-.-'--.>:STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARDHOFWEG 13 3274 BK HEINENOORD

Hof van Assendelft:Hofweg 13, 3274 BK Helnenoord. Telefoon 01862 - 1535.Geopend dinsdag t/m zaterdag 14.00 - 17.00 uurZaterdag bovendien 10.00 - 12.00 uur. Groepen op afspraak.Oost-Leeuwenstein:Dorpsstraat 13, 3274 BK Heinenoord.Geopend zaterdag 10.00 - 12.00 uur en 14.00 - 17.00 uurAlgemeen stichtingsbestuur Streekmuseum:

f

SEPTEMBER 1987STICHTING

VRIENDENKRING VAN HET STREEKMUSEUM HOEKSCHE WAARD(ingeschreven K.v.K. Dordrecht nr. S 119934)

Redactie en secretariaat:HofWeg 13, 3274 sr. Heinenoord. Giro 38.70.852.Contributie: Mintmaal f 10,-- per persoon/jaar.Redactie:Drs. W. Blok.J. Gerretse • •A. Mallegrom ••P.J. Pot ••••K.H. van der Ree •••W. Reedijk ••••••

. . . 01670 - 63083• • 01862 - 2293. • 01856 - 1160

• 01853 - 141101865 - 362201865 - 1323

. . . . . . . .

. .. . . .

Ii

Giro 52.77.13.. • 01862 - 2010

• •• 01869 - 1392• 01670 - 63083

01860 - 14282

Secretariaa~: Hof van Assendelft.conservator- • Drs. J .E. de Rooy •Voorzitter • B. KolbachSecretaris • Drs. W. Blok ••••Penningmeester A. de Wilde • . • •

-1-

Vriendendag op 3 Oktober 1987

U wordt tussen 09.30 en 10.00 verwacht in het, naasthet Hof van Assendelft gelegen, H.C.Andersenhuis. Nahet dr~nken van een kop koffie heeft U tot kwart overelf tiJd om het eerste deel van een puzzeltocht doorhet Streekmuseum op te lossen. Om kwart over elf zal~e heer Kolbach, onze nieuwe voorzitter van het.:.:>treekmuse1.lm,in het H.C.Andersenhuis een"opening:,woord spreken en tevens een praatje houdenover ziJn hobby: folklore en ijsvermaak.Rond~het mi~daguur wordt een broodmaaltijd aangeboden.Na aLloop hlervan volgt het tweede deel van depuzzeltocht door het museum.

~~("~~ Voor het oplossen hiervan- 1 heeft U de tijd tot kwart

..:r;-- 'i"(~.l... '" voor drie, want dan volgt_, I t~ een op reden van de

•" " 1 Hoekschewaardse"~ , vo Iksdansgroep "De

~ Dr iekusman". Dit optredenzal plaats vinden in deklederdracht van deHoeksche Waard. Tijdens dekoffie-/ theepauze wordt deuitslag van de puzzeltochtbekend gemaakt.Rond 16.30 uur is hetgehele programma afgelopen.

-2-

NIEUWS VAN DE REDACTIEAls echte Hoekschewaarders mogen wij van de afgelopenmaanden van aktiviteiten in het Streekmuseum nietanders zeggen dan "we magge niet klagè". In algemeenNederlands vertaald -nee mensen van de dialectengroep,we zeggen niet algemeen beschaafd Nederlands- betekentdat "het gaat goed". Een behoorlijk aantal bezoekers,en onderzoekers, een nog altijd voortdurende stroomvan aanwinsten voor de zo enorm uitgebreideverzameling. soepele vakantie- spreiding van de vastemedewerkers, wat wil men nog meer?

Toch is er iets waar Uw redacti~ mee zit.

Wat deden we fout?Ligt het aan het programma of de prijS, die de kostenmaar nèt dekt, af is de datum verkeerd gekozen. Wat isnu de werkelijkè reden?Waarvan zult U zich afvragen?Welnu in het vorige bulletin vond U op pagina 3/4 onzeplannen voor een nieuwe vriendendag. Terwijl wijdachten dat het programma voor elk wat wil~ bood kwamU kennelijk tot andere gedachten. Slechts een handvolmensen gaven zich op voor deelname aan deze dag. Beste1200 vrienden. dat kan toch niet. Vriendschapsbandenmoeten worden onderhouden.

