρ ά δ υ β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ τα πανιά α κ ο λ ο υ ­θ ώ ν τα ς από μ α κρ ιά τα χ ρ ισ τια ν ικ ά πλοία, μ ε σ κοπ ό να ε π ιτ ε θ ο ύ ν τ ο πρωί. Ο ε λ α φ ρ ό ς δ υ τ ικ ό ς -β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ό ς ά ν ε ­μ ος τ ο ύ ς ε υ ν ο ο ύ σ ε , ενώ α ν τ ίθ ε τ α ή τα ν κ α τα δ ικ α σ τικ ό ς γ ια τα 22 υ δρα ιο σ π ε- τσ ιώ τικ α σ κάφ η, τα οπ οία το ν ε ίχ α ν ε ν ά ­ν τ ιο κα ι δ ε ν μ π ο ρο ύσ α ν να κ ινη θ ο ύ ν .

Ε κ τ ιμ ώ ντα ς σωστά τη ν κα τά σ τα σ η ο Χ οσ ρ έφ , που ε ίχ ε κα ι τη γ ε ν ικ ή α ρ χη γ ία , χώ ρισ ε σ τα δ ύ ο τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ . Μ ε το ν υπό τ η ν ά μ εσ η δ ιο ίκη σ ή το υ Τ ο υ ρ κ ι­κό Σ τό λ ο θ α κ τυ π ο ύ σ ε τα δ ια σ κο ρπ ι­σ μένα σ το π έλ α γ ο ς ε λ λ η ν ικ ά σ κάφ η, ενώ τα υ τό χ ρ ο ν α ο Α ιγυ π τια κ ό ς θ α ε π ε ­τ ίθ ε τ ο κα ι θ α σ υ ν έ τρ ιβ ε α υ τά που β ρ ί­σ κ ο ν τα ν σ το ν κόλπ ο το υ Γέρ ο ντα .

Ο λα ε ξε λ ίσ σ ο ν τα ν ευ ν ο ϊκ ά γ ια τ ο υ ς σ τό λ ο υ ς τη ς Υ ψ η λή ς Π ύ λη ς , ενώ α ν τ ί­θ ε τ α αγω νία κα ι τα ρ α χ ή έκ α ν α ν τη ν ε μ ­φ άνισ ή τ ο υ ς σ τις επ α ν α σ τα τ ικ έ ς μ ο ίρ ε ς κα ι ε ιδ ικ ά σ τα α κ ίν η τα σ κάφ η. Ο Χ οσ ­ρ έφ ή τα ν τό σ ο σ ίγο υ ρ ο ς γ ια τη ν ίκη το υ ώ σ τε δ ιέ τ α ξ ε τη μ ου σ ική μ π ά ντα τη ς να υ α ρ χ ίδ α ς το υ να π α ίζει. Γρ ά φ ει ο Α ­ν τώ ν ιο ς Α νδ ρ έα Μ ια ο ύ λη ς , ο ο π ο ίο ς ή ­τα ν π αρώ ν σ τη ναυμαχ ία , σ τη ν ισ τορ ία το υ : « Ο θ εν π ερ ί τ η ν α ν α το λ ή ν το υ η λ ί­ου ανύψ ω σ αν οι ε χ θ ρ ο ί τ η ν σ ημ α ία ν τω ν μ ε μ ο υ σ ική ν κα ι μ ε β α ρ β α ρ ικ ο ύ ς α λα ­λ α γ μ ο ύ ς χαράς, δ ιό τ ι ε ίδ α ν η μ ά ς μ ε μ ο ­ν ω μ έν ο υ ς κα ι ε ις π ολλά α ν επ ιτη δ ε ία ν θ έσ ιν τ ο π ο θ ε τη μ έ ν ο υ ς » .

Τ ό τε «μ ίλησ ε» η ν α υ το σ ύ ν η και φ ά ­ν η κ ε η α ξία το υ έμ ψ υ χ ο υ υ λ ικο ύ μ ε το ο ­π οίο ή τα ν σ τελ ε χ ω μ έν α τα ε λ λ η ν ικ ά πλοία. Ε π ειτα από σ ήμα το υ Μ ια ο ύλη και τα 22 σ κάφ η κα τέβ α σ α ν τ ις β ά ρ κ ε ς το υ ς σ τη θά λα σ σ α και σ τη σ υ ν έχ ε ια α υ ­τ έ ς άρχισ αν να τα ρ υ μ ο υ λ κ ο ύ ν , σε μια π ροσ π ά θεια να τα β γ ά λ ο υ ν από τ ο ν κ ό λ ­πο γ ια να σ υ ν α ν τή σ ο υ ν ε υ ν ο ϊκ ό ά ν εμ ο . Ε χ ο ν τα ς υ π ο λο γ ίσ ε ι τη ν απ όσ τασ η σ την οπ οία β ρ ίσ κ ο ν τα ν τα ε χ θ ρ ικ ά π λο ία κα ι β λ έ π ο ν τα ς ό τ ι η κ ίνησ ή τ ο υ ς ή τα ν α ργή , επ ε ιδ ή ο ά ν ε μ ο ς ή τα ν π ολύ α σ θ εν ή ς , το μ εγά λο α υ τό ν α υ τ ικ ό μυα λό τ η ς Υ δ ρ α ς έν ιω σ ε ό τ ι τα ε λ λ η ν ικ ά σ κάφ η θ α π ρ ο ­

λά β α ινα ν να π ε τύ χ ο υ ν τ ο ν σκοπό το υ ς .Χ ω ρ ισ μένο ι σε β ά ρ δ ιε ς ο ι ν α ύ τ ε ς έ-

π ιασαν τα κουπ ιά κα ι σ ιγά-σιγά τα πλοία, δ ε μ έ ν α από τ ις σ κα μ π α β ίες (β ά ρ κ ες ) και μ ε μ α ζεμ έν α τα πανιά, άρχισ αν να κα- τ ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι π ρος τ η ν έ ξ ο δ ο το υ κ ό λ ­που. Ε π ρ ό κ ε ιτο γ ια μια τ ιτά ν ια προσπά­θ ε ια κα θ ώ ς ο ή λ ιο ς α ν έβ α ιν ε κα ι η κα λο ­κα ιρ ινή ζέσ τη , ε ν ισ χ υ μ έν η από τη ν ά­πνοια, κα θ ισ το ύ σ ε τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς α φ ό ρ η ­τ ε ς γ ια τ ο υ ς κω π η λά τες . Οι κόπ ο ι το υ ς ό μ ω ς α ν τα μ ε ίφ θ η κ α ν . Ε νά -ένα τα πλοία έ φ θ α ν α ν σ το σ η μ ε ίο όπου τ ο ελ α φ ρ ύ α­ερ ά κ ι κό λπ ω νε τα π ανιά τ ο υ ς κα ι α μ έ ­σως έσ π ευ δ α ν να σ χη μ α τίσ ο υ ν γρα μ μή μ ά χη ς , κα θ ώ ς ο ι π ρ ώ τες μ π ά λες από τα κα νό ν ια το υ Α ιγυ π τια κο ύ Σ τό λο υ , που π λησ ίαζε, έ π ε φ τα ν κ ο ν τά το υ ς . Τ ό τε το τρ ικ ά τα ρ το «Π οσ ειδώ ν» το υ Σ π ετσ ιώ τη Α νά ρ γυ ρ ο υ Χ α τζη α ν α ρ γ ύ ρ ο υ , που ερ υ - μ ο υ λ κ ε ίτο α κόμ α , σε μια π ρ ο σ π ά θεια να α π ο φ ύ γ ε ι τα α β α θ ή , κ ο ν τά σ τα οπ οία έ ­π λεε , σ υ γ κ ρ ο ύ σ θ η κ ε μ ε ένα π υρπ ο λικό , το υ οπ ο ίου έσπ ασε τ ο επάνω μ έρ ο ς το υ μ εγ ά λ ο υ κ α τα ρ τ ιο ύ , μ ε α π ο τέλ εσ μ α ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς το υ να α ν α γ κ α σ θ ε ί να το ρ ί­ξ ε ι σ τη ν ξη ρ ά . Ο Μ ια ο ύ λ η ς , όμω ς, που π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τη σ κη νή , π λησ ίασε μ ε τ ο π λο ίο το υ το μ π ο υ ρ λό το κα ι έ σ τ ε ι ­λ ε τ ο υ ς ν α ύ τ ε ς το υ , ο ι οποίο ι, α φ ο ύ το υ δ ιό ρ θ ω σ α ν τη ζημιά , το έ φ ε ρ α ν κα ι πάλι κ ο ν τά σ τα υπόλοιπα ελ λ η ν ικ ά πλοία.

Σ ε λ ίγο κα ι τα τ ε λ ε υ τ α ία σκάφη « β ρ ή κα ν α έρ α » και έ τσ ι ο λ ό κ λ η ρ η η υ- δ ρ α ιο σ π ετσ ιώ τικη μ ο ίρ α π ερ ίμ εν ε , έ χ ο ­ν τα ς π α ρ α κ ά μψ ει το α κρ ω τή ρ ιο το υ Γέ­ρ ο ν τα , τ ο υ ς Α ιγύ π τιο υ ς που πλησίαζαν. Σ το μ εγ ά λ ο κ α τά ρ τ ι τ η ς ν α υ α ρ χ ίδ α ς το υ Μ ια ο ύ λη κυ μ ά τ ιζα ν τα σ ιν ιάλα που έ λ ε ­γα ν : « Σ ή μ ερ α ή ν ίκη ή τά φ ο ς μας η θ ά ­λασσα».

Η τα ν λ ίγο π ριν τ ο μ εσ η μ έρ ι ό τα ν ά ρ ­χ ισ ε η μάχη . Τα 17 ε λ λ η ν ικ ά π ο λ εμ ικ ά (τα π υρ π ο λικά ή τα ν τ ο π ο θ ε τη μ έ ν α πίσω το υ ς ) , σε μια γ ρ α μ μ ή από Β ο ρ ρ ά π ρος Ν ό το , δ έ χ ο ν τα ν επ ί τ ρ ε ις ο λ ό κ λ η ρ ε ς ώ­ρ ε ς τα σ υ νεχή π υρά τω ν 50 π ερ ίπ ου ε ­χθρ ικώ ν. Τα α ιγυ π τια κά σ κάφ η π ερ ν ο ύ ­σαν τ ο έν α μ ε τά τ ο ά λλο μπ ρ οσ τά από α υ τή τη γρ α μ μ ή και ά δ ε ια ζα ν τα π υ ρ ο ­β ό λ α τη ς δ ε ξ ιά ς τ ο υ ς π λευ ρ ά ς , γ ια να π ά ρ ο υ ν σ τη σ υ νέχ ε ια σ τρ ο φ ή και να α- δ ε ιά σ ο υ ν κα ι τ η ς α ρ ισ τερ ή ς . Τα υ δρ α ιο - σ π ετσ ιώ τικα α π α ντο ύ σ α ν και έ τσ ι σε λ ί­γο ο λό κ λ η ρ η η π ερ ιο χ ή ε ίχ ε κ α λ υ φ θ ε ί από τ ο υ ς κα π νούς τ η ς π υ ρ ίτ ιδ α ς .

Σ το μ ε τα ξ ύ ο Τ ο υ ρ κ ικό ς Σ τό λ ο ς ε ίχ ε α ρ χ ίσ ει να π ρ ο σ β ά λλ ε ι τα υπόλο ιπ α ε λ ­λ η ν ικ ά π λοία που β ρ ίσ κ ο ν τα ν μ ε τα ξύ Λ ειψ ώ ν και Φ α ρ μ α κο νησ ίου . Τα δ ιά ­σπαρτα, σε μ ικ ρ έ ς ο μ ά δ ες , α υ τά σκάφ η π ροσ π αθούσ αν, όπω ς μ π ο ρ ο ύ σ ε τ ο κα ­θ έν α , να κ ιν η θ ο ύ ν π ρο ς τ ο ν Γ έρ ο ν τα κα ι να ε ν ω θ ο ύ ν μ ε τ ο υ ς σ υ να γω νισ τές το υ ς , ο ι ο π ο ίο ι δ ιέ τρ ε χ α ν μ εγ ά λ ο κ ίν δ υ ­νο. Α υ τό β έβ α ια ή τα ν κ ά τ ι που δ ε ν το ε ­π ιθ υ μ ο ύ σ α ν κ α θ ό λο υ ο ι Ο θ ω μ α νο ί και π ρ ά γμ α τι κ α τά φ ε ρ α ν και έ κ λ ε ισ α ν τ ο ν δ ρ ό μ ο σ τα π ερ ισ σ ότερ α . Η λθ α ν ό μω ς α­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γεώ ργιος Σ α χ το ύ ρ η ς κ α τά τη ναυμαχία του Γέροντα (έρ γο του Peter von Hess).

ν τ ιμ έ τω π ο ι μ ε το ν να ύα ρ χο τω ν Ψ αρώ ν, Α π οσ τό λη , ο ο π ο ίο ς « ...μ ελ α ν ε ιμ ο ν ώ ν (μ α υ ρ ο ν τυ μ έν ο ς ) έ τ ι δ ιά τ ο π ά θ ο ς τη ς π α τρ ίδ ο ς το υ .,.α ν α π ε τά σ α ς τα σ η­μ ε ία ...» , όπω ς γ ρ ά φ ε ι ο Χ α τζη α ν α ρ γ ύ - ρου σ τα « Σ π ετσ ιώ τικά » το υ , έδω σ ε ε ­ν το λ ή σ τα μισά π λοία να κ ιν η θ ο ύ ν π ρος το ν Γέρο ντα , ενώ ο ίδ ιο ς μ ε τα υπόλοιπα σ τά θ η κ ε να α ν τ ιμ ε τω π ίσ ε ι τ ο ν επ ερ χ ό - μ εν ο α ντίπ α λο .

Η δη ό μ ω ς από τ ις 14.00 π ερ ίπ ου ο ά ­ν ε μ ο ς ε ίχ ε μ ε τ α β λ η θ ε ί σ ε α ν α το λ ικ ό - β ο ρ ε ιο α ν α το λ ικ ό κα ι ή τα ν ε υ ν ο ϊκ ό ς γ ια τα ε λ λ η ν ικ ά σ κάφ η. Τ ό τε ο Α π ο σ το λή ς δ ιέ τ α ξ ε τα π υρ π ο λικά να επ ιτεθ ο ύ ν . Π ρ ά γμ α τι ο Ψ α ρ ια νό ς Δ η μ ή τρ ιο ς Παπα- ν ικ ο λ ή ς ό ρ μ η σ ε κ α τ ε υ θ ε ία ν σ τη ν «καπι- τά να » (να υ α ρχ ίδα ) το υ Χ ο σ ρ έφ , η οποία ε ίχ ε π έσ ει σε άπνοια. Ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς τη ς ε ν ε ρ γ ώ ν τα ς έ ξυ π ν α έ ρ ι ξ ε έγ κ α ιρ α στη θ ά λασ σ α τα «κατσαμπάσ ια» τ η ς (μ α κ ρ ά σκάφ η ε ιδ ικ ά γ ια κω πηλασία), τα οποία άρχισ αν να τη ρ υ μ ο υ λ κ ο ύ ν κα ι να τ η ς α λλά ζο υ ν θ έσ η π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ς π ά ντα σ το π υρ π ο λ ικό τα π λευ ρ ά τη ς , από τα ο ­ποία τα π υ ρ ο β ό λα έβ α λ λ α ν σ υνεχώ ς. Τα π υρά τ η ς ή τα ν ε π ιτυ χ η μ έ ν α και τ ο π υρ ­π ο λ ικό δ έ χ θ η κ ε α ρ κ ε τά π λή γμ α τα , ένα από τα οπ ο ία το ύ έσπ ασ ε τ ο μ π ροσ τινό κ α τά ρ τ ι. Α ν α γ κά σ τη κ ε τ ό τ ε ο Π απ ανικο- λ ή ς να το υ β ά λ ε ι φ ω τιά κα ι να τ ο εγκ α - τα λ ε ίψ ε ι, ενώ ο ίδ ιο ς κα ι τ ο π λήρω μά το υ μ ό λ ις μ π ό ρ εσ α ν να σ ω θ ο ύ ν μ ε τα - β α ίν ο ν τα ς σ το μ π ο υ ρ λό το το υ Κ ω νσ τα ­ν τ ίν ο υ Ν ικ ό δ η μ ο υ που α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε . Και α υ τό ό μω ς δ έ χ θ η κ ε τα εχ θ ρ ικ ά π υ­ρά και α ν α γ κ ά σ τη κ ε να α π ο μ α κ ρ υ ν θ ε ί μ ε σ ο β α ρ ές β λ ά β ες .

Ο π ω σ δή π ο τε η ψ α ρ ια νή επ ίθ εσ η , π αρά τ η ν α π οτυ χ ία τη ς , π ρ ο κ ά λ εσ ε σ ύγ­χυσ η σ τις το υ ρ κ ικ έ ς γ ρ α μ μ ές . Τη σ ύ γχ υ ­ση α υ τή ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ τ η κ α ν τα π υ ρ π ο λι­κά τω ν ά λλω ν δ ύ ο νησ ιώ ν και ε ξα π έ λ υ ­σαν τ ις ε π ιθ έ σ ε ις το υ ς . Π ρ ώ το ς ο Υ­δ ρ α ίο ς Ιω ά ννη ς Μ α τρ ό ζ ο ς κ ό λ λ η σ ε το π λοίο το υ σε έν α μ εγ ά λ ο β ρ ίκ ι, α λλά σ τη ν υ π ή νεμ η π λευ ρ ά το υ , μ ε α π ο τέ λ ε ­σμα να μ π ο ρ έσ ο υ ν ο ι Τ ο ύ ρ κο ι να σ β ή ­σ ουν τη φ ω τιά π ριν π ά ρ ε ι δ ια σ τά σ ε ις και να α π ο μ α κρ ύ νο υ ν το π υρπ ολικό . Σ το ί­δ ιο σ κά φ ο ς α μ έσ ω ς μ ε τά ε π ιτ έ θ η κ ε ο ε ­π ίσης Υ δ ρ α ίο ς Α ν δ ρ έα ς Π ιπ ίνος, α λλά μ ε μια ε χ θ ρ ικ ή σ φαίρα τ ο ν τρ α υ μ ά τ ισ ε σ οβαρά και τ ο π λήρω μά το υ , α φ ο ύ έ β α ­λ ε φ ω τιά σ το π υρ π ο λικό , π ρ ό λα β ε να γ λ ιτώ σ ε ι μαζί μ ε τ ο ν κ τυ π η μ έν ο κ α π ετά ­ν ιο το υ σ το π λο ίο το υ Κ ρ ιεζή , όπου ή δ η ε ίχ ε β ρ ε ι κ α τα φ ύ γ ιο κα ι ο Μ α τρ ό ζ ο ς μ ε το δ ικ ό το υ π λήρω μα. Τρ ίτο μ π ο υ ρ λό το ε π ιτ έ θ η κ ε α μ έσ ω ς μ ε τά σ το ίδ ιο βρ ίκι. Η τα ν τ ο τρ ικ ά τα ρ το το υ Σ π ετσ ιώ τη Λ ά ­ζα ρου Μ ο υσ ού , ο ο π ο ίο ς κ α τό ρ θ ω σ ε να τ ο ρ ίξ ε ι σ το κ έ ν τ ρ ο το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ π λο ί­ου κα ι να το υ β ά λ ε ι φ ω τιά . Β ιά σ τη κ ε ό ­μω ς κα ι ο ι Τ ο ύρ κο ι, π αρά τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι η φ ω τιά ε ίχ ε μ ε τ α δ ο θ ε ί κα ι σ το σ κά φ ο ς το υ ς , κ α τά φ ε ρ α ν να τη σ β ή σ ο υν και να α π ο μ α κρ ύ νο υ ν το φ λ ε γ ό μ ε ν ο σ π ετσ ιώ ­τ ικ ο , που έ τσ ι κ ά η κ ε άσκοπα. Εδώ θ α

π ρ έπ ε ι να ε ιπ ω θ ε ί ό τ ι ο π ω σ δή π ο τε η τρ ιπ λή α υ τή α π όκρο υσ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν επ ιθ έσ εω ν α π ο τέ λ εσ ε μ εγ ά λ η επ ιτυ χ ία το υ το υ ρ κ ικ ο ύ π λη ρ ώ μ α το ς .

Ο ι σ υ ν εχ ε ίς , έσ τω και α π ο τυ χ η μ έ ­ν ες , ε π ιθ έσ ε ις τω ν π υρ π ο λικώ ν σ υ ν έ τε ι- να ν σ το να χα λα ρώ σ ει π ροσω ρινά η ο θ ω ­μ α ν ική π ίεσ η και έ τσ ι τα σ κά φ η τω ν επ α ­να σ τα τώ ν κ α τά φ ε ρ α ν να ε ν ω θ ο ύ ν σ χη­μ α τ ίζ ο ν τα ς μια γρ α μ μ ή που ξε κ ιν ο ύ σ ε από τ ο ν Γ έρ ο ν τα κα ι έ φ θ α ν ε σ χ εδ ό ν μ έ ­χ ρ ι τη Λ έρ ο .

Δ ε ίχ ν ο ν τα ς π είσ μα κα ι ε π ιθ ε τ ικ ό π νεύ μ α ά γνω σ τα μ έχ ρ ι τ ό τ ε κα ι έ χ ο ν τα ς π ά ρ ε ι θ ά ρ ρ ο ς από τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς α π ο τυ ­χ ίε ς , ο ι δ ύ ο ο θ ω μ α ν ικ ο ί σ τόλο ι, που ε ί ­χαν κα ι α υ το ί ε ν ω θ ε ί, ε π α ν ή λ θ α ν ρ ίχ νο ­ν τα ς το β ά ρ ο ς τ ο υ ς σ το κ έ ν τρ ο τη ς ε λ ­

λ η ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς . Η μάχη κ ο ρ υ φ ώ θ η - κε . Π ερ ισ σ ό τερ α από 150 π λο ία έ π λ εα ν σε ε κ ε ίν ο τ ο σ τεν ό μ έρ ο ς α ν τα λλά σ σ ο ­ν τα ς κ α ν ο ν ιές , ενώ ο ι καπ νο ί τ η ς μ ά χη ς ε ίχα ν σ κεπ ά σ ει τ η ν π ερ ιο χ ή . Ζ η μ ιέ ς ά ρ ­χ ισαν να σ η μ ε ιώ ν ο ν τα ι σ τα δ ιά φ ο ρ α σ κάφ η κα ι τ ις σ ο β α ρ ό τε ρ ε ς τ ις υπ έσ τη τ ο « Α θηνά » . Η υ π ο να υ α ρ χίδ α το υ Σα- χ το ύ ρ η δ έ χ θ η κ ε δ έ κ α π λή γμ α τα , ένα από τα οποία τ ή ς δ ια π έρ α σ ε τ ο μ εγά λο κ α τά ρ τ ι κα ι έ τσ ι α ν α γ κ ά σ τη κ ε , π ροσω ρι­νά, να ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι τ ο ν αγώ να.

Τ ό τε μέσ α σ το υ ς κα π νο ύ ς φ ά ν η κ ε να κ υ μ α τ ίζ ε ι σ το ψ ηλό κ α τά ρ τ ι τ η ς ν α υ α ρ ­χ ίδ α ς το υ Μ ια ο ύ λη τ ο ισ το ρ ικό σ ήμα π ρος τα π υρ π ολικά : « Μ ε τη β ο ή θ ε ια το υ σ τα υ ρ ο ύ ε π ιτ ε θ ε ίτ ε .» . Π ρ ά γ μ α τι σε λ ίγο ο Υ δ ρ α ίο ς Γεώ ργιος Θ εο χ ά ρ η ς κ α τά φ ε -

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρ ε να κ ο λ λή σ ε ι τ ο π λο ίο το υ σ ε μια τ υ ­νη σ ια κή φ ρ ε γ ά τα τω ν 46 π υροβόλω ν. Π έρ α σ ε ό μ ω ς μισή ώ ρα κα ι τ ο σ κά φ ο ς ε ίχ ε α ρ χ ίσ ει να κ α ίγ ε τα ι κα ι να κα π ν ίζει μ ό νο σε έν α μ έ ρ ο ς τ η ς π λώ ρης, επ ε ιδ ή ο ά ν εμ ο ς δ ε ν ε υ ν ο ο ύ σ ε τ η ν επ έκ τα σ η τ η ς φ ω τιά ς . Τ α υ τό χρ ο να ό σ ο ι από το π λήρω μα δ ε ν ε ίχα ν π έσ ει σ τη θά λα σ σ α γ ια να σ ω θ ο ύν π ρο σ π α θ ο ύ σ α ν-μ ε ε π ικ ε ­φ α λή ς τ ο ν κ υ β ε ρ ν ή τη -ν α τη σβήσουν. Ο Μ ια ο ύ λ η ς , όμω ς, π ου π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τα δ ια δ ρ α μ α τιζό μ εν α , έδ ω σ ε ε ν το λ ή σ το ν σ υ ν το π ίτη το υ Γεώ ργιο Β α τικ ιώ τη να ε π ιτ ε θ ε ί κα ι α υ τό ς . Χ ω ρίς μ εγ ά λ ο κ ίν ­δ υνο , α φ ο ύ τα υπ όλο ιπ α ο θ ω μ α ν ικ ά π λοία ε ίχα ν α π ο μ α κ ρ υ ν θ ε ί κα ι ε ίχα ν α ­φ ή σ ε ι τη φ ρ ε γ ά τα μ ό ν η τη ς , ο Υ δ ρ α ίο ς ο δ ή γη σ ε τ ο π υρ π ο λ ικό το υ σ τα π ρ ο σ ή ­ν εμ α το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ και το υ έ β α λ ε φω τιά . Η ώ ρα ή τα ν 18.30 ό τα ν ο ι φ λ ό γ ε ς έ φ θ α ­σαν σ τη ν π υ ρ ιτ ιδ α π ο θ ή κ η και τ ο π λο ίο α ν α τ ιν ά χ θ η κ ε « με έ ν α ν μ εγ α λ ώ τα το ν κα ι α π α ρ α δ ε ιγ μ ά τ ισ το ν κ ρ ό το ν ό σ τις δ ε ν η κ ο ύ σ θ η ά λ λ ο τε » , όπω ς α ν α γ ρ ά φ ε ­

τα ι σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιο το υ « Α θηνά » . Από το υ ς 1000 ά ν δ ρ ες , π λήρω μ α κα ι σ τρ α ­τ ιώ τε ς , ε λ ά χ ισ το ι σ ώ θ η κα ν και ο ι π ερ ισ ­σ ό τε ρ ο ι από α υ το ύ ς , μ ε τα ξ ύ τω ν οπ οίω ν ή τα ν κα ι ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς , σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν α ιχμά λω το ι. Ο ι Ε λ λ η ν ες ε ίχ α ν δ ύ ο ν ε ­κ ρ ο ύ ς κα ι π έ ν τ ε τρ α υ μ α τ ίε ς σ το π υρπ ο­λ ικ ό το υ Θ εο χ ά ρ η .

Η α ν α τ ίν α ξη τ η ς φ ρ ε γ ά τα ς σ ήμ α νε κα ι τη λ ή ξη τ η ς να υ μ α χ ία ς . Μ ε σ π ασ μέ­να ν εύ ρ α κα ι κ α τα ρ ρ α κ ω μ έν ο η θ ικ ό οι Τ ο υ ρ κ ο α ιγύ π τιο ι τρ α β ή χ τη κ α ν , η τ τ η μ έ - νοι, π ρ ο ς τ ο ν Ν ό το , π ρο ς τ ο μ έρ ο ς από όπ ου το πρωί ε ίχ α ν ε μ φ α ν ισ θ ε ί μ ε φ ιλ ο ­δ ο ξ ία κα ι π ίσ τη ό τ ι ε π ιτ έ λ ο υ ς θ α σ υνέ- τρ ιβ α ν τ ο υ ς ρ α γ ιά δ ες . Οι ν ικ η τ έ ς μ ε τη σ ειρά τ ο υ ς π α ρ έμ ε ιν α ν σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς σ ύ γκρ ο υ σ η ς , ε κ τ ό ς από α υ το ύ ς που τα π λο ία τ ο υ ς χ ρ ε ιά ζ ο ν τα ν ε π ισ κ ευ ές κα ι τρ ά β η ξα ν γ ια τη Σάμο.

Α υ τή ή τα ν η π ερ ίφ η μ η να υ μ α χ ία το υ Γέρο ντα . Η τα ν ό μω ς β έβ α ιο ό τ ι ο ι ο θ ω ­μ α ν ικ ές δ υ ν ά μ ε ις , ε φ ό σ ο ν δ ε ν ε γ κ α τ έ - λ ε ιπ α ν τ η ν π ερ ιο χ ή , δ ε ν ε γ κ α τέ λ ε ιπ α ν

και τα σ χέδ ιά τ ο υ ς γ ια κα τά λ η ψ η τη ς Σ ά μ ου . Π ρ ά γ μ α τι το α π ό γ ευ μ α τ η ς 5 ης Σ ε π τε μ β ρ ίο υ έκ α ν α ν π άλι τ η ν ε μ φ ά ν ι­σή τ ο υ ς από τ ο μ έρ ο ς τ η ς Κ α λύμνου , έ ­χ ο ν τα ς μαζί τ ο υ ς κα ι τα μ ε τα γ ω γ ικ ά μ ε τα σ τρ α τεύ μ α τα .

Ο Τ ρ ινήσ ιο ς Σ τό λ ο ς , μ ε 61 μόνο π λο ία σ τη δ ύ να μ ή το υ , οπ ισ θοχώ ρησ ε μ έχ ρ ι τη Σ ά μ ο και ε κ ε ί τ η ν ε π ό μ ε ν η 6 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ σ χ η μ ά τισ ε α μ υ ν τ ικ ή γρ α μ μ ή που ξ ε κ ιν ο ύ σ ε από τ ο ν Μ αρα- θ ό κ α μ π ο κα ι έ φ θ α ν ε μ έχ ρ ι τη μ ικ ρ α ­σ ια τική α κ τή . Οι Τ ο υ ρ κο α ιγύ π τιο ι, αν κα ι έφ θ α σ α ν σ ύ ν το μ α α π έν α ν τι από τη γ ρ α μ μ ή α υ τή , δ ε ν έ δ ε ιξ α ν δ ιά θ εσ η να τ η ν π ροσβάλουν.

Η ν ύ κ τα π έρ α σ ε γ ε μ ά τη αγω νία γ ια τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς τ η ς Σ ά μ ο υ , ο ι οπ ο ίο ι φ ο β ο ύ ν τα ν ό τ ι ε π ίκ ε ιτα ι ε χ θ ρ ικ ή από­βαση. Λ ίγο π ριν ξη μ ε ρ ώ σ ε ι ξέσ π α σ ε ι­σ χ υ ρ ό τα τη κ α τα ιγ ίδ α σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν η από δ υ ν α τό βορ ιά . Ο Τ ο υ ρ κο α ιγυ π τια - κ ό ς Σ τό λ ο ς δ ια λ ύ θ η κ ε . Τα μ ετα γ ω γ ικ ά το υ κ α τ έ φ υ γ α ν σ τη ν Α λ ικα ρνα σ σ ό για να σ ω θ ούν , ενώ τα π ο λ εμ ικ ά έ μ ε ιν α ν σ τα π ανιά π ρ οσ π α θώ ντα ς, μά τα ια , να δ ια τη ρ ή σ ο υ ν τ ις θ έ σ ε ις το υ ς . Δ ύο φ ρ ε ­γ ά τ ε ς επ έσ τρ ε ψ α ν σ τη ν Κω γ ια να δ ιο ρ ­θ ώ σ ο υ ν τα σπασ μένα τ ο υ ς κα τά ρ τ ια . Γρ ά φ ει ο Κ. Ν ικ ό δ η μ ο ς σ τα « Α π ο μ νη μ ο ­ν ε ύ μ α τ α ε κ σ τρ α τε ιώ ν και να υμ α χ ιώ ν το υ Ε λ λη ν ικ ο ύ Σ τό λο υ » : « ...Τ η ν η μ έ ­ραν ε κ ε ίν η ν ε ίπ ο ν κ α τ ’ ε μ α υ τό ν : ας α- ν α π έμ ψ ω μ εν ύ μ ν ο ν π ρ ο ς τ ο ν θ ε ό ν η ­μώ ν. .. Α υ τό ς ε κ το υ θ ρ ό ν ο υ το υ οπ οίου ε κ π ο ρ εύ ο ν τα ι ασ τραπ α ί κα ι β ρ ο ν τα ί, δ ιεσ κόρ π ισ ε τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς η μ ώ ν ε ν μ έ ­σω θ α λά σ σ η ς και ε λ ύ τρ ω σ ε δ ιά θ α ύ μ α ­τ ο ς α υ το ύ τ η ν Σ ά μον» . Ο μω ς και τα ε λ ­λ η ν ικ ά κα ρ ά β ια α ν α γ κ ά σ θ η κ α ν να ζη ­τή σ ο υ ν ασ φ α λή α γ κ υ ρ ο β ό λ ια , ε κ τό ς από λ ίγα π ου έ μ ε ιν α ν σ το π έλ α γ ο ς γ ια να π α ρ α τη ρ ο ύ ν τ ις κ ιν ή σ ε ις το υ ε ­

χ θ ρ ο ύ .Η θ α λα σ σ ο τα ρ α χ ή κ ρ ά τη σ ε τ ρ ε ις η ­

μ έ ρ ες . Ε τσ ι α π ο γ ο η τε υ μ έ ν ο ι ο ι Τ ο υ ρ κο - α ιγύ π τιο ι απ οφ άσ ισ αν να ε γ κ α τα λ ε ί- ψ ο υ ν τ η ν επ ιχείρη σ η . Α φ ού π ρώ τα π ρ ο ­σ έγγ ισ α ν τη Μ ύ κο νο π έρ α σ α ν από τη ν Ικαρ ία , κ ο ν τά σ τη ν οπ ο ία ε ίχα ν μια δ υ ν α ­τή σ ύγκρ ου σ η μ ε μ ερ ικ ά υ δρ α ίικ α σ κά­φ η , κα ι σ τη σ υ νέχ ε ια μέσ ω το υ Σ τε ν ο ύ τ η ς Χ ίου έβ α λ α ν πλώ ρη γ ια τη Μ υ τ ιλ ή ­νη .

