اسم الملف:betul_coskun_sayi18-04052014.pdf

Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits DergisiYl: 2013/2, Say:18 Journal of Sleyman Demirel University Institute of Social SciencesYear: 2013/2, Number:18

[95]

ASAF HLET ELEBNN RLERNDE METNLERARASILIK BALAMINDA TRK SLAM

TARH VE KLTRNE GNDERMELER

Betl COKUN ZET

Yeni edebiyat kuramlarnda bir metnin dier metinle ilikisi dikkate alnr. Bu anlaya gre her metin, metinleraras telakki edilir. Metinleraraslk eklinde kavramlatrlan bu duruma gre, bir metin gndermede bulunduu metni ykar ve yeniden ina eder. Metinleraras gndermeleri iirlerinde youn olarak kullanan airlerden biri Asaf Hlet elebidir. Asaf Hlet elebinin iirleri, eitli kltrlere gnderme yapan zengin bir arka plana sahiptir. zellikle ark kltrn, Trk-slam medeniyetine ait unsurlar iirlerinde yeniden kurgulayan airin gelenekle sk bir ba vardr. Asaf Hlet, tasavvufi ve tarihi ahsiyetlere, Divan iirine ve Uzak Dou kltrne yapt gndermelerle sk ilenmi bir kltr iiri vcuda getirmitir. Asaf Hletin de iinde bulunduu yeni iir, Garipiler bata olmak zere gelenei, Divan iirini bsbtn reddetmitir. air, toplumsal hafzann diri tutulmasnn, bu kltrel kodlar ilemeye bal olduunun farkndadr. Bunu, nostaljik bir duyu tarz ile gemie ya da gelenee sn, ka olarak grmek doru bir yaklam deildir. O, gelenei yeniden, yeni bir tarzda ina eder.

Anahtar Kelimeler: Asaf Hlet elebi, metinleraraslk, iir.

REFERENCES OF TURKISH ISLAMIC HISTORY

AND CULTURE WITHINTHE CONTEXT OF

INTERTEXTUALITY IN ASAF HLET ELEBS POEMS

ABSTRACT

In modern literature theories, a texts connection with the other text is taken into account. Pursuant to this concept, every text is considered as

inter-textual. According to this perception which is conceptualized as

intertextuality, a text overthrows the text it refers and rebuilds it. Asaf Hle elebi is among the poets who used intertextuality often in poems. Asaf Hlet elebis poems have a rich background that refers various cultures. The poet has a tight connection with the tradition that reflects elements from

especially eastern culture and Turk-Islam civilization. Asaf Halet personified

Yrd.Do.Dr. Fatih niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm.

Betl COKUN

[96]

culture poetry with the references of spiritual and historical personalities as

well as Ottoman poetry and the culture of the Far East. Modern poetry, to

which Asaf Halet belonged, completely rejected especially Garipiler and Ottoman poetry. The poet is aware of the fact that sustenance of social

memory is possible through dealing with these cultural codes. It is an

insufficient approach to see this as an escape or shelter to the past or the

tradition through a nostalgic way of hearing. He rebuilds the tradition in a

novel way.

Key Words: Asaf Hlet elebi, intertextuality, poem.

GR

Pozitivist edebiyat kuramlarnda, yazar merkezde yer alr ve nedensellik ilkesiyle yazarn evresinden gelen etkiler incelenir.1 Yazarn ld, okurun doduu yeni edebiyat kuramlarnda merkezde artk metin vardr. Bu kuramlardan metinleraraslk, snrlar net olmayan ok sayda tanm yaplan bir kavramdr. Kristevann yapt tanmlarda ne kan alntlar mozaii ve metinsel etkileim 2 kelimeleri metinlerarasl anlamamza yardmc olan anahtar szcklerdir. Metinleraras inceleme ile metne tesir eden toplumsal ve siyasi olaylarn yerini eski metinler alr. Buna gre metin ok sesli bir yap olarak grlr ve Roland Barthesn deyimiyle artk her metin eski alntlarn yeni bir rgsdr.3 Metin incelemelerinde gittike rabet gren bu anlaya gre her metin metinleraras telakki edilir. nk metin, kltre dayal genel texttir. 4

Bir metnin dier metin iinde yer almas basit bir yaptrma, alntlama ilemi olarak grlmemelidir. Bu balamda Riffaterrenin anlam ve anlamlandrma yaklamn dikkate almak gerekir. Montaj yan yana koyma; metinleraraslk ise i ie koyma eklinde grlebilir. 5 Okurun merkeze konulduu bu yaklama gre anlamlandrmada, okur metin iindeki gndergeleri okumaya alr. Anlamlandrma ilemi srasnda okur iin en byk glk; metinlerin bnyesinde salt alnty barndrmayp kompleks, zengin bir metinsel/kltrel gnderme iermesidir. nk metinleraraslk sadece metni ykma deil; ayn zamanda yeniden kurmadr.6 Bu anlamda metinlerarasl eskinin bozulup yeniden ina edilmesi, yeniden kurgulanmas olarak grmek eskinin tamamiyle yeni metin iinde yeniden retildii bir alan olarak anlamak gerekir. Bu anlaya gre merkezdeki yazar

1 Grsel Ayta, Genel Edebiyat Bilimi, Say Yaynlar, stanbul, 2003, s.208 2 Kubilay Aktulum, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 2000, s.42-47 3 a.g.e.,s.56. 4 Ayta, a.g.e.,s.209. 5 Kubilay Aktulum, Parallk /Metinleraraslk, teki Yaynevi, Ankara, 2004, s. 134. 6 Aktulum, a.g.e.,s.57.

Asaf Hlet elebinin iirlerinde Metinleraraslk Balamnda Trk slam Tarihi ve Kltrne Gndermeler

[97]

yerini metne ve okura brakr. zne kavram paralanm, metin gibi kopuk bir unsura dnmtr.7 Metinle birlikte devreye giren okur metinleraras ilikileri anlamlandrmakla ykmldr. Oysa okur iin bir yapboz parasna benzeyen bu metinleri zmek yorucu bir ilemdir.8 Bunun iin okurun alt ve asl metinleri mukayese edecek kltrel birikime sahip olmas gerekir.

METNLERARASILIK VE ASAF HLET ELEBNN RE LKN DNCELER

Asaf Hletin iiri, uzak dou, Hint edebiyat, tasavvuf, halk masal ve tekerlemeleri gibi eitli kaynaklara gndermeler yapan bir kltr iiridir. Bir iirinde kulland maara imaj9 onun iirlerinin nasl bir kltr havuzu olduunu gsterir. Biz, almamzda onun iirlerindeki etki kaynaklarndan birini, Trk- slam tarih ve kltrn tespit ve tahlile alacaz.

Saf iir anlay izgisinden sapmayan airin iirlerini fikir iirleri olarak telakki etmek yanl olacaktr. Asaf Hletin iirleri sezgi, kendi deyimiyle intuition iirleridir.10 Metinler ya da kltrleraras gndermeler ise sadece bilinli bir almann irad bir sonucu deil alt uurun muayyen bir ruh hletinin iinden, yeniden kefi 11 ile gerekleir. Kristevann metinleraraslk iin kulland alntlar mozaii tabiri; Asaf Hletin poetikasnda geen iir denilen kelime arabeski 12 sadalarn arabeski tanmlamalaryla birlikte dnlebilir. Girift, i ie gemi izgilerden meydana gelen ekil13 eklinde tanmlanan arabesk ile iir arasndaki iliki, airin metnin devamnda kulland anecdote tabiri ile birlikte metinler ya da kltrleraras ilikiyi artrmaktadr. Deiik paralarn birlemesinden ibaret mozaik sanat ile deiik ss elemanlarnn tuhaf ve karmak ekilde kaynamasndan oluan arabesk sanat benzeir. Asaf Hletin anecdote kelimesi ile ifade ettii paralar, iirde vuzuhlaacak ve tefsir edilecek olan hikye deil, ancak bizim benliimiz, i dnyamzdr. 14 airin saf iir anlayn yanstan bu szleri onda parallk ve metinlerarasln bir cephesini aydnlatr. Ona gre, Bir depoda saklanm kmr, toprak, boya gibi eyler bir sanat eseri deildir; ama bunlar yourup, izip, piirip ortaya karan bir ini sanatkrnn eseri sanat eseri olabilir.15 Farkl kltrlerden

7 Aktulum, a.g.e.,s.57. 8 Aktulum, Parallk /Metinleraraslk, s.74. 9 Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri 2, Dergh Yaynlar, stanbul, 1997, s. 187. 10 Asaf Hlet elebi, Btn Yazlar, YKY Yaynlar, stanbul, 2004, s.175. 11 elebi, a.g.e., s. 166. 12 elebi, a.g.e., s. 152. 13 lhan, Misalli Byk Trke Szlk, c:1, Kubbealt Yaynlar, stanbul, 2008, s.156 14 elebi, a.g.e., s. 150. 15 Alettin Karaca, Asaf Hlet elebiye Gre iir, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar,

stanbul, 2003, s.80.

Betl COKUN

[98]

alnan paralarn birletirilmesi, farkl ipliklerden oluan bir rg gibi dnlebilir. Paralar, Asaf Hletin iirlerinde yeni kurulan metin iinde hem eski anlamn korur hem de yeniden anlam kazanarak kurgulanr. Bu yzden Asaf Hletin iirlerinde bilinaltna dayanan gndergeleri, iyice yourulmu iirlerinde sezmek okur iin olduka zorlayc bir sreci beraberinde getirir.

iirin yapsnda byk deiiklie giden ilk airlerden biri olarak Asaf Hletin iirlerinde kulland yeni yntemlerden biri olarak metinlerarasl grmek mmkndr. iirlerinin iine yerletirdii deiik kltrlere gnderme yapan harfler; Hint, Msr kltrne, tasavvufa ait sylemler, kutsal kitaptan alntlar, antrmalar Garipilerde de ne kan okuyucuyu sarsmak, artmak arzusunun bir sonucu olarak dnlebilir. Orhan Okay, Asaf Hletin bir motif olarak kullandn belirttii 16 bu paralarla bir atmosfer yaratmak amacnda olduunu iddia eder. 17 aire gre, bunlarn manalarn anlamaya gerek yoktur. Asaf Hlet, Bir an sesi duyulduu vakit, bir blbl terken dinlendii zaman bunlarn hangi notadan alnd dnlebilir mi?18 dedikten sonra bunlarn manasz da olmadn vurgular.