0, U bent gewoon vergeten Uw deelname te melden. Wevergeven het U. mits U voor 26 September dèorovermaking van F 27,50 per deelnemer <introduceêstoegestaan) op giro 38.70.852 alsnog' Uw aanmeldingopgeeft. We rekenen op U. -~

-3-

Veel genoegen met dit 44e bulletin.Wat het programma ook weer was? Die vraag 1s simpel tebeantwoorden: het progralIllllais leuk, maar dan ;J21oetUwel allemaal komen. Maar goed, we herhalen het' nog eenkeer:

W.B.

-5-

k~taande uit de initialen ADH (AD aane1en)"Het merk ..,.","" A Y den Hengst, die aonder een figuurt~ i~i;a:er~ komt 27 maal in deeerder werd genoe '. chavenmaker weet ik nogcollectie voor. Van deze ~ 1 1700 geboren zijn enonvoldoende. maar hij moe P m. -kan 1762 begraven zijn. h en van dit merk bekendEr zijn echter gedateerde sc ::; zoon gevonden dietussen 1151 en 1784. Ik he~h~en Cornelis. die in 1746schavenmaker was dan miSSae::16 jaar was. Ik vermoedgeboren werd en in 1762 k <::> de schavenmakerij onderdat een andere schavenma erhetzelfde merk heeft voortgezet.

d beitelmerken die in dezeWanneer ik kijk naar~d e dan springt het dolksymboolschaven gevond~n wOldietn,rk komt ook in andere 18eer direct uit. want meeeuwse schaven voor. n ik een losse beitelBijzonder g€lUkki~ ;a:o;:-st;:bOOl en daarb:1.jdevond ~t daarop e isschian thuis in eeninitiafen WV. Deze hoort m da beittiSlontbreekt.schaafblok van ADH w~~~v:~t ;chaafuerk beitels voorNaast de dolk komen . Ik merk ook gevonden wordt invan IPHB <HB aaneen), v,~ de 2e helft van de 1ge eeuw.schaven van J. Janss€~ in. zakelijke relatie tussenDit zou kunnen wijzen ·opkeen ader onderzocht worden.beide merken. Dit moet ze er n

Twee schaven ZlJn via de beitel gedateerd. Eenbossingschaaf van het merk PD onder een kroon heefteen beitel van W. Schmitt & Co die gedateerd is 1858.Tevens staat op de beitel P. Duesing, waardoor deinitialen van het schaafmerk Zijn verklaard en eeneerder vermoeden van mij wordt bevestigd.Het is nu nog de kunst de vestigingsplaats varr deze P.Duesing te vinden.Er zijn 22 schaven van dit merk in de museumcollectieaanwezig en dit doet vermoeden, dat de schavenmakerijniet ver uf.t de omgeving gezocht moet worden, InRotterdam heb ik hem echter niet kunnen vinden.Het kroontje van dit merk duidt op relatie metAmsterdamse schavenmakers in de Kalverstraat, maar ookin Amsterdam vond ik tot nu toe geen Duesing alsschavenmaker.Misschien beschikte p, Duesing in 1858 al over eenuitgebreid distributienet, zoals ook J. Nooitgedagt inIJlst dat al zeer vroeg moet hebben gehad.

-4- HmOR lSCH ALLERLBI

ijl <nr 43) het beginU hebt in ons bulletin va~ gmeove~'de ~chavencollectiekunnen lezen van een vers avan het Streekmuseum'de resultaten van het onderzoekHet was een deel vadn Sterre uit Leiderdorp heeftdat de heer G. van erverricht in de zomer ;an ~::~ lijkt het me raadzaamOm de draad weer op e ra heriezen alvorens van hetom dat stukje nog eens e ,hier gepubliceerde vervolg kennis te nemen.

1 t z'n verslag o.a. metDe heer Van der Sterre vervo g h nmaker Ary dennadere opmerkingen betreffende sc aveHengst:

De andere gedateerde beitel is van deze J. Nooitgedagt<de enige nog bestaande Nederlandse schavenmakerij).De beitel draagt'het jaartal van de oprichting van ditbedrijf: 1865. De beitel behoort bij een ronderoffelschaaf waarin de -bij Nooitgedagt gebruikelijke-met potlood geplaatste cijfers voorkomen,Op de wig en in het beitelhol staat "16" geschreven.Dit doet vermoeden dat de schaaf wel wat later dan1865 gedateerd moet warden. Ik ga er n.l. vanu:i.t,datdeze getallen betrekking hebben op de man die debeitel en de wig passend in het blok moest plaatsen.Het is dan moeilijk voorstelbaar, dat al in het jaarvan oprichting een persoon via het getal 16 moestworden aangeduid.Men zou ook kunnen denken, dat het jaartal het jaarvan oprichting benadrukken moest. Wanneer dit voorNooitgedagt geldt, zou het ook voor P. Duesing kunnengelden en zou P. Duesing dus in 1858 zijn opgericht.zeven jaar voor Nooitgedagt.

