285
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩം呪 ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ) ΑΘΗΝΑ 1998

Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A΄ ΛΥΚΕΙΟΥΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

(ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ)

ΑΘΗΝΑ 1998

Page 2: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

2

Ομάδα Σύνταξης

Άννα Δημητροκάλη, Φιλόλογος, Πηνελόπη Παπαϊωάννου, Φιλόλογος

Page 3: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ......................................................................................5• ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...................................................................................................7

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ. Ο ΛΟΓΟΣ. .............................13ΕΙΣΑΓΩΓΗ.......................................................................................................15ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ .............................................................................17

1. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ..................................................................................172. ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, ΙΔΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ ..........................................233. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ .........334. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ .......................................................................435. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ........................52

6. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ...............................................577. Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ..........................................................................................59

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ.........................................70 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.........................................................................77 ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................................................................98

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ....................................................................................................99ΕΙΣΑΓΩΓΗ.....................................................................................................101

1. ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ:Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ .......................................................................104

2. Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ .....................1183. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. ..........................................1214. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ...........................................126

Page 4: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

4

5. ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ.ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ. .........................................................................................128

6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ...............................................................1347. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ...................................................................1378. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ................................140

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ.......................................145ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.......................................................................148ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................172

ΜΕΡΟΣ Γ΄

ΑΦΗΓΗΣΗ .....................................................................................................173ΕΙΣΑΓΩΓΗ.....................................................................................................175

1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ...............................................................1792. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ...................................................................1833. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙΔΗ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ ................................................................................1934. ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ; ............................................................................2055. Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ................................................2106. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ .................................................................2267. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ..............................................................227

7.α. Ο χρόνος του πομπού, του δέκτη, των γεγονότων .........................2277.β. Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης........................233

8. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ..........................................................................................2429. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ..............................................................249

10. ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ .................................25411. ΣΥΝΟΧΗ ...............................................................................................263

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ.......................................273ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.......................................................................276ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................285

Page 5: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

5

ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ανάμεσα στις καινοτομίες που εισάγονται στο Ενιαίο Λύκειο με την πρόσφατη εκ-παιδευτική μεταρρύθμιση σημαντική θέση κατέχει η αλλαγή του τρόπου αξιολόγησηςτων μαθητών. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι: α) η δημιουργία νέων θεσμών υπο-στήριξης των μαθητών και αποτίμησης των γνώσεων και ικανοτήτων τους (διαγνωστικήαξιολόγηση, πρόσθετη διδακτική στήριξη, συνθετικές - δημιουργικές εργασίες, φάκελοςδραστηριοτήτων), β) ο συνδυασμός διαφορετικών μεθόδων και τεχνικών αξιολόγησης, οοποίος εξασφαλίζει πιο έγκυρο και πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα, γ) η μετάθεση τηςέμφασης από την απλή αποστήθιση πληροφοριών στον έλεγχο σύνθετων διδακτικώνστόχων, ανάμεσα στους οποίους κυρίαρχη θέση κατέχει η ανάπτυξη της κριτικής σκέψηςκαι της δημιουργικής ικανότητας των μαθητών, δ) η συστηματική ενημέρωση τωνεκπαιδευτικών σε θέματα αξιολόγησης και η υποβοήθησή τους με την εκπόνηση ειδικούυποστηρικτικού υλικού. Οι καινοτομίες αυτές συνδυάζονται με ανάλογες αλλαγές πουπραγματοποιούνται στα αναλυτικά προγράμματα, στα διδακτικά βιβλία και στηνεπιμόρφωση γενικότερα των εκπαιδευτικών.

Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.), συμμετέχοντας από την πρώτη στιγμήενεργώς στην προσπάθεια εφαρμογής των παραπάνω καινοτομιών στο Λύκειο, ανέλαβετο έργο της στήριξης των εκπαιδευτικών στον τομέα αυτόν, παρά τα προβλήματα και τιςδυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω έλλειψης μόνιμου προσωπικού και ανεπαρκούςυλικοτεχνικής υποδομής. Από τον Απρίλιο του 1997 ως τον Ιούνιο του 1998 εκπόνησεμια σειρά βιβλίων στα οποία περιέχονται ερωτήσεις διαφόρων ειδών (ανάπτυξης, σύ-ντομης απάντησης και κλειστού τύπου), δείγματα πρόχειρων και ωριαίων δοκιμασιών,θέματα εργασιών για το σπίτι και συνθετικών - δημιουργικών εργασιών. Τα βιβλία αυτάαναφέρονται στα μαθήματα των δύο πρώτων τάξεων του Ενιαίου Λυκείου. Η παραπάνωεργασία έγινε ευμενώς αποδεκτή από την πλειονότητα των εκπαιδευτικών καιθεωρήθηκε πολύτιμη βοήθεια για τους διδάσκοντες.

Τα βιβλία που αφορούν την αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης βελτιώθηκαν μεβάση τις παρατηρήσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών και την εμπειρία που αποκτήθηκεαπό τη χρησιμοποίησή τους κατά το περασμένο σχολικό έτος 1997 - 98 καικυκλοφορούν φέτος σε δεύτερη έκδοση.

Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτής θα ήθελα να τονίσω τα εξής:1. Το υλικό που περιέχεται στα παραπάνω βιβλία έχει υποστηρικτικό και συμβου-

λευτικό χαρακτήρα. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν απόαυτό ό,τι θεωρούν πως ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες τους, να το τροποποιή-σουν προκειμένου να το προσαρμόσουν στις ιδιαιτερότητες των τάξεων στιςοποίες διδάσκουν και να εκπονήσουν, με βάση τα δείγματα που περιέχονται σταβιβλία αυτά, δικά τους μέσα αξιολόγησης των μαθητών. Με ιδιαίτερη έμφασηθέλω να τονίσω ότι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υποχρεωμένοι να εξαντλούνόλες τις ερωτήσεις που αναφέρονται στις επιμέρους ενότητες των σχολικώνβιβλίων, αυξάνοντας έτσι το φόρτο εργασίας των μαθητών και μεγαλώνονταςχωρίς λόγο το άγχος τους. Πρέπει να επιλέγουν μερικά μόνο ενδεικτικά

Page 6: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

6

παραδείγματα από τις ερωτήσεις αυτές με κριτήριο την εξοικείωση τωνμαθητών με τα διάφορα είδη ερωτήσεων και την κάλυψη ποικίλωνδιδακτικών στόχων.

2. Οι περισσότερες από τις ερωτήσεις που ακολουθούν θεωρούνται εύκολες. Υπάρ-χουν βέβαια και μερικές πιο δύσκολες. Αυτή η κλιμάκωση της δυσκολίας τωνερωτήσεων βοηθεί τον εκπαιδευτικό να διαμορφώσει μόνος του μέσα εξέτασηςπου ανταποκρίνονται στις ικανότητες των μαθητών του και έχουν παράλληλαεγκυρότητα και διακριτότητα. Οι ερωτήσεις που θεωρούνται από τους διδά-σκοντες δύσκολες για τους μαθητές τους πρέπει να χρησιμοποιούνται μεμεγάλη φειδώ στα ολιγόλεπτα και ωριαία διαγωνίσματα. Καλό είναι τα πιοδύσκολα ερωτήματα να γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας κατά τη διάρκειατων μαθημάτων.

3. Τα παραδείγματα των ερωτήσεων που έχουν εκπονηθεί από τις ομάδες εργασίαςτου Κ.Ε.Ε. συμπληρώνουν τις ερωτήσεις και ασκήσεις των σχολικών βιβλίων.Κατά συνέπεια πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με αυτές.

4. Η πρόθεση για την περαιτέρω βελτίωση του υλικού που αφορά την αξιολόγησητων μαθητών του Ενιαίου Λυκείου είναι δεδομένη. Για το λόγο αυτόν παρακα-λούμε και πάλι τους εκπαιδευτικούς που θα χρησιμοποιήσουν τα βιβλία αυτά κα-τά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 1998-99 να μας στέλνουν τις παρατηρήσειςκαι τις υποδείξεις τους. Τους διαβεβαιώνουμε ότι όλα τα σχόλιά τους θα μελε-τηθούν με προσοχή και θα ληφθούν υπόψη από τις ομάδες εργασίας του ΚΕΕ.

5. Οι επιστημονικοί συνεργάτες του Κ.Ε.Ε. και εγώ προσωπικά είμαστε στη διάθεσηόλων των εκπαιδευτικών, για να διευκολύνουμε στο μέτρο των δυνάμεών μας τοδύσκολο έργο της εφαρμογής στη σχολική πράξη του νέου τρόπου αξιολόγησηςτων μαθητών.

Τελειώνοντας το σύντομο αυτόν πρόλογο θα ήθελα να εκφράσω ακόμη μια φορά τιςθερμές ευχαριστίες μου προς την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ για την υποστήριξη τηςπροσπάθειάς μας, προς τη Δ/νση του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης από την οποίαχρηματοδοτείται το έργο αυτό, προς τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι μας έστειλαν σχόλιακαι παρατηρήσεις σχετικές με τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πέρυσι και, κυρίως, προςτους εκλεκτούς συνεργάτες μου στο Κ.Ε.Ε., που με πραγματικό ζήλο και ενθουσιασμόεργάστηκαν, χωρίς καμιά πρόσθετη αμοιβή, για την αναμόρφωση των βιβλίων αυτών.

Αθήνα, Οκτώβριος 1998

Ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Ε.

Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης

Page 7: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το μάθημα της Έκφρασης - Έκθεσης παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία ωςπρος τον καθορισμό των επί μέρους διδακτικών στόχων, καθώς και ως προς τονέλεγχο της επίτευξής τους. Η δυσκολία οφείλεται στο γεγονός ότι σ’ αυτά ταβιβλία η προσέγγιση της γλώσσας επιχειρείται μέσα από ένα ευρύτατο φάσμαχρήσεων, όπου οι διάφορες επικοινωνιακές λειτουργίες διαπλέκονται καιεπικαλύπτονται. Συνεπώς, είναι δύσκολο να καθοριστούν παράμετροι τόσο γιατην ανάλυση και τη μελέτη του γνωστικού αντικειμένου, όσο και για τηναξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών σ’ αυτό. Γι’ αυτόν το λόγο θα ήταναποτελεσματικότερο για τη διδακτική πράξη αν κάθε φορά ο διδάσκωνπεριόριζε τα ζητούμενα σε μία συγκεκριμένη μεταβλητή της γλωσσικήςεπικοινωνίας, ώστε να γίνεται πιο ευχερής ο έλεγχος της επιτυχίας των (συχνάσύνθετων) διδακτικών στόχων και πιο αντικειμενική η αξιολόγηση τηςεπίδοσης των μαθητών.

Βασική θεωρητική αρχή των βιβλίων της Έκφρασης - Έκθεσης είναι ηεπικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε γλωσσικόστοιχείο και κάθε επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης (μορφολογικό, δομικό,σημασιολογικό, προτασιακό, υπερπροτασιακό) είναι σκόπιμο να μελετάται ωςπρος τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του σε ορισμένο θεματικόπλαίσιο και σε συγκεκριμένη επικοινωνιακή περίσταση. Αυτή η αρχή προκύπτειαπό την ίδια την υφή της γλώσσας: η φυσιολογική γλωσσική συμπεριφορά δενσυνίσταται στην παραγωγή μεμονωμένων φράσεων ή προτάσεων αλλά στηνπρόσληψη και στη σύνθεση (περισσότερου ή λιγότερου αρθρωμένου) λόγουσε πραγματικές καταστάσεις.

Προτείνουμε λοιπόν να βασιστεί η αξιολόγηση σε α ν α λ υ τ ι κ ο ύ ς καισ υ σ τ η μ α τ ο π ο ι η μ έ ν ο υ ς στόχους, έτσι ώστε κάθε άσκηση να ελέγχειένα ή ορισμένα δεδομένα της διδασκαλίας. Αλλά και έτσι ώστε το σύνολο τωνασκήσεων να αναπτύσσει ένα σύστημα από δεξιότητες κατανόησης και,ιδιαίτερα, παραγωγής λόγου (: όπως αποκαλύπτει και ο τίτλος των βιβλίων τηςσειράς «Έκφραση - Έκθεση», ο κεντρικός στόχος τους είναι να αναπτύξουν οιμαθητές την ικανότητα σύνθεσης κειμένων, δημιουργίας λόγου).

Page 8: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

8

Ως προς την παραγωγή κειμένων, τις ενότητες του διδακτικού εγχειριδίουδιατρέχουν οι εξής γενικοί στόχοι:

1. Να συνειδητοποιήσει ο μαθητής ότι δημιουργώντας κάθε στιγμή το λόγοτου έχει τη δυνατότητα να ε π ι λ έ γ ε ι κάθε λέξη και φράση ανάμεσα σεάλλες λέξεις και φράσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην ίδιαθέση. Το κριτήριο αυτών των συνεχών επιλογών είναι όχι μόνο η σημασία αλλάκαι οι υποδηλώσεις κάθε λέξης και φράσης στη συγκεκριμένη περίσταση καθώςκαι η επικοινωνιακή επενέργεια στον ακροατή ή τον αναγνώστη (π.χ. έμφαση,ειρωνεία, υπαινιγμός, παραστατικότητα).

2. Να κατανοήσει ο μαθητής ότι κάθε κείμενο διαμορφώνεται βάσειορισμένων εξωγλωσσικών περιορισμών: των προθέσεων του δημιουργού, τωνσχέσεων ανάμεσα στο δημιουργό και τον ή τους αναγνώστη/ες, του χρόνου καιτου χώρου που έχει στη διάθεσή του ο δημιουργός για να συντάξει το κείμενοκλπ. Ο απώτερος στόχος αυτής της κατανόησης είναι να αναπτύξει ο μαθητήςδεξιότητες προσαρμογής των λόγων και των γραπτών του στους περιορισμούςτης εκάστοτε δεδομένης επικοινωνιακής περίστασης, ώστε να είναι τα κείμενάτου κ α τ ά λ λ η λ α και α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ά.

Φυσικά, αυτοί οι στόχοι εξειδικεύονται σε κάθε ενότητα, ανάλογα με τιςχρήσεις της γλώσσας και τις πλευρές της επικοινωνίας τις οποίες πραγματεύεταιη ενότητα. Σ’ αυτούς τους ειδικούς στόχους καθώς και στις συγκεκριμένεςασκήσεις με τις οποίες μπορεί να ελεγχθεί η επίτευξή τους και να αξιολογηθεί ηεπίδοση των μαθητών αναφέρεται κάθε εισαγωγή στις ασκήσεις της αντίστοιχηςενότητας.

Page 9: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

9

Για τις ασκήσεις και των τριών ακόλουθων ενοτήτων γενικά ισχύει ότι:α) Έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε κάθε άσκηση να εγγράφεται στο όλο

θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίχτηκαν τα βιβλία της σειράς «Έκφραση -Έκθεση» και να υπηρετεί τη γενική σκοπιμότητα της συγγραφής τους.

β) Το περιεχόμενο των προς εξέταση λέξεων, φράσεων, προτάσεων καικειμένων σ’ αυτές τις ασκήσεις έχει προφανή συνάφεια με το θέμα τηςαντίστοιχης ενότητας.

γ) Οι ασκήσεις κάθε ενότητας έχουν εκπονηθεί έτσι ώστε να ελέγχουν τηνανάπτυξη των ειδικών δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής λόγου, τιςοποίες πραγματεύεται κάθε ενότητα.

δ) Ο συνδυασμός των ασκήσεων κάθε ενότητας αποτελεί ένα σύστημα για τονέλεγχο της επίδοσης των μαθητών επί του συνολικού αντικειμένου τηςενότητας.

ε) Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν παραδείγματα και όχι υποδείγματα.Αυτό θα πει ότι ο καθηγητής μπορεί να καταρτίσει δικές του ασκήσειςβοηθούμενος από το πνεύμα, τους τύπους και το περιεχόμενο τωνπροτεινόμενων ασκήσεων.

Επιπλέον, θεωρούμε σκόπιμο να δοθούν οι εξής περαιτέρω διευκρινίσεις:• Οι προτεινόμενες ασκήσεις σε καμιά περίπτωση δεν έρχονται να

υποκαταστήσουν εκείνες του σχολικού βιβλίου. Στην πραγματικότητασυμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ο ένας γενικός σκοπός της εκπόνησής τουςείναι η ανάδειξη, η αξιοποίηση της ύλης κάθε ενότητας (o άλλος γενικόςσκοπός είναι, βέβαια, η πληρέστερη και δικαιότερη αξιολόγηση).

– Οι προτεινόμενες ασκήσεις με τον παραδειγματικό τους χαρακτήρα, μπορούννα βοηθήσουν το διδάσκοντα να βελτιώσει την ποιότητα των ερωτήσεωνπου ο ίδιος υποβάλλει, (εφόσον αυτή η ποιότητα εξαρτάται όχι μόνο από τηθεωρητική κατάρτισή του αλλά και από την εμπειρία του ως προς τησύνταξη ασκήσεων) και να ενισχύσει την ευελιξία και τη δημιουργικότητάτου (Θεοφιλίδης 1988, σ. 17).

– Συμβάλλουν στη συγκεκριμενοποίηση των επί μέρους διδακτικών στόχωντης ενότητας και έτσι βοηθούν στην αποτελεσματικότερη διδασκαλία, αλλά

Page 10: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

10

και στον ευχερέστερο και αντικειμενικότερο έλεγχο των αποτελεσμάτωντης.

– Φωτίζουν και στηρίζουν τις θεωρητικές θέσεις του σχολικού βιβλίουδίνοντας ιδέες στον καθηγητή, ώστε να επινοήσει δικές του ασκήσεις και νακαθοδηγήσει τα παιδιά σε εφαρμογές αυτών των θέσεων.

– Αξιοποιούν τμήματα της ύλης του σχολικού βιβλίου για τα οποία συνήθωςδεν μένει χρόνος για τη διδασκαλία τους στην τάξη.Συνεπώς, αυτές οι ασκήσεις εμπλουτίζουν τις αρχές σύνταξης ασκήσεων πουήδη εφαρμόζει ο καθηγητής -εφόσον ούτως ή άλλως χρειάζεται νασυντάσσει δικές του ερωτήσεις- και δεν υποκαθιστούν αυτές του βιβλίου.

• Οι προτεινόμενες ασκήσεις εγγράφονται στη διευρυμένη έννοια τηςαξιολόγησης, έτσι όπως έχει αναλυθεί στο τεύχος «Αξιολόγηση τωνμαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου» (ΟΕΔΒ 1997). Αυτό σημαίνει ότι:

– Δεν είναι όλες οι ασκήσεις κατάλληλες για όλες τις τάξεις και όλες τιςσυνθήκες διδασκαλίας και ούτε σχεδιάστηκαν με αυτόν το σκοπό. Κάθεεκπαιδευτικός «κρατάει» το πνεύμα, τις αρχές σύνταξης και τις γενικές ιδέεςτων ασκήσεων και προσαρμόζει το περιεχόμενό τους στις ανάγκες τωνδικών του μαθημάτων. Πιο συγκεκριμένα, προσαρμόζει το βαθμό δυσκολίαςτων ασκήσεων στο μέσο επίπεδο των δικών του μαθητών και διαμορφώνειτις σημασίες των προτάσεων και των κειμένων, έτσι ώστε ναανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα και να ταιριάζουν με τα βιώματα τωνμαθητών του.

– Η χρήση των προτεινόμενων ασκήσεων είναι πολλαπλή: εκτός από τηγραπτή, εξατομικευμένη και χρονομετρημένη δοκιμασία, μπορούν ναδοθούν ως προφορικές ασκήσεις ή ως ομαδικές εργασίες μέσα στην τάξη.

Για την αξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων των διαφόρωνενοτήτων έχουν χρησιμοποιηθεί οι εξής τύποι ασκήσεων:

• Ερωτήσεις σύντομης απάντησηςΚάθε άσκηση ζητεί τη σύνθεση μιας παραγράφου όχι απλώς επί ενός

θέματος, αλλά βάσει ορισμένων και ρητά διατυπωμένων περιορισμών, οι οποίοιπροβλέπονται από την ύλη της αντίστοιχης ενότητας.

Page 11: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

11

• Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξηςΜε τέτοιες ασκήσεις ελέγχεται η εμπέδωση του θεωρητικού μέρους της

ενότητας, καθώς και η ικανότητα παραγωγής (σύντομου ή περισσότερουεκτεταμένου) λόγου, κατάλληλου για να επιτελέσει ορισμένη λειτουργία σεδεδομένη περίσταση. Γενικά στις εκφωνήσεις των ερωτήσεων που ζητούνπαραγωγή λόγου έχει καταβληθεί προσπάθεια να προσδιορίζεται ο νοερόςαποδέκτης του κειμένου: «Γενικώς τα παιδιά βοηθούνται στο γράψιμο όταν τοθέμα είναι ενδιαφέρον για αυτά και όταν ζητείται η προσαρμογή του κειμένουανάλογα με το αναγνωστικό κοινό» (Κωσταρίδου - Ευκλείδη 1997, σ. 287).

• Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπουΤα επί μέρους είδη αυτού του τύπου άσκησης είναι: σωστό-λάθος, σύζευξη,

πολλαπλή επιλογή, συμπλήρωση κενού και αντικατάσταση. Οι ασκήσεις αυτέςπροσφέρονται για να ελέγξουν όχι μόνο την εκμάθηση του λεξιλογίου, αλλά καιτην αφομοίωση της θεωρίας της ενότητας. Ειδικότερα ως προς το λεξιλόγιο,έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε η σημασία των λέξεων να μη ζητείται σεμεμονωμένες προτάσεις, αλλά να εντάσσεται σε μικρής έκτασης κείμενο. Έτσι,ο μαθητής αντιμετωπίζει τη λέξη μέσα σε ένα ευρύτερο νοηματικό περιβάλλον:εκεί, εκτός από την κυριολεκτική σημασία της λέξης μπορεί να φανεί και ημεταφορική σημασία. Επίσης, σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον φαίνονται και οιυποδηλώσεις, οι νύξεις και οι υπαινιγμοί που μπορούν να προκύψουν από τηχρήση της λέξης.

Οι ασκήσεις αντικατάστασης συνήθως είναι και οι δυσκολότερες από όλεςτις ασκήσεις αντικειμενικού τύπου: από το μαθητή ζητείται να αντικαταστήσειτις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις σε μία σειρά προτάσεων ή σ’ ένα κείμενοπαρέχοντας δικές του λέξεις ή φράσεις, παρόμοιας σημασίας με τιςυπογραμμισμένες, αλλά διαφορετικής -και προδιαγεγραμμένης από τηνεκφώνηση- επικοινωνιακής επενέργειας. Και βέβαια η δυσκολία βρίσκεται στηνεξεύρεση εκείνης της λέξης ή φράσης που επιτυγχάνει τη ζητούμενηεπενέργεια, δηλαδή το οικείο ύφος, την έμφαση, τη διακριτική διατύπωση, τηνειρωνεία, την ακριβολογία κλπ.

Page 12: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

12

Για να μειωθεί η πιθανότητα αντιγραφής ή και συνεργασίας των μαθητώνκατά τη διάρκεια της εξέτασης με ερωτήσεις αυτού του τύπου, συνιστάται οκαθηγητής να αλλάζει τη σειρά των ερωτήσεων ή και των απαντήσεων σε κάθεάσκηση, δημιουργώντας από δύο έως τέσσερις παραλλαγές κριτηρίουαξιολόγησης κάθε φορά.

Οι ασκήσεις παρουσιάζονται κατά ομάδες ανάλογα με τον τύπο τους(ανοικτές, σύντομης απάντησης, αντικειμενικού-κλειστού τύπου, συνδυασμόςτύπων ασκήσεων) για λόγους ταξινομίας. Αυτή η παρουσίαση δεν υποδηλώνει,βέβαια, προτίμηση για κάποιον από αυτούς τύπους. Εφόσον όλοι οι τύποιερωτήσεων έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα1, θα πρέπει νααποφεύγεται η μονομερής χρήση ενός τύπου άσκησης, καθώς και ηαποκλειστική χρήση ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου. Αυτό που ευνοεί τηναντικειμενικότερη αξιολόγηση, αλλά και την καλλιέργεια ευρέως φάσματοςνοητικών δεξιοτήτων είναι ο συνδυασμός των τύπων άσκησης.

1 Βλ. Αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου, Ο.Ε..Δ.Β. 1997, σσ 24-27.

Page 13: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΓΛΩΣΣΑΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Ο ΛΟΓΟΣ

Page 14: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

14

Page 15: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Α΄ Μέρος του παρόντος τεύχους περιέχει το σώμα των ενδεικτικών α-σκήσεων, όπως είχε δημοσιευθεί στο πρώτο ενιαίο (για όλα τα Φιλολογικά Μα-θήματα) τεύχος του ΚΕΕ (αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ Λυκείου στα Φιλο-λογικά Μαθήματα, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1997), για την ενότητα του Διαλόγου, εκτόςαπό ορισμένες διορθώσεις. Περιέχει επίσης παραδειγματικές ασκήσεις επί αυ-τών των διδακτικών ενοτήτων του πρώτου τεύχους της Έκφρασης - Έκθεσης, οιοποίες προτείνονται στον «Συμπληρωματικό οδηγό για τη διδασκαλία των Φι-λολογικών Μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ1997, σσ. 113-121. Περιοριστήκαμε σ’ αυτά ακριβώς τα σημεία επειδή ο διατι-θέμενος σχολικός χρόνος δεν επαρκεί για τη συστηματική διδασκαλία ολόκλη-ρου του πρώτου μέρους του σχολικού εγχειριδίου. Άλλωστε, οι προτεινόμενεςασκήσεις στα τεύχη του ΚΕΕ είναι πάντοτε ενδεικτικές. Ειδικότερα, έχει κατα-βληθεί προσπάθεια ώστε οι ασκήσεις επί των ενοτήτων «Γλώσσα και γλωσσικέςποικιλίες» και «Ο Λόγος» να είναι σύμφωνες με το ενιαίο πλαίσιο προγράμμα-τος σπουδών για τη γλώσσα (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1998)καθώς και με το ΠΔ 246/31-7-98.

Κλείνοντας την παρούσα εισαγωγή δεν είναι ίσως περιττό να επαναλάβουμεότι οι παρατηρήσεις και τα σχόλια των μάχιμων φιλολόγων σχετικά με την απο-τελεσματικότητα, τις αδυναμίες, τον βαθμό δυσκολίας και γενικά την καταλλη-λότητα και τη χρησιμότητα των ασκήσεων δεν είναι απλώς επιθυμητά, αλλάεπιζητούμενα για την ανατροφοδότηση και τη βελτίωση του υποστηρικτικούυλικού που εκπονείται στο ΚΕΕ.

Page 16: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

16

Page 17: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

17

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

1.1.1. Σχεδιάζετε με τους φίλους σας να ταξιδέψετε ως τουρίστες σε διάφορεςχώρες της Ευρώπης το ερχόμενο καλοκαίρι. Να μεταφέρετε σ’ αυτούς τους φί-λους σας (σε πλάγιο λόγο) τις συστάσεις που σας έδωσε:α) ένας καθηγητής σας που αντιμετωπίζει θετικά τα σχέδιά σας καιβ) η γιαγιά σας που είναι επιφυλακτική ως προς το εγχείρημα αυτό.

1.1.2. Ένας συμμαθητής σας αποφάσισε να συμμετάσχει στην ομάδα παραδο-σιακών χορών του δήμου σας, Τι θα γράφατε στο ημερολόγιό σας αν:α) αντιμετωπίζατε τους παραδοσιακούς χορούς ως αναγκαία σύνδεση με τις

ρίζες μας καιβ) τους θεωρούσατε ξεπερασμένους στην εποχή μας;

1.1.3. Αναλάβατε να γράψετε στην εφημερίδα του σχολείου ένα σύντομο άρθρογια τη σχέση των εφήβων με την τηλεόραση. Τι θα γράφατε αν την αντιμετωπί-ζατε:α) ως πηγή πληροφόρησης και ψυχαγωγίας καιβ) ως απώλεια χρόνου στο φορτωμένο καθημερινό πρόγραμμά σας;

1.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1.2.1. Για κάθε μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις να δώσετε μία λέξη ή φράσηπου εκφράζει την οπτική του αντίστοιχου προσώπου.

(Παράδειγμα: Έκφραση-Έκθεση Α΄ τεύχος σ. 22)

Page 18: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

18

Α. Ένας υπάλληλος γραφείου προσφέρει ένα δώρο στον διευθυντή του για τηνονομαστική του γιορτή. Πώς σχολιάζει την ενέργεια αυτή:α) ο ίδιος ο διευθυντής που χαίρεται,β) ένας συνάδελφός του που αντιμετωπίζει τα δώρα προς τους ανωτέρους με

καχυποψία,γ) η σύζυγος του υπαλλήλου που υπολογίζει τα χρήματά της;

Β. Μια ομάδα μαθητών ζωγραφίζει ένα τοπίο σε έναν εξωτερικό τοίχο του σχο-λείου που βρίσκεται σε πυκνοκατοικημένη συνοικία μιας πόλης. Τι λένε ότανβλέπουν τη ζωγραφιάα) μία μητέρα μαθητή που της αρέσει,β) ένας περίοικος που διαφωνεί;

Γ. Ένας έφηβος αποφασίζει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την κιθάρα.Πώς χαρακτηρίζει αυτή την απόφασηα) ο πατέρας του που είναι φιλότεχνος καιβ) ένα συγγενικό πρόσωπο που σκέπτεται πρακτικά;

Δ. Τι σημαίνει η μελέτη ενός μαθήματος, π.χ. της Νεοελληνικής λογοτεχνίας γιαα) έναν μαθητή που θέλει να είναι τυπικός και συνεπής σε όλες τις υποχρεώσεις

του,β) έναν άλλο που αντιπαθεί το μάθημα καιγ) έναν τρίτο που το αγαπά ιδιαίτερα;

Ε. Πώς θεωρεί το παιχνίδι των παιδιώνα) ένας παιδοψυχολόγος,β) μία μητέρα που ανησυχεί για την επίδοση του δικού της παιδιού στο σχολείο;

1.2.2. Οι ακόλουθες λέξεις διαφοροποιούνται σημασιολογικά ανάλογα με τηνπερίσταση και με το πρόσωπο που τις χρησιμοποιεί. Να γράψετε τι σημαίνουνοι λέξεις σε κάθε περίσταση που δίνεται.

Α. Τράπεζα α) για έναν οικονομολόγο

Page 19: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

19

β) για έναν ιερωμένο.Β. Μυστήριο α) στο μάθημα των Θρησκευτικών

β) σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.Γ. Κόσμος α) για έναν φυσικό επιστήμονα

β) για ένα καταστηματάρχη.Δ. Κλίμακα α) στο Ωδείο

β) σε αρχιτεκτονικό γραφείο.Ε. Χορός α) σε μια σχολή μπαλέτου

β) στο μάθημα της αρχαίας τραγωδίας.ΣΤ. Ορχήστρα α) για έναν αρχαιολόγο σε μια ανασκαφή

β) για έναν μουσικό.Ζ. Σκηνή α) για έναν αρχιτέκτονα που σχεδιάζει το κτήριο ενός θεάτρου

β) για ένα θεατρικό συγγραφέαγ) για έναν παραθεριστή που του αρέσει η φυσική ζωή.

Η. Βήμα α) στην αίθουσα του Κοινοβουλίουβ) στο μάθημα της Γυμναστικής.

Θ. Πλαστικός α) στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνηςβ) σε κατάστημα παιχνιδιών.

1.2.3. Για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις να βρείτε δύο διαφορετικές σημα-σίες και ορισμένες περιστάσεις όπου αυτές οι σημασίες θα ήταν κατάλληλες ναχρησιμοποιηθούν αντιστοίχως.

α) ασφάλεια, β) δορυφόρος, γ) έξοδος, δ) λόγος, ε) μάρτυρας, στ) οικονομία,ζ) οίκος, η) ομολογία, θ) πλάστης, ι) ποιητής, ια) τάξη, ιβ) τύραννος.

1.2.4. Με τις ακόλουθες προτάσεις χαρακτηρίζει ένας συνήθως απαισιόδοξοςσυνομιλητής σας συμβάντα και πρόσωπα με απορριπτική διάθεση. Πώς θα περι-γράφατε ή θα χαρακτηρίζατε εσείς τα ίδια συμβάντα και τα ίδια πρόσωπα απότη θετική τους πλευρά;

Παράδειγμα: α) Κι άλλο τσιμέντο έπεσε στη γειτονιά.

Page 20: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

20

β) Επιτέλους κτίστηκε το οικόπεδο με τα αγριόχορτα καιτα σκουπίδια.

Α. α) Ο μαθηματικός μας μιλάει αργά και βαρετά.β) .................................................................................................................

Β. α) Ο υποψήφιος δήμαρχος ήταν όλο φλυαρία και υποσχέσεις.β) .................................................................................................................

Γ. α) Μας μίλησε για τον υπολογιστή του και μάς έκανε επίδειξη γνώσεων.β) .................................................................................................................

Δ. α) Στην εκδρομή ο φιλόλογος μάς ξεποδάριασε σε μια περιοχή με κάτι αρ-χαίες κοτρόνες.

β) .................................................................................................................Ε. α) Ο γιατρός με την ομιλία του για το κάπνισμα μάς τρομοκράτησε.

β) .................................................................................................................ΣΤ. α) Η εμφάνιση της ποδοσφαιρικής μας ομάδας ντρόπιασε το σχολείο.

β) .................................................................................................................Ζ. α) Ο βουλευτής της περιφέρειάς μας απαξίωσε να ασχοληθεί μαζί μας, όταν

τον επισκεφθήκαμε.β) .................................................................................................................

Η. α) Ο Νίκος μάς ζάλισε με τα προσωπικά του.β) .................................................................................................................

1.2.5. Δύο δημοσιογράφοι αναφέρονται σε γεγονότα της επικαιρότητας απόδιαφορετική οπτική γωνία. Να εξηγήσετε σύντομα αυτές τις διαφορές.

Α. α) Με το κέντρο απεξάρτησης ναρκομανών που εγκαινιάστηκε χθες αυξάνο-νται οι κίνδυνοι διακίνησης ναρκωτικών στην περιοχή.

β) Το κέντρο που θα περιθάλπει άτομα εξαρτημένα από τοξικές ουσίες απο-τελεί μία προσφορά στους νέους που χρειάζονται τη φροντίδα μας.

Page 21: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

21

Β. α) Οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα διαδήλωσαν χθες το αίτημά τους γιααύξηση των αποδοχών τους.

β) Χάος προκάλεσαν στο κέντρο της πόλης ταραξίες με συνθήματα για αύ-ξηση μισθών.

Γ. α) Για να αποτρέψει πιθανά επεισόδια, η Αστυνομία επενέβη σε εκδηλώσειςχούλιγκαν και επέβαλε την τάξη.

β) Αδικαιολόγητες συλλήψεις οπαδών που πανηγύριζαν ειρηνικά μετά τη νί-κη της ομάδας τους.

Δ. α) Εκκαθάριση της πλατείας από τα περιθωριακά στοιχεία επιχείρησε χθες οδήμαρχος.

β) Διωγμό εξαπέλυσε χθες ο δήμαρχος κατά των άστεγων και των αλλοδα-πών της πλατείας.

1.2.6. Να μετασχηματίσετε τα κείμενα του ακόλουθου πίνακα ανάλογα με τοπρόσωπο που μιλά κάθε φορά.

Α Β

α) Ένας ένοικος πολυκατοικίας με ρατσιστικέςαντιλήψεις:«Η εγκατάσταση έγχρωμων μεταναστών στηνπολυκατοικία μας μπορεί να μας δημιουργή-σει προβλήματα και να υποβαθμίσει την αξίατων ακινήτων στην περιοχή.»

Ένας ένοικος με αντιρατσιστικήνοοτροπία:

Page 22: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

22

β) Ένας δήμαρχος:«Η πλακόστρωση των ελεύθερων χώρων τουδήμου μας αποτελεί δείγμα εκσυγχρονισμούκαι αναβάθμισης της περιοχής.»

Ένας δημότης λάτρης του πρά-σινου:

γ) Ένας βιομήχανος ειδών διατροφής:«Τα νέα προϊόντα μας περιέχουν όλα εκείνατα συστατικά που τα καθιστούν νοστιμότερακαι τα διατηρούν φρέσκα για περισσότερεςμέρες.»

Ένας ενημερωμένος καταναλω-τής που θέλει να γνωρίζει τι α-γοράζει:

δ) Ένας εκπρόσωπος βιομηχανίας:«Αν καθυστερήσει κι άλλο η ρίψη των απο-βλήτων στη θάλασσα, η επιχείρηση θα αντιμε-τωπίσει προβλήματα και θα αναγκαστεί ναδιακόψει τη λειτουργία της.»

Ένας εκπρόσωπος οικολογικώνοργανώσεων:

Page 23: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

23

2. ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, ΙΔΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ

2.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

2.1.1. Μετά από την ομιλία, η οποία πραγματοποιήθηκε στο σχολείο σας, για τιςβλαβερές συνέπειες του καπνίσματος το δεκαπενταμελές συμβούλιο συνεδρίασεκαι ανάρτησε την ακόλουθη οδηγία στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου:«Αφού το κάπνισμα, ενεργητικό και παθητικό, μας σκοτώνει καθημερινά λίγολίγο, εμείς που αγαπούμε τη ζωή, μαθητές και καθηγητές, οφείλουμε να το απο-φεύγουμε τουλάχιστον στους χώρους του σχολείου. Η τήρηση της σύστασηςαυτής είναι δική μας υπόθεση.» Να μετασχηματίσετε το κείμενο αυτό έτσι όπωςθα μιλούσεα) ένας γιατρός στον ασθενή του σε ύφος επίσημο και αυστηρό καιβ) ένας πατέρας στο γιο του που τον είδε να καπνίζει και τον συμβουλεύει στορ-

γικά και σε ύφος απλό και επιεικές.

2.1.2. Στο διήγημα του Σ. Τσίρκα «Το δέντρο» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 392)διαβάζουμε:

Και αμέσως κατάλαβα. Μαχαιρώναν το δέντρο! Ο άνθρωπος εκείνος έμπηγεστην «καρδιά» του, εκεί που ο χοντρός κορμός χώριζε σαν παλάμη στέλνοντας τακλαδιά του προς όλες τις κατευθύνσεις, έμπηγε χτυπώντας βαριά ένα μεγάλο λο-στό. Σωστή δολοφονία!

Πώς θα διαμορφώνατε το κείμενοα) σε μία επιστολή διαμαρτυρίας προς το δημοτικό συμβούλιο, αν εκείνος που

«μαχαίρωνε» το δέντρο ήταν ένας γείτονας που βρίσκει ότι το δέντρο τον ε-μποδίζει να παρκάρει το αυτοκίνητό του και

β) σε ένα ποίημα που γράφετε το ίδιο βράδυ, ευαισθητοποιημένος/η από το θέα-μα;

2.1.3. Σε λίγες ημέρες φεύγετε για διακοπές ενός μηνός. Ο παπαγάλος, το ψαρά-κι και τα φυτά σας χρειάζονται φροντίδα, η αλληλογραφία περισυλλογή. Ένας

Page 24: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

24

φίλος ή μία φίλη και μία ηλικιωμένη γειτόνισσα προθυμοποιούνται να βοηθή-σουν και αποφασίζετε να αξιοποιήσετε και τις δύο προσφορές. Ετοιμάζετε δύοαντίστοιχα σημειώματα, με τις ίδιες οδηγίες, αλλά κατάλληλο κάθε φορά ύφος.

2.1.4. Μόλις φθάσατε στον πολυπόθητο τόπο διακοπών σας και τακτοποιηθήκα-τε στον χώρο της διαμονής σας. Αμέσως στέλνετε κάρτες α) στη μητέρα σας, β)στον διευθυντή της εταιρείας που εργάζεστε και γ) σε έναν φίλο / μία φίλη σαςμε τα νέα από το ταξίδι και τις πρώτες εντυπώσεις από το θέρετρο. Πώς διαμορ-φώνονται τα τρία κείμενα;

2.1.5. Η ημέρα για τη θεατρική παράσταση που ετοιμάζετε πυρετωδώς εδώ καιαρκετό καιρό πλησιάζει και οι προετοιμασίες κορυφώνονται. Παρουσιάζεται μίαευκαιρία για έκτακτη πρόβα στον εκτός σχολείου χώρο όπου θα δοθεί η παρά-σταση και αναλαμβάνετε να ειδοποιήσετε τηλεφωνικώς α) τον καθηγητή πουσκηνοθετεί το έργο, β) έναν συμμαθητή και φίλο σας που συμμετέχει και γ) τονεπιστάτη του κτηρίου. Τι λέτε στον καθέναν από αυτούς;

2.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

2.2.1. Μόλις μετακομίσατε σε ένα πιο ευρύχωρο σπίτι, όπου έχετε το δικό σαςδωμάτιο. Απολαμβάνοντας αυτήν την καινούργια κατάσταση αποφασίσατε νααναρτήσετε μία επιγραφή στην πόρτα του δωματίου σας για να μη σας ενο-χλούν. Δοκιμάζετε διάφορες παραλλαγές της επιγραφής σε ύφος:α) χιουμοριστικό ..............................................................................................β) φιλικό ...........................................................................................................γ) αυστηρό - απειλητικό ...................................................................................

2.2.2. Αφού πέρασαν οι πρώτες ημέρες της σχολικής χρονιάς και ο μικρότεροςαδελφός σας συμπεριφέρεται ακόμη σαν να είναι σε διακοπές, προσπαθείτε νατου συστήσετε να αρχίσει τη μελέτη. Στην αρχή με ύφος ουδέτερο και έπειτα με

Page 25: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

25

ύφος περιγραφικό. Ωστόσο, η προσπάθεια που αποδεικνύεται πιο αποτελεσμα-τική είναι η τρίτη, σε φιλικό ύφος. Να γράψετε τις τρεις αντίστοιχες παραλλαγέςτης σύστασης.

2.2.3. Την Πρωτοχρονιά χαρίζετε βιβλία και γράφετε σ’ αυτά αφιερώσεις:α) στον φίλο / τη φίλη σας που μοιράζεται πολλές ώρες μαζί σας, σε ύφος λογο-

τεχνικό,β) σε ένα συγγενή που τον συναντάτε συνήθως στις γιορτές, σε ύφος ουδέτερο

καιγ) σε ένα συνάδελφο του πατέρα σας του οποίου η νηφαλιότητα και η σοφία σάς

εντυπωσιάζουν, σε ύφος λόγιο.

2.2.4. Επιστρέφετε από το σχολείο, όπου ακούσατε μία ομιλία για τους κινδύ-νους του καπνίσματος και δοκιμάζετε νοερά διάφορους τρόπους, για να συστή-σετε στον αγαπημένο σας παππού να μη καπνίζει, σε ύφοςα) σκληρό,β) κομψό,β) περιγραφικό καιγ) επιστημονικό.

2.2.5. Προετοιμάζετε μία πολυάνθρωπη συγκέντρωση στο σπίτι σας και γράφετετις προσκλήσεις σε ύφοςα) λογοτεχνικό,β) χιουμοριστικό καιγ) ουδέτεροώστε να είναι κατάλληλες για τη φυσιογνωμία κάθε καλεσμένου, αλλά και με τοβαθμό οικειότητας που έχετε μαζί του.

2.2.6. Περνώντας από ένα παραθαλάσσιο θέρετρο συναντάτε τις ακόλουθεςπινακίδες, γραμμένες από ενοίκους της περιοχής:α) Μη τολμήσετε να αφήσετε τα σκουπίδια σας εδώ. Θα έχετε συνέπειες.β) Ευχαριστούμε που μεταφέρετε τα σκουπίδια σας στον πλησιέστερο κάδο (μετάτη γωνία δεξιά).

Page 26: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

26

γ) Δε θέλουμε τα σκουπίδια σου. Κάψ’ τα ή ρίξ’ τα στον κάδο.δ) Όχι σκουπίδια εδώ.

Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος της σύστασης σε κάθε πινακίδα; Ποιες πληροφορίεςείναι πιθανό να μάς δώσει κάθε διατύπωση σχετικά με τον συντάκτη της (χαρα-κτήρας, μορφωτικό επίπεδο, πρόθεση);

2.2.7. Μαγειρέψατε ένα φαγητό ιδιαίτερα αλμυρό και οι οικείοι σας σχολιάζουνκατά τη διάρκεια του γεύματος, ο καθένας με διαφορετικό ύφος:α) κομψό: Μήπως κατά τύχη σού έπεσε λίγο περισσότερο αλάτι σήμερα στο φαγητό;β) χαριτωμένο: .................................................................................................γ) ουδέτερο: ......................................................................................................δ) αγενές: ..........................................................................................................

2.2.8. Είναι η τέταρτη φορά που σάς τηλεφωνεί μία κυρία από λάθος. Να μετα-σχηματίσετε την απάντηση που δίνετε, ώστε να εκφράζει το αντίστοιχο ύφος,όπως διαμορφώνεται από την κλιμακούμενη ενόχληση.α) χιουμοριστικό: Κάτι ξέρω κι εγώ από βρύσες, αλλά μάλλον δεν είμαι ο υδραυ-

λικός που ζητάτε.β) κομψό: ..........................................................................................................γ) ουδέτερο: ......................................................................................................δ) αυστηρό: .......................................................................................................

2.2.9. Έξω από το κατάστημα διαπιστώνετε ότι ο ταμίας κράτησε περισσότεραχρήματα από την αξία του προϊόντος που μόλις αγοράσατε. Επιστρέφοντας μέσασκέφτεστε με ποιο ύφος να απευθυνθείτε στον ταμία.α) χιουμοριστικό: Μου φαίνεται ότι σάς έκανα πλουσιότεροι κατά 500 δραχμές,

γιατί μου δώσατε λιγότερα ρέστα.β) περιγραφικό: ................................................................................................γ) ταπεινό: ........................................................................................................

Page 27: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

27

2.2.10. Το μικρό σας αδελφάκι αναστατώνει συχνά το γραφείο σας και ψάχνειτα συρτάρια χωρίς την άδειά σας. Κάθε φορά δοκιμάζετε διαφορετικό ύφοςστην παρατήρησή σας.α) λόγιο: Η περιέργεια είναι ίδιον της νεαρής ηλικίας, μπορεί όμως να έχει ολέ-

θρια αποτελέσματα!β) επιεικές: .......................................................................................................γ) αυστηρό: .......................................................................................................

2.2.11. Με τις προτάσεις της στήλης Α διάφορα πρόσωπα περιγράφουν και χα-ρακτηρίζουν στους οικείους τους ορισμένα πρόσωπα, πράγματα ή γεγονότα.Πώς θα προσαρμόσουν τη διατύπωσή τους μιλώντας σε δημόσιο χώρο και σεπεριβάλλον όπου θα πρέπει να είναι διακριτικοί;

Παράδειγμα: α) Τα φαγητά στη γιορτή ήταν από εκείνα τα ανθυγιεινά που αγο-ράζει κανείς έτοιμα.

β) Τα φαγητά στη γιορτή θα μπορούσαν να ήταν περισσότερο προ-σεγμένα.

Α. α) Ο προϊστάμενός μας είναι ξεροκέφαλος και συντηρητικός.β) ........................................................................................................

Β. α) Η θεατρική ομάδα του σχολείου αυτή τη φορά τα θαλάσσωσε.β) ........................................................................................................

Γ. α) Πρέπει να είσαι ηλίθιος για να σου αρέσει αυτή η ταινία.β) ........................................................................................................

Δ. α) Ένα νεόπλουτο στουρνάρι μου φαίνεται ο υποψήφιος γαμπρός.β) ........................................................................................................

Ε. α) Το καλοκαίρι στην εξοχή μάς κουβαλήθηκε όλο το συγγενολόι.β) ........................................................................................................

2.2.12. Να μετασχηματίσετε τα κείμενα του ακόλουθου πίνακα, ώστε να εκφρά-ζουν το ζητούμενο ύφος και να προσδιορίσετε ποιος και σε ποια περίσταση είναιπιθανό να μιλάει κάθε φορά.

Page 28: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

28

ΥΦΟΣ ΑΥΣΤΗΡΟ

Α) Δεν θα επιτρέψω σε κανέναν και γιακανένα λόγο να με ενοχλήσει, όσοθα γράφω.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΕΙΚΕΣ

Α΄)

Β) Β΄) Το φορτωμένο πρόγραμμα τουσχολείου δεν του άφησε πολλάπεριθώρια για να προετοιμαστείστις εξετάσεις της ξένης γλώσ-σας κι έπειτα περνά μια δύσκο-λη εφηβεία. Η αποτυχία του, ε-πομένως, είναι δικαιολογημένη.

ΥΦΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟΓ)

ΥΦΟΣ ΑΓΕΝΕΣΓ΄) Πιάσε μια σαλάτα και μια πατά-

τες ακόμα.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΣΗΜΟ / ΤΥΠΙΚΟΔ) Η επίδοση του μαθητή είναι ικανο-

ποιητική, παρόλο που δεν κατα-βάλλει προσπάθεια ανάλογη των ι-κανοτήτων του.

ΥΦΟΣ ΟΙΚΕΙΟ / ΑΠΛΟΔ΄)

Ε) Ε΄) Από δω το φιλαράκι ο Γιώργος, οκολλητός μου στο σχολείο.

2.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.3.1. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τις λέξεις : γλώσσα, ιδιό-λεκτος, ικανότητα λόγου, ομιλία (μία λέξη δεν θα χρησιμοποιηθεί).

Η ....................... είναι ένας κώδικας επικοινωνίας τον οποίο τα μέλη μιαςγλωσσικής κοινότητας μαθαίνουν από τη βρεφική τους ηλικία. Κάθε άτομο χρησι-μοποιώντας με το δικό του τρόπο τον κώδικα αυτό παρουσιάζει μια προσωπικήπλευρά της ............................. που ονομάζεται ............................. και ο ιδιαίτεροςτρόπος με τον οποίο εκφράζεται και διαμορφώνει την ......................... του. Κατάτον γλωσσολόγο Saussure, ......................... και .......................... δεν είναι ταυτό-

Page 29: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

29

σημοι όροι, καθώς η πρώτη αναφέρεται στο λόγο της γλωσσικής κοινότητας συ-νολικά, ενώ η δεύτερη αποτελεί τον ατομικό λόγο καθενός. Η .......................... κα-τά τον ίδιο, μοιάζει με μια μουσική συμφωνία, ενώ η ............................. αποτελείτις εκτελέσεις της από τις διάφορες ορχήστρες. Και όπως μια εκτέλεση ενός συμ-φωνικού έργου είναι καλή ή κακή ανάλογα με τη μελέτη και την άσκηση της ορ-χήστρας, έτσι και η ......................... του καθενός μπορεί να βελτιωθεί ή να υπο-βαθμιστεί στο βαθμό που καλλιεργεί ο ίδιος το γραπτό και προφορικό λόγο, διότιη ..........................διακρίνεται σε προφορική και γραπτή.

2.3.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προ-τάσεων, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος1. Ο γλωσσικός κώδικας χρησιμοποιείται μόνο

στη λήψη μηνυμάτων.2. Ομιλία είναι ο τρόπος με τον οποίο κάθε άτομο

χρησιμοποιεί το γλωσσικό κώδικα.3. Η γλώσσα μοιάζει με ένα λεξικό του οποίου αντίτυπα

χρησιμοποιεί κάθε μέλος της γλωσσικής κοινότητας. 4. Η γλώσσα διακρίνεται σε προφορική και γραπτή. 5. Η ιδιόλεκτος ενός ομιλητή δεν μπορεί να βελτιωθεί. 6. Ο προφορικός λόγος σήμερα δεν θεωρείται κατώτερος

από τον γραπτό. 2.3.3. Να κλιμακώσετε τις ακόλουθες προτάσεις σύμφωνα με το βαθμό ευγενεί-ας που εκφράζουν, σημειώνοντας τους αντίστοιχους αριθμούς (1 έως 5) σταοικεία πλαίσια και αρχίζοντας από την πιο ευγενική διατύπωση.

α) Παρακαλώ, περάστε έξω. β) Έξω γρήγορα! γ) Θα μπορούσατε να περιμένετε στην αίθουσα αναμονής; δ) Εδώ είναι γραφείο, δεν είναι αίθουσα αναμονής. ε) Κύριε, μας εμποδίζετε στη δουλειά μας.

2.3.4. Ένας νέος καλεί ορισμένους καινούργιους φίλους στο πάρτι των γενεθλί-ων του. Να συνδέσετε τις απαντήσεις που δέχεται (στήλη Α) με το ύφος πουεκφράζει καθεμιά (στήλη Β). Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Page 30: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

30

Α Β

1. Μπα, βαριέμαι!

2. Αυτό το Σάββατο; Αχ, κρίμα, θα πάμε σ’ ένα γάμο.

3. Τυχεροί! Πάλι θα ξεφαντώσετε, ενώ έγώ έχω διά-βασμα.

4. Δυστυχώς, δεν θα μπορέσω.

5. Χλομό το βλέπω. Έπειτα έχω προγραμματίσει άλληέξοδο.

6. Χρόνια πολλά κι ευχαριστώ για την πρόσκληση. Δυ-στυχώς όμως μένεις μακριά.

α) ευγενικό

β) φιλικό

γ) ουδέτερο

δ) αγενές

ε) χαριτωμένο

στ) κομψό

ζ) λαϊκό

2.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

2.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α με εκείνατης στήλης Β (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τιςεπιλογές σας βάσει του ύφους των προτάσεων της στήλης Α.

Α Β

1. Με απαράμιλλο θάρρος και αυταπάρνηση α-φιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην ανακού-φιση του ανθρώπινου πόνου.

2. Γλωσσομαθής, συνεργάσιμος και ταχύτατος

α) Συστατική επιστολή

β) Φιλική συζήτηση

Page 31: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

31

στη λήψη των αποφάσεων. 3. Καλό παιδί και εντάξει τύπος μου φάνηκε α-

πό την αρχή. 4. Η ανακαίνιση του σχολείου ολοκληρώθηκε

έγκαιρα χάρη στην εποπτεία και προσωπικήφροντίδα του διευθυντή.

5. Οι απόφοιτοί μας ξεχωρίζουν για την κατάρτιση

και τους τρόπους τους.

γ) Πανηγυρικός λόγος

δ) Ανακοίνωση

ε) Διαφημιστικό φυλλάδιο

στ) Σχολική εφημερίδα

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 32: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

32

2.4.2. Να βρείτε ποιο από τα επίπεδα ύφους της στήλης Β (ένα περισσεύει) εκ-φράζει κάθε τμήμα του κειμένου της στήλης Α. Να δικαιολογήσετε τις επιλογέςσας.

ΑΚΕΙΜΕΝΟ

ΒΕΠΙΠΕΔΑ ΥΦΟΥΣ

1. Αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες, δεν θα σαςκουράσω με μακροσκελείς ομιλίες. Μόλις χθες τε-λειώσαμε το βάψιμο των τάξεων.

2. Λοιπόν προσέξτε καλά, μην ξαναπιάσω κανέναν ναλερώνει τους φρεσκοβαμμένους τοίχους, γιατί αλίμο-νό του!

3. Πρέπει επιτέλους να μάθουμε να σεβόμαστε την αι-σθητική και την καθαριότητα του χώρου όπου περνά-με ένα μέρος της ζωής μας.

4. Γιατί δε φτάνει που δε μας βοηθήσατε οι περισσότε-ροι, παρά κοιτάζατε σα χαζοί και ήσαστε και όλο κρι-τική από πάνω, αλλά είδα σήμερα κι έναν μαντράχα-λο του Γ2 να πατάει με το ποδάρι του τον τοίχο.

5. Αυτά βλέπουν και οι μικροί της Α΄ και δικαιολογημέ-να κάνουν τα ίδια.

6. Ξέρω ότι είμαστε ζωηρά αλλά καλά παιδιά και δενχρειάζονται εκφοβισμοί και τιμωρίες. Με λίγη καλήδιάθεση μπορούμε να διατηρήσουμε καθαρό και πολι-τισμένο το χώρο που με τόσο κόπο ανακαινίσαμε.

α) επιεικές

β) αγενές

γ) υποκριτικό

δ) αυστηρό

ε) οικείο/ φιλικό

στ) τυπικό

ζ) απειλητικό

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 33: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

33

3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

3.1.1. Η γιαγιά έχει τη γνώμη ότι όλοι σε μια οικογένεια πρέπει να συμμετέχουνστις δουλειές του σπιτιού. Πώς συμβουλεύεια) τα εγγόνια της (ένα αγόρι και ένα κορίτσι)β) τη μητέρα τους για τη στάση που πρέπει να κρατήσει απέναντί τους;

3.1.2. Ένα σχολείο αναγκάζεται προσωρινά να λειτουργήσει με υπεράριθματμήματα μαθητών, επειδή οι υπάρχουσες αίθουσες δεν επαρκούν και οι νέεςπρόκειται να παραδοθούν σε δύο μήνες. Πώς ο διευθυντής του σχολείου ενημε-ρώνει για το πρόβλημαα) τον δήμαρχο, που είναι υπεύθυνος για την ολοκλήρωση του έργουβ) τους γονείς και κηδεμόνες καιγ) τους μαθητές;

3.1.3. Πριν από τον κρίσιμο αγώνα μπάσκετ της Κυριακής μεταξύ δύο μεγάλωνομάδων ο προπονητής μιλά για τις προοπτικές της νίκηςα) στους παίκτες του,β) στους παράγοντες της ομάδας,γ) στα ΜΜΕ.Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα (έως 40 λέξεις το καθένα).

3.1.4. Ένας ηλικιωμένος κύριος συμβουλεύει διαδοχικάα) έναν συνομήλικό του καιβ) τον εγγονό τουνα υιοθετήσουν τους κανόνες της υγιεινής ζωής. Να γράψετε τα αντίστοιχα κεί-μενα.

3.1.5. Μία υπάλληλος γραφείου αντιμετωπίζει μεγάλο φόρτο εργασίας. Πώςεκφράζει προφορικά το πρόβλημά τηςα) στο κοινό που περιμένει να εξυπηρετηθεί,

Page 34: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

34

β) στον προϊστάμενο της υπηρεσίας της,γ) στον συνδικαλιστικό της σύλλογο;

Page 35: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

35

3.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

3.2.1. Σε μια εργασία για το σπίτι στο μάθημα της Ιστορίας, όπου χρησιμοποιεί-τε κείμενα-πηγές, συναντάτε το ακόλουθο κείμενο. Ποιο είναι το περιεχόμενότου στην Κοινή Νεοελληνική;Εις τα χίλια ουκτακόσια εικοσιέναν ισηκώστηκάσιν οι Μουραϊτηδοι στουμ

Μουριάν εις τον πόδιν κατά πάνου στουν Ντούρκουν ντουβ βασιλλιάν, γιατί ’εναμπούραινάσιν να βαστάξουν πλιον εις τα ζουλούμια κι εις την ντυραννίανντουν Ντουρκών, κι είπασι: «Για που θα λιφθιρουθούμουν, για που θα χαθού-μουν αφ’ της γης του προύσουπουν».

(Ιδίωμα του Λιβισιού της Λυκίας)

3.2.2. α) Ένας γιατρός σάς δίνει τις ακόλουθες συμβουλές. Πώς τις μεταφέρετεστους οικείους σας σε πλάγιο και απροσχεδίαστο λόγο;Να αποφεύγεις τα εστιατόρια των γρήγορων γευμάτων, ιδιαίτερα τα έτοιμα

γεύματα με ζωικές τροφές αγνώστου προελεύσεως, παντός είδους τηγανητά, ταζαχαρούχα αναψυκτικά και τα φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα τεχνητών χρωστι-κών ουσιών και γενικά χημικών προσμείξεων.

β) Απευθύνετε την ακόλουθη έκκληση προφορικά στους συμμαθητές σας. Έπει-τα μεταφέρετε το περιεχόμενο των λόγων σας στον πίνακα ανακοινώσεωντου σχολείου. Να γράψετε το κείμενο αυτής της γραπτής σύστασης.Βρε παιδιά, τι κατάσταση είναι αυτή, μη βρομίζετε τον τόπο! Νa τα καλάθια

των σκουπιδιών. Δεν είμαστε κανίβαλοι!

γ) Η ακόλουθη περίοδος προέρχεται από ομιλία ενός παιδοψυχολόγου στουςγονείς των παιδιών ενός νηπιαγωγείου. Πώς αποδίδει αυτά τα λόγια μία μη-τέρα στη φίλη της που δε γνωρίζει πολλά από Ψυχολογία;Η ζωγραφική αποκαλύπτει το υποσυνείδητο και προσφέρει εκφραστικές

δυνατότητες στα παιδιά, ιδιαίτερα σ’ εκείνα της προσχολικής και της πρώτηςσχολικής ηλικίας.

δ) Στο μετεωρολογικό δελτίο ακούτε την ακόλουθη πρόγνωση. Πώς τη μεταφέ-ρετε στη φίλη σας που δεν πρόλαβε να ακούσει και εκφράζει το σχετικό εν-διαφέρον, επειδή ετοιμάζεται για εκδρομή;

Page 36: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

36

Για αύριο προβλέπεται αιθρία, αλλά τοπικά θα υπάρχουν νεφώσεις με πιθανό-τητα βροχής. Η θερμοκρασία θα σημειώσει σταδιακή πτώση.

3.3. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού παρατηρήσετε το ακόλουθο σκίτσο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις πουακολουθούν.α) Σε ποιες περιστάσεις δεν θα μπορούσε ο μικρός της ιστορίας μας «να τα βγά-

λει πέρα με τέσσερις λέξεις»; Να αναφέρετε τουλάχιστον τρεις και να δικαιο-λογήσετε την απάντησή σας.

β) Ποιο είναι το ύφος της τελευταίας περιόδου σ’ αυτό το σκίτσο (χιουμοριστι-κό, αυστηρό, σοβαρό, ειρωνικό κτλ.);

γ) Νομίζετε ότι το πρόβλημα που επισημαίνει ο σκιτσογράφος είναι υπαρκτόανάμεσα στους συνομηλίκους σας ή και στα μικρότερα παιδιά; Να δικαιολο-γήσετε την απάντησή σας.

3.4. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

3.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στους όρους της στήλης Α και στουςορισμούς της στήλης Β. (Ένας ορισμός δεν θα χρησιμοποιηθεί.)

Α Β

α) Διάλεκτος

β) Ιδίωμα

1. Κάθε φράση της ελληνικής γλώσσας που αποτελείιδιαίτερη έκφραση με μεταφορική σημασία.

2. Γεωγραφική γλωσσική διαφοροποίηση με έντονεςαποκλίσεις από την Κοινή Νέα Ελληνική. Δεν εί-

Page 37: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

37

γ) Ιδιωτισμός

δ) Ιδιωματισμός

ναι εύκολα κατανοητή από τους άλλους ομιλητές.

3. Μικρότερη διαφοροποίηση που δεν εμποδίζει τηνκατανόηση.

4. Ο ιδιαίτερος τρόπος ομιλίας κάθε ανθρώπου.

5. Κάθε γλωσσικό στοιχείο ιδιώματος ή διαλέκτου.

3.4.2. Να συμπληρώσετε κάθε κενό με την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνο-νται. (Μία λέξη θα χρησιμοποιηθεί τρεις φορές.)

ιδίωμα ιδιωματισμός ιδιωτισμός διάλεκτος

............................ ονομάζουμε μια γλωσσική ποικιλία διαδεδομένη σε μεγάληέκταση που παρουσιάζει έντονες αποκλίσεις από την Κοινή Νεοελληνική, ενώ............................. μια μικρότερη γλωσσική διαφοροποίηση που δεν εμποδίζειτην κατανόηση από τους άλλους ομιλητές. Συχνά αποκαλούμε ........................και μια ποικιλία της γλώσσας που έμεινε ακαλλιέργητη. ............................. είναικάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό) πουείναι άγνωστο στην Κοινή Νεοελληνική, που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας μεμεταφορική συνήθως σημασία. ............................ και .......................... συναπο-τελούν και τροφοδοτούν την ελληνική γλώσσα.3.4.3. Να γράψετε σε κάθε κατηγορία της στήλης Β τους αριθμούς των παρα-δειγμάτων της στήλης Α που αντιστοιχούν.

Α Β

1. Σύντεκνε, σκουτελοβαρίσκω σου!2. Πουρνό πουρνό ξεκίνησε3. Την έδωσα το βιβλίο4. Κούνια που σε κούναγε5. Κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα6. Έγινε καπνός α) Ιδιωματισμός

1 Η φράση σημαίνει «Βράσανε τα κουκιά;» και προέρχεται από τα Μέγαρα.

Page 38: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

38

7. Ω ουρανέ, μη βρέξεις πλιο και κάνε μου τη χάρη8. Θα φάει το κεφάλι του9. Βράκανε τα κουτσία;1

10. Ήβρε τ’ αθάνατο νερό11. Τους έκανε τη ζωή ποδήλατο12. Σκοτώνεται στη δουλειά13. Κάθισε, μη κάθεσαι όρθιος14. Δεν είχε ανάκαρα να πάει παραπέρα15. Τον πήρανε μυρωδιά16. Αντέστε στα σπίτια σας17. Ξεραθήκαμε στα γέλια18. -Μας έφτακε, λέει το παιδί. -Περβάτα και δε μας φτά-νει.

19. Κοπανιά, πετάχτηκε από τη θέση του και πήγε και τονήβρε

20. Θα πάω να βρω τον Μάουκα, ...που έχει μες το τσούρ-μο του νησιώτες Ναουσαίοι, όλο λεβέντες νέοι.

β) Ιδιωτισμός

3.4.4. Να αντιστοιχίσετε κάθε φράση της στήλης Α με τον ομιλητή -στη στήληΒ- ο οποίος είναι πιο πιθανό να τη χρησιμοποιήσει, ιδιαίτερα κατά την εργασίατου (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).

ΑΦΡΑΣΕΙΣ

ΒΠΙΘΑΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1. Η ικανοποίηση του αιτήματος2. Η ανάκαμψη της οικονομίας3. Κάμψη του κορμού δεξιά4. Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι5. Ο δρόμος της εγκράτειας και της αρετής6. Παραλαβή νέων απορριματοφόρων και κάδων

ανακύκλωσης

α) Καθηγητής φυσικήςαγωγής

β) Δήμαρχοςγ) Συνδικαλιστήςδ) Συντάκτης διαφημιστι-

κών κειμένωνε) Ιερωμένοςστ) Ποιητής

Page 39: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

39

7. Το κηπάριο στην πρόσοψη8. Αστραφτερή λάμψη, ονειρεμένη καθαριότητα9. Η εκφορά του λόγου, η μουσική των προτάσεων

ζ Αρχιτέκτοναςη Πρωθυπουργόςθ) Σκηνοθέτης θεάτρουι) Αρτοποιός

3.5. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

3.5.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων ση-μειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σαςστις περιπτώσεις γ), ε) και ζ).

Σωστό Λάθοςα) Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες είναι οι μορφές

που παίρνει η γλώσσα καθώς εξελίσσεται μετην πάροδο του χρόνου.

β) Η πολυμορφία που παρουσιάζει μια γλώσσααντικατο-πτρίζει την κοινωνία ου τη χρησιμοποιεί.

γ) Η ύπαρξη πολλών διαλέκτων διασπά την ενότητατης γλώσσας και υποβαθμίζει την ποιότητά της.

δ) Η εμφάνιση των διαλέκτων και των ιδιωμάτων είναιαποτέλεσμα της καθημερινής επικοινωνίας και της στε-νής επαφής των μελών της γλωσσικής κοινότητας.

ε) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα δεν έχουν ιδιαίτερη αξία,απλώς προσθέτουν άχρηστες λέξεις στο λεξιλόγιομιας γλώσσας.

στ) Η επικράτηση της Κοινής Νεοελληνικής στα Μ.Μ.Ε.σήμερα περιορίζει τη χρήση των διαλέκτων και τείνεινα τις εξαφανίσει.

ζ) Δεν χρησιμοποιούνται ιδιωματικές λέξεις σε επίσημαέγγραφα.

η) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα διδάσκονται διεξοδικάστα σχολεία.

Page 40: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

40

Δικαιολόγηση .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3.5.2. Να βρείτε ποιο από τα επαγγέλματα της στήλης Β είναι πιθανό να ασκείκάθε ομιλητής της στήλης Α. Ένα επάγγελμα της στήλης Β δεν θα χρησιμοποιη-θεί. Ορισμένες από τις προτάσεις της στήλης Α θα μπορούσαν να αντιστοιχούνσε δύο από τα επαγγέλματα της στήλης Β. Να εντοπίσετε μία τέτοια περίπτωσηκαι να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Α Β

1. Μείναμε αρόδο δυο εβδομάδες και περιμέναμε τη λάντζανα μας φέρει το ταχυδρομείο.

2. Αν η μητέρα σας κρατήσει την ψιλή κυριότητα του ακι-νήτου, τότε δεν μπορείτε να το πουλήσετε χωρίς τη συ-γκατάθεσή της.

3. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ένα κύμα χαρακτηρίζεταιαπό δύο αριθμούς: την ταχύτητα και το μήκος του.

4. Οι πολλαπλές τομές σ’ αυτή την αξονική τομογραφίαεγκεφάλου εμφανίζουν συγκεντρώσεις ασβεστίου.

5. Εδώ έχουμε μία αναπαράσταση της εσωτερικής αυλήςτου μεγάρου της Πύλου.

α) αυτοκινητιστής

β) δικηγόρος

γ) γιατρός

δ) αρχιτέκτονας

ε) αρχαιολόγος

Page 41: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

41

6. Τα πολλά τεμάχια λίθων και ελεφαντόδοντου που βρί-σκονται διεσπαρμένα σε διάφορα σημεία του ανακτόρουκαι των σπιτιών υποδηλώνουν ότι ένα τμήμα του αν-θρώπινου δυναμικού ασχολήθηκε με την τέχνη του λι-θοξόου ή του μικρογλύπτη.

7. Πρέπει να εξακριβώσουμε από πού προέρχεται ο θόρυ-βος του κινητήρα στις χαμηλές στροφές και να βρούμεπού γίνεται διαρροή λαδιού.

στ) ναυτικός

ζ) φυσικός

η) μαθηματικός

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3.5.3. Να βρείτε ποιος και σε ποια περίσταση είναι πιθανότερο να πει ή να γρά-ψει τα ακόλουθα κείμενα, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιο-λογήσετε τις επιλογές σας.

Α. Αυτό το μοντέλο εφοδιάστηκε με ανεξάρτητες αναρτήσεις μπρος και πίσω, ενώτα άλλα αυτοκίνητα της κατηγορίας του αρκούνται σε πίσω άξονα με υστερού-ντες βραχίονες. Εξάλλου σημειώθηκαν εξαιρετικά επίπεδα πρόσφυσης στιςγρήγορες στροφές και ικανοποιητική αποτελεσματικότητα στην απόσβεση τωνκραδασμών.

α) Μαθητής της έκτης Δημοτικού που περιγράφει σεσυμμαθητή του το καινούργιο αυτοκίνητο του πατέρα του,

β) Η γιαγιά του μαθητή μιλώντας σε φίλη της που βλέπειφωτογραφία του αυτοκινήτου σε περιοδικό,

γ) Ο μηχανολόγος πατέρας του σε συνάδελφό τουτην ώρα της εργασίας,

δ) Εκφωνητής σε ραδιοφωνική διαφήμιση.

