ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ _ Αφιέρωμα 7μέρες Καθημερινή

KYPIAKH 13 NOEMBPIOY 1994

2-23 AΦIEPΩMA� Παρθενώνας, η ακτι-ν��λία εν�ς μνημεί�υ.H π�ρεία τ�υ Nα�ύ α-π� τ�υς κλασικ�ύς�ρ�ν�υς έως σήμερα.� Xρ�ν�λ�γι� τ�υΠαρθενώνα.� Tα μάρμαρα τ�υΠαρθενώνα. H ε��ρυ-�η και η μετα��ράτ�υς απ� την Πεντέληστην Aκρ�π�λη απ�τε-λ�ύν αληθιν� άθλ�.� Aρ�ιτεκτ�νική και ι-στ�ρία. O Παρθενώνέργ� πνευματικής τε-λει�τητας και τ�λμη-ρ�ύ σ�εδιασμ�ύ.� H γλυπτική μ�ρ�ή.Aισθητικ� και πνευμα-τικ� περιε��μεν� τ�υμνημεί�υ.� Aπεικ�νίσεις και πε-ριγρα�ές. H Eυρώπηανακαλύπτει στ�νΠαρθενώνα τ� αρ�αι�-ελληνικ� κάλλ�ς.� O Παρθενών ως πη-γή έμπνευσης. H επί-δρασή τ�υ στ� έργ�των πνευματικών αν-θρώπων.� Oι εργασίες απ�κα-ταστάσεως. H σημερι-νή αντιμετώπιση γιατην πρ�στασία και δια-τήρηση των μνημείων.� Mια αρπαγή μαρμά-ρων... O Λ�ρδ�ς Eλγιν«�ερι"ώνει» απ� τα α-ετώματα τ�υ Παρθε-νώνα π�λύτιμα αγάλ-ματα.

24 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι καιθέατρα.

25-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε-�δ�μάδας.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: J.

Skene. H πρ�σταση τ�υ �πισθ�-

δ�μ�υ τ�υ Παρθενώνα απ� ��-

ρει�ανατ�λικά, 1838-1845. Aθή-

να, Eθνικ� Iστ�ρικ� M�υσεί�.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 13 NOEMBPIOY 1994

H

H ακτιν��λίαεν�ς μνημεί�υ

H π�ρεία τ�υ Παρθενώνα απ� τ�υς κλασικ�ύς �ρ�ν�υς έως σήμερα

ANAMΦIΣBHTHTO δημι�ύργημα τέ�νης και πρ�τυπ�αρ�ιτεκτ�νικής, � Παρθενώνας, εκπρ�σωπεί απ�λύτωςτην π�λλαπλή π�λιτική, κ�ινωνική και π�λιτιστική ανά-πτυ�η τ�υ Xρυσ�ύ Aιώνα. H σ!ραγίδα της μεγαλ�!υΐαςμπ�ρεί να εκπρ�σωπείται απ� τ�ν Φειδία και τ�ν Iκτίν�,αλλά είναι και η γενικ�τερη εικ�να και ένδει�η εν�ς �λ�-κληρ�υ λα�ύ.

T�π�ι ιερ�ί, μνημεία ιστ�ρικά και θρησκευτικά υπάρ-��υν π�λλά. Kανένα �πως η Aκρ�π�-λη. H πνευματική έ�αρση της δημι�υρ-γίας των Eλλήνων �αρακτηρί#εται απ�μία α�επέραστη ε!η$ική #ωντάνια καιείναι αυτή η κυρι�τερη αιτία π�υ �Παρθενώνας συγκινεί αδιάλειπτα μέ�ρι τις ημέρες μας. Eί-ναι αυτή η έ�αρση π�υ κατ�ρθώνει να τελειώσει τ� ωραι�-τερ� κτίσμα τ�υ κ�σμ�υ σε εννέα �ρ�νια και να τ� παρα-δώσει στην αιωνι�τητα. Πρ�ϊ�ν μιας σπάνιας συνεργασίαςθεών και ανθρώπων δεν περιεί�ε λάθ�ς...

E�ιστ�ρείται στις επ�μενες σελίδες η π�ρεία π�υ ακ�-λ�ύθησε � Παρθενώνας απ� αρ�ιτεκτ�νικής πλευράς. Mιαέ��η α!ήγηση της μετα!�ράς των πεντελικών μαρμάρων,� γλυπτικ�ς διάκ�σμ�ς, απεικ�νίσεις και έρευνες περιηγη-τών, �ι εργασίες απ�καταστάσεως και πως αντικρί#�υν τ�

Nα� τα μάτια των π�ιητών. O!είλεται ιδιαίτερη ανα!�ρά(και θαυμασμ�ς) στ� γιγάντι� έργ� π�υ συντελείται γιατην συντήρηση και απ�κατάσταση της Aκρ�π�λεως, α!�ύτα �σα έ�ει υπ�στεί είναι π�λλά και τραγικά.

Στ�ν κύκλ� των καταστρ�!ών συγκαταλέγ�νται τα έρ-γα και �ι ημέρες εν�ς Bρεταν�ύ τ#έντλεμαν. Στρατηγ�ςκαι διπλωμάτης � Λ�ρδ�ς Eλγιν θα «�ερρι#ώσει» απ� τααετώματα τ�υ Mεγάλ�υ να�ύ π�λύτιμα αγάλματα.

Στην πρά�η αυτή μπ�ρεί $ε$αίως νααναγνωρισθεί μια σ�ετική α$ρ�τητα.Συνεργ�ί τ�υ ευπατρίδη εκείν�υ, ένας#ωγρά!�ς, δύ� αρ�ιτέκτ�ντες, ένας αρ-�αι�λ�γ�ς. Π�λιτισμένη $αρ$αρ�τητα...

Eνα άλλ� πρ�$λημα π�υ α!�ρά την Aκρ�π�λη είναι η α-νέγερση τ�υ M�υσεί�υ, μια ιστ�ρία π�υ σε λίγ� θα αγγί#ειτα �ρια εν�ς γρα!ει�κρατικ�ύ γε!υρι�ύ της Aρτας. Aν �-μως, τ� έργ� πραγματ�π�ιηθεί, τ�τε και μ�ν�ν τα μάρμα-ρά μας θα $ρ�υν την ασ!άλεια π�υ απαιτείται, τ�τε θαδιαθέτ�υμε μεγαλύτερα επι�ειρήματα για την �π�ια διεκ-δίκησή μας, τ�τε θα μπ�ρ�ύμε να υπ�στηρί��υμε �τι ναιμεν ελά�ιστα �ι Eλληνες δημι�υργ�ύμε πλέ�ν αλλά, τ�υλά-�ιστ�ν, δεί�ν�υμε σε$ασμ� και συνέπεια στην αρ�αία μαςκληρ�ν�μιά.

Aπ�ψη τ�υ Παρθενώνα απ� ανατ�λικά. Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη.

Xρ�ν�λ�γι�

566 π.X. Nέα �ργάνωση τ�υ ε�ρτα-σμ�ύ των Παναθηναίων – Nέ�ς

να�ς της Aθηνάς.

510 π.X. Πτώση της Tυραννίας –Iδρυση της Δημ�κρατίας.

490 π.X. Mά�η τ�υ Mαραθών�ς –Πρώτ�ς μαρμάριν�ς Παρθενών

(Πρ�παρθενών).

485 π.X. Θάνατ�ς τ�υ Δαρεί�υ –Eνθρ�νιση τ�υ �έρ��υ – Aρ�ή

Θεμιστ�κλέ�υς – Eντατική ετ�ιμασίαμεγάλ�υ αθηναϊκ�ύ στ�λ�υ και αμυ-ντικών έργων – Πιθανή διακ�πή τηςνα�δ�μίας.

480 π.X. Δεύτερη περσική εισ#�λή– Kαταστρ�$ή των Aθηνών –

Kαταστρ�$ή τ�υ ημιτελ�ύς Πρ�παρ-θενών�ς – Mά�η της Σαλαμίν�ς.

479 π.X. Mά�η στις Πλαταιές, εκ-δίω�η των Περσών – Oρκ�ς

των Πλαταιών – B�ρει� τεί��ς τηςAκρ�π�λεως, με επιδεικτική ενσω-μάτωση σ’ αυτ� τμημάτων των κατε-στραμμένων πωρίνων ναών καισπ�νδύλων των κι�νων τ�υ Πρ�παρ-θενών�ς.

477 π.X. Iδρυση της Δηλιακής Συμ-μα�ίας.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς

K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ

KYPIAKH 13 NOEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

467 π.X. Mά�η στ�ν Eυρυμέδ�ντα –N�τι� τεί��ς της Aκρ�π�λεως

(Kιμώνει�ν).

461 π.X. Aρ�ή Περικλέ�υς.

454 π.X. Mετα$�ρά τ�υ ταμεί�υτης Δηλιακής Συμμα�ίας στην

Aθήνα.

451 π.X. Συνθήκη ειρήνης με τηΣπάρτη – Oργάνωση πανελλη-

νί�υ συνεδρί�υ απ� τ�ν Περικλή.

449 π.X. Συνθήκη ειρήνης με τηνΠερσία.

447 π.X. Eναρ�η της �ικ�δ�μίαςτ�υ Παρθενών�ς, με �ρήση και

των μαρμάρων τ�υ Πρ�παρθενών�ς.

438 π.X. Περάτωση της �ικ�δ�μίαςτ�υ Παρθενών�ς – A$ιέρωση

τ�υ κ�λ�σσικ�ύ �ρυσελε$άντιν�υ α-γάλματ�ς της Aθηνάς Παρθέν�υ.

432 π.X. Περάτωση και των τελευ-ταίων γλυπτικών εργασιών στα

αετώματα τ�υ Παρθενών�ς.

431–404 π.X. Πελ�π�ννησιακ�ςπ�λεμ�ς.

426 π.X. Mέγας σεισμ�ς.

377 π.X. Δεύτερη Δηλιακή Συμμα-�ία.

334 π.X. Mά�η στ� Γρανικ� – Aνά-θεση π�λυτελών περσικών α-

σπίδων στ�ν Παρθενώνα.

307 π.X. Kατάληψη των Aθηνών α-π� τ�ν Δημήτρι� τ�ν Π�λι�ρ-

κητή, πρ�σωρινή εγκατάσταση τ�υΔημητρί�υ στ�ν Παρθενώνα.

295 π.X. A$αίρεση τ�υ �ρυσ�ύ τ�υαγάλματ�ς και πιθανώς των

π�λυτελών ασπίδων απ� τ�ν τύραν-ν� Λα�άρη.

230–220 περ. π.X. Mεγάλ� περ-γαμην� μνημεί� τ�υ

γαλατικ�ύ π�λέμ�υ ν�τίως τ�υΠαρθενών�ς.

200 π.X. Kαταστρ�$ικές επιδρ�μέςτ�υ Φιλίππ�υ E΄

180–160 περ. π.X. Yψηλ� περγα-μην� μνημεί� στην ανα-

τ�λική πλευρά τ�υ Παρθενών�ς.

31 π.X. Mετα$ιέρωση τ�υ υψηλ�ύπεργαμην�ύ μνημεί�υ στ�ν Aύ-

γ�υστ�.

27–26 π.X. Nα�ς Pώμης και Aυ-γ�ύστ�υ έναντι τ�υ Παρ-

θενών�ς.

61 Aναθηματική επιγρα$ή τιμήσε-ως τ�υ Nέρων�ς στην ανατ�λι-

κή �ψη τ�υ Παρθενών�ς, στα μεσ�-διαστήματα των νεωτέρων π�λυτε-λών ασπίδων. Kαθαίρεση της επι-γρα$ής αμέσως μετά την πτώσητ�υ Nέρων�ς (68).

267 Eπιδρ�μή των Eρ�ύλων, πυρ-π�ληση τ�υ Παρθενών�ς, πλή-

ρης καταστρ�$ή τ�υ εσωτερικ�ύτ�υ κτιρί�υ.

312-313 Eδικτ�ν τ�υ Mεδι�λά-ν�υ.

362-365 I�υλιαν�ς, αυτ�κράτωρτης Pώμης - Eπισκευή

τ�υ εσωτερικ�ύ τ�υ Παρθενών�ς.

395 Bησιγ�τθική επιδρ�μή (Aλάρι-��ς).

397 Aπαγ�ρευση της αρ�αίας λα-τρείας.

402-410 Eρκ�ύλι�ς, Yπαρ��ς τ�υIλλυρικ�ύ, πρ�σπάθειες

ανασυγκρ�τήσεως.

438 Codex Theodosianus, διατάγ-ματ�ς Θε�δ�σί�υ B΄ για τ�υς

ειδωλ�λατρικ�ύς να�ύς και τ�ν ε�α-γνισμ� τ�υς.

529 Aπαγ�ρευση της λειτ�υργίαςτων $ιλ�σ�$ικών σ��λών.

6ςαι. Mετατρ�πή τ�υ Παρθενών�ςσε �ριστιανική εκκλησία, α$ιε-

ρωμένη στην Παναγία: «Παναγία ηAθηνιώτισσα».

9ςαι. Πρ�αγωγή της Eπισκ�πήςAθηνών σε Aρ�ιεπισκ�πή (πριν

τ� 841).

10ςαι. Πρ�αγωγή της Aρ�ιεπι-σκ�πής Aθηνών σε Mητρ�π�-

λη (πριν τ� 981).

1018 Πρ�σκύνημα τ�υ Bασιλεί�υB΄ στ�ν Παρθενώνα.

12ςαι. Oικ�δ�μική αναμ�ρ$ωσητ�υ �ριστιανικ�ύ να�ύ επί μη-

τρ�π�λίτ�υ Nικ�λά�υ τ�υ Aγι�θε�-δωρίτ�υ (1166 - 1175) και τ�ι��γρά-$ηση, μάλλ�ν επί μητρ�π�λίτ�υ Mι-�αήλ Xωνιάτ�υ (1175 - 1204).

1204 Φραγκική κατάκτηση.

1206 O Παρθενών λατινικ�ς αρ�ιε-πισκ�πικ�ς να�ς.

1311 Kαταλανική κατάκτηση.

1388 Φλωρεντινή κατάκτηση.

1397 Eνετική κατάληψη.

1403 Φλωρεντινή ανακατάληψη.

1436 και 1444 Eπισκέψεις τ�υCiriaco de Pizzicolli di

Ancona.

1456 Kατάκτηση της Aθήνας απ�τ�υς T�ύρκ�υς.

1458 Kατάληψη της Aκρ�π�λεωςαπ� τ�υς T�ύρκ�υς και μετα-

τρ�πή τ�υ Παρθενών�ς σε μ�υσ�υλ-μανικ� τέμεν�ς.

1645 -1669 A΄ T�υρκ�ενετικ�ς π�-λεμ�ς.

1685 Eναρ�η τ�υ B΄ T�υρκ�ενετι-κ�ύ π�λέμ�υ.

1687 Eνετική π�λι�ρκία Aκρ�π�λε-ως και ανατίνα�η τ�υ Παρθε-

νών�ς.

1688 Eνετική εγκατάλειψη τ�υ κά-στρ�υ και επιστρ�$ή των

T�ύρκων.

1821 - 1822 Eλληνική π�λι�ρκία καικατάληψη της Aκρ�π�λεως.

1826 - 1827 T�υρκική π�λι�ρκίακαι ανακατάληψη της Aκρ�-

π�λεως.

1833 Παράδ�ση της Aκρ�π�λεωςαπ� τ�υς T�ύρκ�υς στ�ν ελ-

ληνικ� στρατ�.

1834 Παύση της στρατιωτικής λει-τ�υργίας της Aκρ�π�λεως, έ-

ναρ�η της αρ�αι�λ�γικής μέριμνας.

1834, 1842-44, 1872, 1898 - 1902,1911, 1913, 1922 - 1931, 1960,

1985 κ.ε. Eργα αναστηλώσεως καισυντηρήσεως τ�υ μνημεί�υ.

� T� �ρ�ν�λ�γικ� πίνακα συνέτα�ε � κ.Mαν�λης K�ρρές.

H δυτική πλευρά τ�υ Παρθενώνα, τ�υ L. S. Fanvel. Eθνική Bι�λι�θήκη, Παρίσι.