I J

~:. Nooitgedagt-schaaf met het getal "1" bevindt zichook in de collectie van het museum. Het is eenbijzondere. holle schaaf. Bijzonder, omdat ~et profieleen cirkelboog van 90° beslaat. terwijl 60 normaalis. Deze schaaf werd verkocht door Jan Rond in Gouda.Al vaker heb ik gevonden dat een schaaf vanNooitgedagt droogscheuren vertoonde in het kopse houtwanneer er lage nummers in stonden. Ook bij dezeschaaf is dat het geval.

Nog wat oudere merken die in de collectie voorkomenmoeten genoemd worden. Een aantal van deze merkenhebben boven de initialen een figuurtje. Diefiguurtjes zijn dermate klein, dat niet goed te zienis wat voor mansfiguur daarmee wordt bedoeld. Er wordtveel aan de fantasie overgelaten.Het·merk PL onder figuur kan worden toegeschreven aanP. Lagendaal, schavenmaker in de Hoogstraat inRotterdam tot ongeveer 1870. De mansfiguur boven deinitialen doet hier denken aan een man met een grotevis onder de arm. Anderen zien er echter eenengel-figuur in. tHet merk DM onder figuur kan in nog niet verbinden mede naam van een schavenmaker . Het figuurtje doetdenken aan een man, werkend aan een schaafbank.

QB VRAGENRUBRI~K. -7-

Deze periode werden niet veel vragen gesteld uit onzeVriendenkring. Wellicht omdat velen meer en meerpersoonlijk onze verzameling van genealogischegegevens komen raadplegen op de gezellige zaterdagen.Verder Zijn er voor menige onderzoeker de schijnbaaronoplosbare problemen, waar iedereen ou strandt enwaarop ook geen antwoord gegeven kan ~orden zolang ergeen nieuwe aanwijzing ontdekt wordt.Desondanks kan een vraag die niet direct opgelost kanworden toch aanleiding geven tot het totstandkomen vancontacten met anderen die met dezelfde probleemworstelen. Door benadering van twee kanten werd somszodoende de juiste oplossing gevonden.Schr:,om daarom niet Uw vragen in te zenden, er isaltijd een kans, dat er wat uit de bus komt. Ook doenwij een herhaald beroep op onze vriendenschaar om meete werken aan het beantwoorden. Wij zijn er U dankbaarVoor en wellicht heeft U er ook nog baat bij.

An twoorden werden gegeven op de vragen No. 76, 77, 78en 79 en een uitgebreide reactie op vraag 244, dieechter geen direct antwoord opleverde. Toch ookhartelijk dank voor de betoonde welwillendheid.Dan nu de nieuwe vragen:

Het museum heeft een aantal schaven die door detimmerman zelf gemaakt moeten zijn. Hoe mooi v~nafwerking deze ook zijn, toch is het meestal d_reetduidelijk dat het geen schaaf is die gemaakt werd dooreen echte schavenmaker. DikwijlS is er geen beukehoutvoor gebruikt en dan valt het. afWijkende gewicht al opaIs je zo 'n schaaf in de hand neemt.

Soms is ook de vormgeving afwijkens van het geijktepatroon: Zelfs vond ik een paar schaven die een vormhebben die duidelijk laat zien, dat een amateur ietsheeft geprobeerd te maken. Het resultaat was beslistniet altijd een schaaf!

246. Jacob East1aansz. Corporaal, zoon van BastiaanDirks Corporaal en Grietien Corne11s of AaltjeCornelis Blom. Jacob huwt te BleSkensgraaf 21-3-1755met Lijntje Pieters Buyt.Gevraagd: Gegevens. doop en geboorte van Jacob.(ong.-1725)

247. Pieter S1ntemaartenSdijk gedoopt te Strijen5-5-1709, overleden te Numansdorp 7-2-1780 en SijgjeGerrits van Brugge gedoopt te Strijen 11-2-1711,overleden te Numansdorp 19-2-1788.Gevraagd: Huwelijksdatum en plaats.

(A.M,)

-8-246. Cornelis Egberts van der Polder ondertrouwt teBumansdorp 18-4-1688 Xaaike Camelis Boodt vanZUldland; Zij' 1s overleden te Heinencord 12-6-1736.Gevraagd: Haar geboortedatum en haar ouders.