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................

Page 42: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

42

Β. Μπαίνει, που λέτε, ξαφνικά στην επίθεση, σουτάρει προς τη σέντρα, του ’ρχεταιπίσω η μπάλα, αυτός φεύγει μπροστά, ντριμπλάρει, ξανασουτάρει καρφί στοδοκάρι! Φοβερή φάση!

α) Αθλητικός συντάκτης σε κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων,β) Ο ίδιος συντάκτης σε φιλική συζήτηση, γ) Ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού σε συνέντευξη τύπου, δ) Δικηγόρος που υπερασπίζεται τον πελάτη του στο δικαστήριο.

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................

Γ) Είναι σομόν από ταφτά και οργαντίνα, με γιακαδάκι μπεμπέ, μανίκι φούσκα,και δαντελίτσα στο στρίφωμα.

α) Ένας πατέρας που περιγράφει στους φίλους του το φόρεμα που αγόρασε η κόρη του,

β) Ένας δημοσιογράφος σε γραπτή ανταπόκριση της ετήσιας δεξίωσης για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας,

γ) Μία κυρία που συνομιλεί με μια συνάδελφό της στο γραφείο, δ) Μία ποιήτρια στην τελευταία της ποιητική συλλογή.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................................................................................................................................................

Δ) Από τις μέχρι τώρα κρατήσεις δωματίων στα ξενοδοχεία και θέσεων στα πάσηςφύσεως συγκοινωνιακά μέσα από το εξωτερικό προς την Ελλάδα, αναμένεταιότι η τουριστική κίνηση της χώρας μας φέτος θα είναι ιδιαιτέρως σημαντική.Οι αρμόδιες υπηρεσίες καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, ώστε η προσφορά υπη-ρεσιών προς τους επισκέπτες της χώρας μας να είναι υψηλού επιπέδου.

α) Αρμόδιος υπουργός σε δημοσιογράφο κατά τη διάρκειασυνέντευξης,

β) Ιδιοκτήτρια ενοικιαζόμενων δωματίων προς συνάδελφό τηςσε φιλική τους συζήτηση,

Page 43: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

43

γ) Λιμενεργάτης προς συνάδελφό του κατά τη διάρκειααναμονής πλοίου με τουρίστες,

δ) Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης σεεπερώτησή του στη Βουλή.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................................................................................................................................................

4. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

4.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

4.1.1. Το δεκαπενταμελές συμβούλιο του σχολείου προτείνει μια φιλανθρωπικήεπίσκεψη των μαθητών σε ένα χωριό S.O.S. την περίοδο των Χριστουγέννων.

Α) Για την πραγματοποίηση της πρότασης αυτής χρειάζεται να γραφούν τα α-κόλουθα κείμενα, ένα από τα οποία αναλαμβάνετε να συντάξετε:

α) η σχετική αίτηση με την οποία ζητάτε μέσω του διευθυντή του σχολείου ά-δεια από τον προϊστάμενο του οικείου Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευ-σης,

β) το πρακτικό της συνεδρίασης του δεκαπενταμελούς, όπου ελήφθη η σχετικήαπόφαση,

γ) η ανακοίνωση με την οποία καλείτε τους συμμαθητές να συμμετάσχουν στησυγκέντρωση χρημάτων και ειδών πρώτης ανάγκης,

δ) επιστολές (i) προς τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων των μαθητών τουσχολείου και (ii) προς τους επιχειρηματίες της περιοχής για τη συνδρομήτους σ’ αυτή την προσπάθεια,

ε) το πρακτικό του δεκαπενταμελούς με τον τελικό απολογισμό της φιλανθρω-πικής σας δραστηριότητας.

Page 44: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

44

Β) Πώς ανακοινώνετε προφορικά στους γονείς σας την απόφασή σας να συμμε-τάσχετε ενεργά σ’ αυτή την πρωτοβουλία;

Γ) Να γράψετε σ’ ένα γράμμα προς έναν φίλο ή μία φίλη τις εμπειρίες και τασυναισθήματά σας από την οργάνωση και την πραγματοποίηση της επίσκε-ψης.

4.1.2. Το δεκαπενταμελές συμβούλιο προτείνει την έκδοση σχολικής εφημερί-δας ή περιοδικού. Σάς αναθέτουν να συντάξετε ένα από τα ακόλουθα κείμενα:α) μία ανακοίνωση - πρόσκληση προς τους μαθητές με την οποία ζητείται η

συνεργασία τους,β) το κείμενο της προκήρυξης του μειοδοτικού διαγωνισμού για την ανάδειξη

του τυπογραφείου που θα αναλάβει την έκδοση,γ) το κείμενο της διαφήμισης της έκδοσης σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό,δ) μία επιστολή - αίτηση προς το δημοτικό ή το κοινοτικό συμβούλιο για την

ενίσχυση της έκδοσης.

4.1.3. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης σχολικής χρονιάς το σχολείο σαςσυμμετείχε σε ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικών ανταλλαγών με ένα σχολείο απόχώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φέτος αποφασίσατε να προβείτε στην αδελ-φοποίηση των δύο σχολείων. Να συνθέσετε ένα από τα ακόλουθα κείμενα:α) Μία επιστολή προς το σχολείο αυτό, με την οποία θα του γνωστοποιείτε την

πρόθεσή σας (και η οποία αργότερα θα μεταφραστεί για να σταλεί).β) Μία ανακοίνωση στον πίνακα ανακοινώσεων, μετά την ολοκλήρωση της

διαδικασίας.γ) Μία σύντομη είδηση στον τοπικό τύπο.δ) Μία προσχεδιασμένη προφορική παρουσίαση των ενεργειών σας στον υ-

πουργό Παιδείας, από τον οποίο θα ζητάτε, με την ευκαιρία, τη σύνδεση τουσχολείου σας με το διαδίκτυο (internet), για την καλύτερη επικοινωνία με τοσχολείο του εξωτερικού.

Page 45: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

45

4.1.4. Ο σύλλογος των καθηγητών αποφάσισε τη συμμετοχή του σχολείου σεπρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού, γυαλιού και αλουμινίου, υπολογίζοντας, φυ-σικά, στη δική σας συμμετοχή. Μία ομάδα μαθητών στους οποίους ανήκετε προ-θυμοποιήθηκαν να δραστηριοποιηθούν. Να γράψετε δύο από τα εξής κείμενα:α) Ανακοίνωση του προγράμματος στους μαθητές.β) Επιστολή - αίτηση προς τους καταστηματάρχες ή και επιχειρηματίες της πε-

ριοχής, για να προμηθεύσουν το σχολείο με τους απαραίτητους κάδους ωςχορηγοί.

γ) Ενημερωτικά φυλλάδια για τους μαθητές και τους κατοίκους της περιοχής,σχετικά με την αναγκαιότητα και τα αποτελέσματα της ανακύκλωσης.

δ) Οδηγίες χρήσης των κάδων, για να επικολληθούν πάνω σ’ αυτούς.

4.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

4.2.1. Βρίσκεστε σε ένα εστιατόριο και ακούτε ορισμένα λόγια από τη συζήτησηπου διεξάγεται στο τραπέζι πίσω σας. Από τα ακόλουθα λεγόμενα τι συνάγετεσχετικά με την ηλικία, το επάγγελμα, το μορφωτικό επίπεδο του ομιλητή, καθώςκαι για τη σχέση του με τον συνομιλητή του;

Το σκέφτηκα, μη φοβάσαι. Πρέπει να σταματήσω τώρα που με βαστάνε ακόματα πόδια μου. Μπορείς πια να αναλάβεις τη δουλειά μόνος σου, στρωμένη είναι,δόξα τβ θεβ, δεν θα αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες που είχα εγώ, όταν ξεκίνησα μεδανεικά. Έχω βρει και ένα σπίτι στο νησί, να έχουμε όλοι την ησυχία μας. Στημητέρα σου δεν το έχω πει ακόμη.

4.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

4.3.1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Α) Το θεατρικό έργο που θα ανεβάσουμε διαδραματίζεται σε μια γειτονιά. ΟΓιώργος ανέλαβε να ζωγραφίσει τις προσόψεις των σπιτιών. Θα ασχοληθεί απο-κλειστικά με τη(ν)α) τοιχογραφία γ) σκηνογραφία,

Page 46: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

46

β) τοπιογραφία, δ) νωπογραφία του έργου.

Β) Τα γκράφιτι στους τοίχους του σχολείου μας είναι μια σύγχρονη μορφήα) νωπογραφίας, γ) τοιχογραφίας, β) ακουαρέλας, δ) σκηνογραφίας.

Γ) Αρκετοί συμμαθητές μας τα καταφέρνουν στο σχέδιο γι’ αυτό στην εφημερί-δα του σχολείου έχουμε αρκετέςα) ακουαρέλες, γ) τοπιογραφίες, β) θαλασσογραφίες, δ) γελοιογραφίες.

Δ) Στο μάθημα των Καλλιτεχνικών συνειδητοποίησα μόλις προχθές ότι οι ζω-γραφιές με νερομπογιές που φτιάχνω τόσα χρόνια είναια) νωπογραφίες, γ) ακουαρέλες,β) τοπιογραφίες, δ) θαλασσογραφίες.

Ε) Μια δύσκολη τεχνική στην τοιχογραφία όπου ζωγραφίζουν πάνω στον υγρόασβέστη, όσο αυτός διατηρεί την υγρασία ονομάζεταια) τοπιογραφία, γ) θαλασσογραφία, β) ακουαρέλα, δ) νωπογραφία.

4.3.2. Στις ακόλουθες προτάσεις οι υπογραμμισμένες λέξεις άλλοτε χρησιμο-ποιούνται σωστά και άλλοτε εσφαλμένα. Να σημειώσετε Χ στο αντίστοιχοπλαίσιο και στη συνέχεια να αντικαταστήσετε κάθε λανθασμένη λέξη με τηναντίστοιχη σωστή.

Σωστό Λάθοςα) Στις δημοπρασίες έργων τέχνης που γίνονται στο

Λονδίνο οι ερασιτέχνες όλου του κόσμου σπεύδουννα αγοράσουν σπάνια δημιουργήματα. ...................................................................................

Page 47: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

47

β) Οι Μέδικοι της Αναγέννησης ήταν δεξιοτέχνεςκαι χρηματοδότησαν πολλούς καλλιτέχνες της εποχής,για να μπορέσουν να φιλοτεχνήσουν τα έργα τους. ...................................................................................

γ) Παρά την ηλικία του ο νεαρός παίζει υπέροχα βιολί!Τον χαρακτηρίζουν ως τον νεότερο κομψοτέχνη τηςορχήστρας. ...................................................................................

δ) Με ερασιτέχνες μόνο δεν είναι εφικτό να προχωρή-σουν οι εργασίες, χρειάζονται ειδικευμένοι τεχνίτες. ...................................................................................

ε) Δεν έχει σπουδάσει αρχαιολογία, έχει όμως πολλέςγνώσεις πάνω στην επιστήμη. Είναι ένας φιλότεχνοςαρχαιολόγος....................................................................................

στ) Κάθε κόσμημα από τα χέρια του είναι προσεγμένομέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Στη δουλειά τουθεωρείται κομψοτέχνης. ...................................................................................

4.3.3. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας το κατάλληλοουσιαστικό από αυτά που δίνονται στις παρενθέσεις :

α) Οικονομική.............(συμβολή, ενίσχυση, προστασία) 200.000 δραχμών προ-σέφερε η κοινότητα στους πλημμυροπαθείς.

β) Τα έσοδα λειτουργίας του συλλόγου καλύπτονται από τις ετήσιες οικονομικές.......................(ενισχύσεις, αρωγές, συνδρομές ) των μελών του.

γ) Χωρίς την κρατική ..................................... (προστασία, υποστήριξη, συνδρο-μή) θα ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί το έργο.

δ) Ανέλπιστη ................................... (συμβολή, επικουρία, συνδρομή) για τηναντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης της επιχείρησης αποτέλεσε η χορήγη-ση δανείου.

Page 48: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

48

ε) Η οικογένειά του τού πρόσφερε την αναγκαία ηθική ............................... (ενί-σχυση, επικουρία, συμπαράσταση) στις δύσκολες στιγμές της ζωής του.

στ) Η ...................................... (συμβολή, αρωγή, ενίσχυση) των κατοίκων στηνάμεση κατάσβεση της πυρκαγιάς ήταν καθοριστική.

4.3.4. Στις ακόλουθες προτάσεις να αντικαταστήσετε το ρήμα βοηθώ με το κα-τάλληλο συνώνυμο από αυτά που δίνονται στον πίνακα (ένα περισσεύει).

ενισχύω παραστέκομαι επικουρώεξυπηρετώ υποστηρίζω ωφελώ

α) Οι συγγενείς και οι φίλοι τους βοήθησαν ................. ολόψυχα στις δύσκολεςστιγμές, γι’ αυτό και αντιμετωπίζουν πάλι με αισιοδοξία τη ζωή.

β) Εφόσον ο πατέρας του αρνήθηκε να τον βοηθήσει ................. οικονομικά γιανα αγοράσει ένα μηχανάκι, εκείνος αποφάσισε να εργαστεί το καλοκαίρι γιανα εξοικονομήσει το ποσόν.

γ) Τι ταλαιπωρία! Ώρες πηγαινοερχόμουν από γραφείο σε γραφείο και κανείςυπάλληλος δεν μπόρεσε να με βοηθήσει..................

δ) Είναι πολύ αγαπημένα αδέλφια. Ο μεγάλος πάντοτε βοηθά ................. τονμικρότερο, όταν ο δεύτερος έχει προβλήματα με τους φίλους του.

ε) Η εντατική προπόνηση την παραμονή του αγώνα δεν βοήθησε .................καθόλου την επίδοση της ομάδας.

4.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

4.4.1. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες δηλώσεις σημειώνοντας Χ στο αντί-στοιχο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.Α) Την αναγγελία ενός δελτίου θυέλλης:α) λακωνική, γ) ενδιαφέρουσα, β) διαφωτιστική, δ) έκτακτη.

Page 49: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

49

Δικαιολόγηση .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Β) Τη ραδιοφωνική ανακοίνωση που ακούσατε: «Ο κ. Χ. Που παραθερίζει στηΣκιάθο παρακαλείται να επικοινωνήσει με τους οικείους του για οικογενειακήτου υπόθεση.»:α) διαφωτιστική, γ) επίσημη, β) επείγουσα, δ) ενδιαφέρουσα. Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Γ) Τη δήλωση του υπουργού για την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει τηντιμή των εισιτηρίων στις αστικές συγκοινωνίεςα) ενδιαφέρουσα, γ) λακωνική, β) επίσημη, δ) έκτακτη. Δικαιολόγηση .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Δ) Τη δήλωση ενός δημοφιλούς τραγουδιστή στα Μ.Μ.Ε.: «Σταματώ το τρα-γούδι!»:α) διαφωτιστική, γ) λακωνική, β) επείγουσα, δ) επίσημη. Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Ε) Την ανακοίνωση μιας εταιρείας αυτοκινήτων: «Οι κάτοχοι αυτοκινήτων μάρ-κας Χ, μοντέλου GTI, παραγωγής 1997 παρακαλούνται να επισκεφθούν την αντι-προσωπία μας με το αυτοκίνητό τους για δωρεάν επισκευή, επειδή έχει παρατηρη-θεί κατασκευαστική βλάβη στο σύστημα διεύθυνσης των οχημάτων.»:α) ενδιαφέρουσα, γ) επίσημη, β) λακωνική, δ) διαφωτιστική.

Page 50: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

50

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................4.4.2. Να χαρακτηρίσετε κάθε κείμενο της στήλης Α ως προς το είδος του, χρη-σιμοποιώντας τα στοιχεία της στήλης Β (ένα από αυτά τα στοιχεία περισσεύει).Έπειτα να εξετάσετε αν ορισμένα κείμενα μπορούν να αντιστοιχούν σε δύο είδητης στήλης Β. Να εντοπίσετε μία τέτοια περίπτωση και να τη δικαιολογήσετε.

ΚΕΙΜΕΝΟ /ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ2

ΕΙΔΟΣΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Δείτε τα σίριαλ που γίνονται διεθνή μπεστ σέλλερ. Για να Σαγη-νεύσουν ταυτόχρονα χριστιανούς και μουσουλμάνους, φτωχούςκαι πλούσιους, αναλφάβητους και πτυχιούχους, μικρούς και με-γάλους, άνδρες και γυναίκες, δεν έχουν ίχνος ηθικής, παράδο-σης, φιλοσοφίας, ιστορικής μνήμης, έχουν μόνο διάφορα α-προσδόκητα, για να συντηρούν το ενδιαφέρον.

2. Αντίθετα από ό,τι πιστεύει ο κόσμος, οι μικροοργανισμοί δεν«ψοφούν» από το κρύο, γι’ αυτό έχουμε περισσότερες ιώσειςκατά τη διάρκεια του χειμώνα. Το ίδιο συμβαίνει και μέσα σταψυγεία. Τα βακτηρίδια και άλλοι επιβλαβείς για τον άνθρωπομικροοργανισμοί Δεν σκοτώνονται με τη μεγάλη ψύξη. Απλώςεπιβραδύνεται ο μεταβολισμός τους.

3. Έχουμε κάτι στα μέτρα σας. Ξέρουμε ακριβώς τι θέλετε. Μια οθό-νη με όλα τα πλεονεκτήματα των «μεγάλων ιντσών», αλλά μεπολύ μικρότερον όγκο και χαμηλότερο κόστος.

4. Ο ντόπιος ασβεστόλιθος με τον οποίο χτίστηκε ο ναός του Δίαστην Ολυμπία ήταν καλυμμένος με μια στρώση γύψου. Η οροφή

α) αθλητικούσχολιασμού

β) αποδεικτικό

γ) αφηγηματικό

δ) διαφημιστικό

ε) επιστημονικό

στ) ιστορικό

2 Το κείμενο 1) προέρχεται από επιφυλλίδα του Κ. Γεωργουσόπουλου στον ημερήσιο τύπο καιείναι ελαφρά συντομευμένο. Το κείμενο 2) προέρχεται από άρθρο του Α. Γαλδαδά στον εβδομα-διαίο τύπο. Το κείμενο 4) ανήκει στο βιβλίο του J. Boardman Αρχαία Ελληνική τέχνη, εκδ. Υποδο-μή, Αθήνα 1979, σ. 126. Το κείμενο 5) είναι του Ν. Καζαντζάκη - από τον Καπετάν Μιχάλη-, τοκείμενο 6) προέρχεται από το βιβλίο του R. Drews Η έλευση των Ελλήνων, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα1997, σ. 206. Το κείμενο 8) είναι από το βιβλίο του A. S. Neil Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχι-κής εκπαίδευσης, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972, σ. 13. Το κείμενο 10) είναι του Ε. Παπανού-τσου από το βιβλίο Πρακτική Φιλοσοφία. Τα υπόλοιπα κείμενα είναι «κατασκευασμένα» για τιςανάγκες της άσκησης.

Page 51: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

51

πάντως και τα γλυπτά έγιναν από εξαιρετικό παριανό μάρμαρο.

5. Ανέβαινε, κατέβαινε, βούλιαζε μέσα του η Κρήτη. Δεν ήταν νη-σί· ήταν ένα θεριό που κείτουνταν στη θάλασσα· ήταν η Γοργό-να, η αδερφή του Μεγαλέξαντρου, που θρηνούσε και φουρτού-νιαζε το Πέλαγο.

6. Η ιδέα πως κάποιος μπορούσε να μεταφέρει άλογα με πλοία το1.600 π.Χ. ίσως φανεί παράλογη, αλλά προφανώς αυτό ακριβώςέγινε. Αργότερα, την εποχή του Ομήρου, το κοινό του δεν δυ-σκολευόταν καθόλου να φαντάζεται τους αχαιούς ήρωες να με-ταφέρουν τ’ άλογά τους στην Τροία.

7. Είμαστε αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουμε στη διεκδίκησητων δίκαιων αιτημάτων μας.

8. Σ’ ένα από τα έργα μας, που παιζόταν από πολύ μικρά παιδιά,παρουσιαζόταν μια σκηνή, στην οποία μια συντροφιά δειπνού-σε. Το γεγονός ότι είχαν σερβιριστεί αληθινά φαγητά στη σκηνήστοίχισε αρκετό χρόνο και κόπο στον υποβολέα μέχρι να επα-ναφέρει τα παιδιά στη συνέχιση της παράστασης· είχαν ολότελαξεχάσει το κοινό που τους παρακολουθούσε και έτρωγαν ό,τι υ-πήρχε στο πιάτο.

9. Οφείλουμε στα παιδιά μας μια καλύτερη εκπαίδευση, τους ο-φείλουμε το δικαίωμα στην εργασία, τους οφείλουμε μια πιο ι-σχυρή οικονομία, αλλά και μια δικαιότερη κοινωνία και μια πιογνήσια δημοκρατία.

10. Τι είναι η φιλία; «Εύνοια» φυσικά -λέγει ο Αριστοτέλης· να έ-χεις δηλαδή καλές διαθέσεις απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να επι-ζητείς τη συντροφιά του, να θέλεις την ευτυχία του.

11. Τα παιδιά που έχουν γεννηθεί τα τελευταία 10-20 χρόνια έχουνμεγαλώσει χρησιμοποιώντας τηλεόραση και υπολογιστές. Άρααυτά τα τεχνολογικά επιτεύγματα ανήκουν στον κόσμο τους.

ζ) κριτικό

η) λογοτεχνικό

θ) περιγραφικό

ι) πολιτικό /ρητορικό

ια) συνδικαλι- στικό

ιβ) φιλοσοφικό

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 52: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

52

5. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

5.1.1. Υποθέστε ότι συμμετέχετε σε μία τηλεοπτική συζήτηση, ως εκπρόσωποςτου μαθητικού κόσμου, με θέμα τη σχέση των νέων με την τηλεόραση και γενι-κά τα μέσα επικοινωνίας. Να αναπτύξετε σε προσχεδιασμένο προφορικό λόγοκαι σε δύο παραγράφους με αιτιολόγηση και με υλικό (πληροφορίες, συλλογι-σμούς) από το κείμενο του Μ. Πλωρίτη (Έκφραση-Έκθεση σσ 136-138) τηνάποψη που εκφράζεται στο κείμενο κατά την οποία

Η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα μια υπόσχεσηελευθερίας και μια απειλή καινούργιας δουλείας.

5.1.2. Χρησιμοποιώντας στοιχεία (: πληροφορίες, συλλογισμούς, παραδείγματα)από τα κείμενα των σελίδων 143-145 τους Α΄ τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσηςνα συνθέσετε δύο παραγράφους υποστηρίζοντας ότι

Ο αναλφαβητισμός είναι πρόβλημα κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό.

Το κείμενό σας πρόκειται να δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα που ανακοι-νώνει την ίδρυση βραδινών τμημάτων γλωσσικής διδασκαλίας στο Δήμο ή στηνΚοινότητα όπου ανήκετε.

Page 53: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

53

5.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

5.2.1. Να διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσειςπου έπονται σχετικά με τη λογική δομή και τη νοηματική οργάνωσή του.

Η επίδραση της τηλεόρασης

Οι σχέσεις των παιδιών και των νέων με την τηλεόραση προκαλούν συχνά με-γάλη ανησυχία σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, είναι μάλλον υπερβολικό νααποδίδονται όλα τα στραβά της εποχής στο τηλεοπτικό μέσον.Όπως όλοι γνωρίζουμε, η τηλεόραση κατηγορείται -και μάλιστα με έντονο φα-

νατισμό, όταν πρόκειται για τα παιδιά- ότι καταστρέφει τη φαντασία, προκαλεί τηβία, υποσκάπτει την οικογενειακή ζωή, εμποδίζει την ανθρώπινη επικοινωνία καιπολλά άλλα. Η τηλεόραση είναι αυτό το μαγικό κουτί που τα καθηλώνει, τα εμπο-δίζει να αναπτύξουν άλλες χρήσιμες δραστηριότητες και, κυρίως, να ασχοληθούνμε τα μαθήματά τους, να «ανοίξουν και κανένα βιβλίο».Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η άγονη αντιπαράθεση τηλεόρασης-βιβλίου τείνει

να εγκαταλειφθεί. Γενική είναι η τάση παραδοχής ότι κάθε μέσον έχει τα ιδιαίτεραχαρακτηριστικά του, τις ιδιαίτερες λειτουργίες του, εξυπηρετεί διαφορετικούς σκο-πούς και καλλιεργεί διαφορετικές δεξιότητες. με αυτή την έννοια, θα ήταν προτι-μότερο να αναζητήσουμε αλλού ερμηνείες για το πώς συμβαίνει η πλειονότητα(50-60%) των παιδιών από όλα τα κοινωνικά στρώματα να μη διαβάζει κανέναεξωσχολικό βιβλίο στον ελεύθερο χρόνο. Είναι πράγματι απορίας άξιο, αν αναλο-γιστούμε ότι το βιβλίο αποτελεί το κυριότερο και σχεδόν αποκλειστικό μέσον γνώ-σεων και πληροφοριών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι πράγματι απο-ρίας άξιο το γεγονός ότι οι περισσότεροι νέοι δεν γνωρίζουν την πρακτική τηςανάγνωσης παρά μόνο στο πλαίσιο των κανόνων που επιβάλλει το σχολείο και,βεβαίως, δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει «απόλαυση του κειμένου». Το εκπαιδευ-τικό σύστημα αποτυγχάνει συνολικά και συστηματικά να καλλιεργήσει μια ουσια-στική επιθυμία για το διάβασμα που να συνοδεύει ως αυθόρμητη επιλογή τα άτομαστην εκτός σχολείου ζωή τους.Είναι απλοϊκό να πιστεύουμε ότι η τηλεόραση είναι υπεύθυνη γι’ αυτό το φαι-

νόμενο. Και τούτο επειδή ποτέ στην ιστορία δεν κυκλοφόρησαν τόσα πολλά βιβλί-

Page 54: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

54

α, όπως επίσης ποτέ στην ιστορία ο σχολικός θεσμός δεν υπήρξε ισχυρότερος καιμαζικότερος από ό,τι στην εποχή της τηλεόρασης. Συνεπώς, πρέπει να ασχολη-θούμε με τα βαθύτερα εκείνα αίτια που οδηγούν στην απόρριψη του βιβλίου απόμια μεγάλη μερίδα των παιδιών αντί να περιοριζόμαστε στην ανακάλυψη «απο-διοπομπαίων τράγων».

(Κείμενο της Αλεξάνδρας Κορωναίου από τον εβδομαδιαίο τύπο,συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο)

α) Ποια είναι η θέση-απόφανση της συντάκτριας; Σε ποιο / ποια σημεία τουκειμένου την προβάλλει;

β) Πώς διευκρινίζει / επεξηγεί αυτή τη θέση;γ) Με ποια στοιχεία (: πληροφορίες, δεδομένα, συλλογισμούς) αιτιολογεί τη

θέση;δ) Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

5.2.2. Να συμπληρώσετε τα ελλείποντα τμήματα των ακόλουθων επιχειρημάτων /συλλογισμών.

Α) α) Ο Θαλής, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας είναι Ίωνες φιλόσοφοι.β) Οι Ίωνες φιλόσοφοι είναι Προσωκρατικοί.γ) .......................................................................................................................

Β) α) Η πίεση χρόνου οδηγεί σε άγχος και επιθετική συμπεριφορά.β) Οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων ζουν υπό πίεση χρόνου.γ) .......................................................................................................................

Γ) α) Οι περισσότεροι επιμελείς μαθητές εισάγονται στην τριτοβάθμια εκπαί-δευση.β) .......................................................................................................................γ) Η Μαρία είναι πιθανό να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Δ) α) ..................................................................................................................β) Η Ελένη παίρνει συχνά ηρεμιστικά χάπια.γ) Άρα η Ελένη είναι πιθανό να εθιστεί στα ηρεμιστικά χάπια που παίρνεισυχνά.

Page 55: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

55

Ε) α) Ο γιος του γείτονά μας τραυματίστηκε χθες οδηγώντας μηχανάκι απρόσε-κτα και χωρίς κράνος.β) Ο αδελφός μου οδηγεί μηχανάκι απρόσεκτα και χωρίς κράνος.γ) ..................................................................................................................

5.3. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στους συλλογισμούς της στήλης Α καιστους όρους της στήλης Β.

ΑΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

ΒΕΙΔΟΣ

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ

1. Αυτός ο σκηνοθέτης διαλέγει καλούς ηθοποιούς. ΗΜαρία συμμετέχει στην παράστασή του, άρα είναικαλή ηθοποιός.

2. Ο νέος διευθυντής έχει απαρχαιωμένες ιδέες. Είναιηλικιωμένος. Όλοι οι ηλικιωμένοι έχουν απαρχαι-ωμένες ιδέες.

3. Οι γλωσσομαθείς έχουν μεγάλη πιθανότητα ναβρουν δουλειά. Ο Νίκος είναι γλωσσομαθής. Άραέχει μεγάλη πιθανότητα να βρει δουλειά.

4. Οι χώρες με μεγάλα ποσοστά αναλφάβητων δεν ανα-πτύσσονται οικονομικά. Οι περισσότερες αφρικανικέςχώρες έχουν μεγάλα ποσοστά αναλφάβητων. Αυτές οιχώρες δεν αναπτύσσονται οικονομικά.

α) Παραγωγικός (απότο γενικό στο ειδκό)

β) Επαγωγικός (από τοειδικό στο γενικό)

γ) Αναλογικός (από τοειδικό στο ειδικό)

5.4. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να επιβεβαιώσετε να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων,σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε τις προτάσειςπου θεωρείτε λανθασμένες.

Σωστό Λάθος

Page 56: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

56

α) Για να υποστηρίξεις μιαν άποψη δεν χρειάζεται νατην αιτιολογήσεις, αλλά να συγκινήσεις καινα εντυπωσιάσεις τους ακροατές.

β) Τα παραδείγματα, οι συλλογισμοί και τα επιχειρή-ματα μπορούν να λέγονται ή να γράφονται μετη διατύπωση και τη σειρά που μάς έρχεται στο νου.

γ) Ένας καθηγητής και ένας μαθητής χρειάζονταιτους ίδιους κανόνες οργάνωσης του λόγου, ότανυποστηρίζουν τις απόψεις τους.

δ) Για να είναι πειστικό ένα κείμενο επιχειρημάτων,πρέπει να εκφωνείται χωρίς καμία χειρονομία ήδιακύμανση της φωνής.

ε) Διάταξη του κειμένου επιχειρημάτων σημαίνειοργάνωση του κειμένου.

στ) Η τέχνη να πείθεις για τις απόψεις σου άρχισε ναμελετάται πριν από λίγα χρόνια.

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 57: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

57

Ο ΛΟΓΟΣ

6. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

6.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα αναφέροντας πλεονεκτήματα και μειο-νεκτήματα του γραπτού και του προφορικού λόγου.

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣΛΟΓΟΣ

ΓΡΑΠΤΟΣΛΟΓΟΣ

ΠΛΕΟΝΕ-ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Μπορείς να ζητήσεις εξη-γήσεις από τον ομιλητή γιατα λεγόμενά του τη στιγμήτης ομιλίας του.

2. ....................................................................................

3. ....................................................................................

1. Μπορείς να επιστρέψειςστο κείμενο όσες φορέςθέλεις ή χρειάζεται.

2. .................................................................................

3. ................................................................................

ΜΕΙΟΝΕ-ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Όταν είναι εντελώς αυθόρ-μητος μπορεί να έχει ανα-κρίβειες, υπερβολές καιελλείψεις.

2. ....................................................................................

3. ....................................................................................

1. Δεν μπορείς να ζητήσειςδιευκρινίσεις από τονσυγγραφέα για τα γραφό-μενά του, ενώ διαβάζεις.

2. ................................................................................

3. ................................................................................

Page 58: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

58

6.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

6.2.1. Να σημειώσετε δίπλα στο κάθε είδος λόγου στη στήλη Α τα γράμματα τηςστήλης Β που αντιστοιχούν.

Α Β

Προφορικός λόγος

Γραπτός λόγος

α) Χρησιμοποιεί κυρίως υποτακτική σύνδεση.β) Είναι αναλυτικότερος και λιγότερο ανακριβής.γ) Παρουσιάζει ελλειπτικές προτάσεις και φράσεις ανο-

λοκλήρωτες.δ) Έχει φροντισμένη σύνταξηε) Χρησιμοποιεί συνήθως παρατακτική σύνδεση.στ) Είναι εφήμερος και δεν μπορεί να συγκρατηθεί αναλ-

λοίωτος στη μνήμηζ) Είναι επιμελημένος και συνήθως προσχεδιασμένος.η) Συνοδεύεται και από άλλα γνωρίσματα της ομιλίας

παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά.θ) Παρουσιάζει επεξεργασμένο λεξιλόγιο. ι) Παρουσιάζει προχειρότητα στην έκφραση.

6.2.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προ-τάσεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθοςα) Ο προφορικός λόγος είναι κατώτερος από τον γραπτό.β) Στον προφορικό λόγο συχνά διορθώνουμε την έκφρασή

μας τη στιγμή που μιλάμε.γ) Ο προφορικός λόγος απαιτεί πυκνότητα νοημάτων.δ) Στον γραπτό λόγο υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία και

αριθμός συνδετικών και μεταβατικών λέξεων.ε) Μία ομιλία στη γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι παρά-

δειγμα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου.

Page 59: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

59

7. Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ

7.1. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

7.1.1. Ας υποθέσουμε ότι στην ωριαία συνεδρίαση του τμήματός σας παρατηρή-θηκε το φαινόμενο να μιλούν ταυτόχρονα πολλοί ομιλητές. Να γράψετε μίαπαράγραφο, τονίζοντας τις συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς στην αποτυχίατου διαλόγου.

7.1.2. Κάθε φορά που προσπαθείτε να εκφράσετε τη γνώμη σας, σε ένα συγκε-κριμένο πρόσωπο, αντιμετωπίζεστε με ειρωνεία. Προσπαθήστε να δείξετε σεμία παράγραφο πώς αυτή η στάση δεν ευνοεί το διάλογο μεταξύ σας.

7.1.3. Ένας ηλικιωμένος συγγενής σας ακούει πάντοτε με προσοχή τη γνώμησας, χωρίς να σας διακόπτει. Να δείξετε σε μία παράγραφο κατά πόσο η στάσητου αυτή διευκολύνει τη μεταξύ σας επικοινωνία.

7.1.4. Έχετε διαπιστώσει ότι, όταν συζητάτε με ένα συγκεκριμένο φίλο σας,σχεδόν πάντοτε συμφωνείτε μεταξύ σας. Προσπαθήστε να επισημάνετε τα αίτιατης επιτυχίας του διαλόγου σας, σε μία παράγραφο.

7.1.5. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου διαλόγου (ερώτηση - απάντηση),όπου θα παρέχονται ανεπαρκείς πληροφορίες.

7.1.6. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου επιτυχημένου διαλόγου.

7.1.7. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου αποτυχημένου διαλόγου.

7.1.8. Αφού επιλέξετε δύο από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε σε κάθεπερίπτωση μία απάντηση που να περιέχει σκόπιμη ασάφεια.• Πώς τα πήγες, σήμερα, στα Μαθηματικά;• Τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου;• Θα είσαι στο σπίτι το απόγευμα;• Ποιο παιδί έριξε τη μπάλα κι έσπασε το τζάμι;• Στοίχισε ακριβά το καινούριο σας αυτοκίνητο;

Page 60: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

60

• Να περάσω από το γραφείο σας, αύριο, για να συζητήσουμε;• Πότε, επιτέλους, θα μας επισκεφθείτε;

7.1.9. Αφού επιλέξετε μία από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε: α) μία απά-ντηση που να επιτυγχάνει την επικοινωνία και β) μία που να τη διακόπτει.• Ποια τμήματα θα επισκεφθούν, αύριο, το Μουσείο;• Ποιος από τους τρεις άρχισε πρώτος τη φασαρία;• Με ποιο μέσο θα πάτε στη Θεσσαλονίκη;• Πόσο καιρό θα μείνετε στο Παρίσι;• Σε ποιο θέατρο θα ανεβάσουν την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη;

7.1.10. Να γράψετε μία ερώτηση για κάθε απάντηση από τις παρακάτω και ναεπισημάνετε σε ποιους διαλόγους διαταράσσεται η επικοινωνία: α - Αύριο, το μεσημέρι β - Ίσως γ - Πιθανόν δ - Αρίστευσε! ε - Στη Σαντορίνη στ - Κάποιο πρόβλημα ζ - Έτσι κι έτσι

7.1.11. Να αναφέρετε ονομαστικά τις ιδιότητες που πρέπει να έχει ένας διάλο-γος, για να διεξάγεται με επιτυχία.

7.1.12. Συμπληρώστε τα κενά στο διάλογο με δικές σας προτάσεις, ώστε ναδημιουργηθεί μια ιστορία χιουμοριστική:

Page 61: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

61

• Χάλασε πια ο κόσμος, κυρία Μαρία μου!• ......................................................• Δεν έμαθες;• ......................................................• Ότι ................................................• Σοβαρά; Μη μου το λες!• .....................................................• Και τώρα τι θα γίνει;

7.1.13. Πώς πρέπει να λειτουργήσουν πομπός και δέκτης, ώστε να επιτύχουν τηναμοιβαία επικοινωνία;

7.1.14. Με ποιους τρόπους ο συγγραφέας σε ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορεί νααποδώσει το λόγο των ηρώων του;

7.1.15. Ποια στοιχεία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας προκειμένου να αποδώσει μεφυσικότητα το λόγο των ηρώων του; Σχολιάστε τα.

7.1.16. Για ποιο λόγο σε ένα θεατρικό κείμενο σχεδόν παραλείπονται τα παρα-γλωσσικά και τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας;

7.1.17. Προσπαθήστε να προσδιορίσετε με ακρίβεια τις υποκειμενικές προϋπο-θέσεις που πρέπει να τηρηθούν, ώστε ένας διάλογος να επιτύχει το στόχο του.(Να χρησιμοποιήσετε 100 - 120 λέξεις).

7.2. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.2.1. Ο πεζόδρομος της γειτονιάς σας έχει μετατραπεί σε χώρο στάθμευσηςαυτοκινήτων. Γράψτε ένα φανταστικό διάλογο, όπου οι δύο πλευρές, κάτοχοιΙ.Χ. και παιδιά, συγκρούονται. Τέλος, απευθυνθείτε με επιστολή προς το Δημο-

Page 62: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

62

τικό Συμβούλιο εκθέτοντας τις απόψεις σας, για να παραμείνει ο χώρος ελεύθε-ρος.

7.2.2. Ο δρόμος που περνάει έξω από το σχολείο σας είναι ταχείας κυκλοφορίας.Στην παρέμβασή σου σε συζήτηση γονέων, μαθητών, καθηγητών, προσπάθησενα δώσεις επαρκείς πληροφορίες για τους κινδύνους που διατρέχουν οι μαθητές. 7.2.3. Το Δεκαπενταμελές Μαθητικό Συμβούλιο του Λυκείου σας θέλει να διορ-γανώσει μια εκδήλωση, το Σαββατόβραδο, μέσα στο σχολείο. Ο Λυκειάρχηςδιατηρεί επιφυλάξεις. Γράψτε το μεταξύ τους διάλογο, όπου θα γίνεται φανερόότι ο Λυκειάρχης προσπαθεί να μονοπωλήσει το λόγο. 7.2.4. Τον τελευταίο καιρό δημιουργήθηκε μια παρεξήγηση με κάποιο φίλο σας.Να γράψετε ένα διάλογο, με τον οποίο θα προσπαθείτε να αποκαταστήσετε τιςδιαπροσωπικές σας σχέσεις, παραδεχόμενοι με ειλικρίνεια τα σφάλματά σας. 7.2.5. Ένας συμμαθητής σας εκφράζει συχνά ρατσιστικές αντιλήψεις. Κάθεσυνομιλία μαζί του καταλήγει σε σύγκρουση. Γράψτε ένα διάλογο, όπου θαπροσπαθείτε να τον αντικρούσετε διατηρώντας παράλληλα την αυτοκυριαρχίασας. 7.2.6. Ένας συγγενής σας είναι πολύ ισχυρογνώμων, όταν υποστηρίζει ότι οινέοι σήμερα δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα, γιατί τα βρίσκουν όλα έτοιμα.Γράψτε ένα διάλογο μαζί του, όπου θα προσπαθείτε να τον πείσετε με ευγένειανα αλλάξει γνώμη. 7.2.7. Δυο επιβάτες τσακώνονται στο λεωφορείο. Αφηγηθείτε τον υποτιθέμενομεταξύ τους διάλογο, προσπαθώντας να αποδώσετε τα εξωγλωσσικά και ταπαραγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας τους. 7.2.8. Να δώσετε ένα παράδειγμα αποτυχημένου διαλόγου ανάμεσα σε δύο φί-λους επιλέγοντας ένα από τα παρακάτω θέματα: α) το είδος της μουσικής που

Page 63: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

63

προτιμούν, β) την αθλητική τους ομάδα, γ) κάτι άλλο παρεμφερές. Έπειτα, ναεπισημάνετε σε μία παράγραφο τους λόγους της αποτυχίας του. 7.2.9. Συχνά οι νέοι παραπονούνται για την αδυναμία επικοινωνίας με τους γο-νείς τους που οφείλεται στην απουσία δημιουργικού διαλόγου ανάμεσά τους. Ναεκθέσετε τις απόψεις σας για τους λόγους που, κατά τη γνώμη σας, προκαλούναυτό το πρόβλημα και τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπιστεί απευθυνόμε-νος με γράμμα σας προς ένα φίλο/η που αντιμετωπίζει παρόμοια κατάσταση μετους γονείς του/της.

7.2.10. Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα η διδασκαλία πρέπει να στηρίζεταικυρίως στο διάλογο. Σε σχετικό ερώτημα δημοσιογράφου νεανικού περιοδικούεκθέτετε τις εμπειρίες σας από τις μέχρι σήμερα μεθόδους διδασκαλίας πουαντιμετωπίσατε και προτείνετε τρόπους για την αποτελεσματική χρήση του δια-λόγου στη διδακτική πράξη.

7.2.11. Με αφορμή μια διένεξη που είχατε με κάποιον/α φίλο/η σας του εκθέτε-τε σε γράμμα τις απόψεις σας για τους λόγους που καθιστούν ένα διάλογο ανα-ποτελεσματικό και προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορεί να αποφευχθείένα τέτοιο ενδεχόμενο.

7.2.12. Ένα περιοδικό ασχολούμενο με τα προβλήματα στις οικογενειακές σχέ-σεις διερευνά ειδικότερα και διεξοδικότερα τις συνέπειες της απουσίας επικοδο-μητικού διαλόγου στη σχέση γονέων και εφήβων, τόσο για τους ίδιους, όσο καιγια την ομαλή ζωή ολόκληρης της οικογένειας. Για το σκοπό αυτό καλεί τουςεφήβους να συνδράμουν στην έρευνα αυτή αποστέλλοντας κείμενά τους, τεσ-σάρων - πέντε παραγράφων, στα οποία να εκθέτουν σε πλάγιο λόγο τις σκέψειςτους για το ζήτημα αυτό.

7.2.13. Συμμετέχοντας ως ομιλητές σε εκδήλωση του δήμου σχετική με τα προ-βλήματα που δημιουργεί η αθρόα εισρροή αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία,να εκθέσετε τις απόψεις σας για τη συμβολή του διαλόγου στην επίλυση αυτών

Page 64: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

64

των προβλημάτων και γενικότερα στη προσέγγιση και συνεργασία των λαώνμεταξύ τους.

7.2.14. Παίρνοντας αφορμή από την παρακολούθηση μιας τηλεοπτικής συζήτη-σης στην οποία διαπιστώσατε επίφαση διαλόγου, να αποστείλετε ένα κείμενοστον εν λόγω τηλεοπτικό σταθμό, όπου με νηφαλιότητα να εκθέτετε τις απόψειςσας για τους λόγους που οδηγούν συνήθως τον τηλεοπτικό διάλογο σε αναποτε-λεσματικότητα, αλλά και τις προτάσεις σας για επικοδομητικότερη αξιοποίησήτου στις τηλεοπτικές εκπομπές στο μέλλον.

7.2.15. Στην εποχή μας παρατηρείται έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου στις σχέ-σεις των νέων μεταξύ τους. Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση, σε ποιουςλόγους θα αποδίδατε το γεγονός και ποιες λύσεις θα προτείνατε, αν συμμετείχα-τε ως ομιλητές στη Βουλή των Εφήβων;

7.2.16. Αν σας καλούσε κάποιος τηλεοπτικός σταθμός για να μιλήσετε σε εκπο-μπή του με θέμα: «Ο διάλογος ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων σε όλουςτους τομείς της ζωής», τι θα λέγατε για να πείσετε ότι η σωστή του λειτουργίαεπιτυγχάνεται με την ελευθερία του λόγου, το δημοκρατικό κλίμα και γενικά τηλειτουργία των δημοκρατικών θεσμών; Το κείμενο στο οποίο θα βασιστείτε ναείναι περίπου πέντε παραγράφων.

7.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

7.3.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων ση-μειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Σωστό Λάθος α) Πιστεύω ότι δε θα αποκαλύψει τίποτε. Είναι

πολύ λακωνικός. β) Πάντα κατορθώνει και μας αποστομώνει.Είναι

ετοιμόλογος.

Page 65: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

65

γ) Αυτός ο νεαρός είναι, πράγματι, αυθάδης. Διαρκώςλέει μεγάλα λόγια.

δ) Γίνεται τόσο πειστικός με τα επιχειρήματά του,ώστε πάντοτε συμφωνούμε με τη γνώμη του.

ε) Πόσο εχέμυθος ήταν ο παππούς! Μιλούσε τόσοόμορφα που μας γοήτευε.

7.3.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτά-

σεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο: Σωστό Λάθος

α) Όποιος έχει περισσότερες γνώσεις πάνω σεένα θέμα, έχει το δικαίωμα να μονοπωλεί το λόγο.

β) Όταν μιλούν ταυτόχρονα οι συνομιλητές, ο διάλογοςγίνεται πιο ενδιαφέρων.

γ) Επιτυχημένος είναι ο διάλογος μόνο όταν στο τέλοςοι συνομιλητές συμφωνούν.

δ) Τα έντονα εξωγλωσσικά στοιχεία μπορεί να από-σπάσουν την προσοχή των συνομιλητών απότα λεγόμενα.

ε) Όταν η σχέση πομπού και δέκτη λειτουργεί αμφί-δρομα, ο διάλογος είναι αποτυχημένος.

στ) Οι ατέρμονες συζητήσεις δεν είναι δείγμα γόνιμου διαλόγου

7.3.3. Να συμπληρώσετε τα κενά στις επόμενες προτάσεις με μία από τις λέξεις:συνέδριο, συνέλευση, συνεδρίαση, συμβούλιο, σύσκεψη, συνδιάσκεψη, συνομι-λία, συζήτηση.

• Η νέα οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συζητηθεί σε........................... κορυφής, στις Βρυξέλλες.

• Τα δεκαπενταμελές μαθητικό ........................................... σε έκτακτη..................................... του αποφάσισε τη συμμετοχή του σχολείου στις εκ-δηλώσεις του Δήμου για το περιβάλλον.

Page 66: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

66

• Στο ετήσιο ........................... της Καρδιολογικής Εταιρείας επισημάνθηκαν οιβλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στη λειτουργία της καρδιάς.

• Η γενική ................................ των εργαζομένων αναβλήθηκε, γιατί δεν είχεαπαρτία.

• Ο υπουργός προσκάλεσε σε .............................. τους αρμόδιους φορείς, προ-κειμένου να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών μιας νέαςενδεχόμενης πλημμύρας.

7.3.4. Να συμπληρώσετε τα κενά με μία από τις λέξεις: άγονος, εποικοδομητικός,

υποκειμενικός, αντικειμενικός, ατέρμονος, διεξοδικός.

• Όταν επιτυγχάνεται η επικοινωνία των συνομιλητών, τότε ο διάλογος είναι........................... .

• Το δημοκρατικό κλίμα αποτελεί τη θεμελιώδη ........................... προϋπόθεσητου διαλόγου.

• Χωρίς τη διάθεση υποχώρησης των ομιλητών ο διάλογος γίνεται .................• Το ήθος των ομιλητών, ως ........................... προϋπόθεση, μπορεί να ευνοήσει

ή να ματαιώσει το διάλογο. 7.3.5. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με μία από τις εκφρά-

σεις που βρίσκονται στην παρένθεση:Ο υπεύθυνος του Δήμου για μια ακόμη φορά υποσχέθηκε στους κατοίκους

πως θα ασφαλτοστρωθεί ο δρόμος. ......................................................... (τα πολ-λά λόγια είναι φτώχεια, πες κανένα λόγο στον Υπουργό, λόγος να γίνεται).

Οι κάτοικοι όμως εξαγριώθηκαν: «Γελιέσαι, αν νομίζεις ότι μπορεί να μαςκοροϊδεύεις συνέχεια», του είπαν. ......................................................... (μεγάλολόγο ξεστόμισες, τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, θα δώσεις λόγο για τις πράξειςσου!)

Page 67: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

67

Τέλος, ο πιο ψύχραιμος πρότεινε να συναντήσουν απευθείας τον ίδιο το Δή-μαρχο, γιατί ......................................................... (ο λόγος του είναι συμβόλαιο,αυτός έχει λόγο εδώ μέσα, κατά μείζονα λόγο).

Άλλωστε, αν τελικά το υποσχεθεί, σίγουρα θα το πραγματοποιήσει, μια και......................................................... (επ’ ουδενί λόγω, ο λόγος του είναι συμβό-λαιο, μεγάλο λόγο ξεστόμισε).

7.3.6. Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της λέξης σημειώνοντας Χ στο αντίστοι-χο πλαίσιο. (Σε κάθε άσκηση υπάρχει μόνο μία σωστή απάντηση).

i) κοινοτοπία: α) η ένωση των κατοίκων μιας περιοχήςβ) γνωστοποίηση μιας είδησης στο κοινό ενός τόπουγ) έντονο ενδιαφέρον του κοινού για τον τόπο τουδ) συνηθισμένος λόγος

ii) αμετροέπεια: α) η υπερβολική φιλοδοξίαβ) προβληματική έκφρασηγ) πολυλογίαδ) λόγος με μέτρο

iii) δημοκοπία: α) κουραστική ομιλία β) προσπάθεια προσεταιρισμού του λαού

με απατηλές υποσχέσεις γ) στατιστική μέτρηση του πληθυσμού

μιας χώρας δ) δημόσια αγορά ή πώληση ενός προϊόντος

iv) αθυρόστομος: α) γλυκομίλητοςβ) βωμολόχοςγ) λιγόλογοςδ) σιωπηλός

Page 68: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

68

7.3.7. Ποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις ευνοούν τη λειτουργία του διαλόγου; α) μονοπώληση του λόγου από τον ικανότερο ομιλητή β) πειθώ γ) ισχυρογνωμοσύνη δ) διάθεση υποχώρησης ε) διαξιφισμοί στ) προσοχή στα λεγόμενα των ομιλητών Βάλτε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

1. (α, γ, στ) 2. (β, γ, δ) 3. (α, γ, δ) 4. (β, δ, στ) 5. (β, δ, ε)

7.3.8. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμεςπου θα χρησιμοποιούσε κάποιος στο λόγο του, προκειμένου να εντυπωσιάσει: α) Εκφράζεται με τόση άνεση, .............. που η διήγησή του σε συναρπάζει. β) Ο οδηγός του λεωφορείου έμεινε άφωνος .............. μπροστά στην

αναίδεια του επιβάτη γ) Μπορείς να βασιστείς στο λόγο αυτού του ανθρώπου που διαστρεβλώνει

την αλήθεια, .............. όπως τον συμφέρει; δ) Ποτέ δεν εκφράζει φανερά τη γνώμη του στους συνομιλητές του.

Πάντοτε μιλάει με υπονοούμενα ...............

7.3.9. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες πουθα χρησιμοποιούσε κάποιος στο λόγο του, αν ήθελε να μιλήσει πιο απλά και σεπιο οικείο ύφος.

Η συζήτηση που παρακολούθησα στην τηλεόραση ήταν πραγματικά αποτυ-χημένη. Αρχικά, οι ομιλητές διατύπωσαν τις απόψεις τους με αργό ρυθμό, συ-χνά λεξιθηρώντας .............., για να εντυπωσιάσουν τους θεατές. Ο λόγος τωνπερισσότερων ήταν σχοινοτενής .............. και κουραστικός, γεμάτος κοινοτοπί-ες .............. και ταυτολογίες ............... Στη συνέχεια, ορισμένοι δε δίστασαν νααρχίσουν τους υπαινιγμούς .............. εναντίον των συνομιλητών τους, πράγμαπου οδήγησε σε έντονους διαξιφισμούς .............., ευτυχώς λεκτικούς, μεταξύτους. Τέλος, ο πιο αθυρόστομος .............. προσκεκλημένος με την παρέμβασήτου όξυνε τόσο πολύ τα πνεύματα, ώστε η συζήτηση διεκόπη, πριν ολοκληρω-θεί. Ήταν, πραγματικά, απογοητευτικό να διαπιστώνεις ότι, ενώ το θέμα ήταντόσο ενδιαφέρον, οι συνομιλητές αναφέρθηκαν ακροθιγώς .............. στην ουσία

Page 69: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

69

του και τον περισσότερο χρόνο είτε δημοκοπούσαν .............. είτε διαπληκτίζο-νταν ...............

7.3.10. Ενώστε με μία γραμμή τις συνώνυμες λέξεις μεταξύ τους: i) άναυδος α) υπονοούμενο ii) κοινότοπος β) πολυλογάς iii) υπαινιγμός γ) άφωνος iv) ευφραδής δ) τετριμμένος v) αμετροεπής ε) γλαφυρός

7.3.11. Ενώστε με μία γραμμή τη λέξη με τη σημασία της:

i) ταυτολογία α) έκθεση πεπραγμένων, απόδοση λογαριασμού ii) λογοκλόπος β) ακριβολόγος iii) υπόλογος γ) αυτός που παρουσιάζει τα λεγόμενα του άλλου

σαν δικά του iv) ετυμηγορία δ) επανάληψη του ίδιου νοήματος μ’ άλλα λόγια v) λεπτολόγος ε) αυτός που οφείλει να δώσει λόγο για

τις πράξεις του vi) λογοδοσία στ) συντομία στο λόγο, λακωνικότητα vii) βραχυλογία ζ) η εξήγηση της προέλευσης μιας λέξης

Page 70: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

70

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Οι συνθετικές εργασίες είναι ο πιο απαιτητικός τύπος σχολικής εργασίας, τό-σο για τον καθηγητή που τις σχεδιάζει και τις επιβλέπει, όσο και για τον μαθητήπου καλείται ή, καλύτερα, προθυμοποιείται να τις φέρει εις πέρας.

Πιο συγκεκριμένα, με αφορμή μια διδακτική ενότητα ενός μαθήματος ο κα-θηγητής προτείνει και οι μαθητές εθελοντικά αναλαμβάνουν μία εργασία πουμπορεί να συνίσταται:• στη γραπτή ανάπτυξη ενός θέματος• στη συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία δεδομένων• στην κατασκευή αντικειμένων• στην εκπόνηση διαφόρων χαρτών, διαγραμμάτων, στατιστικών πινάκων.

Μία συνθετική εργασία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Οι ίδιοι οι μαθη-τές μπορούν να έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν τον γενικό τρόπο με τον οποίοθα εργαστούν: π.χ. συλλέγοντας, γράφοντας, απομαγνητοφωνώντας, κατασκευ-άζοντας.

Το υλικό στο οποίο θα βασίζεται μια συνθετική εργασία μπορεί να είναι:• βιβλία σχολικά ενός ή περισσοτέρων μαθημάτων• βιβλία εξωσχολικά που υποδεικνύει ο καθηγητής• κείμενα της έντυπης ή και ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας• συνεντεύξεις (έτοιμες ή προετοιμασμένες και απομαγνητοφωνημένες από

τους μαθητές)• ερωτηματολόγια (έτοιμα ή δουλεμένα από τους μαθητές)• εικόνες, ταινίες• αντικείμενα φυσικά ή κατασκευασμένα.

Τη μεθοδολογία της εργασίας μπορεί να την υποδείξει ο καθηγητής ή να τηναναζητήσει και να τη διαμορφώσει ο μαθητής (ανάλογα με την εκτίμηση τουκαθηγητή για τις δυνατότητες των μαθητών σε συνδυασμό με τη φύση και τιςαπαιτήσεις της εργασίας).

Ο χαρακτήρας μιας συνθετικής εργασίας είναι ελεύθερος και όχι κανονιστι-κός. Αυτό θα πει ότι κάθε παιδί της ομάδας μπορεί να καταλήξει στα δικά του

Page 71: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

71

συμπεράσματα, εφ’ όσον ενθαρρύνεται να εργαστεί σύμφωνα με το δικό τουγνωστικό στυλ και τα δικά του ενδιαφέροντα.

Οι στόχοι αυτού του τύπου εργασίας διαφέρουν από τους στόχους όλων τωνάλλων τύπων σχολικών ασκήσεων: από μία συνθετική εργασία δεν αναμένεται ηεκμάθηση ορισμένης ύλης, ούτε καθορισμένες απαντήσεις και συμπεράσματα.Μάλιστα, τα συμπεράσματα μπορεί να είναι και απρόβλεπτα. Αυτό που αναμέ-νεται, δηλαδή οι στόχοι των συνθετικών εργασιών είναι :• να αναπτύξει ο μαθητής πρωτοβουλίες,• να εξασκήσει ο μαθητής την ικανότητα να ορίζει ο ίδιος (έστω επί μέρους)

στόχους για τη μελέτη ενός συνόλου δεδομένων,• να καλλιεργήσει ο μαθητής τη δεξιότητα να επισημαίνει και να συγκεντρώνει

το υλικό το οποίο υπηρετεί τους (έστω επί μέρους) στόχους που ο ίδιος έθεσεκαθώς και να συνθέτει και να επεξεργάζεται αυτό το υλικό από ορισμένη ο-πτική γωνία,

• να συνειδητοποιήσει ο μαθητής την αναγκαιότητα της μεθόδου και να μάθεινα διαμορφώνει τη μέθοδο που ταιριάζει στη φύση του υλικού του και στουςστόχους της εργασίας του.

Η γενικότερη σκοπιμότητα των συνθετικών εργασιών μπορεί να αναλυθεί σταεξής ζητούμενα:• να αυτενεργήσει ο μαθητής ώστε να ξεπεράσει το συνηθισμένο παθητικό

ρόλο του στην εκπαιδευτική διαδικασία,• να αξιοποιηθεί πέρα από τον γνωστικό τομέα και ο συναισθηματικός και ο

ψυχοκινητικός τομέας του μαθητή,• να «ανακαλυφθεί» ο μαθητής, δηλαδή να αναδειχθούν οι κλίσεις και τα εν-

διαφέροντά του,• να μετατοπιστεί το κέντρο της διδασκαλίας από το μάθημα στον μαθητή

ώστε:

Page 72: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

72

ΝΑ ΜΑΘΕΙ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙΑυτό το τελευταίο ζητούμενο είναι που πρέπει να αποτελεί τον απώτερο

στόχο κάθε εκπαιδευτικού συστήματος. Εφ’ όσον μάλιστα ήδη ένα σημαντικόποσοστό των παρεχομένων στο σχολείο γνώσεων (περίπου 7% !) ξεπερνιέταικάθε χρόνο. Και αυτό είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα τελευταίαχρόνια έχει επανεκτιμηθεί η αξία της «διά βίου εκπαίδευσης».

Κατά την αξιολόγηση μιας συνθετικής εργασίας ελέγχονται:• το ενδιαφέρον που επέδειξαν και η προσπάθεια που κατέβαλαν οι μαθητές,• ο βαθμός δυσκολίας της εργασίας,• η αποτελεσματικότητα των μεθόδων που επέλεξαν ή επινόησαν οι μαθητές,• η πρωτοτυπία των συμπερασμάτων και γενικά των αποτελεσμάτων.

Στα βιβλία της σειράς «Έκφραση - Έκθεση» οι ασκήσεις που έχουν στοιχείαή και τον χαρακτήρα συνθετικής εργασίας σημειώνονται με την ένδειξη «Έρευ-να». Επειδή, όμως, πρόκειται για ένα είδος εργασίας επί του οποίου οι καθηγη-τές συνήθως δεν διαθέτουν κατάρτιση, ούτε πείρα,, αλλά και επειδή οι μέχρισήμερα απαιτήσεις του αναλυτικού προγράμματος ελάχιστο χρόνο για τέτοιεςεργασίες επέτρεπαν, αυτές οι ασκήσεις έμεναν αναξιοποίητες. Στο ΠΔ 246/31-7-98 για την αξιολόγηση των μαθητών προβλέπεται η εκπόνηση μιας συνθετικήςεργασίας από κάθε μαθητή σε ένα μάθημα της αρεσκείας του. Τα θέματα πουακολουθούν αποτελούν παραδείγματα εργασιών στα πλαίσια της ενότητας«ΔΙΑΛΟΓΟΣ», οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν παράλληλα με αυτέςτου βιβλίου, και παρέχουν αναλυτικές διευκρινίσεις στο διδάσκοντα, ώστε ναδώσει σαφείς οδηγίες στους μαθητές για την εκπόνησή τους.

ΘΕΜΑ 1ο: «Εξηγήσεις και παρεξηγήσεις. Επιτυχημένες και αποτυχημένεςπροσπάθειες επικοινωνίας μέσα από διάφορα είδη διαλόγου»

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ένα μεγάλο μέρος από τα καθημερινά ακούσματα καιδιαβάσματα των μαθητών αποτελείται από διαλόγους. Και ακόμη, το είδος και ηποιότητα των σχέσεων κάθε μαθητή (όπως και κάθε ανθρώπου) με τους άλλουςανθρώπους σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται από το είδος και την ποιότητα των

Page 73: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

73

διαλόγων που δημιουργεί μαζί τους. Γι’ αυτό, πέρα από την προσέγγιση τουζητήματος του διαλόγου στη σχολική τάξη, είναι σκόπιμο να δοθεί στους μαθη-τές η ευκαιρία να επεξεργαστούν τα συναφή δεδομένα των εμπειριών τους καινα μελετήσουν και τον εαυτό τους μέσα από αυτά.

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Συλλογή του υλικού: Καταγραφήτων διαφόρων ειδών διαλόγων

- Επεξεργασία του υλικού: α) Ταξινόμηση

- Αποκόμματα από τον ημερήσιο καιπεριοδικό τύπο, απομαγνητοφωνήσειςσυζητήσεων στο ραδιόφωνο, στην τη-λεόραση, σε ταινίες, σε θεατρικά έργα,από μνήμης κατάγραφή διαλόγωνστους οποίους συμμετείχε ο μαθητής.Η έκταση των διαλόγων μπορεί να κυ-μαίνεται από μία ερωταπόκριση έως έ-να μικρό θεατρικό επεισόδιο

- Ταξινόμηση βάσει κριτηρίων όπως:διάλογοι που αναφέρονται στην πρα-γματικότητα και διάλογοι που μιμούνταιή αναπαριστούν την πραγματικότητα, ε-πικοινωνιακές προθέσεις του πομπού καιτου δέκτη, βαθμός οικειότητας ανάμεσαστον πομπό και τον δέκτη

β) Καθορισμός κριτηρίων της «επι-τυχίας» ενός διαλόγου ανάλογα καιμε το είδος του

- Αξιολόγηση του υλικού: Συνηθισμέ-να αίτια επιτυχίας και αποτυχίας τωνδιαλόγων

- Παράδειγμα: η επιτυχία ενός θεα-τρικού ή κινηματογραφικού διαλόγουκρίνεται με βάση την αντίδραση τουκοινού. Μπορεί να γίνει σύγκριση α-νάμεσα σε έναν σπαρταριστό και σεέναν ανιαρό θεατρικό ή κινηματογρα-φικό διάλογο, ώστε να αναλυθεί ηδιαφορά

- Συγκέντρωση και συνολική θεώρησητων συμπερασμάτων. Πίνακες, δια-γράμματα

Page 74: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

74

ΘΕΜΑ 2ο: Η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Οι δύο πλευρές ενόςπροβληματικού διαλόγου και οι προεκτάσεις του ζητήματος.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Οι μαθητές είναι υποψιασμένοι για την ποσότητα, τηνποιότητα και τη σπουδαιότητα των διαφόρων μνημείων της ελληνικής αρχαιό-τητας. Μάλλον, όμως, είναι ανυποψίαστοι για τους τρόπους με τους οποίους τομεγαλύτερο τμήμα αυτού του θησαυρού καταστράφηκε, χάθηκε εντελώς ή κα-τέληξε σε ξένα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Και μάλλον είναι επίσης ανυ-ποψίαστοι για τη σημασία που έχει για κάθε άνθρωπο η επαφή με τα μνημείατου πολιτισμού του: αυτά τα μνημεία ορίζουν την αισθητική και γενικά τη στά-ση ζωής που διαμόρφωσε ο λαός στον οποίο ανήκει. Οι μαθητές, μέσα από τηνενασχόλησή τους με την υπόθεση των μαρμάρων του Παρθενώνα, έχουν τηνευκαιρία να συναισθανθούν αυτές τις διαστάσεις και προεκτάσεις του θέματος.

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Η ζωφόρος του Παρθενώνα. Η δη-μιουργία του, ο ρόλος του στο ναότης Αθηνάς, η καλλιτεχνική αξίατου

- Η ιστορία της μεταφοράς των μαρ-μάρων στην Αγγλία

- Η ιστορία της διεκδίκησής τους απότη Ελλάδα

- Επίσκεψη στην Ακρόπολη και στο Ί-δρυμα μελετών της Ακρόπολης

- Αποδελτίωση βιβλίων (π.χ. Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους)

- Ταινίες της Εκπαιδευτικής τηλεόρα-σης

- Διαφάνειες

- Αρθρογραφία σε εφημερίδες και Πε-ριοδικά

- Επίσκεψη στο ίδρυμα «Μελίνα Μερ-κούρη

Page 75: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

75

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Τα επιχειρήματα των δύο πλευρών

- Άλλες ελληνικές αρχαιότητες πουκοσμούν μεγάλα μουσεία

- Το γενικό ζήτημα της επιστροφήςτων, όχι μόνο ελληνικών, «ξενιτεμέ-νων» εκθεμάτων στον τόπο της προ-έλευσής τους

- Συζητήσεις με αρμοδίους υπαλλήλουςτου Υπουργείου Πολιτισμού

- Εικόνες από σχολικά και εξωσχολικάβιβλία Ιστορίας και αρχαιολογίας

- Οδηγοί από μεγάλα μουσεία που φι-λοξενούν ξένες αρχαιότητες

- Συζητήσεις με αρχαιολόγους

- Συζητήσεις με ξένους επισκέπτες ελ-ληνικών ή και ξένων μουσείων ή καιαρχαιολογικών χώρων

- Συμπεράσματα. Πίνακες, χάρτες

ΘΕΜΑ 3ο: Οι Ολυμπιακοί αγώνες και ο τόπος της τέλεσής τους.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ο αθλητισμός αποτελεί κομμάτι της ζωής πολλών μαθη-τών. Όλοι, λιγότερο ή περισσότερο, οι μαθητές παρακολουθούν αθλήματα καισυγκινούνται με τους Ολυμπιακούς αγώνες. Τα τελευταία χρόνια παρακολου-θούμε μία προσπάθεια της Ελλάδας να επιτύχει την τέλεση μιας Ολυμπιάδας(του 1996 και του 2004) στην Αθήνα. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι οιΟλυμπιακοί αγώνες πρέπει να τελούνται μονίμως στον τόπο της προέλευσήςτους, ώστε να ξαναβρούν κάτι από το χαμένο γνήσιο αθλητικό πνεύμα. Η διε-ρεύνηση του ζητήματος θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές να διαμορφώσουνγνώμη για την αξία και τους στόχους που υπηρετούν οι Ολυμπιακοί αγώνες, νααξιολογήσουν τις διαφορετικές απόψεις και να λάβουν οι ίδιοι θέση, εμπεριστα-τωμένη και όχι συνθηματολογική.

Page 76: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

76

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων στηαρχαιότητα. Το πνεύμα και οι στόχοι

- Η αναβίωση των αγώνων. Η σημερινήκατάσταση

- Επιχειρήματα υπέρ και κατά γιατην τέλεση της Ολυμπιάδας του 2004στην Αθήνα, καθώς και για τη μόνιμητέλεση των Ολυμπιακών αγώνωνστην Ελλάδα

- Βιβλία Ιστορίας

- Επίσκεψη στην Ολυμπία

- Ταινία της εκπαιδευτικής τηλεόρασης

- Βιβλία σχολικά και εξωσχολικά

- Άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά

- Συζητήσεις με αθλητές, προπονητές, μέλτης ολυμπιακής επιτροπής

- Φάκελος της ελληνικής υποψηφιό-τητας για την Ολυμπιάδα του 1996και του 2004

Page 77: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

77

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΤο κριτήριο αυτό είναι κατάλληλο για να διερευνήσει την επίτευξη των στό-

χων της ενότητας «Η οργάνωση του λόγου και η πειθώ - το επιχείρημα - η αι-τιολόγηση». Το κείμενο προέρχεται από βιβλίο Φυσικής, και επιλέχθηκε σύμ-φωνα και με την υπ’ αριθ. 36/97 πράξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που α-φορά τις «Μορφές γραπτής έκφρασης - έκθεσης στην τάξη και γραπτές δοκιμα-σίες στο γλωσσικό μάθημα», όπου συνιστάται η αξιοποίηση κειμένων από τιςγνωστικές περιοχές όλων των σχολικών μαθημάτων. Η ερωτήσεις 1 έως 3 ανι-χνεύουν την κατανόηση της νοηματικής οργάνωσης του κειμένου, ενώ η ερώτη-ση 4 την κατανόηση των κομβικών σημείων του περιεχομένου του.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΗ αφή μας πληροφορεί με σιγουριά πως τούτο το σώμα είναι θερμό και κείνο

κρύο. Αυτό όμως είναι καθαρά ποιοτικό κριτήριο, ανεπαρκές για μια ποσοτικήπεριγραφή και μερικές φορές ασαφές. Αυτό αποδεικνύεται μ’ ένα πολύ γνωστόπείραμα. Έχουμε τρία δοχεία που περιέχουν κρύο, χλιαρό και ζεστό νερό αντί-στοιχα. Αν βυθίσουμε το ένα χέρι στο κρύο και το άλλο στο ζεστό νερό, από τοκρύο θα δεχτούμε ένα μήνυμα πως είναι κρύο και από το άλλο πως είναι ζεστό.Αν κατόπιν βυθίσουμε και τα δύο χέρια στο χλιαρό νερό, τα μηνύματα που δεχό-μαστε από το καθένα έρχονται σε αντίθεση. Για τον ίδιο λόγο, ένας Εσκιμώος καιένας ιθαγενής κάποιας χώρας του Ισημερινού που θα συναντηθούν στη Νέα Υόρκημια ανοιξιάτικη μέρα, θα σχηματίσουν διαφορετικές γνώμες για το κλίμα· ο έναςθα πει πως είναι ζεστό, ο άλλος κρύο. Ρυθμίζουμε όλα αυτά τα ζητήματα με τηβοήθεια ενός θερμομέτρου· ενός οργάνου που, στην πρωτόγονη μορφή του, σχε-διάστηκε από τον Γαλιλαίο.