AΦIEPΩMA


Tα μάρμαρα τ�υ ΠαρθενώναH ε��ρυ�η και η μετα��ρά τ�υς απ� την Πεντέλη στην Aκρ�π�λη απ�τελ�ύν αληθιν� άθλ�

T�υ Mαν�λη K�ρρέ

H ΠIO συ�νή απ�ρία των επισκε-πτών της Aκρ�π�λεως είναι για τ�ντρ�π� της ανύψωσης των μεγάλωνμαρμάρων. Eκείν�ι π�υ γνωρί��υνκάπως καλύτερα αντλαμ�άν�νται�τι αυτ� δεν είναι τ� κύρι� �ήτημα:τα μνημεία αυτά είναι π�λύ σπ�υ-δαι�τερα ως καλλιτε�νικά και πνευ-ματικά δημι�υργήματα παρά ως�ειρωνακτικά επιτεύγματα. Oμωςστ� πνευματικ� μέρ�ς αυτών τωνέργων έ��υν α�ιερωθεί ήδη ανα-ρίθμητες μελέτες, ενώ στ� �ειρω-

νακτικ� ελά�ιστες. O θαυμασμ�ςμ�ν�ν τ�υ άυλ�υ και καθαρά πνευ-ματικ�ύ μέρ�υς των επιτευγμάτωναδικεί τ� �ειρωνακτικ� μέρ�ς καιεν τέλει δεν επιτρέπει �λ�πλευρηκαταν�ηση των πραγμάτων. Θα ά#ι-�ε, λ�ιπ�ν, να απ�δίδεται στη �ει-ρωνακτική πλευρά των αρ�αίων έρ-γων περισσ�τερ�ς σε�ασμ�ς.

Aπ� τα τε�νικά και �ειρωνακτικάεπιτεύγματα των αρ�αίων η ανύψω-ση μεγάλων λίθων είναι ασ�αλώςτ� συ�ν�τερα θαυμα��μεν�, ��ι �-μως και τ� σπ�υδαι�τερ� ή δυσκ�-λ�τερ�. Aλλα στάδια της εργασίας,

�πως η ε#�ρυ#η και η μετα��ρά, ή-σαν �αρύτερα απ� εκείν� της ανύ-ψωσης. Aκ�μη μεγαλύτερ� και δυ-σκ�λ�τερ� επίτευγμα ήταν η τέλειαεπιπέδωση και συνάρμ�ση των λί-θων. Aλλά η πρ�ς τα άνω κλιμάκω-ση των τε�ν�λ�γικών επιτευγμά-των δεν περατ�ύται στη συνάρμ�-ση. Aκ�μη σπ�υδαι�τερ� επίτευγμαήταν ασ�αλώς η μεταλλ�υργία τωνλιθ�#�ϊκών εργαλείων. Aπ� την π�ι-�τητα των ι�νών των συνάγεται �τιήσαν π�λύ ανώτερα απ� τα σύγ�ρ�-να. Φαίνεται �τι εκείνη την επ��ήκάπ�ι�ι εί�αν καταλή#ει σε �ρισμέ-

νες α#επέραστες μεταλλ�υργικέςσυνταγές, έπειτα απ� π�λύ συστη-ματική πειραματική έρευνα. Oι συ-νταγές αυτές �άθηκαν, �πως καιτ�σες άλλες ειδικές γνώσεις, �τανάρ�ισε η παρακμή τ�υ αρ�αί�υ κ�-σμ�υ. Mε γνώμ�να τη μ�ναδική λι-θ�τε�νική τελει�τητα και τα διά��-ρα π�σ�τικά μεγέθη τ�υ Παρθενώ-ν�ς ως κτιρί�υ, εύκ�λα απ�δει-κνύεται �τι σήμερα δεν θα ήταν δυ-νατή η τ�σ� τέλεια κατασκευή τ�υστ�ν εκπληκτικ� �ρ�ν� των �κτώ ε-τών, έστω και με απασ��ληση ισά-ριθμων ή και περισσ�τερων τε�νι-

H μετατ�πιση τ�υ κυρίως �γκ�υ τ�υ μαρμάρ�υ έ�ει τελειώσει και �ι εργάτες α-π�κ�πτ�υν τα πλε�νά��ντα σημεία π�υ θα �ρησιμεύσ�υν για τη λά�ευση άλλωντμημάτων τ�υ κτιρί�υ.

O μαρμάριν�ς �γκ�ς έ�ει υπ�στεί κατεργασία στην άνω πλευρά και τώρα ακ�-λ�υθεί η αναστρ��ή τ�υ π�υ θα επιτρέψει τη λά�ευση και στ� κάτω μέρ�ς. Xρη-σιμ�π�ι�ύνται μ��λ�ί και δύ� !αρ�ύλκα.

Aριστερά: H επιλ�γή εν�ς �γκ�υ απ� μάρμαρ� έ�ει γίνει και �ι εργάτες τ�π�θετ�ύν σε κατάλληλα σημεία σ�ήνες π�υ θα τ�υς διευκ�λύν�υν στην απ�σπασή τ�υ απ�τ� μητρικ� πέτρωμα. (Σ�έδι� απ� τ� !ι!λί� «Aπ� την Πεντέλη στ�ν Παρθενώνα». Eκδ�τικ�ς Oίκ�ς MEΛIΣΣA). Δε�ιά: Σ�ήνες, σιδερένια ελάσματα, καθώς και μεγάλ�ιμ��λ�ί έ��υν τ�π�θετηθεί. Eννέα ειδικευμέν�ι λατ�μ�ι κτυπ�ύν με απ�λυτ� συντ�νισμ� τις σ�ήνες.


H πρώτη �άση τ�υ λα�εύματ�ς τελείωσε και τ� ημίεργ� κι�ν�κραν� θα μετα�ερ-θεί απ� τα !άθη τ�υ λατ�μεί�υ στη !άση τ�υ !�υν�ύ. H μετα��ρά πραγματ�π�ι-είται με �ύλιν� έλκηθρ�.

T� κατάλευκ� ��ρτί� απ��ωρί�εται την Πεντέλη. H κατα!ί!ασή τ�υ διευκ�λύνε-ται απ� σκ�ινιά εκτυλισσ�μενα απ� σταθερ�ύς �ύλιν�υς πασσάλ�υς και απ� μ�-�λ�ύς για την �δήγηση τ�υ ελκήθρ�υ.

T� τα�ίδι �τάνει στ� τέλ�ς τ�υ. H άμα�α διασ�ί�ει τ�υς δρ�μ�υς των Aθηνών, αλλά αυτ� είναι και τ� δυσκ�λ�τερ� μέρ�ς τηςμετα��ράς, α��ύ έπρεπε να αντιμετωπιστεί η ανη��ρική διαδρ�μή έως την Aκρ�π�λη. Eνα επιπλέ�ν πρ�!λημα, η ανάγκηνα κατεδα�ιστ�ύν �ρισμένα σπίτια για την ευκ�λ�τερη διέλευση των αμα�ών. Oι αντιρρήσεις των ιδι�κτητών τ�υς εί�αν ωςαπ�τέλεσμα την καθυστέρηση τ�υ έργ�υ.

H άμα�α με τ� π�λύτιμ� μαρμάριν� ��ρτί� της �δεύει πρ�ς την Aθήνα. Στα δε�ιά � Λυκα!ηττ�ς και στ� !άθ�ς η Aκρ�π�λη,ενώ αγρ�τες απ�θαυμά��υν την «πεντέλεθεν λιθαγωγία».

τών και παρά τη �ρήση αυτ�κινή-των αντί κάρρων ή ηλεκτρικών γε-ρανών αντί �ειρ�κινήτων.

Λιθ�τ�μία

Tα μεγάλα αρ�αία πεντελικά λατ�-μεία, μια δωδεκάδα περίπ�υ, ήσαν α-νεπτυγμένα κατά μήκ�ς ευθείαςγραμμής σε μια ανη��ρική ρά�η, α-π� τη �άση της μεγάλης πλαγιάς μέ-�ρι τ� διάσελ� της κ�ρυ�ής, στη ν�-τια πλευρά τ�υ Πεντελικ�ύ. Aπ� αυ-τά μ�ν� ένα είναι καλά γνωστ�: τ� ε-πι�λητικ� λατ�μεί� της Σπηλιάς, ευ-ρισκ�μεν� σε υψ�μετρ� 700 μ. περί-π�υ. Mερικά απ� τα πρ�ς τα άνω ε-π�μενα λατ�μεία, αν και ��ι καλάγνωστά, ήσαν ακ�μη μεγαλύτερα.

H ανάπτυ#η κάθε μεγάλ�υ πεντε-λικ�ύ λατ�μεί�υ πρ��δευε κατά δια-μερίσματα, κατά τρ�π�ν � �π�ί�ς ε-#ασ�άλι�ε ��ι μ�ν�ν την καλύτερη�ργάνωση και �ικ�ν�μία, αλλά καιτην απ��υγή μεγάλης αισθητικής�λά�ης τ�υ τ�πί�υ.

Kαταγωγή καιΛιθαγωγία

H αρ�αία �δ�ς της κατα�ι�άσεωςτων μαρμάρων, η �δ�ς καταγωγής,ευθύγραμμη, λιθ�στρωτη και ισ�υ-ρώς επικλινής, σώ�εται ακ�μη σε με-γάλ� μέρ�ς τ�υ μήκ�υς της. Στιςδυ� πλευρές της, λα#ευμένες στ��ρά��, διατηρ�ύνται π�λυάριθμες �-πές πακτώσεως των #ύλινων πασσά-λων. Oι πάσσαλ�ι αυτ�ί �ρησίμευανγια τ� πέρασμα των σ��ινίων π�υ ε-#ασ�άλι�αν την �μαλ�τητα της �λι-σθήσεως των ελκήθρων.

H �δ�ς της μετα��ράς ή λιθαγω-γίας, �πως έλεγαν, άρ�ι�ε απ� τ� κά-τω πέρας της �δ�ύ της καταγωγής,ακ�λ�υθ�ύσε τη δε#ιά πλευρά τηςρεματιάς τ�υ Xαλανδρί�υ επί μή-κ�υς τεσσάρων περίπ�υ �ιλι�μέ-τρων, κατ�πιν την αριστερή επί μή-κ�υς άλλων τεσσάρων �ιλι�μέτρων,στη συνέ�εια πλησία�ε τη διαδρ�μήτης �δ�ύ Kη�ισίας, με μέρ�ς της �-π�ίας συνέπιπτε και μέσω τ�υ σημε-ριν�ύ Eθνικ�ύ Kήπ�υ και της ν�τιαςκλιτύ�ς της Aκρ�π�λεως κατέληγε

Συνέ�εια στην 6η σελίδα


O Περικλής συνέλα!ε τ� μεγαλεπή!�λ� σ�έδι� της ανεγέρσεως τ�υ Παρθενώνα, ενώ την εκτέλεση τ�υ έργ�υ ανέλα!αν �ι αρ�ιτέκτ�νες Iκτίν�ς και Kαλλικράτης και� γλύπτης Φειδίας.

αμέσως μετά τ� Iερ�ν της Nύμ�ης,�π�υ ήταν και η διασταύρωσή της μεμια άλλη �δ�, η �π�ία (κατά μήκ�ςτης δυτικής πλευράς τ�υ Hρωδεί�υ)�δηγ�ύσε πρ�ς την Aκρ�π�λη. Hδιαδρ�μή αυτή υπέστη μ�ν�ν τ�πι-κές αλλαγές, σ�ετι��μενες κυρίωςμε διά��ρα �ελτιωτικά έργα. Στηνπερι��ή της σημερινής Nέας Πεντέ-λης η διαδρ�μή αυτή συνέπιπτε μετις σημερινές �δ�ύς Σωκράτ�υς,Aριστ��άν�υς και Περικλέ�υς.

Oταν άρ�ισε και πάλι η εκμετάλ-λευση των αρ�αίων λατ�μείων τ�1836 �άριν τ�υ αθηναϊκ�ύ κλασικι-σμ�ύ, η νέα �δ�ς ακ�λ�ύθησε κατάμεγάλη πρ�σέγγιση τα σω��μενα ί-�νη της αρ�αίας. Για τ�ν ίδι� σκ�π�κτίστηκε τ� 1841-42, με �ρήματα τηςSophie de Marbois, Δ�υκίσσης τηςΠλακεντίας, με σ�έδια τ�υ A. Γεωρ-γαντά, η ωραία πεντάτ�#η γέ�υρα ε-πάνω απ� τη ρεματιά, σε απ�στασητεσσάρων περίπ�υ �λμ. απ� τ� Xα-λάνδρι και τριών απ� την Πεντέλη,στην �δ� Δ�υκίσσης της Πλακεντίαςτης κ�ιν. Mελισσίων.

H πρ�ς τα κάτω συνέ�εια της αρ-

�αίας �δ�ύ συμπίπτει με τις σημερι-νές �δ�ύς (απ� A πρ�ς Δ): Aριστεί-δ�υ, Aγίας Mαρίνας, Παλαιών Λατ�-μείων, Δ�υκίσσης Πλακεντίας καιKέας της κ�ιν. Mελισσίων, την �δ�Tρ�ίας της κ�ιν. Bριλησσίων, ώς τηδιασταύρωσή της με την �δ� Mενε-λά�υ και τη λεω��ρ� Πεντέλης απ�τ� σημεριν� Γήπεδ� Xαλανδρί�υ μέ-�ρι τ� Xαλάνδρι. O �άρτης τ�υ μη�α-νικ�ύ A. Sommer δεί�νει �τι ακ�μηκαι πριν απ� 150 έτη, �ταν τ� Xαλάν-δρι ήταν ένα π�λύ μικρ� �ωρι� με ε-λά�ιστα σπίτια, � δρ�μ�ς π�υ τ� συ-νέδεε με την Aθήνα ακ�λ�υθ�ύσε ε-πί τ� πλείστ�ν την ίδια με σήμεραδιαδρ�μή: Λεω�. Bασ. Kωνσταντί-ν�υ, Eθνικής Aντιστάσεως και Kη�ι-σίας με μ�νη δια��ρά �τι παρά τηνAγία Bαρ�άρα, η �δ�ς δεν παρ�υσία-�ε τη σημερινή κάμψη της πρ�ς τηνKη�ισίας, αλλά συνέπιπτε με τη ση-μερινή �δ� Mυστράλ και συναντ�ύ-σε την Kη�ισίας τριακ�σια, περίπ�υ,μέτρα ν�τι�τερα, στη διασταύρωσήτης με την �δ� Aλ. Παπαναστασί�υ.Eνάμισι �ιλι�μετρ� πι� πριν ήταν τ��αμηλ�τερ� σημεί� της διαδρ�μής,στη διασταύρωση της λεω��ρ�υEθν. Aντιστάσεως με τη σημερινή �-

δ� K�δρ�υ, η �π�ία συμπίπτει με τ�νεπι�ωσμέν� �είμαρρ� της BΔ πλευ-ράς τ�υ Yμηττ�ύ και την �δ� Aργ�-ναυτών, κάτω απ� την �π�ία, σε �ά-θ�ς ~20 μ., διέρ�εται τ� λεγ�μεν�Aδριάνει�ν Yδραγωγεί�. Στ� σημεί�αυτ� η �δ�ς εδι�ά�ετ�, απ�κτώνταςένα ν�τι� κλάδ�, � �π�ί�ς με μικρήμ�ν�ν απ�κλιση πρ�ς N �δηγ�ύσεπρ�ς την �δ� Mεσ�γείων. Eνας ακ�-μη δρ�μ�ς συνέδεε τ� Xαλάνδρι μετην Aθήνα, μέσω της �δ�ύ των Mε-σ�γείων. Συνέπιπτε με τη σημερινή�δ� Σ. Bενι�έλ�υ και πρέπει να έ-�θανε στην �δ� Mεσ�γείων, ακ�-λ�υθώντας μια διαδρ�μή παράλληλησ�εδ�ν πρ�ς τις σημερινές �δ�ύςNαυπλί�υ τ�υ Xαλανδρί�υ και Mπ�υ-μπ�υλίνας τ�υ Nέ�υ Ψυ�ικ�ύ. Hπρ�ς την Aθήνα διαδρ�μή συνέπιπτεακρι�ώς με την τωρινή λεω�. Bασ.Σ��ίας έως την �δ� Pηγίλλης. Aπ�εκεί και πέρα συνέπιπτε με τη σημε-ρινή �δ� M�υρ�ύ�η και στη συνέ�ειαδιέσ�ι�ε την έκταση τ�υ Eθνικ�ύ Kή-π�υ, ν�τίως της σημερινής B�υλής.Kατά μήκ�ς αυτής της �δ�ύ εκιν�ύ-ντ� συρ�μενες απ� π�λλά �εύγη η-μι�νων τριάντα περίπ�υ μεγάλες τε-τράτρ��ες άμα#ες, �ι ��ρτωμένες

πρ�ς Aθήνα, �ι κενές πρ�ς Πεντέλη.H ��ρτωση, η μετά�αση, η εκ��ρτω-ση και η επιστρ��ή κάθε άμα#ας α-παιτ�ύσε �ρ�ν� δύ� ημερών.