Τα π ο λ εμ ικ ά τω ν επ α να σ τα τώ ν το ύ ς α κο λο υ θ ο ύ σ α ν . Ο ι τ ρ ε ις Ε λ λ η ν ες να ύ ­α ρχο ι ή τα ν α π οφ α σ ισ μένο ι να δώ σ ουν έν α τ ε λ ε υ τ α ίο κ τύ π η μ α ώ σ τε να ε ξα φ α - ν ισ θ ε ί κ ά θ ε π ιθ α νή δ ιά θ εσ η γ ια επ α νά ­ληψ η τ η ς π ρ ο σ π ά θεια ς κ α τά λ η ψ η ς τη ς Σ ά μ ου . Γύρω σ τα μ εσ ά ν υ κ τα τ η ς 24ης π ρο ς τ η ν 25η Σ ε π τε μ β ρ ίο υ ο ι π υρ π ο λη ­τ έ ς Δ η μ ή τρ ιο ς Κ α λ ο γ ιά ν νη ς από τ η ν Υ ­δ ρ α και Κ ω νσ τα ν τίνο ς Ν ικ ό δ η μ ο ς από τα Ψ α ρά κ α τά φ ε ρ α ν να κά ψ ο υ ν ένα βρί- κι κα ι μ ία κ ο ρ β έ τ α β ό ρ ε ια τω ν Ο ινου- σών, ενώ λ ίγο α ρ γ ό τε ρ α μ ό λ ις α π έτυ χ ε σ το ίδ ιο ε γ χ ε ίρ η μ α μ ε μια ά λλη κ ο ρ β έ τα ο Ρ ομ π ότσ ης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α υ τή ή τα ν κα ι η τ ε λ ε υ τ α ία π ράξη το υ αγώ να γ ια τη σ ω τηρ ία τ η ς Σ ά μου . Οι ο θ ω μ α ν ικ ο ί σ τό λ ο ι β ρ ή κ α ν π ροσω ρινά κ α τα φ ύ γ ιο σ τη Μ υ τιλ ή ν η , από όπ ου λ ίγο α ρ γ ό τε ρ α ο Τ ο υ ρ κ ικ ό ς έπ λ ευ σ ε στα Δ α ρ δ α ν έλ ια κα ι ο Α ιγυ π τια κ ό ς σ τη ν Κω. Το νη σ ί το υ Π υ θ α γό ρ α ε ίχ ε σ ω θεί.

Ε τσ ι τ ε λ ε ίω σ ε ο δ ίμ η ν ο ς α γώ νας στα ν ερ ά το υ α ν α το λ ικ ο ύ Α ιγα ίο υ , που έπ α ­θ λ ό το υ ή τα ν η κ α τα σ τρ ο φ ή ή ό χ ι ε ν ό ς α κό μ α χ ρ ισ τια ν ικ ο ύ νησ ιού . Η Σ ά μ ο ς ο ­φ ε ίλ ε ι π ολλά , π άρα π ολλά , σ το υ ς η ρω ι­κ ο ύ ς ε κ ε ίν ο υ ς ν α υ μ ά χ ο υ ς τω ν τρ ιώ ν ν η ­σιών. Δ ε ν σ υ μ π ερ ιλ ή φ θ η κ ε σ τα εδ ά φ η τα οπ ο ία λ ίγα χ ρ ό ν ια α ρ γ ό τε ρ α α π ε τέ λ ε - σαν τ ο π ρ ώ το ε λ ε ύ θ ε ρ ο ε λ λ η ν ικ ό κρ ά ­το ς . Το 1832 ό μ ω ς ο σ ο υ λ τά ν ο ς Μ αχ- μ ο ύ τ Β ’ α ν α γ κ ά σ θ η κ ε να α να γνω ρ ίσ ει ω ς α υ τό ν ο μ η π ο λ ιτε ία τ η ν « Η γεμ ο ν ία τη ς Σ ά μ ο υ » , μ ε η γ ε μ ό ν α χρ ισ τια νό που δ ιο ρ ιζό τα ν από τ η ν Υ ψ ηλή Π ύλη . Κάτω από α υ τό τ ο κ α θ εσ τώ ς π έρ α σ ε τ ο νησ ί τα ε π ό μ εν α ο γ δ ό ν τα χρ ό ν ια . Το 1912, με α ρ χη γό τ ο ν Θ ε μ ισ το κ λ ή Σ ο φ ο ύ λ η , επ α ­ν α σ τά τη σ ε ε ν α ν τ ίο ν τω ν Τ ο ύρ κω ν και σ τις 2 Μ α ρ τίο υ 1913 έ γ ιν ε η ο ρ ισ τική και επ ίσ ημ η ένω σ ή τ η ς μ ε τ η ν Ε λλάδα.

Α ς ε π ισ τρ έ φ ο υ μ ε ό μ ω ς σ τις ν α υ τ ι­κ έ ς επ ιχ ε ιρ ή σ εις που π ερ ιγρ ά ψ α μ ε. Η όλη δ ιε ξα γ ω γ ή τ ο υ ς από τ η ν π λευ ρ ά τω ν επ α να σ τα τώ ν δ ε ν μ π ο ρ ε ί να π ροκα- λ έ σ ε ι π αρά μ ό ν ο ν τ ο ν θ α υ μ α σ μ ό . Παρά τ η ν π ολυα ρ χ ία που επ ικ ρ α το ύ σ ε , κα ­θ ώ ς, όπω ς έ χ ε ι α ν α φ ε ρ θ ε ί, τ ο κ ά θ ε νησ ί ε ίχ ε τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς το υ α ρ χ η γ ο ύ ς κα ι ο ι α ­π οφ ά σ εις γ ια τ ις κ ιν ή σ ε ις το υ Τρ ινήσ ιου Σ τό λ ο υ λ α μ β ά ν ο ν τα ν σ υλλο γ ικά , ο ι ε ­ν έ ρ γ ε ιε ς τω ν επ ιμ έ ρ ο υ ς δ υ ν ά μ εω ν ή τα ν σ χεδ όν ά ψ ο γ ες κα ι η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς συ­ν εν ν ό η σ η πολύ καλή . Α π ο τέ λ ε σ μ α ή τα ν ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ιές τ ο υ ς να ε π ιβ ρ α β ε υ θ ο ύ ν μ ε σ υ ν εχ ε ίς ν ίκ ε ς , ο ι ο π ο ίες ε κ τ ό ς τη ς π ο ιο τ ικ ή ς υ π ερ ο χ ή ς τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν π λη ρ ω μ ά τω ν ο φ ε ίλ ο ν τα ν σε τ ε ρ ά σ τ ιο β α θ μ ό σ τη χρήσ η τω ν π υρπολικώ ν. Δ ύο φ ρ ε γ ά τ ε ς , δ ύ ο κ ο ρ β έ τ ε ς κα ι δ ύ ο βρ ίκ ια έγ ιν α ν β ο ρ ά τ η ς φ ω τιά ς . Ε κε ίνο π ου βά ­ρ υ ν ε σ τη ν ε ξ έ λ ι ξ η τω ν επ ιχ ε ιρ ή σ εω ν π ε ­ρ ισ σ ό τερ ο κα ι από τη σ τρ α τ ιω τ ικ ή α ξία α υ τώ ν τω ν σ κα φ ώ ν και από τ η ν α π ώ λεια τό σ ω ν α νθρ ώ π ινω ν ζωών, ή τα ν η ψ υχ ική φ ό ρ τισ η τω ν ο θ ω μ α ν ικώ ν π λη ρ ω μ ά τω ν κα ι ο τρ ό μ ο ς π ου τ ο υ ς ε ν έ π ν ε ε η ε μ φ ά ­νιση κα ι μ ό νο ν τω ν μπουρλότω ν. Μ ε το η θ ικ ό χα μη λό κα ι α ν ίκα νο ι, σ υ νή θ ω ς , να τα σ τα μ α τή σ ο υ ν Τ ο ύ ρ κο ι κα ι Α ιγύ π τιο ι υ π οχω ρούσ α ν π ρ ο σ φ έρ ο ν τα ς ν ίκ ε ς σ το υ ς Ε λ λη ν ες . Β έβ α ια δ ε ν ή τα ν ό λ ε ς οι π ρ ο σ π ά θ ε ιες τω ν π υρ π ο λικώ ν ε π ιτυ ­χ η μ έ ν ε ς . Σ η μ ε ιώ θ η κ α ν κα ι α π ο τυ χ ίες , κα θ ώ ς και π ερ ιπ τώ σ εις π ρ ο σ π ά θ εια ς α­π ο φ υ γ ή ς τ η ς σ υ μ μ ε το χ ή ς σ τις ε π ιθ έ ­σ εις . Η τύ χ η που π ερ ίμ εν ε τ ο υ ς α ιχ μ ά ­λ ω το υ ς π υ ρ π ο λ η τέ ς ή τα ν τρ ο μ ερ ή . Τον Γεώ ργιο Π α ξινό , που α ιχ μ α λ ω τίσ θ η κ ε τ ο ν Μ ά ιο το υ 1821 έ ξω από τ η ν Π ά τρα κα τά τ η ν π ρ ο σ π ά θ ειά το υ να κά ψ ει ε ­χ θ ρ ικ ά πλοία , ο ι Τ ο ύ ρ κο ι το ν έκ α ψ α ν ζω ­ν τα ν ό σ το κα τά σ τρ ω μ α τ η ς να υ α ρ χ ίδ α ς

τ ο υ ς κα ι σ τη σ υ ν έχ ε ια κρ έμ α σ α ν το σώ­μα το υ από τα τ ε ίχ η το υ κά σ τρ ο υ τη ς Ν α υ π ά κτο υ . Η τα ν λο ιπ ό ν φ υ σ ικό κα ι α υ ­τ ο ί α κό μ α ο ι α τρ ό μ η τ ο ι ά ν δ ρ ε ς να δ ε ι ­λ ιά ζο υ ν π ρόσκαιρα .

Η κ ο ρ υ φ α ία σ τιγμ ή σ ε α υ τό ν τ ο ν δί- μηνο αγώ να ή τα ν η να υ μ α χ ία το υ Γέρο ­ν τα . Και ή τα ν η κο ρ υ φ α ία όχι γ ια τ ο π λή ­θ ο ς τω ν κ α τα σ τρ α φ έν τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν π λο ίω ν (π υ ρ π ο λ ή θ η κ ε μόνο μια φ ρ ε γ ά ­τα ), α λλά επ ε ιδ ή τα σ ιτο κ ά ρ α β α α ν τ ιμ ε ­τώ π ισ αν επ ί μ α κρ ό ν σε μάχη ε κ π αρατά - ξ ε ω ς (τη μ ε γ α λ ύ τε ρ η το υ Αγώνα) τ ο ν ε ­νω μ ένο Τ ο υ ρ κ ο α ιγυ π τια κ ό Σ τό λο , μ ε α ­π ό λυ τη επ ιτυ χ ία . Οι ε λ ιγ μ ο ί τω ν ε λ λ η ν ι­κώ ν σ τολ ίσ κω ν σ ε μια κα τά σ τα σ η α β έ ­βαιη κα ι επ ικ ίν δ υ ν η , μ ε άπ νοια ή ε ν ά ν τ ιο ά ν εμ ο , ή τα ν θ α υ μ ά σ ιο ι κα ι α π ο τέλ εσ α ν τη βάση επάνω σ τη ν οπ οία σ τη ρ ίχ θ η κ ε η α να τρ ο π ή τ η ς α ρ χ ικ ή ς δ υ σ μ εν ο ύ ς κα ­τά σ τα σ η ς , που ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε κα ι μ ε τα - τρ ά π η κ ε σε ν ίκ η μ ε τ η ν επ ίθ εσ η τω ν π υρπ ολικώ ν. Π ά ντω ς θ α π ρ έπ ε ι να α να ­φ ε ρ θ ε ί ό τ ι μ ερ ικ ο ί π λο ίαρχο ι, από ε κ ε ί ­ν ο υ ς που β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ το β ο ρ ε ιό τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς , α π έ ­φ υ γ α ν η θ ε λ η μ έ ν α να π ά ρ ο υ ν μ έρ ο ς στη σ ύ γκρ ο υ σ η κα ι ό τα ν ο ι σ υνα γω νισ τές το υ ς έσ π ευ δ α ν σ τη ν κα ρ δ ιά τη ς μά χη ς, α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ α ν π ρο ς τ η ν π λευ ρ ά τη ς Σ ά μ ου . Ε υτυχώ ς ή τα ν λ ίγο ι. Και α υ τή το υ ς η ε ν έ ρ γ ε ια ή τα ν έν α από τα α π ο τε ­λ έσ μ α τα το υ τρ ό π ο υ μ ε τ ο ν οπ ο ίο ή τα ν δ η μ ιο υ ρ γ η μ έ ν ο ι ο ι ε π α ν α σ τα τικ ο ί σ τό ­λ ο ι κα ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ό π α ρ ά δ ε ιγ μ α το υ α ν ε ξ ά ρ τ η το υ π ν ε ύ μ α το ς το υ κ ά θ ε κ υ ­β ε ρ ν ή τη , το υ οπ ο ίου η υπ α κοή σ τα κ ε - λ εύ σ μ α τα το υ α ρ χη γο ύ ε ξ α ρ τ ά τ ο βασ ι­κά από τ η ν καλή το υ θ έλ η σ η .

Από τ η ν π λευ ρ ά τ ο υ ς ο ι Τ ο ύ ρ κο ι ε- π έ δ ε ιξα ν , σε α υ τό ν τ ο ν δ ίμ η ν ο αγώνα, π ερ ισ σ ό τερ η ε π ιθ ε τ ικ ό τ η τ α κα ι επ ιμ ο νή γ ια τ η ν ε π ίτ ε υ ξη τω ν σ τόχω ν από όσο σ υ νή θ ω ς . Επίσης το σ χέδ ιο το υ ν α υ ά ρ ­χου τ ο υ ς γ ια τη να υ μ α χ ία το υ Γ έρ ο ν τα ή ­τα ν κ α λ ο μ ε λ ε τη μ έ ν ο , ενώ και μ ερ ικ ο ί, μ εμ ο ν ω μ έν ο ι, κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς σ κα φ ώ ν έ δ ε ι ­ξα ν ψ υ χρ α ιμ ία κα ι σ η μ α ν τ ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς α ρ ε τ έ ς . Γ εν ικά π ά ντω ς η εμ φ ά ν ισ η το υ σ τό λο υ τ η ς Η μ ισ ελή νο υ μ ό νο ν καλή δ ε ν ήταν. Μ ε τά τ η ν π ρ ό σ φ α τη κα ι πολύ επ ι­τ υ χ η μ έ ν η , γ ια τ η ν το υ ρ κ ικ ή π λευ ρ ά , ε ­π ιχείρησ η ε ν α ν τ ίο ν τω ν Ψ αρώ ν φ α ίν ε τα ι α κ α τα ν ό η το τ ο γ εγ ο ν ό ς ό τ ι η επ ιτυ χ ία α υ τή δ ε ν σ τά θ η κ ε δ υ ν α τό να επ α να λη - φ θ ε ί μ ε τη ν , π λη σ ιέσ τα τη σ τις μ ικρα σ ια ­τ ικ έ ς α κ τ έ ς , Σάμο.

Από τ ο ν π ο λ υ δ ια φ η μ ισ μ έν ο Α ιγυ ­π τια κό Σ τό λο , μ ε τ ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς Ε υρω ­π α ίο υ ς α ξ ιω μ α τικ ο ύ ς , θ α π ε ρ ίμ ε ν ε κά ­π ο ιος π ερ ισ σ ό τερ α π ρ ά γμ α τα . Σ ε α υ τή το υ όμω ς τ η ν π ρώ τη σ υ μ μ ε το χ ή σ το ν α ­γώ να ε ν α ν τ ίο ν τω ν επ α να σ τα τώ ν δ ε ν π ρ ο σ έφ ε ρ ε τ ίπ ο τα που να δ ικ α ιο λ ο γ ε ί τη φ ή μ η το υ . Υ π ήρχε, β έβ α ια , μ ε γ α λ ύ τ ε ­ρη π ε ιθ α ρ χ ία σ τις τ ά ξ ε ις το υ κα ι το ν δ ιέ κ ρ ιν ε π ερ ισ σ ό τερ ο ε π ιθ ε τ ικ ό π νεύ ­μα. Ε κ τό ς από α υ τά ό μω ς δ ε ν υ π ή ρχε τ ί ­π ο τα ά λλο . Κ λ ή θ η κ ε γ ια να β γ ά λ ε ι το ν

Τ ο υ ρ κ ικό Σ τό λ ο από μια δ ύσ κο λη θ έσ η κα ι α π έτυ χ ε ο ικ τρ ά .

Ενα μ εγά λο κα ι σ η μ α ν τ ικ ό κ εφ ά λ α ιο το υ Αγώνα τ η ς Α ν εξα ρ τη σ ία ς ε ίχ ε κ λ ε ί­σ ει μ ε επ ιτυ χ ία γ ια τ ις ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά ­μ ε ις τω ν Ελλήνων. Η τα ν όμω ς μ ό ν ο ν ένα κ εφ ά λ α ιο . Η ισ τορ ία το υ 1821 σ τη θ ά ­λασσα έ χ ε ι π ολλά από α υ τά . Και τα δ υ ­σ κ ο λ ό τε ρ α γ ια τ ο υ ς επ α ν α σ τά τε ς δ ε ν ε ίχα ν α ν ο ίξε ι α κόμα .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Π αύλου Δ ρ α νδ ά κ η : Μ ΕΓΑΛΗ Ε Λ ΛΗ Ν ΙΚ Η ΕΓΚ ΥΚ ΛΟ Π Α ΙΔΕΙΑ .(2) Μ ά ρ ιου Σ ίμψ α, αρχιπλοιάρχου Π Ν : ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΗ Ν ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗ Ν Ω Ν, έκδοση ΓΕΝ, 1982.(3) Κ.Α. Α λεξανδρ ή , αντιπ λο ιάρχου Π Ν : A I ΝΑΥΤΙΚΑΙ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η ΣΕ ΙΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡ Α Ν ΕΞΑ ΡΤΗ ΣΙΑ Σ Α ΓΩ Ν Ο Σ 1821-29, έκδοση «Ν. Επ ιθεω ρήσεω ς» 1930 (ανατύπωση, 1976).(4) E.D. Jurien de la Graviere, Γάλλου ναυάρχου: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΕΛ Λ Η Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ 1821-1833, εκ δ ο τικ ο ύ οίκου «Μ π άυρον», Α θήνα , 1988.(5) Α νάργυρου Α νδρέου X. Α ναργύρου: ΤΑ ΣΠΕΤΣΙΩ ΤΙΚ Α , Α θή να , 1861, επανέκδοση Ισ το ρ ική ς και Ε θνο λο γική ς Ε τα ιρ ε ία ς της Ελλάδος, Α θήνα , 1979.(6 )Σπ άρου Μ ελά : Ο ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΜΙΑΟ ΥΛΗΣ, εκ δ ο τικ ο ύ ο ίκου Μ πίρη, Α θήνα , 1979.(7) Ιω σήφ Κιάπε, Γεω ργίου Σκο ύ φ ο υ , Δ . Π ά τρ α : Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο ΓΙΑ ΤΟΥ Π Λ Ο ΙΟ Υ Ο ΑΡΗΣ, έκδοση Ν ικολάου Δ . Π ά τρ α , Α θήνα , 1886.(8) Γεω ργίου Σ α χτο ύ ρ η , αντιναυάρχου: Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΟ Ν ΤΟΥ Π Ο Λ ΕΜ ΙΚ Ο Υ Β ΕΡΓΑΝΤΙΝΟ Υ «Η Α Θ Η Ν Α », έκδοση Σπυρ. Κουσουλίνου, Α θήνα , 1890.(9) Τρύφ. Π. Κ ω νσταντινίδου, πλοιάρχου ΒΝ: ΚΑΡΑΒΙΑ-ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΝΑΥΤΑΙ 1800-1830, έκδοση Ισ το ρ ική ς Υπηρεσίας ΒΝ, Α θήνα , 1954.(10) Δ η μ η τρ ίο υ Γρ. Σπανού, δημοδ ιδασ κά λου: Ψ Α Ρ ΙΑ Ν Ο Ι ΑΓΩΝΙΣΤΑΙ, έκδοσ η του σ υ γγρ α φ έα , Α θή να ι, 1976.(11) Κ ω νσταντίνου Ν ικοδήμου, υπ οναυάρχου: ΑΠΟΜ ΝΗΜ ΟΝΕΥΜ ΑΤΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΩΝ ΚΑΙ Ν ΑΥΜ ΑΧΙΩΝ ΤΟΥ ΕΛ ΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΣΤΟ ΛΟ Υ, έκδοση Δ . Α θ. Μ α υ ρ ο μ μ ά τη , Α θή να ι, 1862, ανατύπωση « Ν α υ τικ ή ς Επ ιθεώ ρησης» Α θήνα , 1989.(12) Αντω νίου Α νδρέα Μ ιαούλη: Ο Ι Ν ΑΥΜ ΑΧΙΕΣ ΤΟΥ 1821, έκδοση «Β εργίνα», 1996.(13) Σπυρίδω νος Τρικούπη: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ. έκδοση Χρ.Γιοβάνη, Α θήνα , 1978.(14) Α ποστόλου Ε. Β ακαλοπ ούλου: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟ Υ ΕΛ Λ Η Ν ΙΣΜ Ο Υ , τό μ ο ς Σ Τ ’, έκδοση το υ σ υ γγρ α φ έα , Θ εσσαλονίκη, 1982.(15) Ν. Κω λέτση, υποπλοιάρχου Π Ν: Θ Α Λ Α ΣΣΟ Μ Α Χ Ο Ι ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ, «Ν αυτική Επ ιθεώ ρηση», τεύ χο ς 437, Ια νουά ρ ιος- Απρίλιος 1986.(16) Δ η μ η τρ ίο υ Αναστ. Λ ισμάνη, αντιναυάρχου ε .α .: ΥΔΡΑΙΟΙ Π Ρ Ο Δ Ρ Ο Μ Ο Ι Κ ΑΙ ΝΑΥΜ ΑΧΟ Ι ΤΟΥ 1821, Μ Ε Ρ Ο Σ Β ’, έκδοση Υπηρεσίας Ισ το ρ ίας Ν α υ τικο ύ , Α θή να , 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π ο ρ τρ α ίτο το υ Φρανσίσκο Π /ζάρρο,το υ κ α τα κ τη τή το υ Π ερ ο ύ . 0 Π ιζάρροήτα ν σχεδόν 5 0 χρόνω ν ότα ν ξεκ ίνησ εμ ε μία χο ύ φ τα άνδρ ες για να κ α τα κ τή σ ειτη μ εγ α λ ύ τερ η α υ το κ ρ α το ρ ία του Ν έο υ Κόσμου.

0 ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ ΠΙΖΑΡΡΟ ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΝΟΘΟΣ, ΦΤΩΧΟΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΧΟΙΡΟΒΟΣΚΟΣ.ΤΟ 1502 ΜΠΑΡΚΑΡΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜ ΕΡΙΚΗ ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΑΛΥΤΕΡΗΣ ΤΥΧΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΕ ΩΣ ΑΠΛΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΝΑΜΑ. ΣΙΓΑ-ΣΙΓΑ ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΜΕΡΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΓΗΣ, ΣΥΝΤΟΜΑ ΟΜΩΣ ΤΑ ΠΟΥΛΗΣΕ ΚΑΙ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ. ΙΝΔΑΛΜ Α ΤΟΥ ΗΤΑΝ 0 ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ ΧΕΡΝΑΝΤΟ ΚΟΡΤΕΖ. ΜΕ ΜΙΑ ΧΟΥΦΤΑ ΑΝΔΡΕΣ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΘΕΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΙΣΜΑ, ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΥΡΙΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΚΟΥΧΙΕΣ, ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΝΑ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΕΙ TON INKA ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΕΙ ΕΤΣΙ ΜΙΑ ΑΧΑΝΗ ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΕΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΤΕΡΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.

Το άγαλμα του έφιππου Φρανσίσκο Π ιζάρρο , κ α τα κ τη τή το υ Π ερ ο ύ , β ρ ίσ κ ετα ι σ την π λα τεία του Τρουχίλιο, τη ς π ατρ ίδ ας το υ στην Ισπανία.

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣΤΩΝ INKA

ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ Μ ΙΧΑΗΛ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η ΣΙσ τορικός-Α ρχα ιολό γος

ΟΦρανσίσκο Πιζάρρο γεννή θ η κε το 1478 στο Τρουχίλιο τη ς Εστρα- μαδούρας στην Ισπανία και ήταν νόθος γιος του ευγενούς Γκονζάλο Πιζάρρο' Η πρώτη του συμμετοχή σε στρατιω τικές ε ­

πιχειρήσεις σημειώ θηκε στην Ιταλία και στη Ναβάρρα, υπό τις δ ιαταγές του πατέρα του. Το 1502 έφ υ γε για τη ν Αμερική και πήρε μ έ ­ρος ως απλός στρατιώτης στην εκστρατεία του Αλφόνσο ν τε Οχέδα στην κεντρ ική Α με­ρική. Εκεί κέρδισε τη ν εμπιστοσύνη του Ο­χέδα, ο οποίος όταν τραυματίσ τηκε βαριά και αναγκάστηκε να επ ισ τρέφει στην Εσπα- νιόλα (Αϊτή) τον άφησε αντικαταστάτη του. Αργότερα σ υμμετείχε στην ίδρυση τη ς Σά- ντα Μαρία ν τε λα Αντίγουα ν τελ Νταριέν και έγινε αξιω ματικός του Μπαλμπόα, το ν οποίο ακολούθησε στην ανακάλυψη του Ειρηνικού ωκεανού. Επέστρεψε στη Σάντα Μαρία ν τε λα Αντίγουα και τέθ η κ ε υπό τις υπηρεσίες του νέου κυβερνήτη τη ς Χρυσής Καστίλλης, του Πεδραρίας Νταβίλα. Σ υμμ ετε ίχε στην α­ποστολή του Μ οράλες στα νησιά των Μαρ- γαριταριών και σε πολλές άλλες ε ξερ ευ ν η τ ι­κές αποστολές. Ηταν ένας από το υ ς ιδρυτές τη ς πόλης του Παναμά, όπου κέρδισε πολλά αξιώματα και διακρίσεις, καθώς και αρκετά πλούτη, πράγμα που του επ έτρεψ ε να επι­χειρήσει τη ν κατάκτηση τη ς πλούσιας χώρας που λεγότα ν Περού.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΠριν από τη ν κατάκτηση του Περού από

το ν Φρανσίσκο Πιζάρρο είχε π ροηγηθεί η α­ναγνωριστική αποστολή του Πασκουάλ Α- νταγκόγια, ο οποίος το 1523 ξεκ ινώ ντα ς από το ν Παναμά π εριέπλευσε τη ν ακτογραμμή προς Νότο μέχρι τη σημερινή Κολομβία. Ε­κεί το πλοίο του συνάντησε μ ερ ικ ές πιρό­γ ες με ιθαγενείς που του είπαν πως έρχο­νταν από μία μακρινή χώρα, πλούσια σε χρυ ­σάφι, τη ν οποία έλεγα ν "Μπιρού". Ηδη από το 1513 ο Μπαλμπόα, έχοντας φθάσει μέχρι το ν Ειρηνικό ωκεανό, ε ίχε ακούσει για μία περιοχή με αυτό το όνομα όπου επ εξερ γά ­ζονταν το ν χρυσό και χρησιμοποιούσαν υ­ποζύγια (τα γνωστά λάμα). Από τό τ ε χρονο­λογείτα ι η ιστορία το υ ονόματος τη ς χώρας το υ Περού, η οποία δ όθ ηκε τό τε σε ολόκλη­ρη τη ν αυτοκρατορ ία των Ινκα.

Οι πρώ τες σοβαρές ε ξερ ευ ν η τ ικ ές απο­σ τολές άρχισαν από το ν ίδιο το ν Πιζάρρο, ο οποίος υπηρετώ ντας το 1520 ως απλός στρατιώ της στην Αϊτή γνώρισε το ν επίσης φτωχό και αγράμματο τυχοδιώ κτη Ν τιέγκο ν τε Αλμάγκρο. Οι δύο το υς αποφάσισαν να συνεταιρισθούν και να κατακτήσουν τις πλούσιες απ έραντες χώ ρες το υ α ν εξερ εύ ­νητο υ ακόμα Νότου. Σ τους δύο π ροηγούμε­νους π ροσ τέθηκε αργότερα και ένας τρ ίτος

Η μικρή κω μόπολη Μ ά τσ ο υ Π ίτσ ου β ρ ίσ κ ετα ι περίπου 70 χ λμ . βο ρ ειο δ υ τικ ά της π ρω τεύουσας των Ινκα Κ ούθκο , πάνω σε μία

κορυφ ή όρους δίπλα στον ποταμό Ο υρουμπάμπα, που κυλά ει σ το β ά θ ο ς μ ιας

χαρά δρ ας ύψ ους 610 μέτρω ν. Κ τίσ τη κ ε από ε ρ γ ά τε ς που λά ξεψ α ν επ ίπ εδες βάσεις στον

βράχο για να κτίσ ουν πάνω το υ ς μ εγά λο υ ς ναούς. Μ ικρ ές π λ α τε ίες εκ τε ίν ο ντα ν πάνω

σ τον αυχένα, ενώ οι α π ό το μ ες π λα γιές είχαν δ ια μ ο ρ φ ω θ εί σε α να β α θ μ ίδ ες για

κα λ λ ιέρ γε ια και για την ανέγερσ η μικρών σπιτιών μ ε α χ υ ρ έν ιες σ τέγ ες .

συνετα ίρος, ο πλούσιος ιερέας Φ ερνάντο ν τε Λούκε, ο οποίος ε ίχε καλές σχέσεις με το ν τό τ ε κυβερνή τη το υ Παναμά Π εδρα­ρίας. Π ιθανότατα μέσω τη ς επ ιρροής του τελευ τα ίο υ οι τρ ε ις συνεταίροι απεκόμισαν αρκετά κέρδη από τις αγροτικές και κτημα ­τ ικ ές επ ιχειρήσεις το υς . Σύντομα όμως πούλησαν ό ,τι είχαν και δ εν είχαν για να συ­γκεντρώ σ ουν κεφάλαια για τη μελλοντική το υ ς εκστρατεία .

Στα μέσα το υ Νοεμβρίου του 1524 ο Πι­ζάρρο απέπλευσε από τη ν πόλη του Παναμά έχοντας στρατολογήσει 100 άνδρες. Ο Αλ­μάγκρο ακολούθησε αργότερα με ένα δ εύ ­τερ ο πλοίο. Μαζί ε ξερ εύ νησ α ν τη ν ακτή του Ειρηνικού μέχρι τη ν Κολομβία. Συνά­ντησαν τροπ ικά δάση και έλη, τη ν εχθ ρ ό τη ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Φρανσίσκο Π ιζά ρ ρο , ο Ν τιέγ κ ο Α λμάγκρο και ο Φ ερνάντο ν τε Λ ο ύ κ ε καταστρώ νουν τα

σχέδια τη ς κ α τά κ τη σ η ς το υ Π ερ ού . Η π ερ ίεργη συνεργασ ία μ ε τα ξύ των δύο

αγράμματω ν τυχοδιω κτώ ν και ενός κα& ολικού ιερ έα έ μ ελ λ ε να έχ ε ι

αποφ ασιστική επ ίδραση σ την ισ το ρ ία της Ν ό τια ς Α μ ερ ική ς (Β ρεταν ικό Μ ουσ είο ).

Ο Π ιζάρρο στην ισπανική Αυλή, ενώ α π ευ 9 ύ νε ι έκκληση για να λά βει την ά δ εια να κ α τα κ τή σ ε ι το Π ερ ού .Ο τα ν ο κ υ β ερ νή τη ς του Π αναμά α ρ νή 9η κ ε τη σ υ γ κ α τά θ εσ ή το υ για την αποστολή ο Π ιζάρρο π ήγε στην Ισπανία και π αρουσ ιάσ τηκε σ τον ίδιο τον Κάρολο Ε'. Ε ίχε μ α ζ ί το υ χρυσά και ασημένια α ν τικ είμ εν α , προϊόντα λεη λα σ ία ς από τα π ροηγούμενα τα ξίδ ια το υ στο Π ερ ού . Η βασιλική ά δεια υπ ογράφ ηκε σ τις 26 Ιουλ ίου 1529 (Β ρ ετα ν ικό Μ ουσ είο ).

πέγραψαν δύο "γραφείς". Ετσι κατανεμήθη- κε το μυθικό Περού πριν καν αρχίσει η κα- τάκτησή του. Για να αποκτήσει μεγαλύτερη εγκυρ ό τη τα η συμφωνία ορκίστηκαν και οι τρ ε ις επίσημα στο όνομα του Θεού ότι θα τηρούσαν με ακρίβεια το υ ς όρους της, έκα ­ναν το ιερό σύμβολο του σταυρού επάνω στο Ευαγγέλιο, επ ικαλούμενοι τα ονόματα τη ς Αειπαρθένου Μαρίας και τη ς Αγίας Τριάδας. Ο χρυσός, η δόξα και το Ευαγγέλιο υπήρξαν λοιπόν τα κίνητρα που ενέπ νευ ­σαν μία χούφτα ανθρώπους να αρχίσουν τη ν κατάκτηση τη ς αυτοκρατορ ίας των Ινκα.

