Συγχρονικότητα- Μια μη Aιτιακή Συνδετική Αρχή

SYNCHRONICITY

An Acausal Connecting

Principle

from

The Collected Works of C. G. Jung

VOLUME 8

BOLLINGEN SERIES XX

SYNCHRONICITY

An Acausal Connecting

Principle

C. G. JUNG

TRANSLATED BY R. F. C. HULL

B O L L I N G E N S E R I E S

P R I N C E T O N U N I V E R S I T Y P R E S S

COPYRIGHT © 1960 BY BOLLINGEN FOUNDATION, NEW YORK, N.Y

SECOND EDITION COPYRIGHT © 1969 BY PRINCETON UNIVERSITY PRESS

PREFACE COPYRIGHT © 1973 BY PRINCETON UNIVERSITY PRESS

PUBLISHED BY PRINCETON UNIVERSITY PRESS, PRINCETON , N.J.

ALL RIGHTS RESERVED

First Princeton/Bollingen Paperback Edition, 1973

Extracted from The Structure and Dynamics of the Psyche, Vol. 8 of the Collected Works of C.

G. Jung. All the volumes comprising the Collected Works constitute number XX in Bollingen

Series, under the editorship of Herbert Read (d. 1968), Michael Fordham, and Gerhard Adler;

executive editor, William McGuire.

Princeton University Press books are printed on acid-free paper and meet the guidelines for

permanence and durability of the Committee on Production Guidelines for Book Longevity of

the Council on Library Resources

18 17

ISBN-13: 978-0-691-01794-5 (pbk.)

ISBN-10: 0-691-01794-8 (pbk.)

LIBRARY OF CONGRESS CATALOG CARD NUMBER: 73-118838

ISBN 0-691-01794-8

MANUFACTURED IN THE UNITED STATES OF AMERICA

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

Ενώ νεαρός άνδρας, ο Jung είδε ένα συμπαγές δρύινο τραπέζι να κόβεται στα δύο. Λίγο μετά ένα

ατσάλινο μαχαίρι έσπασε σε κομμάτια χωρίς κανέναν προφανή λόγο.1 Η προληπτική μητέρα του,

που επίσης ήταν μπροστά και στα δύο αυτά τα γεγονότα, τον κοίταξε με σημασία, και αυτό έκανε

τον Jung να αναρωτηθεί ποιο ήταν το νόημα αυτών που συνέβησαν. Αργότερα έμαθε ότι μερικοί

από τους συγγενείς του παρακολουθούσαν συναντήσεις με ένα διάμεσο (medium): ήθελαν να του

ζητήσουν να πάει μαζί τους.

Για τον Jung και τη μητέρα του αυτά τα περιστατικά, φαινομενικά χωριστά, συνδέθηκαν με

ένα «νοήμονα» τρόπο. Ήταν απίθανο ότι το κομμένο τραπέζι ή το σπασμένο μαχαίρι ήταν

αποτελέσματα των σκέψεων των συγγενών του ή ότι το διάμεσο προσπαθούσε να τον

εντυπωσιάσει με τις μαγικές του δυνάμεις. Ωστόσο, ότι αυτά τα γεγονότα τον υποκίνησαν να

παρευρεθεί στις συναντήσεις και ότι στη συνέχεια έκανε έρευνα σχετικά με τη μαγεία2 μαρτυρούν

την επίδρασή τους πάνω του.

Ο Jung εισήγαγε την έννοια της συγχρονικότητας για να απογυμνώσει τη φαντασία, τη

μαγεία, και τη δεισιδαιμονία που περιβάλλουν και προκαλούνται από απρόβλεπτα και

εντυπωσιακά περιστατικά που, όπως τα προηγούμενα, μοιάζουν να συνδέονται μεταξύ τους. Είναι

απλά «νοήμονες συμπτώσεις.» Παρά αυτόν το συνεκτικό ορισμό, η ιδέα του Jung έχει δεχτεί

επιθέσεις ή έχει επιδοκιμαστεί με τους πιο ακατάλληλους τρόπους- είναι πιθανώς η μοίρα των πιο

απλών και άμεσων δηλώσεων στον ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο τομέα της παραψυχολογίας. Αλλά ο

Jung εισήγαγε μία περίπλοκη συνέπεια: σε υποστήριξη της ιδέας του ανέφερε τις έρευνες του J. Β.

Rhine. Η στατιστική ανάλυση του Rhine

1 Ο Jung αφηγείται την ιστορία στο Memories, Dreams, Reflections (Νέα Υόρκη και Λονδίνο, 1963), σελ. 105/108, και

σε ένα γράμμα στον καθηγητή J. B. Rhine, 27 Νοε. 1934, στο C. G. Jung: Letters, εκδ. Gerhard Adler σε συνεργασία

με την Aniela Jafte, τομ. 1 (Princeton και Λονδίνο, 1973), σελ. 180 κε., με μία φωτογραφία του μαχαιριού.

2 Η έρευνα οδήγησε στη διατριβή του Jung για το M.D., Zur Psychologie und Pathologie sogenannter occulter

Phänomene (Leipzig, 1902) = «On the Psychology and Pathology of So-called Occult Phenomena,» Coll. Works, τομ.

2. Επίσης βλ. τις αναφορές στο Memories, Dreams, Reflections, σελ. 106κε./109κε. Και στο γράμμα στον Rhine που

προαναφέρθηκε.

v


για τα ψυχοκινητικά πειράματα τον οδήγησε να συμπεράνει μία αιτιακή σχέση

ανάμεσα στο «μάντεμα» των καρτών από το υποκείμενο και σ’ αυτό που οι

κάρτες είχαν σχεδιασμένο πάνω τους.

Μπορούμε να πούμε ότι δεν έχει καμία σημασία αν τα χωριστά γεγονότα

σε μία νοήμονη ακολουθία έχουν αιτιακή σχέση ή όχι, επειδή είναι το νόημα

ολόκληρης της ομάδας των γεγονότων, η ακολουθία, την οποία ο Jung

υπογράμμισε. Αυτό, εντούτοις, δεν ήταν ιδέα του Jung, και έτσι η καταγραφή

του αστρολογικού του πειράματος στο οποίο κανένας συσχετισμός δεν είναι

στατιστικά σημαντικός αποκτά σημασία, επειδή μπορούμε να ισχυριστούμε ότι

η στατιστική μπορεί να καθορίσει αν τα νοήμονα μοτίβα που είδε ήταν μη

αιτιακά. Αν η μη αιτιότητα και η τυχαιότητα σημαίνουν το ίδιο, μπορεί να

συζητηθεί, αλλά είτε ναι ή όχι, συχνά θεωρείται ότι η χρήση της στατιστικής

στο αστρολογικό πείραμα είναι απόδειξη για την ύπαρξη των νοημόνων

συμπτώσεων. Αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να ισχύει.

Στη μονόγραμμα που δημοσιεύεται εδώ, η απλή ιδέα της

συγχρονικότητας (synchronicity) επεκτείνεται από τον Jung, με όλα τα εφόδια

του έξυπνου μυαλού του και της μεγάλης πολυμάθειάς του, με τρόπους

εκπληκτικούς και που αποτελούν πρόκληση για τη σκέψη. Η εργασία είναι

ιδιαίτερα χαρακτηριστική της επιμονής του Jung ότι παράλογα δεδομένα δεν

πρέπει να απορρίπτονται, αλλά αντίθετα πρέπει να γίνεται προσπάθεια για να

ενσωματώνονται με κάθε μέσο που υπάρχει διαθέσιμο. Με αυτό το σκεπτικό

ανέπτυξε την ιδέα της συγχρονικότητας, και αξίζει την αξιολόγηση από όλους

τους ερευνητές σε όλα τα πεδία τα οποία αγγίζει, από την παραψυχολογία ως

την ψυχολογία των ασυνειδήτων δομών και διαδικασιών.

Λονδίνο, 1973 MICHAEL FORDHAM

*

Προς το τέλος της ζωής του, ο Jung απέδωσε την ιδέα της συγχρονικότητας

στην επιρροή του Albert Einstein, ο οποίος ήταν καθηγητής στη Ζυρίχη το

1909-10 και ύστερα το 1912-13. Ο Jung είχε γράψει, «Ο καθηγητής Einstein

ήταν προσκαλεσμένος μου σε γεύμα σε πολλές περιπτώσεις… Ήταν το πρώτο

καιρό όταν ο Einstein ανέπτυσσε την πρώτη θεωρία του της σχετικότητας, [και]

ήταν αυτός που με έκανε να αρχίσω να σκέφτομαι μία πιθανή σχετικότητα του

χρόνου καθώς επίσης και του χώρου, και την ψυχική τους συνθήκη.

Περισσότερο από τριάντα χρόνια μετά, αυτό το ερέθισμα οδήγησε

vi


στη σχέση μου με τον καθηγητή W. Pauli και στη θέση μου για την ψυχική

συγχρονικότητα.»3

Ο Jung πρώτη φορά χρησιμοποίησε τον όρο «συγχρονικότητα», μόλις το

1930, στην αναφορά του για τον Richard Wilhelm,4 το μεταφραστή του I Ching,

ή Βιβλίο των Αλλαγών (Book of Changes).5 Ο Jung αναζητούσε να ανακαλύψει

το modus operandi του I Ching, το οποίο είχε πρωτοδιαβάσει στις αρχές του ‘20

σε μία μετάφραση στα Αγγλικά από τον James Legge (1882) αλλά, όπως είπε,

κατάφερε να καταλάβει μόνο όταν διάβασε την έκδοση του Wilhelm.

Αναφέρθηκε στη συγχρονικότητα ξανά στις «διαλέξεις του Tavistock»

στο Λονδίνο, το 1935: «. . . μία παράξενη αρχή ενεργή στον κόσμο έτσι ώστε τα

πράγματα να συμβαίνουν με κάποιον τρόπο μαζί και να συμπεριφέρονται σαν

να ήταν το ίδιο, και ωστόσο για εμάς δεν είναι.»6 Επίσης στις διαλέξεις εξίσωσε

το φαινόμενο με την Κινεζική έννοια του Tao.

Χρόνια αργότερα, στο πρόλογό του (που γράφτηκε πριν από το 1950)

για τη μετάφραση των Wilhelm/Baynes του I Ching,ο Jung εξέθεσε την έννοια

της συγχρονικότητας.8 Ετοιμαζόταν ήδη για ένα εκτεταμένο μονόγραμμα, αλλά

η πρώτη του επίσημη παρουσίαση της θεωρίας ήταν μία σύντομη διάλεξη- η

τελευταία του- στο συνέδριο του Eranos, το 1951, στην Ascona της Ελβετίας.9

Το μονόγραμμα εκδόθηκε τον επόμενο χρόνο, μαζί με ένα μονόγραμμα από τον

Pauli με τίτλο «Η επίδραση των αρχετυπικών ιδεών στις επιστημονικές θεωρίες

του Johannes Kepler.»10 Μία μετάφραση στα Αγγλικά του τόμου, με διορθώσεις

και εκτεταμένες αναθεωρήσεις από τον Jung, εκδόθηκε κατόπιν.11 Το

μονόγραμμα του Jung εμφανίστηκε στον τόμο 8 του Collected Works, το 1960

και, με επιπλέον αναθεωρήσεις από το μεταφραστή, στη δεύτερη έκδοση του

τόμου 8, το 1969. Είναι αυτή η μεταγενέστερη έκδοση που δημοσιεύεται εδώ.

3 Γράμμα στον Δρ. Carl Seelig, 25 Φεβ. 1953, στο C. G. Jung: Letters, τομ. 2 (1974).

4 Περιλαμβάνεται στο (Jung and Wilhelm), The Secret of the Golden Flower, μετ. Cary F.

Baynes (Λονδίνο και Ν. Υόρκη, 1931). Βλ. «Richard Wilhelm: In Memoriam,» Coll. Works,

τομ. 15, παρ. 81κε.

5 Βλ. τη μετάφραση του Richard Wilhelm που έγινε στα Αγγλικά από τον Cary Baynes (Ν.

Υόρκη και Λονδίνο, 1950, 3η εκδ., Princeton και Λονδίνο, 1967).

6 Analytical Psychology: Its Theory and Practice (Λονδίνο και Ν. Υόρκη, 1968), σελ. 36.

(Περιλαμβάνεται στο Coll. Works, τομ. 18.)

7 Στο ίδιο, σελ. 76.

8 Στη 3η εκδ., σελ. xxivκε. Επίσης στο Coll. Works, τομ. 11, παρ. 972κε.

9 Στον παρόντα τομ., παρ. 969κε.

10 Naturerklärung und Psyche (Studien aus dem C. G. Jung-Institut, IV. Ζυρίχη, 1952).

11 The Interpretation of Nature and the Psyche, μετ. R. F. C. Hull και Priscilla Silz (N. Υόρκη

και Λονδίνο, 1955).

vii

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ v

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

1. Ανάλυση 5

2. Ένα αστρολογικό πείραμα 43

3. Πρόδρομοι της ιδέας της συγχρονικότητας 69

4. Συμπέρασμα 89

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Στη συγχρονικότητα 104

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 117

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 125

ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΙΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ

ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ

[Μεταφρασμένο από το «Synchronizität als ein Prinzip akausaler

Zusammenhänge,» το οποίο, μαζί μ’ ένα μονόγραμμα από τον Καθηγητή W.

Pauli με τίτλο «Der Einfluss archetypischer Vorstellungen auf die Bildung

naturwissenschaftlicher Theorien bei Kepler,» αποτέλεσαν τον τόμο

Naturerklärung und Psyche (Studien aus dem C. G. Jung-Institut, IV. Ζυρίχη,

1952). Αυτός ο τόμος μεταφράστηκε ως «The Interpretation of Nature and the

Psyche (New York [Bollingen Series LI] and London, 1955)», με διορθώσεις

και εκτενείς θεωρήσεις από τον Καθηγητή Jung στο κεφάλαιο 2, «Ένα

Αστρολογικό Πείραμα.» Αυτές οι σημαντικές αλλαγές, ωστόσο, δεν

ενσωματώθηκαν στην αναδημοσίευση του μονογράμματος στα Σουηδικά με

τίτλο Gesarnmelte Werke, Τόμος 8: Die Dynamik des Unbewussten (Ζυρίχη,

1967), που διατηρεί την αρχική έκδοση του 1952 απαράλλαχτη. Το μονόγραμμα

αναδημοσιεύεται εδώ με επιπλέον θεωρήσεις από τους εκδότες και το

μεταφραστή στα αγγλικά, με σκοπό την περαιτέρω αποσαφήνιση του δύσκολου

θέματος διατηρώντας παράλληλα την ουσία του συγγραφέα. (Οι κύριες

θεωρήσεις εμφανίζονται στις παραγράφους 856, 880, 883, 890, 893, 895, και

901. Οι εικόνες 2 και 3 έχουν ξανασχεδιαστεί.)

[Το σύντομο δοκίμιο «Στη Συγχρονικότητα» στο παράρτημα του μέρους

VII ήταν μία προηγούμενη (1951) και πιο δημοφιλής έκδοση. Εδώ αντικαθιστά

ένα σύντομο «résumé» γραμμένο από το συγγραφέα για την έκδοση του 1955

του μονογράμματος.- ΕΚΔΌΤΕΣ.]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

816. Γράφοντας αυτήν την εργασία, κατά κάποιον τρόπο, εκπλήρωσα μία

υπόσχεση την οποία για πολλά χρόνια δεν είχα το κουράγιο να εκπληρώσω. Οι

δυσκολίες του προβλήματος και της παρουσίασής του μου φαίνονταν πολύ

μεγάλες. Τόσο μεγάλη ήταν η διανοητική ευθύνη χωρίς την οποία ένα τέτοιο

αντικείμενο δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί. Τόσο ανεπαρκής,

μακροπρόθεσμα, η επιστημονική μου εκπαίδευση. Αν έχω τώρα νικήσει το

δισταγμό και επιτέλους έχω καταπιαστεί με το θέμα, είναι κυρίως επειδή οι

εμπειρίες μου σχετικά με το φαινόμενο της συγχρονικότητας έχουν

πολλαπλασιαστεί με τις δεκαετίες, ενώ από την άλλη μεριά οι έρευνές μου στην

ιστορία των συμβόλων, και του συμβόλου του ψαριού ιδιαίτερα, έφεραν το

πρόβλημα πιο κοντά σε μένα από ποτέ, και τέλος επειδή υπαινισσόμουν λίγο

πολύ την ύπαρξη του φαινομένου στα κείμενά μου για είκοσι χρόνια χωρίς να

το συζητώ περισσότερο. Θα ήθελα να θέσω ένα προσωρινό τέλος σε αυτήν την

όχι ικανοποιητική κατάσταση επιχειρώντας μία συνεπή αναφορά όλων όσων

έχω να πω για αυτό το θέμα. Ελπίζω να μην ερμηνευτεί σαν προπέτεια εκ

μέρους μου αν έχω ασυνήθιστες απαιτήσεις από την ευρύτητα του πνεύματος

και την καλή πρόθεση του αναγνώστη. Επειδή όχι μόνο πρόκειται αυτός να

διεισδύσει σε περιοχές της ανθρώπινης εμπειρίας που είναι σκοτεινές,

αμφίβολες, και περιχαρακωμένες από προκαταλήψεις, αλλά οι διανοητικές

δυσκολίες είναι όσες απαιτεί η μεταχείριση και η διαφώτιση ενός τόσο

αφηρημένου θέματος. Όπως ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει αφού διαβάσει

3

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

μερικές σελίδες, δεν υπάρχει καμία περίπτωση μίας πλήρους περιγραφής και

εξήγησης αυτών των περίπλοκων φαινομένων, αλλά μόνο μία προσπάθεια

προσέγγισης του προβλήματος με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκαλυφτούν

μερικές από τις πολύπτυχες πλευρές και συνδέσεις, και να διαφωτιστεί ένα πολύ

θολό πεδίο που έχει από φιλοσοφική σκοπιά πολύ μεγάλη σημασία. Σαν

ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής είχα συχνά βρεθεί αντιμέτωπος με τα

συγκεκριμένα φαινόμενα και έπεισα τον εαυτό μου πόσο σημαντικές ήταν αυτές

οι εσωτερικές εμπειρίες για τους ασθενείς μου. Στις περισσότερες περιπτώσεις

ήταν πράγματα που ο κόσμος δεν τα συζητά φοβούμενος μην εκτεθεί σε μία

απερίσκεπτη γελοιοποίηση. Εξεπλάγην από το πόσο πολλοί άνθρωποι έχουν

εμπειρίες τέτοιου είδους και πόσο προσεκτικά το μυστικό έχει φυλαχτεί.

Επομένως το ενδιαφέρον μου για το θέμα έχει ανθρώπινη όσο και επιστημονική

βάση.

817. Κατά την συγγραφή της εργασίας μου είχα την υποστήριξη φίλων που

αναφέρονται στο κείμενο. Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Δρ.

Liliane Frey-Rohn, για τη βοήθειά της με το αστρολογικό υλικό.

4

1. ΑΝΑΛΥΣΗ

818. Οι ανακαλύψεις της σύγχρονης φυσικής έχουν επιφέρει μία σημαντική

αλλαγή στην επιστημονική εικόνα του κόσμου, έχοντας κλονίσει την απόλυτη

ισχύ των φυσικών νόμων και την έκαναν σχετική. Οι φυσικοί νόμοι είναι

στατιστικές αλήθειες που σημαίνει ότι είναι πλήρως σε ισχύ μόνο όταν έχουμε

να κάνουμε με μακροσκοπικές ποσότητες. Στο βασίλειο των πολύ μικρών

ποσοτήτων η πρόβλεψη γίνεται αβέβαιη, αν όχι αδύνατη, επειδή πολύ μικρές

ποσότητες δεν συμπεριφέρονται πλέον σύμφωνα με τους γνωστούς φυσικούς

νόμους.

819. Η φιλοσοφική αρχή που βρίσκεται πίσω από την αντίληψή μας για τους

φυσικούς νόμους είναι η αιτιότητα. Αλλά αν η σύνδεση ανάμεσα στην αιτία και

στο αποτέλεσμα αποδειχτεί ότι είναι μόνο στατιστικά έγκυρη και μόνο σχετικά

αληθής, τότε η αιτιακή αρχή έχει μόνο σχετική αξία για την εξήγηση των

φυσικών διεργασιών και επομένως προϋποθέτει την ύπαρξη ενός η

περισσοτέρων άλλων παραγόντων που θα ήταν απαραίτητοι για να δοθεί κάποια

εξήγηση. Αυτό είναι σαν να λέμε ότι η σχέση μεταξύ των γεγονότων σε κάποιες

περιπτώσεις μπορεί να μην είναι αιτιακή, και να απαιτεί μία διαφορετική

εξήγηση. 1

820. Θα ψάξουμε βέβαια μάταια στο μακροσκοπικό κόσμο για μη αιτιακά

γεγονότα, για τον απλό λόγο ότι δεν μπορούμε να φανταστούμε τέτοια γεγονότα

που να έχουν

1[Άλλην από, ή συμπληρωματική με, τους νόμους της τύχης- ΕΚΔΌΤΕΣ.]

5


μία μη αιτιακή εξήγηση. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοια γεγονότα δεν

υπάρχουν. Η ύπαρξή τους- ή τουλάχιστον αυτή η πιθανότητα- προκύπτει λογικά

από το χώρο της στατιστικής αλήθειας.

821. Η πειραματική μέθοδος έρευνας σκοπεύει στο να καθιερώσει τακτικά

γεγονότα που να μπορούν να επαναληφτούν. Ως συνέπεια, μοναδικά ή σπάνια

γεγονότα αποκλείονται. Επιπλέον το πείραμα θέτει περιοριστικές συνθήκες στη

φύση, επειδή ο σκοπός του είναι να την εξαναγκάσει να δώσει απαντήσεις σε

ερωτήσεις κατασκευασμένες από τον άνθρωπο. Κάθε απάντηση της φύσης είναι

ως εκ τούτου επηρεασμένη λίγο πολύ από το είδος των ερωτήσεων που

υποβάλλονται, και το αποτέλεσμα είναι πάντοτε ένα υβριδικό αποτέλεσμα. Η

λεγόμενη «επιστημονική εικόνα του κόσμου» που βασίζεται σε αυτό, μπορεί

μετά βίας να είναι κάτι περισσότερο από μία ψυχολογικά βεβιασμένη μερική

άποψη που αγνοεί όλα τα θεωρούμενα ασήμαντα γεγονότα που δεν μπορούν να

οικειοποιηθούν στατιστικά. Αλλά το να οικειοποιηθούν αυτά τα μοναδικά ή

σπάνια γεγονότα έστω και στοιχειωδώς, φαίνεται ότι εξαρτάται από εξίσου

«μοναδικές» και προσωπικές περιγραφές. Αυτό θα κατέληγε σε μία χαώδη

συλλογή παραδοξοτήτων, σαν σε εκείνες τις αρχειοθήκες φυσικής ιστορίας

όπου κάποιος βρίσκει δίπλα σε απολιθώματα και τερατογενέσεις σε μπουκάλια,

τα κέρατα ενός μονόκερου, το ανθρωπάκι- μανδραγόρα, και μία αποξηραμένη

γοργόνα. Οι περιγραφικές επιστήμες, και πάνω από όλες η βιολογία με την

ευρύτερη έννοια, είναι εξοικειωμένες με αυτά τα «μοναδικά» δείγματα, και

στην περίπτωσή τους ένα και μόνο δείγμα κάποιου οργανισμού, όσο απίστευτο

και αν είναι, είναι αρκετό για να θεμελιώσει την ύπαρξή του. Σε κάποιον βαθμό

διάφοροι παρατηρητές θα καταφέρουν να πείσουν τον εαυτό τους, με τα ίδια

τους τα μάτια, ότι ένα τέτοιο πλάσμα υπάρχει. Αλλά εκεί που έχουμε να

κάνουμε με εφήμερα γεγονότα που δεν αφήνουν αποδεικτικά στοιχεία εκτός

από αποσπασματικές αναμνήσεις στις σκέψεις των ανθρώπων, τότε ένας μόνο

μάρτυρας δεν είναι αρκετός, ούτε αρκετοί μάρτυρες μπορούν να κάνουν ένα

μοναδικό γεγονός να φαίνεται απόλυτα αξιόπιστο. Κάποιος μπορεί να

αναλογιστεί τη φημισμένη αναξιοπιστία των περιπτώσεων με αυτόπτες

μάρτυρες. Σε αυτές τις περιπτώσεις αντιμετωπίζουμε την αναγκαιότητα να

διαπιστώσουμε αν το φαινομενικά μοναδικό γεγονός είναι πράγματι μοναδικό

στην καταγραμμένη μας εμπειρία, ή αν το ίδιο ή παρόμοια γεγονότα βρίσκονται

και αλλού. Εδώ η consensus omnium παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο

ψυχολογικά, καθώς μόνο σε ιδιαίτερες περιπτώσεις αποδεικνύεται να έχει αξία

στη καθιέρωση αληθειών. Ο εμπειρικός θα το λάβει υπόψη, αλλά δε θα

βασιστεί σε αυτό. Απολύτως μοναδικά και

6

ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ

εφήμερα γεγονότα των οποίων την ύπαρξη δεν μπορούμε ούτε να διαψεύσουμε

ούτε να αποδείξουμε δεν μπορούν ποτέ να γίνουν αντικείμενο της εμπειρικής

επιστήμης. Σπάνια γεγονότα μπορούν βεβαίως να υπάρχουν, με την

προϋπόθεση ότι θα υπάρχει και ένας επαρκής αριθμός αξιόπιστων ατομικών

παρατηρήσεων. Η λεγόμενη πιθανότητα τέτοιων γεγονότων δεν έχει καμία

σημασία, επειδή το κριτήριο τού τι είναι πιθανό σε κάθε εποχή πηγάζει από

εκείνης της εποχής τις λογικές παραδοχές. Δεν υπάρχουν «απόλυτοι» φυσικοί

νόμοι την αυθεντία των οποίων μπορεί κάποιος να επικαλεστεί για να

υποστηρίξει τις προκαταλήψεις του. Το περισσότερο που μπορεί να απαιτηθεί

είναι ο αριθμός των ατομικών παρατηρήσεων να είναι όσο το δυνατό

μεγαλύτερος. Αν αυτός ο αριθμός, από στατιστική άποψη, βρίσκεται μέσα στα

όρια της τύχης, τότε έχει στατιστικά αποδειχτεί ότι ήταν θέμα τύχης. Αλλά

καμία εξήγηση δεν έχει δοθεί. Πρόκειται απλά για μία εξαίρεση στον κανόνα.

Όταν, για παράδειγμα, ο αριθμός των συμπτωμάτων που υποδεικνύουν ένα

σύμπλεγμα πέφτει κάτω από τον πιθανό αριθμό των διαταραχών που

αναμένονται κατά τη διάρκεια του πειράματος των συσχετισμών, αυτό δεν είναι

δικαιολογία ότι δεν υπάρχει σύμπλεγμα. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε να θεωρηθούν

οι διαταραχές σαν καθαρή τύχη.2

822. Παρότι, ιδιαίτερα στη βιολογία, μετακινούμαστε σε μία σφαίρα όπου οι

αιτιακές ερμηνείες μοιάζουν πολύ συχνά ανεπαρκείς- στην πραγματικότητα,

ανύπαρκτες- δεν θα μας απασχολήσουν εδώ τα προβλήματα της βιολογίας,

αλλά το ερώτημα αν υπάρχει κάποιο γενικό πεδίο όπου μη αιτιακά γεγονότα

είναι όχι μόνο πιθανά αλλά διαπιστώνεται ότι είναι πραγματικά γεγονότα.

823. Τώρα, υπάρχει στην εμπειρία μας ένα αναρίθμητα ευρύ πεδίο του οποίου οι

εκτενείς μορφές, καθαυτές, αντισταθμίζουν τον κόσμο της αιτιότητας. Αυτός

είναι ο κόσμος της τύχης, όπου ένα τυχαίο γεγονός μοιάζει αιτιακά ασύνδετο με

μία συμπίπτουσα πραγματικότητα. Οπότε θα πρέπει να εξετάσουμε τη φύση της

γενικότερης ιδέας της τύχης λίγο πιο προσεκτικά. Η τύχη, λέμε, πρέπει

προφανώς να υπόκειται σε κάποια αιτιακή ερμηνεία και αποκαλείται «τύχη» ή

«σύμπτωση» μόνο επειδή η αιτιότητά της δεν έχει ακόμη αποκαλυφτεί. Εφόσον

έχουμε μία ενδόμυχη πίστη στην απόλυτη ισχύ του αιτιακού νόμου, θεωρούμε

αυτήν την ερμηνεία της τύχης ως επαρκή. Αλλά αν η αιτιακή αρχή είναι μόνο

σχετικά ισχύουσα, τότε προκύπτει πως παρότι στη συντριπτική πλειοψηφία των

2 [Βλ. Jung, Studies in Word Association .- ΕΚΔΌΤΕΣ.]

7


περιπτώσεων μία σειρά τυχαίων γεγονότων μπορεί να εξηγηθεί αιτιακά, θα

πρέπει να παραμένει ένας αριθμός περιπτώσεων που να μη δείχνουν καμία

αιτιακή σύνδεση. Έχουμε επομένως το έργο να ερευνήσουμε λεπτομερώς τα

τυχαία γεγονότα και να ξεχωρίσουμε τα μη αιτιακά από εκείνα που μπορούν να

εξηγηθούν αιτιακά. Είναι εύλογο ότι ο αριθμός των αιτιακά ερμηνεύσιμων

γεγονότων θα ξεπερνά κατά πολύ τα υποψήφια για μη αιτιότητα, λόγος για τον

οποίο ένας επιφανειακός ή προκατειλημμένος παρατηρητής μπορεί εύκολα να

παραλείψει τα σχετικά σπάνια μη αιτιακά φαινόμενα. Μόλις ερχόμαστε

αντιμέτωποι με το θέμα της τύχης η ανάγκη μίας στατιστικής εκτίμησης των

γεγονότων επιβάλλεται.

824. Δεν είναι δυνατό να εξετάσουμε λεπτομερώς το εμπειρικό υλικό χωρίς ένα

κριτήριο διάκρισης. Πώς θα ξεχωρίσουμε τους μη αιτιακούς συνδυασμούς

γεγονότων, εφόσον είναι προφανώς αδύνατο να εξετάσουμε όλα τα τυχαία

συμβάντα για την αιτιότητά τους; Η απάντηση είναι ότι τα μη αιτιακά γεγονότα

ίσως αναμένονται περισσότερο εκεί που, ύστερα από μία προσεκτικότερη

ματιά, μία αιτιακή σύνδεση φαίνεται αδιανόητη. Σαν παράδειγμα θα ανέφερα

την «αντιγραφή των περιπτώσεων» (multiplication of cases) που είναι ένα

φαινόμενο καλά γνωστό σε κάθε γιατρό. Περιστασιακά υπάρχει μία έξαρση ή

κάτι ακόμη περισσότερο, ώστε ο Kammerer3 να μιλά για ένα «νόμο των

σειρών» (law of series) για τον οποίο δίνει μερικά έξοχα παραδείγματα. Στην

πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων δεν υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα

κάποιας αιτιακής σύνδεσης μεταξύ των συμπτωματικών γεγονότων. Όταν για

παράδειγμα μου συμβαίνει το εισιτήριο του τραμ να έχει τον ίδιο αριθμό με το

εισιτήριο του θεάτρου που αγοράζω αμέσως μετά, και λαμβάνω το ίδιο

απόγευμα ένα τηλεφώνημα στο οποίο ο ίδιος αριθμός αναφέρεται ξανά σαν

τηλεφωνικός αριθμός, τότε μία αιτιακή σύνδεση μεταξύ των γεγονότων μου

φαίνεται απίθανη από όλες τις απόψεις, παρότι είναι φανερό ότι η κάθε μία

χωριστά πρέπει να έχει τη δική της αιτιότητα. Ξέρω, από την άλλη μεριά, ότι τα

τυχαία συμβάντα δεν έχουν καμία τάση να συγκεντρώνονται σε ομάδες με

περιοδικότητα- οπωσδήποτε, επειδή τότε θα υπήρχε μία περιοδική ή τακτική

διευθέτηση των γεγονότων η οποία εξ ορισμού θα απέκλειε την τύχη.

825. Ο Kammerer ισχυρίζεται ότι ενώ οι ριξιές4 (runs) ή διαδοχές των τυχαίων

γεγονότων δεν υπόκεινται στη λειτουργία μίας κοινότυπης αιτίας, δηλ., είναι μη

αιτιακά, αποτελούν ωστόσο μία έκφραση της

3 Paul Kammerer, Das Gesetz der Serie.


5 Σελ. 36, 93κε., 102κε.

8


αδράνειας- της ιδιότητας της συνήθειας.6 Ο ταυτοχρονισμός της «εμφάνισης

του ίδιου πράγματος στη σειρά» ερμηνεύεται από αυτόν σαν «μίμηση»7. Εδώ

έρχεται σε αντίφαση, επειδή η ριξιά της τύχης δεν έχει «απομακρυνθεί έξω από

το βασίλειο του ερμηνεύσιμου,»8 αλλά, όπως θα περιμέναμε,

συμπεριλαμβάνεται σ’ αυτό και μπορεί συνεπώς να αναχθεί, αν όχι σε μία κοινή

αιτία, τότε τουλάχιστον σε πολλές. Οι αντιλήψεις του για τη «σειριακότητα»

(seriality), μίμηση, έλξη («συμπάθεια»), και αδράνεια ανήκουν σε μία αιτιακά

θεωρούμενη όψη του κόσμου και δεν μας λένε τίποτε περισσότερο από το ότι η

«ριξιά» της τύχης (run of chance) αντιστοιχεί στη στατιστική και μαθηματική

πιθανότητα.9 Το υλικό των πραγματικών στοιχείων του Kammerer δεν περιέχει

παρά ριξιές της τύχης της οποίας ο μόνος «νόμος» είναι η πιθανότητα. Με άλλα

λόγια, δεν υπάρχει κανένας λόγος να ψάξουμε βαθύτερα για κάτι άλλο. Αλλά

για κάποιον αδιόρατο λόγο ψάχνει βαθύτερα για κάτι περισσότερο από αυτό

που εγγυάται η πιθανότητα- για ένα νόμο της σειριακότητας (law of seriality)

που θα επιθυμούσε να εισάγει ως αρχή συνυπάρχουσα με την αιτιότητα και το

σκοπό, Αυτή η τάση, όπως είπα, δεν δικαιολογείται με κανέναν τρόπο από το

υλικό του. Μπορώ να εξηγήσω αυτήν τη φανερή αντίφαση μόνο υποθέτοντας

ότι είχε μία αμυδρή αλλά εκπληκτική διαίσθηση για μία μη αιτιακή διευθέτηση

και συνδυασμό γεγονότων, πιθανώς επειδή, όπως όλες οι σκεπτόμενες και

ευαίσθητες φύσεις, δεν μπορούσε να ξεφύγει από την παράξενη εντύπωση που

οι συμπτώσεις της τύχης προκαλούν, και επομένως, σε συμφωνία με την

επιστημονική του άποψη, ανέλαβε το τολμηρό βήμα να υποθέσει μία μη αιτιακή

σειριακότητα στη βάση ενός εμπειρικού υλικού που βρίσκεται μέσα στα

πλαίσια της πιθανότητας. Δυστυχώς δεν επιχείρησε μία ποσοτική προσέγγιση

της σειριακότητας. Ένα τέτοιο έργο θα είχε αναμφισβήτητα παραμερίσει

ερωτήσεις που είναι δύσκολο να απαντηθούν. Η έρευνα ατομικών περιπτώσεων

εξυπηρετεί σε ικανοποιητικό βαθμό το σκοπό ενός γενικού προσανατολισμού,

αλλά μόνο η ποσοτική προσέγγιση ή η στατιστική μέθοδος υπόσχονται

αποτελέσματα όταν ασχολούμαστε με την τύχη.

826. Ομαδοποιήσεις τύχης (chance groupings) ή σειρές φαίνονται, τουλάχιστον

για το σύγχρονο τρόπο

6 «Ο νόμος των σειρών είναι μία έκφραση της αδράνειας των αντικειμένων που συμμετέχουν

στις επαναλήψεις (δηλ., που παράγουν τις σειρές). Η κατά πολύ μεγαλύτερη αδράνεια ενός

συνόλου αντικειμένων και δυνάμεων (σε σύγκριση με αυτήν ενός μόνο αντικειμένου ή

δύναμης) εξηγεί την επιμονή του ίδιου συμπλέγματος (constellation) και την επίσης συνδεμένη

ανάδυση επαναλήψεων για μεγάλα χρονικά διαστήματα» (σελ. 117).

7 σελ. 130.

8 σελ. 94.

9 [Ο όρος «πιθανότητα» επομένως αναφέρεται στην πιθανότητα μίας τυχαίας υπόθεσης

(Μηδενική Υπόθεση ή Null Hypothesis). Με αυτήν την έννοια χρησιμοποιείται ο όρος στο

κείμενο.- ΕΚΔΌΤΕΣ.]

9


σκέψης να είναι χωρίς νόημα, και να εμπίπτουν σαν γενικός κανόνας στα όρια

της πιθανότητας. Υπάρχουν, εντούτοις, περιστατικά των οποίων η «τυχαιότητα»

φαίνεται ανοιχτή στην αμφιβολία. Για να αναφέρω ένα παράδειγμα από πολλά,

σημείωσα τα εξής την 1η Απριλίου 1949: Σήμερα είναι Παρασκευή. Έχουμε

ψάρι για μεσημεριανό. Κάποιος συμβαίνει να αναφέρει το έθιμο του

«πρωταπριλιάτικου ψαριού». Το ίδιο πρωί σημείωσα μία επιγραφή που έλεγε:

«Est homo totus medius piscis ab imo.» Το απόγευμα μία παλιά ασθενής μου,

που δεν είχα δει για μήνες, μου έδειξε μερικές εξαιρετικά εντυπωσιακές εικόνες

ψαριών που είχε στο μεταξύ ζωγραφίσει. Το απόγευμα μου έδειξαν ένα κομμάτι

κεντήματος με θαλάσσια τέρατα που έμοιαζαν με ψάρια. Το πρωινό της 2ης

Απριλίου μία άλλη ασθενής μου, που είχα να δω πολλά χρόνια, μου μίλησε για

ένα όνειρο στο οποίο καθόταν στην όχθη μίας λίμνης όταν είδε ένα τεράστιο

ψάρι να κολυμπάει κατά πάνω της και να σταματάει μπροστά στα πόδια της.

Ασχολιόμουν εκείνο τον καιρό με μία μελέτη σχετικά με το σύμβολο του

ψαριού στην ιστορία. Μόνο ένα από τα πρόσωπα που αναφέρθηκαν ήξερε κάτι

για αυτό.

827. Η υποψία ότι πρόκειται για μία περίπτωση νοήμονης σύμπτωσης

(meaningful coincidence), δηλ., μία μη αιτιακή σύνδεση, είναι πολύ φυσική.

Πρέπει να παραδεχτώ ότι αυτή η σειρά γεγονότων μου έκανε ιδιαίτερη

εντύπωση. Μου φάνηκε σαν να είχε μία συγκεκριμένη αριθμητική ποιότητα.10

Σε τέτοιες περιπτώσεις τείνουμε να πούμε, «Αυτό δεν μπορεί να είναι σκέτη

τύχη,» χωρίς να ξέρουμε τι ακριβώς εννοούμε. Ο Kammerer αναμφισβήτητα θα

μου είχε υπενθυμίσει τη «σειριακότητά» του. Η ένταση μίας εντύπωσης,

πάντως, δεν αποδεικνύει τίποτα ενάντια στην τυχαία σύμπτωση όλων αυτών

των ψαριών. Είναι, ομολογουμένως, υπερβολικά περίεργο ότι το θέμα του

ψαριού επανέρχεται τουλάχιστον έξι φορές μέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες. Αλλά

κάποιος πρέπει να θυμάται ότι ψάρι την Παρασκευή είναι κάτι το συνηθισμένο,

και ότι την 1η Απριλίου μπορεί πολύ εύκολα να σκεφτεί το αστείο με το

«πρωταπριλιάτικο ψάρι.» Εκείνη την περίοδο ασχολιόμουν με το σύμβολο του

ψαριού για αρκετούς μήνες. Τα ψάρια εμφανίζονται συχνά ως σύμβολα

ασυνειδήτων περιεχομένων. Επομένως δεν υπάρχει καμία πιθανή αιτιολόγηση

ότι πρόκειται για μία ομαδοποίηση της τύχης. Εμφανίσεις διαδοχικών

γεγονότων ή

10 Το πλήθος μίας σειράς τυχαίων γεγονότων αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των όρων της.

Ασυνείδητα- πιθανά αρχετυπικά- περιεχόμενα επομένως «συμπλέκονται» (= constellated),

γεγονός το οποίο ύστερα δίνει την εντύπωση ότι η σειρά «προκλήθηκε» από αυτά τα

περιεχόμενα. Εφόσον δεν μπορούμε να διανοηθούμε πώς αυτό είναι δυνατό χωρίς να

καταφύγουμε σε θετικά μαγικές κατηγορίες, γενικά το αφήνουμε σαν μία απλή εντύπωση.

10


σειρές που αποτελούνται από συνηθισμένα περιστατικά πρέπει προς το παρόν

να θεωρηθούν τυχαία.11 Όσο ευρύ το φάσμα που καλύπτουν και αν είναι, πρέπει

να αποκλειστούν σαν μη αιτιακές συνδέσεις. Γενικά, επομένως, θα θεωρηθεί ότι

όλες οι συμπτώσεις είναι ριξιές της τύχης και δεν απαιτούν μία μη αιτιακή

ερμηνεία.12 Αυτή η παραδοχή μπορεί, και μάλιστα πρέπει, να θεωρηθεί ως

αληθινή όσο λείπει η απόδειξη ότι η εμφάνισή τους υπερβαίνει τα όρια της

πιθανότητας. Αν ωστόσο αυτή η απόδειξη επρόκειτο να έρθει, θα έδειχνε

ταυτόχρονα ότι υπάρχουν πράγματι μη- αιτιακοί συνδυασμοί γεγονότων για την

εξήγηση των οποίων θα έπρεπε να υποθέσουμε κάποιον παράγοντα ασύμβατο

με την αιτιότητα. Θα έπρεπε μετά να υποθέσουμε ότι τα γεγονότα γενικά

συνδέονται μεταξύ τους από τη μία πλευρά με αιτιακές αλυσίδες, και από την

άλλη με ένα είδος νοήμονης διασύνδεσης (meaningfull cross-connection).

828. Εδώ θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε μία πραγματεία του

Schopenhauer, «Σχετικά με το προφανές σχέδιο στη μοίρα του ατόμου,» που

αρχικά στάθηκε πνευματικός οδηγός στις απόψεις που τώρα αναπτύσσω.

Εξετάζει τον «ταυτοχρονισμό των αιτιακά ασύνδετων πραγμάτων, που

αποκαλούμε «τύχη».»14 Ο Schopenhauer διαφωτίζει αυτήν την

ταυτοχρονικότητα (simultaneity) με μία γεωγραφική αναλογία, όπου οι

παράλληλοι αντιπροσωπεύουν τη διαγώνια σύνδεση μεταξύ των μεσημβρινών,

οι οποίοι θεωρούνται ως αιτιακές αλυσίδες.15

11 Σε υποστήριξη όσων είπα παραπάνω, θα ήθελα να αναφέρω ότι έγραψα αυτές τις γραμμές

καθισμένος σε μία λίμνη. Μόλις είχα τελειώσει αυτήν την πρόταση, περπάτησα στην όχθη και

εκεί κειτόταν ένα νεκρό ψάρι, περίπου 30 εκατοστά μακρύ, που δεν φαινόταν τραυματισμένο.

Δεν υπήρχε κανένα ψάρι εκεί το προηγούμενο απόγευμα. (Προφανώς είχε τραβηχτεί έξω από

κάποιο αρπαχτικό πουλί ή γάτα.) Αυτό το ψάρι ήταν το έβδομο στη σειρά.

12 Βρίσκουμε τους εαυτούς μας μπερδεμένους όταν πρέπει να αποφασίσουμε τι είναι το

φαινόμενο που ο Stekel ονομάζει «παρόρμηση του ονόματος (compulsion of the name).» Αυτό

που εννοεί είναι η κραυγαλέα σύμπτωση που συμβαίνει μερικές φορές ανάμεσα στο όνομα ενός

ανθρώπου και στις ιδιοτροπίες του ή στο επάγγελμά του. Για παράδειγμα ο Herr Gross (Mr.

Grand) υποφέρει από αυταπάτες μεγαλείου, ο Kleiner (Mr. Small) έχει ένα σύμπλεγμα

κατωτερότητας. Οι αδελφές Altmann παντρεύονται άντρες είκοσι χρόνια μεγαλύτερους. Ο Herr

Feist (Mr. Stout) είναι ο Υπουργός Τροφίμων, ο Herr Rosstauscher (Mr. Horsetrader) είναι

δικηγόρος, ο Herr Kalberer (Mr. Calver) είναι μαιευτήρας, ο Herr Freud (χαρά) προασπίζει την

αρχή της ηδονής (pleasure principle), ο Herr Adler (αετός) τη θέληση της κυριαρχίας, ο Herr

Jung (νέος) την ιδέα της αναγέννησης, και ούτω καθεξής. Είναι άραγε αυτά καπρίτσια της

τύχης, ή ενδεικτικά αποτελέσματα του ονόματος, όπως ο Stekel φαίνεται να υποστηρίζει, ή

πρόκειται για «νοήμονες συμπτώσεις»; («Die Verpflichtung des Namens,» 110κε.)

13 Parerga und Paralipomena, I, εκδ. από τον von Koeber. [Βλ. τη μετ. από τον David Irvine,

στον οποίο γίνεται αναφορά για λόγους ευκολίας, παρότι δεν αναφέρεται εδώ.]

14 Στο ίδιο, σελ. 40. [Irvine, σελ. 41.]

15 Σελ. 39. [Irvine, σελ. 39κε.]

11


Όλα τα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου θα βασίζονταν ανάλογα σε δύο

θεμελιωδώς διαφορετικά είδη σύνδεσης: πρώτον, στην αντικειμενική, αιτιακή

σύνδεση των φυσικών διαδικασιών. Δεύτερον, σε μία υποκειμενική σύνδεση

που υπάρχει μόνο σε σχέση με το άτομο που τη βιώνει, και που είναι ως εκ

τούτου τόσο υποκειμενική όσο τα όνειρά του. …. Ότι και τα δύο είδη σύνδεσης

υπάρχουν ταυτόχρονα, και το καθαυτό γεγονός, αν και ένας κρίκος σε δύο

τελείως διαφορετικές αλυσίδες, σε κάθε περίπτωση ταιριάζει και με τα δύο, έτσι

ώστε η μοίρα ενός ατόμου ταιριάζει αμετάβλητα με τη μοίρα ενός άλλου, και

καθένας είναι ο ήρωας του προσωπικού του δράματος ενώ ταυτόχρονα παίζει

σε ένα δράμα ξένο για αυτόν- πρόκειται για κάτι που ξεπερνά τις δυνάμεις

κατανόησής μας, και μπορεί μόνο να συλληφθεί ως πιθανό χάρη στη θαυμάσια

προκατεστημένη αρμονία (pre- established harmony).16

Κατά την άποψή του «το θέμα του μεγάλου ονείρου της ζωής… είναι

μόνο ένα,»17 η υπερβατική Θέληση, η prima causa, από την οποία όλες οι

αιτιακές αλυσίδες ακτινοβολούν σαν γραμμές μεσημβρινών από τους πόλους

και, λόγω των κυκλικών παραλλήλων, βρίσκονται μεταξύ τους σε μία νοήμονη

σχέση ταυτοχρονισμού.18 Ο Schopenhauer πίστευε στην απόλυτη αιτιοκρατία

των φυσικών διαδικασιών και επιπλέον σε μία πρώτη αιτία. Δεν υπάρχει τίποτα

που να εγγυάται κάποια από τις δυο πεποιθήσεις. Η «πρώτη αιτία» είναι ένα

φιλοσοφικό μυθολόγημα που έχει ισχύ μόνο όταν εμφανίζεται με τη μορφή του

παλιού παραδόξου Εν το παν, σαν ενότητα και πολλαπλότητα μαζί. Η ιδέα ότι

τα ταυτόχρονα σημεία στις αιτιακές αλυσίδες, αλλιώς μεσημβρινοί,

αντιπροσωπεύουν νοήμονες συμπτώσεις θα ίσχυε αν η πρώτη αιτία ήταν

πραγματικά μία μονάδα. Αλλά εάν ήταν πολλαπλότητα, που είναι εξίσου

πιθανό, τότε ολόκληρη η ερμηνεία του Schopenhauer καταρρέει, και αυτό

ανεξάρτητα από το γεγονός, που έχουμε μόλις πρόσφατα αντιληφτεί, ότι οι

φυσικοί νόμοι έχουν μία καθαρά στατιστική ισχύ και αφήνουν έτσι την πόρτα

ανοικτή στην πιθανοκρατία (indeterminism). Ούτε ο φιλοσοφικός στοχασμός

ούτε η εμπειρία δεν μπορούν να παρέχουν οποιαδήποτε στοιχεία για την

τακτική εμφάνιση αυτών των δύο ειδών σύνδεσης, στα οποία το ίδιο πράγμα

είναι μαζί υποκείμενο και αντικείμενο. Ο Schopenhauer στοχάστηκε και έγραψε

σε μία εποχή που η αιτιότητα είχε την κυρίαρχη θέση σαν αρχή a priori και

έπρεπε επομένως να ανασύρεται κάθε φορά για να εξηγήσει τις νοήμονες

συμπτώσεις. Αλλά, όπως έχουμε δει, μπορεί να το κάνει αυτό με κάποιο βαθμό

πιθανότητας μόνο αν προσφύγουμε

16 Σελ. 45. [Irvine, σελ. 49κε.]

17 Σελ 46. [Irvine, σελ. 50.]

18 Εξού και ο όρος μου «συγχρονικότητα.»

12


στην άλλη, εξίσου αυθαίρετη υπόθεση της μοναδικότητας της πρώτης αιτίας.

Ακολουθεί ύστερα σαν αναγκαιότητα ότι κάθε σημείο σε ένα δεδομένο

μεσημβρινό βρίσκεται σε μία σχέση νοήμονης σύμπτωσης με κάθε άλλο σημείο

στην ίδια μοίρα γεωγραφικού πλάτους. Αυτό το συμπέρασμα, ωστόσο, πηγαίνει

πέρα από τα όρια του εμπειρικά δυνατού, επειδή αποδίδει στις νοήμονες

συμπτώσεις μία εμφάνιση τόσο τακτική και συστηματική ώστε η επαλήθευσή

τους θα ήταν είτε αυτονόητη ή το απλούστερο πράγμα στον κόσμο. Τα

συγκεκριμένα παραδείγματα του Schopenhauer εκφράζουν την ίδια πεποίθηση

σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με όλα τα άλλα. Ωστόσο, είναι προς τιμή του

ότι το αντιλήφθηκε και κατάλαβε ότι δεν υπάρχουν εξ ορισμού ερμηνείες.

Εφόσον το πρόβλημα έχει να κάνει με τα θεμέλια της επιστημολογίας μας, το

ανέδειξε σύμφωνα με τη γενική τάση της φιλοσοφίας του από μία υπερβατική

σκοπιά, τη Θέληση που δημιουργεί τη ζωή και την ύπαρξη σε όλα τα επίπεδα,

και που διαμορφώνει καθένα από αυτά τα επίπεδα με τέτοιον τρόπο ώστε να

βρίσκονται όχι μόνο σε αρμονία με τους ταυτόχρονους παράλληλούς τους αλλά

και να προετοιμάζουν και να διευθετούν τα μελλοντικά γεγονότα με τη μορφή

της Μοίρας ή της Πρόνοιας.

829. Σε αντίθεση με τη συνηθισμένη απαισιοδοξία του Schopenhauer, αυτή η

έκφραση έχει ένα σχεδόν φιλικό και αισιόδοξο τόνο που μετά βίας μπορούμε να

συμμεριστούμε σήμερα. Ένας από τους πιο προβληματικούς και

βαρυσήμαντους αιώνες που γνώρισε ο κόσμος μάς χωρίζει από εκείνη την

ακόμα μεσαιωνική εποχή όταν το φιλοσοφίζον μυαλό πίστευε ότι μπορούσε να

κάνει παραδοχές πέρα από αυτό που θα γινόταν να αποδειχθεί εμπειρικά. Ήταν

μία εποχή των στομφωδών απόψεων, οι οποίες δεν απαιτούσαν κάποια παύση

για να συνειδητοποιήσουν ότι τα όρια της φύσης είχαν εξαντληθεί ακριβώς εκεί

όπου οι επιστήμονες- κατασκευαστές δρόμων είχαν σταματήσει προσωρινά.