Asaf Hlet, poetikasnda iir ile tekerleme arasnda yakn bir iliki kurar. Tekrir sanatnn sklkla kullanld; az kelimeden oluan ksa msralarla kurulu, sehl-i mmteniyi andran iirlerinde zllk esastr. Onun iirleri, ayrntlardan uzak youn bir iirlerdir. Bilgiyi zmlemelerden, uzun ayrntlardan kurtarp younlatrmaya 19 yarayan paralar Asaf Hletin iirlerindeki bu ksa ama youn yapy kurmasn salar. Asaf Hlete gre, gnmz insan benzetmelerden bkt iin kelimeler ve cmleler gittike ksalmakta, uzun szler insan skmaktadr. 20 eitli kltrlere yaplan ak ya da kapal antrmalar ya da alntlar airin arzulad atmosferi kompleks ve uzun cmlelerden syrlarak kurmasna yardmc olur. airin bu ynteme meyillerinden birinin, sevdii airler arasnda ilk srada yer alan ve para yaz yntemini sk kullanan Valery olduu dnlebilir.21

Parallk ya da metinlerarasln metne en nemli katklarndan biri, airin arka plana itilerek metinleri ya da metinlerin geldii kltrleri ne karmasdr. Trk iirinde Asaf Hlet kadar eitli kltrel unsurlarla yorulmu iir vcuda getiren air azdr. Onun iirlerinde bu eitlilie, ok

16 Orhan Okay, Beylerbeyinde Bir Garip elebi, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar,

stanbul, 2003, s.28 17 elebi, a.g.e.,s.156. 18 elebi, a.g.e.,s.156. 19 Kubilay Aktulum, Parallk /Metinleraraslk, s.48. 20 elebi, a.g.e.,s.162. 21 ki air arasnda bylesi bir ilikinin olup olmad ayr ve mukayeseli bir almann konusudur.


[99]

seslilie imkn tanyan ey yine kendi benini ou zaman ikincil tutarak farkl iklim, corafya ve kltrleri iire tayan metinleraras gelerdir. Para yaznn yazarn blmlenip srekli olarak yeni bir kimlikle ortaya kmasna, oalmasna22 imkn salayan yaps sayesinde, Asaf Hletin iirleri kltrler, iklimler ve alar aras gei salar. Bu ayn iir ierisinde olabildii gibi iirler arasnda da sz konusudur. Nitekim, Benim Gzmde iir Davas adl poetikasnda airin beninin bu geikenlii u ekilde vurgulanr: Msr- Kadime gider ve Asur memleketlerinde bir asma bahe olur. Bir kitaptaki yazlarn ne hissettiklerini bilir. Tesbih bceklerinin kk kinatna inebilir. demin mucizesini tekrar eder ve uyluk kemiinden bir kadnck yapar. Zencilerle beraber tahtadan idoller yontar ve ehri bir bcek kalabalndan ibaret grebilir. Annesi bir makam, babas bir tambur olabilir. Bahtiyar olur, kutan korkar. Bahtiyar korkutan ku olur. Hafz olur, sakiden arap ister. Trilobit olur, denizleri ier. ki tas birbirine vurup acaip leminden halayklar karr. Bir duda yerde bir duda gkte sihirbaz olur, ine deliinden kervanlar geirir. Sema-y Mevlnaya uar ve nihayet can sklnca ellerini cebine atar ve oradan denizler, baheler, gneler karr.23 elebi, yukardaki paragraf Nirvana ya da fenafillah24 hadisesini anlatmak zere rneklendirir. Dolaysyla Asaf Hletin iirlerindeki kltrel gndermeleri iyice yorulmu iirin ayrlmaz paralar olarak grmek ve airin mistik haz ierisinde yapt seyahatlerle birlikte dnmek gerekir. Asaf Hletin iirlerinde metinleraras, kltrleraras sylemleri anlamak onun gelenekle ilikisini kavramaktan geer. Onun gelenek ve modernlik arasnda kurduu iliki, Hilmi Yavuzun deyimiyle gelenein imknlarn temellk etmesi25 erevesinde deerlendirilmelidir. Asaf Hleti geleneksel kltre, daha doru bir deyile ark kltrne ynelten sebepler, airin yaad devir ve iinde byd muhitle yakndan ilgilidir. Mevlnaya k, Kadir tarikatine mensup bir baba, Osmanlnn son payitaht stanbulda eski bir konakta geen hayat, onu kendi kltrel deerlerine bal bir aydn olmaya sevk eder. II. Abdlhamid devrinde, II. Abdlhamidi seven bir konakta dnyaya gelmi olmas yine bilinaltn oluturan amillerdendir. Orhan Okayn deyimiyle yaad konak, iirlerinde derin bir nostalji ve mphem empresyonlarla26 yer alacaktr. Onun Osmanl imparatorluunun son fertlerinden biri olarak bu ykl derinden hissettii ve bu hissin, elebiyi gelenee sevk ettii sylenebilir. Dnem, airin gelenee dnnde kanlmaz bir amil olarak grlmelidir. stanbuldan,

22 Kubilay Aktulum, Metinleraras likiler, s.82 23 elebi, a.g.e.,s.175 24 Asaf Hlet, iki kelimeyi ayn anlama gelecek ekilde kullanmaktadr: Bu kelimenin en muvafk

karl zannmca slm mutasavvflarnn fenfillah tabiri olabilir. Bkz: efik Can, Konularna Gre Mesnevi Tercmesi, c: 1-2, 3-4, 5-6, tken Yaynlar, st., 2002, s.33

25 elebi, a.g.e.,s.101 26 Hseyin Su, vd., Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003, s.21.

Betl COKUN

[100]

Hinte ve ine kadar bir imparatorluun kaderinin brakt izlerin ardndan ktalar, bu ktalarn dnn, bugnn, gereini ve masaln arayan airin iirlerinde 27 geni corafya ve kltrel unsurlar byk Osmanl bilincinin airdeki tezahrleridir. Dikkat edilirse, Asaf Hletin iirlerindeki ok sesliliin byk oranda ark kltr potasnda birletii grlr. Onun iirleri ve yazlaryla dolap durduu stanbuldan ine ve Hinte kadar btn Dounun kaderi, D. Shayegann adlandrmasyla Yaral Bilinin kaderidir. 28 zetle onun gelenekle kurduu ilikiyi payitaht- savunma saiki29 olarak grmek gerekir. Bunun gibi airin in ve maini, Acemistan ve frengistan ben hep stanbul zaviyesinden grdm.30 ifadesi yaklammz dorular mahiyettedir. air, gerek Divan edebiyatna ilikin yazd ok sayda incelemede gerekse Divan iirini, tasavvufu ana kaynak olarak kulland iirlerde kaybolma tehlikesi ile kar karya olan Osmanly ya da Trk slam kimliini koruma, diriltme abas iindedir. Yaad mtevaz hayat iinde, mazi, onun dnce ve hayalini deitirdii bir leme31 dnr. stelik Asaf Hletin de iinde bulunduu yeni iir, Garipiler bata olmak zere gelenei, Divan iirini bsbtn reddetmitir. air, toplumsal hafzann diri tutulmasnn, bu kltrel kodlar ilemeye bal olduunun farkndadr.

Asaf Hletin iirlerinin metinleraraslk balamnda gelenekle irtibat birka balk halinde belirir: Tasavvuf, Budizm ve Uzak Dou edebiyatlar, masallar / folklor, ocukluu. Onu btn bu kltrlere, anlaylara iten etken, yukarda bahsettiimiz Dou kimliini koruma ve yeniden ina etme arzusudur.

1. TARH / TASAVVUF AHSYETLERE GNDERME VE ANITIRMALAR

Asaf Hletin etkilendii kaynaklarn banda tasavvuf gelir. zerinde ilm incelemelerde bulunduu tasavvuf ahsiyetlere yapt gndermeler ve armlar edebi sanatlar kullanmayan airin iirini zenginletirir. elebi, iirlerde yer alan az saydaki tarih ahsiyeti de tasavvufla ilikilendirerek sunar. Mistisizm ya da tasavvuf, baz aratrmaclara gre onda bir bilgi tr, bazlarna gre ise tecrbe ettii bir yaam tarzdr. Bilal Krml, Asaf Hletin iirlerinde tasavvufu gerek mistikliin belirtisi deil yine kendi ifadesiyle bakalarna ait halin bir nevi iktibasdr. eklinde yorumlar.32 Ahmet nam ise iirlerdeki mistik unsurlar

27 Su, a.g.e.s.,8. 28 Su, a.g.e.,s.9. 29 Su, a.g.e.,s.9. 30 elebi, a.g.e.,s.53. 31 Kaplan,a.g.e.,s.189 32 Bilal Krml, Asaf Hlet elebi, ule Yaynlar, stanbul, 2000, s.101.


[101]

yaanm mistik tecrbelerin yansmas 33 olarak deerlendirir. Orhan Okay, onun iirlerindeki mistisizmi hem bilgi hem de tecrbe rn telakki eder: Kendisini bir taraftan ak ve vecdle, br taraftan bilgi ve uurla mistisizmin deryasna kaptrmtr.34

Asaf Hletin iirlerinde ad geen Cneyd, Ferhat, Mevlna, eyh Galip, Mansr, Hz. Sleyman, Hz. dem, Hz. brahim, Osman Gazi, Evliya elebi, III. Selim gibi slam tarihinin nemli ahsiyetleri tasavvufla ilikili bir biimde yaadklar dnem ve hikyelere telmihte bulunmak suretiyle yer alrlar. Ayrca elebinin dz yazlarnda yer alan baz bilgilerle iirler arasndaki ilgi z metinleraraslk35balamnda telakki edilebilir.

