УДК 631.6:631.8

ВЕСЦI АКАДЭМII АГРАРНЫХ НАВУК ВЕЛАРУСI

.N'9 1 1993

ЗЕМЛЯРОБСТВА 1 РАСЛIНАВОДСТВА

У. С. БРАЗГУНО~. А. Л. ЖУХАВ!ЦКАЯ. М. П. АНОШКА

АЗОТ 1 ЯГО ФОРМЫ У ВОДАХ МЕ'ЛIЯРАВАНЫХ АГРАЛАНДШАФТ АУ 3 ПАЛЯМI

АРАШЭННЯ ГНОЯНЫМI СЦЕКАМI

Крынiцамi азоту, якi паступае у прыродныя воды аграландшафтау, з'яуляюцца аграпрамысловыя прадпрыемствы (лакальнае забруджван­не), зоны селiтэбнага выкарыстання i сельскагаспадарчай вытворчасцi (шырокае ллошчавае уздзеянне на састау i уласцiвасцi кампанентау дандшафтау) [1-3]. .

Жывёлагадоучыя комnлексы у аграландшафтах з'яуляюцца магут­най лакальнай крынiцай забруджвання глеб, лаветра i лрыродных вод. Фармiруецца гiдрахiмiчны рэжым з nавышанай колькасцю соляу, мiк­раэлементау i бiягенау, што латрабуе пастаftннага наэiрання за станам навакольнага асяроддзя [4].

У дадзенай рабоце разглядаецца уплыу прамысловай жывёлагадо)i­лi на канцэнтрацыю i дынамiку злучэнняу азоту у nрыродных водах у nараунаннi з iншым i яго крынiцамi.

Тэхналогiя лрамысловай жывёлагадоулi прадугледжвае утылiзацыю адходау (гною i гнойных сцёкау) на палях з мэтай выкарыстання ix угнойвальнай каштоунасцi (азот, фосфар, калiй, арганiчнае рэчыва i iншыя кампаненты), павышэння урадлiвасцi пры вырошчваннi трау i лапярэджання пастуnлення забруджвальных рэчывау у nрЬ1родныя воды.

Выву~Iалiся крынiцы нагруэкi на ландшафт: сцёкi свiнакомлдексау i комллексау буйной рагатай жывёлы- Гарадоцкi, ВДМС, Заднялроу­скi i iнш. (ix паверхневы i дрэнажны сцёкi, лраводэячая сетка i магiст­ральныя каналы, сажалкi-назалашвальнiкi эваротных водау лалёу арашэння) i воды водапрыёмнiкау гэтых сцёкау - малых рэк (прыто­кау Заходняй Дзвiны i Днялра).

Гнойвыя сцёкi даследавалiся у ланцужку ix тэхналаriчнай падрых­тоукi да арашэння на ачышчальных прыстасаваннях: дугавыя сiты, всртыкальныя i каранцiнныя адстойнiкi , рэзервуары асветленых сцёкау (РАСы). .

Састау сцёкау (табл. 1) вар'iруе у шырокiх межах i змяняецца у за­лежнасцi ад першаснай крынiцы (рацыён харчавання жывёлы i iнш.), а таксама тэрмiнау вытрымлiвання, рэжымау адстойвання, каранцiнiра­вання i звяэаных з iмi другасных лрацэсау механiчнага раздзялення вадкiх i глсевых кампанентау. На састау сцёкау уллываюць фiзiка-хi­мiчныя лрацэсы асаджэння соляу i абменныя працэсы памiж асадкамi i вадкай фракцыяй у адстойнiках i РАСах. Змяняецца лерш за усё колькасць арганiчнага рэчыва i злучэнняу азоту, для якiх характэрна прамая карэляцыйная сувязь з арганiчным рэчывам.