Στις 10 Μ αρτίου 1526 με δύο πλοία, 160 άνδρες και π έν τε άλογα ο Πιζάρρο ξεκ ίνησ ε από το ν Παναμά για δ εύ τερ η φορά. Αυτή τη φορά είχε μαζί του το ν περίφημο οδηγό Βαρθολομέο ν τε λα Ρούιζ. Ο Ρούιζ κατευ- θ ύ ν θ η κε προς τα δυτικά απ οφ εύγοντας τα επικίνδυνα ρεύματα και το υ ς α ν τίθ ε το υ ς α­νέμους, που τόσο είχαν ταλαιπωρήσει την πρώτη αποστολή. Αυτή τη φορά αποβιβά­στηκαν σε έναν απάνεμο κολπίσκο σ την κο- λομβιανή ακτή. Από εκε ί ε ξερ ευ νώ ντα ς το εσω τερικό οι κα τα κτη τές συνάντησαν σύ­ντομα πλουσ ιότερους οικισμούς, το υ ς οποί­ους βέβαια λεηλάτησαν αποκομίζοντας μ ε­τα ξύ άλλων και α ρκετό χρυσό. Ο Αλμάγκρο τ ό τ ε σ τάλθηκε πίσω στον Παναμά με τον χρυσό, για να σ τρατολογήσει άνδρες και να π ρο μη θευτε ί εφόδια, ενώ ο Ρούιζ έπλευσε ακόμα νοτιό τερ α για να αναγνωρίσει τ ις α­κτές . Ο Πιζάρρο από τη ν πλευρά του εξόρ- μησε στο εσω τερικό προς αναζήτηση χρυ­σού και θησαυρών. Τα κέρδη όμως αποδεί­χθηκαν πενιχρά ενώ οι παλιοί εχθροί, οι α­σ θένειες , η πείνα και οι ινδιάνοι άρχισαν να απ οδεκατίζουν το ν μικρό στρατό.

Μ όλις ο Ρούιζ επ έστρεψ ε η απ ογοήτευ ­

τα των τοπικών ινδιάνικων φυλών αλλά ελά­χιστο χρυσό. Οι δυσκολίες α υ τές στο τέλο ς ανάγκασαν το ολιγάριθμο απόσπασμα να ε ­π ισ τρέφ ει στον Παναμά, πεινασμένο και ε ­ξα ντλημένο από τις α σ θένειες και έχοντας εξα ντλήσ ει ό λες τις π ρομή θειές του. Η απο­στολή αυτή απ οδείχθηκε τελ ικά μία πλήρης οικονομική αποτυχία.

Παρόλες τις α ν τιξο ό τη τες το φ ιλόδοξο “τρίο" άρχισε αμέσως τις π ροετο ιμασ ίες για μία νέα αποστολή. Για να πραγματοποιη­θ ού ν όμως τα σχέδιά το υ ς χρειαζόταν και έ ­νας χρημα τοδότης . Τότε εμφ ανίσ τηκε ο

πλούσιος ευ γενή ς Γκασπάρ ν τε Εσπινόζα, δήμαρχος τη ς πόλης το υ Παναμά, ο οποίος το υ ς έδωσε 20.000 πέσος. Επειδή ο ίδιος θεώ ρησε πως δ εν του άρμοζε ο συνεταιρι­σμός με δύο απ ένταρους και νόθους τυχο ­διώ κτες, το συμβόλαιο το υπέγραψε για λο­γαριασμό το υ ο ν τ ε Λούκε. Σύμφωνα με αυ­τό οι ενδ ια φ ερόμενο ι όφειλαν να χωρίσουν σε ίσα μέρη όλα τα εδάφ η που επ ρόκειτο να κατακτηθούν, το υ ς θησαυρούς, το ν χρυσό, το ασήμι, τα εισοδήματα, τα κέρδη από εν ­δ εχόμενες εκχωρήσεις κλπ. Για το ν Πιζάρρο και το ν Αλμάγκρο, που ή ταν αγράμματοι, υ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ινδ ιάνοι α γγ ελ ιο φ ό ρ ο ι μ ετα φ έρ ο υ ν χρυσ ά και ασημένια κ ο μ ψ ο τεχν ή μ α τα

από ναούς και π αλάτια από όλη τη ν α υ το κ ρ α το ρ ία τω ν Ινκα,

για τα λύτρα που υ π οσ χέθηκε να κ α τα β ά λε ι ο Αταουάλπ α

(Β ρεταν ικό Μ ο υσ είο ).

Ο Α ταουάλπα πάνω σε ένα χρυσό φ ορ είο π ροχω ρεί για να συναντήσει τον Π ιζά ρ ρο , α κο λ ο υ θ ο ύ μ ενο ς από τη ν Α υλή το υ . Οι ευ γ εν ε ίς σκούπιζαν τον δρόμο καθώ ς ο άοπλος α υ το κ ρ ά το ρ α ς και οι α κ ό λ ο υ θ ο ί το υ εισ έρ χοντα ν στην Καχαμάρκα (Β ρεταν ικό Μ ο υσ είο ).

ση του Πιζάρρο μετατράπ ηκε σε ενθουσ ια­σμό. 0 Ρούιζ ε ίχε ακολουθήσει τη ν α κτο ­γραμμή για μ ερ ικ ές εκα το ντά δ ες χ ιλ ιόμε­τρα μέχρι το ν Ισημερινό. Π λέοντας όλο και πιο νότια είχε παρατηρήσει όλο και περισ­σ ότερες ε νδ ε ίξε ις ανώ τερου πολιτισμού. Είχε συναντήσει πόλεις, α ρδευόμενο χωρά­φια, κατοίκους ν τυμ ένο υς με δ ιακοσμημέ­νες βαμβακερές φορεσ ιές και σπίτια από ε- πιχρισμένα τούβλα . Είχε μάλιστα μία συνά­ντηση με μία μεγάλη ινδιάνικη πιρόγα τη ς ο­

ποίας οι επ ιβα ίνοντες φορούσαν καλοδου- λεμ ένα χρυσά και ασημένια κοσμήματα και π ερ ίτεχνα υφασμένα ρούχα. Είχε μόλις πραγματοποιήσει τη ν πρώτη επαφή με το υς π ερ ίφ ημους Ινκα. Δύο από το υ ς επιβαίνο- ν τες Ινδιάνους το ν είχαν μάλιστα π ληροφο­ρήσει για τη ν κοντινή πλούσια πόλη των Ινκα Τούμπεθ, με τα εντυπωσιακά κτίρια και τις πλούσιες αγορές της. 0 τολμ ηρός Ελλη­νας δ ιο ικη τής του π υροβολικού τη ς απο­στολής, Π έντρο ν τε Κάντια είχε ε ισ έλθει

μόνος του για αναγνώριση στην πόλη και μ ετά από δύο μ έρ ες επ έστρεψ ε με νέα που θ α έκαναν τη ν καρδιά του κατακτη τή να α­ναπηδήσει από χαρά. Ναοί με το ίχους ν τυ ­μένους με πλάκες χρυσού, χρυσός και ασή­μι άφθονα στις αγορές τη ς πόλης και άλλα "θαύματα" ερέθ ισ αν τη φαντασία των άπλη­στων τυχοδιωκτών.

Οταν ο Αλμάγκρο επ έστρεψ ε με προμή­θ ε ιε ς και νέο υς σ τρα τιώ τες η αποστολή συ­νέχισε με υψηλό ηθικό τη ν πορεία τη ς . Η περιγραφή του Ρούιζ ή τα ν σωστή. Σύντομα διαπίστωσαν ό τι μπροστά το υ ς είχαν ένα πλούσιο βασίλειο που άξιζε το ν κόπο να κα­τακτήσουν, ένα νέο Μ εξικό . Παρόλες όμως τις ενισχύσεις που είχε φ έρ ει ο Αλμάγκρο ο Πιζάρρο συνειδητοποίησε ό τι δεν δ ιέ θ ε τε α ρ κετές δυνάμεις για να εκμ ετα λλευ θ ο ύ ν τις ανακαλύψεις τους.

Ο Αλμάγκρο π ρότεινε να επ ιστρέψ ει α­κόμα μία φορά στον Παναμά και με τα προϊ­όντα τω ν προσφάτων λεηλασιών να σ τρα το­λογήσει ικανό αριθμό στρατιωτών για να φ έρου ν σε πέρας με επιτυχία τη ν κα τά κτη ­ση τω ν νέω ν περιοχών. Ετσι και έγινε. Ανα­μένοντας τη ν επιστροφή το υ ο Πιζάρρο σ τρατοπ έδευσε στο νησί Γκάλλο, έξω από τις α κτές του Ισημερινού.

Οταν ο Αλμάγκρο έφ θασ ε στον Παναμά η κατάσταση εκ ε ί είχε αλλάξει. Ο Πεδρα- ρίας είχε αντικατα σ τα θεί από έναν νέο κυ­β ερνή τη , το ν Πέδρο ν τε λος Ρίος. Ο τ ε λ ε υ ­τα ίος δ εν έδ ε ιξ ε κανένα ενδ ιαφ έρον για τη ν αποστολή του Πιζάρρο και αρνήθηκε κάθε βοήθεια και ευθ ύνη για τ ις χαμένες ζωές τω ν άπληστων τυχοδιωκτών. Εστειλε μάλιστα δύο πλοία στο νησί Γκάλλο με δια­τα γές να επαναφέρουν το ν Πιζάρρο και το υ ς ά νδρες του στον Παναμά. Ο ταν τα πλοία έφθασαν στο νησί ο Πιζάρρο α ρ νήθη ­κε κατηγορηματικά να γυρίσει πίσω. Τότε ή-

57

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταν που χάραξε με το ξίφ ος του μία γραμμή στην άμμο, π ροτείνοντας σε όσους από το υς άνδρες του ήθ ελα ν να το ν α κολουθή­σουν να συνεχίσουν τη ν πορεία το υς προς Νότο. Οι υπόλοιποι ήταν ελ εύ θ ερ ο ι να επι­σ τρέφουν στον Παναμά. Δ εκα τρ είς στρα­τ ιώ τες μόνο αποφάσισαν να μείνουν με το ν αρχηγό τους. Τα πλοία επέστρεψ αν εγκατα- λείπ οντας το υς λιγοστούς σ τρατιώ τες στο νησί. Παρόλα αυτά ο Αλμάγκρο κατόρθωσε να πείσει το ν κυβερνή τη να μην αφήσει το ν βετερά νο κα τα κτη τή στην τύχη του και να του επ ιτρέψ ει να επ ισ τρέφ ει στο νησί με τις ενισχύσεις που είχε στο μετα ξύ σ υγκεντρώ ­σει.

Π έν τε μήνες χρειάσ τηκε τελ ικά ο Αλμά­γκρο για να επ ισ τρέφ ει στο νησί, όπου ο Πι-

58 ζάρρο είχε αρχίσει να απελπίζεται. Ενωμέ­νο* νοι ξεκίνησαν προχωρώντας προς τα νότια

και αφού διέσχισαν 560 χλμ. κάτω από τον Ισημερινό εισήλθαν στον κόλπο του Γκουα- γιαγκίλ και αποβιβάστηκαν στην πόλη Τού- μπεθ. Ο Πιζάρρο ε ίδ ε μεγάλα καλοκτισμένα ο ικοδομήματα και πλήθος από κα λοντυμέ­νους κατοίκους να κυκλοφορούν στην πό­λη. Από τό τε που είχε έ λ θ ε ι στον Νέο Κό­σμο, είκοσι χρόνια πριν, δ εν είχε δει ένα τό ­σο πολυάσχολο, πλούσιο και πολιτισμένο κέντρο . Συνεχ ίζοντας τη ν πορεία του ακό­μα πιο νότια, μέχρι το σημερινό Τρουχίλιο του Περού, ο Πιζάρρο αποφάσισε να επι­σ τρέφ ει στον Παναμά για να οργανώσει μία σοβαρότερη αποστολή. Ο κυ β ερνή της ό ­μως δ εν εντυπωσιάστηκε από το υ ς θησαυ­ρούς που είχε φ έρ ει και τ ις ιστορίες για ένα βασίλειο των Ανδεων και αρ νήθη κε και πάλι να βοηθήσει τη ν επιχείρηση. Ο Πιζάρρο τό ­τ ε αποφάσισε να μ ετα β εί στην Ισπανία και να απ ευθύνει έκκληση στον ίδιο το ν βασι­λιά, Κάρολο Ε\ Η υποδοχή που του έγινε στην ισπανική αυλή ή ταν απροσδόκητα ευ ­νοϊκή. Εκεί παρουσίασε τα λάμα και δείγμα ­τα χρυσών και ασημένιων κοσμημάτων και μίλησε για τη ν ύπαρξη ναών ντυμένω ν με χρυσό, π είθοντα ς τελ ικά το ν βασιλιά πως ό ,τι ε ίχε γ ίνει σ την Νέα Ισπανία μπορούσε

Οι δύο αντίπ αλοι Ινκα α υ το κ ρ ά το ρ ες :Ο Α ταουάλπ α, α ρ ισ τερ ά , κα ι ο ε τε ρ ο θ α λ ή ς α δελφ ός του , Ο υασκάρ, δ εξ ιά . Οι δύο γιο ι

του Ο υάυνα Καπάκ π ολεμούσαν μ ε τα ξύ το υ ς επ ί π έντε χρόνια για τον έλ εγ χ ο της α υ το κ ρ α το ρ ία ς (M useo H istorico R egional

del Cuzco, Calle H eladeros, Peru).

εύκολα να επαναληφ θεί και στο Περού. Η βασιλική συγκατάθεση υπογράφηκε τελ ικά στις 26 Ιουλίου 1529.

Ο Πιζάρρο δ ιορίσθηκε κυ β ερνή της και γεν ικό ς δ ιο ικη τής τω ν χωρών που έμελλα ν να κατακτηθούν. Ο Αλμάγκρο διορίσθηκε μόνο κυ β ερ νή της τη ς πόλης Τούμπεθ με μι­σθό λ ιγό τερ ο από το μισό εκείνου του Πι­ζάρρο, γεγονός το οποίο το ν εξόργισ ε προ- καλώντας αργότερα μεγάλη έχθρα μετα ξύ των δύο συνεταίρων. Για να το ν παρηγορή­σει ο Πιζάρρο το ύ υποσχέθηκε πως μ ετά τη ν κατάκτηση θα αμοιβόταν πλουσιοπάρο­χα. Ο Φ ερνάντο ν τε Λούκε δ ιορίσ τηκε επί­σκοπος τη ς Τούμπεθ και ο πιστός Ρούιζ ανα- κηρύχθηκε Μέγας Π ιλότος των Νοτίων θ α ­λασσών. Πριν από τη ν αναχώρησή του από τη ν Ισπανία ο Πιζάρρο επ ισ κέφ θηκε το Τρουχίλιο και σ τρατολόγησε τα αδέλφια του, το ν Χερνάντο, το ν Χουάν και το ν Γκον- ζάλο, και το ν ετερ οθ α λή αδελφό του, Μαρ- τίν ν τε Αλκαντάρα.

Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΝΚΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΙΣΠΑΝΩΝ

Η αυτοκρατορ ία τω ν Ινκα, το μ εγα λύτε­ρο από τα προκολομβιανά κράτη τη ς Α μερ ι­κής, έφθασε σε πλήρη ακμή σε λ ιγό τερο από έναν αιώνα. Γύρω στο 1300 η φυλή εγκα ­τα σ τά θηκε σε ένα φαράγγι ψηλά στις Αν­δεις του Περού, όπου έκτισ ε τη ν πρω τεύου- σά της, το Κούθκο. Αρχικά ή ταν μόνο μία ο­μάδα ανάμεσα σε άλλες, απασχολημένη διαρκώς με μικροπολέμους. Μόνον όταν α­νέβ ηκε στον θρόνο ο Πατσακούτι Ινκα, το 1438, εγκα θ ιδρύ θηκε το υπερσυγκεντρω τι­κό κράτος τω ν Ινκα και κα τακτήθηκαν ε κ τ ε ­τα μ ένες περιοχές.

Σ την ακμή τη ς η αυτοκρατορ ία των Ινκα, μ ετα ξύ τω ν ετώ ν 1493 και 1525, κάλυ­π τε έκταση μήκους περίπου 3.500 χλμ. που έφ θα νε κατά μέσον όρο τα 320 χλμ. από την ακτή μέχρι το εσω τερικό. Π εριελάμβανε το σημερινό Περού, τον Ισημερινό, τη Βολιβία, τη βόρεια Α ργεντινή και τη βόρεια Χιλή. Η στρατιωτική επιτυχία των Ινκα οφ ειλόταν στην εκπαίδευση των νεαρών ευγενώ ν που εμπ οτίζονταν με πολεμικό φρόνημα και στην ύπαρξη ενός ετο ιμοπ όλεμου στρατού ο οποίος μπορούσε να επ έμβει αστραπιαία σε όλα τα μέρη τη ς αυτοκρατορίας. Το ε ­κτετα μ ένο οδικό δ ίκτυο εξασφάλιζε τη ν τα ­χύτη τα στις επικοινω νίες και έδ ινε τη δυνα­τό τη τα στα σ τρα τεύματα να φθάνουν στα σημεία ταραχών με ελάχιστη καθυστέρηση. Οι Ινκα διάνοιξαν μεγάλους παράκτιους και ορεινούς δρόμους που ενώ νονταν σε κόμ­βους, το συνολικό μήκος τω ν οποίων εκτι-

μάται σε 40.000 χλμ. Μόνον επίσημοι τα ξ ι­δ ιώ τες μπορούσαν να χρησιμοποιούν τους δρόμους και να σ ταθμεύουν στα 1.000 και παραπάνω "τάμπος" ή τα ξιδ ιω τικούς σ ταθ­μούς που απείχαν μετα ξύ το υς μίας μέρας ταξίδ ι. Πολλοί δρόμοι, κατάλληλοι μόνο για π εζούς και φορτω μένα λάμα, είχαν πλάτος ενός μόνο μέτρου , ενώ οι μεγάλοι δρόμοι ε ί­χαν πλάτος μέχρι 16 μ έτρα και επέτρεπαν τη διέλευση στρατευμάτων. Τα μηνύματα μ ετα φ έρ ο ντα ν από εφ εδρ ικού ς δρομείς, που καθένας το υς έ τρ εχ ε 2-3 χ ιλ ιόμετρα και έτσ ι μπορούσαν να καλύψουν περίπου 250 χλμ. την ημέρα.

Οι δρόμοι κατασκευάζονταν από επι­σ τρα τευ μένου ς εργά τες. Ανάμεσα σε γ κ ρ ε ­μούς ανοίγονταν σήραγγες, σε έλη κατα­σκευάζονταν υπερυψωμένοι δρόμοι και πά­νω από φαράγγια π έτρ ινες, ξύ λ ιν ες ή κρε­μαστές γ έφ υρ ες μήκους μέχρι 70 μέτρα. Οι δρόμοι αυτοί χρησιμοποιούντο και για τη μεταφ ορά τεράστιω ν φορτίων πάνω στη ρά­χη ανθρώπων ή λάμα σε π ερ ιφ ερ εια κές α­π οθήκες τροφίμων. Στο Χουανάκο Πάμπα οι σ ιταποθήκες είχαν χω ρητικότητα 36 εκα ­τομμυρίω ν λίτρων δημητριακώ ν και πολλές τ έ το ιε ς κωμοπόλεις λειτουργούσαν ως κ έ ­ντρα β ιο τεχν ική ς παραγωγής, όπου μεγάλα υφαντουργικά ή κεραμουργικά εργαστήρια παρήγαν μαζικά αγαθά υψηλής ποιότητας. Μόνο μικρά περιθώρια για προσωπική δημι­ουργία υπήρχαν. Τα κεραμικά τω ν Ινκα π.χ. έχουν πολύ μ ικρές δ ιαφ ορές στο σχήμα ή στη διακόσμηση και είναι όλα ζωγραφισμέ­να με γεω μετρ ικά σχέδια σε κανονικά δια­στήματα. Τα μεταλλικά και τα π έτρινα εργα­λεία, τα προϊόντα της δ ιακοσμητικής μ ετα λ ­λοτεχν ίας, όπως π.χ. οι μ ικρές μορφ ές αν­θρώπων και ζώων και τα σχέδια των υφα­σμάτων, όλα είναι ομοιόμορφα.

Οσο αναπτυσσόταν η αυτοκρατορ ία των Ινκα καινούργιες κωμοπόλεις κτίζονταν σε ν εο κα τα κτη μένες περιοχές. Από α υ τές οι κυβερνήσεις αποσπούσαν ως φορολογική πρόσοδο περίπου το 66* τη ς αγροτικής πα­ραγωγής και τω ν μεταποιημένω ν αγαθών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(π.χ. υφάσματα και μπύρα από καλαμπόκι). Ακόμα εισήγαν τη ν υποχρεωτική εργασία σε έργα οδοποιίας, αρδευτικά και αποστραγγι­στικά συστήματα, κατασκευή καλλιεργήσ ι­μων αναβαθμίδων, λα τομεία και ορυχεία, καθώς και σε μεγάλα έργα κατασκευής κρα­τικών οχυρών και κωμοπόλεων.

Είναι εκπληκτικό το ό τι η σ ύνθετη αυτή γραφειοκρατία δ εν δ ιέ θ ε τε κανένα είδος γραφής. Τα αρχεία κρατούντο σε "Κίπους", κομμάτια σχοινιού με κόμπους σε τα κτά διαστήματα, και τη ρο ύ ντο από μία ειδική τά ξη δ ιοικητικώ ν αξιωματούχων, το υ ς Κι- πουκαμαγιόκ. Αυτά τα κατάστιχα φόρων και εισφορών βασίζονταν σε ένα δεκα δικό σύ­στημα υπολογισμού. Ισως χρησίμευαν και ως μ νημοτεχν ικά μέσα για ιστορ ικές και άλ­λ ες πληροφορίες.

Η αυστηρά ρυθμισμένη κοινωνική ιε ­ραρχία του κράτους των Ινκα είχε τη μορφή πυραμίδας. Σ την κορυφή βρισκόταν ο Σάπα Ινκα, ο απόλυτος μονάρχης, πολιτικός, θ ρ η ­σ κευτικός και στρατιω τικός η γέτης. Π ισ τευ­όταν ό τι ο Σάπα Ινκα καταγόταν από το ν θ εό Ηλιο, τη ν πρωταρχική θ εό τη τα των Ινκα. Η αριστοκρατία, κυρίως σ υγγενείς του Σάπα Ινκα, λειτουργούσ ε συμβουλευτικά και σε ρόλο δ ιοικητών επαρχιών. Επικεφα­λής τω ν θεώ ν το υ ς ή ταν ο Βιρακότσα, ο θ ε - ός-δημιουργός. Οι χαμηλόβαθμοι αξιωμα- τούχοι λογοδοτούσαν στον Σάπα Ινκα μέσω των προϊσταμένων το υς και έτσ ι εξασ φαλι­ζόταν ο έλεγχος σε όλα τα κοινωνικά επίπε­δα. Στη χαμηλότερη θέση βρίσκονταν οι χω­ρικοί, που με το ν μόχθο το υ ς στις αρδευό- μενες κα λλ ιέργειες παρείχαν τη ν ο ικονομι­κή βάση του κράτους των Ινκα και οι οποίοι συνέχιζαν να λα τρ εύου ν π νεύματα των πη­γών και ιερ ές π έτρες , παράλληλα με τη ν ε ­πίσημη λα τρεία το υ Ηλιου.

Το σύστημα αυτό εμφ άνιζε όμως δύο μ εγάλες αδυναμίες: πρώτον το κράτος μπο­ρούσε να καταρρεύσ ει ελλείψ ει ικανού η γέ ­τη, καθώς δ εν υπήρχε πια συνοχή μ ετα ξύ των κοινωνικών τάξεω ν, και δ εύ τερ ο ν δεν υπήρχε σαφής σειρά διαδοχής στον θρόνο. Ατυχώς για το υς Ινκα η άφ ιξη του Πιζάρρο και τη ς ομάδας των τυχοδιω κτών του το 1532 συνέπεσε με τη διαμάχη για τη διαδο­χή τη ς αυτοκρατορ ίας και έτσ ι οι Ισπανοί κατάφεραν να συλλάβουν γρήγορα το ν Σά­πα Ινκα με τέχνασμα. Σε λίγο η α υ τοκρα το ­ρία τω ν Ινκα δ εν υπήρχε. Οι ναοί απογυμνώ­θ ηκα ν από τα στολίδια το υ ς και το κοινωνι- κοπολιτικό σύστημα των Ανδεων, που ήταν απ οτέλεσμα ε ξέλ ιξη ς τουλάχιστον 5.000 χρόνων, δ έχ θ η κε θανάσιμο πλήγμα από το οποίο π οτέ δ εν κα τά φ ερε να συνέλθει.

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ

Τον Ιανουάριο το υ 1531 ο Πιζάρρο τ έ θ η ­κε επ ικεφαλής τη ς τρ ίτη ς και τελ ικ ή ς απο­στολής του στο Περού. Ο Αλμάγκρο, ως συ­νήθω ς, ακολούθησε αργότερα με ενισχύ­σεις. Οι δυνάμεις του α π οτελούντο από τρ ία πλοία, 183 άνδρες και 37 άλογα. Το σχέ­διό του ή ταν να πλεύσει αμέσως στην Τού-

μπεθ, στον κόλπο του Γκουαγιαγκίλ. Ομως α ν τίθ ε το ι άνεμοι και θ ύ ελ λ ε ς το ν ανάγκα­σαν να αποβιβαστεί στον κόλπο του Σαν Μ ατέο, 560 χλμ. πριν από το ν αρχικό προο­ρισμό του. Ανυπομονώντας να αρχίσει τη ν κατάκτηση ο Πιζάρρο αποβίβασε το υς σιδε- ρόφ ρακτους σ τρατιώ τες του και το υ ς οδή­γησε προς Νότο κα τασ τρέφ οντας και λ εη ­λατώ ντας κάθε παράλιο οικισμό και αποκο­μίζοντας ελάχιστα λάφυρα, χάνοντας έτσι και το π λεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Πα­ρόλα αυτά στην περιοχή τη ς Κοάκε κατόρ­θωσε να αρπάξει έναν σημαντικό θησαυρό με χρυσό, άργυρο και σμαράγδια. Μ ετά από αυτά έσ τε ιλε τα πλοία το υ στον Παναμά, ελ ­πίζοντας ό τι η θ έα τω ν θησαυρών θα παρό­τρ υνε και άλλους να καταταγούν. Δ εν έμ ενε τίπ οτα άλλο παρά να προχωρήσει προς τη ν Τούμπεθ διά ξηράς. Ηδη από τη ν πρώτη επί­σκεψη το υ Πιζάρρο η πόλη είχε λ εη λα τη θ εί και απογυμνωθεί από το υς περισσότερους θησαυρούς της.

Αρχικά οι κα τα κτη τές απ ογοητεύτηκαν, μόλις όμως έμαθαν τη ν κατάσταση που επι­κρατούσε εκείνη τη ν περίοδο στην α υ το ­κρατορία τω ν Ινκα αμέσως αναθάρρησαν και το ηθ ικό το υ ς αναπτερώ θηκε. Ενας α- δ ελφ οκτό νος π όλεμος είχε ξεσπάσει πριν από π έν τε περίπου χρόνια στο πλούσιο βα­σίλειο, που είχε δ ια ιρ εθεί σε δύο στρατόπ ε­δα. Ο Πιζάρρο αμέσως συνειδητοποίησε ότι α υτός ο εμφ ύλ ιος π όλεμος θα το ν ευνοού ­σε ιδιαίτερα στα σχέδιά του. Πιο εύκολα θα κατακτούσ ε μία διχασμένη αυτοκρατορία, παρά μία ενω μένη και ισχυρή. Προς μεγάλη το υ χαρά έτυ χ ε εκείνη τη στιγμή να φθάσει σε βοήθειά του και ο Χερνάντο ν τε Σότο, ο μελλοντικό ς κα τα κτη τή ς τη ς βόρειας Α με­

ρικής, με σημαντικές ενισχύσεις. Το γ εγο ­νός αυτό επ έτρεψ ε στον Πιζάρρο να αφήσει μία μικρή φρουρά στην Τούμπεθ και να προ­χωρήσει 100 χλμ. περίπου προς Νότο, μέχρι τη ν πόλη του Σαν Μ ιγκέλ, ε ξα ίρ ετο φυσικό λιμάνι στις εκβ ο λές του ποταμού Τσίβα. Ε­κεί π ληροφ ορήθηκε από το υ ς ινδιάνους π ε­ρισσότερες λ επ το μ έρ ε ιες για τις τε λ ε υ τα ί­ες ε ξ ελ ίξε ις του εμφ υλίου πολέμου. Δ εν θα μπορούσε να είχε φθάσει σε καλύτερη στιγ­μή. Ο εμφ ύλιος είχε ξεσπάσει μ ετα ξύ των δύο ανταπαιτητώ ν του θρόνου των Ινκα. Ο τελ ευ τα ίο ς αυτοκράτορας Ινκα, Ουάυνα Καπάκ, είχε κα τανείμει τη ν αυτοκρατορ ία στους δύο γ ιούς του, το ν Αταουάλπα, γιο του από μία πριγκίπισα του Κίτο, και το ν Ου- ασκάρ, το ν νόμιμο διάδοχό του που είχε α­ποκτήσει με τη σύζυγο-αδελφή του. Ο πρώ­το ς θα κυβερνούσε το βόρειο τμήμα τη ς αυτοκρατορ ίας, το σημερινό Εκουαδόρ, ενώ ο ο δ εύ τερ ο ς το υπόλοιπο.

Ο Ουάυνα Καπάκ π έθανε το 1527. Μία προσωρινή ανακωχή μετα ξύ τω ν δύο α δ ελ ­φών δ ιήρκεσε μόνο λίγους μήνες και α μ έ­σως μ ετά ξέσπασε άγριος πόλεμος. Ο Πι­ζάρρο είχε φθάσει στην Τούμπεθ λίγο μετά τη ν τελ ική συντριπτική νίκη του Αταουάλπα επί του αδελφού του. Ο Ουασκάρ βρισκό­ταν στη φυλακή στο Κούθκο και ο σ φ ετερ ι­στής Αταουάλπα ή ταν πλέον κύριος ολό­κληρης τη ς αυτοκρατορ ίας. Ο τελευ τα ίο ς σχεδίαζε να ε ισ έλθ ει θ ρ ια μβ ευτικά στην πρωτεύουσα μόλις θα ανάρρωνε από ένα τραύμα στο πόδι. Για να επισπεύσει τη ν θ ε ­ραπεία του είχε αποσυρθεί σε θειούχα λου­τρά, ψηλά στις Ανδεις, στην πόλη Καχαμάρ- κα.

Ο Πιζάρρο απείχε 560 χλμ. από αυτή τη ν

Χ ά ρτης τη ς ισπανικής

διείσδυσης στο Π ερ ο ύ , 1531-3.

Δ ια κ ρ ίνο ν τα ι: η πόλη Τούμπεθ, από όπου

ξεκ ίν η σ ε η απόβαση του Π ιζάρρο,

η Κ αχαμάρκα, όπου αιχμ αλω τίσ τηκε κα τά τη ν πρώτη συνάντησή του μ ε το ν Π ιζάρρο

ο η γ έτη ς των Ινκα Α ταουάλπ α και

το Κ ούθκο , η ορεινή π ρω τεύουσα

των Ινκα. Η μικρή ισπανική δύναμη ε κ μ ε τα λ λ ε ύ θ η κ ε

τον εμ φ ύ λ ιο π όλεμο που τα λά ν ιζε τους αντιπ άλους. Παρά

τη φαινομενικά ά ν ετη νίκη τους

οι Ισπανοί δεν έπαψ αν να

συναντούν αντίσταση παρά μόνο το 1572.

59

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε π ικεφ αλής μ ια ς χ ο ύ φ τα ς ανδρών ο Π ιζάρρο α ιχμ αλω τίζει τον Αταουάλπ α σ φ ά ζοντα ς 800 Ινδιάνους. Τριάντα λεπ τά χρ ειά σ τη κ α ν για να κ α τα σ τρ α φ ε ί μία ολόκληρη α υ το κ ρ α το ρ ία .

Π αρόλο που ο Α ταουάλπ α κ α τέ β α λ ε τα μ υ θ ικ ά λύτρα που ε ίχ ε υ π ο σ χεθεί για τη ν α π ελευ θέρ ω σ ή το υ , τελ ικ ά ο Π ιζάρρο α θ έ τη σ ε τον λόγο το υ και αποφ άσισε να το ν σ τρ α γγα λ ίσ ε ι επ ειδή τον θ εω ρ ο ύ σ ε επ ικίνδυνο για την επ ιχείρηση κ α τά κ τη σ η ς τη ς υπόλοιπης χώ ρας.