Genellikle emir kipiyle seslenilen ikinci tekil ahs konumundaki tarih ahsiyetler iirlerin merkezinde yer alr. Denilebilir ki, Asaf Hlet, bu geleneksel / tarih isimleri modern Trk iiri iinde yeniden ina etmi; yeni Mansr, Ferhat, brahim imgeleri kurgulamtr. iirlerde ahsiyetlerle ilgili dikkati eken bir baka husus, airin telmih ettii ahsiyeti ve hikyeyi kendi i dnyasnda karlk bulacak ekilde dntrmesidir. Cneyd, Cneyd-i Badad, Ferhat; Ferhat ile irin hikyesinin ana kahraman olmaktan kar, tasavvuf gndermelerle airin i dnyasn yanstan birer unsura dnr. Btn iirlerde kk harfle yazlan ve zel isim olmaktan kan bu isimler; airin iirlerinde ok sk kulland ayna ilevini grr ve airin i dnyasn yanstr.

Cneyd, He ve brahim iirlerinde air, toplumun kltrel belleinde yer alan ahsiyetlere yapt gndermeler ile metni gemi kltre dayandrr. Kltrel kodlar gncelletirip yaad zaman ve psikolojisi ierisinde yeniden retir ve iiri bu ahsiyetlere yaplan ar, seslenme ya da soru ile bitirir.

Be kez Cneyd kelimesini tekrar ettii Cneyd iirinin merkezinde yer alan ahsiyet, Cneyd-i Badaddir. iirin bakiisi olan Cneyd-i Badadnin Cbbemin altnda Allahtan bakas yoktur. sz ile kastedilen cismin, elebinin deyimiyle gvdenin arzularndan syrlarak Allahta fena bulma hali iirin ana eksenidir. iirde geen Cneyd, cbbe ve gvde kelimeleri Cneyd-i Badadnin tasavvufi kiiliine gndermedir. air toplumsal hafzada yer alan bu ahsiyete gnderme yaptktan ve onun hikyesini hayretle seyrettikten sonra;

sana bana olan

33 Ahmet nam, Eletirinin Kylarnda, Hece Yaynlar, stanbul, 2003, s.261 34 Okay, a.g.m., s.24 35 Kubilay Aktulum, Metinleraras likiler, s.236

Betl COKUN

[102]

ona da oldu36

diyerek Cneyd ile kendisi arasnda ilgi kurar. air, Cneyd-i Badadnin cbbe hikyesini iirde adeta yeniden yaar ve bunu sadece tarih ahsiyete has olmaktan kararak tek tek btn insanln manevi ykselii iin bir yntem eklinde genelletirir.

He iirinde bir halk masal olan ve tasavvuf metinlerde sklkla ilenen Ferhat ile irin hikyesi yeniden ele alnmtr. air, Ferhat ile irin hikyesini ana metin olarak kullanm, bunu bir yan ile tasavvufla ilikilendirerek dier yan ile i dnyasna hitap edecek ekilde yeni bir metin retmitir. iirin banda yer alan;

vurma kazmay

ferhaad37

msralar Ferhatn irinin ld yalan haberini duyunca kafasna kazmay vurarak lmesine gndermedir.38 air, metnini hikyede Ferhatn ld sahneden, yani hikyenin bittii andan balatr. Nitekim iirin sonunda kasrnda irin de byle alyor msras irinin Ferhat ldkten sonraki haline iaret eder. iirin ferhaad eklinde bir lkla bitmesi, irinin alarken kard sese ve airin Ferhata ve onun yaad zamana bir gnderme eklinde dnlebilir.

brahim iiri, yalnzca Hz. brahimin hakikate ulama yolunda engel ve sahte olan amasn deil insann varolu sorununu39 anlatr. Nurullah etinin metinleraraslk ynteminin baaryla kullanld bir iir olarak grd brahim iirinde40 slam tarihine ml olmu Hz. brahimin hikyesini ana metin olarak kullanr. Hz. brahimin putlar krma hadisesini metin olarak alr ve insann Allah karsndaki en byk engel olan nefsini ldrmesi eklinde yeniden retir. iirde geen ve tarih bir atmosfer vcuda getiren gne, ibrahim, put, balta, asma baheleri ve buhtunnasr kelimeleri metnin ana metinle ilikisini salar. air, kulland ayrk unsurlar bambaka bir balamda birletirir.41 Bu anlamda, brahim iiri, brahim kssasnn yeniden yazlmasdr. Bu dntrme ilemi, brahim iirinde bir metnin farkl bir versiyonunu meydana getirme eklinde tezahr eder. airin amac kssay tekrar sunmak deildir. Mslman toplumun kolektif

36 Asaf Hlet elebi, Btn iirleri, YKY Yaynlar, stanbul, 2013, s.9. 37 elebi, a.g.e.,s.10. 38 Ferhad ile iirin hikyesinin zeti iin bkz: Can en, Asaf Hlet elebinin iirlerindeki ahs

simlerinin levleri zerine Bir nceleme, Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Ensits, Manisa, 2012, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, s.52.

39 smail Kllolu, Trk Edebiyatnda brahim mgesi zerine Bir Deneme; Yedi klim, nr.128, Kasm 2000, s.32

40 Nurullah etin, Asaf Hlet elebinin brahim iirine Bir Yaklam Denemesi, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003, s.107.

41 etin, a.g.e.,s.107


[103]

alt bilincinde yer etmi olan bir bilgi ve kssaya deinerek baka eyler sylemektir. 42 iirde, gnein buzdan evi ykmas, brahimin airin iindeki putlar devirmesi nefsin krelmesi ve mutlak hakikat karsnda benliin erimesi, tasavvuftaki fena hadisesini dndrmektedir. air, Hz. brahim ve Buhtunnasrn tarih hikyelerini insann varolu amacn yanstacak ekilde yeniden retmitir.

elebinin yazd yazlarda eyh Galip ile III. Selim adeta i ie gemi ekildedir. Gen, Asaf Hletin bir air olarak ok iyi bir Galip okuru ve yorumcusu 43 olduunu belirtir. elebi bu iki ahsiyeti, birini Osmanl iirinin; dierini musikisinin son temsilcileri olarak grr ve stanbulun bir yaprann kapanmak zere olduu iirin ve musikinin cotuu bir devirde yaam olmalarna 44 vurgu yapar. ki ahsiyeti birletiren, stanbul ve Osmanl kltrdr. Bu devir, eski iir ve musikinin son evresidir; fakat Sultan Selim gibi bir hkmdarn himyesi dahi iir denilen byl cevheri kurtarmaya yetmemitir. 45Bu devrin tek mstesna ehresi ise eyh Galiptir. 46 Asaf Hletin Galip Dede hakknda yazdklaryla Nrusiyh iiri arasnda metinleraras iliki balamnda dikkat ekici ipular vardr.47

eyh Galip ve III. Selime gndermede bulunan Nrusiyh iirinde i ie gemi birden fazla hikye ana metin olarak yer alr. iirin znesi ben zamiri olup benin annesi szidilra, babas tamburdur. Szidilra, elebinin yazlarnda bahsettii, III. Selimin bestesidir. Dolaysyla anlatc-ben bestedir.48 Anlatc-beni mehul beste olarak aldmzda, iirde anlatlan III. Selim devridir. Annenin susmas, babann ksmesi ve airin alamas geni zaman kipi ile ifade edilir. Dolaysyla iirin sonunda iki kez tekrar eden nrusiyaah ve nrusiyaahhh tekrarlar airin yitirilen zamana, III. Selim devrine duyduu zlemin ve hznn ifadesidir.

elebinin Gaalib Dede IV yazsnda anlatt bir ak hikyesi yine Nrusiyh iirinin ana metinlerinden biri olarak okunabilir. elebinin yazlarnda anlatt bir hikyeye gre, III. Selimin kz kardei Beyhan Sultann saraynda yetien, musikiye istidad olan cariyesi Mihriban ile serheng-i ehriyar bestekr Sadullah Aa arasnda bir ak yaanm, Beyhan

42 etin, a.g.m.,s.111. 43 lhan Gen, inenmi Sakz inemeyenler: Nizm Cedidin eyh Glibi ve Cumhuriyetin

saf Hleti, CB Sosyal Bilimler Dergisi, c:9, nr.2, 2011, s.93. 44 Asaf Hlet elebi, Btn Yazlar, YKY Yaynlar, stanbul, 2004, s.254. 45 eyh Galip, Hsn Ak, Hzl: Orhan Okay, Hseyin Ayan, Dergh Yaynlar, stanbul, 1992,

s.VIII. 46 Okay, a.g.e.,s.VIII 47 Macit, a.g.m., s.69. 48 Mustafa Apaydn, Asaf Hlet elebinin Nrusiyh iirine Bir Bak, lm Aratrmalar, nr. 12,

stanbul, 2001, s.26.

Betl COKUN

[104]

Sultan hiddetlenmi; fakat III. Selimin devreye girmesi ile i tatlya balanmtr. 49 Hikyede Mihribann tambur dersi almas, sarayda yetimesi, Sadullah Paann yapt beste ile Nrusiyh iirinde geen tambur, hoca, mektep, saray kelimeleri ayrk unsurlar eklinde bu hikyeyi hatrlatr. Neticede iir, bu krk ak hikyesini artrmaktadr. 50

iirdeki gndermelerden bir dieri ise, Hsn Ak hikyesidir. iirin ikinci blmnde geen hoca, mektep, lala kelimeleri bizi Hsn Ak hikyesine gtrmektedir. Ak ile Hsn Mekteb-i Edebte Molla-y Cnn adl hocadan ders alrlar, Akn Gayret adndaki lalas iki a yardm eder. Bu hikye,

sebepsiz hzn hocamd

lo odalar mektebinde

harem aalar lalayd

kara sevdma51

eklinde yeni bir manaya brnerek iirde yeniden kurgulanmtr. Burada anlatc -bir bakma airin kendisi- manevi yolculukta son mertebe olan Nrusiyha ulaamad, fenaya eremedii iin alamaktadr. Dier yandan, kapanan bir devre, biten eski iire, kltre alay sz konusudur. Bylelikle air,Nrusiyh terkibini, III. Selimin sanatkr kiilii, masal havas tayan saray evresi ve Mevlevi gelenei balamnda yeniden anlamlandrmtr.52

Asaf Hlet, iir kitabnda pe pee gelen Ayna isimli, iki ayr iirde aynann tesindeki nigr- inle aynileme arzusunu dile getirir. Yazlarnda Aynalarda bizi baka bir leme davet eder53 dedii nigr- in, Mariyya iirinde de geer:

in kadar uzaklardan

can kadar yakndan

sen bir masal kzsn

dn

inden gelmitin,

bugn

Lizboadan54

49 elebi, Btn Yazlar, s.422-423. 50 Apaydn, a.g.m.,s.23. 51 elebi, Btn iirleri, s.23. 52 Macit, a.g.e.s. 69. 53 elebi, Btn Yazlar, s. 506. 54 elebi, Btn iirleri,s.65.