У ходзе тэхналагiчнага лрацэсу падрыхтоукi сцёкау адбываецца знiжэвне канцэнтрацыi ycix мiнеральных форм азоту (табл. 1). У сцё­ках свiна~омллексу «Задняпроускi:. колькасць арганiчнага рэчыва знi-

3

Т а б л i ц а 1. Колькасць азоту i асноуных кампанентау у сцёках жывёлаrадоjiчых комплексау (сярэдняе за год), мr/л

Месца адбору l(омnлекс, год

Сцёкi свiнакомплексау: nасля дугавых сiт Гарадоцкi, 1991 6,92 871,0 14,3 4446

тое ж Задняnроускi, 1991 7,50 910,0 13,8 5672 » Бславежскi, 1989 6,55 950,0 15,5 5536 » Белая Русь, 1991 6,22 304,7 8,4 4261

nа ел я вертыкальных Гарадоцкi, 1991 7,20 335,4 5,5 адстойнiкау Белавежскi, 1989 7,10 1150 18,0 7025 600

тое ж Белая Русь, 1991 6,55 281,2 18,5 3487 23ЗО пасля каранцiuных Задняnро~скi, 1991 7,23 782,0 12,0 4336 674 адстойнiкау Бславежскi, 1989 7,07 525,0 40,0 4280

тое ж Белая Русь, 1991 7,07 434,6 12,1 3806 1105 РАСы Гарадоцкi, 1991 7,57 432,9 13, t 2697 398 тое ж Задняпроускi, 1986-

1990 7,50 502,8 9,0 т » Задняпроускi, 1991 7,50 877,0 11,4 5148 1077 » Белавежскi, 1989 7,67 215,7 12,8 2560 » Белая Русь, 1991 7,39 296,3 7,2 2723 914 » Акцябр, 1991 7,95 596,0 6,3 3956 513

Сцёкi комплексау БРЖ: РАСы Л:~ужанскi, 1991 7,62 865,4 19,1 5108 3245 тое ж .Japa, 1990 7,94 703,0 23,8 6843 2239 ,. Чырвонагвардзейскi, 1989 7,57 1472 22,2 14836 3988

жалася ад дугавых сiт да каранцiнных адстойнiкау з 885 да 674 мr/.1, амонiю- з 950 да 782, нiтратау- з 13,8 да 12 мr/л. У сцёках свiна­комллексу с:Гарадоцкi:. колькасць NH4 зменшылася з 871 да 335 мr/л nасля вертыкальных адстойнiкау, а NОз- з 14,3 да 5,5 мr/л. . Сцёкi БРЖ адрознiваюцца большаИ колькасцю азоцiстых рэчывау, чым сцёкi свiнакомnлексау. Дыяnазон ваганняу аманiйнаrа азоту у РАСах лершых -700-1470, у другiх- 215-870 мг/л. У адходах комn­лексау БРЖ больш арганiчнаrа рэчыва i мiнеральных соляу.

Паверхневы i дрэнажны сцёкi з лалёу арашэння найбольш актыуныя, як nравiла, у лерыяд снегараставання i веснавой nаводкi. Састау ix паказвае рабочы стан лалёу арашэння, ix здольнасць утылiзаваць па­жыуныя элементы у лерыяд, што nалярэднiчае арашальмаму палiванню.

Як паказваюць даныя табл. 2, састау паверхневых сцёкау на ара­шальных участках iстотна змяняецца у лараунаннi з натуральнымi. Абсалютная колькасць соляу (сума iонау) узрасла у 2,3 раза у парау­наннi з натуральнымi участкамi (лес) i у 1,1-1,5 раза у параунаннi з участкамi у культуры без арашэння ( свiнакомnлекс «Задняпроускi»).

Колькасць злучэнняу азоту nавялiчылася значна больш: для амо­нiю- у 8-13 i 3-5 разоу адnаведна, для нiтратау- у 0,6-9 i 0,6-1,3 раза. Назiраецца перавышэнне Г ДК для аманiйнага азоту - у 11--18 разоу. Канцэнтрацыя нiтратау у лаверхневых сцёках не леравышала ГДК. Суадносiны аманiйнаrа i нiтратнага азоту рэзка вагалiся у за­лежнасцi ад характару выкарыстання rлеб, структуры nасяуных n:ю­шчау, спосабу nалiвання.

