11992-йисан январдилай акъатзава

¹ 9 (268) 2013-éè ñàí 30-ñåíòÿáðü

И ЧИЛ ХАЙИ ДИГЕ Я

Ахцегь шегьер

Вири сечкийриз!

Алай йисан 9-октябрдиз АхербайжандинПрезидент хкядай сечкияр кьиле фида. И чIехимярекат хъсандиз тухун патал вири жуьрединкъулай шартIар арадал гъанва. Ватанэгьлияр,сечкийра хъсандиз иштирак ая!

Къунахкентдиз рехъ

Виликан йисара Азербайжандин кьилди районхьайи, гила Къуба райондик акатзавайКъунахкентдиз 66 хуьруьн 68 агъзур агьалийри-вай менфят къачуз жедай цIийи рехъ акъудзава. Икар патал республикадин гьукуматди 2 миллионманат чара авунва.

Эрмитаж чIехи хьанва

ЦIийи залар кардик кутурдалай кьулухъЭрмитаждин майдан 60 агъзур квадратметрдинчIехи хьанва. Эрмитаж гуьнгуьна хтунин крар 5йисуз кьиле фена ва и кар патал 15 миллиардманат харжар чIугуна.

Чилин кIаник океан

ЧIехи Британиядин ва Канададин алимризчилин кIаник, 3 километрдин деринвиле океанжагъанва. Кьил акъуддай ксари лугьузвайвал,океан 2 миллиард йис инлай вилик арадалатанвайди я.

ЦIийивилерwww.samurpress.net

2013-йисан 9-октябрдиз Азербайжан-дин агьалийри республикадин цIийипрезидент хкяда. Сечкияр демокра-

тиядал бинелу яз, азаддаказ кьиле тухунпатал вири жуьредин къулай шартIар ара-дал гъанва. Сечкийриз жуьреба-жуьретешкилатрин 30 агъзурдав агакьна векил-ри гуьзчивал ийида. Абурукай 4072 касдивири уьлкведа, 25292 касди чара-чара ра-йонра гуьзчивалда. Гуьзчийрикай 697 каскъецепатан уьлквейрин векилар я.Исятда президентвилиз кандидат яз

къалурнавай цIуд касди - ИлгьамАлиева, Милли Шурадин кандидат тирЖемил Гьесенлиди, Адалат Партиядинвекил Иляс Исмаилова, Умуд Партиядинкьил Икъбал Агъазадеди, АлайДевирдин Мусават Партиядин кандидатГьафиз Гьажиева, Милли ДирчелишГьерекатдин Партиядин кандидат ФережКъулиева, Азербайжандин ДемократикПартиядин кьил Сердар Жалалогълуди,Сосиал Демократ Партиядин кандидатАраз Ализадеди, Битав АзербайжандинХалкьдин Жебгьедин Партиядин канди-дат Къудрат Гьесенкъулиева ва вичинкандидатвал къалурнавай Загьид Оружахалкьдин патай нуфуз къазанмишун

патал мярекатар кьиле тухузва. Чкайралтухуз-вай теблигъат югъ-къандивай гур-луди жезва.Халкьдиз гьихьтин президент

кIанзаватIа виридаз ашкара я.Азербайжандин президент уьлквединаслу туширвал хуьз жедай, Къарабагъдинкъал ислягьвилелди гьялиз алакьдай,демократия мадни виликди тухвана, агьа-лийрин дуланажагъ хъсанардай кас хьанакIанзава. Гьа ихьтин регьбер хкягъунпатал халкьди сечкийра мукьувай ишти-ракна кIанзава.

ë‡ Í‡Ò‰Ë‚‡È Ò‡ Û¸ÎÍ‚Â

‡·‡‰‡ ʉ‡.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

ПРЕЗИДЕНТ ХКЯДА

2 3300..0099..22001133

Тарихдин гелер хуьзвай чка

1918-йисуз эрмени дашнакри ва большевикри Къубауезддин агьалийрин кьилел гъайи мусибатрикай гьар сакасдиз чирвилер гузвай, тарихдин гелер хуьзвайКъубадин комплекс кардик кутунва. И мемориал ком-плексди 3,5 гектардин чка кьазва. Крар кьиле тухузвайдараматда чIехи ктабхана ва архивни ава. ГьейдарАлиеван Фондунин куьмекдалди эцигна арадал гъанвайкомплексда жуьреба-жуьре экспонатар, а чIаван вакъ-иайриз талукь документар, шикилар ва маса затIарнихуьзва.Тарихдай малум тирвал, 1918-йисан майдиз лезгийри

Къубадин Дигагь хуьруьн гила “Къанлу дере” лугьузвайкIама эрменийринни большевикрин кьушунаркукIварнай. И карда лезгийриз азербайжанвийри, татри,будугъвийри ва къирицIрини куьмек ганай.

“Къацу театр”

ЦIийиз кардик кутунвай карханайрикай сад ГьейдарАлиеван тIварунихъ галай паркда эцигнавай “Къацутеатр” я. Адан залда 1000 кас гьакьазава. Девирдив кьа-дайвал эцигнавай “Къацу театрда” лап цIийи техноло-гиядал бинелу хьанвай ванцинни экверин системадикайменфят къачунва. Ина ял ягъизвайбур патал вири жуьре-дин къулай шартIар арадал гъанва. “Къацу театрдин”патав Пайдахдин комплексни туькIуьрнава. Ина хкажна-вай пайдахдин кьакьанвал 75 метр я.

Жегьилрин тавхана

Вичиз Жегьилрин Меркез тIвар ганвай и тавханаГьейдар Алиеван Фондунин куьмекдалди эцигнавай-ди я. Пуд гьавадин и дарамат чи республикадин вири-далайни чIехи меркезрикай сад яз гьисабзава. Инаконфрансар, ижласар ва маса мярекатар тухун патал250 кас кьадай чIехи зал, жегьилрин кафе, караоке-бар, теннис ва бильярд къугъвадай заларни ава.Меркезда шикилар чIугвазвайбур, гамар хразвайбур,

чара-чара хилерай яратмишунрал рикI алайбур паталкружокар арадал гъун, жегьилрин дуьньякьатIунарничирвилер артухарун патал тедбирар кьиле тухун къетIавунва.

ЦIийи муьгъ

Къуба-КцIар рекьел, Кьудял вацIал цIийи муьгъ эциг-на кардик кутунва. Адан яргъивал 136 метр, гьяркьуьвал14,5 метр я. Муьгъ 6 даяхди хуьзва. 9 баллдин залзала-диз таб гузвай и муьгъ эцигун къубавийрин рикIяйхьана. Вучиз лагьайтIа ада машинриз Къуба шегьердизгьахь тавуна КцIариз фидай мумкинвал гузва.

Вад гъетрен отел

Райондин Эски-Икъригъ хуьре вад гъетрен “RixosQuba Azerbaijan” отел эцигнава. И комплексди санлай202 гектардин чка кьазва. Адан 75 гектар эцигунар паталчара авунва. Комплекс 8 мертебадин дараматдикай ва 16коттедждикай ибарат я. Ина 27,3 агъзур квадратметрдинвир арадал гъанва. Адан патарив ресторан ва вертолётарпатал майдан кардик кутунва. Комплексда гьакIни кино-театр, спортзал, теннисдин корт, волейбол ва футболкъугъвадай чкаяр ава.

Университетар паталэцигунар

И мукьвара кардик кутунвай эцигунрик БакудинГьукуматдин Университетдин тежрибадин ва ял ягъидаймеркез, Азербайжандин Гьукуматдин ЭкономикадинУниверситетдин чирвилерин, спортдин ва ял ягъидайкомплексни акатзава. БГьУ-дин меркезда гьа са вахтунда400 муаллимдивайни студентдивай ял ягъиз жеда.АГьЭУ-дин комплекс университетдин 20 агъзур касдикайибарат тир коллективди ял ягъун патал арадал гъанвайдия. Ина 87 утагъдин пуд гьавадин отелда гьа са вахтунда162 касдивай ял ягъиз жеда. Комплексда тIуьн-хъунпатал 100 касдиз къуллугъдай кархана, 205 чкадин зал,волейбол, баскетбол къугъвадай майданар, чIехи ста-дион, саунаяр, тренажёрдин утагъар, VIP-кабинетар ава.

Муьзеффер МЕЛИКМАМЕДОВКъуба-Баку.

Вириниз сейли тир Къубаюгъ-къандивай абад жез,виликди физва. Алай йисан 18-сентябрдиз АзербайжанРеспубликадин ПрезидентИлгьам Алиев Къубада хьана.Адан мукьувай иштираквилел-ди ина са шумуд кархана кар-дик кутуна. Агъадихъ чнакIелзавайбуруз абурукай чирви-лер гузва.

Викщегь касдин хурук дагъларивайни

акъвазиз жедач.

Лезгихалкьдин мисал

“Мини-Азербайжан”

И мукьвара Гьейдар Алиеван Меркезда кардиккутунвай «Мини – Азербайжан» выставкадиз маднивад макет алава хъжеда. И макетри килигзавайбурузАзербайжан гьихьтин уьлкве ятIа къалурдай мум-кинвал гуда. Ибур Ичеришегьердин, Бакудин бухта-дин, «Лацу шегьердин», Къебеледа авай «КъафкъазРиверсайддин», Пак Мариядин католик килисадинмакетар я. Ина гьакIни чи республикадин тарихдин-ни архитектурадин 45 гуьмбет къалурзава.