Για την ανα�ί�αση των μαρμάρωνστην Aκρ�π�λη �ρησιμ�π�ι�ύσαν έ-να κεκλιμέν� επίπεδ� μήκ�υς 100 μ.περίπ�υ και ε�άρμ��αν τη μέθ�δ�των αντιστάθμων αμα#ών. Oταν μιαάμα#α έ�θανε στην αρ�ή αυτ�ύ τ�υεπιπέδ�υ, μια άλλη την περίμενεστ� άνω πέρας τ�υ. T�τε ένα πανί-σ�υρ� σ��ινί π�υ περν�ύσε μέσα α-π� μια γιγάντια τρ��αλία στ� άνωμέρ�ς τ�υ επιπέδ�υ συνέδεε τιςδύ� άμα#ες. H έλ#η της κενής άμα-#ας με π�λλά �ώα πρ�ς τα κάτω επέ-τρεπε την εύκ�λη και τα�εία κίνησητης ��ρτωμένης άμα#ας πρ�ς τα ά-νω. H δεύτερη αυτή άμα#α θα �ρησί-μευε μετά την εκ��ρτωσή της γιατην ανα�ί�αση της επ�μενης άμα-#ας κ.�.κ.

Aλλα παρ�μ�ια, μη�ανικά μέσα καιέλκηθρα διευκ�λυναν τη μετα��ράτων μεγάλων μαρμάρων στ� εσωτε-ρικ� της Aκρ�π�λεως έως τ� πλάτω-μα στα ανατ�λικά τ�υ Παρθενών�ς.Eκεί γιν�ταν η πρ�ετ�ιμασία τωνσπ�νδύλων των κι�νων.

Συνέ�εια απ� την 5η σελίδα


AΦIEPΩMA

Kατά τη δ�μηση των κι�νων μ�ν� η μια πλευρά εκά-στ�υ σπ�νδύλ�υ έπρεπε να ετ�ιμά�εται στ� εργα-στήρι�, η κάτω. H άνω πλευρά έμενε σε κατά-σταση λατ�μεί�υ, μέ�ρι την τ�π�θέτηση.

H κατεργασία της γιν�ταν μ�ν� μετάτην τ�π�θέτηση. H κι�ν�δ�μική αυ-τή αρ�ή ε#ασ�άλι�ε �ικ�ν�μία�ώρ�υ εργασίας και σ�εδ�ν δι-πλασιασμ� της τα�ύτητ�ς α-νεγέρσεως των κι�νων. Oιαγκώνες, αντιδιαμετρικάε#άρματα των πλευρι-κών ��νδρ�λα#ευμέ-νων επι�ανειών, �ρη-σίμευαν ��ι μ�ν� γιατη λα�ή και την ανύ-ψωση των σπ�νδύ-λων, αλλά και, ωςά#�νες, για την α-παραίτητη ανα-στρ��ή των, κατάτην τ�π�θέτηση.

Στ� αριστερ� καιστ� δε#ι� μέρ�ςτης εικ�νας εμ�α-νί��νται κάπ�ιεςμεγάλες κυκλικέςπλάκες, ε��διασμέ-νες με ισ�υρές #ύλι-νες �ειρ�λα�ές.

Πρ�κειται για μεγά-λες πλάκες ε�αρμ�γής(Surface Plates, Richtp-latten), �άρ�υς 600 �λγρ. Oιπλάκες αυτές εί�αν ως μ�νη�ρήση τ�ν επαναληπτικ� έλεγ��της επιπεδώσεως των σπ�νδύλων.Oι τε�νίτες απέθεταν αυτές τις πλά-κες, ελα�ρώς επι�ρωσμένες, επάνω στιςέδρες των σπ�νδύλων, αλλά και άλλων λί-θων, και στη συνέ�εια απέτρι�αν με ειδικ�ύςτριπτήρες τα μέρη των επι�ανειών στα �π�ία εί�ε α-π�τυπωθεί η επί�ρωση των πλακών.

Συγκρίσεις...

H επα�ή με τ� τωριν� περι�άλλ�ν των λα-

τ�μείων και τ� νεώτερ� π�λυδαίδαλ� �δικ� τ�υ σύ-στημα ωθεί αναπ��ευκτα σε σκέψεις και �δη-

γεί σε θλι�ερά συμπεράσματα: τ� σύν�λ�των νε�ελληνικών πεντελικών δρα-

στηρι�τήτων είναι ένα απ� τα τελει-�τερα δείγματα της απ�υσίας

κάθε σ�εδιασμ�ύ και της κερ-δ�σκ�πικής κακ�π�ίησης ε-

ν�ς σπ�υδαί�υ τ�π�υ. Mε την αισ�ρή αυτή

κατάσταση είναι σύμ-μα��ς η αυτ�κατα-

στρ��ική ανάπτυ#ητης π�λεως και ει-δικ�τερα η �γκώ-δης δ�μηση π�υκατακλύ�ει πρ��-δευτικά τ� π�λύ-παθ� Πεντελι-κ�ν.

T� μέγεθ�ςαυτών των θλι-�ερών �αιν�μέ-νων τ�νί�εται α-κ�μη περισσ�τε-ρ� απ� την ανα-π��ευκτη σύ-

γκριση αρ�αίωνκαι νέων λατ�μεί-

ων και �δών. T�τε, � τέλει�ς

σ�εδιασμ�ς, η απ�λυ-τη �ικ�ν�μία, η μέγιστη

π�σ�τική και π�ι�τική�ρησιμ�π�ίηση τ�υ ευγε-

ν�ύς πετρώματ�ς και η κα-λαίσθητη δράση στ� τ�πί�. Tώ-

ρα � ατυ�έστερ�ς αυτ�σ�εδια-σμ�ς, η λεηλάτηση και η κατασπατά-

ληση τ�υ αναντικατάστατ�υ πετρώμα-τ�ς και η πλήρης �υσική και αισθητική κα-

ταστρ��ή και �ε�ήλωση τ�υ τ�π�υ.

Oι �γκ�ι των μαρμάρων π�υ �εκίνησαν απ� τ� Πεντελικ�ν �-ρ�ς έ��υν λά!ει τη μ�ρ�ή και τη θέση για την �π�ία λα�εύθη-καν. O νέ�ς να�ς είναι σ�εδ�ν έτ�ιμ�ς. Tα πάντα έγιναν καθώςέπρεπε, έτσι ώστε �ι αιώνες να τ�ν αντιμετωπί��υν με δέ�ς.

Tα σ�έδια τ�υ θέματ�ς έ��υν �ιλ�τε�νη-θεί απ� τ�ν κ. Mαν�λη K�ρρέ.

Aριστερά: T� κι�ν�κραν� έ�θασε στην Aκρ�π�λη και στη συνέ�εια έγινε η μετα��ρά τ�υ στην ανατ�λική πλευρά τ�υ Παρθενών�ς, με έλκηθρ� και �άλαγγες επάνωσε �ύλινες τρ��ιές. Δε�ιά: Aρ�ιτέκτ�νες και λιθ��ι ε�ετά��υν τις διαστάσεις τ�υ νέ�υ απ�κτήματ�ς.

AΦIEPΩMA


Aρ�ιτεκτ�νικήκαι ιστ�ρία

O Παρθενών έργ πνευματικής

τελει�τητας και τ λμηρ ύ σ�εδιασμ ύ

T�υ Mαν�λη K�ρρέ

AΠO τα επιτεύγματα της τέ�νης �-λων των επ��ών � Παρθενών είναιτ� άριστ�ν. T�ύτ� δύναται να λε�θείέστω και αν δεν σώ�εται πια τ� ε��-��τερ� δημι�ύργημα τ�υ Φειδία, η

�ρυσελε�άντινη Παρθέν�ς, έστω καιαν �άθηκαν �ι ανεπανάληπτης τέ-�νης γιγάντιες θύρες, θαύματα τηςαρ�αίας �υλ�τε�νίας, μεταλλ�τε-�νίας και λεπτ�υργικής, ή �ι απαρά-

Συνέ�εια στη 10η σελίδα

Tμήμα απ� τη ��ρεια πλευρά τ�υ να�ύ.

Aπ�ψη της δυτικής πλευράς τ�υ Παρθενών�ς.


Φωτ�γρα"ία τ�υ κι�ν�κραν�υ τ�υ τρίτ�υ κί�ν�ς στη ��ρεια πλευρά (επάνω). Aπ�ψη της ν�τιας �ψης τ�υ να�ύ (κάτω).


N�τι�δυτική γωνία τ�υ να�ύ. Διακρίν�νται τα τελευταία ί�νη τ�υ αρ�ικ�ύ γραπτ�ύ διάκ�σμ�υ. Tμήμα τ�υ στερε��άτη τ�υ Παρθενώνα.

μιλλες στη γεωμετρική τελει�τητάτων μαρμάρινες επι�άνειες με τιςλεπτ�τατες γραπτές διακ�σμήσεις ή�ι �ρ��ές, η στέγη και η μαρμάρινηκεράμωση, έργα τέλεια εκπληκτικ�ύμεγέθ�υς και πλ�ύτ�υ.

O,τι ακ�μη απ�μένει είναι απλώςμ�ν�ν μάρμαρ� και καμιά απ� τις άλ-λες ύλες, τις π�λυτιμ�τερες και κα-ταλληλ�τερες για τ� πλησίασμα τ�υτελεί�υ. Mάρμαρ�, μ�ν�ν, και αυτ��ωρίς την ασύλληπτη π�ι�τητα τηςαρ�ικής κατεργασίας τ�υ, �ύτε κανστις αρ�ικές π�σ�τητες.

Tα σπ�υδαι�τερα γλυπτά των αε-τωμάτων έ��υν �αθεί, �ι περισσ�τε-ρες μετ�πες έ��υν απ�λα�ευθεί καιαπ� εκείνες π�υ σώ��νται απ�υσιά-��υν τα κυρι�τερα μέρη, �ι κε�αλέςτων ανθρώπινων μ�ρ�ών.

O,τι λ�ιπ�ν, στέκει ακ�μη αγέρω��εκεί στ�ν αιώνι� "ρά��, δεν αντι-πρ�σωπεύει �ύτε τ� ένα δέκατ�ντης �λικής εργασίας π�υ κάπ�τε α-παιτήθηκε για την ακέραια αρ�ικήμ�ρ�ή τ�υ και ας σώ�εται σε �λη τ�υτην έκταση και σε �λ� σ�εδ�ν τ� ύ-ψ�ς τ�υ.

Ωστ�σ�, αν και απ�στερημέν�ς α-π� τα ε��τερα συστατικά τ�υ, �Παρθενών, υπερ"αίνει σε τελει�τη-τα μ�ρ�ών και πλ�ύτ� ν�ημάτων �-π�ι�δήπ�τε άλλ� απ� τα μεγάλα αρ-�ιτεκτ�νικά έργα αυτ�ύ τ�υ κ�σμ�υ.

H ιστ�ρία τ�υ Παρθενών�ς αρ�ί�ειπ�λύ πριν απ� την �ικ�δ�μηση τ�υπαρ�ντ�ς κτιρί�υ. Aλλ�ι, παλαι�τε-ρ�ι, να�ί υπήρ�αν διαδ��ικώς πρ�-κάτ��ι της ίδιας θέσεως. H ιστ�ρίααυτή συν�ψί�εται ως ε�ής:

1. Γεωμετρικής επ��ής να�ς (7�υαι. π.X.), πλίνθιν�ς με λίθινη "άση καιπήλινες μνημειακές διακ�σμήσειςθριγκ�ύ και στέγης.

2α. Πρώιμ�ς αρ�αϊκ�ς περίπτερ�ςνα�ς (αρ�ών 6�υ αι. π.X.), πώριν�ς,με πώρινα εναέτια γλυπτά. Σε π�λύμικρή απ�σταση πρ�ς "�ρράν έναςναΐσκ�ς.

2�. Aνανέωση τ�υ να�ύ κατά τηναναμ�ρ�ωση της Παναθηναϊκής ε-�ρτής (566 π.X.), μερική ανανέωσηγλυπτών.

3. Στις αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X., κα-τασκευά�εται γιγάντι� "άθρ�ν ύ-ψ�υς 11 μ. (σ�εδ�ν 10.000 λίθ�ι "ά-ρ�υς 2 τ�ννων) για έναν νέ�, πιθα-νώς ε�άστυλ�, πώριν� να� (Παρθε-νών I), διαστάσεως 30 X 75 m. O αρ-�αι�τερ�ς να�ς διατηρείται εν μέρεικαι τ� νέ� έργ� πρ��δεύει γύρω απ�αυτ�ν.

4. Mετά τη μά�η τ�υ Mαραθών�ςαναθεώρηση τ�υ σ�εδί�υ. O να�ςπερι�ρί�εται κάπως σε διαστάσεις,κτί�εται �μως με μάρμαρ�. Στ� μέ-σ�ν διατηρείται ακ�μη � αρ�αι�τε-ρ�ς πώριν�ς να�ς. O μικρ�ς γειτ�νι-κ�ς ναΐσκ�ς διατηρείται έ�ω απ� τη"�ρεια κι�ν�στ�ι�ία. T� 485 π.X. μετ�ν θάνατ� τ�υ Δαρεί�υ και την άν�-δ� τ�υ /έρ�η � περσικ�ς κίνδυν�ς α-νανεώνεται. H μετα��ρά �λων τωνδυνάμεων σε έγκαιρες αμυντικέςπρ�ετ�ιμασίες πρ�καλεί τη διακ�πήτ�υ έργ�υ.

H κατασκευή εί�ε πρ��ωρήσει ωςτ� ύψ�ς τ�υ τρίτ�υ σπ�νδύλ�υ τωνκι�νων, ενώ στ� μέσ�ν τ�υ γιγάντι�υέργ�υ έστεκε ακ�μη πρ�σωρινώςκαι λειτ�υργ�ύσε ένα μέρ�ς τ�υ ση-

κ�ύ τ�υ πρώιμ�υ αρ�αϊκ�ύ να�ύ. Oυπ� κατασκευήν να�ς και τα άλλακτίρια της Aκρ�π�λεως καταστρέ��-νται τ� 480 π.X. απ� τ�υς Πέρσες.Mετά την εκδίω�η των Περσών, π�λ-λά απ� τα μάρμαρα τ�υ να�ύ κτί��-νται στ� "�ρει� Tεί��ς της Aκρ�π�-λεως ως παντ�τεινή υπ�μνηση τωνεθνικών κινδύνων.

5. 447-438 π.X. Kατασκευά�εται �περίκλει�ς (Παρθενών III) επάνω στ�"άθρ� τ�υ Παρθενών�ς I και με ευ-ρεία �ρήση των μαρμάρων τ�υ Παρ-θενών�ς II. O νέ�ς να�ς είναι π�λύευρύτερ�ς απ� τ�ν Παρθ. II, αλλά"ρα�ύτερ�ς απ� τ�ν Παρθ. I. O αρ-�αι�τερ�ς ναΐσκ�ς ανακατασκευά-�εται στ� εσωτερικ� τ�υ "�ρεί�υπτερ�ύ.

Mνημεί νίκης

Oπως συνέ"αινε ανέκαθεν και απα-ντα��ύ της γης με τα επισημ�τερα�ικ�δ�μικά πρ�γράμματα, έτσι καιστην αρ�αία Eλλάδα η �ικ�δ�μηση ε-ν�ς νέ�υ να�ύ εί�ε ως αίτι�, ��ι μ�-ν�ν την ικαν�π�ίηση των αυ�αν�με-νων πρακτικών αναγκών στεγάσεωςτης μιας ή της άλλης θρησκευτικήςλειτ�υργίας, αλλά ακ�μη και κατάπερίπτωση την πρ�"�λή των υλικώνεπιτευγμάτων και την έκ�ραση τωνπνευματικών και καλλιτε�νικών δυ-νατ�τήτων, των ηθικών α�ιών καιτων π�λιτικών �ραμάτων μιας πρω-ταγωνιστικής �μάδ�ς δημι�υργώνκαι δια�ειριστών, μιας κ�ινωνικήςτά�εως, εν�ς �λ�κληρ�υ λα�ύ, μιαςπ�λεως ή εν�ς κράτ�υς. T�ύτ� ισ�ύ-ει και για τ�ν Παρθενώνα, � �π�ί�ς

υπήρ�ε και παραμένει πάντα ��ι μ�-ν�ν να�ς της Aθήνας, αλλά και μνη-μεί� των αθηναϊκών νικών και επι-τευγμάτων.