Κατά συνέπεια ο Schopenhauer, με ένα αληθινό φιλοσοφικό όραμα, άνοιξε ένα

πεδίο σκέψης της οποίας την παράξενη φαινομενολογία δεν ήταν έτοιμος να

καταλάβει, αν και την περιέγραψε λίγο πολύ σωστά. Αναγνώρισε ότι με τις

omina και praesagia τους η αστρολογία και οι διάφορες διαισθητικές μέθοδοι

ερμηνείας της μοίρας έχουν έναν κοινό παρονομαστή που επιδίωξε να

ανακαλύψει με τη βοήθεια του «υπερβατικού διαλογισμού.» Αναγνώρισε,

εξίσου καλά, ότι ήταν ένα πρόβλημα κάποιας θεμελιώδους αρχής, αντίθετα με

όλους εκείνους πριν και μετά από αυτόν που χρησιμοποίησαν την ανώφελη

έννοια κάποιου είδους ενεργειακής μετάδοσης, ή απέρριψαν βολικά το όλο

θέμα σαν ανοησία για να αποφύγουν

13


ένα πάρα πολύ δύσκολο έργο.19 Η προσπάθεια του Schopenhauer είναι η πιο

σημαντική δεδομένου ότι έγινε σε μία εποχή που η τεράστια πρόοδος των

φυσικών επιστημών είχε πείσει τον καθέναν ότι η αιτιότητα από μόνη της θα

μπορούσε να θεωρηθεί η τελική ερμηνευτική αρχή. Αντί να αγνοήσει όλες

εκείνες τις εμπειρίες που αρνούνται να υποκύψουν στον κυρίαρχο ζυγό της

αιτιότητας, δοκίμασε, όπως είδαμε, να τις προσαρμόσει στην αιτιοκρατική

άποψή του για τον κόσμο. Πράττοντας με αυτόν τον τρόπο, εισήγαγε έννοιες

όπως η προαίσθηση, η αντιστοιχία, και η προκατεστημένη αρμονία, η οποία σαν

καθολική αρχή συνυπάρχουσα με την αιτιότητα ελλοχεύει πάντα στις

ανθρώπινες ερμηνείες της φύσης, στο πλάνο της αιτιοκρατίας, πιθανώς επειδή

αισθάνθηκε- και σωστά- ότι η επιστημονική άποψη για τον κόσμο βασισμένη

στο φυσικό νόμο, παρότι δεν αμφέβαλε για την ισχύ του, σε κάθε περίπτωση

υπολειπόταν κάτι που έπαιξε έναν ιδιαίτερο ρόλο στην κλασσική και

μεσαιωνική άποψη (όπως επίσης στα διαισθητικά συναισθήματα του σύγχρονου

ανθρώπου).

830. Η ποσότητα των δεδομένων που συλλέχθηκαν από τους Gurney, Myers, και

Podmore20 ενέπνευσε τρεις άλλους ερευνητές- τους Dariex,21 Richet, 22 και

Flammarion23- για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα από την άποψη ενός

λογισμού πιθανοτήτων. Ο Dariex βρήκε την πιθανότητα 1:4.114.545 για την

τηλεπαθητική πρόγνωση του θανάτου, που σημαίνει ότι η απόδοση μίας τέτοιας

προαίσθησης στην τύχη είναι περισσότερο από τέσσερα εκατομμύρια φορές πιο

απίθανη από το να εξηγηθεί το γεγονός σαν «τηλεπαθητικό», ή μη αιτιακό, μία

νοήμονη σύμπτωση. Ο αστρονόμος Flammarion υπολόγισε όχι λιγότερο από

1:804.622.222 πιθανότητα για μία ιδιαίτερα γνωστή περίπτωση «φαντασμάτων

των ζωντανών».24 Ήταν επίσης ο πρώτος που συνέδεσε άλλα ύποπτα συμβάντα

με το γενικό ενδιαφέρον για τα φαινόμενα που συνδέονται με το θάνατο. Έτσι

αναφέρει25 ότι, γράφοντας το βιβλίο του σχετικά με την ατμόσφαιρα, βρισκόταν

στο κεφάλαιο για τη δύναμη του αέρα όταν ένα ξαφνικό μπουρίνι σκόρπισε όλα

τα χαρτιά του: από το τραπέζι έξω από το παράθυρο. Αναφέρει επίσης σαν

παράδειγμα τριπλής σύμπτωσης, τη χαρακτηριστική ιστορία του

19 Εδώ πρέπει να εξαιρέσω τον Kant, του οποίου η διατριβή Dreams of a Spirix Seer, Illustrated

by Dreams of Metaphysics έδειξε το δρόμο στον Schopenhauer.

20 Edmund Gurney, Frederic W. H. Myers, και Frank Podmore, Phantasms of the Living.

21 Xavier Dariex, «Le Hazard et la télépathie».

22Charles Richet, «Relations de diverses expériences sur transmission mentale,

la lucidite, et autres phénomènes non explicable par les données scientifiques

actuelles.»

23 Camille Flammarion, The Unknown, σελ. 191κε.


25 Σελ. 192κε.

14


κυρίου Fortgibu και της πίτας από δαμάσκηνο.26 Το γεγονός ότι δεν αναφέρει

αυτές τις συμπτώσεις καθόλου σε σχέση με το πρόβλημα της τηλεπάθειας

δείχνει ότι ο Flammarion είχε μία ιδιαίτερη διαίσθηση, αν και ασυνείδητη, για

μία κατά πολύ πιο περιεκτική αρχή.

831. Ο συγγραφέας Wilhelm von Scholz27 έχει συλλέξει διάφορες ιστορίες που

παρουσιάζουν τους παράξενους τρόπους με τους οποίους χαμένα ή κλεμμένα

αντικείμενα επιστρέφουν στους ιδιοκτήτες τους. Μεταξύ άλλων, αναφέρει την

ιστορία μίας μητέρας που τράβηξε μία φωτογραφία του μικρού της γιου στο

Μαύρο Δάσος (σ.τ.μ. περιοχή της Γερμανίας). Άφησε το φιλμ για εμφάνιση στο

Στρασβούργο. Αλλά, εξαιτίας του ξεσπάσματος του πολέμου, δεν μπόρεσε να

το πάρει και το θεώρησε χαμένο. Το 1916 αγόρασε ένα φιλμ στη Φρανκφούρτη

για να τραβήξει φωτογραφία την κόρη της, η οποία είχε γεννηθεί στο μεταξύ.

Όταν εμφανίστηκε το φιλμ, βρέθηκε να έχει εκτεθεί διπλά: η εικόνα από κάτω

ήταν η φωτογραφία του γιου της το 1914! Το παλιό φιλμ δεν είχε εμφανιστεί

και κατά κάποιον τρόπο είχε επανακυκλοφορήσει σαν καινούργιο. Ο

συγγραφέας καταλήγει στο εύλογο συμπέρασμα ότι όλα τα στοιχεία

συνηγορούν στην «αμοιβαία έλξη αντικειμένων που συνδέονται μεταξύ τους,»

ή σε μία «επιλεκτική αμοιβαιότητα.» Υποψιάζεται ότι αυτά τα συμβάντα

διευθετούνται σαν να πρόκειται για το όνειρο μίας «ανώτερης και καθολικής

συνείδησης, η οποία είναι άγνωστη.»

832. Το θέμα της τύχης έχει προσεγγιστεί από την ψυχολογική σκοπιά από τον

Herbert Silberer.28 Αυτός δείχνει ότι φανερές νοήμονες συμπτώσεις είναι

ενμέρει ασυνείδητες διευθετήσεις, και ενμέρει συνειδητές, αυθαίρετες

ερμηνείες. Δεν συνυπολογίζει ούτε τα παραψυχολογικά φαινόμενα ούτε τη

συγχρονικότητα, και θεωρητικά δεν ξεπερνά την αιτιοκρατία του Schopenhauer.

Εκτός από την πολύτιμη από τη μεριά της ψυχολογίας κριτική των μεθόδων με

τις οποίες ερμηνεύουμε την τύχη,

26 Σελ. 194κε. Κάποιος Κ. Deschamps, όταν ήταν παιδί στη Νέα Ορλεάνη, πήρε ένα κομμάτι

πίτας από δαμάσκηνα από κάποιον Κ. de Fortgibu. Δέκα χρόνια μετά βρήκε μία ίδια πίτα σε ένα

εστιατόριο στο Παρίσι, και ζήτησε ένα κομμάτι. Όπως προέκυψε, ωστόσο, την πίτα είχε ήδη

παραγγείλει κάποιος άλλος- ο Κ. de Fortgibu. Πολλά χρόνια αργότερα προσφέρθηκε σε ένα

πάρτι η σπάνια ευκαιρία στον Κ. Deschamps να δοκιμάσει ξανά ένα κομμάτι πίτας από

δαμάσκηνα. Ενώ έτρωγε θυμήθηκε πως το μόνο που έλειπε ήταν ο Κ. de Fortgibu. Εκείνη τη

στιγμή η πόρτα άνοιξε και ένας πολύ ηλικιωμένος άνθρωπος μπήκε μέσα: Ο Κ. de Fortgibu, που

είχε μπερδέψει τη διεύθυνση και είχε πάει στο πάρτι κατά λάθος.

27Der Zufall: Eine Vorform des Schicksals.

28Der Zufall und die Koboldstreiche des Unbewussten.

15


η μελέτη του Silberer δεν περιέχει καμία αναφορά στην εμφάνιση των

νοημόνων συμπτώσεων όπως γίνονται κατανοητές εδώ.

833. Τα αποφασιστικά στοιχεία για την ύπαρξη των μη αιτιακών συνδυασμών

γεγονότων έχουν παρουσιαστεί, με τις επαρκείς επιστημονικές δικλείδες, αν και

πολύ πρόσφατα, κυρίως μέσω των πειραμάτων του J. Β. Rhine και των

συναδέλφων του29, που, εντούτοις, δεν έχουν αναγνωρίσει τις εκτεταμένες

συνέπειες που πρέπει να αντληθούν από τα συμπεράσματά τους. Μέχρι σήμερα

κανένα σημαντικό επιχείρημα που να μην μπορεί να αντικρουστεί δεν έχει

παρουσιαστεί ενάντια σε αυτά τα πειράματα. Συνίστανται, σε γενικές γραμμές,

σε έναν ερευνητή που γυρίζει, τη μία μετά την άλλη, μία σειρά από αριθμημένες

κάρτες οι οποίες έχουν πάνω τους απλά γεωμετρικά σχήματα. Την ίδια στιγμή

το υποκείμενο, που χωρίζεται από τον ερευνητή με ένα πέτασμα, πρέπει να

μαντέψει τα σχήματα καθώς οι κάρτες γυρίζονται. Χρησιμοποιείται ένα πακέτο

από είκοσι πέντε κάρτες, και κάθε πέντε έχουν το ίδιο σύμβολο. Πέντε κάρτες

είναι μαρκαρισμένες με ένα αστέρι, πέντε με ένα τετράγωνο, πέντε με έναν

κύκλο, πέντε με κυματιστές γραμμές, και πέντε με έναν σταυρό. Ο ερευνητής

κανονικά δεν γνωρίζει τη διάταξη των καρτών, ούτε το υποκείμενο μπορεί να

δει τις κάρτες. Πολλά από τα πειράματα ήταν αρνητικά, δεδομένου ότι το

αποτέλεσμα δεν υπερέβη την πιθανότητα πέντε τυχαίων επιτυχιών. Στην

περίπτωση κάποιων υποκειμένων, όμως, μερικά αποτελέσματα ξεπερνούσαν

χαρακτηριστικά τις πιθανότητες. Στην πρώτη σειρά πειραμάτων κάθε

υποκείμενο προσπαθούσε να μαντέψει τις κάρτες 800 φορές. Το μέσο

αποτέλεσμα έδειξε 6.5 επιτυχίες για 25 κάρτες, το οποίο είναι 1.5 φορά

περισσότερο από την πιθανότητα 5 τυχαίων επιτυχιών. Η πιθανότητα να

υπάρχει μία απόκλιση 1.5 μονάδα λόγω τύχης, υπολογίζεται σε 1:250.000. Αυτή

η αναλογία δείχνει ότι η πιθανότητα μίας τυχαίας απόκλισης δεν είναι ιδιαίτερα

μεγάλη, εφόσον αναμένεται μία φορά στις 250.000 περιπτώσεις. Τα

αποτελέσματα ποικίλλουν ανάλογα με το ιδιαίτερο χάρισμα του κάθε

υποκειμένου. Ένας νεαρός άνδρας, που σε πολλά πειράματα σημείωσε έναν

μέσο όρο 10 επιτυχιών για κάθε 25 κάρτες (το διπλάσιο της αναμενόμενης

πιθανότητας), μία φορά μάντεψε και τις 25 κάρτες σωστά, γεγονός το οποίο

29 J. B. Rhine, Extra-Sensory Perception and New Frontiers of the Mind. J. G Pratt, J. B. Rhine,

C. E. Stuart, B. M. Smith, and J. A. Greenwood, Extra-Sensory Perception after Sixty Years.

Μία γενική έρευνα για τα ευρήματα στο The Reach of the Mind του Rhine, και επίσης στο

αξιόλογο βιβλίο του G. N. M. Tyrrell, The Personality of Man. Μία σύντομη περίληψη στο «An

Introduction to the Work of Extra-Sensory Perception» του Rhine. S. G. Soal and F. Bateman,

Modern Experiments in Telepathy.

16


δίνει πιθανότητα 1:298.023.223.876.953.125. Η δυνατότητα του ανακατέματος

των καρτών με κάποιον αυθαίρετο τρόπο αναιρείται χάρη σε μία συσκευή που

ανακατεύει τις κάρτες αυτόματα, ανεξάρτητα από τον ερευνητή.

834. Μετά από την πρώτη σειρά πειραμάτων η απόσταση ανάμεσα στον

ερευνητή και στο υποκείμενο αυξήθηκε, σε μία περίπτωση σε 250 μίλια. Το

μέσο αποτέλεσμα των πολυάριθμων πειραμάτων ανήλθε εδώ σε 10.1 επιτυχίες

για 25 κάρτες. Σε μία άλλη σειρά πειραμάτων, όταν ο ερευνητής και το

υποκείμενο βρίσκονταν στο ίδιο δωμάτιο, το αποτέλεσμα ήταν 11.4 για 25

κάρτες. Όταν το υποκείμενο ήταν στο διπλανό δωμάτιο, 9.7 για 25 κάρτες.

Όταν ήταν δύο δωμάτια μακριά, 12.0 για 25 κάρτες. Ο Rhine αναφέρει τα

πειράματα των F.L. Usher και E.L. Burt, τα οποία πραγματοποιήθηκαν με

θετικά αποτελέσματα σε μία απόσταση πάνω από 960 μίλια.30 Με τη βοήθεια

συγχρονισμένων ρολογιών πειράματα έγιναν επίσης μεταξύ του Durham, στη

βόρεια Καρολίνα, και του Ζάγκρεμπ, στη Γιουγκοσλαβία, περίπου 4.000 μίλια

μακριά, με εξίσου θετικά αποτελέσματα.31

835. Το γεγονός ότι η απόσταση δεν έχει καμία διαφορά δείχνει κυρίως ότι το

ζητούμενο δεν μπορεί να είναι ένα φαινόμενο δύναμης ή ενέργειας, επειδή στην

αντίθετη περίπτωση η απόσταση που θα διανυόταν και η διασπορά στο χώρο θα

προκαλούσαν μία εξασθένιση του φαινομένου, και είναι περισσότερο από

πιθανό ότι το αποτέλεσμα θα μειωνόταν ανάλογα με το τετράγωνο της

απόστασης. Εφόσον δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο, δεν μπορούμε παρά να

θεωρήσουμε ότι η απόσταση είναι φυσικά μεταβαλλόμενη, και μπορεί σε

κάποιες περιπτώσεις να μειωθεί σε σημείο εκμηδενισμού από μία ψυχική

συνθήκη.

836. Ακόμη πιο αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ούτε ο χρόνος δεν είναι κατά

κανόνα απαγορευτικός παράγοντας. Με άλλα λόγια, η πρόβλεψη μίας σειράς

καρτών τράπουλας που θα φανερώνονταν στο μέλλον έφερε ένα αποτέλεσμα

που ξεπερνά την πιθανότητα της τύχης. Τα αποτελέσματα του πειράματος με το

χρόνο του Rhine δείχνουν μία πιθανότητα 1:400.000, που σημαίνει μία

σημαντική πιθανότητα να υπάρχει κάποιος παράγοντας ανεξάρτητος από το

χρόνο. Οδηγούν, με άλλα λόγια, προς μία ψυχική σχετικότητα του χρόνου,

καθώς το πείραμα είχε να κάνει με την αντίληψη γεγονότων που δεν έχουν

ακόμη συμβεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο παράγοντας του χρόνου φαίνεται ότι

εκμηδενίστηκε από μία ψυχική συνάρτηση ή ψυχική κατάσταση που είναι

επίσης ικανή να εκμηδενίζει τον παράγοντα του χώρου. Αν, στα πειράματα με

το χώρο, παραδεχτούμε ότι η ενέργεια δεν μειώνεται με την απόσταση, τότε

30 The reach of the mind (εκδ. 1954), σελ. 48.

31 Rhine and Betty M. Humphrey, «A Transoceanic ESP Experiment.»

17


τα πειράματα με το χρόνο κάνουν αδύνατο να σκεφτούμε ότι υπάρχει κάποια

ενεργειακή σχέση μεταξύ της αντίληψης και του μελλοντικού γεγονότος. Θα

πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε εξήγηση με όρους ενέργειας, που ισοδυναμεί

με το να πούμε ότι γεγονότα τέτοιου είδους δεν μπορούν να θεωρηθούν από τη

σκοπιά της αιτιότητας, επειδή η αιτιότητα προϋποθέτει την ύπαρξη του χώρου

και του χρόνου στο βαθμό που όλες οι παρατηρήσεις στηρίζονται τελικά στην

κίνηση σωμάτων.

837. Ανάμεσα στα πειράματα του Rhine πρέπει επίσης να αναφέρουμε και αυτά

με ζάρια. Το υποκείμενο πρέπει να ρίξει τα ζάρια, και την ίδια στιγμή πρέπει να

ευχηθεί ότι ένας αριθμός (ας πούμε το 3) θα έρθει όσες περισσότερες φορές

δυνατό. Τα αποτελέσματα αυτού του είδους πειράματος, που λέγεται PK (Ψυχο-

Κινητικό), ήταν θετικά, τόσο πιο πολύ όσα περισσότερα ήταν τα ζάρια που

χρησιμοποιούνταν σε μία ρίψη.32 Αν αποδειχτεί ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι

ψυχικά σχετικοί, τότε το κινούμενο σώμα πρέπει να διαθέτει, ή να υπόκειται σε,

μία ψυχική σχετικότητα.

838. Μία συνεπής εμπειρία σε όλα αυτά τα πειράματα είναι το γεγονός ότι ο

αριθμός των επιτυχιών τείνει να μειώνεται μετά την πρώτη προσπάθεια, και τα

αποτελέσματα στη συνέχεια γίνονται αρνητικά. Αλλά αν για κάποιο λόγο

υπάρξει ανανέωση του ενδιαφέροντος εκ μέρους του υποκειμένου, το θετικό

αποτέλεσμα αυξάνει πάλι. Η έλλειψη ενδιαφέροντος και η ανία είναι αρνητικοί

παράγοντες. Ο ενθουσιασμός, η προσδοκία, η ελπίδα, και η πίστη στη

πιθανότητα ύπαρξης της ESP (Έξω- Αισθητήρια Αντίληψη) δίνουν καλά

αποτελέσματα και φαίνεται ότι αποτελούν τις πραγματικές συνθήκες που

καθορίζουν αν θα υπάρξουν καθόλου αποτελέσματα. Σε σχέση με αυτό είναι

ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι το γνωστό διάμεσο από την Αγγλία Κα Eileen

J. Garrett, είχε αρνητικά αποτελέσματα στα πειράματα του Rhine επειδή, όπως

η ίδια παραδέχεται, δεν μπορούσε να παράγει κάποιο συναίσθημα για τις

«άψυχες» κάρτες.

839. Αυτές οι λίγες νύξεις ίσως επαρκούν να δώσουν στον αναγνώστη μία

τουλάχιστον επιφανειακή ιδέα αυτών των πειραμάτων. Το βιβλίο που

προαναφέρθηκε του G. N. M. Tyrrell, τέως προέδρου της Εταιρίας Ψυχικής

Έρευνας (Society of Psychical Research), περιέχει μία εξαίρετη σύνοψη όλων

των εμπειριών στο πεδίο. Ο ίδιος ο συγγραφέας προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες

στην έρευνα για την ESP. Από τη σκοπιά του φυσικού τα πειράματα ESP έχουν

αξιολογηθεί θετικά από τον Robert A.

32The Reach of the Mind, σελ. 75κε.

18


McConnell σε ένα άρθρο με τίτλο «ESP Γεγονός ή Φαντασία;»33

840. Όπως είναι αναμενόμενο, κάθε είδος προσπάθειας που μπορεί κάποιος να

φανταστεί έχει γίνει για να εξηγηθούν αυτά τα αποτελέσματα, τα οποία

φαίνονται να βρίσκονται στα σύνορα του θαυμαστού και ουσιαστικά ανέφικτου.

Αλλά όλες αυτές οι προσπάθειες είναι ανεπαρκείς απέναντι στα γεγονότα, για

τα οποία κανείς μέχρι σήμερα δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν. Τα

πειράματα του Rhine μας φέρνουν αντιμέτωπους με το ότι υπάρχουν γεγονότα

που σχετίζονται μεταξύ τους πειραματικά, και στη συγκεκριμένη περίπτωση με

νοήμονα τρόπο, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε δυνατότητα απόδειξης ότι αυτή

η σχέση είναι αιτιακή, καθώς η «μετάδοση» δεν παρουσιάζει καμία από τις

γνωστές ιδιότητες της ενέργειας. Υπάρχει επομένως καλός λόγος να

αμφισβητηθεί ότι τίθεται θέμα μετάδοσης ενέργειας εξαρχής. Τα πειράματα με

το χρόνο αποκλείουν κατά κανόνα οποιαδήποτε τέτοια περίπτωση, επειδή θα

ήταν παράλογο να υποθέσει κάποιος ότι μία κατάσταση που δεν υπάρχει ακόμα

και θα εμφανιστεί μόνο στο μέλλον θα μπορούσε να μεταδοθεί ως φαινόμενο

ενέργειας σε ένα δέκτη στο παρόν.34 Φαίνεται καλύτερο ότι μία επιστημονική

εξήγηση θα πρέπει να αρχίσει με μία κριτική σχετικά με τις έννοιες του χώρου

και του χρόνου αφενός, και με αυτή του ασυνείδητου αφετέρου. Όπως έχω πει,

είναι αδύνατο, με τα σημερινά μας μέσα, να εξηγηθεί η ESP, ή το γεγονός της

νοήμονης σύμπτωσης, ως ενεργειακό φαινόμενο. Αυτό σηματοδοτεί το τέλος

της αιτιακής εξήγησης επίσης, επειδή το «αποτέλεσμα» δεν μπορεί να γίνει

κατανοητό παρά μόνο ως ενεργειακό φαινόμενο. Επομένως δεν μπορεί να είναι

ένα πρόβλημα αιτίας και αποτελέσματος, αλλά μίας σύμπτωσης στο χρόνο, ένα

είδος ταυτοχρονικότητας. Λόγω αυτής της ιδιότητας του ταυτοχρονισμού,

επέλεξα τον όρο «συγχρονικότητα» για να υποδείξει έναν υποθετικό παράγοντα

ισοδύναμο σε ισχύ με την αιτιότητα ως ερμηνευτική αρχή. Στο δοκίμιό μου

«Στη φύση της ψυχής,»35 θεώρησα τη συγχρονικότητα σαν μία ψυχικά

εξαρτώμενη σχετικότητα του χώρου και του χρόνου. Τα πειράματα του Rhine

δείχνουν ότι σε σχέση με την ψυχή ο χώρος και ο χρόνος είναι, σαν να λέμε,

«ελαστικοί» και μπορούν προφανώς να μειωθούν σχεδόν σε σημείο

εξαφάνισης, σαν να εξαρτιόνταν από ψυχικούς παράγοντες και δεν υπήρχαν

καθαυτοί αλλά είχαν μόνο «υποτεθεί» από το συνειδητό μυαλό. Στην αρχική

άποψη του ανθρώπου για τον κόσμο, όπως

33 Ο Καθ. Pauli μου επέστησε την προσοχή σε αυτό το άρθρο, που δημοσιεύτηκε το 1949.

34 Ο Kammerer ασχολήθηκε, όχι σε γενικές γραμμές πειστικά, με το θέμα της «επίπτωσης της

επακόλουθης κατάστασης στην προηγούμενη» (Βλ. Das Gesetz der Serie, σελ. 131κε.).

35 Βλ. παραπάνω, παρ. 440.

19


ανακαλύπτουμε για τους πρωτόγονους, ο χώρος και ο χρόνος έχουν μία πολύ

αβέβαιη ύπαρξη. Γίνονται «πάγιες» έννοιες μόνο κατά τη διάρκεια της

διανοητικής ανάπτυξής του, κυρίως χάρη στην εισαγωγή της μέτρησης.

Καθαυτοί, ο χώρος και ο χρόνος δεν αποτελούνται από τίποτα. Είναι έννοιες

υλοποιημένες από τη διαχωριστική λειτουργία του συνειδητού μυαλού, και

αποτελούν τις απαραίτητες συντεταγμένες για την περιγραφή της συμπεριφοράς

των σωμάτων σε κίνηση. Είναι, επομένως, ουσιαστικά ψυχικοί στην προέλευση,

γεγονός το οποίο είναι πιθανώς ο λόγος που ώθησε τον Kant να τους θεωρήσει

σαν a priori κατηγορίες. Αλλά αν ο χώρος και ο χρόνος είναι μόνο φαινομενικά

ιδιότητες των σωμάτων σε κίνηση και δημιουργούνται από τις διανοητικές

ανάγκες του παρατηρητή, τότε η σχετικοποίησή τους με ψυχικούς όρους δεν

είναι πλέον ζήτημα που προκαλεί έκπληξη αλλά που βρίσκεται μέσα στα όρια

της δυνατότητας. Αυτή η δυνατότητα παρουσιάζεται όταν η ψυχή παρατηρεί,

όχι εξωτερικά σώματα, αλλά τον εαυτό της. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στα

πειράματα του Rhine: η απάντηση του υποκειμένου δεν είναι το αποτέλεσμα

της παρατήρησής του πάνω στις φυσικές (υλικές) κάρτες, είναι ένα προϊόν

καθαρής φαντασίας, «τυχαίων» ιδεών που αποκαλύπτουν τη δομή αυτού που τις

παράγει, δηλαδή του ασυνείδητου. Εδώ θα επισημάνω απλά ότι οι καθοριστικοί

παράγοντες στην ασυνείδητη ψυχή είναι τα αρχέτυπα, τα οποία αποτελούν τη

δομή του συλλογικού ασυνείδητου. Το τελευταίο αντιπροσωπεύει μία ψυχή που

είναι ταυτόσημη σε όλα τα άτομα. Δεν μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή ή

«αναπαριστώμενη,» σε αντίθεση με τα αντιληπτά ψυχικά φαινόμενα, και

εξαιτίας της μη αναπαριστώμενης φύσης της την έχω ονομάσει «ψυχοειδές.»

841. Τα αρχέτυπα είναι θεμελιώδεις παράγοντες υπεύθυνοι για την οργάνωση

των ασυνειδήτων ψυχικών διαδικασιών: είναι «πρότυπα συμπεριφοράς.»

Συγχρόνως έχουν ένα «συγκεκριμένο φορτίο» και δημιουργούν υπερβατικά

αποτελέσματα που εκφράζονται ως επιρροές (affects). Η «επιρροή» παράγει ένα

μερικό abaissement du niveau mental (μείωση του διανοητικού επιπέδου)

καθώς παρότι αναδύει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο σε έναν υπερφυσικό

βαθμό φωτεινότητας, το καταφέρνει αντλώντας τόση πολλή ενέργεια από άλλα

πιθανά περιεχόμενα της συνείδησης ώστε να σκοτίζονται και να γίνονται τελικά

ασυνείδητα. Εξαιτίας του περιορισμού αυτού της συνείδησης που δημιουργείται

από την επιρροή όσο διαρκεί, υπάρχει μία αντίστοιχη μείωση της ικανότητας

προσανατολισμού που με τη σειρά της δίνει στο ασυνείδητο μία ευκαιρία να

γλιστρήσει στον ελευθερωμένο χώρο. Κατά συνέπεια συχνά διαπιστώνουμε ότι

απροσδόκητα ή απωθημένα ασυνείδητα περιεχόμενα έρχονται στο προσκήνιο

και

20


εκφράζονται μέσω της επιρροής. Τέτοια περιεχόμενα είναι πολύ συχνά

κατώτερης ή πρωτόγονης φύσης και προδίδουν έτσι την αρχετυπική προέλευσή

τους. Όπως θα δείξω παρακάτω, συγκεκριμένα φαινόμενα ταυτοχρονισμού ή

συγχρονικότητας φαίνονται να είναι συνδεμένα με τα αρχέτυπα. Αυτός είναι ο

λόγος για τον οποίο αναφέρω τα αρχέτυπα εδώ.

842. Ο εξαιρετικός προσανατολισμός των ζώων στο χώρο μπορεί επίσης να

υποδείξει την ψυχική σχετικότητα του χώρου και του χρόνου. Η αινιγματική

ικανότητα προσανατολισμού του σκουληκιού palolo, για παράδειγμα, του

οποίου τμήματα της ουράς, γεμάτα με σεξουαλικά προϊόντα, εμφανίζονται

πάντα στην επιφάνεια της θάλασσας την ημέρα πριν από το τελευταίο τέταρτο

του φεγγαριού τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο,36 θα μπορούσε να αναφερθεί σε

αυτή τη συζήτηση. Μία από τις προτεινόμενες αιτίες είναι η επιτάχυνση της γης

εξαιτίας της βαρυτικής έλξης του φεγγαριού εκείνη τη στιγμή. Αλλά, για

αστρονομικούς λόγους, αυτή η εξήγηση δεν μπορεί να είναι σωστή.37 Η σχέση

που αναμφισβήτητα υπάρχει μεταξύ της ανθρώπινης περιόδου εμμηνόρροιας

και της πορείας του φεγγαριού συνδέεται με την τελευταία μόνο αριθμητικά και

δεν συμπίπτει πραγματικά με εκείνη. Ούτε έχει ποτέ αποδειχθεί ότι υπάρχει

σχέση.

*

843. Το πρόβλημα της συγχρονικότητας με έχει προβληματίσει για πολύ καιρό,

από τα μέσα της δεκαετίας του '20,38 όταν ερευνούσα τα φαινόμενα του

συλλογικού ασυνείδητου και συνέχιζα να συναντώ συνδέσεις που δεν

μπορούσα να εξηγήσω ως ομαδοποιήσεις της τύχης ή «σειρές.» Αυτό που

βρήκα ήταν «συμπτώσεις» που συνδέονταν με τέτοιο νόημα ώστε η «τυχαία»

τους συμφωνία θα αντιπροσώπευε ένα βαθμό απιθανότητας που θα έπρεπε να

εκφραστεί από ένα αστρονομικό νούμερο. Για

36 Για να είμαστε πιο ακριβείς, η εμφάνιση ξεκινά λίγο πριν και τελειώνει λίγο μετά αυτήν τη

μέρα, όταν βρίσκεται στο αποκορύφωμα. Οι μήνες ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή. Το

σκουλήκι palolo, ή wawo, της Amboina λέγεται ότι εμφανίζεται στην πανσέληνο της 1ης

Μαρτίου. (A. F. Krämer, Über den Bau der Korallenriffe.)

37 Fritz Dahns, «Das Schwärmen des Palolo.»

38 Ακόμη νωρίτερα συγκεκριμένες αμφιβολίες μού είχαν προκύψει σχετικά με τη δίχως όρια

εφαρμογή της αιτιοκρατικής αρχής στην ψυχολογία. Στην εισαγωγή για την 1 η έκδ.: Collected

Papers on Analytical Psychology, είχα γράψει (σελ. ix): «Η αιτιότητα είναι μόνο μία αρχή και η

ψυχολογία ουσιαστικά δεν μπορεί να εξαντληθεί από αιτιακές μεθόδους μόνο, επειδή το πνεύμα

[- ψυχή] ζει επίσης και με σκοπούς.» Η ψυχική αιτιότητα ξεκινά από ένα «προϋπάρχον» νόημα

το οποίο γίνεται προβληματικό μόνο όταν βρίσκεται σε ασυνείδητη διευθέτηση. Σε αυτήν την

περίπτωση πρέπει να υποθέσουμε μία «γνώση» που προηγείται από τη συνείδηση. Ο Hans

Driesch καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα (Die «Seele» als elementarer Naturfaktor, pp. 80κε.).

21


παράδειγμα, θ’ αναφέρω ένα περιστατικό από τις δικές μου παρατηρήσεις. Μία

νεαρή γυναίκα που παρακολουθούσα είχε, σε μία κρίσιμη στιγμή για την

κατάστασή της, ένα όνειρο στο οποίο της δόθηκε ένας χρυσός σκαραβαίος. Ενώ

μου διηγιόταν αυτό το όνειρο, στεκόμουν με την πλάτη προς το κλειστό

παράθυρο. Ξαφνικά άκουσα ένα θόρυβο πίσω μου, σαν ένα σιγανό χτύπημα.

Γύρισα και είδα ένα ιπτάμενο έντομο να χτυπάει πάνω στο τζάμι του

παραθύρου από έξω. Άνοιξα το παράθυρο και έπιασα το πλάσμα στον αέρα

καθώς μπήκε μέσα. Επρόκειτο για το κοντινότερο ανάλογο με ένα χρυσό

σκαραβαίο που βρίσκει κάποιος στα δικά μας πλάτη, ένα σκαθάρι σκαραβαίος,

το είδος Cetonia aurata, που αντίθετα με αυτό που συνηθίζει είχε προφανώς

αιστανθεί μία παρόρμηση να μπει μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο τη

συγκεκριμένη στιγμή. Πρέπει να παραδεχτώ ότι τίποτε παρόμοιο δε μου

ξανασυνέβη από τότε, και ότι το όνειρο της ασθενούς παρέμεινε μοναδικό στην

εμπειρία μου. 38a

844. Θα ήθελα να αναφέρω άλλη μία περίπτωση που είναι τυπική μίας

συγκεκριμένης κατηγορίας γεγονότων. Η γυναίκα ενός από τους ασθενείς μου,

ο οποίος ήταν ένας άντρας στα πενήντα, κάποτε μου είπε σε μία συζήτηση ότι,

στους θανάτους της μητέρας της και της γιαγιάς της, ένας αριθμός πουλιών είχε

μαζευτεί έξω από τα παράθυρα του νεκρικού θαλάμου. Είχα ακούσει παρόμοιες

ιστορίες και από άλλους ανθρώπους. Όταν η θεραπεία του άντρα της κόντευε

στο τέλος, και η νεύρωσή του είχε ξεκαθαρίσει, εκδήλωσε κάποια φαινομενικά

μη ανησυχητικά συμπτώματα, που μου φάνηκαν, ωστόσο, να είναι αυτά της

καρδιοπάθειας. Τον έστειλα σε έναν ειδικό, ο οποίος αφού τον εξέτασε μου

απάντησε γραπτώς ότι δεν έβρισκε καμία αιτία άγχους. Στο δρόμο για το σπίτι

του μετά από εκείνη τη συνεδρία (με την ιατρική διάγνωση στην τσέπη του) ο

ασθενής μου κατάρρευσε στο δρόμο. Καθώς μεταφερόταν σπίτι του

ετοιμοθάνατος, η γυναίκα του βρισκόταν ήδη σε μία έντονη κατάσταση άγχους

επειδή σύντομα αφού ο άντρας της είχε πάει στο γιατρό, ένα ολόκληρο σμήνος

από πουλιά είχε καθίσει στο σπίτι τους. Φυσικά θυμήθηκε τα παρόμοια

περιστατικά που είχαν συμβεί στους θανάτους των άλλων συγγενών της, και

φοβήθηκε για το χειρότερο.

845. Παρότι γνώριζα τους συγκεκριμένους ανθρώπους και ξέρω πολύ καλά ότι

τα γεγονότα που αναφέρονται εδώ είναι αληθινά, δεν φαντάζομαι ούτε στιγμή

ότι θα υποκινήσουν κάποιον που είναι προδιατεθειμένος ότι αυτά τα γεγονότα

είναι καθαρή «τύχη» να αλλάξει το μυαλό του. Ο μοναδικός σκοπός μου

συνδέοντας αυτά τα δύο γεγονότα

38a [Η περίπτωση συζητιέται πιο αναλυτικά παρακάτω, παρ. 982.- ΕΚΔΌΤΕΣ.]

22


είναι απλά να δώσω μία ένδειξη για το πώς οι νοήμονες συμπτώσεις συνήθως

εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή. Η νοήμονη σύνδεση είναι αρκετά εμφανής

στην πρώτη περίπτωση συγκρίνοντας τη σχετική ταύτιση των κύριων

αντικειμένων (του σκαραβαίου και του σκαθαριού). Αλλά στη δεύτερη

περίπτωση ο θάνατος και το σμήνος των πουλιών μού φαίνονται μεταξύ τους

δυσανάλογα. Αν κάποιος όμως αναλογιστεί ότι στον κάτω κόσμο των

Βαβυλωνίων οι ψυχές φόραγαν ένα «φόρεμα με φτερά,» και ότι στην αρχαία

Αίγυπτο το ba, ή ψυχή, θεωρούταν πουλί,34 δεν είναι τόσο τραβηγμένο να

υποθέσουμε ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος αρχετυπικός συμβολισμός εδώ. Αν

ένα τέτοιο περιστατικό είχε συμβεί σε όνειρο, αυτή η ερμηνεία θα ήταν

δικαιολογημένη από το σχετικό ψυχολογικό υλικό. Επίσης φαίνεται να υπάρχει

ένα αρχετυπικής φύσης υπόβαθρο στην πρώτη περίπτωση. Ήταν μία εξαιρετική

δύσκολη περίπτωση θεραπείας και ως τη στιγμή του ονείρου λίγη ή καθόλου

πρόοδος δεν είχε σημειωθεί. Πρέπει να εξηγήσω ότι ο κύριος λόγος για αυτό

ήταν το animus της ασθενούς μου, η οποία ήταν διαποτισμένη από την

Καρτεσιανή φιλοσοφία και προσκολλημένη τόσο γερά στη δική της ιδέα για την

πραγματικότητα ώστε οι προσπάθειες τριών γιατρών- ήμουν ο τρίτος- δεν είχαν

καταφέρει να την αμβλύνουν. Κάτι φανερά παράλογο χρειαζόταν που

βρισκόταν πέρα από τις δυνάμεις μου να παράγω. Το όνειρο από μόνο του ήταν

ικανό να ταράξει μόνο σε μικρό βαθμό τη λογική στάση της ασθενούς μου.

Αλλά όταν ο «σκαραβαίος» ήρθε πετώντας μέσα από το παράθυρο σαν

πραγματικό γεγονός, η φυσική της ύπαρξη μπορούσε πλέον να σπάσει την

πανοπλία του animus που την κατείχε και η διαδικασία της μεταμόρφωσης

μπορούσε επιτέλους να ξεκινήσει. Οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή στάσης

συνήθως συνοδεύεται από σύμβολα αναγέννησης στη φαντασία και στα όνειρα

του ασθενή. Ο σκαραβαίος είναι ένα κλασσικό παράδειγμα αναγέννησης. Το

αρχαίο Αιγυπτιακό βιβλίο του τι υπάρχει στον κόσμο των νεκρών περιγράφει

πώς ο νεκρός θεός- ήλιος μεταμορφώνεται στο δέκατο στάδιο στον Khepri, το

σκαραβαίο, και μετά, στο δωδέκατο στάδιο, εγείρει το άρμα που μεταφέρει τον

αναγεννημένο θεό- ήλιο στον πρωινό ουρανό. Η μόνη δυσκολία εδώ είναι ότι

με τους μορφωμένους ανθρώπους η κρυπτομνησία συχνά δεν μπορεί να

αποκλειστεί με βεβαιότητα (παρότι η ασθενής μου δεν ήξερε αυτό το σύμβολο).

Αλλά αυτό δεν αίρει το γεγονός ότι ο ψυχολόγος συναντά συνέχεια περιπτώσεις

όπου η ανάδυση

39 Στον Όμηρο οι ψυχές των νεκρών «τιτιβίζουν.» [Οδύσσεια, Βιβλίο xi.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]

23


συμβολικών παραλλήλων40 δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς την υπόθεση του

συλλογικού ασυνείδητου.

846. Οι νοήμονες συμπτώσεις- οι οποίες πρέπει να διαχωριστούν από τις χωρίς

νόημα ομαδοποιήσεις της τύχης41- φαίνεται επομένως ότι βασίζονται σε ένα

αρχετυπικό υπόβαθρο. Τουλάχιστον όλες οι περιπτώσεις στην εμπειρία μου- και

υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από αυτές –δείχνουν αυτό το χαρακτηριστικό. Το

τι αυτό σημαίνει το έχω υποδείξει παραπάνω.42 Παρότι ο καθένας με την

εμπειρία μου στο πεδίο μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει τον αρχετυπικό τους

χαρακτήρα, θα το βρει δύσκολο να τις συνδέσει με τις ψυχικές καταστάσεις στα

πειράματα του Rhine, επειδή τα τελευταία δεν περιέχουν άμεση απόδειξη

κανενός συμπλέγματος του αρχέτυπου. Ούτε είναι η συναισθηματική

κατάσταση ίδια με αυτή στα παραδείγματά μου. Σε κάθε περίπτωση πάντως,

πρέπει να θυμόμαστε ότι στον Rhine οι πρώτες σειρές πειραμάτων παρήγαγαν

τα καλύτερα αποτελέσματα, όπου στη συνέχεια γρήγορα η επιτυχία μειώθηκε.

Αλλά όταν ήταν δυνατό να υπάρξει νέο ενδιαφέρον στο κατά βάση ανιαρό

πείραμα, τα αποτελέσματα βελτιώνονταν ξανά. Από αυτό συνεπάγεται ότι ο

συναισθηματικός παράγοντας παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Η επιρροή του

συναισθήματος (affectivity), πάντως, έχει να κάνει κατά πολύ με τα ένστικτα,

των οποίων η επίσημη εκδοχή είναι το αρχέτυπο.

847. Υπάρχει επιπλέον μία άλλη ψυχολογική αναλογία ανάμεσα στις δυο

περιπτώσεις μου και στα πειράματα του Rhine, παρότι δεν είναι τόσο φανερή.

Αυτές η φαινομενικά διαφορετικές περιπτώσεις έχουν σαν κοινό

χαρακτηριστικό ένα στοιχείο «αδυνατότητας.» Η ασθενής με το σκαραβαίο

βρέθηκε αντιμέτωπη με μία «αδύνατη» κατάσταση επειδή η θεραπεία είχε

κολλήσει και δεν φαινόταν κάποιος τρόπος διεξόδου. Σε παρόμοιες

περιπτώσεις, αν είναι σοβαρές αρκετά, αρχετυπικά όνειρα είναι πιθανό να

συμβούν δείχνοντας έναν τρόπο διαφυγής τον οποίο κανείς δε θα σκεφτόταν

από μόνος του. Είναι αυτού του είδους η περίπτωση που αναδύει το αρχέτυπο

με τη μεγαλύτερη τακτικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις επομένως ο

ψυχοθεραπευτής είναι υποχρεωμένος να ανακαλύψει το

40 Φυσιολογικά αυτοί μπορούν να επαληθευτούν μόνο αν ο ίδιος ο γιατρός έχει την απαραίτητη

γνώση συμβολολογίας.

41 [Η στατιστική ανάλυση σχεδιάζεται να διαχωρίζει ομάδες (που ονομάζονται διασπορές) που

οφείλονται σε τυχαία δραστηριότητα από άλλες συγκεκριμένες διασπορές όπου μπορούν να

αναζητηθούν αιτίες. Σύμφωνα πάντως με την υπόθεση του Καθ. Jung διασπορές που οφείλονται

στην τύχη μπορούν να υποδιαιρεθούν σε νοήμονες και δίχως νόημα. Οι μη νοήμονες διασπορές

που οφείλονται στην τύχη γίνονται νοήμονες με την ενεργοποίηση του ψυχοειδούς αρχέτυπου.-

ΕΚΔΟΤΕΣ.]

42 Βλ. παρ. 841. Επίσης «On the Nature of the Psyche,» παρ. 404κε.

24


λογικά άλυτο πρόβλημα προς το οποίο το ασυνείδητο του ασθενή κατευθύνεται.

Με το που βρεθεί, τα βαθύτερα στρώματα του ασυνείδητου, οι αρχέγονες

εικόνες, ενεργοποιούνται και η μεταμόρφωση της προσωπικότητας μπορεί να

ξεκινήσει.

848. Στη δεύτερη περίπτωση ήταν ο ημι- ασυνείδητος φόβος και η απειλή μίας

θανατηφόρας κατάληξης χωρίς καμιά πιθανότητα ικανοποιητικής αναγνώρισης

της κατάστασης. Στα πειράματα του Rhine είναι η αδυνατότητα του έργου που

πρέπει να πραγματωθεί που τελικά οδηγεί την προσοχή του υποκειμένου στις

διεργασίες που συμβαίνουν μέσα του, και επομένως δίνει στο ασυνείδητο μία

ευκαιρία να εκδηλωθεί. Οι ερωτήσεις που τίθενται από τα πειράματα ESP έχουν

ένα συναισθηματικό αντίκτυπο ευθύς εξαρχής, εφόσον υποθέτουν κάτι άγνωστο

σαν να είναι δυνητικά γνωστό και κατά αυτόν τον τρόπο περιλαμβάνουν την

πιθανότητα ενός θαύματος. Αυτό, ανεξάρτητα από το σκεπτικισμό του

υποκειμένου, ανταποκρίνεται αμέσως στην ετοιμότητα του ασυνείδητου του να

γίνει μάρτυρας ενός θαύματος, και στην ελπίδα, λανθάνουσα σε κάθε άνθρωπο,

ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Η πρωτόγονη προκατάληψη βρίσκεται κάτω

από την επιφάνεια και των πιο ισχυρά σκεπτόμενων ατόμων, και είναι ακριβώς

αυτοί που υπόκεινται στα αποτελέσματά της όσοι μάχονται περισσότερο

εναντίον της. Όταν επομένως ένα σοβαρό πείραμα με όλα τα κριτήρια της

επιστήμης αγγίζει αυτήν την ετοιμότητα, θα δημιουργήσει αναπόφευκτα ένα

συναίσθημα που κάποιος είτε το αποδέχεται ή το απορρίπτει με μία καλή δόση

προδιάθεσης. Σε όλα τα γεγονότα μία συναισθηματική προσδοκία είναι

παρούσα με τη μία μορφή ή την άλλη παρότι μπορεί κάποιος να την αρνηθεί.

849. Εδώ θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε μία πιθανή παρεξήγηση που θα

μπορούσε να δημιουργηθεί από τον όρο «συγχρονικότητα.» Επέλεξα αυτόν τον

όρο επειδή η ταυτόχρονη εμφάνιση δύο νοημόνως αλλά όχι αιτιακά

συνδεμένων γεγονότων μου φάνηκε ένα ουσιαστικό κριτήριο. Χρησιμοποιώ

επομένως την έννοια της συγχρονικότητας για την ιδιαίτερη περίπτωση μίας

σύμπτωσης στο χρόνο δύο ή περισσοτέρων αιτιακά ασύνδετων γεγονότων που

έχουν το ίδιο ή παρόμοιο νόημα, σε αντιδιαστολή με το «συγχρονισμό,» που

απλά σημαίνει την ταυτόχρονη εμφάνιση δύο γεγονότων.

850. Συγχρονικότητα επομένως σημαίνει η ταυτόχρονη εμφάνιση μίας

συγκεκριμένης ψυχικής κατάστασης με ένα ή περισσότερα εξωτερικά γεγονότα

που παρουσιάζονται σαν νοήμονοι παράλληλοι στη στιγμιαία υποκειμενική

κατάσταση- και, σε κάποιες περιπτώσεις, το αντίστροφο. Τα δύο παραδείγματά

μου δείχνουν αυτό με διαφορετικούς τρόπους. Στην περίπτωση του σκαραβαίου

η ταυτοχρονικότητα είναι αμέσως εμφανής, αλλά όχι στο δεύτερο

25


παράδειγμα. Είναι γεγονός ότι το σμήνος των πουλιών δημιούργησε έναν

ασαφή φόβο, αλλά αυτός μπορεί να εξηγηθεί αιτιακά. Η γυναίκα του ασθενή

μου δεν είχε συναίσθηση εκ των προτέρων για κανένα φόβο που θα μπορούσε

να συγκριθεί με τη δική μου γνώση, επειδή το σύμπτωμα (πόνοι στο λαιμό) δεν

ήταν κάτι που κάνει κάποιον αδαή να σκεφτεί το κακό. Το ασυνείδητο, ωστόσο,

συχνά ξέρει περισσότερα από το συνειδητό, και μου φαίνεται πιθανό ότι το

ασυνείδητο της γυναίκας είχε ήδη πάρει είδηση τον κίνδυνο. Αν επομένως,

αποκλείσουμε ένα συνειδητό ψυχικό περιεχόμενο όπως η ιδέα του

θανατηφόρου κίνδυνου, υπάρχει ένας φανερός ταυτοχρονισμός ανάμεσα στο

σμήνος των πουλιών, με την παραδοσιακή του σημασία, και στο θάνατο του

συζύγου. Η ψυχική κατάσταση, αν αγνοήσουμε την πιθανή αλλά μη αποδείξιμη

διέγερση του ασυνείδητου, φαίνεται ότι εξαρτάται από το εξωτερικό γεγονός. Η

ψυχή της γυναίκας είναι σε κάθε περίπτωση αναμειγμένη εφόσον τα πουλιά

έκατσαν στο σπίτι της και τα παρατήρησε. Για αυτόν το λόγο μου φαίνεται

πιθανό ότι το ασυνείδητό της ήταν στην πραγματικότητα συμμέτοχο. Το σμήνος

των πουλιών έχει, καθαυτό, μία παραδοσιακή μαντική σημασία. Αυτό είναι

επίσης εμφανές στην ερμηνεία της ίδιας της γυναίκας, και επομένως φαίνεται

ότι τα πουλιά αντιπροσωπεύουν μία ασυνείδητη προαίσθηση του θανάτου. Οι

αλχημιστές της ρομαντικής εποχής θα είχαν πιθανόν κάνει λόγο για «συμπάθεια»

ή «μαγνητισμό.» Αλλά, όπως έχω πει, τέτοια φαινόμενα δεν μπορούν να

εξηγηθούν αιτιακά αν δεν επιτρέψει κάποιος στον εαυτό του τις πιο

φανταστικές ιδιαίτερες υποθέσεις.

851. Η ερμηνεία των πουλιών σαν ένας οιωνός είναι, όπως έχουμε δει,

βασισμένη σε δύο προηγούμενες συμπτώσεις του ίδιου είδους. Δεν υπήρχαν τη

στιγμή του θανάτου της γιαγιάς. Η σύμπτωση εκφράστηκε μόνο με το θάνατο

και τη σύναξη των πουλιών. Εξίσου τότε και κατά το θάνατο της μητέρας η

σύμπτωση ήταν εμφανής, αλλά στην τρίτη περίπτωση μπορούσε να

επιβεβαιωθεί μόνο όταν ο ετοιμοθάνατος άνθρωπος μεταφέρθηκε στο σπίτι.

852. Αναφέρω αυτούς τους συνδυασμούς επειδή έχουν μία βαρύνουσα σημασία

για την έννοια της συγχρονικότητας. Ας πάρουμε άλλο ένα

43 Ένα κυριολεκτικό παράδειγμα είναι το «Τhe Cranes of Ibycus.» [Ένα ποίημα που γράφτηκε

από τον Schiller (1798), εμπνευσμένο από την ιστορία του Έλληνα ποιητή που δολοφονήθηκε

από ληστές που αντιμετώπισαν τη δικαιοσύνη με την εμφάνιση ενός σμήνους γερανών. Καθώς

οι γερανοί είχαν επίσης πετάξει πάνω από τη σκηνή του εγκλήματος, οι δολοφόνοι μόλις τους

είδαν αναφώνησαν και έτσι πρόδοσαν τις θέσεις τους.- ΕΚΔΟΤΕΣ.] Παρόμοια, όταν ένα σμήνος

από καρακάξες που φλυαρούν μαζεύεται σε ένα σπίτι θεωρείται πως σημαίνει το θάνατο, και

ούτω καθεξής. Βλ. Επίσης τη σημασία των οιωνών.