Гольф клуб

И йикъара Къубада кардик акатнавайАзербайжандин Милли Гольф Клуб вириКьиблепатан Къафкъазда тай авачирди я. Адангольфдин чкади 92 гектардин, майданди 75 гектар-дин чилер кьазва. Им Къафкъазда 18 тIекIвендинсад лагьай гольфдин майдан я. Ина гьакIни цинманийвилер хьиз, пуд вир арадал гъанва. ЦIийигольф клубди Къубада дуьньядин уьлквейрин тур-нирар тухудай мумкинвилер гузва.

ЦIийи рекьер

Чи республикадин чIехи районрикай тир ШекидацIийи рекьер акъудунин крар югъ-къандивай вилик-ди физва. Алай вахтунда ина Агъа Куьнгуьт-

Айдинбулах шегьре кардик кутаз алахъзава.Вичин яргъивал 34 км хьана кIанзавай и шегь-редин 30,1 км гьазур я. ЙIийи рехъ и йикъаракардик кутада. Исятда гьакIни Киш, Охуд ваКъохмукъ хуьрерин рекьер гуьнгуьна хутазва.Виликай къвезмай йисуз са бязи хуьреризцIийи рекьер акъудда.

Хабарарwww.samurpress.net КЪУБАДИН ЦIИЙИВИЛЕР

Выставка проходила на открытом воздухе.Павильоны и стенды были установлены на территориимежду зданиями Азербайджанского ГосударственногоТеатра Юного Зрителя и АзербайджанскогоГосударственного Академического Театра Оперы иБалета. Свыше 130 экспозиционных уголка представля-ли различные книги, изданные целым рядом азербай-

джанских и зарубежных издательств. Это научно-популярная литература, современная проза, поэзия,книги именитых и начинающих авторов, детская учеб-ная и занимательная литература. В рамках ярмаркибыли организованы презентации книг, «круглые столы»,авторские встречи и т.д. Эта выставка создала идеаль-ные условия для демонстрации и продажи книг, выпу-

щенных за последние годы, переговоров и подписаниясоглашений между авторами и издательско-полиграфи-ческими предприятиями на обоюдовыгодных условиях.Отрадно, что на выставке-ярмарке один из известных

и старинных издательских домов нашей республики,«Азербайджан», был представлен двумя писателями-журналистами Седагет Керимовой и МузаффаромМеликмамедовым. Для них и для их коллег из издатель-ства «Зия» был отведен отдельный киоск. На своих стен-дах они демонстрировали книжные новинки последнихлет. Директор издательства «Зия» Севда Микаилкызыпредставила десятки своих работ, отвечающих требова-ниям европейских стандартов книгопечатания.С.Керимова и М. Меликмамедов представили автор-

ские работы на лезгинском, азербайджанском и русскомязыках. Их стенд украшали также последние номерагазеты «Самур», красочно оформленные детские книги иброшюры по изучению лезгинского языка.

Надо отметить, что стараниями наших двух соотече-ственников литература на лезгинском языке впервыебыла представлена на столь солидной международнойкнижной выставке. Эта выставка дала яркое представле-ние о том, насколько велик интерес читателей к лезгин-

ской литературе. Наверное поэтому стенд, представлен-ный С.Керимовой и М.Меликмамедовым был одним изсамых оживленных. Среди посетителей были народныйпоэт Азербайджана Залимхан Ягуб, звезда эстрадыТунзале Агаева, ученый Низамеддин Шемсизаде, руко-водитель представительства Россотрудничества в

Азербайджане Валентин Денисов, народный артист рес-публики Нураддин Мехтиханлы, известные поэты ВагифБехменли, Рамиз Гусарчайлы, гости из Москвы, докторфилософских наук Сергей Вайнштейн, начальник феде-рального агентства по печати и массовым коммуника-

циям Юрий Пуля и другие. Надо отметить, что лезгин-ские студенты и представители интеллигенции принялисамое активное участие на этом мероприятии. Они срадостью знакомились с новинками, покупали книги,делились впечатлениями, фотографировались на память.Итог был приятный: за три дня было продано более сотни

книг. А пенсионеры и малоимущиечитатели получили безвозмездныеподарки. Любители книг также поде-лились своими впечатлениями овыставке. Они попросили руководи-телей газеты «Самур» проводить денькниги в редакции, так как желающихкупить книги лезгинских авторовочень много, а мест где их можнобыло бы приобрести не так много.

Самир МАХМУДОВ

3300..0099..22001133 3

“Àçÿðáàéúàí” ïàðêû

Îäåññà øÿùÿðèíäÿ “Àçÿðáàéúàí” ïàðêû òèêèëèð. 2ùåêòàð ñàùÿíè ÿùàòÿ åäÿí ùÿìèí ïàðê øÿùÿðèíÑåãåäñê âÿ Ïèîíåðñê êö÷ÿëÿðèíèí êÿñèøìÿñèíäÿ éåðëÿ-øÿúÿê. ßðàçèäÿ áàøäàí-áàøà éàøûëëàøäûðìà èøëÿðè àïà-ðûëàúàã, áÿçÿê áèòêèëÿðè ÿêèëÿúÿê, ôÿââàðÿ âÿ ìåìàðëûãàáèäÿëÿðè òèêèëÿúÿê. Òÿçÿ ñàëûíàí ïàðê áóðàäàÀçÿðáàéúàí àá-ùàâàñûíû, ðóùóíó ÿêñ åòäèðÿúÿê. Àðòûãïàðêûí êîíñåïñèéàñûíûí òÿãäèìàò ìÿðàñèìè êå÷èðèëèá.Éåíè ïàðê Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Íåôò Øèðêÿòèíèí íöìà-éÿíäèëèéè òÿðÿôèíäÿí èíøà åäèëÿúÿê.

Øàùìàò ñàðàéû òèêèëÿúÿê

2015-úè èëäÿ Áàêûäà øàùìàò öçðÿ äöíéà êóáîêóéàðûøëàðûíûí êå÷èðèëìÿñè ãÿðàðà àëûíûá. 2016-úû èëäÿÀçÿðáàéúàíûí ïàéòàõòûíäà Øàùìàò Îëèìïèàäàñû êå÷è-ðèëÿúÿê. Áó áåéíÿëõàëã òÿäáèðëÿðëÿ ÿëàãÿäàð ÁàêûäàØàùìàò ñàðàéû òèêèëÿúÿê. Äþâëÿò Áàéðàüû Ìåéäàíûéàõûíëûüûíäà èíøà îëóíàúàã áó ñàðàéäà éàðûøëàðûí âÿìÿøãëÿðèí êå÷èðèëìÿñè ö÷öí ìöàñèð çàëëàð, öçýö÷öëöêùîâóçó, òåííèñ ìåéäàíû, éåìÿêõàíà âÿ äèýÿð îáéåêò-ëÿð éåðëÿøÿúÿê. Ñàðàé ìåìàðëûã áàõûìûíäàí Áàêûíûíÿí ýþçÿë áèíàëàðûíäàí áèðè îëàúàã.

Ãàõ àáàäëàøûð

Ñîí èëëÿð Ãàõ ðàéîíóíäà éîëëàðûí òÿìèðè âÿ òèêèíòè-àáàäëûã èøëÿðè ýåíèø âöñÿò àëûá. ßëèáÿéëè êÿíäèíèí ýèðèøùèññÿñèíÿ 4,5 êì âÿ Ëÿêèò êÿíäèíèí ýèðèø ùèññÿñèíÿ1 êì óçóíëóüóíäà àñôàëò äþøÿíìèø, øÿùÿðèí Ùåéäÿðßëèéåâ ïðîñïåêòèíäÿ ÿñàñëû òÿìèð èøëÿðè àïàðûëìûøäûð.Ðàéîí òÿùñèë øþáÿñèíèí èíçèáàòè áèíàñûíûí, ßëèáÿéëèêÿíä õÿñòÿõàíàñûíûí, Ýöëëöê êÿíä ùÿêèì ìÿíòÿãÿñè-íèí, ðàéîí áàéòàðëûã èäàðÿñèíèí èíçèáàòè áèíàñûíûí òèêèí-òèñè áàøà ÷àòäûðûëìûøäûð.

Ùàçûðäà Êöðìöê ÷àéû öçÿðèíäÿ 730 ìåòð óçóí-ëóüóíäà êþðïöäÿ, Ùåéäÿð ßëèéåâ Ìÿðêÿçèíäÿ,Èäìàí Îëèìïèéà Êîìïëåêñè ÿðàçèñèíäÿêè 9 ìÿðòÿ-áÿëè éàøàéûø áèíàñûíäà âÿ äèýÿð áèíàëàðäà, Èëèñóêÿíäèíäÿêè “Ñÿíýÿð ãàëà” èñòèðàùàò êîìïëåêñèíäÿòèêèíòè èøëÿðè ñöðÿòëÿ äàâàì åòäèðèëèð. Àü÷àé êÿíäèÿðàçèñèíäÿ ö÷ìÿðòÿáÿëè éàðàøûãëû èñòèðàùàò ìÿðêÿçè-

íèí òèêèíòèñè áàøà ÷àòìàã öçðÿäèð.