Mνημεί� της νίκης υπήρ�ε � να�ςήδη με την αμέσως πρ�ηγ�ύμενημ�ρ�ή τ�υ, ως πρώτ�ς μαρμάριν�ςΠαρθενών, μετά την πρώτη νίκη στ�Mαραθώνα.

H καταστρ��ή εκείν�υ τ�υ Παρθε-νών�ς απ� τ�υς Πέρσες και η εκ νέ-�υ ανέγερσή τ�υ, ως νέ�υ Παρθενώ-ν�ς, με τα ίδια μάρμαρα, μετά τη νέανίκη, διπλασίασε τη συμ"�λική δύνα-μή τ�υ, ως μνημεί�υ π�λλών νικών.

Ως μνημεί� �λης της π�λεως κ�-σμήθηκε � Παρθενών με μια ιωνική�ω��ρ�, της �π�ίας τ� θέμα είναι έ-να αθηναϊκ� επίγει�, ��ι επ�υράνι�,ενώ μυθικά και επ�υράνια ήσαν ταθέματα των γλυπτών των ε�ωτερι-κών πλευρών. Στ� επίγει� θέμα της�ω��ρ�υ περιλαμ"άν�νται Aθηναί�ιδια��ρων τά�εων σε �μάδες, π�υ α-ντιστ�ι��ύν στην αθηναϊκή π�λιτεια-κή �ργάνωση και μάλιστα κατά ταδύ� διαδ��ικά και μετα�ύ των αντί-θετα π�λιτικά καθεστώτα: στ� αρ�αι-�τερ� και τ� νεώτερ� της δημ�κρα-τίας.

O μελετητής τ�υ Παρθενών�ς αι-σθάνεται, �τι � Mέγας να�ς είναι κα-τά κάπ�ι�ν τρ�π� και μνημεί� τηςσυνύπαρ�ης: θε�ί παλαι�τερης καιθε�ί νεώτερης λατρείας, π�λίτεςδύ� δια��ρετικών π�λιτικών περι�-δων και ίσως ιδεών. M�ρ�ές και κ�-σμήσεις δωρικές μα�ί με ιωνικές (ε-σωτερικ�ί κί�νες, ιωνικά και λέσ"ιακυμάτια, ανθέμια, μαίανδρ�ι κ.ά.),δωρικές μ�ρ�ές με ιωνικές αναλ�-



γίες (δωρικ�ί κί�νες και ιδίως επι-στύλια σηκ�ύ).

Eίναι επίσης και μνημεί� τ�υ αγώ-ν�ς ως ιδέας. Στις περισσ�τερες με-τ�πες τ� θέμα είναι αγωνιστικ�, �-πως και στ� δυτικ� αέτωμα. Oμωςαυτ� π�υ κυρίως πρ�"άλλεται δενείναι η νίκη μιας παρατά�εως, δηλ.των θεών, των Λαπιθών ή των Eλλή-νων, �ύτε επ�μένως και η ήττα, δηλ.των Γιγάντων, των Kενταύρων ή τωνTρώων κ.τ.λ. Στη θέα των μετ�πών,�π�υ άλλ�τε νικά η μια πλευρά καιάλλ�τε η άλλη, δύσκ�λα �αίνεταιπ�ι�ς θα νικήσει και �ι αντίπαλ�ι πα-ριστάν�νται να μην υστερ�ύν σε πι-θαν�τητες νίκης. Eτσι, α��ύ η έκ"α-ση δεν πρ�"άλλεται, αυτ� π�υ εν τέ-λει αναδεικνύεται είναι � αγών ωςένν�ια, δηλαδή ως αέναη σ�έση α-ντιθέτων δυνάμεων υπερ�υσικών,�υσικών, ιστ�ρικών, κ�ινωνικών καιακ�μη, γιατί ��ι εσωτερικών τ�υ αν-θρώπ�υ ως ατ�μ�υ (π.�. η Kενταυρ�-μα�ία ως σύμ"�λ� των ιστ�ρικών συ-γκρ�ύσεων π�λιτισμ�ύ και "αρ"αρι-σμ�ύ, αλλά και των εντ�ς της αν-θρώπινης ψυ�ής συγκρ�ύσεων λ�γι-κ�ύ και �ωώδ�υς).

Π λλαπλά μηνύματα

Ως μνημεί� της αθηναϊκής π�λιτι-κής � Παρθενών περιέ�ει πλήθ�ςμηνυμάτων και ακ�μη υπαινιγμών,σ�ετικών πρ�ς τις α�ίες και τις επι-διώ�εις τ�υ αθηναϊκ�ύ κράτ�υς.

Eίναι πρ��ανές, �τι τ� μεγάλ� αυ-τ� έργ� πρ�σ�έρεται για διά��ρεςδυνατές αναγνώσεις τ�υ, ακ�μη καιπέραν απ� αυτά, π�υ θα ήταν δυνα-τ�ν να "ε"αιωθ�ύν ως πρ�θέσειςτων δημι�υργών τ�υ.

Eνώ �μως η ανάγνωση των γλυπτι-κών συνθέσεων μπ�ρεί να έ�ει ικανάστηρίγματα, καθ’ �σ�ν πρ�κειται γιαεικαστικά έργα, η ανάγνωση της αρ-�ιτεκτ�νικής τ�υ να�ύ, μιας συνθέ-σεως, δηλαδή, γεωμετρικών και γι’αυτ� α�ηρημένων μ�ρ�ών, είναι ερ-γασία θεωρητικ�τερη, επ�μένως α-"έ"αιη και π�λύ δυσκ�λ�τερη.

Nεώτερες έρευνες κατέδει�αν, �τικατά την τα�ύτατη �ικ�δ�μηση τ�υνα�ύ τ� σ�έδι� τ�υ υπέστη διά��-ρες μετα"�λές, ��ι �ωρίς επιπτώ-σεις και στ� σύστημα των αναλ�γιώνκαι των μέτρων. Oι μετα"�λές αυτέςδεν επήλθαν ε�αιτίας ατελών πρ�-"λέψεων, αλλ’ αντιθέτως ε� αιτίας ε-ν�ς ε��ως τ�λμηρ�ύ εμπλ�υτισμ�ύτων θεμάτων της γλυπτικής κ�σμή-σεως, η έγκριση τ�υ �π�ί�υ έγινεδυνατή μ�ν� μετά την έναρ�η τ�υέργ�υ.

Διακυμάνσεις μεγεθών στ� κάτωμέρ�ς τ�υ κτιρί�υ, �αιν�μενικά τυ-�αίες και ανε�ήγητες �πως π.�. τωνμετα��νίων στ� ύψ�ς τ�υ στυλ�"ά-τ�υ, καταδεικνύ�νται συ�νά ως πρ�-σ�εδιασμένες, �άριν των γλυπτώνκαι της αισθητικής τ�υ άνω μέρ�υς.

H κλίμα� και ακ�μη περισσ�τερ� η�ύση αυτών των διακυμάνσεων απέ-�ει π�λύ απ� �,τι είναι δυνατ�ν νασυλλά"�υν σύγ�ρ�ν�ι δημι�υργ�ίκτιρίων, ��ι μ�ν� "�ηθ�ύμεν�ι απ�τα λεπτ�μερέστερα σ�έδια, αλλά καιαπ� τα καλύτερα πρ�πλάσματα, έ-στω ακ�μη και σε �υσικ� μέγεθ�ς.

Eκλεπτύνσεις

Oι αναρίθμητες μικρές ή ενί�τεμεγάλες και πάντως πρ�σεκτικά

πρ�σ�εδιασμένες διακυμάνσεις τωνδια��ρων, �αιν�μενικώς τυπικών,μερών τ�υ κτιρί�υ, εκ των �π�ίων,ως εκ τ�ύτ�υ, καθ’ ένα είναι μ�ναδι-κ� και ανεπανάληπτ�, αναδεικνύ�υντ�ν Παρθενώνα ως τ� κατ’ ε��ήν α-ντιδ�γματικ� επίτευγμα της κλασι-κής αρ�ιτεκτ�νικής.

Aπ� τις αρ�ιτεκτ�νικές αρετές τ�υΠαρθενών�ς γνωστ�τερες είναι �ιλεγ�μενες εκλεπτύνσεις: η πρ�ς ταάνω καμπύλωση �λων των �ρι��-ντίων γραμμών και επι�ανειών, �ι

κλίσεις των ε�ωτερικών κι�νων καιτων πλευρικών τ�ί�ων πρ�ς τα μέσα,η πρ�ς τα έ�ω καμπύλωση των κατα-κ�ρύ�ων γραμμών των τ�ί�ων καιτων κι�νων.

Για τις εκλεπτύνσεις έ�ει υπ�στη-ρι�θεί, απ� άλλ�υς μεν, �τι αυτές ως�πτικές δι�ρθώσεις απ�τελ�ύν μέ-σ�ν ε��υδετερώσεων μερικών ανε-πιθύμητων �πτικών απατών, απ� άλ-λ�υς δε, �τι αυτές απ�τελ�ύν ένα ε-�αιρετικής καλλιτε�νικής ευαισθη-σίας δημι�ύργημα, μ�ν�ς σκ�π�ς

τ�υ �π�ί�υ είναι να πρ�σδίδει στααρ�ικώς άψυ�α, τυπ�π�ιημένα γεω-μετρικά σ�ήματα έναν παλμ� �ωής,ανάλ�γ� πρ�ς τ� γνωστ� σε �λ�υςμυϊκ� τ�ν� τ�υ σώματ�ς ανθρώπωνκαι �ώων.

H ένταση τ�υ κί�ν�ς αναλ�γεί ��ιμ�ν�ν πρ�ς την εκδήλωση τ�υ μυϊ-κ�ύ έργ�υ ατ�μ�υ υπ�"αστά��ντ�ςένα "άρ�ς, αλλά ακ�μη και στη "αθιάεισπν�ή π�υ υψώνει τ� στήθ�ς τ�υγια να ενισ�ύσει, αλλά και να εκ�ρά-σει την πρ�σπάθεια.

Σκηνή απ� την κενταυρ�μα�ία απ� τ� ανάγλυ"� της μετ�πης στη ν�τι�δυτική γωνία.

Λεπτ�μέρεια απ� τη δυτική πλευρά τ�υ να�ύ.


O θε�ς Δι�νυσ�ς, ανατ�λικ� αέτωμα. Bρετανικ� M�υσεί�.

H γλυπτική μρ�ή

Aπ� τη ν�τια μετ�πη. Bρετανικ� M�υσεί�.

T�υ Aγγελ�υ Δελη��ρριά

Aρ�αι�λ�γ�υ, διευθυντ�ύ M�υσεί�υ Mπενάκη,Kαθ. Παν/μί�υ Aθηνών

Στ�ν Jules Dassin,για τ� κ�υράγι� τ�υ και την αντ��ή τ�υ

O ΠAPΘENΩNAΣ είναι κατα�ιωμέ-ν�ς στην κ�ινή συνείδηση της αν-θρωπ�τητας ως κ�ρυ�αί� επίτευγ-μα της «κλασικής» περι�δ�υ. Γι’ αυ-τ� και τα στί�η των πρ�σκυνητώνπ�υ εισρέ�υν κατά "ιλιάδες, απ’ �λατα μήκη και τα πλάτη της γης, για νατ�ν θαυμάσ�υν κακώς θεωρ�ύνται�τι εκ�ρά$�υν μ�ν� την επιδημικήπερίπ�υ μ�ρ�ή των τάσεων της �υ-γής π�υ εκδηλών�νται στις μέρεςμας, ή �τι αντιπρ�σωπεύ�υν μ�ν�κάπ�ια ακραία στατιστικά συμπτώ-ματα της εμπ�ρευματ�π�ιημένηςπλέ�ν τ�υριστικής σαρκ�ς. T� τισυλλαμ%άνει �λ�ς αυτ�ς � κ�σμ�ςαπ� τ� αισθητικ� και τ� πνευματικ�περιε"�μεν� τ�υ μνημεί�υ, είναι %έ-%αια μια άλλη υπ�θεση, η διερεύνη-ση της �π�ίας θα πρ�ϋπέθετε την α-π��ασιστική συνδρ�μή της ψυ"�λ�-γίας των �"λων και αρκετή %�ήθεια

απ� την κ�ινωνι�λ�γία της συμπερι-��ράς. Σε ανάλ�γα, �μως, αδιέ��δα�δηγ�ύνται �ι πρ�%ληματισμ�ί γύρωαπ� τ�ν "αρακτήρα της επικ�ινω-νίας τ�υ �ικ�δ�μήματ�ς με τ�υςθαυμαστές τ�υ απ� τη στιγμή π�υτ� ίδι� ερώτημα αντί για τ� σήμεραστ�"εύσει τ� "θες της ιστ�ρίας τ�υμνημεί�υ.

Aναγνώριση θεμάτων

Oι σω$�μενες μαρτυρίες των αρ-"αίων πηγών για τ� αριστ�ύργηματ�υ Iκτίν�υ δεν μας επιτρέπ�υν ναδιακρίν�υμε καθαρά ως π�ι� %αθμ�ανταπ�κριν�ταν η ν�ηση και η ευαι-σθησία τ�υ παρελθ�ντ�ς στην �"ι ι-διαίτερα ευανάγνωστη σημαντικήτ�υ. Δεν μας επιτρέπ�υν δηλαδή νααντιλη�θ�ύμε ως π�ι� σημεί� ήταναισθητ�ς � εσωτερικ�ς λ�γ�ς π�υ ε-πέ%αλε την επιλ�γή και την ανάδει�ησυγκεκριμένων μυθ�λ�γικών θεμά-των στα επιμέρ�υς διακ�σμητικά πε-δία τ�υ αρ"ιτεκτ�νήματ�ς, �πως δενμας επιτρέπ�υν να διακρίν�υμε την%αθύτερη συν�"ή των παραστάσε-ων, αλλά και την αναγωγή τ�υς σ’ έ-

Aισθητικ� και πνευματικ� περιε��μεν�

KYPIAKH 13 NOEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13Διά��ρ�ι ήρωες. Bρετανικ� M�υσεί�.

να ενιαί� σύστημα α�ιών. H αναγνώ-ριση, πάντως, των εικ�νι$�μενων θε-μάτων δεν πρέπει να παρ�υσία$ε τ�-τε δυσκ�λίες, �ύτε άλλωστε και ην�ηματική τ�υς διασύνδεση με τ�λατρευτικ� περιε"�μεν� της θε�τη-τας, στην �π�ία ήταν α�ιερωμέν� τ�κτίρι� και η �π�ία άστρα�τε μέσαστ� σηκ� τ�υ, σμιλεμένη απ� ελε�α-ντ�δ�ντ� και "ρυσά�ι με τα ίδια τα"έρια τ�υ Φειδία. H «ανάγνωση», μ’άλλα λ�για, τ�υ διηγηματικ�ύ περιε-"�μέν�υ των παραστάσεων δεν α-παιτ�ύσε ειδικ� υπ�μνηματισμ�: ηγέννηση της Aθηνάς στ� ανατ�λικ�αέτωμα τ�υ να�ύ και η διαμά"η τηςμε τ�ν Π�σειδώνα στ� δυτικ�, η Γι-γαντ�μα"ία, η πτώση της Tρ�ίας, ηAμα$�ν�μα"ία και η Kενταυρ�μα"ίαστις μετ�πες της ανατ�λικής, %�ρει-ας, δυτικής και ν�τιας πλευράς αντί-στ�ι"α, η π�μπή των Παναθηναίωνστην εσωτερική $ω��ρ�. Σήμερα,�μως, τα πράγματα είναι δια��ρετι-κά, �"ι μ�ν� γιατί η μετάδ�ση τωνμηνυμάτων γίνεται με άλλα κωδικάστ�ι"εία, �ύτε γιατί η λειτ�υργία τωνεικ�νων υπ�κειται σε άλλ�υς καν�-νες, αλλά γιατί τ� ίδι� τ� �ικ�δ�μημαέ"ει δε"θεί τις %ίαιες επιθέσεις τηςιστ�ρικής μ�ίρας κι έ"ει υπ�στεί ρι$ι-κές αλλ�ιώσεις και παραμ�ρ�ωτικέςαλλαγές.

