IGOR BUNICZ

POLIGON SZATANAZoto dla partii

I inwazja

Z cyklu: Poligon szatana Zoto dla Partii Opowie dokumentalnaI InwazjaII OkupacjaIII Ucieczka z upem

Druk z dostarczonych diapozytyww

Gdy Wodzimierz Lenin snu marzenia o rewolucji wiatowej, by przekonany, e urzeczywistnienie tej wizji powinna roz-pocz zbrojna inwazja na jedno z pastw, zagarnicie wszelkich jego zasobw i przywaszczenie caej gospodarki oraz cojest oczywiste zota. Nie bra wcale pod uwag Rosji, zacofanej ekonomicznie, zaduonej i z pustym skarbcem; mylao Szwajcarii. By przekonany, e ten niewielki kraj pasuje idealnie do jego planw zapanowania nad wiatem. Wanie Szwaj-caria, pooona w rodku Europy, doskonale usytuowana z punktu widzenia zamierze rewolucyjnych, Szwajcaria, ktra mi-dzynarodow sieci bankw oplota niczym zotymi mackami cay wiat, mogaby sta si wymarzon baz, z ktrej rewolucjarozpocznie zwyciski podbj Europy, torujc sobie drog tysicami ton helweckiego kruszcu jak taranem.

Fachowcy s zdania, e owe marzenia Lenina, ktrym oddawa si w Zurychu, zrodziy si na tle jego wasnych kopotwmaterialnych. Po mierci matki przestay do napywa przekazy pienine z Rosji, sam za nie potrafi zarobi na swe utrzy-manie. I to wanie spowodowao zaostrzenie jego schizofrenii, co z kolei objawiao si chorobliwymi wizjami silnie strzeo-nych sejfw w bankach szwajcarskich. Jednake w apy wodza proletariatu wpada nie Szwajcaria, lecz na swe nieszczcieRosja, szybko i sprawnie przeksztacona w baz wypadow rewolucji wiatowej.

Jak wszystko co genialne, polityka Lenina bya prosta. Jej podstaw stanowia teza, uporczywie powtarzana w jego niezli-czonych przemwieniach, artykuach, konspektach i notatkach. Myl t gosi ju Karol Marks w Manifecie Komunistycznym:gwn zasad socjalizmu jest to, i robotnicy nie maj ojczyzny. Dlatego te socjalici nigdy i pod adnym pozorem nie mo-g wystpowa w obronie interesw pastwa. Takie postawienie sprawy byskawicznie przynioso zadziwiajce wyniki. Dzi-siaj, po odrzuceniu naleciaoci obdnych teorii i zakl, oceniajc wydarzenia z siedemdziesiciopicioletniej perspektywy,zapewne po raz pierwszy sprbujemy moliwie naj prociej wyjani, co wydarzyo si w Rosji w padzierniku 1917 roku. Bar-dziej zrozumiae stan si wtedy dla nas wydarzenia z sierpnia 1991 roku...

Oto co si w owym sawetnym padzierniku wydarzyo. Wykorzystujc chaos, jaki po obaleniu monarchii zapanowa w kru-chej demokracji, wadz w Rosji przechwycia midzynarodowa organizacja terrorystyczna, wspierana finansowo w imi oca-lenia Niemiec. Co takiego zdarzyo si w dziejach ludzkoci po raz pierwszy. Fakt, e si to udao, by dla wiata zaskocze-niem, podobnie zreszt, jak dla samych uczestnikw tego zamachu wielonarodowociowej zbieraniny awanturnikw, ktrzyskupili si wok na wp obkanego przywdcy. W powodzenie akcji najmniej wierzyli wanie oni, nic wic dziwnego, ezachowywali si stosownie do sytuacji. Trzymali w zanadrzu paszporty zagraniczne, by w razie potrzeby ulotni si z Rosjirwnie niespodzianie, jak si w niej pojawili. Natychmiast rozpoczli rabunek mienia pastwowego, ukrywajc je w rnych,sobie tylko znanych miejscach lub wywoc za granic.