Аналiз дрэнажных сцё'Кау лаказвае, што лоунай утылiзацыi злучэн­няу азоту на палях арашэння не адбываецца (табл. 2). Максiмальны вынас камnанентау фармiруецца у водах маriстральных каналау i за­лежыць ад гiдралагiчнага рэжыму i грунтовага падцякання. Як i у ла­верхневых сцёках, колькасць аманiйнага азоту у дрэнажных водах значна вышэйшая за ГДК. На асобных участках неутылiзаваны амонiй хутка акiсляецца у нiтраты, канцэнтрацыя якiх дасягае 139-187 мr/л, што у 3-4 разы вышэй за Г дК ( свiнакомnлекс сЗадняпроускi»).

Высокiя канцэнтрацыi амонiю у сцёках (калектар 9: та6л. 2) свсд-

чаць аб nрамым пастуnленнi у дрэнажную сетку неутылiзаваных сцё­кау. Гэта пацвярджаецца таксама саставам вады у ручаi Хотынь, што дрэнiруе земляробчы участак Крашына. Прычьшай забруджвання вод дрэнажных сцёкау з'яуляецца перш за усё нераунамернасць размеркз­вания сцёкау па плошчы палёу арашэння, што абумоулена парушэннем дрэнажнай сеткi, нормау палiвання, недастатковай выраунаванасцю палёу арашэння i iншымi тэхнiчнымi прычынамi.

3 мэтай nапярэджання прамога папздания залiшняга азоту з па-

Т а б n i ц а 2. Паверхневыя 1 дрэнажныя сцёкi азоту з земпяробчых nалёу арашэння (ЗПА), мr/n '

Месца адбору

Паверхиевы сцёк, пес Тое ж, сцёкавая rыяцоу­

ка, участак шматrадо­

вы:Jt' трау (без ара­ruэння)

Тое ж, ворыва Участак арашэння, шмат­rадовыя травы

Тое ж, ворыва Дрэнажны сцёк, капек­тар N2 1

Тое ж, капектар N2 2 :. . капектар N2 3 :. . капектар N2 4 :. • калектар N2 5 :. , калектар 1'i2 9

Ручай Хотынь, сцёк з ЗПА. уч. l(рашына

Дрэнажны сцёк. капек­тар 1\2 1

Тое ж, калсктар N2 2 Выток маriстрапьнага

1<анала (М-1-1) Маriстрапьны канал

(М-1) Маriстрапьны канал

(М-1), выток Маriстральны канал, ву­

сце у сажапкi

Паверхневы сцёк з лесу Адкрыты асушапьны ка­

нал 3-11-2 (нiжэА за сцёк ЗПА у дзень па­пiвання)

l(анал 3-11-2, вусце, пас­ля уnадзен111r асушапь­

нiка (20 t-1 нiжэй за ЗПА, у дзень папi­вання)

!(знал Хацянскi, вусце

!(знал l(pacнaropcкi, вусце

l(анад Задашчанскi, вусце

Дата

Свiнакомплекс «Задняпро{jскi»

1987-1989rr. 7,2 0,7 2,5

тое ж

1987 r. 7,2 7,5

1987-1989rr. 7,3 тое ж 6,8

24.04. 91

25.06.91

5,77 6,85 7,00 6,85 7,38 7,72

7,45

1,8 2,4 1,8 17' 1

5,6 1,6 9,05 23,1

3,7 6,8

38,5 31,5 44,5

227,5

821,1

33,7 1390 184,0 187,0 11,2

150,0

17,6

Свiнакомплекс ~гарадоцк,i», 1991 г.

не вызн.

тое ж

Jl ,. • Jl

59 3,1

92 9,5 123 13,1

138 59,2 135 16,7

234 24,2 413 33,3 568 24,2 514 30,3 426 60,6

1942 331,8

3175 905,2

04.06 03.04

6,90 2,8 10,3 1,025 477 28,3

03.06

03.04

06.04

06.06

7,20 0,6 9,6 не выэн. 489 13,70

7,55 54,5 47,2 0,240 921 42,3

7,50 18,2 8,7 не выэн. 608 33,4

7,50 59,9 1,6 о, 160 930 45,0

7,50 40,6 1,2 не вызн. 816 171 ,О

Свiнакомплекс «Белая Русь», 1991 г.