Oι καταστρ��ές

Oσ� κι αν "αιρ�μαστε τη σ"ετικάκαλή κατάσταση της μεγαλειώδ�υςυπ�στασης, την αλώ%ητη σ"εδ�νρυθμική των κι�ν�στ�ι"ιών και αι-σθητές ακ�μα τις αρμ�νικές ε�ισ�ρ-ρ�πήσεις των δ�μικών συστατικών,η κακία τ�υ "ρ�ν�υ επέδρασε δρα-ματικά στη διατήρηση των πι� ευαί-σθητων πλαστικών μ�ρ�ών τ�υ μνη-μεί�υ: η μεγάλη πυρκαγιά της αρ"αι-�τητας, η καταστρ��ή των κεντρι-κών γλυπτών τ�υ ανατ�λικ�ύ αετώ-ματ�ς και η απ�λά�ευση των ανα-

γλύ�ων π�υ κ�σμ�ύσαν τις μετ�πεςτης ανατ�λικής, %�ρινής και δυτικήςπλευράς κατά την παλαι�"ριστιανικήπερί�δ�, η μετατρ�πή τ�υ να�ύ τηςΠαρθένας Aθηνάς στην εκκλησίατης Θε�τ�κ�υ Mαρίας, η ανέγερσητ�υ ισλαμικ�ύ τεμέν�υς στα "ρ�νιατης τ�υρκικής κατ�"ής, η ανατίνα�ητ�υ κτιρί�υ κατά τ�ν %�μ%αρδισμ�της Aθήνας απ� τ�ν M�ρ�$ίνη, �θρυμματισμ�ς των μαρμάρων τ�υκαι η επανα"ρησιμ�π�ίηση π�λλώναπ� αυτά για την �ικ�δ�μηση τμημά-

των τ�υ νέ�υ περιτει"ίσματ�ς τηςAκρ�π�λης, η λεηλασία τ�υ λ�ρδ�υEλγιν, η άκριτη "ρησιμ�π�ίηση εν�ςμεγάλ�υ αριθμ�ύ απ� θραύσματαγια την κατασκευή των κτιρίων τηςνέας πρωτεύ�υσας τ�υ ελληνικ�ύκράτ�υς.

Oι τραγικές αυτές περιπέτειες θαπερι�ρι$αν στ� ελά"ιστ� τις δυνα-τ�τητες να ανασυντα"θ�ύν κάπ�τε�ι γλυπτικές συνθέσεις τ�υ Παρθε-νώνα, να απ�κατασταθεί η αισθητι-κή τ�υς πληρ�τητα, να καταν�ηθεί

με ακρί%εια η μ�ρ�ή και τ� περιε"�-μεν� τ�υς, αν δεν υπήρ"ε τ� αδιά-πτωτ� ενδια�έρ�ν της επιστημ�νι-κής έρευνας των νεώτερων κυρίως"ρ�νων.

A�κνες πρ�σπάθειες

Aρ"ιτέκτ�νες και αρ"αι�λ�γ�ι απ’�λ� τ�ν κ�σμ�, ειδικ�ί γλύπτες καισυντηρητές, τ� επιστημ�νικ� δυνα-μικ� της κατε��"ήν αρμ�διας E��-

H παράδ�ση τ�υ πέπλ�υ, ανατ�λική �ω��ρ�ς. Bρετανικ� M�υσεί�.

Συνέ�εια στη 15η σελίδα

Δυτική �ω��ρ�ς τ�υ Παρθενώνα, λεπτ�μέρεια.


ρίας Aρ"αι�τήτων και τα μέλη τηςEπιτρ�πής Συντηρήσεως των μνη-μείων της Aκρ�π�λης με συντ�νι-σμένες ενέργειες, με πραγματική α-��σίωση και μια συνέπεια συγκινητι-κή, είναι σκυμμέν�ι πάνω στα αρ"ι-τεκτ�νικά συντρίμμια τ�υ μνημεί�υκαι σε �σα απ� τα γλυπτά τ�υ �επέ-ρασαν τ�υς κινδύν�υς της κατα-στρ��ής, για να καταλή��υν μ�ιρα-σμένα –έστω και σε τραυματική κα-τάσταση– ανάμεσα στ� Bρετανικ�M�υσεί� και στ�, απ� κάθε άπ�ψη, α-κατάλληλ� M�υσεί� της Aκρ�π�λης.Πρ�κειται για έναν �λ�κληρ� κ�σμ�π�υ εργά$εται αθ�ρυ%α και απ�δ�τι-κά, πρ�σπαθώντας να παραμερίσειτην μυθ�π�ιητική λειτ�υργία τ�υθαυμασμ�ύ των αιώνων, να απ��λ�ι-ώσει π�λλά απ� τα αλλεπάλληλαστρώματα της άγν�ιας, να μας απ�-καλύψει στη σύλληψη και στ� σ"ε-διασμ� τ�υ αρ"ιτεκτ�νήματ�ς τ�ν ε-σωτερικ� λ�γ� της δημι�υργίας τ�υκατά τ� απ�γει� της αθηναϊκής δη-μ�κρατίας, των "ρ�νων τ�υ Περικλή.

Eτσι ανι"νεύθηκαν και στην μ�ρ-��πλασία τ�υ γλυπτικ�ύ τ�υ διάκ�-σμ�υ α��μ�ιωμένες �λες �ι πρ�γε-νέστερες κατακτήσεις της ελληνι-κής τέ"νης μα$ί με τα σκιρτήματατων μελλ�ντικών της πρ�σανατ�λι-σμών, �ι αισθητικ�ί καν�νες τ�υ"ρυσ�ύ αιώνα, �,τιδήπ�τε μπ�ρεί νακαταγράψει η συνείδηση μιας κ�ινω-νίας, με έμμεσ�υς �πωσδήπ�τε αλλάαπ�τελεσματικ�ύς τρ�π�υς και με υ-παινικτικ�ύς αλλά ευσύλληπτ�υςσ"�λιασμ�ύς: ανησυ"ίες, πρ�%λημα-τισμ�ύς και επιδιώ�εις, θρησκευτι-κές δ��ασίες και στ�"�υς π�λιτι-κ�ύς, τα πιστεύω μιας �μάδας αν-θρώπων α�άνταστα $ωντανής, απί-στευτα νεανικής και εκπληκτικά σύγ-"ρ�νης. Aπ� τη μελέτη ειδικ�τερατ�υ γλυπτικ�ύ διάκ�σμ�υ, δίκαια συ-σ"ετίστηκε � σ"εδιασμ�ς της συνθέ-σεώς τ�υ με τη �ειδιακή ιδι��υία, ε-νώ η εκτέλεσή τ�υ στ� ε�αιρετικάσύντ�μ� "ρ�νικ� διάστημα της μιαςδεκαετίας, σωστά επίσης απ�δ�θηκεστη συσστράτευση �λ�υ τ�υ πρ�-σ�ερ�μεν�υ τ�τε καλλιτε"νικ�ύ δυ-ναμικ�ύ.

Aισι�δ��η επιμ�νή...

H κλασική αρ"αι�λ�γία, είναι η επι-στήμη της αισι�δ��ίας. Γι’ αυτ�, άλ-λωστε και δεν απ�θαρρύνεται εύκ�-λα μπρ�στά στην ασυνέ"εια των δυ-σαναπλήρωτων κενών και στη σκ�-τεινιά των δυσεπίλυτων αινιγμάτων.Eίναι η επιστήμη της πεισματικής ε-πιμ�νής π�υ δεν εγκαταλείπει τ�ν α-γώνα, ανε�άρτητα απ� τη δυσμένειατων συνθηκών και τα μεγέθη των�υσικών εμπ�δίων.

Mε τη %�ήθεια των σ"εδίων τ�υJacques Carrey, π�υ απ�τύπωσε �,τιαπ� τα γλυπτά τ�υ Παρθενώνα σω-$�ταν σε καλή κατάσταση πριν απ�την ανατίνα�η τ�υ M�ρ�$ίνη και μετις συνε"είς ανακαλύψεις νέωνθραυσμάτων πάνω και γύρω απ� τ�%ρά"� της Aκρ�π�λης, � γλυπτικ�ςδιάκ�σμ�ς τ�υ να�ύ θα �ανα%ρείσταδιακά την πληρ�τητα της αρ"ι-κής τ�υ εικ�νας.

Aς ελπίσ�υμε �τι αυτ� θα γίνει στ�νέ� M�υσεί� της Aκρ�π�λης, αν %έ-%αια, η νε�ελληνική κακ�δαιμ�νία τ�επιτρέψει.


Aνατ�λικ� αέτωμα. Bρετανικ� M�υσεί�.

T� σύμπλεγμα τ�υ Kέκρ�π�ς στ� δυτικ� αέτωμα, M�υσεί� Aκρ�π�λεως. (Φωτ. Γερμανικ� Aρ�αι�λ�γικ� Iνστιτ�ύτ�).


Aπ�ψη τ�υ Παρθενώνα απ� ��ρει�δυτικά. Σ�έδι� τ�υ G.B. Lusieri τ� 1802. M�υσεί� Mπενάκη.

O Παρθενώνας (ανατ�λικ� άκρ� της ν�τιας πλευράς) κατά την περί�δ� των εργασιών των συνεργείων τ�υ λ�ρδ�υ Eλγιν, α-π� αντίγρα�� σ�εδί�υ τ�υ G.B. Lusieri.

O Παρθενώνας σε έργα των S. Claudius (επάνω) και V


V. Lauza (κάτω). M�υσεί� της Π�λεως των Aθηνών.

Tης Φανής Mαλλ�ύ��υ–Tufano

Aρ�αι�λ�γ�υ

O ΠPΩTOΣ ταιδιώτης, π�υ τ� 1436και τ� 1444 δεν �λέπει πια στ�νΠαρθενώνα την εκκλησία της Πα-ναγίας, �πως �λ�ι �ι πρ�ηγ�ύμεν�ιεπισκέπτες αιώνες τώρα, αλλά τ�μεγάλ� μαρμάριν� να� της Παλλά-δας, τ� θαυμαστ� έργ� τ�υ Φειδίαείναι ένας άνθρωπ�ς της Aναγέν-νησης, � Ciriaco de Pizzicoli απ�την Aγκ�να της Iταλίας. O Kυριακ�ςσ�εδιά!ει και τ� μνημεί�, μεταπλά-θ�ντάς τ� σύμ"ωνα με τις πρ�σω-

πικές τ�υ ιδέες ή τις σύγ�ρ�νες αι-σθητικές και στυλιστικές αντιλή-ψεις. Aυτ� τ� στ�ι�εί� θα �αρακτη-ρίσει στη συνέ�εια �λες τις απεικ�-νίσεις αλλά και περιγρα"ές τ�υΠαρθενώνα ως τ� 19� αιώνα. Oι πε-ριγρα"ές και τα σ�έδια τ�υ Aγκ�νί-τη πάντως, παραμέν�ντας σε �ει-ρ�γρα"η μ�ρ"ή και διακιν�ύμενασ’ έναν περι�ρισμέν� κύκλ�, ελά�ι-στη επίδραση ασκ�ύν στις σύγρ�-νες αισθητικές ανα!ητήσεις.

H σ�έση της Aναγέννησης με τ�νΠαρθενώνα κατ’ �υσίαν αρ�ί!ει και

H πρ�σταση τ�υ �πισθ�δ�μ�υ τ�υ να�ύ απ� τα ��ρει�δυτικά σε σ�έδι� τ�υ J.Skene. Eθνικ� Iστ�ρικ� M�υσεί�.

Aπεικ�νίσειςκαι περιγρα�ές

H Eυρώπη ανακαλύπτει στ�ν Παρθε-

νώνα τ� αρ�αι�ελληνικ� κάλλ�ς



τελειώνει με τ�ν Kυριακ� απ� τηνAγκ�να.

Mετά την Oθωμανική κατάκτησηκαι ως τ� τέλ�ς τ�υ 17�υ αι., η Aθή-να και τα μνημεία της απ�μ�νών�-νται και �άν�νται απ� τα μάτια καιτη συνείδηση των Eυρωπαίων. Στηνίδια την π�λη επι�ιών�υν αναμνή-σεις απ� τ� ένδ�� παρελθ�ν τηςπ�υ αναμιγνύ�νται με μεταγενέστε-ρες παραδ�σεις, θρύλ�υς και δυ-σειδαιμ�νίες, �λα στ�ι�εία π�υ α-ντανακλώνται στις περιγρα"ές τ�υΠαρθενώνα αυτών των �ρ�νων. Tώ-ρα �ι σπ�ραδικ�ί επισκέπτες τ�υ ε-ντυπωσιά!�νται απ� τα υλικά στ�ι-�εία και τα π�σ�τικά μεγέθη τ�υκτιρί�υ και τ� θαυμά!�υν, �ωρίςκατ’ �υσίαν να τ� καταν��ύν: η καλ-λιτε�νική π�ι�τητα τ�υ Παρθενώναεπι�άλλεται, ενώ η "ήμη τ�υ παρέ-μενε απ� την αρ�αι�τητα π�λύ ι-σ�υρή. Π�λύ �αρακτηριστική είναι ηαντίδραση τ�υ π�λυταιδεμέν�υ α-νατ�λίτη E�λιά Tσελεμπή, π�υ τ�1667 μπρ�στά στ� μνημεί� ανα"ω-νεί: είδα στ�ν κ�σμ� π�λλά τ!αμιάμα αντάι� μ’ αυτ� δεν είδα.

Aρ�αι�δί�ες

στην Aκρ�π�λη

Στ� τέλ�ς τ�υ 17�υ αι., �ταν η Eυ-ρώπη έ�ει αρ�ίσει να στρέ"εται α-π�"ασιστικά πρ�ς την Aνατ�λή, Eυ-ρωπαί�ι αρ�αι�"ιλ�ι, ιδιαίτερα Γάλ-λ�ι, πυκνών�υν τις επισκέψεις τ�υςστην Aθήνα. Aνάμεσά τ�υς ε�ωρί-!ει η επίσκεψη, τ� 1674, τ�υ μαρκη-σί�υ Olier de Nointel, πρεσ�ευτήτ�υ Λ�υδ��ίκ�υ 14�υ στην Yψηλή

Πύλη. O !ωγρά"�ς τ�υ JaquesCarrey μας α"ήνει την πρώτη !ω-γρα"ική απεικ�νιση, σε λάδι, τ�υΠαρθενώνα. Kυρίως �μως σ�έδια σεμ�λύ�ι, τ�υ συν�λ�υ σ�εδ�ν τ�υγλυπτικ�ύ διακ�σμ�υ τ�υ μνημεί�υ.Σ�έδια π�λύτιμα, α"�ύ π�λλά απ�αυτά απ�τελ�ύν σήμερα τα μ�ναδι-κά τεκμήρια γλυπτών, π�υ λίγα �ρ�-νια αργ�τερα, κατά την ανατίναητ�υ μνημεί�υ τ� 1687, καταστρέ"�-νται �λ�σ�ερώς.

Δυ� �ρ�νια αργ�τερα επισκέπτ�-νται τ�ν Παρθενώνα �ι J. Spon καιG. Wheler, �ι σημαντικ�τερ�ι περιη-γητές της περι�δ�υ, κυρίως λ�γωτης τεράστιας μεταγενέστερης α-πή�ησης τ�υ έργ�υ τ�υς στην Eυ-ρώπη. Oυδερκείς παρατηρητές καιπρώιμα επιστημ�νικά πνεύματα �ι

Spon και Wheler περιεργά!�νταιτ�ν Παρθενώνα με �άση τ�ν Παυ-σανία, αίρ�υν π�λλές απ� τις παρα-ν�ήσεις των παλαι�τέρων περιγρα-"ών, δημι�υργ�ύν �μως με τη σειράτ�υς καιν�ύργιες: τ� μνημεί�, ιδιαί-τερα τα γλυπτά τ�υ «εκρωμαΐ!�-νται», για να ανταπ�κριθ�ύν στις ε-πικρατ�ύσες τ�τε καλλιτε�νικές α-ίες, ενώ τα σ�έδιά τ�υς, τα πρώτατ�υ μνημεί�υ π�υ τυπών�νται, δια-δίδ�υν στην Eυρώπη έναν τύπ� ελ-ληνικ�ύ δωρικ�ύ να�ύ τελείως έν�πρ�ς την πραγματικ�τητα.

Eπιστρ��ή στην Πηγή

της Tέ�νηςT�ν 18� αι., στην επ��ή τ�υ Δια-

"ωτισμ�ύ, η Eυρώπη ανακαλύπτει

την αρ�αία Eλλάδα ως Iδέα καιOραμα ήθ�υς και ελευθερίας, δη-μ�κρατίας, ισ�τητας και δικαι�σύ-νης. Tαυτ��ρ�να τα αρ�αία ελληνι-κά μνημεία ανυψών�νται σε αεπέ-ραστα πρ�τυπα �μ�ρ"ιάς και τε-λει�τητας, στα �π�ία πλέ�ν ανα!η-τώνται �ι �ασικ�ί καν�νες της αλη-θινής αρ�ιτεκτ�νικής.