Pocztkowo czynili to w popiechu i niewprawnie. Nikt nie by w stanie przewidzie, czy rabunek bdzie moliwy jeszczenazajutrz. Wszystko wic, co byo do zagarnicia, naleao rabowa niezwocznie. Trzeba byo, rzecz prosta, zlikwidowa jed-noczenie konkurencj, jak stanowili przedstawiciele wiata przestpczego, ktrzy nie mieli zamiaru dzieli si upem z nowwadz. Nie mwic o milionach zwykych Rosjan, u ktrych haso rabuj to, co zrabowane znalazo rwnie ywy oddwik.Szybko jednake mieli si przekona, e haso to wcale nie byo adresowane do nich. Rozprawiano si z nimi bezlitonie, roz-strzeliwujc kadego na miejscu, bez ledztwa.

Nowi wadcy, tworzc dobrze zorganizowan i uzbrojon band, wcale nie zamierzali traci cennego czasu na prawne uza-sadnianie swych poczyna. Konieczne jednak byo uzasadnienie ideologiczne. Zrodzio si ono w obkanym, chocia na swjsposb genialnym umyle wodza: bezgraniczn utopijnoci przeraao nawet ludzi z jego najbliszego otoczenia. Wszelkiekosztownoci, zrabowane przez carat i klasy wyzyskiwaczy, bd rekwirowane przez bolszewikw, rzekomo wycznie po to,

2

by rozdzieli je midzy ludzi pracy, teraz ju wolnych od wszelkiego ucisku! Boe mj! woa podszyty tchrzem, naiwny Mikoaj Bucharin czy ludzie dadz temu wiar? Uwierz, psia krew

uspokaja go Feliks Dzieryski, a jego oczy rzucay narkotyzujce byski, niczym brylanty skonfiskowane dla potrzeb dykta-tury proletariatu.

Rzeczywicie, uwierzyli! By moe dlatego, i atwowierna dusza poczciwego, wci oszukiwanego ludu karmiona bya oddawien dawna wiar w prawdziwo bajek o Iwanie-guptasku, ktry zostajc carem, szczodrze obdarowywa poddanychz wasnej kiesy i majtku bojarw, uprzednio przez siebie wymordowanych. A do tego goci prostych ludzi na wystawnych,wielodniowych ucztach. Ci za, ktrzy nie dawali wiary podobnym naiwnym obrazkom przepacali to yciem: rozstrzeliwanoich, zatapiano wraz z barkami w wodach zatoki, palono ywcem w cerkwiach, gdzie byli wizieni, gazowano w piwnicach,gdzie ich przetrzymywano. Wszystko to bez ledztwa i sdu. Musicie si wyzby litoci, jej brak ma by waszym godem poucza Lenin Macie rozstrzeliwa bez mrugnicia okiem, o nic nie pytajc!

Masowe egzekucje obywateli wasnego pastwa, przeprowadzane po raz pierwszy w dziejach przez bolszewikw, przynio-sy, rzecz jasna, okrelony skutek. Banda degeneratw utrzymaa si przy wadzy, co wprawio w zdumienie cay wiat, ktryz naiwnoci przepowiada nieunikniony i rychy upadek krwawego reymu. wiatu po prostu nie znane byy owe nowe, bol-szewickie metody. Gdyby nawet byy znane, to nikt nie daby wiary, e tego rodzaju metody mona stosowa w praktyce,a w dodatku w pastwie, ktre do niedawna jeszcze mianowao si pastwem europejskim.

Straszliwszym jednak od kul czekistw okaza si wyhodowany przez bolszewikw bakcyl powszechnej rwnoci. On tospowodowa, e pod sztandary midzynarodowych terrorystw zacigny si miliony ludzi. W imi powszechnej rwnoci do-konywano niezliczonych aktw ekspropiacji, konfiskat i nacjonalizacji. Na otarzu egalitaryzmu skadano niezliczone ofiary. Towanie idei rwnoci bolszewicy zawdziczaj utrzymanie si przy wadzy. Idea ta sprawia, e klsk ponieli przeciwnicybolszewikw, ktrzy moc logiki i zdrowego rozsdku usiowali stawia tam masowemu szalestwu, ogarniajcemu cae pa-stwo.