(Α. Einstein & L. Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική.. Μτφρ. Ε. Μπιτσάκη, εκδ. Δωδώνη,Αθήνα 1978, σ. 45)

Page 78: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

78

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1) Ποια είναι η θέση (απόφανση) του συγγραφέα;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

2) Ποιο είναι το αποδεικτικό υλικό του;................................................................................................................................

Μονάδες 3

3) Ποιο είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει το κείμενο;................................................................................................................................

Μονάδες 3

4) Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτά-σεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε τιςπροτάσεις που θεωρείτε λανθασμένες.

Σωστό Λάθοςα) Οι ποσοτικές περιγραφές είναι πιο σαφείς από

τις ποιοτικές. β) Ο Εσκιμώος που επισκέπτεται τη Νέα Υόρκη μια ανοι-

ξιάτικη μέρα αναλογεί στο χέρι που βυθίζεται στοκρύο νερό και μετά στο χλιαρό.

γ) Το κλίμα της Νέας Υόρκης την Άνοιξη είναι ζεστό γιατον Εσκιμώο.

δ) Αν δεν έχουμε θερμόμετρο, μπορούμε να χρησιμοποιή-σουμε το χέρι μας για να μετρήσουμε τη θερμοκρασίαενός σώματος.

Μονάδες 2 (0,5 x 4)Διόρθωση................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 9

Page 79: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

79

2 κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΣτο δεκαπεντάλεπτο διαγώνισμα που ακολουθεί και που αναφέρεται στην ε-

νότητα «Διάλογος» επιχειρούμε να αξιολογήσουμε τα εξής:• την κατανόηση της επικοινωνιακής λειτουργίας του διαλόγου που είναι η

ανάδειξη της πολλαπλότητας της αλήθειας,• την κατάκτηση λεξιλογίου συναφούς με το λόγο και το διάλογο,• την κατανόηση των προϋποθέσεων του διαλόγου και• την ικανότητα παραγωγής λόγου βάσει περιορισμών μιας επικοινωνιακής

περίστασης.Η σειρά των ασκήσεων του διαγωνίσματος αντιστοιχεί στη σειρά των παρα-

πάνω στόχων αξιολόγησης. Λόγω του περιορισμένου χρόνου της εξέτασης, δενθεωρήσαμε σκόπιμο να συνδέσουμε τις ερωτήσεις με κάποιο κείμενο.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας μία από τις

λέξεις που δίνονται στην παρένθεση: Διάλογος είναι, κατά τη δική μου γνώμη, να παραδεχτείς ότι η αλήθεια είναι

(μοναδική, πολλαπλή, σπάνια). Ότι είναι (εφικτή, προ-σιτή, ανέφικτη) η πλήρης αλήθεια. Όταν λες ότι (αναζητάς, βρί-σκεις, κατέχεις) εσύ την αλήθεια μόνος σου, είσαι (ισχυ-ρογνώμων, δογματικός, επίμονος), δεν είσαι κριτικός νους. Του διαλόγου ημέθοδος είναι μόνο (η επιμονή, η πειθώ, η αλήθεια).

Μονάδες 2

2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε την ορθότητα των ακόλουθων ορισμώνσημειώνοντας σε κάθε περίπτωση Χ στη στήλη: Σωστό - Λάθος:

Page 80: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

80

Σωστό Λάθος α) λογοκλόπος: αυτός που υποκλέπτει τηλε-

φωνικές συνδιαλέξεις β) ταυτολογία: η επανάληψη ίδιου νοήματος με

άλλα λόγια γ) λογοδοσία: η έκθεση πεπραγμένων, απόδοση

λογαριασμού δ) υπόλογος: όποιος υπολογίζει το συμφέρον του ε) βραχυλογία: η συντομία στο λόγο, λακωνικότητα

στ) ετυμολογία: η ικανότητα άμεσης και εύστοχηςαπάντησης

ζ) λεπτολόγος: όποιος μιλάει με λεπτότητα η) δογματικός: όποιος πιστεύει σε δόγματα

Μονάδες 4 3. Ελευθερία έκφρασης, έλλειψη προκατάληψης, εριστικότητα, φανατισμός. Να

επιλέξετε μία από τις παραπάνω φράσεις και να τη χρησιμοποιήσετε σε ένακείμενο 5 γραμμών, όπου θα επισημαίνεται η επίδρασή της στο διάλογο.

....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... .......................................................................................................................

Μονάδες 6

4. Να μετατρέψετε το παρακάτω κείμενο σε διάλογο: Ο γιος καλεί τον πατέρα του να μαντέψει το βαθμό που πήρε στο μάθημα τηςγλώσσας. Ο πατέρας μαντεύει το 14, αλλά ο γιος του τον πληροφορεί πως πήρε15. Ο πατέρας δείχνει ευχαριστημένος, αλλά γρήγορα απογοητεύεται, όταν ο

Page 81: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

81

γιος του τον πληροφορεί πως ο βαθμός που πήρε είναι πολύ χαμηλός, αφού ηεπίδοση της τάξης κυμάνθηκε από το 15 έως το 19.

...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ...................................................................................................................... ......................................................................................................................

Μονάδες 8

Page 82: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

82

1ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΤο κριτήριο αυτό αποτελεί έναν ενδεικτικό τρόπο για να διερευνηθεί η επί-

τευξη των στόχων των ενοτήτων Γλώσσα και Λόγος του σχολικού εγχειριδίου.Το κείμενό του, αν και σχετικά απαιτητικό βασίζεται στη θεωρία που διδάχτη-καν διεξοδικά οι μαθητές στις οικείες ενότητες. Οι ερωτήσεις, κυρίως σύντομηςανάπτυξης, εξετάζουν την κατανόηση του κειμένου (3 & 7) και των νοημάτωνπου προκύπτουν από αυτό (1, 2, 4, 5 & 6).

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ«Γειά σου αγάπη μου» λέει ο σύζυγος στη σύζυγό του. Φωνάζει «γειά σου αγά-

πη μου» στην καινούργια προϊσταμένη, μόλις εκείνη συστήνεται στον ίδιον καιστους συναδέλφους του στο γραφείο. Λέει «γειά σου αγαπητή μου» στη σύζυγότου. Μία ηλικιωμένη κυρία λέει «γειά σου αγαπητή μου» στη γάτα της. Γράφωυπηρεσιακή επιστολή στον έφορο του οικείου τμήματος φορολογίας εισοδήματοςκαι τον αποκαλώ «Αγαπητέ κύριε Χ». Απευθύνομαι σε σας με τη φράση «αγαπητοίαναγνώστες». Γράφω υπηρεσιακή επιστολή στον έφορο και τον αποκαλώ «Αγα-πημένε κύριε Χ». Σας αποκαλώ «αγαπημένοι μου αναγνώστες». Μία ηλικιωμένηκυρία λέει «γειά σου αγάπη μου» στη γάτα της.Όλες αυτές οι προσφωνήσεις είναι πολύ φιλικές. Αλλά γνωρίζουμε ότι δεν είναι

όλες το ίδιο πιθανές. Κι αυτό επειδή από την εμπειρία μας με διάφορους ομιλητέςέχουμε συγκροτήσει ένα πρότυπο γλωσσικών χρήσεων και ένα άλλο πρότυπο πε-ριστάσεων στις οποίες χρησιμοποιούνται οι διάφορες εκφράσεις και έτσι γνωρί-ζουμε ποια γλωσσική χρήση ταιριάζει σε ποια περίσταση. Βλέπουμε ότι σε πολλέςπεριπτώσεις μία λέξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θέση μιας άλλης και ότι οισύζυγοι σε αντίθεση με τους εφόρους, μπορούν να προσφωνηθούν είτε με τη λέξη«αγάπη» είτε με τη λέξη «αγαπητή», αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι σε άλλες περι-στάσεις μία λέξη μπορεί να είναι περισσότερο κατάλληλη από μιαν άλλη. Οι γνώ-σεις μας για τη γλώσσα είναι εξαιρετικά σύνθετες. Διαθέτουμε όχι μόνο τη γνώσηενός τεράστιου, περίπλοκα δομημένου κώδικα αλλά και την εμπειρία των ποικί-λων περιστάσεων της χρήσης του. Αυτή μας καθοδηγεί να επιλέξουμε ανάμεσα σεπερίπου συνώνυμες λέξεις εκείνη που ταιριάζει στη δεδομένη περίσταση.

Page 83: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

83

Γνωρίζουμε τι είναι γλώσσα, εφόσον μπορούμε να συνθέσουμε ένα δείγμα της.Θα μπορούσατε να πείτε ότι εγώ τώρα χρησιμοποιώ γλώσσα, παρόλο που, αν τοκαλοσκεφτείτε, κάτι περίεργο συμβαίνει με τη γλώσσα αυτή. Καθώς κάθομαι σεένα γραφείο σε ένα προάστιο της Αδελαϊδας στην Αυστραλία, κοιτάζοντας πού καιπού έξω από το παράθυρο, μια ημέρα περισσότερο συννεφιασμένη από ό,τι συνή-θως και μάλλον ψυχρή για Σεπτέμβριο, εσείς βρίσκεστε στη Νέα Υόρκη, στην Α-θήνα ή στο Βερολίνο κάποια άλλη εποχή και σε συνθήκες άγνωστες σε μένα, έτσιώστε ο τρόπος που εσείς κι εγώ χρησιμοποιούμε τη γλώσσα στη συζήτηση αυτήδεν είναι και ο πιο φυσιολογικός. Μάλλον θα έπρεπε να πω ότι είναι αρκετά αφύ-σικος, εφόσον το κείμενο που διαβάζετε τώρα το ξανακοίταξα στο Λονδίνο, τονΜάρτιο και διόρθωσα αρκετές από τις λέξεις που είχα γράψει στην Αδελαϊδα λαμ-βάνοντας υπόψη και τις υποδείξεις του εκδότη του βιβλίου που κρατάτε στα χέριασας. Ο γραπτός λόγος είναι ένα πιο προσεγμένο, επεξεργασμένο είδος γλώσσας,που βρίσκεται μακριά από τις καθημερινές, αυθόρμητες και απρόβλεπτες περιπέ-τειες του προφορικού λόγου, ο οποίος αποτελεί και το μεγαλύτερο τμήμα τηςγλωσσικής δραστηριότητας σε όλο τον κόσμο και είναι, με αυτή την έννοια, η«φυσιολογική γλώσσα».(G. W. Turmer, Stylistics, Penguin, London σ. 7, απόσπασμα μεταφρασμένο και ελαφρά διασκευ-

ασμένο για τις ανάγκες του κριτηρίου)

Page 84: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

84

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Να εξηγήσετε γιατί ο συντάκτης του κειμένου κανονικά δεν θα χρησιμο-ποιούσε τη φράση «αγαπημένοι μου αναγνώστες».................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποια από τα παραδείγματα που δίνονται στην πρώτη παράγραφο θα θεωρού-σαμε ότι έχουν κατάλληλο ύφος;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 2

3. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη σωστή χρήση της γλώσσας;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να αναφέρετε τρεις από τους παράγοντες που διαμόρφωσαν το ύφος του κει-μένου.................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

5. Ποιες πληροφορίες σχετικά με τον συγγραφέα (: μορφωτικό επίπεδο, επάγ-γελμα, χαρακτήρας) μπορείτε να συναγάγετε από το απόσπασμα που διαβάσετε;Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 46. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Page 85: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

85

i) Ο συγγραφέας αναφέρεται στις καιρικές συνθήκεςα) για να εξηγήσει πόσο έχουν επηρεάσει το ύφος του κειμένου του, β) για να δείξει πόσο απεχθάνεται τον κρύο καιρό, γ) για να δείξει πόσο κουράστηκε να γράψει το βιβλίο, δ) για να δείξει πόσο διαφορετικό μπορεί να είναι το περι-

βάλλον του συντάκτη ενός κειμένου από εκείνο του ανα-γνώστη του.

Δικαιολόγηση ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

ii) Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο γραπτός λόγος είναι «αφύσικος» επειδήα) πολλοί άνθρωποι πιέζονται για να γράψουν,β) ο συγγραφέας δεν βλέπει σε ποιον απευθύνεται, ούτε

καν γνωρίζει ή μπορεί να φανταστεί,γ) πρέπει να ξαναδιαβάζει και να διορθώνει τα κείμενα που γράφει, δ) ο εκδότης του δεν του επιτρέπει να γράφει ό,τι θέλει.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

7. Για ποιους άλλους λόγους ο συγγραφέας θεωρεί τον προφορικό λόγο περισ-σότερο «φυσιολογικό» από τον γραπτό;................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

Page 86: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

86

2ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΑυτό το κριτήριο σχεδιάστηκε, για να διαπιστώσει την επίτευξη των στόχων

της 4ης διδακτικής ενότητας, σύμφωνα με τον «Συμπληρωματικό οδηγό για τηδιδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου κατά το σχολικόέτος 1997-98», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 1997, σσ 116-117: Η οργάνωσητου λόγου και η πειθώ - το επιχείρημα - η αιτιολόγηση. Η επιλογή του κειμένουέγινε με βάση την εκφώνηση της άσκησης στη σελίδα 107 του Α΄ τεύχους τηςΈκφρασης - Έκθεσης: «Συζητήστε αν θα μπορούσε να σας βοηθήσει στη σύντα-ξη μιας έκθεσης ένα κείμενο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Προτιμήστενα συζητήσετε ένα κείμενο που έχετε διδαχθεί.». Οι ερωτήσεις 1) και 3) προϋ-ποθέτουν κατανόηση των ζητούμενων συλλογισμών αλλά και εφαρμογή τωνγνώσεων για την τυπική δομή των συλλογισμών, ενώ η άσκηση 2) είναι μία«κλασική» ερώτηση κατανόησης. Η άσκηση 4) εξετάζει την κατανόηση ενόςαπαιτητικού τμήματος του περιεχομένου. Γι’ αυτό και σχεδιάστηκε με τη μορφή«σωστό-λάθος», ώστε να μπορούν να απαντήσουν και οι μαθητές που δυσκο-λεύονται να αναδιατυπώσουν το κείμενο. Η άσκηση 5) εξετάζει ειδικά την κα-τανόηση της οργάνωσης του κειμένου και η άσκηση 6) διαπιστώνει την ικανό-τητα σύνθεσης. Η εφαρμογή από τον μαθητή του περιορισμού που τίθεται στηνεκφώνηση ως προς την οργάνωση του κειμένου αποτελεί συγχρόνως κριτήριογια την αξιολόγηση της άσκησης.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΤα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Θουκυδίδη (Σι-

κελικά) που διδαχθήκατε στη Γ΄ Γυμνασίου. Συγκεκριμένα το απόσπασμα α)είναι τμήμα της ομιλίας του Νικία, του στρατηγού που προσπαθεί να πείσει τουςΑθηναίους να ψηφίσουν εναντίον της εκστρατείας στη Σικελία. Ειδικότερα,τους προτείνει να μην εκλέξουν τον Αλκιβιάδη στρατηγό, αναφερόμενος σ’αυτόν με τη φράση «σ’ αυτόν τον άνδρα». Από την άλλη πλευρά, ο Αλκιβιάδηςαπαντά στις κατηγορίες που του απευθύνει ο Νικίας προσπαθώντας να τις πα-ρουσιάσει από τη θετική τους πλευρά. Τμήμα της απαντητικής ομιλίας του απο-τελεί το απόσπασμα β).α) ... μη δώσετε σ’ αυτόν τον άνδρα την ευκαιρία, με τον κίνδυνο της πόλης, νααποκτήσει προσωπική λαμπρότητα και αλαζονεία. Αυτός φροντίζει να τον

Page 87: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

87

θαυμάζουν, γιατί τρέφει ωραία άλογα, και θέλει να έχει και κάποια ωφέλεια α-πό το δημόσιο αξίωμα, για να επαρκέσει στα μεγάλα έξοδά του. Αλλά να νομί-ζετε ότι τέτοιοι άνθρωποι βλάπτουν τα δημόσια πράγματα και σπαταλούν τηνιδιωτική τους περιουσία.

β) Και ταιριάζει σε μένα, Αθηναίοι, περισσότερο από άλλους να εκλεγώ στρατηγόςκαι συνάμα νομίζω ότι αξίζω το αξίωμα. Γιατί είναι ανάγκη ν’ αρχίσω απ’ αυ-τό το σημείο, αφού ο Νικίας μου επιτέθηκε. Γιατί αυτά, για τα οποία κακολο-γούμαι, στους προγόνους μου και σε μένα φέρνουν δόξα και συνάμα ωφέλειαστην πατρίδα. Γιατί οι Έλληνες θεώρησαν την πόλη μας μεγαλύτερη από κάθεάλλη φορά και πάνω από την πραγματική της δύναμη με τη λαμπρότητα της ε-πίσημης αποστολής μου στους Ολυμπιακούς αγώνες, ενώ προηγουμένως έλπι-ζαν ότι είχε εξαντληθεί από τον πόλεμο. Αφού κατέβασα επτά άρματα, τόσαπου κανείς ως απλός πολίτης δεν είχε κατεβάσει ως τότε. Και πήρα το πρώτοβραβείο και το δεύτερο και το τέταρτο και τ’ άλλα ετοίμασα άξια της νίκηςμου. Γιατί τέτοιες επιτυχίες θεωρούνται τιμή και η διεξαγωγή τους διαμορφώ-νει την ιδέα της δύναμης. Εξάλλου, όσες λαμπρές επιδείξεις κάνω στην πόλη,με χορηγίες ή άλλες εκδηλώσεις στους συμπολίτες φυσικά προκαλούν φθόνο,αλλά στα μάτια των ξένων και αυτά φαίνονται δύναμη. Και δεν είναι άχρηστηαυτή η ανοησία, αν δηλαδή κάποιος με δικά του έξοδα δεν ωφελεί μόνο τον ε-αυτό του αλλά και την πόλη. Ούτε βέβαια είναι άδικο, αν κάποιος έχει μεγάληιδέα για τον εαυτό του, να αρνείται να είναι ίσος με τους πολλούς, αφού καικείνος, που είναι δυστυχισμένος με κανέναν άλλο δε μοιράζεται τη δυστυχίατου. Αλλά, όπως ακριβώς όταν είμαστε δυστυχισμένοι δε μας χαιρετίζουν, ό-μοια οφείλει να δείχνει ανοχή κάποιος ακόμη κι αν περιφρονείται από κείνουςπου ευτυχούν. Ή ας συμπεριφέρεται στους δυστυχείς σαν ίσος προς ίσους, όταναυτός ευτυχεί, και ας αξιώνει με τη σειρά του ίδια συμπεριφορά, όταν δυστυχεί.Εξάλλου γνωρίζω ότι τέτοιας λογής άνθρωποι και όσοι ξεπέρασαν τους άλλουςσε κάποιο λαμπρό κατόρθωμα, στη διάρκεια της ζωής τους γίνονται δυσάρε-στοι, κυρίως στους όμοιούς τους, έπειτα και στους άλλους, όσους συναναστρέ-φονται.

(Θουκυδίδη Ιστορία, Τα Σικελικά, Γ΄ Γυμνασίου, μτφρ. Ε. Σούλης, Ο.Ε.Δ.Β., 1996, σσ 39, 42-43)

Page 88: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

88

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Να συμπληρώσετε τα ελλείποντα μέρη του επιχειρήματος αποδίδοντας τονσυλλογισμό του Νικία.α) Οι ματαιόδοξοι και αλαζόνες βλάπτουν τα δημόσια πράγματα και σπαταλούν

την ιδιωτική τους περιουσία.β) Ο Αλκιβιάδης είναι ...................................................................................γ) Άρα ο Αλκιβιάδης .....................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποιες άλλες κατηγορίες αποδίδει ο Νικίας στον Αλκιβιάδη;................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

3. Ποια απάντηση δίνει ο Αλκιβιάδης στην κατηγορία του Νικία στην οποίααναφέρεται η ερώτηση 1; Να γράψετε αυτή την απάντηση με τη μορφή επαγω-γικού συλλογισμού.α)Εγώ (ο Αλκιβιάδης) .....................................................................................β) Εγώ (ο Αλκιβιάδης) ....................................................................................γ) Όποιος ........................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτά-σεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθοςα) Όποιος έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του αισθά-

νεται αδικαιολόγητα ανώτερος από τους άλλους. β) Κάθε άνθρωπος οφείλει να περιμένει από τους συναν-

θρώπους του την ίδια συμπεριφορά με εκείνη πουεπιδεικνύει προς αυτούς.

γ) Όλοι επιδιώκουν να προβάλλουν συγγένεια, αληθινή ήψεύτικη, με ξεχωριστά πρόσωπα.

Page 89: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

89

δ) Η Αθήνα καυχιέται εξίσου για τις σπουδαίες πράξειςτων Αθηναίων πολιτών και των ξένων.

ε) Η υπεροχή των ανθρώπων σε κάποιον τομέα προκαλείτον θαυμασμό όλων.

στ) Η ιδιωτική ζωή των πολιτικών μπορεί να βλάψει τη δη-μόσια εικόνα τους.

Μονάδες 3 (0,5 x 6)

5. Να εντοπίσετε α) τη θεματική πρόταση και β) την κατακλείδα στην ομιλίατου Αλκιβιάδη.................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο ένα επιχείρημα, για να απαντήσετε στουςγονείς ή στους φίλους σας αντιμετωπίζοντας ένα ελάττωμα ή μία κακή συνήθειαπου σας καταμαρτυρούν από θετική άποψη (π.χ. υποθέστε ότι παραπονούνταιγια την επιμονή και την ισχυρογνωμοσύνη σας).................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 7

Page 90: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

90

3ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΣτο ωριαίο διαγώνισμα παρέχεται η δυνατότητα ελέγχου ευρύτερης έκτασης

της ύλης της ενότητας του «Διαλόγου» και μάλιστα με την εφαρμογή όλων τωντύπων ερωτήσεων.

Ο προβληματισμός που οδήγησε στη διαμόρφωση των αρχών αξιολόγησης,βάσει των οποίων καταρτίστηκαν και οι ασκήσεις του διαγωνίσματος παρου-σιάστηκε ήδη στη γενική εισαγωγή. Ειδικότερα γι’ αυτό το διαγώνισμα εργα-στήκαμε ως εξής:

α) Επιλέξαμε ένα διαλογικό κείμενο με προφανείς και χαρακτηριστικές ιδιό-τητες διαλόγου το οποίο ανήκει και στη διδακτέα ύλη, δηλαδή ένα απόσπασμααπό τα «Χταποδάκια» του Μ. Καραγάτση, Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ 332-333.

β) Σύμφωνα με τους διδακτικούς στόχους της ενότητας όπως διατυπώνονταιστο βιβλίο του καθηγητή, αλλά και με το όλο πνεύμα του βιβλίου, όπως σκια-γραφήθηκε στη γενική εισαγωγή των ασκήσεων αξιολόγησης, κρίναμε σκόπιμονα ελεγχθεί η ικανότητα των μαθητών:• να επισημαίνουν τα στοιχεία του κειμενικού κόσμου (χώρος, χρόνος, πρόσω-

πα, ρόλοι και σχέσεις των προσώπων)• να αναγνωρίζουν τις επικοινωνιακές προθέσεις των προσώπων μέσα από τα

γλωσσικά μέσα που τις υπηρετούν,• να συνάγουν την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και τον χαρακτήρα των προ-

σώπων βάσει των λεγομένων τους,• να διακρίνουν τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας αναπαριστά το λόγο των

προσώπων• να χειρίζονται το σχετικό με το διάλογο λεξιλόγιο,• να κατανοούν τις ιδιότητες του διαλόγου του κειμένου και να διακρίνουν αν

αυτές προάγουν ή διαταράσσουν την επικοινωνία των προσώπων και• να μετασχηματίζουν το διάλογο σε πλάγιο αφηγηματικό λόγο και βάσει των

περιορισμών ορισμένης οπτικής γωνίας.

γ) Διαμορφώσαμε τις επί του κειμένου ερωτήσεις αξιολόγησης έτσι ώστε ναείναι κατάλληλες για τον έλεγχο αυτών των ικανοτήτων.

Page 91: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

91

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ- Ό,τι άλλο, Παναγιωτάκη μου, αυτό όμως μη μου το ζητάς!- Δεν έχω, δηλαδής, το δικαίωμα να φάω κι εγώ ένα μεζέ σαν άνθρωπος -να, ταχταποδάκια μου- και να πιω το κρασί μου, σα φιλήσυχος πολίτης;

- Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου! του είπε ο άλλος κοφτά. Να πας στην Ευταλίανα στα μαγειρέψει. Κι άντε τσαμπούκ τσαμπούκ*, άδειαζέ μου το μαγαζί κι έχωδουλειά! Πλακώνει πελατεία.Ο ερίφης σώπασε, Σα να είδε πως τίποτα δε γίνεται, πως έπρεπε να το πάρειαπόφαση. Τύλιξε τα χταποδάκι στο στράτσο, τα έβαλε υπομάλης και τράβηξεκατά την πόρτα. Μα η αγανάχτηση τον έπνιξε. Γύρισε, το λοιπόν, κι άρχισεκαινούργια δημηγορία:

- Στην Ευταλία... Άιντε συ να πεις στην Ευταλία να στα μαγειρέψει! Συ, που δενείσαι άντρας της... Εγώ, δηλαδή, δεν έχω δικαίωμα να φάω ένα μεζέ, να πιωένα κρασί;Αργά κατάλαβε πως μιλούσε στα κούφια, ένεκα που ο μαγαζάτορας είχε απο-τραβηχτεί στην κουζίνα. Σήκωσε, το λοιπόν, τους ώμους και τράβηξε πάλι κα-τά την πόρτα. Φαίνεται όμως πως δε βολούσε η ψυχή του να ξεκολλήσει εύ-κολ’ απ’ το μαγαζί. Περνώντας μπροστά στην παρέα μας κοντοστάθηκε. Ήθελεκουβέντα.

- Έχει τσιγάρο;Απόκριση καμιά. Είδαμε τι κολλιτσίδα ήταν, αν του μιλούσαμε ξεκολλημό δεθα ‘χε. Αυτός όμως εκεί!

- Θέλω τσιγάρο.- Δεν έχει! του λέει ο Αγλέουρας.- Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε!Ήταν κι αναιδής.

- Άιντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος, κι άσε μας ήσυχους. Ακούς:

Page 92: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

92

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των παρακάτω τεσσάρωνπροτάσεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Τέσσερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο στη συζήτηση. β) Η σκηνή διαδραματίζεται σε μια κοσμική ταβέρνα. γ) Ο Παναγιωτάκης γίνεται φορτικός. δ) Η Ευταλία είναι σύζυγος του Αγλέουρα. ε) Ο Παναγιωτάκης δυσκολεύεται να καταλάβει τη στάση

των άλλων απέναντί του στ) Η γυναίκα του Παναγιωτάκη ευχαρίστως θα μαγείρευε

τα χταπόδια Μονάδες 1,5 (0,25 Χ 6)

2. Να αντιστοιχίσετε κάθε αριθμό (πρόσωπα) με το αντίστοιχο κεφαλαίο γράμ-μα (φράσεις) και το αντίστοιχο μικρό (ύφος), ώστε να γίνεται φανερό ποιοςμιλάει, τι λέει και με ποιο ύφος.

Πρόσωπα Φράσεις Ύφος

1. Ευταλία Α. Ακούς; α. απότομη άρνηση2. μαγαζάτορας Β. Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε! β. ευγενική άρνηση3. Παναγιωτάκης Γ. Δεν έχει! γ. οργή4. Αγλέουρας Δ. Ό,τι άλλο Παναγιωτάκη μου δ. επιμονή5. υποπλοίαρχος

Μονάδες 2 (4 Χ 0,5)

3. Να εντοπίσετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που να τεκμηριώνουν ταπαρακάτω δεδομένα:

1. Η ιδιόλεκτος του μαγαζάτορα εντοπίζεται στις φράσεις:

Page 93: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

93

α) β)

2. Η φυσικότητα του διαλόγου διαπιστώνεται στις φράσεις:

α) β)

3. Η αντιπάθεια των άλλων προς τον Παναγιωτάκη εκδηλώνεται με τις φράσεις: α) β)

4. Το μορφωτικό επίπεδο του Παναγιωτάκη διαφαίνεται στις φράσεις: α) β)

Μονάδες 4 (8 Χ 0,5) 4. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

1. Τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας αποδίδονται με τη φράση: α) ήθελε κουβέντα β) κοντοστάθηκε γ) η αγανάχτηση τον έπνιξε δ) του λέει ο Αγλέουρας

2. Ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο διάλογο ταυτίζεται: α) με τον Παναγιωτάκη β) με το μαγαζάτορα γ) με ένα μέλος της παρέας δ) με τον υποπλοίαρχο

3. «- Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου!» Με τη φράση αυτή:

α) ο συγγραφέας αφηγείται το λόγο ενός ήρωά του β) ακούγεται παράλληλα η φωνή του συγγραφέα

και του ήρωα γ) ο συγγραφέας μιμείται το λόγο ενός ήρωά του

Page 94: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

94

δ) ο συγγραφέας σχολιάζει το λόγο ενός ήρωά του 4. Τα παραγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας αποδίδονται με τη φράση:

α) σώπασε β) τράβηξε κατά την πόρτα γ) σήκωσε τους ώμους δ) γύρισε το λοιπόν

5. Η σκηνή του διαλόγου παρουσιάζεται από την οπτική γωνία:

α) του Παναγιωτάκη β) του υποπλοίαρχου γ) του αφηγητή δ) της Ευταλίας

Μονάδες 2,5 (5 Χ 0,5)

5. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες που ναεκφράζουν επίσημο ύφος: π.χ. Άιντε συ να πεις στην Ευταλία.... Πήγαινε να προτείνεις

1. του είπε κοφτά 2. άρχισε μια καινούργια δημηγορία 3. μιλούσε στα κούφια 4. Άντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος 5. αν του μιλούσαμε ξεκολλημό δε θα ‘χε 6. Ήθελε κουβέντα

Μονάδες 3 (6 Χ 0,5)6. Στους παρακάτω διαλόγους να επισημάνετε, αν επιτυγχάνεται κάθε φορά η

λειτουργία του διαλόγου και να δικαιολογήσετε τη γνώμη σας:

Α - Δεν έχω, δηλαδής, το δικαίωμα - Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου!

Β - Έχει τσιγάρο;

Page 95: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

95

- Απόκριση καμιά Γ - Θέλω τσιγάρο - Δεν έχει

Μονάδες 3

7. Αφηγηθείτε το παραπάνω επεισόδιο σε ένα φίλο σας εκφράζοντας παράλλη-λα τη συμπάθειά σας προς το πρόσωπο του ήρωα.

Μονάδες 4

Page 96: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

96

3ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

ΦΥΛΛΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: .............................................ΤΑΞΗ: .........................................................................................ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ....................................................ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

1. Σωστό Λάθος

α) β) γ) δ) ε) στ)

2.1 ......................., .......................2 ......................., .......................3 ......................., .......................4 ......................., .......................5 ......................., .......................

3.1 α) .......................................................................................................

β) .......................................................................................................2 α) .......................................................................................................

β) .......................................................................................................3 α) .......................................................................................................

β) .......................................................................................................

Page 97: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

97

4 α) .......................................................................................................β) .......................................................................................................

4. Ερώτηση Απάντησηα β γ δ

12345

5.1 .......................2 .......................3 .......................4 .......................5 .......................6 .......................

6.Α ............................................., διότιΒ ............................................., διότιΓ ............................................., διότι

7. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 98: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

98

ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: «Οι Ερωτήσεις με Ελεύθερη Απάντηση και Τρόποι Βαθμολο-γίας τους», περ. Φιλολογικά, τ. 3, 1980.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης στο Λύκειο, Εκπαιδευτήρια Δούκα,Αθήνα 1985.

ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ Ν., Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Θεσσαλονίκη, 1992.ΒΟΣΝΙΑΔΟΥ ΣΤ.: (Επιμ.), Κείμενα Εξελικτικής Ψυχολογίας Α΄: Γλώσσα Gutem-

berg, Αθήνα 1982.BROWNING R., Η Ελληνική Γλώσσα Μεσαιωνική και Νέα. Παπαδήμας, Αθήνα

1986.BURNYEAT M.F., «Enthememe: Aristotle on the logic of persuason.» στους

FURLEY D. & A. NEHAMAS (εκδ), Aristotle’s Rhetoric. Princeton N.J.:Princeton University Press, 1994.

ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ Α.: «Αίτια της Υποκειμενικής Αξιολόγησης στο Μάθημα τηςΈκθεσης», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 32, σσ. 32-38, 1985.

GOULTHARD M., An introduction to discourse analysis. Longman, New York 1992.ΚΑΣΣΩΤΑΚΗΣ Μ.: Η Αξιολόγηση της Επιδόσεως των Μαθητών. Εκδόσεις Γρη-

γόρη, Αθήνα 1985.ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν.: Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα 1981.ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Λύκειο. Οδηγίες φιλολογικών μαθημάτωνγια τον καθηγητή. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ 49-55)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών. Αθή-να. Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σσ 47-57.

Πανελλήνιο εκπαιδευτικό συνέδριο της ΟΛΜΕ με θέμα «Αξιολόγηση του Μα-θητή». Βόλος 26-27, Μάρτης 1983, ΟΛΜΕ.

ΠΟΡΠΟΔΑΣ Κ.: Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Γλώσσας. Αθήνα 1984.SEARLE J. R. et al., (On) Searle on conversation. John Benjamins, Amsterdam 1992.TURNER G. W., Stylistics. Pelican, Reading 1987.WIDDOWSON H. G., Teaching language as communication. Oxford, oxford

University Press, 1992.

Page 99: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

99

WILLIAMS MARK F., «Studies in the manuscript tradition of Aristotle’s ana-lytica.» Στο: Beiträge zur klassischen Philologie, Heft 161. Königstein / Ts:Hain, 1984.

Page 100: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Page 101: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

100

Page 102: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

101

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατά την προσπάθεια σύνταξης των ασκήσεων που ακολουθούν, για την α-ξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων της ενότητας της Περιγραφής,αποδείχθηκε ότι όλες αυτές οι υποενότητες προσφέρονται, λιγότερο ή περισσό-τερο, για όλους τους τύπους ασκήσεων. Αυτή η δυνατότητα ισχύει γενικά στογλωσσικό μάθημα, εφόσον οι διάφοροι τύποι ασκήσεων δεν είναι παρά εργα-λεία στην υπηρεσία των διδακτικών στόχων και των στόχων αξιολόγησης. Άλ-λωστε, η ποιότητα μιας άσκησης εξαρτάται από το περιεχόμενό της και όχι απότον τύπο της. Και, βέβαια, η σκοπιμότητα της ποικιλίας τύπου ασκήσεων υπα-γορεύεται από παιδαγωγικές αρχές και όχι από το ίδιο το αντικείμενο της διδα-σκαλίας (Αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου, ΟΕΔΒ 1997, σσ 22-27).

Με τις προτεινόμενες ασκήσεις που ακολουθούν έχει καταβληθεί προσπά-θεια να αξιοποιηθούν όλα τα σημεία του θεωρητικού πλαισίου της ενότητας τηςΠεριγραφής. Και όλες τις ασκήσεις διατρέχει η βασική θεωρητική αρχή της ε-νότητας, κατά την οποία κάθε επιλογή προσδιορισμού και γενικά λεξιλογίου,λεπτομέρειας και οργάνωσης του περιεχομένου δεν είναι τυχαία, αλλά έχει προ-τιμηθεί (λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά) για τις επικοινωνιακές της συνέ-πειες (: έμφαση, προβολή ή αποσιώπηση λεπτομερειών, σχολιασμός του αντι-κειμένου της περιγραφής, παραστατικότητα κτλ). Αυτήν ακριβώς την αρχή θαπρέπει να έχει κατά νου ο συντάκτης ασκήσεων, ανεξάρτητα από τον τύπο τους.Φερ’ ειπείν, οι ασκήσεις αντικατάστασης χάνουν ένα μεγάλο μέρος της αξίαςτους, αν αντιμετωπιστούν ως διαδικασία μηχανιστικής αλλαγής λέξεων και δεσυνοδεύονται από συζήτηση σχετικά με τη διαφορετική επενέργεια κάθε επιλο-γής (βλ. τις ασκήσεις 2.1.1., 2.1.2., 2.2.1., 2.2.2., 3.2.1., 3.2.2. και 3.3.1.). Ακό-μη, ίσως χρειάζεται να επισημάνουμε ότι αυτές οι ασκήσεις έχουν ως αποτέλε-σμα ένα μετασχηματισμό του κειμένου, ο οποίος θεωρείται και από τους συγ-γραφείς του σχολικού βιβλίου1 ως διεργασία ιδιαίτερα κατάλληλη για την επι-κοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού μαθήματος. Βέβαια, τα κείμενα αυτώντων ασκήσεων είναι κατασκευασμένα (όπως και των ασκήσεων 2.1.1., 2.2.2.,3.2.1., 3.2.2., 4.3., 5.2.1. και 6.3.) και ορισμένα μπορεί να φαίνονται «τεχνητά».

1 Οδηγίες. Συμπληρωματικός οδηγός για την διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου κατάτο σχολικό έτος 1997-98, Ο.Ε.Δ.Β. 1997, σ. 105, 148.

Page 103: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

102

Ωστόσο, έχουν συνταχθεί με την ελπίδα πως ό,τι χάνουν σε φυσικότητα το κερ-δίζουν σε έμφαση του εκάστοτε γλωσσικού φαινομένου, ώστε να γίνει κατα-νοητό.

Εδώ είναι, ίσως, χρήσιμο να αναφέρουμε κάτι που συνήθως θεωρείται αυτο-νόητο, δηλαδή ότι έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε τα θέματα των επιλεγμέ-νων και των κατασκευασμένων κειμένων και προτάσεων να είναι σύμμετρα μετα ενδιαφέροντα και, γενικά, τον «κόσμο» των μαθητών. Επίσης, με ιδιαίτερηπροσοχή έχουν συνταχθεί οι ασκήσεις παραγωγής λόγου, ώστε να αναπαρι-στούν επικοινωνιακές περιστάσεις στις οποίες θα ήταν πιθανό και ενδιαφέρονγια τους μαθητές να βρεθούν, δηλαδή «να θέλουν και να έχουν να πουν».

Επειδή στο σώμα των ασκήσεων που ακολουθούν γίνεται συχνή χρήση λο-γοτεχνημάτων από τα σχολικά Κ.Ν.Λ. ή από αλλού, στις ωριαίες ή ολιγόλεπτεςδοκιμασίες του γλωσσικού μαθήματος, ίσως χρειάζεται να δοθούν οι ακόλουθεςδιευκρινίσεις:- Αυτά τα κείμενα δε χρειάζεται να είναι διδαγμένα στο μάθημα της Λογοτεχνί-ας, γιατί απλούστατα δεν εξετάζονται ως Λογοτεχνία στο μάθημα της Έκ-φρασης-Έκθεσης, αλλά ως γλώσσα. Αντικείμενο του μαθήματος της Λογοτε-χνίας είναι η τέχνη του λόγου. Στο γλωσσικό μάθημα μας ενδιαφέρει η τεχνικήτου λόγου. Με άλλους στόχους, άλλο θεωρητικό πλαίσιο και άλλη μέθοδο εξε-τάζουμε το λογοτέχνημα ως Λογοτεχνία και με άλλα ως γλώσσα. Ωστόσο, ό,τιπροσλαμβάνουμε από ένα κείμενο, ανεξάρτητα από το είδος του, φθάνει σε μαςμε γλωσσικά μέσα. Γι’ αυτό και υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά κείμενα στα βι-βλία της Έκφρασης-Έκθεσης. Άλλωστε, στο συμπληρωματικό οδηγό του Παι-δαγωγικού Ινστιτούτου για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων(Ο.Ε.Δ.Β. 1997, σ. 191) υποστηρίζεται ότι «παρά την αυτοτέλεια καθενός κλά-δου, ο σκοπός τους είναι κοινός στο γλωσσικό επίπεδο.»- Εκτός από τη χρήση τους στα κριτήρια αξιολόγησης, τα λογοτεχνικά κείμεναπροσφέρονται για το γλωσσικό μάθημα περισσότερο, ίσως, από άλλους κειμε-νικούς τύπους, επειδή με το μαστορικά καλοδουλεμένο λόγο τους παρέχουν«χτυπητά», άρα «δασκαλίστικα» παραδείγματα χρήσεων των διαφόρων πλευ-ρών και επιπέδων του γλωσσικού συστήματος (π.χ. η σχέση της επιλογής τωνλεπτομερειών με την επικοινωνιακή πρόθεση και σκοπιμότητα, ασκήσεις1.1.11. και 1.1.12.). Επιπλέον, ένα λογοτέχνημα, ακριβώς λόγω της πυκνότητας

Page 104: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

103

των νοημάτων, της διαύγειας των σκέψεων και της ευθυβολίας των παρατηρή-σεων, μπορεί να αποτελέσει υψηλής ποιότητας πλαίσιο και αφετηρία για το μα-θητή, ώστε να αρθρώσει το δικό του λόγο (ασκήσεις 1.1.11, 1.1.12 και 1.1.13.).Γι’ αυτό και προτείνουμε αυτές οι τρεις ασκήσεις, παρά το γεγονός ότι είναιιδιαίτερα απαιτητικές.- Ειδικά η άσκηση 1.1.13., με λέξεις από τον «οδηγό» του ποιητή στο ταξίδι τωνποιητικών του αναζητήσεων, προτείνεται για επεξεργασία σύμφωνα με τοπνεύμα του κειμένου του Gianni Rodari «Η πέτρα στη λίμνη», που βρίσκεταιστην αρχή του βιβλίου του μαθητή.Ο αριθμός των ενδεικτικών ολιγόλεπτων κριτηρίων αξιολόγησης στο Β΄ Μέροςτου παρόντος τεύχους δεν υποδεικνύει αντίστοιχο αριθμό γραπτών δοκιμασιώνκατά τη διάρκεια του δευτέρου τριμήνου. Σκοπός αυτού του σχετικά μεγάλουαριθμού είναι να παράσχει στον εκπαιδευτικό ένα κατά το δυνατόν αντιπροσω-πευτικό δείγμα από κριτήρια διαφορετικού τύπου και βαθμού δυσκολίας.Τέλος, οι ασκήσεις 1.2.1., 1.2.1. καθώς και οι δύο πρώτες συνθετικές εργασίεςαποτελούν παράδειγμα των τρόπων με τους οποίους στο γλωσσικό μάθημαμπορεί να αξιοποιηθεί υλικό από άλλα μαθήματα.

Page 105: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

104

1. ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

1.1.1. Ποιες λεπτομέρειες θα επιλέγατε και πώς θα οργανώνατε την περιγραφήσας, αν θέλατε να πείσετε ένα φίλο σας να αγοράσει τη συλλογή γραμματοσή-μων, παιχνιδιών video, δίσκων, τηλεκαρτών ή κάτι άλλο που διαθέτετε; Πώς θασυντάσσατε την ανάλογη αγγελία στην τοπική ή σχολική εφημερίδα;

1.1.2. Το σχολείο σας παρουσιάζει ελλείψεις υλικοτεχνικής υποδομής. Ποιεςαπό αυτές θα τονίζατε περισσότερο και πώς θα τις ιεραρχούσατε σε μια επιστο-λή σας προς το δημοτικό συμβούλιο, με σκοπό να τους πείσετε να βοηθήσουν,ώστε να βελτιωθούν οι υλικές συνθήκες λειτουργίας του σχολείου;

1.1.3. Ο Οργανισμός Σχολικών Κτηρίων ζητεί τη γνώμη των μαθητών σχετικάμε το πώς θα ήθελαν το κτήριο του σχολείου τους (θέση, χώροι, εγκαταστάσεις,διαστάσεις, εξοπλισμός, χρώματα, υλικά κλπ). Να επιλέξετε τις λεπτομέρειεςπου θεωρείτε βασικές και να οργανώσετε την περιγραφή σας αρχίζοντας απότην εξωτερική όψη.

1.1.4. Ποιες λεπτομέρειες θα επιλέγατε να προβάλετε περιγράφοντας το παλιόσας ποδήλατο α) στους γονείς σας για να τους πείσετε να σας αγοράσουν και-νούργιο και β) σ’ ένα συμμαθητή σας για να του το πουλήσετε;

1.1.5. Να περιγράψετε την εικόνα του δρόμου, καθώς τη βλέπετε από το μπαλ-κόνι. Να επιλέξετε εκείνες τις λεπτομέρειες που πείθουν για το γεγονός ότι οιπεζοί έχουν ελάχιστο χώρο στη διάθεσή τους.

1.1.6. «Μέχρι να φθάσουμε στη θάλασσα, ακολουθήσαμε μια πολύ επικίνδυνηδιαδρομή.» Να επιλέξετε τέτοιες λεπτομέρειες και να οργανώσετε κατάλληλατην περιγραφή σας, ώστε να γίνουν φανεροί οι κίνδυνοι που αντιμετωπίσατε.

Page 106: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

105

1.1.7. Στο βιβλίο «Σεραφείμ και Χερουβείμ» του Μένη Κουμανταρέα ( Κέδρος,Αθήνα 1981, σελ. 55 ) διαβάζουμε:

...σάμπως να σάρκαζε τα αυστηρά τετράγωνα μπαλκόνια της πολυκατοικίαςμας, χτισμένης στο μεσοπόλεμο και που προοιώνιζε άλλες πολυκατοικίες που έ-μελλε να χτιστούν.

Να περιγράψετε μία πολυκατοικία ή μία σειρά κτισμάτων, ξεκινώντας από μίαλεπτομέρεια που τράβηξε την προσοχή σας και τονίζοντας την ομοιομορφία τηςεξωτερικής όψης.

1.1.8. Νιώθετε μια μικρή, ασήμαντη αδιαθεσία. Να περιγράψετε τα συμπτώμα-τα στη μητέρα σας, τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία που θα σας επιτρέψουν ναμείνετε στο σπίτι και να μην τη συνοδέψετε σε μια ανιαρή, κατά τη γνώμη σας,επίσκεψη.

1.1.9. Σ’ ένα σκίτσο του Αρκά βρίσκουμε τον ακόλουθο διάλογο ανάμεσα σεδυο σπουργίτια:Γιος : Μπαμπά τι είναι δέντρο;Πατέρας : Μμμ ... Το δέντρο είναι κάτι πολύ ωραίο! Είναι ένα πράγμα πράσινο,δροσερό, ήσυχο!Γιος : Α! Σαν κι αυτό που βρήκαμε προχτές στα σκουπίδια;Πατέρας : Εκείνο ήταν ψόφιος παπαγάλος ανόητε!

Ποιες λεπτομέρειες έπρεπε να δώσει ο πατέρας, για ν’ αποφύγει τη σύγχυση τουδέντρου με τον παπαγάλο; Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

1.1.10. Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφονται απρόσωπα οι καταστροφέςπου επιφέρει ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον.

Ο τρόπος με τον οποίο κινείται η παγκόσμια σγορά, η χρησιμοποίηση των φυ-σικών πόρων, το εμπόριο ξυλείας, οι αλιευτικές μέθοδοι, η χρήση των καυσίμωνέχουν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Παρατηρείται κάθε χρόνο η καταστρο-φή 17 εκατομμυρίων εκταρίων δασών, η εκπομπή 23 δισεκατομμυρίων τόνων

Page 107: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

106

διοξειδίου του άνθρακα και η εξόντωση 27 εκατομμυρίων τόνων θαλασσίων πλα-σμάτων.

α) Να ξαναγράψετε το κείμενο χρησιμοποιώντας κατάλληλα επίθετα, ώστε ναεντυπωσιάσετε και να ευαισθητοποιήσετε τον αναγνώστη για το μεγάλο ζή-τημα της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Μπορείτε να αρχίσετετην περιγραφή σας από όποιο σημείο κρίνετε σκόπιμο.

β) Να γράψετε μια σύντομη ανακοίνωση, όπου θα τονίζεται η κρισιμότητα τηςκατάστασης.

1.1.11. Σε καθεμιά από τις περιγραφές που ακολουθούν, ο δημιουργός δηλώνειτο σκοπό των λεπτομερειών που παρουσιάζει. Να εντοπίσετε τον εκάστοτεσκοπό και να τον αναπτύξετε σε μία αντίστοιχη παράγραφο

Α Κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιοψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει ό-λα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα.Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ’ άσπρα και μαύρα πλακά-κια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.Γεννήθηκα για να ’χω τόσα. (...) Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπου-δήποτε.

Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ, VII»Ίκαρος, Αθήνα 1985.

Β Όλη τη μέρα χθες στο Μαρούσι. Είδα τ’ απόγευμα, περνώντας από το χτήματης Λυκόβρυσης, τις πάπιες, τα κουνέλια-πλήθη ολόκληρα που κινιούνται σαναπό ένα φύσημα, γυρεύοντας τροφή. Ωραία μαύρα κοκκόρια, κατάμαυρα τουκορακιού, με δυο μικρές άσπρες βούλες στο ριζαύτι. Τέσσερις-πέντε χήνες, ρά-τσα γαλλική, εξαιρετικά μεγάλες και ρωμαλέες, με κεφάλια πεισματάρικα, θε-ληματικά, καθώς αρπάζουν το ψωμί από το χέρι. Τι παράξενα που κλείνουνταιμέσα στον εαυτό τους οι σκαντζόχεροι· η κοιλιά τους βαθουλώνει σαν τσέπη,και στο τέλος δε μένει τίποτε παρά ένα κουβάρι αγκάθια. Η βαριά μυρωδιάπου αραδιάζουν όλα αυτά τα ζωντανά. Με διδάσκουν χίλιες φορές περισσότε-ρο από κάτι φλύαρους μικροφιλόσοφους που συνάντησα χτες βράδυ.

Page 108: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

107

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Αθήνα, Ίκαρος 1986, σσ. 252-253.

1.1.12. Στο ακόλουθο απόσπασμα, ο δημιουργός δε δηλώνει το σκοπό για τονοποίο διάλεξε τις λεπτομέρειες που παρουσιάζει. Προσπαθήστε να βρείτε αυτόντο σκοπό και να τον αναπτύξετε σε μία σύντομη παράγραφο.

Ανεβήκαμε πάνω στο λόφο να δούμε τον τόπο μας-φτωχικά, μετρημένα χωράφια, πέτρες, λιόδεντρα.Αμπέλια τραβάν κατά τη θάλασσα. Δίπλα στ’ αλέτρικαπνίζει μια μικρή φωτιά. Του παππουλή τα ρούχατα σιάξαμε σκιάχτρο για τις κάργιες. (...)

Γ. Ρίτσος, «Ο τόπος μας», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 248.

1.1.13. Οι ακόλουθες λέξεις προέρχονται από έναν κατάλογο λέξεων τις οποίεςο Οδ. Ελύτης παραθέτει για να περιγράψει τη χώρα των ονείρων του. Προσπα-θήστε να ανιχνεύσετε τη «λογική» αυτής της παράθεσης.

... καπίστρικανάτι καρένακαντήλι καρπούζικαπετάνιος κάστροκαρδερίνα κατάρτι

....Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ

[Αιγαιοδρόμιον]». Ίκαρος, Αθήνα 1985.

1.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1.2.1. Να επιλέξετε τουλάχιστον τρεις από τις εικόνες σε καθεμιά από τις παρα-κάτω ομάδες. Οι εικόνες βρίσκονται στο βιβλίο της Ιστορίας («Η πολιτισμικήπροσφορά του Ελληνισμού»). Aφού μελετήσετε τα αντίστοιχα συνοδευτικάκείμενα να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν την κάθε ομάδα.

ΟΜΑΔΑ Α΄i) σ. 23: χρυσό δαχτυλίδι

ii) σ. 26: ξίφος

Page 109: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

108

iii) σ. 65: παράσταση σε αμφορέαiv) σ. 68: ανάγλυφο από τον ναό της Νίκηςv) σ. 77: λήκυθος

vi) σ. 80: ανάγλυφοvii) σ. 125: παράσταση μαζέματος της ελιάς

viii) σ. 143: τοιχογραφία Ποσειδωνίας

α) Ποια σειρά ακολουθεί η παρουσίαση των λεπτομερειών σε κάθε εικόνα;β) Ποιος είναι ο σκοπός της οργάνωσης των λεπτομερειών σε κάθε περίπτωση;

ΟΜΑΔΑ Β΄i) σ. 44: αττικός αμφορέας

ii) σ. 46: οινοχόη του Διπύλουiii) σ. 52: παράσταση σε όλπηiv) σ. 56: παράσταση σε αμφορέαv) σ. 92: ψηφιδωτό της Πομπηίας

vi) σ. 292: εσωτερικό της Αγίας Σοφίαςvii) σ. 339: πίνακας του Ραφαήλ

α) Ποια ή ποιες λεπτομέρειες επιλέγονται κατά την περιγραφή κάθε εικόνας;β) Ποιος είναι ο σκοπός της επιλογής σε κάθε περίπτωση;1.2.2. Αφού διαβάσετε τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κείμενα και αποσπά-σματα κειμένων,α) να βρείτε τη σειρά που ακολουθεί η περιγραφή σε καθένα από αυτά (π.χ. δε-

ξιά-αριστερά, μέσα-έξω, πάνω-κάτω, μακριά-κοντά, γενική εντύπωση-λεπτομέρειες),

β) να εξηγήσετε τη σκοπιμότητα αυτής της οργάνωσης των λεπτομερειών,γ) να χαρακτηρίσετε το ύφος της περιγραφής (π.χ. ρεαλιστική, παραστατική,

πιστή, ανατριχιαστική, ολοζώντανη, διεξοδική, σύντομη), να δικαιολογήσετετον χαρακτηρισμό και

δ) να εντοπίσετε το (άμεσο ή έμμεσο) σχόλιο καθώς και τα γλωσσικά μέσα μετα οποία υλοποιείται (π.χ. επίθετα, ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα, χρήση

Page 110: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

109

ονοματικών ή ρηματικών φράσεων, σύντομες προτάσεις, μακροπερίοδος λό-γος).

Α Έξοχο αγγείο από αλάβαστρο με τρεις πρόσθετες, επίσης αλαβάστρινες λαβές,που έχουν το σχήμα του S με κλειστή την επάνω καμπύλη. Το αγγείο με χαμηλόπόδι που πλαταίνει, σώμα φαρδύ, λαιμό που στενεύει καταλήγοντας σε χείλοςκυματιστό, θυμίζει κάπως, ως προς το σχήμα, τον κλασικό κρατήρα.

Β. Πετράκος: Οδηγός Εθνικού Μουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1992, σ. 32.

Β Άνοιξα τα μάτια. Στα πόδια του κρεβατιού μου, το αιγινίτικο σταμνί που έφεραπροχτές στην κάμαρά μου (μια μεγάλη ανοιχτή παπαρούνα τριγυρισμένη απόπράσινα κλαδιά πάνω στο κίτρινο αργίλι), και στον τοίχο οι αχτίνες του ήλιουπερνούσαν παράλληλες μέσα από τα παραθυρόφυλλα, ζωγράφιζαν μακρόστεναεπίπεδα τριανταφυλλιά. Άνοιξα το παράθυρο· στο ανοιχτό πέλαγος, πέρα απότο Προγυμναστήριο, ο δίσκος του ήλιου μεγάλος, δαγκωμένος ακόμη από τονορίζοντα, είχε ένα χρώμα που δεν είδα ποτέ μου· το χρώμα του χυμού των βα-τόμουρων, μια ιδέα πιο ανοιχτό. Η θάλασσα αχάραχτη, χωρίς ανάσα. Οι πευ-κοβελόνες ακίνητες σαν αγκάθια αχινών στο βάθος καθάριου νερού. Πάνωστη γραμμή του ορίζοντα ένα μαύρο καράβι σύρθηκε σιγά σιγά, όπως στο πανίτου Καραγκιόζη, υπογράμμισε αυτό το καταπληκτικό στεφάνι και χάθηκε.

Γ. Σεφέρης: Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα, 1986 , σ. 67.

Γ Ανοίγω διάπλατα το παράθυρο. Φως, ήλιος, ο γαλανός ουρανός. Μαζί με ταπαιδιά μου παρακολουθούμε και βλέπουμε τη γερμανική σημαία σιγά σιγά ναυποστέλλεται, να εξαφανίζεται σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν’ αρ-χίζει ν’ ανεβαίνει στον ιστό το αγαπημένο χρώμα τ’ ουρανού μας.

Ι. Τσάτσου: Φύλλα κατοχής.

Δ Η θέα πάνω από το κάστρο είναι μια τέρψη των ματιών. Κάτω στον κάμπο,προς τα δυτικά, βλέπεις το σημερινό Γεράκι να κολυμπάει σε μια χρυσίζουσαμολυβένια θάλασσα από ελαιώνες.

Γ. Γκίκας: Κάστρα-ταξίδια, Γ΄ τόμος. Αστήρ, Αθήνα 1984, σ. 28.

Ε Το μαγαζί είχε πάθει τις φθορές του κι αυτό. Εγκατάλειψη, βρώμα, ξεφτισμέ-νοι τοίχοι, ξεφλουδισμένα μωσαϊκά, το ταβάνι λεκιασμένο, της συμφοράς.

Κ. Μουρσελάς: Βαμμένα κόκκινα μαλλιά. Κέδρος, Αθήνα 1989, σ. 285

Page 111: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

110

ΣΤ Στο χωριό Καλή Βρύση της Δράμας οι κάτοικοι μεταμφιέζονται ακόμα καισήμερα σε Μπαμπούγερους. Φορούν μάσκα από χοντρό μάλλινο ύφασμα,φτιάχνουνκαμπούρα μ’ ένα διπλωμένο ρούχο, σχηματίζουν γένια, μουστάκια,φρύδια με κομμάτι από δέρμα κατσίκας, ενώ για δόντια χρησιμοποιούν φασό-λια. Στη μέση τους βάζουν κουδούνια, ενώ στο χέρι τους κρατούν ένα σακου-λάκι με στάχτη, με το οποίο ακουμπούν και πειράζουν τους περαστικούς.

Αερόστατο, Άνοιξη 1994, σ. 27

Ζ Στο μακροσκάμνι στη μέση, ο παππούς. Εκατό χρονών λιοντάρι, τα γένια τουποτάμιζαν και του σκέπαζαν το ανοιχτό ολοδάσωτο στήθος κι έκρυβαν τις δε-μένες λαβωματιές που ’χε πάρει στο Μεγάλο Σηκωμό.Οι φρυδάρες του χο-ντρές, αγκαθωτές, του κρύβαν τα μάτια και τις ανασήκωνε, με τη φούχτα τουγια να μπορέσει να δει.

Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων». Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ.255.

Η Το πολυρούχο έχει κουκούλα, 6 τσέπες (3 μέσα, 3 έξω) και μεγάλη θήκη θηρα-μάτων. Φτιαγμένο από υδατοαπωθητικό ύφασμα, είναι ακόμη πολύ ανθεκτικόστα σκισίματα και ζεστό. Κατάλληλο για σκληρούς χειμωνιάτικους καιρούς. Τοπολυρούχο «σπάει» σε 4 άλλα διαφορετικά ρούχα! Το εξωτερικό (μπουφάν) μεεπένδυση, έχει κουκούλα, 4 τσέπες και θήκη για θηράματα. Για χειμωνιάτικοκυνήγι. Το εσωτερικό (γιλέκο) έχει 3 τσέπες και θήκη θηραμάτων. Αποχωρίζε-ται από το πολυρούχο (μπουφάν) με φερμουάρ. Κατάλληλο για δροσερούς και-ρούς. Το μπουφάν χωρίς μανίκια (βγαίνουν με φερμουάρ). Για ζεστά φθινο-πωρινά πρωϊνά. Το γιλέκο χωρίς μανίκια (βγαίνουν με φερμουάρ). Για καλο-καιρινές εξορμήσεις.

Από τον περιοδικό τύπο

Θ Από κάτω σκισμένα τσουβάλια με φασόλια ρύζι και ζάχαρη. Από πάνω πεντό-κιλες κονσέρβες κορνμπίφ Αργεντινής, κίτρινοι ντενεκέδες τυρί, ένα στραπα-τσαρισμένο χαρτόκουτο τσάι, πολλά χαρτόκουτα γαλέτες, μια σκουριασμένηπαλάντζα, μεγειρικό λίπος και ντοματοπελτές. Από αυτά τίποτα δεν τρωγότα-νε, εκτός από τις γαλέτες -αν κατάφερνες να τις σπάσεις- και με λίγο ρίσκο το

Page 112: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

111

τυρί. Τα όσπρια ήτανε φυτρωμένα από την υγρασία της αποθήκης και το κορ-νμπίφ έπρεπε να ’χει καταναλωθεί πριν αρκετά χρόνια.

Δ. Χαριτόπουλος: 525 τάγμα πεζικού. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σσ 54-55.

Ι Ένα αυτοκίνητο που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Αυτό το μοντέλο διαφέρειακόμα και από το προηγούμενο. Πάρτε για παράδειγμα το νέο κινητήρα 1.1 μετους 55 ίππους. Τόσο οικονομικός με τα καύσιμα, όσο και γενναιόδωρα απο-λαυστικός, όπου και αν τον πάτε. Τώρα, ακόμα πιο χαρούμενο, με νέους χρω-ματισμούς του αμαξώματος, που συνδυάζονται μοναδικά με τις εσωτερικές ε-πενδύσεις, το νέο μοντέλο διαθέτει αυτό ακριβώς που ζητάτε.

Από τον περιοδικό τύπο

ΙΑ Φανταστείτε ένα νεόπλουτο να μπαίνει σε μια αντικερί. Δεν ξέρει τι να πρωτο-αγοράσει: το φωτιστικό από φυσητό γυαλί, το βενετσιάνικο καθρέφτη, το σα-λονάκι του Λουδοβίκου 15ου, τον επτανησιακό μπουφέ, το τραπεζάκι από όνυ-χα ή το κινέζικο χαλί; Τελικά τα παίρνει όλα. Βλέπετε, ταιριάζουν με το καθι-στικό του.

Από τον περιοδικό τύπο

ΙΒ Στην αρχιτεκτονική της πόλης παρατηρείται έντονο το κυκλαδικό στοιχείο. Τακτήρια ήταν διώροφα ή τριώροφα με πολλά δωμάτια. Τα πλουσιότερα από αυ-τά ήταν φτιαγμένα από πελεκητή πέτρα (γι’ αυτό κι έχουν ονομαστεί από τουςαρχαιολόγους «ξεστές»), τα υπόλοιπα από λάσπη και άχυρο. Το ισόγειο επι-κοινωνούσε με τους επάνω ορόφους με εσωτερική σκάλα. Για την ενίσχυσητων κτηρίων σε περίπτωση σεισμών χρησιμοποιούσαν ξυλοδεσιές, όπως καιστην Κρήτη. Τα δάπεδα των σπιτιών ήταν συνήθως από πατημένο χώμα. Συ-χνά έστρωναν το χώμα με κανονικού σχήματος πλάκες από σχιστόλιθο. Σε άλ-λα δάπεδα έστρωναν επάνω στο χώμα μικρά κομμάτια αό θαλασσινά κοχύλιαή κάλυπταν το χώμα με ένα είδος μωσαϊκού καμωμένου από βότσαλα. Οι στέ-γες πρέπει να ήταν οριζόντιες και για μόνωση είχαν στρωμένο χώμα, τεχνικήπου πριν λίγα χρόνια συναντούσαμε ακόμη στα χωριά των Κυκλάδων.

Τουριστικός οδηγός Σαντορίνης σσ 41-42

Page 113: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

112

1.2.3. Οι λεπτομέρειες που ενδεικτικά παρατίθενται μπορούν να χρησιμεύσουνγια την περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών μιας σχολικής τσάντας. Φυ-σικά, μπορείτε να προσθέσετε τις δικές σας.

Σχέδιο: μοντέρνο, κλασικό, πρωτότυπο ...Εταιρεία κατασκευής: της μόδας, μεγάλη, ξένη ...Χρώμα: ασυνήθιστο, έντονο, διακριτικό ...Ποιότητα-υλικά: Πλαστική, μέτρια ...Αντοχή: αδιάβροχη, ευπαθής στις γραντζουνιές ...Χρήση: σχολείο, εκδρομές ...Τιμή: προσιτή, υπερβολική ...Ποιες από αυτές τις λεπτομέρειες θα επέλεγε και πώς θα οργάνωνε την περι-γραφή του;α) ο κατασκευαστής της τσάντας για να την προβάλει σε ένα διαφημιστικό μή-

νυμα καιβ) ο μαθητής που τη χρησιμοποιεί; Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.

1.2.4. Οι ακόλουθες ενδεικτικές λεπτομέρειες μπορούν να χρησιμοποιηθούν γιατην περιγραφή ενός φορέματος: σχεδιαστής, σχέδιο, χρώμα, εφαρμογή, ύφασμα,ποιότητα, τιμή, κατάλληλη περίσταση για τη χρήση του φορέματος, εντύπωσηπου προκαλεί.

Α) Ποιες από αυτές θα επέλεγε, πώς θα τις εξειδίκευε και πώς θα οργάνωνε τηνπεριγραφή του φορέματος;α) ένα περιοδικό μόδας,β) ένας διαφημιστής καιγ) μία κυρία που το φοράει;

Β) Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα, επιλέγοντας κάθε φορά τους κατάλλη-λους προσδιορισμούς.

1.2.5. Οι λεπτομέρειες που δίνονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περι-γράψουν αδρά μια ερημική παραλία ενός νησιού: αμμουδιά, δέντρα, μοναδικό

Page 114: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

113

ταβερνάκι, θάλασσα, θέα, τοπίο, αξιοθέατα (π.χ. περίεργοι βράχοι, ερείπια αρ-χαίου ναού), πρόσβαση (π.χ. δέκα χιλιόμετρα χωματόδρομος, διαδρομή μέσααπό δάσος). Να επιλέξετε ορισμένες λεπτομέρειες και να προσθέσετε τους κα-τάλληλους προσδιορισμούς για να συνθέσετεα) ένα κείμενο που θα δημοσιευθεί σε έναν τουριστικό οδηγό για να προσελκύ-

σει επισκέπτες καιβ) μία αγγελία για πώληση οικοπέδων στην περιοχή.

1.2.6. Να περιγράψετε από κάτω προς τα πάνω την αποκριάτικη στολή πουσκέπτεσθε να φορέσετε σε έναν χορό μεταμφιεσμένων, επιφυλάσσοντας στοτέλος τις λεπτομέρειες της εμφάνισης του κεφαλιού, που θα είναι και το πιο ε-ντυπωσιακό στοιχείο της αμφίεσης.

1.2.7. Στα ακόλουθα παραδείγματα παραλείπονται ορισμένες λεπτομέρειες οιοποίες, ωστόσο, είναι απαραίτητες ή, τουλάχιστον, διαφωτιστικές. Να επισημά-νετε αυτές τις λεπτομέρειες. Στις περιπτώσεις όπου η παράλειψη είναι σκόπιμηνα εξηγήσετε και το σκοπό της παράλειψης. Π.χ. Το δεκαπενταμελές του σχο-λείου θα συνεδριάσει στη 1 μ.μ. Λείπει ο τόπος και η ημερομηνία.α) Θα παίρνετε το φάρμακο δύο φορές την ημέρα ..............................β) Το γλυκό ψήνεται στους 200 βαθμούς ..........................................γ) Ο εξωραϊστικός σύλλογος πραγματοποιεί εκδρομή στα Καλάβρυτα ..............δ) Το Σάββατο θα γίνει η ετήσια συγκέντρωση των αποφοίτων ..........ε) Πωλούνται υγιέστατα σκυλάκια ράτσας ...........................................στ) Φιλανθρωπικός έρανος για τους απόρους ......................................ζ) Κομμάτια τοιχογραφίας που εικονίζει χελιδονόψαρα .......................η) Δερμάτινο πέδιλο με κοκάλινη αγκράφα ........................................

1.2.8. Από τις ακόλουθες ομάδες επιθέτων Α, Β και Γ, να χρησιμοποιήσετε ό-ποια και όσα κρίνετε σκόπιμα, για να συντάξετε δικές σας διαφημίσεις ενός α-πορρυπαντικού, ενός φαγητού ή αναψυκτικού, και ενός διαμερίσματος αντι-

Page 115: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

114

στοίχως. Να φροντίσετε να προβάλετε σε κάθε κείμενο έντονα τα πλεονεκτήμα-τα και να σημειώσετε ποια μειονεκτήματα αποσιωπήσατε σκοπίμως.

Α. Μοναδικό, ανεπανάληπτο, το λευκότερο λευκό, το πιο ισχυρό.Β. Γεύση απίθανη, θεϊκή, μοναδική, πλούσια.Γ. Ευρύχωρο, λειτουργικό, πανοραμική θέα, αυτόνομη θέρμανση.

1.2.9. Αφού διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί, να περιγράψετε τα παπού-τσια, όταν έχουν πια παλιώσει, αναφερόμενοι στις ίδιες λεπτομέρειες με εκείνεςτου κειμένου.Ήταν ένα ζευγάρι όμορφα αθλητικά παπούτσια. Για σόλα είχαν ένα παχύ, λευ-

κό λάστιχο που γάντζωνε πάνω στο δρόμο σα βεντούζα. Ήταν φτιαγμένα από ά-σπρο μαλακό δέρμα γεμάτο τρυπίτσες, για να αερίζεται το πόδι. Και στα πλάγιαπάνω στο δέρμα είχαν ραμμένες δυο λουρίδες από πράσινο πλαστικό που τα ‘κα-ναν να μοιάζουν με μικρά αεροδυναμικά θηριάκια, έτοιμα να ορμήξουν προς τηνεπιτυχία και τη ζωή.

Γ. Μανιώτης: Τα μαύρα παραμύθια. Κέδρος, Αθήνα 1987, σ. 71.

1.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

1.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες στις ακόλουθες στήλες. Ένα στοιχείο της στή-λης αριστερά περισσεύει.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΣΚΟΠΟΙ

1. Πορτοκάλια ΑΑΑ α. Αίτηση συγγνώμης2. Η πόρτα είναι ανοιχτή. β. Απειλή3. Επικίνδυνη στροφή δεξιά γ. Έκφραση ευχαριστίας4. Το πιστόλι μου ήταν πάντα το δ. Παράγγελμα

πιο γρήγορο της πόλης! ε. Διαφήμιση5. Τα νεύρα μου είναι ταραγμένα στ.Προειδοποίηση6. Προεισαγωγικό άλμα. Ακροστασία, ζ. Πρόσκληση, παρότρυνση

έκταση, ακροστασία, ανάταση.7. Τα πιο ωραία λουλούδια που

έχω δει ποτέ!8. Το βιβλίο μου είναι σε καλή κατάσταση.

Page 116: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

115

1.3.2. Να βάλετε στη σωστή σειρά τις ακόλουθες προτάσεις και περιόδους, ώ-στε να αποκαλυφθεί η λογική πορεία κάθε διαδικασίας.