[105]

ki iir birlikte dnldnde, Mariyya, nigr- in, hatta Kunla ve Mrann ayn anlam karlayacak ekilde kullanld grlr. airin Klasik Trk edebiyatndaki sevgili mazmunundan ald ve deitirdii bu unsur, Ayna iirinde fena ya da Nirvana hadisesi ile airin ilikisini anlamak adna nemli bir vastadr. Tasavvufta, tecelliyi ifade etmek iin kullanlan ayna;55suretin sahteliini, Allahn tekliini ifade eder. Bu iirde ise, air aynann arkasndaki suret ile btnlemek arzusuna ramen ona ulaamaz. Bu anlamda ayna, yitik bir ehre, kendi devrinden memnun olamayan bir zihnin bu masals safla dnme arzusu olarak grlebilir.56 Bu, sadece hayallerinin alnmas aamasnda kalr. iirdeki aynada kaybolmak arzusu tek varlkta yok olma istei yani fenay karlar.

Her iki ayna iirinde de kullanlan sevgiliyi aynada grme ve onun peinden srklenme hikyesi, Ferhad ile irin hikyesini hatrlatmaktadr. Gizli antrma ynteminin baarl ekilde kullanld iirde, air aynann arkasnda nigr- ini grr ve onun peinden srklenir. Ayn hikye Ferhad irinde yle geer: in padiahnn olu olan (Asaf Hletin iirinde in padiahnn kzna dnm) Ferhad, sarayda skenderden kalm bir sand aar ve iinde bir ayna grr. Bu ayna kaderini gsterir ve kaderinde irin vardr.57 Tasavvuf metinlerde sklkla kullanlan bu hikye, Ayna iirlerinde Asaf Hlet tarafndan yeniden kurgulanmtr.

air, iirlerinde en ok etkilendii isimlerin banda gelen Mevlnaya ak gndermede yalnzca bir iirinde, Sema- Mevlnda bulunur. Tasavvuf vecd ve uura en ok yaklar gibi olduu 58 iirde Mevlna ve sema hadisesine youn gnderme vardr. Mevlevilerde yin ve Sema balkl yazlarnda59 detayl bir ekilde tasvir ettii sema hadisesi bu iirde i ie gemi metinler ve gndermelerle anlatlr. Mevlnann sadece adna deil, iirlerine de gndermede bulunulur.

elebi, Mansr iirinde ak gnderge ile Hallac- Mansrun enelhak sylemini modern insann psikolojisini gzeterek yeniden ilemitir. Renk, ekil ve gne kelimeleri; Allahn tecellisi, fenafillah dncesini artracak bir atmosfer kurarken kez tekrar eden Mansr kelimesi bu atmosferi tamamlar. iirde renk ve ekil kesreti ifade ederken iirin sonunda:

55 Yusuf etinda, Ayna Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2009, s.304. 56 Hayrettin Orhanolu, Asaf Hletin Aynasndaki Zaman, Trk Edebiyat, nr.410, Aralk 2007,

s.17. 57 Bilge Seydolu, Ferhat ile irin, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi,

nr.19, Erzurum, 2002, s.134-135. 58 Krml, a.g.e.,s.99. 59 elebi, Btn Yazlar, s. 310-324.

Betl COKUN

[106]

btn sesler bir seste bouldu

mansr

mansruur60

msralarnda fenafillaha erme hali anlatlr. Renk, ekil, ses tek hakikat olan Allahn dndaki aldatmacalardr. air, kulland yeni imajlarla tarih ve klie bir ahsiyet olan Hallac- Mansrla btnleen enelhk yani Allahn dndaki her eyin sahte olduu gereine dayanan, Allahla birleme dncesini mezcetmitir. airin bu ruh halini anlatmak iin tasavvufi bir ahsiyet olan, toplumsal hafzada yer etmi Hallac- Mansru semesi airin gelenekle irtibatn gstermektedir. Ayrca elebinin stad telakki ettii eyh Galipin Hallac- Mansr sklkla ilediini de belirtmek gerekir. 61

Kunla iirinin ilk msralar;

vakit geldi kunla

dnyay greli ok oldu

tam krk ylda seni buldum kunla62

eklinde bir karlama ile balar. air, iir boyunca kunla dedii bir sevgiliye hitap eder. iirin devamnda geen cann tenden gemesi, mahabbet olmas, benden gemesi durumlar tasavvuf bir gndermeyi dndrmektedir. Kunla masalna yaslanan iirde, kunla, dier iirlerindeki Mra, nigr- in gibi airi ilahi aka gtrecek olan vasta sevgilidir. iirdeki tam krk ylda buldum seni kunla msras, Mevlnann emsle karlamasn da hatrlatr. Mevlevlikte nemli bir rakam olan krk, iirin arka plannda tasavvuf gndermelerin olduunu dndrmektedir. elebinin Mevlna ve ems yazsnda teferruatl bir ekilde anlatt bu karlama annda Mevlna 38 yandadr.63 Dier yandan, air ikinci ei Nermin elebiler ile evlendiinde otuz sekiz yandadr. 64 iirde eine, emse ya da mphem bir sevgiliye hitap sz konusudur.

Baz iirlerde gizli antrma yntemi ile tarih ahsiyetin ad verilmeden kapal gndergeler kullanlr. Kadncm iirinde, kadn ve oyluk kemii kelimeleri Hz. demi artrr:

oyluk kemiimi kartp

kendime bir kadnck yaptm65

60 elebi, Btn iirleri, s.50. 61 en, a.g.e.s.,72. 62 elebi, a.g.e.s., 60. 63 Asaf Hlet elebi, Mevlna ve Mevlevlik, Hece Yaynlar, stanbul, 2006, s. 33-43. 64 Necati Tonga, Asaf Hlet elebinin Kunla iirinin Anlam ve henk Unsurlar Ekseninde

Tahlili, Gazi Trkiyat, nr.11, Gz 2012, s.161. 65 elebi, a.g.e.,s.15.


[107]

msralar Hz. Havvann Hz. Ademin kemiinden yaratldna dair Tevratta yer alan, baz Kuran tefsirlerinde geen bilgiye telmihtir. Ana metin olarak kulland dem ile Havva hikyesini idealindeki uysal, mutluluk veren kadnck anlatmak zere kullanmtr.

Asaf Hletin Trk-slam tarihinden ald ahsiyetler yalnzca din-tasavvuf ahsiyetler olmayp ayn zamanda Osmanl tarihine de ml olmu kiilerdir. Orhan Okay, Asaf Hletin iirindeki slam medeniyeti ve tarihine yaplan youn gndermeler nedeniyle air iin, fen fit-tarih 66 sfatn kullanr. Salnda kitabna girmemi Memleketim iirinde Ben bu yerlerin ocuuyum67 msrayla zetlenebilecek aidiyet duygusunu Osmanl tarihine dayandrmas nemlidir. iirin, Asaf Hletn dier iirlerinden farkl bir yan; msra balklarnda ve zel isimlerde byk harfi tercih etmi olmasdr. Bu, dier iirlerinin aksine iirdeki tarih ahsiyetlerin cins isim hviyetine brnmeyip zel isim olarak kalmas ile ilgili olmaldr. iirin ba ve sonunda Osman Gazi vardr:

Gbeinden kan aa

Osman Gazinin

.

Osman Gazinin grd ryada

merle ben varm

Osman Gazi, aa ve rya kelimeleri Osmanlnn kurulu devrindeki bir ryaya arm yapmaktadr. 68 iirin kurgusu; Osman

66 Serkan Doan, Bir iirin Anatomisi/ Siyah Rengin Gizemi, Yedi klim, nr.127, Ekim 2000, s.

19. 67 elebi, a.g.e., s.82. 68 Osman Gazinin grd rya u ekilde gemektedir: Hne sahibinin yannda yatmakta idi.

Edeblinin gsnde birden bir hill zuhur etti; gzle hissolunacak surette byyp bedir halini bularak, kendi gsne girdi. Ondan sonra, yanlarndan bir aa karak bu da gittike byd ve gittike yeillii, gzellii ziydeleiyordu. Dallarnn glgesi kta ufuklarnn nihyetlerine kadar karalar ve denizleri kuatt. Kafkas, Atlas, Toros, Emos dalar, bu yapraklar denizinin drt rkn gibi grnyordu. Aacn kknden, deniz gibi gemilerle rtlm olarak Dicle, Frat, Nil, Tuna kyordu. Ovalar ekinlerle dolu, dalar byk ormanlarla dalga dalga kaplyd. Bu dalardan kan bereketli sular, gl ve servi baheleri iinde dolaa dolaa akyorlard. Ovalarda uzaktan kubbeler, ehramlar, dikili talar, stnlar, ltif kulelerle mzeyyen- ehirler grlyordu. Bu ulu binalarn hepsinin zirvelerinde birer hill parlad gibi, minre erefelerinden yaylan dvet-i salt sedlar, saysz blbllerin nameleri ve renkli papaanlarn muttasl sylenileri sesleriyle imtizc ediyordu. Bir muzka heyetini andran muhtelif hava boluu sakinlerinin (Cevv-i hev sekene-i muhtelifesi) nameleri yapraklar kl eklinde uzanmakta olan- dallar birbirine karm aalarn tekil ettii tze ve gzel kokulu tk zerinde rengrenk bir henk gsteriyorlard. O srada iddetli bir rzgr karak, bu yapraklar dnyann btn ehirleri zerine, zellikle iki deniz ile iki karann kavanda, iki yakut ve iki zmrt arasna yerletirilmi bir cevhere benzeyen ve btn dnyay kuatan bir halkann en kymetli ta hkmnde bulunan Kostantiniyyeye doru yayld. Osman, halkay parmana geirmek zere

Betl COKUN

[108]

Gazinin grd, Osmanl imparatorluunu sembolize eden aa zerine ina edilmitir. air, iirde Osmanl tarihini adeta aacn bymesine paralel olarak kronolojik ekilde verir. nce Osman Gazi, ardndan I. Murad, Yldrm, Fatih, Evliya elebi, annesi, babas ve kendisi, olu ile Osmanl aa tamamlanr. Osman Gazinin ryas ile balayp Asaf Hlet ile olunun bu aacn meyveleri olarak verilmesi ile sonulanan iirde airin tarih algsnda devamllk dikkati eker. Asaf Hlet, Yahya Kemal ile balayan imtidad fikrine benzer ekilde kendisini Osmanl tarihinin bir paras, mazinin bir devam telakki etmektedir. Dedelerim, memleketim ve her eyim msras, Osmanl ile arasnda kurduu gl bal gstermektedir.