17.04 5,51 1,9 2,0

тое ж

Jl

15.03 17.04 30.05 15.03 17.04 30.05 15.03 17.04 30.05

7,47 107,5 0,75

7,58 7,42 7,62 7,67 7,05 7,61 7,85 7,36 8,01 7,95

61,7 1 '1 1,2 0,3 1,8 0,6 4,5

11 ,о 1 ,о 1 '7

1 > 7 11,9 8,8 6,4 3,0 4,2 3,0 7,7

12,5 7,4

тое ж

• 0,102 0,020 0,092 0,083 0,027 0,075

не вызн.

0,106 0,154

78 80,6

1013 1089

880 284 355 20,3 462 17,7 450 8,9 368 17,2 433 14,2 387 15,7 318 43,7 348 17,8 366 5,5

5

Т а б л i ц а 3. Хiмlчны састау эваротнага сцёку ЗПА у сажалках-назапашвальнlках (1991 r.}, мrfл

Месца адбору

Шахтны вадаскiд Тое ж

> верхнi б'еф тое ж

нiжнi б'еф

тое ж

па разрэзе:

0,5-1 м 2 м 3 м 5 м 7м 9м

Сажалка Хотынь по раз­рэзе:

0,5-1 м Зм 5 м 7м 9 м

Прасочванне праз дамбу Шахтны вадаскiд

Тое ж верхнi б'еф донны вадаскiд

Вытак р. Хотынь (ля фер­мы)

Тое ж Сажалка-наэапашвальыiк Кушаука: нiжнi б'еф тое ж

>

Дата рН

Свiнакс.мплекс #:[арадоцкi»

20.03 30.04 08.06 26.06 20.03 04.10 20.03 04.10

08.06

7,45 7,75 8,40 8,62 7,20 7,95 7,65 7,85

8,25 8,30 8,30 7,70 7,45 7,30

3,9 29,5 18,7 7,7 4,8

54,7 15,5 59,6

11.4 21,9 20,0 35,4 43,1 48,3

Свiнакошмекс #:Задняпроускi»

05.06.03

05.06.03 22-27.04

25 06 тое ж

)

05-06.03 22-27.04

05-06.03 22-27.04

25.06

7,50 7,65 7,80 7,60 7,50 7,90 8,25 8,80 7,48 7,85

7,50 8,06

7,20 6,75 7,40

4,2 10,6 18,5 9,2

18,5 не вызн.

6,1 2,8 6,4

108,7

4,9 13,6

22,0 5,3

12,9

Свiнако.мплекс «Белая РусЬ»

Сажалка-назапашвальнiк N2 1

Тое ж Сажалка ·назапа швальнiк N2 2

Тое ж Сажалка налiуuая насуп-раць РАСау

Тое ж

17.04 30.05

17.04 30.05

17.04 30.05

8,11 8,45

8,37 8,64

7,65 8,45

1,0 0,6

н. в.