Α. α) Όταν παγώσει, την ξύνετε μ’ ένα μαχαίρι.β) Πώς θα τη βγάλετε;γ) Διαπιστώνετε αν το ύφασμα λεκιάζει ή όχι.δ) Αν μείνει λεκές, τρίβετε ελαφρά το ύφασμα με αιθέρα.ε) Τοποθετείτε ένα κομματάκι πάγο πάνω στην τσίκλα.στ) Μια τσίκλα κόλλησε στο μανίκι της μπλούζας σας.

Η σωστή σειρά είναι ..........................................................................................

Β. ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΥΡΝΟΥ... ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΦΟΥΡΝΟΥ ΤΕ-ΛΟΣ!

α) Κατά τη διάρκεια της πυρόλυσης και πάνω από μία ορισμένη θερμοκρασία, ηπόρτα του φούρνου ασφαλίζεται αυτόματα και απασφαλίζεται μόνο όταν ηθερμοκρασία «πέσει» κάτω από το όριο ασφαλείας.

β) Με συνηθισμένη χρήση του φούρνου, ο πυρολυτικός αυτοκαθαρισμός αρκείνα γίνεται μια φορά το μήνα και διαρκεί περίπου 1 ½ ώρα.

γ) Επιτέλους, μ’ ένα γύρισμα του κουμπιού στο πρόγραμμα της πυρόλυσης, τακαμένα λίπη του φούρνου γίνονται σκόνη.

δ) Όταν η θερμοκρασία φθάσει στα υψηλότερα επίπεδα, τότε τα καμένα λίπηκαι όλα τα κατάλοιπα φαγητών ή γλυκών που έχουν κολλήσει στο φούρνογίνονται σκόνη. Μετά την πυρόλυση, το μόνο που έχετε να κάνετε, είναι α-πλά να μαζέψετε τη σκόνη, μ’ ένα βρεγμένο μαλακό πανί.

ε) Η πυρόλυση είναι ένα πρόγραμμα αυτοκαθαρισμού, τεχνολογικά εξελιγμένοκαι εξαιρετικά αποτελεσματικό στη λειτουργία του.

Η σωστή σειρά είναι ..........................................................................................

Page 117: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

116

1.4. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Αφού αντιστοιχίσετε κάθε περιγραφή της αριστερής στήλης με τον πρακτικόσκοπό της (στη μεσαία στήλη) και με το είδος του εντύπου, όπου μπορεί να χρη-σιμοποιηθεί (στη δεξιά στήλη), να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολου-θούν.(Ένα στοιχείο από τη μεσαία στήλη και δύο από τη στήλη δεξιά περισσεύ-ουν.)

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ

Α) Στην ίδια περιοχή βρίσκεται καιη εκκλησία «Γέννηση της Θεοτό-κου» ή «Κορφιάτισσα», σε από-κρημνους βράχους και σε περιοχήμε εκπληκτική θέα.

Β) Τοποθετούμε το κουμπί έτσι,ώστε τα ανοίγματα να βρίσκο-νται μεταξύ των προεξοχών τουποδαριού.

Γ) Σε απλές γραμμές έπιπλα με ατσά-λινο σκελετό, είναι συγχρόνως λει-τουργικά και αναπαυτικά.

Δ) Μικρό άγαλμα αντρικής μορφήςαπό την Κέρο, που εικονίζεταικαθισμένη σε θρόνο να παίζει

α) Ως λεζάντα φωτογρα-φίας, να εξηγήσει καινα σχολιάσει την εικο-νιζόμενη παράσταση.

β) Να απαντήσει σε ερώ-τηση αρθρογράφου.

γ) Να υποστηρίξει την α-θωότητα του κατηγο-ρουμένου.

δ) Να καθοδηγήσει τον ε-πισκέπτη στο δρόμογια τα αξιοθέατα.

ε) Να παρουσιάσει τα βή-ματα για την επιτέλεση

1) Πολιτική εφημερίδα

2) Διαθήκη

3) Οδηγίες χρήσεως συσκευής

4) Οδηγός μουσείου

5) Κατάθεση σε δικαστήριο

6) Ιατρική γνωμάτευση που

Page 118: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

117

τριγωνικό μουσικό όργανο. Ητολμηρή αυτή σύνθεση, η σύνθετηκίνηση του σώματος, η «αφαί-ρεση» του γλύπτη μας δίνουν έναγνήσιο καλλιτεχνικό έργο, ένα α-ριστούργημα της Κυκλαδικήςγλυπτικής.

Ε) Μέγεθος και μορφολογία καρ-διαγγειακού σχηματισμού φυ-σιολογική.

ΣΤ) Η πολιτική του Υπουργείου είναιμακρόπνοη, σταθερή και αποτε-λεσματική.

μιας προδιαγεγραμμέ-νης εργασίας.

στ) Να πείσει για τις ελκυ-στικές ιδιότητες τουπεριγραφομένου αντι-κειμένου, ώστε να πα-ρακινήσει για την αγο-ρά του.

ζ) Να πιστοποιήσει τηνκατάσταση και τη λει-τουργία ενός τμήματοςτου ανθρώπινου οργα-νισμού.

συνοδεύει ακτινογραφία.

7) Διαφημιστικό φυλλάδιο.

8) Τουριστικός οδηγός

α) Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων στις περιγραφές Α), Γ), Δ), Ε) και ΣΤ).Ποια από αυτά χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν τη θέση του αντικειμέ-νου στον χώρο και τον χρόνο ή άλλες ιδιότητές του και ποια εκφράζουν τασυναισθήματα και τις κρίσεις του προσώπου που κάνει την περιγραφή;

β) Ποιος απευθύνεται σε ποιον στην περιγραφή Β); Πώς δικαιολογείται το πρό-σωπο και ο αριθμός του αρχικού ρηματικού τύπου;

2. Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

2.1. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.1.1. Επισκεφθήκατε πρόσφατα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και με τοπαρακάτω κείμενο περιγράφετε ό,τι είδατε σ’ ένα παιδί του περιβάλλοντός σαςπου εκδήλωσε τη σχετική περιέργεια. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένεςλέξεις και φράσεις με λέξεις από αυτές που δίνονται, ώστε η περιγραφή να είναιπιο ακριβής και, επομένως, πιο κατάλληλη για να χρησιμοποιηθεί -προφορικά ήγραπτά- στη σχολική τάξη. (Δύο από τις λέξεις που δίνονται περισσεύουν.)

αγγεία εγχειρίδια κρατήρες παραστάσεις προθήκεςαμφορείς ειδώλια λήκυθοι περιδέραια προσωπίδεςανάκτορο εκθέματα οινοχόες περόνες

Page 119: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

118

Το μουσείο είναι γεμάτο από καταπληκτικά πράγματα. Τόσες βιτρίνες με συ-ναρπαστικούς θησαυρούς! Μεγάλη εντύπωση μου έκαναν οι μάσκες από το παλά-τι στις Μυκήνες, που είναι φτιαγμένες από ατόφιο χρυσάφι. Αλλά και όλα τα κο-σμήματα, κρεμαστά για το λαιμό, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, που τα βρίσκω, μάλι-στα, πιο καλόγουστα και καλοδουλεμένα από πολλά σημερινά. Ακόμη και τα μα-χαίρια στόλιζαν με χρυσάφι. Αυτό που δεν περίμενα να δω ήταν κάτι περίεργεςμακριές καρφίτσες που τις χρησιμοποιούσαν οι Μυκηναίοι για να στερεώνουν καινα στολίζουν τα ρούχα τους. Αρκετή ώρα ξόδεψα παρατηρώντας τα διάφορα δο-χεία που τα είχαν για να μεταφέρουν υγρά, όπως νερό, λάδι και κρασί. Τα βάζαγια το κρασί μοιάζουν πολύ με τις σημερινές κανάτες. Τα μακρόστενα βάζα ταέβαζαν πάνω στους τάφους. Και τα περισσότερα από αυτά έχουν ωραίες ζωγρα-φιές. Όταν είδα τα αγαλματάκια που βρέθηκαν στις Κυκλάδες, και ιδιαίτερα εκεί-να με το επίπεδο πρόσωπο όπου φαίνεται μόνο η μύτη, σκέφτηκα ότι θα μπορού-σαν να είχαν φτιαχτεί από ένα σημερινό γλύπτη που κάνει μοντέρνα τέχνη. Κι ό-μως είναι τόσο παλιά!Θα ξαναπάω σ’ αυτό το μουσείο για να τα ξαναδώ όλα αυτά και για να επι-

σκεφθώ και τις άλλες αίθουσες που δεν τις πρόλαβα.

2.1.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις στο ακόλουθο κείμενομε ισοδύναμες λέξεις, φράσεις ή περιφράσεις, ώστε να χάσει μεν σε ακρίβεια,αλλά να είναι ευκολότερα κατανοητό από ένα μαθητή των πρώτων τάξεων τουΔημοτικού.Η χρήση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων μπορεί να αποτελέσει αιτία

ρύπανσης των υδάτων. Τοξικά φυτοφάρμακα μεταφέρονται με το νερό της βροχήςστη θάλασσα, στις λίμνες και στα υπόγεια νερά. Ανάλογη επιβάρυνση στο περι-βάλλον προκαλείται και από τα απόβλητα των κτηνοτροφικών μονάδων όπως ταορνιθοτροφεία και τα χοιροστάσια.

Από τον περιοδικό τύπο

2.2. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

2.2.1. Να αντικαταστήσετε τα επίθετα της ακόλουθης περιγραφής με αυτά πουδίνονται, αφού τα προσαρμόσετε στο σωστό τύπο (δύο από τα επίθετα δεν θα

Page 120: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

119

σας χρειαστούν). Έπειτα να συγκρίνετε το κείμενο που δίνεται με αυτό πουπροκύπτει μετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια παραλλαγή προτιμάτε και γιατί;

αξιόλογος θεαματικός περιπετειώδης πολυδάπανοςεπιδέξιος καλλιτεχνικός πειστικός υποβλητικός

Η ταινία που είδαμε χθες ήταν πολύ ωραία. Είχε απίθανη πλοκή, ωραία μου-σική, ωραία παραγωγή, πολύ ωραία εφέ. Κάτι άλλο που μας άρεσε ήταν το ωραίοπαίξιμο του πρωταγωνιστή.

2.2.2. Με το ακόλουθο κείμενο μια μαθήτρια του Λυκείου περιγράφει στην τάξητης ένα δικό της έργο ζωγραφικής. Πώς θα εξηγούσε αυτή τη ζωγραφιά σε έναμικρότερο παιδί που προσπαθεί να την κατανοήσει, αλλά δεν γνωρίζει τις υπο-γραμμισμένες λέξεις και φράσεις; Αφού γράψετε την παραλλαγμένη περιγραφή,να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς την ακρίβεια και τη σαφήνεια.

Πέρυσι, στον πανελλαδικό διαγωνισμό ζωγραφικής που συμμετείχε το σχολείομας, πήρα το πρώτο βραβείο. Είχα ζωγραφίσει ένα στιγμιότυπο από παράστασησε αρχαίο θέατρο, έτσι όπως φαντάστηκα ότι θα φαινόταν τον 3ο αιώνα π.Χ.,τότε που χτίστηκαν τα μαρμάρινα θέατρα που βλέπουμε σήμερα. Στη ζωγραφιά,φαινόταν ολόκληρο το κοίλο του θεάτρου από την πλευρά ενός θεατή που κάθεταιστη μέση και στο πάνω μέρος του άνω διαζώματος. Ξεχώριζαν μάλιστα και ταεδώλια, στα σημεία που δεν είχα ζωγραφίσει θεατές. Φαινόταν και η θυμέλη στοκέντρο της ορχήστρας. Η ζωγραφιά απεικονίζει μια στιγμή που ο χορός εμφανίζε-ται από την πάροδο δεξιά καθώς κοιτάζουν οι θεατές, δηλαδή ερχόμενος από τηνπόλη. Πάνω στη σκηνή υπάρχουν δύο ηθοποιοί όρθιοι και ένας ξαπλωμένος πά-νω στο εκκύκλημα. Όλοι οι ηθοποιοί φορούν μανδύες με έντονα χρώματα καιδιακρίνονται τα προσωπεία και οι κόθορνοι των δύο όρθιων ηθοποιών.

Page 121: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

120

3. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

3.1.1. Χρησιμοποιώντας μεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τουςχρήση δηλώνουν όργανα, λειτουργίες και παθήσεις του ανθρώπινου σώματος(π.χ. πνεύμονας, καρδιά, σφυγμός, αρτηρίες, έμφραγμα, πυρετός), να περιγρά-ψετε σε δύο παραγράφουςα) τα προβλήματα μιας μεγάλης πόλης ήβ) τη ζωή σε μια μικρή πόλη ή χωριό.

3.1.2. Χρησιμοποιώντας μεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τουςχρήση δηλώνουν φυσικά φαινόμενα (π.χ. ηφαίστειο, σεισμός, βροχή, καταιγι-σμός, θύελλα, τρικυμία), να περιγράψετε σε δύο παραγράφουςα) μία σχολική μουσική ή θεατρική εκδήλωση ήβ) ένα αθλητικό γεγονός.

3.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

3.2.1. Να αποδώσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές φράσεις με άλλες ισο-δύναμες κυριολεκτικές ή μεταφορικές, ώστε να αποδοθεί, κατά την κρίση σας,πιστότερα το νόημα.Όταν ήταν διάσημος, οι δημοσιογράφοι τον πολιορκούσαν σε κάθε δημόσια

εμφάνιση. Εκείνος όμως παρέμενε απρόσιτος και τους αντιμετώπιζε με υπεροψία.Το καθημερινό άγχος, η επιθυμία του να διατηρηθεί στη δημοσιότητα, ο εκτρο-χιασμός του από τις ηθικές αξίες έβλαψαν όχι μόνο τον χαρακτήρα του, αλλά και

Page 122: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

121

προκάλεσαν διάβρωση της υγείας του. Σήμερα, ξεχασμένος από όλους, έχει βρειμοναδικό ηθικό έρεισμα στο πρόσωπο ενός πιστού φίλου.

3.2.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές λέξεις του ακό-λουθου κειμένου με αντίστοιχες κυριολεκτικές (στη στήλη Β) και να δηλώσετετο σκοπό της χρήσης κάθε μεταφοράς (: να εξάρει ένα προτέρημα, να μειώσειένα ελάττωμα του περιγραφόμενου προσώπου ή να προσδώσει παραστατικότη-τα στο λόγο -στη στήλη Γ).

Α Β ΓΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΕΣ

ΛΕΞΕΙΣΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΑΣΉταν μικροσκοπική και αρκετάαφράτη.Τα πλούσια μαλλιά τηςέπεφταν χυτά στους ώμους. Δενήταν βέβαια η σπαθάτη κορμο-στασιά που την έκαναν να ξεχω-ρίζει αλλά οι ντελικάτες κινήσειςκαι το ζωηρό της βήμα. Το ντύσι-μό της, ελαφρά ατημέλητο, ταί-ριαζε γάντι στην ανεπιτήδευτησυμπεριφορά της και πρόσθετεέναν άλλον αέρα στη συνολικήτης εμφάνιση. Άστραψαν στο πέ-ρασμά της τα φλας των φωτογρά-φων και οι ερωτήσεις των δημοσιο-γράφων έπεσαν βροχή. Βέβαια δενήταν η εκτυφλωτική ομορφιά,αλλά η λαμπερή προσωπικότηταπου σαγήνευε.

3.2.3. Ποια αντίστοιχη έκφραση θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μεταφορικάένας δημοσιογράφος για να κάνει πιο παραστατική καθεμία από τις ακόλουθεςφράσεις;α) δρόμοι γεμάτοι με νερό ...........................................................................

Page 123: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

122

β) δροσερή γωνιά μέσα στην πόλη ..............................................................γ) σπουδαία νίκη μιας ομάδας .....................................................................δ) μεγάλη ήττα μιας ομάδας ........................................................................ε) εκδήλωση χαράς των φιλάθλων στις κερκίδες ..........................................στ) απότομη αύξηση τιμών στο χρηματιστήριο ............................................ζ) μεγάλη μείωση τιμών στο χρηματιστήριο ................................................

3.3. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

3.3.1. Α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές εκφράσεις στοπαρακάτω κείμενο με αντίστοιχες κυριολεκτικές, επιφέροντας τις απαραίτητεςαλλαγές και έπειτα να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Πώς να περιγράψω τον μικρό μου αδελφό; Είναι ο μικρός μας τρομοκράτης.Οι πολεμικές επιχειρήσεις του είναι πολύ θορυβώδεις. Μπορούν να ξυπνήσουνκάθε κοιμισμένο και όχι μόνο στο σπίτι μας. Ευτυχώς όλοι οι κοντινοί γείτονέςμας είναι χρυσοί άνθρωποι, διαφορετικά θα βρισκόμαστε σε κατάσταση ψυχρούπολέμου μαζί τους. Κάθε φορά που το βλαστάρι μας φέρνει ολόκληρη τη συμμο-ρία στο σπίτι για να παίξει, το δωμάτιό του γίνεται ινδιάνικο χωριό μετά από επέ-λαση του αμερικανικού στρατού. Τότε η μαμά συνηθίζει να λέει ότι έχουμε τις ορ-δές του Τζέκινς Χανς στο σπίτι. Όταν αρχίζουμε να έχουμε πολεμικές απώλειες,να σπάνε διάφορα αντικείμενα ας πούμε, επεμβαίνει ο μπαμπάς, η σύρραξη δια-κόπτεται και τα κοκοράκια επιστρέφουν στη βάση τους. Βέβαια, ακολουθούν πο-ταμοί δακρύων από τον ταραξία μας και η αυλαία πέφτει με υποσχέσεις για ειρη-νικό μέλλον. Αυτές οι υποσχέσεις συνήθως δεν κρατούν πολύ κι έτσι το έργο ξα-ναπαίζεται.

Β) Να συγκρίνετε το δεδομένο κείμενο με την παραλλαγή του, όπως προκύπτειμετά από τις αντικαταστάσεις. α) Ποιο από τα δύο προτιμάτε και γιατί; β) Ποιοςείναι ο σκοπός της χρήσης των μεταφορών στο δεδομένων κείμενο (: να κάνειτην περιγραφή παραστατική, ευχάριστη κλπ);

Page 124: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

123

3.3.2. Συχνά στην καθημερινή μας ομιλία χρησιμοποιούμε μεταφορικά λέξειςκαι φράσεις από τα Θρησκευτικά και από την ελληνική μυθολογία (μεταξύ άλ-λων).α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις και φράσεις των παρακάτω

κειμένων με αντίστοιχες κυριολεκτικές, σύμφωνα και με το νόημα του κει-μένου.

β) Να συγκρίνετε καθένα από τα κείμενα που ακολουθούν με τα αντίστοιχα πουπροκύπτουν μετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια είναι η λειτουργία των με-ταφορών; Ποια παραλλαγή κειμένου προτιμάτε και γιατί;.

Α. Πηγαίνω στο νοσοκομείο, ώρα 8 το πρωί, με την ελπίδα ότι θα μπω στην κο-λυμπήθρα του Σιλωάμ. Αλλά τι βρήκα; Κόλαση! Τραυματίες από τροχαία, πα-θολογικά και χειρουργικά περιστατικά περίμεναν έξω από την κλειστή πόρτατου Παραδείσου κι ο άγιος Πέτρος άφαντος! Έπρεπε να διαθέτεις την υπομονήτου Ιώβ, για ν’ αντέξεις τόση ταλαιπωρία. Την πρώτη άσπρη μπλούζα που εμ-φανίστηκε γύρω στις 9 π.μ. την υποδεχθήκαμε μετά βαΐων και κλάδων. Κάπο-τε, επιτέλους, έφτασε κι εμένα η σειρά μου. Αλλά, δυστυχώς, ένας νέος Γολγο-θάς με περίμενε. Άρχισαν να με στέλνουν από τον Άννα στον Καϊάφα, για εξε-τάσεις και πιστοποιητικά και ό,τι φανταστεί ο νους σου. Ένα εισιτήριο για τονΠαράδεισο γύρευα ο δόλιος, αλλά πού! Είχε φτάσει πια μεσημέρι και κόντευανα λιποθυμήσω από την πείνα. Μάννα εξ ουρανού μου φάνηκε η σούπα πουμου προσέφερε μια πονετική νοσοκόμα. Υπάρχουν, βλέπεις, ακόμη καλοί Σα-μαρείτες. Τελικά, βρέθηκε κρεββάτι και ξάπλωσα. Και τώρα σου τα λέω χω-ρίς πολλά λόγια. Όταν προσπάθησα να περιγράψω όλες τις λεπτομέρειες αργό-τερα στη γυναίκα μου, έμεινε στήλη άλατος.

Β. Το σχολείο μας νομίζω ότι είναι εξαιρετική περίπτωση. Αρκεί να σκεφτείτε ότιόλες οι αίθουσες είναι βαμμένες από τα παιδιά. Και καθεμία έχει διαφορετικόχρώμα! Βέβαια, πολλές φορές το χρώμα έγινε το μήλο της έριδος και τότε τοπρόβλημα λυνόταν με κλήρωση. Μετατρέψαμε μια αίθουσα σε εργαστήριο Φυ-σικής και μια άλλη σε Γυμναστήριο. Φτιάξαμε κουρτίνες και στρώσαμε μοκέ-τες, με τη βοήθεια του συλλόγου γονέων. Με τα χρήματα από την ανακύκλωσηχαρτιού, γυαλικών και αλουμινίου αγοράσαμε μεγάλη τηλεόραση και βίντεο.

Page 125: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

124

Υπήρχε μάλιστα μια αποθήκη κλειστή για χρόνια και οι καθηγητές έλεγαν ότιεκεί είχε μαζευτεί η κόπρος του Αυγείου. Αλλά αποδείχτηκε το κέρας της Α-μάλθειας. Κάτω από τη σκόνη και τις αράχνες ήταν ξεχασμένα καταπληκτικάόργανα, όπως μικροσκόπιο, δοκιμαστικοί σωλήνες, πηνία, διαφανοσκόπιο καιακόμα δείγματα πετρωμάτων, πίνακες με πληροφορίες για τις βιταμίνες και τοηλιακό σύστημα, στρώματα και στεφάνια γυμναστικής. Μόλις τα είδαμε μιαςέπιασε ο οίστρος να τα καθαρίσουμε και να τα βάλουμε στη θέση τους. Μιαπερίεργη κατασκευή με γρανάζια έγινε το αίνιγμα της Σφίγγας. Κανείς δενμπορούσε να καταλάβει σε τι ακριβώς χρησίμευε. Μέχρι που το είδε η φιλόλο-γός μας και μας εξήγησε ότι ήταν μια μικρογραφία τροχαλίας, σαν κι αυτέςπου χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα για να σηκώνουν μεγάλες πέτρες καινα χτίζουν ναούς. Τώρα, έχουμε γίνει Κέρβεροι, για να μην πάθουν τίποτε ταπράγματα που ανακαλύψαμε και φτιάξαμε. Όσο για τη μεταμόρφωση του σχο-λείου, ο διευθυντής λέει ότι κάναμε τους άθλους του Ηρακλή. Και όλα αυτάστην αρχή έμοιαζαν με Χίμαιρα.

3.3.3. Α) Να αντικαταστήσετε καθέναν από τους ακόλουθους μεταφορικούςπροσδιορισμούς με τον αντίστοιχο κυριολεκτικό.α) ετοιμόρροπη υγεία .........................................β) μαργαριταρένια δόντια ...................................γ) μεταξένια μαλλιά ............................................δ) βελούδινο δέρμα ...........................................ε) σπαθάτη κορμοστασιά ...................................

Β) Να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παραπάνω εκφράσεις της κατάλληληςομάδαςα) για να διαφημίσετε τις ιδιότητες συναφών προϊόντων καιβ) για να δώσετε συμβουλές ιατρικής φύσεως.

Page 126: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

125

4. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

4.1. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

4.1.1. Με τα ρήματα: προκαλώ-ούμαι, γκρεμίζω-ομαι, καταπλακώνω-ομαι, κα-ταστρέφω-ομαι, χάνω-ομαι, διακόπτω-ομαι και όσα άλλα κρίνετε σκόπιμο, ναγράψετε δύο σύντομα κείμενα με θέμα το σεισμό. Στο πρώτο κείμενο θα περι-γράψετε τη δράση του σεισμού και στο δεύτερο τις καταστροφές του, χρησιμο-ποιώντας κάθε φορά τη σύνταξη (ενεργητική ή παθητική) που υπηρετεί καλύτε-ρα το σκοπό σας.

4.1.2. Με τα ρήματα αναπαλαιώνω, ανακαινίζω, επισκευάζω, ανοικοδομώ, ανε-γείρω, συντηρώ (και τα αντίστοιχα της μέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετεσκόπιμα, να γράψετε ένα σύντομο κείμενο, όπου θα τονίζονται με ύφος ζωντα-νό και παραστατικό οι ενέργειες των κατοίκων μιας περιοχής, για να διασώσουντον παραδοσιακό οικισμό τους.

4.1.3. Με τα ρήματα περιθάλπω, θεραπεύω, παρακολουθώ, εμβολιάζω, σιτίζω,φροντίζω (και τα αντίστοιχα της μέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετε σκόπιμα,να γράψετε ένα κείμενο, όπου με ύφος σοβαρό και τυπικό θα φαίνεται η παροχήφροντίδων στα ζώα από τη Φιλοζωική Εταιρεία.

4.2. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:i) Η πρόταση «Σοβαρές βλάβες στην υγεία προκαλούνται από το κάπνισμα»

προβάλλει περισσότεροα) τη δράση του υποκειμένου του ρήματοςβ) τη δράση του αντικειμένου του ρήματοςγ) το κατηγορούμενοδ) τη δράση του ποιητικού αιτίου

ii) Η πρόταση «Η ομορφιά του τοπίου μαγεύει τον επισκέπτη» τονίζει πε-ρισσότερο

Page 127: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

126

α) την ενέργεια του ρήματοςβ) τη δράση του υποκειμένου του ρήματοςγ) τη δράση του αντικειμένου του ρήματοςδ) τη δράση του ποιητικού αιτίου

iii) Η πρόταση «Πολλά κυκλοφοριακά προβλήματα εμφανίζονται από τηναυξημένη κίνηση στους δρόμους» παρουσιάζει το θέμα της με ύφοςα) οικείοβ) ζωηρό, παραστατικόγ) απρόσωπο, τυπικόδ) γλαφυρό

4.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική στο παρακάτω κείμενοκαι να απαντήσετε τα ερωτήματα που το ακολουθούν.Τα μνημεία της τέχνης που βρίσκονται εκτεθειμένα στον αέρα καταστρέφονται

καθημερινά λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα μάρμαρα διαβρώνονται απότους ρύπους, γυψοποιούνται και αλλοιώνονται ανεπανόρθωτα.

Να συγκρίνετε το δεδομένο κείμενο με αυτό που προέκυψε με τις μετατροπέςκαι να εξηγήσετε σε ποια από αυτές τις δύο παραλλαγέςα) τονίζεται η δράση του υποκειμένου,β) τονίζεται η δράση του ποιητικού αιτίου,γ) υποδηλώνεται απόσταση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη του μηνύματος

καιδ) το ύφος του κειμένου είναι πιο άμεσο και ζωηρό.

Page 128: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

127

5. ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΛΕΞΙ-ΛΟΓΙΟ.

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

5.1.1. Μια μεγάλη αμμουδιά, πεντακάθαρη θάλασσα, ελάχιστοι άνθρωποι, κα-μία υποδομή. Να περιγράψετε το τοπίο από την οπτική γωνία ενός παραθεριστήπου αναζητά ηρεμία και ενός άλλου που προτιμά κοσμοπολίτικες διακοπές.

5.1.2. Ένα μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα έχει ανεγερθεί στην παραλία ενόςνησιού. Πώς θα το περιέγραφε α) ένας κάτοικος που το θεωρεί στολίδι της πε-ριοχής και β) ένας επισκέπτης που κρίνει ότι η κατασκευή του είναι αταίριαστηπρος το φυσικό περιβάλλον και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής;

5.1.3. Στον τοίχο του σχολείου μερικοί μαθητές ζωγράφισαν μία εικόνα ενόςεφήβου με ανοικτό στόμα, στο οποίο ένας ενήλικας, κρατώντας στο ένα χέριένα ανοικτό βιβλίο και στο άλλο ένα μεγάλο κουτάλι, προσπαθεί να χωρέσει ταγράμματα και τους μαθηματικούς τύπους που προφανώς έχει πάρει από το βι-βλίο. Να περιγράψετε την εικόνα από την οπτική γωνία ενός μαθητή που τουαρέσει και ενός καθηγητή που διαφωνεί.

5.1.4. Ημέρα πολιτιστικής εκδήλωσης στο προαύλιο του σχολείου σας. Πώς θαπεριέγραφε την κατάσταση;α) ένας μαθητής που συμμετέχει καιβ) ένας περίοικος που ενοχλείται από το θόρυβο;

5.1.5. Στην είσοδο του σιδηροδρομικού σταθμού μικροπωλητές έχουν στήσειπάγκους πουλώντας διάφορα μικροαντικείμενα. Να περιγράψετε την εικόνα απότην πλευρά ενός κατοίκου που πιστεύει ότι υποβαθμίζεται η περιοχή και ενόςάλλου που θεωρεί ότι έτσι τονίζεται η γραφικότητά της.

Page 129: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

128

5.1.6. Στο δωμάτιό σας έχετε μαζέψει διάφορα μικροαντικείμενα, τα οποία εσείςθεωρείτε πολύτιμα ενώ η μητέρα σας άχρηστα. Να γράψετε δύο περιγραφές,όπου θα φαίνονται οι δύο αντίστοιχες οπτικές γωνίες.

5.1.7. Προσφάτως επισκεφθήκατε ένα ζαχαροπλαστείο που σας εντυπωσίασε μετη διάταξη, την ποικιλία, τα σχήματα, τα χρώματα, τα υλικά, τις μυρωδιές καιτην πρωτοτυπία των προϊόντων του. Πώς θα περιγράφατε όλα αυτά;α) σ’ έναν φίλο σας που εκτιμά, όπως εσείς, τα γλυκά, για να του μεταδώσετε

τον ενθουσιασμό σας καιβ) στη μητέρα σας που προσπαθεί να χάσει βάρος ;

5.1.8. Ένα εξοχικό κέντρο σερβίρει κυρίως κρέας ψημένο στη σούβλα και στακάρβουνα. Πώς θα το περιέγραφε κάποιος που λατρεύει ειδικά τους μεζέδεςαυτού του είδους και πώς ένας χορτοφάγος, οπαδός της υγιεινής ζωής και πολέ-μιος του σφαγιασμού των ζώων;Προσπαθήστε να δώσετε έναν χιουμοριστικό τόνο στις περιγραφές σας.

5.1.9. Μία εντυπωσιακή νύφη στην εκκλησία. Πώς θα την περιέγραφε μία κα-λεσμένη που την ανταγωνίζεται και πώς μία άλλη που τη θαυμάζει;

5.2. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

5.2.1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας τηνκατάλληλη λέξη από αυτές που βρίσκονται στην παρένθεση.Το όψιμο ενδιαφέρον της δημοτικής αρχής δεν μπορεί τελικά να σώσει το πα-

λιό νεοκλασικό κτίσμα από τη(ν) ...................................... (διάβρωση, ανοικοδό-μηση, κατάρρευση). Όσο διάστημα παρέμενε ........................................ (ξεθεμε-λιωμένο, ερείπιο, ετοιμόρροπο), έπρεπε να είχε χαρακτηριστεί................................ (πατροπαράδοτο, διατηρητέο, πατρογονικό), ώστε να είχανέγκαιρα αρχίσει οι εργασίες για τη(ν) .................................................. (ανακαίνι-σή, συντήρησή, ανοικοδόμησή) του. Σήμερα, έχει πλέον............................................................... (μεταβληθεί σε ερείπια, διαβρωθεί, κατε-

Page 130: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

129

δαφιστεί) και το μόνο που απομένει είναι η ............................... (ανέγερσή, ανοι-κοδόμησή, κατεδάφισή) του και η ........................................ (ανακαίνιση, αναπα-λαίωση, ανέγερση) στη θέση του μιας νέας οικοδομής.

5.2.2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α, που εκφράζουν οικείο ύφος,με ισοδύναμες της στήλης Β, που δηλώνουν μεγαλύτερη επισημότητα (δύο λέ-ξεις της στήλης Β δε θα χρησιμοποιηθούν).

Α Β1. ζυγώνω α.παρεισφρέω2. κρεμώ β. αναρτώ3. τρυπώνω γ. προσεγγίζω4. παραγκωνίζω δ. συνωστίζομαι

ε. υποσκελίζω

5.2.3. Να συμπληρώσετε τα κενά στις επόμενες προτάσεις με μία από τις λέξειςπου δίνονται. Να φροντίσετε, ώστε η επιλογή σας να ταιριάζει με το ύφος τηςπρότασης.

αυτόχθων ντόπιος έρεισμα ξεκρέμαστοςστήριγμα συνωστίζομαι στριμώχνομαι εκκρεμήςπαρέκκλιση λοξοδρόμηση

α) Τα έργα που εκτελούνται στην περιοχή επιβάλλουν ...................... από τηνκανονική μας πορεία.

β) Έξω από τα καμαρίνια του θεάτρου πολλοί θεατές ................................... γιανα συγχαρούν την πρωταγωνίστρια.

γ) Καλοί κι ευγενικοί μου φάνηκαν οι ...................................... κάτοικοι. Μαςεξυπηρέτησαν σε ό,τι τους ζητήσαμε.

δ) Το πρόγραμμα πρέπει να τηρηθεί όπως έχει. Κάθε ............................... απότους αρχικούς μας στόχους θα αποβεί εις βάρος της οικονομίας.

ε) Μετά το τέλος των συνομιλιών δύο θέματα παρέμειναν .............................στις σχέσεις των δύο χωρών.

στ)Πολύτιμο ..................................... στη δύσκολη στιγμή της ζωής του βρήκετη συμπαράσταση του φίλου του.

Page 131: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

130

ζ) Οι αρχαίοι Αθηναίοι διακήρυτταν ότι ήταν ........................................ στηνΑττική.

η) ..................................... μέσα στο πλήθος και ξέφυγε από τους διώκτες του.θ) Άνθρωπος χωρίς ηθικά ............................................... δεν είχε κανέναν εν-

δοιασμό προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του.ι) Μη γνωρίζοντας κανέναν μέσα σ’ εκείνη τη συντροφιά ένιωθε

........................... και σύντομα έφυγε.

5.2.4. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με μία από τις λέξεις που δί-νονται (δύο λέξεις δεν χρησιμοποιούνται).

απόσπαση πλεύρισμα προσέγγιση πρόσβασηπροσχώρηση μετακίνηση προσπέλαση

1. Τα βράχια που ορθώνονται απότομα στην πίσω πλευρά του κάστρου καθι-στούσαν πάντοτε αδύνατη την ................................

2. Η ....................... των πέντε βουλευτών στο αντίπαλο κόμμα προκάλεσε κυ-βερνητική κρίση.

3. Η ........................... των σωστικών συνεργείων στον τόπο του δυστυχήματοςέγινε δυνατή μόνο με τη βοήθεια ελικοπτέρου.

4. Όμορφο οικόπεδο και με ωραία θέα! Δυστυχώς όμως δεν έχει................................... στη θάλασσα

5. Η διαδικασία .................................... του πλοίου είναι πολύ επικίνδυνη. Απαι-τεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία από τον καπετάνιο για να μη δημιουργηθούν δυσά-ρεστα απρόοπτα.

5.2.5. Να αναγνωρίσετε αν η χρήση των υπογραμμισμένων λέξεων, οι οποίεςδηλώνουν αλλαγή θέσης, είναι σωστή ή όχι, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχοπλαίσιο.

Σωστό Λάθοςα) Ελήφθησαν όλα τα μέτρα για την έγκαιρη μεταφορά

των τραυματιών στο νοσοκομείο

Page 132: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

131

β) Ευτυχώς, πήρε μετάσταση και τώρα υπηρετείστην πόλη του.

γ) Για τη μετακίνηση του σταματημένου αυτοκινήτουχρειάστηκε γερανός

δ) Στις άγονες και φτωχές περιοχές παρουσιάζεταιέντονο το φαινόμενο της μετανάστευσης των κατοίκων.

ε) Ο καθηγητής των μαθηματικών ανήκει στο Γυμνάσιο.Φέτος ήρθε προσωρινά στο Λύκειο με μετάταξη.

στ) Χρόνια ονειρευόταν τη μετάθεση στην πρωτεύουσακαι τώρα που ήλθε, ένιωθε θλίψη, που άφηνε το χωριό

ζ) Κάθε χρόνο ζητεί απόσπαση σε κάποιο γραφείο πουβρίσκεται πιο κοντά στο σπίτι του

5.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της λέξης, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχοπλαίσιο (για κάθε λέξη υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση). Να γράψετε προ-τάσεις, στις οποίες οι λέξεις θα χρησιμοποιούνται με τις επιλεγμένες σημασίες.

1. μεταίχμιο: α) αιχμηρό αντικείμενοβ) ενδιάμεσο διάστημα ανάμεσα σε δύο στρατούς γ) σημείο που μετέχουν όλοιδ) σημείο που απέχει ίσα από τα άκρα

.............................................................................................................................

2. εμβόλιμος: α) εμβολιασμένοςβ) χτυπημένος από έμβολογ) βολικόςδ) παρεμβαλλόμενος σε μια κανονική σειρά

.............................................................................................................................

3. ένθετος: α) υιοθετημένοςβ) σε καλή κατάσταση

Page 133: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

132

γ) παρατημένοςδ) τοποθετημένος μέσα

.............................................................................................................................

4. ορόσημο: α) σημείο που δείχει τα όριαβ) οροσειράγ) σημείο της οροφήςδ) εκεί απ’ όπου αρχίζει ένα όρος

.............................................................................................................................

5. εγκλωβισμένος: α) περιορισμένος σε μικρό χώρο β) με εγκυκλοπαιδική μόρφωση γ) προσαρμοσμένος στο κλίμα μιας περιοχής δ) στολισμένος

.............................................................................................................................

6. παρείσακτος: α) όποιος αλλάζει πορεία β) αυτός που εισχωρεί κάπου με πλάγιο τρόπο γ) εκείνος που εισβάλλει πανηγυρικά δ) όποιος απομακρύνεται χωρίς να τον πάρουν είδηση

.............................................................................................................................

7. διαμπερής: α) αυτός που ολοκληρώνει μια αποστολή

β) εκείνος που μεταφέρει κάποιον από τη μία όχθη στην άλληγ) αυτός που διαπερνάται από τη μία άκρη στην άλληδ) εκείνος που εύκολα εξάγει συμπεράσματα

.............................................................................................................................

8. διάτρητος: α) αυτός που πρέπει να διατηρηθεί

Page 134: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

133

β) διασκορπισμένοςγ) τρυπημένος πέρα ως πέραδ) γεμάτος στίγματα

.............................................................................................................................

6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

6.1. Να περιγράψετε πώς θα φέρουμε το ύψος στη βάση ενός ισοσκελούς τρι-γώνου.

6.2. Η τάξη σας συμμετέχει σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγών με μαθητές από μίαχώρα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αποφασίζετε να προετοιμάσετε, μεταξύ άλ-λων, την παρουσίαση διαφόρων χαρακτηριστικών της χώρας μας. Στα πλαίσιααυτής της παρουσίασης, να περιγράψετε τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας, δη-λώνοντας τις χώρες με τις οποίες συνορεύει και τις θάλασσες από τις οποίεςβρέχεται, προς όλα τα σημεία του ορίζοντα.

6.3. Να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο και να απαντήσετε την ερώτηση που τοακολουθεί.Ένας απαιτητικός αγοραστής, όταν πηγαίνει στην αγορά να αγοράσει ψάρια,

στην αρχή προσέχει να έχουν ζωηρή όψη και ωραία χρώματα. Στη συνέχεια ταμυρίζει, για να βεβαιωθεί ότι ευωδιάζουν θάλασσα. Προσέχει αν τα μάτια είναιλαμπερά και τα λέπια σκληρά. Τα ακουμπά απαλά με το δάχτυλο, για να διαπι-στώσει πόσο σφιχτό είναι τιο σώμα τους. Τέλος, διαλέγει τα ψάρια που θα αγορά-σει και προσέχει να μην τον εξαπατήσουν στο ζύγι και στο λογαριασμό.

Ποιες οδηγίες για την αγορά των ψαριών θα σας έδινε αυτός ο αγοραστής;α) με αυταρχικό τρόπο και

Page 135: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

134

β) με ευγένεια και διακριτικότητα;Να συντάξετε δύο αντίστοιχες παραλλαγές του παραπάνω κειμένου.

6.4. Καθοδηγήστε τον μικρό σας αδελφό με ύφος ευγενικόα) να τακτοποιεί τη σάκα του,β) να γράφει τα ονόματα και τις διευθύνσεις στο φάκελο μιας επιστολής,γ) να βρει μια άγνωστη λέξη στο λεξικό.

6.5. Να εξηγήσετε απλά σ’ έναν φίλο σας πώςα) να φτιάξει μια ομελέτα,β) να διακοσμήσει μια εορταστική κάρτα,γ) να κόψει ένα τετράγωνο κομμάτι από ένα μεγάλο ορθογώνιο χαρτόνι.

6.6. Να εξηγήσετε σε κάποιον μεγαλύτερο και όχι πολύ οικείο σας πώςα) να εγγράψει ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα στο video,β) να εγγράψει μία ραδιοφωνική εκπομπή ή μία ζωντανή συνομιλία στο κασε-

τόφωνο,γ) να έλθει στο σπίτι σας, ξεκινώντας από το κέντρο της περιοχής.

6.7. Οι ακόλουθες οδηγίες είναι διατυπωμένες με ονοματικές φράσεις. Να ξα-ναγράψετε το κείμενο, χρησιμοποιώντας ρηματικές φράσεις στη θέση των ονο-ματικών και επιφέροντας τις επιπλέον απαραίτητες αλλαγές, ώστε το ύφος ναείναι:α) επίσημο ήβ) οικείο.

Έπειτα να συγκρίνετε το παρακάτω κείμενο με τη δική σας παραλλαγή. Ποιαπροτιμάτε και γιατί;

ΝΑΥΜΑΧΙΑ - ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΙΑ ΔΥΟ ΠΑΙΚΤΕΣ

Page 136: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

135

• Σχεδιασμός του «ωκεανού»: ένα μεγάλο τετράγωνο που περιέχει περίπου100 τετραγωνάκια.

• Αρίθμηση των τετραγώνων: γράμματα στις οριζόντιες και αριθμοί στις κά-θετες σειρές τετραγώνων ή αντιστρόφως.

• Τοποθέτηση -κρυφή για τον αντίπαλο- 10 πλοίων σε αντίστοιχα τετράγωνα.Διάταξη οριζόντια ή και κάθετη, αλλά όχι διαγώνια. Αδύνατη η αλλαγή τηςδιάταξης κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.

• Διεξαγωγή του παιχνιδιού: διαδοχικές «βολές» από κάθε παίκτη, δηλαδήεκφωνήσεις συνδυασμών γράμματος και αριθμού, με στόχο τα τετράγωνα μετα πλοία του αντιπάλου. Άμεση αντίδραση κάθε παίκτη σε κάθε επίθεση τουαντιπάλου: δήλωση ή όχι για την επιτυχία της «βολής». Αντίστοιχες ση-μειώσεις και από τους δύο παίκτες.

• Νίκη του παίκτη-εξολοθρευτή όλων των πλοίων του αντιπάλου.

7. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.1. Στο ακόλουθο απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει την εμφάνισητων νέων, αμέσως μετά τον τελευταίο πόλεμο, που πηγαίνουν στη Λυρι-κή Σκηνή ν’ ακούσουν κλασική μουσική. Δώστε μια περιγραφή της εξω-τερικής εμφάνισης των φίλων σας, όταν πηγαίνετε στο θέατρο ή στον κι-νηματογράφο. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές επισημαίνετε ανάμε-σα στους τότε και στους σημερινούς νέους;

Ήταν, λοιπόν, μια Κυριακή πρωί, όταν ανάμεσα σε άλλους νέους της εποχήςμε κοντά μαλλιά, ίσιες φαβορίτες και σβέρκους κουρεμένους αλά αμερικαίν, γρα-

Page 137: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

136

βατωμένος και κουστουμαρισμένος βρέθηκα κι εγώ στο πατάρι των «Ολυμπίων»να ακούσω την Κρατική Ορχήστρα.

Μ. Κουμανταρέας, Σεραφείμ και Χερουβείμ. Κέδρος, Αθήνα 1981, σσ 163- 164.

7.2. Ένας νέος ψηλόλιγνος, αεράτος, ευκίνητος, με μακριά μαλλιά, πρόσωποοστεώδες, χείλη λεπτά, βλέμμα εκφραστικό και αδιάκοπα χαμογελαστός και μίακοπέλα φεγγαροπρόσωπη, με αμυγδαλωτά μάτια, αθώο βλέμμα, μαργαριταρέ-νια δόντια και γοητευτικό χαμόγελο μεταμφιέζονται, για να μη τους αναγνωρί-σουν σε απαιτητική αποκριάτικη εκδήλωση, όπου αποφεύγεται η εύκολη λύσητης μάσκας. Να περιγράψετε με συντομία τα αλλαγμένα τους πρόσωπα.

7.3. «Η εμφάνισή της ήταν εκθαμβωτική! Φορούσε ένα καλαίσθητο αλλά αρκε-τά επιτηδευμένο ρούχο που φανέρωνε τη φιλαρέσκεια και την ωραιοπάθειά της.Με μεγάλη άνεση και υποδειγματικό βάδισμα μπήκε στην αίθουσα και με ντε-λικάτες κινήσεις χαιρέτησε τους οικοδεσπότες. Στην αρχή κανείς δεν την ανα-γνώρισε.» Ποια εντύπωση έδινε, κατά τη γνώμη σας, η κοπέλα στις καθημερι-νές της εμφανίσεις, ώστε να ξεγελάσει τόσο τους γνωστούς της;

7.4. Ποιες χαρακτηριστικές λεπτομέρειες παρουσιάζει το «είδωλό» σας στηνεμφάνιση και στη συμπεριφορά, που σας κάνουν να το θαυμάζετε;

7.5. Να περιγράψετε μία από τις ακόλουθες εξωτερικές εμφανίσεις, (αναφερό-μενοι π.χ. στην ηλικία, τα ρούχα, την έκφραση, τη σωματική διάπλαση, τα χα-ρακτηριστικά του προσώπου, τα μαλλιά, τη συμπεριφορά):α) ενός νέου που, κατά τη γνώμη σας, επιδιώκει να εντυπωσιάσει,β) μιας νέας που αποφεύγει την ιδιαίτερη προβολή,γ) ενός συνομηλίκου σας που ντύνεται όπως του επιβάλλουν οι γονείς του,δ) μία εμφάνιση του πατέρα ή της μητέρας σας που σας άρεσε ιδιαίτερα,ε) το ντύσιμο που θα επιθυμούσατε εσείς για το εαυτό σας, ανεξάρτητα αν, για

διάφορους λόγους, το υιοθετείτε ή όχι,στ) την εμφάνιση ενός καθηγητή σας που σας έκανε εντύπωση.

Page 138: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

137

7.6. Να περιγράψετε έναν από τους τύπους που δίνονται στη συνέχεια α) επιδο-κιμάζοντας, β) επικρίνοντας την εμφάνισή του και γ) αστειευόμενοι με αυτήν:α) έναν γκριζομάλλη με κοτσιδάκι και μοντέρνο ντύσιμο σε συναυλία ροκ,β) μία ώριμη κυρία με πολύ νεανικό ντύσιμο,γ) έναν δεκαεξάχρονο κουστουμαρισμένο στον κινηματογράφο,δ) μία πολύ εντυπωσιακή νεανική παρουσία σε ένα πάρτι,ε) ένα «μικρομέγαλο» παιδί,στ) μία κυρία με πολλά χρυσαφικά και στολίδια στην εκκλησία,ζ) έναν απρόσιτο, σοβαρό κύριο σε ένα γραφείο,η) έναν ώριμο κύριο με σπορ περιβολή σε επίσημη δεξίωση,θ) έναν νέο κύριο που επιθυμεί να προβάλει την οικονομική του επιφάνεια.

7.7. Συναντήσατε απροσδόκητα έναν παλιό σας φίλο που είχατε να τον δείτεαπό το Δημοτικό. Να περιγράψετε την εικόνα που είχατε διατηρήσει γι’ αυτόνστη μνήμη σας και εκείνη που αντικρίσατε τώρα.

7.8. Να περιγράψετε την αφίσα που θα ζωγραφίζατε, αν επρόκειτο να πραγμα-τοποιηθεί στο σχολείο σαςα) μία αντιρατσιστική εκδήλωση,β) μία εκδήλωση για τα παιδιά του τρίτου κόσμου,γ) μία εκδήλωση για τα παιδιά που υποφέρουν από τον πόλεμο.

7.9. Αφού παρατηρήσετε μία φωτογραφία του πατέρα ή της μητέρα σας στηνεφηβική ηλικία, να τον/την περιγράψετε προσπαθώντας να αποδώσετε και στοι-χεία του χαρακτήρα του/της.7.10. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα και να απαντήσετε την ερώτηση πουακολουθεί.α) Κι ως είδαν την Ελένη αντίκρυ τους στον πύργο εκεί να φτάνει, λόγια ανεμάρ-παστα σιγόφωνα σταυρώναν μεταξύ τους:«Δεν είναι κρίμα αν βασανίζονται για μια γυναίκα τέτοια μαζί κι οι Αργίτες οιλιοντόκαρδοι κι οι Τρώες καιρούς και χρόνια· τι φοβερά με τις αθάνατες θεέςστην όψη μοιάζει.Ωστόσο κι έτσι, ας πάει με τ’ άρμενα μ΄ όλα τα κάλλη που ‘χει, σε μας μη μεί-νει και στα τέκνα μας μια συμφορά μια μέρα.»

Ιλιάδα, Γ 154, μτφρ. Καζαντζάκη-Κακριδή

Page 139: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

138

β) Ήταν νοικοκυραίοι στα χωριά τους, κι άλλοι βοσκοί, και μύριζαν ιδρωτίλα καιθυμάρι, κι ένας γούμενος από τη μονή του Αφέντη Χριστού, γαλαζομάτης καιποταμογένης, κι ένας δάσκαλος από την Έμπαρο, κουτσός, μαραγκασμένος,δεν τον έπιανε το μάτι σου, τι ‘ναι τούτο το αποζούρι έλεγες, τι γυρεύει τοκουνελόπουλο αυτό μέσα στη σύναξη των θεριών;Μα έπρεπε να τον δεις στον πόλεμο, να σαστίσει ο νους σου· έπρεπε να τονδεις στα γλέντια να παίζει τη λύρα, και να σηκώνουνται οι πέτρες να χορεύουν!Κι όταν μιλούσε, δώσε μου, Θε μου, δέκα αυτιά, έλεγες, να τον ακούω!

Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων», Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 256.

Πώς φαντάζεστε την Ελένη και το δάσκαλο, ώστε να δικαιολογείται ο θαυμα-σμός που εκφράζουν αντιστοίχως οι γέροντες Τρώες και ο αφηγητής στο από-σπασμα του Καζαντζάκη;

Page 140: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

139

8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

8.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Μία θεωρία της παιδαγωγικής επιστήμης αντιμετωπίζει το δάσκαλο ως αγγειο-πλάστη που με τη διδασκαλία του πλάθει το μαθητή, ενώ μία άλλη ως γεωργόπου φροντίζει για την ανάπτυξη του σπόρου σε δέντρο ή λουλούδι. Να αναπτύ-ξετε αυτές τις αναλογίες σε δύο αντίστοιχες παραγράφους. Στη συνέχεια να ε-ξηγήσετε ποια από τις αναλογίες προτιμάτε.

8.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

8.2.1. Αφού επιλέξετε μία αναλογία από αυτές που δίνονται ακολούθως, να τηναναπτύξετε σε μία παράγραφο, επικρίνοντας τη δράση του δεκαπενταμελούςμαθητικού συμβουλίου του σχολείου σας. Να διαμορφώσετε την παράγραφοέτσι, ώστε να είναι κατάλληλη για δημοσίευση στη σχολική εφημερίδα σας.α) «Όποιος κυνηγά πολλούς λαγούς δεν πιάνει κανέναν.» Όποιος επιδιώκει

πολλούς στόχους χωρίς μέθοδο, δεν κατορθώνει τίποτε.β) «τΩδινεν Γρος καί ™τεκεν μΛν.» Μηδαμινό αποτέλεσμα μετά από μεγάλη

προσπάθεια.γ) «Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει.» Όταν μιλούν και προ-

τείνουν όλοι μαζί, δεν είναι δυνατόν να ληφθεί σωστή απόφαση.

8.2.2. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογίας τη φράση «το βάπτι-σμα του πυρός», να συνθέσετε μία παράγραφο, για να περιγράψετε την πρώτησυμμετοχή σας σε σχολική θεατρική παράσταση.

8.2.3. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογία τη φράση «μασημένητροφή» να περιγράψετε στον πατέρα σας έναν τρόπο διδασκαλίας που δεν σαςεπέτρεψε, να αναπτύξετε το ενδιαφέρον και την κρίση σας.

8.2.4. Να εξηγήσετε πώς έχετε διαμορφώσει το δωμάτιό σας, ώστε να δικαιολο-γείται η περιγραφή του κατ’ αναλογία με μία όαση.

Page 141: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

140

8.2.5. Υποθέστε ότι με μία έκθεσή σας παίρνετε μέρος σε διαγωνισμό του Ελ-ληνικού Κέντρου Βιβλίου. Να αναπτύξετε την αναλογία «βιβλίο - παράθυροστον κόσμο» σε μία παράγραφο.

8.2.6. Όπως ο ανοιξιάτικος ουρανός είναι άστατος, πότε ηλιόλουστος και πότεσυννεφιασμένος, έτσι και η ψυχολογική διάθεση του εφήβου παρουσιάζει έντο-νες μεταπτώσεις. Να αναπτύξετε την αναλογία, δικαιολογώντας στη μητέρα σαςτην ασταθή συμπεριφορά σας.

8.2.7. Να περιγράψετε τη λειτουργία της καρδιάς αναλογικά με μία αντλία.

8.2.8. Να περιγράψετε τη μηχανική αποστήθιση αναφομοίωτων γνώσεων ανα-λογικά με την ομιλία του παπαγάλου.

8.2.9. Να αναπτύξετε μία από τις ακόλουθες αναλογίες σε μία παράγραφο. Οιτρεις τελευταίες από αυτές προέρχονται από το βιβλίο της Βιολογίας για τη Γ΄Γυμνασίου.α) οικογένεια - κύτταροβ) οικοσύστημα - αλυσίδαγ) κύτταρο - μηχανήδ) γενετικός κώδικας - γλώσσαε) φυσική επιλογή - κόσκινο

8.2.10. Με ποια από τα παρακάτω στοιχεία των ομηρικών επών συνδέουμε α-ναλογικά τις ακόλουθες καταστάσεις για να τις περιγράψουμε παραστατικά;(Τρία από αυτά τα στοιχεία δεν χρησιμοποιούνται.) Να αναπτύξετε μία από αυ-τές τις αναλογίες σε μία παράγραφο.

Η Αχίλλειος πτέρνα, ο Δούρειος Ίππος, το ταξίδι του Οδυσσέα, η Σκύλλα και ηΧάρυβδη, οι Σειρήνες, η Κίρκη, οι Συμπληγάδες.π.χ. ο τελικός προορισμός μιας προσπάθειας - η Ιθάκηα) Πειρασμοί που μας αποπροσανατολίζουνβ) Η περιπέτεια της ζωήςγ) Το αδύνατο σημείοδ) Αλλεπάλληλες δυσκολίες

Page 142: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

141

8.2.11. Συχνά χρησιμοποιούμε ορισμένες «οικονομικές», δηλαδή σύντομα δια-τυπωμένες, περιγραφικές εκφράσεις που βασίζονται σε μιαν αναλογία. Π.χ. τα-ξίδι-αστραπή, επιστολή-βόμβα, δήλωση-καταπέλτης, προϊόν-μαϊμού, άνθρωπος-λάστιχο. Πώς θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε αυτές τις αναλογίες, ώστε ναδικαιολογηθούν οι εκφράσεις; Μ’ άλλα λόγια:α) Ποια είναι τα γνωρίσματα του ταξιδιού που μας θυμίζει αστραπή;β) Ποια γνωρίσματα έχει η επιστολή που χαρακτηρίζεται σαν βόμβα;γ) Ποια είναι η λειτουργία του καταπέλτη; Τι είδους δήλωση είναι αυτή που

περιγράφεται αναλογικά με έναν καταπέλτη;δ) Ποιες ιδιότητες της μαϊμούς και σε ποια περίπτωση μπορούν να αποδοθούν

σε ένα προϊόν;ε) Πώς φαντάζεστε έναν άνθρωπο- λάστιχο και τι κοινό έχει με ένα λάστιχο;

8.2.12. Στην ελληνική ποίηση συναντούμε πλήθος αναλογιών που χρησιμο-ποιούν οι δημιουργοί για να αποδώσουν μία έννοια, μία εικόνα, ένα συναίσθημαπιο παραστατικά. Να επιλέξετε μία από τις ακόλουθες αναλογίες και να την δι-καιολογήσετε σε μία παράγραφο.α) Ελλάδα - τρελοβάπορο (Οδ. Ελύτης)β) αιγαιοπελαγίτικο νησί - λοξή ράχη δελφινιού (Οδ. Ελύτης)γ) κολόνες αρχαίου ναού - χορδές μιας άρπας που αντηχούν ακόμη (Γ. Σεφέρης)δ) θάνατος - μαυρίλα (Δ. Σολωμός)ε) χρέος - Θερμοπύλες (Κ. Καβάφης)

8.2.13. Να εντοπίσετε τις αναλογίες στα ακόλουθα κείμενα και να αναπτύξετεμία από αυτές σε μία σύντομη παράγραφο.α) Κασμίρ - εικόνες από έναν παράδεισο.Είναι ένα κρατίδιο εύφορο, μικρό, μετέωρο, θαρρείς ανάμεσα σε δύο αντιπά-λους «γίγαντες», την Ινδία και το Πακιστάν, που εξελίσσεται με τους δικούς

Page 143: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

142

του ρυθμούς, εξισορροπώντας την ένταση της καθημερινής βίας με τη ράθυμηγοητεία της Ανατολής.

Από τον περιοδικό τύπο

β) Μία πολύ αποτελεσματική κρέμα ημέρας. Ένα σύστημα περιποίησης ειδικά γιαευαίσθητα δέρματα. Μια ασπίδα προστασίας που εμποδίζει την καταστροφικήδράση των ερεθισμών (περιβάλλον-στρες).

Από τις εφημερίδες

γ) Μια φλόγα κοκκινωπή ξεμπουκάρισε από κάπου, έγλειψε με την αιματηρή τηςαναλαμπή τα ντουβάρια και τα κεραμίδια των τριγύρω σπιτιών. Καταπόδι άλ-λη μια χίμηξε, ζο φανταστικό, θυμωμένο και λυγερό. Ένα θηρίο όλο γλώσσα.

Σ. Μυριβήλης: Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια, Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 291.

δ) Ξανά στην Πόλη, Αγια-Σοφιά. Πάντα το συναίσθημα της αλαφριάς προστασί-ας αυτής της αρχιτεκτονικής. Σε σκεπάζει χωρίς να σε βαραίνει. Φτερούγες α-νοιχτές πάνωθέ σου: το αλαφρύ κάλυμμα.

Γ. Σεφέρης: Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 110.

8.2.14. Τα ακόλουθα είδη του ζωικού βασιλείου χρησιμοποιούνται για να περι-γράψουν αναλογικά ανθρώπινους τύπους (ιδιότητες, συνήθειες και συμπεριφο-ρές). Να συμπληρώσετε τα κενά με σύντομες περιγραφές των ανθρώπων πουπαρουσιάζουν αναλογίες με αυτά τα ζώα.α) αετός ........................................................................................β) αλεπού ......................................................................................γ) κηφήνας ....................................................................................δ) μυρμήγκι ...................................................................................ε) παράσιτο ....................................................................................στ) πρόβατο ....................................................................................8.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης ανά-

πτυξης

Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία των δύο ακόλουθων στηλών, ώστε να σχηματι-στούν τα σκέλη αναλογιών. (Δύο στοιχεία από τη στήλη δεξιά δε θα χρησιμο-ποιηθούν.) Έπειτα να επιλέξετε μία από τις αναλογίες που σχηματίστηκαν καινα την αναπτύξετε σε μία παράγραφο.

Page 144: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

143

α) άνθρωπος που εκπαιδεύεται 1. ευτυχίαβ) γηρατειά 2. σπίρτο, σπίθαγ) πάθος 3. χειμώναςδ) αλλεπάλληλες συμφορές 4. πλούτος, ευμάρειαε) ομάδα εργασίας 5. φωτιάστ) ευστροφία πνεύματος 6. μάρμαρο που το επεξεργάζεται

ο γλύπτης για να του δώσει μορφή7. χιονοστιβάδα8. κυψέλη μελισσών

Page 145: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

144

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. «Τα κτήρια που μας περιβάλλουν»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ• Παρατήρηση. Στην αρχή τα παιδιά παρατηρούν τα διάφορα κτίσματα της

περιοχής, του χωριού, της πόλης τους, και αρχίζουν να ασκούν τη ματιά τουςστην επισήμανση των διαφορών και των χαρακτηριστικών τους. Έτσι, δη-μιουργείται η προϋπόθεση για την εξέταση της τυπολογίας των κτιρίων κα-θώς και για τη διάκριση των αξιοσημείωτων στοιχείων τους.

• Καταγραφή. Συλλογή υλικού για την τυπολογία. Τα μέσα μπορεί να είναιφωτογραφίες και σκίτσα των παιδιών, φωτογραφίες από διάφορες πηγές

• Μελέτη. Το υλικό ταξινομείται και αρχίζουν να διαμορφώνονται οι πρώτεςομάδες κτισμάτων. Συνειδητοποιούνται και διατυπώνονται τα κριτήρια τηςταξινόμησης, π,χ. υλικά κατασκευής, χρονολογία κατασκευής, αρχιτεκτονικόστυλ, χρήση.

• Επεξεργασία. Περιγράφονται τα γενικά γνωρίσματα κάθε τύπου κτηρίων.Διαπιστώνεται, ίσως, ότι ορισμένα έχουν αλλάξει μορφή και χρήση ή έχουναναπαλαιωθεί.

• Εξειδίκευση. Αναπτύσσονται ειδικά ενδιαφέροντα για ορισμένες από τις κα-τηγορίες. Τα παιδιά της ομάδας μπορούν να κατανείμουν -μεταξύ τους ή μετη βοήθεια του καθηγητή- τους τομείς της εργασίας που έχουν στο μεταξύαναπτυχθεί. Π.χ. μπορεί κάποιος να αναλάβει να ασχοληθεί με τα ιστορικάκτήρια, άλλος με τα δημόσια και να ανατρέξει σε παλιές εικόνες και βιβλίαγια να διερευνήσει το θέμα του. Άλλος μπορεί να ενδιαφερθεί να περιγράψειτη σχέση ανάμεσα στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και τη διαμόρφωση τωνκατοικιών τους.

• Παρουσίαση. Όλη αυτή η διεργασία μπορεί να πάρει τη μορφή:- μιας έκθεσης ζωγραφικής, σκίτσων ή και φωτογραφιών με θέμα π.χ. τα εν-

διαφέροντα κτήρια της περιοχής,- ενός λευκώματος,- ενός βιβλίου για την τυπολογία των κτισμάτων της περιοχής,

Page 146: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

145

- της κατασκευής μακετών ή και προπλασμάτων (π.χ. του κέντρου της πόλης ήτου χωριού), με διάφορα υλικά.

2. «Έργα τέχνης και μνημεία στο χώρο που ζούμε»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ• Αναγνώριση. Γνωριμία με τα άγνωστα ίσως μνημεία, όλων των εποχών, που

βρίσκονται σε περιοχή προσιτή στα παιδιά.• Καταγραφή. Περιγραφή του μνημείου, ένταξη στο χώρο.• Μελέτη. Αναζήτηση των λόγων δημιουργίας και των συνθηκών κατασκευής

των μνημείων. Πληροφορίες για τους καλλιτέχνες και, γενικά, τους κατα-σκευαστές των μνημείων. Βιβλία, τουριστικοί οδηγοί ή μαρτυρίες των κα-τοίκων είναι οι συνηθισμένες πηγές πληροφοριών.

• Ερμηνεία. Εξήγηση της μορφής και των υλικών των μνημείων.• Αξιοποίηση. Η εργασία μπορεί να οδηγήσει:- στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τη διάσωση κάποιου μνημείου που κινδυ-

νεύει,- στην ξενάγηση παιδιών από άλλο τμήμα ή τάξη,- σε μία εκδήλωση ενημερωτική προς τους κατοίκους της περιοχής,- στη σύνταξη ενός τουριστικού οδηγού με σχολιασμένες φωτογραφίες ή και

με επιπλέον πληροφορίες.

3. «Οι συνταγές του τόπου μας»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ• Συλλογή. Καταγραφή «άγραφων» συνταγών που χαρακτηρίζουν την περιοχή

όπου ζουν τα παιδιά. Το ενδιαφέρον θα πρέπει να κατευθυνθεί στα φαγητά,τα γλυκά ή τα ποτά που φτιάχνονται με υλικά από τη χλωρίδα του τόπου. Ταπαιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν μαγνητόφωνο, video ή χαρτί και μολύβι.

• Έρευνα της προέλευσης. Κατά την καταγραφή και τις συναφείς συζητήσειςαποκαλύπτεται ότι οι συνήθειες για διάφορα φαγώσιμα έχουν «εισαχθεί» α-πό άλλες περιοχές, κοντινές ή μακρινές και ότι αυτές οι επιδράσεις συχνάφαίνονται και στις ονομασίες. Ορισμένα παιδιά μπορεί να κατατάξουν τις

Page 147: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

146

συνταγές ανάλογα με την προέλευση και τις επιδράσεις τους και να τις συν-δέσουν με την ιστορία του τόπου και με την κοινωνική ζωή σ’ αυτόν.

• Παρουσίαση. Η εργασία μπορεί να οδηγήσει:- στη σύνταξη βιβλίου και μάλιστα εικονογραφημένου,- ή σε μία ανοιχτή εκδήλωση όπου θα προσφέρονται «ξεχασμένα» ή απλώς

ξεχωριστά και χαρακτηριστικά του τόπου φαγητά και γλυκά που τα έχουνφτιάξει μαθητές και μπορούν να τα περιγράψουν και να τα σχολιάσουν.

Page 148: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

147

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΜε αυτή τη δοκιμασία το ενδιαφέρον εστιάζεται σε έναν στόχο: να διαπι-

στωθεί αν οι μαθητές αναγνωρίζουν τη σκοπιμότητα της παράθεσης των λεπτο-μερειών σε μία περιγραφή. Γι’ αυτό, ένα τέτοιο κριτήριο είναι κατάλληλο ναδοθεί μετά την ολοκλήρωση της πρώτης διδακτικής ενότητας, όπου και δίνεταιέμφαση στην παράθεση και την οργάνωση των λεπτομερειών.

Ορισμένες από τις λέξεις του αποσπάσματος που ανήκουν στο ναυτικό ιδίω-μα οι μαθητές μάλλον δεν τις γνωρίζουν. Ωστόσο, στο νοηματικό περιβάλλοντου κειμένου είναι σαφές ότι πρόκειται για εξαρτήματα του πλοίου. Και είναιακριβώς αυτή η εξειδίκευση του λεξιλογίου (και όχι οι σημασίες των συγκεκρι-μένων λέξεων) που κάνει να φαίνεται τόσο έντονα η λαχτάρα του ομιλητή γιατη ναυτική ζωή. Τα παιδιά θα περιγράψουν το πλοίο, όχι βέβαια αποδίδονταςαυτές τις ιδιωματικές λέξεις με ισοδύναμες λέξεις ή φράσεις, αλλά πιο ελεύθε-ρα, έτσι όπως φαντάζονται ότι φαινόταν.

Είναι προφανές ότι οι τρεις ερωτήσεις καθοδηγούν τα βήματα μιας διαδικα-σίας που κορυφώνεται με την τελευταία ερώτηση.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΈνα ηλιοβασίλεμα που καθόμουν στο ακρωτήρι, βλέπω μια φρεγάδα με γιομά-

τα πανιά. Θεόρατη πέτρα έμοιαζε στη θάλασσα. Όλα της τα ξάρτια ξεχώριζαν.Είδα τους φλόκους τις μαΐστρες, τους παπαφίγκους, τις γάμπιες, τους τρίγγους ταπόμολα. Ακόμα και το σωτρόπι μπορώ να πω πως είδα. Είδα την κάμαρη του κα-πετάνιου με τον Αϊ-Νικόλα ψηλά και το καντήλι του ακοίμητο. Είδα των ναυτώντα κλινάρια, άκουσα τις κουβέντες, οσμίσθηκα την ξυλεία τους. Είδα το μαγεριό,τα νεροβάρελα, την τρόμπα, τον αργάτη. Η ψυχή μου μελαγχολικό πουλάκι κάθισεπάνω της.

Α. Καρκαβίτσας, Η θάλασσα . Κέδρος, Αθήνα 1993, σ. 44.

Page 149: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

148

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να γράψετε όλες τις λέξεις που αναφέρονται στο καράβι και τον εξοπλισμότου. Να γράψετε ό,τι απομένει από το κείμενο, αν τις αφαιρέσετε όλες αυτές.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Να συμπληρώσετε με δικά σας λόγια το κείμενο, που προέκυψε από την α-φαίρεση των λέξεων που περιγράφουν το καράβι και τον εξοπλισμό του (άσκη-ση 1) περιγράφοντας το ίδιο πλοίο, όπως θα το βλέπατε, αν καθόσαστε πλάιστον συγγραφέα.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 9

3. Ταιριάζει η τελευταία πρόταση του παραπάνω κειμένου στη δική σας παραλ-λαγή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 9

Page 150: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

149

2ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΕπιλέξαμε αυτό το κείμενο, επειδή παρουσιάζει πολύ σαφή οργάνωση των

λεπτομερειών του. Και επειδή ο σκοπός του είναι πρακτικός (και όχι λογοτεχνι-κός, όπως συμβαίνει με το προηγούμενο και το επόμενο κείμενο). Ο στόχος αυ-τού του κριτηρίου είναι να διαπιστώσει τις δεξιότητα των παιδιών ως προς- την αναγνώριση του ειδικού πρακτικού σκοπού της περιγραφής,- την αναγνώριση της πορείας της περιγραφής και των λόγων που την υπαγο-

ρεύουν και- την κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στη διατύπωση και το σκοπό της περι-

γραφής.