Στ� πλαίσι� αυτής της νε�κλασ-σικής θεώρησης �ι αρ�ιτέκτ�νεςκαι !ωγρά"�ι J. Stuart, N. Revett καιJ.D. Le Roy διερευν�ύν συστηματι-κά τ�ν Παρθενώνα. Kαρπ�ς της έ-ρευνας τ�υ Le Roy απ�τελεί η έκ-δ�ση τ� 1758 τ�υ Ruines des plusbeaux monuments de la Grece, τ�υπρώτ�υ συγγράμματ�ς με μνημείατης καθαυτής Eλλάδας π�υ εκδίδε-ται στην ευρώπη.

Στ� �ι�λί� τ�υ � Le Roy συν�ψί!ειτις γνώσεις της επ��ής τ�υ σ�ετικάμε τα ελληνικά μνημεία, ενώ παράλ-ληλα πρ��αίνει και σε γενικ�τερεςθεωρητικές μελέτες για την ιστ�ρι-κή εέλιη της αρ�ιτεκτ�νικής καιτις αρ�ές π�υ τη διέπ�υν, στις �π�ί-ες υπ�γραμμί!εται η σα"ής υπερ�-�ή της ελληνικής αρ�ιτεκτ�νικής έ-ναντι �λων των άλλων. T� αρ�ιτε-κτ�νικ� μέρ�ς της μελέτης τ�υ ει-κ�ν�γρα"εί με γεωμετρικά σ�έδιαπρωτ�"αν�ύς, ως τ�τε, πληρ�τη-τας, τ� ιστ�ρικ� με γρα"ικές απ�-ψεις (vedute), κατά τ� πρ�τυπ� τ�υσυγ�ρ�ν�υ τ�υ !ωγρά"�υ των μνη-μείων της Pώμης Piranesi. Oι Stuartκαι Revett διαμέν�υν απ� τ� Mάρτι�τ�υ 1751 ως τ� Σεπτέμ�ρι� τ�υ1753 στην Πηγή της Tέ�νης, �πωςαπ�καλ�ύν την Aθήνα, απ�τυπών�-ντας και σ�εδιά!�ντας τα μνημείατης με απαράμιλλη, ως τ�τε, ακρί-�εια και επιμέλεια.

Παρ�λη τη μεγάλη καθυστέρηση–απ� τ� 1763 ως τ� 1816– π�υ ση-μειώνεται στην �λ�κλήρωση τηςδημ�σίευσης τ�υ πραγματικά μνη-μειώδ�υς έργ�υ τ�υς TheAntiquities of Athens, η έκδ�σή τ�υαπ�τελεί σταθμ� στην απ�κάλυψητων αρ�αίων ελληνικών μνημείωνστην Eυρώπη.

Kατά τη διαπραγμάτευση τ�υΠαρθενώνα �ι Stuart - Revett κα-ταρρίπτ�υν την αυθεντία των Sponκαι Wheler και απ�σα"ηνί!�υν �ρι-στικά �ασικά !ητήματα της αρ�ιτε-κτ�νικής τ�υ να�ύ, �πως εκείνατ�υ πρ�σανατ�λισμ�ύ τ�υ, της διά-ταης και αρ�ικής λειτ�υργίας τωνδια"�ρων τμημάτων τ�υ. Kατά τησ�εδίαση ιδιαίτερ� �άρ�ς απ�δί-δ�υν στην απ�δ�ση των ρυθμ�λ�-γικών και μ�ρ"�λ�γικών στ�ι�είωντ�υ μνημεί�υ, τα �π�ία πρ��ρί!�υνγια τ�ν εμπλ�υτισμ� των διακ�σμη-τικών μ�τί�ων της σύγ�ρ�νής τ�υςαρ�ιτεκτ�νικής. Παράλληλα τ� A-ntiquities of Athens πρ�σ"έρει γιαπρώτη "�ρά στην Eυρώπη ένα πα-ν�ραμα της αρ�ιτεκτ�νικής πλαστι-κής τ�υ μνημεί�υ σε σ�έδια των J.Stuart και W. Pars.

H έκρη�η τ�υ περιηγητισμ�ύ

Στις αρ�ές τ�υ 19�υ αι., �ταν �-λ�κληρη η Eυρώπη κατακλύ!εται α-π� την αρ�αία Eλλάδα, στην Aθήνακαι στην Aκρ�π�λη συρρέει έναπλήθ�ς περιηγητών, κυρίως υπηκ�-


O Παρθενώνας. Σ�έδι� τ�υ περιηγητή J. Spon τ� 1976. Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη.

Aπ�ψη τ�υ Παρθενώνα απ� ν�τι�ανατ�λικά. Σ�έδι� τ�υ αρ�ιτέκτ�να J.D. Le Roy τ� 1755. Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη.


ων της Bρετανικής Aυτ�κρατ�ρίας.Tώρα, � Παρθενώνας πρ�σεγγί!ε-ται με �άση τις τ�σ� διαδεδ�μένες,ιδιαίτερα στη Bρετανία τ�ν 18� αι.,εμπειρι�κρατικές και ψυ��λ�γικέςαντιλήψεις θεώρησης των έργωντέ�νης, π�υ εκλαμ�άν�υν τα μνη-μεία ως πηγή άντλησης συγκινησια-κών "�ρτίσεων και α"�ρμή εκκίνη-σης συνειρμικών συλλ�γισμών.

Eτσι τα περιηγητικά κείμενα αυ-τών των �ρ�νων �ρίθ�υν με ανα"�-ρές των συναισθημάτων π�υ πρ�-καλ�ύνται στη θέα τ�υ μνημεί�υ,των �ραματισμών και παραστατι-κών αναπ�λήσεων, στις �π�ίες �υ-θί!�νται �ι περιηγητές. Παράλληλα�ι γρα"ικές ιδι�τητες τ�υ Παρθε-νώνα τ�νί!�νται και απεικ�νί!�νταικατά κ�ρ�ν με �λα τα διαδεδ�μένατ�τε μέσα και τε�νικές και υπ� διά-"�ρες συνθήκες.

Mετά την ίδρυση τ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς

Mετά τ� 1833, �ρ�νιά κατά την �-π�ία η Aκρ�π�λη απ�δίδεται στ�νε�σύστατ� ελληνικ� κράτ�ς, γιαπρώτη "�ρά σημειώνεται η αντικει-μενικ�τερη πρ�σέγγιση τ�υ Παρθε-νώνα, α"’ εν�ς με διαδικασίες αμι-γ�ύς επιστημ�νικής διερεύνησης,στις �π�ίες υπ�κειται τ� μνημεί�,α"’ ετέρ�υ με τ� νέ� μέσ� απεικ�-νισης της πραγματικ�τητας π�υ τώ-ρα ε"ευρίσκεται, τη "ωτ�γρα"ία.T�υς επιστήμ�νες απασ��λ�ύν αυ-τά τα �ρ�νια τα !ητήματα των αρ�ι-τεκτ�νικών εκλεπτύνσεων και τηςπ�λυ�ρωμίας τ�υ μνημεί�υ.

Aνάμεσα στις διά"�ρες μελέτεςπ�υ δημ�σιεύ�νται ε�ωρί!�υν τ�Principles of Athenian Archtitectureτ�υ Fr. Cr. Penrose, αεπέραστηςώς σήμερα μετρητικής ακρί�ειαςκαι τ� Der Parthenon τ�υ A. Micha-elis, �ασικ� πάντ�τε εργαλεί� για �-σ�υς ασ��λ�ύνται με την ιστ�ρίακαι τις τύ�ες τ�υ μνημεί�υ ανάτ�υς αιώνες.

Tαυτ��ρ�να, �άρη στη �ελτίωσητων εωτερικών συνθηκών των με-τακινήσεων, για πρώτη "�ρά σημει-ώνεται μια μα!ική πρ�σέγγιση τ�υμνημεί�υ. Oμως, τώρα � Παρθενώ-νας, έ��ντας πλέ�ν καθιερωθείστην ευρωπαϊκή συνείδηση ως τ�αρ�έτυπ� τ�υ κλασικ�ύ μνημεί�υ,αλλά και τ�υ ρ�μαντικ�ύ ερειπί�υ,υπ�κειται σε μια στερε�τυπη διαδι-κασία επίσκεψης, ενώ κατά παρ�-μ�ι� τρ�π� η περιγρα"ή τ�υ συνί-σταται σε απ�λυτ�υς διθυραμ�ι-κ�ύς �αρακτηρισμ�ύς, στερε�τυπαεπαναλαμ�αν�μεν�υς.

Aκ�μη η μα!ικ�τερη πρ�σέλευσητων επισκεπτών επι�άλλει την ε-κλαΐκευση των πληρ�"�ριών γύρωαπ� τ� μνημεί� και την πλατιά διά-δ�ση της εικ�νας τ�υ. Eτσι αυτά τα�ρ�νια ιδιαίτερα δημ�"ιλή καθί-στανται τα π�λυτελή λευκώματακαθώς και γενικής "ύσης εκλαϊκευ-τικές δημ�σιεύσεις, με κείμεναπλ�ύσια σε πληρ�"�ρηση και εικ�-ν�γρά"ηση.

Mετά τ� 1839 � Παρθενώντας γί-νεται αμέσως αντικείμεν� της "ω-τ�γρα"ίας, π�υ μ�λις έ�ει ανακα-λυ"θεί. T� μνημεί� καθίσταται πρ�-σ"ιλής στ��ς των δια"�ρων "ω-τ�γρά"ων, π�υ περν�ύν ή διαμέ-

ν�υν για μεγαλύτερ� διάστημαστην Aθήνα, περιλαμ�άνεται σταπρώτα "ωτ�γρα"ικά λευκώματαπ�υ εκδίδ�νται ή απ�τελεί σύνηθεςθέμα των συμμετ��ών των πρώτωνEλλήνων "ωτ�γρά"ων στις διε-θνείς εκθέσεις.

Πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ αιώνα, �ι "ω-τ�γρά"�ι, επηρεασμέν�ι απ� τ�πνεύμα των σύγ�ρ�νων μεγάλων α-νασκα"ικών και αναστηλωτικών ε-πεμ�άσεων στην Aκρ�π�λη, τεί-ν�υν να υπ�γραμμίσ�υν ακ�μη πε-ρισσ�τερ� τ�ν κλασικ� �αρακτήρατ�υ Παρθενώνα.

Aπ�κ�ρύ"ωση αυτής της τάσηςαπ�τελ�ύν, στις αρ�ές τ�υ 20�ύ αι.�ι "ωτ�γρα"ίες τ�υ "ωτ�γρά"�υ -τ�π�γρά"�υ της Eλλάδας FrédericBoissonas, π�υ απ�καλύπτ�υνστ�ν νέ� πια αιώνα, την ακατάλυτη�μ�ρ"ιά τ�υ μνημεί�υ, την αίσθη-ση της αιωνι�τητας της κλασικήςτέ�νης, την Iδέα, τέλ�ς, τ�υ Παρ-θενώνα, π�υ, �πως έγραψε και � Σι-κελ�ς Scrofani τ�ν 18� αι., διατη-ρείται και διαδίδεται αιώνες τώρα,απ� τ�υς λα�ύς και τα έθνη, παρη-γ�ριά στην τραγική τ�υς μ�ίρα.

Eπιλεγμένη ιλι�γρα�ία:1. L.de Laborde, Athenes aux XVe, XVIe et

XVII siécles, I, II, Paris 1854.2. A. Michaelis, Der Parthenon, Leipzig

1871.3. H. Omont, Athénes au XVIIe siécle, Paris

1898.4. S.H. Weber, Voyages and Travels in the

Near East during the Nineteenth Century,Princeton, N.J. 1952.

5. M. Pavan, L’ avventura del Partenone,un monumento nella storia, Firenze 1983.

T� ανατ�λικ� άκρ� της ��ρειας πλευράς τ�υ να�ύ. (Φωτ. Fr. Boissomas, περ. 1913).

Aπ�ψη τ�υ Παρθενώνα απ� τα Πρ�πύλαια. (Φωτ. τ�υ P. Sebah 1872–1874, συλλ�-γή Σταύρ�υ και Στέλλας Σταυρίδη).

T�υ Aλε�. Aργυρίυ

NOMIZΩ �τι μπ�ρ�ύμε να θεωρή-σ�υμε ως αντιπρ�σωπευτική τηςλαϊκής αντίληψης απέναντι σταδιάσπαρτα ερείπια των αρ�αίων �ι-κισμών και μνημείων π�υ συναντά-με ανά την �ώραν, �σα � «αυτ�δί-δακτ�ς» Mακρυγιάννης έγρα�εστα «Aπ�μνημ�νεύματά τ�υ», καιειδικά τ� σημεί� π�υ υπ�γράμμισε� Σε�έρης σε �μιλία τ�υ στην Aίγυ-πτ� τ� 1943. Θα παραθέσω τ� απ�-σπασμα �ωρίς τις περικ�πές τ�υΣε�έρη, επειδή μπ�ρ�ύν να #γ�υνκαι άλλα συμ�ρα$�μενα π�υ �μωςθα α�ήσω για άλλη περίσταση.

«Eί�α δυ� αγάλματα περί�ημα,μια γυναίκα κι ένα �ασιλ�π�υλ�,ατ��ια – �αίν�νταν �ι �λέ�ες, τ�-σην εντέλειαν εί�αν. Oταν �άλα-σαν τ�ν Π�ρ�, τα’ �αν πάρει κάτιστρατιώτες και εις τ’ Aργ�ς θα ταπ�υλ�ύσαν κάτι Eυρωπαίων· �ίλιατάλαρα γύρευαν. Aντεσα κι εγώ ε-κεί, πέρναγα· πήρα τ�υς στρατιώ-τες, τ�υς μίλησα. “Aυτά, και δέκα�ιλιάδες τάλαρα να σας δώσ�υνε,να μην τ� καταδε�τήτε να �γ�υναπ� την πατρίδα μας. Δι’ αυτά π�-λεμήσαμεν. (Bγά!ω και τ�υς δίνωτριακ�σια πενήντα τάλαρα)· κι �-ταν �ιλιωθ�ύμεν με τ�ν Kυ�ερνή-τη (�τι τρωγ�μαστε), τα δίνω καισας δίνει �,τι τ�υ !ητήσετε διά ναμείν�υν εις την πατρίδα απάν�υ».Kαι τα ’�α κρυμμένα. T�τε με τηνανα��ρά μ�υ τα πρ�σ�ερα τ�υBασιλέως να �ρησιμεύσ�υν διάτην πατρίδα».

Oμως, και τ�τε, υπήρ�αν λ�γιώνλ�γιών αυτ�δίδακτ�ι. O Mακρυ-γιάννης με τ� δαιμ�νι� τ�υ και τακ�λυ#�γράμματά τ�υ ήταν λιγ�τε-ρ� αυτ�δίδακτ�ς απ� τ�υς στρα-τιώτες π�υ ήθελαν να π�υλήσ�υντα αγαλματίδια (π�ύ να #ρίσκ�νταιάραγε σήμερα, μετά δύ� δυναστεί-ες, και π�λλ�ύς δυνάστες). Ωστ�σ�και �ι «ά%εστ�ι» εκείν�ι στρατιώ-τες ή%εραν �τι τα αγάλματα εί�αντην α%ία τ�υς, μ�ν� π�υ ήταν πρ�-θυμ�ι να την ε%αργυρώσ�υν. Nα εί-ναι λ�ιπ�ν αυθαίρετη η υπ�θεση �-τι �ι άνθρωπ�ι εκείν�ι (επειδή δεντ�υς πίε$ε ακ�μη ένα κράτ�ς π�υνα τ�υς ταΐ$ει με θεωρίες επισκ�-π�υ), εί�αν, λίγ� π�λύ, μια εμπειρι-κή σ�έση με τα αρ�αία ερείπια, α-��ύ $�ύσαν πλάι τ�υς και μπ�ρ�ύ-σαν να �ρησιμ�π�ι�ύν, �σα πρ�-σ�έρ�νταν, ως πέτρες για τα σπί-τια τ�υς. Kαι για να πάμε �ρ�νικάπαρακάτω, σε μια αντιστρ��ως α-

νάλ�γη περίπτωση. Στα πρώτα �ρ�-νια τ�υ αιώνα μας, �ταν � γλωσσι-κ�ς αγώνας άρ�ι$ε να παίρνει δυ-ναμικές μ�ρ�ές («Eυαγγελικά»,«Oρεστειακά»,) στ� περι�δικ� «ON�υμάς» (6.7.1903) δια#ά$�υμεπως δάσκαλ�ς «τ�υ ελληνικ�ύ» �-ταν, σε σ�ετική ερώτησή τ�υ, απα-ντ�ύσε � μαθητής �τι: «Eνα απ� ταμεγαλύτερα έργα τ�υ Περικλή ή-ταν και � Παρθενώνας», «κατα-��υρκισμέν�ς» επέπλη%ε τ�ν μα-θητή (διδαγμέν�ς σωστά � δάσκα-λ�ς) δι�τι δεν είπε τ�υ «Περικλέ-�υς» και «O Παρθενών». H γνώσητώρα, έπειτα απ� κάμπ�σες δεκαε-τίες αλληθωρί$�υσας παιδείας, δενεί�ε γίνει �υσιαστική αλλά γραμμα-τική.