26


παράδειγμα: Ένας γνωστός μου είδε και βίωσε σε ένα όνειρο τον ξαφνικό

θάνατο ενός φίλου του, με όλες τις λεπτομέρειες. Αυτός που είδε το όνειρο ήταν

στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο και ο φίλος του ήταν στην Αμερική. Ο

θάνατος επιβεβαιώθηκε το επόμενο πρωί με τηλεγράφημα, και μετά από δέκα

μέρες ένα γράμμα επιβεβαίωσε τις λεπτομέρειες. Σύγκριση της ώρας της

Ευρώπης και της Αμερικής έδειξε πως ο θάνατος συνέβη τουλάχιστον μία ώρα

πριν το όνειρο. Αυτός που είδε το όνειρο είχε πάει για ύπνο αργά και δεν είχε

κοιμηθεί μέχρι τις μία περίπου η ώρα. Το όνειρο συνέβη περίπου στις δύο. Η

εμπειρία αυτήν του ονείρου δεν είναι σύγχρονη με το θάνατο. Εμπειρίες αυτού

του είδους συχνά λαμβάνουν χώρα λίγο πριν ή μετά το κρίσιμο γεγονός. Ο J. W.

Dunne44 αναφέρει μία ιδιαίτερα διδακτική περίπτωση ονείρου που είδε την

άνοιξη του 1902, ενώ υπηρετούσε στον πόλεμο των Boer. Του φαινόταν πως

στεκόταν πάνω σε ένα ηφαιστειακό βουνό. Ήταν ένα νησί, που είχε ονειρευτεί

από πριν και ήξερε πως απειλούταν από μία καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη

(όπως στο Krakatoa). Τρομοκρατημένος, θέλησε να σώσει τους τέσσερις

χιλιάδες κατοίκους. Προσπάθησε να μεταφέρει τους Γάλλους αξιωματικούς στο

γειτονικό νησί, να κινητοποιήσει κάθε πλωτό μέσο για το έργο της διάσωσης.

Εδώ το όνειρο ξεκίνησε να έχει τα τυπικά εφιαλτικά χαρακτηριστικά της

βιασύνης, του κυνηγητού, το να μη φτάνει κάποιος στην ώρα, ενώ στο μεταξύ

γυρνούσαν στο μυαλό του οι λέξεις: «Τέσσερις χιλιάδες άνθρωποι θα πεθάνουν

αν δεν-…» Μερικές μέρες αργότερα ο Dunne έλαβε με την αλληλογραφία του

ένα αντίτυπο της Daily Telegraph, και τα μάτια του έπεσαν πάνω στην

ακόλουθη επικεφαλίδα:

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

ΣΤΗ ΜΑΡΤΙΝΙΚΑ

—

ΠΟΛΗ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ

—

ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ ΦΩΤΙΑΣ

—

ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ

40.000 ΖΩΕΣ

853. Το όνειρο δεν έλαβε χώρα τη στιγμή της πραγματικής καταστροφής, αλλά

μόνο όταν η εφημερίδα βρισκόταν ήδη στο δρόμο

44 An Experiment with Time (2η εκδ.), σελ. 34κε.

27


για εκείνον. Ενώ διάβαζε την εφημερίδα, πέρασε τον αριθμό 40.000 για 4.000.

Το λάθος αυτό παρέμεινε στο μυαλό του σαν παραμνησία, έτσι ώστε όποτε

μιλούσε για το όνειρο έλεγε 4.000 αντί για 40.000. Μετά από δεκαπέντε χρόνια,

όταν αντέγραφε το άρθρο, διαπίστωσε το λάθος του. Η ασυνείδητη γνώση του

είχε κάνει το ίδιο λάθος όπως εκείνος κατά την ανάγνωση.

854. Το γεγονός ότι το ονειρεύτηκε αυτό πριν φτάσουν τα νέα είναι κάτι που

συμβαίνει αρκετές φορές. Ονειρευόμαστε συχνά ανθρώπους από τους οποίους

παίρνουμε γράμμα με το επόμενο ταχυδρομείο. Έχω εξακριβώσει σε διάφορες

περιπτώσεις πως τη στιγμή που συνέβαινε το όνειρο η επιστολή βρισκόταν ήδη

στη θυρίδα του παραλήπτη. Μπορώ επίσης να επιβεβαιώσω, από τη δική μου

εμπειρία, το προηγούμενο λάθος στην ανάγνωση. Κατά τη διάρκεια των

Χριστουγέννων του 1918 ασχολιόμουν πολύ με τον Ορφισμό, και ιδιαιτέρως με

το Ορφικό απόσπασμα του Μαλάλα, όπου το Αρχέγονο Φως περιγράφεται ως η

τριαδικότητα «Φάνης, Μήτις, Ηρικεπαίος» (σ.τ.μ. πρόσωπα της Ορφικής

θεογονίας αντίστοιχα με την τριάδα του χριστιανισμού).» Διάβαζα συνέχεια

Ηρικαπαίος αντί Ηρικεπαίος όπως ήταν στο κείμενο. (Στην πραγματικότητα και

τα δύο είναι σωστά.) Αυτό το λάθος έμεινε μόνιμο ως παραμνησία, και

αργότερα θυμόμουν το όνομα ως Ηρικαπαίος και ανακάλυψα μόνο τριάντα

χρόνια αργότερα ότι το κείμενο του Μαλάλα έγραφε Ηρικεπαίος. Ακριβώς

εκείνη τη στιγμή ένας από τους ασθενείς μου, που δεν είχα δει για ένα μήνα και

που δεν ήξερε τίποτα για τις μελέτες μου, είδε ένα όνειρο στο οποίο ένας

άγνωστος άντρας της έδωσε ένα κομμάτι χαρτί, στο οποίο ήταν γραμμένος

«ένας λατινικός ύμνος σε ένα Θεό που λεγόταν Ηρικιπαίος. Η ασθενής μου

μπόρεσε να γράψει αυτόν τον ύμνο με το ξύπνημα. Η γλώσσα στην οποία

γράφτηκε ήταν ένα παράξενο μίγμα λατινικών, γαλλικών και ιταλικών. Η κυρία

είχε μία στοιχειώδη γνώση λατινικών, ήξερε λίγα περισσότερα ιταλικά και

μιλούσε με άνεση τα γαλλικά. Το όνομα «Ηρικιπαίος» της ήταν τελείως

άγνωστο, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη καθώς δεν είχε γνώση των

κλασικών. Οι δύο πόλεις μας ήταν περίπου πενήντα μίλια χωριστά, και δεν

υπήρξε καμία μεταξύ μας επικοινωνία για ένα μήνα. Αρκετά παραδόξως, η

παραλλαγή του ονόματος είχε επηρεάσει το ίδιο φωνήεν που είχα επίσης

διαβάσει λάθος (α αντί του ε), αλλά το ασυνείδητό της το παρερμήνευσε με

διαφορετικό τρόπο (ι αντί του ε). Μπορώ μόνο να υποθέσω ότι ασυνείδητα

«διάβασε» όχι το δικό μου λάθος αλλά το κείμενο στο οποίο η λατινική

μεταγραφή «Ηρικεπαίος» εμφανίζεται, και προφανώς το λάθος μου την

παραπλάνησε.

855. Τα συγχρονιστικά γεγονότα στηρίζονται στην ταυτόχρονη εμφάνιση δύο

διαφορετικών ψυχικών καταστάσεων. Η μία από αυτές είναι η κανονική, πιθανή

28


κατάσταση (δηλ., αυτή που είναι αιτιακά ερμηνεύσιμη), και η άλλη, η κρίσιμη

εμπειρία, είναι αυτή που δεν μπορεί, να παραχθεί αιτιακά από την πρώτη. Στην

περίπτωση του ξαφνικού θανάτου η κρίσιμη εμπειρία δεν μπορεί να

αναγνωριστεί αμέσως ως «υπερ- αισθητήρια αντίληψη» αλλά μπορεί να

επιβεβαιωθεί ως τέτοια αργότερα. Ακόμα και στην περίπτωση του

«σκαραβαίου» αυτό που βιώνεται αμέσως είναι μία ψυχική κατάσταση ή

ψυχική εικόνα που διαφέρει από την εικόνα του ονείρου μόνο επειδή μπορεί να

ελεγχθεί αμέσως. Στην περίπτωση του σμήνους των πουλιών υπήρχε στη

γυναίκα μία ασυνείδητη διέγερση ή φόβος που ήταν βεβαίως συνειδητός σε

μένα και που με ανάγκασε να στείλω τον ασθενή σε έναν καρδιολόγο. Σε όλες

αυτές τις περιπτώσεις, είτε είναι θέμα χωρικής ή χρονικής ESP, βρίσκουμε έναν

ταυτοχρονισμό της κανονικής ή συνηθισμένης κατάστασης με μία άλλη

κατάσταση ή εμπειρία που δεν δημιουργείται αιτιακά από την πρώτη, και της

οποίας η αντικειμενική ύπαρξη μπορεί να ελεγχθεί μόνο μετά. Αυτός ο ορισμός

πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μελλοντικά γεγονότα. Δεν είναι

προφανώς σύγχρονα (synchronous) αλλά συγχρονιστικά (synchronistic),

δεδομένου ότι βιώνονται ως ψυχικές εικόνες στο παρόν, σαν το αντικειμενικό

γεγονός να υπήρξε ήδη. Ένα απροσδόκητο περιεχόμενο που άμεσα ή έμμεσα

συνδέεται με κάποιο αντικειμενικό εξωτερικό γεγονός συμπίπτει με τη

συνηθισμένη ψυχική κατάσταση: αυτό είναι που καλώ συγχρονικότητα, και

υποστηρίζω ότι εξετάζουμε ακριβώς την ίδια κατηγορία γεγονότων ακόμη και

αν η αντικειμενικότητά τους εμφανίζεται χωρισμένη από τη συνείδησή στο

χώρο ή στο χρόνο. Αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα του

Rhine εφόσον δεν επηρεάστηκαν από αλλαγές στο χώρο ή στο χρόνο. Ο χώρος

και ο χρόνος, οι εννοιολογικές συντεταγμένες των σωμάτων σε κίνηση, είναι

πιθανώς κατά βάθος το ένα και το αυτό (γεγονός που εξηγεί γιατί μιλάμε για

ένα μεγάλο ή σύντομο «διάστημα χρόνου»), και ο Φίλων από την Ιουδαία είπε

πριν από καιρό πει ότι «η προέκταση της ουράνιας κίνησης είναι ο χρόνος.» 45 Η

συγχρονικότητα στο χώρο μπορεί εξίσου καλά να σημαίνει αντίληψη στο

χρόνο, αλλά παραδόξως δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει κατανοητή η

συγχρονικότητα στο χρόνο όπως στο χώρο, επειδή δεν μπορούμε να

φανταστούμε κανένα χώρο όπου τα μελλοντικά γεγονότα είναι αντικειμενικά

παρόντα και που θα μπορούσαν να βιωθούν ως τέτοια μέσω μίας μείωσης αυτής

της απόστασης του χώρου. Αλλά δεδομένου ότι η εμπειρία έχει δείξει ότι κάτω

από ορισμένες συνθήκες ο χώρος και ο χρόνος μπορούν να μειωθούν σχεδόν

στο μηδέν, η αιτιότητα εξαφανίζεται μαζί τους, επειδή η αιτιότητα είναι δεμένη

με

45 De opificio mundi, 26. («Διάστημα της του ουρανού κινήσεως εστί ο χρόνος.»)

29


την ύπαρξη του χώρου και του χρόνου και των φυσικών αλλαγών, και

αποτελείται ουσιαστικά από τη διαδοχή της αιτίας και του αποτελέσματος. Για

αυτόν το λόγο τα συγχρονιστικά φαινόμενα δεν μπορούν να συσχετιστούν σε

γενικές γραμμές με οποιαδήποτε έννοια της αιτιότητας. Ως εκ τούτου η

διασύνδεση των παραγόντων που συμπίπτουν με νοήμονα τρόπο πρέπει

απαραίτητα να θεωρηθεί μη αιτιακή.

856. Εδώ, ελλείψει μίας αποδείξιμης αιτίας, είναι πάρα πολύ πιθανό να μπούμε

όλοι στον πειρασμό να υποθέσουμε μία υπερβατική αιτία. Αλλά μία «αιτία»

μπορεί να είναι μόνο μία αποδείξιμη ποσότητα. Μία «υπερβατική αιτία»

αποτελεί εννοιολογική αντίφαση, επειδή τίποτα υπερβατικό δεν μπορεί να

αποδειχθεί εξ ορισμού. Αν δεν θέλουμε να ρισκάρουμε με την υπόθεση της μη

αιτιότητας, τότε η μόνη εναλλακτική είναι να ερμηνεύσουμε τα συγχρονιστικά

φαινόμενα σαν καθαρή τύχη, γεγονός που μας φέρνει σε σύγκρουση με τις

ανακαλύψεις του Rhine για την ESP καθώς και άλλα καλά βεβαιωμένα

γεγονότα που αναφέρονται στη βιβλιογραφία της παραψυχολογίας. Αλλιώς

οδηγούμαστε στο είδος των σκέψεων που περιέγραψα παραπάνω, και πρέπει να

υποβάλλουμε τις βασικές αρχές ερμηνείας μας στην κριτική ότι ο χώρος και ο

χρόνος είναι σταθερές σε οποιοδήποτε δεδομένο σύστημα μόνο όταν

μετρούνται ανεξάρτητα από ψυχικούς παράγοντες. Αυτό είναι που συμβαίνει

τακτικά στα επιστημονικά πειράματα. Αλλά όταν ένα γεγονός παρατηρείται

χωρίς πειραματικούς περιορισμούς, ο παρατηρητής μπορεί εύκολα να

επηρεαστεί από μία συναισθηματική κατάσταση που μεταβάλλει το χώρο και το

χρόνο με «συστολή». Κάθε συναισθηματική κατάσταση δημιουργεί μία αλλαγή

της συνείδησης που η Janet αποκάλεσε μείωση του πνευματικού επιπέδου

(αbaissement du niveau mental), δηλαδή υπάρχει ένας συγκεκριμένος

περιορισμός της συνείδησης και μία αντίστοιχη ενίσχυση του ασυνείδητου που,

ιδιαίτερα στην περίπτωση των ισχυρών επιρροών του συναισθήματος, είναι

αξιοπρόσεχτη ακόμη και στον αδαή. Ο τόνος του ασυνείδητου ανυψώνεται,

δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μία σύζευξη ώστε το ασυνείδητο να ρεύσει

προς το συνειδητό. Το συνειδητό ύστερα περνά κάτω από την επιρροή

ασυνειδήτων ενστικτωδών ώσεων και περιεχομένων. Αυτά είναι κατά κανόνα

συμπλέγματα των οποίων η ύστατη βάση είναι το αρχέτυπο, το «ενστικτώδες

σχέδιο.» Το ασυνείδητο περιέχει επίσης υποσυνείδητες αντιλήψεις (καθώς

επίσης και ξεχασμένες εικόνες- μνήμες που δεν μπορούν να αναπαραχθούν στο

παρόν, και ίσως ποτέ). Μεταξύ των υποσυνείδητων περιεχομένων θα πρέπει να

διακρίνουμε αντιλήψεις σε σχέση με αυτό που θα καλούσα μία ανεξήγητη

«γνώση,» ή μία «αμεσότητα» ψυχικών εικόνων. Ενώ οι αισθητηριακές

αντιλήψεις μπορούν να αφορούν πιθανά ή δυνατά ερεθίσματα των αισθήσεων

κάτω από το όριο της συνείδησης,

30


αυτή η «γνώση,» ή «αμεσότητα» των ασυνειδήτων εικόνων, είτε δεν έχει καμία

αναγνωρίσιμη βάση, ή διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν αναγνωρίσιμες αιτιακές

συνδέσεις με συγκεκριμένα προϋπάρχοντα, και συχνά αρχετυπικά, περιεχόμενα.

Αλλά αυτές οι εικόνες, είτε έχουν τις ρίζες τους σε μία προϋπάρχουσα βάση ή

όχι, βρίσκονται σε μία ανάλογη ή ισοδύναμη (δηλ., νοήμονη) σχέση με τα

αντικειμενικά περιστατικά που δεν έχουν καμία αναγνωρίσιμη ή έστω

κατανοητή αιτιακή σχέση μαζί τους. Πώς, θα μπορούσε ένα γεγονός μακρινό

στο χώρο και στο χρόνο να παραγάγει μία αντίστοιχη ψυχική εικόνα όταν η

απαραίτητη για αυτό μετάδοση ενέργειας δεν είναι ούτε καν δυνατή; Όσο

ακατανόητο και αν φαίνεται, αναγκαζόμαστε τελικά να υποθέσουμε ότι υπάρχει

στο ασυνείδητο κάτι σαν μία a prori γνώση ή μία «αμεσότητα» των γεγονότων

που δεν έχει καμία αιτιακή βάση. Σε κάθε περίπτωση η αντίληψή μας για την

αιτιότητα αδυνατεί να εξηγήσει τα γεγονότα.

857. Εξαιτίας αυτής της περίπλοκης κατάστασης ίσως αξίζει τον κόπο να

ανακεφαλαιώσουμε την προηγούμενη επιχειρηματολογία, και αυτό μπορεί να

γίνει καλύτερα με τη βοήθεια των παραδειγμάτων μας. Στο πείραμα του Rhine

υπέθεσα ότι, εξαιτίας της έντονης προσδοκίας ή της συναισθηματικής

κατάστασης του υποκειμένου, μία προϋπάρχουσα, σωστή, αλλά ασυνείδητη

εικόνα του αποτελέσματος επιτρέπει στη συνειδητή του σκέψη να σημειώσει

ένα μεγαλύτερο από αυτόν της πιθανότητας αριθμό επιτυχιών. Το όνειρο με το

σκαραβαίο είναι μία συνειδητή αναπαράσταση που αναδύεται από μία

ασυνείδητη, προϋπάρχουσα εικόνα της κατάστασης που θα συμβεί την επόμενη

ημέρα, δηλ., η εξιστόρηση του ονείρου και η εμφάνιση του σκαθαριού. Η

σύζυγος του ασθενή που πέθανε είχε μία ασυνείδητη γνώση του επικείμενου

θανάτου. Το κοπάδι των πουλιών προκάλεσε τις αντίστοιχες μνήμες- εικόνες

και συνεπώς το φόβο της. Ομοίως, το σχεδόν ταυτόχρονο όνειρο του βίαιου

θανάτου του φίλου προέκυψε από μία ήδη υπάρχουσα ασυνείδητη γνώση του.

858. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις καθώς και σε άλλες φαίνεται να υπάρχει μία a

priori, αιτιακά ανεξήγητη γνώση μίας κατάστασης που εκείνη τη στιγμή είναι

άγνωστη. Η συγχρονικότητα επομένως αποτελείται από δύο παράγοντες: α) μία

ασυνείδητη εικόνα αναδύεται στη συνείδηση είτε άμεσα (δηλ., κυριολεκτικά)

είτε έμμεσα (συμβολική ή υπονοούμενη) με τη μορφή ονείρου, ιδέας, ή

προαίσθησης, β) μία αντικειμενική κατάσταση συμπίπτει με αυτό το

περιεχόμενο. Το ένα είναι εξίσου αινιγματικό με το άλλο. Πώς η ασυνείδητη

εικόνα αναδύεται, και πώς η σύμπτωση; Καταλαβαίνω πολύ καλά μόνο το γιατί

οι

31


άνθρωποι προτιμούν να αμφιβάλλουν για την πραγματικότητα αυτών των

πραγμάτων. Εδώ θα θέσω μόνο την ερώτηση. Αργότερα σε αυτήν τη μελέτη θα

προσπαθήσω να την απαντήσω.

859. Σε ότι αφορά το ρόλο που οι επιρροές διαδραματίζουν στην εμφάνιση των

συγχρονιστικών γεγονότων, πρέπει ίσως να αναφέρω ότι αυτό δεν είναι με

κανέναν τρόπο νέα ιδέα αλλά ήταν ήδη γνωστό στον Avicenna και στον

Albertus Magnus. Σχετικά με τη μαγεία, ο Albertus Magnus γράφει:

Ανακάλυψα ένα διδακτικό απολογισμό [της μαγείας] στο Liber sextus

naturalium του Avicenna, στο οποίο λέει ότι κάποια δύναμη46 για να αλλάξει τα

πράγματα εγκαθίσταται στην ανθρώπινη ψυχή και υποτάσσει τα υπόλοιπα

πράγματα σε αυτήν, ιδιαίτερα όταν παρασύρεται από μία υπερβολή αγάπης ή

μίσους ή άλλα παρόμοια.47 Όταν επομένως η ψυχή ενός ατόμου περιέρχεται σε

μία μεγάλη υπερβολή οποιουδήποτε πάθους, μπορεί να αποδειχθεί με το

πείραμα ότι αυτή [η υπερβολή] δένει τα πράγματα [μαγικά] και τα μεταβάλλει

κατά βούληση,48 και για πολύ καιρό δεν το πίστευα, αλλά αφού διάβασα τα

νεγρομαντικά βιβλία (nigromantic books) και άλλα του είδους σχετικά με τα

σύμβολα και τη μαγεία, διαπίστωσα ότι η συναισθηματικότητα49 της

ανθρώπινης ψυχής είναι η κύρια αιτία όλων αυτών των πραγμάτων, είτε επειδή,

χάρη στη μεγάλη συγκίνησή της, αλλάζει την υλική ουσία της και τα άλλα

πράγματα για τα οποία πασχίζει, ή επειδή, χάρη στην αξιοπρέπειά της, τα άλλα,

κατώτερα πράγματα υπόκεινται σε αυτήν, ή επειδή η κατάλληλη στιγμή ή

αστρολογική κατάσταση ή άλλη δύναμη συμπίπτει με μία τόσο υπέρμετρη

συγκίνηση, και [κατά συνέπεια] πιστεύουμε ότι αυτό που κάνει αρχικά η

δύναμη γίνεται μετά από την ψυχή.50… Οποιοσδήποτε θα μάθαινε το μυστικό

να προκαλεί και να ακυρώνει αυτά τα πράγματα πρέπει να ξέρει ότι ο καθένας

μπορεί να επηρεάσει τον καθένα αν περιέλθει σε μία μεγάλη «υπερβολή»… και

πρέπει να το κάνει εκείνη τη στιγμή όταν η υπερβολή συμβαίνει, και να

λειτουργήσει με τα πράγματα που η ψυχή ορίζει. Για την ψυχή είναι τότε τόσο

επιθυμητός αυτός ο σκοπός που από μόνη της δράττει τη σημαντικότερη και

καλύτερη αστρολογική στιγμή που επίσης κυβερνά τα πράγματα που ταιριάζουν

με αυτόν το σκοπό. …. Κατά συνέπεια είναι η ψυχή που επιθυμεί ένα πράγμα

πιο έντονα, το οποίο κάνει τα πράγματα πιο εύκολο να αποκτηθούν και πιο

πιθανά να συμβούν… Τέτοιος είναι ο τρόπος με τον οποίο η ψυχή παράγει αυτό

που επιθυμεί έντονα. Οτιδήποτε έχει να κάνει με αυτόν το σκοπό κατέχει την

κινητήρια δύναμη και την αποτελεσματικότητα για αυτό που η ψυχή ποθεί.51

46 «virtus»

47 «quando ipsa fertur in magnum amoris excessum aut odii aut alicuius talium.»

48 «tertur in grandem excessum alicuius passionis invenitur experimento manifesto

quod ipse ligat res et alterat ad idem quod desiderat»

49 «affectio»

50 «cum tali affectione exterminata concurrat hora conveniens aut ordo coelestis aut alia virtus,

quae quodvis faciet, illud reputavimus tunc animam facere.»

51 De mirabilibus mundi (1485?).

32


860. Αυτό το κείμενο δείχνει σαφώς ότι τα συγχρονιστικά («μαγικά») φαινόμενα

θεωρούνται ως εξαρτώμενα από τις επιρροές. Φυσικά ο Albertus Magnus,

σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής του, το εξηγεί υποθέτοντας μία μαγική

ικανότητα στην ψυχή, χωρίς να θεωρήσει ότι η ίδια η ψυχική διαδικασία είναι

ακριβώς τόσο «διευθετημένη» όσο η συμπίπτουσα εικόνα που αντιστοιχεί στην

εξωτερική φυσική διαδικασία. Αυτή η εικόνα δημιουργείται στο ασυνείδητο και

επομένως ανήκει σε εκείνες τις «cogitationes quae sunt a nobis independentes,»

(σ.τ.μ. αντιλήψεις που είναι από εμάς ανεξάρτητες) οι οποίες, σύμφωνα με τη

γνώμη του Arnold Geulincx, προέρχονται από το Θεό και δεν ξεπηδούν από τη

δική μας σκέψη.52 Ο Goethe θεωρεί τα συγχρονιστικά γεγονότα με τον ίδιο

«μαγικό» τρόπο. Κατά συνέπεια λέει, στους διαλόγους του με τον Eckermann:

«Όλοι έχουμε συγκεκριμένες ηλεκτρικές και μαγνητικές δυνάμεις μέσα μας και

εμείς οι ίδιοι ασκούμε μία ελκτική και μία απωστική δύναμη, καθώς ερχόμαστε

σε επαφή με κάτι όμοιο ή ανόμοιο αντίστοιχα.»53

861. Μετά από αυτές τις γενικές εκτιμήσεις ας επιστρέψουμε στο πρόβλημα της

εμπειρικής βάσης της συγχρονικότητας. Η κύρια δυσκολία εδώ είναι να

παράγουμε εμπειρικό υλικό από το οποίο μπορούμε να συνάγουμε εύλογα

συγκεκριμένα συμπεράσματα, και δυστυχώς αυτή η δυσκολία δεν είναι εύκολο

να ξεπεραστεί. Το υλικό από τις σχετικές εμπειρίες δεν είναι έτοιμο να

αναλυθεί. Πρέπει επομένως να κοιτάξουμε στις πιο σκοτεινές γωνιές και να

βρούμε το κουράγιο να κλονίσουμε τις προκαταλήψεις της εποχής μας αν

θέλουμε να διευρύνουμε τη βάση της κατανόησής μας για τη φύση. Όταν ο

Γαλιλαίος ανακάλυψε τα φεγγάρια του Δία με το τηλεσκόπιό του ήρθε αμέσως

σε σύγκρουση με τις προκαταλήψεις των μορφωμένων σύγχρονών του.

Κανένας δεν ήξερε τι είναι ένα τηλεσκόπιο και τι μπορεί να κάνει. Ποτέ πριν

δεν είχε μιλήσει κανείς για τα φεγγάρια του Δία. Φυσικά κάθε εποχή πιστεύει

ότι όλες οι εποχές πριν από αυτήν ήταν προκατειλημμένες, και σήμερα το

πιστεύουμε αυτό περισσότερο από ποτέ και κάνουμε το ίδιο λάθος με όλες τις

προηγούμενες εποχές που σκέφτονταν έτσι. Πόσο συχνά δεν έχουμε δει την

αλήθεια να καταδικάζεται! Είναι λυπηρό αλλά δυστυχώς αλήθεια ότι ο

άνθρωπος δεν μαθαίνει τίποτε από την ιστορία. Αυτό το μελαγχολικό γεγονός

θα μας φέρει αντιμέτωπους με τις μεγαλύτερες δυσκολίες μόλις καταπιαστούμε

με τη συλλογή του εμπειρικού υλικού που θα έριχνε λίγο φως σε αυτό το

σκοτεινό θέμα, επειδή πρέπει να είμαστε αρκετά σίγουροι ότι θα το βρούμε εκεί

όπου όλες οι αυθεντίες μάς έχουν βεβαιώσει ότι τίποτα δεν πρόκειται να βρεθεί.

52 Metaphysica vera. Μέρος III, «Secunda scientia,» στο Opera philosophica, εκδ. Land, II, σελ.

187κε.

53 Eckermann's Conversations with Goethe, μετ., Moon, σελ. 514κε. (τροποποιημένο).

33


862. Αναφορές αξιοπρόσεκτων μεμονωμένων περιπτώσεων, όσο καλά και αν

είναι τεκμηριωμένες, δεν έχουν όφελος και οδηγούν το πολύ- πολύ στο να

θεωρηθεί αυτός που τις ανέφερε ως ευκολόπιστο πρόσωπο. Ακόμη και η

προσεκτική καταγραφή και επαλήθευση ενός μεγάλου αριθμού τέτοιων

περιπτώσεων, όπως στην εργασία των Gurney, Myers, και Podmore,54 δεν

έκαναν καμία εντύπωση στον επιστημονικό κόσμο. Η μεγάλη πλειοψηφία των

«επαγγελματιών» ψυχολόγων και ψυχιάτρων φαίνεται να αγνοεί πλήρως αυτές

τις έρευνες.55

*

863. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ESP και PK έχουν προσφέρει μία

στατιστική βάση για να εκτιμηθεί το φαινόμενο της συγχρονικότητας, και

συγχρόνως έχουν επισημάνει το σημαντικό ρόλο που παίζει ο ψυχικός

παράγοντας. Αυτό το γεγονός με προέτρεψε να αναρωτηθώ αν θα ήταν δυνατό

να βρεθεί μία μέθοδος που αφενός να καταδείξει την ύπαρξη της

συγχρονικότητας και, αφετέρου, να αποκαλύψει ψυχικά περιεχόμενα που θα

μας έδιναν τουλάχιστον ένα στοιχείο για τη φύση του σχετικού ψυχικού

παράγοντα. Αναρωτήθηκα, με άλλα λόγια, αν υπάρχει μία μέθοδος που θα

παρήγαγε μετρήσιμα αποτελέσματα και θα μας προσέφερε συγχρόνως μία

βαθύτερη ματιά στο ψυχικό υπόβαθρο της συγχρονικότητας. Ότι υπάρχουν

συγκεκριμένες ουσιαστικές ψυχικές συνθήκες για τα συγχρονιστικά φαινόμενα

το έχουμε ήδη δει από τα πειράματα ESP, αν και τα τελευταία από τη φύση της

διαδικασίας περιορίζονται στο γεγονός της σύμπτωσης και τονίζουν μόνο το

ψυχικό της υπόβαθρο χωρίς να το διαφωτίζουν περισσότερο. Ήξερα για πολύ

καιρό ότι υπάρχουν διαισθητικές ή «μαντικές» μέθοδοι που ξεκινούν με τον

ψυχικό παράγοντα και θεωρούν την ύπαρξη της συγχρονικότητας ως δεδομένη.

Επομένως έστρεψα την προσοχή μου καταρχήν στη διαισθητική τεχνική για την

κατανόηση της συνολικής κατάστασης που είναι τόσο χαρακτηριστική της Κίνας,

δηλαδή το Ι Ching ή Βιβλίο των Αλλαγών.56 Αντίθετα από το Ελληνικά-

εκπαιδευμένο Δυτικό μυαλό, το κινεζικό μυαλό δεν στοχεύει να συλλέξει τις

λεπτομέρειες για δικό τους λογαριασμό, αλλά προς μία άποψη που βλέπει τη

λεπτομέρεια ως τμήμα ενός όλου. Για προφανείς

54 Βλ. σελ. 14, ανόθι.

55 Πρόσφατα ο Pascual Jordan παρουσίασε μία εξαίρετη περίπτωση για την επιστημονική

έρευνα πάνω στη διόραση του χώρου («Positivistische Bemerkungen über die parapsychischen

Erscheinungen»). Θα εφιστούσα επίσης την προσοχή στο Verdrängung und Komplementarität

του ίδιου, σε ότι αφορά τις σχέσεις μεταξύ της μικροφυσικής και της ψυχολογίας του

ασυνείδητου.

56 Μετ., από τον Cary F. Baynes από τη μετάφραση του Richard Wilhelm.

34


λόγους, μία γνωστική λειτουργία αυτού του είδους είναι αδύνατη στη διάνοια

που μένει αβοήθητη. Η κρίση πρέπει επομένως να στηριχθεί πολύ περισσότερο

στις «παράλογες» λειτουργίες της συνείδησης, δηλαδή στην αίσθηση του

πραγματικού («sens du réel») και στη διαίσθηση (αντίληψη με την έννοια των

υποσυνείδητων περιεχομένων). Το Ι Ching, που μπορούμε με ακρίβεια να

ονομάσουμε πειραματική βάση της κλασσικής Κινεζικής φιλοσοφίας, είναι μία

από τις παλιότερες γνωστές μεθόδους για τη γνώση μίας κατάστασης ως όλο,

τοποθετώντας έτσι τις λεπτομέρειες απέναντι σε ένα κοσμικό υπόβαθρο- η

εναλλαγή των Yin και Yang.

864. Αυτή η αντίληψη του όλου είναι προφανώς ο στόχος της επιστήμης επίσης,

αλλά είναι ένας στόχος που βρίσκεται πολύ μακριά επειδή η επιστήμη, όποτε

είναι δυνατό, προχωρά πειραματικά και σε κάθε περίπτωση στατιστικά. Το

πείραμα, εντούτοις, έχει να κάνει με τη διατύπωση μίας συγκεκριμένης

ερώτησης που αποκλείει όσο το δυνατό περισσότερο οτιδήποτε «θορυβώδες»

και άσχετο. Καθορίζει συνθήκες, τις επιβάλλει στη Φύση, και την αναγκάζει

κατά αυτόν τον τρόπο να δώσει μία απάντηση σε μία ερώτηση επινοημένη από

τον άνθρωπο. Εμποδίζεται να απαντήσει μέσα από την πληθώρα των

δυνατοτήτων καθώς αυτές οι δυνατότητες περιορίζονται στο μέγιστο δυνατό

βαθμό. Για αυτόν το λόγο δημιουργείται στο εργαστήριο μία κατάσταση που

είναι τεχνητά περιορισμένη στην ερώτηση και που αναγκάζει τη Φύση να δώσει

μία σαφή απάντηση. Τα έργα της Φύσης στην απεριόριστη ολότητά της

αποκλείονται εντελώς. Αν θέλουμε να ξέρουμε τι είναι αυτά τα έργα,

χρειαζόμαστε μία μέθοδο έρευνας που επιβάλλει τις ελάχιστες δυνατές

συνθήκες, ή αν είναι δυνατόν καμία συνθήκη, και που έπειτα αφήνει τη Φύση

να απαντήσει μέσα από την πληρότητά της.

865. Στο πείραμα του εργαστηρίου, η γνωστή και καθιερωμένη διαδικασία

διαμορφώνει το σταθερό παράγοντα στη στατιστική συλλογή και σύγκριση των

αποτελεσμάτων. Στο διαισθητικό ή «μαντικό» πείραμα- με- το- όλο, από την

άλλη μεριά, δεν υπάρχει καμία ανάγκη οποιασδήποτε ερώτησης που επιβάλλει

τους όρους και περιορίζει την πληρότητα της φυσικής διαδικασίας. Της δίνεται

κάθε πιθανή διέξοδος να εκφραστεί. Στο Ι Ching τα νομίσματα πέφτουν όπως

τυχαίνει.57 Από τη σκοπιά ενός παρατηρητή, μία άγνωστη ερώτηση

ακολουθείται από μία λογικά ακατανόητη απάντηση. Ως εδώ οι συνθήκες για

μία συνολική αντίδραση είναι ιδανικοί. Το μειονέκτημα, εντούτοις, πέφτει στην

αντίληψη: σε αντίθεση με το επιστημονικό πείραμα δεν ξέρει κάποιος τι

57 Αν το πείραμα γίνει με τα παραδοσιακά ξυλάκια, η διαίρεση σε σαράντα εννιά ξυλάκια

αντιπροσωπεύει τον παράγοντα της τύχης.

35


έχει συμβεί. Για να ξεπεραστεί αυτό το μειονέκτημα, σε δύο κινεζικά έπη, ο

βασιλιάς Wen και ο δούκας του Chou, το δωδέκατο αιώνα, βασιζόμενοι στην

υπόθεση της ενότητας της φύσης, επιδίωξαν να εξηγήσουν την ταυτόχρονη

εμφάνιση μίας ψυχικής κατάστασης και μίας φυσικής διαδικασίας ως μία

ισοδυναμία του νοήματος. Με άλλα λόγια, υπέθεσαν ότι η ίδια ζώσα

πραγματικότητα εκφραζόταν τόσο στην ψυχική κατάσταση όσο στη φυσική.

Αλλά προκειμένου να ελεγχθεί μία τέτοια υπόθεση, κάποιος περιοριστικός όρος

απαιτήθηκε σε αυτό το προφανώς δίχως τέλος πείραμα, δηλαδή μία

συγκεκριμένη μορφή φυσικής διαδικασίας, μία μέθοδος ή τεχνική που ανάγκαζε

τη φύση να απαντήσει με άρτιους και περιττούς αριθμούς. Αυτοί, σαν

αντιπρόσωποι των Yin και Yang, βρίσκονται και στο ασυνείδητο και στη φύση

με τη χαρακτηριστική μορφή των αντιθέτων, σαν η «μητέρα» και ο «πατέρας»

όλων όσων συμβαίνουν, και επομένως σχηματίζουν το tertium comparationis

(σ.τ.μ. το «τρίτο» που προκύπτει ως συμπέρασμα ύστερα από τη σύγκριση δύο

πραγμάτων) μεταξύ του ψυχικού εσωτερικού κόσμου και του φυσικού

εξωτερικού κόσμου. Κατά συνέπεια τα δύο έπη επινόησαν μία μέθοδο με την

οποία μία εσωτερική κατάσταση θα μπορούσε να είναι σαν μία εξωτερική και

αντίστροφα. Αυτό προϋποθέτει φυσικά μία διαισθητική γνώση του νοήματος

της φιγούρας του κάθε χρησμού. Το Ι Ching, επομένως, αποτελείται από μία

συλλογή εξήντα τεσσάρων ερμηνειών σύμφωνα με τις οποίες το νόημα κάθε

ενός από τους πιθανούς Yin- Yang συνδυασμούς αναλύεται. Αυτές οι ερμηνείες

διαμορφώνουν την εσωτερική ασυνείδητη γνώση που αντιστοιχεί στην

κατάσταση της συνείδησης εκείνης της στιγμής, και αυτή η ψυχολογική

κατάσταση συμπίπτει με τα τυχαία αποτελέσματα της μεθόδου, δηλ., με τους

άρτιους και περιττούς αριθμούς που προκύπτουν από την πτώση των

νομισμάτων ή χωρίζοντας τα ξυλαράκια*.58

866. Η μέθοδος, όπως όλες οι μαντικές ή διαισθητικές τεχνικές, είναι βασισμένη

σε μία μη αιτιακή ή συγχρονιστική συνδετική αρχή.59 Στην πράξη, όπως

οποιοδήποτε απροκατάληπτο πρόσωπο θα αναγνωρίσει, πολλές προφανείς

περιπτώσεις της συγχρονικότητας εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του

πειράματος, οι οποίες θα μπορούσαν λογικά και κάπως αυθαίρετα να εξηγηθούν

ως απλές προβολές. Αλλά αν κάποιος υποθέσει ότι είναι πραγματικά αυτό

*Σ.τ.μ. παραδοσιακά το I Ching παιζόταν με ξυλαράκια αγριαψιθιάς, το είδος Achillea

millefolium.

58 Βλ. επίσης κατόθι, παρ. 986.

59 Χρησιμοποίησα πρώτη φορά τον όρο στην μνημειώδη μου αναφορά στον Richard Wilhelm

(10 Μαΐου, 1930, στο Μόναχο.) Η αναφορά αργότερα εμφανίστηκε σαν παράρτημα στο The

Secret of the Golden Flower, όπου είχα πει: «Η επιστήμη του I Ching δεν στηρίζεται στην αρχή

της αιτιότητας, αλλά σε μία αρχή (ως τώρα δίχως όνομα επειδή δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο σε

εμάς) την οποία έχω πειραματικά ονομάσει αρχή της συγχρονικότητας» (σελ.. 141). [Βλ.

«Richard Wilhelm: In Memoriam,» παρ. 81.]

36


που φαίνονται να είναι, τότε μπορούν να είναι μόνο νοήμονες συμπτώσεις για

τις οποίες, από όσο ξέρουμε, δεν υπάρχει καμία αιτιακή εξήγηση. Η μέθοδος

συνίσταται είτε στη διαίρεση των σαράντα εννέα ξύλων τυχαία σε δύο ομάδες

και στο μέτρημα των ομάδων σε τριάδες και πεντάδες, είτε στη ρίψη τριών

νομισμάτων έξι φορές, με την κάθε σειρά του εξαγράμματος να καθορίζεται

από την όψη του νομίσματος (κεφαλή 3, γράμματα 2).60 Το πείραμα βασίζεται

σε μία τριαδική αρχή (δύο τριαγράμματα) και περιέχει εξήντα τέσσερις

παραλλαγές, όπου κάθε μία αντιστοιχεί σε μία ψυχική κατάσταση. Αυτές

συζητιούνται διεξοδικά στο κείμενο και στα σχόλια. Υπάρχει επίσης μία Δυτική

μέθοδος πολύ αρχαίας προέλευσης61 που είναι βασισμένη στην ίδια γενική αρχή

με το Ι Ching, με μόνη διαφορά ότι στη Δύση αυτή η αρχή δεν είναι τριαδική

αλλά, αρκετά σημαντικά, τετραδική, και το αποτέλεσμα δεν είναι ένα

εξάγραμμα κτισμένο από σειρές Yang και Yin αλλά δέκα έξι φιγούρες

αποτελούμενες από μονούς και ζυγούς αριθμούς. Δώδεκα από αυτούς

διευθετούνται, σύμφωνα με κάποιους κανόνες, στους αστρολογικούς οίκους. Το

πείραμα είναι βασισμένο σε 4 X 4 γραμμές που αποτελούνται από έναν τυχαίο

αριθμό σημείων τα οποία αυτός που κάνει τις ερωτήσεις σημειώνει στην άμμο ή

πάνω σε χαρτί από τα δεξιά προς τα αριστερά.62 Στην πραγματική Δυτική μόδα

ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων εισέρχεται με αρκετά περισσότερη

λεπτομέρεια από ό,τι στο Ι Ching. Εδώ επίσης υπάρχουν οι διάφορες νοήμονες

συμπτώσεις, αλλά είναι κατά κανόνα πιο δυσνόητες και επομένως λιγότερο

φανερές σε σχέση με το Ι Ching. Για τη Δυτική μέθοδο, που ήταν γνωστή από

το δέκατο τρίτο αιώνα ως Γεωμαντική τέχνη (Ars Geomantica) ή Τέχνη του

Τονισμού (Art of Punctation)63 και απόλαυσε μία ευρεία αποδοχή, δεν υπάρχουν

πολλές αναφορές, δεδομένου ότι η χρήση της ήταν μόνο μαντική και ποτέ

φιλοσοφική όπως αυτή του Ι Ching.

867. Αν και τα αποτελέσματα και των δύο διαδικασιών οδηγούν προς την

επιθυμητή κατεύθυνση, δεν παρέχουν καμία βάση για μία στατιστική

αξιολόγηση. Έψαξα, επομένως, για κάποια άλλη διαισθητική μέθοδο και έχω

καταλήξει στην αστρολογία, η οποία, τουλάχιστον με τη σύγχρονη μορφή της,

υποστηρίζει ότι δίνει μία λίγο- πολύ συνολική εικόνα του χαρακτήρα ενός

ατόμου. Δεν υπάρχει καμία έλλειψη αναφορών εδώ. Πράγματι,

60 I Ching, σελ. 721κε.

61 Αναφέρεται από τον Ισίδωρο της Σεβίλλης στο δικό του Liber etymologiarurn, VIII, ix, 13.

62 Σπόροι από καλαμπόκι ή ζάρια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν.

63 Η καλύτερη αναφορά μπορεί να βρεθεί στον Robert Fludd (1574-1637), De arte geomantica.

Βλ. Lynn Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, II, σελ. 110.

37


βρίσκουμε μία αφθονία συγκεχυμένων αναφορών- ένα σίγουρο σημάδι ότι η

ερμηνεία δεν είναι ούτε απλή ούτε βέβαιη. Η νοήμονη σύμπτωση που ψάχνουμε

είναι αμέσως προφανής στην αστρολογία, δεδομένου ότι τα αστρονομικά

δεδομένα σύμφωνα με τους αστρολόγους αντιστοιχούν σε ιδιαίτερα γνωρίσματα

του χαρακτήρα. Από τις παλιότερες εποχές οι διάφοροι πλανήτες, οι οίκοι, τα

ζώδια, και οι όψεις έχουν όλα κάποιο νόημα που αποτελεί μία βάση για τη

μελέτη ενός χαρακτήρα ή για την ερμηνεία κάποιας συγκεκριμένης

κατάστασης. Είναι πάντα δυνατό να αρνηθούμε ότι το αποτέλεσμα συμφωνεί με

την ψυχολογική μας γνώση της κατάστασης ή του εν λόγω χαρακτήρα, και είναι

δύσκολο να αντικρουστεί ο ισχυρισμός ότι η γνώση του χαρακτήρα είναι μία

ιδιαίτερα υποκειμενική υπόθεση, επειδή στη χαρακτηρολογία (characterology)

δεν υπάρχουν αλάνθαστα ή έστω αξιόπιστα σημάδια που να μπορούν με

κάποιον τρόπο να μετρηθούν ή να υπολογιστούν- αντίρρηση που ισχύει επίσης

και για τη γραφολογία (graphology), αν και η τελευταία απολαμβάνει στην

πράξη ευρεία αναγνώριση.

868. Αυτή η κριτική, μαζί με την απουσία αξιόπιστων κριτηρίων για τον

καθορισμό των γνωρισμάτων του χαρακτήρα, κάνει τη νοήμονη σύμπτωση στη

δομή του ωροσκοπίου και του ατομικού χαρακτήρα όπως θεωρείται από την

αστρολογία να φαίνεται μη εφαρμόσιμη για το σκοπό εδώ υπό συζήτηση. Αν,

επομένως, θέλουμε η αστρολογία να μας πει κάτι για τις μη αιτιακές συνδέσεις

των γεγονότων, πρέπει να απορρίψουμε αυτήν τη διάγνωση του χαρακτήρα και

να βάλουμε στη θέση της ένα απόλυτα συγκεκριμένο και αναμφίβολο γεγονός.

Ένα τέτοιο γεγονός είναι η σχέση γάμου μεταξύ δύο ατόμων.64

869. Από την αρχαιότητα, η κύρια παραδοσιακή αστρολογική και αλχημιστική

αντιστοιχία στο γάμο ήταν η conjunctio (σύζευξη) Solis (☉) et Lunae (☽), η

conjunctio Lunae et Lunae, και η σύζευξη της σελήνης με τον ωροσκόπο.65

Υπάρχουν και άλλες συζεύξεις, αλλά εκείνες δεν βρίσκονται μέσα στο κύριο

παραδοσιακό

64 Άλλα οφθαλμοφανή γεγονότα θα μπορούσαν να είναι ο φόνος και η αυτοκτονία. Η στατιστική

μπορεί να βρεθεί στον Herbert von Kloeckler (Astrologie als Erfahrungswissenschaft, σελ.

232κε. και 260κε.), αλλά δυστυχώς αποτυγχάνουν στο να δώσουν συγκρίσεις με κανονικές

μέσες τιμές και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό μας. Από την άλλη μεριά, ο Paul

Flambart (Preuves et bases de I'astrologie scientifique, σελ. 79κε.) δείχνει ένα στατιστικό

διάγραμμα για τους ωροσκόπους 123 εξαιρετικά ευφυών ανθρώπων. Συγκεκριμένες

συγκεντρώσεις συμβαίνουν στις γωνίες του τριγώνου του αέρα ( ,♊ ,♎♒). Αυτό το

αποτέλεσμα επαληθεύτηκε από 300 ακόμη περιπτώσεις.

65 Αυτή η άποψη πηγαίνει πίσω στον Πτολεμαίο: «Apponit [Ptolemaeus] autem tres gradus

concordiae: Primus cum Sol in viro, et Sol vel Luna in femina, aut Luna in utrisque, fuerint in

locis se respicientibus trigono, vel hexagono aspectu. Secundus cum in viro Luna, in uxore Sol

eodem modo disponuntur. Tertius si cum hoc

38


ρεύμα. Ο άξονας ωροσκόπου- γεωσκόπου (ascendent- descendent) εισήχθηκε

στην παράδοση επειδή θεωρούταν από καιρό να έχει μία ιδιαίτερα σημαντική

επιρροή στην προσωπικότητα.66 Καθώς θα αναφερθώ αργότερα στη σύζευξη

και αντίθεση του Άρη (♂) και της Αφροδίτης (♀), μπορώ να πω εδώ ότι

συσχετίζονται με το γάμο μόνο επειδή η σύζευξη ή η αντίθεση αυτών των δύο

πλανητών δείχνει μία σχέση αγάπης, και αυτό μπορεί ή όχι να οδηγήσει σε ένα

γάμο. Σε ό,τι αφορά το πείραμά μου, πρέπει να ερευνήσουμε τις συμπίπτουσες

όψεις ☉ ☽, ☽☽, και ☽ Asc. στα ωροσκόπια των παντρεμένων ζευγαριών σε σχέση

με εκείνα των ανύπαντρων ζευγαριών. Αργότερα, θα είναι ενδιαφέρον να

συγκριθεί η σχέση των παραπάνω όψεων με εκείνη των όψεων που ανήκουν

μόνο σε ένα δευτερεύοντα βαθμό στο κύριο παραδοσιακό ρεύμα. Καμία πίστη

στην αστρολογία δεν απαιτείται για να διεξάγει κάποιος μία τέτοια έρευνα,

χρειάζονται μόνο οι ημερομηνίες γέννησης, ένα αστρονομικό ημερολόγιο, και

ένας πίνακας λογαρίθμων για την ανάλυση του ωροσκοπίου.

alter alterum recipiat.» (Ο Πτολεμαίος υποθέτει τρεις βαθμίδες αρμονίας. Η πρώτη βαθμίδα

συμβαίνει όταν ο ήλιος στο ωροσκόπιο του άντρα, και ο ήλιος ή η σελήνη στο ωροσκόπιο της

γυναίκας, ή η σελήνη στο ωροσκόπιο και των δύο, βρίσκονται στις αντίστοιχες θέσεις τους σε

όψη τριγώνου ή εξαγώνου. Η δεύτερη βαθμίδα είναι όταν η σελήνη στο ωροσκόπιο του άντρα

και ο ήλιος στο ωροσκόπιο της γυναίκας συζευγνύονται με τον ίδιο τρόπο. Η τρίτη βαθμίδα

συμβαίνει όταν οι όψεις είναι μεταξύ τους αμοιβαίες.) Στην ίδια σελίδα, ο Cardan αναφέρει τον

Πτολεμαίο (De indiciis astrorum): «Omnino vero constantes et diurni convictus permanent

quando in utriusque conjugis genitura luminaria contigerit configurata esse concorditer» (Γενικά

μιλώντας, η ζωή ενός ζευγαριού θα είναι μακρά και σταθερή όταν στα ωροσκόπια και των δύο

τα φωτεινά σώματα [ήλιος και φεγγάρι] είναι αρμονικά συζευγμένα.) Ο Πτολεμαίος θεωρεί τη

σύζευξη του αρσενικού φεγγαριού με το θηλυκό ήλιο ως ιδιαίτερα ευνοϊκή για γάμο.- Jerome

Cardan, Commentaria in Ptolemaeum de astrorum iudiciis, Βιβλίο IV (στο Opera omnia του

ίδιου, V, σελ. 332).

66 Ο ασκούμενος αστρολόγος μπορεί δύσκολα να μη χαμογελάσει εδώ, επειδή για αυτόν αυτές

οι αντιστοιχίες είναι απολύτως αυταπόδεικτες, με ένα κλασσικό παράδειγμα τη σχέση του

Goethe με τον Christiane Vulpius: ☉ 5° ♍☌ ☽ 7° ♍.

Θα έπρεπε ίσως να προσθέσω μερικές επεξηγηματικές έννοιες για εκείνους τους

αναγνώστες που δεν αισθάνονται οικειότητα με την αρχαία τέχνη και τεχνική της αστρολογίας.

Η βάση της είναι το ωροσκόπιο, μία κυκλική διευθέτηση του ήλιου, της σελήνης, και των

πλανητών σύμφωνα με τις σχετικές τους θέσεις στα ζώδια τη στιγμή της γέννησης ενός ατόμου.

Υπάρχουν τρεις κύριες θέσεις, δηλ., εκείνες του ήλιου (☉), της σελήνης (☽), και του λεγόμενου

ωροσκόπου (Asc). Ο τελευταίος έχει τη μεγαλύτερη σημασία για την ερμηνεία του τόπου

γέννησης: αντιπροσωπεύει τις μοίρες του ζωδίου που ανατέλλει πάνω από τον ανατολικό

ορίζοντα τη στιγμή της γέννησης. Το ωροσκόπιο αποτελείται από 12 επονομαζόμενους

«οίκους,» τομείς 30ο έκαστος. Η αστρολογική παράδοση αποδίδει σε αυτούς διαφορετικές

ιδιότητες όπως κάνει και με τις διάφορες «όψεις,» δηλ., γωνιακές σχέσεις μεταξύ των πλανητών

και των φωτεινών σωμάτων (ήλιος ☉ και φεγγάρι ☽), και των ζωδίων.