B. KEIMENOΕπιτύμβιο μαρμάρινο αγγείο (λήκυθος) με ανάγλυφη παράσταση. Στην άκρη

δεξιά η νεκρή -Μυρρίνη είναι το όνομά της όπως δηλώνεται με την επιγραφή πά-νω από το κεφάλι της- οδηγείται στον Άδη από τον Ερμή Ψυχοπομπό που βρίσκε-ται δεξιά της. Είναι μάλιστα χαρακτηριστική η κίνηση του Ερμή που την πιάνειαπό το χέρι ενώ αυτή με τη στάση της, με σκεπασμένο και χαμηλωμένο το κεφάλι,υποδηλώνει τη φοβερή της μοίρα. Στο αριστερό μέρος της παράστασης εικονίζο-νται, σε μικρότερο μέγεθος, τρεις άντρες, ο τελευταίος μάλιστα ακουμπάει σε μιαπαραστάδα, που παρακολουθούν τη σκηνή. Ο Ερμής φοράει φτερωτά σανδάλιαπου υποδηλώνουν μιαν άλλη ιδιότητά του, του αγγελιοφόρου των θεών: άγγελοναθανάτων τον ονομάζει ο ομηρικός ύμνος στον Ερμή και σχετικό αφιέρωμα σ’αυτόν του πολέμαρχου Καλλίμαχου. Γύρω στο 420 π.Χ.

Π. Πετράκος, Οδηγός Εθνικού μουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1993, σσ 79-80.

Page 151: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

150

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Ποιος είναι ο πρακτικός σκοπός αυτού του κειμένου;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποια σειρά ακολουθεί η περιγραφή, ποια πρόσωπα προβάλλει και γιατί;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Ποιες από τις λεπτομέρειες ερμηνεύονται από τον συντάκτη του κειμένου;................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων που αναφέρονται στο αγγείο και στα δύοκεντρικά πρόσωπα: Αυτά τα επίθετα χρησιμοποιούνται α) για να υπερτονίσουν,β) για να καλύψουν και να αποδυναμώσουν ή γ) για να αποδώσουν με ακρίβειατα περιγραφόμενα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

5. Θα χαρακτηρίζατε την περιγραφή α) πιστή, β) σπαρταριστή ή γ) διεξοδική;Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

Page 152: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

151

3ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΚαι σ’ αυτό το κριτήριο η βασική επιδίωξη είναι να διαπιστωθεί αν οι μαθη-

τές μπορούν να αναγνωρίσουν το στόχο που διαπερνά την περιγραφή. Με τηδιαφορά ότι στο ακόλουθο απόσπασμα αυτός ο στόχος ανιχνεύεται όχι μόνομέσα από την επιλογή των λεπτομερειών, αλλά και από τα έμμεσα σχόλια καιτη λεπτή ειρωνεία. Γι’ αυτό, η προσοχή του μαθητή κατευθύνεται αρχικά σ’εκείνες τις λέξεις που υποδηλώνουν αυτόν το σχολιασμό και την ειρωνεία. Οάλλος τρόπος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να εκφράσει τη στάση του ωςπρος το αντικείμενο της περιγραφής είναι, βέβαια, η τελευταία πρόταση τουαποσπάσματος, στην οποία αφιερώθηκε και ειδική ερώτηση. Έτσι, οι απαντή-σεις στις ερωτήσεις 1. iii και 2 αλληλοσυμπληρώνονται.

Ειδικότερος στόχος της δοκιμασίας είναι να διερευνήσει την ικανότητα τωνμαθητών να διατυπώνουν τη συνάφεια του ντυσίματος με τον ανθρώπινο τύπο.

Το λεξιλόγιο της άσκησης 4 προέρχεται από τη σελίδα 216 του σχολικού βι-βλίου.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ(Το κείμενο από όπου προέρχεται το ακόλουθο απόσπασμα αναφέρεται στα με-τόπισθεν του ελληνο-ιταλικού πολέμου 1940-41.)Συχνά πυκνά αντάμωνες στους δρόμους ανθρώπους ντυμένους ασυνήθιστα,

σαν ορειβάτες ή κάτι τέτοιο, με παντελόνια γκολφ, ξεσκούφωτους, άλλους με μπε-ρέ, τραγιάσκες, ένα τσιμπούκι βιδωμένο στ’ ακρόχειλο. Τους έβλεπες μια, τουςέβλεπες δυο, όπου να γύριζες, σ’ όποιο δρόμο και να ’μπαινες. Ήταν οι ανταπο-κριτές των εφημερίδων. Ντυμένοι έτσι, μ’ αφροντισιά μελετημένη, δίνανε κάτι σανένα τόνο αντιφέγγισμα κοσμοπολιτισμού. Κάπου κάπου πρόβαινε και καμιά νοσο-κόμα μεγαλοκυρά, με το άθιχτο μαβί της πέπλο, αστραφτερά κολλαρισμένα ταγιακαδάκια της και τα μανικέτια. Τότε η κοσμική κίνηση περίσσευε.

Α. Τερζάκης, « Απρίλης». Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.

Page 153: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

152

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να σημειώσετε την απάντηση σας σε καθεμιά από τις ακόλουθες ερωτήσειςμ’ ένα Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο και να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

i) Ο συγγραφέας περιγράφει τους ανταποκριτές χρησιμοποιώντας κυρίωςα) ρήματα β) επίθετα γ) ουσιαστικά δ) επιρρήματα Αιτιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

ii) Ο συγγραφέας περιγράφει τη νοσοκόμα χρησιμοποιώντας κυρίωςα) ρήματα β) επίθετα γ) ουσιαστικά δ) επιρρήματα Αιτιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

iii) Σκοπός της περιγραφής των προσώπων είναια) να παρουσιάσει τη μόδα της εποχής β) να εκφράσει τον θαυμασμό του προς τη νοσοκόμα γ) να τονίσει την αταίριαστη εμφάνιση αυτών των προσώπων

στη συγκεκριμένη περίσταση δ) να εκδηλώσει τα φιλικά του αισθήματα προς τους δημοσιογράφους Αιτιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

Page 154: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

153

2. «Τότε η κοσμική κίνηση περίσσευε.» Με ποια πρόθεση διατύπωσε ο συγγρα-φέας αυτή τη φράση; Δικαιολογήστε την απάντησή σας..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Από την περιγραφή της εξωτερικής εμφάνισης των προσώπων προσπαθήστενα συναγάγετε στοιχείαα) της νοοτροπίας των δημοσιογράφων,β) του χαρακτήρα της νοσοκόμας..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να βρείτε στο κείμενο και να γράψετε εκείνα τα στοιχεία της εμφάνισης τωνπροσώπων που θα ταίριαζαν στους ακόλουθους χαρακτηρισμούς:α) επιτηδευμένος ..........................................................................β) ντυμένος στην τρίχα .................................................................γ) εκκεντρικός ..............................................................................δ) φιλάρεσκος ..............................................................................

Μονάδες 4

Page 155: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

154

4ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΑυτό το απόσπασμα προσφέρεται για τη διαπίστωση της δεξιότητας των μα-

θητών να κατανοούν τα νοήματα σε μία περιγραφή δοκιμιακού χαρακτήρα. Ηάσκηση 1 εστιάζεται ακριβώς σ’ αυτή την κατανόηση. Οι ασκήσεις 2 και 3προϋποθέτουν ότι έχει διδαχθεί η οπτική γωνία και το σχόλιο αντιστοίχως. Τοκείμενο όμως θα πρέπει να είναι αδίδακτο.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΤα πιο ασήμαντα και ακατάλληλα αντικείμενα -μια καρφίτσα, ένα μανταλάκι,

ένα εξάρτημα τηλεόρασης- μπορούσαν να μπουν μέσα στη σφαίρα της (μη) μόδαςτων Πανκς. Καθετί, λογικό ή παράλογο, γινόταν «στολή αντιμετώπισης» (ο κανό-νας φαίνεται να ήταν : «Αν το καπέλο δεν ταιριάζει, φόρα το!»).

«Φτηνά», ευτελή υλικά σε χυδαία σχέδια (απομίμηση δέρματος λεοπάρδαλης)και «άταχτα» χρώματα, που από καιρό είχαν απορριφθεί από τη βιομηχανία υψη-λής μόδας σαν τελείως κακόγουστα, διασώθηκαν από τους Πανκς και μετατράπη-καν σε ρούχα (στενά σωληνωτά παντελόνια, μίνι φούστες) που από μόνα τουςσχολίαζαν συνειδητά τις έννοιες του μοντέρνου και του γούστου. Οι συμβατικέςιδέες ομορφιάς απορρίφθηκαν μαζί με την παραδοσιακή γυναικεία πείρα τωνκαλλυντικών. Αντίθετα με τις συμβουλές κάθε γυναικείου περιοδικού, το μακιγιάζσ’ αγόρια και κορίτσια γινόταν για να φαίνεται. Τα πρόσωπα έγιναν αφηρημέναπορτρέτα: μελέτες της αποξένωσης, έπειτα από προσεχτική παρατήρηση και άψο-γη εκτέλεση. Τα μαλλιά ήταν ολοφάνερα βαμμένα (αχυρένια, κορακί ή έντονοπορτοκαλί, με πράσινες τούφες) και τα μπλουζάκια με τα παντελόνια διηγούνταντην ιστορία της κατασκευής τους με πολλαπλά φερμουάρ και εμφανείς εξωτερικέςραφές.Dick Hedbige, Υποκουλτούρα: το νόημα του στιλ. Εκδ. Γνώση Αθήνα 1981, σσ 145-146, διασκευ-

ή. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 222.

Page 156: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

155

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να συμπληρώσετε τις απαντήσεις σας σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαί-σιο και στη συνέχεια να δικαιολογήσετε την επιλογή σας στο ε).

Σωστό Λάθοςα) Οι πανκς χρησιμοποιούν ασήμαντα αντικείμενα

στην αμφίεσή τους για λόγους οικονομίας.β) Οι πανκς ντύνονται για να είναι μοντέρνοι. γ) Οι πανκς προσπαθούν να καλλιεργήσουν καλό γούστο. δ) Τα χρώματα των μαλλιών είναι σκοπίμως έντονα

και ασυνήθιστα. ε) Οι πανκς ντύνονται πρόχειρα, χωρίς να σκέφτονται αν

συνδυάζονται αυτά που φορούν. στ) Οι κοπέλες βάφουν τα πρόσωπά τους πολύ προσεκτικά.

Μονάδες 3 (6 x 0,5)Δικαιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποιος σχολιασμός υποδηλώνεται με τις ονοματικές φράσεις: α) στολή αντιμε-τώπισης και β) μελέτες αποξένωσης;α) ......................................................................................................................β) ......................................................................................................................

Μονάδες 6

3. Να αποδώσετε σε μια παράγραφο την εντύπωση που θα προκαλούσε η πα-ρουσία ενός πανκ στην πλατεία ενός χωριού.......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 8

Page 157: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

156

5ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΤο ακόλουθο απόσπασμα είναι το πιο απαιτητικό από όσα προτείνονται για

ολιγόλεπτες δοκιμασίες, γι’ αυτό και παρουσιάζεται τελευταίο σ’ αυτή τη σειράτων κειμένων. Η δυσκολία οφείλεται αφενός στη διατύπωση και αφετέρου στογεγονός ότι το θέμα του δεν είναι ιδιαίτερα οικείο στους μαθητές. Οι ασκήσεις 1και 2 διερευνούν την κατανόηση του περιεχομένου. Πιο συγκεκριμένα, η ά-σκηση 1 ανιχνεύει την ικανότητα των μαθητών να προσλαμβάνουν τη σημασίαμεταφορικών εκφράσεων, οι περισσότερες μάλιστα από τις οποίες (α,β και γ)αποτελούν μάλλον νεοφανείς (για τους μαθητές) λεξιλογικές συνάψεις. Η ά-σκηση 2 ελέγχει την κατανόηση του θεματικού άξονα γύρω από τον οποίο ανα-πτύσσονται οι δύο παράγραφοι του αποσπάσματος. Με τη δικαιολόγηση τηςεπιλογής τους οι μαθητές θα πρέπει να επαναδιατυπώσουν συνοπτικά αυτό τοθεματικό νόημα. Πρόκειται, δηλαδή, για άσκηση πύκνωσης και μετασχηματι-σμού (σε απλούστερη διατύπωση) συγχρόνως. Με την απάντηση στην ερώτηση3 αναμένεται να φανεί περαιτέρω ο βαθμός κατανόησης του ρόλου του σκηνο-γράφου. Ίσως δεν είναι περιττό να σημειωθεί κι εδώ ότι το κείμενο δεν πρέπεινα έχει διδαχθεί, εφόσον χρησιμοποιείται σε κριτήριο αξιολόγησης.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΤο έργο του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου έχει στόχο να υπογραμμίσει

και να κάνει πιο ευανάγνωστο το νόημα ενός θεατρικού έργου μέσα από οπτικάσύμβολα. Τα σύμβολα αυτά μπορεί να μην έχουν καμιά σχέση με τη ρεαλιστικήπραγματικότητα ή με την εποχή που περιγράφει το έργο. Ωστόσο, ακόμα κι όταντα κοστούμια ενός έργου είναι ρεαλιστικά και πιστά στη μόδα της εποχής, ο σκο-πός του ενδυματολόγου δεν είναι να ντύσει τον ηθοποιό μ’ ένα ρούχο που του«πάει», αλλά να τονίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (θετικά ή αρνητικά) που αυ-τός εκπροσωπεί, προκειμένου να γίνει πιο ανάγλυφος ο ρόλος του μέσα στο έργο,και πιο ευανάγνωστη η ιδέα που θέλει να μεταδώσει το έργο.Παράλληλα, τόσο ο σκηνογράφος όσο και ο ενδυματολόγος φροντίζουν να υ-

πάρχει συνεχώς πάνω στη σκηνή ένα ολοκληρωμένο αισθητικό σύνολο, υπολογί-ζοντας το οπτικό βάρος του κάθε στοιχείου, την υφή, το χρώμα και την ποιότητα

Page 158: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

157

των υλικών, την ένταση των χρωμάτων και των τόνων κτλ. Έτσι αιχμαλωτίζεταιτο μάτι του θεατή στα σημεία που ο σκηνογράφος ή ο ενδυματολόγος θέλει νατονίσει...

Ι. Μανωλεδάκη, σκηνογράφος-ενδυματολόγος, Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 225

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να αποδώσετε το νόημα των ακόλουθων μεταφορικών φράσεων, έτσι όπωςδιαμορφώνεται στο περιβάλλον του κειμένου, με αντίστοιχες κυριολεκτικές.α) ευανάγνωστο νόημα ..............................................................................β) ανάγλυφος ο ρόλος ...............................................................................γ) οπτικό βάρος ........................................................................................δ) αιχμαλωτίζεται το μάτι ..........................................................................

Μονάδες 4

2. Η φροντίδα του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου σε μία θεατρική παρά-σταση είναια) η καλή ποιότητα των υλικών που χρησιμοποιούνται για τασκηνικά και τα κοστούμια β) τα σκηνικά και τα κοστούμια να συμβαδίζουν με τη μόδατης εποχής που παίζεται το έργο γ) να βοηθήσει τους θεατές να καταλάβουν το έργο δ) να τονίσει την προσωπικότητα των ηθοποιών

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .........................................................................................................................................................................................

Μονάδες 8

3. Ποιες βασικές διαφορές μπορείτε να διακρίνετε ανάμεσα στο έργο ενός σκη-νογράφου και ενός διακοσμητή;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 8

Page 159: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

158

1ο κριτήριο για ωριαίο διαγώνισμα

ΕΙΣΑΓΩΓΗΟ γενικός στόχος του ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης είναι να διερευνήσει

την εμπέδωση ορισμένων βασικών σημείων στα οποία στηρίχθηκε η διδασκαλίατης ενότητας της Περιγραφής. Πιο αναλυτικά, ο στόχος είναι να διαπιστωθεί ανοι μαθητές μπορούνα) να αντιλαμβάνονται τα σχόλια και την οπτική γωνία σε μια περιγραφή (ά-

σκηση 1) -ειδικά στην κατανόηση του είδους του σχολιασμού εστιάζεται ηάσκηση 2-,

β) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί μια περιγραφή, την οργάνωση τωνλεπτομερειών της,

γ) να εντοπίζουν τα γλωσσικά μέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή (άσκηση3. iii),

δ) να χαρακτηρίζουν την περιγραφή και να καταλαβαίνουν το ύφος της (ασκή-σεις 3.iv και 3.v αντιστοίχως),

ε) να αποκωδικοποιούν τις υποδηλώσεις των μεταφορικών εκφράσεων, όπωςδιαμορφώνονται σε ορισμένο νοηματικό περιβάλλον (άσκηση 4),

στ) να προσαρμόζουν την περιγραφή τους (επιλογή και οργάνωση λεπτομε-ρειών, λεξιλόγιο, ύφος) ανάλογα με τον πρακτικό σκοπό της (άσκηση 5) και

ζ) να συνθέτουν κείμενο βάσει μιας αναλογίας (άσκηση 6).

Page 160: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

159

Ονοματεπώνυμο ...................................................Τάξη ........ Τμήμα ................................................Μάθημα: Έκφραση-Έκθεση. Ενότητα: ΠεριγραφήΗμερομηνία ..........................................................

ΚΕΙΜΕΝΟ

«ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗΣ»Πιάνω αυτό το βαρύ βιβλίο με το μαύρο εξώφυλλο· τίτλος «Μεθοδικός Οδη-

γός Εκθέσεων», μαύρο ματ εξώφυλλο που θυμίζει παλιό λεξικό, το ίδιο και ταχρυσά γράμματα. Μια ελαφριά μυρουδιά πλήξης, μούχλας. Έπειτα παρατηρώ μιαφράση με μικρότερα γράμματα, σαν υπότιτλος: «Σύμβουλος Επιτυχίας». Μικρήπονηρή φράση. Μου χτυπάει αμέσως η λέξη «επιτυχία» αταίριαστη εδώ, σαν απόάλλο ανέκδοτο. [...] Πιο πάνω και από τον τίτλο, μια ανάγλυφη παράσταση, ή έμ-βλημα σε στυλ πιο γνώριμο, θα πρέπει να είναι το σήμα κατατεθέν του εκδοτικού οί-κου, ένα λυχνάρι αρχαιοπρεπές, με καμπυλωτό χερούλι, και μια μικρή φλόγα στη μύ-τη, και καπνός που αναδύεται σε ωραίες μπούκλες. (Αναλογίζομαι πως πολλά εκδοτι-κά σήματα έχουν σχέση με φως: ο «Πυρσός», ο «Ήλιος», η «Εστία» κτλ. Το φως τηςγνώσης, φως - περισσότερο - φως, πεφωτισμένος νους, βέβαια, αυτό είναι).Βαρύ μαύρο βιβλίο, κοτρόνα, τετράγωνος ογκόλιθος, απωθητικός και απαγο-

ρευτικός. Βλέπω τώρα πόσο λίγο αντικειμενική είναι η περιγραφή που έκανα. Ξε-κίνησα, όπως φαντάζομαι ξεκινούν όλοι οι Δον Κιχώτηδες της περιγραφής, για ναοικειοποιηθώ αυτό το βιβλίο σαν να ήταν οποιοδήποτε αντικείμενο, ήρεμα, ουδέ-τερα ανώνυμα· καταγραφή περισσότερο παρά περιγραφή. Να τα αφήσω δηλαδήνα μιλήσει μόνο του, να δηλώσει την ιδιότητά του, να φανερωθεί, χωρίς τη δικήμου επέμβαση. Αλλά από την πρώτη φράση που έγραψα προδόθηκα· κοτσάρισα τοεπίθετο «βαρύ» (τα επίθετα, τα επίθετα, αυτά μας παίρνουν πάντα στο λαιμότους), νόμιζα πως ήμουν εντάξει γιατί το βιβλίο είναι ογκώδες, άρα βαρύ, αλλά το«βαρύ» είναι βεβαρημένο - το βαρύ πεπόνι, ο καφές (και ο άντρας) ο πολλά βα-ρύς, η βαρυσήμαντη δήλωση, το βάρος της παράδοσης - δεν παίζουμε. Παρακάτωμια φράση ακόμα πιο καθοριστική: «μυρουδιά μούχλας» και τρεις γραμμές μετά οχαρακτηρισμός «πονηρή φράση». [...] Δε συνεχίζω, το κλίμα είναι εμφανές, ηπρόθεση ολοφάνερη. Καλύτερα έτσι, ίσως· τα χαρτιά στο τραπέζι· ας μην αρχίσωκι εγώ τις πονηριές.

Page 161: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

160

Τώρα βέβαια που ο πόλεμος κηρύχτηκε μεταξύ μας, μου ’ρχεται αφάντασταδύσκολο ν’ ανοίξω το βιβλίο. Η κίνησή μου δεν μπορεί να είναι τυχαία και ανέ-μελη. Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι μετωπική, δε χωράνε αιφνιδιασμοί και ε-λιγμοί.Πού θα μπει η πρώτη σφήνα σ’ αυτό το μαύρο συμπαγές τείχος; Πού θα βρω

χαραμάδα να εισχωρήσω; Γυρίζω τα φύλλα και με πιάνει πανικός. Είναι ο πανι-κός των λέξεων. Λέξεις, τελειωμένο και ατέλειωτο προϊόν· ομοιόμορφες παρατε-ταγμένες, μαυρόασπρο πλεκτό. Πώς διασπάται αυτό το πράμα;Πρέπει να πάρω τη βουτιά, κι όπου με βγάλει. Σταματώ (τυχαία; πόσο τυχαί-

α;) Στην έκθεση με τίτλο «Το Σχολείο μου» ...Κ. Τσιτσέλη, Χαμένο πάτωμα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1984, σ. 141.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεωνκαι να δικαιολογήσετε την απάντησή σας στην περίπτωση δ).

Σωστό Λάθοςα) Η συγγραφέας περιγράφει τις εντυπώσεις και

τα συναισθήματα που της προκαλεί ένα παλιό λεξικό.β) Από την αρχή του κειμένου γίνεται φανερή η στάση

της απέναντι στο βιβλίο.γ) Η συγγραφέας παραδέχεται ότι δεν κατόρθωσε να

παρουσιάσει το βιβλίο αντικειμενικά.δ) Ο «πανικός των λέξεων» εκφράζει το φόβο που νιώθει

κάθε αναγνώστης μπροστά σ’ ένα ογκώδες βιβλίο.ε) Το βιβλίο αυτό χαρακτηρίζεται βαρύ λόγω του όγκου του. στ) Από την περιγραφή διαπιστώνουμε ότι η συγγραφέας

δεν αγαπά την ανάγνωση βιβλίων. Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

Δικαιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 1,5

2. Οι ακόλουθες ονοματικές φράσεις της στήλης αριστερά προέρχονται από τοπαραπάνω κείμενο. Να αντιστοιχίσετε αυτές τις φράσεις με τα στοιχεία της με-

Page 162: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

161

σαίας στήλης και εκείνης δεξιά, ώστε να γίνεται φανερό αν η φράση υποδηλώ-νει ή όχι σχολιασμό και ποια πρόθεση υπηρετεί. (Ορισμένα στοιχεία της στήληςδεξιά δε θα χρησιμοποιηθούν).

ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΘΕΣΗ

1. μαύρο ματ εξώφυλλο α. ειρωνεία2. ανάγλυφη παράσταση Α. Περιγραφή χωρίς β. θαυμασμός3. μικρή πονηρή φράση σχόλιο γ. απορία4. μετωπική σύγκρουση δ. θυμός5. πανικός των λέξεων Β. Περιγραφή ε. αντιπάθεια6. ωραίες μπούκλες με σχόλιο

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

3. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιοκαι να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

i. Μελετώντας το κείμενο διαπιστώνουμε ότι η περιγραφή ξεκινάα) παραγωγικά â) áðü ôïí ôüðï êáé ôï ÷ñüíï

ã) áðü ðάíù ðñïò ôá κÜôù ä) áðü ôï êÝíôñï Δικαιολόγηση............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ii. Η συγγραφέας με την περιγραφή της επιδιώκει να τονίσεια) τη δυσκολία μεταφοράς του βιβλίου λόγω του όγκου του, β) τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου βιβλίου,

Page 163: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

162

γ) τη δυσκολία της να χρησιμοποιήσει το βιβλίο λόγω του όγκουκαι του περιεχομένου του,

δ) τη δυσκολία της να κατανοήσει τη γλώσσα του βιβλίου. Δικαιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

iii. Στην πρώτη παράγραφο τα σχόλια αποδίδονται κυρίως μεα) ρήματα β) ουσιαστικά γ) επίθετα δ) επιρρήματα Δικαιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

iv. Ç ðåñéãñáöÞ ôïõ åîùöýëëïõ èá ìðïñïýóå íá ðåñéãñáöåß ùò

á) áíéáñÞ â) ëåðôïìåñÞò ã) ðéóôÞ ä) ñåáëéóôéêÞ Δικαιολόγηση......................................................................................................................................................................................................................................................

v. Το ύφος είναι α) οικείο â) åéñùíéêü ã) åðßóçìï δ) κωμικό Δικαιολόγηση....................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 5 (5 x 1)

Page 164: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

163

4. α) Να αποδώσετε το νόημα των ακόλουθων μεταφορικών εκφράσεων με κυ-ριολεκτική διατύπωση, φροντίζοντας να μη προδώσετε το πνεύμα του κειμένου.

i) Μου χτυπάει αμέσως η λέξη «επιτυχία» ..............................................ii) το κλίμα είναι εμφανές ......................................................................iii) τώρα βέβαια που ο πόλεμος κηρύχτηκε μεταξύ μας ...........................iv) Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι μετωπική ........................................v) Πού θα μπει η πρώτη σφήνα σ’ αυτό το συμπαγές τείχος; ...................vi) Πρέπει να πάρω τη βουτιά. ...............................................................

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

β) Να επιλέξετε δύο από τις παραπάνω μεταφορικές εκφράσεις, να εξηγήσετε τιεπιτυγχάνει κάθε φορά η συγγραφέας και να τις συγκρίνετε με τις δικές σας α-ντίστοιχες............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

5. Υποθέστε ότι ο εκδοτικός οίκος στον οποίο εργάζεστε ως διαφημιστής μόλιςεξέδωσε το βιβλίο που περιγράφει το παραπάνω κείμενο. Ποιο διαφημιστικόκείμενο θα διαμορφώνατε για τα προβάλετε το βιβλίοα) σε ένα περιοδικό για βιβλία καιβ) στην τηλεόραση;

Μονάδες 2

6. Σε μια παράγραφο μιας επιστολής προς ένα φίλο που σκέφτεται να εγκατα-λείψει τις σπουδές του να υποστηρίξετε (έως 100 λέξεις) την αναλογία της γνώ-σης με το φως.

Μονάδες 5

Page 165: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

164

Κριτήριο για ωριαία επαναληπτική δοκιμασία στην Έκφραση - Έκθεση

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗΓενικός στόχος του συγκεκριμένου επαναληπτικού κριτηρίου είναι να διε-

ρευνήσει την εμπέδωση των βασικών σημείων των ενοτήτων «Διάλογος» και«Περιγραφή».

Για τις ανάγκες της εξέτασης επιλέξαμε δύο αποσπάσματα από το μυθιστό-ρημα του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 311,315).

Ειδικότερα επιδιώκεται να διαπιστωθεί αν οι μαθητές μπορούνα) να κατανοούν το περιεχόμενο ενός κειμένου (άσκηση 1),β) να εντοπίζουν τα γλωσσικά μέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή (ερώτη-

ση 1 της άσκησης 2, άσκηση 3),γ) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί μια περιγραφή στην οργάνωση των

λεπτομερειών της, (ερώτηση 2 της άσκησης 2),δ) να εντοπίζουν την οπτική γωνία και το σκοπό της περιγραφής, (ερωτήσεις 3

και 6 της άσκησης 2)ε) να διακρίνουν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός λογοτεχνικού διαλόγου, να

προσδιορίζουν το σκοπό και τα γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται σ’αυτόν (ερωτήσεις 4 και 5 της άσκησης 2, άσκηση 4) και να τον μετασχημα-τίζουν σε πλάγιο λόγο (άσκηση 8),

στ) να είναι σε θέση να πυκνώσουν το περιεχόμενο της περιγραφής αλλά και νατο μετασχηματίσουν, ώστε να ανταποκρίνεται σε διαφορετικές περιστάσειςεπικοινωνίας (άσκηση 6),

ζ) να χρησιμοποιούν το βασικό λεξιλόγιο της ενότητας «Περιγραφή» (ασκήσεις7, 9) και

η) να περιγράφουν ένα πρόσωπο ακολουθώντας συγκεκριμένη οπτική γωνία(άσκηση 5) ή να μετασχηματίζουν μια περιγραφή αλλάζοντας οπτική γωνία(άσκηση 10).

Page 166: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

165

Β. ΚΕΙΜΕΝΟΚαι μέσα στην καρότσα, η ομορφιά του κόσμου. Δυο μάτια πελώρια, φουντου-

κιά, ορθάνοιχτα, που τα ματόκλαδά τους αγγίζανε τα φρύδια και ισκιάζανε τα μά-γουλα, και πιο κάτω, καταμεσής, ένα τριανταφυλλί μπουμπούκι. Αυτό ήτανε τοπρόσωπο. Κοντυλένια, μικροκαμωμένη, με θαλασσί μεταξωτό φουστάνι, άσπρανταντελένια γάντια ώσαμε τον αγκώνα, κράταγε στο δεξί της χέρι ένα μεταξωτόθαλασσί ομπρελίνο, γαρνιρισμένο με άσπρο πιτσίλι* ολόγυρα. Το κράταγε ανοι-χτό, αν και ο ήλιος είχε φύγει απ’ το σοκάκι και φώτιζε μονάχα, πίσω της, τα κε-ραμίδια του δίπατου σπιτιού του Σκλαβούνου. Ένα ρόδινο συννεφάκι, γελαστό,ήταν σταματημένο πάνωθέ της, στο θαλασσί ουρανό. Κάτω από το φραμπαλά* τηςμακριάς φούστας της, ξεπρόβαλλε, συγκινητικό, ένα μικρούτσικο μαύρο λουστρι-νένιο γοβάκι λουϊκένζ*, κι αχνοξεχώριζε ο αστράγαλος, μέσ’ από την άσπρη φιλ-ντεκός* κάλτσα. Ω, άγγελε του Θεού, έλεγες, μέσα σου.

........................

Έπαιξε τα ματόφυλλά της, μια φορά. Κατέβηκε απ’ τη βικτόρια, κρατώνταςστο δεξί της χέρι το ανοιχτό ομπρελίνο, κι ανασηκώνοντας με το ζερβί τη φούστατης, για να μη σέρνεται χάμω η ουρά. Ξεκινήσανε μαζί, φαρφουρένια* και λεπτο-καμωμένη πλάι στον όγκο του άντρα της, σέρνοντας πίσω της μια μυρωδιά ροδό-σταμο. Η επιδερμίδα της, ήτανε άσπρη, γαλατένια, φοδραρισμένη ροζ. Ο Τζώνηςτην παρακολουθούσε με το μάτι, δίχως να σταματάει το παίξιμο, που τώρα γίνηκεπιο πεταχτό, σαν εμβατήριο. Στα παράθυρα οι γειτόνισσες κουτσομπολεύανε, α-φήνοντας το Τζώνη στην ησυχία του.

- Καλέ, γιατί κρατάει την ομπρέλα της ανοιχτή; Έφυγε ο ήλιος.- Θα ’ναι η μόδα ως φαίνεται.- Μισή πορτσιόνα*. Εφταμηνίτικια.

- Τι της ρέχτηκε*, κοτζάμ άντρας, και την πήρε;

* πιτσίλι: δαντελωτό ύφασμα* φραμπαλά: πλατύ πτυχωτό κομμάτι ύφασμα που προσαρμόζεται στο κάτω μέρος του γυναικεί-ου φορέματος

* γοβάκι λουϊκένζ: σε σχέδιο Λουδοβίκου 15ου* φιλντεκός: κάλτσα από σκοτσέζικο νήμα* φουρφουρένιος: κατασκευασμένος από πορσελάνη* πορτσιόνα: μερίδα

Page 167: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

166

- Τυχερά, κυρία Μερόπη μου.- Γυναίκα του είναι ή μαντινούτα* του;- Να τη φυσήξεις, θα πέσει χάμω.- Νοστιμούλα, ωστόσο.- Ας είναι καλά τα λούσα. Ντύσ’ τηνε μ’ ένα τσιτάκι, και σου λέω ’γώ.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων σημειώ-νοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Σωστό Λάθοςα) Ο χαρακτηρισμός «η ομορφιά του κόσμου» είναι

υπερβολικός.β) Η κοπέλα μέσα στην άμαξα εμφανίζεται το πρωί.γ) Ο Τζώνης παίζει μουσική συνεπαρμένος από την

ομορφιά της.δ) Βασικό κίνητρο της συνομιλίας των γυναικών είναι

το ενδιαφέρον τους.ε) Η εξωτερική εμφάνιση του ζευγαριού φαίνεται

αταίριαστη.στ) Ο συγγραφέας τονίζει την ομορφιά της νέας και με

τα χρώματα.ζ) Η ιδιόλεκτος των προσώπων αποδίδεται με φυσικότητα.η) Ο συγγραφέας δεν καθορίζει τον αριθμό των γυναικών

που κουτσομπολεύουν Μονάδες 2 (8 x 0,25)

* τι της ρέχτηκε: τι της ορέχτηκε, τι της ζήλεψε* μαντινούτα: αγαπητικιά

Page 168: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

167

2. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

Α. Ο συγγραφέας, για να περιγράψει τα στοιχεία της ομορφιάς, χρησιμοποιείκυρίως: α) τα ρήματα β) τα επίθετα γ) τα ουσιαστικά δ) τις μετοχές

Β. Η περιγραφή της νέας ξεκινάει από: α) τη γενική εικόνα β) το πρόσωπο γ) τα μάτια δ) το φουστάνι

Γ. Η οπτική γωνία της περιγραφής υποδηλώνει: α) την επιδοκιμασία του συγγραφέα β) το θαυμασμό του γ) τη συγκατάβασή του δ) την ανοχή του

Δ. Τα σχόλια των γυναικών για την εμφάνιση της νέας φανερώνουν: α) θαυμασμό β) αποδοκιμασία γ) φθόνο δ) συγκατάβαση

Ε. Ο συγγραφέας αποδίδει το διάλογο των γυναικών: α) με πλάγιο λόγο (αφήγηση) β) τονίζοντας τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας τους γ) θεατρικά δ) προβάλλοντας τα παραγλωσσικά στοιχεία

ΣΤ. Σκοπός του συγγραφέα είναι να τονίσει: α) την κομψότητα του φορέματος β) τον έρωτα του Τζώνη γ) την ομορφιά της νέας δ) το κουτσομπολιό της γειτονιάς

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

Page 169: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

168

3. Να αντιστοιχίσετε τους αριθμούς της στήλης Α με τα γράμματα της στήλης Β. Α Β 1. φοδραρισμένη ροζ

2. άσπρη φιλντεκός κάλτσα α. κυριολεξία3. τριανταφυλλί μπουμπούκι4. ανοιχτό ομπρελίνο β. μεταφορά5. λουστρινένιο γοβάκι6. φαρφουρένια

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

4. Απαντήστε στα σχόλια των γυναικών, επαινώντας την ομορφιά της νέας:α. - Μισή πορτσιόνα. Εφταμηνίτικια.

- .............................................β. - Τι της ρέχτηκε κοτζάμ άντρας;

- ............................................γ. - Γυναίκα του είναι ή μαντινούτα του;

- .............................................δ. - Νοστιμούλα, ωστόσο.

- .............................................ε. - - Ας ειν’ καλά τα λούσα.

- .............................................Μονάδες 2,5 (5 x 0,5)

5. Να βρείτε τα στοιχεία που τονίζουν την ομορφιά του προσώπου. Έπειτα, ναπεριγράψετε το πρόσωπο σε μια σύντομη παράγραφο συμπληρώνοντας τις λε-πτομέρειες που δεν αναφέρει ο συγγραφέας.

Μονάδες 3

6. Ας υποθέσουμε ότι το φόρεμα ανήκει στην προγιαγιά σας και για λόγουςοικονομικούς είστε υποχρεωμένοι να το πουλήσετε. Ποιες λεπτομέρειες θα πε-ριελάμβανε η μικρή αγγελία που θα δημοσιεύατε στον τοπικό τύπο;

Μονάδες 2

Page 170: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

169

7. Από τις ακόλουθες εκφράσεις να υπογραμμίσετε εκείνη που αποδίδει πιστό-τερα το περιεχόμενο της φράσης του κειμένου.• κοντυλένια, μικροκαμωμένη (ευσταλής, σπαθάτη, μικρή το δέμας)• τριανταφυλλί μπουμπούκι (χείλη σαρκώδη, λεπτά, σφιγμένα)• θαλασσί μεταξωτό φουστάνι (επίσημη περιβολή, ένδυμα περιπάτου, ευπρεπής αμφίεση)• η ομορφιά του κόσμου (εμφανίσιμη, ευπαρουσίαστη, εκπάγλου καλλονής)

Μονάδες 1 (4 x 0,25)

8. Να αποδώσετε σε πλάγιο λόγο το διάλογο των γυναικών σχολιάζοντας τηστάση τους.

Μονάδες 2 9. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τις παρακάτω λέξεις (δύο απ’

αυτές δεν θα χρειαστούν):

ορόσημο επιστέγασμα προσπέλαση απρόσιτηαπροκάλυπτη εξεζητημένη ατημέλητη ανεπιτήδευτη

• Τα σχόλια των γυναικών ήταν μια .................................. επίθεση εναντίοντης όμορφης νέας.

• Η νεαρή κοπέλα μέσα στην άμαξα έδειχνε τόσο .................................., που η.................................. της φαινόταν ανέφικτη στο Τζώνη.

• Θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις το θαλασσί ομπρελίνο ως.................................. της κομψότητάς της.

• Η εμφάνιση της νέας αποτέλεσε .................................. στη ζωή του Τζώνη.• Η νέα ήταν ντυμένη κομψά χωρίς όμως να είναι .................................. .

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

Page 171: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

170

10. «Ντύσ’ τηνε μ’ ένα τσιτάκι, και σου λέω ‘γώ». Πώς θα περιέγραφε η γειτό-νισσα την όμορφη νέα, αν την έβλεπε μ’ ένα φθηνό φόρεμα; Να δώσετε μιασύντομη περιγραφή, σε μία παράγραφο των 80-100 λέξεων.

Μονάδες 3

Page 172: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

171

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΒΕΝΤΙΣΙΑΝ-ΠΑΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.: Ψυχολογία ανάγνωσης και γραφής. Πα-νεπιστημιακές παραδόσεις, Αθήνα 1995.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Ψυχοπαιδαγωγική θεώρηση της κατανόησης των αναγνωσμά-των. Γρηγόρης, Αθήνα, 1984.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Αξιολόγηση αναγνωστικών δεξιοτήτων. Γρηγόρης, Αθήνα1994.

BERNSTEIN B.: Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος. Αλεξάνδρεια,Αθήνα 1989.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν.: Το δημιουργικό γράψιμο. Η παράγραφος-Εκθέσεις (Βιβλίοτου καθηγητή). Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1990.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν.: Για τη γλώσσα (Έκφραση-Έκθεση). Κώδικας, Θεσσαλονίκη1993.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Πρακτικά του Β΄ πανελλήνιουσυνεδρίου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1997.

ΘΕΟΦΙΛΙΔΗΣ Χ.: Η τέχνη των ερωτήσεων. Γρηγόρης, Αθήνα 1988.

ΜΕΡΑΚΛΗΣ Μ. «Γλώσσα και Εκπαίδευση» στο Μια πολυεπιστημονική θεώρη-ση της γλώσσας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1995, σσ167-191.

ΜΗΤΣΗΣ Ν.: Η διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Gutenberg, Αθήνα 1996.

ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ Ε.: Η περιγραφή. Γρηγόρης, Αθήνα 1970.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της ελληνικήςγλώσσας». Γλωσσολογία τ. 9-10 (1990-1991), Αθήνα 1994, σσ 53-68.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: Παιδεία, Εκπαίδευση και Γλώσσα. Gutenberg, Αθήνα1994.

ΜΠΑΣΕΤΑΣ Κ.: Η μάθηση μέσα από την ανάγνωση κειμένων. Gutenberg, Αθή-να 1994.

Page 173: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

172

ΝΑΚΑΣ Θ.: «Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας» στο Μια πολυεπι-στημονική θεώρηση της γλώσσας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηρά-κλειο 1995, σσ 193-232.

ΣΧΟΛΗ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ: Η συνθετική δημιουργική εργασία στοσχολικό πρόγραμμα. Θεωρία και πράξη. (Πρακτικά επιστημονικής συνάντη-σης). Εκδόσεις της σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Αθήνα 1997.

ΤΟΜΠΑΪΔΗΣ Δ.: Διδασκαλία νεοελληνικής γλώσσας. Βάνιας, Θεσσαλονίκη1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ. : Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου. Βάνιας, Θεσσαλονίκη1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ.: «Η γλωσσική διδασκαλία / επικοινωνία στο Λύκειο», Φιλόλο-γος τ. 53, 1990.

ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ Α.: Γλώσσα και ιδεολογία. Οδυσσέας, Αθήνα 1987.ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ.: Γλώσσα και Εκπαίδευση. Θέματα διδασκαλίας της ελ-ληνικής γλώσσας. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα 1994.

Page 174: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

ΜΕΡΟΣ Γ΄

ΑΦΗΓΗΣΗ

Page 175: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

174

Page 176: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

175

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Και στα τρία μέρη του παρόντος τεύχους οι ερωτήσεις παρουσιάζονται με τησειρά των αντίστοιχων ενοτήτων και υποενοτήτων του σχολικού εγχειριδίου. Σεκάθε υποενότητα οι ασκήσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί ανάλογα με τον τύποτους (ελεύθερης ανάπτυξης, σύντομης απάντησης, αντικειμενικού τύπου).

Μια άλλη δυνατότητα κατηγοριοποίησης παρέχουν οι γενικοί στόχοι της α-ξιολόγησης. Στον γνωστικό τομέα, τον οποίο αφορά κυρίως και το γλωσσικόμάθημα, οι στόχοι κλιμακώνονται ως εξής:

- Απομνημόνευση γνώσεων (συγκεκριμένων στοιχείων, των τρόπων και τωνμέσων για τη χρήση των στοιχείων, των καθολικών σ’ έναν τομέα),

- κατανόηση (μετατροπή, ερμηνεία, προέκταση),- ανάλυση (στοιχείων, σχέσεων, αρχών),- σύνθεση και- αξιολόγηση / κρίση1.Βέβαια, ως προς τον πρώτο από αυτούς τους στόχους, δηλαδή την απομνη-

μόνευση γνώσεων, θα παρατηρήσουμε ότι το γλωσσικό μάθημα, δεν παρέχειακριβώς «γνώσεις», εφόσον «η γλώσσα δεν είναι βασικά γνωστικό αντικείμενο»και «εκείνο που ελέγχεται είναι αν συνειδητοποίησαν οι μαθητές τους μηχανι-σμούς της γλώσσας, αν αφομοίωσαν κάποια φαινόμενα και λειτουργίες τηςγλώσσας και, επιπλέον, αν οι μαθητές έχουν την ικανότητα να αξιοποιούν στηνπράξη όσα συνειδητοποίησαν και αφομοίωσαν με την κατάλληλη σε κάθε περί-πτωση χρήση της γλώσσας»2. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι- οι λεξιλογικές ασκήσεις εξετάζουν τη γνώση λεξιλογίου (ασκήσεις 8 - 8.2,10.3.1.-10.3.3., 10.4.2.), και ότι οι ερωτήσεις 7.α.33., 7.α.3.4., 9.3.1., 9.3.2. εξε-τάζουν τη γνώση στοιχείων θεωρίας.- Δεξιότητες κατανόησης ελέγχουν, βέβαια, οι ερωτήσεις για το περιεχόμενοενός κειμένου (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3., 2.2.4., 3.2.2., 5.2.1., 5.3.1., 5.4.1., 9.4. και10.2.). Ειδικότερα, η ικανότητα μετατροπής εξετάζεται σ’ αυτό το επίπεδο3 με

1 Bloom B.S. & Krathwohl D.R., Ταξινομία διδακτικών στόχων, τόμος Α΄. Κώδικας, Αθήνα 1986.2 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Συμπληρωματικές οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση τουμαθήματος «Έκφραση-Έκθεση» της Α΄ τάξης Λυκείου, εγκύκλιος Γ2 7674 / 16-12-96.

3 Στο επίπεδο του Γυμνασίου, αυτή η ικανότητα ελέγχεται με ασκήσεις π.χ. μεταφοράς της ενερ-γητικής σε παθητική σύνταξη ή μετατροπής του ονοματικού συνόλου σε ρηματικό.

Page 177: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

176

ασκήσεις μετασχηματισμού ενός κειμένου από το ένα είδος στο άλλο, ώστε ναείναι δηλαδή κατάλληλο για διαφορετική επικοινωνιακή περίσταση (2.1.1.,2.1.2., 2.1.3., 2.2.6., 2.2.7., 3.2.11., 4.1.1., 4.1.2., 4.1.4., 4.1.5., 5.1.3., 5.1.5., 5.1.6.,5.1.7., 5.1.8., 5.1.9., 5.1.10., 5.1.11., 5.1.12., 5.2.1.). Επίσης, αυτή η ικανότηταπιστοποιείται και με ασκήσεις αντικατάστασης λεξιλογίου ενός επιπέδου ύφουςσε άλλο (π.χ. από οικείο σε επίσημο ή αντιστρόφως: 8.1.3.).Η δεξιότητα της προέκτασης διερευνάται με ερωτήσεις, όπως είναι η τελευταίατου κριτηρίου για ωριαία δοκιμασία.- Η ευχέρεια εφαρμογής μπορεί να διαπιστωθεί με ερωτήσεις χρήσης λεξιλογίου(8.1- 8.2.) καθώς και σύνδεσης όρων και στοιχείων θεωρίας με παραδείγματα(2.3.1., 2.3.2., 3.4.1., 5.4.2., 7.α.4.1., 7.β.3.1., 7.β.3.2., 7.β.4.1., 7.β.4.2., 7.β.4.3., 9.2.,9.3.3., 9.4., 10.1.1., 10.3.3., 10.4.1., 10.4.2.).- Η δυνατότητα ανάλυσης στοιχείων και αρχών ελέγχεται όταν ζητείται απότους μαθητές να συναγάγουν πληροφορίες σχετικά με την επικοινωνιακή περί-σταση του κειμένου ή των κειμένων που δίνονται (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3., 2.2.4.,3.2.1., 3.2.2., 4.2.2., 5.2.1. α) & β), 5.3.1., 5.3.2., 10.2.).- Και αντιστρόφως, η ευχέρεια ως προς τη σύνθεση δοκιμάζεται με την παραγω-γή κειμένου μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης (1.1., 1.2.1., 1.2.4. έως 1.2.8.,3.1.1. έως 3.1.4., 3.2.3 έως 3.2.12., 5.1.1., 5.1.2., 5.1.13. έως 5.1.18. 5.2.2., 7.α.1.,7.α.2.1. έως 7.α.2.4., 7.β.1.1., 7.β.1.2., 7.β.2.1., 7.β.2.2., 9.1.1. έως 9.3.3., 10.1.1. έως10.1.3.).

- Η αξιολόγηση ή κρίση θεωρείται «στάδιο σχετικά προχωρημένο σε μια δι-δασκαλία πολύπλοκη που περιέχει το συνδυασμό όλων των άλλων τύπων συ-μπεριφοράς: Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Ανάλυση και Σύνθεση.»4 Και α-ντιστρόφως: σε κάθε εξέταση της γνώσης, της κατανόησης, της ικανότητας ε-φαρμογής, της ανάλυσης και της σύνθεσης, ενεργοποιούνται, λιγότερο ή περισ-σότερο, και οι δεξιότητες του εξεταζόμενου να αξιολογεί και να κρίνει. Μ’ άλλαλόγια, δεν υπάρχει ερώτηση που να μπορεί να απαντηθεί χωρίς να λειτουργήσειη αξιολόγηση ή η κρίση εκείνου που την απαντά. Ωστόσο, ορισμένες ερωτήσειςή τμήματα ασκήσεων σχεδιάζονται με στόχο να δοκιμάσουν ειδικά την κριτικήικανότητα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι ερωτήσεις: 2.2.2. (ιδιαίτερα τα

4 Bloom B.S. & Krathwohl D. R. 1986, Ταξινομία διδακτικών στόχων, τ. Α’ Γνωστικός τομέας.Κώδικας, Αθήνα 1986, σ. 281.

Page 178: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

177

υποερωτήματα α και β), 2.2.4., 3.2.2. -υποερώτημα στ), 4.2.1., 5.2.1. (υποερω-τήματα α, β και ε), 5.2.2. (υποερωτήματα α και β), 5.3.1., 10.2., 11.2.1. (υποε-ρώτημα β), καθώς και οι ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και ε-λεύθερης απάντησης, όπου ζητείται δικαιολόγηση των επιλογών (3.4.1., 4.4.,7.α.4.1., 9.4. και 10.4.2.).

Βέβαια, οι διάφοροι στόχοι της αξιολόγησης μπορούν να επικαλύπτονται, ε-φόσον τα όριά τους δεν είναι πάντοτε απολύτως σαφή. Έτσι, μία ερώτηση μπο-ρεί να μην αντιστοιχεί προς ένα μόνο στόχο αξιολόγησης (π.χ. οι ερωτήσειςεφαρμογής που ζητούν παραγωγή κειμένου φυσικά δοκιμάζουν και την ικανό-τητα σύνθεσης). Παρόλα αυτά, η παραπάνω κατηγοριοποίηση εξακολουθεί ναείναι χρήσιμη, επειδή βοηθά να συνειδητοποιήσουμε τους στόχους αξιολόγησηςκαι, όπως ήδη επισημάναμε, μας δίνει ενδεικτικούς τρόπους υλοποίησής τους.

Στις ερωτήσεις που ακολουθούν δεν θεωρήσαμε σκόπιμο να χρησιμοποιή-σουμε συστηματικά αποσπάσματα από τα Κ.Ν.Λ. της Α΄ Λυκείου, επειδή αξιο-ποίηση αυτών των κειμένων για την ενότητα της Αφήγησης επιχειρείται ήδη στοΑ΄ τεύχος της Έκφρασης-Έκθεσης (σ. 282, 289-292, 296-297, 303 και 304).Εκτός από αυτόν το λόγο, τα εκτός σχολικών κειμένων αποσπάσματα, τα οποίααποδελτιώθηκαν ή «κατασκευάστηκαν» ειδικά για τις ανάγκες των ερωτήσεων,έχουν επιλεγεί με στόχο να αποτελέσουν παράδειγμα του τρόπου με τον οποίομπορεί να αξιοποιηθεί υλικό ποικίλου είδους που μπορεί να έχει στη διάθεσήτου ο καθηγητής. Εξάλλου, αυτή η ποικιλία εξυπηρετεί τους γενικούς και διδα-κτικά σκόπιμους στόχους της εναλλαγής και της διέγερσης του ενδιαφέροντος.

Η εκφώνηση της πρώτης ερώτησης από αυτές που ακολουθούν (1.1.) είναιασυνήθιστη: παρέχει ένα διάγραμμα στους μαθητές για να συνθέσουν το κείμε-νό τους. Αυτή η συγκεκριμενοποίηση των ζητουμένων καθιστά την αξιολόγησητων μαθητικών κειμένων ευχερέστερη και αντικειμενικότερη, εφόσον ό,τι θαμετρήσει περισσότερο είναι η τήρηση των στοιχείων του διαγράμματος πουείναι συγκεκριμένα και δεδομένα (βλ. και τις «Οδηγίες» του Παιδαγωγικού Ιν-στιτούτου που αναφέρονται στην υποσημείωση 2 στην παρούσα εισαγωγή). Μεανάλογο τρόπο έχουν συνταχθεί και οι εκφωνήσεις των ερωτήσεων 5.1.1. και5.1.2.).

Ως προς την πολλαπλότητα της χρήσης των προτεινομένων ερωτήσεων δενείναι, ίσως, περιττό να επισημάνουμε ότι όλες μπορούν, αυτούσιες ή με μετα-

Page 179: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

178

τροπές, να χρησιμοποιηθούν σε ολιγόλεπτα ή ωριαία κριτήρια και ότι αρκετέςαπό τις ερωτήσεις παραγωγής κειμένου μπορούν να αποτελέσουν θέματα εκθέ-σεων (π.χ. 5.1.1., 5.1.2., 5.1.14., 5.1.15., 5.1.18.).

Στα αποσπάσματα κειμένων που χρησιμοποιήθηκαν για τις διάφορες ερωτή-σεις, έχει τηρηθεί η ορθογραφία των πρωτοτύπων. Έτσι, η ίδια λέξη μπορεί νααπαντά στο σώμα των ερωτήσεων που ακολουθούν με διαφορές ως προς τηνορθογραφία, όπως συμβαίνει με τη λέξη «κατακαίνουργιος» στο κείμενο τηςάσκησης 9.4., ενώ λίγο παραπάνω, στην άσκηση 9.3.3., εμφανίζεται η λέξη«καινούριος».

Τέλος, τα κείμενα των διαφόρων ασκήσεων που παρατίθενται χωρίς παρα-πομπή είναι «κατασκευασμένα» από τις συντάκτριες του παρόντος τμήματοςαυτού του τεύχους, για να υπηρετήσουν τους ειδικούς στόχους των αντίστοιχωνερωτήσεων.

Page 180: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

179

1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Βασιζόμενοι στο ακόλουθο διάγραμμα, να αφηγηθείτε ένα περιστατικό πουπαρακολουθήσατε ή όπου συμμετείχατε, με σκοπό να δημοσιευτεί στην εφημε-ρίδα του σχολείου σας και σε ύφος α) οικείο και αισιόδοξο ή β) σοβαρό καιστοχαστικό. Η παράθεση των στοιχείων του διαγράμματος δεν υποδεικνύει καιτη σειρά με την οποία θα τα χρησιμοποιήσετε στην ιστορία σας.

Δράσεις Τα γεγονότα καιη ακολουθία τους Τόπος

Αντιδρά- Η συμμετοχή σεις των προσώπων Συνθήκες Χρόνος

Συναισθήματα Συμβάν Κοινωνικόςπερίγυρος

Πρόσωπα πουσυμμετέχουν Εκτίμηση του αφηγητή

για το συμβάν: γιατί ήτανενδιαφέρον ή σημαντικό

Επίδραση του συμβάντοςστους συμμετέχοντεςκαι στην περίσταση

1.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1.2.1. Ένας αρχάριος δημοσιογράφος που εργάζεται σε ημερήσια εφημερίδασυντάσσει τις ακόλουθες ειδήσεις, τις οποίες ο αρχισυντάκτης τού επιστρέφειγια συμπλήρωση. Ποιο βασικό στοιχείο της αφήγησης (τόπος, χρόνος, πρόσω-πα, αίτια) λείπει από κάθε κείμενο;Α Πλωτά φράγματα τοποθέτησαν στον Έβρο οι αρμόδιες υπηρεσίες της περιοχής,προκειμένου να αποτρέψουν τη ρύπανση του ελληνικού τμήματος του ποταμού

Page 181: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

180

από το μαζούτ που διέρρευσε κατά τη λειτουργία του θερμοηλεκτρικού εργο-στασίου της Φιλιππούπολης.......................................................................................................................

Β Ένα μωρό μήκους 1,8 μέτρων έφερε στον κόσμο ένα παράξενο ζευγάρι. Πρόκειταιγια ένα «φαλαινο-δελφινάκι» που φέρει χαρακτηριστικά και από τους δύο γονείςτου. Όπως ανακοίνωσαν οι υπεύθυνοι του ενυδρείου όπου έγινε το ... προξενιό, ημητέρα φάλαινα γέννησε το παιδί που απέκτησε με το δελφίνι στις 30 Σεπτεμβρίου.......................................................................................................................

Γ Για τέταρτη συνεχή μέρα σήμερα, οι οδηγοί φορτηγών κρατούν αποκλεισμέ-νους τους κεντρικότερους αυτοκινητόδρομους της Γαλλίας με τα φορτηγά τους.Από το Παρίσι είναι αδύνατη η πρόσβαση στους αυτοκινητόδρομους που οδη-γούν στα τουριστικά θέρετρα της Νότιας Γαλλίας, με αποτέλεσμα να έχει δη-μιουργηθεί κυκλοφοριακό χάος, καθώς χιλιάδες εργαζόμενοι αρχίζουν τις κα-λοκαιρινές τους διακοπές.......................................................................................................................

Δ 10.000.000 αλουμινένια κουτιά χρησιμοποίησαν για να κατασκευάσουν ένατεράστιο αντίγραφο της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου της Ρώμης. Το έργο εκτέ-θηκε στα περίχωρα της ιταλικής πρωτεύουσας, όπου και θα παραμείνει ως τοΔεκέμβριο. Οι κατασκευαστές του διεκδικούν μια θέση στο βιβλίο Γκίνες.......................................................................................................................

1.2.2. Καθώς περνάτε μέσα από ένα εμπορικό κέντρο, βλέπετε ένα παιδάκι πουκλαίει, επειδή έχασε τη μητέρα του. Στη συνέχεια:α) Τηλεφωνείτε στο αστυνομικό τμήμα αναφέροντας τις βασικές λεπτομέρειες

του συμβάντος.β) Σας ζητούν να περάσετε από το αστυνομικό τμήμα και να δώσετε λεπτομερή

κατάθεση.Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.1.2.3. Το Σαββατοκύριακο φιλοξενηθήκατε σε ένα φιλικό σπίτι στην εξοχή.

Page 182: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

181

α) Το βράδυ της επιστροφής γράφετε στο ημερολόγιό σας τις εντυπώσεις σαςαπό τη φιλοξενία.

β) Την επομένη στέλνετε στην οικογένεια μία ευχαριστήρια κάρτα, αποτυπώνο-ντας τη μικρή ιστορία του Σαββατοκύριακου, όπως τη ζήσατε.

1.2.4. Έξω από το σχολείο, ένα διερχόμενο αυτοκίνητο τραυματίζει ελαφρά ένασυμμαθητή σας. Εσείςα) Προλαβαίνετε να συγκρατήσετε τις βασικές λεπτομέρειες του συμβάντος με

τη μορφή σημειώσεων.β) Συντάσσετε ένα άρθρο, για να παρουσιάσετε το περιστατικό στην τοπική

εφημερίδα και να υποστηρίξετε την αναγκαιότητα της πεζοδρόμησης τουδρόμου μπροστά από το σχολείο.

1.2.5. Μόλις φτάσατε στον τόπο των διακοπών σας.α) Στέλνετε σ’ ένα φίλο μια σύντομη κάρτα εξιστορώντας το ταξίδι και τις πρώ-

τες εντυπώσεις των διακοπών.β) Το βράδυ της ίδιας μέρας του γράφετε μία αναλυτικότερη επιστολή.

1.2.6. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού απασχολείστε ως δημοσιογράφος στοραδιοφωνικό σταθμό του τόπου παραθερισμού σας. Να μελετήσετε τα πιο ση-μαντικά νέα του σημερινού φύλλου μιας πολιτικής εφημερίδας και να γράψετεένα σύντομο δελτίο ειδήσεων.

1.2.7. Σε μία εκδρομή στο Μαραθώνα της Αττικής επισκέπτεστε τον αρχαιολο-γικό χώρο και το μουσείο και διαβάζετε το γνωστό επίγραμμα:

ϊΕλλήνων προμαχοΛντες ωΑθηνα¶οι ΜαραθΨνιχρυσοφόρων Μήδων •στόρεσαν δύναμιν.

Ένα παιδί της παρέας σας ρωτά τι λέει το επίγραμμα. Εσείς μεταφράζετε καιστη συνέχεια αναπτύσσετε το περιεχόμενο του επιγράμματος, προσθέτοντας τιςαπαραίτητες λεπτομέρειες που συνθέτουν το ιστορικό γεγονός, καθώς και δικάσας σχόλια. Τέλος, εξηγείτε την έκταση του επιγράμματος.

Page 183: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

182

1.2.8. Επιστρέφετε το μεσημέρι στο σπίτι, ενώ οι υπόλοιποι απουσιάζουν. Αφή-νετε το βιαστικό σημείωμα «Παράσταση-θρίαμβος», για να τους ενημερώσετεγια τη συμμετοχή σας στο φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου, η οποία σας εξασφάλι-σε το πρώτο βραβείο ερμηνείας. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, η οικογένεια συ-γκεντρώνεται και εσείς έχετε την ευκαιρία να αφηγηθείτε τα συναρπαστικά νέα.

1.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπουΝα βεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων σημειώνονταςΧ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθοςα) Μία αφήγηση αποτελεί πράξη επικοινωνίας

μόνο όταν παρουσιάζει πραγματικά γεγονότα.β) Ο αφηγητής πρέπει οπωσδήποτε να προσδιορίζει

το χρόνο των συμβάντων που εξιστορεί.γ) Η μικρότερη δυνατή έκταση μιας αφήγησης

είναι μία παράγραφος.δ) Ο προσδιορισμός του τόπου μπορεί να απουσιάζει

από μια αφήγηση, χωρίς να επηρεάζει την κατά-νόησή της.

ε) Μόνο η προφορική αφήγηση είναι επικοινωνιακή. στ) Αποτελεσματικός πομπός της αφήγησης μπορεί

να είναι μόνο ο παραστατικός αφηγητής.ζ) Για να είναι επικοινωνιακή η αφήγηση πρέπει

ο αφηγητής να γνωρίζει προσωπικά τον αποδέκτη. η) Το ενδιαφέρον ενός αποδέκτη για μια αφήγηση

είναι ανεξάρτητο από την έκτασή της.

2. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

2.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

2.1.1. Ποια μορφή θα έπαιρνε το κείμενο της αναφοράς στη σελίδα 258 του Α΄τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης, αν η διευθύντρια του σχολείου εξέφραζε προ-

Page 184: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

183

φορικά στον διευθυντή του οικείου Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τονενθουσιασμό της για τις δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στο σχολείο;

2.1.2. Με αφορμή το ποίημα της σελίδας 259 (ό.π.), ένας δημοσιογράφος συ-ντάσσει μία σχετική αφήγηση για την εφημερίδα του, με σκοπό να παρακινήσειτους αναγνώστες να βοηθήσουν την οικογένεια.

2.1.3. Να μετατρέψετε το κείμενο της μήνυσης των σελίδων 263-264 σε μίαείδηση που παρουσιάζει και σχολιάζει την κερδοσκοπία ορισμένων τουριστικώνγραφείων

2.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

2.2.1. Τα παρακάτω αποσπάσματα έχουν περίπου το ίδιο περιεχόμενο, αλλάαποτελούν διαφορετικές αφηγηματικές πράξεις, εφόσον ανήκουν σε διαφορετι-κούς κειμενικούς τύπους. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσειςπου τα ακολουθούν.

Α Περάσαμε κάβους πολλούς, πολλά νησιά, τη θάλασσαπου φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες.Δυστυχισμένες γυναίκες, κάποτε με ολολυγμούςκλαίγανε τα χαμένα τους παιδιάκι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντροκαι δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.Αράξαμε σ’ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά,με κελαηδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέριατη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας.Γ. Σεφέρης: «Περάσαμε κάβους πολλούς», Κ.Ν.Λ. Β΄ Γυμνασίου, σ. 159.

Β ...Ταυτόχρονα άρχισαν να φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου, στον Πειραιά και σεάλλες πόλεις της χώρας, κατά χιλιάδες οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Έναςξεριζωμένος ελληνισμός θρηνεί! Χωρίς καμιά βοήθεια, χωρίς τρόφιμα, φάρ-μακα, ενδύματα, υποδήματα, στοιβάζονται στις ακτές της Μητέρας Πατρίδας -με τον πόνο να μεγαλώνει από το άδηλο μέλλον, τον πόνο που η ανάμνηση τωνπροηγουμένων ημερών τον κάνει αβάσταχτο.

Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα,Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 361.

Page 185: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

184

Γ Νέα Αγχίαλος, Νέα Βίγλια ... Νέα Μαινεμένη ... Νέα Σμύρνη ... και πολλά άλλατοπωνύμια, συναφή στη σύνθεση και στο περιεχόμενο, διάσπαρτα στο σημερινόελλαδικό χώρο, θυμίζουν τους τόπους καταφυγής του Μικρασιατικού Ελληνι-σμού, πριν από την κατάρρευση του μετώπου ή και ύστερα από την συνθήκητης Λωζάννης. Αυτοί που έγιναν πρόσφυγες, που έχασαν βιος και σπιτικό, πα-τρίδα και εργασία και ξανάρχισαν τον αγώνα της αναδημιουργίας, αυτοί ήτανοι πιο τυχεροί της μεγάλης τραγωδίας, από την άποψη ότι διασώθηκαν. Γιατίσπάνιζαν οι περιπτώσεις που μια οικογένεια είχε διασωθεί ολόκληρη και δεθρηνούσε θύματα.

Θέματα νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές. Ο.Ε.Δ.Β.,Αθήνα 1996, σ. 398.

α) Ποιες πληροφορίες είναι κοινές και στα τρία κείμενα;β) Ποιες πληροφορίες είναι μοναδικές σε κάθε κείμενο; Πώς ερμηνεύετε την

επιλογή αυτών των πληροφοριών, σύμφωνα με την αντίστοιχη αφηγηματικήπράξη, δηλαδή τον αφηγητή, τον τύπο του κειμένου και τον επιδιωκόμενοσκοπό του; (Να λάβετε υπόψη ότι τα κείμενα στο «Χρονικό του εικοστούαιώνα» είναι γραμμένα σαν να ήταν άρθρα εφημερίδων, σύγχρονα με την ε-ποχή των γεγονότων).

γ) Ποιο από τα αποσπάσματα έχει τη λιγότερη συναισθηματική φόρτιση καιγιατί;

2.2.2. Τα παρακάτω αποσπάσματα αναφέρονται στα ίδια ιστορικά πρόσωπα.Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Μόλις σουρούπωσε, ένα μικρό πλεούμενο με κουπιά πλεύρισε στο ανάκτοροπερνώντας απαρατήρητο. Μετά από λίγο ένας άνδρας, που έμοιαζε με έμποροχαλιών, ζήτησε να τον οδηγήσουν στον Καίσαρα. Είπε ότι τον έλεγαν Απολλό-δωρο και ερχόταν από τη Σικελία. Όταν έγινε δεκτός, άρχισε να ξετυλίγει τοδέμα του μπροστά στον Ρωμαίο στρατηγό που έδειχνε να το διασκεδάζει. Καιτότε πρόβαλε ξαπλωμένη με το μικρό της μπόι η Κλεοπάτρα, που είχε καμου-

Page 186: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

185

φλαριστεί φορώντας πάνω της μια λινάτσα από κείνες που χρησιμοποιούσανγια να μεταφέρουν χαλιά. Όταν άνοιξε η λινάτσα, διηγείται ο Πλούταρχος, οΚαίσαρας σαγηνεύτηκε «από την τόλμη της γυναίκας» εκείνης, η οποία χωρίςκαθόλου τρακ τον έμπλεξε σε μία «χαριτωμένη» συζήτηση, στα ελληνικά.

Β Η τελευταία αναλαμπή του κράτους των Πτολεμαίων οφείλεται στην προσωπι-κότητα της Κλεοπάτρας αδελφής του Πτολεμαίου ΙΓ΄, η οποία κατόρθωσε ναεμπλέξει στις πολιτικές της μηχανορραφίες δύο από τις επιφανέστερες προσω-πικότητες της εποχής, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο.

Γ (Αλεξάνδρεια. πρωτεύουσα του βασιλείου της Αιγύπτου. Στο παλάτι της θρυλι-κής βασίλισσας Κλεοπάτρας, για την οποία έχει ειπωθεί πως αν η μύτη της ή-ταν πιο κοντή, θα είχε αλλάξει η φυσιογνωμία του κόσμου.)ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αυτό είναι προσβολή ω Καίσαρ!ΚΑΙΣΑΡ: Πρέπει να το παραδεχτείς ω βασίλισσά μου, ο λαός σου έχει παρακ-μάσει! Το μόνο που του αξίζει είναι να ζει εξαρτημένος από τη Ρώμη.ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Ο λαός μου έκτισε τις πυραμίδες! Το φάρο! Τους ναούς! Τουςοβελίσκους!ΚΑΙΣΑΡ: Αυτά ήταν μια φορά κι ένα καιρό. Τώρα πια το μόνο που κάνει είναινα περιμένει τις πλημμύρες του Νείλου.ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αρκετά ! Θα σου αποδείξω εγώ, ω Καίσαρ, πως ο λαός μουδιατηρεί όλο του το πνεύμα! Σε τρεις μήνες, ούτε ώρα παραπάνω, θα σου έχωφτιάξει ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, εδώ στην Αλεξάνδρεια!ΚΑΙΣΑΡ: Αν τα καταφέρεις, ω βασίλισσά μου, θα αναγνωρίσω το λάθος μουκαι θα δεχτώ πως ο λαός σου είναι ακόμη μεγάλος! ... Όμως αμφιβάλλω!

α) Ποιο από τα τρία κείμενα βρίσκετε πιο ενδιαφέρον και γιατί;β) Σε ποιο ή σε ποια από αυτά νομίζετε πως ό,τι αναφέρεται ή αναπαριστάνεται

είναι πλασματικό και γιατί;γ) Ποια αφηγηματική πράξη μπορεί να συνιστά καθένα από τα αποσπάσματα;

(Το απόσπασμα Α προέρχεται από το βιβλίο του Λ. Κάνφορα: Η χαμένη βιβλιο-θήκη της Αλεξάνδρειας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σ. 80, το απόσπασμα Β

Page 187: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

186

από το βιβλίο: Πολιτισμική προσφορά του Ελληνισμού για την Α΄ Λυκείου -ηέντονη γραφή είναι του πρωτοτύπου. Ο διάλογος Γ ανήκει στο εικονογραφημέ-νο τεύχος «Ο Αστερίξ και η Κλεοπάτρα»)

2.2.3. Τα παρακάτω αποσπάσματα έχουν κοινά σημεία ως προς το περιεχόμενο,διαφέρουν όμως ως προς την αφηγηματική πράξη τους. Αφού τα διαβάσετε, νααπαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Τότε ντουφεκισμούς εμείς κι εκείνοι, κι αρχίσαμεν εμείς «Ζήτω το Σύνταμα κ’η Εθνική Συνέλεψη!» (...) Τότε εκινήθη και το τακτικόν και ιππικόν με τονΚαλλέργη και Σκαρβέλη, ακούγοντας τους ντουφεκισμούς μας και πήγαν εις τοπαλάτι. Ευτύς εγώ άφησα την αναγκαία φρουρά και πήγα κ’ εγώ. Βγαίνονταςέξω μ’ ακολούθησαν όλοι οι πολίτες. Και μας πήραν εις τα χέρια όλους ο λαός.Χάλευαν να μπούνε από τα παλεθύρια εις το Παλάτι. Τότε τους μίλησα νάχουντην μεγαλύτερη αρετή και πατριωτισμόν.

Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα, κεφ. 6.