πόλη και χρειαζόταν περίπου 12 μ έρ ες δύ- 60 οκολης πορείας μέχρι εκεί. Το Κούθκο, από

■■■ τη ν άλλη πλευρά, απείχε 2.100 χλμ. και θα α- π α ιτούντο π ολλές εβδομά δες πορείας μ έ ­χρι εκεί. Μόλις έμ α θ ε ό τι ο αυτοκράτορας βρισκόταν σχετικά κοντά, σε μία μικρή πόλη και όχι στην οχυρω μένη πρωτεύουσά του, αποφάσισε αμέσως να προχωρήσει προς τη ν Καχαμάρκα, χωρίς να π ερ ιμένει τ ις εν ι­σχύσεις του Αλμάγκρο, με μία δύναμη 106 πεζών, 67 ιππέων και μερικά πυροβόλα. Α­φ ήνοντας μία μικρή φρουρά 80 ανδρών στο Σαν Μ ιγκέλ ο Πιζάρρο οδήγησε το υ ς άν­δ ρες του νοτιοανατολικά διά μέσου τη ς καυτής ερήμου Σετσούρα και μ ετά ανατολι­κά, προς τ ις χ ιονισμένες βουνοκορφ ές τη ς Κορδιλλιέρας. Η πορεία ή τα ν επίπονη και βασανιστική για το υ ς Ισπανούς, που σκαρ­φάλωναν σε βουνά και χιονισμένα φαράγγια με τις βαριές πανοπλίες το υς σε μία α τμ ό ­σφαιρα ολοένα και πιο φτωχή σε οξυγόνο. Ο αρχηγός το υ ς όμως δ εν χαλάρωνε το ν γρή­γορο ρυθμό τους. Επρεπε οπωσδήποτε να προλάβουν το ν Αταουάλπα στην Καχαμάρ­κα. Προχωρούσαν αργά μέσα από στενά πε­ράσματα πάνω από τα οποία "κρέμονταν" ι­σχυρά οχυρωμένα κάστρα και όπου μία χού­φτα ινδιάνοι θα μπορούσαν να το υ ς αποδε- κατίσουν ανά πάσα στιγμή. Παρόλες τ ις δυ­σκολίες όμως δ εν συνάντησαν παρά ελάχι­

στη αντίσταση σε μ ικρές και σ ύντομες αψι­μαχίες. Ηταν άραγε απ οτέλεσμα του εμφ υ ­λίου πολέμου; Σύντομα η απορία το υ ς λύ­θηκε. Ενας Ινκα ευ γενή ς παρουσιάστηκε μπροστά τους , το υ ς καλωσόρισε στο όνομα το υ Αταουάλπα και το υ ς α νήγγειλε ό τι ο αυ­τοκράτορ ας με ευχαρίστηση θα το υς δεχό­ταν σαν καλεσμένους το υ στην Καχαμάρκα.

Επί μ ερ ικ ές εβδο μά δες ο α υ τοκρά το ­ρας παρακολουθούσε τη ν πορεία τω ν Ισπα­νών με ιδ ια ίτερο ενδιαφέρον. Δ εν είχε λόγους να φοβάται. Οποιες και αν ή ταν οι π ροθέσεις το υς οι Ισπανοί βρίσκονταν στο έλεό ς του. Ιδίως μ ετά τη μεγάλη νίκη του μπορούσε να επ ιτρ έψ ει στον εα υτό το υ τη ν π ολυτέλεια να π ερ ιμένει και να π αρατηρεί το τ ι θα ακολουθούσε, πριν αποφασίσει να αναλάβει δράση. Οι αγγελ ιοφ όροι του το ν είχαν π ληροφορήσει ό τι ο αρ ιθμός των ξ έ ­νων ή ταν α μ ελη τέο ς . Α λλες αναφορές έ λ ε ­γαν ότι τα όπλα το υ ς δ εν ή ταν ιδιαίτερα α­συνήθιστα. Η συνάντηση αυτή θα ή ταν μία ευχάριστη διασκέδαση πριν αρχίσει το τα ξ ί­δι το υ για το Κούθκο.

Νωρίς το πρωί τη ς 15ης Νοεμβρίου1532, έ ξ ι εβδο μά δες μ ετά τη ν αναχώρησή του από το Σαν Μ ιγκέλ, ο Πιζάρρο και οι άν­δρες του έφθασαν στην Καχαμάρκα. Το σ τρατόπ εδο τω ν Ινκα βρισκόταν στις γύρω πλαγιές. Ο Πιζάρρο βρήκε τη ν πόλη ασυνή­

θ ιστα ήρεμη. Κανένας δ εν παρουσιάστηκε για να το υς χαιρετίσει. Υποψιασμένος ο αρ­χηγός οδήγησε το υς άνδρες του στην κε­ντρική πλατεία και έσ τε ιλε το ν αδελφό του Χ ερνάντο και το ν ν τε Σότο να αναζητήσουν το ν αυτοκράτορα για να του μ ετα φ έρουν πρόσκληση επίσκεψης στο ισπανικό στρα­τόπεδο.

Η ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΤΑΟΥΑΛΠΑ

Οι Ισπανοί βρήκαν το ν Ινκα ηγεμόνα κα­θισμένο σε ένα μικρό σκαμνί, π ερ ιτρ ιγυρ ι­σμένο από το υ ς ευ γενε ίς του και πολλούς αξιω ματούχους. Ο Θ ιέθα ν τε Λεόν, ένας Ισπανός ιστορικός, περιγράφει το ν αυτο ­κράτορα όπως του το ν περιέγραψ ε ένα μ έ­λος τη ς αποστολής, το οποίο ή ταν παρόν στη συνάντηση: "Ο Αταουάλπα ή ταν ένας άνδρας γύρω στα 30 του χρόνια, καλοφτιαγ- μένος, ρωμαλέος, με λεπ τά χαρακτηριστι­κά, όμορφο και περήφανο πρόσωπο με φλο­γερά μάτια. Μ ιλούσε με αξιοπρέπεια σαν έ ­νας μεγάλος ηγεμόνας, πάντα με λογικά ε ­π ιχειρήματα και ό ταν οι Ισπανοί καταλάβαι­ναν τα λόγια του αντιλαμβάνονταν ότι αντι­μετώπιζαν έναν σοφό άνδρα. Ηταν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Π ιζά ρ ρο ε ισ ή λ θ ε σ την π ρω τεύουσα των Ινκα, Κ ούθκο , το ν Ν οέμβρ ιο του 1533.Οι κ ά το ικο ι βασανίστηκαν, β ιάστηκαν και πολλοί εκ τελ έσ τη κ α ν , ενώ η ίδια η πόλη

α π ογυμνώ θηκε από ό ,τ ι π ολύτιμο π ερ ιε ίχε (Β ρεταν ικό Μ ο υσ είο ).

ευδ ιά θ ετος , αλλά όταν μιλούσε στους υπο­τε λ ε ίς του ήταν πολύ υπεροπτικός, χωρίς να δείχνει ιδια ίτερη εύνοια". Αρχικά ο Ατα- ουάλπα δ εν απάντησε στην πρόσκληση των καλεσμένων του. Μόνον όταν ο Χερνάντο Πιζάρρο τη ν επανέλαβε ευγενικά , απάντη­σε λέγοντα ς ότι βρισκόταν σε νησ τεία εκ ε ί­νη τη ν ημέρα, η οποία θα τελε ίω νε τη ν επο­μένη. Την επ ομένη μέρα, είπε, θα δειπνού­σε με το υ ς Ισπανούς. Ο Χερνάντο ν τε Σότο, ε ξα ίρ ετο ς ιππέας, επ έλ ε ξε τό τε εκείνη τη στιγμή για να εντυπωσιάσει το ν ινδιάνο η γε­μόνα και τη ν αυλή του. Σηκώ θηκε σχεδόν όρθιος επάνω στο άλογό του. Επειτα χαμή­λωσε με τα πόδια κολλημένα στα πλευρά του ζώου, σχηματίζοντας ένα σώμα με το ά­λογό του. Εμοιαζε σαν Κένταυρος με ασημέ­νιο θώρακα. Τράβηξε μαλακά τα χαλινάρια και πίεσε με τα γόνατα το άλογο. Εκείνο άρ­χισε να καλπάζει, να κάνει γρήγορες στρο­φές, να σηκώνεται όρθιο στα πίσω του πό­δια, να π έφ τε ι πάλι μπροστά. Σ το τέλο ς κάλ­πασε με τα χύ τητα και σταμάτησε τόοο κο­ντά στον καθισμένο μονάρχη ώστε τα ρου­θούνια του ζώου σχεδόν άγγιξαν το πρόσω­πό του. Εκείνος παρέμεινε ατάραχος και αξιοπρεπής, παρόλο που π οτέ πριν δ εν είχε δ ει πάλι τέ το ιο ζώο. Ορισμένοι όμως από το π εριβάλλον του τρομα γμένο ι σκορπίστη­καν. Λ έγετα ι ό τι ο ηγεμόνας αργότερα δ ιέ ­τα ξε τη ν εκ τέλεσ ή το υ ς για τη λιποψυχία που έδ ε ιξα ν εκε ίνη τη στιγμή. Οι δύο σύ­

Η σκηνη το υ θα ν ά το υ το υ Π ιζάρρο .

μο από όπου θα περνούσε ο ηγεμόνας, ο ο­ποίος έφ θ α νε άοπλος, ως π ροσκεκλημένος τω ν Ισπανών. Ο Πιζάρρο χάρηκε πολύ ακού- γοντα ς για τη ν άφ ιξη του αυτοκράτορα που ερχόταν άοπλος για να πέσει στα χέρια του. Αμέσως ανήγγειλε στους σ τρατιώ τες του το σχέδιο μάχης, που ή ταν μία παραλλαγή το υ τρόπου αιχμαλωσίας του Α ζτέκου αυτο ­κράτορα από το ν Κ ορτέζ στο Μ εξικό . Με το π ροκαθορισμένο σύνθημα οι στρατιώ τες του, που θα ή ταν κρυμμένοι στα γύρω από τη ν πλατεία κτίρια, έπρεπε να ανοίξουν α­μέσως πυρ και να ορμήσουν κατά τη ς ακο­λουθίας. Είκοσι από αυτούς έπρεπε να αιχ­μαλωτίσουν το ν ηγεμόνα, προσέχοντας ό­μως να μη π ειραχτεί ο ύ τε τρίχα του κατά τη σύγκρουση. Οι υπόλοιποι ακόλουθοι θα ε ­ξουδετερώ νονταν.

Ο Αταουάλπα προχώρησε προς τη ν πλα­τε ία περιστο ιχιζόμενος από 3.000-4.000 ακο­λούθους. Η πομπή προχώρησε μέσα από το υ ς άδειους δρόμους, ενώ μία περίεργη η ­συχία επ ικρατούσε γύρω της. Δ εν υπήρχε ί­χνος του ισπανικού αποσπάσματος. " Πού είναι οι γενειο φ όρο ι;1', ρώτησε ο Ινκα. Εκεί­νη τη στιγμή παρουσιάστηκε ο ιερέας τη ς α-

ντροφ ο ι του Πιζάρρο επ έστρεψ αν σ τον αρ­χηγό το υς α π ογοητευμένοι που ο Ινκα, αντί­θ ε τα με το ν Α ζτέκο αυτοκράτορα, δ εν ένιω ­θ ε μεγάλο δ έος για το υ ς ξένους. Σύμφωνα με το υ ς υπολογισμούς το υ ς 30.000-40.000 ινδιάνοι ή ταν σ τρα τοπ εδευμένοι στους γύ ­ρω λόφους.

Οι Ισπανοί κο ιμήθηκαν ελαφρά εκείνη τη νύκτα. Το μεσημέρ ι τη ς επ όμενης μέρας ο Αταουάλπα ξεκ ίνησ ε με τη ν ακολουθία του κ ινούμενος προς τη ν πόλη. Τον μ ε τέ φ ε ­ραν πάνω σε ένα χρυσό φορείο υποβαστα­ζόμενο από το υ ς ευ γενε ίς του. Υπ ηρέτες μπροστά από τη ν πομπή σκούπιζαν το ν δρό-

ποστολής Β α λβέρντε για να χα ιρετήσ ει το ν αυτοκράτορα. Κρατούσε μία βίβλο και έναν εσταυρω μένο και άρχισε αμέσως να εκφ ω ­νεί έναν μακροσκελή λόγο για τη χριστιανι­κή πίστη. Ζήτησε από το ν Ινκα να δηλώσει υ­ποταγή στην Καθολική εκκλησία και στον βασιλιά τη ς Ισπανίας. Ενοχλημένος από τη ν αυθάδεια αυτού το υ ανθρώπου, ο οποίος ε ­π έμενε να αποποιηθεί τη ν ίδια του τη θ εϊκό - τη τα προς όφ ελο ς ενός εσταυρωμένου θ ε ­ού, λ έγ ετα ι ο τι ο Αταουάλπα π έτα ξε κατα­γής τη βίβλο και με μία περήφανη χειρονο­μία προς το ν ήλιο δήλωσε: "ο θ εό ς μου είναι ακόμα ζωντανός". Ε ξοργισμένος ο ιερέας έ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ισ το ρ ική σ τιγμ ή που ο Π ιζάρρο χά ρ α ξε

μ ε το ξ ίφ ο ς το υ μία γραμμή σ την άμμο,

στο νησί Γκάλλο, π ρο τείνο ντα ς σ τους

άνδρ ες το υ να τον ακολουθήσ ουν

προς Ν ό το ή να επ ισ τρ έφ ο υ ν στον

Π αναμά. Δ ε κ α τρ ε ίς σ τρ α τιώ τες μόνο

αποφάσισαν να ακολουθήσ ουν

τον αρχηγό τους (μωσαϊκό στην

οροφ ή και σ τον τοίχο γύρω από τον τάφ ο

το υ Π ιζάρρο, σ τον Κ α θεδ ρ ικ ό

ναό τη ς Λ ίμα).

62

Η μαύρη γραμμή στον τοίχο α υ το ύ του δω ματίου σ η μ α δ εύ ει το ύψ ος στο οποίο είχε φ θ ά σ ε ι ο μ υ θ ικ ό ς θ η σ α υ ρ ό ς από π ολύτιμα μ έτα λ λ α για τα λύ τρ α του Α ταουάλπ α στην Κ αχαμάρκα.Τα π ερ ισ σ ότερ α από τα σ η μ α ντικ ό τερ α κ ο μ ψ ο τεχν ή μ α τα του Π ερ ο ύ έφ θ α σ α ν εδώ για να γίνουν ρ ά β δ ο ι και να σταλούν στην Ισπανία.

τρ ε ξ ε γρήγορα στον αρχηγό του και το ν πα­ρότρυνε να επ ιτεθε ί. "Σας δίνω άφεση α­μαρτιώ ν”, το υ ς φώναξε, "εξοντώ σ τε το υ ς ει- δωλολάτρες".

“Εκείνη τη στιγμή ο Πιζάρρο έδωσε το σύνθημα σ είοντας μία λευκή σημαία. Στρα­τιώ τες και ιππείς όρμησαν τό τ ε από το υς κρυψώνες το υ ς - κραυγάζοντας τη ν π ολεμι­κή ιαχή "Σαντιάγο" - κατά του φορείου του Ινκα ηγεμόνα σφάζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους, ενώ τα πυροβόλα θέρ ιζαν το άοπλο πλήθος. Μέσα σε 30 λεπ τά η σφαγή είχε τελειώ σει. Ο Πιζάρρο μόλις που πρόλα­βε να σώσει το ν αυτοκράτορα από τη ν ορμή τω ν στρατιωτών του. Τραυματίσθηκε μάλι­στα ο το χέρ ι από το υ ς ίδιους στρατιώ τες. Τον άρπαξε από τα μαλλιά και το ν έσυρε

σαν ζώο μακριά από τη μάχη. Ο Αταουάλπα ήταν π λέον αιχμάλω τός του. Η σωματοφυ­λακή το υ ή ταν νεκρή ή διασκορπισμένη. Η βασιλική πομπή, στολισμένη με χρυσό, πε­τράδια και φ τερά , ε ίχε μ ετα μορφ ω θεί σε μία άμορφη μάζα από ματω μένα πτώματα. Ο Ινκα ο δ η γή θηκε σε ένα κτίρ ιο τη ς πόλης και φυλακίσ τηκε σε χώρο με ισχυρή φρουρά. Η τελευ τα ία ελπίδα του Αταουάλπα, ο στρα­τη γός το υ Ρουμινανγκούι, δ εν κ ινήθηκε από τη θέση του. Ο σ τρατός του είχε κατα­λάβει τα περάσματα που δεσπόζουν στην κοιλάδα. Ο Π ερουβιανός σ τρατηγός π ερ ίμε­νε μάταια το σύνθημα του αρχηγού του. Ο­μως οι κανονιοβολισμοί και ο ξέφ ρ ενο ς καλ­πασμός τω ν αλόγων το ν πληροφόρησαν ότι το "παιχνίδι" χάθηκε και το σύνθημα δ εν θα

δινόταν π οτέ. Ο σ τρατός του, 5.000 άνδρες. υποχώρησε χωρίς μάχη.

Για τη ν απελευθέρω σή του ο Ινκα πραγ­ματοποίησε μία μυθική προσφορά στον νι­κητή. Υποσχέθηκε να γεμ ίσ ει ένα ολόκληρο δωμάτιο ως το ύψος τω ν δύο μέτρω ν με χρυσό και ασήμι μέσα σε δύο μήνες. Εκπλη­κτος ο Πιζάρρο δ έχθη κε τη ν προσφορά και από εκε ίνη τη στιγμή μία αδιάκοπη ροή Ιν ­

διάνων από ολόκληρη τη ν αυτοκρατορ ία άρχισε να καταφ θάνει φ ορτω μένη με χρυσά και ασημένια κομψ οτεχνήματα . Λίγο πριν περάσει η προθεσμία ο Πιζάρρο ανακοίνω­σε στον Ινκα ό τι ο ν τε Σότο, που είχε μετα- βεί με τη ν εμπροσθοφυλακή στο Κούθκο. ή λθ ε σε επαφή με τον Ουασκάρ. Ο νόμιμος γ ιος το υ Ουάυνα Καπάκ, αν και φυλακισμέ­νος, δ εν έχει π αραιτηθεί από τα δικαιώματά το υ στον θρόνο. Υποσχέθηκε στους Ισπα­νούς να εξαγοράσει το σ τέμμα του σε υψη­λότερη τιμή, γεμ ίζοντα ς το δωμάτιο στην Καχαμάρκα με χρυσό μέχρι τη ν οροφή και όχι μέχρι τα δύο μέτρα ύψος. Ο Αταουάλπα έπαψε να χαμογελά, αλλά ύστερα από λίγες μ έρ ες άνθρωποί του έπνιξαν το ν Ουασκάρ στη φυλακή του. Εκείνος πριν π εθάνει είπε τα ε ξή ς προφητικά λόγια: "Ημουν για λίγο καιρό α φ έντη ς και βασιλιάς αυτής τη ς χώ­ρας, αλλά και ο π ροδότης ο α δελφ ός μου δ εν θα βασιλεύσει πιο πολύ από μένα". Τον Φ εβρουάριο το υ 1533, όταν ο Αλμάγκρο έ ­φθασε στην Καχαμάρκα με ενισχύσεις, ο Ινκα ή ταν αιχμάλωτος επί τρ ε ις μήνες. Είχε εκπληρώσει τη ν υπόσχεσή του, γεμ ίζοντας το δωμάτιο με έναν θησαυρό που υπολογί­σθηκε στο α μύθητο ποσό των 52.000 αση­μένιων μάρκων και 1.326.000 χρυσών πέσος.

Τότε π ροέκυψ ε το ζή τημα τη ς τύ χη ς του αυτοκράτορα. Αν και α ιχμάλω τος ο Ινκα πα­ρ έμ ενε μία απειλή για τη ν ισπανική εξουσία. Για το υ ς Περουβιανούς ή ταν ο γ ιος το υ Ηλι­ου, ο τελ ευ τα ίο ς θ εό ς του π ανθέου των Ινκα. Επρεπε να εκ τε λ ε σ τε ί ο ίδιος ο άν­θρωπος, δ ιότι δ εν αρκούσε η κατάλυση του κράτους, η λεηλασία τω ν θησαυρών και η υ­ποταγή του στρατού του. Φ ήμες άρχισαν να διαδίδονται ό τι ο σ τρατός τω ν Ινκα είχε αρ­χίσει να σ υγκεντρώ νετα ι στον Νότο για να επ ιτεθ ε ί κατά του ισπανικού στρατοπέδου. Ο Αταουάλπα αρνήθη κε κατηγορηματικά ό τι κάτι τέ το ιο συνέβαινε, αλλά οι Ισπανοί άρχισαν να εκνευρίζοντα ι. Ζήτησαν από τον αρχηγό το υ ς να σκοτώσει το ν αυτοκράτορα και να δώσει τέλο ς στην απειλή μίας ε ξ έ γ ε ρ ­σης. Ο Χερνάντο ν τε Σότο και ο ίδιος ο α­δελφ ός τού Πιζάρρο, Χερνάντο, διαμαρτυ- ρήθηκαν για τη ν τόσο σκανδαλώδη και α τι­μωτική λύση. Τελικά ο Πιζάρρο πείσθηκε να δικάσει το ν Ινκα. Ο ηγεμόνας κατηγορήθη- κε ό τι επαναστάτησε εναντίον του βασιλιά τη ς Ισπανίας, σ φ ετερ ίσ θηκε το ν θρόνο του Περού, σκότωσε τον αδελφό του, ή ταν ένο­χος πολυγαμίας και α ιμομιξίας και θυσίαζε σε ψ εύτικους θ εο ύς . Ο Αταουάλπα κρ ίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε θάνατο διά πυράς. Την τελευ τα ία στιγμή ο Β αλβέρντε του π ρότεινε να βαπτισθεί για να μετατρα- πεί η ποινή του σε θάνατο δι1 απαγχονι­σμού. Ο Χουάν ντ'Αταουάλπα δ έθ η κε σε έ ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναν στύλο. Του πέρασαν τη θηλειά στον λαι­μό και τη ν έσφ ιξαν δυνατά. Τα μάτια του έ ­μειναν καρφωμένα στον Πιζάρρο.

Μ ετά τη ν εκ τέλεσ η ο Πιζάρρο ξεκ ίνησ ε για τη ν πρωτεύουσα. Δ εν συνάντησε παρά ελάχιστη αντίσταση. Οι Ινκα έμοιαζαν απο­σβολωμένοι από τη ν εκπληκτική τροπή που είχαν πάρει τα γεγονότα. Στις 15 Ν οεμβρίου1533, έναν μόλις χρόνο μετά τη ν άφιξή του στην Καχαμάρκα, ο Πιζάρρο εισ ήλθε στο Κούθκο με μία δύναμη 480 Ισπανών. Οι ά­πληστοι Ισπανοί απογύμνωσαν τη ν όμορφη και πλούσια πρωτεύουσα των Ινκα από κάθε τι που θα μπορούσε να θ εω ρη θεί πολύτιμο αντικείμενο . Ναοί, παλάτια και σπίτια λεηλα- τήθηκαν. Ακόμα και οι ιερ ές μούμιες των π ροηγούμενων Ινκα αυτοκρατόρω ν βεβη- λώθηκαν και απογυμνώθηκαν από τα κο- σμήματά τους. Οι κάτοικοι βασανίστηκαν και βιάστηκαν. Τα αρδευτικά κανάλια που ε ί­χαν μ ετα τρ έψ ει τα έρημα εδάφη σε γόνιμα αφ έθηκαν να καταστραφούν, τα χωράφια ε- γκα τα λείφ θηκα ν και τα λάμα εξοντώ θηκα ν σε τέ το ιο βαθμό ώστε κινδύνεψ αν να ε ξα ­φανιστούν.

Οταν οι τυχοδ ιώ κτες κα τα κτη τές χόρτα­σαν λάφυρα και βιασμούς ο Πιζάρρο επανέ­φ ερε τη ν τά ξη στη ρημαγμένη πόλη. Τοπο­θ έτη σ ε στον θρόνο έναν νέο Ινκα αυτοκρά- τορα, υποχείριό του, το ν αδελφό του Ουα- σκάρ, Μάνκο Καπάκ. Η πραγματική όμως ε ­ξουσία βρισκόταν στα χέρια ενός συμβουλί­ου οκτώ "διαχειριστών", δύο από το υς οποίους ήταν οι αδελφοί του Πιζάρρο, Χου- άν και Γκονζάλο. Σε κάθε Ισπανό δόθ ηκε ένα σπίτι, ένα κομμάτι γης και ινδιάνοι υπη­ρέτες .

Η θέση του Κούθκο, ψηλά στις Ανδεις, ή ταν πολύ βαθιά στην ενδοχώρα για να γίνει το κέντρο του ισπανικού εμπορίου με τη μητέρα-πατρίδα.

Αφήνοντας τα αδέλφια του κυ β ερ νή τες τη ς παλιάς πρωτεύουσας τω ν Ινκα ο Πιζάρ­ρο βάδισε προς τη ν ακτή, όπου ίδρυσε τη νέα "Πόλη τω ν Βασιλέων" στις 18 Ιανουαρί- ου 1535. Η μελλοντική Λίμα, κοντά στις ε ­κβολές το υ ποταμού Ριμάκ, έγ ινε το κέντρο τη ς ισπανικής κυβέρνησης στη Νότια Α μ ε­ρική για τα επόμενα 200 χρόνια. Με αξιοση­μείωτη ενερ γη τικό τη τα ο Πιζάρρο αντάλλα­ξ ε το ξίφ ος του με τα εργαλεία ενός τεχν ίτη και άρχισε τη χάραξη και τη ν κατασκευή τη ς πρωτεύουσάς του.

Μ ετά τη ν κατάκτηση ξέσπασε διαμάχη μετα ξύ του Αλμάγκρο και των αδελφώ ν Πι­ζάρρο. Ο Φρανσίσκο Πιζάρρο είχε κατορθώ ­σει να πείσει τον Αλμάγκρο να επιχειρήσει τη ν κατάκτηση τη ς Χιλής. Αυτός όμως επ έ­στρεψ ε απ ογοητευμένος και με άδεια χέρια και έτσ ι άρχισε μ ετα ξύ το υς ένας π όλεμος μέχρι θανάτου. Τον Ιούνιο το υ 1537 ο Αλμά­γκρο κυρίευσε το Κούθκο και αιχμαλώτισε το ν Χερνάντο Πιζάρρο. Τον επόμενο χρόνο, μετά από μία σειρά μαχών, ο Πιζάρρο νίκησε το ν Αλμάγκρο και το ν καταδίκασε σε θάνα­το. Οι μάχες όμως συνεχίστηκαν. Ο Ν τιέγκο, γ ιος του Αλμάγκρο, τελ ικά δολοφ όνησε με τη σειρά του το ν Πιζάρρο στις 26 Ιουνίου 1541.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΩΝ ΙΝΚΑ

Τα αίτια που οδήγησαν στην πτώση της αυτοκρατορίας των Ινκα είναι παρόμοια με αυτά τη ς καταστροφής τη ς αυτοκρατορίας των Αζτέκων από τον Κορτέζ. Ο ίδιος παλιός θρύλος, ευρύτατα διαδεδομένος, έλεγε ότι ο θ εό ς Βιρακότσα, αφού έπλασε το υς αν­θρώπους, έφ υγε προς τη ν πλευρά της θά­λασσας, θυμω μένος από τη ν ασεβή συμπεριφορά τους. Η τρομερή όμως υπόσχε­σή του ότι θα επ έστρεφε για να εκδ ικηθεί ή ­ταν πάντα παρούσα στις δεισιδαιμονίες των απλών ινδιάνων. Θα επέστρεφε σαν λευκός και γενειοφόρος, όπως και ο Πιζάρρο. Ισως οι Ινκα πραγματικά να νόμισαν ότι ο Πιζάρρο ή­ταν ο Βιρακότσα. Τα άλογα επίσης διεδραμά- τισαν σημαντικό ψυχολογικό ρόλο στις συ­γκρούσεις, τρομοκρατώ ντας τους ιθαγενείς που δεν είχαν συναντήσει ποτέ το υς παρό­μοια ζώα. Τα πυροβόλα όπλα, τέλος, έσπερ­ναν το ν θάνατο προκαλώντας τρόμο και κυ­ρίως τεράσ τιες απώλειες. Παρόλα αυτά ο Α­ταουάλπα γνώριζε ήδη από το υς αγγελιοφό­ρους του ότι τα άλογα ήταν σχεδόν άχρηστα χωρίς σέλα και ό τι στον χρόνο που χρειάζο­νταν τα αρκεβούζια για να γεμίσουν, ένας πολεμιστής του μπορούσε να ρ ίξει έ ξ ι βέλη. Ισως η υπερβολική αυτοπεποίθηση του Ινκα να το ν ώθησε να μη δώοει τόση σημασία σε μία χούφτα ανθρώπους, αφού ο ίδιος δ ιέθ ε ­τ ε εκα το ντά δες χιλιάδες.

Ενα ακόμα σοβαρό λάθος των Ινκα ήταν ότι νόμισαν πως με τον χρυσό θα μπορούσαν να κορέσουν τη ν απληστία των Ισπανών. Οσο όμως περισσότερος χρυσός έφθανε στην Καχαμάρκα, τόσο αυξάνονταν και οι απαιτή­σεις και η απληστία των τελευταίων. Οι Ινκα δεν θεωρούσαν τον χρυσό τόσο πολύτιμο όσο οι Ισπανοί, οι οποίοι σκότωναν χωρίς κα- νέναν ενδοιασμό για να τον αποκτήσουν. Ισως επίσης ο Αταουάλπα να νόμισε ότι στον Πιζάρρο θα έβρισκε έναν σύμμαχο για να συ­ντρίψ ει τις τελευ τα ίες εσ τίες αντίστασης του αδελφού του Ουασκάρ. Οταν θα συνει­δητοποιούσε το λάθος του στην πλατεία της Καχαμάρκα θα ήταν ήδη πολύ αργά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜόλις χάθηκε ο τελευ τα ίο ς αυτοκράτο-

ρας η δ ιοικητική μηχανή τη ς αυτοκρατορίας των Ινκα "των τεσσάρων σημείων του ορίζο­ντα, το Ταουαντισούγιου", καταλύθηκε. Τα πάντα σταμάτησαν και οι ινδιάνοι αναγκά­στηκαν να υποταγούν στα νέα αφ εντικά τους. Η αντίσταση όμως δεν έσβησε. Σ ύντο ­μα ο Μάνκο, αηδιασμένος από τη ν απάνθρω­πη συμπεριφορά των κατακτητώ ν, αποποιή- θ η κε το ν τίτλο του και επαναστάτησε ενα­ντίον τους. Ο λαός των Ινκα ε ξεγ έρ θ η κ ε πα­ντού. Ε π ιτέθηκε στη Λίμα και στο Κούθκο και λίγο έλειψ ε να τα κυριεύσει. Οι Ισπανοί με μεγάλες θυσ ίες κατόρθωσαν να τους α­πωθήσουν. Κατά τη ν πολιορκία του Κούθκο μάλιστα σκοτώ θηκε και ο Χουάν Πιζάρρο. Τότε ο Μάνκο αποφάσισε να αποσυρθεί στις

απρόσιτες κορυφές των Ανδεων και από ε ­κεί να συνεχίσει τη ν αντίσταση. Ανακήρυξε πρωτεύουσα του νέου κράτους τω ν Ινκα τη Βιλκαμπάμπα και από εκε ί πραγματοποιού­σε συνεχή ανταρτοπ όλεμο εναντίον των κα­τακτητών. Το 1545 ο Μάνκο π έθανε και. τον δ ιαδέχθηκε ο γιος του ΣάυριΤούπακ, ο οποί­ος τελ ικά δέκα χρόνια αργότερα εγκα τέλε ι- ψε το ν αγώνα και παραδόθηκε στους Ισπα­νούς, οι οποίοι το ν δηλητηρίασαν. Ο αδελφός του, Τίκι Κούσι Γιοπάνκι, συνέχισε το ν αγώνα μέχρι το ν θάνατό του, το 1569. Τον δ ιαδέχθηκε ο αδελφός του, Τουπάκ Α- μαρού, ο τελευ τα ίο ς τω ν Ινκα. Οι Ισπανοί τό ­τ ε επ ιτέθηκαν με μεγάλες δυνάμεις στην Βιλκαμπάμπα, τον συνέλαβαν, το ν μ ε τέ φ ε ­ραν στο Κούθκο και μετά από σύντομη δίκη το ν εκτέλεσαν.

Με το ν θάνατο του τελευ τα ίου Ινκα, το 1572, επήλθε και το οριστικό τέλο ς τη ς αυ­τοκρατορ ίας των Ινκα. Οι απόγονοι τη ς βασι­λικής ο ικογένειας τω ν Ινκα αναμίχθηκαν με το υς Ισπανούς ευγενε ίς και προσπάθησαν να αποσπάσουν από το ισπανικό στέμμα προνόμια και αποζημιώσεις. Η μεγάλη μάζα του λαού όμως υποτάχθηκε στη μοίρα της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Μ . B ales: LES EXPLORATEURS CELEB RES, Aldus Books, London, 1980.(2) J. D escola: Π ΙΖΑ Ρ Ρ Ο , Ισ το ρ ία Ε ικονογραφ ημένη", Πάπ υρος Π ρ ες , τεύχ. 55,1973.(3) A . D ecaux: PIZARRE, CONQUER ANT DU PEROU, ed. Perrin, Paris, 1978.(4) H. Favre: LES INCAS, ed. P.U.F., Paris,1975.(5) N. H orden: GOD, GOLD AND GLORY, Aldus Books, London, 1973.(6) S. H uber: AU ROYAUME DES INCAS, ed. France-Loisirs, Paris, 1975.(7) Inca G arcilaso de la Vega:COMMENTAIRES ROYAUX SUR LE PEROU DES INCAS, ed. F. M aspero. Paris, 1982.(8) F.A K irkpatrick: LES CONQUISTADORS ESPAGNOLS, ed. Payot, Paris, 1935.(9) Φ. Λ ο π έθ ν τε Χ ε ρ έ θ : Φ ΙΛΑ ΛΗ Θ ΗΣ ΕΞ ΙΣΤΟ Ρ Η ΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ, εκ δ . Σ το χ α σ τή ς , Α θήνα , 1993.(10) M . M ahn-Lot: LA CONQUETE DE L'AMERIQUE ESPAGNOLE, ed. P.U.F., Paris,1974.(11) PAST WORLDS-THE TIMES ATLAS OF ARCHAEOLOGY, Em pires o f the Andes, Times Books, London, 1988.(12) F. Ricciu: LES CITADELLES DES INCAS,Ed. Atlas, Paris, 1986.(13) F. Rosso: Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ, Ισ το ρ ία Ε ικονογραφ ημένη", Πάπ υρος Π ρ ες, τεύχ. 9, 1969.(14) Β. Tacconi: Ο Σ Ο Σ ΙΑ Λ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ, "Ιστορία Ε ικ ο νο γρ α φ η μ ένη ", Π άπ υρος Π ρ ες, τεύχ. 111, 1977.(15) Ν. Ψ υρούκη: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ Α ΠΟΙΚΙΟ ΚΡΑΤΙΑΣ, εκδ . Επ ικα ιρ ότητα , Αθήνα , 1978.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Mwang«

.. ..... in 11 ............... j . m s i,iü x .«*ä£f%2L·/

ΜΠΟΥΒΙΝ 1214

Η γαλλική νίκη σ τη Μ πουβίν, που α π ο τελ ε ί το θ έ μ α α υ το ύ το υ πίνακα το υ 15ου αιώνα, επ η ρ έα σ ε ά μεσα το μ έλλον τη ς χώ ρας απ οκαθισ τώ ντας το κύρος του βασιλιά, τω ν ευ γενών, του σ τρ α το ύ και τη ς εκκλησ ία ς. Μ ε την επ ικρ ά τησ ή τη ς η Γαλλία α ν α γ ο ρ εύ τη κ ε σε ευρω παϊκή δύναμη π ρώ του μ ε γ έ θ ο υ ς , ενώ η ή ττα υπ ήρξε μια καλή δ ικα ιολογ ία για το υ ς Α γγλους βαρώνους ώ στε να ε ξε γ ε ρ θ ο ύ ν λ ίγο α ρ γ ό τερ α και να υποχρεώ σουν τον Ιω άννη να υπ ογράψ ει τη «Μ εγά λη Χ ά ρτα» .