39


870. Όπως οι παραπάνω τρεις μαντικές διαδικασίες δείχνουν, η μέθοδος που

είναι καλύτερα προσαρμοσμένη στη φύση της τύχης είναι η αριθμητική

μέθοδος. Από τα παλιότερα χρόνια οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τους αριθμούς

για να αναγνωρίσουν τις νοήμονες συμπτώσεις, δηλ., συμπτώσεις που μπορούν

να ερμηνευθούν. Υπάρχει κάτι παράξενο, κάποιος θα μπορούσε να πει ακόμη

και μυστήριο, στους αριθμούς. Ποτέ δεν έχασαν την υπερφυσική τους αύρα.

Αν, όπως ένα εγχειρίδιο των μαθηματικών μας λέει, μία ομάδα αντικειμένων

στερηθεί καθεμιά από τις ιδιότητες ή τα χαρακτηριστικά του, υπάρχει ακόμα,

στο τέλος, ο αριθμός της, γεγονός που φαίνεται να υποδεικνύει πως ο αριθμός

είναι κάτι το αμείωτο. (Δεν ενδιαφέρομαι εδώ για τη λογική αυτού του

μαθηματικού επιχειρήματος, αλλά μόνο για την ψυχολογία του!) Η ακολουθία

των φυσικών αριθμών αποδεικνύεται απροσδόκητα να είναι κάτι περισσότερο

από μία αλυσίδα ταυτόσημων μονάδων: περιέχει το σύνολο των μαθηματικών

και οτιδήποτε πρόκειται να ανακαλυφτεί σε αυτόν τον τομέα. Ο αριθμός,

επομένως, είναι με μία έννοια μία απρόβλεπτη οντότητα. Παρότι δεν πρόκειται

να μπω στη διαδικασία να πω κάτι διαφωτιστικό σχετικά με την εσώτερη σχέση

μεταξύ δυο τόσο άπειρων πραγμάτων όπως ο αριθμός και η συγχρονικότητα,

δεν θα διστάσω να τονίσω ότι όχι μόνο εμφανίζονται πάντα σε σύνδεση μεταξύ

τους, αλλά επιπλέον ότι διαθέτουν εξίσου υπερβατικότητα και μυστήριο ως

κοινά χαρακτηριστικά τους. Ο αριθμός έχει χρησιμοποιηθεί διαχρονικά για να

χαρακτηρίσει κάποιο υπερβατικό αντικείμενο, και όλοι οι αριθμοί από το 1 έως

και το 9 είναι «ιεροί», ακριβώς όπως το 10, 12, 13, 14, 28, 32, και 40 έχουν μία

ιδιαίτερη σημασία. Η πιο θεμελιώδης ιδιότητα για ένα αντικείμενο έχει να κάνει

με το αν είναι ένα ή πολλά. Ο αριθμός βοηθά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο

να επέλθει η τάξη στο χάος των φαινομένων. Είναι το όργανο προορισμένο για

τη δημιουργία τάξης, ή για την κατανόηση μίας ήδη υπάρχουσας, αλλά ακόμα

άγνωστης, κανονικής διευθέτησης ή «τακτικότητας» (orderedness). Μπορεί

κάλλιστα να είναι το πιο πρωτόγονο στοιχείο τάξης στο ανθρώπινο μυαλό,

βλέποντας ότι οι αριθμοί από το 1 έως και το 4 εμφανίζονται με τη μέγιστη

συχνότητα και έχουν την ευρύτερη επιρροή. Με άλλα λόγια, τα πρωτόγονα

σχέδια της τάξης είναι συνήθως τριάδες ή τετράδες. Ότι οι αριθμοί έχουν ένα

αρχετυπικό υπόβαθρο δεν είναι, παρεμπιπτόντως, μία δική μου υπόθεση αλλά

συγκεκριμένων μαθηματικών, όπως θα δούμε σε εύθετο χρόνο. Ως εκ τούτου

δεν είναι ένα τόσο αυθαίρετο συμπέρασμα τελικά αν καθορίσουμε τον αριθμό

ψυχολογικά ως αρχέτυπο της τάξης που έχει γίνει συνειδητό.67 Αρκετά

εκπληκτικά, οι ψυχικές

67 Βλ. «On the Psychology of Eastern Meditation,» παρ. 94a.

40


εικόνες της ολότητας που παράγονται αυθόρμητα από το ασυνείδητο, τα

σύμβολα του εαυτού με μορφή mandala, έχουν επίσης μαθηματική δομή. Είναι

καταρχήν τετράδες (ή τα πολλαπλάσιά τους).68 Αυτές οι δομές όχι μόνο

εκφράζουν την τάξη, τη δημιουργούν επίσης. Για αυτό εμφανίζονται γενικά σε

στιγμές ψυχικού αποπροσανατολισμού προκειμένου να αντισταθμιστεί μία

χαοτική κατάσταση ή σαν εκφράσεις υπερφυσικών εμπειριών. Πρέπει να

υπογραμμιστεί ακόμη μία φορά ότι δεν είναι εφευρέσεις του συνειδητού

μυαλού αλλά είναι αυθόρμητα προϊόντα του ασυνείδητου, όπως έχει επαρκώς

δειχθεί από την εμπειρία. Φυσικά το συνειδητό μυαλό μπορεί να μιμηθεί αυτά

τα σχέδια της τάξης, αλλά τέτοιες μιμήσεις δεν αποδεικνύουν ότι τα πρωτότυπα

είναι συνειδητές εφευρέσεις. Από αυτό συνεπάγεται αναντίρρητα ότι το

ασυνείδητο χρησιμοποιεί τον αριθμό σαν έναν παράγοντα τάξης.

871. Γενικά θεωρείται ότι οι αριθμοί εφευρέθηκαν ή ότι είναι προϊόντα της

ανθρώπινης σκέψης, και επομένως δεν είναι παρά έννοιες ποσοτήτων, που δεν

περιέχουν τίποτα που να μην τέθηκε προηγουμένως σε αυτούς από την

ανθρώπινη διάνοια. Αλλά είναι εξίσου δυνατό ότι οι αριθμοί βρέθηκαν ή

ανακαλύφθηκαν. Στην τελευταία περίπτωση δεν είναι απλά έννοιες αλλά κάτι

περισσότερο- αυτόνομες οντότητες που κατά κάποιον τρόπο περιέχουν κάτι

περισσότερο από ποσότητα. Αντίθετα από τις έννοιες, είναι βασισμένοι όχι σε

οποιεσδήποτε ψυχικές συνθήκες αλλά στην ιδιότητα να είναι ο εαυτός τους, σε

μία «εντελέχεια» που δεν μπορεί να εκφραστεί από μία πνευματική έννοια.

Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις μπορούμε εύκολα να τους αποδώσουμε

ιδιότητες που ακόμη δεν έχουν ανακαλυφθεί. Οφείλω να ομολογήσω πως τείνω

στην άποψη ότι οι αριθμοί τόσο ανακαλύφθηκαν όσο και εφευρέθηκαν, και ότι

κατά συνέπεια διαθέτουν μία σχετική αυτονομία ανάλογη με αυτήν των

αρχετύπων. Θα είχαν τότε, από κοινού με τα τελευταία, την ιδιότητα να

προϋπάρχουν στη συνείδηση, και ως εκ τούτου, περιστασιακά, να την

καθορίζουν παρά να καθορίζονται από αυτήν. Τα αρχέτυπα επίσης, ως a priori

μορφές αναπαράστασης, έχουν τόσο ανακαλυφθεί όσο και έχουν εφευρεθεί:

έχουν ανακαλυφθεί στο βαθμό που κάποιος δεν γνώριζε την ασυνείδητη

αυτόνομη ύπαρξή τους, και έχουν εφευρεθεί στο βαθμό που η παρουσία τους

συνάχθηκε από ανάλογες αντιπροσωπευτικές δομές. Παρομοίως φαίνεται πως

οι φυσικοί αριθμοί έχουν έναν αρχετυπικό χαρακτήρα. Εάν αυτό ισχύει, τότε όχι

μόνο ορισμένοι αριθμοί και συνδυασμοί αριθμών θα είχαν μία σχέση

68 Βλ. «A Study in the Process of Individuation» και «Concerning Mandala Symbolism.»

41


και μία επίδραση σε ορισμένα αρχέτυπα, αλλά το αντίστροφο θα ήταν επίσης

αληθινό. Η πρώτη περίπτωση είναι ισοδύναμη με την αριθμολογική μαγεία,

αλλά η δεύτερη είναι ισοδύναμη με την έρευνα αν οι αριθμοί, από κοινού με το

συνδυασμό των αρχετύπων που βρίσκονται στην αστρολογία, θα παρουσίαζαν

μία τάση να συμπεριφέρονται με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο.

42

2. ΕΝΑΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟΠΕΙΡΑΜΑ

872. Όπως έχω ήδη πει, χρειαζόμαστε δύο διαφορετικά γεγονότα, το ένα από τα

οποία αντιπροσωπεύει τον αστρολογικό συνδυασμό, και το άλλο την

κατάσταση γάμου.

873. Το υλικό που θα εξεταστεί, δηλαδή μία ποσότητα ωροσκοπίων γάμου,

αποκτήθηκε από φιλικούς χορηγούς στη Ζυρίχη, στο Λονδίνο, στη Ρώμη, και

στη Βιέννη. Αρχικά το υλικό είχε συγκεντρωθεί για καθαρά αστρολογικούς

λόγους, κάποιο από αυτό πριν πολλά χρόνια, έτσι ώστε εκείνοι που το

συνέλεξαν δεν ήξεραν για καμία σύνδεση μεταξύ των στοιχείων του και του

στόχου της παρούσας μελέτης, γεγονός που τονίζω επειδή μπορεί να υπάρξει η

ένσταση ότι το υλικό επιλέχτηκε ειδικά για το δικό μας σκοπό. Αυτό δεν ήταν

η περίπτωση, το δείγμα ήταν τυχαίο. Τα ωροσκόπια, ή μάλλον τα στοιχεία

γέννησης, συσσωρεύτηκαν κατά χρονολογική σειρά ακριβώς όπως έρχονταν με

το ταχυδρομείο. Όταν τα ωροσκόπια 180 παντρεμένων ζευγαριών έφτασαν,

υπήρξε μία μικρή διακοπή στη συλλογή, κατά τη διάρκεια της οποίας τα 360

ωροσκόπια αναλύθηκαν. Αυτή η πρώτη ομάδα χρησιμοποιήθηκε για να

διεξαχθεί μία πειραματική έρευνα, καθώς θέλησα να εξετάσω τις μεθόδους που

θα εφαρμόζονταν.

874. Δεδομένου ότι το υλικό είχε συλλεχθεί αρχικά προκειμένου να εξεταστούν

τα εμπειρικά θεμέλια αυτής της διαισθητικής μεθόδου, μερικές γενικότερες

παρατηρήσεις μπορούν να μην είναι εκτός θέματος σχετικά με τις εκτιμήσεις

που προέτρεψαν τη συλλογή του υλικού.

875. Ο γάμος είναι ένα καλά ορισμένο γεγονός, παρότι από ψυχολογική

43


σκοπιά παρουσιάζει κάθε είδος παραλλαγής. Σύμφωνα με την αστρολογική

άποψη, είναι ακριβώς αυτή η σκοπιά του γάμου που εκφράζεται εμφανέστερα

στα ωροσκόπια. Η δυνατότητα ότι τα άτομα που χαρακτηρίζονται από τα

ωροσκόπια παντρεύτηκαν μεταξύ τους, για να το πούμε έτσι, κατά τύχη θα

περάσει απαραίτητα στο παρασκήνιο. Όλοι οι εξωτερικοί παράγοντες φαίνονται

ικανοί για αστρολογική αξιολόγηση, αλλά μόνο στο βαθμό που

αντιπροσωπεύονται ψυχολογικά. Εξαιτίας του πολύ μεγάλου αριθμού

παραλλαγών χαρακτήρων, θα αναμέναμε μετά βίας ο γάμος να χαρακτηρίζεται

από μόνο μία αστρολογική διευθέτηση. Αντιθέτως, αν οι αστρολογικές

υποθέσεις είναι έστω κατά ελάχιστο σωστές, θα υπάρχουν πολλοί συνδυασμοί

που θα δείχνουν μία προδιάθεση στην επιλογή ενός συζύγου. Επαυτού πρέπει

να επιστήσω την προσοχή του αναγνώστη στη γνωστή αντιστοιχία μεταξύ των

περιόδων των ηλιακών κηλίδων και της καμπύλης θνησιμότητας. Ο συνδετικός

κρίκος φαίνεται να είναι οι διαταραχές του μαγνητικού πεδίου της γης, οι οποίες

με τη σειρά τους οφείλονται στις διακυμάνσεις της ακτινοβολίας πρωτονίων

από τον ήλιο. Αυτές οι διακυμάνσεις έχουν επίσης μία επίδραση στο

«ραδιοφωνικό καιρό» διαταράσσοντας την ιονόσφαιρα που αντανακλά τα

ραδιοκύματα.1 Έρευνα σχετική με αυτές τις διαταραχές φαίνεται να δείχνει ότι

οι συζεύξεις, αντιθέσεις, και όψεις τετάρτων των πλανητών παίζουν ένα

σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ακτινοβολίας πρωτονίων προκαλώντας έτσι

ηλεκτρομαγνητικές καταιγίδες. Από την άλλη μεριά, οι αστρολογικά ευνοϊκές

όψεις τριγώνων και εξαγώνων έχουν αναφερθεί ότι παράγουν κανονικές

ραδιοφωνικές εκπομπές.

876. Αυτές οι παρατηρήσεις μας δίνουν μία απροσδόκητη ματιά σε μία πιθανή

αιτιακή βάση για την αστρολογία. Σε κάθε περίπτωση, αυτό ισχύει με

βεβαιότητα στην καιρική αστρολογία του Kepler. Αλλά είναι επίσης δυνατό ότι,

πέρα από τα ήδη καθιερωμένα φυσιολογικά αποτελέσματα της ακτινοβολίας

πρωτονίων, ψυχικά φαινόμενα μπορούν να συμβούν που θα αποστερούσαν από

τις αστρολογικές δηλώσεις την τυχαία φύση τους και θα τις έφερναν μέσα στα

πλαίσια μίας αιτιακής εξήγησης. Αν και κανένας δεν ξέρει πού στηρίζεται η

εγκυρότητα ενός γενέθλιου ωροσκοπίου, είναι πάντως κατανοητό να υπάρχει

μία αιτιακή σύνδεση μεταξύ των πλανητικών όψεων και της ψυχοσωματικής

προδιάθεσης. Κάποιος επομένως θα ήταν καλύτερο να μην θεωρεί τα

αποτελέσματα της αστρολογικής παρατήρησης ως συγχρονιστικά φαινόμενα,

αλλά να τα θεωρήσει ως

1 Για μία περιεκτική αναφορά αυτού, βλέπε Max Knoll, «Transformations of Science in Our

Age,» στο Man and Time.

44


ενδεχομένως αιτιακά στην προέλευση. Επειδή, οπουδήποτε μία αιτία είναι

ακόμα και αμυδρά νοητή, η συγχρονικότητα γίνεται μία υπερβολικά

αμφισβητήσιμη πρόταση.

877. Προς το παρόν και σε κάθε περίπτωση, έχουμε ανεπαρκείς λόγους να

πιστεύουμε ότι τα αστρολογικά αποτελέσματα είναι κάτι περισσότερο από απλή

τύχη, ή ότι η στατιστική που περιλαμβάνει μεγάλους αριθμούς παράγει ένα

στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα.2 Καθώς μεγάλης κλίμακας μελέτες λείπουν,

αποφάσισα να ερευνήσω την εμπειρική βάση της αστρολογίας,

χρησιμοποιώντας ένα μεγάλο αριθμό ωροσκοπίων παντρεμένων ζευγαριών για

να δω ακριβώς τι χαρακτηριστικά θα εμφανίζονταν.

Πιλοτική Έρευνα

878. Με την πρώτη συγκεντρωμένη ομάδα, στράφηκα πρώτα στις συζεύξεις (☌)

και στις αντιθέσεις (☍) ήλιου και φεγγαριού,3 δύο όψεις

2 Βλ. τα στατιστικά αποτελέσματα στο Le Premier Traite d'astro-biologie, K. E. Krafft και

άλλοι, σελ. 23κε.

3 Παρότι οι όψεις τετραγώνου, τριγώνου και εξαγώνου και οι σχέσεις με το Medium and Imum

Coeli πρέπει να εξεταστούν, τις έχω παραλείψει εδώ έτσι ώστε να μην καταστήσω την

παρουσίαση ανιαρά περίπλοκη. Το κύριο σημείο είναι όχι οι όψεις του γάμου, αλλά αν αυτές

μπορούν να ανιχνευτούν στο ωροσκόπιο.

45


που θεωρούνται στην αστρολογία ως περίπου εξίσου δυνατές (αν και με

αντίθετες σημασίες), δηλ., σαν να σηματοδοτούν έντονες σχέσεις μεταξύ των

ουράνιων σωμάτων. Μαζί με τις συζεύξεις και αντιθέσεις των (♂), (♀), Asc.,

και Desc., παράγουν πενήντα διαφορετικές όψεις.4

879. Οι λόγοι για τους οποίους επέλεξα αυτούς τους συνδυασμούς θα γίνουν

σαφείς στον αναγνώστη από τις παρατηρήσεις μου σχετικά με τις αστρολογικές

παραδόσεις στο προηγούμενο κεφάλαιο. Πρέπει να προσθέσω εδώ μόνο ότι,

από τις συζεύξεις και τις αντιθέσεις, εκείνες του Άρη και της Αφροδίτης είναι

κατά πολύ λιγότερο σημαντικές από τις υπόλοιπες, όπως θα συναχτεί εύκολα

από την ακόλουθη εκτίμηση: η σχέση του Άρη με την Αφροδίτη μπορεί να

αποκαλύψει μία σχέση αγάπης, αλλά ένας γάμος δεν είναι πάντα μία σχέση

αγάπης και μία σχέση αγάπης δεν είναι πάντα ένας γάμος. Ο σκοπός που

συμπεριέλαβα τη σύζευξη και την αντίθεση του Άρη και της Αφροδίτης ήταν

επομένως να τις συγκρίνω με τις άλλες συζεύξεις και αντιθέσεις.

880. Αυτές οι πενήντα όψεις μελετήθηκαν αρχικά για 180 παντρεμένα ζευγάρια.

Είναι σαφές ότι αυτοί οι 180 άνδρες και 180 γυναίκες μπορούν επίσης να

συνδυαστούν ανά δύο και σαν ανύπαντρα ζευγάρια. Στην πραγματικότητα,

δεδομένου ότι οποιοσδήποτε από τους 180 άνδρες θα μπορούσε να συνδυαστεί

με οποιαδήποτε από τις 179 γυναίκες με τις οποίες δεν είναι παντρεμένος, είναι

σαφές ότι μπορούμε να ερευνήσουμε 180 X 179 = 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια

μέσα στην ομάδα των 180 γάμων. Αυτό έγινε (βλ. Πίνακας Ι), και η ανάλυση

των όψεων για αυτά τα ανύπαντρα ζευγάρια συγκρίθηκε με αυτή για τα

παντρεμένα ζευγάρια. Για όλους τους υπολογισμούς, μία τροχιά 8° εκατέρωθεν

υποτέθηκε, δεξιόστροφα και αριστερόστροφα, όχι μόνο μέσα στο ζώδιο αλλά

και πέρα από αυτό. Αργότερα, δύο ακόμη ομάδες των 220 και 83 γάμων

προστέθηκαν στην αρχική ομάδα, έτσι ώστε, συνολικά, 483 γάμοι, ή 966

ωροσκόπια, εξετάστηκαν. Η αξιολόγηση των ομάδων έδειξε ότι η συχνότερη

όψη στην πρώτη ομάδα ήταν η σύζευξη ήλιος- φεγγάρι (10%), στη δεύτερη

ομάδα η σύζευξη φεγγάρι- φεγγάρι (10.9%), και στην τρίτη η σύζευξη φεγγάρι-

Asc. (9.6%).

881. Πρώτα από όλα, αυτό που μου προκάλεσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον ήταν,

φυσικά, το ζήτημα της πιθανότητας: ήταν άραγε τα μέγιστα αποτελέσματα που

πήραμε συνδυασμοί «με νόημα» ή όχι;- δηλ., ήταν απίθανοι ή όχι; Υπολογισμοί

που έγιναν από ένα μαθηματικό έδειξαν αλάνθαστα ότι η μέση συχνότητα 10%

σε όλες τις τρεις ομάδες δεν αντιπροσωπεύει σε καμία περίπτωση ένα

σημαίνοντα αριθμό. Η

4 Η Εικ. 1 (σελ. 461) παρουσιάζει καθαρά τις 50 διαφορετικές όψεις όπως πράγματι συνέβησαν

στα 180 παντρεμένα ζευγάρια.

46


πιθανότητα είναι πολύ μεγάλη. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει καμία βάση να

υποθέσουμε ότι οι μέγιστες συχνότητές μας είναι κάτι περισσότερο από απλές

διασπορές της τύχης.

Ανάλυση της Πρώτης Ομάδας

882. Πρώτα υπολογίσαμε όλες τις συζεύξεις και τις αντιθέσεις μεταξύ , , ☉ ☽ ♂,

♀, Asc., και Desc. για τα 180 παντρεμένα και 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια. Τα

αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα Ι, όπου θα παρατηρηθεί ότι οι όψεις

είναι τοποθετημένες κατά συχνότητα εμφάνισής τους στα παντρεμένα και στα

ανύπαντρα ζευγάρια.

883. Φανερά, οι συχνότητες εμφάνισης που παρουσιάζονται στις στήλες 2 και 4

του πίνακα Ι για την εμφάνιση των όψεων που παρατηρήθηκαν μεταξύ των

παντρεμένων και των ανύπαντρων ζευγαριών αντίστοιχα δεν είναι άμεσα

συγκρίσιμα, δεδομένου ότι στην πρώτη περίπτωση είναι εμφανίσεις σε 180

ζευγάρια και στη δεύτερη περίπτωση σε 32.220 ζευγάρια.5 Στη στήλη 5,

επομένως, παρουσιάζουμε τους αριθμούς της στήλης 4 πολλαπλασιασμένους με

τον παράγοντα 180/32.200. Ο Πίνακας ΙΙ παρουσιάζει τις αναλογίες ανάμεσα

στα σύμβολα στις στήλες 2 και 5 του πίνακα Ι τακτοποιημένες κατά συχνότητα

εμφάνισης. Π.χ., η αναλογία της σύζευξης φεγγάρι-ήλιος είναι 18 : 8,4 = 2,14.

884. Για ένα στατιστικό, αυτοί οι αριθμοί δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για

να επιβεβαιώσουν κάτι, και είναι έτσι δίχως αξία, επειδή είναι διασπορές

πιθανότητας. Αλλά με βάση την ψυχολογία έχω απορρίψει την ιδέα ότι

εξετάζουμε αριθμούς απλής σύμπτωσης. Σε μία συνολική εικόνα των φυσικών

γεγονότων, είναι εξίσου σημαντικό να εξετάσει κάποιος τις εξαιρέσεις στον

κανόνα όπως και τους μέσους όρους. Αυτό είναι η πλάνη στη στατιστική

εικόνα: είναι μονόπλευρη, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει μόνο τη μέση άποψη

της πραγματικότητας και αποκλείει τη συνολική εικόνα. Η στατιστική άποψη

του κόσμου είναι μία απλή αφαίρεση και επομένως ελλιπής ακόμα και

εσφαλμένη, ιδιαίτερα όταν έχει να κάνει με την ψυχολογία του ανθρώπου.

Καθώς μέγιστα και ελάχιστα πιθανότητας συμβαίνουν, είναι γεγονότα των

οποίων τη φύση ξεκίνησα να ερευνήσω.

5 [Με αυτόν τον τρόπο αποκτάται μία βασική ομάδα ελέγχου. Θα εκτιμηθεί, ωστόσο, ότι

προέρχεται από έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό ζευγαριών σε σχέση με τα παντρεμένα ζευγάρια:

32,220 αντί 180. Αυτό οδηγεί στη δυνατότητα να δειχτεί η τυχαία φύση των 180 ζευγαριών .

Σύμφωνα με την υπόθεση ότι όλα τα νούμερα οφείλονται στην τύχη, θα περιμέναμε μία πολύ

μεγαλύτερη ακρίβεια στο μεγαλύτερο πλήθος και συνεπώς μία πολύ μικρότερη απόκλιση στα

αποτελέσματα Αυτό ισχύει, γιατί η απόκλιση στα 180 παντρεμένα ζευγάρια είναι 18 - 2 = 16,

ενώ στα 180 ανύπαντρα ζευγάρια παίρνουμε 9.6 - 7.4 = 2.2.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]

47


48


49


885. Αυτό που μας κάνει εντύπωση στον πίνακα ΙΙ είναι η άνιση κατανομή των

τιμών της συχνότητας. Οι πρώτες και τελευταίες έξι όψεις παρουσιάζουν εξίσου

μία αρκετά μεγάλη διασπορά, ενώ οι ενδιάμεσες τιμές τείνουν να

συγκεντρωθούν γύρω από την αναλογία 1:1. Θα επανέλθω σε αυτήν την

παράδοξη κατανομή με τη βοήθεια μίας γραφικής παράστασης (Εικ. 2).

50


886. Ένα ενδιαφέρον σημείο είναι η επιβεβαίωση της παραδοσιακής

αστρολογικής και αλχημιστικής αντιστοιχίας μεταξύ του γάμου και των όψεων

φεγγαριού- ήλιου:

(fem.) moon (☌ masc.) sun 2.14 : 1

(fem.) moon ☍(masc.) sun 1.61 : 1

ενώ δεν υπάρχει κανένα στοιχείο οποιασδήποτε έμφασης στις όψεις Αφροδίτη-

Άρης.

887. Από τις πενήντα πιθανές όψεις, το αποτέλεσμα δείχνει ότι για τα

παντρεμένα ζευγάρια υπάρχουν δεκαπέντε τέτοιες διαμορφώσεις των οποίων η

συχνότητα είναι αρκετά πάνω από την αναλογία 1:1. Η υψηλότερη τιμή

βρίσκεται στην προαναφερθείσα σύζευξη φεγγάρι-ήλιος, και οι δύο επόμενες

υψηλότερες τιμές- 1,89:1 και 1,68:1- αντιστοιχούν στις συζεύξεις μεταξύ (fem.)

Asc. και (masc.) Αφροδίτη, ή (fem.) φεγγάρι και (masc.) Asc., κατά συνέπεια

επιβεβαιώνοντας την παραδοσιακή σημασία του ωροσκόπου (Ascendent).

888. Από αυτές τις δεκαπέντε όψεις, μία όψη φεγγαριού εμφανίζεται τέσσερις

φορές για τις γυναίκες, ενώ μόνο έξι όψεις φεγγαριού κατανέμονται μεταξύ των

τριάντα πέντε άλλων πιθανών τιμών. Η μέση τιμή αναλογίας όλων των όψεων

της σελήνης ανέρχεται σε 1,24:1. Η μέση τιμή των τεσσάρων όψεων στον

πίνακα που μόλις αναφέρθηκαν αντιστοιχεί σε 1,74:1, έναντι 1,24:1 για όλες τις

όψεις φεγγαριού. Το φεγγάρι φαίνεται να παίζει μικρότερο ρόλο στους άνδρες

από ό,τι στις γυναίκες.

889. Στους άντρες ο αντίστοιχος ρόλος διαδραματίζεται όχι από τον ήλιο αλλά

από τον άξονα Asc. - Desc. Στις πρώτες δεκαπέντε όψεις του πίνακα ΙΙ, αυτές οι

όψεις εμφανίζονται έξι φορές για τους άνδρες και μόνο δύο φορές για τις

γυναίκες. Στην προηγούμενη περίπτωση έχουν μία μέση τιμή 1,42:1, έναντι

1,22:1 για όλες τις όψεις για τους άντρες μεταξύ Asc. ή Desc. αφενός και για

ένα από τα τέσσερα ουράνια σώματα αφετέρου.

890. Οι εικόνες 2 και 3 παρακάτω δίνουν μία γραφική αναπαράσταση των

συχνοτήτων που παρουσιάζονται αντίστοιχα στις στήλες 2 και 5 του πίνακα Ι

από την άποψη της διασποράς των όψεων.

891. Αυτή η παρουσίαση μας επιτρέπει όχι μόνο να απεικονίσουμε τη διασπορά

στη συχνότητα εμφάνισης των διαφορετικών όψεων αλλά και να δώσει μία

γρήγορη εκτίμηση του μέσου όρου των εμφανίσεων ανά όψη, χρησιμοποιώντας

τη στατιστική διάμεσο ως εκτιμητή. Ενώ, προκειμένου να πάρουμε τον

αριθμητικό μέσο, πρέπει να αθροίσουμε τις συχνότητες όψεων και να

διαιρέσουμε με τον αριθμό των όψεων, η διάμεσος

51


52


53


της συχνότητας βρίσκεται μετρώντας στο ιστόγραμμα μέχρι το σημείο όπου τα

μισά από τα τετράγωνα έχουν μετρηθεί και απομένουν τα μισά ακόμα. Εφόσον

υπάρχουν πενήντα τετράγωνα στο ιστόγραμμα, η διάμεσος φαίνεται ότι είναι

8,0, καθώς 25 τετράγωνα δεν υπερβαίνουν αυτήν την τιμή και 25 τετράγωνα

την υπερβαίνουν (βλ. Εικ. 2).

892. Για τα παντρεμένα ζευγάρια η διάμεσος αντιστοιχεί σε 8 περιπτώσεις, αλλά

στους συνδυασμούς ανύπαντρων ζευγαριών είναι περισσότερο, δηλαδή 8,4 (βλ.

Εικ. 3). Για τα ανύπαντρα ζευγάρια η διάμεσος συμπίπτει με τον αριθμητικό

μέσο- και οι δύο ισούνται με 8,4- ενώ η διάμεσος για τα παντρεμένα ζευγάρια

είναι μικρότερος από την αντίστοιχη μέση τιμή 8,4, γεγονός που οφείλεται στην

παρουσία μικρότερων τιμών για τα παντρεμένα ζευγάρια. Μία ματιά στην

Εικόνα 2 θα δείξει ότι υπάρχει μία ευρεία διασπορά τιμών που βρίσκεται σε

χαρακτηριστική αντίθεση με τις τιμές που συγκεντρώνονται γύρω από τη μέση

τιμή 8,4 στην Εικόνα 3. Εδώ δεν υπάρχει καμία όψη με συχνότητα μεγαλύτερη

από 9,6 (βλ. Εικ. 3), ενώ μεταξύ των παντρεμένων ζευγαριών μία όψη φτάνει

μία συχνότητα σχεδόν διπλάσια, συγκεκριμένα 18 (βλ. Εικ. 2).

54


Σύγκριση Όλων των Ομάδων

893. Με την υπόθεση ότι η διασπορά που φάνηκε στην Εικόνα 2 οφειλόταν στην

τύχη, ερεύνησα ένα μεγαλύτερο αριθμό ωροσκοπίων γάμου συνδυάζοντας την

πρώτη ομάδα των 180 και τη δεύτερη ομάδα των 220 παντρεμένων ζευγαριών,

συγκεντρώνοντας έτσι συνολικά 400 (ή 800 ατομικά) ωροσκόπια. Τα

αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα ΙΙΙ, αν και έχω περιοριστεί εδώ στις

μεγαλύτερες τιμές οι οποίες εμφανώς ξεπερνάνε τη διάμεσο. Οι αριθμοί

δίνονται σε ποσοστά.

894. Τα 180 ζευγάρια στην πρώτη στήλη αντιπροσωπεύουν τα αποτελέσματα της

πρώτης συλλογής, ενώ τα 220 στη δεύτερη στήλη συλλέχθηκαν περισσότερο

από ένα χρόνο αργότερα. Η δεύτερη στήλη όχι μόνο διαφέρει από την πρώτη

στις όψεις της, αλλά παρουσιάζει μία καταγεγραμμένη πτώση των τιμών της

συχνότητας. Η μόνη εξαίρεση είναι ο πρώτος αριθμός, που αντιπροσωπεύει τον

κλασσικό συνδυασμό ☽ ☽☌ . Παίρνει τη θέση του εξίσου κλασσικού συνδυασμού

☽ ☉☌ στην πρώτη στήλη. Από τις δεκατέσσερις όψεις στην πρώτη στήλη μόνο

τέσσερις εμφανίζονται πάλι στη δεύτερη, αλλά από αυτές τουλάχιστον τρεις

είναι όψεις της σελήνης, και αυτό είναι σε συμφωνία με τις αστρολογικές

προσδοκίες. Η απουσία αντιστοιχίας ανάμεσα στις όψεις της πρώτης και της

δεύτερης στήλης δείχνει μία μεγάλη ανομοιογένεια υλικού, δηλ., υπάρχει μία

μεγάλη διασπορά. Κάποιος μπορεί να το διαπιστώσει αυτό στους συνολικούς

αριθμούς για τα 400 παντρεμένα ζευγάρια: ως αποτέλεσμα της εξομάλυνσης της

διασποράς δείχνουν όλοι μία χαρακτηριστική μείωση μεγέθους. Αυτό φαίνεται

πιο καθαρά στον πίνακα IV, όπου η τρίτη ομάδα έχει προστεθεί.

895. Αυτός ο πίνακας δείχνει τις τιμές συχνοτήτων για τους τρεις συνδυασμούς

που συμβαίνουν συχνότερα: δύο συζεύξεις της σελήνης και μία αντίθεση της

σελήνης. Η υψηλότερη μέση συχνότητα, αυτή για τους

55


αρχικούς 180 γάμους, είναι 8,1%. Για τους 220 γάμους που συλλέχθηκαν και

επεξεργάστηκαν αργότερα η μέγιστη μέση τιμή της συχνότητας πέφτει σε 7,7%

και για τους 83 γάμους που προστέθηκαν ακόμα αργότερα η μέση τιμή είναι

μόλις 5,6%. Στις αρχικές ομάδες των 180 και των 220 τα μέγιστα βρίσκονται

πάντα στις ίδιες όψεις, ☽ ☉☌ , ☽ ☽☌ , αλλά στην τελευταία ομάδα των 83

ζευγαριών προκύπτει ότι οι μέγιστες τιμές βρίσκονται σε διαφορετικές όψεις,

δηλαδή στις συζεύξεις Asc.☌☽, ☉☌♀, ☉☌♂, και Asc.☌Asc. Η μέση μέγιστη

τιμή για αυτές τις τέσσερις όψεις είναι 8,7%. Αυτός ο μεγάλος αριθμός

υπερβαίνει το μεγαλύτερο μέσο όρο 8,1% για την πρώτη ομάδα των 180

ζευγαριών, γεγονός το οποίο αποδεικνύει πόσο τυχαία τα «ευνοϊκά» αρχικά μας

αποτελέσματα ήταν. Σε κάθε περίπτωση αξίζει να τονίσουμε ότι στην τελευταία

ομάδα το μέγιστο 9.6% βρίσκεται, όπως είπαμε νωρίτερα,6 στην όψη Asc. ☌☽,

δηλ., σε μία ακόμη σεληνιακή όψη που υποτίθεται ότι είναι ιδιαίτερα

χαρακτηριστική του γάμου. Ένα lusus naturae (σ.τ.μ. τέρας της φύσης),

αναμφίβολα, αλλά πολύ αλλόκοτο, καθώς σύμφωνα με την παράδοση ο

ascendent ή «ωροσκόπος», μαζί με τον ήλιο και το φεγγάρι, διαμορφώνει την

τριάδα που καθορίζει τη μοίρα και το χαρακτήρα. Αν ήθελε κάποιος να

παραποιήσει τα στατιστικά ευρήματα ώστε να τα εναρμονίσει με την παράδοση

δεν θα μπορούσε να το έχει κάνει επιτυχέστερα.

896. Ο Πίνακας V δίνει τις μέγιστες συχνότητες για τα ανύπαντρα ζευγάρια.

Το πρώτο αποτέλεσμα επιτεύχθηκε από τη συνάδελφό μου, Δρ. Liliane Frey-

Rohn, βάζοντας τα ωροσκόπια των αντρών στη μία πλευρά και των γυναικών

στην άλλη, και ύστερα συνδυάζοντας κάθε ένα από τα ζευγάρια που έτυχε να

βρίσκεται στην κορυφή. Προσοχή φυσικά δόθηκε στο ότι ένα πραγματικά

παντρεμένο ζευγάρι δεν συνδυάστηκε τυχαία. Η συχνότητα 7,3 που προέκυψε

είναι αρκετά υψηλή σε σύγκριση με την κατά πολύ

6 [Παρ. 880. 9.6% = 8 τέτοιες όψεις σε 83 παντρεμένα ζευγάρια. Βλέπε παρ. 902 και

Παραρτ., (b).- ΕΚΔΟΤΕΣ.]

56


πιθανότερη μέγιστη τιμή για τα 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια, η οποία είναι μόνο

5,3. Αυτό το πρώτο αποτέλεσμα μου φάνηκε κάπως ύποπτο.7 Πρότεινα

επομένως ότι δεν θα έπρεπε να συνδυάσουμε τα ζευγάρια οι ίδιοι, αλλά θα ήταν

καλύτερο να προχωρήσουμε με τον ακόλουθο τρόπο: 325 ωροσκόπια αντρών

ήταν αριθμημένα, οι αριθμοί ήταν γραμμένοι σε χωριστές λωρίδες, που

ρίχτηκαν σε ένα καλάθι, και ανακατεύτηκαν. Κατόπιν ένα άτομο που δεν ήξερε

τίποτα από αστρολογία και από ψυχολογία ούτε και για αυτές τις έρευνες

κλήθηκε να τραβήξει αυτές τις λωρίδες μία- μία από το καλάθι, χωρίς να τις

κοιτάξει. Οι αριθμοί συνδυάστηκαν με αυτούς που βρίσκονταν πιο πάνω στο

σωρό των γυναικείων ωροσκοπίων, ενώ πάλι δόθηκε προσοχή να μη

συνδυαστούν τυχαία παντρεμένα ζευγάρια. Κατά αυτόν τον τρόπο

αποκτήθηκαν 325 τεχνητά ζευγάρια. Ο αριθμός 6,5 που προέκυψε βρίσκεται

μάλλον πιο κοντά στην πιθανότητα. Ακόμη πιο πιθανό είναι το αποτέλεσμα που

αποκτήθηκε για τα 400 ανύπαντρα ζευγάρια. Ακόμα και έτσι, αυτός ο αριθμός

(6,2) είναι ιδιαίτερα μεγάλος.

897. Η κάπως περίεργη συμπεριφορά των αριθμών μας, οδήγησε σε ένα επιπλέον

πείραμα του οποίου τα αποτελέσματα αναφέρω εδώ με όλη την απαραίτητη

επιφύλαξη, αν και μου φαίνεται ότι ρίχνει κάποιο φως στις στατιστικές

αποκλίσεις. Έγινε με τρεις ανθρώπους των οποίων η ψυχολογική κατάσταση

ήταν με ακρίβεια γνωστή. Το πείραμα συνιστούταν στο να πάρουμε 400

ωροσκόπια γάμου τυχαία και να δώσουμε σε 200 από αυτά αριθμούς. Είκοσι

από αυτά στη συνέχεια επιλέχθηκαν με κλήρο από το υποκείμενο. Αυτά τα

είκοσι παντρεμένα ζευγάρια είχαν

7 Το πόσο λεπτά αυτά τα θέματα μπορούν να είναι φαίνεται από τα παρακάτω περιστατικό:

Πρόσφατα προέκυψε στη συνεργάτιδά μου να τακτοποιήσει τις θέσεις για ένα πλήθος

ανθρώπων που είχαν προσκαλεστεί σε δείπνο. Το έκανε με προσοχή και σύνεση. Αλλά την

τελευταία στιγμή ένας ευυπόληπτος καλεσμένος, ένας άντρας, είχε έρθει απροσδόκητα και θα

έπρεπε με κάθε τρόπο να καθίσει στη σωστή θέση. Η τακτοποίηση των θέσεων ήρθε πάνω

κάτω, και μία νέα θέση θα έπρεπε γρήγορα να κανονιστεί. Δεν υπήρχε χρόνος για λεπτομερή

περίσκεψη. Καθώς καθίσαμε στο τραπέζι, η ακόλουθη αστρολογική εικόνα φανερώθηκε στις

παρακείμενες θέσεις του επισκέπτη:

Τέσσερις ☉☽ γάμοι είχαν εμφανιστεί. Η συνεργάτισσά μου, βεβαίως, είχε μία σαφή γνώση για

τις αστρολογικές όψεις του γάμου, και γνώριζε επίσης τα ωροσκόπια των συγκεκριμένων

ανθρώπων. Αλλά η ταχύτητα με την οποία οι θέσεις στο τραπέζι έπρεπε εκ νέου να

τακτοποιηθούν δεν της άφησε κανένα περιθώριο σκέψης, έτσι ώστε το ασυνείδητο είχε τον

πρώτο λόγο στο να διευθετήσει κρυφά τους «γάμους.»

57


εξεταστεί στατιστικά για τα πενήντα χαρακτηριστικά μας γάμου. Το πρώτο

υποκείμενο ήταν μία πελάτισσα που, κατά τη διάρκεια του πειράματος, βρέθηκε

σε κατάσταση έντονης συναισθηματικής διέγερσης. Αποδείχτηκε ότι από είκοσι

όψεις του Άρη τουλάχιστον δέκα εμφανίστηκαν, με μία συχνότητα 15,0. Από

τις όψεις της σελήνης εννιά, με μία συχνότητα 10,0. Και από τις όψεις του

ήλιου εννιά, με συχνότητα 14,0. Η κλασσική σημασία του Άρη βρίσκεται στη

συναισθηματικότητα, στη συγκεκριμένη περίπτωση ενδυναμωμένη από τον

αρσενικού χαρακτήρα ήλιο. Σε σχέση με τα γενικά αποτελέσματά μας υπάρχει

μία υπεροχή των όψεων του Άρη, η οποία συμφωνεί πλήρως με την ψυχική

κατάσταση του υποκειμένου.

898. Το δεύτερο υποκείμενο ήταν μία πελάτισσα της οποίας το κύριο πρόβλημα

ήταν να πραγματοποιήσει και να επιβεβαιώσει την προσωπικότητά της απέναντι

στην τάση να καταπιέζει τον εαυτό της. Σε αυτήν την περίπτωση οι αξονικές

όψεις (Asc.- Desc.), που υποτίθεται πως είναι χαρακτηριστικές της

προσωπικότητας, εμφανίστηκαν δώδεκα φορές με μία συχνότητα 20,0, και οι

όψεις της σελήνης με μία συχνότητα 18,0. Αυτό το αποτέλεσμα, από τη σκοπιά

της αστρολογίας, ήταν σε πλήρη συμφωνία με τα πραγματικά προβλήματα του

υποκειμένου.

899. Το τρίτο υποκείμενο ήταν μία γυναίκα με ισχυρές εσωτερικές συγκρούσεις

των οποίων η ένωση και η συμφιλίωση αποτελούσε το κύριο πρόβλημά της. Οι

όψεις του φεγγαριού εμφανίστηκαν δεκατέσσερις φορές με μία συχνότητα 20,0,

οι όψεις του ήλιου δώδεκα φορές με μία συχνότητα 15,0, και οι αξονικές όψεις

εννέα φορές με μία συχνότητα 14,0. Η κλασσική conjunctio Solis et Lunae

(σ.τ.μ. σύζευξη ηλίου και σελήνης) ως σύμβολο της ένωσης των αντιθέτων

εμφανίζεται σαφώς.

900. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η επιλογή με κλήρο των ωροσκοπίων γάμου

αποδεικνύεται να έχει επηρεαστεί, και αυτό ταιριάζει με την εμπειρία μας από

το Ι Ching και τις άλλες μαντικές μεθόδους. Αν και όλοι αυτοί οι αριθμοί

βρίσκονται μέσα στα όρια της πιθανότητας και δεν μπορούν να θεωρηθούν

τίποτα περισσότερο από τύχη, η απόκλισή τους, η οποία αντιστοιχεί κάθε φορά

εκπληκτικά ταιριαστά με την ψυχική κατάσταση του υποκειμένου, δίνει ακόμα

σε κάποιον τροφή για σκέψη. Η ψυχική κατάσταση ορίστηκε ως μία κατάσταση

όπου η διόραση και η αποφασιστικότητα στέκονται απέναντι στο ανυπέρβλητο

εμπόδιο ενός ασυνείδητου που αντιτάσσεται στη θέληση. Αυτή η σχετική ήττα

των δυνάμεων του συνειδητού μυαλού αναδύει το τροποποιό αρχέτυπο, που

εμφανίζεται στην πρώτη περίπτωση σαν τον Άρη, το συναισθηματικό maleficus

(σ.τ.μ. εν. το «κακό», «αρσενικό» συναίσθημα), στη δεύτερη περίπτωση σαν το

εξισορροπητικό αξονικό σύστημα (Asc.- Desc.) που ενισχύει την

προσωπικότητα, και στην τρίτη περίπτωση

58


περίπτωση σαν ο hieros gamos (σ.τ.μ. κυριολ. ιερός γάμος) ή σύζευξη των

μέγιστων αντιθέτων.8 Το ψυχικό και φυσικό γεγονός (συγκεκριμένα, τα

προβλήματα του υποκειμένου και η επιλογή ωροσκοπίου) αντιστοιχούν, όπως

φαίνεται, στη φύση του αρχέτυπου που βρίσκεται στο υπόβαθρο και θα

μπορούσαν επομένως να αντιπροσωπεύουν ένα συγχρονιστικό φαινόμενο.

901. Δεδομένου ότι δεν είμαι πολύ καλός στα ανώτερα μαθηματικά, και έπρεπε

επομένως να στηριχθώ στη βοήθεια ενός ειδικού, ζήτησα από τον καθηγητή

Markus Fierz, του Basel, να υπολογίσει την πιθανότητα των μεγάλων αριθμών

μου. Αυτό και έκανε πολύ ευγενικά, και χρησιμοποιώντας την κατανομή

Poisson κατέληξε σε μία πιθανότητα 1 : 10.000 για τα πρώτα δύο μέγιστα, και 1

: 1.300 για το τρίτο.8 Αργότερα, ελέγχοντας τον υπολογισμό, βρήκε ένα λάθος

του οποίου η διόρθωση αύξησε την πιθανότητα των πρώτων δύο μεγίστων σε

1 : 1.500.9 Ένας περαιτέρω έλεγχος έδειξε ότι οι πιθανότητες των τριών

μεγίστων είναι, αντίστοιχα, 1 : 1.000, 1 : 10.000, και 1 : 50.10 Από αυτό είναι

σαφές ότι παρότι και τα καλύτερά μας αποτελέσματα- ,☽ ☉☌ ☽ ☽☌ - είναι αρκετά

απίθανα στην πράξη, είναι θεωρητικά τόσο πιθανά ώστε να μην υπάρχει

επαρκής δικαιολογία να θεωρήσει κάποιος τα άμεσα αποτελέσματα της

στατιστικής μας ανάλυσης σαν καθαρή τύχη. Αν για παράδειγμα υπάρχει

πιθανότητα 1 : 1000 να πάρω το τηλεφώνημα που θέλω, θα προτιμήσω πιθανώς,

αντί να περιμένω τη μία πιθανότητα για το τηλεφώνημα, να γράψω ένα γράμμα.

Η έρευνά μας δείχνει ότι όχι μόνο οι τιμές της συχνότητας τείνουν στο μέσο όρο

με το μέγιστο αριθμό παντρεμένων ζευγαριών, αλλά ότι οποιασδήποτε τυχαία

ζευγάρια παράγουν τις ίδιες στατιστικές αναλογίες. Από την επιστημονική

άποψη το αποτέλεσμα της έρευνάς μας δεν είναι τόσο ενθαρρυντικό για την

αστρολογία, καθώς όλα δείχνουν ότι στην περίπτωση των μεγάλων αριθμών οι

διαφορές ανάμεσα στις τιμές συχνοτήτων για τις όψεις γάμου παντρεμένων και

ανύπαντρων ζευγαριών εξαφανίζονται συνολικά. Κατά συνέπεια, από την

επιστημονική

8 Βλ. το γάμο του ήλιου και της σελήνης στην αλχημεία: Psychology and Alchemy, ευρετήριο,

στις λέξεις «Sol και Luna.»

8a [Βλ. Κατόθι, παρ. 989-91- ΕΚΔΟΤΕΣ.]

9 Ο Καθηγητής Fierz επιθυμεί να διορθώσει αυτήν την πρόταση ως εξής: «Αργότερα μου

επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι η συχνότητα των 3 όψεων δεν έχει σημασία. Καθώς

υπάρχουν G πιθανές συχνότητες, πρέπει να πολλαπλασιάσουμε την πιθανότητα με 6, που δίνει 1

: 1500.» Σε αυτό απαντώ ότι ουδέποτε συνέστησα κάτι τέτοιο! Η συχνότητα, δηλ., ο τρόπος με

τον οποίο οι 3 συζεύξεις ακολουθούν η μία την άλλη, δεν έχει καμία σημασία.

10 [Βλ. Παραρτ., (b). Αυτό το απόσπασμα έχει ξαναγραφτεί για να συμπεριλάβει τις τρεις

ομάδες πιθανοτήτων που προσέφερε ο Καθηγητής Fierz.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]

59


σκοπιά, υπάρχει μικρή ελπίδα να αποδείξουμε ότι η αστρολογική αντιστοιχία

είναι κάτι που υπόκειται σε νόμους. Συγχρόνως, δεν είναι τόσο εύκολο να

αντιμετωπίσουμε την αντίρρηση του αστρολόγου ότι η στατιστική μου μέθοδος

είναι πολύ αυθαίρετη και πολύ αδέξια για να αξιολογήσει σωστά τις

πολυάριθμες ψυχολογικές και αστρολογικές όψεις του γάμου.

902. Επομένως το θεμελιώδες πράγμα που παραμένει από την αστρολογική μας

στατιστική είναι το γεγονός ότι η πρώτη ομάδα των ωροσκοπίων γάμου δείχνει

ένα χαρακτηριστικό μέγιστο 18 για το συνδυασμό ☽☌ ☉ και η δεύτερη ομάδα

των 220 ωροσκοπίων γάμου ένα μέγιστο 24 για το συνδυασμό ☽☌ . ☽ Αυτές οι

δύο όψεις αναφέρονται από καιρό στην παλιά βιβλιογραφία σαν

χαρακτηριστικά γάμου, και εκπροσωπούν επομένως την παλιότερη παράδοση.

Η τρίτη ομάδα των 83 ωροσκοπίων γάμου φέρνει ένα μέγιστο 8 για το

συνδυασμό ☽☌Asc. Αυτά τα μέγιστα, όπως έχουμε πει, έχουν πιθανότητες

περίπου 1 : 1000, 1 : 10,000, και 1 : 50 αντίστοιχα. Θα ήθελα να δείξω τι

συνέβη εδώ με ένα παράδειγμα:

Παίρνετε τρία σπιρτόκουτα, βάζετε 1.000 μαύρα μυρμήγκια στον πρώτο,

10.000 στο δεύτερο και 50 στο τρίτο, μαζί με ένα λευκό μυρμήγκι σε κάθε ένα,

κλείνετε τα κιβώτια, και ανοίγετε μία τρύπα σε κάθε ένα από αυτά, αρκετά μικρή

για να επιτρέπει μόνο σε ένα μυρμήγκι να βγαίνει κάθε φορά. Το πρώτο μυρμήγκι

που θα βγει από κάθε ένα από τα τρία κιβώτια είναι πάντα το λευκό.

903. Οι πιθανότητες αυτό να συμβεί πραγματικά είναι εξαιρετικά μικρές. Ακόμη

και στις πρώτες δύο περιπτώσεις, η πιθανότητα ισούται με 1: 1000 X 10.000,

που σημαίνει ότι μία τέτοια σύμπτωση πρέπει να αναμένεται μόνο σε μία

περίπτωση στα 10.000.000. Είναι απίθανο ότι θα είχε ποτέ κάποιος αυτήν την

εμπειρία. Ωστόσο στη στατιστική μου έρευνα οι τρεις συζεύξεις που τονίζονται

από την αστρολογική παράδοση συνέβησαν με τον πιο απίθανο τρόπο.