Β Οι κοινοί στόχοι των αρχηγών της συνωμοσίας απέβλεπαν στην αποπομπή τωνΒαυαρών και στην παραχώρηση Συντάγματος. Τον Αύγουστο του 1843 μυείταιστη συνωμοσία ο επικεφαλής του ιππικού της πρωτεύουσας συνταγματάρχηςΔημήτριος Καλλέργης (1803-1867) ο οποίος εξασφαλίζει στους συνωμότες τηναναγκαία στρατιωτική υποστήριξη. Τη νύχτα της 2ας προς την 3η Σεπτεμβρίουο στρατός των συνωμοτών περικυκλώνει τα ανάκτορα, ενώ συγχρόνως πλήθοςλαού άρχισε να συγκεντρώνεται στον ίδιο χώρο. Συγχρόνως οι αρχηγοί τωνκομμάτων συγκαλούσαν το Συμβούλιο της Επικρατείας που ψήφιζε μια διακή-ρυξη προς το λαό και συνέτασσε αναφορά στο βασιλιά ζητώντας Σύνταγμα.

Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,Β΄ Λυκείου, σ. 247, 250.

Γ Άμα δ’ ήρχισε φαινόμενον το λυκαυγές της ημέρας παρά την σημαίαν των πο-λιτών φέρουσα την επιγραφήν σταυροειδώς Ζήτω το Έθνος, Ζήτω το Σύνταγμαεπαρουσιάσθη υπό τα ανάκτορα και η των Μαθητών του Πανεπιστημίου κατε-

Page 188: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

187

σκευασμένη εξ υφάσματος μεταξωτού και χρώματος ανοικτού κυανού, κινήσα-σα πολλήν την χαράν και τον ενθουσιασμόν των ανθρώπων.Εφημερίδα «Αιών», φύλλο 468, 8.9.1843, στους Σκουλάτο Β., Δημακόπουλο Ν. & Κόνδη Σ.

Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β΄ , Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σ. 248.

Αφού σκιαγραφήσετε τον αφηγητή καθενός από τα παραπάνω αποσπάσματα ωςπρος την εποχή του, το μορφωτικό του επίπεδο, το ρόλο του στα συμβάντα πουαφηγείται ή και την τοποθέτησή του απέναντι σ’ αυτά, καθώς και το στόχο τηςαφήγησης, να εξηγήσετεα) τις λεπτομέρειες των γεγονότων που επιλέγει να παρουσιάσει καιβ) τη γλωσσική ποικιλία του κειμένου του (π.χ. σύγχρονή μας ή παλαιότερη

μορφή της γλώσσας, λεξιλόγιο).

2.2.4. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω αποσπάσματα, να απαντήσετε στις ερωτή-σεις που ακολουθούν.

Α Μπροστά στην προέλαση των γερμανικών στρατιών, η κυβέρνηση και ο βασι-λιάς εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24Απριλίου. Η αντίσταση όμως στην Κρήτη κρατά ακόμη ως το Μάιο του1941.(...) Η αντίσταση στην Κρήτη προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών γερμα-νικών δυνάμεων και ο Χίτλερ αναγκάζεται να αναβάλει για ζωτικό χρονικόδιάστημα την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,τεύχος Γ΄. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σσ. 256, 259.

Β Παρασκευή 30 Μάη 1941Στο τραπέζι η Μαρώ μου λέει τη διήγηση ενός Άγγλου αξιωματικού που γύρισεχτες βράδυ από το Ηράκλειο. Τ’ αλεξίπτωτα, με όλα τα χρώματα, πέφτονταςμέσα στο χαλάζι των γερμανικών πολυβόλων. Οι Κρητικοί, άλλοι χωρίς όπλα,άλλοι χωρίς φυσίγγια, πέφτοντας με τα χαντζάρια πάνω στον εχθρό· οι Νεοζη-λανδοί με την ξιφολόγχη κι αυτοί χωρίς πολεμοφόδια. Το Ηράκλειο ζωσμένο

Page 189: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

188

από παντού· το λιμάνι του γεμάτο βουλιαγμένα καράβια και οι Κρητικοί λέγο-ντας στους Εγγλέζους: «Φύγετε εσείς, εμείς έχουμε τα βουνά». Τα νοσοκομείαγκρεμισμένα πρώτα-πρώτα από τους βομβαρδισμούς. Γερμανοί αιχμάλωτοι ο-μολόγησαν πως το έκαναν επίτηδες, σύμφωνα με διαταγές, για να ρίξουν το η-θικό του κόσμου.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Δ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 95.

Γ Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την ΚρήτηΞαρμάτωτη την ήβρικες και λείπαν τα παιδιά της.Στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανίαμα πάλι πολεμήσανε για την ελευθερία.Κρήτη μου, όμορφο νησί, έγραψες ιστορίαδίχως στρατό πολέμησες μιαν αυτοκρατορία.

Ριζίτικο τραγούδι

Δ Από τις 20 Μαΐου άρχισε η επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη με βομβαρδι-σμό και ρίψη αλεξιπτωτιστών.(...) Στο μέτωπο του Ηρακλείου οι Έλληνες μετην 14η Αγγλική Ταξιαρχία κράτησαν ως τις 28 του μήνα. Καθώς ξημέρωνε η29η, οι αγγλικές δυνάμεις επιβιβάστηκαν σε μοίρα βρετανικών πλοίων σε μίααστραπιαία επιχείρηση με προορισμό την Αφρική. Το ίδιο βράδυ οι Έλληνεςσταμάτησαν να πολεμούν.Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 622.

α) Ποιο από τα αποσπάσματα περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες και γιατί;β) Σε ποια αποσπάσματα τονίζεται η υπεροπλία των Γερμανών και σε ποια δεν

αναφέρεται; Σε ποια από τα αποσπάσματα αυτή η έμφαση και η παράλειψημπορούν να ερμηνευθούν από προς το είδος της αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Στο κείμενο Β, ο Γ. Σεφέρης αφηγείται χρησιμοποιώντας ονοματικές φράσεις.Τι αποτέλεσμα έχει αυτή η χρήση;

2.2.5. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μία προσωπική αφήγηση σε απλό ύφος.Υποθέστε ότι συμμετέχετε σ’ αυτό το πείραμα στο σχολείο σας και ότι κατα-γράφετε, αναλυτικά και ως εργασία για το σπίτι, την πορεία και τα αποτελέσμα-τά του στο τετράδιό σας. Τι γράφετε;

Το αίνιγμα του χρώματος

Page 190: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

189

Πάλι η μεγαλοφυϊα του Νεύτωνα εξήγησε για πρώτη φορά τον πλούτο τωνχρωμάτων στον κόσμο. Να πώς αφηγείται ένα από τα πειράματά του ο Νεύτω-νας, που παραθέτουμε με τα ίδια του τα λόγια:«Στα 1667 (την εποχή που με απασχολούσε η λείανση φακών τύπων διαφορε-τικών από το σφαιρικό) προμηθεύτηκα ένα γυάλινο τριγωνικό πρίσμα για νακάνω πειράματα πάνω στα περίφημα φαινόμενα των χρωμάτων. Αφού συσκό-τισα το δωμάτιο και έκανα μία τρυπίτσα στο παραθυρόφυλλο, για να αφήσω ναπερνά μια κατάλληλη ποσότητα ηλιακού φωτός, τοποθέτησα το πρίσμα μουμπροστά από την τρυπίτσα έτσι που το φως που διαθλάται να χτυπάει στον α-πέναντι τοίχο. Ήτανε μια πολύ ευχάριστη διασκέδαση, να παρατηρείς τα ζωηράκαι έντονα χρώματα που παράγονταν μ’ αυτόν τον τρόπο.»

Einstein & Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική. Δωδώνη,Αθήνα 1978, σ. 93.

2.2.6. Να υποθέσετε ότι είστε: α) ένας ή μία έκπληκτος/η και φοβισμένος/η μάρ-τυρας του συμβάντος που αναφέρεται στην παρακάτω είδηση και β) ένας ψύ-χραιμος και έμπειρος πυροσβέστης που συμμετείχε στην κατάσβεση. Να γράψε-τε το κείμενο της προφορικής αφήγησης σε κάθε περίπτωση, φροντίζοντας νααποδώσετε το αντίστοιχο ύφος.

Κάηκε η φάτνη στην πλατεία της Καβάλας

Τεράστια φάτνη, που ήταν τοποθετημένη στην κεντρική πλατεία της Καβάλας,μετετράπη σε «λαμπάδα», όταν το βράδυ της Τρίτης -παραμονή Πρωτοχρο-νιάς- προκλήθηκε φωτιά από βραχυκύκλωμα. Η φωτιά πήρε γρήγορα μεγάλεςδιαστάσεις μπροστά στα έκπληκτα μάτια εκατοντάδων Καβαλιωτών, που δενπρόλαβαν να επέμβουν. Άνδρες της Πυροσβεστικής με τη βοήθεια δύο οχημά-των έσβησαν τη φωτιά, χωρίς όμως να μπορέσουν να διασώσουν τη φάτνη.

Από τον ημερήσιο τύπο

2.2.7. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί είδηση, με το ανάλογο τυπικό ύφος καιχωρίς σχολιασμό.Κατολίσθηση σημειώθηκε αργά χθες το βράδυ στην περιοχή των γεφυρών τηςδιώρυγας της Κορίνθου, με αποτέλεσμα να διακοπεί η ναυσιπλοΐα για λόγουςασφαλείας.

Από τον ημερήσιο τύπο

Page 191: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

190

Με βάση αυτό το αφηγηματικό περιεχόμενο να συνθέσετε:α) μία προφορική αφήγηση ενός περαστικού τουρίστα, σχολιασμένη και σε οι-

κείο ύφος,β) την αναφορά του κυβερνήτη ενός διερχομένου πλοίου στην πλοιοκτήτρια

εταιρεία,γ) μία μήνυση κατά των υπευθύνων εκ μέρους της πλοιοκτήτριας εταιρείας, για

τις ζημιές στο πλοίο, για την καθυστέρηση του πλου και για ψυχική οδύνητου πληρώματος,

δ) τμήμα μιας ανακοίνωσης σχετικής με το συμβάν σε ένα συνέδριο μηχανικών,σε επιστημονικό ύφος.

Page 192: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

191

2.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

2.3.1. Προσπαθήστε να βρείτε όλες τις πιθανές αντιστοιχίες ανάμεσα στα είδηαφηγηματικού περιεχομένου στη στήλη Α και στις αφηγηματικές πράξεις στηστήλη Β. (Αυτό σημαίνει ότι κάθε στοιχείο της στήλης Α μπορεί να αντιστοιχείσε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β.)

ΑΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

ΒΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ

ΠΡΑΞΗ

1. Το χθεσινοβραδινό σας όνειρο

2. Ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημαπου παρακολουθήσατε άναυδοι

3. Η εξέλιξη μιας δυνατής φιλίας

4. Μια σχολική εκδήλωση-θρίαμβος

5. Αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας

6. Περιπέτεια παραθεριστών με τα-χύπλοο σκάφος

7. Το ταξίδι του Οδυσσέα

8. Ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό

9. Η πολιτική δράση του Ρήγα

α. Ημερολόγιο

β. Κατάθεση σε ανακριτή

γ. Προφορική, ανεπίσημη αφήγηση

δ. Ποίημα

ε. Βιογραφία

στ. Αναφορά στο λυκειάρχη

ζ. Άρθρο ειδησεογραφικό σε πολιτική εφημερίδα

η. Σχολικό διαγώνισμα

θ. Σενάριο ταινίας

ι. Ιστοριογραφία

Page 193: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

192

2.3.2. Να αποδώσετε σε κάθε στοιχείο της στήλης Α το σωστό χαρακτηρισμόαπό τη στήλη Β.

Α Β

α) Η άλωση της Κωνσταντινούπολης

β) Πανηγυρική ομιλία για την επέτειοτης 28ης Οκτωβρίου

γ) Αεροπορική τραγωδία

δ) Παραμύθι

ε) Ένα επικίνδυνο ορειβατικό εγχείρημα

στ) Η τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένειαεν Ταύροις»

ζ) Οι περιπέτειες μιας παρέας παιδιών

η) Ένα μυθιστόρημα

θ) Μήνυση για διατάραξη κοινήςησυχίας

ι) Αξέχαστες διακοπές

Αφηγηματικόπεριεχόμενο

Αφηγηματική πράξη

Page 194: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

193

3. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙΔΗ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ

3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

3.1.1. Δοκιμάστε τη λογοτεχνική σας ικανότητα δημιουργώντας μια δική σαςφανταστική ιστορία. Ο πίνακας που ακολουθεί θα σας βοηθήσει να διαγράψετετο πλαίσιο στο οποίο θα εκτυλιχθεί η αφήγησή σας. Αφού επιλέξετε την ιστορίατης οποίας τα στοιχεία βρίσκετε πιο ενδιαφέροντα, συμπληρώστε τα υπόλοιπακαι αφηγηθείτε την σε ένα διήγημα 200-300 λέξεων.

ΤΟΠΟΣ ΟλυμπίαΑγία Σοφία,Κωνσταντι-νούπολη

Φιλικό σαςσπίτι

Η σχολικήσας αίθου-σα

Κάπουστον πλα-νήτη γη

ΧΡΟΝΟΣ5ος αιώναςπ.Χ.

9ος αιώναςμ.Χ.

Πριν απόλίγουςμήνες

Πριν απόμερικέςημέρες

3.000 μ.Χ.

ΠΡΟΣΩΠΑΑθλητές,ελλανοδί-κες, θεατές,δούλοι

ΠΕΡΙΕ-ΧΟΜΕΝΟ

Ολυμπιακοίαγώνες

Στέψη αυτο-κράτορα

Αποτυχη-μένο πάρτι

Αδιάβα-στος στομάθημα

Εισβολήεξωγήινων

ΥΦΟΣ Ενθουσιώ-δες

Στομφώδες Ειρωνικό Χιουμορι-στικό

Αγωνιώδες

Page 195: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

194

3.1.2. Η γιορτή της 25ης Μαρτίου προετοιμάστηκε πρόχειρα, παρουσίασε κοι-νοτοπίες και διήρκεσε περισσότερο από το συνηθισμένο χρόνο. Αφηγηθείτε τηνεμπειρία σας σ’ ένα συμμαθητή σας που δεν παρακολούθησε τη γιορτή, έτσιώστε να δικαιολογήσετε α) την ανία που σας προκάλεσε η γιορτή και β) τηναπογοήτευσή σας, επειδή το νόημα της επετείου δεν έγινε φανερό.

3.1.3. Πηγαίνοντας στο σχολείο συναντήσατε ένα μικρό παιδί να πουλά χαρτο-μάντιλα. Με αφορμή αυτό το γεγονός γράψτε ένα άρθρο στη σχολική εφημερί-δα, με σκοπό να υποστηρίξετε την ανάγκη να μεριμνήσει η πολιτεία, ώστε ναμην αναγκάζονται ορισμένα παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο, για να εξα-σφαλίσουν τα προς το ζην.

3.1.4. Υποθέστε ότι είστε μέλος κάποιας ομάδας, από αυτές που αναφέρονταιστο κείμενο 6 της σελίδας 260 (Έκφραση - Έκθεση, Τεύχος Α΄) και καταγράφε-τε στο ημερολόγιό σας στιγμιότυπα της δουλειάς σας, τα οποία δείχνουν τη χα-ρά της συνεργασίας και την αλληλεγγύη που αναπτύχθηκε στην ομάδα.

3.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

3.2.1. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα και να συμπληρώσετε τα κενά στουςπίνακες που ακολουθούν (δίνονται παραδειγματικές απαντήσεις για το πρώτοκείμενο).

Α Ωρολογιακή βόμβα σε ... σάντουιτς αναστάτωσε χθες το δικαστικό μέγαρο τουΠειραιά. Άγνωστος τηλεφώνησε ότι έχει τοποθετήσει βόμβα στο ισόγειο τουκτιρίου, το οποίο εκκενώθηκε αμέσως. Όταν οι αστυνομικοί άνοιξαν το πακέτοβρήκαν μέσα ένα ρολόι και ένα σάντουιτς.

Β Αφού λοιπόν καταγίνηκα ένα δυο μήνες να μάθω ετούτα τα γράμματα οπούβλέπετε, εφαντάστηκα να γράψω τον βίον μου, όσα έπραξα εις την μικρή μουηλικία και όσα εις την κοινωνία, όταν ήρθα σε ηλικία, και όσα διά την πατρίδαμου οπού εμπήκα εις της Εταιρείας το μυστήριο διά τον αγώνα της λευτεριάςμας και όσα είδα και ξέρω οπούγιναν εις τον Αγώνα, και σε όσα κατά δύναμησυμμέθεξα κ’ εγώ κ’ έκαμα το χρέος μου, εκείνο οπού μπορούσα.

Page 196: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

195

Γ Όταν ο παππούς μου γύρισε από την Πόλη, ασχολήθηκε με την εκλογή τουανηψιού του στη Βουλή της Κρήτης. Έγραφε στους ψηφοφόρους, γύριζε με τοάλογο στα χωριά, έβγαζε λόγους. Είχε μεγάλη μόρφωση. Μελετούσε και χειρι-ζότανε το γραπτό λόγο με κομψότητα, καλλιέπεια και φαντασία. Για να ζήσει,αναγκάστηκε ν’ ανοίξει ραφτάδικο στα Χανιά. Το πρώτο για ευρωπαϊκό ντύσι-μο, φράγκικο, όπως το λέγανε. Και είναι φυσικό που όλοι οι ευρωπαΐζοντες έ-γιναν πελάτες του. Ανάμεσά τους κι ο Βενιζέλος.

Δ Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από την 5ην πρωινήν σήμεροντα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνο-αλβανικής μεθορίου. Αι ημέτε-ραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους.

Ε Κυριακή 22 ΟκτώβρηΌταν μπαίνει κανείς στην Ελλάδα, το αίσθημα όχι πως προχωρείς, αλλά πωςανεβαίνεις σκαλοπάτια, πως περνάς ένα κατώφλι. Άλλος κόσμος, σε άλλο επί-πεδο. Σήμερα πρωί η ανατολική ουρά της Ύδρας, ο Πόρος, έπειτα το όρος τηςΑίγινας, ένα αγκάθι πίσω απ’ τον κάβο, κι έπειτα, με τα γυαλιά, η Ακρόπολη.Ήμουν, νομίζω, ο πρώτος που την ξεχώρισα. Όλοι, ξένοι και δικοί μας στρα-τιώτες και βαθμοφόροι, όλο το πλήρωμα, απ’ τη μιαν άκρη του καραβιού ωςτην άλλη, είχανε σταματήσει σε μιαν απόλυτη σιγή, όπως όταν ο αρχιμουσικόςχτυπήσει το ραβδί του στο αναλόγιο σε μιαν αίθουσα συναυλίας.Σήμερα κλείνω ακριβώς τριάμισι χρόνια από τότε που έφυγα από τον Πειραιάστις 22 τ’ Απρίλη 1941.Η πιο όμορφη, η πιο αλαφριά μέρα του κόσμου.

Page 197: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

196

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: ΟΙ ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΙΘΑΝΟΣΠΟΜΠΟΣ

ΠΙΘΑΝΟΣΔΕΚΤΗΣ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΣΚΟΠΟΣ

Α Συντάκτηςειδήσεων

Ο «μέσος» ανα-γνώστης της εφη-μερίδας ή ακρο-ατής ραδιοφώνουή τηλεθεατής.

Η καθημερινήπροετοιμασία τωνειδήσεων - λίγοςδιατιθέμενος χώροςκαι χρόνος.

Η ενημέρω-ση για τασυμβάντατης επικαιρό-τητας.

Β

Γ

Δ

Ε

Page 198: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

197

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΘΕΜΑ ΤΟΥΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙΟΡΓΑΝΩΣΗΤΟΥ ΠΕΡΙΕ-ΧΟΜΕΝΟΥ

ΥΦΟΣ

Α Ειδησεογρα-φικό άρθρο

Φάρσα σχετικάμε τοποθέτησηβόμβας (από τασυνηθισμέναθέματα τωνεφημερίδων).

Σύντομο κείμε-νο - δίνονται οιβασικές πληρο-φορίες: τόπος,χρόνος, πρό-σωπα, αίτια.

Τυπικό καιαπλό: «δημο-σιογρα-φικό»

Β

Γ

Δ

Ε

Και τώρα, να συζητήσετε πώς οι παράγοντες του πίνακα Ι συντελούν στη δια-μόρφωση των γνωρισμάτων του πίνακα ΙΙ.(Το κείμενο Α προέρχεται από τις εφημερίδες, το απόσπασμα Β από τα απομνη-μονεύματα του Μακρυγιάννη, το απόσπασμα Γ από την αυτοβιογραφία τουΜίκη Θεοδωράκη: Οι δρόμοι του αρχάγγελου, τ.1, Κέδρος, Αθήνα 1986, σ. 39,το κείμενο Δ είναι το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του ελληνο-ιταλικού πολέ-μου και το Ε ανήκει στις Μέρες Δ΄ του Γ. Σεφέρη, Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 370.)

Page 199: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

198

3.2.2. Όλα τα παρακάτω κείμενα αναφέρονται στην κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, αλλά το καθένα ανήκει σε διαφορετικό αφηγηματικό είδος.Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Βάζει ο Ντούτσε τη στολή τουκαι τη σκούφια την ψηλή τουμ’ όλα τα φτεράκαι μια νύχτα με φεγγάριτην Ελλάδα πάει να πάρει-βρε το φουκαρά!

Σατιρικό τραγούδι ερμηνευμένο απότη Σ. Βέμπο, στίχοι : Γ. Οικονομίδης.

Β 20 Οκτωβρίου 1940Ο Έλληνας πρέσβης στη Ρώμη πληροφορεί με επείγον μήνυμά του την κυβέρ-νηση στην Αθήνα, ότι ο Μουσολίνι αποφάσισε ήδη την κήρυξη πολέμου κατάτης Ελλάδας. Συγκεκριμένα, την ενημερώνει για τις λεπτομέρειες μιας σύσκε-ψης που είχε συγκληθεί στις 15 Οκτωβρίου στο Παλάτσο Βενέτσια, όπου οΜουσολίνι ανάγγειλε την ερήμην του Χίτλερ απόφασή του για εισβολή στο ελ-ληνικό έδαφος από την Αλβανία.

Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον,Αθήνα, χ.χ., σ. 603.

Γ Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940Κοιμήθηκα δύο το πρωί, διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μιαφωνή μέσα από το τηλέφωνο με ξύπνησε «Έχουμε πόλεμο». Τίποτε άλλο, οκόσμος είχε αλλάξει. (...)Ντύθηκα κι έφυγα αμέσως. Στο Υπουργείο Τύπου δυο-τρεις υπάλληλοι. Ο Γκράτσιείχε δει το Μεταξά στις τρεις. Του έδωσε μια νότα* και του είπε πως στις 6 τα ιτα-λικά στρατεύματα θα προχωρήσουν. Ο πρόεδρος του αποκρίθηκε πως αυτό ισοδυ-ναμεί με κήρυξη πολέμου, και όταν έφυγε κάλεσε τον πρέσβη της Αγγλίας.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄, Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 258.

(*νότα = επίσημο διπλωματικό έγγραφο)Δ Η κατάληψη της Αλβανίας από τον Μουσολίνι το 1939 αποκαλύπτει τα ιταλικάσχέδια στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Από τότε αρχίζει μια σει-ρά εκφοβισμών της Ιταλίας προς την Ελλάδα με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό

Page 200: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

199

του ελληνικού αντιτορπιλικού Έλλη (15 Αυγούστου 1940) στο λιμάνι της Τή-νου. Οι εκφοβισμοί όμως της Ιταλίας δεν έχουν το αποτέλεσμα που είχε προεξο-φλήσει ο Μουσολίνι. Το τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940, με το οποίο η Ι-ταλία ζητά την ελεύθερη δίοδο των στρατευμάτων της από το ελληνικό έδαφος α-πορρίπτεται από τον τότε πρωθυπουργό Ι. Μεταξά, ο οποίος, αυτή τη συγκεκριμέ-νη στιγμή, γινόταν ο εκφραστής της κοινής θέλησης του ελληνικού λαού.

Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,Γ΄ Λυκείου, σσ. 241-243.

Ε Αλλά σήμερα τόσην ώρα που γελούσαμε, δεν προσέξαμε πως ο μπαμπάς είχεγυρίσει ξαφνικά πίσω και μας κοιτούσε. Χωρίς να γελάει. (...) Η μαμά τον είδεπρώτη και σταμάτησε να γελάει και του είπε πως ήρθε πάνω στη ώρα που δενπίνω το γάλα μου και πρέπει να φύγω για το σχολείο και να μου πει κάτι για νατο πιω. Αλλά ο μπαμπάς δεν μου είπε τίποτα. Τότε τον ρώτησε γιατί γύρισε πί-σω και μήπως ήταν αργία και δεν το ήξερε. Αλλά ο μπαμπάς πάλι δεν είπε τί-ποτα. Μετά μίλησε ξαφνικά και είπε να πάψουμε και να τον ακούσουμε μεπροσοχή κι όταν καθίσαμε προσοχή είπε κανείς να μη βγει από το σπίτι (...).Μόλις είπε έτσι αφήσαμε τα παιχνίδια που παίζαμε και μαζευτήκαμε γύρω τουκαι τον κοιτούσαμε γιατί ποτέ άλλοτε δεν ήταν έτσι και περιμέναμε να μας πειγιατί χαλάει ο κόσμος. Τότε ο μπαμπάς έβγαλε μια φωνή κουρασμένη, βρα-χνιασμένη, θυμωμένη, αγριεμένη και φοβισμένη, που όταν την ακούσαμε, γί-ναμε κι εμείς θυμωμένοι, αγριεμένοι και φοβισμένοι:- Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο! είπε.- Τι;- Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο, ξαναείπε.Τη δεύτερη φορά ακούσαμε όλοι κι η μαμά είπε «Θεέ μου!» και ρώτησε γιατί;Η Δωροθέα είπε «Παναΐτσα μου!» και ρώτησε πότε;

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι, Γνώση, Αθήνα 1990, σσ. 212-213.

Page 201: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

200

α) Ποιες είναι ο σκοπός καθενός από τα παραπάνω αποσπάσματα;β) Ποια από τα αποσπάσματα έχουν τα περισσότερα κοινά σημεία ως προς το

σκοπό, την επιλογή των λεπτομερειών, το ύφος και το λεξιλόγιο; Ποια είναιαυτά τα κοινά σημεία;

γ) Ποιο ή ποια από τα αποσπάσματα διαφέρουν πολύ από τα υπόλοιπα και ωςπρος τι;

δ) Σε ποιο από τα κείμενα διακρίνετε ειρωνεία ως προς τα πρόσωπα και τασυμβάντα της αφήγησης; Πώς εξυπηρετεί αυτή η ειρωνεία τον πρακτικόσκοπό του κειμένου;

ε) Γιατί ο Γ. Σεφέρης σημείωσε τη λεπτομέρεια «διαβάζοντας Μακρυγιάννη»;Ποια σχέση έχει αυτή η λεπτομέρεια με το όλο συμβάν;

στ) Αν υπολογίσουμε τον τύπο του κειμένου από το οποίο προέρχεται το από-σπασμα Β (ειδησεογραφικό άρθρο εφημερίδας), πώς θα δικαιολογήσουμε τιςλεπτομέρειες που επιλέγει ο συντάκτης του, για να παρουσιάσει την είδησητης κήρυξης του πολέμου;

ζ) Ποιο από τα αποσπάσματα σας φαίνεται πιο «δυνατό»; Γιατί;

3.2.3. Αφηγηθείτε με συντομία την υπόθεση μιας κινηματογραφικής ταινίας σ’έναν φίλο/σε μία φίλη σας, με σκοπό να του/της προκαλέσετε το ενδιαφέρον,ώστε να πάει στον κινηματογράφο να τη δει.

3.2.4. Η εκδρομή με την παρέα σας κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Αφηγηθεί-τε στους γονείς σας τα πιο χαρακτηριστικά συμβάντα, διεκτραγωδώντας όσαπεράσατε.

3.2.5. Ένας πεζός τραυματίζεται σοβαρά σκοντάφτοντας μέσα σε μία πρόσφαταανοιγμένη λακούβα στο πεζοδρόμιο, εξαιτίας της ολιγωρίας των αρμοδίων.Βοηθήστε τον παθόντα να συντάξει τη μήνυση που αποφάσισε να καταθέσει,φροντίζοντας ώστε το ύφος του κειμένου να είναι σοβαρό και αυστηρό.

3.2.6. Ο καθηγητής των Μαθηματικών σάς «συνέλαβε» απροετοίμαστο στομάθημά του. Αφηγηθείτε το περιστατικό στη μητέρα σας, προσπαθώντας ναυποβαθμίσετε τη σημασία του.

Page 202: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

201

3.2.7. Ο διευθυντής του σχολείου ζητεί από τους μαθητές να αναφέρουν μερικάπεριστατικά για να συντάξει, βάσει αυτών, μια αναφορά προς το Δημοτικό Συμ-βούλιο, με την οποία να δικαιολογεί την αναγκαιότητα της τοποθέτησης φυλά-κων στο σχολείο. Να αναφέρετε μερικά τέτοια περιστατικά.

3.2.8. Ένας φίλος που θεωρούσατε εχέμυθο πρόδωσε ένα μυστικό που του εμπι-στευθήκατε. Αφηγηθείτε στο ημερολόγιό σας ό,τι έγινε, εκφράζοντας την απο-γοήτευσή σας.

3.2.9. Ένας απρόσκλητος επισκέπτης έχει παρατείνει για πολύ την παραμονήτου στο σπίτι σας. Αργότερα η μητέρα σας αφηγείται σε μια φίλη της στο τηλέ-φωνο την αδημονία της να απαλλαγεί από την παρουσία του.

3.2.10. Αγοράσατε ένα προϊόν που αποδείχθηκε ελαττωματικό. Γράψτε μια επι-στολή διαμαρτυρίας στην εταιρεία που το κατασκεύασε σε ύφος κατάλληλο,ώστε να επιτύχετε την αποζημίωσή σας από την κατασκευάστρια εταιρεία.

3.2.11. Διαβάζουμε την είδηση: «Την παράσταση του έργου παρακολούθησε καιο διάσημος ηθοποιός Χ, ο οποίος, αφού συνεχάρη τους συντελεστές, παρέμεινε καιστη δεξίωση που είχε διοργανωθεί στο φουαγιέ του θεάτρου.»α) Πώς θα διαμόρφωνε την αφήγηση του ίδιου συμβάντος η κοσμική στήλη ενός

περιοδικού ποικίλης ύλης;β) Υποθέστε ότι μία θαυμάστριά του σάς αφηγείται τη συνάντηση που είχε μαζί

του.Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.

3.2.12. Αν κάποιος αποφάσιζε να γράψει τη βιογραφία του Δελμούζου, ποιεςλεπτομέρειες από το γράμμα του μεγάλου παιδαγωγού (σελ. 258 του Α΄ τεύχουςτης Έκφρασης-Έκθεσης) πιστεύετε ότι θα περιλάμβανε σ’ αυτήν;

3.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

3.3.1. Να αντιστοιχίσετε κάθε αφηγηματικό είδος της στήλης Α με τον κυριότε-ρο επικοινωνιακό σκοπό εκείνου που συντάσσει κείμενο τέτοιου είδους, όπωςαυτός ο σκοπός εκφράζεται στη στήλη Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Page 203: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

202

Α Β

1. Υπηρεσιακή αναφορά

2. Δελτίο ειδήσεων

3. Βιογραφία

4. Απομνημονεύματα

5. Ημερολόγιο

6. Διήγημα

7. Ιστορικό μυθιστόρημα

8. Κατάθεση μάρτυρα

9. Ηρωικό έπος

α. Να παρουσιάσει τη δράση μιας σημαντικήςή, απλώς, ενδιαφέρουσας για το κοινό προ-σωπικότητας.

β. Να εκθέσει ό,τι γνωρίζει σχετικά με μία εκ-δικαζόμενη υπόθεση.

γ. Να κάνει ευρέως γνωστά τα έργα και τις η-μέρες του, εφόσον κρίνει ότι υπήρξαν αξιό-λογα για τον τόπο και την εποχή τους.

δ. Να καταγράψει προσωπικές εμπειρίες.ε. Να ενημερώσει το κοινό για τα γεγονότα της

πολιτικής και κοινωνικής επικαιρότητας.στ. Να σκιαγραφήσει ενδιαφέρουσες φυσιο-

γνωμίες, σ’ ένα σκηνικό από πραγματικάκαι πλασματικά γεγονότα της εποχής τους.

ζ. Να ενημερώσει τους αρμόδιους σχετικά μεένα θέμα, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ε-νέργειες.

η. Να αναπτύξει μιαν άποψη, να αναδείξει μιααξιοπρόσεκτη κατάσταση, αναπαριστώνταςμία λίγο-πολύ φανταστική περίσταση.

3.3.2. Να σημειώσετε Χ στα αντίστοιχα τετράγωνα, επιβεβαιώνοντας ή απορρί-πτοντας το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων.

Σωστό Λάθοςα) Το μυθιστόρημα, ακόμα και αν εκφράζει βιώματα

του συγγραφέα, αφηγείται πλασματικά γεγονότα.β) Η πιο αξιόπιστη αφήγηση πραγματικών γεγονότων

είναι η ιστοριογραφία.

Page 204: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

203

γ) Μια αυτοβιογραφία μπορεί να περιέχει και επινοημέναγεγονότα.

δ) Η υπηρεσιακή αναφορά περιέχει πάντα ολόκληρητην αλήθεια.

ε) Στη μυθιστορηματική βιογραφία αποφεύγονταιτα φανταστικά γεγονότα.

3.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

3.4.1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β καινα δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α Β

1. Κατάθεση σε δικαστήριο2. Πολεμικό ανακοινωθέν3. Παραμύθι4. Ειδησεογραφικό άρθρο5. Αναμετάδοση αθλητικής συνάντησης6. Διήγημα7. Αρχαία τραγωδία8. Ηρωικό έπος

α. Πραγματικά γεγονότα

β. Πλασματικά γεγονότα

γ. Ενδιάμεση κατηγορία

Page 205: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

204

3.4.2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στα αντίστοιχα πλαίσια.1. Σε ποιες από τις ακόλουθες περιπτώσεις αφηγηματικών κειμένων είναι πιθα-

νότερο να έχουμε επιστημονικό ύφος;α) στην κατάθεση ενός αστυνομικού,β) στα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη,γ) στην αυτοβιογραφία ενός ηθοποιού, δ) σε άρθρο φιλολογικού περιοδικού για την πειρατεία

στο Αιγαίο κατά την βυζαντινή εποχή. 2. Σε ποια από τις ακόλουθες αφηγηματικές πράξεις το ύφος θα μπορούσε να

είναι χιουμοριστικό και γιατί;α) σε προσωπικό ημερολόγιο,β) σε ημερολόγιο ενός πλοίου,γ) σε κατάθεση μάρτυρα κατηγορίας,δ) σε κατάθεση μάρτυρα υπερασπίσεως.

3. Όταν ο κύριος σκοπός μιας αφήγησης είναι να μεταδώσει προσωπικές εμπει-ρίες του συγγραφέα, τότε η αφηγηματική πράξη είναια) βιογραφία,β) ιστορικό μυθιστόρημα,γ) είδηση,δ) υπηρεσιακή αναφορά.

4. Όταν ο σκοπός της αφήγησης είναι να μεταδώσει πληροφορίες για μία αξιό-ποινη πράξη, τότε το είδος του κειμένου είναια) βιογραφία,β) βιογραφικό σημείωμα,γ) ιστορικό μυθιστόρημαδ) υπηρεσιακή αναφορά.

5. Το ύφος μιας ενδιαφέρουσας προφορικής αφήγησης είναια) τυπικό,β) παραστατικό,γ) λόγιο,δ) επιστημονικό.

Page 206: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

205

6. Καθημερινές ανάγκες της ζωής εξυπηρετεί άμεσαα) ένα ιστορικό μυθιστόρημα,β) ένα σχολικό βιβλίο ιστορίας,γ) ένα βιογραφικό σημείωμα,δ) ένα ποίημα.Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις 3, 4 και 5..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ;

4.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

4.1.1. Μία ιστορία της παιδικής σας ηλικίας σάς έμεινε αξέχαστη.α) Πώς την αφηγηθήκατε στο ημερολόγιό σας σε α΄ πρόσωπο την ημέρα που

σας συνέβη;β) Ποια μορφή μπορεί να πάρει εκείνη η ιστορία σε ένα διήγημά σας που το

γράφετε σε γ΄ πρόσωπο, σήμερα, που αντιμετωπίζετε τον παιδικό εαυτό σαςστοχαστικά;

4.1.2. Αφηγηθείτε έναν από τους εξής μύθους του Αισώπου: «Η αλεπού κι οκόρακας», «Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας», «Ο λαγός και η χελώνα», σε ένα μι-κρότερο ακροατήα) ως αφηγητής που δε μετέχει στα γεγονότα καιβ) ταυτιζόμενος με έναν ήρωα του μύθου.

4.1.3. Αντλώντας στοιχεία από το απόσπασμα της «Αργώς» του Γ. Θεοτοκά(Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 303), φανταστείτε ότι είστε ο Δαμιανός που εκμυστη-ρεύεται στον παπα - Σίδερο τη μεγάλη του αγάπη για τα γράμματα και γράψτετο σχετικό κείμενο.4.1.4. Αφηγηθείτε ένα περιστατικό που σας αναστάτωσεα) στο ημερολόγιό σας, εκφράζοντας τη συναισθηματική σας φόρτιση και

Page 207: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

206

β) σε μία επιστολή προς ένα συγγενικό πρόσωπο που υπολογίζετε πολύ, εκθέτο-ντας τα συμβάντα σε γ΄ πρόσωπο και παρέχοντας στον αναγνώστη τη δυνα-τότητα να κρίνει πιο αντικειμενικά.

4.1.5. Αφηγηθείτε ένα πάθημά σαςα) στη μητέρα σας σε α΄ πρόσωπο,β) στους φίλους σας σε γ΄ πρόσωπο, δίνοντας την εντύπωση ότι το περιστατικό

συνέβη σε κάποιον άλλον και ομολογώντας στο τέλος την αλήθεια.

4.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

4.2.1. Σε ποιες από τις ακόλουθες αφηγήσεις συγγραφέας και αφηγητής ταυτίζο-νται με βεβαιότητα; Σε ποιες θα μπορούσε να ταυτίζεται ή και να μην ταυτίζε-ται; Από τι εξαρτάται κάθε πιθανότητα; Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Για τους λόγους αυτούς ζητούμε την ποινική δίωξη και την τιμωρία του, δηλώ-νουμε παράσταση πολιτικής αγωγής για την ηθική μας βλάβη και προτείνουμεμάρτυρες ...

Β Το ταξίδι ήταν καλό, όλα έγιναν στην ώρα τους, ο καιρός θαυμάσιος, περάσα-με υπέροχα, η φιλοξενία καταπληκτική! Ελπίζω γρήγορα να τα πούμε από κο-ντά.

Γ Αποφάσισα να γίνω ποιητής. Ο πατέρας μου μού είπε ότι δεν υπάρχουν κανό-νες για να γίνει κανείς ποιητής κι ότι δεν υπάρχουν συντάξεις κι άλλα τέτοιαβαρετά, αλλά εγώ είμαι αποφασισμένος.

Σ. Τάουνσεντ, Το κρυφό ημερολόγιο του Άντριαν Μόλ ηλικίας 13 χρονών και 3/4. Άγρωστις, Αθή-να 1989, σ. 94.

Δ Στις αρχές του 1878 έρχεται στο ατελιέ του Γιαννούλη Χαλεπά η κυρία Αφε-ντάκη για να του δώσει μια παραγγελία. Μαζί της έχει τη φωτογραφία μιας ό-μορφης κόρης... Μόλις έφυγε, αμέσως βάλθηκε να βασανίζει το μυαλό του, τιέργο να κάμει ... Έτσι το τελείωσε, κατόπι το σκάλισε στο μάρμαρο και στα 1880

Page 208: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

207

η Κοιμωμένη, το άγαλμα που του έδωσε τη φήμη, βρισκόταν στη γνωστή θέση του-μ’ αλίμονο δίχως την υπογραφή του- πάνω στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη.

Δούκας Σ., Γιαννούλης Χαλεπάς. Κέδρος, Αθήνα 1978, σσ. 23-24.

Ε Αναφέρω ότι στις 10-10-1997 και ώρα 6 μ.μ., μετά τη λήξη του ποδοσφαιρικούαγώνα στο γήπεδο της Άνω Τούμπας και κατά τη διάρκεια της αναχώρησηςτων φιλάθλων, συνελήφθησαν, χωρίς να προβάλουν αντίσταση, οι Γ. Π. και Δ.Κ., οι οποίοι πετούσαν αβγά και διάφορα οπωροκηπευτικά στον αγωνιστικόχώρο και στους φιλάθλους της αντίπαλης ομάδας.

ΣΤ Την ώρα του συμβάντος ήμουν μέσα στο σπίτι και δεν είδα τίποτε. Άκουσαόμως το θόρυβο, κοίταξα την ώρα, ήταν 17.10΄ και όταν βγήκα στο μπαλκόνιένα κόκκινο φίατ έφευγε με μεγάλη ταχύτητα.

Ζ «Δε λέω, λυπάμαι που όλοι οι άλλοι πέθαναν με τέτοιο τρόπο» έκανε χαρούμε-να ο Μάικλ, «αλλά έχει μεγάλη πλάκα να ’μαστε οι τελευταίοι ζωντανοί». «Ανείμαστε πραγματικά οι τελευταίοι ζωντανοί» είπε ο Νηλ. «Δεν είμαστε και σί-γουροι γι’ αυτό.» «Πώς δεν είμαστε», είπε η Μπέτη. «Ας ανοίξουμε το ραδιό-φωνο», και γύρισε το κουμπί. Βερολίνο, Βαρσοβία, Ρώμη ... τσιμουδιά. «Γιαπιάσε Αμερική στα βραχέα», είπε ο Μπάνυ, όμως κι η Αμερική σώπαινε.

Νηλ. Α. Σ., Το πράσινο σύννεφο. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1976, σ. 27.

Η Τα παραμύθια μου πήραν τελικά το πολύ δύσκολο βήμα προς την πραγματικό-τητα κι εξομολογήθηκα στο διπλανό μου που τον έλεγαν Νίσσε, αφού μου ορ-κίστηκε σιωπή, ότι οι γονείς μου με είχαν πουλήσει στο τσίρκο Σούμαν, ότι σύ-ντομα θα με έπαιρναν από το σπίτι και το σχολείο και ότι θα με εκπαίδευαν σαν α-κροβάτη μαζί με την Εσμεράλδα που εθεωρείτο η ωραιότερη γυναίκα του κόσμου.Την άλλη μέρα το παραμύθι μου είχε διαδοθεί παντού και είχα γελοιοποιηθεί.

Bergman Igmar, Η μαγική κάμερα. Κάκτος, Αθήνα 1989, σ. 17.

Θ Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι άλλοι και φάγαμεν ψωμί. Τραγουδήσαμεν κιεγλεντήσαμε. Με περικάλεσε ο Γκούρας κι ο Παπακώστας να τραγουδήσω· ότ’είχαμεν τόσον καιρόν όπου δεν είχαμεν τραγουδήσει -τόσον καιρόν, όπου μαςέβαλαν οι διοτελείς και ’γγιχτήκαμεν διά να κάνουν τους κακούς τους σκοπούς.Τραγουδούσα καλά: τότε λέγω ένα τραγούδι.

Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα (Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 96).

Page 209: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

208

4.2.2. Από τα ακόλουθα αποσπάσματα να αντλήσετε στοιχεία για τους αφηγητέςτους (το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, τα ενδιαφέροντα, τον χα-ρακτήρα, την κοινωνική προέλευση).

Α Πολλές οι θύμισες και τα συναισθήματα που διαμορφώνονται μέσα μου σανκάθομαι μόνος μου σε μια καρέκλα στο σπίτι. Ίσως πάνω από όλες κυριαρχείχαρακτηριστικά μια βραδιά όταν έπιασε δυνατή βροχή και μπόρα. Παίζαμε στησκηνή κάτω από τη βροχή. Και οι θεατές κάτω από τη βροχή παρακολουθού-σαν κι αυτοί ακίνητοι ως το τέλος. Παίζαμε τον «Θείο Βάνια» νομίζω. Τα θυ-μάμαι όλα και τα χαίρομαι τώρα διπλά. Και ευχαριστώ τους Θεσσαλονικείς γιατο μεγάλο πλούτο που μου χαρίσανε.

Κ. Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας. Καστανιώτης, Αθήνα 1998, σ. 133.

Β Για το σχολείο, λοιπόν, που λέγαμε, είχα όλο κι όλο ένα τετράδιο κι ένα μολυ-βάκι τόσο δα. Εκεί η αριθμητική, εκεί η ορθογραφία. Τον παρακαλούσα τονπατέρα μου να μου πάρει ένα τετράδιο, ένα μολύβι. Τίποτα εκείνος, διότι είχεσκοπό να με τραβήξει απ’ το σχολείο. Ήμουνα, βλέπεις, η μεγαλύτερη και πλή-ρωνα τις αμαρτίες του κόσμου. Όλα τα άλλα αδέρφια μου πήγαν, εγώ όμως -το πρώτο κορίτσι- έπρεπε να μείνω σπίτι, να βοηθάω τη μάνα μου. Οι αδερφέςμου τέλειωσαν όλες το Δημοτικό, τ’ αγόρια πήγαν παραπάνω. Μονάχα εγώ έ-μεινα πίσω, κι ας τ’ αγαπούσα τα γράμματα απ’ όλους πιο πολύ.

Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόμος είναι η χαρά, Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 41.

Γ Συνάντησα προχτές στο δρόμο έναν παλιό συμμαθητή μου, φαλακρό πια καισχεδόν γερασμένο ...Σαν χωρίσαμε, άθελά μου πήρα ν’ ανασκαλεύω τα περα-σμένα. Το αίμα μου φούντωσε. Αυτό το τέρας που είχε τώρα το θράσος να μουκάνει και παράπονα, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες και βασανι-στές μου, όταν είμασταν στο σχολείο. Κυρίως αυτός διαλαλούσε τα απειράριθ-μα παρατσούκλια μου, παριστάνοντας μάλιστα, όσο μπορούσε πιο γελοία, καιτον τρόπο που μιλούσα.

Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήματα, Ερμής, Αθήνα 1979, σ. 134.

Δ Η κυρία τότε είπε θα σου δώσω μια ευκαιρία ακόμη, και τα παιδιά φοβήθηκανπως θα τη λύσω και περίμενα να μου τη δώσει για να γελάσω κι εγώ. Μου είπε

Page 210: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

209

πως ένας παντοπώλης αγόρασε αυγά προς 6,80 δρχ. το ζευγάρι και πως στημεταφορά του έσπασαν 36 και πούλησε τα υπόλοιπα προς 5,20 δρχ. το ένα καιδεν είχε κέρδος είχε ζημιά και μου είπε να βρω εγώ πόσα αυγά είχε αγοράσεικι εγώ βρήκα πως είχε αγοράσει 8 αυγά και η κυρία λέει «πώς αγόρασε 8 αφούτου σπάσανε 36;» κι εγώ της λέω δεν ξέρω πώς έγινε αυτό και «μήπως δεν τουσπάσανε 36 και του σπάσανε λιγότερα;» κι εκείνη θύμωσε (...).

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 39.

4.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Να συνδέσετε κάθε στοιχείο της στήλης Α με τα κατάλληλα στοιχεία της στήληςΒ, ώστε να διακριθεί σαφώς ο συγγραφέας από τον αφηγητή στην περίπτωσητων λογοτεχνικών κειμένων.

Α Β

Ο αφηγητής

Ο συγγραφέας

- είναι υπαρκτό πρόσωπο.- όταν χρησιμοποιεί α΄ ενικό πρόσωπο, συμμε-τέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

- ανήκει στον κόσμο του κειμένου.- έχει αληθινή ζωή ανεξάρτητη από το κείμενο.- εκφράζει αυτοβιογραφικά στοιχεία.- είναι φανταστικό πρόσωπο.- όταν χρησιμοποιεί γ΄ ενικό πρόσωπο, δεν με-τέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

Page 211: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

210

4.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησηςΝα χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας Χ στα αντίστοιχατετράγωνα. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Σωστό Λάθοςα) Σε μια αυτοβιογραφία ο αφηγητής συμμετέχει

στα γεγονότα σε μέγιστο βαθμό.β) Η ιστοριογραφία είναι πιο ενδιαφέρουσα, όταν

είναι γραμμένη σε α΄ ρηματικό πρόσωπο.γ) Ο καλός δημοσιογράφος συμμετέχει στα γεγονότα

που μεταδίδει.δ) Σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα ο συγγραφέας δεν

μπορεί να είναι πρόσωπο του κειμένου.ε) Τα απομνημονεύματα γράφονται από τη θέση του

ουδέτερου παρατηρητή.στ) Οι επιστολές διαμαρτυρίας γράφονται πάντοτε σε

α΄ ρηματικό πρόσωπο.

5. Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

5.1.1. Πριν από λίγο καιρό, στην περιοχή σας ολοκληρώθηκε η διάνοιξη ενόςδρόμου ταχείας κυκλοφορίας. Με αυτό το έργο κόπηκαν δέντρα, έγιναν εκβρα-χισμοί, έφυγαν πουλιά και μικρά ζώα, έγιναν απαλλοτριώσεις καλλιεργήσιμωνεκτάσεων, καλύφθηκαν ρέματα, γκρεμίστηκε ένα παραδοσιακό γεφύρι, έναεξωκκλήσι βρέθηκε πάνω στη στροφή, συντομεύτηκε η απόσταση και ο χρόνοςμετακίνησης, ευνοήθηκε η οδική ασφάλεια, μειώθηκαν τα έξοδα μετακίνησης,αυξήθηκε ο θόρυβος, αλλοιώθηκε η μορφή του περιβάλλοντος. Επιλέγοντας τιςκατάλληλες από αυτές τις λεπτομέρειες, να συντάξετεα) μία επιστολή διαμαρτυρίας προς το αρμόδιο υπουργείο, που δεν έλαβε υπόψη

τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και

Page 212: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

211

β) μία επιστολή ευχαριστήρια προς το Δημοτικό ή Κοινοτικό συμβούλιο, τοοποίο φρόντισε, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες και ναμεγιστοποιηθούν οι θετικές από αυτή τη διάνοιξη.

5.1.2. Στο γήπεδο της περιοχής σας πραγματοποιήθηκε πρόσφατα μία συναυλίαροκ. Τα συγκροτήματα έπαιξαν μουσική σε μεγάλη ένταση, δημιουργήθηκεσυνωστισμός και μποτιλιάρισμα, η συναυλία είχε μεγάλη διάρκεια, σε πολλέςοικογένειες δημιουργήθηκαν διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς πουδεν τα άφηναν να πάνε, όσοι πήγαν ξενύχτησαν και ήταν απροετοίμαστα για τοσχολείο ή απουσίασαν, χρειάστηκαν πολλές ώρες για να συνέλθουν από τηνκούραση και τον πονοκέφαλο, όσοι αντιπαθούν αυτή τη μουσική ξενύχτησανεπίσης από τη φασαρία, όσοι παρακολούθησαν ενθουσιάστηκαν και διασκέδα-σαν πολύ, εκτονώθηκαν, χόρεψαν, έκαναν γνωριμίες, οι γονείς τους ανησύχη-σαν, φεύγοντας άφησαν σκουπίδια πίσω τους.Να επιλέξετε τις κάθε φορά κατάλληλες λεπτομέρειες και να συντάξετε δύοάρθρα για τη στήλη «Λόγοι και αντίλογοι» της τοπικής εφημερίδας, σε ύφοςενθουσιώδες και επιτιμητικό αντιστοίχως.5

5.1.3. Αφιερώσατε ολόκληρο το Σαββατοκύριακο στην ανάγνωση ενός συναρ-παστικού μυθιστορήματος παραμελώντας τα μαθήματά σας.α) Πώς παρουσιάζει το γεγονός η ανήσυχη μητέρα σας σε μια φίλη της;β) Πώς το αφηγείστε σε έναν/μία φίλο/η σας, εκφράζοντας και τη γοητεία αυτής

της αναγνωστικής εμπειρίας;Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.

5.1.4. Στη γιορτή σας, όπως κάθε χρόνο, σας επισκέφθηκαν πολλοί φίλοι καισυγγενείς που χόρεψαν και τραγούδησαν μέχρι αργά.

5 Αυτή η ερώτηση, όπως και η προηγούμενη, βασίζεται σε ό,τι προβλέπει το σχολικό βιβλίο σχε-τικά με την επιλογή των λεπτομερειών μιας αφήγησης βάσει της οπτικής γωνίας του αφηγητή.Οι διάφορες λεπτομέρειες των συμβάντων δίνονται στον μαθητή, ώστε να δοκιμαστεί η ικανό-τητά του να επιλέγει τα στοιχεία του περιεχομένου σύμφωνα με ορισμένη οπτική γωνία. Εξάλ-λου, έτσι το γραπτό του μαθητή μπορεί να αξιολογηθεί και ως προς αυτή την επιλογή (εκτός,δηλαδή από τα υπόλοιπα στοιχεία που συνθέτουν την ποιότητα του κειμένου του), άρα πιο αντι-κειμενικά. Εφόσον, λοιπόν, οι λεπτομέρειες έπρεπε να δοθούν, οι εκφωνήσεις κατέληξαν να εί-ναι τόσο μακροσκελείς.

Page 213: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

212

Πώς αφηγείται το γεγονός προφορικά στους οικείους του ένας ηλικιωμένος γεί-τονας που ενοχλήθηκε και πώς ένας φίλος που συμμετείχε στη γιορτή;

5.1.5. Με την προσπάθεια πολλών μαθητών και την εργασία εις βάρος του ελεύ-θερου χρόνου τους, ανεβαίνει στο σχολείο η θεατρική παράσταση που ετοίμα-σαν. Πώς θα μπορούσε να αφηγηθεί προφορικά σε οικείους του αυτό το γεγονόςα) ο καθηγητής που σκηνοθέτησε το έργο,β) ένας μαθητής που αντιμετώπισε το όλο εγχείρημα με απορριπτική διάθεση

και ύφος «σνομπ»,γ) ένας μαθητής που συμμετείχε ολόψυχα στην προσπάθεια;

5.1.6. Δύο γείτονές σας δεν έχουν ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις και διαρκώς βρί-σκουν αφορμές να διαπληκτίζονται. Η τελευταία τους διαμάχη αφορούσε στιςθέσεις στάθμευσης και κατέληξε στο αστυνομικό τμήμα, όπου και κληθήκατεως μάρτυρας. Να γράψετε τις καταθέσεις των δύο γειτόνων, καθώς και τη δικήσας, όπου υπερασπίζεστε το γείτονα που θεωρείτε ότι έχει (τουλάχιστον το πε-ρισσότερο) δίκιο.

5.1.7. Όταν ήσαστε μικρός/ή, κάνατε μία «τρέλα» που παραλίγο να σας στοιχί-σει τη ζωή. Στο σπίτι ακόμη μιλούν γι’ αυτό. Με τη διαφορά ότι εσείς το πα-ρουσιάζετε ως κατόρθωμα, ενώ η μητέρα σας ως καταστροφή και παραλίγοτραγωδία. Να καταγράψετε τις αντίστοιχες προφορικές αφηγήσεις που απευθύ-νονται σε πρόσωπα του συγγενικού περιβάλλοντος.

5.1.8. Πήγατε εκδρομή στο βουνό το Σαββατοκύριακο και αποκλειστήκατε απότα χιόνια μέχρι τη Δευτέρα το μεσημέρι.α) Πώς αφηγείται το γεγονός στους συναδέλφους του ο πατέρας σας, που αδη-

μονούσε να επιστρέψει έγκαιρα στη δουλειά του καιβ) πώς εσείς, που χαρήκατε τη φύση και την περιπέτεια, στους συμμαθητές σας;5.1.9. Ένα απρόοπτο διαγώνισμα φέρνει την αποτυχία σε σας και τον/την φίλο/ησας. Αργότερα αφηγείστε όλη τη διαδικασία στους γονείς σας, εσείς με αισιόδο-ξη και ο/η φίλος/η σας με απαισιόδοξη διάθεση. Γράψτε τα σχετικά κείμενα.

Page 214: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

213

5.1.10. Δύο φίλοι/ες που μάλωσαν μεταξύ τους έρχονται, καθένας/καθεμιά ξε-χωριστά, και σας αφηγούνται τα καθέκαστα, ο πρώτος/η πρώτη μεγαλοποιώνταςκαι ο άλλος/η άλλη υποβαθμίζοντας τις αιτίες της παρεξήγησης. Το βράδυ, προ-σπαθώντας να κατανοήσετε την ανθρώπινη συμπεριφορά, γράφετε στο ημερο-λόγιό σας τις αφηγήσεις που ακούσατε.

5.1.11. Πώς φαντάζεστε να αφηγείται τη σκηνή του εστιατορίου, στο κείμενοτης σελίδας 266 του σχολικού βιβλίου, ο σερβιτόρος, στην προσπάθειά του ναδικαιολογήσει τη συμπεριφορά του;

5.1.12. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας, που έχει βαρεθεί τα γνωστά παραμύ-θια, σας ζητά να του αφηγηθείτε κάτι. Εσείς, που δεν γνωρίζετε και πολλές ι-στορίες, του λέτε την ιστορία της Σταχτοπούτας τοποθετώντας τηνα) σε μία μεγάλη πόλη της Ελλάδας σήμερα ήβ) στη διαστημική εποχή του 3.000 μ.Χ.

5.1.13. Αποφασίζετε να θάψετε μία «κάψουλα του χρόνου» για τους ανθρώπουςτου μέλλοντος. Σ’ αυτήν βάζετε δέκα αντικείμενα που θεωρείτε αντιπροσωπευ-τικά του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ποια είναι αυτά τα αντικείμενα; Οι αρχαιο-λόγοι του 5.000 μ.Χ. βρίσκουν τα αντικείμενα και βάσει αυτών ανασυνθέτουντην ημέρα ενός μέσου σημερινού αστού. Να γράψετε αυτή την αφήγηση, σεύφος επιστημονικό (σαν αυτό των σχολικών βιβλίων ιστορίας) και από την ο-πτική γωνία των ανθρώπων ενός πολύ πιο εξελιγμένου πολιτισμού.

5.1.14. Πιστεύετε ότι το σχολείο είναι πραγματικός χώρος μάθησης και διαπαι-δαγώγησης του αυριανού πολίτη ή μία διαδικασία που πρέπει να υποστούν οιέφηβοι προκειμένου να αποκτήσουν τυπικά εφόδια για τη ζωή τους; Αφηγηθείτεμερικά περιστατικά από τη μέχρι σήμερα σχολική ζωή σας, που να στηρίζουντην μία ή την άλλη άποψη, χρησιμοποιώντας εσωτερική εστίαση και εκθέτονταςπαράλληλα τα συμπεράσματά σας.

5.1.15. Πρόσφατα εγκαταστάθηκε στη γειτονιά σας μια οικογένεια μεταναστών.Η καχυποψία με την οποία την αντιμετωπίζουν οι γείτονες σάς προβληματίζει.

Page 215: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

214

Αφηγηθείτε στους συμμαθητές σας ένα περιστατικό που αποκαλύπτει την ε-χθρική τους στάση, με εσωτερική εστίαση και παρουσιάζοντας και τη δική σαςοπτική γωνία.

5.1.16. Διάφορα επεισόδια που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια ενός φιλι-κού ποδοσφαιρικού αγώνα με την ομάδα του διπλανού σχολείου σάς δημιούρ-γησαν σκέψεις για το ζήτημα της βίας, που είναι παρούσα στην κοινωνία μας.Αφηγηθείτε ένα από αυτά τα επεισόδια, ως παντογνώστης αφηγητής, εκφράζο-ντας παράλληλα και τις ανησυχίες σας.

5.1.17. Ένα «αστείο» που σχεδιάστηκε εις βάρος ενός συμμαθητή σας παρά λίγονα εξελιχθεί σε τραγωδία. Επιχειρήστε να γράψετε ένα διήγημα με μηδενικήεστίαση.

5.1.18. Συχνά οι γονείς παρουσιάζουν τάσεις υπερπροστασίας προς τα παιδιάτους, προκειμένου να τα προφυλάξουν από διάφορους κινδύνους. Αφηγηθείτεένα ανάλογο επεισόδιο με εξωτερική εστίαση, αναφέροντας και τη γνώμη σαςεπί του θέματος.

5.2. Ερωτήσεις συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

5.2.1. Το κείμενο που ακολουθεί είναι του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Αλέ-κου Σακελάριου και προέρχεται από το σενάριο της ταινίας «Λατέρνα, φτώχειακαι φιλότιμο». Αφού το διαβάσετε, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:α) Ο αφηγητής μετέχει στα γεγονότα; Ποια είναι η στάση του ως προς αυτά και

ως προς τα πρόσωπα του κειμενικού κόσμου;β) Ποια γλωσσική ποικιλία χρησιμοποιεί ο αφηγητής; Νομίζετε ότι αυτή η χρή-

ση είναι εσκεμμένη; Να δικαιολογήσετε την απάντηση.

Page 216: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

215

γ) Να συντάξετε την υπηρεσιακή αναφορά του αστυνομικού που συνέλαβε τουςδύο «ήρωες» του κειμένου.

δ) Αν ήσαστε ο «κοκκινιώτης» ή ο «περαιώτης» του κειμένου, πώς θα μεταφέ-ρατε στους φίλους σας ό,τι σας συνέβη;

ε) Ποιες διαφορές ως προς την οπτική γωνία, τη γλωσσική ποικιλία και το ύφοςπαρατηρείτε ανάμεσα στο παρακάτω κείμενο και σ’ εκείνα που συνθέσατεαπαντώντας στις ερωτήσεις γ) και δ) αυτής της άσκησης; Πού οφείλονταιαυτές τις διαφορές;

1Ένα βράδυ στην Καστέλασε μια όμορφη κοπέλαπου ’παιρνε τ’ απεριτίφ τηςρίχτηκε ένας τσίφτηςαπ’ τη Κοκκινιά.

3Αλλά και ο κοκκινιώτηςήταν παλικάρι πρώτηςκαι στο τέλος και οι δύοστο νοσοκομείοπήγαν σηκωτοί.

2Δεν εγνώριζε όμως ότιτα ’χε μ’ ένα περαιώτη,περαιώτη ντερμπεντέρησίδερο το χέριάσο στη μπουνιά.

4Και οι δύο σ’ αφασίαμα εκείνη σημασίαπου τους έφαγ’ η μαρμάγκακαι με άλλο μάγκαέκανε χαρτί.

ΡεφραίνΑχ, βρε παλιομεσοφόριατι τραβάν για σας τ’ αγόρια,τι τραβάν για σας τ’ αγόρια.

ΡεφραίνΑχ, βρε παλιομεσοφόριατι τραβάν για σας τ’ αγόρια,τι τραβάν για σας τ’ αγόρια.

5.2.2. Οι ενέργειες που θα διαβάσετε ίσως δεν συνέβησαν όλες την ίδια ημέραούτε προέρχονται όλες από έναν άνθρωπο. Παρουσιάζουν όμως πιθανές πράξειςενός ή περισσοτέρων πολιτών κατά τη διάρκεια ενός μεγαλύτερου (από μιαμέρα) χρονικού διαστήματος.α) Από ποια οπτική γωνία έχει γίνει η επιλογή;β) Ποιο μήνυμα σκοπεύει να μεταδώσει και τι αντιδράσεις να προκαλέσει το

κείμενο;γ) Ποιος προσδιορισμός θα ταίριαζε στον «πολίτη» του τίτλου; (Η μορφή του

προσδιορισμού μπορεί να είναι ένα επίθετο ή μια ονοματική φράση ή μιαπρόταση.)

Page 217: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

216

δ) Πού θα μπορούσαμε να διαβάσουμε ή ν’ ακούσουμε ένα τέτοιο κείμενο;Ποιας νοοτροπίας άνθρωπος και με ποια ιδιότητα θα μπορούσε να το είχεσυντάξει;

ε) Να συνθέσετε ένα ανάλογο κείμενο με σκοπό να καταδείξετε ανθυγιεινέςσυνήθειες διατροφής και, γενικά, διαβίωσης. Για συναφείς πληροφορίεςμπορείτε να συμβουλευθείτε τους γονείς σας ή κάποιον αρμόδιο (π.χ. ένανγιατρό).6

Μια ημέρα στη ζωή ενός πολίτη- Το πρωί πήγε για ψώνια και στάθμευσε μπροστά από μια είσοδο γκαράζ.- Για να μεταφέρει τα ψώνια μέχρι το αυτοκίνητο, χρησιμοποίησε όσες περισσό-τερες πλαστικές σακούλες μπορούσε.

- Πέταξε τη στάχτη του τσιγάρου από το παράθυρο του αυτοκινήτου, ενώ δίπλαπερνούσαν δικυκλιστές.

- Έπειτα πέταξε το ακόμα αναμμένο τσιγάρο προς άγνωστη κατεύθυνση.- Έριξε μερικές σακούλες με μπάζα σε μια ρεματιά.- Πέρασε από έναν εργολάβο και συνεννοήθηκε για το χτίσιμο ενός αυθαιρέτουστο κοντινό δάσος που κάηκε.

- Επιστρέφοντας στο σπίτι, σταμάτησε χωρίς έγκαιρη προειδοποίηση σε δρόμοταχείας κυκλοφορίας για ν’ αγοράσει καρπούζι.

- Πέρασε και μπήκε μπροστά από τους άλλους οδηγούς που περίμεναν υπομονε-τικά στο φανάρι για να στρίψουν.

- Το απόγευμα έριξε πετρέλαιο σ’ ένα δέντρο που «του κλείνει την πρόσοψη».- Μετά χρησιμοποίησε «σπρέι» για να βάψει την πόρτα του κήπου.- Προσπέρασε τον κάδο της ανακύκλωσης και πέταξε τις παλιές εφημερίδες στασκουπίδια.

- Το βράδυ, βγήκε έξω για φαγητό, ήπιε ένα μπουκάλι κρασί και επέστρεψε στοσπίτι οδηγώντας αυτοκίνητο.

5.3. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

6 Με αυτό το τελευταίο σημείο της εκφώνησης η ερώτηση γίνεται εργασία για το σπίτι.

Page 218: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

217

5.3.1. Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, καθώς και εκείνο των σελίδων276 - 278 του τεύχους Α΄ της Έκφρασης - Έκφρασης με τίτλο «καταναλωτικήυστερία», να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.Αλλά τι να μας κάνουν τα τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού; Η τροφή ήταν μια

καθημερινή υπόθεση που μόνο μια γεμάτη αγορά μπορούσε να τη λύσει. Γι’ αυτόκι εγώ είχα καταφύγει στη φαντασία. Χρόνια και χρόνια, κι όχι μονάχα στην Κα-τοχή, τέτοια ήταν τα νεανικά μου όνειρα. Όλο για φαγιά για ψωμιά, για ρούχα καιπαπούτσια. Δε μου έμεινε, δυστυχώς καιρός ούτε ικμάδα για πράγματα υψιπετήκαι λεπτεπίλεπτα. (...) Μένουν ανεξίτηλα εκείνα τα βάσανα και οι εξάρσεις. Καικάθε φορά που συμβαίνει τίποτε το ύποπτο, αφού τους βλέπω πρώτα ν’ αγωνίζο-νται απ’ όλους πιο συνειδητά, τους συναντώ αργότερα σαν πάρει η κάμψη, μες ταμπακάλικα και τα φουρνάρικα να αγοράζουν με αγωνία ασυγκράτητη ό,τι βρούνεμπροστά τους, ακόμα και πράγματα που οι νεότεροι τα θεωρούνε περιττά. Κι εγώ,φυσικά, το ίδιο κάνω. Δεν μπορούμε να ησυχάσουμε χωρίς αποθέματα τροφίμωνστο σπίτι. Όλα τα θέλουμε σε μεγάλες ποσότητες. Είναι που φοβόμαστε κατά βά-θος πολύ. Έχουμε διδαχτεί στο πετσί μας πόσο εύκολα και ξαφνικά μπορεί ναδημιουργηθεί μια παντελής έλλειψη. Ξέρουμε πως όλος αυτός ο κοσμάκης πουτώρα χοροπηδάει και χαχανίζει μες στην ξενοιασιά μπορεί με μια αναμπουμπούλαν’ αρχίσει αφάνταστα σύντομα να υποφέρει ή και να πεθαίνει ομαδικά από τηνπείνα. Ο θεός να μην το ξαναδώσει.

Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήματα. Ερμής, Αθήνα 1979, σσ. 142, 144.

α) Πώς αντιμετωπίζει ο συντάκτης του δημοσιογραφικού κειμένου την αντίδρα-ση των πολιτών; Ποια σχέση έχει μ’ αυτή την αντιμετώπιση η εικόνα πουσυνοδεύει το κείμενο;

β) Ποια είναι η οπτική γωνία του συγγραφέα του παραπάνω αποσπάσματος;γ) Νομίζετε ότι το κείμενο του Ιωάννου μπορεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά

των ανθρώπων, όπως παρουσιάζεται στο δημοσιογραφικό κείμενο του σχο-λικού βιβλίου;

δ) Πού μπορεί να οφείλονται οι οπτικές γωνίες των δύο κειμένων;

5.3.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις εξής ερωτή-σεις:α) Από ποια οπτική γωνία έχει γραφεί καθένα από τα αποσπάσματα;

Page 219: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

218

β) Ποιο είναι το ύφος κάθε αφήγησης και ποια η σχέση του με την οπτική γωνίατης αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Σε ποιο απόσπασμα ο αφηγητής συμμερίζεται την οπτική γωνία των προσώ-πων στα οποία αναφέρεται; Σε ποιες λέξεις και φράσεις εντοπίζεται αυτό;

Α Το τηλέφωνο του σπιτιού λειτουργούσε κι έτσι ένας ένας παίρναμε τα σπίτιαμας για να πούμε στους δικούς μας ότι είμαστε καλά. Φωνές ανακούφισης α-κούγονταν από την άλλη άκρη του σύρματος. Εμείς, πολύ σύντομοι, δεν συμμε-τείχαμε στα συναισθήματα των δικών μας. Βρισκόμαστε σε εντελώς διαφορετι-κή κατάσταση. Εμείς είμαστε μέσα στη φωτιά και δεν μπορούσαμε να καταλά-βουμε πώς αισθάνονταν αυτοί που ήταν απέξω.

Ν. Καστρινός, «Εδώ Πολυτεχνείο» στο: Βαλέτας Γ. (επιμ.) Αντιφασιστικά1967-1974. Γράμμα, Αθήνα 1974, σ. 86.

Β Κάποιο τηλεφώνημα ήταν απ’ την κόρη μου. Μου είπε πως είχε τηλεφωνήσεισπίτι μας ο μικρός μας γιος! Ήταν καλά! Ήταν, θεέ μου, καλά! Ήμασταν τυχε-ροί! Τ’ άλλα παιδιά; Τίποτε! Ήταν λιγόλογος.

Ό. π. σ. 99.