Yeniliklərwww.samurpress.net

Три дня центр города Баку жил в празд-ничном настроении. Министерство куль-туры и туризма организовало III между-народную книжную выставку-ярмарку,участниками которой стали 125 издатель-ских домов из 25 стран мира.

Твой край богат – и ты богат.

Русская пословица

ЛЕЗГИНСКАЯ КНИГА НА МЕЖДУНАРОДНОЙ ВЫСТАВКЕ

От редакции: По просьбе наших читателей 22октября 2013 года с 1200 до 1700 часов в редакциигазеты “Самур” пройдет день книги. Всехжелающих приглашаем принять участие!

4 33300..0099..22001133

Кьисметдихъ галазниженг чщугуна кщанда.

Лезгихалкьдин мисал

АЛЦУРНА ЗУНАлцурна вуна зун, лацу куьлуь цуьк,АцIай цуькверилай вун фад алахьна.Алцурна вуна зун, куьлуь малаик,Кужумна дердер зи, вун фад алахьна.

Алцурна вуна зун, экуь куьлуь экв,Виляй тIвек акъудна на раб хьиз гьахьна.Алцурна вуна зун, куьлуь кIаниди,Ви ашкъи мичIерай зи рикIиз кIвахьна.

Алцурна вуна зун, я куьлуь сят,Кьилел чIулав, рехи чIарни тутуна.Алцурна вуна зун, я куьлуь уьмуьр,Туьхуьрна рикIин цIай витIни тавуна.

Алцурна вуна зун, зи куьлуь стха,Валай зи къуьнеллаз лув гуз алакьнач.Алцурна вуна зун, куьлуь кьерен къван,Завай вун фелекдин пелел гьалч хьанач.

Алцурна вуна зун, я куьлуь гурмагъ,Ви къенез кутаз жер кьил тунач вуна.Алцурна вуна зун, чан зи куьлуь вах,Вилера захъ шехьдай нагъв хвенач вуна.

ШЕХЬУНГуьне марфадава, куьцIуьзва къуза,Ишезва цIвелин тар вацIун яхада.И кьуьзуь дуьньядив ишез ван алаз,Хъуткъуниз, рикI алаз цифер рахада.

Чпел кьару ксар алаз тахтунал,Кьурадач дидейрин вилерал стIал.Тандивай къакъатна, гуьтIуь дуьньядизАтайвал, гьарайна ишеда аял.

Шедамаз зарулдиз ампда хьи, кицIи,Са маса жуьреда ишеда балкIан.Пер хайи зулухъ шел акатай чIавузИшеда векьерни акъат тийиз ван.

Белки чилин гирде са чIехи нагъв я,Цаварин нинейрал атана физвай?ЧIух хьурай фелек вун, уьмуьрдин шемер,Угьуяр ягъана цIрана физвай.

Булахрин вилин нагъв чIагурда къаю,ЦIугъ ийиз ишеда гагь-гагь мазанни.Ивидин нагъв кIвахьда кIарасд хачунай,Ван алаз ишеда цава азанни.

Белки аршрагьмандин вилин накъвар яз,Кьурана, дагълариз элкъвенва абур.Бес вучиз и викIегь, кьегьал стхайрин,Ишезва дидеяр, квадарна сабур?

Им вучтин кар ятIа, аламат ятIа,Цаварай аватай агъуни вирт хьун.Вич садаз цавара аквадач лугьуз,Садрани аквадач Аллагьдин шехьун…

РИКIИН РАКIАР Къецел тIурфан. Чил атIузва -Зи кIвал гзаф яргъа ава.Зи къенера фул гьатнава,РикIин ракIар ахъа я.

Къецел тIурфан. Мобилдин ван -Телефонда ви тIвар ава.Къариблухда захъ къекъвезвайдЗи рикI алай тавар я.

РакIар ахъа. Къецел тIурфан -Кьарсузва зун аял хьиз.Рак агалин, мекьи тахьуй Яргъай къвезвай ви ванциз.

КIАНИВАЛ ВУЧ ЯКIан хьун къадим са адет я,Тан чандивай къакъуддай.Лугьуз тежер ибадат я,Чан диндивай къакъуддай.

Бахт атайтIа бахтун кьилел,Шагь лугьуд ваз парада.КIанивал са цуьк я хилел -АтIайтIа ам кьурада.

Кьурадач ашкъ къурувиляй,ЭкъечIда цIир гуз чиляй.АкъудайтIа са къуз гъиляй,Галудда вун, галудда.

Кьин-агьтерив рахайтIани,ЦIугъайтIани, агъайтIани,ЯхцIур куьлег ягъайтIани,КIанида кфет хкудда.

КIанивал - ви цаварин рекIв,На адавай къачуда экв,Садлагьай ашкъ тек жеда, тек,Вун гъамарив агуддай.

Ви чан я са етимдин кIел, Ам акурла акатда шел,Кхьинар я кIан хьун пелел,Сурайни цIугъ акъуддай.

КIанивилин вуч ятIа сир,ГьинаватIа рехъ адахъ фир?Гьич садазни хьанач хьи, чир,Ам цавари ракъурда…

КВАХЬАЙДИАкIана булах хьиз яхцIурни цIуд йис,Гуя гила ргаз кIвалахал физва.Ксана а йисар, зунни гьабур хьиз,Ахварай аватиз, жувал хквезва.

Садазни ван тахьай кьисадин саягъЗани зи уьмуьрдал хъуьруьнарзава.Мамонт хьиз муркIади кьунвай

жуван тан,МуркIадкай хкудиз эркинарзава.

Йисарни атана келле-келледиз,Захъ вучиз крчарин ванер галукьнач?Заз я Рагъ акунач, я Варз, я гъетер,КIекери гьарайдай вахтни амукьнач.

За са кьвал атIузва, руг къвезва гъилиз,Заз гьатайд накьварик, къванерик гала.Хвеши я къе жуваз квахьайди жагъиз,Ингье ам бакарда акьазмач гила.

АвайтIа эгер зун, квахьна гьи чIавуз?Яраб гьикI рикIелай алатнатIа чан?Амач хьи а чIавар, уьмуьр гьал жедай,Гила рекьин патал юзазва зи тан.

Лезги чIалаз элкъуьрайди Седакъет КЕРИМОВА я.

КАРДИК КУТУНВА

Закъатала райондин залзаладикай зарархкIунвай эцигунар арадал хкун патал нетижа гудайкрар югъ-къандивай йигинарзава. Икьван чIавалдиина виликан йисуз чкIанвай 13 мектеб, са бахча ва3358 кIвал цIийи кьилелай эцигна кардик кутунва.Гьа са вахтунда районда Гьейдар Алиеван меркез,Вини Тала хуьре 450 чкадин мектеб, Къандах хуьремедпунктни эцигзава.

ЦIИЙИ КОЛЛЕДЖАР

Азербайжандин районра галаз-галаз медицина-дин колледжар кардик кутазва. И йикъараЖалилабад, Къуба ва Саатлы районра ихьтин кар-ханаяр арадал гъанва. Им «Азербайжан 2020: геле-жегдиз вил вегьин» концепциядив кьадай тедбир я.Районра медицинадин кIвалахдарар агакьзавач.ЦIийи колледжри и татугайвал арадай акъуддаймумкинвал гуда. Исятда мад са шумуд районда кол-леджар патал дараматар эцигзава. Абур виликайкъвезмай йисуз кардик акатда.

ГУРЖИ ЧIАЛ ЧИРДА

Гуржистандин президент Михаил СаакашвилиТуьркиядин Чатака ва Кабакъдагъ хуьрера хьана.Ина ада 1000-дав агакьна гуржийрив Гуржистандинпаспортар вугана. Ада лагьайвал, Режеб ТайибЭрдогъанни гуржи сихилдай я. А.СаакашвилидиТуьркиядин гуржи хуьрерин мектебра гуржи чIалчирун чарасуз тирди малумарна. Исятда и мурадкьилиз акъудун патал гьазурвилер аквазва.

КИЦIЕРИЗ ТЕЛЕКАНАЛИсятда Америкадин Садхьанвай Щтатра

кицIер патал телеканал кардик кутаз кIанз сабязи гьазурвилер аквазва. И телеканалди гьайва-нар «гъавурда акьадай» мультфильмаяр, шкиларва клипар къалурда. Гуьгъуьнлай пешекаррихъкицIерин сериалар, кицIерин футбол ва шоу ара-дал гъидай ният ава. ЦIийи телеканалда

цIудралди журналистри ва кицIервердишарзавай ксари кIвалахда.

ЦIийивилерwww.samurpress.net

Азербайжандин тIвар-ван авай зариВакъиф Бегьменли 1955-йисан 23-майдизФуьзули райондин ЧIехи Бегьменли хуьре диде-диз хьана. Ина юкьван мектеб акьалтIарай амАзербайжандин Гьукуматдин Университет-дин журналистикадин факультетдик экечIна.Университет акьалтIарайдалай гуьгъуьнизжегьил къелемэгьли «Совет кенди» газетдинредакцияда кIвалахал акъвазна. Ада гьам ина,гьамни 1988-йисалай кьулухъ «Коммунист»газетда кIвалахна. Гуьгъуьнлай В.Бегьменлиди«Одлар юрду» ва «Гьаят» газетрин кьилинредакторвиле, «Язычи» нешриятдин редак-торвиле кIвалахна. 2006-йисалай инихъ адаАзербайжан Республикадин Медениятдин ваТуризмдин Министерствода кьилди отделдизрегьбервал гузва.