904. Για την ακρίβεια, πάντως, πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν είναι το ίδιο

λευκό μυρμήγκι το πρώτο που θα εμφανιστεί κάθε φορά. Δηλαδή, αν και

υπάρχει πάντα μία σεληνιακή σύζευξη και πάντα μία «κλασσική» σύζευξη

αποφασιστικής σημασίας, πρόκειται ωστόσο για διαφορετικές συζεύξεις, επειδή

κάθε φορά το φεγγάρι συνδέεται με ένα διαφορετικό ταίρι. Αυτά είναι φυσικά

τα τρία κύρια συστατικά του ωροσκοπίου, δηλαδή ο ωροσκόπος (ascendant), ή

ζενίθ ενός ζωδίου, που χαρακτηρίζει την ώρα γέννησης, το φεγγάρι, το οποίο

χαρακτηρίζει την ημέρα, και ο ήλιος, ο οποίος χαρακτηρίζει το μήνα. Ως εκ

τούτου, αν λάβουμε υπόψη μόνο τις δύο πρώτες ομάδες, πρέπει να υποθέσουμε

δύο λευκά μυρμήγκια

60


για κάθε κουτί. Αυτή η διόρθωση αυξάνει την πιθανότητα των σεληνιακών

συζεύξεων που συμπίπτουν σε 1: 2.500.000. Αν συνυπολογίσουμε και την τρίτη

ομάδα, η σύμπτωση των τριών κλασσικών σεληνιακών όψεων έχει πιθανότητα

1: 62.500.000. Η πρώτη αναλογία είναι σημαντική ακόμα και όταν λαμβάνεται

καθαυτή, επειδή δείχνει ότι η σύμπτωση είναι πολύ απίθανη. Αλλά η σύμπτωση

με την τρίτη σεληνιακή σύζευξη είναι τόσο αξιοπρόσεκτη που μοιάζει με μία

σκόπιμη διευθέτηση υπέρ της αστρολογίας. Αν, επομένως, βρίσκαμε το

αποτέλεσμα του πειράματός μας να έχει μία συγκεκριμένη- δηλ., περισσότερο

από απλή τύχη- πιθανότητα, η περίπτωση της αστρολογίας θα αποδεικνυόταν

ορθή με τον πιο ικανοποιητικό τρόπο. Αν, αντίθετα, οι αριθμοί εμπίπτουν

πραγματικά στα όρια της τύχης, δεν υποστηρίζουν την αστρολογική θέση, απλά

μιμούνται τυχαία την ιδανική απάντηση στην αστρολογική προσδοκία. Δεν είναι

παρά ένα τυχαίο αποτέλεσμα από στατιστική άποψη, όμως είναι νοήμον χάρη

στο γεγονός ότι μοιάζει σαν να επικυρώνει αυτήν την προσδοκία. Είναι ακριβώς

αυτό που αποκαλώ συγχρονιστικό φαινόμενο. Η στατιστικά σημαντική δήλωση

αφορά μόνο τακτικά εμφανιζόμενα γεγονότα, και αν θεωρηθεί ως αξιωματική,

καταργεί απλά όλες τις εξαιρέσεις στον κανόνα. Παράγει μία μόνο μέση εικόνα

των φυσικών γεγονότων, αλλά όχι μία αληθινή εικόνα του κόσμου όπως αυτός

είναι. Ωστόσο οι εξαιρέσεις- και τα αποτελέσματά μου είναι εξαιρέσεις και

μάλιστα οι πιο απίθανες- είναι εξίσου σημαντικές με τον κανόνα. Η στατιστική

δεν θα είχε κανένα νόημα χωρίς τις εξαιρέσεις. Δεν υπάρχει κανόνας που να

ισχύει κάτω από όλες τις συνθήκες, επειδή έχουμε να κάνουμε με τον

πραγματικό και όχι με το στατιστικό κόσμο. Επειδή η στατιστική μέθοδος

παρουσιάζει μόνο τις μέσες τιμές, δημιουργεί μία τεχνητή και κυρίως

εννοιολογική εικόνα της πραγματικότητας. Για αυτό χρειαζόμαστε μία

συμπληρωματική αρχή για μία πλήρη περιγραφή και εξήγηση της φύσης.

905. Αν τώρα λάβουμε υπόψη τα αποτελέσματα των πειραμάτων του Rhine, και

ιδιαίτερα το γεγονός ότι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ενεργό

ενδιαφέρον του υποκειμένου,11 μπορούμε να θεωρήσουμε αυτό που συνέβη

στην περίπτωσή μας ως συγχρονιστικό φαινόμενο. Το στατιστικό υλικό δείχνει

ότι ένας τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά απίθανος συνδυασμός της τύχης

συνέβη, πράγμα που συμπίπτει με τις παραδοσιακές αστρολογικές προσδοκίες

με τον πιο αξιοσημείωτο τρόπο. Το γεγονός ότι

11 Βλ. G. Schmiedler, «Personality Correlates of ESP as Shown by Rorschach Studies.» Ο

συγγραφέας τονίζει ότι αυτοί που δέχονται την πιθανότητα της ESP παίρνουν αποτελέσματα

πάνω από το προσδοκούμενο, ενώ εκείνοι που την απορρίπτουν παίρνουν αρνητικά

αποτελέσματα.

61


μία τέτοια σύμπτωση μπορεί να εμφανιστεί είναι τόσο απίθανο και τόσο

απίστευτο που κανείς δεν θα τολμούσε να προβλέψει κάτι τέτοιο. Πραγματικά

μοιάζει σαν το στατιστικό υλικό να μεταχειρίστηκε και να τακτοποιήθηκε με

τέτοιον τρόπο ώστε να πάρει τη μορφή ενός θετικού αποτελέσματος. Οι

απαραίτητες συναισθηματικές και αρχετυπικές συνθήκες για ένα συγχρονιστικό

φαινόμενο ήταν ήδη δεδομένες, καθώς είναι προφανές ότι τόσο η συνάδελφός

μου όσο και εγώ ο ίδιος είχαμε ένα ζωηρό ενδιαφέρον για την έκβαση του

πειράματος, και εκτός αυτού το θέμα της συγχρονικότητας είχε τραβήξει την

προσοχή μου για πολλά χρόνια. Αυτό που φαίνεται στην πραγματικότητα να

έχει συμβεί- και φαίνεται συχνά να συμβαίνει, έχοντας κατά νου τη μακρόχρονη

αστρολογική παράδοση- είναι ότι πήραμε ένα αποτέλεσμα που πιθανώς έχει

εμφανιστεί πολλές φορές πριν στην ιστορία. Αν είχαν οι αστρολόγοι (εκτός από

λίγες εξαιρέσεις) ασχοληθεί περισσότερο με τη στατιστική και εξέταζαν την

αλήθεια των ερμηνειών τους με ένα επιστημονικό πνεύμα, θα είχαν ανακαλύψει

πολύ καιρό πριν ότι οι υποθέσεις τους στηρίχτηκαν σε μία αβέβαιη βάση. Αλλά

φαντάζομαι ότι στην περίπτωσή τους, όπως και στη δική μου, μία μυστική,

αμοιβαία συνενοχή υπήρχε μεταξύ του υλικού και της ψυχικής κατάστασης του

αστρολόγου. Αυτή η αντιστοιχία απλά υπάρχει εκεί όπως οποιοδήποτε άλλο

ευχάριστο ή ενοχλητικό ατύχημα, και μου φαίνεται αμφίβολο αν μπορεί να

αποδειχθεί επιστημονικά ότι πρόκειται για κάτι παραπάνω.12 Κάποιος μπορεί να

ξεγελαστεί από τη σύμπτωση, αλλά θα πρέπει να είναι πολύ επιδερμικός να μην

εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι, από πενήντα δυνατότητες, τρεις φορές

εμφανίστηκαν ως μέγιστα ακριβώς αυτές που θεωρούνται από την παράδοση ως

τυπικές.

906. Και για να κάνουμε αυτό το εκπληκτικό αποτέλεσμα εντυπωσιακότερο,

διαπιστώσαμε ότι έλαβε χώρα μία ασυνείδητη εξαπάτηση. Αναλύοντας τις

στατιστικές την πρώτη φορά παραπλανήθηκα από έναν αριθμό λαθών που

ευτυχώς ανακάλυψα εγκαίρως. Αφού ξεπέρασα αυτήν τη δυσκολία, ξέχασα

έπειτα να αναφέρω, στην ελβετική έκδοση αυτού του βιβλίου, ότι η σύγκριση

με τα μυρμήγκια, αν εφαρμοστεί στο πείραμά μας, ταιριάζει μόνο αν

υποθέσουμε δύο ή τρία λευκά μυρμήγκια αντίστοιχα κάθε φορά. Αυτό μειώνει

σημαντικά την απιθανότητα των αποτελεσμάτων μας. Κατόπιν, την τελευταία

στιγμή, ο καθηγητής Fierz,

12 Όπως δείχνει η στατιστική μου, το αποτέλεσμα γίνεται συγκεχυμένο για μεγαλύτερους

αριθμούς. Οπότε είναι πολύ πιθανό ότι αν περισσότερο υλικό συγκεντρωνόταν δεν θα παρήγαγε

ένα παρόμοιο αποτέλεσμα. Πρέπει επομένως να είμαστε ευχαριστημένοι με αυτήν την εμφανώς

μοναδική lusus naturae, παρότι η μοναδικότητά της με κανέναν τρόπο δεν προκαταβάλει τα

γεγονότα.

62


ελέγχοντας τους υπολογισμούς του των πιθανοτήτων ακόμη μία φορά,

διαπίστωσε ότι έκανε λάθος κατά έναν παράγοντα 5. Η απιθανότητα των

αποτελεσμάτων μας πάλι μειώθηκε, χωρίς ωστόσο την επίτευξη ενός βαθμού

που κάποιος θα μπορούσε να περιγράψει ως πιθανό. Τα λάθη όλα τείνουν να

διογκώνουν τα αποτελέσματα με τρόπο ευνοϊκό για την αστρολογία, και

σωρεύονται ύποπτα δημιουργώντας την εντύπωση μίας τεχνητής ή ψευδούς

διευθέτησης των γεγονότων, η οποία ήταν τόσο ταπεινωτική για εκείνους που

εμπλέκονταν ώστε πιθανώς θα είχαν προτιμήσει να μείνουν σιωπηλοί.

907. Ξέρω, ωστόσο, από τη μακροχρόνια εμπειρία αυτών των πραγμάτων ότι τα

αυθόρμητα συγχρονιστικά φαινόμενα παρασύρουν τον παρατηρητή, με κάθε

μέσο, σε αυτό που συμβαίνει και τον κάνουν κάποιες φορές εξάρτημά τους στην

πράξη. Αυτός είναι ο εγγενής κίνδυνος σε όλα τα παραψυχολογικά πειράματα.

Η εξάρτηση της ESP από ένα συναισθηματικό παράγοντα του πειραματιστή και

του υποκειμένου είναι ένα σχετικό παράδειγμα. Επομένως θεωρώ επιστημονικό

καθήκον να κάνω έναν όσο το δυνατόν πιο πλήρη απολογισμό του

αποτελέσματος και να δείξω πώς όχι μόνο το στατιστικό υλικό, αλλά και οι

ψυχικές διαδικασίες των εμπλεκομένων, επηρεάστηκαν από τη συγχρονιστική

αλληλουχία. Αν και, έχοντας υπόψη την προηγούμενη εμπειρία, ήμουν αρκετά

προσεκτικός να υποβάλω τον αρχικό απολογισμό μου (στην ελβετική έκδοση)

σε τέσσερα ικανά άτομα, όπου μεταξύ τους ήταν δυο μαθηματικοί, άφησα τον

εαυτό μου σε μία αίσθηση ασφαλείας πολύ γρήγορα.

908. Οι διορθώσεις που έγιναν εδώ δεν αλλάζουν με κανέναν τρόπο το γεγονός

ότι οι μέγιστες συχνότητες βρίσκονται στις τρεις κλασσικές σεληνιακές όψεις.

909. Προκειμένου να βεβαιωθώ για την τυχαία φύση του αποτελέσματος,

ανέλαβα ένα ακόμη στατιστικό πείραμα. Χώρισα την αρχική και τυχαία

χρονολογική σειρά και την εξίσου τυχαία διευθέτηση σε τρεις ομάδες

αναμειγνύοντας τους πρώτους 150 γάμους με τους άλλους 150, παίρνοντας τους

τελευταίους με αντίστροφη σειρά. Δηλαδή, έβαλα τον πρώτο γάμο πάνω από

τον τελευταίο, και έπειτα τον δεύτερο πάνω από τον προτελευταίο, κ.ο.κ.

Έπειτα χώρισα τους 300 γάμους σε τρεις ομάδες των εκατό. Το αποτέλεσμα

ήταν το εξής:

63


910. Το αποτέλεσμα της πρώτης ομάδας είναι διασκεδαστικό εφόσον μόνο

δεκαπέντε από τους 300 γάμους δεν έχουν κανένα από τα πενήντα επιλεγμένα

χαρακτηριστικά κοινό. Η δεύτερη ομάδα παράγει δύο μέγιστα, από τα οποία το

δεύτερο αντιπροσωπεύει πάλι μία κλασσική σύζευξη. Η τρίτη ομάδα παράγει

ένα μέγιστο για το συνδυασμό ☽☌Asc, τον οποίο γνωρίζουμε ήδη ως την τρίτη

«κλασσική» περίπτωση σύζευξης. Το συνολικό αποτέλεσμα δείχνει ότι μία

άλλη τυχαία διευθέτηση των γάμων μπορεί εύκολα να παράγει ένα αποτέλεσμα

που αποκλίνει από αυτό που βρήκαμε νωρίτερα, αλλά ακόμα δεν αποτρέπει τις

κλασσικές συζεύξεις από το να εμφανιστούν.

*

911. Το αποτέλεσμα του πειράματός μας συμφωνεί με την εμπειρία μας πάνω

στις μαντικές διαδικασίες. Κάποιος έχει την εντύπωση ότι αυτές οι μέθοδοι, και

άλλες όπως αυτές, δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση νοημόνων

συμπτώσεων. Είναι αλήθεια ότι η επαλήθευση των συγχρονιστικών φαινομένων

είναι ένα δύσκολο και κάποιες φορές αδύνατο έργο. Το επίτευγμα του Rhine να

δείξει, με τη βοήθεια αδιαμφισβήτητου υλικού, τη σύμπτωση μίας ψυχικής

κατάστασης με μία αντίστοιχη αντικειμενική διαδικασία πρέπει επομένως να

εκτιμηθεί όσο το δυνατό περισσότερο. Παρά το γεγονός ότι η στατιστική

μέθοδος είναι γενικά αταίριαστη για να αποδώσει με δίκαιο τρόπο τα

ασυνήθιστα γεγονότα, τα πειράματα του Rhine εντούτοις άντεξαν τη φθοροποιό

επιρροή της στατιστικής. Τα αποτελέσματά τους πρέπει επομένως να ληφθούν

υπόψη σε οποιαδήποτε αξιολόγηση των συγχρονιστικών φαινομένων.

912. Εξαιτίας της ισοπεδωτικής επιρροής που η στατιστική μέθοδος έχει στον

ποσοτικό προσδιορισμό της συγχρονικότητας, πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ο

Rhine κατάφερε να πετύχει θετικά αποτελέσματα. Υποστηρίζω ότι δεν θα είχε

πετύχει ποτέ τα αποτελέσματά του αν είχε πραγματοποιήσει τα πειράματά του

με ένα μόνο υποκείμενο,13 ή έστω μερικά. Χρειάστηκε μία σταθερή ανανέωση

του ενδιαφέροντος, ένα συναίσθημα με το χαρακτηριστικό abaissement mental,

το οποίο οριοθετεί την κλίμακα για το ασυνείδητο. Μόνο κατά αυτόν τον τρόπο

ο χώρος και ο χρόνος μπορούν να σχετικοποιηθούν σε κάποιο βαθμό, με αυτόν

τον τρόπο μειώνοντας τις πιθανότητες μίας αιτιακής διαδικασίας. Αυτό που

συμβαίνει έπειτα είναι ένα είδος creatio ex nihilo (σ.τ.μ. δημιουργία από το

τίποτε), μία πράξη δημιουργίας που δεν είναι αιτιακά ερμηνεύσιμη. Οι μαντικές

διαδικασίες οφείλουν την αποτελεσματικότητά τους

13 Με το οποίο εννοώ ένα υποκείμενο που έχει επιλεχτεί τυχαία, και όχι ένα με συγκεκριμένα

χαρίσματα.

64


σε αυτήν την ίδια σύνδεση με τη συναισθηματικότητα: διεγείροντας μία

ασυνείδητη ικανότητα υποκινούν το ενδιαφέρον, την περιέργεια, την

προσδοκία, την ελπίδα, και το φόβο, και προκαλούν συνεπώς μία αντίστοιχη

υπερίσχυση του ασυνείδητου. Οι δρώντες (υπερβατικοί) παράγοντες στο

ασυνείδητο είναι τα αρχέτυπα. Σε μεγάλο βαθμό, ο μέγιστος αριθμός των

αυθόρμητων συγχρονιστικών φαινομένων που είχα την ευκαιρία να

παρατηρήσω και να αναλύσω μπορεί εύκολα να αποδειχθεί ότι έχει άμεση

σχέση με ένα αρχέτυπο. Αυτό, το ίδιο, είναι ένας μη αναπαριστάμενος,

ψυχοειδής παράγοντας14 του συλλογικού ασυνείδητου. Το τελευταίο δεν μπορεί

να εντοπιστεί στο χώρο, δεδομένου ότι είτε είναι κατά κανόνα πλήρες σε κάθε

άτομο είτε βρίσκεται να είναι το ίδιο παντού. Δεν μπορείτε ποτέ να πείτε με

βεβαιότητα αν αυτό που συμβαίνει στο συλλογικό ασυνείδητο ενός ατόμου δεν

συμβαίνει επίσης και σε άλλα άτομα ή οργανισμούς ή πράγματα ή καταστάσεις.

Όταν, για παράδειγμα, προέκυψε το όραμα μέσα στο μυαλό του Swedenborg

μίας πυρκαγιάς στη Στοκχόλμη, υπήρξε μία πραγματική πυρκαγιά που μαινόταν

εκεί την ίδια στιγμή, χωρίς οποιαδήποτε σύνδεση που να μπορεί να δειχθεί ή

έστω να γίνει κατανοητή μεταξύ των δύο γεγονότων.15 Σε καμία περίπτωση δεν

θα επιθυμούσα να αναλάβω την απόδειξη της αρχετυπικής σύνδεσης για αυτό

το περιστατικό. Θα τόνιζα μόνο το γεγονός ότι στη βιογραφία του Swedenborg

υπάρχουν ορισμένα πράγματα που ρίχνουν άφθονο φως στη ψυχική του

κατάσταση. Πρέπει να υποθέσουμε ότι υπήρξε μία μείωση του επιπέδου της

συνείδησης που του έδωσε την πρόσβαση στην «απόλυτη γνώση.» Η πυρκαγιά

στη Στοκχόλμη, από μία άποψη, έκαιγε μέσα του επίσης. Για την ασυνείδητη

ψυχή ο χώρος και ο χρόνος φαίνονται να είναι σχετικοί. Δηλαδή, η γνώση

βρίσκεται σε ένα χωροχρονικό συνεχές στο οποίο ο χώρος δεν είναι πλέον

χώρος ούτε ο χρόνος είναι πλέον χρόνος. Αν, επομένως, το ασυνείδητο θα

μπορούσε να αναπτύξει ή να διατηρήσει μία δυνατότητα στην κατεύθυνση της

συνείδησης, θα ήταν τότε δυνατό για τα παράλληλα γεγονότα να είναι

αντιληπτά ή «γνωστά.»

913. Σε σχέση με τη δουλειά του Rhine το μεγάλο μειονέκτημα της

αστρολογικής στατιστικής μου βρίσκεται στο γεγονός ότι ολόκληρο το πείραμα

ολοκληρώθηκε με ένα μόνο υποκείμενο, εμέναν τον ίδιο. Δεν πειραματίστηκα

με άλλα υποκείμενα. Μάλλον, ήταν το ποικίλο υλικό που προκάλεσε το

ενδιαφέρον μου. Ήμουν έτσι στη θέση ενός υποκειμένου που στην αρχή είναι

ενθουσιώδες, αλλά κατόπιν χάνει το ενδιαφέρον του

14 Βλ. «On the Nature of the Psyche,» παρ. 417κε.

15 Αυτή η περίπτωση είναι καλά εμπεριστατωμένη. Βλέπε την αναφορά στο Dreams of a Spirit-

Seer, Illustrated by Dreams of Metaphysics, του Kant.

65


καθώς συνηθίζει το ESP πείραμα. Τα αποτελέσματα επομένως χειροτέρεψαν με

τον αυξανόμενο αριθμό πειραμάτων, ο οποίος αντιστοιχούσε σε αυτήν την

περίπτωση στην παρουσίαση του υλικού σε ομάδες, έτσι ώστε η συσσώρευση

των μεγαλύτερων αριθμών απλά θόλωσε το αρχικά «ευνοϊκό» αποτέλεσμα.

Εξίσου, το τελικό μου πείραμα έδειξε ότι η απόρριψη της αρχικής διευθέτησης

και το χώρισμα των ωροσκοπίων σε αυθαίρετες ομάδες παρήγαγε, όπως θα

αναμενόταν, μία διαφορετική εικόνα, αν και η σημασία της δεν είναι γενικά

σαφής.

914. Οι κανόνες του Rhine πρέπει να προτείνονται οπουδήποτε (όπως στην

ιατρική) πολύ μεγάλοι αριθμοί δεν περιλαμβάνονται. Το ενδιαφέρον και η

προσδοκία του ερευνητή μπορούν να συνοδευθούν συγχρονιστικά από

εκπληκτικά ευνοϊκά αρχικά αποτελέσματα, παρά την όποια προφύλαξη. Αυτά

θα ερμηνευθούν ως «θαύματα» μόνο από άτομα που γνωρίζουν ανεπαρκώς το

στατιστικό χαρακτήρα του φυσικού νόμου.16

*

915. Αν- και φαίνεται εύλογο- η νοήμονη σύμπτωση ή «διασύνδεση» γεγονότων

δεν μπορεί να εξηγηθεί αιτιακά, τότε η συνδετική αρχή πρέπει να βρίσκεται

στην ισοδύναμη σημασία των παράλληλων γεγονότων. Με άλλα λόγια, για αυτά

τα γεγονότα το tertium comparationis είναι το νόημα. Είμαστε τόσο

εξοικειωμένοι στο να θεωρούμε το νόημα σαν μία ψυχική διαδικασία ή

περιεχόμενο ώστε ποτέ δεν περνά από το μυαλό μας να υποθέσουμε ότι θα

μπορούσε επίσης να υπάρχει έξω από την ψυχή. Αλλά ξέρουμε τουλάχιστον για

την ψυχή αρκετά για να μην της αποδώσουμε οποιαδήποτε μαγική δύναμη, και

ακόμα λιγότερο μπορούμε να αποδώσουμε οποιαδήποτε τέτοια δύναμη στο

συνειδητό μυαλό. Αν, επομένως, εισάγουμε την υπόθεση ότι ένα και το αυτό

(υπερβατικό) νόημα μπορεί να φανερωθεί ταυτόχρονα στην ανθρώπινη ψυχή

και στη διευθέτηση ενός εξωτερικού και ανεξάρτητου γεγονότος, ερχόμαστε

αμέσως σε σύγκρουση με τις συμβατικές επιστημονικές και επιστημολογικές

απόψεις. Πρέπει να υπενθυμίζουμε επανειλημμένα στους εαυτούς μας τη

στατιστική ισχύ των φυσικών νόμων και την επίδραση της στατιστικής μεθόδου

στην εξάλειψη όλων των ασυνήθιστων περιπτώσεων, αν θέλουμε να δώσουμε

προσοχή σε μία τέτοια υπόθεση. Η μεγάλη δυσκολία είναι ότι δεν έχουμε

κανένα επιστημονικό μέσο να αποδείξουμε την ύπαρξη ενός αντικειμενικού

νοήματος που να μην είναι απλά ένα ψυχικό

16 Βλ. τις ενδιαφέρουσες σκέψεις του G. Spencer Brown: «De la recherche psychique considérée

comme un test de la théorie des probabilités."

66


προϊόν. Οδηγούμαστε, ωστόσο, σε μία τέτοια υπόθεση αν δεν παλινδρομήσουμε

σε μία μαγική αιτιότητα και αποδώσουμε στην ψυχή μία δύναμη που υπερβαίνει

κατά πολύ την εμπειρική της εμβέλεια δράσης. Σε αυτήν την περίπτωση θα

έπρεπε να υποθέσουμε, αν δεν θέλαμε να εγκαταλείψουμε την αιτιότητα, είτε

ότι το ασυνείδητο του Swedenborg δημιούργησε την πυρκαγιά της Στοκχόλμης,

ή αντίστροφα ότι το αντικειμενικό γεγονός ενεργοποίησε με κάποιον

ασύλληπτο τρόπο τις αντίστοιχες εικόνες στο μυαλό του Swedenborg. Σε κάθε

περίπτωση ερχόμαστε αντιμέτωποι με το αναπάντητο θέμα της μετάδοσης

ενέργειας που συζητήθηκε νωρίτερα. Είναι φυσικά εξολοκλήρου θέμα

υποκειμενικής άποψης ποια υπόθεση προκαλεί την περισσότερη αίσθηση. Ούτε

η παράδοση μας βοηθά πολύ στην επιλογή μεταξύ της μαγικής αιτιότητας και

του υπερβατικού νοήματος, επειδή αφενός η πρωτόγονη πνευματικότητα πάντα

εξηγούσε τη συγχρονικότητα ως μαγική αιτιότητα μέχρι τις μέρες μας, και

αφετέρου η φιλοσοφία υπέθεσε μία μυστική αντιστοιχία ή μία νοήμονη

σύνδεση μεταξύ των φυσικών γεγονότων τουλάχιστον μέχρι το δέκατο όγδοο

αιώνα. Προτιμώ την τελευταία υπόθεση επειδή δεν συγκρούεται, αντίθετα με

την πρώτη, με την εμπειρική έννοια της αιτιότητας, και μπορεί να θεωρηθεί ως

αρχή sui generis. Αυτό μας υποχρεώνει, όχι τόσο να διορθώσουμε τις αρχές της

φυσικής ερμηνείας όπως έως τώρα γίνονταν κατανοητές, αλλά τουλάχιστον να

προσθέσουμε στο πλήθος τους, μία λειτουργία που μόνο οι πιο αδιάσειστοι

λόγοι θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν. Πιστεύω, ωστόσο, ότι οι νύξεις που

έχω δώσει παραπάνω αποτελούν ένα επιχείρημα που χρειάζεται λεπτομερή

εκτίμηση. Η ψυχολογία, από όλες τις επιστήμες, δεν μπορεί στο τέλος να

συνεχίσει να παραβλέπει τέτοιες εμπειρίες. Αυτά τα πράγματα είναι πάρα πολύ

σημαντικά για μία κατανόηση του ασυνείδητου, πέρα από τις φιλοσοφικές τους

συνέπειες.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

[Οι ακόλουθες σημειώσεις έχουν συνταχθεί από τους εκδότες με βάση τα μαθηματικά

επιχειρήματα του καθηγητή Fierz, των οποίων ευγενικά προσέφερε μία περίληψη.

Αυτά αντιπροσωπεύουν τις τελευταίες σκέψεις του πάνω στο θέμα. Αυτά τα στοιχεία

παρουσιάζονται εδώ προς όφελος των αναγνωστών με ένα ειδικό ενδιαφέρον στα

μαθηματικά ή τη στατιστική και που θέλουν να ξέρουν πώς οι αριθμοί στο κείμενο

προέκυψαν.

Δεδομένου ότι μία τροχιά 8° θεωρήθηκε ως βάση στους υπολογισμούς του

καθηγητή Jung για την εκτίμηση των συζεύξεων και των αντιθέσεων (βλ. παρ. 880),

συνεπάγεται ότι, μία συγκεκριμένη σχέση μεταξύ δύο

67


ουράνιων σωμάτων για να ονομαστεί σύζευξη (π.χ., ήλιος ☌ φεγγάρι), το ένα από αυτά

θα πρέπει να βρίσκεται μέσα σε ένα τόξο 160. (Καθώς το μόνο ενδιαφέρον ήταν ο

χαρακτήρας της κατανομής, ένα τόξο 150 χρησιμοποιήθηκε για ευκολία.)

Τώρα, όλες οι θέσεις σε έναν κύκλο 3600 είναι εξίσου πιθανές. Επομένως η

πιθανότητα α το ουράνιο σώμα να βρίσκεται σε ένα τόξο 15ο είναι

(1)

Αυτή η πιθανότητα ισχύει για κάθε όψη.

Έστω n ο αριθμός των ξεχωριστών όψεων που θα εμφανιστούν σε Ν

παντρεμένα ζευγάρια αν η πιθανότητα ότι θα συμβεί σε ένα παντρεμένο ζευγάρι είναι

α.

Εφαρμόζοντας τη διωνυμική κατανομή, παίρνουμε:

(2)

Για να πάρουμε μία αριθμητική εξήγηση του Wn η (2) μπορεί να απλοποιηθεί.

Αυτό οδηγεί σε ένα λάθος, το οποίο, ωστόσο, δεν είναι σημαντικό.

Αυτή η απλοποίηση μπορεί να προκύψει αντικαθιστώντας τη (2) με την

κατανομή του Poisson:

(3)

Αυτή η προσέγγιση είναι έγκυρη αν το α θεωρηθεί πολύ μικρό σε σχέση με το

1, ενώ το x είναι πεπερασμένο.

Πάνω στη βάση αυτών των υποθέσεων μπορούμε να οδηγηθούμε στα

ακόλουθα αριθμητικά αποτελέσματα:

(a) Η πιθανότητα των συζεύξεων ☽☌ ,☉ ☽☌ , ☽ ☽☌Asc. να εμφανιστούν ταυτόχρονα είναι:

(4)

(b) Η πιθανότητα P για μέγιστα στις τρεις ομάδες είναι:

1. 18 όψεις σε 180 παντρεμένα ζευγάρια, P = 1 : 1,000

2. 24 όψεις σε 220 παντρεμένα ζευγάρια, P = 1 : 10,000

3. 8 όψεις σε 83 παντρεμένα ζευγάρια, P = 1 : 50.

—ΕΚΔΌΤΕΣ]

68

3. ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

916. Η αρχή της αιτιότητας βεβαιώνει ότι η σύνδεση μεταξύ αιτίας και

αποτελέσματος είναι απαραίτητη. Η αρχή της συνγχρονικότητας βεβαιώνει ότι

οι όροι μίας νοήμονης σύμπτωσης συνδέονται με τον ταυτοχρονισμό και το

νόημα. Έτσι εάν υποθέσουμε ότι τα πειράματα ESP και πολυάριθμες άλλες

παρατηρήσεις είναι καθιερωμένα γεγονότα, πρέπει να καταλήξουμε στο

συμπέρασμα ότι εκτός από τη σύνδεση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος

υπάρχει ένας άλλος παράγοντας στη φύση που εκφράζεται στη διευθέτηση των

γεγονότων και εμφανίζεται σε μας ως νόημα. Αν και το νόημα είναι μία

ανθρωπομορφική ερμηνεία εντούτοις διαμορφώνει το αναπόφευκτο κριτήριο

της συγχρονικότητας. Τι μπορεί αυτός ο παράγοντας που εμφανίζεται σε μας ως

«νόημα» να είναι καθαυτός δεν έχουμε καμία δυνατότητα να ξέρουμε. Σαν

υπόθεση, ωστόσο, δεν είναι τόσο αδύνατο όπως μπορεί να φαίνεται στην αρχή.

Πρέπει να θυμηθούμε ότι η ορθολογιστική στάση της Δύσης δεν είναι η μόνη

δυνατή και δεν καλύπτει τα πάντα, αλλά είναι από πολλές σκοπιές μία

προκατάληψη που πρέπει ίσως να διορθωθεί. Ο πάρα πολύ παλιότερος

πολιτισμός των Κινέζων έχει αναπτύξει έναν τρόπο σκέψης διαφορετικό από το

δικό μας από αυτήν την άποψη, και πρέπει να πάμε πίσω στον Ηράκλειτο αν

θέλουμε να βρούμε κάτι παρόμοιο στον πολιτισμό μας, τουλάχιστον σε ό,τι

αφορά τη φιλοσοφία. Μόνο στην αστρολογία, στην αλχημεία, και στις μαντικές

διαδικασίες δεν βρίσκουμε καμία διαφορά αρχών μεταξύ της δικής μας στάσης

και αυτής των Κινέζων. Για αυτό η αλχημεία αναπτύχθηκε παράλληλα στην

Ανατολή και

69


στη Δύση και επειδή και στους δύο τρόπους σκέψεις πάλεψε για τον ίδιο σκοπό

με λίγο- πολύ τις ίδιες ιδέες.1

917. Στην Κινεζική φιλοσοφία μία από τις παλιότερες και κεντρικότερες ιδέες

είναι αυτή του Tao, το οποίο οι Ιησουίτες μετέφρασαν ως «Θεός.» Αλλά αυτό

είναι σωστό μόνο για το Δυτικό τρόπο σκέψης. Άλλες μεταφράσεις, όπως

«Πρόνοια» και παρόμοιες, είναι απλά υποκατάστατα. Ο Richard Wilhelm το

ερμηνεύει έξοχα ως «νόημα».2 Η έννοια του Tao διαπερνά ολόκληρη τη

φιλοσοφική σκέψη της Κίνας. Η αιτιότητα καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση σε

μας, αλλά απέκτησε τη σημασία της μόνο κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο

αιώνων, χάρη στην ισοπεδωτική επιρροή της στατιστικής μεθόδου αφενός και

την ασύγκριτη επιτυχία των φυσικών επιστημών αφετέρου, οι οποίες έφεραν τη

μεταφυσική άποψη του κόσμου σε ανυποληψία.

918. Ο Lao-tzu δίνει την ακόλουθη περιγραφή του Tao στο γνωστό του Tao Teh

Ching:3

Υπάρχει κάτι άμορφο και όμως πλήρες

Που υπήρξε πριν από τον ουρανό και τη γη.

Πόσο ακίνητο! Πόσο κενό!

Εξαρτώμενο από τίποτε, αμετάβλητο,

Διαπερνώντας τα πάντα, αλάνθαστο.

Κάποιος μπορεί να το σκεφτεί σαν τη μητέρα όλων των πραγμάτων κάτω από

τον ουρανό.

Δεν ξέρω το όνομά του,

Αλλά το καλώ «Νόημα.»

Αν έπρεπε να του δώσω ένα όνομα, θα το ονόμαζα «Το Μεγάλο.»

[CH. XXV.]

919. Το Tao «καλύπτει δέκα χιλιάδες πράγματα σαν ένα ένδυμα αλλά δεν θέλει

να κυριαρχεί πάνω σε αυτά» (CH. XXXIV). Ο Lao- tzu το περιγράφει ως

«Τίποτα,»4 εννοώντας, όπως λέει ο Wilhelm, μόνο την «αντίθεσή του με τον

κόσμο της πραγματικότητας.» Ο Lao- tzu περιγράφει τη φύση του ως εξής:

1 Βλ. Psychology and Alchemy, παρ. 453, και «The Spirit Mercurius,» παρ. 273. Επίσης το

δοκίμιο chên-yên στον Wei Po-yang [«Phil. Tree,» παρ. 432κε., και Mysterium, παρ. 490, 711n]

και στον Chuang-tzu.

2 Jung, «Commentary on The Secret of the Golden Flower,» παρ. 28, και Wilhelm, Chinesische

Lebensweisheit.

3 [Αναφορές από το The Way and Its Power, του Waley, με περιστασιακές μικρές αλλαγές για

να ταιριάζει με την ανάγνωση του Wilhelm.- ΜΕΤ.]

4 Το Tao είναι το απατηλό, που ο Andreas Speiser ορίζει ως «καθαρό τίποτα» («Über die

Freiheit»).

70


Βάζουμε τριάντα ακτίνες μαζί και το καλούμε τροχό

Αλλά είναι ο χώρος όπου δεν υπάρχει τίποτα στον οποίο

στηρίζεται η χρησιμότητα του τροχού.

Πλάθουμε τον πηλό για να φτιάξουμε ένα σκεύος

Αλλά είναι στο διάστημα όπου δεν υπάρχει τίποτα από του οποίου

τη χρησιμότητα το σκεύος εξαρτάται.

Βάζουμε πόρτες και παράθυρα για να κάνουμε ένα σπίτι.

Και είναι σε αυτά τα διαστήματα όπου δεν υπάρχει τίποτα που

η χρησιμότητα του σπιτιού εξαρτάται.

Επομένως ακριβώς όπως εκμεταλλευόμαστε αυτό που είναι,

πρέπει να αναγνωρίσουμε τη χρησιμότητα αυτού που δεν είναι. [CH. XL]

920. Το «τίποτε» είναι προφανώς το «νόημα» ή ο «σκοπός,» και ονομάζεται

Τίποτε επειδή δεν εμφανίζεται στον κόσμο των αισθήσεων, αλλά είναι μόνο ο

οργανωτής τους.5 Ο Lao- tzu λέει:

Επειδή το μάτι κοιτάζει αλλά δεν μπορεί να πιάσει καμία αναλαμπή του,

Kαλείται απατηλό.

Επειδή το αυτί ακούει αλλά δεν μπορεί να το ακούσει,

Kαλείται το ανήκουστο.

Επειδή το χέρι αισθάνεται αλλά δεν μπορεί να το πιάσει,

Kαλείται το ανεπαίσθητο. ….

Αυτές ονομάζονται τα άμορφα σχήματα,

Μορφές χωρίς μορφή,

Aσαφείς εμφανίσεις.

Πήγαινε προς αυτές, και δεν θα δεις το μπροστινό μέρος τους.

Ακολούθησέ τες, και δεν θα δεις το πίσω μέρος τους. [CH. XIV.]

921. Ο Wilhelm το περιγράφει σαν «μία οριακή σύλληψη που βρίσκεται στο

ύστατο πέρας του κόσμου των φαινομένων.» Μέσα του, τα αντίθετα

«ακυρώνονται χωρίς διάκριση,» αλλά είναι ακόμα δυνητικά παρόντα. «Αυτοί οι

σπόροι,» συνεχίζει, «οδηγούν σε κάτι που αντιστοιχεί πρώτα στο ορατό, δηλ.,

κάτι στη φύση μίας εικόνας. Δεύτερον στο ακουστό, δηλ., κάτι στη φύση των

λέξεων. Τρίτον στην προέκταση στο διάστημα, δηλ., κάτι με μορφή. Αλλά αυτά

τα τρία πράγματα δεν διακρίνονται ούτε προσδιορίζονται με ακρίβεια, είναι μία

μη- χωρική και μη- χρονική μονάδα που δεν έχει πάνω και κάτω ή μπρος και

πίσω.» Όπως το Tao Teh Ching λέει:

5 Wilhelm, Chinesische Lebensweisiteit, σελ. 15: «Η σχέση ανάμεσα στο νόημα (Tao) και στην

πραγματικότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί κάτω από την κατηγορία της αιτίας και

αποτελέσματος.»

71


Αμέτρητο, αψηλάφητο,

Ακόμη λανθάνουσες μέσα του υπάρχουν μορφές.

Αψηλάφητο, αμέτρητο,

Ακόμη μέσα του υπάρχουν οντότητες.

Σκιώδες είναι και αμυδρό. [CH. ΧΧΙ.]

922. Η πραγματικότητα, θεωρεί ο Wilhelm, είναι εννοιολογικά αναγνωρίσιμη

επειδή σύμφωνα με την Κινεζική άποψη υπάρχει σε όλα τα πράγματα μία

λανθάνουσα «λογική.»6 Αυτή είναι η βασική ιδέα πίσω από την έννοια της

νοήμονης σύμπτωσης: είναι δυνατή επειδή και οι δύο πλευρές έχουν το ίδιο

νόημα. Όπου υπερισχύει το νόημα, η τάξη προκύπτει:

Το Tao είναι αιώνιο, αλλά δεν έχει όνομα.

Το Άκοπο Κομμάτι, αν και φαινομενικά μικρό σε ποσότητα,

Είναι μεγαλύτερο από οτιδήποτε κάτω από τον ουρανό.

Αν οι βασιλιάδες και οι βαρόνοι το κατείχαν,

Τα δέκα χιλιάδες πλάσματα θα τους απέτειαν τιμή.

Ο ουρανός και η γη θα συνωμοτούσαν,

Για να στείλει τη Γλυκιά Δροσιά.

Χωρίς νόμο ή εξαναγκασμό οι άνθρωποι θα ζούσαν με αρμονία.

[CH. XXXII.]

Το Tao ποτέ δεν πράττει.

Ωστόσο μέσω αυτού όλα τα πράγματα γίνονται. [CH. XXXVII.]

Το δίκτυο του ουρανού είναι ευρύ.

Τραχιά είναι τα πλέγματα, όμως τίποτα δεν διαφεύγει. [CH. LXXIII.]

923. Ο Chuang- tzu (ένας σύγχρονος του Πλάτωνα) μιλά για τις ψυχολογικές

προϋποθέσεις στις οποίες το Tao βασίζεται: «Η κατάσταση στην οποία το εγώ

και το μη- εγώ πλέον δεν αντιτάσσονται καλείται επίκεντρο του Tao.»7

Ακούγεται σχεδόν σαν μία κριτική της επιστημονικής μας άποψης για τον

κόσμο όταν παρατηρεί ότι «Το Tao χάνεται όταν προσηλώνεις την προσοχή σου

σε μικρά τμήματα της ύπαρξης μόνο,»8 ή «Οι περιορισμοί δεν υπάρχουν αρχικά

στο νόημα της ζωής. Αρχικά οι λέξεις δεν είχαν σταθερά νοήματα. Οι διαφορές

προέκυψαν μόνο κοιτάζοντας τα πράγματα υποκειμενικά.»9 Τα παλιά έπη, λέει

Ο Chuang- tzu, «έπαιρναν ως αφετηρία μία κατάσταση όταν η ύπαρξη των

πραγμάτων δεν είχε ακόμη αρχίσει. Αυτό είναι πράγματι το


7 Das wahre Buch vom südlichen Blütenland, μετ., R. Wilhelm, II, 3.

8Στο ίδιο, II, 3.

9 II, 7.

72


ύστατο όριο πέρα από το οποίο δεν μπορείς να πας. Η επόμενη υπόθεση ήταν

ότι αν και τα πράγματα υπήρχαν δεν είχαν αρχίσει ακόμα να χωρίζονται. Η

μεθεπόμενη, ότι ενώ τα πράγματα ήταν χωρισμένα κατά μίαν έννοια, η

κατάφαση και η άρνηση δεν είχαν ακόμα αρχίσει. Όταν η κατάφαση και η

άρνηση άρχισαν να υπάρχουν, το Tao άρχισε να φθίνει. Αφού το Tao έσβησε,

ήρθαν μετά οι μονόπλευρες θεωρήσεις.»10 «Η εξωτερική ακρόαση δεν θα

έφτανε πέρα από το αυτί. Η διάνοια δεν θα επεδίωκε να ηγείται μίας χωριστής

ύπαρξης, αλλιώς η ψυχή μπορεί να αδειάσει και να απορροφήσει ολόκληρο τον

κόσμο. Είναι το Ταό που γεμίζει αυτήν την κενότητα.» «Αν έχεις

διορατικότητα», λέει ο Chuang- tzu, «χρησιμοποιείς το εσωτερικό σου μάτι, το

εσωτερικό σου αυτί, για να διαπεράσεις την καρδιά των πραγμάτων, και δεν

έχεις ανάγκη την πνευματική γνώση.»11 Αυτό είναι προφανώς μία νύξη στην

απόλυτη γνώση του ασυνείδητου, και στην παρουσία στο μικρόκοσμο

μακροσκοπικών γεγονότων.

924. Αυτή η Ταοϊστική άποψη είναι χαρακτηριστική της Κινεζικής σκέψης.

Είναι, όποτε δυνατό, μία σκέψη από τη σκοπιά του όλου, ένα σημείο που

παρουσιάστηκε επίσης από τον Marcel Granet,32 η επιφανής αρχή στην

Κινεζική ψυχολογία. Αυτή η ιδιαιτερότητα μπορεί να φανεί σε μία συνηθισμένη

συζήτηση με τους Κινέζους: αυτό που φαίνεται σε μας μία τέλεια απλή, ακριβής

ερώτηση για κάποια λεπτομέρεια προκαλεί στον Κινέζο μία απροσδόκητα

επιμελημένη απάντηση, σαν κάποιος να τον είχε ρωτήσει για ένα φύλλο

γρασιδιού και να έπαιρνε ένα ολόκληρο λιβάδι σε αντάλλαγμα. Για εμάς οι

λεπτομέρειες είναι σημαντικές καθαυτές. Για το Ανατολικό μυαλό

ολοκληρώνουν πάντα μία συνολική εικόνα. Σε αυτήν την πληρότητα, όπως

στην πρωτόγονη ή στη μεσαιωνική, προεπιστημονική ψυχολογία μας (ακόμα

πάρα πολύ ζωντανή!), περιλαμβάνονται πράγματα που φαίνονται να συνδέονται

μεταξύ τους μόνο με την «τύχη,» με μία σύμπτωση της οποίας το νόημα

εμφανίζεται αμέσως αυθαίρετο. Εδώ είναι που η θεωρία της correspondentia13

(σ.τ.μ. η παλιά θεωρία της αντιστοιχίας) μπαίνει στο προσκήνιο, η οποία

προτάθηκε από τους φυσικούς φιλοσόφους του Μεσαίωνα, και ιδιαίτερα η

κλασσική ιδέα της συμπάθειας όλων των πραγμάτων.14 Ο Ιπποκράτης λέει:

10 II, 5.

11 IV, 1.

12 La Pensée chinoise. Επίσης Lily Abegg, The Mind of East Asia. Το τελευταίο δίνει μία έξοχη

αναφορά στη συγχρονιστική αντίληψη των Κινέζων.

13 Ο καθηγητής W. Pauli ευγενικά εφιστά την προσοχή μου στο γεγονός ότι ο Niels Bohr

χρησιμοποίησε την «αντιστοιχία» σαν ενδιάμεσο όρο στην αναπαράσταση ανάμεσα στο μη-

συνεχές (σωματίδιο) και στο συνεχές (κύμα). Αρχικά (1913-18) το ονόμασε «αρχή της

αντιστοιχίας», αλλά αργότερα (1927) ονομάστηκε «επιχείρημα της αντιστοιχίας» («argument of

correspondence.»)

14 «συμπάθεια των όλων.»

73


Υπάρχει μία κοινή ροή, μία κοινή ανάσα, όλα τα πράγματα βρίσκονται σε

συμπάθεια. Ολόκληρος ο οργανισμός και καθένα από τα μέρη του λειτουργούν

σε συμφωνία για τον ίδιο σκοπό… η μεγάλη αρχή επεκτείνεται στο πιο ακραίο

μέρος, και από το πιο ακραίο μέρος επιστρέφει στη μεγάλη αρχή, στη μία φύση,

στην ύπαρξη και μη- ύπαρξη.15

Η καθολική αρχή βρίσκεται ακόμη και στο μικρότερο μόριο, το οποίο επομένως

αντιστοιχεί στο όλο.

925. Επαυτού υπάρχει μία ενδιαφέρουσα ιδέα στον Φίλωνα (25 π.Χ.- 42 μ.Χ.):

Ο Θεός, που είναι απασχολημένος να ενώνει σε στενή σχέση αγάπης την αρχή

και το τέλος των δημιουργημένων πραγμάτων, έκανε τον ουρανό την αρχή και

τον άνθρωπο το τέλος, ο ένας το μοναδικό και τελειότερο από όλα τα άφθαρτα

αντικείμενα λογικής, ο άλλος το ευγενέστερο από τα γήινα και φθαρτά

πράγματα, όντας, αλήθεια, ένας μικροσκοπικός ουρανός. Κουβαλάει μέσα του,

σαν ιερές εικόνες, αναπαραστάσεις της φύσης που αντιστοιχούν στους

αστερισμούς. …. Επειδή δεδομένου ότι το φθαρτό και το άφθαρτο είναι από τη

φύση τους αντίθετα, ο Θεός ανέθεσε το καταλληλότερο από τα δύο είδη στην

αρχή και στο τέλος, τον ουρανό (όπως προείπα) στην αρχή, και τον άνθρωπο

στο τέλος.16

926. Εδώ η μεγάλη αρχή17 ή έναρξη, ο ουρανός, είναι εμποτισμένος στον

άνθρωπο, το μικρόκοσμο, που αντικατοπτρίζει τις φύσεις, που είναι σαν

αστερισμοί και έτσι, ως το μικρότερο κομμάτι και τέλος της εργασίας της

Δημιουργίας, εμπεριέχει το όλο.

927. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο (371- 288 π.Χ.) το υπεραισθητό και το αισθητό

ενώνονται με ένα δεσμό κοινότητας. Αυτός ο δεσμός δεν μπορεί να είναι τα

μαθηματικά, έτσι πρέπει προφανώς να είναι ο Θεός.18 Παρόμοια στον Πλωτίνο

οι ατομικές ψυχές γεννημένες από τη μία Παγκόσμια Ψυχή σχετίζονται μεταξύ

τους με συμπάθεια ή αντιπάθεια, ανεξάρτητα από την απόσταση.19 Παρόμοιες

απόψεις θα βρεθούν στον Pico della Mirandola:

15 De alimento, κείμενο που αποδίδεται στον Ιπποκράτη. (Μετ., John Precope στο Hippocrates

on Diet and Hygiene, σελ. 174, τροποποιημένο.) «Σύρροια μία, συμπνοία μία, πάντα συμπαθέα

κατά μεν ουλομελίην πάντα κατά μέρος δε τα εν εκάστω μέρη μερέα προς το έργον… αρχή

μεγάλη ες έσχατον μέρος αφικνέεται, εξ εσχάτου μέρεος εις αρχήν μεγάλην αφικνέεται, μία

φύσις είναι και μη είναι.»

16 De opificio mundi, 82 (μετ., F. H. Colson και G. H. Whitaker, I, σελ. 67).

17 «αρχή μεγάλη.»

18 Eduard Zeller, Die Philosophie der Griechen, II, μέρος ii, σελ. 654.

19 Enneads, IV, 3, 8 και 4, 32 (C. H. Drews, Plotin und der Untergang der

antiken Weltanschauung, σελ. 179).

74


Αρχικά υπάρχει η ενότητα στα πράγματα όπου το κάθε πράγμα είναι ένα με τον

εαυτό του, αποτελείται από τον εαυτό του, και συνάδει με αυτόν. Δεύτερον

υπάρχει η ενότητα με την οποία ένα πλάσμα είναι ενωμένο με τα υπόλοιπα και

όλα τα μέρη του κόσμου αποτελούν έναν κόσμο. Το τρίτο και η πιο σημαντική

(ενότητα) είναι ότι ολόκληρο το σύμπαν είναι ένα με το Δημιουργό του, όπως

ένας στρατός με το διοικητή του.20

Με αυτήν την τρίπτυχη ενότητα ο Pico εννοεί μία απλή ενότητα που, όπως η

Τριάδα, έχει τρεις όψεις: «μία ενότητα που χαρακτηρίζεται από ένα τρίπτυχο

χαρακτήρα, ωστόσο με τέτοιον τρόπο που να μην αποχωρίζεται την απλότητα

της ενότητας.»21 Κατά αυτόν ο κόσμος είναι ένα ον, ένας ορατός Θεός, στον

οποίο τα πάντα είναι φυσικά τακτοποιημένα από την αρχή όπως τα μέρη ενός

ζωντανού οργανισμού. Ο κόσμος παρουσιάζεται σαν το corpus mysticum (σ.τ.μ.

μυστικό σώμα) του Θεού, ακριβώς όπως η Εκκλησία είναι το corpus mysticum

του Χριστού, ή όπως ένας καλά πειθαρχημένος στρατός μπορεί να ονομαστεί το

ξίφος στο χέρι του διοικητή. Η άποψη ότι όλα τα πράγματα είναι διευθετημένα

σύμφωνα με τη θέληση του Θεού είναι τέτοια ώστε να αφήνει λίγα περιθώρια

στην αιτιότητα. Είναι ακριβώς όπως σε ένα ζωντανό σώμα τα διαφορετικά μέρη

λειτουργούν με αρμονία και είναι νοήμονα προσαρμοσμένα μεταξύ τους ώστε

τα γεγονότα στον κόσμο βρίσκονται σε μία νοήμονη σχέση που δεν μπορεί να

προκύψει από καμία εγγενή αιτιότητα. Ο λόγος για αυτό είναι ότι σε κάθε

περίπτωση η συμπεριφορά των μερών εξαρτάται από έναν κεντρικό έλεγχο ο

οποίος είναι επικυρίαρχος.

928. Στη διατριβή του De hominis dignitate ο Pico λέει: «Ο Πατέρας εμφύτευσε

στον άνθρωπο τη στιγμή της γέννησης σπόρους όλων των ειδών και τα

μικρόβια της πρωταρχικής ζωής.»22 Όπως ο Θεός είναι το «copula» (σ.τ.μ.