0,06

19,5 10,6

4,9 1,3 1,5

12,1 6,0 0,22 ],0 0,49

1,4 1,4 1,4 0,35 0,44 0,13

12,5 12,4 11,5 11 ,1 9,8 2,0 8,1

11,7 7,8

115,1

21,4 5,3

1, 7 44,5 0,4

0,09

0,05 5,30 0,16 0,53 0,29 0,31

0,45 0,46 0,38 0,17 0,20 О, 14

205 589 580 481 138 926 233 921

604 581 597 714 742 846

299 480 485 477 489 441 255 291 309 834

340 359

425 362 380

21,3 30,3 24,0 36,7 27,4 42,8 30,4 27,5

30 36 24 48 30 48

18,2 24,2 12,1 24,2 12,1 12,1 27,8 12,2 30,0 12,2

30,3 24,2

30,3 30,3 36,7

2,9 0,033 417 21,3 1,7 н.в. 420 3,8

9,8 0,083 326 10,6 3. 2 о. 102 313 2,1

О,ЕО 1,012 367 44,0 1,40 0,138 512 19,1

верхневымi i дрэнажнымi сцёкамi з палёу арашэння у водапрыёмнiкi неабходна поуная акумуляцыя эваротных водау у сажалках-назапаш­вальн_iках i дада'rковая утылiзацыя у ix злучэнняу азоту (паrлынанне ix riдрабiёнт.амi). ·

Хiмiчны састау эваротных вод у сажалках-назапашвальнiках з'яу­ляецца паказчыкам экалагiчнага становiшча функцыянуючых спецыялi­заваных арашальных сiстэм палёу арашэння, паказвае стан утылiзацыi сцёкау на палях арашэння, дынамiку прыродных riдратэрмiчных умоу i працэсау самаачысткi, rлеяутварэння i iншых унутраных працэсау.

Атрыманыя матэрыялы (табл. 3) сведчаць аб выеокай канцэнтрацыi

6

у <;ажалках-назаnашвальнiках злучэнняу азоту. Размеркаванне форм rэтага элемента - амонiю i нiтратау характарыэуецца na разрэзе ад­варотнай залежнасцю. I<анцэнтрацыя аманiйнага азоту ва усе сезоны вышэйшая за ГДI<, узрастае з глыбiнёй да 108 мг/л (донны вадаскiд свiнакомллекса «Заднялроускi»), што абумоулена, вiдаць, nаглынаннем амонiю доннымi асадкамi, якiя з'яуляюцца, такiм чынам, крынiцай дру­гасиага эабруджвання nрыдонных вод. I<анцэнтрацыя нiтратау не ле­равышае ГДI<; з глыбiнёй ix колькасць знiжаецца, але застаецца значна больш выеокай у nараунаннi з сярэднiмi лаказчыкамi для паверхневых

·вод рэслублiкi (1,10 мг/л NO; ) . Састау вод -сажалак-назаnашвальнiкау эваротных сцёкау з ЗПА ла­

казвае, што можа адбывацца забруджванне адкрытых вадатокау i рэк­водалрыёмнiкау, гiдрахiмiчны рэжым якiх фармiруецца лад уллывам сц~кау з лалёу арашэння. У водах рэк унiз ад поля арашэння колькасць амонiю у 1,5-5, а нiтратау у 2-4 разы большая у лараунаннi з nроба­мi, якiя былi адначасова адабраны вышэй- з месца, дзе не было уплы­ву палёу арашэння (табл. 4). Гэта сведчыць аб паnаданнi у ix недаачы­шчаных i неутылiзаваных жывёлагадоучых сцёкау. Уллыу забруджаных вод назiраецца на працягу усяго года з узмацненнем у перыяд паводкi. I<олькасць амонiю i нiтратау у абследаваных рэках-водаnрыёмнiках у лараунаннi з сярэднiмi для рэслублiкi вышэйшая у 2,7-5,5 i 1,3-4,8 раза; адбываецца абаrачэнне малых рэк злучэннямi азоту.

Шматгадовы манiторынr гiдрахiмiчнага рэжыму аграландшафтау з жывёлагадоучай вытворчасцю паказвае, што працэсы паступлення, ме-

Т а б л i ц а 4. Якасць вады у малых рэках-водапрыёмнiках сцёкавых жывёлаrадоучых комплексау, мr/л

Рака, басеllн, .. ас аnрабаван11я

Комплекс ~Гарадоцкi:., Гарадоцкi р-н

Р. Кабiшчанка, басейн Заходняй Дзвiны, 1990-1991:

вышэй за ЗПА 7,80 нiжэй за ЗПА 8,00

0,45 2,50

Комплекс ~задняпрщjскi:., Аршанскi р-н

Р . Крапiвенкв, басейн Дняпра, 1989-1991:

1 1 1 вышэй за ЗПА . 7,99 0,40 нiжэй за ЗПА 7,98 1,10

Комплекс ~Белая Русы, Уэдзенскi р-н.