249 Teunis van Wijk gehuwd met Sijgje .Verhoeven. Zijis ~oopt te Dubbeldêm31-5-~693 én aldaar overleden8-4-1673(!). dochter van Leendert Camelis Verhoevenen Geertruy Jans. ~~Gevraagd: Herkomst van Teunis van Wijk, waarsch1jnl~Gijsbertszoon, en gegevens o~er het echtpaar LeendertVerhoeven en Geertruy Jans.

250. Leendert Korst overleden ca. 1714 te Kr1lllpen a/dLek . gehuwd met Chieltje Xichiels overleden Krimpena/d'Lek 28-6-1717. Beroep bakker. Zoon Leendert huwdete Lekkerkerk 5-3-1692 met ){aria And.ries. Leendertkreeg een zoon lUchiel, waarschijnlijk stamvader vanHoeltschewaardse familie Koret.Gevraagd: Alle bekende gegevens over genoemdeechtparen en over Xichiél XOret.

251. Claes Leenderts Schenk overleden te strijen19-11-1699, eerst gehuwd met Willemijntie W111e.ms.Kinderen geboren te Strijen 1663-167'7bekend. Hijhertrouwde te JIIaasdam 2'7-4-1681 met Baaltje LendersVenaaas j.d.. van Maasdam.Zijn broers waren De.niêl,Willem ~ en Jan Leenderts Schenk.GevraaSd: Het bewijs van eventuele afstamming van ofverwantschap met Claes Cornelisz. Schenk in 1853schout van Yestuaas - Group.

Correspondentie over deze rubriek; .Y. Reed1,Jk,BooJld1jlt 45 A, 3266 LDKlaaswaal.

AANWINSTEN -9-

De kanonskogel, vermeld in het vorige bulletin, heeftgezelschap gekregen ..". er is weer één opgedoken inde Hoeksche Waard! Hoe is hebt mogelijk! U het Utrouwens toch niet onbet~igd gelaten, beste mensen.Het was weer een rijke oogst, die het Museum mochtbinnenhalen.We gaan er maar eens kriskras doorheen. Te beginnenmet het rookgerei; miniatuurpijpjes van de firmaGoedewaagen, blikken en houten sigarendozen van"Hofnar". "Bonitas" en "Gouden Eeuw", pruimtabak,sigarenpuntknippers. sigaretttenrolmachientje,pijpekop met afbeelding van hertekop en een tabaks-dOOSje. Als je al die firma-namen ziet, konden we besteens gaan denken aan een sponsor voor hetStreekmuseum. Wie bindt de kat de bel aan?Ook in de keuken het ene merk na het andere: Kwattachocoladedozen, Droste blikken trommel, de Jongcacao-blikken, blik Roter maagtabletten, Regoutserviesgoed <tot een mosterdpot je toe). Verder dozenen doosjes, blikken t tronnnels en tronnne1tjes voorsalmiak, grammofoonnaalden, leukoplast, van Rossum'sthee, cacium, koffie en koekjes. Een zeer gemengdgezelschap.Tussen allerlei huishoudelijke gebruiksvoorwerpen (teveel om op te noemen vielen op een zwavelstOkjeshouderin de vorm van een doofpot, een pak koffiesurrogaat(weet U nog wel?), ~en gietijzerenc~ eenkoperen waterstoof en twee koperen emmers.De kleding- en textielafdeling kreeg wel heeluiteenlopende zaken: naast een kousenbreimachine ookbreiwerk gemaakt op de Lagere School te Oud-Beijerlandin de jaren 1916-1919. Een hoge Zijden pet en een~egrafenishoed met doos. Een omslagdoek waarbij ik meafvraag, hoe de hu1alge generatie met z'n T-shirtsdaar tegen aan kijkt. We vervolgen met een doopkleeduit 1880 en een kanten doopmutsje. Natuurlijkontbreekt de naaimachine ook niet.Er kwam veel gereedschap binnen, waaronder een kleineboormachine voor de smederij en een completewinkelkoffiemolen.-~--_._-,---.-------~.~-~-