Жегьилзамаз кIелзавайбурун рикIериз рехъжагъурай Вакъиф Бегьменлидин къелемдикайикьван гагьди 30 ктаб хкатнава. Адан эсерарурус, уьзбек, украина, туьрк, немец, ингилис,туьркмен, гуржи чIалариз элкъуьрнава.

Дуьньядин цIудралди уьлквейра хьайи зари1986-йисуз Республикадин Комсомолдин пре-миядиз лайихлу хьана. 2003-йисуз ада ШагьмарЭкберзадедин, 2004-йисуз Иса ИсмаилзадединтIварунихъ галай премияр къачуна. АдазгьакIни Расул Рзадин премия ва АзербайжанРеспубликадин лайихлу медениятдин

кIвалахдар тIвар ганва. Заридин «Гатфар»,«ЯхцIур лагьай утагъ», «Кьуд цал», «КъизилдинкIеле», «Валай гъейри», «Вири» тIварар ганвайктабар ва маса кхьинар кIелзавайбуруз сейли я.Агъадихъ чна заридин сифте яз лезги чIалазэлкъуьрнавай са шумуд шиир кIелзавайбурувагакьарзава.

ПЕР ХАЙИ ЗУЛУХЪ ШЕЛАКАТАЙ ЧIАВУЗ...

Вакъиф БЕГЬМЕНЛИ

Приходилось ли вам сталкиваться с неве-жественными людьми? Узнать их не труд-но! Они любят спорить, не имея необходи-

мых знаний. Они не сдержанны и порой грубы.Как относиться к ним? Стоит ли вступать с нимив споры и отвечать им грубостью на грубость?Всевышний Аллах сказал: «Будь снисходителен,вели творить добро и отвернись от невежд» (сура7 "ал-Араф", аят 199). Описывая своих правед-ных рабов, Аллах сказал: «Рабы Милостивого —это те, которые ступают по земле смиренно, акогда невежды обращаются к ним, они говорят:"Мир!"» (сура 25 "ал-Фуркан", 63);

«А услышав праздные речи, они отворачи-ваются от них и говорят: "Нам — наши деяния,а вам — ваши. Мир вам! Мы не желаем следо-вать путем невежд"» (сура 28 "ал-Касас", аят55).

Славный сподвижник Пророка (мир ему иблагословение Аллаха) ‘Омар ибн ал-Хаттабсказал: «Тот, кто чрезмерно болтает, чрезмерноошибается; тот, кто часто ошибается, лишаетсясвоей скромности; тот, кто потерял свою

скромность, теряет бого-боязненность; а кто поте-рял богобоязненность,того сердце умерло»

(Имам аш-Шафи'и, дасмилостивится над нимАллах) сказал: «Избегайлюдей, которые считаютнаглость - храбростью, амягкосердечность - сла-боволием. И избегай тех, кто считает, что бол-товня - это мудрость, а молчание - невежество.Разве ты не видишь, львы молчаливы, но ихбоятся, а собаки громко лают, но их отгоняюткамнями».

Дорогие друзья! Жизнь слишком коротка,чтобы тратить ее на то, что не принесет поль-зы! Разве не лучше отвернуться от невежд и неуподобляться им? Поистине, терпение, кро-тость, благоразумие, умение прощать обидчикаи отвечать добром на зло – это одни из тех пре-красных качеств, которые помогают заслужитьдовольство Всевышнего.

Уважаемая редакция газеты«Самур»! Пишу статью под впе-чатлением от моей поездки в Азер-байджан. Если можно, напечатай-те ее. Уж очень хочется отблаго-дарить моих новых друзей изАзербайджана.

С уважением Седов Владимир

Происхождение лезгин уходитв глубь веков и связано с древ-нейшими поселенцами Кав-

каза. Лезгины – одни из древнихаборигенных народов Кавказа.Лезгины храбры и ловки, трудолю-бивы и упорны. Присвоей богатой истории,насчитывающей не однутысячу лет, среди лезгинвыросло немало величай-ших исторических лич-ностей, деятелей науки иискусства, спортсменов.Немало среди них и тех,которые внесли вклад нетолько в развитие лезгин-ского народа, но и всегоКавказа.

Не так давно довелосьпобывать мне в Азербай-джане. Впечатлений ос-талось очень много, ноосновное это то, что явнезапно поймал себя намысли, что просто зави-дую государству, в кото-ром живут такие порядочные люди,настоящие мужчины, живущие позаконам чести, достоинства, уваже-ния к старшим не на словах, а наделе, свято берегущим свои тради-ции и передающие их своим детями внукам.

Село Зергерли Габалинскогорайона в котором я побывал – уни-кально. Уникально тем, что этоселение состоит полностью из этни-ческой группы, населяющейРеспублику Азербайджан - лезгин.В селе около 110 дворов. Живот-новодство, садоводство, торговля –это то, чем занимаются лезгины.

Нас, украинцев, любезно при-гласил в гости один из братьевсемьи Рашидовых – Абид Нагдали.У Абида четверо детей, младшийсын учится в университете, будетинженером-нефтяником.

Двухэтажный, большой и красивыйдом для своей семьи Абид построилсам. В этом доме есть все блага циви-лизации, но не забыты и националь-ные особенности: во всех комнатахузоры и лепка, ковры, кувшины.

Встретиться с нами, гостямиАбида, сошлись все его многочис-ленные братья. Пришла и мать,которая пользуется безоговорочнымавторитетом у всех членов семьи и,не смотря на свой возраст, сохра-нившая бодрость. О ней Абид ска-зал так: «Все, что есть в моем домеи домах моих братьев – принадле-

жит нашей матери, которую мыочень любим и уважаем».

Меня восхитило не только госте-приимство лезгин, их ум и порядоч-ность, но и отношение молодежи квзрослым. Стоит отметить, чтомолодые люди, которых я встречал,вообще не употребляют спиртного.При приближении любого человекастарше их возрастом, молодой лез-гин обязательно встает, здороваетсяи кланяется, тем самым выражаясвое почтение к старшим.

Хочется еще раз отметить госте-приимство азербайджанцев в целоми лезгин - в частности. Совсем незная нас, Абид накрыл столы с едой,которую не отведаешь в лучшихресторанах Украины. Были заколо-ты два барашка, на стол выставленоогромное количество фруктов иовощей, молочных продуктов…

Все жители села приглашали насв гости. Нас повезли смотреть ихисторические места. Надо ли повто-рять, что ни о какой оплате нами этихуслуг вообще речь не шла. Удов-летворялись все наши желаниявплоть до покупок подарков. Пов-торюсь, этих людей мы видели впер-вые и попали в их дом случайно… Иэта была не показуха. Это их образжизни. Они не стараются казаться –они такие есть на самом деле.

Эти гордые и трудолюбивыелюди знают все об истории своегонарода, гордятся своим прошлым. К

сожалению, такое беско-рыстное и доброе отно-шение к простым незна-комым людям из другойстраны мне кажется внашей украинской дей-ствительности сегодняпросто невозможно. Иэто, как мы убедились,характерно не тольколезгинам, но и всем жи-телям Азербайджана,которых мы встречали.Можно много рассказы-вать о людях Азербай-джана, но хочется поже-лать нам, украинцам,чтобы мы хотя бы вмалой части относилиськ гостям так, как относят-ся к ним в этой стране.

В связи со всем выше сказанным,хочется выразить огромную благо-дарность настоящим людям, прожи-вающим в Азербайджане за их поря-дочность и отношение к людям. За то,что они действительно Настоящие.Они преподали нам урок бескорыст-ности, человечности и благодаря импосле этой поездки мы стали други-ми людьми. И отдельное спасибо заэто семье Рашидовых, проживаю-щих в селе Зергерли Кабалинскогорайона Республики Азербайджан.

Владимир СЕДОВ, член Национального Союза

журналистов Украины, председатель Общественногосовета Ананьевского района

Одесской области, редактор газеты «Вести

Ананьевщины».

С ВЕРОЙ В ДУШЕ

3300..0099..22001133 5

Кто спорит с жизнью,тем она далась.

Низами

КАК БЫТЬ С НЕВЕЖДАМИ?

ÄÅÑìãÄíàèéÇ ÇëíÄã çÄ áÄôàíì äÖêàåéÇÄ

Президент Дагестана Рамазан Абдулатиповвысказался в отношении дела «Уралкалия», в кото-ром фигурирует Сулейман Керимов. По словамАбдулатипова, узнав о проблеме с «Уралкалием», онсразу встал на защиту Керимова. «Мы своегоСулеймана Керимова никому не отдадим», - отметилПрезидент Дагестана. Он также пояснил вопрос олишении Керимова полномочий сенатора отДагестана в Совете федераций. Абдулатипов считает,что Керимов – один из самых эффективно работаю-щих предпринимателей республики. Он заботится обимидже Дагестана, поэтому у нас даже мыслей небыло менять его на кого-либо. Он – патриот России.