Η ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ

ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΟΥΝ ΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΠΟΥ ΤΙΣ ΚΕΡΔΙΣΕ. ΑΝΑΜΕΣΑ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΟ

ΠΩΣ ΣΥΓΚΑΤΑΛΕΓΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΠΟΥΒΙΝ, ΠΟΥ ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΚΟΜΒΙΚΟ ΣΗΜ ΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Σ τη μάχη τη ς Μ π ουβίν ο σ τρ α τό ς του Φιλίππου π ολέμησε κάτω από το κόκκινο λάβαρο τη ς «oriflam m e», τη σημαία της εκκλη σ ία ς το υ Σαίν Ν τεν ί την οποία υ ιο θ έτη σ α ν οι Γάλλοι μονά ρ χες . Σ το ν πίνακα φ α ίν ετα ι και το βασιλικό λάβαρο μ ε το υ ς κ ίτρ ινο υς κρίνους σε γαλάζιο φ όντο , π ράγμα που υποδηλώ νει ό τ ι ο ιππότης ο οποίος μ ά χ ετα ι σε πρώ το επ ίπεδο ε ίν α ι ο ίδ ιος ο Φίλιππος.

ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

Η υγρή πεδιάδα που εκτε ίν ετα ι μ ε­ταξύ τη ς θάλασσας τη ς Μάγχης και των βελγικών συνόρων και ε ί­

ναι ευρύτερα γνωστή ως Φλάνδρα, είναι ου­σιαστικά μια από τις λίγες περιοχές τη ς Ευ­

ρώπης οι οποίες έχουν κερδίσει στο διάβα τη ς Ιστορίας το ν καθόλου κολακευτικό αλλά δίκαιο χαρακτηρισμό της πολεμικής αρένας. Στην ίδια έκταση το 1914-18 συγκρούστηκαν και αιμορράγησαν μέχρι θανάτου οι στρατοί τη ς Γαλλίας, τη ς Γερμανίας, της Βρετανίας και του Βελγίου δ ιεξάγοντας τις πολύνεκρες μάχες του Υπρ, τη ς Λενς και της Πασεντέλ. Ακριβώς εκεί κα τέλη ξε ο σαρωτικός δρεπα­νοειδής ελιγμός τη ς Wehrmacht του Αδόλφου Χ ίτλερ την άνοιξη του 1940, όταν τα πάντσερ παγίδευσαν το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Δουνκέρκη. Ωστόσο σπάνια θα συ­ναντήσει κάποιος αναφορά σε μια άλλη περί­φημη μάχη που έγινε στη Φλάνδρα επτά αιώ­νες πριν από τη ν έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ή ταν θεμελ ιώ δους σημασίας για τη μελλοντική εξέλ ιξη τόσο της Αγγλίας, όσο και της Γαλλίας.

Μ ερικές μάχες κερδίζουν τη φήμη που τις συνοδεύει λόγω τη ς άμεσης και καθορι­στικής επιρροής τη ν οποία ασκούν στην τρ ο ­πή των μελλοντικών γεγονότων, επηρεάζο­ντας ανθρώπους και καταστάσεις σε κλίμακα και χρόνο που ξεφ εύγο υν από το στενό πλαί­σιο του πεδίου τη ς μάχης. Ηταν αυτά τα χα­ρακτηριστικά που μετέτρεψ α ν τη μάχη της Μπουβίν, τον Ιούλιο του 1214, σε ορόσημο. Ισαπέχοντας περίπου 15 km από τις σημερι­νές πόλεις της Τουρναί στο Βέλγιο και της Αίλλης στη Γαλλία, η Μπουβίν βρίσκεται σχε­δόν 200 km βόρεια του Παρισιού. Η Γαλλία διεξήγαγε τη ν κυριακάτικη εκείνη μάχη ενα­

ντίον μιας πανίσχυρης εχθρικής συμμαχίας τη ς οποίας η γείτο ο Αγγλος βασιλιάς Ιωάν­νης και ο ηγεμόνας τη ς Αγίας Ρωμαϊκής Αυ­τοκρατορίας Οθωνας Δ'. Οταν ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Β' Αύγουστος ανέβηκε στον θρόνο τη ς χώρας του το 1180, βρέθηκε να κυβερνά ένα συρρικνωμένο κράτος που δεν μπορούσε να συγκριθεί σε εδαφική έ ­κταση με εκείνο των Π λανταγενετώ ν τη ς Αγ­γλίας. Επιπλέον το βασίλειο δεν είχε πρακτι­κά δ ιέξοδο προς τη θάλασσα και ήταν κυριο­λεκτικά περικυκλωμένο από εχθρούς που το επιβουλεύονταν. Οι π ιθανότητες που είχε η Γαλλία του Φιλίππου Αυγούστου να επιβιώσει αντιμετωπίζοντας μια τέτο ια πλειάδα αντιπά­λων ήταν από ελάχιστες ως ανύπαρκτες, ό­πως και εκείν ες του νεαρού βασιλιά να κρα­τήσει το στέμμα του.

Ο ηγεμόνας τη ς Αγγλίας, Ερρίκος Β1, ή­ταν ένας επ ιβλητικός και αυταρχικός άνθρω­πος ο οποίος τουλάχιστον κατά τα πρώτα στάδια της βασιλείας του, που άρχισε το 1154, φαινόταν να έχει την αμέριστη εύνοια τη ς τύχης. Ο γάμος, η διπλωματία και οι επι­τυχείς πόλεμοι τού είχαν αποφέρει τη ν τερ ά ­στια (αν και βραχύβια) Ανγεβινή Αυτοκρατο­ρία που εκτε ινό τα ν από το Τείχος του Αδρια- νού στη βόρεια Αγγλία ως τα Πυρηναία στη νότια Γαλλία. Αν και είχε χάσει μεγάλο μέρος τη ς συμπάθειας των υπηκόων του λόγω τη ς στυγνής δολοφονίας του αρχιεπισκόπου Τό- μας Μπέκετ, ο Ερρίκος έδ ε ιξε μειωμένη σω­φροσύνη μιμούμενος το ν σαιξπηρικό χαρα­κτήρα του βασιλιά Ληρ και δ ιανέμοντας τα ε ­δάφη του βασιλείου του στους γιους του, Ρι­χάρδο και Ιωάννη. Ωστόσο δεν ήταν λίγες οι περιστάσεις κατά τις οποίες η Γαλλία κινδύ- νευσε να συνθλίβει από τις συμπληγάδες

τη ς Ανγεβινής Αυτοκρατορίας, κατά το διά­στημα που τα ηνία της τελευτα ία ς κρατούσε τόσο ο Ερρίκος Β', όσο και ο διάδοχός του Ρι­χάρδος ο Λεοντόκαρδος.

Ο Φίλιππος Β' ήταν ένας έφηβος μόλις 15 ετών όταν σ τέφ θηκε βασιλιάς της Γαλλίας. Σύντομα όμως έγινε γνωστός ως "αλεπού" για τη ν ικανότητά του να ελίσσεται επιτυχώς ακόμα και στις δυσκολότερες καταστάσεις και να ξεφ εύ γε ι από το υς κινδύνους. Ενας σύγχρονός του χρονικογράφος το ν περιέ- γραφε ως "εντυπωσιακό άνδρα, φαλακρό αλ­λά με ένα πρόσωπο που ακτινοβολούσε εν ­θουσιασμό, επιρρεπή προς την καλοζωία, το κρασί και τις γυναίκες". Ο νεαρός Φίλιππος α­νέπ τυξε γρήγορα σπουδαίες α ρ ετές τόσο στο διπλωματικό όσο και στο τακτικό πεδίο, φανερώνοντας εξα ιρετικά πολιτικά προσό­ντα. Η σπουδαιότερη ίσως συμβολή του στην ανόρθωση τη ς Γαλλίας ήταν το χάρισμά του να μπορεί να επ ιλέγει τους κατάλληλους αν­θρώπους για τις κατάλληλες θέσεις. Δ εν δί­σταζε να επ ιλέγει συνεργάτες του για κρίσι­μες θέσ εις χωρίς να υπολογίζει καθόλου την ταπεινή καταγωγή τους και αδιαφορώντας για τους τίτλους ευγενείας που συνόδευαν τους συνήθως ανίκανους φεουδάρχες. Αυτή η ικανότητα του Φιλίππου έμ ελλε να του α­ποδώσει θ ετικά αποτελέσματα. Ενας από τους συμβούλους του ήταν και ο Γκερέν, που ε ξελ έγη επίσκοπος της Σενλίς (κοντά στο Παρίσι) το 1213-14 και θα διεδραμάτιζε βασικό ρόλο στη μάχη τη ς Μπουβίν.

Για καλή τύχη του νεαρού βασιλιά ο Αγ­γλος ομόλογός του, Ριχάρδος Α', που θα μπο­ρούσε να αποδειχθεί θανάσιμος αντίπαλος αν σ τρεφόταν κατά της Γαλλίας, είχε εστια­σμένη τη ν προσοχή του σε άλλα θ έμα τα και

Μ ε ξέφ ρ εν ο ενθουσ ιασ μό ο γαλλικός σ τρ α τό ς ε το ιμ ά ζ ε τα ι να ε κ σ τρ α τε ύ σ ε ι κ α τά των εχθρώ ν το υ αποφ ασισμένος να τη ρ ή σ ει a u jo που το υ ζή τη σ ε ο βασιλιάς Φίλιππος: «Να κ ρ α τή σ ε τε τη δική σας τιμή και τη δική μ β φ (Μ ο υ σ είο Βερσαλλιώ ν).

Οι πανίσχυροι ιπ πότες κυριαρχούσαν απόλυτα στο μεσαιω νικό π εδίο μάχης χάρη στον όγκο , στη θω ράκιση και σ την ευκινησία το υ ς . Η ταν, ω στόσο, ε ξα ιρ ε τ ικ ά ευά λω το ι κατά τη δ ιά ρ κεια του αγώ να εκ του συστάδην δ ιό τ ι κ ινδύνευαν να γκ ρ εμ ισ τούν από τα άλογά το υ ς . Σ ε μ ια τέ το ια περίπτωση βρίσκονταν ουσ ιαστικά ανυπ εράσπ ιστοι στο έδ α φ ο ς και απ οτελούσαν εύκολα θ ύ μ α τα των πεζών του εχ θ ρ ο ύ που έσπ ευδαν να το υ ς σφ άξουν μ ε σ τιλ έτα ή π ελέκεις .

Α φού φ ρ ό ν τισ ε να τερ μ α τίσ ε ι τη ν άκαρπη διαμάχη το υ μ ε τον πάπα Ιννο κέντιο για τον έλ εγ χ ο τη ς εκκλησ ία ς τη ς Α γγλίας, ο βασιλιάς Ιω άννης ο «Ακτήμω ν» π έτυχε έναν από το υ ς ελάχ ισ τους δ ιπ λω ματικούς θρ ιά μ β ο υ ς το υ σ χημ α τίζοντα ς μ ία συμμαχία Α γγλία ς-Γ ΐρ μ α νία ς-Φ λάνδρ ας σε βάρος τη ς Γ ιλ λ ία ς . Κ ατόπιν όμω ς επ α ν ή λθε σ τις σ υ νή θε ις δαπανηρές α π οτυχ ίες του υ φ ισ τάμενος σ τρ α τιω τικ ή ή ττα στο Λα-Ρος-ω -Μ ουάν από τον Γάλλο π ρίγκηπα Λ ουδοβ ίκο .

προτιμούσε να καταναλώνει τον χρόνο του σε α τελείω τες φ ιλονικίες και διαμάχες με τους αδελφούς του, με αντικείμενο πάντα τη ν επικράτηση στο βασίλειο που είχε αφή­σει πίσω του ο Ερρίκος Β'. Στις 26 Μαρτίου 1199 και ενώ πολιορκούσε το κάστρο του Σα- λούς ο Ριχάρδος κτυπήθηκε στον ώμο από ένα βέλος και πριν τελειώ σει η μέρα ε ξ έ ­πνευσε έχοντας προσβληθεί από γάγγραινα. Με αυτόν το ν άδοξο τρόπο χάθηκε ο τρ ο μ ε­ρός "Λεοντόκαρδος" και οι τύχες της Αγ­

0 πάπας Ιν νο κ έντιο ς Γ ' ε ίχ ε κ α θο ρ ισ τικ ό ρόλο στα γεγονό τα που οδήγησαν σ τη μάχη της Μπουβίν. Εχοντας δ ε χ θ ε ί την υ π ο τέλ εια του Αγγλου βασιλιά στο Ν τό β ερ σ τις 15 Μ α ϊου 1213, τά χ θ η κ ε μ ε το μ έρ ο ς το υ επ ιχειρώ ντας να απ ομακρύνει το ενδεχό μ ενο γαλλικής εισ β ολής στα βρ ετα ν ικά νησιά.

γλίας πέρασαν στα χέρια του πολύ πιο αδύ­νατου (και λαομίσητου) αδελφού του, Ιωάν­νη.

ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

Ενεργώντας αδέξια κατά τα επόμενα χρόνια ο Ιωάννης έπεσε κυριολεκτικά σε κά­θ ε στρατιωτική ή πολιτική παγίδα που του έ ­στησε ο παμπόνηρος Φίλιππος. Τον Απρίλιο

του 1204 οι Γάλλοι κατέλαβαν το φρούριο του Ριχάρδου στο Σατώ Γκαγιάρ τη ς Νορμαν- δίας έπειτα από πολιορκία οκτώ μηνών και μαζί του εξαφάνισαν κάθε ελπίδα των Αγ­γλων ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτό το έρεισμα ως βάση εξόρμησης για μια εκστρατεία κατά του Παρισιού. Ο Φίλιππος ό­μως δεν αρκέστηκε σε αυτή τη ν επιτυχία. Βάδισε κατ' ευθείαν κατά της Ρουέν, τη ν ο ­ποία εκπόρθησε σε σύντομο χρόνο - όπως και ολόκληρη τη ν επαρχία της Νορμανδίας. Η εξέλ ιξη αυτή σηματοδότησε το ουσιαστικό τέλο ς τη ς Ανγεβινής Αυτοκρατορίας που ε ί­χε στήσει ο Ερρίκος Β'. Οι όροι αντιστράφη- καν σε τέτο ιο βαθμό ώστε ο Φίλιππος να σκέ­π τετα ι σοβαρά το ενδεχόμενο μιας εκστρα­τεία ς κατά της Αγγλίας αποβιβάζοντας στρα­τεύμα τα στα νησιά. Συγκέντρωσε μάλιστα γι' αυτόν το ν σκοπό 1.500 πλοία στα γαλλικά λι­μάνια της Μάγχης, τα οποία ήταν έτοιμα να αποπλεύσουν για τη μεγάλη απόβαση, την πρώτη που αντιμετώπιζε η Αγγλία από τη ν ε ­ποχή του Γουλιέλμου του Κατακτητή, όταν στις 8 Μαϊου 1213 έφθασαν στον Φίλιππο δυ­σάρεστα νέα. Ο πάπας Ιννοκέντιος Γ', ένας από τους πιο δραστήριους και ισχυρούς πο- ν τίφ η κες των μεσαιωνικών χρόνων που έ τ ε ι ­νε να αναμιγνύεται διαρκώς στους ευρωπαϊ­κούς πολιτικούς ανταγωνισμούς, είχε πραγ­ματοποιήσει πλήρη μεταστροφή στη στάση του έναντι του Φιλίππου. Υποστήριζε πλέον ανοικτά το ν Ιωάννη, ο οποίος είχε προτιμή­σει να ταπεινώσει το ν εαυτό του έναντι του πάπα δεχόμενος κάθε απαίτηση του τε λ ε υ ­ταίου και υποσχόμενος να επ ιστρέφει τη ν εκ ­κλησιαστική περιουσία που είχε υφαρπάξει τα προηγούμενα χρόνια. Ο Φίλιππος έλαβε μια ξεκάθαρη προειδοποίηση από το Βατικα­νό που του ζητούσε να μη προχωρήσει σε κα­μία εχθρική ενέργεια σε βάρος τη ς Αγγλίας. Σαν να μην έφ θανε αυτή η αναποδιά, ο Γάλ­λος βασιλιάς π ληροφορήθηκε πως ο Ιωάννης είχε συνάψει μια ισχυρή και απειλητική συμ­μαχία με το υς Γερμανούς και το υς Φλαμαν- δούς, τη ς οποίας ηγούντο ο ίδιος και ο ανη- ψιός του, Οθωνας Δ' του Μπρούνσβικ. Ο 0 - θωνας κατείχε το στέμμα τη ς Αγίας Ρωμαϊ­κής Αυτοκρατορίας και η εξουσία του εκ τε ι­νόταν σε όλα τα εδάφη ανατολικά του Ρή­νου. Το κυριότερο κίνητρό του για να συνάψει τη συμμαχία με τον Ιωάννη ήταν μια παλαιότερη προσπάθεια του Φιλίππου να α­ποτρέψ ει τη ν ανάρρησή του στον αυτοκρα­τορικό θρόνο, οπότε υποστήριξε τον Φ ρειδε­ρίκο της Σουαβίας ανάμεσα στους επίδο­ξους μνηστήρες του στέμματος, Ο ορμητι­κός 28χρονος κόμης Φεράν τη ς Φλάνδρας, έ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ό λις 15 ετώ ν ότα ν έλ α β ε το σ τέμ μ α της Γαλλίας ο Φίλιππος Β ’ β ρ έθ η κ ε να κυβερνά ένα βασ ίλειο που στην ουσία π ερ ιορ ιζόταν εδ α φ ικ ά μόνο στο Παρίσ ι και σ την Ο ρλεάνη. Σ ύ ντο μ α όμως ά λλα ξε ολόκληρο το σκηνικό τη ς δ υ τική ς Ευρώπης μ ε τον δυναμισμό και την επ ιμονή το υ (Μ ο υσ είο Λ ούβρου).

Τα τουρ νουά κονταρομαχιώ ν ήτα ν πολύ δ ια δ εδ ο μ ένα σ την Ευρώπη του 13ου αιώνα.

Ε κτός από το θ έα μ α που π ροσέφ εραν έδ ιναν σ το υ ς σ υ μ μ ετέχ ο ν τες ιπ π ότες τη δ υ ν α τό τη τα να ακονίσουν τις π ολεμ ικές

δ ε ξ ιό τη τέ ς το υ ς και να τονώσουν το πνεύμα ιπποτισμού και τιμ ή ς που το υ ς δ ιέκρ ινε π αραδοσιακά. Την εποχή τη ς μάχης στη

Μ πουβίν οι ιπ π ότες έφ ερ α ν στην π λειοψ ηφ ία τους μ ακρ ούς αλυσιδω τούς

θ ώ ρ α κ ες που παρείχαν μ εγ α λ ύ τερ η ευκινησ ία και όχι μ ετα λ λ ικ ές π λάκες, όπως

φ α ίν ετα ι σε α υτόν το ν μεσαιω νικό πίνακα.

νας Πορτογάλος πρίγκηπας που είχε νυμ- φ ευ θ εί τη μεγαλύτερη κόρη του Βαλδουίνου (του προσωρινού "αυτοκράτορα" που είχαν ε- γκαταστήσει οι Σταυροφόροι στην Κωνστα­ντινούπολη μετά την άλωσή τη ς το 1204), ε ί­χε χολωθεί με το ν Γάλλο μονάρχη επειδή ε ­κείνος του είχε αφαιρέσει τις πόλεις Αίρ και Σαίν Ομέρ. Ο κόμης Ρενώ τη ς Βουλώνης είχε επίσης συνασπισθεί με τους Αγγλο-Γερμα- νούς για παρόμοιους λόγους με τον Φεράν και επειδή έκρινε ότι όφ ειλε να παράσχει βοήθεια στον Οθωνα που το ν είχε ούτως ή άλλως υποστηρίξει και κατά το ν ενδογερμα- νικό εμφύλιο πόλεμο νωρίτερα. Ηταν και οι δύο υπολογίσιμοι εχθρο ί για τη Γαλλία, αφού κυβερνούσαν εδάφη που συνόρευαν με το βασίλειο του Φιλίππου, και αυτός ήταν ο λό-

68 γος που θεω ρήθηκαν από το υς Γάλλους προ- δ ό τες και στασιαστές.

Διψώντας να εκδ ικηθ εί την απώλεια της Νορμανδίας ο Ιωάννης θα μπορούσε κάλλι- στα να αποβιβασθεί με το ν στρατό του στη Φλάνδρα το 1214 και αφού ενω θεί με τους συμμάχους του να βαδίσει προς αναμέτρηση με το ν αντίπαλό του. Αντίθετα όμως επιχεί­ρησε να εφαρμόσει μια πιο περίπλοκη και φι­λόδοξη στρατηγική, η οποία για τα δεδομένα τη ς εποχής ήταν πρωτότυπη αλλά και ριψο­κίνδυνη. Αποφάσισε να αποσπάσει πρώτα την προσοχή των Γάλλων προς τον ποταμό Λίγηρα και αφού πετύχει να τραβήξει σαν μα­γνή τη ς προς τα εκεί τις διαθέσ ιμες γαλλικές δυνάμεις να αφήσει ελεύ θ ερ ο πεδίο δράσης για το ν Οθωνα στα βόρεια, ο οποίος θα μπο­ρούσε να καταλάβει εύκολα τη μισή Γαλλία μαζί με το Παρίσι. Ηταν μια από τις σπάνιες φορές που ένας στρατηγικός σχεδιαστής του μεσαίωνα κα τέφ ευ γε σε ένα σχέδιο τόσο ευρύ και με τόσο απομακρυσμένους χρονικά και τοπικά αντικειμενικούς σκοπούς. Δυστυ­χώς για τον Ιωάννη και τους συμμάχους του ένα τέτο ιο σχέδιο απαιτούσε άριστο συγχρο­νισμό, κάτι που ήταν πρακτικά ανέφ ικτο με τα δεδομένα της εποχής, τις πρωτόγονες ε ­πικοινωνίες και τις τεράσ τιες αποστάσεις που χώριζαν το υς εμπ λεκόμενους στρατούς.

ΛΑ ΡΩΣ-Ω-ΜΟΥΑΝ: Ο ΠΡΟΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΠΟΥΒΙΝ

Ο Ιωάννης ξεκίνησ ε την εκστρατεία του σε μια επίσης ασυνήθιστη περίοδο του έ ­τους, αποβιβαζόμενος στη Λα Ροσέλ στις 15 Φεβρουάριου 1214 με ένα στράτευμα που α- π οτελείτο καθ' ολοκληρίαν από μισθοφό­ρους, επειδή ο Αγγλος βασιλιάς ένιω θε ότι δ εν μπορούσε να εμπ ιστευθεί τους βαρώ- νους του με το υς οποίους είχε ήδη τε τα μ έ ­νες σχέσεις. Ο Ιωάννης διέσχισε το Πουατού τον Μάρτιο και εισέβαλε στο Ανζού προκα- λώντας, όπως ήταν φυσικό, τη ν άμεση αντί­δραση του Φιλίππου, που μ ετέβη στις απει­λούμενες νότιες επαρχίες του μαζί με τον γιο του και με τον στρατό του, σε μια προ­σπάθεια να αποκόψει την οδό υποχώρησης των Αγγλων προς τη ν Ακουιτανία. Εγκαταλεί- ποντας το Ανζού ο Ιωάννης έσπευσε να υπο­χωρήσει προς Νότο αποφεύγοντας τον αντί­παλό του και έφθασε στη Λιμόζ στις 3 Απριλί­

ου. Ως τό τε είχε πετύχει να παρασύρει τους Γάλλους μακριά από το Παρίσι και τη Φλάν­δρα και είναι βέβαιο πως, αν ο Οθωνας και οι υπόλοιποι σύμμαχοι ήταν έτο ιμο ι να κινη­θούν, θα είχαν φθάσει ως τη γαλλική πρω­τεύουσα χωρίς μεγάλη δυσκολία. Αργησαν ό­μως πολύ να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους, χάνοντας τη μοναδική ευκαιρία να ε ­ξουδετερώ σουν τον αντίπαλό τους όπως προέβλεπε το σχέδιο του Ιωάννη.

Ο Φίλιππος αρνήθηκε να παρασυρθεί νο­τιό τερ α ακολουθώντας τους Αγγλους και α­φού τιμώρησε τις επαναστατημένες περιο­χές του Πουατού αναχώρησε για τη ν πρω- τεύουσά του με τον κύριο όγκο του γαλλικού στρατεύματος, αφήνοντας στο Σατωρώ τον γιο του, πρίγκηπα Λουδοβίκο, με 800 ιππότες και 9.000 πεζούς να επ ιτηρεί τις κινήσεις του εχθρού. Ο Ιωάννης όμως ήταν αποφασισμέ­νος να καθηλώσει όσο το δυνατόν περισσό­τερ ε ς εχθρ ικές δυνάμεις και μαθαίνοντας τη ν αναχώρηση του Φιλίππου εισήλθε πάλι στο Πουατού τον Μάιο, πέρασε στο Ανζού και άρχισε να πολιορκεί το κάστρο Λα Ρως-ω-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εχοντας ήδη π ρ ο δ ο θε ί από το υ ς κ ό μ η τες Ρενώ τη ς Βουλώ νης και Φ εράν της Φλάνδρας ο βασιλιάς Φίλιππος α π ηύθυνε α υσ τηρ ή π ροειδοπ οίηση προς τους ε υ γ εν ε ίς το υ λ έγο ντα ς χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά :«Π ρ οδώ σ τε μ ε και 9 α σας καταδιώ ξω όπου κι αν κ ρ υ φ τε ίτε » .

Μουάν στα μέσα Ιουνίου. Βρισκόταν ήδη 15 ημέρες κάτω από τα τείχη εκείνου του φρου­ρίου όταν ο 26χρονος Λουδοβίκος κατέφθα- σε με το υς άνδρες του για να λύσει τη ν πο­λιορκία. Ο Ιωάννης αιφνιδιάστηκε από την εμφάνιση του εχθρού. 0 στρατός του δεν ή ­ταν έτο ιμος να διεξαγάγει μεγάλη μάχη και αναγκάστηκε να υποχωρήσει κακήν κακώς καταδιωκόμενος από το υς Γάλλους και περ­νώντας πάλι τον Λίγηρα στις 3 Ιουλίου. Ο Λουδοβίκος όχι μόνο είχε αποτρέψει την πε­ραιτέρω προέλαση του στρατού του Ιωάννη, που ήταν τριπλάσιος σε μ έγεθος από τον δι­κό του, αλλά είχε κατατροπώσει και τις οπι­σθοφυλακές του ακολουθώντας τον κατά πόδας έως ότου εγκα τέλειψ ε το Ανζού.

Η είδηση της ανέλπιστης νίκης που κέρ­δισε ο γιος του έκανε το ν Φίλιππο να εκραγεί από ενθουσιασμό. Δεν ξέχασε ωστόσο ότι η κύρια απειλή κατά του βασιλείου του προερ­χόταν από τον Βορρά, εκεί όπου ο στρατός του Οθωνα κατέβαινε σαν ποτάμι λάβας από τη Φλάνδρα. Οι χιλιάδες άνδρες του Αγίου Ρωμαίου Αυτοκράτορα κινούντο βέβαια σε λάθος χρόνο σε ό,τι αφορούσε τον συντονι­σμό το υς με το υς Αγγλους. Στις 23 Μαρτίου ο Οθωνας είχε φθάσει στο Ααχεν και θα μπο­ρούσε να βαδίσει αμέσως προς Νότο, αλλά έ ­χασε πολύτιμες εβδομάδες περιμένοντας νέες ενισχύσεις και διαπραγματευόμενος με τους ευγενείς της Ολλανδίας. Μια τέτο ια κα­θυστέρηση ήταν ίσως πολιτικά ευνόητη αλλά στρατιωτικά ανεπίτρεπτη. Στις 19 Μαϊου ο αυτοκράτορας βρισκόταν ακόμα στο Ααχεν όπου γιόρταζε το ν γάμο του με τη ν κόρη ε ­νός από τους ισχυρότερους συμμάχους του, του Ερρίκου δούκα του Μπραμπάν. Μόνο

στις αρχές Ιουνίου αποφάσισε να επαναλάβει την προώθησή του, έχοντας όμως κοντά του ελάχιστους από τους Γερμανούς ευγενείς. Από όλους το υς υποτελείς του μόνο οι κόμη­τε ς του Τέκλενμπουργκ, του Κατσενέλεν- μπόγκεν και του Ν τόρτμουντ τον συνόδευ­αν, φανερώνοντας πόσο ανεπ ιθύμητος ήταν ο πόλεμος με τη Γαλλία ανάμεσα στους Γερ­μανούς φεουδάρχες που έλαμψαν με την α­πουσία τους.

Στις 12 Ιουλίου 1214 ο Οθωνας έφθασε στη Νιβέλ και όρισε τη ν πόλη Βαλενσιέν ως το τελ ικό σημείο συγκέντρωσης του στρα­τού του πριν από την κάθοδο προς το Παρίσι και τη ν καρδιά της Γαλλίας. Ο ίδιος έφθασε εκεί στις 20 του μήνα αλλά βρισκόταν πολύ πίσω στο χρονοδιάγραμμα που είχε ορίσει ο θ είος του. Αν είχε εμφανιστεί στη Φλάνδρα δύο μήνες νωρίτερα (όπως θα μπορούσε) η έκβαση της εκστρατείας θα ήταν πολύ δια­φορετική. Στα τέλη Ιουλίου όμως ολόκληρη η Γαλλία βρισκόταν σε πολεμικό συναγερμό και ο Φίλιππος, που γνώριζε καλά πως η κα­τεύθυνση της κύριας απειλής ήταν στα βό­ρεια, ετοιμαζόταν να τη ν αντιμετωπίσει.

ΕΛΙΓΜΟΙ ΣΤΗ ΦΛΑΝΔΡΑΠαρά τις δυσκολίες ο αυτοκρατορικός

στρατός ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακός σε μ έ­γεθος. Εκτός από το πολυάριθμο ιππικό των Φλαμανδών ο Οθωνας δ ιέθ ε τε και έναν αξιό­λογο αριθμό μισθοφόρων ιπποτών που είχαν πληρωθεί από τις 40.000 μάρκα του Ουίλιαμ Λόγνκσορντ, κόμη του Σαλίσμπουρυ, ο οποί­ος είχε σταλεί στη Γερμανία από το ν Ιωάννη με τη ν εντολή να στρατολογήσει όσους φι­λοχρήματους ιππότες μπορούσε να βρει. Χι­λιάδες έφιπποι άνδρες από τη Φλάνδρα, τη Μπραμπάν και τη ν Ολλανδία συμπλήρωναν τη δύναμη των θωρακισμένων ιπποτών, συ- νοδευόμενοι από ένα επίσης τεράστιο πλή­θος πεζών λογχοφόρων τους οποίους οι Ολ­λανδοί πρίγκηπες κατόρθωναν παραδοσιακά να συγκεντρώνουν σε σημαντικούς αριθ­

μούς. Οι ιστορικοί τη ς εποχής εξέφρασαν το δέος τους για το πολυπληθές αυτοκρατορι- κό στράτευμα λέγοντας πως "κάλυπτε ολό­κληρο το πρόσωπο τη ς γης", αλλά το σύνολό του, αν και φοβερό σε εμφάνιση, θα πρέπει να ήταν αρκετά κατώτερο από τους 80.000 πολεμιστές που αναφέρουν, κυμαινόμενο ί­σως κοντά στις 40.000 - που είναι μια πιο ρεα­λιστική εκτίμηση. Από αυτούς μόλις οι 1.500 ήταν ιππότες.