Szalestwo bolszewikw to choroba, swoisty rodzaj wcieklizny, ktr zainfekowano cay nard. Socjologowie postawi tdiagnoz zbyt pno i fragmentarycznie, uwaajc, e dalej tym problemem powinni zaj si psychiatrzy. Socjalizm to ide-ologia zawici woa w 1918 roku Mikoaj Bierdiajew. Na szczcie, nikt definicji tej nie usysza, inaczej bowiem wielki fi-lozof zostaby natychmiast unicestwiony. Infekcja wcieklizny lub ideologia zawici, a moe jedno i drugie. Uczeni, by moe,przeanalizuj kiedy, dlaczego narody ogromnego pastwa day si zapa na t prymitywn przynt, wierzc, e KrlestwoBoe mona oprze na krwi i bandytyzmie.

Broczcy krwi i zlany potem nard rosyjski czeka, kiedy jego nowi przywdcy zaczn wreszcie rozdawa zrabowane mie-nie, i to tak, by tyle samo otrzyma zarwno komisarz ludowy, jak praczka. Wydarzenia rozwijay si jednak wedug cakiem in-nego scenariusza. Mao kto jest dzi wiadom, e utworzone przez Lenina w padzierniku 1917 roku pierwsze na wiecie so-cjalistyczne pastwo robotnikw i chopw a do klski Niemcw, czyli do listopada 1918 roku byo w gruncie rzeczy protek-toratem Niemiec. Niemcy, wdziczni Leninowi za podarowanie im zwycistwa na froncie wschodnim, co w konsekwencji do-prowadzio do upadku imperium rosyjskiego, udzielali nowo narodzonemu protoplacie socreymw wsparcia militarnego, ma-terialnego i moralnego. Zasilali bolszewikw spiskujcych przeciw modej i niedowiadczonej demokracji rosyjskiej miliono-wymi subsydiami swego sztabu generalnego. Ale nie tylko. Brali rwnie bezporedni udzia w przewrocie padziernikowym.Oddziay niemieckich jecw wojennych broniy Piotrogrodu przed Kozakami gen. Piotra Krasnowa, specjalici niemieccykierowali ostrzaem i atakiem na moskiewski Kreml.

Lenin odwdziczy si swoim dobroczycom pokojem brzeskim, ktrego konsekwencj byo to, e pod okupacj niemieckznalaza si cz Rosji rwna niemal poowie Europy. W zamian za to uzyska swobod dziaania na terytorium kontrolowa-nym przez swoj band. Nie wiedzia jednak, jak dugo uda mu si t kontrol sprawowa. Niemcy stopniowo zaczli zdawasobie spraw, jak bardzo podejrzane towarzystwo zdobyo dziki nim wadz w Rosji. Nie bez zgrozy obserwowali metodyuszczliwiania ludnoci na terenach, ktre znalazy si we wadaniu bolszewikw. Zaczli te si zastanawia, czy nie zastpistraszliwego reimu innym, bardziej znonym.

W gruncie rzeczy nie byoby to trudne. Niemcy potrzebowali zaledwie dwch, co najwyej trzech dni, by zaj Piotrogrdi Moskw. Prowadzili te pertraktacje z przedstawicielami rnych ugrupowa przedbolszewickiej Rosji, z ocalaymi czonka-mi rodziny cesarskiej, czonkami rzdu tymczasowego, generalicj. Wsparcie w celu obalenia bolszewikw stanowczo uzale-nili od jednego tylko warunku: ratyfikacji traktatu brzeskiego. Wszyscy partnerzy tych pertraktacji ze zgroz warunek ten od-rzucali, Niemcy za nie chcieli pj na ustpstwa, nie zamierzali bowiem wyrzeka si najwspanialszego prezentu, ktryotrzymali od bolszewikw, a o jakim nie marzyli nawet we snach. Dla jednej strony zgubna bya chciwo, dla drugiej uczci-wo.