Р. Шаць, басейн Дняпра, 1991:

1 1 вышэй за ЗПА 8,07 0,57 нiжэй за ЗПА 8,14 0,72

Ко.wплекс ~Акцябр:., Клецкi р-н

Р. Лань, басейн Прыпицi, 1991 1

8,05 1

0,24

Комплекс ~л аужанскi:., Ш уАСiлiнскi р-н

Р. Будавесць, прыток Обалi, басейн Заход-~ няй Дзвiны, 1991 7,35

1 1,3

1

КоАmлекс ВДМС, Сен.ненскi р-н.

Р. Крывiнка, ба сей н Заходняй АЗВIНЫ,I 1

1980-1990 7,96 0,77

5,6 5,3

2,5 2,7

4,1 4,4

1,6

1, 7

1,5

1

1

224 263

371 382

419 374

508

313

323

1

1

15,6 17,9

14,0 15,4

5,9 13,6

15,0

27,5

18,2

7

QO

/

Т а б л i ц а 5. Пакаэчыкl змянення nрыроднаrа фону азоту у водах тэрыторыА буАных жывёлаrадоучых коъшлексау 1 lншых тзхнаrенных крынiц

NMIR 1 NH.-N 1 N01-N

Месца адбору

(1:) 1 мr/л 1 % ад 1: 1 Ка К8 / мr/л 1 % ад'.t 1 Ка

РАСы 315 Дрэнажны сцёк з ЗПА 35,4 Сажалка-наэапашвальнiк эваротных ВОД 3 ЗПА 28,4

Гаспадарча·бытавыя сцёкi комn· лексу 6,5

СцёJ<i лiуневай каналiэаuыi з тэры· торыi КОМПЛСI<Су 6,4

Р. Кабiшчанка, нiжэй за ЗПА 5,5

РАСы Сажалка-наэанашвальнiк эваротных ВОД э ЗПА

Р. Крапiвснка нiжэй за ЗПА Паверхнсвыя воды прамысдовых зон у цэлым •

Сцёкавыя , воды : аб'яднання сАзот:. r. Гродна хiмкаыбiната г. Наваполаuка пiузавода г. Орша камбiната хмбаnрадуктау г. Орша

708,8

6,6 6,0

8,5

32,5 2,4

10,6

2,8

311,2 98,8 33,6 94,8

27,70 97,7

4,93 75,2

' 4,30 67,4 5,00 90,6

Свiнакомплекс сГарадоцкi>

444 778 48,0 84,0

39,6 69,2

7,0 12,3

6,1 10,7-12,5 10,0

1,80 1,80

0,17

1,62

2,00 0,17

0,6 5,1

0,6

24,7

31,4 3,0

Свiнакомплекс сЗадняпроgскi>

706,2

3,95 0,85

4,59

17,72 1,48

10,47

2,72

99,6

60,0 14,1

53,7

54,6 62,2 99,0

98,5

1008

5,6 1,2

11 ,б

44,3 3,7

26,2

6,8

1765

9,9 2,1

9,2

35,4 3,0

20,9

5,4

2,57

2,08 5,13

3,83

13,7 0,90 О, 11

0,04

0,4

31,6 85,3

44,8

42,1 37,8

1,0

1,5

16,4 16,3

1,5

14,7

18,2 1,5

23,3

18,9 46,6

34,8

124,5 8,2 3,6

0,4

1 NO,- N

Ка 1 мr/.,' 1 %ад 1: 1 Ка Кз

0,2 0,2

0,02

0,2

0,2 0,02

2,006 0,030

0,486

0,006

0,076 0,354

0,3 1 не вызн.