2. ALINTI, ANITIRMA YA DA ETKLENME UNSURU OLARAK KLASK TRK R

Asaf Hletin iirlerinin pek ounun temelinde yatan klasik Trk iiri 69 , onda daha ziyade bir etkilenmenin sonucudur. Bloomun kavramsallatrmasyla iirsel etkilenme 70 taklitten farkl olarak eletirmenlerce olumlu bir manay karlar. Bloom insanlar iir yazmaya iten nedeni geride kalan her eyi toparlamak 71 olarak deerlendirir. Kierkegaarda gre almak isteyen kendi babasn dourur. 72 Asaf Hletin, zerinde ok uzun ve kapsaml alt klasik Trk iirinden etkilenmesi air iin bir eksiklik deil zenginlik olarak alglanmaldr. Eliotun deyiiyle, iyi airler alar, kt airlerse etkilendiini, baka bir sesi dn aldn belli eder.73 Asaf Hletin iirlerindeki Klasik Trk iiri tesirleri, zgn ve orijinal iir dokusu ierisinde yorulmu, okuyucunun sezgisini tahrik eden armlar ierisinde belirir. Dolaysyla bu blmde Asaf Hletin iirlerindeki gndergelerin daha ziyade etkilenme dzeyinde kaldn, metinleraras ilikilerin dier yntemlerinden fazlaca yararlanlmadn ifade etmek gerekir.

Asaf Hletin klasik Trk iiri zerine yapt incelemeler dneminde bu iire yaplan haksz eletirilere cevap mahiyetindedir. Bu incelemelerde airin eski iir geleneimize olan hayranl ve derin bilgisi dikkati eker. Yazarlk hayatnn nemli bir ksmn igal eden Mevlna, Nima, Erefolu Rmi, mer Hayyam, Molla Cmi evirileri elbette ki onun iirlerine derinden tesir edecektir. Ayrca poetikasnn temel noktas

iken uyand. (bkz: Joseph V. Hammer, Byk Osmanl Tarih, Hzl: Mmin evik, Erol Kl, Hikmet Neriyat, stanbul, Tarihsiz, s.66-67.)

69 Asaf Hlet, Divan edebiyat tabirini beenmedii iin kullanmadn ifade eder. elebi, Btn Yazlar, s. 2003.

70 Harold Bloom, Etkilenme Endiesi, Metis Yaynlar, stanbul, 2008, s.65. 71 Bloom, a.g.e.,s.61. 72 Bloom, a.g.e.,s.65. 73 Bloom, a.g.e.,s.61.


[109]

olarak beliren mahhas malzeme ile mcerred iir oluturmak fikrini Trk edebiyatnda mcerredi mektep haline sokan ilk ve byk air 74 dedii, stad eyh Galipten almtr:

Yirmi yamda iken hayatmda birdenbire byk bir tahavvl oldu. Galip Dedenin Hsn Akn okuyordum. Bunu ok sevmitim ve bunun saikasyla evvelce okuduum Mesneviden hari olarak Mevlnann emsl- Hakyk ismindeki kk divann tetkike baladm. Bu, benim zerimde umulmayan bir tesir brakt.75

Asaf Hletin ilk beslenme kayna Mesnevidir. Mesnevi, onun aile muhiti ierisinde kendiliinden bulduu ve zmsedii Divan iirine ait ilk kaynaktr. Genlik devresinde tetkik ettii Hsn Ak ona Divan iirinin kaplarn iyice at gibi kendi iiri ile klasik iir arasnda kopmayacak bir ban olumasn da salayacaktr. Mevlnann emsl- Hakayknn ardndan, tasavvuf iirine dair hemen her kayna okuyan airin bu tetkikleri; iirlerindeki mistisizmi ve Divan edebiyatndan gelen kelime kadrosunu aklamaktadr.

Yeni Trk iirinin klasik Trk iiri ile olan ilikisi temelde ekilde geliir: lki, klasik Trk iirini olduu gibi benimseyip taklit edenler; ikincisi klasik Trk iirine tamamiyle tepkili olup bu gelenei yok sayanlar; ncs ise klasik iirin kymetini fark edip bunu yeni iir iinde yeniden youran airlerdir. 76 Asaf Hleti nc gruba dahil etmek gerekir. iirlerinde klasik Trk iiri kelime kadrosu ve mazmunlarn kullanan air yeni form ierisinde eskiyi zgn klmay baarmtr. Klasik Trk iiri, mazmun ve kelime kadrosunun tesine kar ve alt metnin bileenlerini oluturan alnt, telmih ya da yeniden yazma dzeyinde ana metin olarak kullanlr. Klasik Trk iiri ile iirleri arasndaki bu ilgiyi, hem airin irad almasnn rn olarak hem de alma hayatnn byk ksmn kapsayan klasik Trk iiri incelemelerinin gayri irad iirlerine yansmas airin deyiiyle ahsiyetini yapan alt uurun77 sevki olarak grmek gerekir.

Asaf Hlet, klasik Trk iirinden ald hipogramlar (kullanmalk metin) iirsel ime78 dntrmede baar gsterir. iirlerde ou telmih

74 elebi, Btn Yazlar, s. 124. 75 Krml, a.g.e.,s.26. 76 Hasan Akta, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Divan iiri Motif ve Mazmunlarndan

Yararlanma, Yaymlanmam Doktora Tezi, nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Malatya, 1997, s.XXXVI.

77 Krml, a.g.e.,s.158. 78 M. Riffaterre, iirin semiyotik birliinin bir matrisin varyant olduunu syler. Bu matris bir

szck ya da bir tmcedir. iir, bu matrisin bir metne dnmesidir ona gre. Bu dnme srecinde birtakm temsili imler retilir. Bunlardan bir bl de iirsel imlerdir. Riffaterrenin deyiiyle imler, daha nce var olan bir sz beine gnderme yaptklarnda iirsel ime dnrler. nceden var olan bu sz beklerine Rifaterre Hipogram adn veriyor. Hipogram,

Betl COKUN

[110]

dzeyinde yer alan ana metinlerin kayna Mevlna ya da eyh Galipin iirleridir. iirlerdeki gndermeleri tespit, ancak airin klasik Trk iiri ile ilgili yapt tetkik ve evirileri dikkatli okumaktan geer.

Sema-y Mevlna iirinde; biri Baki Mevlnaya ait iirleri olmak zere drt beyit hipogram olarak kullanlmtr. iirin banda yer alan;

tennure giymi aalar

ak niyaz eder

mevlna79

msralar airin Mevlnann Rubailerinde evirdii Her aa, sema meyveleriyle dolu olarak sallanr. 80 msrasn artrmaktadr. Hilmi Yavuz, bu iirle ilgili yapt deerlendirmede, iirin yukarda alntladmz blmnn hipogram olarak Sultan Veledin Maarifini gsterir. 81 iirin hemen devamnda yer alan:

imdeki nigr /Baka bir nigrdr msrasnn gnderme yapt ana metin; Mevlnann Gnller ilerindeki in dilberlerini gsterdiler82 beyitidir. air, fena haline ulama ile sonulanan sema esnasnda msivann silinmesi halini Mevlnadan dn ald hipogramla anlatr. imdeki semaa/ Nece yldzlar akar msralarnn Mevlnann yz bin yldz seninle gnln aydnlatr 83 msralar ile sk irtibatna dikkat ekmek gerekir. Gnl ile yldz arasndaki ilikiyi, Mevlnadan ald beyit ile kuran air, atmosfer yaratmak iin bu yola bavurur. Yine, tennure giymi aalarda / emen ocuklar mahmur msralar; Bakinin emen eftalinn uyhularn uurd yine / Subhdem gulgule-i fahte glbank- hezar msralarn artrr.

Klasik Trk iirinden ald ayna mazmununun yeniden ina edildii Ayna iirinde adeta aynadan bakan nigr- in ile aynaya bakan air kovalamaca oynar. airin aynalarn dna kma istei ile tecelli yeri olarak aynada yok olma istei i ie gemitir. iirde aynann arkasndaki inli gzel ile nndeki air arasndaki iliki, tasavvuftaki tecelli olgusunu ifade eden ve Asaf Hletin evirdii;

Biz hem ayna ve hem de ona bakan yzz.

Biz ebedi piyalenin sarholaryz84 msrasn artrmaktadr.

bir klie, alnt ya da dilde konvansiyonel olarak bir arada bulunan benzetmeler olabilir. (Hilmi Yavuz, Yazn zerine, Balam Yaynlar, stanbul, 1987, s.103.)

79 elebi, Btn iirleri, s.39. 80 Asaf Hlet elebi, Mevlnan Rubaileri, Kanaat Kitabevi, 1944, s.91. 81 Yavuz, a.g.e.,s.111. 82 Yavuz, a.g.e.,s.109. 83 Yavuz, a.g.e.,s.108. 84 elebi, Mevlnann Rubaileri, s. 43.