Mε τέτ�ια δεδ�μένα –για να �δη-γηθ�ύμε στις συνέπειες– μήπωςδεν είναι (�πως α#έρτα λέμε σήμε-ρα:) ρητ�ρικ� σ�ήμα, αυτ� π�υ υ-π�στήρι$ε � Σε�έρης: πως ήταναυτ�δίδακτ�ς; Kαι �τι, αναλ�γως,πρέπει κι εμείς να κατατά%�υμε, α-νάμεσα στ�υς αυτ�δίδακτ�υς, καιτ�ν Παλαμά; Yπ� την ένν�ια πως ημ�ρ�ωσή τ�υ δεν πρ�ήλθε απ� τηνεπίσημη παιδεία π�υ έλα#ε αλλά α-π� τις πρ�σωπικές τ�υ ευαίσθητεςεπιλ�γές; Kαι �τι κάτι περισσ�τερ�έπιανε � έρμ�ς, �ταν τ�ν καιρ� π�υ�ι άλλ�ι λιθ�#�λ�ύσαν τ�υς μετα-�ραστές, αυτ�ς νη�άλια υπ�δεί-κνυε: «Mετα�ρά$ετε τ�υς αρ�αί-�υς». («O N�υμάς» 26/10 και7/12/1903).

Aπ� τ� σημεί� αυτ� έως τ� να#ρ�ύμε πώς α%ι�π�ιήθηκε � Παρ-θενών(ας), δεν είναι και π�λύ μεγά-λη απ�σταση, αν τ� συλλ�γιστ�ύ-με, επειδή � επι�ανής αυτ�ς να�ς#ρίσκεται, αν ��ι μέσα στα π�διατων Aθηναίων, πάντως μπρ�στάστα μάτια τ�υς, �ταν κ�ιτά$�υν ψη-λά �α$εύ�ντας, ή ακ�μη και απ�συνήθεια τ�ν παρατρέ��υν. Eρ�ε-ται λ�γικ� συνεπώς τ� �τι, απ� τακιτάπια π�υ #ρίσκαμε, σπάνια θασυναντήσ�με έντυπ� π�υ να μηνπεριλαμ#άνει τη λέ%η Παρθενών -σημεί� πια ανα��ράς.

Aλλά έ��με και τα περισσ�τερα:Π�λύ νωρίς τ� 1858 ένας Eλληναςτης διασπ�ράς γρά�ει ένα μακρ�-πν�� π�ίημα με τίτλ� «Ωδή εις ταερείπια της Aκρ�π�λεως», σ�εδ�νείκ�σι �ρ�νια πριν απ� τη γνωστ�-π�ίηση της «πρ�σευ�ής» τ�υEρνέστ�υ Pενάν «στην Aκρ�π�-λη», π�υ δημ�σιεύθηκε σε ένα πα-σίγνωστ� γαλλικ� περι�δικ� τ�

Revue des deux Mondes (1876) καιτην κατέστησε δεθνές σύμ�λ�, μεεπακ�λ�υθ� να απ�#εί έκτ�τε δια-�ημιστικ� παρατρε�άμεν�.

Kαι πάλι �μως, νωρίτερα απ� τ�νPενάν, τ� 1871, � Παρθενών ανε-#αίνει σε τίτλ� περι�δικ�ύ, �π�υσυνεργά$�νται εκλεκτ�ί λ�γι�ι τηςεπ��ής και στ� �π�ί�, ένας Eλλη-νας της διασπ�ράς, δημ�σιεύει έναπ�ίημα με τίτλ� «Aνάμνησις τ�υΠαρθενών�ς». Δεν τ�ν %έ�ασα αλ-λά επίτηδες ά�ησα τελευταί� –αλ-λά ��ι έσ�ατ�– τ�ν Aνδρέα Kάλ#�π�υ και αυτ�ς ήταν Eλληνας τηςδιασπ�ράς, �ταν δημ�σίευε τ�1824 τ� π�ίημα «Eις Δ�%αν» απ� �-π�υ και η στρ��ή:

Eπί τ�ν Yμηττ�νε�λάστησεν η δά�νη�ύλλ�ν ιερ�ν στ�λί!ειτα ηρειπωμένα λείψανατ�υ Παρθενών�ς

H ευτελής �ρήση

Kαι για να μείνω στ�υς δικ�ύςμας π�ιητές, θα έρθ�με στη «Φλ�-γέρα τ�υ Bασιλιά» τ�υ Kωστή Πα-λαμά για να συναντήσ�με στί��υςπ�υ ανα�έρ�νται και ανταπ�κρίν�-νται στη συμ#�λική σημασία τ�υΠαρθενώνα. Aπ� άλλης λ�γής συμ-#�λική πλευρά � Γιώργ�ς Σε�έρηςείδε την Aκρ�π�λη στ� νεανικ� τ�υμυθιστ�ρημα «E%ι νύ�τες στηνAκρ�π�λη» (1928), μ�λις: «πρώην»Eλληνας της διασπ�ράς.

Bρισκ�μαστε �μως πια σε �ρ�νιαπ�υ η σ�έση με τ� ένδ�%� παρελ-θ�ν έ�ει ατρ��ήσει στις συνειδή-σεις των στ��αστών, ε% αιτίας τηςπ�λυ�ρ�νιας συμ#ατικής μετα�εί-ρισής τ�υ. Eίναι πασίγνωστη η ει-ρωνική έκ�ραση «Oι αρ�αί�ι ημώνπρ�γ�ν�ι» π�υ περι�ερ�ταν σε ε-πίσημ�υς ε�ρτασμ�ύς. Aπέναντισε αυτή την κατάσταση δεν είναιτυ�αί� πως στη δεκαετία τ�υ 1930δύ� π�ιητές π�υ ανήκαν � καθέναςμε τ�ν τρ�π� τ�υ στην εικ�ν�κλα-στική Aριστερά, � Aσημάκης Παν-σέλην�ς και � Nικήτας Pάντ�ς (N.

Calas), έγραψαν π�ιήματα στα �-π�ία �λευά$εται η ευτελής �ρήσητ�υ Παρθενώνα. Iδ�ύ �λίγα σπα-ράγματα.

«Kι’ � μπάρμπα - Γιαννακ�ς σα �έρειπράμα - τρα�άει πελάτες γέρ�υς, νι-�υς, κ�πέλες - γιατί σ’ έ�ει κ�λλήσειγια ρεκλάμα - σ’ ένα �αρέλι επάνω μεσαρδέλες».

(Aσ. Πανσέληνς:«Yμν�ς στ�ν Παρθενώνα», 1930)

«Στ� πρώτ� πλάν� - � Παρθεν�ς - �δηλητηριασμέν�ς με ψυ�αρική μελά-νη - � ψεύτικ�ς � νεκρ�ς - � σκ�τωμέ-ν�ς με �ακ� σε πλ�ύσι� �αρτί - απ�τ�ν Mπ�υασ�νά - νεκρ�θάπτη τηςEλλάδας - για ��ντ� με �έρια σταυ-ρ�μένα - μπλεγμένα - σε θέση πρ�-σευ�ής - εντατικής πρ�σευκής - τα �έ-ρια �λύαρα ��ντρά ε%��ως ��ντρά–στα δά�τυλα για δα�τυλίδια– σύρ-ματα ηλε�τρικά –π�υ τρεμ�σ�ύ�υντη λέ%η –Pενάν– � επίσημ�ς της α-κρ�π�λης – καντηλανά�της [...]

(Nικήτας Pάντς«Aκρ�π�λη» 1932).

Σε ελα�ρώς ανάλ�γ� ύ��ς, απ�-κλειστικά �μως με τ�ν τίτλ� τ�υ,αλλά τρυ�ερ� στην ανάπτυ%ή τ�υ,τ� π�ίημα «Tραμ και Aκρ�π�λις»τ�υ Nικ�λα�υ Eγγ�ν�π�υλ�υ(1938). Aπ� �π�υ #άναυσα απ�σπώλίγ�υς στί��υς:

«τι θλίψη θα ήτανε –Θεέ μ�υ–τι θλίψηαν δεν με παρηγ�ρ�ύσε την καρδιάη ελπίδα των μαρμάρωνκι η πρ�σδ�κία μιας λαμπρής α�τίδαςπ�υ θα δώσει !ωήστα υπέρ��α ερείπια.Tέλ�ς πρέπει να �τάσ�υνε στα

1981 για να έ��υμε μια δια��ρετι-κή συνέ�εια στ� θέμα, με τ� έργ�τ�υ Nικη��ρ�υ Bρεττάκ�υ: «Λει-τ�υργία κάτω απ� την Aκρ�π�λη»,π�υ είναι κείμεν� για �ρατ�ρι�. Oιαπαιτήσεις να μεγάλωσαν;

Σκέπτ�μαι τέλ�ς μήπως είναι λ�-γικ� να πρ�σθέσ�με στα απ�δεκτάσυμπλέγματα και τ� «σύμπλεγματ�υ Παρθενώνα».

AΦIEPΩMA


O Παρθενών ωςπηγή έμπνευσης

H επίδρασή τ�υ στ� έργ� των πνευματικών ανθρώπων

O Ernest Renan στν Παρθενώνα, τυ André Brouillet. Πανεπιστήμι της Σρ��ννης

AΦIEPΩMA



Eργασίες απκαταστάσεωςH σημερινή αντιμε-

τώπιση για την πρ�-

στασία και διατήρη-

ση των μνημείων

T�υ Xαράλαμπ�υ Θ. Mπ�ύρα

Kαθηγητή τ�υ Eθνικ�ύ Mετσ��ί�υ Π�λυτε�νεί�υ

OI ΣOBAPEΣ αλλ�ιώσεις π�υ υπέ-στη � Παρθενώνας απ� τ�ν 5� π.X.αιώνα έως σήμερα ��είλ�νται στ�νάνθρωπ� και ελά�ιστα σε �υσικάαίτια. Πράγματι, η ερείπωση και �ιαλλ�ιώσεις των μ�ρ�ών τ�υ μεγά-λ�υ να�ύ είναι τ� απ�τέλεσμα κα-ταστρεπτικών ενεργειών τ�υ αν-θρώπ�υ και συνακ�λ�υθα εργα-σιών για την απ�κατάστασή τ�υς, �ι�π�ίες πραγματ�π�ιήθηκαν κατάκαιρ�ύς.

E� άλλ�υ η αρμ�νία τ�υ μνημεί-�υ, η τελει�τητα της κατασκευήςτ�υ και η ε�αιρετική π�ι�τητα τ�υγλυπτικ�ύ τ�υ διακ�σμ�υ έκαναντ�ν Παρθενώνα ένα μνημεί� μ�να-δικ�, με ε�αιρετικ� γ�ητρ�, ��ρέαπαντ�ειδών α�ιών.

H παρ�υσίαση και η ανάλυση τωνεπεμ!άσεων π�υ έγιναν στ� να�κατά καιρ�ύς γίνεται π�λύ διδακτι-κή, γιατί έτσι εμμέσως τεκμηριών�-νται σε κάθε περίπτωση η παιδεία, ηαισθητική καλλιέργεια και �ι τε�νι-κές ικαν�τητες της κ�ινωνίας κατάτις διά��ρες στιγμές π�υ σ’ αυτέςπραγματ�π�ιήθηκαν. Πάνω στ�νΠαρθενώνα δ�κιμα"�ταν δηλαδή ηευαισθησία των �ρηστών τ�υ καικυρίως των δια�ειριστών τ�υ, σεκάθε περί�δ�.

Για λ�γ�υς μεθ�δ�υ μπ�ρ�ύμενα διακρίν�υμε �κτώ τέτ�ιες περι�-δ�υς σ�!αρών επεμ!άσεων, για τις�π�ίες ναι μεν �ι πληρ��ρίες π�υεί�αμε είναι απ�σπασματικές και ά-νισες, μπ�ρ�ύμε �μως να διακρί-ν�υμε δια��ρετικές συμπερι��ρές�ρηστών και κυρίως δια�ειριστώντ�υ μεγάλ�υ μνημεί�υ.

H μεγάλη πυρκαγιά

H πρώτη μεγάλη επέμ!αση απ�-καταστάσεως έγινε στ�ν Παρθενώ-να εκατ� �ρ�νια μετά τη μεγάληπυρκαγιά τ�υ 267 μ.X. και πιθαν�τα-τα με πρωτ�!�υλία και δαπάνεςτ�υ I�υλιαν�ύ τ�υ Aπ�στάτη. Hπυρκαγιά, π�υ δεν μαρτυρείται σεγραπτές πηγές, εί�ε πρ�καλέσειμεγάλες καταστρ��ές στ� να�(πλήρη κατάρρευση της εσωτερι-κής δωρικής διπλής κι�ν�στ�ι�ίαςκαι των �ατνωματικών πλακών τηςπεριστάσεως, θερμικές θραύσειςστ�υς τ�ί��υς τ�υ σηκ�ύ και τ�υςπεριμετρικ�ύς κί�νες και π�λλά άλ-

Eσωτερική άπ�ψη τ�υ να�ύ πριν απ� την έναρ�η των εργασιών συντηρήσεως.

O μ�νιμα εγκατεστημέν�ς στ� εσωτερικ� τ�υ Παρθενώνα μεγάλ�ς γεραν�ς.

λα). H επισκευή έγινε με τρ�π� �ι-κ�ν�μικ� και αρκετά πρ��ειρ�, δε-δ�μέν�υ �τι επανα�ρησιμ�π�ιήθη-καν στ� εσωτερικ� τ�υ να�ύ αρ�ι-τεκτ�νικά μέλη μιας ελληνιστικήςστ�άς και �λες �ι επι�άνειες π�υπαρ�υσίασαν θραύσεις συμπληρώ-θηκαν πρ��ειρα με ασ!εστ�κ�νιά-ματα. H πτώση της ικαν�τητας στηλά�ευση τ�υ μαρμάρ�υ συμ!άδι"εμε την αδια��ρία για την τελει�τη-τα με απ�τέλεσμα τη δημι�υργίαγια πρώτη ��ρά �αρακτήρ�ς κάπωςγρα�ικ�ύ, τελείως �έν�υ πρ�ς τηντελει�τητα και πρ�ς τ� μεγαλεί�τ�υ κλασικ�ύ να�ύ. Oι δια�ειριστέςτ�υ να�ύ κατά τ�ν 4� αιώνα ανα-!άθμισαν τις �ρηστικές α�ίες τ�υ,αλλά αδια��ρησαν για την αυθεντι-κ�τητα και τ�ν αισθητικ� τ�υ �αρα-κτήρα.

H δεύτερη περί�δ�ς σ�!αρών ε-πεμ!άσεων στ� μνημεί� (περί τατέλη τ�υ 6�υ μ.X. αιών�ς) εί�ε ωςσκ�π� την αλλαγή �ρήσεων, τη με-τατρ�πή τ�υ σε �ριστιανική εκκλη-σία. Στη θέση της ανατ�λικής θύ-ρας δημι�υργήθηκε μεγάλη κ�γ�ηιερ�ύ, στ�υς μακρ�ύς τ�ί��υς τ�υσηκ�ύ αν�ί�θηκαν πλευρικές είσ�-δ�ι, ένα τ�� αντικατέστησε δύ� ε-πιστύλια στην εσωτερική κι�ν�-στ�ι�ία και πετάσματα απ� τ�ι��-π�ιΐα έκλεισαν τα μετακι�νια των ε-�ωτερικών κι�ν�στ�ι�ιών. Πρ�σαρ-μ�σθηκε έτσι � κλασικ�ς να�ς στιςανάγκες �ρήσεως μιας μεγάληςπρωτ�!υ"αντινής εκκλησίας. Bλέ-π�υμε και σ’ αυτήν την περίπτωσητην πρ�σπάθεια να διατηρηθ�ύν �ια�ίες �ρήσεως τ�υ κτιρί�υ, αλλάκαι την αδια��ρία για τις ιστ�ρικέςτ�υ α�ίες, καθώς και την πλήρη α-π�υσία ευαισθησίας ως πρ�ς τημ�ρ�ή. H σκ�πιμη καταστρ��ή μέ-ρ�υς των εναετίων αγαλμάτων καιπ�λλών μετ�πών κατά την ίδια επ�-�ή, για λ�γ�υς θρησκευτικής μισαλ-λ�δ��ίας, τ� επι!ε!αιώνει.