-10-Voor de agrarische sector een bietensnijlDachine, eenlang hakmes voor de (eigen) slacht, een regeltreltlterin verband met poten en zaaien, een maatlat om vee temeten, drie paarden- garelen, een verstelbarepaardenbroek <daar beb ik als niet asra.riör wel even c

tesen aan zitten kijken!), drie completflttrekhozen metbuikriemen. een koperen disselboom en ~n karwe1ploeg.De kinderen zijn ook weer goed bedacht: t~ grotepoppen met groot medel wagen, een porceleinenkinderserviesje, een speelgoedwastafe ltje , bikkels enbijbehorend balletje. Welk ki~d van deze tijd weet nogwat bikkels zijn? Bn hebben ze ooit gehoord vangriffels in een griffelkoker? Wat vertrouwder klinkenopwindvarkentje en opwindbeertje. dobbelsteentjes enletterdoosjes van Hoogeveen.Baar de mooie kamer: een geelkoperen dominoapel, eenidem dito met kartonnen kaartjes, een miniAtuurkoperen tafeltje en zes stoelen, een metalenkaarsenstandaard met was~, een koperen .doofpot ,kolenschep en asscbop, stoofje :mettestje, eenwandsierk leed , merklappen uit diverse jaren en eentinnen Eau de Cologne-stelletje.Onze Kinister van Financien brengen we misschien opeen idee met r1jwielplaatjes; de herenportemonnee zaldan wel leeg blijven, maar daar staat tegenover hetbezit van een gouden dameshorloge.Voor op reis weer de nodige b1~~oft~ en manden,maar wilt U liever aan de familie schrijven, dan is erkeus tussen een "Ideal" schrijfmachine en een dOOSjekroontjespennen met koperen .inktstel. K1sschien kunt Uook overweg met letters voor een drukkerij. .Wezijn hier ook sterk in het herdenken of vieren vanhet een en ander. Het Koninklijk Huis is goed voorspeldjes, wandbordjes, foto's, portretten, albUllS,glazen en bekers, een kwly'tetspel en een puzzel.Vooral Koningin Wilhelmina .1s uitstekendvertegenwoordigd. .Ket het herdenkingsboekje "HoJ}derdjaar Ver. Scholenmet de Bijbel te Str1jen 1887-:-1967 verzeilen wa in debibliotheek, Staat U 's ochtends vaalt in de file, danmoet U maar eens lezen: "De Roeksche Waard in hetteeken van het verkeer" (1898),

I1

-11-Verder voorhanden boeken en wOQrdenboeken,Inventarisvan het Archief van de gemaente'Puttershoek, hetBurgerlijk Wetboek. Keur 1864 van ~e polder de OudeKoorndijk, Oude Nieuwland,.Qost- en Xolenpolder,''Grondregels J'ederduyt&ch", een schilderijtje van depolitiepost in OUd-Beijerand, fo~o GemeenteraadOud-Be1jerland, een ets van het Raadhuis en de -'!red.Herv. Kerk te Oud-Be1jerland. een fotoboek "Westmaasin vroeger tijden", "De Gorzen en aanwassen", paspoorten militair zakboekje van J.J .Boer uit 1800,genealogische gegEWeusover 't Swanegàt te SintAnthoniepolder, gegevens van .de fuiliefs van de Bijl,Terdu, Berkho:ut, Snijders, van der Straaten en Xonsteren een kwartierstaat Blom.Dit alles overziende. zeg 11tvol verbazing: nWaarhaalt U .het allemaal vandaan?" ](aar gaat U gerustverd~ met het verrijken van het museum. JïetSweggooien, dat mogelijk bij de collectie past. Weblijven U dankbaar! Tot de volgende keer!

J.G.

IYSiUK CO,C§RT

Ook in het seizoen 1967/1988 organiseert de CultureleKring Hoeksche Waard diverse concerten.Het eerste museum-concert zal plaats vinden opwoensdag 14 oktober 1987 om 20.15 uur.Op voornoemde datum hoopt het Diario ijnsem1;>lemet eent.atijns-ADleriltaana prograama op te treden. Het DiarioEnsemble bestaat uit:LiA Ligthart, mezzo-scpraan; Jaap Hoek, gitaar/accordeon en TomBurmanje,gitaar.De toegangsprijs bedraagt f~"",5(), terwijl menmet eenPas-65 en CJP f..::6,-betaalt.Voor kaarten en verdere inlichtingen kunt U zichwenden tot de secretaris van de Culturele Kring;Xevr. KAKegel-Henstra, Z1nltweg~119,~B·~,;()ud-~1jerland. TeletoonnuJDDJSr01860-13343.

KIm.

-12-N IEUWE VRlENDEN~

In het vorige bulleti.nzult U tevergeefs gezochthebben naar het aantal vrienden/vriendinnen die onsStreekmuseum steunden. Het laatste getal stond in onsjanuari+nummer ; toen waren er 1.209vrienden.Thans kan de Vriendenkring op niet minder dan 1,225vrienden rekenen.Als nieuwe vriend (in) mochten wij de navolgende 29personen i~schrijven:

HV 435 M. Bastein-Kooij,L 586 Mevr. Kr.K. van Beek,L 359 J. Benne,L 588 Dirk Bol,HW 121 e.B. van Driel,

L 138 A. Duimelaar,HW 196 R. Flisijn,L 584 J.A. Fun,L 577 L.H. Hage,HW 406 J. van den Hil,

Heinenoord.Breda.Kv/i ntsheul.Bellflower <USA).Strij en.