O niemieckich intrygach antybolszewickich Lenin wiedzia. Niepokoiy go. Ze strachem oczekiwa z dnia na dzie, e nie-mieckie bagnety rwnie sprawnie strc go z wszechrosyjskiego tronu, jak go na ten tron wyniosy. W tej sytuacji nie wolno by-o traci czasu. Gwoli prawdzie trzeba przyzna, e Leninowi jako ojcu chrzestnemu o elaznych nerwach udao si zapobiec

3

rozsypce jego najbliszych wsplnikw umierajcych ze strachu i atwo wpadajcych w panik. Ze szczerym podziwem wspominajc te chwile napisze pniej w prywatnym licie Mikoaj Bucharin: Nie kto inny, tylko

wanie Lenin, ktry najpierw okrad eserw, a nastpnie rwnie mienszewikw, wali wszystkich pak po bach. Nawet z na-mi z reguy rozmawia z kijem w rku, gdy podj ju decyzj. Milczelimy i nie protestowalimy, a wszystko, wbrew logicei zdrowemu rozsdkowi, zawsze ukadao si pomylnie. Denikin by pod Tu, pakowalimy ju walizy, w kieszeniach naszychtkwiy faszywe paszporty i szmal. Nawiasem mwic, jako wielki mionik ptakw cakiem serio mylaem o Argentyniei chciaem zaj si tam owieniem papug. Jednake wanie Lenin by wtedy absolutnie spokojny, wypowiadajc prorocze so-wa: Sytuacja jest beznadziejna, gorszej nie mona sobie wyobrazi. Szczcie nas jednak nigdy nie opuszczao, nie opuci wicani teraz, ani w przyszoci.

Skd pochodzi w szmal, dziki ktremu bolszewicy chcieli uciec jak najdalej, niektrzy nawet do Argentyny? No wanie,skd?

Tu po przewrocie Lenin proklamowa szturm czerwonogwardzistw na kapita. W Piotrogrodzie niemieccy internacjo-nalici okopani byli jeszcze na Wzgrzach Pukowskich, a od poudnia dostpu do miasta wci broni dwunastocalowymidziaami krownik Jutrzenka Wolnoci (do niedawna Cesarz Aleksander II). Sam wdz nie wiedzia jeszcze, jaki obrt przyj-m sprawy i nadal nie by pewien sytuacji. Niemniej, a moe dlatego wanie, par ku temu, co najwaniejsze. Obrabowanowic paace, wcznie z Paacem Zimowym l), banki, sklepy jubilerskie, kasy duych przedsibiorstw handlowych, kasy samo-pomocy, oddziaowe kasy bankw w fabrykach.

1Gdyby kto mia wtpliwoci, informuj, e wydawnictwo Oblik dysponuje 50 fotografiami wykonanymi w Paacu Zimowym 26 padziernika.S one wymown dokumentacj zniszcze, jakich tam dokonano. Do druku przygotowywany jest te album Poranek 26 padziernika 1917 roku w Paa-

cu Zimowym.

Pocztkowo wszystko przebiegao tak sprawnie, jak tego oczekiwano. Gdzie niegdzie opr stawiali uzbrojeni stranicy,gdzie indziej cywile, gdzie tam jeszcze nie mona byo odnale starannie ukrytych sejfw, w innym miejscu brakowao klu-czy do kas. Tu i tam grabiey starali si zapobiec nieuzbrojeni cywilni pracownicy bankw i urzdnicy ministerstwa finansw z reguy w podeszym wieku, modzi przecie suyli w wojsku. Tak byo jednak tylko na pocztku.

Gdy opady pierwsze emocje, bolszewicy zorientowali si, e nikt nie zdoa powanie zagrozi rabunkowi, ani te nie potra-fi mu stawi zorganizowanego oporu. Zaczli wic dziaa bardziej metodycznie i celowo. 13 listopada 1917 roku Lenin wydanastpujce rozporzdzenie:

Odmowa pracownikw banku pastwowego uznania rzdu robotniczochopskiego Rady Komisarzy Ludowych i nie-przekazanie przez nich kompletu akt dotyczcych dziaalnoci Banku ukarana zostanie aresztowaniem. Podpisano: przewodni-czcy rady komisarzy ludowychWodzimierz Ulianow (Lenin); sekretarz rady komisarzy ludowych Mikoaj Gorbunow.