Στις αρχές του 13ου αιώνα οι στρατιωτι­κές επιχειρήσεις μπορούσαν ακόμα να δια- κριθούν σε δύο βασικούς τύπους: τον "guerra" και τον "bellum". Ως "guerra" χαρακτη­ριζόταν ο πόλεμος που δ ιεξαγόταν συνήθως γύρω από κάστρα, με άμεσους και περιορι­σμένους αντικειμενικούς σκοπούς οι οποίοι fig δεν επέφεραν δραματικές συνέπειες και εί- » * χαν μη αποφασιστικά αποτελέσματα. Σε αντί­θεση ο "bellum" αποσκοπούσε στο να κερδη- θ ε ί μια καθαρά αποφασιστική νίκη με την κα­τάληψη σημαντικών ερεισμάτων και ήταν γ ε ­ν ικότερα αποδεκτό ότι αντιπροσώπευε την "κρίση του Θεού". Από το 1119 η Γαλλία δεν είχε αποτολμήσει να διεξαγάγει έναν "bellum" κατά των διαφόρων αντιπάλων της, έπειτα από τη ν ή ττα που είχε γνωρίσει ο στρατός του παππού του Φιλίππου, Λουδοβίκου ΣΤ', στη μάχη της Μπρεμύλ από τους Αγγλους π ολεμιστές του Ερρίκου Α'. Το 1214 όμως, καθώς οι αντίπαλες δυνάμεις ελίσσονταν α­ναζητώντας πλεονεκτική θέση στη Φλάνδρα, τόσο ο Φίλιππος, όσο και ο Οθωνας ήταν α­ποφασισμένοι να τσακίσουν το ν αντίπαλό το υς σε μια και μόνο μάχη, επ ιλέγοντας έτσι σαφέστατα τον δρόμο του "bellum".

Τον Ιούλιο του 1214 ο βασιλιάς Φίλιππος δεν πολεμούσε απλώς για τη δόξα ή το χρή­μα, αλλά για την ίδια την επιβίωση της χώρας του. Παρακολουθώντας άγρυπνα την πρόο­δο του αυτοκρατορικού στρατού στη Φλάν­δρα επιστράτευσε κάθε άνδρα που μπορού­σε να κρατήσει όπλα. Από τις δυνάμεις του γιου του δεν μπορούσε να περιμένει ενισχύ­σεις δ ιότι εκείν ες εξακολουθούσαν να βρί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σκονται σε επαφή με τους Αγγλους. Ετσι είχε μαζί του μόνο 400 ιππότες που το ν είχαν συ­νοδεύσει από το Σατωρώ τον Απρίλιο, στους οποίους κατόρθωσε να προσθέσει άλλους 1.600 Βαριά θωρακισμένους ιππείς οι οποίοι κινητοποιήθηκαν από κάθε σημείο τη ς Γαλ­λίας υπακούοντας στην πρόσκληση του Βα­σιλιά τους. Από την άλλη πλευρά το πεζικό περιελάμβανε για πρώτη φορά στην ιστορία τη ς Γαλλίας μια σημαντική αναλογία “communes", αστών που είχαν στρατολογηθεί στην ευρύτερη περιοχή του Παρισιού. Αυτό το σημαντικό, αριθμητικά, απόσπασμα απε- τέλεσ ε με τη συμμετοχή του σε εκείνη την εκστρατεία μια αποφασιστική πρωτιά στους ευρωπαϊκούς πολέμους, ενώ κατέστησε στε-

JQ νό τερ ες και αμεσ ότερες τις σχέσεις του 6α- ■■ σιλιά με τη γαλλική αστική τάξη, η οποία άρ­

χισε στο εξής να ακολουθεί μια συνεχώς ανο­δική πορεία για να φθάσει ως τον θρίαμβό τη ς το ν 18ο αιώνα. Αν και η δύναμη πεζικού του υστερούσε αριθμητικά έναντι εκείνης του Οθωνα, είναι πολύ πιθανό ο Φίλιππος να υπερτερούσε σε συνολικό αριθμό ιπποτών, κάτι που του έδωσε αποφασιστικό π λεονέ­κτημα στη μάχη που ακολούθησε.

Η εικόνα αποσαφηνιζόταν με τη ν πάροδο των ημερών. Ο στρατός του Ιωάννη είχε τ ε ­θ ε ί πια εκτό ς μάχης έπειτα από τη ν ή ττα του στο Λα Ρως-ω-Μουάν. Οι δύο άλλοι στρατοί, του Φιλίππου και του Οθωνα, μείωναν τη ν α­πόσταση που τους χώριζε κινούμενοι αμφό- τερο ι μέσα στο έδαφος της Φλάνδρας. Ο γαλλικός, του οποίου ηγείτο ο ίδιος ο βασι­λιάς, έφθασε στην Περόν στις 20 Ιουλίου και ανέλαβε την επ ιθετική πρωτοβουλία διασχί­ζοντας τα σύνορα της Φλάνδρας έπειτα από τρ εις ημέρες. Οι Γάλλοι κυρίευσαν την Τουρ- ναί στις 26 του μήνα και οι ανιχνευτές τους προωθήθηκαν στο Μορτάν, από όπου πλη­ροφόρησαν τον βασιλιά πως ο εχθρός δεν βρισκόταν στη Φλάνδρα αλλά στο Χαινώ. Ο Φίλιππος ανησύχησε με αυτή την είδηση που έδειχνε ότι είχε κ ινηθεί σε λάθος κα τεύ θυν­ση, φοβούμενος πως ο αντίπαλός του θα

μπορούσε με μια γρήγορη πορεία να βρεθ εί ανάμεσα στον ίδιο και στο Παρίσι. Λίγο πριν γιορτάσει τα 49α γενέθλιά του ο Φίλιππος βρισκόταν αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο μιας μεγάλης ριψοκίνδυνης μάχης, έχοντας μαζί του έναν στρατό 25.000 ανδρών. Το κυ- ριότερο π λεονέκτημά του ήταν ότι δρούσε "κατά εσω τερικές γραμμές" κατέχοντας κε­ντρική θέση σε σχέση με τους αντιπάλους του, μια τακτική που έμελλε να εξελ ίξο υ ν και να εκμετα λλευθο ύν στο έπακρο πολλούς αι­ώνες αργότερα ο Μέγας Φρειδερίκος και ο Ναπολέων. Η θέση του επέτρεπε στον Φίλιπ­πο να μετακινήσει δυνάμεις από το ένα μ έ­ρος της Γαλλίας στο άλλο πολύ γρηγορότερα από ότι οι εχθρο ί του. Οι επιλογές του σε ε ­κείνη τη φάση ήταν δύο: θα μπορούσε να ε ­π ιτεθεί αμέσως στον εχθρό δ ιακινδυνεύο­ντας αναμέτρηση στο βαλτώδες έδαφος μ ε­ταξύ Τουρναί και Βαλενσιέν, όπου δεν ευνο ­είτο η δράση του ισχυρού γαλλικού ιππικού, ή να ελιχθεί νότια και να το π ο θ ετη θ ε ί πάλι με το ν στρατό του ανάμεσα στον Οθωνα και στο Παρίσι. Παραμένοντας μόνο ένα 24ωρο στην Τουρναί ο Φίλιππος απέσυρε το στρά­τευμά του δυτικά με σκοπό να περάσει τον ποταμό Μαρκ από τη γέφυρα τη ς Μπουβίν και να ξεγλιστρήσει προς τη Λίλλη με τελ ικό προορισμό τη ν πεδιάδα του Καμπραί, όπου το ιππικό του θα είχε ιδανικό χώρο δράσης.

Η είδηση τη ς ήττα ς του Ιωάννη σε συν­δυασμό με τη συνειδητοποίηση ότι δ εν θα μπορούσε να περιμένει πλέον βοήθεια από μέρους του Αγγλου συμμάχου του, θα πρέ­πει να επηρέασαν άσχημα την ψυχολογική κατάσταση του Οθωνα. Από τη ν άλλη πλευρά όμως κατέφθαναν στον αυτοκράτορα πλη­ροφορίες (που αποδείχθηκαν λανθασμένες) οι οποίες έκαναν λόγο για σύμπτυξη των Γάλ­λων προς Νότο. Στην πραγματικότητα ο Φί­λιππος είχε εκτιμήσει σωστά την κατάσταση και είχε αποφασίσει να καταφέρει όσο το δυ- νατόν ταχύτερα το πλήγμα του στον εχθρό, πριν ο Οθωνας προλάβει να ενισχυθεί με την οπισθοφυλακή του - που βρισκόταν ακόμα

Πάνοπλοι ιπ πότες α να μετρ ώ ντα ι μ ε ξίφ η σε έναν αγώ να, ενώ κάτω δ εξ ιά φ α ίν ετα ι ένας συνάδελφ ός το υ ς που προφανώς έχ ε ι τρ α υ μ α τισ τε ί. Η δ ιαρκής και ρ εα λ ισ τικ ή εξάσ κησ η στην τέχ ν η των όπλων ε ίχ ε κ α τα σ τή σ ε ι το υ ς ιπ πότες θανάσ ιμ ους αντιπ άλους στο π εδίο τη ς μάχης.

στη Λωρραίνη και στη Γερμανία. Ετσι αντί να συγκρουστεί με τον Οθωνα μετωπικά ο Γάλ­λος βασιλιάς επ έλεξε να εκτελέσ ει με τον στρατό του μια δρεπανοειδή κίνηση μέσω τη ς Λίλλης, προσβάλλοντας, αν ήταν εφικτό, τα πλευρά ή τα νώτα των συμμάχων σε έδα­φος τη ς δικής του επιλογής. Ο πρωταρχικός στόχος κάθε διοικητή ήταν να ανακαλύψει πρώτος τον αντίπαλό του πραγματοποιώ­ντας γι' αυτόν το ν σκοπό παραπλανητικές κι­νήσεις με ψ εύτικους στόχους.

Πρόθεση του Οθωνα ήταν να βαδίσει κατ' ευθείαν προς το Παρίσι και να καταλάβει τα πατρογονικά εδάφη του Φιλίππου γύρω από τη ν πρωτεύουσα, τα οποία οι ανυπόμο­νοι δ ιο ικητές του συμμαχικού στρατεύματος (όπως οι κό μητες τη ς Βουλώνης και της Φλάνδρας, ο κόμης του Σαλίσμπουρυ, ο δού­κας τη ς Μπραμπάν και πολλοί άλλοι Γερμανοί βαρώνοι) είχαν φροντίσει εκ των προτέρων να διανείμουν μεταξύ τους ως λεία πολέμου. Μ αθαίνοντας όμως για την εμφάνιση του Φι­λίππου στην Τουρναί κινήθηκε βόρεια της Βαλενσιέν προς το Μορτάν, για να συναντή­σει εκεί το ν αντίπαλό του. Η μόνη φωνή σω­φροσύνης που ακούστηκε στα πολεμικά του συμβούλια ήταν εκείνη του κόμη Ρενώ, ο οποίος συνέστησε τη μέγιστη προσοχή: "Γνωρίζω το υς Γάλλους και την τόλμη τους", δήλωσε. "Θα ήταν αφροσύνη να το υς πολε­μήσουμε σε ανοικτό χώρο". Π ρότεινε να μη βιαστούν αλλά να περιμένουν έως ότου ο στρατός π ροετοιμαστεί κατάλληλα για την ε ­πίθεση, αλλά τα επιχειρήματά του επισκιά­σθηκαν από τις ζωηρές κραυγές των "γερα­κώ ν" του Οθωνα που συνέστησαν άμεση κα­ταδίωξη του εχθρού ώστε να κτυπ ηθεί διαι­ρεμένος, καθώς θα περνούσε τον ποταμό Μαρκ. Ηταν ένα σχέδιο που πιθανώς θα πε­τύχαινε αν στο στρατόπεδο του Οθωνα δεν βρισκόταν ένας προδότης ο οποίος φρόντι­σε να ενημερώ σει κατάλληλα το υς Γάλλους. Ο άνθρωπος αυτός δεν ήταν άλλος από τον π εθερό του Οθωνα, δούκα της Μπραμπάν, που έσ τειλε μυστικά το μήνυμα στον Φίλιππο μέσω ενός ιερέα της ακολουθίας του. Οι λό­γοι οι οποίοι τον ώθησαν να ενεργήσει με αυ­τό ν τον τρόπο σε βάρος του γαμπρού του παραμένουν ένα μυστήριο, αλλά οι συνέπει­ες ήταν τα χύ τα τες και καταστρεπτικές.

"...ΚΡΑΤΗΣΤΕ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΣΑΣ!"

Το επόμενο πρωί, 27 Ιουλίου 1214, ο Φί­λιππος όδευε προς τη Λίλλη ακολουθώντας το ν δρόμο που τεμνόταν από το ν Μαρκ στη γέφ υρα του χωριού Μπουβίν, όταν βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπος με τις προφυλακές του Οθωνα. Η γέφυρα βρισκόταν σε ένα γεωγρα­φικό σημείο εξα ιρετικής τακτικής σημασίας:

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λόγω του ελώδους εδάφους που την π εριέ­βαλλε σε αρκετή απόσταση, ήταν η μόνη δίο­δος από όπου θα μπορούσε κάποιος να πε- ράσει το ποτάμι και επιπλέον αντιπροσώ­πευε το σημείο τομής των γαλλικών, φλα- μανδικών και αυτοκρατορικών εδαφών. Ο Φί­λιππος είχε δ ιατάξει τους μηχανικούς του να διαπλατύνουν τη γέφυρα έτσι ώστε να μπο- ρεί να χωρέσει 12 άνδρες σε πλάτος, για να ε ­πιταχύνει τη διαπεραίωση του στρατού του. Οι λόφοι εκατέρω θεν τη ς γέφυρας είχαν σκληρή επιφάνεια και προσέφεραν ιδανικό χώρο για τη δράση ιππικού. Υπήρχε, ωστόσο, και ένας λόγος που έκανε και τους δύο η γέ­τε ς να διστάσουν έστω και προσωρινά: η συ­νάντηση των δύο στρατών έγινε Κυριακή και σύμφωνα με τα θρησκευτικά έθιμα απαγο­ρευόταν σε χριστιανούς να πολεμήσουν μια τέτο ια ημέρα ιερής αργίας.

Οταν οι Γάλλοι ανιχνευτές είδαν τον συμ­μαχικό στρατό να αναπτύσσεται πλήρως για μάχη ο επίσκοπος Γκερέν πρότεινε στον Φί­λιππο να δ ιατάξει και αυτός το ν στρατό του για να αντιπαραταχθεί στον εχθρό. Οι υπό­λοιποι σύμβουλοι του βασιλιά, που πίστεψαν ότι οι σύμμαχοι θα συνέχιζαν τη ν πορεία τους προς την Τουρναί και δεν θα πολεμού­σαν Κυριακή, φάνηκε προς στιγμή ότι θα ε ­πέβαλλαν τη γνώμη τους, αλλά λίγο α ργότε­ρα η γαλλική οπισθοφυλακή ανέφ ερε ότι δ ε­χόταν σοβαρές επιθέσεις από εχθρικά τμ ή ­ματα. Η άποψη του Γκερέν επιβεβαιωνόταν έτσι με τον πιο δραματικό τρόπο και, σύμφω­να με τον θρύλο, ο Φίλιππος πήρε την από­φαση να αντιμετωπίσει τον Οθωνα σε γενική μάχη ενώ αναπαυόταν εξα ντλημένος από τη ζέστη κάτω από μια φλαμουριά. Ο βασιλιάς ολοκλήρωσε γρήγορα τη ν προβλεπόμενη τ ε ­λετουργία ονομάζοντας τον επερχόμενο α­γώνα ως πραγματικό "bellum1 κατά τον οποίο θα αποκαλυπτόταν η κρίση του Θεού. Εισερ­χόμενος σε ένα παρακείμενο εκκλησάκι προ­σευχήθηκε για λίγα λεπτά και έπειτα, αφού αρματώθηκε, ανέβηκε μεγαλόπρεπα στο ά­λογό του “σαν να επρόκειτο να πάει προσκε­κλημένος σε γάμο", σύμφωνα με το ν ιστορι­κό Γκιγιώμ ν τε Μπρετόν που υπήρξε αυτό- πτης μάρτυρας. Απευθυνόμενος προς τα σ τρατεύματά του εκφώνησε έναν σύντομο αλλά π εριεκτικό λόγο, ο οποίος θα επανα- λαμβανόταν όταν θα επέστρεφε νικηφόρος στο Παρίσι: "Είστε οι άνδρες μου και είμαι ο βασιλιάς'σας. Φορώ το στέμμα αλλά είμαι έ ­νας άνθρωπος όπως εσείς. Επειδή όμως ε ί­μαι βασιλιάς σας μού είστε εξα ιρετικά αγα­πητοί. Και γι' αυτόν τον λόγο, σας εξορκίζω, αυτή τη μέρα κρατήστε την τιμή μου και τη δική σας! Και αν το στέμμα θα μπορούσε να βρει καταλληλότερο κεφάλι για να φορεθεί σε έναν από εσάς, εγώ ο ίδιος θα το έβγαζα και θα του το έδινα με όλη μου την καρδιά. Μ πορείτε να είσ τε όλοι βασιλιάδες και δεν είστε αλήθεια αφού χωρίς εσάς δεν μπορώ να κυβερνήσω;». Εχοντας πάντα κατά νου την προδοτική στάση των Ρενώ και Φεράν, ο Φίλιππος δεν παρέλειψε να προειδοποιήσει τους βαρώνους του: «Προστατέψτε με και θα κάνετε το σωστό. Γιατί με εμένα δεν θα χάσετε τίποτα. Αλλά προδώστε με και θα σας

καταδιώξω οπουδήποτε κι αν κρυφ τείτε» .Οι σαλπιγκτές ειδοποίησαν τον κύριο ό­

γκο του πεζικού που είχε περάσει τη γέφυρα να επ ιστρέφει στην ανατολική όχθη του Μαρκ και αυτοί υπάκουσαν πρόθυμα φέρνο­ντας μαζί τους και την τεράστια «oriflamme», το λάβαρο της εκκλησίας του Σαίν Ν τενί που έφ εραν παραδοσιακά στη μάχη οι Γάλλοι βα­σιλιάδες. Ακολούθως ο Φίλιππος παρακίνησε τους άνδρες του να πολεμήσουν με κάθε γεννα ιότητα υπενθυμίζοντάς το υς ότι μάχο­

νταν για τον Θεό και την εκκλησία. Ενώ ο βα­σιλικός ιερέας έψελνε ευχές για νίκη στο πε­δίο τη ς μάχης, ο Φίλιππος ευλογούσε τον στρατό του με απλωμένα τα χέρια του.

Ακολουθώντας τις προσταγές από τους ήχους των σαλπιγκτών οι Γάλλοι πολεμιστές έλαβαν τους τακτικούς τους σχηματισμούς διαιρεμένοι σε τρ ε ις μεγάλες ομάδες, με μέ­τωπο προς το πεδινό τμήμα ανατολικά του ποταμού και ευρισκόμενοι ιππαστί επί του δρόμου που οδηγούσε από την Τουρναί στη

Ο ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣΤα όπλα που χρηοιμοποιήθηκαν κατά την καθοριστική μάχη της Μπουβίν θυμίζουν

πολύ κατ’ αναλογία την πρώτη χρήση του άρματος κατά τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Ο πραγματικός «βασιλιάς του πεδίου της μάχης» το 1214 ήταν ο ιππότης, προστατευμένος από βαρύ αλυσιδωτό θώρακα και ασπίδα και οπλισμένος είτε με μία μακριά λόγχη είτε με πλατύ ξίφος. Το τεράστιο κράνος που φορούσε περιόριζε αισθητά το οπτικό του πεδίο και η θωράκιση του ήταν τόοο βαριά ώστε αν βρισκόταν για οποιονδήποτε λόγο στο έδα­φος ο ιππότης ήταν αδύνατο να ανέβει πάλι μόνος του στο άλογο ή ακόμα και να σηκωθεί όρθιος στα πόδια του χωρίς βοήθεια. Το υπερβολικό βάρος του ιππότη και της πανοπλίας του απαιτούσε την ύπαρξη ενός ανθεκτικού και στιβαρού αλόγου για τη μεταφορά του στο πεδίο της μάχης. Συνήθως τα άλογα των Ευρωπαίων ιπποτών προέρχονταν από ρά­τσες που είχαν εισαχθεί παλαιότερα από το Βυζάντιο και οι οποίες εκτρέφονταν στις ε­κτάσεις των φεουδαρχών.

Αν και ισχυροί οι ιππότες μετατρέπονταν σε αβοήθητα θύματα των πεζών όταν τύχαι- νε να πέσουν από το άλογό τους. Γνωρίζοντας αυτή την αδυναμία οι πεζοί λογχοφόροι της εποχής προσπαθούσαν με επιδέξιες κινήσεις να γκρεμίσουν στο έδαφος τους ιππό­τες: χρησιμοποιούσαν γάντζους στις άκρες των κονταριών τους, έριχναν σαν «καμάκι» τις λόγχες στα σημεία σύνδεσης των πανοπλιών και έπειτα τις τραβούσαν με ορμή ή α­πλώς γλιστρούσαν απαρατήρητοι κάτω από τα άλογα και τα σκότωναν με στιλέτα. Πίσω από τους λογχοφόρους κρύβονταν συνήθως οι υπόλοιποι απλοί στρατιώτες που περιτρι­γύριζαν το πεδίο της μάχης αναζητώντας αφιππευμένους ανήμπορους ιππότες. Οταν τύ- χαινε να ανακαλύψουν κάποιον τέτοιον άτυχο πολεμιστή άνοιγαν τη θυρίδα του κράνους του και τον αποτελείωναν καρφώνοντάς του ένα μαχαίρι ανάμεσα στα μάτια, προκειμέ- νου να τον ληστέψουν με την ησυχία τους. Τα πλήγματα που καταφέρονταν από τα ξίφη σε μία μάχη πετύχαιναν τις περισσότερες φορές ακρωτηριασμό του θύματος, αν όχι ακα­ριαίο θάνατο. Οσοι επιβίωναν από τον κλονισμό του βάρβαρου τραυματισμού τους βρί­σκονταν κατόπιν στα χέρια των χειρουργών της εποχής και το μόνο βέβαιο επακόλουθο ήταν ο αφόρητος πόνος. Λίγοι κατόρθωναν να ανανήψουν και ακόμα λιγότεροι είχαν την ελπίδα να συμμετάσχουν πάλι σε μάχη.

Στην πραγματικότητα ο αριθμός των νεκρών στα ευρωπαϊκά πεδία μαχών του 13ου αιώνα έτεινε να είναι μάλλον μέτριος συγκρινόμενος με το λουτρό αίματος που συνόδευε τις ένοπλες συμπλοκές σε μεταγενέστερες εποχές. Ο λόγος ήταν ότι ανάμεσα στους ιππότες επι- κρατούσε το πνεύμα της μονομαχίας όπως συνέβαινε ,- στο «σπορ» των κονταρομαχιών, με τους ευγενείς i - m M J S m 'φιππους και άριστα οπλισμένους πολεμιστές να α ν α - ^ ^ ^ Β J f " ζητούν τη δόξα στις αναμετρήσεις τους με όμοιους mm t m m αντιπάλους, περιφρονώντας το καθήκον της εξό- Ä K I B i f ντωσης μεγάλου αριθμού πεζών στρατιωτών. Επι- :·μπλέον ένας αιχμάλωτος εχθρός άξιζε πολύ περισ- io B lllB | iL σότερο από έναν νεκρό, επειδή η σύλληψη και ηκράτησή του θ α α π έφ ερ ε πλούσια λύτρα στον ν ι- i mpκητη. Ενας επ ιτυχημένος ιππότης κονταρομαχιώ ν *? ■ ^ ‘κέρδιζε με αυτόν τον τρόπο τεράστια χρηματικά J R H Hποσά, ακριβώς όπως κερδίζει στις μέρες j j j Lμας ένας αστέρας του αθλητισμού. Β

Αυτό το ξύλινο αγαλματίδιο του 13ου αιώνα δείχνει έναν ιππότη με τη λόγχη σε θέση

αναμονής. Το κοντάρι εκρατείτο σε αυτή τη στάση αμέσως πριν

χαμηλώσει για την επέλαση ή πριν εκδηλωθεί κάποια

επιθετική κίνηση του εχθρού. Ο ιππότης το κρατούσε από ένα

σημείο κοντό στο «τυφλό» άκρο, σφικτά κολλημένο πάνω στο σώμα του, με το δεξί χέρι.

72

Α υτοκρα τορ ικό ιππικό

■ Β Α υτοκρα τορ ικό πεζικό

S 3 Γαλλικό ιππικό

Β Η Γαλλικό πεζικό

Η μάχη έγ ιν ε σ τις 2 7 Ιουλ ίου 1214

ανα τολικά τη ς γέφ υρ ας τη ς Μπουβίν,

μ ε το υ ς αντιπ άλους να τηρ ούν

έναν π ανομοιότυπο σ χηματισμό τριώ ν

ομάδων. Η νίκη έσ τε ψ ε τελ ικά

τα γαλλικά όπλα.

Λίλλη μέσω της Μπουβίν. Στο κέντρο, κάτω από το γαλάζιο λάβαρο με τους χρυσούς κρί­νους και την «oriflamme», βρισκόταν ο βασιλι­άς, περιστοιχισμένος από το άνθος τη ς γαλ­λικής ιπποσύνης όπως ο Γκωτιέ ο Νεώτερος, ο Γουώλτερ ν τε Νεμούρ, ο Π ετέρ Μωβουα- σίν, ο Ζεράρ λε Τρουί, ο Στεφάν ν τε Λον- γκσάμ, ο Μ παρτελεμύ ν τε Ρογιέ, ο Γουίλιαμ ντε Μ ορτεμέρ, ο Γκιγιώμ ν τε Γκαρλάν και ο Γκιγιώμ ν τε Μπαρέ (ο τελευ τα ίο ς θρυλικός ήρωας των Σταυροφοριών και της μάχης του Μ ουρέτ, που μ ετέβη στη Μπουβίν για να προσθέσει ν έες δάφνες στο όνομά του). Η γαλλική δεξιά πτέρυγα δ ιο ικείτο από τον επί­σκοπο Γκερέν και το ν δούκα της Βουργουν­δίας, συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ άλλων το υς κόμητες του Σαίν Πωλ, του Μπωμόν, του Μονμορανσύ, του Σανσέρ και άλλων μι­κρότερων φέουδων. Τη διοίκηση τη ς αριστε­ρής του πτέρυγας ο Φίλιππος τη ν εμπιστεύ- θ ηκε στον κόμη Ρομπέρ του Ντρω και στον ε ­πίσκοπο Φιλίπ της Μπωβαί (και οι δύο ήταν βασιλικοί εξάδελφ ο ι από τον·'ίδιο οίκο του Ντρω), που συνοδεύονταν από τους κόμητες

του Πόντιέ και της Ωζέρ και το ν επίσκοπο του Σαίν Βαλερύ.

Ο Οθωνας είχε κάθε λόγο να ανησυχεί από τα πρώτα σημάδια που λάμβανε. Η γαλλι­κή οπισθοφυλακή είχε κτυπ ηθεί π έντε φο­ρές από τα αποσπάσματα των κομήτων Ρενώ και Φεράν και είχε αντισταθεί με επιτυχία α- ποκρούοντας τις επιθέσεις. Οι Σύμμαχοι ε ί­χαν διαπιστώσει με έκπληξη πως προσέβαλ­λαν καλά οργανωμένα και πειθαρχημένα τμήματα και σίγουρα όχι τη ν απλή «ουρά» ε ­νός στρατού που υπ οτίθετο ότι βρισκόταν σε φάση πλήρους και βιαστικής υποχώρη­σης. Χάρη στην αλύγιστη αντίσταση τη ς οπι­σθοφυλακής του ο γαλλικός στρατός κέρδι­σε πολύτιμο χρόνο και χώρο για να μπορέσει να αναπτυχθεί για μάχη. Εξαλλος ο Οθωνας φώναξε: «Ποιος ήταν εκείνος που μου είπε ότι ο βασιλιάς της Γαλλίας υποχωρεί;». Ο αυ- τοκρατορ ικός στρατός ήταν ακόμα απροε­τοίμαστος για μάχη και βρισκόταν σε σχημα­τισμό πορείας, όταν υποχρεώθηκε να λάβει εσπευσμένα θέσ εις και να αναδιαταχθεί σε τρ εις ομάδες περισυλλέγοντας βιαστικά τα

αργοπορημένα τμήματά του που ακολου­θούσαν τη ν κύρια μάζα. Ηταν ήδη μεσημέρι όταν ο Οθωνας κατάφερε τελ ικά να οργανώ­σει στοιχειωδώς τις δυνάμεις του και να τις αναπτύξει σε ένα μέτωπο εύρους σχεδόν δύο χιλιομέτρων. Ο ίδιος έλαβε θέση στο κέ­ντρο της στρατιάς του, κάτω από το αυτο­κρατορικό λάβαρο (με έναν μεταξω τό δρά­κο) που ανέμιζε πάνω σε πανύψηλο κοντάρι έχοντας στην κορυφή του έναν χρυσό αετό.

«ΟΜΗΡΙΚΗ» ΜΑΧΗΗ 27η Ιουλίου του 1214 ήταν μία πολύ ζε ­

στή ημέρα, ό,τι χειρότερο μπορούσε να συμ- βεί για έναν ιππότη που ετο ιμάζετα ι για μά­χη. Κάτω από το καταθλιπτικό βάρος τη ς πα­νοπλίας και μέσα στον μεσημεριάτικο καύ­σωνα οι ιππότες ένιωθαν τον ιδρώτα να κυλά ασταμάτητα μέσα στα κράνη τους και να τους τυφλώνει. Τα πυκνά σύννεφα σκόνης που σηκώνονταν από το π οδοβολητό των ε ­κατοντάδων αλόγων χειροτέρευαν την κατά­σταση καθιστώντας δύσκολη τη ν παρατήρη­ση και απομονώνοντας τα διάφορα μέρη του πεδίου τη ς μάχης. Ηταν μοιραίο, συνεπώς, οι πληροφορίες για την κλιμάκωση της αναμέ­τρησης να μην είναι σε μεγάλο βαθμό ολο­κληρω μένες και α ντικειμενικές καθώς προ­έρχονται ουσιαστικά από έναν μάρτυρα, τον Γκιγιώμ ν τε Μπρετόν, που βρισκόταν δίπλα στον βασιλιά Φίλιππο.

Σύμφωνα με την παραπάνω πηγή η μάχη ε ξελ ίχθη κε σε τρ ε ις δ ιακριτές φάσεις. Την πρώτη κρούση πραγματοποίησε ο επίσκοπος Γκερέν στο δεξιό , όταν αποπειράθηκε να κτυπήσει το ν εχθρό με μία επέλαση έφιππων λογχοφόρων από το Αββαείο του Σαίν Με- ντάρ. Οι Φλαμανδοί ιππότες όμως, «δείχνο­ντας περιφρόνηση γ ι’ αυτή την έφιππη δύνα­μη των πληβείων απέκρουσαν την έφο-δό τους έχοντας απλώς π ροτεταμένες τις λόγ­χες, χωρίς να κουνηθούν, σφαγιάζοντας τα άλογα των επιτιθέμενων». Αμέσως μετά τρ εις Φλαμανδοί ευγενείς ξεπρόβαλαν σε α­πόσταση από τις γραμμές των συμπατριωτών τους εκστομίζοντας π ροκλητικές ιαχές προς τη ν πλευρά των Γάλλων και καλώντας το γαλ­λικό ιππικό να τους αντιμετωπίσει. Δυστυχώς για τους τρ ε ις παράτολμους Φλαμανδούς υ­πήρξαν αρκετοί θερμόαιμοι Γάλλοι που κάλ­πασαν για να τους συναντήσουν και στη συ­μπλοκή που ακολούθησε στον χώρο μεταξύ των δύο παρατεταγμένων στρατών οι δύο συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, ενώ ο τρ ίτος μό­λις που πρόλαβε να κραυγάσει «Mort aux Francais!» («Θάνατος στους Γάλλους») πριν οι εχθρο ί το ν ρίξουν από το άλογό του και του κόψουν τον λαιμό.

Η επιτυχής αντιμετώπιση αυτής της πρό­κλησης έδωσε θάρρος στους άνδρες του Γκερέν και μία μάζα τουλάχιστον 200 ιππέων συνέχισε την έφοδό της προς τις αντίπαλες γραμμές π έφ τοντας με πάταγο πάνω στους Φλαμανδούς και διαλύοντας την παράταξή τους. Ο δούκας της Βουργουνδίας προς στιγμή έπεσε από το άλογό του, αλλά ένας από τους βοηθούς του κατάφερε να τον ση­κώσει και να το ν τοπ οθετήσει πάλι πάνω στη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α φού έχα σ ε ένα άλογο κ α τά τη γαλλική α ντεπ ίθ εσ η ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Οθω νας α νέβ η κε γρήγορα σε ένα άλλο και α π ομα κρ ύνθηκε καλπ άζοντας μ α ζ ί μ ε τη συνοδεία του από το πεδίο τη ς μάχης, κ ατο ρθώ νοντας να απ οφ ύγει την αιχμαλω σία. Η φυγή του π ροκάλεσε το ειρω νικό σχόλιο του Φιλίππου:« Δ εν θ α δ ο ύ μ ε άλλο το πρόσωπό το υ σήμερα».

σέλα, από όπου «οργισμένος σκότωσε όλους τους εχθρούς που αποπειραθηκαν να τον α­ντιμετωπίσουν». Οι συμπλοκές είχαν γενι- κ ευθ εί πια στο δεξιό πλευρό, με το υς ιππό­τε ς να μάχονται έχοντας ο καθένας κοντά του τη ν ακολουθία του που του παρείχε προ­στασία από το εχθρικό πεζικό. Μ ικρές τέ το ι­ες ομάδες εκατέρω θεν κατόρθωσαν αρκε­τέ ς φορές να διαπεράσουν τελείω ς τις αντί­παλες γραμμές και αφού καταλήξουν να Βρε­θούν στην «πλάτη» τους να ανοίξουν πάλι δρόμο προς το υς συντρόφους το υς ακολου­θώντας αντίθετη διαδρομή. Ο αγώνας μετα- τράπηκε σύντομα σε ένα αναρίθμητο πλή­θος «ομηρικών» προσωπικών μονομαχιών και η μάχη θύμιζε έντονα ένα γιγαντιαίο τουρνουά κονταρομαχιών στο οποίο οι ιππό­τε ς πολεμούσαν μέχρι να τους καταβάλει ο εχθρός ή η κόπωση, οπότε και αποσύρονταν για λίγο για να πάρουν μία ανάσα και να επι­στρέφουν δριμύτεροι.