's-Gravenhage.Klaaswaal.Nijmegen.Lelystad.Puttershoek.

HW 260 J.G van Hooven, Numansdorp.HW 328 Mevr. P.N. Kleinendorst, Maasdam.L 549 H. Luijendijk, Tinte.HW 271 C. Meijer, 's-Gravendeel.L 550 A. van Munster, Rotterdam.

HW 445 NEDATO BV,L 443 M.J. Platt-de Kiewit,L 512 G. Punt,L 226 A. Runia,HW 242 I. van der Stel,

L 417 R. Troost,HW 353 L. Tuk-Tempelaar,L 463 F. Verbaas,L 587 N.W. Vijfwinkel,HW 238 G. Visser,

Oud-Beijerland.Dordrecht.'s-Gravenhage.Emmeloord.Oud-Be ij erland.

Rotterdam.Mijnsheerenland.Rotterdam.Barendrecht,Strijen.

Red.

L 573L 17HY 556HW 557

J. van der Waal,P. W. Wessels.I. W'ust.J. Wust v/d Jagt,

-13-Berkel en Rodenrijs.Rbtterdam.JfWlli2lnsdorp.Buma.nsdorp.

DB ~IA~KT~pBR~Geruchte uit orae gebuchte

Uit de Hoeksche Waerdsene gehuchtenHoorie dikkels verschaaie geruchte,Hoewel durhat gevaar 1sDat het dikkels nie waar isHebbia dur vedder n.'lksvan te duchte.

Z66 was tur een man in de PolderDie hieuw kippe op zolderEn in ut weunvertrakSteng een gaait in un rekzea vong die zun hu1s1e wat volder.En in GoeschallekoortWier un verreke vermoordToen die al hing op de leerGing die nog zea hard tekeerDajjet ken hore op te lfoord.

Een dikke koe op het SluisieDie beviel van een ku~ieZe hettet allêên gepresteerdWant den boer waSSElmgesmeerdDie moe net n06dig naer't huia1e!In un beOgerd in de HutteXosse ze de b60me onderstutte,Dat was nOMig omdat de takkeDeur de wicbt van de pere braklteHn dat was zonde van de Jutte.

-14-Bij de remise in de AchthuizeDaer hadde ze veul last van muizeMaar op de kop van 't HoogezandVaster ok hêêl wat an de handWant daer zatte ze onder de luize.Errebaaiersmaaisies uit MoerkerkeMosse al jong bij de boerinne werkeIn 't weunvertrek vreve ze 't zaailEn ze deje de loos metten dwaailEn voor klêêje namme ze 't vloerverke.

Een man op de Maes uit het HaachiePlakte zun pere in een sp insmaach ieHij had er een berzie te koopWant hij had er zöön hööp ,En dat broch weer geld in ut laachie.

Ergus onder an den dijk van StouchieDaer stang is un houte gebouwchie.'t Was aaigeluk maar een hokWant er weunde een bokDat rookie wel an het slouwchie.

In 't land bij de Kepoaie heulDaer zaggie nie zoveulDur 1iep een man deur het slikMet een zwaere zak op zun rikEn dat was een vrêês 1uk ges jeu1.Nou zoö zijn we dus hier gebektMet het Hoeksche Waerds dialekt.Waerom we alles zöö zeggeIs niet uit te leggeDat is nog niet ontdekt.

W.R.

-15-WAT DE KRANTEN ZEGGEN

Dag in. dag uit staan de kranten er vol mee: opstand.politieKe onrust. vandalisme. plunderingen, enz. Dezeonderwerpen zijn helaas niets nieuws. In 1895 maakthet Nieuwsblad al melding van een opstand in OudBeijerland, welke in 1787 (du~ twee honderd jaargeleden) plaats,vond.