5.3.3. Τα ακόλουθα κείμενα αποτελούν παραλλαγή ενός θέματος σε διαφορετι-κό ύφος.α) Να χαρακτηρίσετε το ύφος κάθε κειμένου.β) Ποιος μπορεί να είπε ή να έγραψε καθεμία από αυτές τις παραλλαγές και

ποιος ή ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι αποδέκτες σε κάθε περίπτωση; Συ-γκεκριμένα: ποια είναι η σχέση τους με το συμβάν και τον πρωταγωνιστήτου, ποια η ιδιότητά τους, ποια η οπτική τους γωνία;

Α Σώος βρέθηκε χθες το μεσημέρι, ύστερα από περιπέτεια είκοσι τεσσάρων ω-ρών μέσα στα χιόνια και την παγωνιά, ο ορειβάτης Λ. Χ. από τη Θεσσαλονίκη.Είχε καταφύγει σε μια σπηλιά στο όρος Φαλακρό, όπου και τον ανακάλυψαντα σωστικά συνεργεία.

Page 220: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

219

Β - Έλα, Μαρία, μ’ ακούς; Τον βρήκανε! Με ειδοποίησαν μόλις από την Αστυ-νομία ότι τον ανακάλυψαν σε μια σπηλιά. Μην ανησυχείς, είναι καλά. ... Τι νασου πω, ταλαιπωρημένος θα είναι οπωσδήποτε, αφού έμεινε μια μέρα μέσαστα χιόνια και την παγωνιά. Ευτυχώς! Μας λυπήθηκε ο θεός...

Γ Την Τρίτη 6/1/98 και ώρα 11π.μ. στο όρος Φαλακρό και στη θέση Γεράκι, τασωστικά συνεργεία ανακάλυψαν τον αγνοούμενο ορειβάτη Λ. Χ. από τη Θεσ-σαλονίκη, του οποίου η τύχη αγνοείτο από το βράδυ του Σαββάτου. Η φυσικήτου κατάσταση είναι καλή, παρ’ όλη την επί εικοσιτετράωρον παραμονή τουστα χιόνια.

Δ Καθώς αχνοχάραζε, ένιωσε τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν. Η τελευ-ταία σπίθα της φωτιάς είχε από ώρα σβήσει καίγοντας μαζί της και τις ελπίδεςγια τη σωτηρία. Γύρω του απλωνόταν κατάλευκο το τοπίο και μια ησυχία θα-νάτου σκέπαζε τα πάντα. Ξάφνου, στο βάθος διέκρινε ανθρώπινες φιγούρες. Ηκαρδιά του πετάρισε. ...

Ε Παρά την εικοσιτετράωρη παραμονή στα χιόνια, η φυσική κατάσταση του δια-σωθέντος δεν παρουσιάζει κλινικά συμπτώματα. Παρατηρήθηκαν μερικοί μώ-λωπες και εκδορές στα άκρα, οφειλόμενα στην προσπάθειά του να κόψει κλα-διά και να ανάψει φωτιά κατά την διάρκεια της νύχτας, ελαφρά κρυοπαγήματαστα δάκτυλα των ποδιών καθώς και υποθερμία ελαφράς μορφής.

ΣΤ Τι τις θέλεις άνθρωπέ μου τις περιπέτειες; Αφού δεν ξέρεις, τι ανακατεύεσαι μετα δύσκολα. Παρά λίγο να τον χάσουμε τον Λευτεράκη μες τα χιόνια και τηνπαγωνιά. Μου ήθελε εκδρομές, χιόνια, ορειβασίες. Τι να του πεις ...Και ξέκο-ψε και απ’ το κοπάδι, άλλοι τρελοί αυτοί. Έμεινε, λοιπόν, ένα εικοσιτετράωροστη σπηλιά και πιστεύω να κατάλαβε τι εστί βερίκοκο. Ας είναι καλά τα παλι-κάρια που τον βρήκαν.

Page 221: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

220

5.3.4. Ένας οδηγός τραυματίζει μπροστά σας ένα ζώο και εξαφανίζεται. Πώς θααφηγηθείτε το περιστατικό στους φίλους σας αμέσως μετά, με όλη τη συναισθη-ματική φόρτιση που σας προκάλεσε;

5.3.5. Ένας ηλικιωμένος κύριος, όρθιος στο λεωφορείο, στηρίζεται με δυσκολίασε μια χειρολαβή, ενώ απέναντί του κάθεται μία παρέα νεαρών.Πώς νομίζετε ότι θα αφηγηθεί αργότερα το συμβάν στη σύζυγό του;

5.3.6. Την ώρα που το τμήμα σας γράφει έκθεση στο διπλανό γίνεται φασαρία,επειδή λείπει κάποιος καθηγητής. Αφηγηθείτε το γεγονός στη μητέρα σας, γιανα δικαιολογήσετε τη χαμηλή επίδοσή σας στη συγκεκριμένη έκθεση.

5.4. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

5.4.1. Από τα αποσπάσματα που ακολουθούν έχουν αφαιρεθεί τα ρητά σχόλιατων συγγραφέων, τα οποία κάνουν σαφή την οπτική γωνία που θέλουν να μετα-δώσουν στον αναγνώστη. Να βρείτε σε ποιο κείμενο ανήκει καθένας από τουςσχολιασμούς (ένας από αυτούς περισσεύει).

Α Χάρη στα όπλα των Μακεδόνων, οι Έλληνες είχαν γίνει, μέσα σε λίγα χρόνια,κυρίαρχη κάστα σ’ ολόκληρο τον γνωστό κόσμο: από τη Σικελία ως τη βόρειοΑφρική, από τη Βαλκανική χερσόνησο ως τη Μικρά Ασία, από το Ιράν ως τηνΙνδία και το Αφγανιστάν, όπου σταμάτησε ο Αλέξανδρος. Οι Έλληνες δεν μά-θανε τις γλώσσες των καινούργιων υπηκόων τους αλλά αντιλήφθηκαν ότι γιανα τους εξουσιάσουν έπρεπε να τους καταλάβουν και για να τους καταλάβουνέπρεπε να συλλέξουν και να μεταφράσουν τα βιβλία τους. Έτσι, γεννήθηκανβασιλικές βιβλιοθήκες σε όλες τις ελληνιστικές πρωτεύουσες:

Κάνφορα Λ., Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αλεξάνδρεια,Αθήνα 1990, σσ. 39-40.

Page 222: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

221

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Ο αδερφός μου ο Γιώργης δεν μ’ ακολούθησε, θες γιατί δε μυρίστηκε τον κίν-δυνο, θες γιατί δεν τόλμησε να εναντιωθεί, πλησίασε τον πατέρα, του παρέδω-σε την τρουμπέτα κι έμεινε να τον κοιτάζει μ’ ανοιχτά τρομαγμένα μάτια. Κεί-νος τη χούφτωσε, τη στράβωσε μέσα στην πετρωμένη παλάμη του κι απέ τηνπέταξε στο τζάκι.-Να λεχρίτες! έκανε. Για να μάθετε να ξοδεύετε τον παρά σας σε τέτοια παλιο-πράματα. Χάθηκε ν’ αγοράσετε μπρε, κάνα τετράδιο, κάνα μολύβι!

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα. Κέδρος, Αθήνα 1979, σ. 12.........................................................................................................................................................................................................................................

Γ Την άλλη μέρα 25 Μαρτίου, μπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, συγκε-ντρώνονται πάλι οι φοιτητές. Όταν πια έχει γεμίσει ο χώρος, ξαφνικά οι εκατοντά-δες τα νεανικά κορμιά γονατίζουν. Ξεσπά ο Εθνικός Ύμνος, μέσα στην καρδιά τώ-ρα της Αθήνας. Ο κόσμος στέκεται ξαφνιασμένος και δακρύζει. Δεν έχουν προλά-βει οι φοιτητές να τελειώσουν την πρώτη στροφή, όπου ορμούν οι έφιπποι κα-ραμπινιέροι και χτυπούν με σπάθες. Η οδός Πανεπιστημίου γεμίζει από Ελληνό-πουλα που τα κυνηγούν οι Ιταλοί. Η διαδήλωση σκορπά, μερικοί σπουδαστές πιά-νονται και βασανίζονται από τους καραμπινιέρους.Λιναρδάτου Σ., Οι φοιτητές στην Αντίσταση. Στους: Σκουλάτο, Δημακόπουλο, Κόνδη, Ιστορία

νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ τεύχος, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σ. 281.........................................................................................................................................................................................................................................

Δ Κάποτε παρακολουθούσα με πόση φυσικότητα ένα φυσιολογικό, ευτυχισμένοκορίτσι άνοιγε τρύπες με μία πυρακτωμένη μασιά στην από ξύλο καρυδιάς ε-πένδυση του τζακιού της αίθουσας των δασκάλων. Μόλις της μίλησα τρόμαξεκι έδειξε κατάπληκτη. Κι ομολογώντας την αλήθεια είπε: «Το έκανα χωρίς νατο σκέφτομαι καθόλου.»

Α. Σ. Νηλ, Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Μπουκουμάνης,Αθήνα 1972. σ. 197.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Page 223: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

222

Ε Ο Λόρδος Μπάυρον συνήθιζε να πίνει ένα ποτήρι νερό κάθε απόγευμα η ώραέξι ακριβώς. Ο Λένιν εννοούσε να βρίσκει τους κοντυλοφόρους του εκεί πουτους είχε αφήσει και με την ίδια σειρά. Ο Πούσκιν, ευθύς που τελείωνε τογράψιμο, ξανάβαζε τα βιβλία στην προκαθορισμένη θέση κι απαγόρευε στουςυπηρέτες του να τ’ αγγίξουν.

Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340.........................................................................................................................................................................................................................................

ΣΤ Τότε πρόσεξαν πως η αίθουσα είχε αδειάσει, τα γκαρσόνια είχαν κιόλας μαζέ-ψει τις καρέκλες. Καθώς βγαίνω βλέπω μια παρέα νέων παιδιών. «Συγγνώμη»τους λέει ένας νεαρός, «σας κοιτούσαμε τόσες ώρες κι αναρωτιόμασταν ποιοιείσαστε, τι λέτε. Μοιάζετε χαμένοι σ’ έναν δικό σας κόσμο». «Είμαστε δυο ε-ρωτευμένοι που ξανασμίγουν ύστερα από μισόν αιώνα» είπε ο Σπύρος. «Ώστευπάρχουν ακόμη τέτοιοι έρωτες; Μα αυτό πρέπει να το γιορτάσουμε» φώναξεμια κοπέλα. Ήταν όλοι τόσο ενθουσιασμένοι, πήραν μαζί τους ερωτευμένουςσ’ ένα διπλανό μπαράκι, να τους κεράσουνε.

Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόμος είναι η χαρά. Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 417.........................................................................................................................................................................................................................................

1. Όχι μόνο ως στοιχεία γοήτρου αλλά ως όργανα κυριαρχίας.2. Οι μεγάλοι μας ρομαντικοί κι επαναστάτες, όπως βλέπουμε, είχανε κι εκείνοι

τις μικρές τους συνήθειες, τη δική τους αντίληψη για την τάξη.3. Ήταν μια συμβολική ενέργεια, η οποία δεν ελεγχόταν από τη συνείδηση.4. Στην εποχή μας, αν έχεις προσέξει, πιο συχνά παίρνουνε οι νέοι κουράγιο

από τους γέρους, παρά οι γέροι από τους νέους.5. Μάταιος κόπος. Το ποτάμι πια δε σταματά.6. Ήταν η πρώτη φορά που αντικρύστηκα με την τύφλωση της εξουσίας κι α-

ναστατώθηκα. Πού να ξερα πως σ’ ολόκληρο το βίο μου μ’ αυτήνα θ’ αντι-πάλευα.

7. Ήταν η μεγαλύτερη αποκάλυψη της ζωής μου.

Page 224: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

223

5.4.2. Να συνδέσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β, ώστε ναφανεί ο τόνος που εκφράζει κάθε αφήγηση (ένας δε θα χρησιμοποιηθεί).

Α Β

1. Την ώρα εκείνη εξυπηρετούσα έναν πε-λάτη και άλλοι δύο περίμεναν στη σει-ρά. Ξαφνικά, ανοίγει η πόρτα, εμφανί-ζεται ο κ. σύμβουλος και έρχεται κατάπάνω μου.

2. «Κι αν είσαι και παπάς με την αράδασου θα πας» του λέω χαμογελώντας καιτου δείχνω τους πελάτες που είχαμπροστά μου.

3. Και τότε αυτός ο αναιδής τι κάνει; Πη-γαίνει κατευθείαν στον διευθυντή να μεαναφέρει ότι τον καθυστερώ χωρίς λό-γο.

4. Αργότερα, βέβαια, οι συνάδελφοι ανα-γνώρισαν το δίκιο μου και πήραν τομέρος μου.

α) Επιτιμητικός

β) Νηφάλιος

γ) Επαινετικός

δ) Επιθετικός

ε) Ειρωνικός

Page 225: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

224

5. Μόνο ο Γιώργος, που μου παριστάνει καιτο φίλο, είπε πως έπρεπε να λογαριάσωτις υποχρεώσεις του κ. συμβούλου και νατον εξυπηρετήσω ιδιαιτέρως.

στ) Ενθουσιώδης

5.5. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να βρείτε σε ποια από τα παρακάτω αποσπάσματα η εστίαση είναι εξωτερική(μηδενική) και σε ποια είναι εσωτερική. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.Α Βέβαια, το θυμόμουν αμυδρά, αμυδρά... Ο κινηματογράφος «Το Πάνθεον».Κάποια σχολική παράσταση, βουτηγμένη στα βαθιά βαθιά της μνήμης.Ο ίδιος παίζει κάποιο ρόλο αξιωματικού. Φοράει ωραία στολή, λοφία και ά-στρα και μαθαίνει πως τα κορίτσια κάτι ψιθυρίζουν γι’ αυτόν. Παίζει στο θέα-τρο και η Ελπίδα. Δε θυμάται τις λεπτομέρειες. Ήταν νόστιμο κορίτσι μα η ι-στορία δεν θυμάται να πήρε συνέχεια.

Μ. Αλεξανδρόπουλος, Φύλλα Φτερά. Πολύτυπο, Αθήνα 1983, σ. 131.........................................................................................................................................................................................................................................

Β Ο Τζώνης στεκότανε στην ίδια θέση, εκεί που είχε σηκωθεί. (...) Έβγαλε ασυ-ναίσθητα τη φυσαρμόνικά του από την τσέπη του παντελονιού, και αρχίνισε ναπαίζει.

Κ. Πολίτης, «Στου Χατζηφράγκου», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 313.........................................................................................................................................................................................................................................

Γ Μια άλλη φορά, κατά τα λεγόμενά του πάντα, οργάνωσε μια μνημειώδη ποιη-τική συγκέντρωση στο λόφο του Φιλοπάππου, νύχτα με πανσέληνο. Είτανε μά-λιστα η πανσέληνος του Αυγούστου, η πιο λαμπερή και η πιο μεθυστική της

Page 226: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

225

χρονιάς, για τούτο και συνέβηκαν, βέβαια, όλα τα παράξενα πράματα που μαςδιηγήθηκε, ειδεμή αυτά τα γεγονότα θα έμεναν εντελώς ανεξήγητα.

Γ. Θεοτοκά, Ευριπίδης Πεντοζάλης. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 18.........................................................................................................................................................................................................................................

Δ Τα μεσημέρια δεν ξάπλωνα, ήταν μια συνήθεια που μου είχε μείνει από μικρή,όταν νόμιζα ότι το να μην ξαπλώνει κανείς το μεσημέρι είναι πράξη επαναστατική,που δείχνει θέληση και ψυχή ανεξάρτητη.

Μ. Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980, σ. 12.....................................................................................................................

Ε Πολύ αργότερα, μιαν άλλη μέρα, γύρισε από το σχολείο το μικρό παιδί κλαμέ-νο. Δεν ήξερε ν’ απαντήσει πού ακριβώς βρίσκεται το Γαλαξίδι και ο δάσκαλοςτο τιμώρησε.

Γ. Πεντζίκης, «Αρχείον», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 373.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

ΣΤ Η Αλίκη ερχόταν κάποτε και με αγκάλιαζε. Καθόταν κοντά στο πιάνο μου.Έφτανε μόλις ως τα κηροπήγια και έκλαιγε με λυγμούς σε μια μπαλάντα τουΣοπέν, δε θυμάμαι αν ήταν η δεύτερη ή η τρίτη. Κοιτούσε και τότε ίσια στα μά-τια. Όταν θα γίνεις πολύ σπουδαία, ρωτούσε, θα με θυμάσαι;

Γ. Σαράντη, Το παλιό μας σπίτι. Εστία, Αθήνα 1978, σ. 13.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

6. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

6.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Πώς αφηγείται, μετά από καιρό, ο καπετάνιος τον παρακάτω διάλογο, τοποθε-τώντας το περιστατικό στο χώρο και το χρόνο;

- Είσαι σίγουρος λοιπόν πως ήτανε σκύλος; είπε ο καπετάν Αντρέας.

Page 227: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

226

- Όπως σε βλέπω και με βλέπεις καπετάνιε. Κοντά δυο οργιές μάκρος. Γυ-ρόφερε τρεις φορές το καΐκι, έπειτα ξεμάκρυνε. Ασπρόγκριζος. Να ’χα έ-να καμάκι δε μου γλύτωνε.

- Θα σας τραβούσε στο βυθό, χαμογέλασε ο καπετάνιος. Δεν ήσουν με τημηχανή.

- Αμ τότε δε μου γλύτωνε. Και μαχαίρι να ’χα πάνω μου, θα ’πεφτα στογυαλό. Έχω έχθρητα με το σκύλο από τότε που ’κοψε το ποδάρι του Ανέ-στη. Μπορεί να ’ναι ο ίδιος.

- Να στείλουμε μήνυμα και στ’ άλλα ψαροχώρια πως φάνηκε καρχαρίας.Κ. Πολίτη, Τέρμα. Ερμής, Αθήνα 1975, σ. 149.

6.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

6.2.1. Υποθέστε ότι εμπνέεστε από το ακόλουθο απόσπασμα και γράφετε μιαθεατρική σκηνή βασισμένη στο διάλογο που περιέχεται σ’ αυτό. Να γράψετετον διάλογο, καθώς και τις σκηνοθετικές οδηγίες που θα δίνατε στους ηθο-ποιούς, στην περίπτωση που θα θέλατε να ζωντανέψετε τη σκηνή έτσι όπως τηφανταστήκατε κατά την ανάγνωση του κειμένου.Προσπάθησα να σκοτώσω το μισάωρο μιας τυπικής επίσκεψης με ηλίθιες ερω-

τήσεις. Τι άνθρωπος ήταν ο πατέρας μου κατά τη γνώμη της; Πολύ κλειστός.Χρειαζόταν χρόνο και αποδείξεις για να εμπιστευθεί τους άλλους. Συναντήθηκανποτέ μετά τη συνταξιοδότησή του; Όχι, γιατί εκείνη παράτησε το Πανεπιστήμιο,παντρεύτηκε, χώρισε, πέρασε 6 χρόνια βολοδέρνοντας. Όταν αποφάσισε να επι-στρέψει στη ακαδημαϊκή κοινότητα, ο πατέρας μου είχε κλειστεί στο σπίτι. Καιπώς άρχισαν να αλληλογραφούν; Εκείνη έκανε την αρχή. Του έστειλε μια χριστου-γεννιάτικη κάρτα. Πότε γνωρίστηκαν; Στο 2ο έτος του Πανεπιστημίου, ήταν οαγαπημένος της καθηγητής. Το πρότυπό της. Αισθάνθηκα περίεργα. Μια αλλόκοτηκοπέλα με φορέματα άλλης εποχής και τυφλή γάτα είχε τον πατέρα μου για πρότυ-πο. Εγώ στα φοιτητικά μου χρόνια είχα για πρότυπο τον Αλ Πατσίνο.

Α. Μιχαλοπούλου, Γιάντες. Καστανιώτης, Αθήνα 1997, σ. 123.

Page 228: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

227

7. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

7.α. Ο χρόνος του πομπού, του δέκτη, των γεγονότων

7.α.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακο-λουθούν.Τώρα είναι μεσάνυχτα. Ετοιμάζομαι να βγω από το αυτοκίνητο, όταν βλέπω

την πόρτα της απέναντι κατοικίας ν’ ανοίγει ξαφνικά. Εμφανίζεται ένας κύριος μεπιζάμες και παντόφλες, ρίχνει μια γρήγορη ματιά στο δρόμο και χάνεται μέσα,αφήνοντας την πόρτα ορθάνοιχτη. Προτιμώ να μείνω στο αυτοκίνητο, για να πα-ρακολουθήσω τη συνέχεια. Ξαναφαίνεται σχεδόν αμέσως, με ένα χαρτόκουτοστην αγκαλιά. Κατεβαίνει τις σκάλες, διασχίζει το δρόμο και στρίβει στη γωνία. Σεπέντε λεπτά επιστρέφει τρέχοντας και χώνεται με βιασύνη μέσα στο σπίτι. Βγαίνωαπό το αυτοκίνητο και ακολουθώ την πορεία του. Λίγο πιο κάτω στο στενό ανα-καλύπτω την κούτα. Κοιτάζω μέσα. Τρία ολοζώντανα, νεογέννητα γατάκια!

Το κείμενο που μόλις διαβάσατε αποτελεί την πρώτη καταγραφή μιας πρόσφα-της εμπειρίας σας. Επειδή σκοπεύετε να δοκιμάσετε τις δυνάμεις σας σε έναλογοτεχνικό περιοδικό, προσπαθείτε να κάνετε την αφήγησή σας πιο καλοδου-λεμένη και ενδιαφέρουσα. Επιχειρείτε τρεις παραλλαγές, τις οποίες θα παρου-σιάσετε στον συντάκτη για να διαλέξει:α) αναδρομική αφήγηση,β) πρόδρομη αφήγηση καιγ) αφήγηση σχολιασμένη από τον αφηγητή.

Ποια από τις τρεις παραλλαγές σας προτιμάτε και γιατί;

7. α.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

7.α.2.1. Αποφεύγετε να συμμετάσχετε σε μία φιλική συγκέντρωση, επειδή μα-ντεύετε ότι η ατμόσφαιρα θα είναι πολύ ανιαρή. Το ίδιο βράδυ εξηγείτε στουςοικείους σας, πώς φαντάζεστε ότι θα περνούσατε, επιδοκιμάζοντας παράλληλατην απόφασή σας να απόσχετε.

Page 229: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

228

7.α.2.2. Το φιλικό σας πρόσωπο στο εξωτερικό με το οποίο αλληλογραφείτεαρκετά χρόνια σας προσκαλεί το καλοκαίρι για ένα δεκαήμερο στο σπίτι του.Γεμάτος/η χαρά, εξιστορείτε σύντομα στη μητέρα σας τις εμπειρίες που αναμέ-νετε από το ταξίδι, ώστε να διαλύσετε τις επιφυλάξεις της.

7.α.2.3. Η απόφασή σας να επιλέξετε το επάγγελμα του ζωγράφου προκάλεσετην έντονη αντίδραση των γονέων σας. Την επομένη αφηγείστε το περιστατικόσ’ ένα συγγενή που συμμερίζεται την επιθυμία σας, αναφέροντας και στοιχείααπό την ιστορία της σχέσης σας με τη ζωγραφική.

7.α.2.4. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού (με αυτοκίνητο, τρένο, πλοίο ή αερο-πλάνο) δημιουργήθηκε κάποιο πρόβλημα που σας τρόμαξε, αλλά ευτυχώς ξεπε-ράστηκε. Αργότερα αφηγείστε σύντομα την περιπέτειά σας. Επιλέξτε τη μορφήπου θα δώσετε στην αφήγησή σας και γράψτε το σχετικό κείμενο, όπου ο χρό-νος του αφηγητή είναι προγενέστερος από το χρόνο του δέκτη.

7.α.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

7.α.3.1. Να βάλετε σε κύκλο τις σωστές απαντήσεις

1. Ο χρόνος του πομπού και του δέκτη της αφήγησης μπορούν να ταυτίζονταια) στο μυθιστόρημαβ) στο ημερολόγιογ) στα απομνημονεύματαδ) σε μία τηλεφωνική συζήτηση.

2. Ο χρόνος του πομπού και του δέκτη της αφήγησης δεν ταυτίζονταια) στην απ’ ευθείας μετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώναβ) σε μία ζωντανή τηλεοπτική συζήτησηγ) στην υπηρεσιακή αναφοράδ) στην προφορική κατάθεση μάρτυρα στο δικαστήριο.

3. Ο χρόνος του πομπού είναι μεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων,όταν ο συγγραφέαςα) γράφει ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίαςβ) σχεδιάζει το μέλλον

Page 230: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

229

γ) γράφει μία βιογραφίαδ) προειδοποιεί για τις συνέπειες που μπορεί να εμφανίσει μια ασθένεια.

4. Ο χρόνος του πομπού είναι προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότωνα) στα ομηρικά έπηβ) στην «Αποκάλυψη» του Ιωάννηγ) στον Ύμνο εις την Ελευθερία του Δ. Σολωμούδ) στο ποίημα «Ελένη» του Γ. Σεφέρη

7.α.3.2. Να κατατάξετε τα παρακάτω είδη κειμένων ανάλογα με το χρονικόδιάστημα που χωρίζει τον πομπό από τον δέκτη, αρχίζοντας από την περίπτωσημε τη μικρότερη διαφορά.

Αφήγηση αναμνήσεων, προσωπικό ημερολόγιο, αναμετάδοση αθλητικού αγώ-να, αυτοβιογραφία, ιστορικό έργο.

7.α.3.3. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση, σημειώνοντας Χ στοαντίστοιχο πλαίσιο.1. «Εσωτερικός» ή «εσωκειμενικός» είναι ο χρόνος

α) στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που αποτελούντην ιστορία της αφήγησης,

β) των πραγματικών γεγονότων,γ) που χρειάστηκε ο συγγραφέας να γράψει την ιστορία,δ) που χρειάστηκε ο αναγνώστης να διαβάσει την ιστορία.

2. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από τον χρόνο τηςαφήγησης έχουμε:α) αναχρονία,β) πρόδρομη αφήγηση,γ) πύκνωση του χρόνου,δ) παράταση του χρόνου.

3. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο τηςιστορίας, έχουμε:

Page 231: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

230

α) αναδρομική αφήγηση,β) αφήγηση πλασματικών γεγονότων,γ) αναλυτική παρουσίαση των γεγονότων,δ) διαλογική σκηνή.

4. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει ίση διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας,τότε έχουμεα) συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας,β) άπλωμα του αφηγηματικού χρόνου,γ) παρουσίαση ασήμαντων γεγονότων,δ) σκηνή.

7.α.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

7.α.4.1. Να σημειώσετε Χ στα παρακάτω τετράγωνα στις περιπτώσεις που οχρόνος του αφηγητή μπορεί να ταυτίζεται με εκείνον του δέκτη και να δικαιο-λογήσετε τις επιλογές σας (Ναι: ταυτίζεται, Όχι: δεν ταυτίζεται).

Ναι Όχι1. Η δική μας η γενιά πέρασε δύσκολα χρόνια,

παιδιά μου. Όχι όπως εσείς, που τα βρίσκετε όλαέτοιμα.

2. Με μεγάλη μου χαρά σου γράφω, για να σουανακοινώσω ότι η υποτροφία μου εγκρίθηκε καιτον επόμενο μήνα φεύγω για το εξωτερικό.

3. Παρακολούθησα όλη τη σκηνή κ. Αστυνόμε. Τοαυτοκίνητο έστριψε με μεγάλη ταχύτητα και συνέ-χισε, παρ’ όλο που υπήρχε προειδοποιητικό σήμα ότιβρίσκεται κοντά σε σχολείο.

4. Καθώς λοιπόν, που λέτε, το παλικάρι προχωρούσεμέσα στο δάσος ... να σου εμφανίζεται μπροστά τουη νεράιδα!

5. Στο κείμενο που διαβάσαμε διαπιστώσαμε ότι οαρθρογράφος παρουσιάζει με ιδιαίτερη οξύτητατο πρόβλημα της ανεργίας.

Page 232: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

231

6. Σαν ο Δαμιανός τελείωσε την Τρίτη του ελληνικού,ο γερο-Φραντζής είπε πως αρκετά γράμματα είχε μάθει.

7.α.4.2. Να κατατάξετε τα ακόλουθα αποσπάσματα κειμένων, ανάλογα με τοχρονικό διάστημα που χωρίζει το χρόνο του πομπού από το χρόνο των γεγονό-των, αρχίζοντας από την περίπτωση της μικρότερης διαφοράς.Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Το στρατό των Φράγκων οδηγούσε ο Βονιφάτιος, μαρκήσιος του Μομφερρά-του. Αυτός είχε ελπίσει, μάταια, να γίνει αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπο-λη. Αντί γι’ αυτό αναγνωρίστηκε άρχοντας της Θεσσαλονίκης και σκόπευε ναδημιουργήσει στην Ελλάδα υποτελή κρατίδια Σταυροφόρων, οι οποίο θα όφει-λαν αφοσίωση σ’ αυτόν μάλλον παρά στον αυτοκράτορα Βαλδουίνο της Φλάν-δρας ή τους Βενετούς.

Σ. Ράνσιμαν, Μιστράς. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1980, σσ. 17-18.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Βράδυ. Στο κρεβάτι μου. Αύριο τρεις πρωί φτάνουμε στην Κωνστάντζα. Ωςτώρα καιρός γλυκύτατος. Θάλασσα χαρτί. Όλο το απόγευμα χθες η δόξα τηςΑττικής, ώσπου νύχτωσε.(...) Σήμερα πρωί σαν ξύπνησα, ήμασταν κιόλας έξωαπό την Πόλη. Το δρομολόγιο έλεγε πως θα φτάναμε στις 12.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 109.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Ο Διόνυσος σύντομα ξεπέρασε σε δημοτικότητα τους περισσότερους θεούς.Στην Αθήνα γίνονταν προς τιμήν του συνολικά τέσσερις γιορτές και μάλιστα ό-λες κατά τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες.

H.-D. Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986 σ. 30.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Page 233: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

232

Δ Τώρα που βρίσκομαι κι εγώ στο τελευταίο κατώφλι της ζωής, που έχω διανύ-σει έναν ολόκληρο κύκλο, μοιράζομαι το χρόνο μου με αυτούς που κάποτε υ-πήρξαν φίλοι μου. Θυμάμαι την Πόλη, τους δρόμους, τα καλντερίμια, τα μαγα-ζάκια, τις ατέλειωτες συζητήσεις που έκανα με τους φίλους μου, τότε που έπρε-πε να διαλέξουμε τι μας τραβούσε περισσότερο στη ζωή, τι θέλαμε να μάθουμεαπό τους ποιητές και τους φιλοσόφους. Ήταν η εποχή που συζητούσαμε τη ζω-ή. Το αντίθετο συμβαίνει τώρα. Δεν συζητάω τη ζωή, την αναπολώ, σκέπτομαιτι μου έδωσε.

Κάρολος Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας. Καστανιώτης,Αθήνα 1988, σσ. 175-176.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

7.β. Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης

7.β.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.β.1.1. Ταξιδεύετε με την οικογένεια ή την παρέα σας με προορισμό μια πόλη ήένα νησί που επισκέπτεστε για πρώτη φορά. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιούγνωρίζεστε με έναν/μία κάτοικο της περιοχής, που τελικά σας ξενάγησε και,γενικά, σας βοήθησε να γνωρίσετε τον τόπο. Αφηγηθείτε αυτό το ταξίδι στηνεπιστολή προς ένα φιλικό σας πρόσωπο, χρησιμοποιώντας πρόδρομη αφήγηση.

7.β.1.2. Πρόσφατα ανακαλύψατε ένα παιδικό παιχνίδι που κάποτε αγαπήσατειδιαίτερα. Ποια χρονική σειρά (πρόδρομη-αναδρομική) θα ακολουθήσετε αφη-γούμενος/η στη μητέρα σας τις αναμνήσεις που σας ξύπνησε; Να γράψετε τοσχετικό κείμενο.

7.β. 2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

7.β.2.1. Συναντάτε στο δρόμο έναν παλιό σας φίλο, με τον οποίο η σχέση σαςπέρασε κρίση. Αργότερα, αφηγείστε σύντομα στο ημερολόγιό σας αυτή τηνιστορία, χρησιμοποιώντας αναδρομική αφήγηση.

Page 234: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

233

7.β.2.2. Σ’ έναν φιλικό αθλητικό αγώνα με το γειτονικό σχολείο, γνωρίσατεμερικά παιδιά. Ένα από αυτά, λίγες ημέρες αργότερα, σας χάρισε ένα εισιτήριοστο λεωφορείο και αποφύγατε την πληρωμή προστίμου. Αφηγηθείτε το περι-στατικό στους συμμαθητές σας, χρησιμοποιώντας πρόδρομη αφήγηση.

7.β.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

7.β.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α και σ’εκείνες της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Α Β

1. Σ’ ένα χρόνο μετά από εκείνη τηνημέρα ο Γιάννης θα συναντούσε πάλιτη Μαρία.

2. Μέσα σε μια ώρα κατάφερε να ετοι-μαστεί για το ταξίδι.

3. Τότε ο Γιάννης θυμήθηκε εκείνη τημοιραία συνάντηση με τη Μαρία πριναπό αρκετά χρόνια.

4. Η ιστορία μας αρχίζει πριν από πολ-λά χρόνια, όταν ακόμη δεν υπήρχανραδιόφωνα και τηλεοράσεις.

5. Άνοιξε αποφασιστικά την πόρτα, πέ-ρασε μέσα, έριξε μια ματιά γύρω του,έβγαλε το καπέλο του και κάθισε σεμια πολυθρόνα κρατώντας το στα χέ-ρια.

6. Σε χρόνο λιγότερο απ’ όσο χρειάζε-ται κανείς να το αφηγηθεί, ο μικρόςκατέβηκε τη σκάλα γλιστρώντας απότην κουπαστή.

α) Αναδρομική αφήγηση

β) Πρόδρομη αφήγηση

γ) Χρόνος γεγονότων > χρόνος α-φήγησης

δ) Χρόνος γεγονότων < χρόνος α-φήγησης

ε) Χρόνος γεγονότων = χρόνος α-φήγησης

7.β.3.2. Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β,ώστε να χαρακτηριστεί κάθε φορά η διάρκεια και η συχνότητα με την οποία

Page 235: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

234

παρουσιάζονται τα γεγονότα της ιστορίας (ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θαχρειαστεί).

Α Β

1. Ο νεαρός δίστασε πριν κτυπήσει την πόρτατου κ. διευθυντή. Καταλάβαινε ότι έπρεπενα ξεπεράσει επιτέλους τη συστολή του. Γιαένα δευτερόλεπτο φαντάστηκε μία συνέχειαπου τον ανακούφιζε: κανείς δεν ήταν στογραφείο. Όμως όχι, έπρεπε να τολμήσει, ηφυγή θα σήμαινε αδυναμία να χειριστεί τοπρόβλημά του. Μετά από το τρίτο κτύπημα,άνοιξε διστακτικά και τον είδε σκυμμένοστο γραφείο του πάνω σ’ ένα βουνό από έγ-γραφα.

2. Προχώρησε αργά και στάθηκε μπροστάτου. Ξερόβηξε. -Κύριε διευθυντά, ήρθα για’κείνη την αύξηση ... είπε δειλά.

3. Εκείνος σήκωσε το κεφάλι απορημένος καιτότε θυμήθηκε. Πριν από μερικές μέρες κα-τά τύχη βρέθηκαν σε κάποιο φιλικό σπίτικαι αντάλλαξαν δυο κουβέντες. Από εκείνητη συνάντηση πήρε, φαίνεται, το θάρρος νατου ζητά αύξηση. Ίσως και ο ίδιος μέσαστην ευθυμία του να είχε δώσει κάποια υ-πόσχεση... Πού να θυμάται ...

4. Αμίλητος ξαναβυθίστηκε στη μελέτη τωνεγγράφων μέχρι αργά το μεσημέρι.

5. Βγαίνοντας από το γραφείο ο νεαρός ορκί-στηκε να μην ξαναπεράσει ποτέ το κατώφλι.Πού να φανταζόταν ότι σε μια εβδομάδα θαεισέβαλλε θριαμβευτικά ανεμίζοντας στο χέριτην παραίτησή του: είχε προσληφθεί σε μίαεπίζηλη θέση με σχεδόν διπλάσιο μισθό!

α) Πρόδρομη αφήγηση

β) Αναδρομική αφήγηση

γ) Επανάληψη γεγονότος

δ) Επιβράδυνση της αφήγησης

ε) Επιτάχυνση της αφήγησης

στ) Σκηνή

7.β.3.3. Να επιλέξετε κάθε φορά τη σωστή απάντηση, σημειώνοντας Χ στο α-ντίστοιχο πλαίσιο.1. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αναδρομική αφήγηση, όταν:

Page 236: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

235

α) δίνει τα γεγονότα της ιστορίας του με τη σειρά που συνέβησαν,β) αναφέρει γεγονότα προγενέστερα από το σημείο που

βρίσκεται η ιστορία του,γ) παρουσιάζει εκ των προτέρων όσα πρόκειται να συμβούν,δ) εστιάζει την προσοχή σε ένα σημείο της ιστορίας του και

το παρουσιάζει με λεπτομέρειες.

2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πρόδρομη αφήγηση, όταν:α) ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας,β) αναφέρει γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον,γ) αναφέρει συχνά ένα γεγονός σε διάφορα σημεία του έργου,δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο

της ιστορίας.

3. Αναχρονία παρατηρούμε στην αφήγηση, όταν:α) ο χρόνος της αφήγησης σταματά για ν’ αναφερθεί ένα

άλλο γεγονός,β) ο χρόνος της αφήγησης συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας,γ) ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας,δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας.

4. Η πύκνωση του αφηγηματικού χρόνου:α) επιβραδύνει την αφήγηση,β) επιταχύνει την αφήγηση,γ) κάνει πάντοτε την αφήγηση πιο βαρετή,δ) είναι πάντοτε στοιχείο αναχρονίας.

5. Το άπλωμα του αφηγηματικού χρόνου:α) εξυπηρετεί το συγγραφέα που δεν έχει πολλά να πει,β) παρουσιάζει συνοπτικά τα γεγονότα,γ) παρουσιάζει το ίδιο γεγονός πολλές φορές,δ) παρουσιάζει γεγονότα που ο συγγραφέας θεωρεί σημαντικά.

Page 237: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

236

6. Ένα γεγονός που στην πραγματικότητα διαρκεί ελάχιστες στιγμές:α) πρέπει να παρουσιάζεται εξίσου σύντομα,β) μπορεί να παρουσιάζεται σε πολλές σελίδες,γ) πρέπει να αποφεύγεται από τον καλό συγγραφέα,δ) είναι πιο ενδιαφέρον από ένα γεγονός που διαρκεί πολύ.

7.β.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

7.β.4.1. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσματα ο χρόνος των γεγο-νότων έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της αφήγησης και σε ποια αυτή ηδιάρκεια είναι μικρότερη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.Α Η γη της Ιωνίας, με την νοτιοανατολική Ασιατική ενδοχώρα της και με τα Αι-γαιακά της παράλια, στάθηκε πάντοτε το πεδίο μιας αφομοιωτικής ενέργειας,το εργαστήριο πυρήνων τέχνης που αποτελέσανε πάντοτε μερικά από πιο μεγά-λα μυστικά της επιτυχίας του ελληνισμού.

Ο. Ελύτης, Ανοιχτά χαρτιά. Αστερίας, Αθήνα 1974, σ. 436.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοικι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν (...)

Του νεκρού αδελφού, δημοτικό (παραλογή).

....................................................................................................................

....................................................................................................................Γ Αλλά τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού, άγγιξετον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινεμέσα μου. Μια γλυκιά απόλαυση με είχε κυριεύσει, απομονωμένη, χωρίς ναξέρω την αιτία της. Μου είχε ξαφνικά κάνει τις περιπέτειες της ζωής αδιάφο-ρες, ακίνδυνες τις καταστροφές της, ανύπαρκτη τη συντομία της, με τον ίδιοτρόπο που επενεργεί ο έρωτας, πλημμυρίζοντάς με με μια πολύτιμη ουσία: ήμάλλον η ουσία αυτή δεν ήταν μέσα μου, ήμουν εγώ.

Page 238: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

237

Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαμένο χρόνο, Έκφραση-Έκθεση,Α΄ τεύχος, σσ. 292-293.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Δ Κυριακή 30 Μάρτη 1941Χτες το μεσημέρι στου «Αβέρωφ» με τον Ξεφλούδα. Αυτός ο ειρηνικός άνθρω-πος, αυτός ο συγγραφέας των αποχρώσεων, έγινε ξαφνικά στις 28 του Οχτώ-βρη πολεμιστής. Ήταν στην πρώτη γραμμή έφεδρος αξιωματικός ως τώρα τε-λευταία που αρρώστησε. Μιλάει μ’ έναν ενθουσιασμό που μόλις συγκρατεί, γιατους στρατιώτες του, για την απόλυτη επικοινωνία ανάμεσα στους αξιωματι-κούς της γραμμής της φωτιάς και τους φαντάρους.-Πείνασα, κρύωσα, ψείριασα μαζί τους, λέει και το καταλάβαιναν πως ήμουνσαν κι αυτούς, το ίδιο μ’ αυτούς. (...)

Γ. Σεφέρης, Μέρες Δ΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 47.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

7.β.4.2. Στα ακόλουθα αποσπάσματα, τα γεγονότα διαρκούν περισσότερο απότο χρόνο της αφήγησης. Να κατατάξετε αυτά τα κείμενα ανάλογα με το βαθμόσυστολής του χρόνου σ’ αυτά, αρχίζοντας από το κείμενο με τη μικρότερη πύ-κνωση. (Σημειώστε τους αριθμούς κατάταξης των κειμένων στα αντίστοιχαπλαίσια που ακολουθούν)

Α Είναι μια γλώσσα με πολύ αυστηρή γραμματική, που την έφκιασε μόνος τουο λαός, από την εποχή που δεν επήγαινε ακόμη σχολείο. Και την τήρησε μεθρησκευτική προσήλωση και αντοχή αξιοθαύμαστη, μέσα στις πιο δυσμε-

Page 239: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

238

νείς εκατονταετίες. ‘Ώσπου ήρθαμε εμείς με τα διπλώματα και τους νόμουςνα τον βοηθήσουμε.

Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340.

Β Κι όταν εκείνοι στο πολύβαθο λιμάνι μέσα εμπήκαν,μαζέψαν τα πανιά τ’ απόθεσαν στο μελανό καράβι,λύσαν τα ξάρτια και στο δίκρανο πλαγιάσαν το κατάρτιμε δίχως ξάργητα, και λάμνοντας το αραξοβόλι πιάνουν.Όξω πετούν τις αγκυρόπετρες και την πρυμάτσα δένουν,όξω κι εκείνοι στο γυρόγιαλο της θάλασσας εβγήκαν,όξω και τα σφαχτά του Απόλλωνα του μακρορίχτη εβγάλαν,όξω απ’ το πλοίο το πελαγόδρομο η Χρυσοπούλα εβγήκε.

Ιλιάδα, Α 432-439, μετάφραση Καζαντζάκη- Κακριδή.

Γ Ριζική ανακαίνιση και επέκταση του διονυσιακού θεάτρου άρχισε κατά τηνπρώιμη περίκλεια περίοδο, ολοκληρώθηκε σταδιακά και διήρκεσε πάνω α-πό μισόν αιώνα.

Blume H.-D., Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σ. 30.

Δ Στο ταχτικό μας λουκουματζίδικο, ο Μελετίου, μπαίνοντας με την παρέατου ένα δειλινό, δε βρήκε τραπεζάκι αδειανό κι αναγκάστηκε να καθίσει α-ντίκρυ σ’ ένα άγνωστο φανταράκι, που απόσωνε ήσυχα και στοχαστικά τημερίδα του.

Α. Τερζάκης, Απρίλης. Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.

7.β.4.3. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσματα η αφήγηση είναιπρόδρομη ή αναδρομική και σε ποια έχουμε και τα δύο αυτά είδη αφήγησης. Ναεντοπίσετε τα όρια αυτών των αφηγήσεων-μέσα-στις-αφηγήσεις και να δικαιο-λογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Η πολιτεία κοιμάται. Μονάχα με την ανατολή του ήλιου θα σημάνει το βού-κινο ψηλά στις βίγλες κι οι πόρτες των τειχιών θ’ ανοίξουν. Τότε, ένας κό-σμος ανάκατος θ’ αρχίσει να ξεχύνεται στους δρόμους, να βουίζει σαν ποτάμικαι να διασταυρώνεται κάτω από τη μεγάλη κάμαρα της πύλης που οδηγείστην εξοχή. (...) Όμως ακόμα δεν είχε φανεί ο ήλιος.

Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ, σ. 22.

....................................................................................................................

Page 240: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

239

....................................................................................................................

Β Πέμπτη 19 ΟκτωβρίουΧτες ανεβήκαμε και τριγυρίσαμε στο κάστρο του Πάγου. Το μεσημέρι φάγαμεεκεί κοντά· το εστιατόριο το έχουν Τουρκοκρητικοί. Μιλούν, όπως όλοι, θαυ-μάσια ελληνικά, έχουν μεγάλη νοσταλγία για το νησί τους. Θυμάμαι εκείνοντον τσαγκάρη στην Άγκυρα που όλοι τον έλεγαν γρουσούζη και ανάποδο. Μό-λις του είπα «ίντα κάνεις σύντεκνε;» ημέρεψε.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ. 217.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Είχαμε γυρίσει από την Ιθάκη. Εγώ ήμουν γύρω στα δέκα. Ένα απόγευμα μ’ανέβασε ο πατέρας μου στο φρούριο και καθίσαμε στον πλάτανο. Το αρχαίοδέντρο στεκόταν ακόμη έξω από τα τείχη. Απ’ ολάκερη την πόλη μόνο ο πλά-τανος είχε γλιτώσει από τη φωτιά των Τούρκων. Είκοσι χρόνια μετά το συ-γκεκριμένο απόγευμα, ο θυμός των ανέμων τον έριξε μέσα σε μια νύχτα.

Ρέα Γαλανάκη, Θα υπογράφω Λουί. Άγρα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32.

....................................................................................................................

....................................................................................................................Δ Ο ίδιος απέφευγε να μιλάει για τα δικά του κατορθώματα. Κάποιος Αλεξανδρι-

νός τής είχε πει ότι ο Δραγούμης είχε μπει κάποτε καβάλα σ’ ένα άλογο, μέσα σεμια εκκλησία για να σώσει μια Ελληνοπούλα που την πάντρευαν μ’ ένα Βούλγα-ρο. Την είχε σηκώσει σαν φτερό και είχαν χαθεί μέσα στην μακεδονική ομίχλη:«Είναι αληθινή αυτή η ιστορία Ίων;»Ο Δραγούμης είχε γυρίσει αλλού το κεφάλι του, όπως έκανε κάθε φορά πουτου ζητούσαν να μιλάει για τον εαυτό του:«Τι σημασία έχει; Κάθε Μακεδόνας μπορεί να καβαλήσει ένα άλογο - κάθεΜακεδόνας θα έκανε το ίδιο.»Κι ύστερα μ’ εκείνα τα γνώριμα ξεσπάσματα της φωνής του -που χώριζαν τοντυπικό διπλωμάτη απ’ τον φλογερό επαναστάτη:«Θα πρέπει να πας στη Μακεδονία, Πηνελόπη. Μόνο εκεί θα καταλάβεις ότιείσαι Ελληνίδα.»

Page 241: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

240

Η Δέλτα θα θυμόταν στα επόμενα τριάντα πέντε χρόνια τον ήχο της νεανικήςεκείνης φωνής που έκανε να πάλλονται οι φύκιοι και οι καουτσουκιές πουγέμιζαν τον κήπο της.

Φ. Γερμανός, Η εκτέλεση. Κάκτος, Αθήνα 1985, σ. 60.........................................................................................................................................................................................................................................

Ε Στην αρχή της Σόλωνος, μια ομάδα πέρασε δίπλα μου, τρέχοντας σχεδόν.Πρέπει να πήγαιναν στο νοσοκομείο «Ελπίς», εκεί που είναι τώρα το Πνευ-ματικό κέντρο του Δήμου. Τα παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους το σώμα ενόςνεαρού άντρα. Νεκρός; Τραυματίας; Αναζητούσα πάντα τα παιδιά της δικήςμου ομάδας. Δεν ξαναβρεθήκαμε ποτέ όλοι μαζί. Μόνο μερικοί.Γύριζα όλη την ημέρα στο κέντρο, περίμενα κάτι που δε γινόταν. Τι; Κάτι.Μια αντίδραση. Όχι και να μας σκοτώνουν έτσι στη μέση του δρόμου! Δενμπορούσα να πιστέψω ότι θα ξανάρχιζαν διώξεις, συλλήψεις, ξύλο, φυλακές.Λίγο αργότερα πέρασα από το νεκροτομείο στην Ασκληπιού. Είχε κόσμο, ό-πως στις μαύρες μέρες του 41-42, όταν κάθε πρωί έφερναν εκεί με τα καρο-τσάκια τους νεκρούς της περασμένης νύχτας. Πηγαίναμε συχνά με άλλα παι-διά και τα βλέπαμε. Προσπαθούσαμε να καταλάβουμε το θάνατο.

Ρ. Σωμερίτης, Ένας μικρός Δεκέμβρης. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32.....................................................................................................................

Page 242: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

242

8. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

8.1. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

8.1.1. Μερικοί από τους μάρτυρες διαφόρων αξιόποινων πράξεων χρησιμο-ποιούν συναφείς λέξεις, χωρίς να γνωρίζουν τη σημασία τους ή για να προσδώ-σουν έμφαση ή και δραματικό χαρακτήρα στα λεγόμενά τους. Διορθώστε τους,γράφοντας κάτω από κάθε πρόταση τη σωστή ή κυριολεκτική λέξη στη θέση τηςαντίστοιχης υπογραμμισμένης, στις περιπτώσεις που αυτή η λέξη χρησιμοποιεί-ται λανθασμένα ή που δεν χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική της σημασία.Αν θεωρείτε τη χρήση σωστή, μη σημειώσετε τίποτε.

1. Η Αστυνομία συνέλαβε τους δράστες έπ’ αυτοφώρω, έπειτα από λίγες μέρεςστο σπίτι τους.......................................................

2. Όταν επέστρεψα στο μαγαζί, διαπίστωσα ότι έλειπαν όλα τα χρήματα. Ήτανκαθαρή ληστεία, κ. Αστυνόμε.......................................................

3. Η κλοπή στο βενζινάδικο, ευτυχώς, δεν είχε θύματα.......................................................

4. Κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση μεγάλου ποσού στην τράπεζα που εργαζόταν,αλλά, τελικά, δεν αποδείχθηκε η ενοχή του.......................................................

5. Ο διευθυντής της επιχείρησης έπεσε θύμα κατάχρησης πηγαίνοντας στο γρα-φείο του.......................................................

6. Του εμπιστεύθηκε την περιουσία του, όσο καιρό θα έλειπε στο εξωτερικό,αλλά εκείνος σφετερίστηκε ένα μεγάλο μέρος της.......................................................

7. Ο ενάγων παρέμεινε αμίλητος στο εδώλιο σε όλη τη διάρκεια της δίκης.......................................................

8. Ο δικηγόρος υποστήριζε ότι οι διάδικοι έπρεπε να συμφωνήσουν προηγου-μένως, ώστε η υπόθεση να μη φτάσει στα δικαστήρια.

Page 243: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

243

......................................................9. Αυτός ο μάρτυρας δεν είναι αξιόπιστο πρόσωπο, εφόσον είναι υπόδικος.

......................................................

8.1.2. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληληλέξη.

Επιτέλους! (1) ...................... (του μέλλεται, ήγγικεν, επικρέμαται) η ώρα. Τοεπόμενο Σαββατοκύριακο (2) .......................... (προβλέπεται, προμηνύεται, πρό-κειται) να πραγματοποιηθεί η πολυπόθητη συναυλία στο σχολείο μας. (3)......................... (Επίκειται, ζυγώνει, προεξοφλείται) η τεράστια επιτυχία της,γιατί ήδη, από τα εισιτήρια που πουλήσαμε (4) ..................... (ενδέχεται, προ-βλέπεται, ήγγικεν) αθρόα συμμετοχή φίλων και από τα γειτονικά σχολεία. (5)..................... (Ενδέχεται, προμηνύεται, επίκειται) μεγάλος θρίαμβος. Όσο, βέ-βαια, (6) ........................ (προμηνύεται, πλησιάζει, επίκειται) η ώρα, τόσο οιδιοργανωτές συναισθάνονται τις ευθύνες τους, εφόσον (7) ...................... (προε-ξοφλείται, προμηνύεται, ενδέχεται) να δημιουργηθούν κάποια επεισόδια ή ζη-μιές, οπότε (8) ...................... (ενδέχεται, τους μέλλεται, επικρέμαται) να πλη-ρώσουν για όλους. (9) ............................. (Πρόκειται, επικρέμαται, ενδέχεται)μεγάλη τιμωρία.. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του διευθυντή, αν δεν τηρηθούν οιυποσχέσεις που του έδωσε το δεκαπενταμελές, (10) ...................... (του μέλλε-ται, επίκειται, πρόκειται) αλλαγή της στάσης του απέναντί μας.

8.1.3. Μία επιχείρηση έκλεισε. Στη συζήτηση που ακολούθησε ανάμεσα στουςεργαζόμενους και στην εργοδοσία, ένας εργάτης, με το παρακάτω κείμενο, απο-δίδει τα αίτια στην κακή διαχείριση του γιου του ιδιοκτήτη. Πώς θα διατύπωνετις ίδιες κατηγορίες ο δικηγόρος των εργαζομένων σ’ αυτή τη συζήτηση; Νααντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες επίσημου ύφους.

«Δεν ζύγιαζε ................ καλά τους συνεταίρους του ούτε και τα λεφτά................ του εργοστασίου κι έτσι ξεχαρβάλωσε ................ μέσα σε λίγα χρόνιαό,τι με τόσο κόπο έφτιαξαν οι γονείς του. Συνέχεια τον ορμήνευα ................ ναπάψει να δουλεύει τσαπατσούλικα ................, του φανέρωνα ότι ένας συνεταί-ρος του τον γδέρνει ................, ότι διάφοροι ξαφρίζουν ................ πράματα

Page 244: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

244

................ από την αποθήκη. Εκείνος τίποτε. Πάντα αστόχαστος ................ ήτα-νε. Δε σκεφτόταν καθόλου το μέλλον.»

8.1.4. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληληλέξη από αυτές που δίνονται. Δύο λέξεις δεν χρησιμοποιούνται.

περίθαλψη προάσπιση προστασίαπεριφρούρηση πρόνοια προφύλαξη

Η επιτροπή που ιδρύσαμε στη γειτονιά μας έχει σκοπό την................................... των ανήλικων προσφυγόπουλων της περιοχής μας απότους κινδύνους, την ................................. των άρρωστων παιδιών, την............................. τους από τις καιρικές συνθήκες και την ............................. τουδικαιώματος να έχουν ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης.

8.1.5. Να συμπληρώσετε τα κενά των ακόλουθων προτάσεων με τον κατάλληλοτύπο των λέξεων από αυτές που δίνονται (δύο από αυτές δεν θα χρειαστούν).

Ανακοίνωση διάγγελμα ενημέρωση υπόμνημααναφορά εγκύκλιος κοινοποίηση ψήφισμα

1. Ο αριθμός των εκδρομών που προβλέπεται να πραγματοποιηθούν σε ένα σχο-λικό έτος καθορίζεται με ..................................... από το ΥΠΕΠΘ.

2. Με αφορμή την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας ο Πρόεδρος της Δημοκρα-τίας απηύθυνε .................................. προς τον ελληνικό λαό.

3. Ο λυκειάρχης μας, με ................................... του, απαρίθμησε τα προβλήματατου σχολείου στον προϊστάμενο.

4. Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης αναβλήθηκε, γιατίδεν είχε επιδοθεί στους ενδιαφερόμενους εγκαίρως ................................. τηςδικαστικής απόφασης για την πραγματοποίησή της.

5. Ο γεωργικός συνεταιρισμός υπέβαλε ................................. στην κυβέρνησηεκθέτοντας τις απόψεις του για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων.

Page 245: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

245

6. Με ....................... της στον τύπο η εταιρεία γνωστοποιεί τη διακοπή της λει-τουργίας της για ένα τρίμηνο.

8.1.6. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο από ταρήματα που δίνονται (δύο από τα ρήματα δεν θα χρειαστούν).

αντιλαμβάνομαι εντοπίζω κοιτάζω περιεργάζομαιβλέπω εξετάζω παρατηρώ ρίχνω ένα βλέμμα

Όταν του έφεραν το δέμα ήταν πολύ απασχολημένος, γι’ αυτό .......................και το ακούμπησε στην άκρη του γραφείου. Αργότερα, σε κάποιο διάλειμμα τηςδουλειάς του ...................................... την κορδέλα που ήταν δεμένη σε ένανπολύ εντυπωσιακό φιόγκο. Το πήρε στα χέρια του, το .................................... .Ήταν ένα απλό κουτί σε κοινό περιτύλιγμα. Περίεργος, έψαξε για το όνομα τουαποστολέα. .................................... και την άλλη πλευρά, αλλά δεν.................................. τίποτε. ......................... με προσοχή το γραμματόσημο καιτην σφραγίδα του ταχυδρομείου. Κανένα συμπέρασμα. Ένα ανώνυμο, ύποπτοδέμα!

8.1.7. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων, επιλέγοντας κάθε φορά τοκατάλληλο ρήμα από αυτά που δίνονται στην παρένθεση και προσαρμόζοντάςτο στον απαιτούμενο τύπο.

Όταν ο αδελφός μου ........................... (επιδιώκω, ζητώ, επιθυμώ) να συνεχί-σει τις σπουδές του και ................................... (αιτώ, απαιτώ, επιδιώκω) μίαυποτροφία στο εξωτερικό, μελετούσε μέχρι αργά τη νύχτα. Κάποιες ώρες, όταν.............................. (αιτώ, απαιτώ, επιζητώ) λίγη ηρεμία, άκουγε μουσική. Τότε........................................... (επιθυμώ, απαιτώ, αιτώ) να μην τον ενοχλούν.«................................... (επιδιώκω, επιζητώ, ζητώ) την κατανόησή σας» έλεγεσυχνά. Τώρα πια που έχει δικό του ιατρείο, παραπονείται πως δεν του μένειχρόνος να μελετήσει.

Page 246: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

246

8.1.8. Να συμπληρώσετε τα κενά στην ακόλουθη αφήγηση μιας νευρικής κυρί-ας, με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που δίνονται. Δύο από αυτά ταρήματα δεν θα χρησιμοποιηθούν.

αντιλαμβάνομαι, διαγράφω τα όρια, διακρίνω, εντοπίζω, επισημαίνω, ξε-χωρίζω, καθορίζω, ορίζω, περιεργάζομαι, προσδιορίζω.

Ήταν το πρώτο μου ταξίδι με καράβι και ομολογώ ότι ένιωθα κάποια ανησυ-χία. Άλλωστε τόσα και τόσα ακούς κάθε μέρα ... Εκεί που πήγαινα, λοιπόν, νακλείσω τα μάτια μου .......................... (1) ένα περίεργο θόρυβο. Αναστατώθηκα.Πάει, χανόμαστε, σκέφτηκα. Προσπάθησα να ............................... (2) από πούερχόταν. Πέρα στην πλώρη κάτι, φαίνεται, συνέβαινε, αλλά ακόμη δεν μπόρεσανα ................................ (3) τι ακριβώς. Σηκώνομαι και κατευθύνομαι προς ταεκεί και τι να δω; Μια παρέα νεαρών είχε το ραδιόφωνο στο διαπασών. Άλλοιχοροπηδούσαν κι άλλοι χτυπούσαν τα χέρια ρυθμικά. Πανζουρλισμός! Α, ταπαλιόπαιδα, σκέφτηκα. Θα το βουλιάξουν το καράβι! Τρέχω αμέσως στον καπε-τάνιο. ..................................... (4) με την ωραία στολή του. Του............................... (5) το πρόβλημα. «Είναι», του λέω «ανυπόφορη αυτή η φα-σαρία και πολύ επικίνδυνη. Με τόσα ποδοβολητά Τιτανικός θα γίνουμε! Πρέπεινα .................................. (6) τη στάση σας. Είστε καπετάνιος για όλους τουςεπιβάτες, έτσι δεν είναι; Απαιτώ να ................................... (7) κάποιον υπεύθυνονα τους κάνει συστάσεις.» Δεν έχω παράπονο, μου έκανε το χατήρι. Ευγενέστα-τος και εξυπηρετικότατος κύριος! Πάντως, μια ελαφριά ειρωνεία.................................... (8) στο βλέμμα του.

8.1.9. Να χαρακτηρίσετε τη χρήση κάθε υπογραμμισμένης λέξης, σημειώνονταςΧ στο αντίστοιχο τετράγωνο. (Σ: σωστή, Λ: λανθασμένη, Ε: ειρωνική)

Σ Λ Ε1. Ακμαιότατος ο παππούς της Μαριάννας. Περπα-

τούσε κούτσα κούτσα, έσερνε και το πόδι του!2. Στην εκδρομή στο χωριό συναντήσαμε έναν

αιωνόβιο γέροντα. Ήταν δεν ήταν ογδοντάρης.

Page 247: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

247

3. Παρ’ όλα τα βάσανα που πέρασε διατηρούσεακόμη πολλές δυνάμεις. Ήταν πολύκαταβεβλημένος.

4. Στηριγμένος στο μικρότερο εγγόνι του έκανετον περίπατό του κάθε απόγευμα την ίδια ώρα.Πάντα καλοστεκούμενος και κομψός.

5. Ο πρόεδρος του χωριού, ένας λεβεντόγερος μεκρητική φορεσιά, μας υποδέχθηκε εγκάρδια καιμας ξενάγησε σε όλα τα αξιοθέατα της περιοχής.

6. Ένας κοτσονάτος γέροντας έσερνε το χορό του πα-ράλυτου δύτη που, αν και τον βρήκε η παράλυση,αυτός επιμένει να απολαμβάνει τις χαρές της ζωής.

7. Καλοντυμένος και ευσταλής, μόλις που στεκό-ταν στα πόδια του.

8. Πήγαινε για κυνήγι, για ψάρεμα, έκανε και ορει-βασία. Θαλερότατος πάντα, παρά την ηλικία του.

Page 248: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

248

8.2. Συνδυασμός ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Τα στοιχεία των τριών στηλών που ακολουθούν συνδυάζονται μεταξύ τους.Αφού επιλέξετε τους καταλληλότερους συνδυασμούς να τους χρησιμοποιήσετεσε πέντε δικές σας προτάσεις, φροντίζοντας να εξαντλήσετε τα επίθετα της στή-λης Α.

Α Β Γ

1. αναμφισβήτητο

2. αναφαίρετο

3. νόμιμο

4. αναγνωρισμένο

5. κεκτημένο6.

δικαίωμα της

- ελεύθερης έκφρασης

- ζωής

- απεργίας

- ελευθερίας

- ίσης αμοιβής για ίσηδουλειά

- ανεξιθρησκίας

- δωρεάν παιδείας

1. .......................................................................................................................2. .......................................................................................................................3. .......................................................................................................................4. .......................................................................................................................5. .......................................................................................................................

Page 249: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

249

9. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

9.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

9.1.1. Αφηγηθείτε σε φιλικό κύκλο ένα επεισόδιο που σας συνέβη σε αίθουσααναμονής ενός ιατρείου, χρησιμοποιώντας και περιγραφή, για να σκιαγραφήσε-τε το χώρο και τα πρόσωπα.

9.1.2. Ένας γνωστός σας αφηγείται ότι τις προάλλες, καθώς οδηγούσε με μεγά-λη ταχύτητα, πήρε κλήση από έναν τροχονόμο. Στα κρίσιμα σημεία της αφήγη-σης παρεμβάλλει περιγραφή, με σκοπό να προκαλέσει αγωνία στο ακροατήριότου. Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

9.1.3. Λάβατε μία επιστολή από ένα φίλο που μετακόμισε πρόσφατα σε άλληπόλη. Στην επιστολή αφηγείται διάφορα περιστατικά σχετικά με τις νέες τουγνωριμίες στο σχολείο. Την αφήγησή του διακόπτει με περιγραφή, για να περά-σει από το ένα θέμα στο άλλο. Πώς είναι το κείμενό του;

9.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας εκφράζει τις εντυπώσεις που περιέχονται στοακόλουθο κείμενο από το μάθημα της Οδύσσειας. Κατά την ομιλία του παιδιούαναγνωρίζετε τις εξής αφηγηματικές λειτουργίες: επιστροφή του ήρωα, μαγικάδώρα, παράβαση της απαγόρευσης, συνάντηση με το δωρητή, άφιξη στο σπίτι,απαγόρευση σε κάποιον να κάνει κάτι, αγώνας. Να εντοπίσετε αυτές τις λει-τουργίες στο ακόλουθο κείμενο. Η άσκηση μπορεί να γίνει προφορική ή γραπτή.Στην περίπτωση που θα είναι γραπτή μπορεί να συνταχθεί σχετικός πίνακας.

Από την Οδύσσεια εντύπωση μου έκανε ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα δεν έ-πρεπε να φάνε τα βόδια του Ήλιου και ότι μόλις εκείνοι τα έφαγαν τιμωρήθηκανπου δεν τήρησαν την εντολή. Κι έτσι πνίγηκαν όλοι εκτός από τον Οδυσσέα πουδεν είχε φάει από τα βόδια, κι έμεινε να θαλασσοδέρνεται μόνος του. Και αν δεντου έδινε η ίδια η Λευκοθέα, η θεά που βγήκε από τη θάλασσα, εκείνο το μαντήλινα τον προστατεύει, ίσως να μην επιζούσε από το ναυάγιο που προκάλεσε ο Πο-

Page 250: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

250

σειδώνας. Και βέβαια, μόνο με τη βοήθεια της Αθηνάς κατάφερε να φτάσει στηνΙθάκη, να αντιμετωπίσει τόσους μνηστήρες και να ξαναβρεί την οικογένειά του.

9.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

9.3.1. Να συμπληρώσετε τα κενά του παρακάτω κειμένου, επιλέγοντας κάθεφορά την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται στη παρένθεση.

Ο συγγραφέας εξυφαίνει τον ιστό της ιστορίας του ............................ (αφη-γούμενος, περιγράφοντας) τα γεγονότα. Η χρήση της ......................... (περιγρα-φής, αφήγησης) του δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφήσει τους χαρακτήρες τωνπροσώπων και το σκηνικό μέσα στο οποίο κινούνται, ενώ με την................................ (αφήγηση, περιγραφή) αποδίδει καλύτερα την εξέλιξη τωνγεγονότων, τις αιτίες και τα αποτελέσματα της δράσης των προσώπων. Η περι-γραφή μέσα στην αφήγηση ανήκει στα ............................... (στατικά, δυναμικά)στοιχεία ενός κειμένου, ............................... (επιβραδύνει, επιταχύνει) τη δράσηκαι ............................... (δημιουργεί ενδιαφέρον, αποδυναμώνει το ενδιαφέρον)για την εξέλιξή της. Επειδή μέσα σ’ ένα κείμενο η περιγραφή και η αφήγησησυνδέονται ...................... (στενά, χαλαρά), μπορούμε να πούμε ότι η διάκρισήτους είναι ................... (εύκολη, δύσκολη) υπόθεση για τον αναγνώστη.

Page 251: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

251

9.3.2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της Β και της Γ,ώστε να γίνει φανερή η συμβολή της περιγραφής και της αφήγησης σε μία ιστο-ρία. (Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρησιμοποιηθεί.)

Α Β Γ

Ι. H περιγραφή

ΙΙ. Η αφήγηση

α) παρουσιάζει δυναμικά

β) απεικονίζει με το λόγο

γ) αναφέρεται

δ) προκαλεί αισθητικήαπόλαυση

ε) παγώνει

στ) παρουσιάζει στατικά

ζ) ανήκει

1. στις αιτίες και τα αποτελέ-σματα των πράξεων τωνπροσώπων.

2. το χρόνο εξέλιξης της ιστο-ρίας.

3. τα βασικά γνωρίσματα ενόςαντικειμένου.

4. ένα πρόσωπο, καθώς ενερ-γεί μέσα στο χρόνο.

5. στα στατικά στοιχεία τουκειμένου.

6. ένα αντικείμενο, ένα πρό-σωπο μέσα στο χώρο.

Page 252: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

252

9.3.3. Η στήλη Α του παρακάτω πίνακα περιέχει στίχους από τη ραψωδία Ζ(171-191), όπου ο Γλαύκος αφηγείται στο Διομήδη την ιστορία του Βελλερεφό-ντη. Να αντιστοιχίσετε τους στίχους με τις αφηγηματικές λειτουργίες της στή-λης Β. (Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.)

Α Β

1. Κι αυτός κινάει, και των αθάνατωντον προβοδούσε η χάρη

2. πρώτα τη Χίμαιρα την άγρια τονπρόσταξε να σκοτώσει

3. μα όπως γυρνούσε, ο Ρήγας του’στησε καινούριο δόλο πάλε: / απ’την πλατιά Λυκία ξεδιάλεξε καρτέρινα του στήσουν/ τους πιο αντριωμέ-νους

4. μα κανένας τους δε γύρισε πια πίσω/τι εκεί τους σκότωσε ο αψεγάδια-στος Βελλερεφόντης όλους.

5. Και τότε εκείνος πια κατάλαβε θεούπως ήταν φύτρα

α) Αποστολή

β) Παγίδα

γ) Υπερφυσικές ικανότητες του αγω-νιστή

δ) Αναχώρηση του ήρωα

ε) Συνάντηση με το δωρητή

στ) Νίκη

9.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακο-λουθούν.Α Ξαφνικά ο Τομ σταμάτησε να σφυρίζει. Ένας άγνωστος βρισκόταν μερικάμέτρα μπροστά του -ένα παιδί μόλις λίγο μεγαλύτερό του. Το παιδί ’ταν καλο-ντυμένο κιόλας κι ας ήταν καθημερινή, κι όχι Κυριακή. Αυτό ήταν απλούσταταεξωφρενικό. Το καπέλο του ήταν κατακαίνουργιο, το σακάκι του ήταν καλο-κουμπωμένο, χωρίς να του λείπει ούτε ένα κουμπί, και το παντελόνι του καλο-

Page 253: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

253

σιδερωμένο. Φορούσε ακόμη και παπούτσια, κι ας ήταν μόλις Παρασκευή. Επίπλέον φόραγε ως και γραβάτα, ένα κορδελάκι με ζωηρά χρώματα. Το ύφος τουήταν ολοφάνερα ενός πρωτευουσιάνου, πράγμα που έκανε τον Τομ να νιώσει νατον τρώει η ζήλια ως μέσα τα φυλλοκάρδια του. Κι όσο περισσότερο κοιτούσε οΤομ τούτο το όγδοο θαύμα, τόσο περισσότερο ένιωθε τα χάλια της δικής του αμφί-εσης. Δεν μιλούσε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στο τέλος ο Τομ είπε:-Σε νικάω!

Μ. Τουαίν, Οι περιπέτειες του Τομ Σώγιερ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1995, σ. 15.