[111]

Gnein I iirinde fenafillah gne ve deniz benzetmeleri85 ile anlatan air, gnei mutlak hakikati karlayacak ekilde kullanr; fakat air gnee ulaamam gne sadece iine vurmutur. Ayn ruh halini anlatan bir baka iir Adm Unuttumda fena haline eren insann zamanszlk ve meknszlk duygusu anlatlr. iirin ierisinde iki kez tekrar eden Bir ine deliinden ifadesi ve ifadenin yklendii anlam ile Asaf Hletin Mevlnann Rubailerinden yapt eviriler karlatrldnda ortaklk dikkati eker.

Ne kadar gariptir ki sevgilinin kalbine sabildim.

Binlerce cismin ruhu benim cismime girebiliyor.

Bir arpaya binlerce harman sabiliyor.

Ve yzlerce lem bir ine deliine girebiliyor.86

Adm Unuttum iirinde de bir ine deliine san ehirler, kervanlar, zamanlar anlatlmaktadr.

Kitaplar iirinde, klasik Trk iirinde sklkla grdmz hikmetin bilgiye stnl, Asaf Hletin zgn slubunda yeniden retilir. iirdeki ana tema, Allah ya da hakikati bulan insan iin kitaplarn, bilgilerin hiliidir:

sahifelerdeki yazlar beynimde

beynimdeki yazlar havada

ve harfler muallkta

yazlarn dili yok

benim dilimle sylyor yazlar

yazlarn dili yok87

msralarndaki sahifelerin silinmesi imaj Nizmnin Asaf Hlet tarafndan evrilmi:

Yldzlarda ince ne varsa

Bilimlerde gizli ne varsa okudum

Bir bir gzden geirdim yazlar.

Seni bulunca da tm ktlar siliverdim.88

85 air, benliin hudutlarn aarak tamas, etrafta muayyen bir ruhta mevziilemeki deniz

sembol ile anlatmay tercih ettiini vurgulamaktadr. elebi, Btn Yazlar, s.173. 86 Asaf Hlet elebi, Mevlna Hayat- ahsiyeti- Eserlerinden Paralar, Kanaat Kitabevi, 1945,

s.37. 87 elebi, Btn iirleri, s.37. 88 elebi, a.g.e.,s.114.

Betl COKUN

[112]

msralarn hatrlatmaktadr.

Sandukalar iirindeki kelime kadrosu Mesnevinin, Nemruda benzeyen nefsinin ateinden, u d aac gibi olan bedenin kurtulsun.89 eklinde tercme edilen 3700. beytini artrmaktadr. iirde, sanduka cismi, gvdeyi; can ise hakikate ulamakla ykml ruhu karlar. Asaf Hletin:

sandukalar d aacndan

misk ile amber kokuyor

cnmda tten bir koku var

caan90

msralarnda geen can, d aac ve sanduka; Mesnevinin yukarda geen beytindeki d aac, cisim ve nefis kelimeleri ile birlikte dnldnde iki iir arasndaki yaknlk grlecektir. Sandukalar iirinde cann ttmesi ile Mesnevideki nefis atei ayn anlam karlar. air, Allahn tecelli yeri olan ruhun cisimden geerek ya da nefsi yakarak fenaya erebileceini Mesneviden ald hipogramlarla dile getirmektedir. Burada iki iir arasndaki ilgi, etkilenme dzeyinin tesinde olup iki metin arasndaki iliki dikkate deerdir.

Kunla kuu imgesi zerine kurulu Kunla iirinde ku ile can arasndaki ilgi Mesnevide sklkla tekrar eden can kuu benzetmesini artrr.

bu can iimde kutur Kunla /

seni grnce titrer

bu can gzmde mahabbetir kunla

seni grnce yanar91

msras ile Mesnevide bir hikyede yer alan padiahn ilk grte ak olduu halayk anlatlrken geen Bir ku kafeste nasl rpnrsa padiahn da ruhu, beden kafesinde ylece rpnmaya balad.92 msras ile benzemektedir. Ayrca iirde ak can tenden gemeden gereklemez. Mesnevide ak hali gerekleince can kuuna ten kafesi dar gelir Kunla iirindeki kunla eklinde hitap edilen sevgili ile ilahi ak arasndaki iliki, Mesneviden dn alnan ku, can, ten benzetmeleri ile kurulmutur.

emenlerde iirinde kullanlan erb, piyale, ski gibi klasik Trk iiri mazmunlar, iirin klasik Trk iiri ile irtibatn daha ilk bakta

89 efik Can, Konularna Gre Mesnevi Tercmesi, C.1-2, 3-4, 5-6, tken Yaynlar, st., 2002,

s.238. 90 elebi a.g.e., s.44. 91 elebi a.g.e., s.60. 92 Can, a.g.e.,s.17.


[113]

dndrmektedir. Asaf Hletin evirdii Mevlnann Rubaileri ile iir kyaslandnda dk redifli iki msra ile dk fiilinin drt kez getii emenlerde iiri arasndaki benzerlik dikkati eker. Aradaki benzerlii vurgulamak zere, emenlerde iirinin ilk blm ile Rubailerdeki sz konusu msralar pe pee verilmitir:

EMENLERDE

erbi fercem yerde

emenlerde

erb ve piyle

syle o arky syle

bana sorma

heyyy

dkk

dk

azma veya azna

ufuktaki kzl yakut

dudaklarn ver alayaym.93

RUBALER

arab avucuma tututurma, azma dk!...

Ben sarholuktan azmn nerede olduunu unuttum94

Her iki iirde de, tasavvuf bir anlam sz konusu olup arap sarholuu, ilahi ak karlar. Asaf Hlet, ekledii erb ferace imgesi ile tpk Mevlna gibi arabn ski ya da sevgili tarafndan azna dklmesini istemektedir. Yalnz, btn iirlerinde olduu gibi burada da Nirvnaya nasl erilebileceinin hikyesini anlatrken yaad ruh hali fenafillah ya da Nirvana hadisesinden farkl olarak rahatsz ve istikrarszdr. 95 Rubailerde elebinin nlem ve nokta ile evirdii dk!... fiili emenlerde iirinde noktalama iareti kullanmama srarndan dolay kelimenin ve kelimenin sonundaki k sesinin tekraryla ayn etkiyi brakacak bir dnme uramtr. Netice olarak emenlerde iirinin ana metninin Rubailer olduunu ve airin buradan dn ald aza arap dkmek temsili imini iirsel ime dntrdn ifade etmek mmkndr.

iirlerde Mevlnadan sonra en youn telmih yaplan air eyh Galiptir. Nrusiyh iirinin ayn zamanda bal olan nurusiyah

93 elebi, Btn iirleri, s.72. 94 elebi, Mevlnann Rubaileri, s. 47. 95 elebi, Btn Yazlar, s. 172,174.

Betl COKUN

[114]

kelimesi ile Selim-i slis, mektep, lala gibi kelimeler eyh Galip devrine arm yapmaktadr. Nrusiyh iiri ile Asaf Hletin eyh Galip hakknda yazd incelemeler bir arada deerlendirilerek trleraraslk balamnda da okuma yaplabilir. Bu adan, eyh Galipin, III. Selimin ve eyh Galipin hayatlarna ynelik gndermelerini ahsiyetler blmne havale ederek iirdeki nrusiyh kelimesinin Hsn Akn miraciyye blmndeki bir beyitle irtibat belirlenebilir. iirdeki bu kelimenin, Hsn Akta yer alan,

Mnend-i Bill-i shib-i irfn

Nr- siyeh ire nr- mn96

msrandaki nr- siyeh benzetmesinden 97 mlhem olduu grlmektedir. iirde mistik bir tecrbe ya da fena haline ulamaya alan airin ruh hali ile bu kavramn Peygamberimizin miracna, yani manevi ykseliine yapt gnderme arasnda anlamsal bakmdan ilgi kurulmutur.98 air, zetle Hsn Aktan dn ald nr- siyeh kelimesini gncellemi, yaad dnem ierisinde modern insann i dnyasn sergileyecek ekilde yeniden retmitir.

elebi, iki iirinde klasik Trk iirine antrma dzeyinde deil alnt dzeyinde gndermede bulunur. Sen iirinin son blmne doru, Uak katar eyledi ak ire Muhammed beyti alntlanr. Seyhan zelikin Bir pulandrma almasnda kaynan tespit edemediini belirttii beyit, 99 ahidi Dedenin mstezatndan bir para olup Mevlevi ayini srasnda sylenmektedir.100 Mevlna sevgisini edindii babasna hitap ettii iirde, beyit bu benim huzurum dedii atmosferi tamamlama ilevi grmektedir. air, iki blmden oluan stanbulumun Dili101 (elebi 2013: 83) iirinde iki blm ayrmak iin noktalama iareti ile birlikte Leyla Hanmn Zalim beni syletme derunumda neler var. msrasn kullanr. Beyit, ilk blmdeki ciddi slupla ikinci blmdeki ocuksu slubu ayracak ekilde kullanlmtr.

96 Okay vd., a.g.e.,s. 20. 97 Toshiko zutsu, nr- siyeh kavramnn tarihini aratrd makalesinde, nsann olgunlama

evrimine, yaantnn doruk aamasna, akln ve dolaysyla dilin tesinde birdenbire aydnlanma seviyesine ait bir tecrbenin ad eklinde tanmlar. Doan, a.g.e.,s.43.