«συνδετικός κρίκος») του κόσμου, έτσι μέσα στο δημιουργημένο κόσμο,

βρίσκεται ο άνθρωπος. «Ας κάνουμε τον άνθρωπο κατά εικόνα μας, που δεν

είναι ένας τέταρτος κόσμος ή κάτι σαν μία νέα φύση αλλά είναι μάλλον η

ένωση και η σύνθεση τριών κόσμων (ο υπερουράνιος, ο ουράνιος, και ο

γήινος).»23 Στο σώμα και στο πνεύμα

20 Heptaplus, VI, προοιμ. στο Opera omnia, σελ. 40κε. («Est enim primum ea it rebus unitas,

qua unumquodque sibi est unum sibique constat atque cohaeret Est ea secundo, per quam altera

alteri creatura unitur, et per quam demun omnes mundi partes unus sunt raundus. Tertia atque

omnium principalissima est qua totum universum cum suo opifice quasi exercitus cum suo duce

est unum.»

21 «unitas ita ternario distincta, ut ab unitatis simplicitate non discedat.»

22 Opera omnia, σελ. 315. («Nascenti homini omnifaria semina et origenae vitai germina indidit

pater.»)

23 Heptaplus, V, vi, στο ίδιο, σελ. 38. («Faciamus hominem ad imaginem nostram qui non tam

quartus est mundus, quasi nova aliqua natura, quam triun (mundus supercoelestis, coelestis,

sublunaris) complexus et colligatio.»

75


ο άνθρωπος είναι «ο μικρός Θεός του κόσμου,» ο μικρόκοσμος.21 Όπως και ο

Θεός, επομένως, ο άνθρωπος είναι επίκεντρο των γεγονότων, και όλα τα

πράγματα περιφέρονται γύρω του.25 Αυτή η σκέψη, τόσο παράξενη στο

σύγχρονο μυαλό, κυριάρχησε στην εικόνα του ανθρώπου για τον κόσμο μέχρι

πριν μερικές γενιές, όταν απέδειξε η φυσική επιστήμη ότι ο άνθρωπος υπόκειται

στη φύση και εξαρτάται άμεσα από τις αιτίες. Η ιδέα ενός συσχετισμού μεταξύ

γεγονότων και νοήματος (που αποδίδεται τώρα αποκλειστικά στον άνθρωπο)

εξορίστηκε σε μία τόσο μακρινή και χαμένη στη νύχτα περιοχή που η διάνοια

έχασε κάθε ίχνος της. Ο Schopenhauer το θυμήθηκε κάπως καθυστερημένα

αφού είχε διαμορφώσει ένα από τα κύρια στοιχεία στις επιστημονικές ερμηνείες

του Leibniz.

929. Χάρη στη μικροκοσμική του φύση ο άνθρωπος είναι γιος των επουράνιων ή

του μακρόκοσμου. «Είμαι ένα αστέρι που ταξιδεύει μαζί σου,» ο μυημένος

ομολογεί στη Μιθραϊκή λειτουργία.26 Στην αλχημεία ο μικρόκοσμος έχει τη ίδια

σημασία με το rotundum, ένα αγαπημένο σύμβολο από την εποχή του Ζώσιμου

από την Πανόπολη, το οποίο ήταν γνωστό επίσης ως Μονάς.

930. Η ιδέα ότι ο εσωτερικός και εξωτερικός άνθρωπος αποτελεί μαζί το σύνολο,

την ουλομελίην του Ιπποκράτη, ένα μικρόκοσμο ή ένα μικρότερο μέρος όπου η

«μεγάλη αρχή» είναι αδιαίρετα παρούσα, χαρακτηρίζει επίσης τη σκέψη του

Agrippa von Nettesheim. Λέει:

Είναι ομόφωνη συμφωνία όλων των Πλατωνιστών ότι, όπως στον Αρχετυπικό

Κόσμο, όλα τα πράγματα είναι μέσα σε όλα, έτσι επίσης και στον υλικό κόσμο,

όλα τα πράγματα είναι μέσα σε όλα, αν και με διαφορετικούς τρόπους,

σύμφωνα με τη δεκτική φύση κάθε πράγματος. Κατά συνέπεια τα Στοιχεία

βρίσκονται όχι μόνο μέσα στα κατώτερα σώματα, αλλά επίσης και στους

Ουρανούς, στα Αστέρια, στους Δαίμονες, στους Αγγέλους, και τέλος στο Θεό,

το Δημιουργό και αρχέτυπο όλων των πραγμάτων.27

24 «Ο Θεός τοποθέτησε τον άνθρωπο στο κέντρο [του κόσμου] κατά εικόνα και κατ’ ομοίωση

των μορφών» («Deus . . . hominem in medio [mundi] statuit ad imaginem

suam et similitudinem formarum»).

25 Το δοκίμιο του Pico είναι ένα τυπικό παράδειγμα της μεσαιωνικής θεωρίας της αντιστοιχίας.

Μία καλή αναφορά κοσμολογικής και αστρολογικής αντιστοιχίας μπορεί να βρεθεί στον Alfons

Rosenberg, Zeichen am Himmel: Das Weltbild der Astrologie.

26 Albrecht Dieterich, Eine Mithrasliturgie, σελ. 9.

27 Henricus Cornelius Agrippa von Nettesheim, De occulta philosophia Libri tres, I, viii, p. 12.

Μετ., «J. F.» ως Three Books of Occult Philosophy (1651 εκδ.), σελ. 20. Επανεκδόθηκε από W.

F. Whitehead, σελ. 55. [Αναφορές από τη μετάφραση του J. F. έχουν ελαφρώς τροποποιηθεί.-

ΜΕΤ.] («Est Platonicorum omnium unanimis sententia quemadmodum i archetypo mundo omnia

sunt in omnibus, ita etiam in hoc corporeo mundo, omnia in omnibus esse, modis tamen

diversis, pro natura videlicet suscipientium: sic et elementa non solum sunt in istis inferioribus,

sed in coelis, in stellis, in daemonibus, in angelis, in ipso denique omnium opifice et

archetypo.»)

76


Οι αρχαίοι είχαν πει: «Όλα τα πράγματα είναι γεμάτα με θεούς.»28 Αυτοί οι θεοί

ήταν «θείες δυνάμεις που είναι διασκορπισμένες στα πράγματα.»29 Ο

Ζωροάστρης τούς είχε αποκαλέσει «θείες γοητείες,»30 και ο Συνέσιος

«συμβολικά δελέατα.»31 Αυτή η τελευταία ερμηνεία βρίσκεται πολύ κοντά

πράγματι στην ιδέα των αρχετυπικών προβολών στη σύγχρονη ψυχολογία, αν

και από τον καιρό του Συνέσιου μέχρι αρκετά πρόσφατα δεν υπήρξε καμία

επιστημολογική κριτική, πόσο μάλλον στη νεώτερη μορφή της, δηλαδή την

κριτική της ψυχολογίας. Ο Agrippa μοιράζεται με τους Πλατωνιστές την άποψη

ότι «υπάρχει στα κατώτερα όντα μία ορισμένη αρετή μέσω της οποίας

συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό με τα ανώτερα,» και ότι κατά συνέπεια τα ζώα

συνδέονται με τα «θεία σώματα» (δηλ., τα αστέρια) και ασκούν μία επιρροή σε

αυτά.32 Εδώ αναφέρει τον Βιργίλιο: «Σε ό,τι με αφορά δεν πιστεύω ότι [τα

κοράκια] είναι προικισμένα με θείο πνεύμα ή με μία διόραση των πραγμάτων

μεγαλύτερη από το χρησμό.»33

931. Ο Agrippa έτσι προτείνει ότι υπάρχει μία εγγενής «γνώση» ή «αντίληψη»

στους ζωντανούς οργανισμούς, μία ιδέα που επιστρέφει στις μέρες μας με τον

Hans Driesch.34 Είτε μας αρέσει ή όχι, βρίσκουμε τους εαυτούς μας σε αυτήν τη

δυσάρεστη θέση μόλις αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σοβαρά τις τελεολογικές

διαδικασίες στη βιολογία ή να ερευνάμε την αντισταθμιστική λειτουργία του

ασυνείδητου, για να μην αναφέρουμε την προσπάθεια ερμηνείας του

φαινομένου της συγχρονικότητας. Οι τελικές αιτίες, όσο και αν τις

στρεβλώσουμε, υποθέτουν ένα είδος διόρασης. Δεν είναι βεβαίως μία γνώση

που θα μπορούσε να συνδεθεί με το εγώ, και ως εκ τούτου δεν είναι μία

συνειδητή γνώση όπως την ξέρουμε, αλλά μάλλον μία αυτούσια «ασυνείδητη»

γνώση που θα προτιμούσα να ονομάσω «απόλυτη γνώση.» Δεν είναι

συναίσθηση αλλά, όπως ο Leibniz τόσο εξαίσια το ονομάζει,

28 «Omna plena diis esse.»

29 «virtutes divinae in rebus diffusae»

30 «divinae illices»

31 «symbolicae illecebrae.» [Στην αυθεντική εκδ. του J. F., σελ. 32. Εκδ., Whitehead, σελ. 69.-

Μετ.] Ο Agrippa βασίζεται εδώ στη μετάφραση του Marsilio Ficino (Auctores Platonici, II, v0).

Στον Συνέσιο (Opuscula, εκδ. Nicolaus Terzaghi σελ. 148), το κείμενο Περί Ενυπνίων III B έχει

το θελγόμενον αντί του θέλγειν.

32 De occulta philosophia, I, iv, σελ. 69. (Εκδ., J. F., σελ. 117. Εκδ. Whitehead, σελ. 169.

Παρόμοια στον Παράκελσο.

33 «Haud equidem credo, quia sit divinius illis

Ingenium aut rerum fato prudentia maior.»

- Γεωργικά, I, 415κε.

34 Die «Seele» ah elementarer Naturfaktor, σελ. 80, 82.

77


μία «αντίληψη» η οποία αποτελείται- ή ακριβέστερα, μοιάζει να αποτελείται-

από εικόνες, από δίχως θέμα «simulacra (σ.τ.μ. απεικονίσεις).» Αυτές οι εικόνες

είναι πιθανώς οι ίδιες με τα αρχέτυπά μου, οι οποίες μπορούν να αποδειχθούν οι

επίσημοι παράγοντες σε αυθόρμητα προϊόντα της φαντασίας. Για να το

εκφράσουμε στη σύγχρονη γλώσσα, ο μικρόκοσμος που περιέχει «όλες τις

εικόνες της δημιουργίας» θα ήταν το συλλογικό ασυνείδητο.35 Με το spiritus

mundi (σ.τ.μ. πνεύμα του κόσμου), το ligamentum animae et corporis- (σ.τ.μ ο

«σύνδεσμος» μεταξύ ψυχής και σώματος), τη quinta essentia (σ.τ.μ.

πεμπτουσία),36 στοιχεία κοινά στους αλχημιστές, ο Agrippa πιθανώς εννοεί

αυτό που θα καλούσαμε ασυνείδητο. Το πνεύμα που «διαπερνά όλα τα

πράγματα,» ή μορφοποιεί όλα τα πράγματα, είναι η Παγκόσμια Ψυχή: «Η ψυχή

του κόσμου επομένως είναι κάτι μοναδικό, που γεμίζει όλα τα πράγματα, τα

προσφέρει, ενώνοντας και πλέκοντάς τα μαζί, που μπορεί να φτιάξει ένα

απόσπασμα του κόσμου. ...»37 Εκείνα τα πράγματα στα οποία αυτό το πνεύμα

είναι ιδιαίτερα ισχυρό έχουν επομένως μία τάση να «γεννούν τα όμοια»,38 με

άλλα λόγια, να παραγάγουν αντιστοιχίες ή νοήμονες συμπτώσεις.39 Ο Agrippa

παραθέτει ένα μακρύ κατάλογο αυτών των αντιστοιχιών, βασισμένο στους

αριθμούς 1 έως 12.40 Ένας παρόμοιος αλλά περισσότερο αλχημιστικός πίνακας

των αντιστοιχιών μπορεί να βρεθεί σε μία πραγματεία του Aegidius de Vadis.41

Από αυτές θα ανέφερα μόνο τη scala unitatis (σ.τ.μ. «ενοποιός κλίμακα»),

επειδή είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα από την άποψη

35 Βλ. Ανόθι, «On the Nature of the Psyche,» παρ. 392κε.

36 Ο Agrippa λέει για αυτό (στο ίδιο, I, xiv, σελ. 29: εκδ. J. F., σελ. 33, εκδ. Whitehead, σελ. 70):

«Αυτό που ονομάζουμε πεμπτουσία: επειδή δεν προέρχεται από τα τέσσερα Στοιχεία, αλλά από

ένα ορισμένο πέμπτο πράγμα, που έχει την ύπαρξή του ψηλά, και δίπλα στα υπόλοιπα.»

(«Quoddam quintum super ilia [elementa] aut praeter ilia subsistens.»)

37 II, lvii, σελ. 203 (εκδ. J. F., σελ. 331): «Est itaque anima mundi, vita quaedam unica omnia

replens, omnia perfimdens, omnia colligens et connectens, ut unam reddat totius mundi

machinam. . . .»

38 Στο ίδιο: «. . . potentius perfectiusque agunt, turn etiam promptius generant sibi simile.»

39 Ο ζωολόγος A. C. Hardy φτάνει σε παρόμοια συμπεράσματα: «Ίσως οι ιδέες μας για την

εξέλιξη αλλάξουν αν κάτι που μοιάζει με την τηλεπάθεια- χωρίς αμφιβολία ασυνείδητο-

αποδεικνυόταν να είναι ένας παράγοντας που διαμορφώνει τους τρόπους συμπεριφοράς μεταξύ

των μελών ενός είδους. Αν υπήρχε ένα τέτοιο μη συνειδητό σχέδιο ομαδικής συμπεριφοράς,

διαμέσου και μεταξύ των μελών μίας ράτσας, ίσως βρίσκαμε τους εαυτούς μας να επιστρέφουν

σε κάτι σαν εκείνες τις ιδέες περί υποσυνείδητης φυλετικής μνήμης του Samuel Butler, αλλά σε

μία ομαδική παρά ατομική βάση.» «The Scientific Evidence for Extra-Sensory Perception,» στο

Discovery, X, 328, που αναφέρεται από τον Soal.

40 Στο ίδιο, II, iv-xiv.

41 «Dialogus inter naturam et filium philosophiae.» Theatrum chemicum, II (1602), σελ. 123.

78


της ιστορίας των συμβόλων: «Το Yod [το πρώτο γράμμα του τετραγράμματος,

του θείου ονόματος]- anima mundi- sol- lapis philosophorum- cor- Lucifer.»42

Πρέπει να είμαι ικανοποιημένος με το να πω ότι πρόκειται για μία προσπάθεια

οργάνωσης μίας ιεραρχίας αρχετύπων και ότι τάσεις προς αυτήν την

κατεύθυνση μπορούν να δειχθούν ότι υπάρχουν στο ασυνείδητο.43

932. Ο Agrippa ήταν παλιότερος του Θεόφραστου Παράκελσου και είναι γνωστό

ότι είχε μία ιδιαίτερη επιρροή πάνω του.44 Έτσι δεν προκαλεί έκπληξη αν η

σκέψη του Παράκελσου αποδειχθεί να είναι διαποτισμένη από την ιδέα της

αντιστοιχίας. Λέει:

Εάν ένας άνθρωπος θέλει να είναι φιλόσοφος χωρίς να παραπλανηθεί, πρέπει να

θέσει τα θεμέλια της φιλοσοφίας του κάνοντας τον ουρανό και τη γη ένα

μικρόκοσμο, και να μην κάνει λάθος ούτε κατά το ελάχιστο. Επομένως αυτός

που θα θέσει τα θεμέλια της ιατρικής πρέπει επίσης να φρουρεί ενάντια στο

μικρότερο λάθος, και πρέπει να κάνει από το μικρόκοσμο την επανάσταση του

ουρανού και της γης, έτσι ώστε ο φιλόσοφος να μη βρει τίποτα στον ουρανό και

στη γη που δεν βρίσκει επίσης στον άνθρωπο, και ο αλχημιστής να μη βρει

τίποτα στον άνθρωπο που ο ουρανός και η γη δεν έχουν. Και αυτά τα δυο

διαφέρουν μόνο στην εξωτερική μορφή, και όμως η μορφή και στις δύο πλευρές

γίνεται κατανοητή σχετικά με ένα πράγμα.45

Το Paragranum40 έχει μερικές χαρακτηριστικές ψυχολογικές παρατηρήσεις που

κάνει για τους αλχημιστές:

Για αυτόν το λόγο, [υποθέτουμε] όχι τέσσερα, αλλά ένα arcanum, που είναι,

τετράγωνο, όπως ένας πύργος που ατενίζει τους τέσσερις ανέμους. Και όπως

δεν μπορεί ένας πύργος να μην έχει μία γωνία, τόσο δεν μπορεί ο αλχημιστής να

μην έχει καθένα από τα επιμέρους. …. Την ίδια στιγμή γνωρίζει πώς ο κόσμος

συμβολίζεται από ένα αυγό στο κέλυφός του, και πώς ένας νεοσσός με όλη την

ουσία βρίσκεται κρυμμένος μέσα σε αυτό. Κατά συνέπεια όλα στον κόσμο και

στον άνθρωπο πρέπει να βρίσκονται μέσα στον αλχημιστή. Και ακριβώς όπως

οι κότες, με την επώαση, μετασχηματίζουν τον κόσμο που προαπεικονίζεται

στο κέλυφος σε ένα νεοσσό έτσι η αλχημεία υλοποιεί τα φιλοσοφικά arcana που

βρίσκονται μέσα

42 Αναφέρεται στον Agrippa, στο ίδιο, ii, iv, σελ. 104 (εκδ. J. F., σελ. 176).

43 Βλ. Aniela Jaffé, «Bilder und Symbole aus E. T. A. Hoffmann's Märchen «De goldene

Topf,»» και Marie-Louise von Franz, «Die Passio Perpetuae.»

44 Βλ. Alchemical Studies, ευρετ., στη λέξη «Agrippa.»

45 Das Buch Paragranum, εκδ. Franz Strunz, σελ. 35κε. Το ίδιο στο Labyrinthus medicorum,

στο Sämtliche Werke, εκδ. Sudhoff, ΧΙ, σελ. 204κε.

46 Εκδ. Strunz, σελ. 34.

79


στον αλχημιστή. … Εδώ βρίσκεται το λάθος εκείνων που δεν καταλαβαίνουν

τον αλχημιστή σωστά.47

Τι σημαίνει αυτό για την αλχημεία το έχω παρουσιάσει με κάποιες λεπτομέρειες

στο δικό μου Psychology and Alchemy.

933. Ο Johannes Kepler σκέφτηκε με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Λέει στο Tertius

interveniens* (1610):48

Αυτό [δηλ., μία γεωμετρική αρχή που κρύβεται πίσω από το φυσικό κόσμο]

είναι επίσης, σύμφωνα με το δόγμα του Αριστοτέλη, ο ισχυρότερος δεσμός που

συνδέει τον κατώτερο κόσμο με τους ουρανούς και τον ενοποιεί έτσι ώστε όλες

οι μορφές του κυβερνώνται από ψηλά. Επειδή στο χαμηλότερο κόσμο, δηλαδή

στη σφαίρα της γης, υπάρχει έμφυτη μία πνευματική φύση, ικανή για

Γεωμετρία, η οποία ex instinctus creatoris, sine ratio- cinatione έρχεται στη ζωή

και ενεργοποιείται στη χρήση των δυνάμεών της μέσω του γεωμετρικού και

αρμονικού συνδυασμού των ουράνιων ακτίνων του φωτός. Το κατά πόσον όλα

τα φυτά και τα ζώα καθώς επίσης και η σφαίρα της γης έχουν αυτήν την

ικανότητα μέσα τους δεν μπορώ να το πω. Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι

απίστευτο. …. Γαιτί, σε όλα αυτά τα πράγματα [π.χ., στο γεγονός ότι τα

λουλούδια έχουν ένα ορισμένο χρώμα, μορφή, και αριθμό πετάλων] βρίσκεται

σε λειτουργία το instinctus divinus, rationis particeps, και καθόλου η

νοημοσύνη του ανθρώπου. Ότι ο άνθρωπος, επίσης, μέσω της ψυχής του και

των κατωτέρων λειτουργιών του, έχει μία ομοειδή συγγένεια με τους ουρανούς

όπως έχει και το χώμα της γης μπορεί να εξεταστεί και να αποδειχθεί με

πολλούς τρόπους.49

934. Σχετικά με τον αστρολογικό «Χαρακτήρα,» δηλ., την αστρολογική

συγχρονικότητα, ο Kepler λέει:

Αυτός ο Χαρακτήρας αποκτάται, όχι στο σώμα, που είναι πολύ πάρα

πολύ ακατάλληλο για αυτό, αλλά στην ίδια τη φύση της ψυχής, η οποία

συμπεριφέρεται σαν ένα σημείο (για τον οποίο λόγο μπορεί επίσης να

μετασχηματιστεί στο σημείο του confluxus radiorum). Αυτή [η φύση της

ψυχής] όχι μόνο συμμετέχει στη λογική (γεγονός χάρη στο οποίο εμείς τα

ανθρώπινα όντα καλούμαστε λογικοί πάνω από τα άλλα ζωντανά πλάσματα)

αλλά έχει επίσης έναν άλλο, έμφυτο λόγο [που της επιτρέπει] να κατανοεί

στιγμιαία, χωρίς πολύ χρόνο να μάθει, το Geometriam στο radiis καθώς επίσης

και στο vocibus, δηλαδή, στη Musica.50

*Σ.τ.μ. Ζητάω προκαταβολικά συγνώμη για την αδυναμία μου να ερμηνεύσω τους παρακάτω

λατινικούς όρους από το έργο του Kepler που ακολουθούν, καθώς ούτε το πρωτότυπο κείμενο

έχω στην κατοχή μου ούτε είμαι εξαιρετικός γνώστης των Λατινικών.

47 Παρόμοιες ιδέες στο The Signature of All Things, του Jakob Böhme, μετ., John Ellistone, σελ.

10: «Ο άνθρωπος έχει πράγματι τις μορφές και των τριών κόσμων μέσα του, γιατί είναι μία

πλήρης εικόνα του Θεού, ή του Όντος όλων των όντων. . . .» (Signatura rerum, I, 7.)

48 Opera omnia, εκδ. C. Frisch, I, σελ. 605κε.

49 Στο ίδιο, No. 64. 50 No. 65.

80


Τρίτον, ένα άλλο θαυμάσιο πράγμα είναι ότι η φύση που λαμβάνει αυτό

το Characterem προκαλεί επίσης μία συγκεκριμένη αντιστοιχία in

constellationibus coelestibus στα σχετικά με αυτήν. Όταν μία μητέρα είναι

ετοιμόγεννη και ο φυσικός χρόνος του τοκετού είναι κοντά, η φύση επιλέγει για

τη γέννηση μία μέρα και ώρα που αντιστοιχούν, χάρη στους ουρανούς [δηλ.,

από αστρολογική άποψη], στο ωροσκόπιο του αδελφού ή του πατέρα της

μητέρας και αυτό non qualitative, sed astronomice et quantitative.51

Τέταρτον, τόσο καλά γνωρίζει κάθε φύση όχι μόνο το character

coelestem αλλά και τις ουράνιες configurationes της κάθε ημέρας ώστε, όποτε

ένας πλανήτης κινείται de praesenti στο χαρακτήρα του ascendentem ή loca

praccipua, ειδικά στη Natalitia,52 αποκρίνεται σε αυτό και επηρεάζεται και

υποκινείται έτσι με διάφορους τρόπους.53

935. Ο Kepler υποθέτει ότι το μυστικό της θαυμάσιας αντιστοιχίας βρίσκεται

στη γη, επειδή η γη είναι ζωντανή από την anima telluris (σ.τ.μ. γήινη ψυχή),

για την ύπαρξη της οποίας προσκομίζει έναν αριθμό από αποδείξεις. Μεταξύ

αυτών είναι: η σταθερή θερμοκρασία κάτω από την επιφάνεια της γης. H

ιδιαίτερη δύναμη της γήινης ψυχής να παράγει μέταλλα, ορυκτά, και

απολιθώματα, δηλαδή η facultas formatrix (σ.τ.μ. μορφοποιός ικανότητα) που

είναι παρόμοια με αυτήν της μήτρας και μπορεί να παράγει στα σωθικά της γης

σχήματα που αλλιώς βρίσκονται μόνο έξω- πλοία, ψάρια, βασιλιάδες, ιερείς,

μοναχούς, στρατιώτες, κ.λπ..54 Επιπλέον η πρακτική της γεωμετρίας, επειδή

παράγει τα πέντε γεωμετρικά στερεά και τις εξαγωνικές δομές στα κρύσταλλα.

Η anima telluris διαθέτει όλα αυτά από μία πρωταρχική ώθηση, ανεξάρτητη

από τη σκέψη και τη λογική του ανθρώπου.55

936. Η βάση της αστρολογικής συγχρονικότητας δεν βρίσκεται στους πλανήτες

αλλά στη γη.56 Όχι στη ύλη, αλλά στην anima telluris

51 No. 67.

52 [«in die Natalitia»- «σε αυτές [τις προηγούμενες θέσεις] κατά τη γέννηση,» αν το «in die»

ερμηνευτεί στα Γερμανικά. Το Gesammelte Werke, εκδ. M. Caspar και F. Hammer, IV, σελ.

211, λέει «in die Natalitio»- «τη μέρα της γέννησης,» όπου οι λέξεις «in die» ερμηνεύονται σαν

Λατινικά.- ΜΕΤ..]

53 No. 68.

54 Βλέπε τα όνειρα που αναφέρονται παρακάτω.

55 Kepler, Opera, εκδ. Frisch, V, σελ. 254. Βλ, επίσης II, σελ. 270κε. και VI, σελ. 178κε.: «. . .

formatrix facultas est in visceribus terrae, quae feminae praegnantis more occursantes foris res

humanas velnti eas videret, in fissibilibus lapidibus exprimit ut militum, monachorum,

poinificum, regum et quidquid in ore hominum est. . . .»

56 «… quod scl. principatus causae in terra sedeat, non in planetis ipsis.» Στο ίδιο II, σελ. 642.

81


Επομένως κάθε είδος φυσικής ή ζωικής δύναμης στα σώματα έχει μία ορισμένη

«θεία ομοιότητα.»57

*

937. Τέτοιο ήταν το διανοητικό υπόβαθρο όταν εμφανίστηκε ο Gottfried

Wilhelm von Leibniz (1646-1716) με την ιδέα της προκατεστημένης αρμονίας,

δηλ., ένας απόλυτος συγχρονισμός των ψυχικών και των φυσικών γεγονότων.

Αυτή η θεωρία αφομοιώθηκε σταδιακά στην έννοια του «ψυχοφυσικού

παραλληλισμού.» Η προκατεστημένη αρμονία του Leibniz και η

προαναφερθείσα ιδέα του Schopenhauer, ότι η ενότητα της πρωταρχικής αιτίας

παράγει έναν ταυτοχρονισμό και μία διασύνδεση των γεγονότων χωρίς να είναι

μεταξύ τους συνδεμένα αιτιακά, είναι στο βάθος μία επανάληψη της παλιάς

περιπατητικής άποψης, με μία σύγχρονη αιτιοκρατική απόχρωση στην

περίπτωση του Schopenhauer και μία μερική αντικατάσταση της αιτιότητας από

μία προϋπάρχουσα τάξη στην περίπτωση του Leibniz. Για αυτόν ο Θεός είναι ο

δημιουργός της τάξης. Συγκρίνει την ψυχή και το σώμα με δύο συγχρονισμένα

ρολόγια58 και χρησιμοποιεί

57 « … ut omne genus naturalium vel animalium facultatum in corporibus Dei quandam gerat

similitudinem.» Στο ίδιο. Είμαι υπόχρεος στην Δρ. Liliane Frey-Rohn και στην Δρ. Marie

Louise von Franz για αυτήν την αναφορά στον Kepler.

58 G. W. Leibniz, «Second Explanation of the System of the Communication between

Substances» (The Philosophical Works of Leibniz, μετ. G. M. Duncan, σελ. 90- 91): «Από την

αρχή ο Θεός έφτιαξε καθεμιά από αυτές τις δύο ουσίες με τέτοια φύση ώστε απλά

ακολουθώντας τους δικούς τους παράξενους νόμους, που πήραν με την ύπαρξή τους,

αντιστοιχούν η μία στην άλλη, σαν να υπήρχε μία αμοιβαία αλληλεπίδραση ή σαν ο Θεός πάντα

να έβαζε το χέρι του εκεί επιπροσθέτως με τη γενική του συμβολή.»

Όπως ο Καθηγητής Pauli ευγενικά τόνισε, είναι πιθανόν ο Leibniz να πήρε την ιδέα

του για τα συγχρονισμένα ρολόγια από το Φλαμανδό φιλόσοφο Arnold Geulincx (1625-99). Στο

δικό του Metaphysica vera, Μέρος III, υπάρχει μία σημείωση για την «Octava scientia» (σελ..

195), που λέει (σελ. 296): «. . . horologium -voluntatis nostrae quadret cum horologio motus in

corpore» (το ρολόι της θέλησής μας είναι συγχρονισμένο με το ρολόι της φυσικής μας κίνησης).

Μία άλλη σημείωση (σελ. 297) επεξηγεί: «Voluntas nostra nullum habet influxum, causalitatem,

determinationem aut efficaciam quam-cunque in motum . . . cum cogitationes nostras bene

excutimus, nullam apud nos invenimus ideam scu notionem determinationis. . . . Restat igitur

Deus solus primus motor et solus motor, quia et ita motum ordinat atque disponit et ita simul

voluntati nostrae licet libere moderatur, ut eodem temporis momento conspiret et voluntas nostra

ad projiciendum v.g. pedes inter ambulandum, et simul ipsa ilia pedum projectio seu

ambulatio.» (Η θέλησή μας δεν έχει επίδραση, καμία αιτιακή ή καθοριστική δύναμη, και

κανενός είδους αποτέλεσμα στην κίνησή μας… Αν εξετάσουμε προσεκτικά τις σκέψεις μας, δεν

βρίσκουμε στους εαυτούς μας καμία ιδέα ή έννοια αποφασιστικότητας… Επομένως απομένει

μόνο ο Θεός ως ο πρώτος

82


παρόμοιο τρόπο για να εκφράσει τις σχέσεις των μονάδων ή εντελεχειών

μεταξύ τους. Αν και οι μονάδες δεν μπορούν να επηρεάσουν η μία την άλλη

άμεσα επειδή, όπως λέει, «δεν έχουν παράθυρα»59 (σχετική κατάργηση της

αιτιότητας!), είναι τέτοιες ώστε βρίσκονται πάντα σε συμφωνία χωρίς να έχουν

γνώση η μία για την άλλη. Αντιλαμβάνεται την κάθε μονάδα να είναι ένας

«μικρός κόσμος» ή «ενεργός αδιαίρετος καθρέφτης.»60 Όχι μόνο ο άνθρωπος

είναι ένας μικρόκοσμος που εσωκλείει το όλο μέσα του, αλλά κάθε εντελέχεια ή

μονάδα είναι τελικά ένας τέτοιος μικρόκοσμος. Κάθε «απλή ουσία» έχει

συνδέσεις «οι όποιες εκφράζουν όλες τις άλλες.» Είναι «ένας αέναος ζωντανός

καθρέφτης του σύμπαντος.»61 Ονομάζει τις μονάδες των ζωντανών οργανισμών

«ψυχές»: «η ψυχή ακολουθεί τους δικούς της νόμους, και το σώμα τους δικούς

του παρομοίως και βρίσκονται σε συμφωνία χάρη στην Αρμονία που βρίσκεται

προκατεστημένη ανάμεσα σε όλες τις ουσίες, αφού είναι όλες αναπαραστάσεις

του ενός και μοναδικού σύμπαντος.»62 Αυτό εκφράζει καθαρά την ιδέα ότι ο

άνθρωπος είναι ένας μικρόκοσμος. «Οι ψυχές γενικά», λέει ο Leibniz, «είναι οι

ζωντανοί καθρέφτες ή εικόνες του κόσμου των δημιουργημένων πραγμάτων.»

Διακρίνει μεταξύ των νοήσεων από τη μία πλευρά, οι οποίες είναι «εικόνες του

Θείου… ικανές να γνωρίσουν το σύστημα του σύμπαντος, και να μιμηθούν κάτι

από αυτό με αρχιτεκτονικά σχέδια, κάθε νόηση όντας καθαυτή μία

και μοναδικός υποκινητής, γιατί τακτοποιεί και κανονίζει την κίνηση και τη συντονίζει

ελεύθερα με τη θέλησή μας, έτσι ώστε η θέλησή μας επιθυμεί ταυτόχρονα να παρακινήσει τα

πόδια να περπατήσουν, και ταυτόχρονα η κίνηση και το περπάτημα λαμβάνουν χώρα.) Ένα

σημείωμα στη «Nona scientia» προσθέτει (σελ. 298): «Mens nostra . . penitus independens est

ab illo (scl. corpore) . . . omnia quae de corpore scimu jam praevie quasi ante nostram

cognitionem esse in corpore. Ut ilia quodan raodo nos in corpore legamus, non vero

inscribamus, quod Deo proprium est.» (Το πνεύμα μας είναι τελείως ανεξάρτητο από το σώμα…

όλα όσα ξέρουμε για το σώμα βρίσκονται ήδη μέσα του, πριν από τη σκέψη. Ώστε μπορούμε,

όπως είναι, να διαβάσουμε τους εαυτούς μας στο σώμα μας, αλλά όχι να αποτυπώσουμε τους

εαυτούς μας σε αυτό. Μόνο ο Θεός μπορεί να το κάνει.) Αυτή η ιδέα προκαταλαμβάνει τη

σύγκριση των ρολογιών του Leibniz.

59 Monadology, § 7: «Οι μονάδες δεν έχουν παράθυρα, από τα οποία καθετί θα μπορούσε να

μπαίνει ή να βγαίνει… Οπότε καμία ουσία ή κατάσταση δεν μπορούν να εισέλθουν σε μία

μονάδα από έξω.»

60 Επαναφορά στις παρατηρήσεις στο Λεξικό του Bayle, από το Kleinere philosophische

Schriften, XI, σελ. 105.

61 Monadology, § 56 (Εκδ. Morris, σελ. 12): «Τώρα αυτή η ένωση ή προσαρμογή όλων των

δημιουργημένων πραγμάτων μεταξύ τους, και με όλα τα υπόλοιπα, σημαίνει ότι καθεμία απλή

ουσία έχει σχέσεις που εκφράζουν όλες τις άλλες, και ότι συνεπώς είναι ένας αέναος καθρέφτης

του σύμπαντος.»

62 Στο ίδιο, § 78 (σελ. 17).

83


θεότητα στα δικά της πλαίσια,»63 και των σωμάτων από την άλλη πλευρά, τα

οποία «αντιδρούν σύμφωνα με τους νόμους των ποιητικών αιτίων της κίνησης

(σ.τ.μ.τα τέσσερα αίτια τιυ Αριστοτέλη),» ενώ οι ψυχές δρουν «σύμφωνα με

τους νόμους των τελικών αιτιών μέσω των διαθέσεων, σκοπών και μέσων.»64

Στη μονάδα ή ψυχή λαμβάνουν χώρα αλλαγές των οποίων η αιτία είναι η

«διάθεση.»65 «Η μεταβατική κατάσταση, που έχει να κάνει με μία

πολλαπλότητα μέσα στην ενότητα ή στην απλή ουσία, δεν είναι τίποτα άλλο

παρά αυτό που ονομάζεται αντίληψη,» λέει ο Leibniz.66 Η αντίληψη είναι «η

εσωτερική κατάσταση της μονάδας που αντιπροσωπεύει τα εξωτερικά

πράγματα,» και πρέπει να διακριθεί από τη συνείδηση. «Επειδή η αντίληψη

είναι ασυνείδητη.»67 Εδώ βρίσκεται το μεγάλο λάθος των Καρτεσιανιστών, «ότι

δεν έδωσαν σημασία στις αντιλήψεις που δεν είναι συνειδητές.»68 Η

αντιληπτική ικανότητα της μονάδας αντιστοιχεί στη γνώση, και η θεληματική

της ικανότητα στη θέληση, που υπάρχει στο Θεό.69

938. Είναι σαφές από αυτές τις αναφορές ότι εκτός από την αιτιακή σύνδεση ο

Leibniz υποθέτει έναν πλήρη προκατεστημένο παραλληλισμό γεγονότων τόσο

μέσα όσο και έξω από τη μονάδα. Η αρχή της συγχρονικότητας γίνεται έτσι ο

απόλυτος κανόνας σε όλες τις περιπτώσεις όπου ένα εσωτερικό γεγονός

συμβαίνει ταυτόχρονα με ένα εξωτερικό. Σε αντίθεση με αυτό, εντούτοις,

πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα συγχρονιστικά φαινόμενα που μπορούν να

ελεγχθούν εμπειρικά, απέχοντας πολύ από το να συγκροτούν έναν κανόνα, είναι

τόσο σπάνια που οι περισσότεροι άνθρωποι αμφιβάλλουν για την ύπαρξή τους.

Συμβαίνουν οπωσδήποτε πιο συχνά στην πραγματικότητα από ό,τι κάποιος

σκέφτεται ή μπορεί να αποδείξει, αλλά ακόμα δεν ξέρουμε αν εμφανίζονται

τόσο συχνά και τόσο τακτικά σε οποιοδήποτε τομέα της εμπειρίας ώστε να τα

εντάξουμε σε κάποια νομοτέλεια.70 Γνωρίζουμε μόνο ότι θα πρέπει να υπάρχει

μία

63 § 83 (σελ. 18). Βλ. Theodicy, § 147 (μετ. E. M. Hitggard, σελ. 215κε.).

64 Monadology, § 79 (Εκδ. Morris, σελ.. 17).

65 Στο ίδιο, § 15 (σελ. 5).

66 § 14 (σελ. 4κε.).

67 Principles of Nature and of Grace, Founded on Reason, § 4 (Εκδ. Morris, σελ. 22).

68 Monadology, § 14 (σελ. 5). Βλ. επίσης την εργασία της Δρ. Marie-Louise von Franz πάνω στο

όνειρο του Καρτέσιου στο Zeitlose Dokumente der Seele.

69 Monadology, § 48 (σελ. 11). Theodicy, § 149.

70 Πρέπει πάλι να τονίσω την πιθανότητα η σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής να μπορεί να γίνει

κατανοητή ως συγχρονιστική. Αν αυτή η σύνδεση κάποτε αποδειχθεί, η τωρινή μου άποψη ότι η

συγχρονικότητα είναι ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Βλ. Τις

παρατηρήσεις του C. A. Meier στο Zeitgemasse Probleme der Traumforschung, σελ. 22.

84


ελλοχεύουσα αρχή που ενδεχομένως θα εξηγούσε όλα αυτά τα (σχετικά)

φαινόμενα.

939. Η πρωτόγονη καθώς επίσης και η κλασσική και μεσαιωνική άποψη για τη

φύση υποθέτουν την ύπαρξη κάποιας τέτοιας αρχής παράλληλα με την

αιτιότητα. Ακόμη και στον Leibniz, η αιτιότητα δεν είναι ούτε η μόνη άποψη

ούτε η κυρίαρχη. Ύστερα, κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, η

τελευταία έγινε η αποκλειστική ερμηνευτική αρχή της φυσικής επιστήμης. Με

την πρόοδο των φυσικών επιστημών στο δέκατο ένατο αιώνα η θεωρία της

αντιστοιχίας εξαφανίστηκε εντελώς, και ο μαγικός κόσμος των παλιότερων

εποχών έμοιαζε να έχει μία για πάντα εξαφανιστεί μέχρι που, προς το τέλος του

αιώνα, οι ιδρυτές της Εταιρείας για την Ψυχική Έρευνα (Society for Psychical

Research) έφεραν πάλι στο προσκήνιο την ερώτηση μέσω της έρευνάς τους για

τα τηλεπαθητικά φαινόμενα.

940. Η μεσαιωνική ιδεολογική στάση που περιέγραψα παραπάνω προϋποθέτει

όλες τις μαγικές και μαντικές διαδικασίες που έχουν διαδραματίσει ένα

σημαντικό ρόλο στην ιστορία του ανθρώπου από τους πιο μακρινούς χρόνους.

Το μεσαιωνικό μυαλό θα θεωρούσε τα εργαστηριακά θεμελιωμένα πειράματα

του Rhine σαν μαγικές παραστάσεις, των οποίων το αντίκτυπο για αυτόν το

λόγο δεν θα έμοιαζε και τόσο εκπληκτικό. Ερμηνεύθηκε σαν «μετάδοση

ενέργειας,» κάτι που ισχύει ακόμα, αν και, όπως έχω πει, δεν είναι δυνατό να

υπάρξει κάποια εμπειρικά επαληθεύσιμη έννοια του μέσου μετάδοσης.

941. Είναι περιττό να αναφέρω ότι για το πρωτόγονο μυαλό η συγχρονικότητα

είναι ένα αυταπόδεικτο γεγονός. Συνεπώς σε αυτήν τη φάση δεν τίθεται κανένα

ζήτημα για «τύχη». Κανένα ατύχημα, καμία ασθένεια, κανένας θάνατος δεν

μπορεί να αποδοθεί σε «φυσικές» αιτίες. Όλα οφείλονται με κάποιον τρόπο στη

μαγική επιρροή. Ο κροκόδειλος που πιάνει έναν άνθρωπο ενώ κάνει μπάνιο

στάλθηκε από το μάγο. Η ασθένεια προκαλείται από το ένα πνεύμα ή το άλλο.

Το φίδι που είδε κάποιος στον τάφο της μητέρας του είναι η ψυχή της κ.λπ. Στο

πρωτόγονο επίπεδο, φυσικά, η συγχρονικότητα δεν εμφανίζεται ως ιδέα από

μόνη της, αλλά ως «μαγική» αιτιότητα. Αυτό είναι μία πρόωρη μορφή της

κλασσικής ιδέας μας για την αιτιότητα, ενώ η ανάπτυξη της Κινεζικής

φιλοσοφίας προήλθε από τη σημασία της μαγικής «έννοιας» του Tao, της

νοήμονης σύμπτωσης, αλλά ως μία μη αιτιακά βασισμένη επιστήμη.

942. Η συγχρονικότητα υποθέτει ένα νόημα το οποίο σχετίζεται a priori με την

ανθρώπινη συνείδηση και βρίσκεται προφανώς έξω

85


από τον άνθρωπο.71 Μία τέτοια υπόθεση βρίσκεται προ πάντων στη φιλοσοφία

του Πλάτωνα, που παίρνει ως δεδομένη την ύπαρξη των υπερβατικών εικόνων

ή προτύπων των εμπειρικών πραγμάτων, τα είδη, των οποίων τις αντανακλάσεις

(είδωλα) βλέπουμε στον κόσμο των φαινομένων. Αυτή η υπόθεση όχι μόνο δεν

παρουσίασε καμία δυσκολία στους προηγούμενους αιώνες αλλά ήταν αντίθετα

αυτονόητη. Η ιδέα ενός a priori νοήματος μπορεί επίσης να βρεθεί στα

παλιότερα μαθηματικά, όπως στην παράφραση του μαθηματικού Jacobi πάνω

στο ποίημα του Schiller «Ο Αρχιμήδης και ο Μαθητής του.» Εγκωμιάζει τον

υπολογισμό της τροχιάς του Ουρανού και τελειώνει με τις γραμμές:

Αυτό που κατέχεις στον κόσμο είναι μόνο το φως της δόξας του Θεού. Στον

οίκο των Ολύμπιων ο Αριθμός βασιλεύει για πάντα.

943. Ο μεγάλος μαθηματικός Gauss είναι ο υποτιθέμενος συγγραφέας του ρητού:

«Ο Θεός αριθμητίζει. (God arithmetizes)»72

944. Η ιδέα της συγχρονικότητας και ενός αυθύπαρκτου νοήματος, που αποτελεί

τη βάση της κλασσικής Κινέζικης σκέψης και των αφελών απόψεων του

Μεσαίωνα, φαίνεται σε μας μία αρχαΐζουσα υπόθεση που θα πρέπει με κάθε

κόστος να αποφευχθεί. Αν και η Δύση έχει κάνει οτιδήποτε δυνατό για να

απορρίψει αυτήν την απαρχαιωμένη υπόθεση, δεν τα έχει καταφέρει. Ορισμένες

μαντικές διαδικασίες φαίνονται να έχουν πεθάνει, αλλά η αστρολογία, που στις

μέρες μας έχει διαπρέψει όσο ποτέ, παραμένει ολοζώντανη. Ούτε η αιτιοκρατία

της επιστημονικής εποχής κατάφερε να εξαφανίσει την πειστική ισχύ της αρχής

της συγχρονικότητας. Επειδή στην ύστατη στιγμή δεν είναι τόσο ένα θέμα

δεισιδαιμονίας όσο μίας αλήθειας που παρέμεινε κρυμμένη για τόσο πολύ καιρό

μόνο επειδή είχε περισσότερο να κάνει με τη φυσική πλευρά των γεγονότων

από ό,τι με τις ψυχικές πτυχές τους. Είναι η σύγχρονη ψυχολογία και

παραψυχολογία που απέδειξαν ότι η αιτιότητα δεν εξηγεί μία συγκεκριμένη

κατηγορία

71 Δεδομένης της πιθανότητας ότι η συγχρονικότητα είναι όχι μόνο ένα ψυχοφυσικό φαινόμενο

αλλά μπορεί επίσης να συμβεί χωρίς τη συμμετοχή της ανθρώπινης ψυχής, θα ήθελα να τονίσω

ότι σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να μιλάμε όχι για νόημα αλλά για ισοδυναμία ή

συμφωνία.

72 «ο Θεός αριθμητίζει» Αλλά σε ένα γράμμα του 1830 ο Gauss λέει: «Πρέπει με κάθε

ταπεινοφροσύνη να παραδεχτούμε ότι αν ο αριθμός είναι απλά ένα προϊόν του μυαλού μας, ο

χώρος έχει μία πραγματικότητα έξω από αυτό.» (Leopold Kronecker, Über den Zahlenbegriff,

στο δικό του Werke, III, σελ. 252.) Ο Hermann Weyl παρομοίως θεωρεί τον αριθμό σαν προϊόν

της λογικής. («Wissenschaft als symbolische Konstruktion des Menschen,» σελ. 375). Ο Markus

Fierz, από την άλλη, τείνει περισσότερο προς την Πλατωνική ιδέα. («Zur physikalischen

Erkenntnis,» σελ. 434)

86


γεγονότων και ότι σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να θεωρήσουμε έναν ειδικό

παράγοντα, δηλαδή τη συγχρονικότητα, ως ερμηνευτική αρχή.

945. Για εκείνους που ενδιαφέρονται για την ψυχολογία πρέπει να αναφέρω εδώ

ότι η παράξενη ιδέα ενός αυθύπαρκτου νοήματος προκύπτει από τα όνειρα.

Κάποτε όταν αυτή η ιδέα συζητιόταν στον κύκλο μου κάποιος παρατήρησε:

«Το γεωμετρικό τετράγωνο δεν εμφανίζεται στη φύση εκτός από μέσα στα

κρύσταλλα.» Μία κυρία που ήταν παρούσα είχε το ακόλουθο όνειρο εκείνη τη

νύχτα: Στον κήπο υπήρχε ένας μεγάλος λάκκος στον οποίο στρώματα από

σκουπίδια είχαν αποτεθεί. Σε ένα από αυτά τα στρώματα ανακάλυψε λεπτές

πλάκες πράσινου νεφρίτη. Μία από αυτές είχε μαύρα τετράγωνα πάνω της,

διευθετημένα ομόκεντρα. Το μαύρο δεν ήταν βαμμένο, αλλά ήταν εγχαραγμένο

στην πέτρα, όπως τα σημάδια σε έναν αχάτη. Παρόμοια σημάδια βρέθηκαν σε δύο

ή τρεις άλλες πλάκες, τα οποία ο Κος Α (ένας γνωστός) πήρε από εκείνη.73 Ένα

άλλο μοτίβο ονείρου του ίδιου είδους είναι το ακόλουθο: Αυτός που

ονειρευόταν βρισκόταν σε μία άγρια ορεινή περιοχή βουνών όπου βρήκε

συνεχόμενα στρώματα τριασσικού πετρώματος. Ξεκόλλησε τις πλάκες και

ανακάλυψε για μεγάλη του έκπληξη ότι είχαν ανάγλυφα ανθρώπινα κεφάλια.

Αυτό το όνειρο επαναλήφθηκε αρκετές φορές σε μεγάλα διαστήματα.74 Μία

άλλη φορά ο ονειρευόμενος ταξίδευε διαμέσου της Σιβηρικής τούνδρας και

βρήκε ένα ζώο που έψαχνε από καιρό. Ήταν περισσότερο από ένα συνηθισμένο

κόκορα, φτιαγμένο από κάτι που έμοιαζε με λεπτό, άχρωμο γυαλί. Αλλά ήταν

ζωντανός και είχε μόλις ξεπηδήσει τυχαία από ένα μικροσκοπικό μονοκύτταρο

οργανισμό που είχε τη δύναμη να μετατρέπεται σε όλα τα είδη των ζώων (που

αλλιώς δεν ζουν στην τούνδρα) ή ακόμα και σε αντικείμενα ανθρώπινης χρήσης,

οποιουδήποτε μεγέθους. Την επόμενη στιγμή καθεμιά από αυτές τις τυχαίες

μορφές εξαφανίστηκε χωρίς ίχνος. Να ένα άλλο όνειρο του ίδιου τύπου: Ο

ονειρευόμενος περπατούσε σε μία δασώδη ορεινή περιοχή. Στην κορυφή μίας

απότομης πλαγιάς βρέθηκε σε μία σειρά βράχια με τρύπες εξάγωνες σαν κελιά

μελισσών, και εκεί βρήκε ένα μικρό καφετί άνθρωπο του ίδιου χρώματος με τη

σκουριά που ο βράχος είχε ντυθεί. 75 Ο μικρός άνθρωπος ήταν πολύ

73 Σύμφωνα με τους κανόνες της ερμηνείας του ονείρου αυτός ο Κ. Α αντιπροσωπεύει το

animus, που, σαν μία προσωποποίηση του ασυνείδητου, παίρνει πίσω τα αρχέτυπα σχέδια γιατί

το συνειδητό μυαλό δεν έχει χρήση για αυτά και τα θεωρεί μόνο lusus naturae.

74 Η επανάληψη του ονείρου εκφράζει την επίμονη προσπάθεια του ασυνείδητου να φέρει το

ονειρικό περιεχόμενο μπροστά στο συνειδητό μυαλό.

75 Ένα Ανθρωπάριο ή «μεταλλικός άνθρωπος.»

87


απασχολημένος ανοίγοντας μία σπηλιά, στο πίσω μέρος της οποίας κάποιος

μπορούσε να διακρίνει μία συστάδα κολώνες στο ζωντανό βράχο. Στην κορυφή

κάθε κολώνας ήταν ένα σκούρο καφετί ανθρώπινο κεφάλι με μεγάλα μάτια,

σμιλεμένο με μεγάλη φροντίδα πάνω σε κάποια πολύ σκληρή πέτρα, όπως ο

λιγνίτης. Ο μικρός άνθρωπος ελευθέρωσε αυτόν το σχηματισμό από το άμορφο

συνονθύλευμα που τον περιέβαλε. Ο ονειρευόμενος μετά βίας πίστευε στα μάτια

του στην αρχή, αλλά ύστερα έπρεπε να παραδεχτεί ότι οι στήλες συνεχίζονταν

μακριά πίσω στο ζωντανό βράχο και πρέπει επομένως να υπήρχαν χωρίς τη

βοήθεια του ανθρώπου. Σκέφτηκε ότι ο βράχος θα ήταν τουλάχιστον μισό

εκατομμύριο χρόνια παλιός και ότι το αντικείμενο δε θα μπορούσε να έχει γίνει

από ανθρώπινο χέρι.76

946. Αυτά τα όνειρα φαίνονται να δείχνουν την παρουσία ενός ειδικού

παράγοντα στη φύση. Περιγράφουν όχι μόνο ένα lusus naturae, αλλά τη

νοήμονη σύμπτωση ενός απολύτως φυσικού προϊόντος με μία ανθρώπινη ιδέα

ανεξάρτητη από αυτό. Προφανώς αυτό είναι που τα όνειρα λένε,77 και αυτό που

προσπαθούν να φέρουν πλησιέστερα στη συνείδηση μέσω της επανάληψης.

76 Βλ. τις ιδέες του Kepler ανόθι.

77 Εκείνοι που βρίσκουν τα όνειρα ασυνάρτητα θα υποψιάζονται πιθανώς ότι περιέχουν ένα

αρκετά διαφορετικό νόημα που βρίσκεται σε καλύτερη συμφωνία με τις προϋπάρχουσες

αντιλήψεις τους. Κάποιος μπορεί να υποκύψει στις ευσεβείς προσδοκίες σχετικά με τα όνειρα

όπως και για οτιδήποτε άλλο. Από τη δική μου σκοπιά προτιμώ να μείνω όσο το δυνατό πιο

κοντά σε αυτό που το όνειρο δηλώνει, και να προσπαθήσω να το ερμηνεύσω σύμφωνα με το

νόημα που εκδηλώνεται. Αν αποδειχθεί αδύνατο να συσχετιστεί αυτό το νόημα με τη συνειδητή

κατάσταση αυτού που ονειρεύεται, τότε ειλικρινά παραδέχομαι ότι δεν καταλαβαίνω το όνειρο,

αλλά δίνω μεγάλη προσοχή να μην το κρίνω σύμφωνα με κάποια προϋπάρχουσα θεωρία.