Β Το φθινόπωρο ξανά βαφτίζει τη γη, τη φρυμμένη από το βαρύ χνώτο του καλο-καιριού. Καινούργιος αστράφτει τότε ο ουρανός στο απόβροχο, πυκνά μυρίζειτο παχύ, το μεστωμένο χώμα, κ’ η στερνή βλάστηση, το ξερό χορτάρι, το γυμνόδεντρί, λάμπουν με καλοσύνη χερουβική.Τέτοιον είδε τον κόσμο ο Νικηφόρος ο Σγουρός τ’ άλλο πρωί που βγήκε από τοκαλογερικό καλύβι.

Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 59.

Γ ... και γύρω γύρω υπήρχε πεζούλι και συρματοπλέγματα ψηλά που ολόγυράτους αγκαλιαστά φύτρωναν περικοκλάδες λογής-λογής. Την Άνοιξη μυρσίνεςσε τόνους λευκούς, ρόδινους και μοβ, το Φθινόπωρο άνθη κίτρινα με χρυσέςανταύγειες και κόκκινα φύλλα μ’ ανταύγειες μπακιρένιες σαν έπεφτε επάνωτους ο ήλιος. Αν ήθελα μπορούσα να σπρώξω τη σιδερένια πόρτα και να μπωμέσα. Η κυρία Αφροδίτη θα μου πρόσφερε τότε κρέμα ίσως και παγωτό.

Μ. Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσματα η περιγραφήα) εξυπηρετεί τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο;β) φωτίζει την αφήγηση με άμεσες πληροφορίες;γ) προκαλεί αδημονία και αναμονή;δ) προσφέρει αισθητική απόλαυση;(Μία από αυτές τις λειτουργίες περισσεύει.)Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

10. ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ

10.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Page 254: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

254

10.1.1. Έχοντας ως αφετηρία το κείμενο που ακολουθεί, να συνθέσετε ένα δικόσας, όπου θα αναφέρετε παραδείγματα ανθρώπινων τύπων που αποτελούν, κατάτη γνώμη σας, αντικείμενο σάτιρας στην εποχή μας. Υποθέστε ότι θα το παρου-σιάσετε προφορικά σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα «Με ποιους ανθρώπι-νους τύπους γελούν οι Έλληνες σήμερα» και συνομιλητές θεατρικούς συγγρα-φείς και γελοιογράφους. Φροντίστε να χρησιμοποιήσετε τουλάχιστον οκτώ απότις υπογραμμισμένες λέξεις.

Η αθηναϊκή κοινωνία του 5ου π.Χ. αιώνα επιδοκίμαζε τους καλούς τρόπους,την ευπρεπή εμφάνιση και τη μετρημένη συμπεριφορά. Όποιος πολίτης κυκλο-φορούσε ατημέλητος, γινόταν σύντομα στόχος σκωμμάτων, ενώ οι ανάγωγοιαντιμετώπιζαν τη χλεύη των συμπολιτών τους. Λοιδορίες και ειρωνείες, όμως,συνόδευαν και τους κομψευόμενους και όσους έκαναν επίδειξη πλούτου. Ηδιακωμώδηση των τύπων του φλύαρου, του υπναρά ή του λαίμαργου ήταν πά-ντοτε στο στόχαστρο των κωμωδιογράφων. Δεν απέφευγαν το διασυρμό ακόμηκαι οι πολιτικοί άνδρες. Συχνά στις κωμωδίες του ο Αριστοφάνης σατιρίζει μεκαυστικότητα εξέχοντα πρόσωπα της εποχής του. Εμπαίζει τον Κλέωνα για τηνέπαρση και τη φιλοπόλεμη διάθεσή του, χλευάζει τις ιδέες του Σωκράτη καιδιασύρει τον Ευριπίδη για την ταπεινή καταγωγή της μητέρας του.

(Οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν στο παραπάνω κείμενο προέρχονταιαπό το βιβλίο των Κολόμποβα Κ.Μ.& Οζερτσάικα Ε.Λ. Η καθημερινή ζωή στηναρχαία Ελλάδα. Παπαδήμα, Αθήνα 1988.)

10.1.2. Αφού παρακολουθήσετε ένα επεισόδιο μιας κωμικής σειράς στην τηλεό-ραση

α) να αφηγηθείτε με συντομία την υπόθεση καιβ) να δείξετε για ποιο λόγο προκαλεί ή δεν προκαλεί γέλιο.

10.1.3. Να αφηγηθείτε την υπόθεση μιας παλιάς δακρύβρεχτης ελληνικής ταινί-ας με κωμικό ύφος.

10.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Page 255: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

255

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακο-λουθούν.Α Ένα όμορφο πρωινό, την ώρα που η Ευρώπη μαζί με τις φίλες της μάζευε λου-λούδια σ’ ένα λιβάδι, όχι μακριά από το γιαλό, ο Δίας πλησίασε τα κορίτσια,μεταμορφωμένος σε ταύρο, ολόλευκο και γεμάτο ημεράδα, με μύριες χάρες α-πλωμένες πάνω στο δυνατό κορμί του, που το φώτιζαν δύο αθώα μάτια και,απ’ αυτά ψηλότερα, τα δυο του κέρατα, ολόχρυσο ένα μισοφέγγαρο απάνω στοκεφάλι. Με ήμερο μουκάνισμα πέρασε δίπλα απ’ τα κορίτσια και πήγε και ξα-πλώθηκε μπρος στα πόδια της Ευρώπης. Τα κορίτσια γοητεύτηκαν, ξεθάρρεψανκαι άρχισαν να τον περιεργάζονται με θαυμασμό. Σε λίγο η Ευρώπη, χαρούμενηκαι γελαστή, πήδησε στη ράχη του. Τότε μεμιάς ορθώθηκε το ζώο και όρμησε κατάτο πέλαγος. Η κόρη, γαντζωμένη πάνω στη ράχη του για να μην τσακιστεί, ξεφώνι-ζε απελπισμένη, όμως οι φίλες της είχαν σκορπίσει πανικόβλητες. Έτσι ο Δίας πέ-τυχε το σκοπό του. Για το θέλημα του θεού οι θάλασσες γαλήνεψαν, τα δελφί-νια πηδούσαν γύρω από το θεϊκό ταύρο, οι Νηρηίδες χόρευαν, οι Τρίτωνες φυ-σούσαν μέσα σε μεγάλες κοχύλες και ο Ποσειδώνας βγήκε από τα βάθη τηςθάλασσας να συγχαρεί τον μεγάλο αδελφό. Και η πομπή κατέληξε στης Κρήτηςτ’ ακρογιάλια, στον τόπο που πιο πολύ απ’ όλους είχε δικό του ο Δίας, γιατί σ’αυτόν τον τόπο ο μεγάλος θεός είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει.

Η Ελληνική Μυθολογία, Οι ήρωες. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986, σσ. 259-260.

Β Η Ευρώπη ... Ένας μύθος γεμάτος ποίηση και ρομαντισμό ... Ήτανε, λέει, στιςόχθες της Συρίας ένας βασιλιάς που λεγότανε Φοίνικας ή Αγήνορας. Πεντά-μορφη η κοπέλα του είχε βγει μια μέρα με τις φιλενάδες της στα περιβόλια καιμάζευε λουλουδάκια.Τραγουδούσανε τα κοριτσάκια, πικ-νικ είχανε, χαρές κάνανε, και νά σου περα-στικός ο Δον Χουάν Ζευς. Την είδε την πιτσιρίκα και μουρλάθηκε. Ο Ζευς σκέ-φθηκε την απαγωγή και μάλιστα με τρόπο πολύ πονηρό. Πιάνει μόνος του καιμεταμορφώνεται σε ταύρο. Αλλά ένα ταυράκι κούκλα. Ζωηρό, τσαχπίνικο, παι-χνιδιάρικο και το κυριότερο, με αναπνοή που μύριζε λεβάντες. Ζύγωσε τώρα τοταυράκι τα κορίτσια.-Αχ τι ωραίο ...Το χάιδεψε η Ευρώπη, γονατίζει το ταυράκι στα πόδια της, τρελαίνεται η μικρή.

Page 256: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

256

-Καλέ αυτό είναι σα σκυλάκι.Παιχνίδια λοιπόν με τον ταύρο, κάθεται και στη ράχη του η Ευρώπη και φω-νάζει και τις άλλες. Ξαφνικά, όπως την είχε στη ράχη του την Ευρώπη, φεύγεισαν αστραπή και τρέχει στη θάλασσα.Η Ευρώπη τά ’χασε.-Σταθείτε κύριε ταύρε. Θα πέσω.Και γαντζώνεται από τα κέρατά του μη πέσει και σκοτωθεί το κορίτσι κι ο Δίας,παρντόν το δαμάλι ήθελα να πω, αμολιέται στη θάλασσα και από πίσω τρέχουνεΤρίτωνες και Νεράιδες με γέλια και χαρές κι η Ευρώπη έχασε το μπούσουλα.Ο Δίας μόλις έφτασε στη σπηλιά, ξανάγινε Δίας. Η μικρή τρελάθηκε.

Ν. Τσιφόρος, Ελληνική Μυθολογία. Ερμής, Αθήνα 1970, σσ. 62-63.

1. Να εντοπίσετε τα κωμικά στοιχεία του κειμένου Β.2. Ποια από αυτά αποτελούν υποβάθμιση (burlesque), δηλαδή εκφράζονται με

τρόπο κατώτερο (λιγότερο επίσημο) απ’ ό,τι κανονικά χρησιμοποιείται ανά-λογα με το περιεχόμενο της αφήγησης;

3. Ο Δον Χουάν ήταν ένας Αυστριακός ιππότης που πήρε μέρος στη ναυμαχίατης Ναυπάκτου (1571), αλλά έμεινε περισσότερο γνωστός για τη γοητείατου. Πώς δημιουργείται το αστείο στη φράση «Δον Χουάν Ζευς»;

4. Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα του κειμένου Α και ποια του κειμένου Β;5. Σε ποια περίσταση φαντάζεστε ότι θα μπορούσατε να αφηγηθείτε την ιστορία

με τον τρόπο του κειμένου Α και σε ποια μ’ εκείνον του κειμένου Β;

10.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

10.3.1. Να συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με το σωστό τύποτου κάθε φορά κατάλληλου επιθέτου από αυτά που δίνονται (ένα επίθετο δεν θαχρησιμοποιηθεί).

ανάρμοστο ειρωνικό νευρικό σαρδόνιοανόητο εκνευριστικό πονηρό τρανταχτό

Page 257: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

257

αυθόρμητο θριαμβευτικό προσποιητό

1. Με ένα ............................... γέλιο έκλεισε το τάβλι. «Σας νίκησα πάλι», φώ-ναξε.

2. Καθώς έβλεπε τον ομιλητή να σαστίζει και να χάνει τα λόγια του, ένα........................... γέλιο άρχισε να τον κυριεύει, εντελώς ..............................

3. για την περίσταση.4. Είναι τόσο συγκρατημένος πάντοτε, τόσο κύριος του εαυτού του, σχεδόν

ψυχρός. Ποτέ δεν έχω δει .................................... γέλιο στο πρόσωπό του.5. Εφόσον δεν μπορείτε να συγκρατηθείτε, περάστε έξω. Το γέλιο σας κατή-

ντησε ..................................... !6. Το .................................... γέλιο του τον πρόδωσε. Όλοι κατάλαβαν ότι κά-

ποια φάρσα είχε σκαρώσει πάλι.7. Δεν μπορείς να καθίσεις μαζί τους σε δημόσιο χώρο. Τα ..........................

γέλια τους σε κάνουν ρεζίλι.8. Όλες οι προτάσεις της αντιμετωπίστηκαν με .................................. γελάκια.

Ήταν φανερό ότι δεν την συμπαθούσαν.9. .................................. γέλια ακολούθησαν το κρύο ανέκδοτο του κ. προϊστα-

μένου.10. Έτσι όπως γελούσε μόνος του, χωρίς να τον συμμερίζεται κάποιος από τους

υπόλοιπους και ενώ όλοι μιλούσαν σοβαρά, το γέλιο του φαινόταν....................

10.3.2. Να συμπληρώσετε τα κενά στο ακόλουθο απόσπασμα με το σωστό τύποτων λέξεων που δίνονται (μία περισσεύει).

αστείο κοροϊδία χλεύη γέλιο σάτιρα

Η παρωδία είναι κατ’ εξοχήν μέθοδος ................................. και..................................... . Στόχος της είναι να προκαλέσει το/τη(ν)................................... εις βάρος του σατιριζόμενου και, σπανιότερα, να γελοιο-ποιήσει τον σατιριζόμενο σε σημείο που να τον κάνει να πέσει στα μάτια του

Page 258: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

258

κοινού. Το/Η ............................... στην παρωδία γεννιέται από την παράθεση καισυνύπαρξη μέσα στα ίδια συμφραζόμενα δύο διαφορετικών, συχνά αντιθετικών,επιπέδων ύφους, π.χ. του υψηλού με το καθημερινό ή και χυδαίο.

Γ. Σηφάκης, Προβλήματα μετάφρασης του Αριστοφάνη. Στιγμή, Αθήνα 1985, σ. 22.

10.3.3. Α) Σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο, να δείξετε ποια από τις α-κόλουθες παροιμίες εκφράζει7 :

1. διάθεση χαριτολογίαςα) Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό.β) Μπρος τα κάλλη τι ’ναι ο πόνος.γ) Άναβε το λύχνο σου προτού να σ’ εύρει η νύχτα.δ) Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.

2. κακεντρεχή σχολιασμόα) Όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι.β) Ο κόσμος το ’χει τούμπανο και συ κρυφό καμάρι.γ) Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας.δ) Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.

3. καγχασμό σε βάρος προσώπουα) Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται.β) Κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει.γ) Από δήμαρχος κλητήρας.δ) Πέτρα που κυλάει χόρτο δε μαζεύει.

4. εμπαιγμό σε βάρος προσώπουα) Όποιος έχει πολύ πιπέρι, βάζει και στα λάχανα.β) Ο χωριάτης κι αν πλουτίσει, το τσαρούχι δεν τ’ αφήνει.γ) Αν τους γονείς σου δεν τιμάς, ποιος θα τιμήσει εσένα;

7 Απαντήσεις: 1β, 2β, 3γ, 4β, 5α.

Page 259: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

259

δ) Μην τάξεις τ’ άγιου κερί και του παιδιού κουλούρι.5. σαρκασμό

α) Άρπαξε να φας και κλέψε να ’ χεις.β) Κάθε θάμα τρεις ημέρες και το μεγάλο τέσσερις.γ) Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.δ) Μαζί μιλούν, χώρια καταλαβαίνουν.

Β) Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

10.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

10.4.1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τιςεπιλογές σας8.

1. Ποια από τις ακόλουθες φράσεις αποτελεί λογοπαίγνιο;α) -Τι κάνεις Γιάννη; -Κουκιά σπέρνω.β) Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ’ τον ήλιο ξεξασπρότερη.γ) Ο φούρναρης ζυμώνει και η μοναχή ζει μόνη.δ) Ψηλός ψηλός καλόγερος και πίττα το κεφάλι.

2. Ποια από τα ακόλουθα έργα είναι παρωδία;α) Η «Αληθινή ιστορία» του Λουκιανού.β) Ο μύθος του Αισώπου «Η Αλεπού και ο κόρακας».γ) Η «Βατραχομυομαχία».δ) Ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες.

3. Ποια είναι η κύρια πρόθεση εκείνου που διακωμωδεί ένα πρόσωπο, μια κα-τάσταση, μια συμπεριφορά;α) να δημοσιοποιήσει αδυναμίες,β) να γελοιοποιήσει,γ) να καυτηριάσει κακές συνήθειες,δ) να υπερτονίσει αρνητικές συνέπειες.

8 Απαντήσεις: 1γ, 2γ, 3β.

Page 260: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

260

10.4.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσειςπου ακολουθούν.

Α Απρόβλεπτο! Κωμικό! Πραγματικό! Ένα ακόμη θεατρικό ανέκδοτο. Συνέβηπροχθές στο Πειραματικό Θέατρο της Αθήνας της Μαριέτας Ριάλδη, όπου παί-ζεται ο «Ματωμένος γάμος». Βράδυ λοιπόν προχωρημένο, η παράσταση έχειαρχίσει εδώ και 20 λεπτά. Είναι η στιγμή που η Μαριέτα Ριάλδη λέει στην υπο-τιθέμενη γειτόνισσα που μπαίνει στη σκηνή «καλώς τηνε». Ακριβώς την ίδιαστιγμή μπαίνει στην αίθουσα μια καθυστερημένη θεατής, που ακούγοντας το«καλώς τηνε» αρχίζει ακαριαία να δικαιολογείται. Με συγχωρείτε, είχε μποτι-λιάρισμα, δεν έβρισκα και πάρκινγκ... Κενό αμηχανίας και μετά γέλια από κοι-νό και ηθοποιούς.

Από τον ημερήσιο τύπο

Β -Δεν θέλω να μου πεις πάλι την ιστορία της Μαρίας, θέλω να μου γνωρίσειςεπιτέλους τη Μαρία της ιστορίας.

Page 261: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

261

Γ ΠέμπτηΔυνατός βομβαρδισμός του Λονδίνου χτες. Σήμερα το πρωί ατμόσφαιρα ανη-συχίας στους δημοσιογράφους. Ένας παλαίμαχος ανταποκριτής (...) γύρεψε ναμάθει, λέει, τις λεπτομέρειες του βομβαρδισμού από δύο Άγγλους της πρεσβεί-ας. Το σπουδαίο νέο, του αποκρίθηκαν, είναι τούτο: Οι Γερμανοί αξιωματικοίτου στρατού που μπήκε στη Ρουμανία γέμισαν ένα μεγάλο ξενοδοχείο του Βου-κουρεστίου. Οι μπότες που έβγαλαν έξω από τις κάμαρές τους για να τις γυαλί-σουν, ήταν όλες ίδιες. Οι υπηρέτες φυσικά τις μπέρδεψαν. Φανταστείτε τι έγινετο άλλο πρωί.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1984, σσ. 255-257.

Δ Τι να πω κύριε πρόεδρε. Εγώ, της πιάτσας είμαι, πλην όμως άνθρωπος ουχίπονηρός, τουτέστιν λέω πάντα το πρεπούμενο. Το παλικαράκι, να πούμε, πάνταμε επιταγές φίνες με πλέρωνε, ουδόλως πως καθυστερούσε τας υποχρεώσειςτου.

Ε Η κυρία με σήκωσε προχτές στον πίνακα. (...) Μετά, λέει, να λύσω το πρόβλη-μα με τα δύο αυτοκίνητα που ξεκίνησαν την ίδια στιγμή, το ένα από την Αθήνακαι το άλλο από τις Σέρρες με εξήντα χιλιόμετρα το ένα και εβδομήντα το άλλοκαι το ένα πήγαινε και το άλλο ερχόταν και έπρεπε να βρω πού θα συναντη-θούν κι ο Μωϋσής που είδε ότι δεν ήξερα, φώναξε στην Αμαλιάδα και τα παι-διά γελάσανε, αλλά άμα σήκωνε εκείνα, δε θα γελούσανε και θα γελούσα εγώ.

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 38.

ΣΤ Μια μέρα είδαμε σπίτι μας ένα ποντίκι. Περαστικό θα ήτανε ή λάθος πόρταβρήκε ανοιχτή. Η μητέρα μου σχεδόν κολακεύτηκε, το καμάρωσε. Ποντίκια,μόνο σε σπίτια πλουσίων έμπαιναν. Προπολεμικώς είχαμε και μεις κάμποσα,παρότι, ποντίκι σπίτι μας η μητέρα μου το είχε σχεδόν για ατιμία, ήταν πολύτης καθαριότητος γυναίκα. Είχαμε πάντοτε φάκα, στο δόκανο ψωμάκι τηγανι-σμένο στο λάδι. Με την κατάρρευση του αλβανικού, δεν ξαναείδε ψωμάκι ηφάκα.

Π. Μάτεσις, Η μητέρα του σκύλου. Καστανιώτης, Αθήνα 1995, σ. 88.

Ζ ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Την ξέρεις την κυρία;ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Όχι κύριε πρόεδρε.

Page 262: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

262

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Τότε λοιπόν; Πώς σου ήρθε να δώσεις ένα χαστούκι σε μια κυ-ρία, που ούτε την ξέρεις, ούτε την είχες δει άλλη φορά; (...) Λέγε πως έγινε τοεπεισόδιο.ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Μάλιστα κύριε πρόεδρε. Είμαστε μέσα στο τραμ. Εγώ εδώ, αυτήεκεί. Καθόμουν απέναντί της, καθόταν απέναντί μου. Ακούστε τώρα. Έρχεται οεισπράκτωρ, της ζητά το εισιτήριο. Ανοίγει τη μεγάλη τσάντα, βγάζει το μικρότσαντάκι, κλείνει τη μεγάλη τσάντα ανοίγει το μικρό τσαντάκι, βγάζει τα λεπτά,κλείνει το μικρό τσαντάκι, ανοίγει τη μεγάλη τσάντα, βάζει μέσα το μικρό τσα-ντάκι, κλείνει τη μεγάλη τσάντα, δίνει τα λεπτά στον εισπράκτορα.

Δ. Ψαθάς, Ο νευρικός κύριος. Μαρή, Αθήνα χ.χ., σσ. 64-65.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσματα γελούμε, επειδή:1. βλέπουμε ένα σφάλμα, μια αδεξιότητα, ένα λάθος (γέλιο ανωτερότητας); .................

2. κάτι μας προκαλεί έκπληξη; ..................3. συμβαίνει μια παρεξήγηση, μια σύγχυση της ταυτότητας δύο προσώπων;

.................4. έχουμε αντιστροφή των όρων; .................5. έχουμε μεταφορά σε ύφος που δεν ταιριάζει στον ομιλητή και μάλιστα υπερ-

βολή (από το ταπεινό στο υψηλό); .................6. επαναλαμβάνεται ένας λόγος, ή μια κίνηση; ..................

(Ένα από τα αποσπάσματα περισσεύει)

Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Page 263: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

263

11. ΣΥΝΟΧΗ

11.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Η χρήση των μηχανισμών συνοχής εξαρτάται από την επικοινωνιακή περίστα-ση, το είδος του κειμένου, καθώς και από τις προθέσεις και το ύφος του συντά-κτη του. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, να συνθέσετε:α) Έναν κανονισμό λειτουργίας του σχολείου, για να αναρτηθεί σε περίοπτα

σημεία των σχολικών αιθουσών, με οικονομία στις αρθρωτικές λέξεις καιφράσεις,

β) Ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεων) όπου παρουσιάζετε, σε συζήτηση μεαπαιτητικούς συνομιλητές, την άποψή σας για την τάση των γονέων να συ-νοδεύουν τα παιδιά τους (στο ωδείο, στις βραδινές εξόδους κτλ). Να προ-σέξετε ιδιαίτερα τις συνδετικές, μεταβατικές και επεξηγηματικές λέξεις καιφράσεις.

γ) Ένα κείμενο, για να αναγραφεί σε χαρτόνι και να αναρτηθεί σε αίθουσα τουσχολείου στην οποία φιλοξενείται μία εκδήλωση για το περιβάλλον, όπουχρησιμοποιείτε επαναλήψεις λέξεων, για να προσδώσετε έμφαση στα γρα-φόμενα (π.χ. «Αν δεν σταματήσουμε τώρα την αποψίλωση των δασών, ανδεν ..., αν δεν ..., αν δεν ..., τότε ...»).

11.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

11.2.1. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας σάς φέρνει ένα κείμενό του για να τουπείτε τη γνώμη σας ή και να το διορθώσετε. Το κείμενο αποτελεί τμήμα μιαςσυνθετικής εργασίας, με ζητούμενο την επίδραση των αρχαίων ελληνικών μύ-θων στα σύγχρονα πνευματικά και καλλιτεχνικά έργα. Εσείς βρίσκετε ότι τοκείμενο υστερεί ως προς τις συνδετικές και μεταβατικές λέξεις και φράσεις, τααναφορικά στοιχεία και γενικά ως προς τους μηχανισμούς συνοχής. Πώς θαδιαμορφωθεί το παρακάτω κείμενο μετά από τις δικές σας υποδείξεις;

Τις προάλλες είδα μία ταινία που μου έκανε εντύπωση. Ο τίτλος της είναι «Ω-ραία μου κυρία». Έχει κοινά σημεία με το μύθο του Πυγμαλίωνα.Ήταν ένας γλύπτης από την Κύπρο. Ερωτεύτηκε ένα άγαλμα που κατασκεύασε

και παρίστανε τη θεά Αφροδίτη. Αυτή τον λυπήθηκε, έδωσε πνοή στο άγαλμα.

Page 264: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

264

Αυτός έζησε μαζί της. Απέκτησε ένα γιο, τον Πάφο. Έγινε ο επώνυμος ήρωας τηςΠάφου.Στην ταινία, τη θέση του Πυγμαλίωνα έχει ένας Άγγλος καθηγητής της φωνο-

λογίας. Περιφέρεται στις συνοικίες της πόλης του. Καταγράφει σ’ ένα σημειωμα-τάριο την προφορά διαφόρων ανθρώπων, κυρίως λαϊκών. Ένα βράδυ βροχερό,έξω από την Όπερα, άκουσε μια ανθοπώλιδα, την Ελίζα, να διαφημίζει τα λου-λούδια της. Ενδιαφέρθηκε για την προφορά της. Τη γνώρισε και την πήρε στοσπίτι του. Έβαλε στοίχημα μ’ έναν φίλο και συνάδελφό του ότι σε λίγο καιρό θαμπορούσε να την εκπαιδεύσει να μιλάει, όπως μία μορφωμένη κυρία της «ανώτε-ρης» κοινωνίας. Θα έκανε το πείραμα να την παρουσιάσει σε μια δεξίωση, χωρίςκανείς να καταλάβει ότι δεν προέρχεται από τον κύκλο τους. Πέτυχε και κέρδισετο στοίχημα. Ήταν το δημιούργημά του. Την αγάπησε και αυτή επίσης. Παντρεύ-τηκαν και όλα τελείωσαν σχεδόν σαν παραμύθι.

11.2.2. Είστε ο διευθυντής συντάξεως του περιοδικού του σχολείου σας. Τοεπόμενο φύλλο της είναι αφιερωμένο στο περιβάλλον. Ένας συμμαθητής σαςέφερε τα παρακάτω κείμενα. Κρίνετε ότι το κείμενο Α πρέπει να είναι πιο εμφα-τικό και γι’ αυτό θα πρέπει να περιέχει επαναλήψεις και συνώνυμα. Αντιθέτως,θεωρείτε ότι στο κείμενο Β οι επαναλήψεις και τα συνώνυμα είναι κουραστικάκαι πρέπει να αντικατασταθούν με αναφορικά και ελλείψεις. Να διαμορφώσετεαναλόγως αυτά τα κείμενα.

Α Η ρύπανση του εδάφους δεν προκαλείται μόνο από τα πλαστικά που δε δια-σπώνται, αλλά και τα φυτοφάρμακα. Αυτά πάλι δε ρυπαίνουν απλώς, αλλάμπορούν να διαταράξουν ένα οικοσύστημα. Καλλιέργειες στο Βόρνεο ραντί-στηκαν πριν από μερικά χρόνια για να εξοντωθούν τα κουνούπια. Μερικά απόαυτά φαγώθηκαν από σαύρες, ενώ ήταν ακόμη ζωντανά. Αυτές έγιναν πιο δυ-σκίνητες, λόγω του φαρμάκου, και διευκολύνθηκαν οι γάτες να τις πιάσουν καινα τις φάνε. Το φάρμακο που είχαν σκότωσαν τις γάτες. Λιγότερες γάτες, πε-ρισσότερα ποντίκια. Αυτά μετέφεραν ασθένειες σε ανθρώπους και ζώα. Δεν υ-πήρχαν πολλές σαύρες και ο αριθμός των κουνουπιών μεγάλωσε. Κατέστρεψαντις καλλιέργειες τις οποίες τα φυτοφάρμακα υποτίθεται ότι προστάτευσαν.

Page 265: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

265

Β Τα φυτοφάρμακα των καλλιεργειών παρασύρονται μερικές φορές από τη βρο-χή. Οι χημικές ουσίες οι οποίες περιέχονται σ’ αυτό είδος φαρμάκων, δηλαδήστα φυτοφάρμακα μολύνουν τα ποτάμια. Από την άλλη πλευρά, τα ποτάμια μο-λύνονται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από τους υπονόμους των πόλεωνκαι τα βιομηχανικά απόβλητα. Το νερό από το μπάνιο, τις τουαλέτες και τιςκουζίνες περιέχει χημικές ουσίες. Αυτό το νερό από το μπάνιο, τις τουαλέτεςκαι τις κουζίνες διοχετεύεται στα παραπλήσια ποτάμια, λίμνες και θάλασσες.Χιλιάδες βιομηχανιών αδειάζουν τόνους πετρελαίου, μεταλλικών αποβλήτωνκαι χημικών ουσιών στα ποτάμια. Τότε, το νερό αυτών των ποταμών με το πε-τρέλαιο, τα απόβλητα και τις χημικές ουσίες δεν είναι μόνο ακατάλληλο για νατο πιούμε, αλλά είναι και θανατηφόρο για πολλές μορφές μικροσκοπικών ζώ-ων και φυτών, δηλαδή μικροοργανισμών. Ορισμένοι από τους μικροοργανι-σμούς που επιπλέουν στον ωκεανό παράγουν περισσότερο από το μισό οξυγόνοπου μας επιτρέπει να αναπνέουμε. Έτσι, σκοτώνοντας αυτούς τους μικροοργα-νισμούς των ωκεανών με το πετρέλαιο, τα μεταλλικά απόβλητα και τις χημικέςουσίες των ποταμών που εκβάλλουν στους ωκεανούς, σκοτώνουμε και τα φυτάτης ξηράς και, τελικά, και το ίδιο το ανθρώπινο είδος.

11.2.3. Βρίσκεστε στο Λονδίνο για ολιγοήμερες διακοπές. Ένα μέλος της παρέ-ας σας στέλνει μία επιστολή στην οικογένειά του στην Ελλάδα. Γράφει το κεί-μενο πρώτα στο πρόχειρο και μετά το μεταφέρει σε ένα ωραίο χαρτί αλληλο-γραφίας. Κατά την αντιγραφή, προσθέτει μερικές λέξεις και φράσεις και επιφέ-ρει και μικρές αλλαγές.α) Αφού διαβάσετε τα δύο κείμενα, να επισημάνετε και να εξηγήσετε αυτές τις

προσθήκες και αλλαγές.β) Ποια από τα δύο κείμενα προτιμάτε και γιατί;

Α (Στο πρόχειρο)Αγαπημένοι μου μαμά και μπαμπά,

το Λονδίνο είναι ανεξάντλητο. Πήγαμε για ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθωςοι επισκέπτες. Είδαμε πολλές και ενδιαφέρουσες αντίκες. Ακριβές οι περισσότερες,απλώς τις θαυμάσαμε. Μπήκαμε και σ’ ένα τεράστιο κατάστημα, «Χάροντς» το

Page 266: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

266

λένε. Βρίσκεις από καρφίτσες μέχρι πιάνα. Ξοδέψαμε σχεδόν μια ημέρα. Το συ-νάλλαγμά μας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Ξεπεράσαμε την επιθυμία μας γιαβιτρίνες και στραφήκαμε προς ... πνευματικότερες αναζητήσεις. Το ΒρετανικόΜουσείο μας απασχόλησε δύο μέρες και λίγες ήταν. Πινακοθήκη, πλανητάριο,μουσείο κέρινων ομοιωμάτων, καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου, μουσείο επι-στημών. Επιδοθήκαμε και σε περιηγήσεις. Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, πύργος τουΛονδίνου, ζωολογικός κήπος. Χτες δεν άντεχα να περπατήσω άλλο. Στρογγυλοκα-θίσαμε σ’ ένα θέατρο και απολαύσαμε ένα μιούζικαλ. Θα πάμε βόλτα με καραβάκιστον Τάμεση και εκδρομή με τρένο σε δύο πολύ παλιές πόλεις, την Οξφόρδη καιτο Κέιμπριτζ.Περισσότερα θα πούμε από κοντά.

Σας φιλώ.

Β (Στο χαρτί αλληλογραφίας)Αγαπημένοι μου μπαμπά και μαμά,

το Λονδίνο είναι μια πόλη που δεν την εξαντλεί κανείς τόσο εύκολα. Ή μάλλονείναι ανεξάντλητη. Ας πάρω, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Κατ’ αρχάς πήγαμεγια ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθως οι επισκέπτες. Εκτός των άλλων, είδαμεκαι αντίκες, μόνο που ήταν ακριβές και απλώς τις θαυμάσαμε. Τη δεύτερη μέραμπήκαμε σ’ ένα τεράστιο κατάστημα που λέγεται «Χάροντς» και όπου βρίσκειςαπό καρφίτσες μέχρι πιάνα. Εκεί, ξοδέψαμε σχεδόν μία μέρα. Βέβαια, το συνάλ-λαγμά μας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Άλλωστε, ξεπεράσαμε την επιθυμία γιαβιτρίνες και έτσι στραφήκαμε προς ... πνευματικότερες αναζητήσεις. Πιο συγκε-κριμένα, το Βρετανικό Μουσείο μας απασχόλησε δύο ημέρες και λίγες ήτανε. Τιςεπόμενες δύο ημέρες, πινακοθήκη, πλανητάριο, μουσείο κέρινων ομοιωμάτων,καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου, μουσείο επιστημών. Στη συνέχεια, επιδοθή-καμε σε περιηγήσεις: ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, πύργος του Λονδίνου, ζωολογικόςκήπος. Βέβαια, μετά από όλα αυτά, χθες δεν άντεχα να περπατήσω άλλο. Έτσι,στρογγυλοκαθίσαμε σ’ ένα θέατρο και απολαύσαμε ένα μιούζικαλ. Πάντως, τιςημέρες που απομένουν, θα πάμε βόλτα με το καραβάκι στον Τάμεση, καθώς καιεκδρομή σε δύο παλιές πόλεις, την Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ.Περισσότερα θα πούμε από κοντά.

Σας φιλώ.

Page 267: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

267

11.2.4. Στο μάθημα της γλώσσας σας έχει ζητηθεί να συνθέσετε ένα κείμενοσχετικά με μια πρόσφατη επιστημονική εξέλιξη. Εσείς παρακολουθείτε μία συ-ναφή εκπομπή στην τηλεόραση και κρατάτε τις παρακάτω σημειώσεις. Να συ-μπληρώσετε, όπου χρειάζεται, και να αρθρώσετε τις ασύνδετες προτάσεις καιπεριόδους, ώστε να αποτελέσουν συνεχές κείμενο.α) Μικροχειρουργική -πάντοτε χρονοβόρα και κουραστική.β) Εγχείρηση στο Μάντσεστερ για συγκόλληση αποκομμένου χεριού διήρκεσε

19 ώρες -μάλλον ρεκόρ.γ) Μεγάλη πρόοδος σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια.δ) Η ένωση αρτηριών και αγγείων διαμέτρου μισού χιλιοστού διευκολύνθηκε με

την τελειοποίηση μικροσκοπίου με δύο ή τρεις κεφαλές - επιτρέπει σε αντί-στοιχους χειρουργούς να εργάζονται ταυτοχρόνως.

ε) Βελτιώθηκαν τα συρραπτικά υλικά - παρασκευάστηκαν πιο αποτελεσματικάφάρμακα.

στ) Βελτιώθηκαν οι τεχνικές αναισθησίας (σημαντικό, όταν ο ασθενής πρέπει ναείναι ναρκωμένος για 19 ώρες).

ζ) Ενισχύθηκε η ψυχοθεραπεία για ψυχολογική στήριξη του ασθενούς.η) Αξίζουν τον κόπο;θ) Ένας χειρουργός επιφυλάσσεται: Δεν είναι πολύ πιθανό ότι ένας ασθενής θα

ανακτήσει πλήρως την αίσθηση της αφής -να ξεχωρίζει τη διαφορά ανάμεσασ’ ένα νόμισμα κι ένα συνδετήρα χαρτιών.

ι) Άλλος υποστηρίζει: Ένα επανασυνδεδεμένο μέλος είναι προτιμότερο από ένατεχνητό.

11.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

11.3.1. Οι ακόλουθες προτάσεις και περίοδοι συναποτελούν το κείμενο μιαςεπιστολής, αλλά είναι ανακατεμένες. Βασιζόμενοι κυρίως στις υπογραμμισμένεςλέξεις και φράσεις, να αποκαταστήσετε τη σωστή σειρά σημειώνοντας τον αύ-ξοντα αριθμό στα πλαίσια που προηγούνται.

α) Και τότε ήταν που συνειδητοποιήσαμε τους ήχους της φύσης και κυρίωςτο κύμα που έσκαγε απαλά.

β) Τη θυμάσαι; Κάτω από το βενετσιάνικο κάστρο.

Page 268: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

268

γ) Αυτά προς το παρόν, περισσότερα ελπίζω να πούμε διά ζώσης στις διακο-πές.

δ) Δηλαδή η ζωή κυλά με τον κανονικό ρυθμό της και δεν συμβαίνουν εξαι-ρετικά γεγονότα.

ε) Όπως φαντάζεσαι, στην αρχή κάναμε πολύ θόρυβο, αστεία, φωνές, κυνη-γητά.

στ) Ή μάλλον, μέχρι νωρίς το πρωί. ζ) Πραγματικά, ήταν η σειρά μου να σου γράψω, όπως παρατηρείς, αλλά δεν

έχω πολλά νέα τον τελευταίο καιρό. η) Στο τέλος, μαζέψαμε τα σκουπίδια, τα φορτώσαμε μαζί με τα άλλα πράγ-

ματα στο αυτοκίνητο και επιστρέψαμε στις βάσεις μας. θ) Κι έτσι, φορτώσαμε στα αυτοκίνητα τα φαγητά, τα γλυκά, καρέκλες, τρα-

πεζάκια και τα συναφή, μέχρι και φαναράκια είχε προβλέψει -αυτά τα κι-νέζικα με το κερί.

ι) Αντί για το συνηθισμένο πάρτι στο σπίτι πρότεινε να μεταφερθούμε σ’εκείνη την παραλία που πηγαίνουμε, όταν θέλουμε να αποφύγουμε τηνπολυκοσμία.

ια) Στη συνέχεια, φυσικά, ταράξαμε πάλι της νύχτας τη σιγαλιά, ανάψαμε μιαφωτιά, γιατί έκανε και ψύχρα και τραγουδήσαμε μέχρι αργά.

ιβ) Εκτός από αυτά, έφερα κι εγώ μια λάμπα θυέλλης κι ο Νίκος μια πετρε-λαίου, της γιαγιάς του.

ιγ) Ευχαριστώ πολύ για την επιστολή σου, που έλαβα σήμερα. ιδ) Αλλά μόλις αρχίσαμε να τρώμε, η φασαρία σταμάτησε. ιε) Επιπλέον, ο Γιώργος έφερε την κιθάρα του και ο Πέτρος τη φυσαρμόνικα. ιστ) Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, η Μαρία είχε γενέθλια. ιζ) Ευτυχώς, το φεγγάρι ήταν φωτεινό και μπορέσαμε να τακτοποιήσουμε

όλον αυτόν τον εξοπλισμό στην αμμουδιά. ιη) Αν, βέβαια, εξαιρέσω ότι το περασμένο Σάββατο περάσαμε μια ωραία

βραδιά.

11.3.2. Να συνδέσετε καθένα από τα ακόλουθα ζεύγη προτάσεων, έτσι ώστε ναγίνει σαφέστερη η νοηματική σχέση ανάμεσα στις προτάσεις κάθε ζεύγους. Οισυνδετικές και μεταβατικές λέξεις και φράσεις που θα χρησιμοποιήσετε μπορεί

Page 269: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

269

να δηλώνουν επεξήγηση, αντίθεση, πρόσθεση, συμπέρασμα, μετάβαση ή χρονι-κή σχέση.1. α) Ο εξάδελφός μου ανήκει στους «γιατρούς χωρίς σύνορα».

β) Συμμετέχει σε αποστολές σε χώρες της Αφρικής, όπου εμβολιάζει παιδιάκαι περιθάλπει αρρώστους.

2. α) Βρήκα μια δουλειά σε μια εταιρεία που εμπορεύεται είδη κιγκαλερίας.β) Βίδες, πρίζες, διακόπτες, πόμολα.

3. α) Ο μισθός και οι συνθήκες είναι καλές.β) Το γραφείο απέχει από το σπίτι μου μόνο δέκα λεπτά με τα πόδια.

4. α) Αυτά τα ζητήματα είναι δύσκολο να τα χειριστεί κανείς μέσω επιστολών.β) Είναι καλύτερα να έχουμε μια συνάντηση.

5. α) Αρκετοί παράγοντες συνέτειναν στην απόφασή μου ν’ ακολουθήσω το ε-πάγγελμα του πατέρα μου.

β) Θα έχω σίγουρη πελατεία.6. α) Μετά από το περσινό δυστύχημα, το δημοτικό συμβούλιο υποσχέθηκε να

πεζοδρομήσει τους δρόμους γύρω από το σχολείο.β) Τίποτε δεν έγινε μέχρι σήμερα.

7. α) Η ταινία μου άρεσε στο σύνολό της.β) Οι σκηνές στην έρημο ήταν τραβηγμένες σε στούντιο, πράγμα που μειώ-

νει την ποιότητα της παραγωγής.

8. α) Τα κείμενα του βιβλίου δεν είναι αξιόλογα.β) Οι ζωγραφιές είναι εκπληκτικές.

9. α) Η ορχήστρα ήταν υπέροχη. Πολλά όργανα και εξαίρετοι σολίστες.β) Η αίθουσα συναυλιών είναι υψηλών προδιαγραφών.

10. α) Πολλές ασθένειες έχουν καταπολεμηθεί οριστικά. β) Υπάρχει πλέον αποτελεσματικό εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας.

11. α) Κύριε διευθυντά, δε συνηθίζω να γράφω επιστολές διαμαρτυρίας. β) Αυτή τη φορά νομίζω ότι δεν πρέπει να σιωπήσω.

12. α) Μόνο ένα μέταλλο παραμένει υγρό σε θερμοκρασία δωματίου. β) Ο υδράργυρος.

13. α) Οι δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών μου θυμίζουν μερικά Πα-ραμύθια.

Page 270: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

270

β) Το λυχνάρι του Αλαντίν με το τζίνι που πραγματοποιεί όλες τις επιθυμίεςτου.

14. α) Η τεχνολογία έχει επιτύχει μείωση του θορύβου που παράγουν οι κινητή-ρες των αυτοκινήτων και πολλά μηχανήματα.

β) Ο μέσος αστός εκτίθεται σε όλο και περισσότερους θορύβους.15. α) Έχει παραχθεί βιοδιασπώμενο πλαστικό που αποσυντίθεται στο έδαφος,

όπως τα φυσικά υλικά.β) Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή οικοδομών και οχημάτων,

επειδή δεν είναι ανθεκτικό.16. α) Πηγαίνοντας στην εκδήλωση πίστευα ότι θα βαρεθώ.

β) Ήταν μια καταπληκτική βραδιά.17. α) Ο καιρός ήταν βροχερός και έκανε κρύο.

β) Περάσαμε ωραία στην εκδρομή.18. α) Δεν πιστεύω σε προλήψεις.

β) Στη Ρώμη, στο σιντριβάνι που ρίχνουν κέρματα και λένε νοερά ευχές, έ-κανα κι εγώ το ίδιο.

19. α) Οι φάλαινες και τα δελφίνια αποτελούν συχνά «παρεμπίπτον αλίευμα» τηςαλιείας με παρασυρόμενα αφρόδιχτα.

β) Αυτά τα κήτη ψαρεύονται κατά λάθος μαζί με τα άλλα ψάρια που αποτε-λούν και το στόχο της αλιείας.

20. α) Είχα πάρα πολλές υποχρεώσεις το Σαββατοκύριακο. β) Δεν πήγα στο γυμναστήριο, για να προετοιμαστώ καλύτερα για τις εξετά-

σεις του πιάνου.

11.3.3. Στο παρακάτω άρθρο σχετικά με τους κινδύνους από την πυρηνική ενέρ-γεια λείπουν ορισμένες συνδετικές λέξεις και φράσεις. Να τις συμπληρώσετεέτσι, ώστε να γίνει πιο κατανοητή η νοηματική ροή του κειμένου.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη κινδύνων συνδεόμενα με τη χρήση των πυρηνι-κών αντιδραστήρων. ....................................... (1). Το ραδιενεργό υλικό πρέπεινα ταξιδέψει από τον τόπο κατασκευής στον πυρηνικό σταθμό................................................. (2) οι ίδιοι οι πυρηνικοί σταθμοί είναι γερά κατα-σκευασμένοι και μονωμένοι, τα φορτηγά που χρησιμοποιούνται για τη μεταφο-

Page 271: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

271

ρά του υλικού δεν είναι. Δυστυχώς, μόνο με δύο τρόπους μπορεί να γίνει η με-ταφορά, ................................. (3) οδικώς και σιδηροδρομικώς. Και οι δύο αυτοίτρόποι φέρνουν τα υλικά που μεταφέρονται κοντά στο κοινό............................................. (4) οι διαδρομές είναι σχεδιασμένες ώστε να διέρ-χονται κοντά σε ή ............................. (5) μέσα από πυκνοκατοικημένες περιο-χές.

................................ (6) υπάρχει το πρόβλημα των αποβλήτων. Όλοι οι πυρη-νικοί σταθμοί παράγουν απόβλητα, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις θαπαραμείνουν ραδιενεργά για χιλιάδες χρόνια. Αυτά τα απόβλητα είναι αδύνατοννα απενεργοποιηθούν και ..................................... (7) πρέπει να αποθηκευτούνμε έναν από τους ευφυείς αλλά πολύπλοκους τρόπους που έχουν επινοήσει οιεπιστήμονες. ........................................ (8) να ταφούν στο έδαφος, να τοποθετη-θούν σε κατεστραμμένα ή άχρηστα ορυχεία ή να βυθιστούν στη θάλασσα.................................. (9) αυτές οι μέθοδοι δεν λύνουν το πρόβλημα· απλώς τοσκεπάζουν, .............................. (10) ένας σεισμός μπορεί να ανοίξει τη δεξαμενήτων αποβλήτων σαν καρυδότσουφλο.

........................................ (11) υπάρχει το πρόβλημα της κατά λάθος έκθεσηςσε ραδιενέργεια, λόγω διαρροής ή έκρηξης στον πυρηνικό σταθμό. Όπως και μετους άλλους δύο κινδύνους, η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μικρή και........................................ (12) δεν δικαιολογεί σοβαρή ένσταση για ένα πυρηνι-κό πρόγραμμα. ......................................... (13) μπορεί να συμβεί, όπως θα σαςδιαβεβαιώσουν οι κάτοικοι του Τσερνομπίλ.

Αν τα δούμε ξεχωριστά και για μικρές χρονικές περιόδους, αυτά τα τρία είδηκινδύνου δεν μας κάνουν να ανησυχούμε. .................................. (14) αν τα θεω-ρήσουμε στο σύνολό τους και σε μεγάλες χρονικές περιόδους, ........................(15) η πιθανότητα καταστροφής είναι πολύ μεγάλη.

Page 272: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

272

Page 273: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

273

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Συγγραφή ενός διηγήματος

• Αυτή η εργασία μπορεί να προγραμματιστεί σε συνδυασμό με το μάθημα τηςΛογοτεχνίας. Μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Αν, πάλι, είναι ομαδική,κάθε παιδί μπορεί να αναλάβει να συγγράψει ένα ορισμένο τμήμα του διηγή-ματος (π.χ. να το συνεχίσει από το σημείο που σταμάτησε ο συμμαθητής τουμέχρι ένα ορισμένο σημείο) ή να συνεννοηθεί για ολόκληρο το διήγημα απόκοινού με τα υπόλοιπα παιδιά.

• Ο καθηγητής μπορεί να υποδείξει θεματικές περιοχές ή να αφήσει τους μα-θητές να τις αναζητήσουν. Μια τέτοια υπόδειξη θα μπορούσε να είναι ως ε-ξής: Παιδική ηλικία, σχολική ζωή, οικογενειακή ζωή, δραστηριότητα του ε-λεύθερου χρόνου, φιλικές σχέσεις, διακοπές, συμμετοχή σε κοσμικό γεγονός,αναπάντεχη ή και ανεπιθύμητη ή ευτυχής συνάντηση με πρόσωπο/α, αναζή-τηση ή και ανακάλυψη προσώπου, αντικειμένου, ασχολίας, προγράμματοςΗ/Υ, συνάντηση με ένα βιβλίο, ή έργο τέχνης (κινηματογραφική ταινία, θεα-τρική παράσταση, τραγούδι, μουσικό κομμάτι ή μουσική συλλογή), περιπέ-τεια (σε εκδρομή ή στην πόλη, σε βουνό στη θάλασσα κτλ).

• Ο καθηγητής μπορεί να υποδείξει ή να αφήσει τους μαθητές να επιλέξουν τησχέση συγγραφέα-αφηγητή, τους αφηγηματικούς τρόπους, τον χειρισμό τουαφηγηματικού χρόνου, (φυσική χρονική σειρά, αναδρομική, πρόδρομη αφή-γηση, in media res, συστολή - διαστολή του χρόνου) το ύφος και το είδος τηςεστίασης του κειμένου τους, τη χρήση, την έκταση και τη λειτουργία των πε-ριγραφών.

• Επίσης, μπορεί να τους υποδείξει ένα διάγραμμα οργανωτικό του περιεχομέ-νου ή να αφήσει τους μαθητές να το επεξεργαστούν. Ένα τέτοιο διάγραμμαθα μπορούσε να είναι ως εξής:α) ΓΕΓΟΝΟΤΑ ή ΣΥΜΒΑΝΤΑβ) τα οποία τοποθετούνται σε ΧΩΡΟ και σε ΧΡΟΝΟ,γ) βρίσκονται σε ΑΚΟΛΟΥΘΙΑδ) και υπάρχει σχέση ΑΙΤΙΑΣ και ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ μεταξύ τους.ε) Μια σταθερή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗ που διηγείται την ιστορία,

Page 274: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

274

στ) μία συνεπής ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ,ζ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ανθρώπων,η) ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ / ΣΗΜΑΣΙΑ, δηλαδή τα γεγονότα επιλέγονται για νααναδείξουν ένα στόχο ή μήνυμα,θ) ΣΧΕΣΗ ανάμεσα στους χαρακτήρες και τα γεγονότα (θεματικές ισοδυνα-μίες και αντιθέσεις),ι) μια ΕΝΑΡΞΗ: κάτι συμβαίνει που αποτελεί εκκίνηση μιας ακολουθίαςσυνδεομένων γεγονότων. Συχνά πρόκειται για μια διαταραχή ή έλλειψη.ια) Μια ΚΑΤΑΛΗΞΗ: κάτι συμβαίνει που οδηγεί την ακολουθία των συμ-βάντων σ’ ένα τέλος. Συνήθως αυτό είναι μια επανόρθωση ή εξέλιξη (θετικήή αρνητική) κάποιου γεγονότος ή μιας κανονικότητας ή τάξης που διασαλεύτη-κε.

• Γι’ αυτά τα διηγήματα μπορεί να διοργανωθεί διαγωνισμός με διάφορα βρα-βεία και κριτική επιτροπή μέλη του συλλόγου των καθηγητών ή και προσω-πικότητες από τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Θα μπορούσαν, επίσης, αυτάτα διηγήματα να εκδοθούν ή να (εκ)τυπωθούν απλώς και να κυκλοφορήσουνσε στενότερο ή ευρύτερο κύκλο.

2. Η δεκαετία του ’60 στην Ελλάδα και τον κόσμο: το στίγμα και η σημασίατης

Αυτή η δεκαετία μπορεί να διερευνηθεί ως προς:• Τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα και τη συναφή πολιτική σκηνή.• Τα κοινωνικά φαινόμενα (π.χ. hippies-παιδιά των λουλουδιών, αντιπολεμικές

διαδηλώσεις, η γενιά του 1-1-4 στην Ελλάδα, το κίνημα του φεμινισμού, οΜάης του ’68).

• Τα Γράμματα και οι τέχνες (π.χ. το Νόμπελ του Γ. Σεφέρη, οι Beatles, τοφεστιβάλ στο Woodstock, οι μεγάλοι Έλληνες συνθέτες, θεατρικές παραστά-σεις όπως η «Οδός ονείρων», η «Όμορφη πόλη»).

• Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα (π.χ. προσεδάφιση ανθρώπωνστη Σελήνη).

• Αντιλήψεις, τάσεις, μόδα.

Page 275: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

275

(Αυτοί οι τομείς είναι, φυσικά, ενδεικτικοί και μπορούν να εξειδικευθούν ή καινα διαφοροποιηθούν.)• Ο καθηγητής μπορεί να αφήσει τα παιδιά να αναζητήσουν τις πηγές του υλι-

κού τους ή να τους υποδείξει ορισμένες, όπως είναι τα αρχεία των εφημερί-δων και των περιοδικών, το «Ιστορικό και μουσικό λεύκωμα» της εφημερί-δας «Καθημερινή», το αρχείο της Ε.Ρ.Τ., ή και συνεντεύξεις από απλούς ήδιάσημους ανθρώπους που βίωσαν τον χαρακτήρα αυτής της εποχής.

Η εργασία μπορεί να οδηγήσει στην εκπόνηση ενός άλμπουμ ή στην έκδοσηενός εικονογραφημένου πονήματος ή και σε μία εκδήλωση (στο σχολικό ή καισε άλλο χώρο) με μουσικό πρόγραμμα ή και θεατρική παράσταση, έκθεση φω-τογραφιών, προβολή διαφανειών, αποσπάσματα από ραδιοφωνικές εκπομπές,αφίσες, περιοδικά και, φυσικά, προφορικό και γραπτό σχολιασμό από τα παιδιά.

Page 276: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

276

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗΤο ακόλουθο κείμενο έχει επιλεγεί λόγω του τρόπου που συνδυάζει την πε-

ριγραφή με την αφήγηση. Είναι προφανές ότι είναι κατάλληλο για την ενότητα«Περιγραφή κι αφήγηση». Βέβαια, οι περισσότερες ερωτήσεις (:1, 2, 3, και 5)αναφέρονται σε προηγούμενες υποενότητες, όπως μπορεί να συμβαίνει στογλωσσικό μάθημα.

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: .............................................ΤΑΞΗ: .........................................................................................ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ....................................................ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟΚαι πάω και βρίσκω το Γιώργο Θεοτοκά. Τότε ήταν που πήγα στο πολύ εντυ-

πωσιακό σπίτι του, στη Βασιλίσσης Σοφίας. Μπαίνω σ’ αυτό το τεράστιο σπίτι, μευποδέχεται μια υπηρέτρια, οκτώ η ώρα το πρωί. Ήταν ένα τούρκικο σπίτι. Ο Θεο-τοκάς ήταν Πολίτης, νομίζω, κράταγε απ’ το Βυζάντιο. Παχιά χαλιά παντού, σο-φράδες, μαλακά μαξιλάρια, μπακίρια ... Η υπηρέτρια άφωνη με οδηγεί μέσα απόμεγάλα δωμάτια στο γραφείο του Θεοτοκά -αυτό ευρωπαϊκό, με βιβλία ως το τα-βάνι· ένα θεόρατο δωμάτιο, αριστούργημα. Ο Θεοτοκάς άφαντος βέβαια. Φεύγειη υπηρέτρια και σε λίγο ξανάρχεται μ’ ένα δίσκο μπακιρένιο, όπου ήταν το μπρίκιμε τον καφέ, ένα φλιτζάνι, ένα ποτήρι με νερό κι ένα βάζο κρυστάλλινο με γλυκό,που είχε γύρω του κρεμασμένα δώδεκα ασημένια κουταλάκια. Ευτυχώς που ηγιαγιά μου είχε ένα όμοιό του, αλλιώς δε θα ήξερα πώς να το χρησιμοποιήσω.Παίρνεις το ποτήρι του νερού με το ένα χέρι, με το άλλο μια κουταλιά γλυκό απ’το βάζο, κρατώντας το ποτήρι κάτω απ’ το κουτάλι να μη σου στάξει. Το τρως καιμετά βάζεις το μεταχειρισμένο κουτάλι στο νερό.Κι έφαγα το γλυκό μου, ήπια και τον καφέ και μόνο τότε ειδοποίησε η υπηρέ-

τρια ότι έχουν γίνει τα προκαταρτικά, ο κύριος Θεοτοκάς θα έρθει.Φ. Μπιούμπι, Έλλη Λαμπέτη: Η τελευταία παράσταση. Εξάντας, Αθήνα 1981, σ. 142.

Page 277: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

277

ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Τι είδους αφηγηματική πράξη είναι πιθανό να αποτελεί το παραπάνω από-

σπασμα και γιατί;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 4

2. Σε ποιες περιπτώσεις στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο συγγραφέας μπορεί ναταυτίζεται με τον αφηγητή;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 4

3. Να βρείτε ένα τμήμα του κειμένου όπου ο χρόνος της αφήγησης είναι μικρό-τερος από το χρόνο των γεγονότων και ένα άλλο όπου ο χρόνος της αφήγη-σης είναι περίπου ίδιος με το χρόνο των γεγονότων.......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 4

4. Ποια είναι τα περιγραφικά μέρη της αφήγησης στο συγκεκριμένο απόσπα-σμα; Τι εξυπηρετούν;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 4

5. Γιατί χρησιμοποιείται ενεστώτας για να περιγράψει ή να αφηγηθεί γεγονότατου παρελθόντος; Πώς εξηγείτε τον μέλλοντα χρόνο του ρηματικού τύπου«θα έρθει»;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 4

Page 278: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

278

2ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗΑυτό το απόσπασμα έχει επιλεγεί, επειδή τα κωμικά του στοιχεία δεν είναι ι-

διαίτερα προφανή κι έτσι ο εντοπισμός τους δεν είναι υπερβολικά εύκολος. Ό-πως και στο προηγούμενο κριτήριο, μόνο μία ερώτηση είναι συναφής με τηνενότητα του κωμικού.

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: .............................................ΤΑΞΗ: .........................................................................................ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ....................................................ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟΤην πρώτη μου μέρα στο σχολείο, η δασκάλα, κάποια δεσποινίς Σάμερ, μας

παρουσίασε ένα χαρτόνι-ρολόι για να μας μάθει την ώρα· κινούσε κατά «μυστή-ριο» τρόπο τους δείκτες, καλώντας μας να λέμε δυνατά τις ώρες και τα λεπτά.Εμένα το μόνο που μ’ ενδιέφερε ήταν το πώς έκανε τους δείκτες να κινούνται.Κατάφερα να συρθώ ως το πλάι της και τότε την είδα να γυρίζει ένα χερούλι πίσωαπό το δίσκο· στο τέλος του μαθήματος μ’ άφησε μάλιστα να το γυρίσω μοναχόςμου. Τελικά, όμως, χρειάστηκε να βάλω τη μητέρα μου να μου μάθει την ώρα. Το ίδιομε διασκέδαζαν και τα υπέροχα γυαλιά της δεσποινίδας Σάμερ, με την κοκκάλινηταρταρούγα. Κανείς απ’ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε γυαλιά. Άρχισα τότε ναπερπατώ αλλοιθωρίζοντας, θαρρείς και θα στραβωνόμουνα σε λίγο, ωσότου ημητέρα μου, για να μην πέσω και φάω τα μούτρα μου, κατάφερε να πείσει τονοφθαλμίατρο να μ’ εφοδιάσει μ’ ένα αχρείαστο ζευγάρι γυαλιά, που τα φόρεσα μιαβδομάδα και μετά τα έχασα στο πάρκο.

Α. Μίλλερ, Στη δίνη του χρόνου. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σ.21.

Page 279: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

279

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΙ. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τις επι-λογές σας.1. Η χρονική διαφορά ανάμεσα στο χρόνο της αφήγησης και στο χρόνο των

γεγονότων είναια) λίγες ημέρεςβ) μερικοί μήνεςγ) έως πέντε χρόνιαδ) περισσότερο από είκοσι χρόνια.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

2. Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται απόα) ένα ημερολόγιοβ) μία αυτοβιογραφίαγ) ένα ιστορικό μυθιστόρημαδ) μία κατάθεση.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

3. Η λέξη «μυστήριο» είναι σε εισαγωγικά επειδή χρησιμοποιείταια) από την οπτική γωνία του παιδιούβ) από την οπτική γωνία του αφηγητήδ) από την οπτική γωνία της δασκάλαςγ) με σημασία διαφορετική από τη συνηθισμένη.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

4. Αναδρομική αφήγηση έχουμε στην πρότασηα) Τελικά, όμως, χρειάστηκε να βάλω τη μητέρα μουνα μου μάθει την ώρα.

β) Κανείς απ’ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε γυαλιά.γ) Άρχισα να περπατώ αλλοιθωρίζοντας.δ) Και μετά τα έχασα στο πάρκο.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................Μονάδες 3 για κάθε υποερώτημα (1 για την επιλογή και 2 για τη δικαιολόγηση)

ΙΙ. Ποια σημεία του περιεχομένου θα μπορούσατε να βρείτε κωμικά και ποιαστοιχεία τους θα σας προκαλούσαν γέλιο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 8

Page 280: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

280

Κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗΑυτό το κριτήριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αμέσως μετά από την εισαγωγήστην υποενότητα της οπτικής γωνίας και τη συζήτηση περί της επιλογής τωνλεπτομερειών. Η πρώτη ερώτηση ελέγχει την κατανόηση του κειμένου. Οι ερω-τήσεις 2, 3, 4, 5 και 6 εξετάζουν την ικανότητα αναγνώρισης στο κείμενο στοι-χείων του αφηγηματικού λόγου, όπως συζητήθηκαν ήδη στην πρώτη υποενότη-τα (: Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη). Η τελευταία ερώτηση,που αποτελεί και το δεύτερο μέρος των ερωτήσεων, είναι ερώτηση παραγωγήςκειμένου «που το θέμα του συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με το κείμενο ή τα κείμε-να για μελέτη» (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Συμπληρωματικές οδηγίες για τη δι-δασκαλία και αξιολόγηση του μαθήματος Έκφραση-Έκθεση της Α΄ τάξης Λυ-κείου, εγκύκλιος 16-12-97).

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: .............................................ΤΑΞΗ: .........................................................................................ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ....................................................ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟ(...) Και ξαφνικά παρουσιάστηκε η ανάμνηση. Αυτή η γεύση ήταν η γεύση του

μικρού κομματιού της μαντλέν που την Κυριακή το πρωί στο Κομπραί (τη μέραεκείνη δεν έβγαινα πριν απ’ την ώρα της λειτουργίας) μου πρόσφερε η θεία μου ηΛεονί, όταν πήγαινα να της πω καλημέρα στο δωμάτιό της, αφού πρώτα το βου-τούσε στο τσάι ή στο φλαμούρι της. Η όψη της μικρής μαντλέν δε μου ’χε θυμίσειτίποτα πριν να τη γευτώ· ίσως γιατί, έχοντας δει συχνά από τότε μικρές μαντλέν,χωρίς όμως να τις δοκιμάσω, πάνω στα ράφια των ζαχαροπλαστείων, η εικόνατους είχε εγκαταλείψει εκείνες τις μέρες του Κομπραί για να δεθεί μ’ άλλες πιοπρόσφατες· ίσως γιατί απ’ αυτές τις αναμνήσεις τις εγκαταλειμμένες τόσον καιρόέξω απ’ τη μνήμη, δεν επιζούσε τίποτα όλα είχαν διαλυθεί· οι μορφές- κι αυτήακόμα του μικρού κοχυλιού της ζαχαροπλαστικής, τόσο στρουμπουλά αισθησια-

Page 281: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

281

κού κάτω απ’ τις αυστηρές κι ευλαβικές πτυχές του- είχαν διαλυθεί ή, κοιμισμένες,είχαν χάσει τη δύναμη της επέκτασης, που θα τους επέτρεπε να ξαναδεθούν με τησυνείδηση. Όταν όμως από ένα μακρινό παρελθόν τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθά-νουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες, πιο φθαρτές, αλλά πιομακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν γιακαιρό ακόμα, σαν τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνωαπ’ όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν, χωρίς να λυγίζουν, πάνω στη μικρή σχεδόνάυλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης.Και μόλις αναγνώρισα τη γεύση του κομματιού της μαντλέν, βουτηγμένο στο

φλαμούρι, που μου ’δινε η θεία μου (μ’ όλο που δεν ήξερα ακόμα τότε και μπόρε-σα πολύ αργότερα ν’ ανακαλύψω γιατί η ανάμνηση αυτή μ’ έκαναν τόσο ευτυχι-σμένο), αμέσως, το παλιό γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόμο, όπου βρισκόταν το δωμά-τιό της, ήρθε σα σκηνικό θεάτρου να στηθεί μπροστά στο εξοχικό σπιτάκι που’βλεπε στον κήπο και το ’χαν χτίσει για τους γονείς μου στο πίσω μέρος (αυτήντην ξεκομμένη επιφάνεια, τη μόνη που είχα ξαναδεί ως τότε) και, μαζί με το σπίτι,την πόλη, απ’ το πρωί ως το βράδυ και μ’ οποιοδήποτε καιρό, την Πλατεία όπουμ’ έστελναν πριν απ’ το γεύμα, τους δρόμους όπου πήγαινα να κάνω θελήματα, ταεξοχικά δρομάκια που παίρναμε όταν ο καιρός ήταν καλός. Και σαν το παιχνίδιπου διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν σ’ ένα μπωλ πορσελάνης γεμάτονερό μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μα που μόλις βραχούν, τεντώνο-νται, στρίβουν, χρωματίζονται, διαφοροποιούνται, γίνονται λουλούδια, σπίτια,πρόσωπα στέρεα και που τ’ αναγνωρίζεις, έτσι και τώρα όλα τα λουλούδια τουκήπου μας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα νούφαρα της Βιβόν, κι οικαλοί άνθρωποι του χωριού και τα μικρά τους σπίτια, κι η εκκλησία και όλο τοΚομπραί και τα περίχωρά του, όλ’ αυτά που παίρνουν μορφή και υλική υπόσταση,βγήκαν πόλη και κήποι, απ’ το φλιτζάνι μου με το τσάι.

Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαμένο χρόνο. Έκφραση-Έκθεση,Α΄ τεύχος, σσ. 293-294.

Page 282: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

282

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε τις επιλο-

γές σας.Ι. Η θεία Λεονί πρόσφερε τσάι στον αφηγητή

α) μία φορά,β) πολλές φορές,γ) την ώρα της λειτουργίας,δ) την ώρα της αφήγησης.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

ΙΙ. Η ανάμνηση του αφηγητή άρχισεα) μόλις είδε τα γλυκά στο ζαχαροπλαστείο,β) όταν σκέφτηκε ότι από το παρελθόν τίποτε δεν επιζεί,γ) μόλις είδε το γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόμο,δ) μόλις δοκίμασε τη μαντλέν που είχε βουτήξει στο τσάι.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

ΙΙΙ. Ο αφηγητής αναφέρει το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνεςα) για να διακόψει τη μονοτονία της αφήγησης,β) επειδή μοιάζει με τα παιδικά του παιχνίδια,γ) για να δείξει πόσο συγκεκριμένες είναι οι αναμνήσεις του,δ) για να δείξει πόσο του άρεσε το τσάι.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................

ΙV. Οι αναμνήσεις του αφηγητήα) είναι πολύ δυσάρεστες,β) είναι πολύ ευχάριστες,γ) έρχονται στο νου του πολύ συχνά,δ) είναι ακαθόριστες και συγκεχυμένες.

Δικαιολόγηση .........................................................................................................Μονάδες 4 (μία για κάθε υποερώτημα)

2. Ποιο είναι το αφηγηματικό περιεχόμενο; Τι είδος κειμένου μπορεί να έχουμεεδώ και γιατί;

Page 283: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

283

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................Μονάδες 2

3. Ποια είναι η σχέση του χρόνου του αφηγητή με το χρόνο των γεγονότων στοκείμενο;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

4. Ποιο γεγονός από αυτά που αναφέρονται στο κείμενο έχει τη μικρότερη χρο-νική διαφορά από το χρόνο της αφήγησης;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 1

5. Πού υπάρχουν αναδρομές στην αφήγηση; Τι εξυπηρετούν;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Γιατί ο αφηγητής αναφέρει τόσες λεπτομέρειες σχετικά με το Κομπραί;......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδα 1

7. Τι είδους αντικείμενα μπορούν να μας ξυπνήσουν αναμνήσεις; Αφηγηθείτεσε δύο παραγράφους ένα τέτοιο παράδειγμα, όπως συνέβη (ή φαντάζεστε ότισυνέβη) σ’ εσάς ή σε γνωστό ή συγγενικό σας πρόσωπο, για το λογοτεχνικόδιαγωνισμό ενός περιοδικού με θέμα: «Μικρά αντικείμενα, μεγάλες αγάπες».

Page 284: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

284

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................Μονάδες 8

Page 285: Αξιολόγηση ΚΕΕ A_Ekfrasi_Ekthesi

285

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ Κ., «Αξιολόγηση της γλωσσικής ικανότητας». Φιλόλογος, τ. 58,σσ. 308-326.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. «Τέχνη και τεχνική της αφήγησης στο σχολείο.»Στον ΑΥΔΙΚΟ Ε. (επιμ.) Από το παραμύθι στα κόμικς. Οδυσσέας, Αθήνα1996.

BREMOND C. κ.α., Θεωρία της αφήγησης. Εξάντας, Αθήνα 1991.

ΔΡΟΥΛΙΑΣ Γ., Τα στοιχεία του αφηγήματος. Πατάκης, Αθήνα 1993.

ΚΑΛΙΟΡΗΣ Γ., Παρεμβάσεις ΙΙ, Γλωσσικά. Εξάντας, Αθήνα 1986.

ΚΛΑΙΡΗΣ Χ., Θέματα γενικής γλωσσολογίας. Νεφέλη, Αθήνα 1990.

ΚΩΣΤΑΡΙΔΟΥ-ΕΥΚΛΕΙΔΗ Α., Ψυχολογία της σκέψης. Ελληνικά Γράμματα,Αθήνα 1994.

ΛΑΠΠΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ε., «Η αξιολόγηση στη γλώσσα-έκθεση». Νέα Παιδεία,τ. 33, σσ. 119-129.

ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΣ Β. & ΜΑΝΔΑΛΟΣ Δ., Διαδικασίες παραγωγής προφορικού καιγραπτού λόγου. Προοπτική, Αθήνα 1994.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ., «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της ελληνικήςγλώσσας.» Γλωσσολογία, τ. 9-10, 1990-91, σσ. 53-68.

ΣΑΜΑΡΑ Ζ., Προοπτικές του κειμένου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1987.

FRANÇOIS - GEIGER D., Θέματα κοινωνικής και θεωρητικής γλωσσολογίας.Νεφέλη, Αθήνα 1991.

TIMBAL - DICLAUX L., Το δημιουργικό γράψιμο. Πατάκης, Αθήνα 1996.

ΤΟΚΑΤΛΙΔΟΥ Β., Διδακτική των ζωντανών γλωσσών. Οδυσσέας, Αθήνα 1986.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Νεοελληνικός λόγος. Νεφέλη, Αθήνα 1992.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Γλωσσαλγήματα. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα 1997.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ Α., «Γλωσσολογία και διδασκαλία της μητρικής γλώσ-σας.» Γλώσσα, τ. 9, 1985, σσ. 38-53.