0,6 0,1

1,7

О, 1

1,2 6,4

2006,0 100,3 30,0 1,5

486,0 24,3

6,0 0,3

76,0 3,8 354,0 17,7

0,2 0,549 8,4 549,0 0,5 0,036 0,6 36,0

27,4 1,8

0,42 0,127 1,5 127 ,о 6,3

1 ,4 1 ,062 3,3 1062,0 53,1 0,9 не вызн. 0,01 не выя}·л.

0,004 тое ж

3 а у в а г а. К.- каэфiцыент абагачэння=С1/С, дэе С1 - копькасць у вадэе, С- колькасць фонавая (Бярэзiнскi бiясферны запаведнiк); К,- каэфiцыент забр}·джвання = С1/Г дК (ГДК д•1Я ~H.-N -0,4 ыг/п, NO,-N =9,1 i N02-N =0.02 ыr/л [5)) .

ханiзмы ператварэння i мiграцыi азоту у сцёках i прыродных водах мо­гуць выкарыстоувацца як прамыя паказчыкi захзвания тэхналагiчнага рэгламенту (яrо змеи пад уплывам прыродных i тэхнiчных фактараУ), iндыкатары стану навакольнаrа асяроддзя.

Фактычныя даныя паказваюць, што больш за 65% азоту у межах тэрыторый жывёлагадоучых комплексау мiгрыруюць у форме злучэння~ амонiю (табл. 5). Дадатковую нагрузку азоту на ландшафт ствараюн.ь гаспадарча-бытавыя i сцёкi лiуневай каналiзацыi з тэрыторыi ко~ш­лексу.

Даследаваннi паказваюць, што зоны . прамысловай жывёлагадоуЛI па сваiм уздзеяннi на паверхневыя воды пераузыходзяць нават iндуст­рыяльныя цэнтры, асаблiва па паступленнi амонiю i нiтрытау (табл. 5). Рака Кабiшчанка (свiнакомnлекс «Гарадоцкi») змяшчае такiя ж кан­цэнтрацыi амонiю, як i Нёман нiжэй г. Гродна, а нiтрытау- у 1,5 раза больш. Пераважнай формай элементу у ёй з'яуляецца аманiйная, у той час як для малых рэк сельскагасnадарчых тэрыторый характэрна nеравага нiтратнага азоту.

Такiм чынам, у межах аграландшафтау i на водазборах рэк з буй­нымi жывёлагадоучымi комnлексамi выяулены анамальны nрыроднаму тэхнагенны фон азоту з колькасцю амонiю, нiтратау i нiтрытау, якая у дзесяткi i сотнi разоу перавышае канцэнтрацыi гэтых камnанент~у на неараша .. 1ьных сцёкамi тэрыторыях.

Уплыу комплексау расnаусюджваецца на адносна невялiкую тэры­торыю, аднак прэсiнr ix уздзеяння на nрыродныя воды з'яуляецца са­мым магутным у параунаннi з iншымi крынiцамi, у тым лiку i iндустры­яльнай вытворчасцю, сnецыялiзаванай на атрыманнi злучэнняу азоту.

Уздзеянне жывёлагадоучай вытворчасцi на аграландшафт змяняе формы мiграцыi азоту. Прыродныя воды абагачаюцца солямi амонiю.

Лiтаратура

1. Л у к а w е в К. И., О н о w к о М. П./1 Докл. АН БССР. 1987. Т. XXI, Nt 3. с. ·257-259.

2. О н о w к о М. П. Азот и его минеральные формы в ландшафтах Белоруссии. Минск, 1990.

3. О 11 о w к о М. П., Па w к е в н ч В. И.// Геохимическое картографирование тех­ногенных изменений окружающей среды: Тез. докл. сем. Видьнюс, 1984. С. 56-57.

4. Б рез г у и о в В. С., Б ер д и ч е в е ц Л. И., М а с ю к В. М. и др.// Проблемы Полесья. Выл. 13. Минск, 1990. С. 19-68.

5. Санитарные nравила и нормы охраны nоверхностных вод от загрязнения: Сан. П. и Н. М 46030-88. М., 1988.

Бе11НД!Мi8Г, /ГiГ АН РБ

Паступiу у рэдакцwю 29.05.92