88

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

947. Δεν θεωρώ αυτές τις δηλώσεις με κανέναν τρόπο ως τελική απόδειξη των

απόψεών μου, αλλά απλά ως συμπέρασμα από τον κόσμο της εμπειρίας και το

οποίο θα επιθυμούσα να υποβάλω στην εκτίμηση του αναγνώστη μου. Από το

υλικό που έχουμε μπροστά μας δεν μπορώ να εξάγω καμία διαφορετική

υπόθεση που θα εξηγούσε επαρκώς τα γεγονότα (συμπεριλαμβανομένων των

πειραμάτων ESP). Γνωρίζω μόνο ότι η συγχρονικότητα είναι μία ιδιαίτερα

αφηρημένη και «μη αναπαριστάμενη» ποσότητα. Αποδίδει στο κινούμενο σώμα

μία ορισμένη ψυχοειδή ιδιότητα, όπως ο χώρος, ο χρόνος, και η αιτιότητα,

διαμορφώνουν ένα κριτήριο της συμπεριφοράς του. Πρέπει να εγκαταλείψουμε

τελείως την ιδέα ότι η ψυχή συνδέεται με κάποιο τρόπο με τον εγκέφαλο, και να

θυμόμαστε ανταυτού τη «νοήμονη» ή «ευφυή» συμπεριφορά των κατώτερων

οργανισμών, οι οποίοι είναι χωρίς εγκέφαλο. Έτσι βρίσκουμε τους εαυτούς μας

πολύ πιο κοντά στον ειδικό παράγοντα που, όπως έχω πει, δεν έχει καμία σχέση

με τη δραστηριότητα του εγκεφάλου.

948. Αν αυτό ισχύει, πρέπει ύστερα να αναρωτηθούμε αν η σχέση της ψυχής και

του σώματος μπορεί να εξεταστεί από αυτήν την οπτική γωνία, δηλαδή αν ο

συντονισμός των ψυχικών και των φυσικών διαδικασιών σε ένα ζωντανό

οργανισμό μπορεί να γίνει κατανοητός ως συγχρονιστικό φαινόμενο παρά ως

αιτιακή σχέση. Τόσο ο Geulincx όσο ο Leibniz θεωρούσαν το συντονισμό του

ψυχικού και του φυσικού ως δράση του Θεού, κάποιας αρχής που βρίσκεται

έξω από την εμπειρική φύση. Η υπόθεση μίας αιτιακής σχέσης μεταξύ της

ψυχής

89


και της φύσης οδηγεί από την άλλη μεριά σε συμπεράσματα που είναι δύσκολο

να διασταυρωθούν με την εμπειρία: είτε υπάρχουν φυσικές διαδικασίες που

προκαλούν ψυχικά συμβάντα, ή υπάρχει μία προϋπάρχουσα ψυχή που

οργανώνει την ύλη. Στην πρώτη περίπτωση είναι δύσκολο να δει κανείς πώς οι

χημικές διαδικασίες θα μπορούσαν ποτέ να παραγάγουν τις ψυχικές

διαδικασίες, και στη δεύτερη περίπτωση κάποιος αναρωτιέται πώς μία άυλη

ψυχή θα μπορούσε να θέσει την ύλη σε κίνηση. Δεν είναι απαραίτητο να

θυμηθούμε την προκατεστημένη αρμονία του Leibniz ή κάτι αυτού του είδους,

που θα έπρεπε να είναι απόλυτο και θα φανερωνόταν με μία καθολική

αντιστοιχία και «συμπάθεια», όπως και με τη νοήμονη σύμπτωση των

χρονοειδών σημείων που βρίσκονται στην ίδια μοίρα γεωγραφικού πλάτους

στον Schopenhauer. Η αρχή της συγχρονικότητας έχει τις ιδιότητες που

μπορούν να βοηθήσουν στο να αποσαφηνιστεί το πρόβλημα σώμα- ψυχή.

Προπάντων είναι το γεγονός της μη αιτιακής τάξης, ή μάλλον, της νοήμονης

τάξης, αυτό μπορεί να ρίξει φως στον ψυχοφυσικό παραλληλισμό. Η «απόλυτη

γνώση» που είναι χαρακτηριστική των συγχρονιστικών φαινομένων, μία γνώση

που δεν διαμεσολαβείται από τα όργανα της αίσθησης, στηρίζει την υπόθεση

ενός αυθύπαρκτου νοήματος, ή ακόμη και εκφράζει την ύπαρξή του. Μία τέτοια

μορφή ύπαρξης μπορεί να είναι μόνο υπερβατική, δεδομένου ότι, όπως η

γνώση των μελλοντικών ή μακρινών στο χώρο γεγονότων δείχνει,

περιλαμβάνεται σε έναν ψυχικά σχετικό χώρο και χρόνο, δηλαδή σε ένα μη

αναπαριστάμενο χωροχρονικό συνεχές.

949. Ίσως αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε περισσότερο, από αυτήν την άποψη,

ορισμένες εμπειρίες που φαίνεται να δείχνουν την ύπαρξη ψυχικών διαδικασιών

σε ό,τι θεωρείται συνήθως ως ασυνείδητες καταστάσεις. Εδώ σκέφτομαι κυρίως

τις αξιοσημείωτες παρατηρήσεις που γίνονται κατά τη διάρκεια της προσωρινής

απώλειας συνείδησης που προκαλείται από οξείς τραυματισμούς του

εγκεφάλου. Αντίθετα με αυτό που περιμένει κάποιος, ένα σοβαρό τραύμα στο

κεφάλι δεν ακολουθείται πάντα από μία αντίστοιχη απώλεια συνείδησης. Για

τον παρατηρητή, ο τραυματίας φαίνεται απαθής, «σε έκσταση,» και χωρίς

συνείδηση για τίποτα. Ατομικά, ωστόσο, η συνείδηση δεν εξαφανίζεται με

κανέναν τρόπο. Η επικοινωνία μέσω των αισθήσεων με τον έξω κόσμο είναι σε

μεγάλο βαθμό περιορισμένη, αλλά δεν διακόπτεται πάντα τελείως, αν και ο

θόρυβος του περιβάλλοντος μπορεί ξαφνικά να δώσει τη θέση του σε μία

«νεκρική» σιωπή. Σε αυτήν την κατάσταση υπάρχει μερικές φορές μία πολύ

ευδιάκριτη και εντυπωσιακή αίσθηση ή παραίσθηση μετεωρισμού, καθώς το

τραυματισμένο άτομο μοιάζει να αιωρείται στον αέρα στην ίδια στάση που ήταν

όταν τραυματίστηκε. Αν είχε τραυματιστεί όρθιος, αιωρείται σε

90


όρθια στάση, αν τραυματίστηκε ξαπλωμένος, αιωρείται σε ύπτια στάση, αν

καθιστός, τότε αιωρείται σε καθιστή στάση. Περιστασιακά τα πράγματα γύρω

του φαίνονται να αιωρούνται μαζί του- για παράδειγμα ολόκληρο το κατάλυμα

που αυτός βρίσκεται εκείνη τη στιγμή. Το ύψος του μετεωρισμού μπορεί να

κυμαίνεται από μισό έως αρκετά μέτρα. Κάθε αίσθημα του βάρους χάνεται. Σε

μερικές περιπτώσεις οι τραυματισμένοι νομίζουν ότι κάνουν κολυμβητικές

κινήσεις με τα χέρια τους. Αν υπάρχει οποιαδήποτε αντίληψη του χώρου γύρω

τους, φαίνεται συνήθως να είναι φανταστική, δηλ., να αποτελείται από εικόνες

της μνήμης. Κατά τη διάρκεια του μετεωρισμού η διάθεση που κυριαρχεί είναι

αυτή της πλήρους ευφορίας. «Ζωηρή, επίσημη, θεϊκή, γαλήνια, χαλαρή,

μακάρια, γεμάτη προσδοκία, συναρπαστική είναι λέξεις που χρησιμοποιούνται

για να την περιγράψουν. …. Υπάρχουν διάφορα είδη «αναληπτικών

εμπειριών»».1 Οι Jantz και Beringer σωστά επισημαίνουν ότι οι τραυματισμένοι

μπορούν να παρακινηθούν από ιδιαίτερα ανεπαίσθητα ερεθίσματα, για

παράδειγμα αν κάποιος τους μιλήσει με το όνομά τους ή αν τους αγγίξει, ενώ

ακόμη και ένας βομβαρδισμός δεν θα είχε καμία επίδραση.

950. Το ίδιο ακριβώς πράγμα μπορεί να παρατηρηθεί σε καταστάσεις βαθιού

κώματος ως αποτέλεσμα άλλων αιτιών. Θα επιθυμούσα να δώσω ένα

παράδειγμα από την ιατρική εμπειρία μου. Μία ασθενής, της οποίας την

αξιοπιστία και την ειλικρίνεια δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω, μου είπε

ότι η πρώτη γέννα της ήταν πολύ δύσκολη. Μετά από τριάντα ώρες ωδίνων ο

γιατρός θεώρησε ότι η καισαρική τομή* ήταν ενδεδειγμένη. Αυτή

πραγματοποιήθηκε κάτω από ελαφριά νάρκωση. Η ασθενής σχίστηκε άσχημα

και είχε χάσει μεγάλη ποσότητα αίματος. Όταν ο γιατρός, η μητέρα της, και ο

σύζυγός της είχαν φύγει, και όλα ήταν εντάξει, η νοσοκόμα θέλησε να φάει, και

η ασθενής την είδε να βγαίνει από την πόρτα και να ρωτά, «Θέλετε τίποτα

προτού να πάω να δειπνήσω;» Προσπάθησε να απαντήσει, αλλά δεν μπορούσε.

Είχε το αίσθημα ότι βυθιζόταν μέσα στο κρεβάτι σε ένα απύθμενο κενό. Είδε τη

νοσοκόμα να σπεύδει κοντά της και να αρπάζει το χέρι της για να της πάρει το

σφυγμό. Από τον τρόπο που κινούσε τα δάχτυλά της πάνω- κάτω η ασθενής

σκέφτηκε ότι ο σφυγμός της θα ήταν σχεδόν ανεπαίσθητος. Ωστόσο αισθανόταν

αρκετά εντάξει, και διασκέδασε κάπως με την ανησυχία της νοσοκόμας. Δεν

φοβόταν καθόλου. Αυτό ήταν το τελευταίο πράγμα που μπορούσε να θυμηθεί

για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά. Το επόμενο πράγμα που θυμόταν

ήταν ότι, χωρίς να αισθάνεται το σώμα της και τη θέση του, κοίταζε προς τα

κάτω από κάπου στο ταβάνι και μπορούσε να δει όλα όσα συνέβαιναν στο

δωμάτιο από κάτω της: είδε τον εαυτό της να κείται στο κρεβάτι,

* Σ.τ.μ. Την εποχή του Jung δεν υπήρχε ακόμη η καισαρική τομή, αλλά μία πρόδρομος τεχνική

όπου το έμβρυο τραβιόταν έξω από τη μήτρα με χειρουργικές λαβίδες που το κρατούσαν από το

κεφάλι.

1 Hubert Jantz και Kurt Beringer, «Das Syndrom des Schwebeeilebnisses un mittelbar nach

Kopfverletzungen,» 202.

91


υπερβολικά χλωμή, με κλειστά μάτια. Δίπλα της καθόταν η νοσοκόμα. Ο

γιατρός ανεβοκατέβαινε στο δωμάτιο αναστατωμένος, και της φαινόταν ότι ο

εκείνος είχε χάσει το μυαλό του και δεν ήξερε τι να κάνει. Οι συγγενείς της

ήταν μαζεμένοι έξω από την πόρτα. Η μητέρα της και ο σύζυγός της μπήκαν

μέσα και την κοίταζαν με τρομοκρατημένα πρόσωπα. Είπε στον εαυτό της ότι

ήταν πολύ ηλίθιο εκ μέρους τους να σκεφτούν ότι επρόκειτο να πεθάνει, γιατί

βεβαίως θα συνερχόταν. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα ήξερε ότι πίσω της

υπήρχε ένα υπέροχο τοπίο, σαν πάρκο, που έλαμπε με τα φωτεινότερα

χρώματα, και ειδικά ένα σμαραγδένιο πράσινο λιβάδι με κοντό χορτάρι, που

έκλινε αργά προς τα πάνω πέρα από μία σιδερένια πύλη που οδηγούσε στο

πάρκο. Ήταν άνοιξη, και μικρά, ζωηρά λουλούδια που δεν είχε ποτέ ξαναδεί

ήταν διασκορπισμένα στο χορτάρι. Ολόκληρο το μέρος λαμπίριζε στο φως του

ήλιου, και όλα τα χρώματα ήταν μίας απερίγραπτης λαμπρότητας. Το επικλινές

λιβάδι βρισκόταν ανάμεσα σε σκούρα πράσινα δέντρα. Της έδωσε την

εντύπωση ενός ξέφωτου στο δάσος, που ποτέ ωστόσο δεν είχε πατηθεί από

ανθρώπινο πόδι. «Ήξερα ότι ήταν η είσοδος στον άλλο κόσμο, και ότι αν γύριζα

και κοίταζα την εικόνα κατευθείαν, θα αισθανόμουν τον πειρασμό να περάσω

την πύλη, και έτσι θα περνούσα στο θάνατο.» Στην πραγματικότητα δεν είδε

αυτό το τοπίο, καθώς ήταν στραμμένη με την πλάτη σε αυτό, αλλά ήξερε ότι

ήταν εκεί. Αισθάνθηκε ότι δεν υπήρχε τίποτα να την εμποδίσει να περάσει την

πύλη. Ήξερε μόνο ότι θα γύριζε πίσω στο σώμα της και δεν θα πέθαινε. Αυτός

είναι ο λόγος για τον οποίο βρήκε την ταραχή του γιατρού και την αγωνία των

συγγενών της ηλίθιες και ανεδαφικές.

951. Το επόμενο πράγμα που συνέβη ήταν ότι συνήλθε από το κώμα και είδε τη

νοσοκόμα σκυμμένη πάνω από το κρεβάτι της. Της είπαν ότι είχε μείνει

αναίσθητη για περίπου μισή ώρα. Την επόμενη μέρα, περίπου δεκαπέντε ώρες

αργότερα, όταν αισθάνθηκε κάπως πιο δυνατή, σχολίασε στη νοσοκόμα την

ανάρμοστη και «υστερική» συμπεριφορά του γιατρού κατά τη διάρκεια που

βρισκόταν σε κώμα. Η νοσοκόμα αντέδρασε έντονα σε αυτήν την κριτική

πιστεύοντας ότι η ασθενής ήταν απόλυτα αναίσθητη και δεν θα μπορούσε

επομένως να ξέρει τίποτα για τη σκηνή. Μόνο όταν περιέγραψε με πλήρη

λεπτομέρεια τι είχε συμβεί κατά τη διάρκεια του κώματός της, η νοσοκόμα

αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι η ασθενής είχε αντιληφθεί τα γεγονότα

ακριβώς όπως συνέβησαν στην πραγματικότητα.

952. Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι αυτό ήταν απλά μία ψυχογενής μεταβατική

κατάσταση στην οποία ένα διαχωρισμένο τμήμα της συνείδησης συνέχισε να

λειτουργεί. Η ασθενής, ωστόσο, δεν ήταν

92


υστερική και είχε υποστεί μία κανονική καρδιακή ανακοπή που ακολούθησε

την απώλεια συνείδησης εξαιτίας της εγκεφαλικής αναιμίας, όπως όλα τα

εξωτερικά και προφανώς ανησυχητικά συμπτώματα έδειχναν. Ήταν πραγματικά

σε κώμα και θα έπρεπε να έχει πλήρη ψυχική συσκότιση και να είναι τελείως

ανήμπορη να παρατηρεί και να ακούει καθαρά. Το αξιοπρόσεκτο πράγμα είναι

ότι δεν ήταν μία άμεση αντίληψη για την κατάσταση μέσω μίας έμμεσης ή

ασυνείδητης παρατήρησης, αλλά είδε ολόκληρο το γεγονός από ψηλά, σαν να

ήταν «τα μάτια της στο ταβάνι,» όπως εκείνη το είπε.

953. Πράγματι, δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί πώς τέτοιες ασυνήθιστα έντονες

ψυχικές διαδικασίες μπορούν να πραγματοποιηθούν, και να ανακαλούνται, σε

μία κατάσταση σοβαρού κώματος, και πώς η ασθενής μπορούσε να παρατηρεί

πραγματικά γεγονότα λεπτομερώς με κλειστά τα μάτια. Κάποιος θα περίμενε

μία τέτοια εγκεφαλική αναιμία να εμποδίσει ή να αποτρέψει την εμφάνιση των

ιδιαίτερα σύνθετων ψυχικών διαδικασιών αυτού του είδους.

954. Ο Sir Auckland Geddes παρουσίασε μία πολύ παρόμοια περίπτωση ενώπιον

της Βασιλικής Ένωσης της Ιατρικής (Royal Society of Medicine) στις 26

Φεβρουαρίου 1927, παρότι σε αυτήν την περίπτωση η ESP εξελίχθηκε πολύ

περισσότερο. Κατά τη διάρκεια μίας κατάστασης κώματος ο ασθενής

παρουσίασε το διαχωρισμό μίας ακέραιης συνείδησης από τη σωματική του

συνείδηση, ενώ η τελευταία σταδιακά αναλύθηκε στις συνιστώσες των

σωματικών οργάνων. Η άλλη συνείδηση είχε επαληθεύσιμη ESP.2

955. Αυτές οι εμπειρίες φαίνεται να δείχνουν ότι σε καταστάσεις λιποθυμίας,

όπου σύμφωνα με όλα τα ανθρώπινα κριτήρια η συνειδητή δραστηριότητα και

αισθητηριακή αντίληψη αναστέλλονται, η συνείδηση, αναπαραγώγιμες ιδέες,

πράξεις κρίσης, και αντιλήψεις μπορούν ακόμα να υπάρχουν. Το συνοδευτικό

αίσθημα του μετεωρισμού, η αλλαγή της οπτικής γωνίας, και η απώλεια της

ακοής και των κοιναισθητικών αντιλήψεων δείχνουν μία μετατόπιση στον

εντοπισμό της συνείδησης, ένα είδος χωρισμού από το σώμα, ή από τον

εγκεφαλικό φλοιό ή από το τμήμα του εγκεφάλου που θεωρείται πως είναι η

έδρα των συνειδητών φαινομένων. Αν έχουμε δίκιο σε αυτήν την υπόθεση,

κατόπιν πρέπει να αναρωτηθούμε αν υπάρχει κάποιο άλλο νευρικό υπόστρωμα

σε μας, εκτός από τον εγκέφαλο, που μπορεί να σκεφτεί και να αντιληφθεί, ή αν

οι ψυχικές διαδικασίες που διαδραματίζονται μέσα μας κατά τη διάρκεια των

απωλειών συνείδησης είναι συγχρονιστικά φαινόμενα, δηλ., γεγονότα που δεν

έχουν καμία αιτιακή σύνδεση με τις οργανικές διαδικασίες. Αυτή η τελευταία

δυνατότητα δεν μπορεί να απορριφθεί με μίας λαμβάνοντας υπόψη

2 Βλ. την αναφορά του G. Ν. M. Tyrrell στο The Personality of Man, σελ. 197κε. Υπάρχει άλλη

μία τέτοια περίπτωση στη σελ. 199κε.

93


την ύπαρξη της ESP, δηλ., αντιλήψεων ανεξάρτητων από το χώρο και το χρόνο

που δεν μπορούν να εξηγηθούν ως διαδικασίες στο βιολογικό υπόστρωμα. Εκεί

που οι αισθητηριακές αντιλήψεις είναι αδύνατες εξαρχής, μετά βίας μπορεί να

είναι κάτι άλλο από συγχρονικότητα. Αλλά όπου υπάρχουν χωρικές και

χρονικές συνθήκες που θα καθιστούσαν την αίσθηση και την αντίληψη σε

γενικές γραμμές πιθανές, και όπου η δραστηριότητα της συνείδησης, ή της

λειτουργίας του εγκεφαλικού φλοιού, εξαφανίζεται, και όπου επιπλέον, όπως

στο παράδειγμά μας, ένα συνειδητό φαινόμενο όπως η αντίληψη και η κρίση

εμφανίζονται, τότε το ζήτημα ενός νευρικού υποστρώματος θα μπορούσε

επίσης να εξεταστεί. Είναι σε μεγάλο βαθμό αξίωμα ότι οι συνειδητές

διαδικασίες είναι στενά συνδεμένες με τον εγκεφαλικό φλοιό, και ότι τα

κατώτερα κέντρα δεν περιέχουν τίποτε παρά μόνο αλυσίδες αντανακλαστικών

που από μόνα τους είναι ασυνείδητα. Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια για το

συμπαθητικό σύστημα. Ως εκ τούτου τα έντομα, που δεν έχουν καθόλου

εγκεφαλονωτιαίο νευρικό σύστημα, αλλά μόνο μία διπλή αλυσίδα γαγγλίων,

θεωρούνται ως αυτόματα αντανακλαστικών.

956. Αυτή η άποψη έχει αμφισβητηθεί πρόσφατα από τις έρευνες που ο von

Frisch, του Graz, έκανε πάνω στη ζωή των μελισσών. Προκύπτει ότι οι

μέλισσες όχι μόνο πληροφορούν τις υπόλοιπες συντρόφους τους, με τη βοήθεια

ενός παράξενου είδους χορού, ότι έχουν βρει ένα μέρος συλλογής τροφής, αλλά

επιπλέον υποδεικνύουν την κατεύθυνση και την απόσταση, επιτρέποντας έτσι

στις νέες συλλέκτριες να πετάξουν εκεί κατευθείαν.3 Αυτό το είδος μηνύματος

δεν είναι σε γενικές γραμμές διαφορετικό από τον τρόπο με τον οποίο

μεταβιβάζονται οι πληροφορίες από έναν άνθρωπο. Στην τελευταία περίπτωση

θα θεωρούσαμε βεβαίως τέτοια συμπεριφορά σαν μία συνειδητή και

θεληματική πράξη και με δυσκολία φανταζόμαστε πώς κάποιος θα μπορούσε να

αποδείξει σε ένα δικαστήριο ότι η πράξη αυτή συνέβη ασυνείδητα. Θα

μπορούσαμε, στην ανάγκη, να παραδεχτούμε με βάση τις ψυχιατρικές εμπειρίες

ότι οι αντικειμενικές πληροφορίες μπορούν σε εξαιρετικές περιπτώσεις να

μεταβιβαστούν σε μία κατάσταση λυκόφωτος*, αλλά θα αρνούμαστε ρητά ότι η

επικοινωνία αυτού του είδους είναι κανονικά ασυνείδητη. Εντούτοις θα ήταν

δυνατό να υποθέσουμε ότι στις μέλισσες η διαδικασία είναι ασυνείδητη. Αλλά

αυτό δεν θα βοηθούσε να λυθεί το πρόβλημα, επειδή πάλι βρισκόμαστε

αντιμέτωποι με το γεγονός ότι το γαγγλιακό σύστημα επιτυγχάνει ακριβώς το

ίδιο αποτέλεσμα με τον εγκεφαλικό φλοιό μας. Ούτε υπάρχει οποιαδήποτε

απόδειξη ότι οι μέλισσες δεν έχουν συνείδηση.

957. Κατά συνέπεια οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ένα νευρικό υπόστρωμα

όπως το συμπαθητικό σύστημα, το οποίο είναι τελείως διαφορετικό

*Σ.τ.μ. Κατάσταση αποπροσανατολισμένης συνείδησης κατά τη διάρκεια της οποίας πράξεις

μπορούν να συμβούν χωρίς συνειδητή βούληση και χωρίς καμία ανάμνηση μετά.

3 Karl von Frisch, The Dancing Bees, μετ., Dora Ilse, σελ.112κε.

94


από το εγκεφαλονωτιαίο σύστημα ως προς την προέλευση και τη λειτουργία,

μπορεί προφανώς να παραγάγει σκέψεις και αντιλήψεις εξίσου εύκολα με το

γαγγλιακό. Τι πρέπει στη συνέχεια να σκεφτούμε για το συμπαθητικό σύστημα

στους σπονδυλωτούς οργανισμούς; Μπορεί επίσης να παραγάγει ή να

διαβιβάσει ειδικά ψυχικές διαδικασίες; Οι παρατηρήσεις του Von Frisch

αποδεικνύουν την ύπαρξη της εξω- συνείδητης* εγκεφαλικής σκέψης και

αντίληψης. Κάποιος πρέπει να έχει κατά νου αυτήν τη δυνατότητα του μυαλού

αν θέλουμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη κάποιας μορφής συνείδησης κατά τη

διάρκεια ενός ασυνείδητου κώματος. Κατά τη διάρκεια ενός κώματος το

συμπαθητικό σύστημα δεν είναι παραλυμένο και θα μπορούσε επομένως να

θεωρηθεί ως πιθανός φορέας των ψυχικών λειτουργιών. Αν αυτό ισχύει, τότε

κάποιος πρέπει να αναρωτηθεί κατά πόσο η κανονική κατάσταση της έλλειψης

συνείδησης στον ύπνο, και τα ενδεχομένως συνειδητά όνειρα που ο ύπνος

περιέχει, μπορούν να ιδωθούν κάτω από το ίδιο πρίσμα- αν, με άλλα λόγια, τα

όνειρα παράγονται όχι τόσο από τη δραστηριότητα του κοιμώμενου

εγκεφαλικού φλοιού, όσο από το δραστήριο συμπαθητικό σύστημα, και είναι

επομένως εξω- συνείδητης φύσης.

958. Έξω από τη σφαίρα του ψυχοφυσικού παραλληλισμού, που δεν μπορούμε

να προσποιηθούμε αυτήν τη στιγμή ότι καταλαβαίνουμε, η συγχρονικότητα

είναι ένα φαινόμενο του οποίου η κανονικότητα δεν είναι καθόλου εύκολο να

καταδειχτεί. Κάποιος εντυπωσιάζεται τόσο από τη δυσαρμονία των πραγμάτων

όσο και εκπλήσσεται από την περιστασιακή αρμονία τους. Σε αντίθεση με την

ιδέα μίας καθιερωμένης εκ των προτέρων αρμονίας, ο συγχρονιστικός

παράγοντας ορίζει την ύπαρξη μίας διανοητικά απαραίτητης αρχής που θα

μπορούσε να προστεθεί ως τέταρτο στοιχείο στην ήδη αναγνωρισμένη τριάδα

του χώρου, του χρόνου, και της αιτιότητας. Αυτοί οι παράγοντες είναι

απαραίτητοι αλλά όχι απόλυτοι- τα περισσότερα ψυχικά περιεχόμενα είναι μη-

χωρικά, ο χρόνος και η αιτιότητα είναι ψυχικά σχετικοί- και με τον ίδιο τρόπο ο

συγχρονιστικός παράγοντας αποδεικνύεται μόνο υπό όρους έγκυρος. Αλλά

αντίθετα με την αιτιότητα, που βασιλεύει δεσποτικά πάνω από ολόκληρη την

εικόνα του μακροφυσικού κόσμου και της οποίας ο καθολικός κανόνας

συνθλίβεται μόνο στις μικρές τάξεις μεγέθους,** η συγχρονικότητα είναι ένα

φαινόμενο που δείχνει να συνδέεται πρώτιστα με ψυχικές συνθήκες, δηλαδή με

τις διαδικασίες στο ασυνείδητο. Τα συγχρονιστικά φαινόμενα δείχνουν-

πειραματικά- να συμβαίνουν με κάποιο βαθμό τακτικότητας και συχνότητας

στις διαισθητικές, «μαγικές» διαδικασίες, όπου είναι υποκειμενικά πειστικά,

αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχτούν αντικειμενικά και δεν μπορούν να

αξιολογηθούν στατιστικά (τουλάχιστον προς το παρόν).

959. Στο οργανικό επίπεδο είναι δυνατό να θεωρηθεί η βιολογική μορφογένεση

στο φως του συγχρονιστικού παράγοντα. Ο Καθηγητής

*Σ.τ.μ. Ο όρος στο αγγλικό κείμενο transcerebral υποδεικνύει μία διαδικασία (μετάδοση

πληροφορίας) η οποία γίνεται όχι μέσω της συνείδησης του εγκεφαλικού φλοιού, αλλά μέσω

του κατώτερου εγκεφαλικού κέντρου του συμπαθητικού συστήματος.

** Σ.τ.μ. Εν. η κβαντική φυσική.

95


A.M. Dalcq (των Βρυξελλών) καταλαβαίνει τη μορφή, παρά το δεσμό της με

την ύλη, σαν μία «συνέχεια που είναι υπερβατική για το ζωντανό οργανισμό.»4

Ο Sir James Jeans θεωρεί ότι η ραδιενεργός αποσύνθεση ανήκει στα μη αιτιακά

γεγονότα τα οποία, όπως είδαμε, περιλαμβάνουν και τη συγχρονικότητα. Λέει:

«Η ραδιενεργός αποσύνθεση φαίνεται να είναι ένα αποτέλεσμα χωρίς αιτία, και

υποδεικνύει ότι οι ύστατοι νόμοι της φύσης δεν ήταν καν αιτιακοί.»5 Αυτή η

ιδιαίτερα παράδοξη διατύπωση, που προέρχεται από την πένα ενός φυσικού,

είναι χαρακτηριστική του διανοητικού διλήμματος με το οποίο η ραδιενεργός

αποσύνθεση αντιμετωπίζεται. Η ραδιενεργός αποσύνθεση, ή καλύτερα το

φαινόμενο της «ημιζωής»* παρουσιάζεται ως περίπτωση μίας μη αιτιακής

τάξης- έννοια η οποία περιλαμβάνει επίσης τη συγχρονικότητα και στην οποία

θα επανέλθω πιο κάτω.

960. Η συγχρονικότητα δεν είναι μία φιλοσοφική άποψη αλλά μία εμπειρική

έννοια που προϋποθέτει μία διανοητικά απαραίτητη αρχή. Αυτό δεν μπορεί να

ονομαστεί ούτε υλισμός ούτε μεταφυσική. Κανένας σοβαρός ερευνητής δεν θα

βεβαίωνε ότι η φύση όσων παρατηρούνται να υπάρχουν, και αυτό που

παρατηρεί, δηλαδή η ψυχή, είναι γνωστές και αναγνωρισμένες ποσότητες. Αν

τα τελευταία συμπεράσματα της επιστήμης έρχονται ολοένα πιο κοντά σε μία

ενιαία ιδέα της ύπαρξης, που χαρακτηρίζεται από το χώρο και το χρόνο αφενός

και από την αιτιότητα και τη συγχρονικότητα αφετέρου, αυτό δεν έχει να κάνει

με τον υλισμό. Φαίνεται μάλλον να υποδεικνύει ότι υπάρχει κάποια πιθανότητα

να ξεφορτωθούμε τη μη συγκρισιμότητα μεταξύ αυτού που παρατηρείται και

του παρατηρητή. Το αποτέλεσμα, σε αυτήν την περίπτωση, θα ήταν μία ενότητα

της ύπαρξης που θα έπρεπε να εκφραστεί από την άποψη ενός νέου

εννοιολογικού λεξιλογίου- μία «ουδέτερη γλώσσα,» όπως ο W. Pauli κάποτε

την ονόμασε.

961. Ο χώρος, ο χρόνος, και η αιτιότητα, η τριάδα της κλασσικής φυσικής, θα

συμπληρωνόταν τότε από τον παράγοντα της συγχρονικότητας και θα γινόταν

τετράδα, ένα quaternio που καθιστά εφικτή μία συνολική θεώρηση:

* Σ.τ.μ. Ο χρόνος που χρειάζεται για να αποσυντεθεί η μισή ποσότητα μίας ραδιενεργής ουσίας.

96


962. Εδώ η συγχρονικότητα είναι για τις άλλες τρεις αρχές ό,τι η μία διάσταση

του χρόνου είναι για τον τρισδιάστατο χώρο,6 ή σαν το απειθές «Τέταρτο» στον

Τιμαίο, που, ο Πλάτωνας λέει, μπορεί να προστεθεί μόνο «με βία» στα άλλα

τρία.7 Ακριβώς όπως η εισαγωγή του χρόνου ως τέταρτη διάσταση στη

σύγχρονη φυσική υποθέτει ένα μη αναπαριστάμενο χωροχρονικό συνεχές, έτσι

και η ιδέα της συγχρονικότητας με την έμφυτη ποιότητα του νοήματος παράγει

μία εικόνα του κόσμου μη αναπαριστάμενη, τόσο ώστε να είναι εντελώς

συγκεχυμένη.8 Το πλεονέκτημα, ωστόσο, της προσθήκης αυτής της έννοιας

είναι ότι καθιστά πιθανή μία άποψη που περιλαμβάνει τον ψυχοειδή παράγοντα

στην περιγραφή και στην κατανόηση της φύσης- δηλ., μία a priori έννοια ή μία

«ισοδυναμία.» Το αλχημιστικό πρόβλημα λοιπόν που υπάρχει σαν «κόκκινο

πανί» για δεκαπέντε εκατοντάδες χρόνια επανέρχεται και βρίσκει τη λύση του,

στο λεγόμενο αξίωμα της Maria Prophetissa: «Από το Τρίτο έρχεται το Ένα ως

Τέταρτο.»9 Αυτή η αινιγματική παρατήρηση επιβεβαιώνει όσα είπα παραπάνω,

ότι σε γενικές γραμμές οι νέες απόψεις δεν βρίσκονται στην περιοχή των ήδη

γνωστών, αλλά σε απαγορευμένα μέρη που αποφεύγονται εξαιτίας του κακού

τους ονόματος. Το παλιό όνειρο των αλχημιστών, η μεταστοιχείωση των

χημικών στοιχείων, αυτή η τόσο διακωμωδημένη ιδέα, έχει γίνει

πραγματικότητα στις μέρες μας, και ο συμβολισμός της, που ήταν αντικείμενο

εμπαιγμού έχει αποδειχθεί ένα πραγματικό χρυσωρυχείο για την ψυχολογία του

ασυνείδητου. Το δίλημμά των αλχημιστών περί «τριών» ή «τεσσάρων,» που

ξεκίνησε με την ιστορία που αποτελεί τη βάση τον Τιμαίο και επεκτείνεται

μέχρι τη σκηνή των Καβείρων του Φάουστ, μέρος ΙΙ, αναγνωρίζεται από έναν

αλχημιστή του δεκάτου έκτου αιώνα, τον Gerhard Dorn, ως η επιλογή ανάμεσα

στη χριστιανική τριάδα και στο quadricornutus serpens, το τετρακέρατο ερπετό,

που είναι ο Διάβολος. Ενόψει των συνεπειών αναθεματίζει την ειδωλολατρική

τετράδα που ήταν συνήθως τόσο αγαπημένη στους

4 «La Morphogénèse dans la cadre de la biologié générale.» Βλ. ανόθι, το ίδιο συμπέρασμα στο

οποίο κατέληξε ο ζωολόγος A. C. Hardy.

5 Physics and Philosophy, σελ. 127. Βλ. Επίσης σελ. 151.

6 Δεν λαμβάνω υπόψη τον κατά P. A. M. Dirac πολυδιάστατο χρόνο.

7 Βλ. Το δικό μου «Psychological Approach to the Dogma of the Trinity,» παρ. 186κε., 280,

290.

8 Ο Sir James Jeans (Physics and Philosophy, σελ. 215) θεωρεί πιθανό ότι «οι πηγές των

γεγονότων σε αυτό το υπόστρωμα περιλαμβάνουν τις δικές μας πνευματικές δραστηριότητες,

έτσι ώστε η μελλοντική σειρά γεγονότων μπορεί να εξαρτάται ενμέρει από αυτές τις

δραστηριότητες.» Η αιτιοκρατία αυτού του επιχειρήματος δεν μου φαίνεται βάσιμη.

9 «εκ του τρίτου το εν τέταρτον.» Βλ. Psychology and Alchemy, παρ. 26.

97


αλχημιστές, λόγω του ότι προέκυψε από το binarius (τον αριθμό 2) και είναι

έτσι κάτι υλικό, θηλυκό, και διαβολικό.10 Ο Δρ von Franz έχει καταδείξει αυτήν

την εμφάνιση της τριαδικής σκέψης στην Παραβολή του Βερνάρδου του

Treviso, στο Amphitheatrum του Khunrath, στον Michael Maier, και στον

ανώνυμο συντάκτη του Aquarium sapientum.11 Ο W. Pauli στρέφει την προσοχή

στις πολεμικές γραφές του Kepler και του Robert Fludd, στις οποίες η θεωρία

της αντιστοιχίας του Fludd ήταν η ηττημένη και έπρεπε να δώσει τη θέση της

στη θεωρία του Kepler για τις τρεις αρχές.12 Η τελική απόφαση υπέρ της

τριάδας, που από ορισμένες απόψεις ήταν αντίθετη με την αλχημιστική

παράδοση, ακολουθήθηκε από μία επιστημονική εποχή που δεν ήξερε τίποτα

για την αντιστοιχία και που προσκολλήθηκε με εμπαθή επιμονή σε μία τριαδική

άποψη του κόσμου- μία συνέχεια του τριαδικού τρόπου σκέψης- που

περιέγραψε και εξήγησε τα πάντα από την άποψη του χώρου, του χρόνου, και

της αιτιότητας.

963. Η επανάσταση που ήρθε από την ανακάλυψη της ραδιενέργειας έχει

τροποποιήσει σημαντικά τις κλασσικές απόψεις της φυσικής. Τόσο μεγάλη

είναι αυτή η αλλαγή της σκοπιάς ώστε πρέπει να αναθεωρήσουμε το κλασσικό

σχήμα που χρησιμοποίησα παραπάνω. Καθώς μπόρεσα, χάρη στο φιλικό

ενδιαφέρον που ο καθηγητής Pauli εκδήλωσε για την εργασία μου, να

συζητήσω αυτά τα θέματα αρχής με έναν επαγγελματικό φυσικό ο οποίος

μπορούσε συγχρόνως να εκτιμήσει τα ψυχολογικά μου επιχειρήματα, είμαι σε

θέση να προτείνω μία πρόταση που λαμβάνει υπόψη τη σύγχρονη φυσική. Ο

Pauli πρότεινε να αντικατασταθεί η αντίθεση μεταξύ του χώρου και του χρόνου

στο κλασσικό σχήμα από την ενέργεια (διατήρησή της) και το χωροχρονικό

συνεχές. Αυτή η πρόταση με οδήγησε σε έναν πιο στενό ορισμό του άλλου

ζευγαριού των αντιθέτων- αιτιότητα και συγχρονικότητα- με μία προοπτική

σύνδεσης μεταξύ αυτών των δύο ετερογενών εννοιών. Συμφωνήσαμε τελικά

στο ακόλουθο quaternio:

10 «De tenebris contra naturam,» στο Theatrum chemicum, I (1602), σελ. 518κε.

11 Marie-Louise von Franz, «Die Parabel von der Fontina des Grafen von Tarvis.»

12 Βλέπε τη συνεισφορά του Pauli στο The Interpretation of Nature and the Psyche.

98


964. Αυτό το σχήμα ικανοποιεί αφενός τις υποθέσεις της σύγχρονης φυσικής, και

αφετέρου εκείνες της ψυχολογίας. Η ψυχολογική άποψη χρειάζεται διευκρίνιση.

Μία αιτιοκρατική ερμηνεία της συγχρονικότητας φαίνεται αδύνατη για τους

λόγους που προαναφέρθηκαν. Αποτελείται ουσιαστικά από ισοδυναμίες

«τύχης». Το tertium comparationis αυτών βασίζεται σε ψυχοειδής παράγοντες

που αποκαλώ αρχέτυπα. Αυτά είναι αόριστα, δηλαδή μπορούν να κατανοηθούν

και να καθοριστούν μόνο προσεγγιστικά. Παρότι συνδέονται με τις αιτιακές

διαδικασίες, ή «μεταφέρονται» από αυτές, συνεχώς πηγαίνουν πέρα από το

πλαίσιο αναφοράς τους, μία παράβαση στην οποία θα έδινα το όνομα

«υπερβατικότητα,» επειδή τα αρχέτυπα δεν βρίσκονται μόνο στην ψυχική

σφαίρα, αλλά μπορούν εξίσου πιθανά να εμφανιστούν σε περιπτώσεις που δεν

είναι ψυχικές (ισοδυναμία μίας εξωτερικής φυσικής διαδικασίας και μίας

εσωτερικής ψυχικής). Οι αρχετυπικές ισοδυναμίες είναι ενδεχόμενες

(contingent) στον αιτιακό προσδιορισμό, δηλαδή δεν υπάρχει ανάμεσα σε αυτές

και τις αιτιακές διαδικασίες καμία σχέση που να υπόκειται σε νόμους. Φαίνεται,

επομένως, ότι αντιπροσωπεύουν μία ιδιαίτερη περίπτωση τυχαιότητας, ή μίας

«πιθανής κατάστασης» η οποία «τρέχει διαμέσου του χρόνου με τέτοιον τρόπο

ώστε να υπόκειται πλήρως σε νόμους,»* όπως ο Andeas Speiser λέει.13

Πρόκειται για μία αρχική κατάσταση που «δεν κυβερνάται από τους

μηχανιστικούς νόμους» αλλά είναι η προϋπόθεση των νόμων, το υπόστρωμα

των πιθανοτήτων στο οποίο ο νόμος βασίζεται. Αν θεωρήσουμε τη

συγχρονικότητα ή τα αρχέτυπα ως το ενδεχόμενο, τότε αυτό το τελευταίο

παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή μίας συνθήκης που έχει τη λειτουργική

σημασία ενός κοσμοποιού παράγοντα. Το αρχέτυπο αντιπροσωπεύει την ψυχική

πιθανότητα, απεικονίζοντας συνηθισμένα αυθόρμητα γεγονότα με τη μορφή

ειδών (types). Είναι μία ειδική ψυχική περίπτωση πιθανότητας, που

«αποτελείται από τους νόμους της τύχης και καθορίζει κανόνες για τη φύση

ακριβώς όπως οι νόμοι της μηχανικής.»14 Πρέπει να συμφωνήσουμε με τον

Speiser ότι παρότι το ενδεχόμενο είναι στη σφαίρα της καθαρής διάνοιας «μία

άμορφη ουσία,» αποκαλύπτει τον εαυτό του κάτω από μία ψυχική

ενδοσκόπηση- στο βαθμό που μπορεί μία εσωτερική αντίληψη να το συλλάβει-

σαν μία εικόνα, ή μάλλον σαν κάτι που ελλοχεύει κάτω όχι μόνο από τις

ψυχικές ισοδυναμίες αλλά, αρκετά εντυπωσιακά, και από τις ψυχοφυσικές

ισοδυναμίες επίσης.

965. Είναι δύσκολο να στερηθεί η εννοιολογική γλώσσα τον αιτιοκρατικό της

χρωματισμό. Κατά συνέπεια η λέξη «ελλοχεύει,» παρά τον αιτιοκρατικό της

υπαινιγμό, δεν αναφέρεται σε τίποτα αιτιακό, αλλά απλά σε μία

* Σ.τ.μ. Εδώ βλέπουμε μία από τις χαρακτηριστικές αντιφάσεις στη θεωρία του Jung. Ενώ

δηλαδή τα αρχέτυπα είναι μη αναπαριστάμενοι και μη προσδιορίσιμοι ψυχοειδείς παράγοντες,

μπορούν ωστόσο να διαμορφώνουν τους νόμους της φύσης και να επαφύονται στην

αιτοκρατική λογική συνείδηση του ανθρώπου. Πρόκειται, γενικότερα, για μία σαφώς

αιτιοκρατική και a priori ερμηνεία της φύσης, που χρησιμοποιεί την πιθανότητα ως μία

«διασκεδαστική» της παράμετρο.

13 Über die Freiheit, 4κε.


99


ποιότητα που υφίσταται, μία ανεκμηδένιστη δυνητικότητα που είναι «ακριβώς

έτσι.» Η νοήμονη σύμπτωση ή η ισοδυναμία μίας ψυχικής και μίας φυσικής

κατάστασης που δεν έχουν καμία μεταξύ τους αιτιακή σχέση, σημαίνει, σε

γενικές γραμμές, μία συνθήκη χωρίς αιτία, μία «μη αιτιακή κανονικότητα.»*

Τώρα προκύπτει η ερώτηση αν ο ορισμός μας για τη συγχρονικότητα σε σχέση

με την ισοδυναμία των ψυχικών και φυσικών διαδικασιών μπορεί να επεκταθεί,

ή μάλλον, αν χρειάζεται επέκταση. Αυτή η απαίτηση φαίνεται να μας

επιβάλλεται όταν αναλογιζόμαστε την προαναφερθείσα, ευρύτερη σύλληψη της

συγχρονικότητας ως «μη αιτιακή κανονικότητα.» Σε αυτήν την κατηγορία

περιέρχονται όλες οι «πράξεις δημιουργίας,» a priori παράγοντες όπως οι

ιδιότητες των φυσικών αριθμών, οι ασυνέχειες της σύγχρονης φυσικής, κ.λ.π.

Κατά συνέπεια θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε σταθερά και πειραματικά

αναπαραγώγιμα φαινόμενα στα πλαίσια της διευρυμένης μας έννοιας, αν και

αυτό δεν φαίνεται να συμφωνεί με τη φύση των φαινομένων που

περιλαμβάνονται στη συγχρονικότητα με τη στενή της σημασία. Στην τελευταία

περίπτωση πρόκειται συνήθως για μεμονωμένες περιπτώσεις που δεν μπορούν

να επαναληφτούν πειραματικά. Αυτό βέβαια δεν ισχύει πάντα, όπως δείχνουν

τα πειράματα του Rhine και πολυάριθμες άλλες εμπειρίες με διορατικά

υποκείμενα. Αυτά τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι ακόμη και σε μεμονωμένες

περιπτώσεις που δεν έχουν κοινό παρονομαστή και χαρακτηρίζονται ως

«παραδοξότητες» υπάρχει συγκεκριμένη κανονικότητα και επομένως σταθεροί

παράγοντες, γεγονός από το οποίο πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι

η στενότερη αντίληψή μας για τη συγχρονικότητα είναι πιθανά πολύ στενή και

θα πρέπει πραγματικά να επεκταθεί. Τείνω μάλιστα στην άποψη ότι η

συγχρονικότητα είναι μόνο μία ιδιαίτερη περίπτωση μίας γενικότερης μη

αιτιακής τάξης- αυτής, συγκεκριμένα, της ισοδυναμίας των ψυχικών και

φυσικών διαδικασιών όπου ο παρατηρητής είναι στην τυχερή θέση να

αναγνωρίσει το tertium comparationis. Αλλά μόλις αντιλαμβάνεται το

αρχετυπικό υπόβαθρο μπαίνει στον πειρασμό να ανάγει την αμοιβαία

συσσώρευση των ανεξάρτητων ψυχικών και φυσικών διαδικασιών σε μία

(αιτιακή) επίδραση του αρχέτυπου, και έτσι να αγνοήσει το γεγονός ότι είναι

μόνο ενδεχόμενες. Αυτός ο κίνδυνος αποφεύγεται αν κάποιος θεωρήσει τη

συγχρονικότητα ως μία ειδική περίπτωση μίας γενικότερης μη αιτιακής

κανονικότητας.** Κατά αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε επίσης να

πολλαπλασιάσουμε τις ερμηνευτικές αρχές μας παράνομα, γιατί το αρχέτυπο

είναι η ενδοσκοπικά αναγνωρίσιμη μορφή μίας a priori ψυχικής κανονικότητας.

Αν μία εξωτερική συγχρονιστική διαδικασία συνδέεται τώρα με αυτήν,

περιέρχεται στο ίδιο βασικό σχέδιο- με άλλα λόγια,

* Σ.τ.μ. Χρησιμοποιώ τον όρο κανονικότητα (orderdness), αντί του όρου τάξη (order), γιατί ο

πρώτος όρος υπονοεί μία μη αιτιακή διαδικασία, αντίθετα με το δεύτερο όρο, ο οποίος έχει μία

σαφώς αιτιοκρατική απόδοση.

** Σ.τ.μ. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι ο Jung δεν χρησιμοποιεί τη συγχρονικότητα ως τη

«Μεγάλη Ενοποιό Θεωρία» στην οποία θα μπορούσε να υπαχθεί και η αιτιότητα, αλλά την

επεκτείνει προς μία ενοποίηση των φυσικών και ψυχικών διαδικασιών κάτω από το πρίσμα μίας

γενικότερης αρχής, που ονομάζει μη αιτιακή κανονικότητα (acausal orderdness).

100


είναι επίσης «τακτοποιημένη.» Αυτή η μορφή κανονικότητας διαφέρει από

εκείνη των ιδιοτήτων των φυσικών αριθμών ή των ασυνεχειών της φυσικής

δεδομένου ότι η τελευταία υπάρχει από την αιωνιότητα και εμφανίζεται με

τάξη, ενώ οι μορφές της ψυχικής κανονικότητας είναι πράξεις δημιουργίας στο

χρόνο. Αυτός, παρεμπιπτόντως, είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο έχω τονίσει

το στοιχείο του χρόνου ως χαρακτηριστικό αυτών των φαινομένων που τα έχω

καλέσει συγχρονιστικά.

966. Η σύγχρονη ανακάλυψη της ασυνέχειας (π.χ., η κανονικότητα των

ενεργειακών κβάντων, της ραδιενεργής αποσύνθεσης, κ.λπ.) έχει βάλει ένα

τέλος στον κυρίαρχο κανόνα της αιτιότητας και έτσι στην τριάδα των αρχών.*

Το χαμένος έδαφος ανήκε νωρίτερα στο πεδίο της αντιστοιχίας και της

συμπάθειας, έννοιες που έφθασαν στη μέγιστη ανάπτυξή τους με την ιδέα της

προκατεστημένης αρμονίας του Leibniz. Ο Schopenhauer ήξερε πολύ λίγα για

τα εμπειρικά θεμέλια της αντιστοιχίας για να συνειδητοποιήσει πόσο μάταιη η

αιτιοκρατική ερμηνευτική του προσπάθεια ήταν. Σήμερα, χάρη στα ESP

πειράματα, έχουμε άφθονο εμπειρικό υλικό στη διάθεσή μας. Μπορούμε να

έχουμε κάποια ιδέα για την αξιοπιστίας του όταν μαθαίνουμε από τον G.E.

Hutchinson15 ότι τα ESP πειράματα που διεξήχθηκαν από τους S. G. Soal και

K.M. Goldney έχουν πιθανότητα 1: 1035, όσα είναι δηλαδή τα μόρια σε 250.000

τόνους του νερού. Υπάρχουν σχετικά λίγα πειράματα στον τομέα των φυσικών

επιστημών τα αποτελέσματα των οποίων να αγγίζουν έναν τόσο μεγάλο βαθμό

βεβαιότητας. Ο υπερβάλλων σκεπτικισμός σε ότι αφορά την ESP υπάρχει χωρίς

την παραμικρή δικαιολογία. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι απλά η άγνοια που

σήμερα, δυστυχώς, φαίνεται να είναι η αναπόφευκτη συνοδός τής εξειδίκευσης

και φιλτράρει τον αναγκαία περιορισμένο ορίζοντα των εξειδικευμένων

ερευνών από όλες τις απώτερες και ευρύτερες απόψεις με τον πιο ανεπιθύμητο

τρόπο. Πόσο συχνά δεν διαπιστώνουμε ότι οι λεγόμενες «προκαταλήψεις»

περιέχουν έναν πυρήνα αλήθειας που αξίζει πραγματικά να μάθουμε! Είναι

πολύ πιθανό ότι η αρχικά μαγική σημασία της λέξης «ευχή,» η οποία ακόμη

διατηρείται στο «μαγικό ραβδί» και εκφράζει την ευχή όχι μόνο σε επίπεδο

επιθυμίας αλλά επιπλέον με την έννοια μίας μαγικής δράσης,18 και

* Σ.τ.μ. Χώρος- Χρόνος- Αιτιότητα.

15 S. G. Soal, «Science and Telepathy,» σελ. 6.

16 Jacob Grimm, Teutonic Mythology, μετ. J. S. Stallybrass, Ι, σελ. 137. Αντικείμενα ευχής

(wish-objects) είναι μαγικά εργαλεία σφυρηλατημένα από νάνους, όπως το δόρυ Gungnir του

Odin, το σφυρί Mjollnir του Thor, και το σπαθί του Freya (ΙΙ, σελ. 870). Η ευχή είναι «gotes

kraft» (θεία δύναμη). «Got hât an sie den wunsch geleit und der wünschelruoten hort.»