H τρίτη περί�δ�ς κατά την �π�ίαείναι γνωστές �υσιώδεις απ�κατα-στάσεις στ�ν Παρθενώνα είναι αυ-τή τ�υ τέλ�υς τ�υ 12�υ αιών�ς, �-ταν μητρ�π�λίτης των Aθηνών ή-ταν � Mι�αήλ Xωνιάτης. H κ�γ�ητ�υ ιερ�ύ αναμ�ρ�ώθηκε, ένας τε-τράγων�ς πύργ�ς υψώθηκε στ�ν �-πισθ�να�, έγινε τ�ι��γρά�ηση τ�υ

να�ύ και ίσως πρ�στέθηκαν θυρώ-ματα και τέμπλ� με διακ�σμητικάγλυπτά. Aν και πάλι σκ�π�ς των ερ-γασιών ήταν η !ελτίωση της �ρη-στικής α�ίας τ�υ να�ύ, η παιδείατ�υ Xωνιάτη και η ν�σταλγία τ�υγια τ� μεγαλεί� των αρ�αίων Aθη-νών μπ�ρ�ύν να στηρί��υν την υ-π�θεση �τι πρ�σπάθησε, έστω καιμε τη μεσαιωνική ν��τρ�πία, να τ�νανα!αθμίσει και καλλιτε�νικά.

H μ�ιραία έκρη�η

H έκρη�η τ�υ 1687 και η ερείπω-ση τ�υ μεγάλ�υ να�ύ ήταν τα απ�-τελέσματα της �ειρ�τερης απ� �-λες τις �ρήσεις π�υ γνώρισε τ�μνημεί� στην ιστ�ρία τ�υ, αυτήςτης πυριτιδαπ�θήκης, �ταν τη δια-

�είρισή τ�υ την εί�αν �ι Oθωμαν�ίT�ύρκ�ι. Mετά την ιστ�ρική αυτήσυμ��ρά � Παρθενώνας καταντάνα γίνει ένα λατ�μεί� μαρμάρ�υ καιδημι�υργ�ύνται �ι πρ�ϋπ�θέσειςτης λεηλασίας τ�υ. Στ� μετα�ύ συ-ντελείται στην Eυρώπη μια συνε-�ώς επιτα�υν�μενη μετα!�λή ωςπρ�ς την εκτίμηση των π�λιτιστι-κών α�ιών και κυρίως της αρ�αίαςελληνικής τέ�νης και αρ�ιτεκτ�νι-κής. O μεγάλ�ς να�ς, αν και ερει-πωμέν�ς, αρ�ί"ει να λειτ�υργεί ωςέκθεμα και να συγκεντρώνει τηνπρ�σ��ή των σ��ών, των τα�ιδιω-τών, των καλλιτε�νών, αλλά και τωνσυλλεκτών έργων τέ�νης, με α-κραία περίπτωση τ�υ λ�ρδ�υ Eλγιν.

H πέμπτη περί�δ�ς αρ�ί"ει με τηνελληνική επανάσταση και την τα�υ-τάτη διάδ�ση των αντιλήψεων της�ωτισμένης Eυρώπης στην ελληνι-κή κ�ινωνία. Oλ�κληρ� τ� έθν�ς!λέπει τ�ν Παρθενώνα ως σύμ!�λ�της π�λιτιστικής τ�υ υπερ��ής.Δια�ειριστές των μνημείων τ�υ ιε-ρ�ύ !ρά��υ είναι �ι Eλληνες με ε-πωνύμ�υς Eυρωπαί�υς συμ!�ύ-λ�υς. Eως τ� τέλ�ς τ�υ αιών�ς θαγίν�υν σ�!αρ�τατες επεμ!άσειςστα κλασικά μνημεία της Aκρ�π�-λεως και ιδιαιτέρως στ�ν Παρθενώ-να, �ι �π�ίες έ��υν τ�ν �αρακτήρακαθάρσεως, περισυλλ�γής και ε-ρεύνης. H απ�μάκρυνση �λων τωνμετά την αρ�αι�τητα κτισμάτων πά-νω στην Aκρ�π�λη και η αδια��ρίαγια την ιστ�ρική τ�υς α�ία μαρτυρεί�τι ήταν μια περί�δ�ς «π�υρι-σμ�ύ», ενώ �ι εργασίες απ�κατα-στάσεως των Πιττάκη, Pαγκα!ή καιKάλκ�υ εί�αν έντ�ν� τ�ν �αρακτή-ρα τ�υ αυτ�σ�εδιασμ�ύ, �ωρίς θε-ωρητικ� υπ�!αθρ�, �ωρίς πρ�η-γ�ύμενη έρευνα και �ωρίς τεκμη-

ρίωση. Oι θεωρητικές αρ�ές π�υδιατυπώθηκαν την ίδια αυτή επ��ήαπ� τ�ν διάσημ� αρ�ιτέκτ�να τ�υκλασικισμ�ύ Leo von Klenze μαρτυ-ρ�ύν μεγάλη εκτίμηση των καλλιτε-�νικών και περι!αλλ�ντ�λ�γικών α-�ιών τ�υ να�ύ και π�λύ μικρή των ι-στ�ρικών και των �ρηστικών.

Kαλές πρ�θέσεις

T� έργ� τ�υ Nικ�λά�υ Mπαλάν�υστ�ν Παρθενώνα (1899–1902 και1922–1933) σ�ραγί"ει την έκτη πε-ρί�δ� επεμ!άσεων σ’ αυτ�ν. Oι γε-νικές τ�υ πρ�θέσεις αισθητικής α-να!αθμίσεως με σε!ασμ� τ�υ �α-ρακτήρ�ς τ�υ ερειπί�υ με την επα-νατ�π�θέτηση των αρ�ιτεκτ�νικώνμελών π�υ κείτ�νταν στ� έδα��ςήταν κατά γενική �μ�λ�γία θετικές.Eκανε �μως τ� μεγάλ� λάθ�ς να�ειρισθεί μ�ν�ς τ�υ τ� θέμα και νααγν�ήσει την έρευνα, τ�σ� την αρ-�αι�λ�γική �σ� και την τε�νική. Σή-μερα �λ�ι γνωρί"�υν �τι η τε�νικήπ�υ ε�ήρμ�"ε στις αναστηλώσειςτ�υ ήταν �λέθρια, δι�τι τα σιδηράστ�ι�εία π�υ �ρησιμ�π�ι�ύσε (δ�-κ�ύς, ρά!δ�υς, συνδέσμ�υς, αγγύ-ρια) ενσωματώθηκαν στα αρ�αίααρ�ιτεκτ�νικά μέλη με τρ�π� μη α-ναστρέψιμ� και τ� �ειρ�τερ� ��ει-δώθηκαν και δι�γκ�ύμενα ρηγμά-τωσαν ή κ�μμάτιασαν τα αρ�αίαμάρμαρα.

Aλλωστε � Mπαλάν�ς, αν και εί�εε�ευρετικ�τητα και ικαν�τητες ωςμη�ανικ�ς, δεν είδε π�τέ την απ�-κατάσταση τ�υ Παρθενών�ς απ� τηθεωρητική της σκ�πιά και αγν�ησετις σύγ�ρ�νες διεθνείς αρ�ές καιτάσεις στ�ν τ�μέα της συντηρήσε-ως και της εν γένει μετα�ειρίσεωςτων μνημείων. H ελληνική κ�ινωνία,



H ίδρυση, τ� 1975, της Eπιτρ�πής Συντηρήσεως των Mνημείων Aκρ�π�λεως έδω-σε νέα ώθηση στην απ�κατάσταση τ�υ Παρθενώνα.

T� μέγιστ� σημεί� της απ�συναρμ�λ�γησης στ� να� απ� την ανατ�λική πλευρά.


H μέ�ρι στιγμής απ�κατάσταση στην ανατ�λική πλευρά (�αρακτηριστική η σύγκριση τ�υ ίδι�υ σημεί�υ με την έναντι "ωτ�γρα"ία).

στα �ρ�νια των μεγάλων �νείρωνκαι των εθνικών επιτευγμάτων, διάτ�υ N. Mπαλάν�υ πραγματ�π�ίησεένα π�λύ εκτεταμέν� έργ� πάνωστην Aκρ�π�λη, δεν εί�ε �μως τακατάλληλα κρατικά �ργανα ελέγ-��υ για να απ��ευ�θ�ύν τα σ�!αράαρ�αι�λ�γικά και τε�νικά τ�υ σ�άλ-ματα.

Aκ�λ�υθεί ένα μεσ�διάστημα σα-ράντα δύ� ετών, έως τ� 1975, κατάτ� �π�ί� �ι επεμ!άσεις π�υ έγινανστ�ν Παρθενώνα υπήρ�αν περι�ρι-σμένες, έγινε �μως μια !αθμιαίαμετα!�λή της �ικ�ν�μίας και τηςκ�ινωνίας της �ώρας, έτσι ώστε να�ανεί �τι τα μνημεία δεν έ��υν μ�-ν�ν τις δικές τ�υς α�ίες, δεν είναιμ�ν�ν σύμ!�λα, αλλά είναι και κ�ι-νωνικά αγαθά. Kατά τ� ίδι� διάστη-μα και μετά τη δημ�σίευση τ�υ«Xάρτη της Bενετίας» �ι Eλληνεςδια�ειριστές τ�υ μνημεί�υ αρ�ί-"�υν να !λέπ�υν την π�λυπλ�κ�τη-τα των αναστηλωτικών πραγμάτων,την ανάγκη τηρήσεως �ρισμένωναρ�ών, αλλά και τις επιπτώσεις τωνσ�αλμάτων τ�υ N. Mπαλάν�υ πάνωστα ίδια τα μνημεία.

Nέ�ι στ��ι

H τελευταία περί�δ�ς επεμ!άσε-ων στ�ν Παρθενώνα είναι αυτή π�υδιανύ�με σήμερα και η �π�ία άρ�ι-σε τ� 1975 με την ίδρυση της Eπι-τρ�πής Συντηρήσεως των Mνημεί-ων Aκρ�π�λεως (EΣMA) απ� τ� υ-π�υργεί� Π�λιτισμ�ύ. Aσ�αλώς τ�έργ� της δεν μπ�ρεί ακ�μα να κρι-θεί αντικειμενικά. Δημι�υργήθηκαν�μως �ι πρ�ϋπ�θέσεις για να επι-τευ�θ�ύν �ι στ��ι: α) Aπ�μακρύν-σεως των σιδηρών στ�ι�είων και ε-παν�ρθώσεως των αρ�αι�λ�γικώνσ�αλμάτων των πρ�ηγ�υμένων α-ναστηλώσεων. !) Πρ�στασίας απ�την ατμ�σ�αιρική ρύπανση. γ) Aνα-

!αθμίσεως των αισθητικών α�ιώντ�υ Παρθενών�ς κυρίως με την α-ναστήλωση αρ�αίων αρ�ιτεκτ�νι-κών μελών και δ) E�ασ�αλίσεωςτης αυτ�πρ�στασίας τ�υ κτιρί�υμετά την �λ�κλήρωση των έργων.

H Eπιτρ�πή Συντηρήσεως τωνMνημείων Aκρ�π�λεως πρ�κειμέ-ν�υ να απ��ύγει τα λάθη τ�υ πα-ρελθ�ντ�ς �ρ�ντισε: α) Nα διευρύ-νει π�λύ τ�ν κύκλ� των ευθυνών μετην καθιέρωση επανειλημμένωνκρίσεων για κάθε ενέργεια, καθώςκαι με τη συνε�ή ενημέρωση τ�υευρύτερ�υ κ�ιν�ύ. !) Nα έ�ει η ίδια�αρακτήρα π�λυεπιστημ�νικ�. γ)Nα τηρήσει τις διατά�εις τ�υ «Xάρ-τη της Bενετίας» και να τ�ν διευρύ-νει με �ρισμένες αρ�ές π�υ ταιριά-"�υν στα μνημεία της κλασικής αρ-�αι�τητ�ς, η σπ�υδαι�τερη απ� τις�π�ίες είναι εκείνη της αναστρεψι-μ�τητας και δ) Nα δημι�υργήσει καινα �ργανώσει α�’ εν�ς ένα τε�νικ�γρα�εί� και α�’ ετέρ�υ συνεργείατε�νιτών, ικανά να εκτελέσ�υν ταέργα με !άση τις υψηλές πρ�δια-γρα�ές των μελετών.

Eλπί"ει έτσι η Eπιτρ�πή �τι �ι α-�ίες τ�υ να�ύ (καλλιτε�νικές, ιστ�-ρικές, �ρηστικές θεωρ�υμέν�υ ωςεκθέματ�ς, συναισθηματικές, περι-!αλλ�ντ�λ�γικές κ.ά.), θα ανα!αθ-μισθ�ύν �μ�ι�μ�ρ�α και αρμ�νικά,καθώς και �τι η εκτελ�υμένη επέμ-!αση θα είναι σωστική, διακριτικήκαι σύμ�ωνη πρ�ς τ� πνεύμα της ε-π��ής μας.

Eπανατ�π�θέτηση τ�υ γωνιακ�ύ γείσ�υ στη N.A. πλευρά.

Θερμά ευ�αριστ�ύμε τ�ν εκδ�τικ��ίκ� «MEΛIΣΣA» για την !�ήθεια καιτην πρ�σ��ρά �ωτ�γρα�ικ�ύ υλι-κ�ύ απ� τ� !ι!λί� «O Παρθενώναςκαι η ακτιν�!�λία τ�υ στα νεώτερα�ρ�νια» καθώς και τ� !ι!λί� τ�υMαν�λη K�ρρέ «Aπ� την Πεντέληστ�ν Παρθενώνα».


Mία αρπαγή μαρμάρων...ΠAΛAIO �νειρ τυ T�μας Mπρυς, λ�ρδυEλγιν, ήταν η απ�κτηση αρ�αιλγικών θησαυ-ρών. Ως πρεσ�ευτής της Mεγ. Bρετανίας στηνYψηλή Πύλη, επισκέπεται τ 1800 την Aθήνακαι με τη �ήθεια τυ Iταλύ �ωγρά#υ Λυι-�ιέρι αρ�ί�ει εργασίες απτύπωσης δια#�ρωνγλυπτών της Aκρ�πλης. Eνα �ρ�ν αργ�τερακατρθώνει να πάρει την άδεια τυ Συλτάνυμε την πία τυ επιτρέπεται να α#αιρεί κάθεγλυπτ� πυ ήθελε. H αρπαγή αρ�ί�ει...

Tέσσερις πλάκες απ� τη �ω#�ρ τυ ναύτης Aπτέρυ Nίκης, μια Kαρυάτιδα απ� τ Eρε-�θεί και 14 μετ�πες και 17 αγάλματα απ� τααετώματα τυ Παρθενώνα. Eπί δέκα περίπυ�ρ�νια δι�ετεύει συνε�ώς στην Aγγλία ελλη-νικά αγάλματα. H μεγάλη κλπή περιλαμ�άνεικαι περι�ές εκτ�ς Aθηνών: Δα#νί, Aίγινα,Eλευσίνα, Mυκήνες.

T 1816, μέσα σε ένα κλίμα γενικής ευ#-ρίας λ�ρδς Eλγιν πυλάει στη �ρετανική

κυ�έρνηση τα ελληνικά μάρμαρα αντί 35.00 λι-ρών.

E�δμήντα πέντε �ρ�νια αργ�τερα, έναςEλληνας πιητής Kωνσταντίνς Kα�ά#ης θαγράψει:

«Eίναι ανα&ιπρεπές δι’ έν μέγα έθνς τ ναεπω#ελήται απ� ημιαληθείας και ημιδικαιώμα-τα· η τιμι�της είναι η καλυτέρα πλιτική, καιτιμι�της εις την περίπτωσιν των EλγινείωνMαρμάρων σημαίνει απ�δσιν».

M�ρ�ές. Aπ� τ� ανατ�λικ� αέτωμα τ�υ Παρθενώνα. Bρετανικ� M�υσεί�, Λ�νδίν�.

Aπ�ψη τ�υ Παρθενώνα απ� τα ��ρει�δυτικά.

Documents

ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ _ Αφιέρωμα 7μέρες Καθημερινή