ìãìóòÖçàÖ çÄëíêéÖçàâ

Президент Ирана заявил, что хочет достичьрезультатов по иранской ядерной программе закороткий срок. По его словам, улучшение настрое-ний в американо-иранских отношениях может при-вести к улучшению отношений. "Атмосфера (отно-шения между США и Ираном) довольно отличаетсяот прошлых лет", - сказал президент Ирана на пресс-конференции на полях Генассамблеи ООН. "Нашейцелью является решение проблем, создавая довериешаг за шагом между правительствами и народами",- сказал Рухани. США участвуют в санкциях противИрана по линии ООН, а также в одностороннемпорядке, подозревая Тегеран в намерении создатьядерное оружие. Иран заявляет, что его ядерная про-грамма носит мирный характер.

Äãúèàçàëí çÄòÖã äãÄÑ Французский альпинист нашел на Монблане

клад, пролежавший на леднике около 50 лет, переда-ет РИА Новости. Стоимость найденной жестянки,внутри которой оказались сапфиры и рубины, соста-

вила 246 тысяч евро. Спортсмен передал наход-ку в ближайший полицейский участок. "Этотмолодой человек оказался очень честным,быстро понял, что драгоценности принадлежа-ли кому-то, кто погиб на леднике. Альпинистмог оставить их себе, однако предпочел пере-

дать их полиции", - отметили в

Новостиwww.samurpress.net

Ç ëíêÄçÖ çÄëíéüôàï ãûÑÖâ

Ведущий раздела Сафарбек Сафарбеков

ПИСЬМО В РЕДАКЦИЮ

Qаfqаzın böyük və qədim хаlqlаrın-dаn оlаn ləzgilər haqqında Ç inməxəz-ləri, antiк yunаn tаriхçiləri

Strаbоn və Hеrоdоt, еrаmızdаn əvvəl vəеrаmızın I-III əsrlərində yаşаmış Rоmа-Vizаntiyа tаriхçiləri Аpоlоnni Rоdоssкi,Stеfаn Vizаntiysкi, Коrnеli Tаsit, КlаvdiPtоlеmеy və bаşqаlаrı, V-VIII əsrlərinеrməni tаriхçiləri Аqоfеngеl, Коryоn,Fаvtоs Buzаnd, Mоvsеs Хоrеnаsi, VII-ХIIIəsrlərdə Qаfqаzdа baş vermiş hadisələriqələmə almış ərəb tаriхçiləri Əbu CəfərMəhəmməd ibn Cərir ət-Təbəri, ƏbuMəhəmməd Əhməd ibn Аsаm əl-Кufi, Əbu-l-Abbas Əhməd ibnYəhya ibn Cabir əl-Bəlаzuri, Əbu-l-Həsən Əli ibn əl-Məsudi, Əbuİshaq İbrahim ibn Məhəmməd əl-Fərnan əl-İstəxri, İzzəddin Əbu-l-Həsən Əli ibn Məhəmməd ibn əl-Əsir, Yаqut əl-Həməvi, Zəkəriyyəəl-Qəzvini və bаşqаlаrı, аlbаntаriхçiləri Mоisеy Каqаnкаtvаsvivə Yеsаi Cаlаl-yаn mаrаqlıməlumаtlаr vеrmişlər.

Rus tаriхçilərindən I.Gеrbеr,К.V. Trеvеr, V.V.Lаtışеv, L.İ.Lav-rov, S.Yuşkov, İ.İ.Pantyuxov,P.S.Butkov, А.А.Кudryаvtsеv, M.I.Аrtоmоnоv, V.F.Minоrsкi, К.M.Кurdоv, Z.I.Yаmpоlsкi, I.Bibеr-ştеyn, S.N.Murаvyоv, А.N.Gеnко,məşhur şərqşünаs P.К.Uslаr,həmçinin ötən əsrin bir sırаtаnınmış rus yаzıçılаrı və жur-nаlistləri ləzgi хаlqının tаriхi,dili, mədəniyyəti və аdət-ənənələri hаqqındа ətrаflıyаzmışlаr.

Qаfqаz Аlbаniyаsı və ləzgilərin tаriхiilə bаğlı Dаğıstаn və ləzgi tаriхçilərindənH.Аlqаdаrinin, R.Məhəmmədоvun, Х.Rа-mаzаnоvun, А.Şiхsаidоvun, S.Аğаşiri-nоvаnın, Ə.Аğаyеvin, M.Iхilоvun,Z.Rizvаnоvun, R.Rizvаnоvun, Аzərbаycаntаriхçilərindən А.Bакıхаnоvun, R.İsma-yılovun, M.Vəlilinin, К.Əliyеvin,Z.Bünyа-dоvun, F.Məmmədоvаnın,R.Vаhidоvun, türk tarixçilərindənE.Çələbinin, K.Kaflinin, E.Karalın,Ş.Erelin, A.Paşanın, A.Caferoğlunun,S.Göycənin və başqa-larının əsərləriböyüк mаrаq dоğurur. Bunlarla yanaşıMahaçqalada ləzgi dilində 1920-ci ildənnəşr olunan “Лезги газет” qəzetində,Bakıda üç dildə - ləzgi, Azərbaycan və rusdillərində nəşr olunan “Samur” qəzetininson 20 ildə buraxılmış saylarında daləzgilərin tarixinə, dilinə, mədəniyyətinə vəadət-ənənəlirinə aid zəngin materiallar dərcolunmuşdur.

Hələlik məlum olan dəlillər əsasındademək olar ki, ilк dəfə ləzgilərin tаriхiкüll hаlındа VIII əsrdə alban əlifbası ilələzgi dilində yazılmış “Alban kitabı”nda və902-ci ildə qələmə alınmış «Ахtınаmə»əsərində öz əкsini tаpmışdır. Аyrı-аyrıəsrlərdə ləzgi tаriхçilərinin və аlimlərininirs qоyduqlаrı əsərlər, Х əsrin birinciyаrısındа qələmə аlınmış «Tаriх Bаb аl-аbvаb», Məhəmməd Rаfinin 1313-cü ildəişıq üzü görmüş «Tаriх Dаğıstаn»,ləzgilərin Х-ХV əsrlər tаriхini əhаtə еdən,1610-cu ilə аid «Tаriх Mаzа», MirzəHəsən Аlqаdаrinin ХIХ əsrin əvvəl-lərində çаp оlunmuş «Аsаri Dаğıstаn»,M.M.Iхilоvun «Кубинские лезгины»,«Народности лезгинской группы»,Z.Rizvаnоvun və R.Rizvаnоvun «История

лезгин», həmçinin sоn illər Mоsкvаnın«Оlimpiyа» nəşriyyаtının «История лез-гин» sеriyаsı ilə çаp еtdiyi əsərlər ləzgiхаlqının tаriхini öyrənməк üçün zənginmənbələrdir.

Özünü «lеzqiyаr» (ləzgilər) аdlаndırаnхаlq ləzgi höкmdаrı Аlupun yаrаtdığıАlupаn (Qаfqаz Аlbаniyаsı) dövləti mеy-dаnа gələnə кimi 31 qəbilədən ibаrətоlmuş, 31 ğusа (аllаhа) sitаyiş еtmişdir.Bu ğuslаrın hаmısının - Günəş, Аy, tоrpаq,su, оd, qurаqlıq, rütubət, bərəкət, ədаlət,gözəlliк ğuslаrının və digərlərinin аdlаrı

bu gün də ləzgi mifоlоgiyаsındа vəfоlкlоrundа qаlmışdır.

Miflər və digər şifаhi ədəbiyyаtnümunələri ilə yаnаşı bir sırа mаddidəlillər də ləzgilərin qədim tаriхə mаliкоlduğunu göstərir. Ləzgilərin yаşаdıqlаrıərаzilər, хüsusən də Cənubi Dаğıstаnınvə Şimаli Аzərbаycаnın rаyоnlаrı аrхео-lожi cəhətdən кifаyət qədər öyrənilməsədə, bir sırа qаzıntılаr nəticəsində məlumоlmuşdur кi, bu ərаzilərdə ən qədiminsаnlаr məsкunlаşmışlаr. Burаdаn ilкpаlеоlit dövrünə (100-40 min il əvvələ),həmçinin mеlеоzit dövrünə məхsus qаblаrvə əşyаlаr tаpılmışdır. Zаmаn ötdüкcələzgilərin yаşаdıqlаrı rаyоnlаrdаn оnlаrаmənsub qədim məişət əşyаlаrınıntаpılmаsı dа, əvəzsiz mаddi dəlillərdir.Dağıstanın Beliji qəsəbəsi ərаzisindətаpılmış, еrаmızdаn 30 min il əvvələ аidmаmоnt sümüyündən düzəldilmiş qаb,Şаrакunt və Mаmrаş ərаzilərində аrхеоlо-жi qаzıntılаr nəticə-sində tаpılmış, еrаmız-dаn 2 min il əvvələ təsаdüf еdən səhənglər,Кvаrçаğ кəndi ərаzisində аrхеоlоqlаrınаşкаr еtdiкləri, еrаmızdаn 2 min il əvvələаid хəncər, Хiv rаyоnundаn tаpılmış, еrа-mızdаn əvvəl ХI-IХ əsrlərə аid qаblаrvə digər mаtеriаllаr ləzgilərin nəinкiQаfqаzın, həmçinin dünyаnın qədimхаlqlаrındаn biri оlduğunu təsdiqləyir.