Dwie okolicznoci miay wpyw na istot konfliktu. Po pierwsze, niech banku do ujawnienia lokalizacji skarbca, po dru-gie, nie zastosowanie si do polecenia Lenina o niezwocznym otwarciu dla niego konta osobistego i przelania na nie z akty-ww banku piciu milionw rubli w zocie, z moliwoci pobierania z tego konta bez ogranicze dowolnych sum. Do pobiera-nia pienidzy z tego konta upowanieni byliby wycznie Lenin i Gorbunow. Rwnoczenie z urzdnikami banku pastwowegoaresztowano pracownikw wszystkich bankw handlowych i prywatnych w stolicy Rosji.

Trzeba zoy hod odwadze zwykych, szeregowych urzdnikw pionu finansw, ktrych nazwiska w wikszoci s nie-znane. Gdy bowiem znaleli si w areszcie, torturowno ich i naigrywano si z nich, oni za mimo wszystko do koca walczyliw obronie stworzonego w cigu wielu dziesicioleci rosyjskiego systemu finansowego. Jednak aden urzdnik bankowyw wiecie nie przeciwstawi si samotnie rozbojowi zorganizowanemu przez wadze pastwowe najwyszego szczebla.

Cakowita bezkarno i brak poczucia odpowiedzialnoci spowodoway, e rabunkowi nadano jeszcze wikszy rozmach.W grudniu 1917 roku ogoszony zostaje dekret o znacjonalizowaniu rosyjskiego banku pastwowego i rwnoczesnej ekspro-piacji bankw prywatnych i handlowych. Dodatkowym dekretem z 23 grudnia 1917 roku wstrzymano wypacanie dywidendod akcji i udziaw przedsibiorstw prywatnych. Zabroniono te wszelkich transakcji papierami wartociowymi. Banki rosyj-skie zostay zlikwidowane, obroty bankowe zadekretowano jako monopol partii, pod wyczn firm jedynego banku tzw. ban-ku ludowego.. Na kontrolowanym przez bolszewikw obszarze Rosji przedstawiciele wadzy wykonawczej mieli prawo kon-fiskaty, sekwestru oraz przymusowej syndykalizacji rnych gazi przemysu, handlu jak te dokonywania innych posuniw dziedzinie produkcji, handlu, dystrybucji oraz finansw pastwowych.

W listopadzie 1917 roku rozpoczo si przejmowanie na rzecz ludu przedsibiorstw pastwowych. Jako pierwsze zlikwi-dowane zostao Towarzystwo Manufaktury Likiskiej. 9 grudnia 1917 roku rada komisarzy ludowych pod osobistym przewod-nictwem Lenina zadecydowaa o konfiskacie majtku Towarzystwa Akcyjnego Simskich Zakadw Grniczych. 27 grudniaprzyjto dekret o konfiskacie majtku Towarzystw Akcyjnych Siergisko-Ufiskiego Okrgu Grniczego oraz KysztymskiegoOkrgu Grniczego Zakadu Lotniczego Antara, jak te o przejciu na wasno ludu Zakadw Putiowskich. Rabunekmienia pastwowego odbywa si pospiesznie, lecz coraz sprawniej. Nie poprzestawano na wielkich bankach i towarzystwachakcyjnych o midzynarodowej renomie. Z yk kusownika, co nie przepuci najmniejszej nawet zwierzynie, Lenin nakazaDzieryskiemu natychmiastowe imienne zewidencjonowanie osb podejrzewanych o to, e maj jakie rodzinne klejnoty lub

4

znaczniejsze oszczdnoci. Do tej grupy wrogw ludu zaliczeni zostali: ,,1. Wszyscy nalecy do warstwy najbogatszej, to znaczy osoby o dochodzie miesicznym 500 rb. i wicej; waciciele nie-

ruchomoci miejskich i posiadacze akcji o wartoci powyej 1000 rb., rwnie posiadacze gotwki powyej wymienionej kwo-ty, a take pracownicy bankw, towarzystw akcyjnych, urzdw pastwowych i uytecznoci spoecznej maj obowizek sta-wienia si w cigu 24 godzin (Leninowi spieszyo si, chocia szef dopiero co powoanej do ycia policji politycznej zmuszonyby przeduy ten termin do trzech dni) w komitetach domowych i zoenia w trzech egzemplarzach owiadczenia o rdachdochodw, zatrudnieniu i dodatkowych zajciach, potwierdzajc je wasnorcznym podpisem.