Επειτα από τρ εις ώρες αγώνα οι Γάλλοι κατόρθωσαν να ανοίξουν αιματηρό δρόμο ως τη θέση όπου μαχόταν ο κόμης Φεράν. 0 Φλαμανδός αρχηγός προέβαλε ηρωική και α­πεγνωσμένη αντίσταση, αλλά έχοντας τραυ­ματιστεί πολλές φορές έπεσε τελικά στο έ ­

Η επ ιβλητική και όμορ φ α φ ιλο τεχ νη μ ένη σ α ρκοφ ά γος του δούκα τη ς Β ουργουνδίας

φ ανερώ νει τον π λούτο αλλά και τη θ ρ η σ κ ευ τικ ή κ ατά νυξη που χ α ρ α κ τή ρ ιζε το

ιπποτικό ιδ εώ δ ες του 12ου-13ου αιώνα. Η Β ουργουνδία φ η μ ιζό τα ν κ α τά τον μεσαίω να

για τα εκ λ εκ τά κρασιά τη ς και για τις κοντα ρ ο μ α χ ίες που διοργάνω νε.

δαφος και συνελήφθη αιχμάλωτος. Η επιτυ­χία των γαλλικών όπλων στο δεξιό αποσόβη­σε έτσι μία σοβαρή απειλή για το ν στρατό του Φιλίππου, ο οποίος σε αντίθετη περίπτω­ση θα δ ιέτρ εχε τον κίνδυνο να υπερκεραστεί και να ω θηθεί προς τα έλη του ποταμού Μαρκ. Στο κέντρο όμως, κατά τη διάρκεια μιας τρομερής ιππομαχίας που απορρόφησε πλήρως την προσοχή των Γάλλων ιππέων, οι αυτοκρατορικοί λογχοφόροι κατάφεραν να διασπάσουν τις τά ξεις των «communes» που Βρίσκονταν μπροστά στον Βασιλιά. Ε κτοξεύ ­οντας αυθόρμητα μία αντεπίθεση ο Φίλιππος αποκόπηκε προσωρινά από τους σωματοφύ- λακές του, οι οποίοι ασχολούντο με τη σφα­γή που προκαλούσαν στο ελαφρύ ολλανδικό πεζικό. Αμέσως τον περικύκλωσαν οι πεζοί του εχθρού και, παρά το ότι αυτός κτυπούσε μανιασμένα αριστερά και δεξιά με το ξίφος του κόβοντας τις λόγχες που τον απειλού­σαν, ένας στρατιώτης κατάφερε να τον γκρ ε­μίσει από το άλογό του πιάνοντάς το ν με γά­ντζο από έναν κρίκο τη ς θωράκισής του στον λαιμό. Π έφ τοντας πάνω στον ανήμπορο πλέ­ον βασιλιά οι άνδρες του Οθωνα προσπάθη­σαν μάταια να ανακαλύψουν ένα αδύνατο ση­μείο στη θωράκισή του μέσα από το οποίο θα μπορούσαν να μπήξουν τα στιλέτα το υς για να το ν αποτελειώσουν. Σε εκείνα τα πραγμα­τικά κρίσιμα δευτερόλεπ τα που ο Φίλιππος π ροστατευόταν μόνο από τη ν ασυναγώνιστη ποιότητα τη ς πανοπλίας του οι τύχες της Γαλλίας κρέμονταν από μία κλωστή. Η Βαριά Βασιλική θωράκιση όμως αποδείχθηκε αδια­πέραστη και σύντομα οι ιππότες της σωματο­φυλακής του Φιλίππου έσπευσαν να απομα- κρύνουν το υς επ ίδοξους φονιάδες του και να τον περικυκλώσουν σχηματίζοντας γύρω του μία ασπίδα προστασίας, ενώ φρόντισαν να του εξασφαλίσουν και ένα νέο άλογο με το οποίο το ν οδήγησαν σε ασφαλέστερο ση­μείο.

Αυτή η επίθεση των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, που λίγο έλειψ ε να έχει δρα­ματικές συνέπειες για το ν γαλλικό θρόνο, α- κολουθήθηκε αμέσως μετά από μία παρό­μοια σφοδρή γαλλική προσΒολή στο αντίπα­λο κέντρο, που απείλησε με τη σειρά τη ς τη ζωή του Οθωνα. Ο ν τε Μπαρέ κατόρθωσε να ανοίξει δρόμο ως το ν Γερμανό αυτοκράτορα που πολεμούσε οπλισμένος με έναν πέλεκυ έχοντας γύρω τη συνοδεία του. Διασπώντας τις γραμμές των ιπποτών που προστάτευαν το ν ηγεμόνα το υς ο Π ετέρ Μωβουασίν πλη­σίασε αρκετά ώστε να αρπάξει τα χαλινάρια του αλόγου του Οθωνα, ενώ ο Ζεράρ λε Τρουί τού κα τέφ ερε δύο ισχυρά κτυπήματα, από τα οποία το δ εύ τερο έπεσε τελ ικά πάνω στο άλογό του τραυματίζοντάς το θανάσιμα. Τρελό από το ν πόνο το δυστυχισμένο ζώο πέ- τα ξε στο έδαφος το ν αναβάτη του και οπι­σθοχωρώντας λίγα βήματα ξεψύχησε, ενώ οι Γάλλοι ιππότες προσπαθούσαν να συλλά- Βουν ή να σκοτώσουν το ν αυτοκράτορα. Ο τελευ τα ίο ς σώθηκε από τη ν πανοπλία του και τους ακολούθους του ακριβώς όπως συ­νέβη και στην περίπτωση του Φιλίππου. Επει­τα από σύντομο βίαιο αγώνα τέσσερις Σάξο- νες και Βεστφαλοί ιππότες του τον κάλυψαν με επιτυχία και του έδωσαν τον χρόνο να με­τα φ ερ θε ί με ασφάλεια πιο πίσω, αργότερα ό­μως οι ίδιοι αιχμαλωτίστηκαν επειδή παρέ- μειναν εκ τεθ ε ιμ ένο ι περισσότερο χρόνο από όσο έπρεπε. Εχοντας σωθεί ο Οθωνας προτί­μησε να καλπάσει μακριά από το πεδίο της μάχης προς το στρατόπεδό του στη Βαλεν­σιέν, που απείχε 27 χλμ. Η κουρελιασμένη σημαία τη ς Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όμως έμεινε πίσω και έπεσε στα χέρια των ε ­χθρών του, που αργότερα τη ν επέδειξαν (πα- ρελαύνοντας στο Παρίσι) μαζί με την υπόλοι­πη λεία πολέμου. Παρατηρώντας τη φυγή του Οθωνα ο Φίλιππος σχολίασε δεικτικά: «Δεν θα δούμε άλλο το πρόσωπό του σήμε- ρα». Η κίνηση του αυτοκράτορα θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική για τους Γάλλους, καθώς ήταν γνωστό ότι τόσο ο αυ­τοκράτορας, όσο και οι κό μητες Φεράν και Ρενώ είχαν ορκιστεί να πολεμήσουν μέχρι να αντικρίσουν νεκρό τον Γάλλο βασιλιά.

Στο μεταξύ στο αριστερό γαλλικό πλευ­ρό η μάχη ήταν ιδιαίτερα σκληρή και συγκε­χυμένη. Κάποια στιγμή οι Σύμμαχοι υπό την ηγεσία του Ρενώ και του Ουίλιαμ, κόμη του Σαλίσμπουρυ, έφθασαν να απειλήσουν τη ν ί­δια τη γέφυρα τη ς Μπουβίν. Απέναντι τους βρίσκονταν τα στρατεύματα του κόμη Ρο- μπέρ και του επίσκοπου Φιλίπ, ο οποίος μέ­χρι τό τε είχε κρατηθεί προσωπικά μακριά από τον αγώνα σώμα με σώμα τηρώ ντας τους εκκλησιαστικούς κανονισμούς που απαγό­ρευαν σε ιερωμένους να χύσουν αίμα συναν­θρώπων τους. Βλέποντας όμως την επικίν­δυνη τροπή που έπαιρνε η μάχη και τη ν πι­θανότητα να πέσει η γέφ υρα στα χέρια του ε ­χθρού, ο επίσκοπος ρίχτηκε πάνω στον αντί­παλο και πέτυχε να καταφέρει εναντίον του Σαλίσμπουρυ ένα τόσο ισχυρό κτύπημα στο κράνος ώστε ο Αγγλος ευγενής έπεσε από το άλογό του αναίσθητος.

Η προσοχή των Γάλλων σε εκείνο το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πλευρό ήταν επ ικεντρω μένη στον «προδό­τη» Ρενώ. Οι αυτοκρατορ ικές δυνάμεις στους δύο άλλους τομείς είχαν ήδη υποστεί σοβαρές απώλειες και είχαν χάσει το ηθικό τους λόγω τη ς αποχώρησης του Οθωνα και των δουκών τη ς Μπραμπάν (ο προδότης πε­θ ερός του Οθωνα ήταν ένας από τους πρώ­τους που πήραν τη ν άγουσα για το ν πύργο του εγκαταλείποντας το ν αγώνα) και του Λί- μπουργκ αλλά και τη ς αιχμαλωσίας του Φε- ράν. Οι μισθοφόροι που είχε πληρώσει ο Σα- λίσμπουρυ έγιναν άφαντοι όταν διαπίστωσαν ότι οι Γάλλοι πολεμούσαν με πείσμα και κέρ ­διζαν τη μάχη κι έτσι ο Ρενώ απέμεινε ο μό­νος εξέχω ν η γέτης των Συμμάχων που ε ξα ­κολουθούσε να αγωνίζεται με ορμή. Κάποια στιγμή φώναξε προς τον παλιό του φίλο, Ου- γκώ ν τε Μποβέ, ο οποίος είχε υποστηρίξει στα πολεμικά συμβούλια τη ν άμεση εμπλοκή με τους Γάλλους: «Νάτη λοιπόν η μάχη που εσύ ή θ ελες και εγώ όχι. Τώρα μπορείς να φ ύ ­γεις πανικόβλητος όπως και οι υπόλοιποι. Οσο για μένα, θα συνεχίσω να πολεμώ μέχρι να αιχμαλωτιστώ ή να σκοτωθώ». Ο Ουγκώ έ- πραξε πραγματικά αυτό που ο Ρενώ προέ- βλεψε, ενώ ο τελευ τα ίος συνέχισε να πολε­μά απεγνωσμένα ολόκληρο το απόγευμα, πε­ριστοιχισμένος από διπλή γραμμή πεζικού που το ν προστάτευε.

Η επιβλητική κορμοστασιά του Ρενώ σε συνδυασμό με την τεράστια λόγχη και το δι­πλό μαύρο λοφίο που ανέμιζε στην κορυφή του κράνους του γίνονταν εύκολα αντιληπτά ακόμα και μέσα στη δίνη της μάχης, καθι­στώντας τον έναν ιδιαίτερα ελκυστικό στό­χο. Οταν γύρω από τον Ρενώ είχαν απομείνει ζωντανοί μόνο έ ξ ι ιππότες της ακολουθίας του, ο Γάλλος πεζός Πιέρ ν τε λα Τουρνέλ κα­τά φ ερε να ξεγλισ τρήσει κάτω από το άλογο του κόμη και να το σκοτώσει μπήγοντας ένα μαχαίρι στην απροστάτευτη κοιλιά του, ενώ

* s * δύο αδελφοί του κρατούσαν απασχολημέ­νους τους υπόλοιπους Φλαμανδούς ιππότες. Ο Ρενώ σωριάστηκε στο έδαφος και το δ εξί του πόδι παγιδεύτηκε κάτω από τον όγκο του νεκρού αλόγου. Ενας από τους ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες του Γκερέν κατόρ­θωσε να αφαιρέσει το κράνος από το ν κόμη και αφού του τράβηξε μια μαχαιριά στο πρό­σωπο προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα, να βρει τρόπο για να ωθήσει το σ τιλέτο του κά­τω από την πανοπλία ώστε να αποτελειώσει το ν εχθρό ευγενή με ένα πλήγμα στο στομά­χι. Οι Γάλλοι ιππότες έσπευσαν να απομακρύ­νουν το πεζικό από το θύμα του και φιλονίκη­σαν ζωηρά για το ποιος θα είχε την τιμή να αιχμαλωτίσει ζωντανό τον κόμη της Φλάν­δρας. Τελικά ο κατάκοπος και αιμόφυρτος Ρενώ παραδόθηκε στον επίσκοπο Γκερέν, ο οποίος εμφανίστηκε στο αριστερό πλευρό έ ­χοντας κάμψει στο μεταξύ την αντίσταση του εχθρού στο δεξιό . Αν και πραγματοποίη­σε άλλη μια απονενοημένη Απόπειρα να δρα­πετεύσει ο Ρενώ μετα φ έρθηκε ενώπιον του Γάλλου βασιλιά. Ως τις 17.00 η μάχη είχε κο­πάσει έχοντας διαρκέσει π έντε ολόκληρες ώρες. Υπήρχαν σημαντικά τμήματα του αυ- τοκρατορικού στρατού που δεν ενεπλάκη- σαν στον αγώνα, όμως η νίκη του Φιλίππου ή ­

ταν βέβαιη και απόλυτη. Αν ο Οθωνας είχε α- κούσει τις συμβουλές του κόμη Ρενώ και είχε καθυστερήσει τη ν έναρξη τη ς μάχης περιμέ- νοντας τις ενισχύσεις του που ακολουθού­σαν, πιθανώς το αποτέλεσμα θα ήταν διαφο­ρετικό.

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΠΟΥΒΙΝ

Με τη νύκτα να πλησιάζει ο Φίλιππος πε­ριόρισε το εύρος της καταδίωξης των φυγά- δων πολεμιστών του εχθρού στα δύο χιλιόμε­τρα, φοβούμενος ότι θα μπορούσε να χάσει τα ήδη σπουδαία λάφυρα που είχε κερδίσει από τη νίκη του. Στην πεδιάδα τη ς Μπουβίν, ανάμεσα στους σωρούς των πτωμάτων και του διάσπαρτου πολεμικού υλικού, απέμεναν πια από το τεράστιο αυτοκρατορικό σ τράτευ­μα μόνο 700 πεζοί της Μπραμπάν, οι οποίοι αρνήθηκαν γενναία να παραδοθούν και σφα­γιάστηκαν ως τον τελευτα ίο από τους Γάλ­λους. Στο τέλος με το μήνυμα των σαλπι­γκτών οι πολεμιστές του Φιλίππου επέστρε­ψαν στο στρατόπεδό τους περιχαρείς. Αν και δεν υπάρχει ακριβής καταγραφή των απωλει­ών κάθε πλευράς, κατά τη μάχη της Μπουβίν (τα θύματα των Γάλλων θα πρέπει να ήταν λί­γα), ο αριθμός των νεκρών ιπποτών και από τους δύο στρατούς ίσως να μην ξεπερνούσε τους 300, από τους οποίους οι 170 έπεσαν από την πλευρά των αυτοκρατορικών. Η πιο αξιόλογη απώλεια από την πλευρά των Γάλ­λων ήταν ο Στεφάν ν τε Λονγκσάμ, ο γενναίος βαρώνος που είχε πολεμήσει στο κέντρο του μετώπου δίπλα στον βασιλιά του. Ο θάνατος τον βρήκε με τη μορφή μίας εχθρικής λόγχης που τον πέτυχε στη σχισμή του κράνους του. Ο κατάλογος των αιχμαλώτων ευγενών ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακός. Ανάμεσα στους 130 που συνελήφθησαν από τους ν ικητές Γάλ­λους συγκαταλέγονταν 25 αυτοκρατορικοί σημαιοφόροι και π έντε κόμητες (Φλάνδρας, Βουλώνης, Σαλίσμπουρυ, Ν τόρτμουντ καιΤέ- κλενμπουργκ), από τους οποίους οι τρ εις ή­ταν η γέτες της συμμαχίας που είχαν δημι­ουργήσει ο βασιλιάς Ιωάννης και ο Οθωνας. Με τον εγκλεισμό αυτών των αρχηγών στις α­παίσιες φυλακές του Λούβρου και της Περόν η αντιγαλλική συμμαχία είχε ουσιαστικά εκ- πνεύσει.

Η φύλαξη του Ρενώ ανατέθηκε στον Ζαν ν τε Νεσλ, ο οποίος τον κράτησε βάρβαρα δ ε ­μένο σε έναν τοίχο με μία αλυσίδα μήκους ε- νάμισυ μέτρου. Ο θεω ρούμενος ως «αρχι- προδότης» από τον Φίλιππο έμεινε δέσμιος για 13 ολόκληρα χρόνια μέχρι τον θάνατό του, που φημολογείται ότι ήταν ύπουλο έργο των Γάλλων. Ο Φεράν κλείστηκε μέσα στον νε­όκτιστο πύργο του Λούβρου που είχε ανεγερ- θ εί έξω από τα τείχη του Παρισιού. Οι υπόλοι­ποι αιχμάλωτοι κρατούντο σε δύο κτίρια, κο­ντά στις γέφ υρες του Σηκουάνα που συνέδε­αν το κέντρο τη ς γαλλικής πρωτεύουσας με τα προάστιά της. Αντίθετα με την τύχη που ε- πεφύλαξε στους μισητούς Ρενώ και Φεράν ο Φίλιππος αντιμετώπισε με μεγαλύτερη γεν- ναιοψυχία τους υπόλοιπους αιχμαλώτους του, εξασφαλίζοντάς τους υποφερτές συν­

θ ήκες κράτησης, αν και τα λύτρα που απαίτη­σε και τελικά έλαβε για την απελευθέρωσή τους ήταν τόσο μεγάλα ώστε να γεμίσουν με μιας το θησαυροφυλάκιο της Γαλλίας.

Η νίκη του Φιλίππου στη Μπουβίν προκά- λεσε κύματα ενθουσιασμού σε ολόκληρο το βασίλειό του. Ο απλός λαός χόρευε, οι κληρι­κοί έψελναν ευχαριστήριες ακολουθίες στους ναούς και οι καμπάνες των εκκλησιών κτυπούσαν ακατάπαυστα. Σπίτια και βασιλικά κτίρια στολίστηκαν με λουλούδια και ανθι­σμένα κλαδιά και οι δρόμοι σε πόλεις και χω­ριά στρώθηκαν με λουλούδια. Ακόμα και οι κουρασμένοι αγρότες, που εργάζονταν στα χωράφια κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο, στα­μάτησαν για να θαυμάσουν την πομπή του νι­κηφόρου γαλλικού στρατού ο οποίος επέ­σ τρεφε στην πρωτεύουσα και τοποθέτησαν στο κεφάλι τους στεφάνια από λουλούδια χο­ρεύοντας ενθουσιασμένοι. Οι χωρικοί έβα­λαν τα δρεπάνια στους ώμους, έτρεξαν στους δρόμους, όπου αντίκρισαν τον Φεράν και τους υπόλοιπους αιχμαλώτους να οδη- γούνται αλυσοδεμένοι στο Παρίσι, και ζητω­κραύγασαν την επιτυχία του βασιλιά τους. Στην ίδια την πρωτεύουσα ο λαός και οι ευγε­νείς υποδέχθηκαν τον Φίλιππο με τέτο ιο εν ­θουσιασμό ώστε, όπως αναφέρει ο λε Μπρε- τόν, «μία ημέρα δεν ήταν αρκετή για να ικα­νοποιήσει τη χαρά και τους πανηγυρισμούς τους. Για μία ολόκληρη εβδομάδα ο πληθυ­σμός γιόρταζε, χόρευε, τραγουδούσε και έ ­κανε τις νύχτες να φεγγοβολούν με χιλιάδες πυρσούς έτσι ώστε μπορούσε κάποιος να δει το ίδιο καθαρά σαν να ήταν ημέρα. Οι μαθη­τέ ς ιδίως δεν σταματούσαν να γλεντούν το γεγονός σε πολυάριθμες γ ιο ρ τές που οργά­νωναν, χορεύοντας και τραγουδώντας χωρίς σταματημό». Της νικηφόρας πομπής του στρατού που εισήλθε στο Παρίσι ηγήθηκε ο επίσκοπος Γκερέν που έψελνε ύμνους, με τον βασιλιά να ακολουθεί πίσω του.

Η μάχη της Μπουβίν ήταν πραγματικά μια αξιοσημείωτη νίκη για τη Γαλλία. Από καθαρά στρατιωτική άποψη ήταν άλλη μία απόδειξη του μεγάλου πλεονεκτήματος που παρέχει σε έναν στρατό η ενέργεια «κατά εσωτερικές γραμμές». Οπως θα πετύχαινε και ο Ναπολέ­ων το 1805 και το 1806, ο Φίλιππος κατάφερε να καταστρέψει τους αντιπάλους του έναν προς έναν απομονώνοντας πρώτα τον Ιωάννη νοτιοδυτικά του Παρισιού και κατόπιν τον Ο­θωνα βορειοανατολικά. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία διεδραμάτισε επίσης το ανώτερο η ­θικό του γαλλικού στρατεύματος. Από πλευ­ράς τακτικής η Μπουβίν ήταν μία ακόμα περί­πτωση εφαρμογής των κλασικών μεθόδων μάχης των αρχών του 13ου αιώνα, με βάση τις οποίες οι δύο στρατοί μετά την εμπλοκή τους δεν επιζητούσαν την υπερκέραση ή άλλη μορφή ελιγμού αλλά συγκρούονταν μετωπι­κά προσπαθώντας να σπάσουν ο ένας τις γραμμές του άλλου με το βάρος των αριθμών και την ατομική γενναιότητα των πολεμιστών. Οι λόγοι τη ς γαλλικής νίκης μπορούν να ανα- ζητηθούν στην απαράδεκτη συμπεριφορά των μισθοφόρων του Οθωνα, στην αριθμητι­κή υπεροχή των Γάλλων ιπποτών που αντι­στάθμισε την κατω τερότητα του Φιλίππου σε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ε τά τη μάχη οι Γάλλοι έκ λεισ α ν στη φ υλακή 130 από το υ ς πλέον εξέ χ ο ν τες η γ έ τε ς των αντιπάλω ν το υ ς . Οι «α ρ χιπ ρο δότες» Ρενώ τη ς Βουλώ νης και Φ εράν τη ς Φλάνδρας (που α π εικ ο ν ίζετα ι εδώ να ο δ η γ ε ίτα ι δ έσ μ ιο ς ) φ υλακίσ τηκα ν στο Π αρίσ ι και έτυ χ α ν τη ς χ ε ιρ ό τερ η ς μ ε τ α ­χείρ ισ η ς.

όγκο πεζικού, στο ατύχημα το οποίο οδήγησε στην απομάκρυνση του αυτοκράτορα από το πεδίο τη ς μάχης και στην προδοσία του δού­κα της Μπραμπάν που επισφράγισε την τύχη του γαμπρού του πριν ακόμα αρχίσει η μάχη.

Μ ετά τη Μπουβίν ο Φίλιππος θα κυβερ­νούσε επί εννέα ακόμα χρόνια. Για τον Γάλλο βασιλιά η νίκη αυτή απετέλεσε έναν πρώτης τά ξης συνδετικό κρίκο για τη ν ομόθυμη και αρμονική συνεργασία βασιλιά, εκκλησίας και ευγενών. Ποτέ πριν Γάλλος βασιλιάς δεν μπορούσε να ισχυριστεί ότι ήταν ασφαλέστε­ρος στον θρόνο του και ποτέ πριν η χώρα δεν κατείχε τόσο περίοπτη και ισχυρή θέση στην ευρωπαϊκή σκηνή. Ο Φίλιππος Αύγουστος α- ναδείχθηκε σε αδιαφιλονίκητο κυρίαρχο του βασιλείου του και η Γαλλία εισήλθε άξια στην κατηγορία των ισχυρών ευρωπαϊκών δυνάμε­ων, όπου και παρέμεινε. Ο βασιλιάς της είχε κερδίσει τον πρώτο πραγματικά εθνικό πόλε­μο στη γαλλική ιστορία, καθώς η Μπουβίν δεν μπορούσε να θεω ρηθεί ως μία ακόμα νί­κη του ηγεμόνα και των ιπποτών του, αλλά έ ­νας θρίαμβος που επ ιτεύχθηκε με τη συνερ­γασία του σ τέμματος και του λαού. Δ εν θα ή­ταν υπερβολή αν λεγόταν ότι με τη μάχη της Μπουβίν οι Γάλλοι απέκτησαν για πρώτη φο­ρά έντονη εθνική συνείδηση που έθεσ ε τα θ εμέλια για τη μετέπειτα λαμπρή ιστορική πορεία τους.

Οι συνέπειες τη ς «Κυριακής της Μπου­βίν» ήταν μεγαλύτερες και βαθύτερες από ότι φαινόταν στο γιορτινό Παρίσι. Αντιδρώ- ντας οργισμένα στη θλιβερή αλυσίδα των χα­μένων μαχών του βασιλιά τους και στην εμ ­φανή ανικανότητά του να διαχειριστεί τα ση­μαντικά θέματα της χώρας, οι Αγγλοι βαρώνοι εξεγέρθηκα ν αγανακτισμένοι και υποχρέω­σαν τον Ιωάννη «Ακτήμονα» να υπογράψει τη «Μεγάλη Χάρτα» τον Απρίλιο του επόμενου έτους. Ο Ιωάννης όφειλε επίσης να συμμορ­φωθεί με τους όρους μίας συνθήκης ειρήνης

που διαπραγματεύτηκε για λογαριασμό του ο μηχανορράφος Ιννοκέντιος Γ ’ και να καταβά­λει στους ν ικητές Γάλλους π ολεμικές αποζη­μιώσεις ύψους 60.000 χρυσών λιβρών, αποδε­χόμενος παράλληλα τη «de facto» απώλεια, για το αγγλικό στέμμα, των εδαφών του Αν­ζού, τη ς Βρετάνης και του Πουατού. Αντίθε­τα από ότι θα περίμενε κάποιος από έναν με­σαιωνικό βασιλιά που είχε γνωρίσει τέτο ιο θρίαμβο στο πεδίο της μάχης, ο Φίλιππος δεν έμελλε να συμμετάσχει σε άλλες μάχες. Προ­τίμησε να αφήσει το καθήκον αυτό στον γιο και διάδοχό του Λουδοβίκο, ο οποίος έδρασε με αυξημένη αυτονομία δ ιεξάγοντας τις τοπι­κές μάχες στην περιφέρεια της μεγεθυμένης εδαφικά και πληθυσμιακά Γαλλίας. Η επιτυχία με την οποία έφ ερε σε πέρας αυτό το έργο ο Λουδοβίκος ήταν τέτο ια ώστε το 1216 μία ο­μάδα δυσαρεστημένων Αγγλων βαρώνων τον κάλεσε να αποβιβαστεί στο νησί τους και να καταλάβει με τη βία τον θρόνο. Ο ΛουδοβίΓ

κος ανταποκρίθηκε μεταβαίνοντας στο Αϊλ οφ Τάνετ τον Μάιο με 15.000 άνδρες και για μια στιγμή φάνηκε πως το στέμμα της Αγ­γλίας πιθανώς θα περνούσε στη Γαλλία των Καπέτων. Τότε ξαφνικά η Ιστορία πήρε μία α­κόμα από τις δραματικές στροφές που συνη­θίζει και τον Οκτώβριο του 1216 ο Ιωάννης πέθανε, αφήνοντας στον θρόνο τον μόλις εν ­νέα ετών Ερρίκο. Με την εθνική τους συνεί­δηση αφυπνισμένη οι Αγγλοι βαρώνοι και επί­σκοποι αντιλήφθηκαν ότι τα συμφέροντά τους κινδύνευαν από τη διχόνοια και συνα­σπίστηκαν γύρω από τον μικρό βασιλιά ανα­γκάζοντας τους Γάλλους εισβολείς να εγκα- ταλείψουν το αγγλικό έδαφος και να επιστρέ­φουν στην πατρίδα τους. Στο μεταξύ ο Φίλιπ­πος έδ ε ιξε ελάχιστο ενδιαφέρον για τις πολε­μικές περιπέτειες του γιου του, προτιμώντας να ασχολείται με την ανοικοδόμηση του Παρι­σιού. Ο στόλος του Λουδοβίκου απέπλευσε από την Αγγλία τον Αύγουστο του 1217 και

καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς στα ανοι­κτά του Καλαί - ήταν η πρώτη ίσως αποφασι­στική ναυτική νίκη που πέτυχε το αγγλικό έ ­θνος στην ιστορία του. Με τη ναυμαχία εκεί­νη έλη ξε και η τελευτα ία απόπειρα να βρε­θούν το αγγλικό και το γαλλικό έθνος υπό κοινό στέμμα.

Για όσο θα ζούσε ακόμα ο Φίλιππος η χώ­ρα του δεν θα κινδύνευε από την Αγγλία των Πλανταγενετών. Ενεργώντας με τον ζήλο και τον δυναμισμό που είχε δ είξε ι κατά τη μάχη τη ς Μπουβίν ο Φίλιππος Αύγουστος υποχρέ­ωσε τους παραδοσιακά ανεξάρτητους Γάλ­λους βαρώνους να υποταχθούν στις θ ελή ­σεις τη ς μοναρχίας, υλοποιώντας ουσιαστικά αυτό που δήλωσε τεσσερισήμισι αιώνες αρ­γότερα ο Λουδοβίκος ΙΔ1 όταν διακήρυξε μπροστά στους ευγενείς του πως «Το κράτος είμαι εγώ». Τόσο οι Βρετανοί, όσο και οι Γάλ­λοι ιστορικοί συμφωνούν ότι η Μπουβίν ήταν το γεγονός του Μεσαίωνα που καθόρισε τη μοίρα και των δύο χωρών. Ο Γάλλος Ερνέστ Λαβίς υποστήριξε ότι «τα δύο έθνη προχώρη­σαν μετά τη μάχη της Μπουβίν προς διαφο­ρ ετικές κατευθύνσεις». Η Αγγλία κινήθηκε προς την ελευθερία , ενώ η Γαλλία προς την α­πολυταρχία. Καθεμία όμως είχε κερδίσει το δικαίωμα να διαμορφώσει το δικό της σύστη­μα διακυβέρνησης, ανεπηρέαστη από εξω τε ­ρικούς παράγοντες και ξένους εισβολείς. Το καλοκαίρι του 1214 οι Γάλλοι εξασφάλισαν ου­σιαστικά τη δυνατότητα να έχουν τις δ ικές τους εθν ικές επιλογές και να διαμορφώνουν μόνοι το μέλλον τους, αλλά, όπως παρατήρη­σε μετά από έξι αιώνες και ο δούκας του Ου- έλινγκτον σε ένα άλλο πεδίο μάχης όχι μα­κριά από τη Μπουβίν, «η έκβαση της μάχης κρίθηκε κυριολεκτικά στο νήμα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) J. B radbury: PHILIP AUGUSTUS, Longman, 1998.(2) P. Contam ine: WAR IN THE MIDDLE AGES, Blackw ell, 1984.(3) J. Fuller: A MILITARY H ISTO RY O F THE W ESTERN WORLD, Da C apo Press, 1987.(4) R. G abrie l & D. B oose: THE GREAT BATTLES O F ANTIQUITY, G reenwood, 1994.(5) A. H orne: THE BATTLE THAT MADE FRANCE, «M ilita ry H isto ry Q uarterly», W inter 2000.

(6) S ir C .Oman: THE A R T O F WAR IN THE M IDDLE AGES, Greenhill, 1998.(7) G. Regan: UO N H EA R TS, Walker, 1999.(8) S. Turnbull: THE BO O K O F THE MEDIEVAL KNIGHT, Arm s & A rm our Press, 1996.(9) V. Vuksic & Z. G rbazic: CAVALRY, Cassell, 1993.

75

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΟΧΥΡΩΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗ ΓΕΦΥΡΑ

76

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας πς διαθέσουν προσωρινά συ- νοδευόμενες - αν είναι δυνατόν - από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχω­ρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσι­εύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημο­σίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», ΤΘ 3951, 10210, Αθήνα, υπόψη κ. Γ Τερνιώτη).

Κοντινότερη άποψη της κατασκευής

των πολυβολείων από πέτρα και μπετόν.

Α υτή η σχετικά μικρή σιδηροδρομική γέφυρα κοντά στην Αθήνα έλαβε την πρέπουσα οχύρωση και φύλαξη κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Αποψη της γέφυρας από Ν ότο προς Βορρά. Αριστερά διακρίνονται τα πολυβολεία στα δύο άκρα της, ενώ δεξιά δεσπόζει η τσ ιμεντένια εγκατάσταση στρατωνισμού της φρουράς.

Οι ανατινάξεις των σιδηρο­δρομικών γεφυρών στον Γοργο- πόταμο (26 Νοεμβρίου 1942) και στον Ασωπό (20 Ιουνίου 1943) δημιούργησαν ένα πολύ­μηνο πρόβλημα στις μεταφο­ρές των γερμανικών εφοδίων από Βορρά προς Νότο. Οσο διάστημα τα στρατιωτικά συ­νεργεία επισκεύαζαν αυτές τις

γέφυρες η μεταφορά των γερ­μανικών εφοδίων γινόταν σιδη- ροδρομικώς μέχρι τη Στυλίδα και από εκεί μέχρι τη Χαλκίδα ατμοπλοϊκώς. Από τη Χαλκίδα προπολεμικά ξεκινούσε η σιδη­ροδρομική γραμμή, που υπάρ­χει και σήμερα, διά μέσου της οποίας τα εφόδια μεταφέρο- νταν στην Αθήνα ή ακόμα πιο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Η παλαιό γέφυρα δ ιατηρείται ακόμα σε καλή κατάσταση λόγω καθημερινής χρήσης της σιδηροδρομικής γραμμής Χαλκίδας - Αθήνας.