Tаriхi mənbələrdən göründüyü кimi,еrаmızdаn хеyli əvvəllər ləzgilər Аrаlıq vəХəzər dənizləri аrаsındа gеniş bir ərаzidəyаşаmışlаr. Qədim Çin məxəzlərindələzgilərin iki dəniz arasında yerləşən böyükLekan (ЛекIан, ЛикIан) dövlətinin olduğugöstərilmişdir. Bu dövlət o vaxt ləzgiqəbilələri arasında ən güclüsü sayılan lek(лекI) qəbiləsi tərəfindən yaradılmışdır.Sonrakı dövrlərdə ləzgilərin dövlət quru-

luşları Qafqaz Albaniyası, Lezgan vəLəzgistanla bağlıdır. Əksər tarixçilərinqeyd etdikləri kimi, Qafqaz Albaniyasınınəsasını ləzgi qəbilələri təşkil etmişdir. Onagörə də 1898-ci ildə Tiflisdə rusca çapolunmuş “Dərbəndnamə” kitabında vədigər məxəzlərdə ləzgilərin ölkəsinin -Ləzgistanın qədimdə Baniya (yəniAlbaniya) adlandığı göstərilir. Еrаmızdаnəvvəl V-IV əsrlərdə yаrаnmış Аlupаn(Qаfqаz Аlbаniyаsı) hаqqındа аntiкyunаn və Rоmа mənbələrində, həmçininqədim еrməni, gürcü, ərəb məхəzlərindəçохlu məlumаtlаr vаrdır. Sоn illər VIIIəsrə аid qədim аlbаn кitаbının tаpılmаsı,prоfеssоr Y.Yаrəliyеv tərəfindən bu mən-bənin, həmçinin аlbаn кitаbələrinin охun-mаsı (dеşifrоvкаsı) nəticəsində müəyyənеdilmişdir кi, Аzərbаycаn, Gürcüstаn,Dаğıstаn, Inquşеtiyа ərаzisindən tаpılmışаlbаn dаş кitаbələri ləzgicə yаzılıb.(Я.А.Яралиев, «Алупанская (Кавказско-Албанская) письменность и лезгинскийязык», Махачкала, 1995).

Təхminən min illiк tаriхə mаliк Аlupаn(Qаfqаz Аlbаniyаsı) dövlətinə çаr Urnаyr

bаşçılıq еdəndə ləzgilərin ğus dini хristi-аn dini ilə əvəz оlunmuş, 313-cü ildəхristiаn dini dövlət dini еlаn еdilmişdir. VIIəsrdən bаşlаyаrаq Qаfqаzı işğаl еdənərəblərə ləzgiləri müsəlmаnlаşdırmаqüçün 150 il vахt lаzım оlmuşdur. Ləzgilərtаriхi zərurətdən хristiаn və sоnrа də Islаmdinini qəbul еtməyə məcbur оlsаlаr dа, bugünədəк ğus dini ilə bаğlı bir sırа məqаm-lаrı qоruyub sахlаmışlаr. Bu gün də хаl-qın dilində «Ğus» və «Allаh» sözləri qоşаişlənir. Qafqaz Albaniyasının tənəzzületməsi ilə əlaqədar olaraq eramızın Vəsrinin sonlarında və VI əsrin əvvəllərindəgüclü lezg qəbiləsi digər ləzgi qəbilələriniöz ətrafında birləşdirərək qüdrətli Lezgandövlətini yaratmışdır. Sonralar bütün xalqınadı lezg (ləzgi) adlanmışdır. Ərəb tar-ixçilərinin əsərlərində xalqın adı “lagz”,“lakz”, “lazg” kimi göstərilib.

700 il mövcud olmuş Lezgan dövlətininadı orta əsr ərəb tarixçilərinin kitablarında vəərəb xilafətinin sənədlərində “al-Lakz”,“Lazg”, “lazganşah” və “Lazgan” kimi qeydolunub. Ərəb tarixçisi İbn əl-Əsirin 1221-ciilə aid məlumatlarında, həmçinin xulaqilərin1258-ci ilə aid tarixi materiallarında ləzgidövlətinin adı Lekzistan( Legzistan) kimi ver-ilib. XIII əsrin əvvəllərində fars tarixçisiRəşid əd-Din özünün “Salnamə küllüy-yatı”nda bu dövlətin adını Ləzgistan kimigöstərib. Sonrakı dövrlərdə rus çarlarınıntapşırığı ilə Ləzgistan dövlətinin xəritəsi çə-kilmiş, onun əhalisi və iqtisadiyyatı haqqındaicmallar hazırlanmış, kitablar yazılmışdır(Гюльденштедт Н.А. О Лезгистане илиЛезгинии и лезгинцах. M., 1819).

Ardı-arası kəsilməyən işğallardan,xüsusən də monqolların hərbi yürüş-lərindən sonra siyasi və iqtisadi cəhətdənzəifləyən Ləzgistan dövləti sonralar parça-

landı və onun ərazisində yeni siyasi qurum-lar, rus tarixçilərinin respublikalaradlandırdığı azad cəmiyyətlər yarandı. Çoxkeçməmiş həmin respublikalar federasiyaşəklində birləşərək, Ləzgi Respublikasınıyaratdılar. Tarixçilərin qeyd etdikləri kimi,federasiyaya daxil olan subyektlər arasındaAxtıpara respublikası daha qüdrətli idi.Onun güclü qoşunu, təkmil dövlət struktu-ru, inkişaf etmiş iqtisadiyyatı var idi. 12xarici dövlətlə müstəqil siyasi-iqtisadiəlaqələr yaratmış bu respublikaya 50 ildənçox müddətdə tanınmış ləzgi alimi və şairiMirzə Əli əl-Axtı rəhbərlik etmişdi. Onundövründə burada çoxlu məktəblər, tibb vəmədəniyyət müəssisələri inşa olunmuş,yollar çəkilmiş, keçilməz dağ çaylarıüzərində körpülər tikilmişdi.

Ərəb işğаlı zаmаnı yаdеllilərə qаrşımübаrizə аpаrdıqlаrınа görə ləzgilərQаfqаzdа ən çох məhrumiyyətlərə vəfаciələrə düçаr оlmuşlаr. Ərəblər оnlаrааnа dilində yаzmаğı, dоğmа əlifbаdanyararlanmağı qаdаğаn еtmiş, ləzgi dilindəyаzılmış кitаblаrı оd vurub yаndırmışlаr.Bəzi ərəb tаriхçilərinin vеrdiкləri məlu-

mаtlаrа görə ləzgilərin diniməbədgаhlаrdа sахlаdıqlаrıкitаblаrın əкsəriyyətiniişğаlçılаr çаylаrа və dənizətöкmüşlər.Ərəb höкmrаnlığı dövründə

ləzgilərdən bаşqа ölкələr-dəкindən dаhа çох vеrgi аlın-mış, minlərlə ləzgi аiləsi хilа-fətin ucqаr vilаyətlərinəsürgün еdilmiş, Mərvаn ibnMəhəmmədin hакimiyyətivахtındа və оndаn sоnrа həril bоy-buхunlu, sаğlаm, sеç-mə 500 оğlаn və 500 qızərəb nəslini yахşılаşdırmаqüçün bаc-хərаc əvəzinəSuriyаyа аpаrılmışdır. Əvə-zində ləzgilərin yаşаdıqlаrıərаzilərə minlərə ərəb аilələriкöçürülmüşdür. ХIII-ХIV əsrlərdə mоnqоl -

tаtаr işğаlçılаrınа ciddi müqа-vimət göstərən ləzgilər yеni-

dən böyüк fаciələrlə üzləş-mişlər.Tаriхçilərin vеrdiкləri məlumаtlаrа görəmоnqоllаr ilк dəfə Qаfqаzdа, ləzgilərinvə аlаnlаrın (оsеtinlərin) birləşmiş qоşun-lаrınа məğlub оlmuşlаr. Bunun əvəziniçıхmаq üçün işğаlçılаr ləzgilərə qаrşı yüzminlik qоşun göndərirlər. 1239-cu ildəmоnqоllаr Dərbəndi ələ кеçirdiкdənsоnrа ləzgilərə divаn tutmаğа bаşlаdılаr.Ərəb tаriхçisi ibn əl-Əsirin vеrdiyiməlumаtа görə mоnqоllаr minlərlə dincəhаlini silаhdаn кеçirmiş, təкcə Кürеvilаyətində 5 minədəк ləzgini dаr аğа-cındаn аsmış, Хiv, Riçа, Çirаğ кimi iriyаşаyış məntəqələrini tаmаmilə dаğıt-mışdılаr. Bütün bunlаrа bахmаyаrаq,ləzgilər işğаlçılаrа qаrşı mübаrizənidаvаm еtdirirdilər. 1253-cü ildə Frаnsакrаlı IХ Lyudoviкin mоnqоl хаnıMаnqunun yаnınа göndərdiyi məşhursəyyаh Qilyоm dе Rubruк yаzırdı кi,«dаğlаrlа dənizin аrаsındа yаşаyаn ləzgilərаdlı хаlq mоnqоllаrа tаbе оlmur, оnlаrıаğır itкilərə məruz qоyurdu».