101


η παραδοσιακή πίστη στην αποτελεσματικότητα της προσευχής, είναι και οι δύο

βασισμένες στην εμπειρία των συνακόλουθων συγχρονιστικών φαινομένων.

967. Η συγχρονικότητα δεν είναι περισσότερο συγκεχυμένη ή μυστήρια από τις

ασυνέχειες της φυσικής. Είναι μόνο η ριζωμένη πίστη στην κυρίαρχη δύναμη

της αιτιότητας που δημιουργεί διανοητικές δυσκολίες και κάνει να φαίνεται

αδιανόητο ότι μη αιτιακά γεγονότα υπάρχουν ή ότι θα μπορούσαν καν να

συμβούν. Αλλά αν μπορούν, τότε πρέπει να τα θεωρήσουμε ως πράξεις

δημιουργίας, ως την αέναη γέννηση17 ενός σχεδίου που υπάρχει από την

αιωνιότητα, επαναλαμβάνεται σποραδικά, και δεν έχει προηγούμενο. Πρέπει

φυσικά να είμαστε σε επιφυλακή ώστε να μη θεωρούμε κάθε γεγονός του

οποίου η αιτία είναι άγνωστη ως «χωρίς αιτία.» Αυτό, όπως έχω ήδη τονίσει,

είναι αποδεκτό μόνο όταν κάποια αιτία δεν είναι καν νοητή. Αλλά το «νοητό»

είναι από μόνο του μία έννοια που χρειάζεται την αυστηρότερη κριτική. Αν το

άτομο18 αντιστοιχούσε στην αρχική φιλοσοφική του σύλληψη, η διάσπασή του

θα ήταν αδιανόητη. Αλλά με το που αποδειχθεί μία μετρήσιμη ποσότητα, η

διάσπασή του γίνεται νοητή. Οι νοήμονες συμπτώσεις είναι κατανοητές ως

καθαρή τύχη. Αλλά όσο περισσότερο συμβαίνουν και όσο μεγαλύτερη και

ακριβέστερη

(Ο Θεός έχει παραχωρήσει την επιθυμία σε αυτήν και το θησαυρό [ή: που βρέθηκε κοντά] του

μαγικού ραβδιού). «Beschoenen mit wunsches gewalte» (για να κάνουν αγαθά έργα με τη

δύναμη της ευχής) (IV, σελ. 1329). «Ευχή» = Σανσκριτικά manoratha, κυριολεκτικά, «όχημα

του μυαλού» ή της ψυχής, δηλ., ευχή, επιθυμία, φαντασία. (Α. Α. Macdonell, A Practical

Sanskrit Dictionary)

17 H συνεχής δημιουργία πρέπει να θεωρείται όχι μόνο ως σειρά διαδοχικών πράξεων

δημιουργίας, αλλά και ως αιώνια παρουσία της μίας δημιουργικής πράξης, με την έννοια ότι ο

Θεός «ήταν πάντα ο Πατέρας και πάντοτε παρήγαγε τον Υιό» (Ωριγένης, De Principiis Ι, 2, 3),

ή ότι είναι ο «αιώνιος δημιουργός των πνευμάτων» (Αυγουστίνος, Ομολογίες, ΧΙ, 31, μετ. F. J.

Sheed, σελ. 232). Ο Θεός περιλαμβάνεται στην ίδια τη δημιουργία του, «ούτε χρειάζεται τα

δικά του έργα, σαν να έχει τη θέση του ανάμεσά τους, όπου ελλοχεύει. Αλλά είναι αιώνιος στην

ίδια του την αιωνιότητα, όπου υπάρχει και δημιουργεί οτιδήποτε τον ευχαριστεί-, μαζί στον

ουρανό και στη γη» (Αυγουστίνος, Ψαλμ., 113: 14, στις Αναλύσεις πάνω στο Βιβλίο των

Ψαλμών). Αυτό που συμβαίνει διαδοχικά στο χρόνο είναι ταυτόχρονο στο πνεύμα του Θεού:

«Μία αμετάβλητη τάξη δένει τα μεταβαλλόμενα πράγματα σε ένα σχέδιο, και με αυτήν την

τάξη πράγματα που δεν είναι ταυτόχρονα στο χρόνο υπάρχουν ταυτόχρονα έξω από το χρόνο»

(Προσπέριος ο Ακουιτανός, Sententiae ex Augustino delibatae, XLI [Migne, P.L., LI, στηλ.

433]). «Η χρονική διαδοχή είναι χωρίς χρόνο στην αιώνια σοφία του Θεού» (LVII [Migne,

στηλ. 455]). Πριν από τη δημιουργία δεν υπήρξε χρόνος- ο χρόνος ξεκίνησε μόνο με τα

δημιουργημένα πράγματα: «Είτε ο χρόνος ξεκίνησε από τα δημιουργημένα πράγματα, είτε τα

δημιουργήματα από το χρόνο» (CCLXXX [Migne, στηλ. 433]). «Δεν υπήρξε χρόνος πριν από

το χρόνο, αλλά ο χρόνος δημιουργήθηκε μαζί με τον κόσμο» (Ανών., De triplici habitaculo, VI

[Migne, P.L., XL, στηλ. 995]).

18 [Από το άτομο , «αδιαίρετος, που δεν μπορεί να κοπεί.»- ΜΕΤ.

102


είναι η αντιστοιχία, τόσο περισσότερο η πιθανότητά τους καταβυθίζεται και

αυξάνει το αδιανόητό τους, ωσότου δεν μπορούν πλέον να θεωρηθούν ως απλή

τύχη αλλά, ελλείψει μίας αιτιακής εξήγησης, πρέπει να θεωρηθούν ως νοήμονες

διευθετήσεις. Όπως έχω ήδη πει, ωστόσο, η «μη ερμηνευσιμότητά» τους δεν

οφείλεται στο γεγονός ότι η αιτία είναι άγνωστη, αλλά στο ότι μία αιτία δεν

είναι καν διανοητή με εννοιολογικούς όρους. Αυτή είναι οπωσδήποτε η

περίπτωση όπου ο χώρος και ο χρόνος χάνουν το νόημά τους ή έχουν γίνει

σχετικοί, γιατί κάτω από αυτές τις συνθήκες μία αιτιότητα που προϋποθέτει το

χώρο και το χρόνο για τη συνέχειά της δεν μπορεί πλέον να υπάρξει και γίνεται

συνολικά αδιανόητη.

968. Για αυτούς τους λόγους μού φαίνεται απαραίτητο να εισάγω, δίπλα στο

χώρο, στο χρόνο, και στην αιτιότητα, μία κατηγορία που όχι μόνο μας επιτρέπει

να κατανοήσουμε τα συγχρονιστικά φαινόμενα σαν μία επιπλέον τάξη φυσικών

γεγονότων, αλλά που θεωρεί επίσης το ενδεχόμενο αφενός ως καθολικό

παράγοντα που υπάρχει από την αιωνιότητα, και αφετέρου ως το σύνολο των

αμέτρητων μεμονωμένων πράξεων δημιουργίας που συμβαίνουν στο χρόνο.

103

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ1

969. Ίσως να ήταν σκόπιμο να ξεκινήσω την ανάλυση ορίζοντας

την έννοια με την οποία ασχολείται. Αλλά θα προτιμήσω να

προσεγγίσω το θέμα αντίστροφα και θα σας δώσω πρώτα μία

σύντομη περιγραφή των γεγονότων τα οποία η έννοια της

συγχρονικότητας σκοπεύει να καλύψει. Όπως η ετυμολογία

δείχνει, ο όρος έχει κάτι να κάνει με το χρόνο ή, ακριβέστερα,

με κάποιο είδος ταυτοχρονισμού. Αντί του ταυτοχρονισμού θα

μπορούσαμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε την έννοια μίας

νοήμονης σύμπτωσης δύο ή περισσοτέρων γεγονότων, όπου

υπάρχει κάτι άλλο από την πιθανότητα της τύχης. Μία

στατιστική- δηλαδή, μία πιθανή σύμπτωση γεγονότων, όπως η

«αντιγραφή των περιπτώσεων» που παρατηρήθηκε σε

νοσοκομεία, εμπεριέχεται στην κατηγορία της τύχης.

Ομαδοποιήσεις αυτού του είδους μπορούν να αποτελούνται από

οποιονδήποτε αριθμό όρων και ωστόσο να παραμένουν μέσα

στο πλαίσιο του πιθανώς και λογικώς εφικτού. Έτσι, για

παράδειγμα, κάποιος τυχαίνει να κοιτάξει τον αριθμό ενός

εισιτηρίου του τραμ. Φτάνοντας σπίτι παίρνει ένα τηλεφώνημα

στο οποίο αναφέρεται ο ίδιος αριθμός.

1Αρχικά δόθηκε σαν διάλεξη από τον C.G.Jung, στο συνέδριο του Eranos, το 1951, στην

Ελβετία, και δημοσιεύτηκε στη Ζυρίχη, το 1952.

104

ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ

Το ίδιο απόγευμα αγοράζει ένα θεατρικό εισιτήριο που έχει

πάλι τον ίδιο αριθμό. Τα τρία αυτά γεγονότα σχηματίζουν ένα

τυχαίο σύνολο3 τέτοιο ώστε, παρότι δε συμβαίνει συχνά,

εντούτοις βρίσκεται πάντα μέσα στα πλαίσια της πιθανότητας

για τη συχνότητα εμφάνισης του κάθε όρου. Θα ήθελα να

αναφέρω από τη δική μου εμπειρία το ακόλουθο τυχαίο σύνολο,

αποτελούμενο από όχι λιγότερο από έξι όρους.

970. Τον Απρίλιο του 1949, κράτησα μία σημείωση το πρωί

σχετικά με ένα σύμβολο που ήταν μισός άνθρωπος και μισό

ψάρι. Το μεσημεριανό φαί ήταν ψάρι. Κάποιος ανάφερε το έθιμο

του πρωταπριλιάτικου αστείου4. Το απόγευμα, ένας παλιός μου

ασθενής, τον οποίο δεν είχα δει για μήνες μου έδειξε

εντυπωσιακές εικόνες ψαριού. Το βράδυ, μου έδειξαν ένα

κομμάτι κεντήματος με θαλάσσια τέρατα και ψάρια. Το

επόμενο πρωί, είδα μία παλιά ασθενή, που με επισκέφτηκε για

πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια. Είχε ονειρευτεί ένα μεγάλο

ψάρι την προηγούμενη νύχτα. Λίγους μήνες μετά όταν

χρησιμοποιούσα αυτές τις συμπτώσεις για κάποια μεγαλύτερη

εργασία και είχα μόλις τελειώσει να τη γράφω, βρέθηκα να

περπατώ σ’ ένα σημείο της λίμνης κοντά στο σπίτι μου, την

οποία είχα ήδη επισκεφτεί αρκετές φορές εκείνο το πρωί.

Αυτήν τη φορά ένα ψάρι ένα πόδι μακρύ κείτονταν στην όχθη.

Καθώς κανείς δεν βρισκόταν εκεί, δεν έχω την παραμικρή ιδέα

πώς βρέθηκε το ψάρι.

971. Όταν συμπτώσεις σωρεύονται κατά αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί κάποιος να

μην εντυπωσιαστεί από αυτές- γιατί όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των όρων

σε αυτές τις σειρές γεγονότων, ή όσο πιο ασυνήθιστος ο χαρακτήρας τους, τόσο

πιο απίθανες γίνονται. Για λόγους τους οποίους έχω αναφέρει αλλού και δε θα

συζητήσω τώρα, θεωρώ πως πρόκειται για ένα τυχαίο σύνολο. Πρέπει να γίνει

αποδεκτό, ωστόσο, ότι είναι πιο απίθανο από μία απλή αντιγραφή.

972. Στην προαναφερθείσα περίπτωση του εισιτηρίου, είπα ότι ο παρατηρητής

«έτυχε» να παρατηρήσει τον αριθμό και τον διατήρησε στη μνήμη, γεγονός το

οποίο κανονικά δεν θα είχε κάνει ποτέ. Αυτό αποτέλεσε τη βάση για τη σειρά

των τυχαίων γεγονότων, αλλά δεν ξέρω τι τον έκανε να παρατηρήσει τον

αριθμό. Μου φαίνεται ότι για να κρίνουμε αυτήν την περίπτωση ένας

παράγοντας αβεβαιότητας εισέρχεται σε αυτό το σημείο και χρειάζεται

προσοχή. Παρατήρησα κάτι παρόμοιο σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς, ωστόσο, να

καταλήξω σε κάποια σαφή συμπεράσματα. Αλλά είναι κάποιες φορές δύσκολο

να αποφύγουμε την εντύπωση ότι υπάρχει κάποιο είδος γνώσης εκ των

προτέρων για την ερχόμενη σειρά γεγονότων. Αυτό το αίσθημα γίνεται

ακαταμάχητο όταν, καθώς τόσο συχνά

105


συμβαίνει, κάποιος σκέφτεται ότι πρόκειται να συναντήσει έναν

παλιό φίλο στο δρόμο, μόνο για να συνειδητοποιήσει με

απογοήτευση ότι πρόκειται για κάποιον ξένο. Γυρίζοντας στην

επόμενη γωνία πέφτει πάνω στο φίλο του. Τέτοιες περιπτώσεις

συμβαίνουν με κάθε ακατανόητη μορφή και τρόπο όχι συχνά,

αλλά μετά την αρχική έκπληξη κατά κανόνα γρήγορα

ξεχνιούνται.

973. Τώρα, όσο περισσότερο οι λεπτομέρειες που έχουν

προβλεφτεί ενός γεγονότος σωρεύονται, τόσο πιο απίθανη

γίνεται η περίπτωση της τύχης. Θυμάμαι την ιστορία ενός

φίλου φοιτητή του οποίου ο πατέρας είχε υποσχεθεί ένα ταξίδι

στην Ισπανία αν περνούσε τις τελικές του εξετάσεις με

επιτυχία. Ο φίλος μου τότε ονειρεύτηκε ότι περπατούσε σε μία

Ισπανική πόλη. Ο δρόμος οδηγούσε σε μία πλατεία, όπου υπήρχε

ένας Γοτθικός ναός. Ύστερα έστριψε δεξιά, σε μία γωνία, σε

έναν άλλο δρόμο. Εκεί συνάντησε ένα όμορφο κάρο που το

έσερναν δύο κρεμ χρώματος άλογα. Μετά ξύπνησε. Μας

αφηγήθηκε το όνειρο καθώς καθόμασταν σε ένα τραπέζι

πίνοντας μπύρα. Σύντομα μετά, έχοντας περάσει με επιτυχία

τις εξετάσεις, πήγε στην Ισπανία, και εκεί, σε κάποιον από τους

δρόμους, αναγνώρισε την πόλη των ονείρων του. Βρήκε την

πλατεία και τον καθεδρικό ναό, ο οποίος αντιστοιχούσε

ακριβώς στην εικόνα του ονείρου. Θέλησε να πάει κατευθείαν,

αλλά τότε θυμήθηκε πως στο όνειρο είχε στρίψει δεξιά, στη

γωνία, σε έναν άλλο δρόμο. Είχε την περιέργεια να δει αν το

όνειρό του θα συνέχιζε να βγαίνει αληθινό. Δεν είχε καλά- καλά

στρίψει στη γωνία όταν είδε στην αλήθεια το κάρο με τα δύο

κρεμ χρώματος άλογα.

974. Το αίσθημα του déjà vu βασίζεται, όπως έχω διαπιστώσει

σε έναν αριθμό περιπτώσεων, στη διόραση των ονείρων, αλλά

είδαμε ότι αυτή η διόραση μπορεί να συμβεί σε κατάσταση

εγρήγορσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις η απλή τύχη γίνεται

άκρως απίθανη επειδή η σύμπτωση είναι γνωστή εκ των

προτέρων. Χάνει επομένως τον τυχαίο χαρακτήρα της όχι μόνο

ψυχολογικά και υποκειμενικά, αλλά αντικειμενικά επίσης,

εφόσον η συσσώρευση των λεπτομερειών που συμπίπτουν

αυξάνει απείρως την απιθανότητα της τύχης ως καθοριστικό

παράγοντα. (Σχετικά με σωστές διαισθήσεις θανάτων, οι Darex

και Flammarion υπολόγισαν τις πιθανότητες οι οποίες

κυμαίνονται από 1 στα 4.000.000 έως 1 στα 8.000.000).2 Οπότε

σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν άστοχο να μιλάμε για

«τυχαία» γεγονότα. Πρόκειται μάλλον για νοήμονες

συμπτώσεις.

2 [Για στοιχεία, δες ανόθι, παρ. 830- ΕΚΔΌΤΕΣ]

106


Συνήθως εξηγούνται με τη διόραση- με άλλα λόγια την

πρότερη γνώση τους. Ο κόσμος επίσης μιλάει για διαίσθηση,

τηλεπάθεια, κλπ, χωρίς, ωστόσο, να μπορεί να εξηγήσει από τι

αποτελούνται αυτές οι καταστάσεις ή τι είδους σήματα

χρησιμοποιούν ώστε να κάνουν γεγονότα απόμακρα στο χώρο

και χρόνο προσβάσιμα στην αντίληψή μας. Όλες αυτές οι

έννοιες έχουν να κάνουν με κοινά ονόματα. Δεν είναι

επιστημονικές έννοιες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν

δηλώσεις αρχών, καθώς κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει

καταφέρει να κατασκευάσει μία γέφυρα ανάμεσα στα στοιχεία

που συνθέτουν μία νοήμονη σύμπτωση.

975. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο J. B. Rhine που καθιέρωσε μία

αξιόπιστη βάση εργασίας στο ανεξάντλητο πεδίο αυτών των

φαινομένων με τα πειράματά του στην έξω-αισθητήρια

αντίληψη, αλλιώς ESP. Χρησιμοποίησε ένα πακέτο από 25

κάρτες χωρισμένες σε 5 ομάδες των 5 καρτών, καθεμιά με το

ιδιαίτερο σύμβολό της (αστέρι, τετράγωνο, κύκλος, σταυρός,

δύο κυματιστές γραμμές). Το πείραμα διεξήχθη ως εξής. Σε

κάθε σειρά πειραμάτων το πακέτο μοιράζεται 800 φορές με

τέτοιον τρόπο ώστε το υποκείμενο να μην μπορεί να δει τις

κάρτες. Ερωτάται στη συνέχεια να μαντέψει τις κάρτες όπως

εμφανίστηκαν. Η πιθανότητα μίας σωστής απάντησης είναι 1

στις 5. Το αποτέλεσμα, όπως μετρήθηκε για πολύ μεγάλους

αριθμούς, έδειξε ένα μέσο όρο 6,5 επιτυχιών. Η πιθανότητα μία

στατιστικής απόκλισης κατά 1,5 αντιστοιχεί σε μόλις 1 στις

200.000. Κάποια υποκείμενα σκόραραν περισσότερο από το

διπλάσιο του προβλεπόμενου αριθμού επιτυχιών. Σε μία

περίπτωση και οι 25 κάρτες προβλέφτηκαν με επιτυχία,

γεγονός που αντιστοιχεί σε πιθανότητα 1 στα 298.023.223-

876.953.125. Η απόσταση μεταξύ υποκειμένου και ερευνητή

αυξήθηκε από μερικές γιάρδες σε περίπου 4.000 μίλια, χωρίς

διαφοροποίηση στο αποτέλεσμα.

976. Ένα δεύτερο είδος πειράματος είχε να κάνει με το να

ζητηθεί από το υποκείμενο να μαντέψει μία σειρά καρτών η

οποία θα ριχνόταν στο κοντινό ή πιο μακρινό μέλλον. Ο

χρονικός παράγοντας αυξήθηκε από μερικά λεπτά έως δύο

εβδομάδες. Το αποτέλεσμα αυτών των πειραμάτων έδειξε μία

πιθανότητα 1 στις 400.000.

977. Σε ένα τρίτο είδος πειραμάτων, το υποκείμενο έπρεπε να προσπαθήσει να

επηρεάσει την πτώση μηχανικά ριγμένων ζαριών ευχόμενος να έρθει

συγκεκριμένος αριθμός. Τα αποτελέσματα αυτού του επονομαζόμενου

πειράματος ψυχοκίνησης ήταν τόσο πιο θετικά όσο περισσότερα ζάρια

χρησιμοποιούνταν κάθε φορά.

978. Το αποτέλεσμα του πειράματος με το χώρο αποδεικνύει με σχετική

βεβαιότητα ότι η ψυχή μπορεί, σε κάποιο βαθμό, να εκμηδενίσει το χωρικό

107


παράγοντα. Το πείραμα με το χρόνο δείχνει ότι ο χρονικός παράγοντας (σε κάθε

βαθμό,

108


στη διάσταση του μέλλοντος) μπορεί να γίνει ψυχικά σχετικός.

Το πείραμα με τα ζάρια αποδεικνύει ότι κινούμενα σώματα,

επίσης, μπορούν να επηρεαστούν ψυχικά- ένα αποτέλεσμα που

θα μπορούσε να έχει προβλεφτεί από την ψυχική σχετικότητα

του χώρου και χρόνου.

979. Η ενεργειακή υπόθεση δείχνει από μόνη της να είναι μη

εφαρμόσιμη στα πειράματα του Rhine, και έτσι αποκλείει όλες

τις ιδέες σχετικά με τη μετάδοση δύναμης. Ισοδύναμα, ο νόμος

της αιτιότητας δεν ισχύει- γεγονός το οποίο υπέδειξα τριάντα

χρόνια πριν. Γιατί δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πώς

ένα μελλοντικό γεγονός θα μπορούσε να προκαλέσει ένα

γεγονός στο παρόν. Καθώς προς το παρόν δεν υπάρχει καμία

περίπτωση αιτιακής εξήγησης, πρέπει να υποθέσουμε

προσωρινά ότι απίθανα συμβάντα μίας μη αιτιακής φύσης-

δηλαδή, νοήμονες συμπτώσεις- έχουν εισέλθει στο προσκήνιο.

980. Αναλογιζόμενοι αυτά τα αξιοσημείωτα γεγονότα πρέπει να λάβουμε υπόψη

ένα γεγονός που ανακαλύφτηκε από τον Rhine, συγκεκριμένα ότι σε κάθε σειρά

πειραμάτων οι πρώτες προσπάθειες έφεραν ένα καλύτερο αποτέλεσμα από ότι

οι τελευταίες. Η πτώση στον αριθμό των επιτυχιών ήταν συνδεμένη με τη

διάθεση του υποκειμένου. Ένα αρχικό συναίσθημα πίστης και αισιοδοξίας

οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα. Ο σκεπτικισμός και η αντίδραση έχουν το

αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή, δημιουργούνε μία αρνητική προδιάθεση. Καθώς

η ενεργειακή, επομένως και η αιτιακή, προσέγγιση σε αυτά τα πειράματα έδειξε

ότι είναι μη εφαρμόσιμη, συνεπάγεται ότι ο δρων παράγοντας έχει τη σημασία

απλά μίας συνθήκης η οποία προκαλεί το φαινόμενο να συμβεί, παρότι δε θα

μπορούσε. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Rhine, μπορούμε

παρεμπιπτόντως να αναμένουμε 6,5 επιτυχίες αντί για 5. Αλλά δε μπορεί να

προβλεφτεί εκ των προτέρων πότε η επιτυχία θα συμβεί. Αν θα γινόταν αυτό, θα

είχαμε να κάνουμε με ένα νόμο, και αυτό θα αντίβαινε με όλη τη φύση του

φαινομένου. Έχει, όπως ειπώθηκε, τον απίθανο χαρακτήρα μίας μη τυχαίας

μαντεψιάς ή τυχαίου γεγονότος που λαμβάνει χώρα με μία περισσότερο από

πιθανή συχνότητα και είναι κατά κανόνα εξαρτημένο από μία συγκεκριμένη

ψυχική κατάσταση5.

981. Αυτή η παρατήρηση έχει πλήρως επιβεβαιωθεί, και υποδεικνύει ότι ο

ψυχικός παράγοντας ο οποίος διαφοροποιεί ή ακόμη και εκμηδενίζει τις αρχές

πίσω από την εικόνα της φυσικής για τον κόσμο συνδέεται με τη ψυχική

κατάσταση του υποκειμένου. Παρότι η φαινομενολογία των πειραμάτων ESP

και PK θα μπορούσε να εμπλουτιστεί σε μεγάλο βαθμό από περαιτέρω

πειράματα του είδους που προηγήθηκαν, μία βαθύτερη ανάλυση των βάσεών

της θα πρέπει να ασχοληθεί με τη φύση της εμπλεκόμενης ψυχικής κατάστασης.

Για αυτό έχω

109


εστιάσει την προσοχή μου σε συγκεκριμένες παρατηρήσεις και

εμπειρίες οι οποίες, μπορώ δίκαια να πω, επιβλήθηκαν σε μένα

κατά την πορεία της μακρόχρονης ιατρικής μου πράξης. Έχουν

να κάνουν με αυθόρμητες νοήμονες συμπτώσεις τόσο μεγάλου

βαθμού απιθανότητας ώστε να φαίνονται τελείως απίστευτες.

Θα σας περιγράψω επομένως μόνο μία περίπτωση αυτού του

είδους, απλά για να δώσω ένα παράδειγμα χαρακτηριστικό

μίας ολόκληρης κατηγορίας φαινομένων. Δεν έχει διαφορά είτε

αν αρνείστε να πιστέψετε αυτήν την ιδιαίτερη περίπτωση είτε

αν την απορρίπτετε με μία κατάλληλη εξήγηση. Θα μπορούσα

να σας διηγηθώ πολλές τέτοιες ιστορίες, οι οποίες κατά

κανόνα δεν είναι ούτε πιο εκπληκτικές ούτε πιο απίστευτες από

τα αναμφισβήτητα αποτελέσματα στα οποία κατέληξε ο Rhine,

και θα δείτε σύντομα ότι σχεδόν η κάθε περίπτωση ζητά τη

δική της εξήγηση. Αλλά η αιτιακή εξήγηση, η μόνη πιθανή από

τη σκοπιά της φυσικής επιστήμης, καταρρίπτεται, εξαιτίας της

ψυχικής σχετικότητας του χώρου και χρόνου που μαζί

σχηματίζουν το αναγκαίο πεδίο για τη σχέση αιτίας-

αποτελέσματος.

982. Το παράδειγμά μου αφορά μία νεαρή γυναίκα η οποία,

παρόλες τις προσπάθειες που έγιναν και από τις δύο πλευρές,

αποδείχτηκε ψυχολογικά απροσέγγιστη. Η δυσκολία έγκειτο

στο γεγονός ότι ήξερε πάντα καλύτερα για τα πάντα. Η άριστη

μόρφωση την είχε εφοδιάσει με ένα όπλο ιδανικά κατάλληλο

για αυτόν το σκοπό, συγκεκριμένα ένας υψηλά ραφιναρισμένος

Καρτεσιανός ρασιοναλισμός με μία αψεγάδιαστη

«γεωμετρική»3 ιδέα για την πραγματικότητα. Ύστερα από

αρκετές άκαρπες προσπάθειες να αμβλύνω τον ορθολογισμό

της με κάποια πιο ανθρώπινη κατανόηση, έπρεπε να περιορίσω

τον εαυτό μου στην ελπίδα ότι κάτι απρόσμενο και παράλογο

θα συνέβαινε, κάτι το οποίο θα απελευθέρωνε την πνευματώδη

ετοιμολογία στην οποία είχε κλείσει τον εαυτό της. Λοιπόν,

καθόμουν απέναντί της κάποια μέρα, με την πλάτη μου στο

παράθυρο, ακούγοντας τον καταιγισμό της ρητορικής της.

Είχε δει ένα εντυπωσιακό όνειρο την προηγούμενη νύχτα, στο

οποίο κάποιος της είχε δώσει ένα χρυσό σκαραβαίο- ένα ακριβό

κόσμημα. Καθώς ακόμη μου διηγιόταν το όνειρό της, άκουσα

κάτι πίσω μου να χτυπάει απαλά το τζάμι. Γύρισα και είδα ότι

ήταν ένα αρκετά μεγάλο έντομο το οποίο χτυπούσε πάνω στο

παράθυρο προσπαθώντας φανερά να μπει μέσα στο σκοτεινό

δωμάτιο. Μου φάνηκε πολύ παράξενο. Άνοιξα αμέσως το

παράθυρο και έπιασα το έντομο στον αέρα καθώς μπήκε μέσα.

Επρόκειτο για ένα σκαθάρι,

3[Ο Καρτέσιος απέδειξε τα αξιώματά του με τη ''γεωμετρική μέθοδο.''- ΕΚΔΌΤΕΣ]

110


111


του είδους Cetonia aurata, του οποίου το χρυσοπράσινο χρώμα

μοιάζει πολύ με αυτό ενός σκαραβαίου. Έδωσα το σκαθάρι

στην ασθενή μου λέγοντας, ‘ορίστε ο σκαραβαίος σας’. Αυτή η

εμπειρία άνοιξε το πέρασμα στο ρασιοναλισμό της και έσπασε

τον πάγο της διανοητικής της αντίστασης. Η θεραπεία τότε

μπορούσε να συνεχιστεί με ικανοποιητικά αποτελέσματα.

983. Αυτή η ιστορία χρησιμεύει ως παράδειγμα των αναρίθμητων

περιπτώσεων νοήμονης σύμπτωσης που έχουν παρατηρηθεί όχι

μόνο από εμένα αλλά από πολλούς άλλους, και έχουν

καταγραφεί σε μεγάλες εργασίες. Περιλαμβάνουν οτιδήποτε

έχει σχέση με αυτό που λέμε διόραση, τηλεπάθεια, κ.λ.π., από

του Swedenborg το καλά επιβεβαιωμένο όραμα της μεγάλης

πυρκαγιάς στη Στοκχόλμη μέχρι την πρόσφατη έκθεση από τον

αρχηγό της αεροπορίας Sir Victor Goddard σχετικά με το

όνειρο ενός άγνωστου αξιωματικού, το οποίο προέβλεψε το

επακόλουθο ατύχημα του αεροπλάνου του Goddard.4

984. Όλα τα φαινόμενα που έχω αναφέρει μπορούν να

ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες:

1) Η σύμπτωση μίας ψυχικής κατάστασης του

παρατηρητή με ένα ταυτόχρονο, αντικειμενικό, εξωτερικό

γεγονός που αντιστοιχεί στην ψυχική κατάσταση ή περιεχόμενο

(π.χ., ο σκαραβαίος), όπου δεν υπάρχει κανένα στοιχείο

αιτιακής σύνδεσης μεταξύ της ψυχικής κατάστασης και του

εξωτερικού γεγονότος, και όπου, λαμβάνοντας υπόψη την

ψυχική σχετικότητα του χώρου και χρόνου, μία τέτοια σύνδεση

δεν μπορεί κάποιος καν να διανοηθεί.

2) Η σύμπτωση μίας ψυχικής κατάστασης με ένα

αντίστοιχο (λίγο- πολύ ταυτόχρονο) εξωτερικό γεγονός που

λαμβάνει χώρα έξω από το αντιληπτικό πεδίο του παρατηρητή,

δηλαδή, σε κάποια απόσταση, και επαληθεύσιμο μόνο ύστερα

(π.χ., η πυρκαγιά της Στοκχόλμης).

3) Η σύμπτωση μίας ψυχικής κατάστασης με ένα

αντίστοιχο, όχι ακόμη πραγματοποιημένο, μελλοντικό γεγονός

το οποίο είναι μακρινό στο χρόνο και επομένως μπορεί να

επαληθευτεί μόνο εκ των υστέρων.

985. Στις κατηγορίες 2 και 3 τα συμπίπτοντα γεγονότα δε

βρίσκονται ακόμη στο αντιληπτικό πεδίο του παρατηρητή,

αλλά είναι αναμενόμενα στο χρόνο εφόσον μπορούν να

επιβεβαιωθούν μόνο εκ των υστέρων. Για αυτόν το λόγο

ονομάζω τέτοια γεγονότα συγχρονιστικά, χωρίς να γίνει

σύγχυση με τον όρο σύγχρονα.

986. Η έρευνά μας σχετικά με αυτό το ευρύ πεδίο της εμπειρίας

θα ήταν ελλιπής εάν δεν λαμβάναμε υπόψη τις αποκαλούμενες

μαντικές μεθόδους. Η μαντική αξιώνει, αν δεν προκαλεί στην

112


πραγματικότητα συγχρονιστικά φαινόμενα, τότε τουλάχιστον

ότι τα κάνει να εξυπηρετούν τους σκοπούς της.

4 [Αυτή η περίπτωση είναι θέμα της Αγγλικής ταινίας, The Night My Number Came Up-

ΕΚΔΌΤΕΣ.]

113


Ένα παράδειγμα είναι η μέθοδος χρησμών του Ι Ching, που ο

Δρ. Hellmut Wilhelm περιέγραψε λεπτομερώς.5 Το Ι Ching

προϋποθέτει ότι υπάρχει μία συγχρονιστική αντιστοιχία

ανάμεσα στην ψυχική κατάσταση αυτού που θέτει ερωτήσεις

και στις απαντήσεις του εξαγράμματος. Το εξάγραμμα

σχηματίζεται είτε από την τυχαία διαίρεση των 49 μίσχων της

αγριαψιθιάς είτε από την εξίσου τυχαία ρίψη τριών

νομισμάτων. Το αποτέλεσμα αυτής της μεθόδου είναι,

ακαταμάχητα πολύ ενδιαφέρον, αλλά από ότι βλέπω δεν

παρέχει οποιοδήποτε εργαλείο για έναν αντικειμενικό

προσδιορισμό των γεγονότων, δηλαδή μία στατιστική

αξιολόγηση, δεδομένου ότι η εν λόγω ψυχική κατάσταση είναι

πολύ αόριστη και μη προσδιορίσιμη. Το ίδιο ισχύει για το

γεωμαντικό πείραμα, το οποίο βασίζεται σε παρόμοιες αρχές.

987. Είμαστε σε μία κάπως ευνοϊκότερη περίπτωση όταν

στρεφόμαστε στην αστρολογική μέθοδο, δεδομένου ότι

προϋποθέτει μία σημαντική σύμπτωση των πλανητικών όψεων

και θέσεων με το χαρακτήρα ή την υπάρχουσα ψυχική

κατάσταση του ερευνητή. Στο φως της πιο πρόσφατης

αστροφυσικής έρευνας, η αστρολογική αντιστοιχία δεν είναι

πιθανώς θέμα συγχρονικότητας αλλά, κατά πολύ μίας αιτιακής

σχέσης. Όπως ο καθηγητής Max Knoll έχει δείξει6 η ηλιακή

ακτινοβολία πρωτονίων επηρεάζεται σε τέτοιον βαθμό από τις

πλανητικές συζεύξεις, αντιθέσεις, και τετράγωνα έτσι ώστε η

εμφάνιση των μαγνητικών καταιγίδων μπορεί να προβλεφθεί με

ένα καλό ποσοστό πιθανότητας. Σχέσεις μπορούν να βρεθούν

μεταξύ της καμπύλης των μαγνητικών διαταραχών της γης και

του δείκτη θνησιμότητας επιβεβαιώνοντας τη δυσμενή επιρροή

των συζεύξεων, αντιθέσεων και όψεων τετραγώνου και της

ευνοϊκής επιρροής των όψεων τριγώνου και εξαγώνου. Οπότε

είναι προφανώς μία περίπτωση εδώ αιτιακής σύνδεσης, δηλ.,

ενός φυσικού νόμου που αποκλείει τη συγχρονικότητα ή την

περιορίζει. Συγχρόνως, ο ζωδιακός χαρακτηρισμός των οίκων,

που παίζει ένα σημαντικό ρόλο στο ωροσκόπιο, δημιουργεί μία

περιπλοκή δεδομένου ότι ο αστρολογικός ζωδιακός κύκλος, αν

και συμφωνεί με το ημερολόγιο, δεν συμπίπτει με τους

πραγματικούς αστερισμούς. Αυτοί έχουν μετατοπίσει τις

θέσεις τους μέχρι και έναν ολόκληρο πλατωνικό μήνα ως

αποτέλεσμα της μετάπτωσης των ισημεριών από τότε που το

σημείο της εαρινής ισημερίας βρισκόταν στη μηδενική μοίρα

του Κριού, στο ξεκίνημα περίπου της δικής μας εποχής.

Επομένως, οποιοσδήποτε γεννημένος στον Κριό σήμερα

(σύμφωνα με το ημερολόγιο) είναι

5 [''The Concept of Time in the Book of Changes,'' αρχικά μία διάλεξη στο συνέδριο του Eranos,

το 1951 -ΕΚΔΌΤΕΣ]

114


6 [''Transformations of Science in Our Age,'' κατόθι]

115


στην πραγματικότητα γεννημένος στους Ιχθύες. Συμβαίνει

απλά ότι η γέννησή του έλαβε χώρα σε μία θέση που, για

περίπου 2000 χρόνια, ονομαζόταν «Κριός». Η αστρολογία

θεωρεί ότι αυτή η θέση έχει μία καθοριστική ιδιότητα. Είναι

πιθανόν ότι αυτή η ιδιότητα, όπως οι διαταραχές στο

μαγνητικό πεδίο της γης, σχετίζεται με τις εποχιακές

διακυμάνσεις στις οποίες η ηλιακή ακτινοβολία πρωτονίων

υπόκειται. Είναι λοιπόν όχι πέρα από τα όρια της πιθανότητας

ότι οι θέσεις των ζωδίων μπορούν επίσης να αποτελούν έναν

αιτιακό παράγοντα.

988. Παρότι η ψυχολογική ερμηνεία των ωροσκοπίων είναι ακόμη ένα πολύ

αβέβαιο πεδίο, υπάρχει κάποια προοπτική σήμερα μίας αιτιακής εξήγησης σε

συμφωνία με τους νόμους της φύσης. Συνεπώς, δεν δικαιολογούμαστε πλέον να

περιγράφουμε την αστρολογία σαν μία μαντική μέθοδο. Η αστρολογία

βρίσκεται στη διαδικασία να γίνει επιστήμη. Αλλά καθώς υπάρχουν ακόμη

μεγάλα περιθώρια αμφιβολίας, αποφάσισα πριν κάποιον καιρό να κάνω ένα

πείραμα και να διαπιστώσω πόσο μπορεί μία αποδεκτή αστρολογική παράδοση

να αντέξει απέναντι στη στατιστική έρευνα. Για αυτόν το σκοπό ήταν

απαραίτητο να διαλέξω ένα σαφές και αδιαφιλονίκητο γεγονός. Η επιλογή μου

κατέληξε στο γάμο. Από την αρχαιότητα, η παραδοσιακή άποψη σε σχέση με το

γάμο ήταν πως υπάρχει μία σύζευξη ήλιου και σελήνης στο ωροσκόπιο του

παντρεμένου ζευγαριού, δηλαδή, ☉ (ήλιος) με μία τροχιά 8 μοιρών στην

περίπτωση του ενός εταίρου, σε ☌ (σύζευξη) με τη ☽ (σελήνη) στην περίπτωση

του άλλου. Μία δεύτερη, εξίσου παλαιά, αντίληψη θέλει το συνδυασμό ☽ ☽☌

σαν ένα άλλο χαρακτηριστικό γάμου. Παρόμοιας σπουδαιότητας είναι οι

συζεύξεις του ωροσκόπου (Asc.) με τα δύο προηγούμενα ουράνια σώματα.

989. Μαζί με τη συνεργάτιδά μου, Liliane Frey-Rohn, πρώτα προχώρησα στο να

συγκεντρώσω 180 γάμους, δηλαδή 360 ωροσκόπια,7 και συνέκρινα τα 50 πιο

κοινά χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να είναι ενδεικτικά για γάμο, πιο

συγκεκριμένα τις συζεύξεις και αντιθέσεις ☉, ☽, ♂ (Άρης), ♀ (Αφροδίτη), Asc.,

και Γεωσκόπος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα μέγιστο 10% για την περίπτωση

☉ ☽☌ . Όπως ο καθηγητής Markus Fierz, του Basel, ο οποίος ευγενικά

προσφέρθηκε να υπολογίσει την πιθανότητα του αποτελέσματός μου, με

ενημέρωσε, ότι η περίπτωσή μου έχει μία πιθανότητα 1: 10.000. Η άποψη

πολλών μαθηματικών φυσικών τους οποίους συμβουλεύτηκα για τη σημασία

του αποτελέσματος είναι διχασμένη: κάποιοι το βρίσκουν εύλογο, άλλοι το

βρίσκουν

7Αυτό το υλικό προέκυψε από διαφορετικές πηγές. Ήταν απλά ωροσκόπια παντρεμένων

ανθρώπων. Δεν έγινε κανενός είδους επιλογή. Πήραμε τυχαία όλα τα ωροσκόπια που βρέθηκαν

μπροστά μας.

116

ON SYNCHRONICITY

αμφίβολης αξίας. Το αποτέλεσμά μας δεν οδηγεί σε κάποιο

συμπέρασμα καθώς ένα σύνολο 360 ωροσκοπίων είναι πολύ

μικρό από στατιστική σκοπιά.

990. Ενώ τα χαρακτηριστικά αυτών των 180 γάμων ήταν σε

στατιστική επεξεργασία, η συλλογή μας διευρύνθηκε, και όταν

συλλέξαμε 220 ακόμη γάμους αυτό το αρχείο έγινε αντικείμενο

ξεχωριστής έρευνας. Όπως και με την πρώτη περίπτωση, το

υλικό αξιολογήθηκε μόλις συγκεντρώθηκε. Δεν επιλέχθηκε από

καμία άποψη και αντλήθηκε από τις πιο ποικίλες πηγές. Η

αξιολόγηση αυτού του δεύτερου αρχείου έδωσε ένα μέγιστο

10,9% για ☽☌☽. Η πιθανότητα αυτού του συνδυασμού είναι

επίσης 1: 10.000.

991. Τέλος, 83 ακόμη γάμοι συγκεντρώθηκαν, και αυτοί με τη

σειρά τους μελετήθηκαν χωριστά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα

μέγιστο 9,6% ☽☌Asc. Η πιθανότητα αυτού του νούμερου είναι

περίπου 1: 3.000.8

992. Κάποιος εκπλήσσεται αμέσως από το γεγονός ότι οι συζεύξεις είναι όλες

συζεύξεις της σελήνης, γεγονός το οποίο είναι σύμφωνο με τις αστρολογικές

προσδοκίες. Αλλά το παράξενο είναι ότι αυτό που συμβαίνει εδώ είναι οι τρεις

βασικές θέσεις του ωροσκοπίου, ☉, ☽ και Asc. Η πιθανότητα μίας συμφωνίας

☉ ☽☌ και ☽ ☽☌ ανέρχεται στις 1:100.000.000. Η συμφωνία των τριών συζεύξεων

της σελήνης με ☉, ☽, Asc. έχει μία πιθανότητα 1:3x10^11. Με άλλα λόγια, η

απιθανότητα να οφείλεται σε καθαρή τύχη είναι τόσο μεγάλη που

αναγκαζόμαστε να λάβουμε υπόψη την ύπαρξη κάποιου παράγοντα υπεύθυνου

για αυτήν. Οι τρεις ομάδες ήταν τόσο μικρές που ελάχιστη ή καμία θεωρητική

σημασία δεν μπορεί να συνδεθεί με τις μεμονωμένες πιθανότητες των 1:10.000

και 1:3.000. Η συμφωνία τους, εντούτοις, είναι τόσο απίθανη που κάποιος δεν

μπορεί παρά να υποθέσει την ύπαρξη ενός κινητήριου παράγοντα που παρήγαγε

αυτό το αποτέλεσμα.

993. Η πιθανότητα να υπάρχει μία επιστημονικά έγκυρη σύνδεση μεταξύ των

αστρολογικών στοιχείων και της ακτινοβολίας πρωτονίων δεν μπορεί να

θεωρηθεί υπεύθυνη για αυτό, δεδομένου ότι οι μεμονωμένες πιθανότητες των

1:10.000 και 1:3.000 είναι πολύ μεγάλες για να είμαστε σε θέση, με

οποιοδήποτε βαθμό βεβαιότητας, να δούμε το αποτέλεσμά μας σαν κάτι άλλο

από σκέτη τύχη. Εκτός αυτού, τα μέγιστα ακυρώνουν το ένα το άλλο μόλις

κάποιος χωρίσει τους γάμους σε μεγαλύτερο αριθμό ομάδων. Θα απαιτούσε

εκατοντάδες χιλιάδες ωροσκοπίων γάμου για να έχει

8[Αυτοί και οι επόμενοι αριθμοί αναθεωρήθηκαν αργότερα από τον καθηγητή Fierz και

μειώθηκαν σημαντικά. Δες παραπάνω, παρ. 901 –ΕΚΔΌΤΕΣ]

117


τη στατιστική κανονικότητα των εμφανίσεων όπως οι συζεύξεις ☉, ☽, και Asc.,

και τότε ακόμη το αποτέλεσμα θα ήταν αμφισβητήσιμο. Ότι κάτι τόσο απίθανο

όσο η εμφάνιση των τριών κλασσικών συζεύξεων της σελήνης δεν έπρεπε να

εμφανιστεί καθόλου, ωστόσο, μπορεί μόνο να εξηγηθεί είτε ως αποτέλεσμα

μίας σκόπιμης ή ακούσιας απάτης, ειδάλλως ακριβώς ως μία νοήμονη

σύμπτωση, δηλαδή, ως συγχρονικότητα.

994. Αν και ήμουν υποχρεωμένος να εκφράσω αμφιβολία, προηγουμένως, για το

μαντικό χαρακτήρα της αστρολογίας, είμαι τώρα υποχρεωμένος με το

αποτέλεσμα του αστρολογικού μου πειράματος να τον αναγνωρίσω πάλι. Η

τυχαία κατανομή των ωροσκοπίων γάμου, που σωρεύθηκαν απλά το ένα μετά

το άλλο καθώς προήλθαν από τις πιο διαφορετικές πηγές, και ο εξίσου τυχαίος

τρόπος που διαιρέθηκαν σε τρεις άνισες ομάδες, ταίριαξε με τις αισιόδοξες

προσδοκίες των ερευνητών και παρήγαγε μία γενική εικόνα που θα μπορούσε

δύσκολα να βελτιωθεί από τη σκοπιά της αστρολογικής υπόθεσης. Η επιτυχία

του πειράματος είναι εξ ολοκλήρου σύμφωνη με τα πειράματα ESP του Rhine,

τα οποία επίσης επηρεάστηκαν ευνοϊκά από τις προσδοκίες, την ελπίδα, και την

πίστη. Εντούτοις, δεν υπήρξε καμία συγκεκριμένη προσδοκία για κανένα

αποτέλεσμα. Η επιλογή μας 50 αστρολογικών χαρακτηριστικών είναι απόδειξη

για αυτό. Αφού πήραμε το αποτέλεσμα της πρώτης ομάδας, μία μικρή

προσδοκία όντως υπήρξε ότι η σύζευξη ☉ ☽☌ θα επιβεβαιωνόταν. Αλλά τελικά

απογοητευτήκαμε. Τη δεύτερη φορά, φτιάξαμε μία μεγαλύτερη ομάδα από τα

καινούργια ωροσκόπια προκειμένου να αυξηθεί το στοιχείο της βεβαιότητας.

Αλλά το αποτέλεσμα ήταν σύζευξη ☽ ☽☌ . Με την τρίτη ομάδα, υπήρξε μόνο μία

αμυδρή προσδοκία ότι η σύζευξη ☽ ☽☌ θα επιβεβαιωνόταν, αλλά και πάλι αυτό

δεν ήταν η περίπτωση.

995. Αυτό που συνέβη σε αυτήν την περίπτωση ήταν ομολογουμένως μία

παραδοξότητα, προφανώς μία μοναδική περίπτωση νοήμονης σύμπτωσης. Εάν

κάποιος εντυπωσιάζεται από τέτοια πράγματα, θα μπορούσε να το ονομάσει

μικρό θαύμα. Σήμερα, εντούτοις, είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε το θαύμα με

ένα κάπως διαφορετικό φως. Τα πειράματα του Rhine έχουν δείξει ότι ο χώρος

και ο χρόνος, και ως εκ τούτου η αιτιότητα, είναι παράγοντες που μπορούν να

εκμηδενιστούν, με αποτέλεσμα μη αιτιακά φαινόμενα, που αλλιώς ονομάζονται

θαύματα, να εμφανίζονται πιθανά. Όλα τα φυσικά φαινόμενα αυτού του είδους

είναι μοναδικά και υπερβολικά περίεργοι συνδυασμοί της τύχης, όντας σε

συνοχή από το κοινό νόημα των μερών τους ώστε να σχηματίσουν ένα αλάθητο

σύνολο. Αν και οι νοήμονες συμπτώσεις είναι απείρως ποικίλες στη

φαινομενολογία τους, σαν μη αιτιακά γεγονότα εντούτοις διαμορφώνουν ένα

στοιχείο που είναι μέρος

118


της επιστημονικής εικόνας του κόσμου. Η αιτιότητα είναι ο

τρόπος που εξηγούμε τη σύνδεση μεταξύ δύο διαδοχικών

γεγονότων. Η συγχρονικότητα υποδεικνύει τον παραλληλισμό

του χρόνου και του νοήματος μεταξύ ψυχικών και ψυχοφυσικών

γεγονότων, τα οποία η επιστημονική γνώση μέχρι τώρα δεν

κατάφερε να τα επάγει σε μία κοινή αρχή. Ο όρος δεν εξηγεί

τίποτα, διατυπώνει απλά την εμφάνιση των νοημόνων

συμπτώσεων οι οποίες, καθαυτές, είναι συμπτώσεις τύχης,

αλλά είναι τόσο απίθανες που πρέπει να υποθέσουμε ότι

βασίζονται σε κάποιο είδος αρχής, ή σε κάποια ιδιότητα του

εμπειρικού κόσμου. Καμία σχετική αιτιακή σύνδεση δεν μπορεί

να δειχθεί ότι συμβαίνει μεταξύ των παράλληλων συμβάντων,

γεγονός το οποίο είναι ακριβώς αυτό που δίνει τον τυχαίο

χαρακτήρα τους. Η μόνη αναγνωρίσιμη και αποδείξιμη σύνδεση

μεταξύ τους είναι ένα κοινό νόημα, ή ισοδυναμία. Η παλιά

θεωρία της αντιστοιχίας, βασίστηκε στην εμπειρία τέτοιων

συνδέσεων- μία θεωρία που έφθασε στο αποκορύφωμα και

επίσης το προσωρινό τέλος της με την ιδέα του Leibniz περί

προκαθορισμένης αρμονίας, και αντικαταστάθηκε έπειτα από

την αιτιότητα. Η συγχρονικότητα είναι μία σύγχρονη

διαφοροποίηση από την ασαφή έννοια της αντιστοιχίας, της

συμπάθειας, και της αρμονίας. Είναι βασισμένη όχι σε

φιλοσοφικές υποθέσεις αλλά στην εμπειρία και στον

πειραματισμό.

996. Τα συγχρονιστικά φαινόμενα αποδεικνύουν την ταυτόχρονη

εμφάνιση νοημόνων ισοδυναμιών σε ετερογενείς, αιτιακά

ανεξάρτητες διαδικασίες. Με άλλα λόγια, αποδεικνύουν ότι ένα

περιεχόμενο που γίνεται αντιληπτό από έναν παρατηρητή

μπορεί, συγχρόνως, να αναπαρασταθεί από ένα εξωτερικό

γεγονός, χωρίς οποιαδήποτε αιτιακή σύνδεση. Από αυτό

συνεπάγεται είτε ότι η ψυχή δεν μπορεί να προσεγγιστεί τοπικά

στο χώρο, ή ο χώρος είναι σχετικός με την ψυχή. Το ίδιο ισχύει

για το χρονικό προσδιορισμό της ψυχής και την ψυχική

σχετικότητα του χρόνου. Δε χρειάζεται να τονίσω ότι η

επαλήθευση αυτών των συμπερασμάτων θα έχει βαθύτατες

συνέπειες.

997. Στο σύντομο χώρο μίας διάλεξης δεν μπορώ, δυστυχώς, να

κάνω περισσότερα από το να δώσω ένα πολύ βιαστικό

σχεδιάγραμμα του ατέλειωτου ζητήματος της

συγχρονικότητας. Για όσους από εσάς θα ήθελαν να

προχωρήσουν στην υπόθεση πιο βαθιά, πρέπει να αναφέρω ότι

μία πιο εκτενής εργασία μου σύντομα θα κυκλοφορήσει με

τίτλο «Συγχρονικότητα: Μία μη αιτιακή συνδετική αρχή». Θα

δημοσιευτεί μαζί με μία εργασία του καθηγητή W. Pauli σε ένα

βιβλίο με τίτλο: Η Ερμηνεία της Φύσης και της Ψυχής.9

119


9 [Δες παραπάνω. –ΕΚΔΌΤΕΣ]

120

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Documents

Συγχρονικότητα- Μια μη Aιτιακή Συνδετική Αρχή