HET OPROER TE OUD-BEIJERLABDVRIJDAG 13 JULI 1787

Het eind van de 18e eeuw in de Republiek der ZevenVereenigde Nederlanden kenmerkte zich door detegenstellingen tussen de Patriotten en dePrinsgezinden. De Patriotten trokken tussen 1780 en1784 steeds meer macht naar zich toe. Zij wilden diemacht zeker stellen door het oprichten vanexercitie-genootschappen. Deze genootschappen waren tevergelijken met gewapende burgerwachten.De Prinsgezinden raakten hun macht en invloed kwijt.De vlucht van Stadhouder Prins Willem -v in 1785 naarNijmegen was voor hen een dramatisch dieptepunt. Zijnechtgenote, Prinses Wilhelmina van Pruisen. was in1787 haar ballingschap beu. Zij besloot terug te kerennaar Den Haag en wilde daarmee het gezag van haar manherstellen. De Patriotten probeerden dit plan tedwarsbomen en hielden haar op 28 juni 1787 bijGoejanverwellesluis (in de buurt van Gouda) aan. Debroer van de Prinses. de Koning van Pruisen, washierdoor zo beled~d dat hij besloot zijn leger naarde Nederlanden te sturen'en het stadhouderschap in DenHaag te herstellen.

Ook in Oud Beijerland was de spanning tU$senPatriotten en Pr,1nsgezinden merkbaar. In 1785 dedenSchout en Schepenen een niet geheel geslaagde pogingzo'n exercitie-genootschap op te r1chte,n. Na herhaaldeoproepen lukte het Schout en Schepenen 110 man op debeen te brengen. Volgens het boek "Uit vervlogendagen" van K'siderius bestond de bewapening uit 50geweren,

-16-Later zou die worden uitgebreid met 300 snaphanen (oudsoort geweren), 300 patroontassen en 1800 vuurstenen.Het vaandel. de trommel ed . werden voor f 173,19aangeschaft. De Prinsgezinden waren daarover zeerontstemd.De. zinspreuk van het exercitie-genootschap "VoorVaderland en Vrijheid" en de kreet "Oranje Boven!Hoezee!" veroorzaakten op Vrijdag 13 Juli 1787 eenoproer, dat twee dagen zou gaan duren.Op voornoemde datum ontstond in de herberg "DeRonduit" .door drank en zang een Prinsgezinde stemming.Met het lnsJêI.B.n van de ruiten van de herberg en hetplegen van andere baldadigheden, dacht men de stemmingte kunnen verhogen. De dienaars der Justitie (politie)probeerden de mannen in de herberg te kalmeren en deorde te herstellen. Deze poging mislukte echter wantd: stedehouder van de ba Ljuw , Mr. Nicolaas Backus enZIjn trawanten werden aangevallen. Intussen had zichvoor de her berg een grote men igte verzame ld, diesteeds onrustiger werd. Vanuit die menigte werdenstenen gegooid naar de agenten en ook naar de juistpasserende Schout van Piershil.De plaatselijke autoriteiten riepen intussen hetexercitie-ge.nootschap onder de wapenen om de nogsteeds groeIende volksmenigte in bedwang te kunnenhouden. Het machtsvertoon had in plaats van eenkalmerend, een onrust versterkend gevolg. Het razen,t~eren en schelden tegen het genootschap was dan ooknlet van de lucht. Een onbekende onderhandelaar kreegvan het volk te horen dat het genootschap "hungeweeren voor altoos neer moesten leggen of dat zijwagten moesten wat er van kwam!" De schout, die dezeeis aanhoorde, besloot het genootschap te ontbinden ennaar huis te sturen. Het genootschap en de Schoutwaren blij dat zij er zonder. kleerscheuren van afwaren gekomen. Deze Patriottische vreugde werdo,,:,erstemdd.~or de Prinsgezinde menigte. Het volkvlerde n.l. het afdanken van het hoopje onschadelijkeschutters." De roep Oranje Boven! Hoezee! werd volopgehoord. Oo~ kwamen de Oranje-strikken, linten enandere verslerselen te voorschijn.