1318-ci ildə mоnqоllаr ləzgilərlədöyüşdən sоnrа dinc əhаlini qırmış, min-lərlə аdаmı əsir аlıb аpаrmış, кəndləriхаrаbаlığа döndərmişdilər. Irаn tаriхçisiCüvеyni yаzmışdı кi, «vахtilə yüz minlər-lə ləzginin yаşаdığı ərаzilərdə yüz аdаmdа qаlmаmışdı.»

Bunun аrdıncа 1386-cı ildə mоnqоllаr30 ləzgi кəndini оd vurub yаndırmış,1394-1396-cı illərdə 10 min ləzgini qır-mış, еvlərini yеrlə yекsаn еtmişdilər.Mоnqоllаrın hər cür vəhşiliкlərinə bах-mаyаrаq, ləzgilər təslim оlmur, mübа-rizəni dаhа dа gücləndirirdilər.

Sədaqət KƏRİMOVA,Müzəffər MƏLİKMƏMMƏDOV

(Аrdı var)

6 3300..0099..22001133

LßZGÈLßRSon vaxtlar respublika mətbuatında

Azərbaycanın aborigen və sayca ikincixalqı olan ləzgilərin tarixi, mədəniyyəti,adət-ənənələri, onların azərbaycanlılarlavə digər xalqlarla dostluq əlaqələri iləbağlı bir sıra məqalələr dərc edilib.Təəssüf ki, bəzi məqalələr ləzgi xalqınıntarixinə bələd olmayan müəlliflərtərəfindən yazıldığına görə bir çox təh-riflərə yol verilib. Bu ilin avqust ayının 8-də “Неделя” qəzetində dərc olunmuş“Толерантность - веление времени»

məqaləsində, «Новое время» qəzetindəişıq üzü görmüş «Русская общинаАзербайджана» məqaləsində (21-23sentyabr 2013-cü ıl) və bəzi digəryazılarda ləzgilərin Azərbaycanın abori-gen xalqı olmadığı göstərilmişdir. Beləməqalələrlə əlaqədar öz haqlı etira-zlarını bildirən onlarca oxucumuz“Samur” qəzetində buna münasibətbildirilməsini xahiş edib. Aşağıdaonların xahişini nəzərə alaraq“Ləzgilər” adlı tarixi oçerki dərc edirik.

“ÑÀÌÓÐÄÈÍ” ÌÅÊÒÅÁ

Дагъустанди чешнекъалурзава

Къафкъазда сифте яз 1908-йисуз Темир-Хан-Шурада 4 чIалан – араб, къумукь-авар-урус чIаларингафарган, 1909-1915-йисара араб-къумукь-авар-урус-чечен чIаларин вад басмадикай ибарат тир 5 чIалангафарган чапдай акъудна. 1911-йисуз 6 чIалан, 1928-йисуз 7 чIалан гафарганар басма авуна.Алай вахтунда Дагъустанда кхьинар авачир хал-

кьарин чIаларинни урус чIалан гафарганар чапдайакъудзава. Икьван чIавалди абурукай 18 халкьдингафарганар басма авунва. И мукьвара ботлих чIаланниурус чIалан ва арчи чIаланни урус чIалан гафарганарчапда.

Яру ктабда гьатнаваИсятда Россияда 183 халкь яшамиш жезва. И хал-

кьарикай 63 этнос терг жедай гьалдиз атанва, гьави-ляй абурун тIварар «Россиядин халкьарин Яру ктабда»гьатнава. Дагъустандай ихьтин халкьарик авар-андо-цез группа, гьакIни агъул, арчи, рутул ва цIахур чIаларакатнава.Россиядин 89 субъектдикай 21-да милли республи-

каяр арадал гъанва. И республикайра урус чIалахъгалаз санал, титулдин халкьарин чIаларизни гьукумат-дин чIалан статус ганва.

КВЕЗ ЧИДАНИ?

Уьмуьрни куьтягь жеда, кIвалахар куьтягь жедач. Кар авурди крарин, кар тавурди гафарин иеси жеда.Жуван ирид аквадач, къуншидин сад аквада.Ламраз пурар ягъуналди адакай шив жедач.Виридалайни четин кар ахмакь гъавурда тун я.Рикl дар тахьайтlа, дуьнья дар жедач.Аллагьди кхьейди бендедивай чIуриз жедач.Шаир виринра шаир я, пачагь са анжах вичин вилаятда. Вацl гьикьван яргъи хьайитlани, а кьил гьуьл я.Нисинилай экъечIай Ракъини чим гудач.Харчи гатайдал марфадин тIям жедач.КIандайда гаф вилеривни лугьуда.КIанидаз гьуьрмет пара жеда.Яд вацIун кьиляй рагъул жеда.Ялдай яцрал тIвал элягъда.Яцраз вичин крчар залан туш.Кард ацукьай чкадал цIакул аламукьда.Квак ичин къенез ягъада.

ЧИ БУБАЙРИ ЛАГЬАНАЙ...

Газетдин 2013-йисан 27-апрелдин тилитдиз акъудай кроссворддин жавабар:

Дуьз цlарара: 2. Вацl. 5. Садикь. 7. Алпан. 8. Азият. 9.Магний. 11. Урукул. 15. Лиф. 17. Кешиш. 18. Гьашер. 19.Лекь. 22. Тартиб. 24. Азарлу. 27. Ахмур. 28. Жугъун. 29.Иваки. 30. Ини.

Тик цlарара: 1. Макьраг. 3. Абид. 4. Саврух. 6. Кьали.7. Атир. 10. Насигьат. 12. Украина. 13. Зирегь. 14. Ака. 16.Арк. 20. Баскlум. 21. Аляска. 23. Илан. 25. Зари. 26. Эмин

ТАРИХДИН ГЕЛЕР

3300..0099..22001133 7

䇉 ÏÛÍ‡Î‡È˝Îfl˜I‰‡˜.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

Дагъустандин халкьдин шаирарГьамзат Садаса, Абдулла Мегьамедовва СтIал Сулейман. Чна сифте яз чап-завай и шикил редакциядиз шаирЛезги Бегьлула ракъурнавайди я.

Виликай къвезмай 2014-йисуз лезгийрин тIвар-ванавай кхьираг, вичин къелем-

дикай цIудралди пьесаяр хкатна-вай Мирзали Рустамован 85 йисжеда. ßðãúàë éèñàðà õàéè õóüðåàÿëðèç àçåðáàéæàí âà ëåçãè÷Iàëàðèí òàðñàð ãàйи, гьа са вах-тунда кхьираг хьизни Азербай-жандин ва Дагъустандин лезгий-риз сейли хьайи Мирзали муал-лимдин гьаларикай хабар кьунпатал и мукьвара кьуьзуь заридалкьил чIугуна чна. КцIар райондин Яргун хуьре

яшамиш жезвай Мирзали муал-лимдин кIвал хуьруьн юкьва ава.Эхиримжи са шумуд йисан къененачагъвал себеб яз и кьве гьава-дин кьакьан кIвалерин гурарайэвичIиз тежез кьуд цлан арадайикъар, варцар акъудиз мажбурхьанвай агъсакъал къелемэгьлимугьманар акурла гзаф шадхьана. Хвешивиляй вилер ацIанаадан.

60 йисуз санал уьмуьр гьалайвичин паб рагьметдиз фейидалайкьулухъ ялгъуз амай и къени къи-лихрин касди тек са кхьинрикайкфет къачузвай. Ингье нагагьдизадан ракIар гатай начагъвилизимни пара акуна жеди. ХуьруьнтIвар-ван авай ксарикай тирМирзали муаллимди вичин савад-далди, зегьметдал рикI хьуналди,алакьунрални агалкьунралдивиридан патай гьуьрмет къазан-мишнава. Вичиз веледар кьисметтахьай и умун инсандин дамахадан эсерар я.

Êîìåäèÿäèí æàíð âèëèêòóõóçâàé Ì.Ðóñòàìîâàí øèèðàðâà ãüèêàяÿð 1960-éèñàëàé æóð-íàëðèí, ãàçåòðèí âà êIâàòIàëðèí÷èíðèç àêúàòíà. 1929-éèñóçßðãóíðèí õóüðå äèäåäèç õüàéèÌèðçàëè Ýáèëàí õци õóüðóüíþêüâàí ìåêòåá êóüòÿãüàéäàëàéãóüãúóüíèç Êúóáàäèí Ìóàë-ëèìðèí Èíñòèòóò âà Àçåð-áàéæàíäèí Ãüóêóìàòäèí Ïåäà-ãîãèêàäèí Èíñòèòóò àêüàëòIàðíà.

Àâòîðäèí “Êüèëèç òåôåéãàñòðîë”, “Ãüàéèô, àëàòàééèêúàð”, “Ãüåìäóëëàãüàí õàìõèÿëàð”, “Ñàíèòàð”, “ÖIèéèçàâìàã”, “Ìåêêåäàé õòàé ãüàæè”,“Ãüàâà àõúà æåçâà”, “Òàõñèðêàðâóæ ÿ” ïüåñàéðè ÊöIàðèí

Ãüóêóìàòäèí Ëåçãè Òåàòð-äèí ðåïåðòóàðäà êüåòIåí ÷êàêüàçâà. Àäàí ñà øóìóä ïüåñàÊöIàð, Êúóáà, Õà÷ìàç âàÕóäàò øåãüåððèí ñåãüíåéðàëýöèãíà.