98 Apaydn, a.g.e.,s. 271. 99 elebi, Btn iirleri, s. 123. 100 Mustafa , Mevlevi eyhlerinden Dvne Mehmed elebi, Seluk niversitesi, 7. Milli Mevlna

Kongresi, Konya, 1993, s.101. 101 elebi, Btn iirleri, s.83


[115]

3. ALINTI UNSURU OLARAK HARFLER

Asaf Hlet, iirlerinde eitli dillerden, ilk bakta anlamsz gibi grnen alntlara yer verir. airin Letrist olduu dncesini uyandran bu ibareler102, Letrizmden farkl bir ilev grr. Asaf Hlet, anlamsz kelimeleri ses deeri yznden kullanan103 Letristlerden ayrlr. Bir atmosfer vcuda getirmek iin kulland bu seslerin manalarn bilmeye gerek yoktur. fakat bunlar manasz da deildirler. 104 elebi kulland kelime ya da harflerin manasz olmay nedeniyle Letristlerden uzaklar, Hurufilike yaklar. Fakat o, ne Letrist ne de Hurufidir. Poetikasnda belirttii gibi iir iinde anlam olan bu sesleri daha ziyade ses deerlerinden dolay kullanmtr.

elebinin iirlerinde eitli dillerden ald ok sayda harf ve kelime arasnda he, lamelif, cim ve elif Arap alfabesinden gelmedir. Bu harfler ile iirlerindeki tasavvuf gndermeler arasnda sk bir iliki vardr. Asaf Hlet, harflerin her ne kadar mzikal deerlerini ncelese de harflerin anlam deerini de dikkate alm, geliigzel kullanmamtr. Ayrca airin slam sanatlarna, resme olan ilgisi de hat sanatnda ok kullanlan bu harflerin iirine tanmasn salamtr.. airin iirlerde hat sanatna ya da tevhide gnderme olarak kulland harfin iirlerdeki mstakil kullanmlarna paralel olarak bir btn halinde de tevhidi karlad dikkat ekici bir ayrntdr. Farkl iirlerde kullanlan elif, lamelif ve he harfleri bir btn halinde dnldnde Allah lafz ortaya kmaktadr. Ayrca bu harf; kelime-i tevhidde bulunan harflerdir. bni Arab, bu harflerin karde harfler olduunu belirtmektedir. 105 airin iirlerinde bu lafz karlayan harfi semi olmas elebinin titiz airlii dnldnde tesadfi olmasa gerektir.

He iirinde iire adn veren henin Latin harfleri ile yazl kez tekrar edilmektedir. He harfi ile biri Ferhat ile irin kssasna dieri tasavvufa yaplan birbiri ile ilgili iki gnderme sz konusudur. Ferhat ile irin kssasnda Ferhat irini tanmadan nce aynay bulmak iin yolculua kar ve bir ejderha ile savar. iirde Henin ejderha bakl olmas bununla ilgili olmaldr. Henin iki gz iki eme106 benzetmesi, harfin eski harfle yazlmna gndermedir. Ayaklar altnda yamyass oluu Ferhad kelimesinin Arapa yazlmna gnderme olup elifin altnda he ezilmi gibi grnr. 107 Yine ahh kelimesinin Arapa yazl dnldnde

102 Ahmet Hamdi Tanpnar da Asaf Hletin iirleri ile Letrizm arasnda bir iliki kurmutur. (bkz:

Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, Dergh Yaynlar, stanbul, 1995, s.118.) 103 Kabil Demirkran, a.g.m., s.46-49. 104 Asaf Hlet elebi, Btn Yazlar, s.156. 105 bn Arab, Harflerin lmi, ev: Mahmut Kank, Asa Yaynlar, Bursa, 2011, s.130. 106 Su vd., a.g.e., s. 59. 107 elebi, Btn iirleri, s. 104.

Betl COKUN

[116]

iirin banda yer alan elifin heye vurulan bir kazmaya benzetildii grlmektedir. iirdeki he harfinin yapt ikinci gnderme tasavvufla ilgilidir. He, Allah kelimesinin son harfi, hve kelimesinin ilk harfi olup tasavvufta mutasavvfn varabilecei son mertebe olarak nem tar.108 airin fenay veya Nirvanay ana eksen yapt bu iirlerde he harfini kullanmas sadece ses deil anlam ve resim deeri ile de ilgilidir. Nitekim iirde ah kelimesinin kazma ile eilmekte olan topra artrmas109 okuyucunun zihninde bir tablonun canlanmasna neden olmaktadr. Ayrca he harfinin ebced hesabnda en byk unsuru topraktr.110 iirdeki he ile topraa vurulan kazma ilikisi harfin kkenindeki bu zellii de dndrmektedir. air tek bir ah kelimesi ile Ferhat ile irin hikyesi, tasavvuf ve harflerin grntsnden oluan byk bir hayal dnyas oluturur.

Kitaplar iirinde geen elif ve cim harfleri eski Trk iirinde de yaygn kullanlan mazmunlardr. Elif, yukarda bahsettiimiz he harfinde olduu gibi Arap alfabesinin ilk harfi olup tevhide iaret eder. iirde geen cim harfi, byk oranda Divan iirine gndermedir. Cim harfinin hemen arkasndan gelen yars kopmu sicim msra airin cim harfi ile kopmu sicim arasnda hem ekil hem de syleyi ilgisi kurduunu dndrmektedir. iirin sonlarnda yer alan; mehtapta sarho ahular / ve yandan bakan gz111 msralar Divan iirinin mazmunlarndan gamze ile cim arasnda ekil itibariyle benzerlik kurulduunu gstermektedir.

Lamelif iirinde geen lamelif harfi iin air, bana beni tantan bir gcn, bir remizin kendisidir112 ifadesini kullanr. Tasavvufta tek bir suret iinde birbirleriyle inklap etmeleri 113 dolaysyla, zerinde en ok durulan harflerden biridir. Fenafillah karlayan bu harfi semi olmas airin tasavvufla olan ilikisi nedeniyledir. iirin merkezinde yer alan harfin zihnindeki izdmn u ekilde anlatr: Elifbada lamelif var; ii bo kk bir yuvarlan yanndan Tanrya doru, iki kol alarak izgi halinde ykselir.114 air, he ve elif harflerinde olduu gibi lamelifle tevhidi ve Allahta fena bulmay anlatr. iirde geen ve airin ifade ettii Allaha uzanm kollar benzetmesi elebinin sema tasviri ile de birebir rtr:

Sema giren cn gsnde apraz duran kollarn 115 hafife aadan syrarak yanlara aar. Sa avu havaya doru alm, solu yere

108 elebi, a.g.e.,s.59. 109 Zafer Acar, iiri Kelime, Kelimesi iir Olan air, Trk Edebiyat, nr.410, Aralk 2007, s.29. 110 bn Arab, a.g.e., s. 131. 111 elebi, a.g.e.,s. 37-38. 112 elebi, a.g.e.,s.119. 113 bn Arab, a.g.e.,s.171. 114 Kabil Demirkran, Asaf Hlet elebinin iirlerinde Letrizm Etkisi Var m?, Asaf Hlet elebi

Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003, s.60. 115 Eserin orijinalinde kelimeler bold deildir. Vurgulamak amacyla tarafmdan koyu renkle

gsterilmitir.


[117]

bakar vaziyettedir. Sa elinin ak oluu feyz-i akdesi aldna, solunun yere mteveccih oluu verdiine iaret etmektedir. Ayn zamanda Hakkn rahmetine el amaya, bakasndan meys olmaya dellet eder.

Bir de u vaziyet tersine bir lmelife benzer ki bu kelime-i ehadetin lsn temsil etmektedir. Yani mevhum varlklardan tecerrd gsterir. (...)116

Sema ve fena haline gnderme olarak kullanlan harfi, tasavvuf terminolojisinden dn alan air, yeni iir formunda modern insann Allaha ulama arzusunu, arayn ifade etmek zere yeniden kurgulamtr. Ayrca lmn elife balanp dmlenmesi, tasavvufta zerinde genie durulan bir husustur. bn Arab bunu ilahi akla ilgili grr:

Elifin meyli Lmn himmetiyle kendi zerinde Lm fiilinin etkisi ynnden deildir. Onun meyli sadece Lma doru latif nimetlerle iniidir, bu da Lmn aknn onun zerinde yer almas iindir. () Grmyor musun Lm bacan Elifin ucuna nasl da doluyor ve ona nasl sarlyor, onu elinden karmamak iin.117

4. ALINTI UNSURU OLARAK KUTSAL SZLER

Metnin kaynaklarn ve dier metinlerle iliki dzeyini tespit iin iirlerdeki kutsal kitaplardan yaplan alntlarn hem ses hem de anlam deerini tespit etmek gerekir. Asaf Hlet, iirlerinde eski Msr ve Asur medeniyetlerinden, Hristiyanlktan ve Tevrattan alntlar yapar. Trk- slam kltrnden alntlad paralar ise Cneyd, Sema-y Mevlna, Tevrat iirlerinde yer alr. Daha ziyade musiki deerini gzeterek kulland bu paralar, efektler, elebinin sihirli formlleridir.118 airini amac, bu formllerle iirde atmosferi oluturmaktr.

Sema-y Mevlna iirinde halaka-ssemvti-velardh ayeti hem Arap hem de Latin harfleri ile iiri ortadan blecek ekilde kullanlr. Nr suresinin 35. ayeti olan bu ayetin anlam O, yeri ve g yaratt.dr. Asaf Hlet, iirlerindeki anecdote tabiri ile ifade ettii bu alntlar kullanma amacn atmosfer yaratmak olarak aklar. 119 te yandan okuyucunun anlamn bilmesine gerek olmayan bu ibareler iirin anlamsal btnl iinde btn anlamsal olarak tamamlayan paralar olarak da yer alrlar. Ayet, insann yerden ge manevi ykseliini anlatan Sema-y Mevlna iirinde temay anlamsal olarak tamamlamakta, iirdeki vecd ve fena

116 elebi, Mevlna ve Mevlevilik, s. 146-147. 117 bn Arab, a.g.e.,s.162. 118 Can, a.g.e.,s.45. 119 elebi, Btn Yazlar, 156.

Betl COKUN

[118]

halinden oluan atmosferi oluturmaya hizmet etmektedir. Cneyd iirinin banda epigraf olarak ve Arap harfleri ile yer alan Leyse fi cbbet sevallah sz Cneyd-i Badadye ait olup Cbbemin altnda Allahtan bakas yoktur. anlamna gelir. Cneyd-i Badadnin kulun beer varln unutmas Hakkn varlnda kendi ferd varlnn eriyip yok olmas120 eklinde tanmlad fena halini zetleyen toplumun hafzasnda yer alan bu mehur sz kullanan airin amac, okuyucunun zihnini uyarmaktr. Yahudilikle ilgili gndermeler ieren Tevrat iirinin ilk blmnde air,

def ve santr ile ark okuyalm

rabbe121

dedikten sonra adonay elehenu adonay ehad eklindeki branice ibareye yer verir. Kelime-i tevhidin branice karl olan ibare ile air oluturmak istedii Hz. Sleyman devrine ait atmosferi salam olur.