-11-De overwinningsvreugde maakte met het mishandelen vaneen lid van het exercitie-genootschap snel plaats vooreen alg~meen oproer. Het volk begon nu destaatsgezinden. geld, drank en wapens af te persen.Ook werden de Patriotten gedwongen zich met ''Oranje''te tooien.Op weg naar het huis van detambcier van het-genootschap, Franciscus Wi llems , werden een grootaantal huizen geplunderd. ~ menigte eiste van detamboer, dat hij zijn "pakje" bij de bode in zou gaanleveren en dat hij op zijn trom het Wilhelmus tenbeste zou geven. Willems weigerde dit laatste.Vervolgens werden de huizen van Tempelaar, Hoogenboomen Dirk van Alphen aangedaan. Bij Tempelaar werd meteen snaphaan door de ruiten geschoten. Tempelaarprobeerde de schade te beperken door twee vaten bieraan te bieden en mee naar biersteker Verhagen te gaan,om voor nog meer bier te zorgen. Bij thuiskomst moestTempelaar vast stellen dat zijn huisdeur was geramd endat zijn goederen en winkelwaren in de Vliet warenverdwenen. Bij bakker Hoagenboam werd de inboedelvernield en op straat gegooid. De winkel-inventariszoals, kaas, brood en spek werden geplunderd. Nadatmen op de Molendijk bij kaarsenmaker Dirk van Alphen,de kelen had bevochtigd, werd ook diens huis in eenruïne veranderd. De ramen werden ingeslagen: devoorraad kaarsen \'lerdop de d ijk geworpen en werdenmeubelen en huisraad op straat en in het watergegooid. Men begaf zich hierna met frisse moed naarhet huis van molen:aar Boogaard. Hier werd ookgeplunderd en ten slotte. werd een vlag op de molengehesen.Het dorpshuis van de Wed. Bakker was het volgendedoel. Geweren en bier werden hier opgeäist. Van dege,,,erenverdwenen er diverse in de Vliet. "Ondervloeken" werd bij het huis van bode Kantzelaar opnieuwdrank gooist. Een aangeboden fles rode ""lijnwerdnijdig tegen de straatstenen geworpen. De oproerlingenzeiden ook tevreden te zijn met een aantal Zeeuwscherijksdaa lders.

-18-De vrouw van Kantzelaar was echter niet genegen die tegeven. Het gevolg hiervan was, dat men de stenen uitde straat ging halen en die als projectielen gebruiktevoor de bekogeling van het huis van Kantzelaar. Viaeen daardoor ontstane opening kon men een paar grotedeuren openen. De buitenstaande "troep" kon nu hetachtererf bereiken en bracht daar de tijd door met hetinwerpen van de ruiten van de achtergevel. Vervolgensging men in het huis naar boven. De bedden werden naarbuiten geworpen en verder werd "alles wat henvoorkwam, in het bijzonder de linnekast, schilderijenen verder geneugten. zoo met handen als stoelenver m.e ld".Van. dat karweitje wederom dorstig geworden, ging menopn1euw naar het dorpshuis. waar men zich de wijn goedliet smaken. Ondanks alle drukte was men nietvergeten, dat de tamboer geweigerd had het Wilhelmust:.spelen. Weer bij diens huis aangekomen verteldeZlJn vrouw met een zuigeling op haar arm, dat haar manniet thuis was. Die verklaring wekte de toorn op vanéén der oproerlingen. Hij zei, het hoofd van het kindte zullen afsnjden, als zij niet terstond deverblij~plaats van haar man aanwees. Hij voegde dedaad blJ het woord en plaatste zijn sabel op het hoofdvan het kind. Het misdadig plan kon door eenopstandige metgezel worden voorkomen.

Inmiddels was de Dordtsche Schutterij door deplaatselijke overheid ingelicht. De schutterij stuurdehierop een detachement naar Oud Beijerland. Opzaterdagmorgen 14 Juli 1787 arriveerde de Dordtenaren.Met een vreselijk schreeuwen. vloeken en dreigentrachtte het volk de schutters te verjagen. Maartevergeefs. Een officier verzocht het volk zich rustigte houden. welk verzoek beantwoord werd met "eengeweldig schieten met snaphanen en pistolen" op deschutters. Deze schutters, minder bang dan de ledenvan het exercitie-genootschap uit Oud Beijerlandbeantwoordden dat vuur met een salvo van het Dortschegeschut. Hierdoor stoof de menigte uiteen om zièh nietmeer te verzamelen.

-19-

Zo eindigde het oproer dat op Vrijdagmiddag begonnenwas en tot Zaterdagmorgen 9 uur duurde.Het doek viel defintief op 11 September 1787 toen deHooge Vierschaar" 7 mannen voor hun aandeel in hetoproer ter dood veroordeelde. Het vonnis luidde: "omgebracht te worden op een schavot, staande voor denRaadhuize van deze Hooge Vierschaar. alwaar men gewoonis Crimineele justitie te doen, en aldaar door denScherp Regter met een koorde aan de galge gehangen teworden. dat er de Dood nae volgd, en dat voorts zijnDoode Lichaam zal worden getransporteerd nae hetGalgeveld, om aldaar aan de buyten galg te worden enblijven opgehangen anderen te spiegel en afschrik!"

-20-<Hetkranteartikel is ap sommige plaatsen aangevuldmet gegevens uit het Gem.Archief van Oud Beijerlanden met één ei taa t uit het boek "Uit verv logen dagen"van K. Siderius.>

PJP.