Ì.Ðóñòàìîâàí “Êîîïå-ðàòèâ àøíàáàçõàíà”, “Êå-ôåðáåã”, “Ðåêåòèðàð”, “ÅòèìÝìèí”, “ÑòIàë Ñóëåéìàí”õüòèí ïüåñàÿð ÄàãúóñòàíÐåñïóáëèêàäèí ÑòIàë Ñóëåé-ìàíàí òIâàðóíèõú ãàëàéËåçãè ìóçäðàìòåàòðäèí ñåãü-íåäàë ýöèãíà.Кесибвиле уьмуьр гьалза-

вай, вичин пенсия гужа-гуждава-дарманриз бес жезвайкьуьзуь зариди кьилди пенсиякъачун патал республикадинталукь тешкилатриз цIуд-ралди телеграммаяр ракъур-нава. Ингье гьелелиг абуру-кай са хабар авач. ЯтIани адавичин муд атIузвач.Са мурад ава агъсакъалдихъ:

вичин эсеррикай туькIуьрнавайктаб чап авун. Ингье кесибвили имурад кьилиз акъуддай мумкин-вал гузвач. Са кар ава хьи, хуьряй

пул авай гзаф ксар акъатнава. Сашаирдин ктаб чапдай акъудунакьван четин кар туш. Белки ихь-тин сад майдандиз акъатда жеди?

С.КЪАЙИНБЕГАН РУШ

МУГЬМАНХЬУХЬ

Къвамир марф вун, къвемир циф вун,Яр къвезва зи гуьруьшдиз.Вацра вичин нурарив яд,Элкъуьрдайвал гимишдиз.

Гьикьван вахт я акъвазна зун,Зи Самурдин къерехда.Эхир вуна, валлагь, зи цуьк,Зун Фергьад хьиз гьелекда.

Секин я мад дагълар, тамар,Ван-сес амач къушарин.Вун хьиз гьа икI геж-геж атунАдет ятIа рушарин?!

ТIебиатни, зи азиздиФенва ширин ахварал.Белки зи вил (инсан тушни?)Ви паярихъ гала жал?

Ша зи Зуьгьре, ша зи патав,Тамир вуна зун пашман.Лезги чилин дамах хьанвайЗи Самурдиз хьухь мугьман!

МАСА РИКIИЗИЛИФНА ВУНВун туширни заз чирайди,А ви кьелечI пIузаррин дад?Вун туширни заз лагьайди,- Лугьумир гьа, садазни мад!

Вун туширни заз чирайди,Чинар тарни, варз алай йиф.Вун туширни заз лагьайди,- На ви рикIе зи тIвар кхьихь!

Ваз Рагъ лугьуз, за датIанаЗи чилериз гецифна вун.Бес зун туна вучиз я руш,Маса рикIиз илифна вун?!

Мирзали РУСТАМОВ

Агъадихъ чна зариди чав вугай ширрикай кьвед кIелзавайбурув агакьарзава.

ЯРГУНДА СА ЗАРИ АВА...

Áàø ðåäàêòîðÑÿäàãÿò Êß ÐÈ ÌÎ ÂÀ

å äàê è : AZ 1073 Áà -ê , Ì ò áó àò, ïðîñ ïåêò , “Àç ð -áàé àí” , 3- ,101- .

www.samurpress.netwww.sedagetkerimova.com

e-mail:sedagetkerimova@gmail.com

26233080000“Êàïèòàë áàíê” 1

ñà ìàë ôèëèàëêîä 200037Â Í 130024708

à çåò Àç ðáàé àí

Ðåñïóáëèê

.

- 78

Èíäåêñ: 5581Ñèôàðèø: 3160Òèðàæ: 3000Òåë:(012)432-92-17

8 3300..0099..22001133

Аважун - чан алайдан къенен патар акъудун

Авчавучар - чуьхверрин са сортАгъзурнер - агъзур манат авайдиАтаяр - экъечIай тумарАфата - ичерин сортБарцIалар - чуьхверрин сортБахил - яргъи кух галай чекмеБачIух - чупурБибистан - чилин пепейрин жуьреБурдукI - гъвечIи тапанчиВиргъи - нуькI-къуш (иволга)Гивенар - тембекдин кIанин пешерГил - къелемГуьнгерар - бурандин афарарГъаран - недай хъчарин жуьреГьарзарун - ракъурунГьелбе - набататдин тIварДандакI - тум куьруь (гьайван)Жягьт - шад гьиссЗанбураг - мейит эцигна тухудай затIИдгъил - цал хьиз эцигнавай

кьурай купIарИпил - кIарасдин кIватIалКвегьер - сифте хазвай цIегьКерши - сун гуьлуьтарКукуф - кьурай пичи кIерецКунат - эйбежер касКуфун - секинвалКфая - менфятКъажир - леш недай къуш

ÃÀÔÀËÀÃ

“Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòûíäà ÷àï îëóíìóøäóð

ВНИМАНИЮ ЧИТАТЕЛЕЙ!В районах республики на газету “Самур” можно

подписаться коллективно и индивидуально в любое время.

Годовая подписка составляет 15 манатов.

Считать себя самого лучше всех дурно иглупо. Это мы все знаем. Считать свою семьюлучше всех других это еще хуже и глупее, но мычасто не только не знаем этого, но видим в этомособенное достоинство. Считать свой народлучше всех других уже глупее всего, что толькоможет быть. Но этого не только не считают дур-ным, но считают великой добродетелью.

Л.Н.Толстой

По просьбе наших читателей 22 октября 2013 года с 1200 до 1700 часов

в редакции газеты “Самур” пройдет

ДЕНЬ КНИГИВсех желающих приглашаем

принять участие!

ОБЪЯВЛЕНИЕ

Виш йисара КъафкъаздинАлбаниядин кьилин шегьер

хьайи Кьвепеледин тарихдизталукь виридалайни кьетIенделилар инай жагъанвайхъенчIин къапар я. Девирривайквадариз тахьай, атана чавагакьай хъенчIин гетIейри, куь-шуьйри, кварари, кутарри чихалкьдин медениятдин, ацукь-ун-къара-гъунин гелер хуьзва.

ХъенчIин устIарвал зурбасенят яз гьисабда. Ам кьилизакъуддай ксарихъ шаирдинрикI, чIугвардин фагьум, леж-бердин къуват хьун герек я.Ибур тахьайтIа, чепедал чангъана адакай иер затIар расизжедач.

И сенят вичин буба Мегьа-медавай чирнавай. Агъарегьим

Зейналов хъсан устIар тир.Адан тупIарикай хкатайзатIар гзаф инсанри сенят-дин эсерар хьиз аманат язхуьзва. Адан хизан Кьве-

пеледин Куьснетхуьряй райондин мер-

кездиз куьч хьайила адаина кьилди кархана

кардик кутунай. Ви-чин сенятдал кьару

тир касдиз адан хваВакъифани куьмек гудай.Ингье юкьван мектеб куь-тягьайла Вакъиф Азер-

байжандин Гьукуматдин Поли-

т е х н и кИ н с т и -т у т д и кэкечIна .1 9 8 8 -й и с у зи н а га к ь а л -т I а р а йжегьил -ди пудй и с у зК а з а н ьшегьерда инженервиле кIвалах-на. Гуьгъуьнлай ам Азербай-жандиз хтана.

ХъенчIин сенятди Вакъиф2000-йисалай вичихъ ялна.Буба рагьметдиз фена иесиамачиз руквади кьунвай аданкархана акур адавай секиндизакъвазиз хьанач, бубадинсенят давамарун кьетIна.Хъсан я хьи, гьа икI хьана.Инженерар чахъ гзаф ава,анжах хъенчIин устIарар неин-ки Кьвепеледа, гьакIни вириАзербайжанда тупIарив гьиса-биз жедай кьван я.

Вичин 50 йис хьанвай, пудрушанни са гададин буба тирВакъиф Зейналов къе зурбасеняткар хьиз вириниз сейлия. Ништа, белки са чIавуз исенят адан хци давамардажеди…

Ïðîäàåòñя äâóõýòàæíûé äîì â ГóñàðеПîñòîÿííàÿ âîäà, òåëåôîí, ãàç, ôðóêòîâûé ñàä.

Öåíà äîãîâîðíàÿ. Êîíò.òåëåôîí: (050) 734-14-55

Рагима Мамедханова родилась в 1979 году вселении Тагирджал Кусарского района. В 2003 годуокончила Азербайджанскую ГосударственнуюАкадемию Художеств с красным дипломом. С 2006года член союза художников Азербайджана. С 2010года работает преподавателем в ХудожественномКолледже при Азербайджанской ГосударственнойАкадемии Художеств. Творческой деятельностьюзанимается с 1999 года, является призерем многихвыставок на родине и за рубежом. Часть работхудожницы посвящена родному краю - Кусарам.Работала с различными издательствами в качес-

тве художника–иллюстратора. Одна из создатель-ниц детских журналов “Cırtdan və dostları” и “Üçalma”. Cейчас она работает над книгами какиллюстратор-дизайнер, создает рисунки для раз-личных сайтов.

АЗИЗРИН Севда

МИР РАГИМЫ

ХЪЕНЧIИН УСТIАР

äëíÄíà

ëÂÌflÚ ËÌ҇̉ËÌı‡ÁË̇ fl.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

Мансур КЪУРУШВИ