νότια.Οι Γερμανοί οε μια προσπά­

θεια διαφύλαξης και οχύρωσης των σιδηροδρομικών γεφυρών, σηράγγων κλπ. κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής που διέσχιζε την Ελλάδα, κατα­σκεύασαν οχυρωματικά έργα στα άκρα των γεφυρών σε διά­φορες τοποθεσίες. Εφεραν ε-

Η εντυπωσιακού όγκου τσ ιμεντένια εγκατάσταση

στρατωνισμού της φρουράς της γέφυρας στο νότιο άκρο της,

μάλλον σήμερα χρησιμοποιείται για άλλους σκοπούς...

Η πυκνή βλάστηση έχει σχεδόν καλύψει τη βόρεια πλευρά της εγκατάστασης στρατωνισμού, ενώ τα φατνώματα των όπλων έχουν κλεισ τεί με τσιμέντο (γ ια τί άραγε;).

πίσης ειδικά στρατεύματα για τη φύλαξη των εγκαταστάσεων και την αντιμετώπιση των α­νταρτών.

Ενα αντιπροσωπευτικό δείγμα της οχύρωσης τέτοιων σιδηροδρομικών γεφυρών με κατασκευή πολυβολείων και ε­γκαταστάσεων στρατωνισμού μετά το 1942, που διατηρούνται μέχρι σήμερα, παρουσιάζουμε αυτόν τον μήνα. Η μικρή αυτή γέφυρα βρίσκεται κοντά στο Βαθύ Αυλίδος, στην περιοχή της Χαλκίδας.

Κ είμενο - φ ω το γρα φ ίες : Γιάννης Τερνιώτης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

78

Η ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Κύριε διευ&υντά,

Συγχαρητήρια από έναν ανα­γνώστη που ξεκίνησε από το πρώτο τεύχος της «ΣΙ» τη συλλογή στη βι­βλιοθήκη του και θα συνεχίζει πά­ντα. Ακριβώς επειδή βλέπω τη «ΣΙ» σαν δικό μου περιοδικό και μετά από συζήτηση σχετική μεταξύ φί- λων-συνδρομητών πήρα την από­φαση να σας γράψω αυτή την επι­στολή. Οταν κάποιος συνεργάτης του περιοδικού γράφει για κάποιο ι­στορικό γεγονός το οποίο έχει άμε­ση σχέση με το παρόν και μάλιστα όταν αυτός ο συνεργάτης είναι ε ­πώνυμος από τους πολλούς και ε­κλεκτούς που διαθέτει το περιοδι­κό, όπως λ.χ. καθηγητές-στρατη- γούς κλπ., τό τε πιστεύω ότι ο συ­νεργάτης πρέπει να έχει μαζί με τη γνώση και θάρρος για να είναι από­λυτα αντικειμενικός. Το θάρρος διότι, επειδή η ιστορία έχει προε­κτάσεις μέχρι σήμερα, είναι πιθανό να χαρακτηρισθεί ότι ανήκει σε κά- ποια ομάδα πολιτική ή θρησκευτι­κή. Αυτό που ισχυρίζομαι φάνηκε έ ­ντονα και ζητώ συγγνώμη προκατα­βολικά αν κάνω λάθος, στο τεύχος 154, στο άρθρο «Οθωμανική Κατά­κτηση». Στο άρθρο αυτό ο εκλε­κτός κ. καθηγητής αναφέρει όλες τις ιστορικές παραμέτρους της ο­θωμανικής κατάκτησης των Βαλκα­νίων με μεγάλη ιστορική ακρίβεια και θαυμαστή γνώση. Το διάβασα 2- 3 φορές με προσοχή και κάνω τα ε ­ξής σχόλια. Πάντα σε όλη την ιστο­ρική εξέλιξη του ανθρωπίνου γέ­νους η ισχύς των κρατών στηριζό­ταν: α) Στον πλούτο. 8) Σε ισχυρό στρατό. Στην Αθήνα του Περικλή εί­χαμε πλούτο και ισχύ. Για να μην α­ναφέρω όλες τις περιπτώσεις μέχρι τη βυζαντινή εποχή, όποτε υπήρχε χρήμα και στρατός υπήρχε πραγμα­τική Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Είναι γνωστό σε όλους μας ότι το πολί­τευμα στο Βυζάντιο εξελίχθηκε σε θεοκρατικό και με πραγματική ε­ξουσία την Εκκλησία και περισσότε­ρο εκτελεστικά όργανα τις αυτο- κρατορικές Αυλές που αναφέρει ο αρθρογράφος μας. Ερωτώ λοιπόν αν αναφέρεται πουθενά ο ρόλος της αποδυνάμωσης. Γιατί ενώ η εκ­κλησιαστική περιουσία ήταν τερά­στια το κράτος δεν είχε χρήματα να πληρώσει μισθοφόρους και έτσι ο Ανδρόνικος Α' κατάργησε το ναυτι­κό, που είναι εξίσου σημαντικό για μια ναυτική χώρα (Μαύρη Θάλασσα, Αιγαίο, Δαρδανέλλια, Μεσόγειος) με τον στρατό ξηράς; Γιατί ο αυτο- κράτορας μιας αυτοκρατορίας ήδη «πτώματος» δεν μπορούσε και μό­νον από τον πληθυσμό της Κωνστα­

ντινούπολης και των περιχώρων (περίπου 1,5-2 εκατομ. τότε) να συ­γκεντρώσει τουλάχιστον 200.000 άνδρες απέναντι σε έναν τεράστιο κίνδυνο όπως ήταν ο· Οθωμανικός; Γιατί για μια «χούφτα» ξένη βοή­θεια (4-10.000 ανδρών και αυτών Α- σιατών ή Σλάβων) υπήρχε ανάγκη παραχώρησης εδαφών καίριων για την ασφάλεια του κράτους; Μήπως ο Βυζαντινοσερβικός θανάσιμος α­νταγωνισμός για τα συμφέροντα των. Χριστιανών ήταν βασικά αντα­γωνισμός των δύο εκκλησιών; Μή­πως η διχόνοια στον λαό, μεταξύ Ε­νωτικών και Ανθενωτικών, παρέδω­σε ακόμα και την ίδια την πρωτεύ­ουσα αργότερα στον Μωάμεθ; Μή­πως οι στρατεύσιμοι-ικανοί άνδρες της «Βυζαντινής αυτοκρατορίας» είχαν μεταλλαχθεί σε χιλιάδες ρασοφόρους; Ποιος κατείχε τη γη τότε; Ποιος εκμεταλλευόταν την α­γροτική παραγωγή και ποιο ήταν το φορολογικό σύστημα; Αλήθεια αυ­τά είναι πολύ βασικά ερωτήματα τα οποία, για να απαντηθούν και να δει ο αναγνώστης γιατί έγινε η περίφη­μη οθωμανική κατάκτηση, πρέπει πράγματι να υπάρχει θάρρος μαζί με την ιστορική γνώση, διότι όλα αυτά τα ερωτήματα έχουν προεκτά­σεις μέχρι σήμερα και είναι ακόμα «ζωντανά».

Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία Γεώργιος Ευφραιμίδης,

Α9ήνα

«ΣΙ»: Τα ζητήματα που θ έτετε άπτο- νται θεμάτων γενικότερου ενδια­φέροντος, αλλά κατ' ανάγκη θα α­παντηθούν με σχετική συντομία, προκειμένου να μη γίνει κατάχρηση του διαθέσιμου χώρου του περιοδι­κού. Σαφώς η ισχύς των κρατών στηρίζεται σε ανθηρή οικονομία και σε καλά οργανωμένες στρατιωτικές δυνάμεις. Εξίσου βέβαιο είναι ότι από τα τέλη του 13ου αιώνα κ.εξ. η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν δ ιέθε­τε ούτε το ένα ούτε το άλλο. Οπως έχουμε εξηγήσει σε αρκετές περι­πτώσεις η παραχώρηση εμπορικών προνομίων σε διάφορες ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες οδήγησε σταδιακά το βυζαντινό κράτος σε πλήρη οικονομική αφαίμαξη. Πα­ράλληλα η αντικατάσταση, από τον 11ο αιώνα, του συστήματος της υ­ποχρεωτικής στρατολογίας των α­γροτών με χρήση μισθοφορικών στρατευμάτων ή «ιδιωτικών στρα­τών» από πλούσιους αριστοκράτες (με το σύστημα της «πρόνοιας», δη­λαδή της παραχώρησης γαιών προς εκμετάλλευση με αντάλλαγμα την καταβολή ενός ποσού) εξανέμισε την αίσθηση της «υπεράσπισης της πατρίδας» και οδήγησε σε έναν φαύλο κύκλο αυξημένων στρατιωτι­

κών δαπανών και παράλληλης υπο- βάθμισης της αμυντικής ικανότη­τας του κράτους, με ταυτόχρονο κατακερματισμό της κεντρικής ε­ξουσίας. Σε αυτά τα πλαίσια καταρ- γήθηκε ο βυζαντινός στόλος από τον Ανδρόνικο Β' (όχι από τον Αν­δρόνικο Α1, όπως εκ παραδρομής α­ναφέρετε), για λόγους εξοικονόμη­σης χρημάτων. Οπως, πάντως, έχου­με εξηγήσει σε παλαιότερη μελέτη μας (βλ. «ΣΙ» Μαρτίου 1997: «Η πα­ρακμή του βυζαντινού Ναυτικού») στην πραγματικότητα το Βυζάντιο σπάνια έδωσε την πρέπουσα σημα­σία στις ναυτικές του δυνάμεις. Ως προς το θέμα της ασυλίας την ο­ποία υπαινίσσεσθε ότι απολάμβανε η εκκλησία σε βάρος των αμυντικών αναγκών της αυτοκρατορίας, είναι βέβαιο ότι σχεδόν το σύνολο των Βυζαντινών θα διαφωνούσε, αφού είχαν την αίσθηση ότι το κράτος τους αποτελούσε μια επίγεια «πολι­τεία του θεού» και συνεπώς κάθε προσπάθεια χειραγώγησης της Εκκλησίας για σκοπούς που την έ­βρισκαν αντίθετη ήταν καταδικα­σμένη σε αποτυχία (βλ. π.χ. τις από­πειρες για την ένωση των Εκκλη­σιών). Αυτό πάντως δεν σημαίνει ότι η Εκκλησία παρέμενε απαθής στο δράμα της Πολιτείας. Υπενθυμίζε­ται ότι κατά την τελευταία πολιορ­κία της Κωνσταντινούπολης (της ο- ποίας, παρεμπιπτόντως, ο πληθυ­σμός εκείνη την περίοδο δεν ξε- περνούσε τις 100.000, με τάσεις μεί­ωσης) έλαβαν μέρος στην άμυνα και καλόγεροι οι οποίοι φύλασσαν τα τείχη της πόλης προς την Προ­ποντίδα, ενώ εκκλησιαστικά σκεύη χρησιμοποιήθηκαν για την κοπή νο­μίσματος. Οι εκκλησιαστικές διαμά­χες των τελευταίων χρόνων του Βυ­ζαντίου, όσο και αν χρωματίζουν αρνητικά την εικόνα του, δεν ευθύ- νονται για την καταστροφή του. Η κρίση της βυζαντινής κοινωνίας ή­ταν βαθύτερη: οι Βυζαντινοί είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους, παρέμεναν προσκολλημένοι στην παράδοση, αρνούντο να δεχθούν τις νέες εξελίξεις στην τεχνολογία και στην οικονομία (αλλαγή των βα­σικών οικονομικών δομών, με στρο­φή από την αγροτική οικονομία του Μεσαίωνα στην αστική οικονομία, με βάση το διαμετακομιστικό εμπό­ριο), ενώ γενικά δεν μπόρεσαν (με εξαίρεση μερικούς διανοούμενους) να αφομοιώσουν τις σύγχρονες πνευματικές εξελίξεις. Αυτό πά­ντως που τους ενδιέφερε πρωταρ χικά, η διατήρηση της πίστης τους το εξασφάλισαν, έστω και στο πλαί σιο ενός «βαρβαρικού» κράτους αλ­λοθρήσκων όπως ήταν η οθωμανική αυτοκρατορία. Οσον αφορά τη μομ­φή σας για έλλειψη θάρρους, η προσωπική μας εκτίμηση είναι ότι ο

αναγνώστης είναι καλύτερο να εξά­γει ο ίδιος τα συμπεράσματά του, μέσα από την παράθεση και τον συ­σχετισμό των γεγονότων, με έμμε­ση μόνο καθοδήγηση από τον συγ­γραφέα, χωρίς απλουστευτικές α­φαιρέσεις. Οι συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών περιόδων είναι θεμι­τές και συχνά έχουν ενδιαφέρον, συνήθως όμως δεν αποτελούν το καλύτερο μέσο για την κατανόηση του παρελθόντος.

Νίκος Νικολ ούδης

Αθανασιάδη Νικόλαο, Βάρκιζα Ατ­τικής. Είναι γεγονός ότι η αριθμητι­κή δύναμη των γερμανικών μονά­δων και σχηματισμών ποίκιλλε σε μεγάλο βαθμό. Ηταν οπωσδήποτε μικρότερη εκείνης των αντίστοιχων δυτικών αλλά συχνά όχι μικρότερη εκείνης των Σοβιετικών. Η βάση υ­πολογισμού της δύναμης μιας τυπι­κής γερμανικής μεραρχίας το 1943- 44 ήταν οι 10-12.000 άνδρες. Οι γερ­μανικές δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή του Αντσιο την ημέρα της συμμαχικής απόβασης δεν ξεπερ- νούσαν τους 10.000 άνδρες και στο μέγιστο της επιθετικής ισχύος τους έφθασαν τους 125.000 άνδρες. Οι Γερμανοί διέθεταν στην Ελλάδα το 1944 250.000 άνδρες και επιπλέον33.000 ναύτες και 12.000 αεροπό­ρους. Περισσότερα στοιχεία δεν έ ­χουν βρεθεί. Αυτά αναφέρει ο στρα­τηγός Ρίκμπεργκ, επιτελάρχης της Ε' ΟΣ, στο βιβλίο του «Ο τελικός α­γών στα Βαλκάνια» (γερμανική έκ­δοση).

Ξάρχη Γεώργιο, Αθήνα. Αρθρο για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας δημοσι- εύθηκε στο τ.24. Τα εξαντλημένα παλαιά τεύχη διατίθενται σε φωτο­τυπίες καλής ποιότητας από τα γρα­φεία μας. Περισσότερες λεπτομέ­ρειες αναφέρονται στη σχετική σε­λίδα του περιοδικού. Τα μηνιαία πε­ριοδικά δεν μπορούν να έχουν ακρι­βή ημερομηνία έκδοσης λόγω της παρεμβολής των Σαββατοκύριακων και των λοιπών αργιών.

Τρουλάκη Νικόλαο. Η σειρά των Με­γάλων Μαχών συνεχίζεται, όπως διαπιστώσατε, και θα συνεχισθεί με μεγαλύτερη συχνότητα και την κα­λύτερη δυνατή ποιότητα,

Μανουσάκη Μιχάλη, Αθήνα. Δενμπορούμε να συμφωνήσουμε από­λυτα με τα γραφόμενά σας διότι δεν διαθέτουμε αξιόπιστα στοιχεία ως προς το ποιόν των ανθρώπων αυ­τών και το τι ακριβώς πρεσβεύουν. Επιφυλασσόμαστε λοιπόν για το μέλλον.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣΜΑΡΔΟΧΑΙΟΣ ΦΡΙΖΗΣ (1893-1940)ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΔΙΑΚΟ, ΠΟΥ ΗΤΑΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ

ΕΛΛΗΝΑΣ ΜΟΝΙΜΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΕΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΠΕΣΕ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ, Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ

ΜΑΡΔΟΧΑΙΟΣ ΦΡΙΖΗΣ, ΠΑΙΔΙ ΕΒΡΑΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ,

ΗΤΑΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΥ

ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ Β. ΗΠΕΙΡΟΥ.

0 Μαρδοχαίος Φριζής γεννή- θηκε την 1η Ιανουαρίου 1893 στη Χαλκίδα. Οι γονείς του, Ιάκωβος και Ιώπη, είχαν συνολικά 13 παιδιά, 12 αγόρια και ένα κορίτσι. Από τα αγό­ρια τα 11 έγιναν έμποροι και ένα, ο Μαρδοχαίος, ακολούθησε στρατιω­τική σταδιοδρομία, αλλά με έμμεσο τρόπο. Συγκεκριμένα ο νεαρός Φρι­ζής είχε δώσει εξετάσεις στη Στρα­τιωτική Σχολή Ευελπίδων αλλά είχε αποτύχει, γεγονός που τον στενο­χώρησε πολύ. Στη συνέχεια πήγε στη Νομική Σχολή Αθηνών, την ο­ποία τελείωσε αλλά δεν άσκησε πο­τέ το επάγγελμα του δικηγόρου. Στον Στρατό κατατάχθηκε ως εθ ε ­λοντής με τον βαθμό του λοχία και σύμφωνα με τα τότε ισχύοντα φοί­τησε στο λεγόμενο Σχολείο Ουλα­μού και μετά την επιτυχή αποφοί­τησή του ονομάστηκε έφεδρος αν- θυπολοχαγός, τον Νοέμβριο του 1916. Οταν η Ελλάδα εισήλθε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ο Φριζής πήρε μέρος και διακρίθηκε σε πολλές μάχες. Το 1919 μονιμοποιήθηκε στον Στρατό και έτσι εκπλήρωσε το όνειρό του να γίνει μόνιμο στέλεχος του Ελλη­νικού Στρατού.

Κατά την ταραγμένη περίοδο που ακολούθησε τον Α1 ΠΠ ο Φρι­ζής πολέμησε στην Ουκρανία και στη Μικρά Ασία, όπου κατά την κα­τάρρευση του μετώπου συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τούρκους στις 22 Αυγούστου 1922. Αρνούμε- νος κάθε μεσολάβηση για την απε­λευθέρωσή του επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με τους άλλους αιχμα­λώτους τον Αύγουστο του 1923. Μετά την επάνοδό του στάλθηκε για να φοιτήσει στη Γαλλική Σχολή Πολέμου. Αργότερα, όταν η Γαλλική Αποστολή ίδρυσε τη Σχολή Ανωτέ- ρων Επιτελών, ο Φριζής

παρακολούθησε μαθήματα σε αυτή και μετά τοποθετήθηκε ως εκπαι­δευτής στη Σχολή Πεζικού της πα­τρίδας του Χαλκίδας.

Στις 30 Απριλίου 1940 ο Φριζής είχε προαχθεί σε αντισυνταγματάρ- χη. Τότε είχαν ήδη αρχίσει να πυ­κνώνουν τα σύννεφα του πολέμου στα σύνορα με την Αλβανία. Σύμ­φωνα με το σχέδιο της VIII Μεραρ­χίας (Ηπείρου) ένα κλιμάκιο υπό τον Φριζή, αποτελούμενο από το Τάγμα Προκαλύψεως Δελβινακίου, ένα τάγμα πεζικού, δύο ουλαμούς συνοδείας και μια πυροβολαρχία 75 mm Skoda, είχε ως αποστολή να κα­λύψει τον τομέα Καλπακίου-Νεγρά- δων, αναπτυσσόμενο σε ένα μεγά­λο μέτωπο κατά μήκος των συνό­ρων. Μετά την εκδήλωση της ιταλι­κής επίθεσης το κλιμάκιο του Φριζή συμπτύχθηκε όπως προβλεπόταν από το σχέδιο και εισήλθε στην κυ­ρίως αμυντική τοποθεσία.

Οταν δημιουργήθηκε η απειλή από την προέλαση της 3ης Μεραρ­χίας Αλπινιστών “Julia" στο δεξιό πλευρό της διάταξης των ελληνι­κών τμημάτων που αγωνίζονταν στην Ηπειρο, ο Φριζής ανέλαβε τη διοίκηση, από τις 2 Νοεμβρίου 1940, του Αποσπάσματος Αώου, το οποίο αναπτύχθηκε στην περιοχή του χω­ριού Βρυσοχώρι, στη νότια όχθη του Αώου, με αποστολή να καλύψει το δεξιό πλευρό της VIII Μεραρχίας από την κατεύθυνση αυτή και να ε ­πιβραδύνει τον εχθρό σε περίπτω­ση που θα ασκούσε ισχυρή πίεση προς Νότο. Πραγματικά στις 2 και στις 3 Νοεμβρίου οι Ιταλοί προσπά­θησαν να περάσουν τον Αώο, αλλά απέτυχαν.

Κατά τη δεύτερη φάση του πο­λέμου, από τις 14 Νοεμβρίου 1940 ως τις 6 Ιανουαρίου 1941, ο Ελληνι­κός Στρατός ανέλαβε επιθετικές ε ­

πιχειρήσεις μεσα στο αλβανικό έδαφος.Η μονάδα του Φριζή κινούμε­νη προς την κατεύθυνση της Πρε- μετής κατέλαβε μέχρι την 1 Δεκεμ­βρίου μια σειρά από ζωτικά υψώμα­τα, αντιμετωπίζοντας επίλεκτα τμή­ματα της Μεραρχίας "Modena”. Για τη δράση του ο Φριζής προήχθη σε συνταγματάρχη επί του πεδίου της μάχης στις 4 Δεκεμβρίου 1940. Ο­μως είχε φθάσει στο τέλος του δρόμου του. Στις 5 Δεκεμβρίου η μονάδα του εκινείτο προς το ύψω­μα 1220, ΒΑ της Πρεμετής. Φαίνεται ότι οι Ιταλοί γνώριζαν ότι η αντιαε­ροπορική άμυνα των Ελλήνων στην περιοχή ήταν ανύπαρκτη και έστει­λαν την αεροπορία τους να υποστη­ρίξει τα τμήματά τους που βρίσκο­νταν σε δύσκολη θέση. Σε λίγο δύο σμήνη ιταλικών αεροπλάνων έφθα- σαν από διαφορετικές κατευθύν­σεις και άρχισαν να βομβαρδίζουν και να πολυβολούν τα ελληνικά τμήματα. Ο Φριζής διέταξε τους άν­δρες του να καλυφθούν, αλλά ο ί­διος έμεινε ακάλυπτος πάνω σε ένα

λευκό άλογο. Ε­κεί κτυπήθηκε αρχι­

κά από θραύσμα βόμβας και μετά από ριπή πολυβόλου και σκο­τώθηκε, αφήνοντας πίσω σύζυγο και τρία παιδιά.

Ο Φριζής χαρακτηριζόταν από την ίδια ποιότητα αξιωματικού ό­πως ο Βελισσαρίου, ο Ιατρίδης, ο Καμπάνης, ο Παπακυριαζής και άλ­λοι, που σκοτώθηκαν πάντα όρθιοι και πάντα μπροστά από τα τμήματά τους. Η ψυχρή λογική μπορεί να υ­ποστηρίζει ότι μια τέτοια θυσία εί­ναι περιττή και ότι ο ανώτερος α­ξιωματικός είναι πιο χρήσιμος ζω­ντανός. Ομως οι Ελληνες στρατιώ­τες, που πάντα πολεμούν λίγοι ενα­ντίον πολλών, θέλουν να βλέπουν τον διοικητή τους πρώτο στη μάχη. Θάνατοι στη μάχη όπως αυτός του Μαρδοχαίου Φριζή δίνουν φτερά στους μαχητές που διοικούνται από τέτοιους άνδρες.

Δημήτρης Γεδεών

79

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β ΛΙ Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Ν. Η. Baynes - H. St. L. Β. Moss

ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΕκδόσεις "Δημ. Ν. Παπαδήμα" Αθήνα, 2001 Σελίδες 643

Ν. H. BAYNES - H .ST. L .B. MOSS

Κ Γ - Λ Π ί ΐ ι ι r ro ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΚΔΟΣΗΣ 4I1M-R ΠΑΠΑΔΗΜΑ

Οι Ν. Μπέινς και X. Μος είναι γνωστοί βυζαντινολόγοι σι οποίοι έ ­χουν δημοσιεύσει πολλά αυτοτελή έργα και ειδικά άρθρα σχετικά με την ιστορία του Βυζαντίου όπως τα «Byzantine Empire» (6ä έκδοση το 1952), «Byzantine Studies and other essays» (1955) και «The birth of the middle ages 352 - 814» το οποίο εκδό- θηκε το 1935. Το συγκεκριμένο βι­βλίο ετοιμάστηκε να δημοσιευτεί πριν από την έκρηξη του Β1 ΠΠ και τελικά εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1948 με τίτλο «Byzantium, an introduction to East Roman civilization». Στα ελληνικά μεταφράστηκε το 1961 και κυκλοφόρησε σε επτά εκδόσεις από τον εκδοτικό οίκο «Παπαδήμα». Το συλλογικό αυτό έργο αποτελεί ουσιαστική συμβολή στη μελέτη του βυζαντινού πολιτισμού. Τα επιμέ- ρους κεφάλαιά του συνέγραψαν δια­πρεπείς βυζαντινσλόγοι (Ανδρεά- δης, Γκρεγκουάρ, Ντίλ, Ενσλιν, Βα- σίλιεφ, Ράνσιμαν και άλλοι) και έτσι έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία. Το βιβλίο διακρίνεται για την πρωτότυπη ανάλυση, την πε­ριεκτική διατύπωση και την αντικει­μενική παρουσίαση όλων των πτυ­χών της πνευματικής και πολιτιστι­κής ζωής και δράσης του Βυζαντίου, σε συνάρτηση με τον παλαιότερο προγονικό πολιτισμό, καθώς και τις διάφορες ανατολικές και δυτικές ε ­πιδράσεις. Η εισαγωγή έχει γραφεί από τον Μπέινς και μετά από μια γε­νική αναφορά στην πολιτική ζωή και στους διαρκείς αγώνες του Βυζαντί­ου κατά των εχθρών ακολουθούν κεφάλαια στα οποία παρουσιάζο­

ΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νται: α) Η ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 330 ως τις Σταυροφορίες και από το 1204 μέχρι το 1453. β) Η οικονομική ζωή του κράτους, γ) Τα δημόσια οικονομικά, δ) Η εκκλησία, ε) Η βυζαντινή φιλο­λογία. στ) Το Βυζάντιο και το Ισλάμ. ζ) Το Βυζάντιο και ο εκχριστιανισμός των Σλάβων. Το έργο περιλαμβάνει 48 εικόνες εκτός κειμένου, βιβλιο­γραφία της αγγλικής έκδοσης ανά κεφάλαιο, συμπληρωματική βιβλιο­γραφία προσώπων, τόπων, εννοιών, πραγμάτων, ναών και αυτοκρατό- ρων, καθώς και χρονολογικό πίνακα με τα σημαντικότερα γεγονότα της βυζαντινής ιστορίας. Το υπερχιλιε- τές Βυζάντιο αποτέλεσε τη συνέ­χεια του αρχαίου ελληνικού κόσμου και οδήγησε στις απαρχές του νεώ- τερου. Η μελέτη της ιστορίας του α­ποτελεί ασφαλή οδηγό για την κατα­νόηση της σημερινής γεωπολιτικής πραγματικότητας τόσο στη νοτιοα­νατολική Ευρώπη, όσο και στις γει­τονικές γεωγραφικές περιοχές της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου. Το έργο διατίθεται από τις εκδόσεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8, Αθή­να, τηλ. 3627318).

Κ. Παγανέλ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΣΤΡΙΩΤΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΟΥ ΣΚΕΝΤΕΡΜΠΕΗΕκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις" Αθήνα, Ιούνιος 2001 Σελίδες 298

Η προσωπικότητα του Γεωργίου Καστριώτη ή Σκεντέρμπεη (Ισκεντέρ = Αλέξανδρος - Μπέης) έλαμψε κα­τά την περίοδο που το Βυζάντιο υ- πέκυπτε στη δύναμη των Οθωμανών. Ο εθνικός ήρωας των Αλβανών οι- κειοποιήθηκε και χρησιμοποίησε τον δικέφαλο αετό και το πορφυρό

αυτοκρατορικό χρώμα ως έμβλημά του - ο αετός κοσμεί σήμερα τη ση­μαία του σύγχρονου αλβανικού κρά­τους. Το έργο περιλαμβάνει επτά βι­βλία - ενότητες περιγράφοντας την επική ιστορία του Καστριώτη, ο ο­ποίος κατά τον 15ο αιώνα έγραψε σελίδες δόξας συντρίβοντας τις στρατιές των Οθωμανών σουλτάνων Μουράτ Β' και Μωάμεθ Β'. Το πρώ­το βιβλίο αναφέρεται στα γεγονότα της περιόδου 1440 - 1444 και περι­γράφει την ομηρία του Καστριώτη, την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλβανίας και τις πρώτες επιτυχίες κατά των τουρκικών δυνάμεων. Το ε ­πόμενο καλύπτει τα γεγονότα της ε ­ξαετίας 1444 -1450 και την αποτυχία των Οθωμανών να κάμψουν την α­ντίσταση του Καστριώτη. Το τρίτο α- σχολείται με την πολιορκία της Κρόιας, τον θάνατο του Μουράτ Β1 και την άνοδο, στον θρόνο, του Μω­άμεθ Β'. Το τέταρτο βιβλίο είναι α­φιερωμένο στο ιστορικό έτος 1453 και στην άλωση της Κωνσταντινού­πολης. Τα δύο επόμενα καλύπτουν την περίοδο 1453 - 1464 και την ε- δραίωση της τουρκικής κυριαρχίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Το έ­βδομο και τελευταίο βιβλίο παρου­σιάζει την εκστρατεία του Μωάμεθ στην Αλβανία και την ήττα του τουρ­κικού στρατού από τον Σκεντέρ­μπεη, καθώς και τον θάνατο του τ ε ­λευταίου. Το έργο περιέχει επίσης πολλές πληροφορίες από διάφορες ιστορικές πηγές και συγγραφείς σχετικά με την καταγωγή και την προέλευση του αλβανικού έθνους και της γλώσσας που χρησιμοποιεί. Διατίθεται από τις εκδόσεις «Ελεύ­θερη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, 11472, Αθήνα, τηλ. 3614736, fax: 3630697).

Παύλος Πιτσελάς

ΠΕΡΙ ΤΣΑΚΩΝΩΝΑθήνα, 2001 Σελίδες 110

Πρόκειται για μια αρκετά πρω­τότυπη, εμπεριστατωμένη και σοβα­ρή μελέτη η οποία προσπαθεί να α- νασυνθέσει και να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό την ιστορία των Τσακώ- νων, οι οποίοι αποτελούν τους γνήσι­ους απογόνους των αρχαίων κατοί­κων της Λακεδαίμονος. Ο πρώτος τόμος της ιστορικογεωγραφικής αυ­τής θεώρησης των Λακώνων πραγ­ματεύεται την εθνογραφική εξέλιξη των Λακώνων (= Τσακώνων) και τη θέ­ση τους στην ελληνική ιστορία. Βασι­ζόμενος σε εκτεταμένη βιβλιογρα­φία ο συγγραφέας - ερευνητής Παύ­λος Πιτσελάς επιχειρεί να ανασυν- θέσει την ιστορία της χώρας της Τσα­

κωνιάς, ανατρέχοντας σε αρχαίες και μεσαιωνικές πηγές. Ως Τσάκωνες ο­ρίζονται οι κάτοικοι της σημερινής ο­μώνυμης περιοχής η οποία αποτελεί τμήμα της επαρχίας Κυνουρίας του νομού Αρκαδίας, με χαρακτηριστικό­τερο γνώρισμα τη χρησιμοποίηση του δωρικού γλωσσικού ιδιώματος, που αποτελεί εξέλιξη της δωρικής διαλέκτου την οποία μιλούσαν οι αρ­χαίοι κάτοικοι της Σπάρτης. Ο πλη­θυσμός της Τσακωνιάς ανέρχεται σε10.000 ανθρώπους, από τους οποί­ους 3.800 είναι δημότες Λεωνιδίου. Πριν από την επανάσταση του 1821 το σπουδαιότερο οικιστικό και οικο­νομικό κέντρο της περιοχής ήταν η πόλη Πραστός, που εδραίωσε τη θέ­ση του κατά την περίοδο της δεύτε­ρης Τουρκοκρατίας (1715 -1821), μέ­χρι την καταστροφή του από τον Ιμπραήμ τον Ιούλιο του 1826. Οι Τσά­κωνες παρέμειναν επί μακρόν πιστοί στην αρχαία ελληνική θρησκεία και κατόρθωσαν να περισώσουν πολλά στοιχεία των προγονικών παραδόσε­ων, τα οποία σήμερα διατηρούνται στον προφορικό λόγο, στη λαϊκή τέ ­χνη, στα ήθη και στα έθιμα της πε­ριοχής, καθώς και με τη μορφή συμ­βόλων στις εκκλησίες και στην παρα­δοσιακή αρχιτεκτονική. Το έργο εξε ­τάζει την ιστορία των Τσακώνων σε συνάρτηση με τα σημαντικά γεγονό­τα της ελληνικής ιστορίας και θέτει ερωτήματα αναφορικά με τις προο­πτικές ενοποίησης των τσακώνικων περιοχών. Η παρουσίαση συνοδεύε­ται από χάρτες, καλλιτεχνικές ανα­παραστάσεις πολεμιστών και έγχρω­μο φωτογραφικό υλικό από το προ­σωπικό αρχείο του συγγραφέα. Για να αποκτήσετε το έργο μπορείτε να απευθυνθείτε στον συγγραφέα στα τηλέφωνα: 4282997 και 4512681.

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτοςlantheod § compulink.gr