SONU

Asaf Hletin airlii ile ilgili deerlendirmelerde birbirine zt gibi duran iki zellii vurgulanr. Bunlardan ilki, airin gelenekle olan sk irtibat; dieri ise geleneksel iir kalplar karsndaki ykc tavrdr. Onun iirlerindeki biri modern dieri geleneksel iki kart tutum; ayn zamanda iirlerindeki metinler ve kltrleraras gndermelerin sebeplerini ve kullanm ekillerini de belirlemektedir. Bu durum, aslnda onun Garipilerden ayrlan asl ynn de gstermektedir. nk Asaf Hlet, Garipiler gibi klasik ekil, kafiye, vezin ve edebi sanatlara btnyle kar karken onlardan farkl olarak geleneksel temalar kmsemek, ironikletirmek yerine yceltmeyi ve zn bozmadan yeniden yazmay dener. Modern Trk iirinde gelenee yaslanan ve gelenei ykmadan yeniden reten Asaf Hletin iirlerinde gemi zaman, mekn ve ahsiyetleri iine alan kltrler ve metinleraras gndermeler youn olarak yer alr. Daha ziyade Dou medeniyeti ve edebiyatndan beslenen airin iirlerini yaymlad dnem mazi ile ban reddedildii I. Yeninin hkimiyetine denk gelir. Asaf Hlet bu hareketten etkilenmekle birlikte gelenei temellk etmesi hasebiyle I. Yeni iirinin hakim olduu bir dnemde onlardan farkl, yeni bir iir vcuda getirir. Bu anlamda onu, I. Yeni dneminin modern geleneki airi saymak mmkndr.

Asaf Hletin iirini dayandrd kaynak genelden zele doru Dou medeniyeti, Trk-slam kltr, klasik Trk iiridir. Klasik Trk iirinin reddedildii bir dnemde geleneksel iiri modern kalplar ierisinde

120 Sleyman Ate, Cneyd-i Badd, TDV slam Ansiklopedisi, c:8, stanbul, 1993, s.120. 121 elebi, Btn iirleri, s.71.


[119]

yeniden diriltmitir. Onun iirlerinde klasik Trk iiri mazmunlar imgeye dnr. air, toplumsal hafzada kaytl bu klieleri geleneksel metinlere gnderme yaparak yeniden ina eder. Burada Asaf Haletin gelenekten ald unsurlar bozma veya ykmadan deitirmesi ayrca vurgulanmas gereken bir husustur. Bu, airin bilinli bir tercihi olduu gibi baz iirlerde klasik Trk iiri etkilenme dzeyinde kalr.

Asaf Hletin iirlerindeki gndermelerden bir dieri de tarihi ve tasavvufi ahsiyetleredir. Trk toplumunun kltrel kodlar olarak yer edinmi ahsiyetleri modernletirmi, modern insann i dnyasndaki gelgitleri karlayacak ekilde yeniden yazmtr. Onun gelenekle ban koptuu bir dnemde yeniden rettii tarihi ahsiyetler yaanan devirle Trk-slam gelenei arasnda bir kpr ilevi grmtr. Bu anlamda Asaf Hlet, yeni Mansr, Ferhat, brahim imgeleri yaratmtr. Asaf Halet, bu ahsiyetleri Klasik Trk iirinden, zelde Mesneviden dn almtr. Bu isimler onun iirlerinde hem zel hem de cins ismi olarak kullanlr. air, setii tarih isimlerin yaad devre ve hikyelerine gnderme yapmakla kalmaz, bu isimleri genelletirir, insann i dnyasndaki halleri karlayan cins isimlerine dntrr. iirlerin sonunda yer alan bu ahsiyetlere sesleni, airin yitirilen gelenee ars olarak grlebilir. te yandan, Asaf Hletin fikir dnyasnn mimarlarndan olan eyh Galip ve Mevlna iirlerin znesi olarak ilenmemi, yalnzca bu airlere ait iirlerin Asaf Hletin iirlerinde bir etki ve telmih unsuru olarak yer ald grlmtr.

Metinleraraslk yntemi; Asaf Haletin farkl kltrlere ve corafyalara seslenen ok sesli iirinin kanlmaz bir sonucudur. Poetikasnda srarla zerinde durduu iir okuyucusunu bu metinleri zmekle ykml tutar ve okuyucunun katlmn bekler. Bu balamda Asaf Hletin iirlerini anlamak bu metinleri zmekten geer. Asaf Hletin iirlerinin kaynaklar incelendiinde airin asl kaynaklara yapt gndermelerin alnt, antrma ya da etki eklinde olduu dntrlm metinlerin azl dikkati eker. Asaf Hletin poetikasnda genie yer verdii anecdote ya da alnt onun iirlerinde atmosfer yaratmak zere yer almsa da iirler incelendiinde bu unsurlarn ses deeri kadar anlam tamamlama ilevi grd de tespit edilmiti

Betl COKUN

[120]

KAYNAKA

ACAR, Zafer, iiri Kelime, Kelimesi iir Olan air, Trk Edebiyat, nr.410, Aralk 2007.

AKTA, Hasan, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Divan iiri Motif ve Mazmunlarndan Yararlanma, Yaymlanmam Doktora Tezi, nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Malatya, 1997.

AKTULUM, Kubilay, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara, 2000.

AKTULUM, Kubilay, Parallk /Metinleraraslk, teki Yaynevi, Ankara, 2004.

APAYDIN, Mustafa, Asaf Hlet elebinin Nrusiyh iirine Bir Bak, lm Aratrmalar, nr. 12, stanbul, 2001.

ATE, Sleyman, Cneyd-i Badd, TDV slam Ansiklopedisi, C.8, stanbul, 1993.

AYTA, Grsel, Genel Edebiyat Bilimi, Say Yaynlar, stanbul, 2003.

AYVERD, lhan, Misalli Byk Trke Szlk, C.1, Kubbealt Yaynlar, stanbul, 2008.

BLOOM, Harold, Etkilenme Endiesi, Metis Yaynlar, stanbul, 2008.

CAN, efik, Konularna Gre Mesnevi Tercmesi, C.1-2, 3-4, 5-6, tken Yaynlar, stanbul, 2002.

ELEB, Asaf Hlet, Btn iirleri, YKY Yaynlar, stanbul, 2013.

ELEB, Asaf Hlet, Btn Yazlar, YKY Yaynlar, stanbul, 2004.

ELEB, Asaf Hlet, Mevlna Hayat- ahsiyeti- Eserlerinden Paralar, Kanaat Kitabevi, 1945.

ELEB, Asaf Hlet, Mevlna ve Mevlevlik, Hece Yaynlar, stanbul, 2006.

ELEB, Asaf Hlet, Mevlnan Rubaileri, Kanaat Kitabevi, 1944.

ETN, Nurullah, Asaf Hlet elebinin brahim iirine Bir Yaklam Denemesi, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

ETNDA, Yusuf, Ayna Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2009.

IPAN, Mustafa, Mevlevi eyhlerinden Dvne Mehmed elebi, Seluk niversitesi, 7. Milli Mevlna Kongresi, Konya, 1993.


[121]

DEMRKIRAN, Kabil, Asaf Hlet elebinin iirlerinde Letrizm Etkisi Var m?, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

DOAN, Mehmet Can, Adan Zye Asaf Hlet elebi, YKY Yaynlar, stanbul, 2003.

DOAN, Serkan, Bir iirin Anatomisi/ Siyah Rengin Gizemi, Yedi klim, nr.127, Ekim 2000.

GEN, lhan, inenmi Sakz inemeyenler: Nizm Cedidin eyh Glibi ve Cumhuriyetin saf Hleti, CB Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, nr.2, 2011.

GLENDAM, Ramazan, Asl Garip: Asaf Hlet elebi, Turkish Studies Dergisi, nr. 4, 2009.

HAMMER, Joseph V., Byk Osmanl Tarih, haz.: Mmin evik, Erol Kl, Hikmet Neriyat, stanbul, Tarihsiz..

bn Arab, Harflerin lmi, ev: Mahmut Kank, Asa Yaynlar, Bursa, 2011.

NAM, Ahmet, Eletirinin Kylarnda, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

KAPLAN, Mehmet, iir Tahlilleri 2, Dergh Yaynlar, stanbul, 1997.

KARACA, Alettin, Asaf Hlet elebiye Gre iir, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

KILLIOLU, smail Trk Edebiyatnda brahim mgesi zerine Bir Deneme; Yedi klim, nr.128, Kasm 2000.

KIRIMLI, Bilal, Asaf Hlet elebi, ule Yaynlar, stanbul, 2000.

MACT, Muhsin, Asaf Hletin iirinde Gelenein Dnm, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

OKAY, Orhan, Beylerbeyinde Bir Garip elebi, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

ORHANOLU, Hayrettin, Asaf Hletin Aynasndaki Zaman, Trk Edebiyat, nr.410, Aralk 2007.

SEYDOLU, Bilge, Ferhat ile irin, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, nr.19, Erzurum, 2002.

SLKER, Kemal, Gergin Bir Ortamda Asaf Hletle Sylei, Asaf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, stanbul, 2003.

EN, Can, Asaf Hlet elebinin iirlerindeki ahs simlerinin levleri zerine Bir nceleme, Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Ensits, Manisa, 2012, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi.

Betl COKUN

[122]

EYH GALP, Hsn Ak, Haz.: Orhan Okay, Hseyin Ayan, Dergh Yaynlar, stanbul, 1992.

TANPINAR, Ahmet Hamdi, Edebiyat zerine Makaleler, Dergh Yaynlar, stanbul, 1995.

TONGA, Necati, Asaf Hlet elebinin Kunla iirinin Anlam ve henk Unsurlar Ekseninde Tahlili, Gazi Trkiyat, nr.11, Gz 2012.

YAVUZ, Hilmi, Yazn zerine, Balam Yaynlar, stanbul, 1987.

Documents

اسم الملف:betul_coskun_sayi18-04052014.pdf