2. Komitety domowe nadadz tym owiadczeniom moc prawn potwierdzajc odbir; jeden egzemplarz zachowaj u siebie,pozostae dwa zobowizane s przekaza wadzom miejskim oraz ludowemu komisariatowi spraw wewntrznych.

3. Na osoby winne niedopenienia powyszego obowizku (ktre nie zo owiadczenia lub podadz nieprawdziwe dane)naoona zostanie grzywna w wysokoci 5 000 rb. l) za kade wykroczenie z osobna, albo te kara 1 roku wizienia lub wysy-ka na front, w zalenoci od stopnia wykroczenia.

l)Przekrelono i wpisano 10 000 rb. jak wida apetyt rs w miar jedzenia.

4. Osoby wymienione w punkcie l. maj obowizek legitymowania si odpisem owiadczenia, potwierdzonym przez komi-tet domowy, zakad pracy lub komitet wyborczy.

5. Osoby te zobowizane s rwnie w terminie siedmiu dni od daty wydania niniejszego zarzdzenia zaopatrzy si w ksi-eczk pracownicz (wzr w zaczeniu) w celu notowania w niej cotygodniowych przychodw i wydatkw. Wpisy te po-wiadcza bd komitety domowe lub inne urzdy...

Zarzdzenie to, podobnie zreszt jak wszystkie dekrety i zarzdzenia podpisane przez Lenina, byo cakowicie zgodne z wy-tyczonym planem zupienia Rosji. Okrelenie dochodu miesicznego kwot 500 rb, i wicej kierowao si swym ostrzemw kupcw, zreszt raczej redniozamonych, w inteligencj, a zwaszcza w jej twrcz warstw adwokatw, dziennikarzy,wydawcw. Natomiast podobne oszacowanie wartoci mienia nieruchomego uderzao w drobnych wacicieli: posiadaczy stra-ganw i warzywnikw na Ochcie, bd domkw letniskowych na Wyborg kiej Storonie.

Dokument ten z ducha i litery przypomina pniejsze zarzdzenia niemieckich wadz okupacyjnych odnonie do rejestracjiydw!). wiadczy on wymownie, e Rosja znalaza si we wadaniu cynicznych i bezlitosnych rzezimieszkw. Co prawda,

niewielu ludzi zdawao sobie wwczas z tego spraw. Jednake na tym nie koczy si poryw leninowskiego natchnienia. Jakbowiem dobra si do tych, ktrych dochody i warto mienia nieruchomego byy nisze ni 1 000 rb. wynoszc, na przykad,25 rb.? Znamienny list do tow. Dzieryskiego wdz ozdobi per najczystszej wody, mianowicie punktem 7., zredagowanymz waciw mu lotnoci umysu, potwierdzajcym jego legendarn, ale i chor genialno:

l)Jednake Hitler w celu wydawania takich dokumentw dysponowa odpowiednim aparatem i sam nie postawi nawet parafy pod zarzdzeniami po-dobnego rodzaju. Natomiast wdz wiatowego proletariatu bez enady wasnorcznie pisa takie rozporzdzenia, niezmiennie koczce si komunistycz-nym pozdrowieniem.

,,7. Osoby, ktrych punkt 1. nie dotyczy, maj zoy w komitetach domowych owiadczenia w jednym egzemplarzu, doty-czce ich dochodw i miejsca pracy, deklarujc rwnoczenie, e posiada bd do wgldu jego odpis potwierdzony przez ko-mitet domowy.

Wszystko jasne. Jeli ju dokonywa rabunku, to trzeba i na cao! U tych, ktrzy byli tak nieostroni, e si zarejestro-wali, miast salwowa si nocn ucieczk po lodach Zatoki Fiskiej czy te na poudnie, co zreszt wcale nie byo takie proste,natychmiast zaczto przeprowadza rewizje. Czsto nie byy to jednorazowe przeszukania, lecz wielomiesiczne poszukiwania,jak na przykad u jubilera nazwiskiem Nikoajew czy u niejakiego Kurowskiego, inyniera z zawodu. Wyburzano ciany miesz-ka, zrywano parkiety, pruto tapicerk, wacicieli bito i torturowano, czstokro gwacc na ich oczach ony i crki, zncanosi te nad dziemi. Gdy za udao si znale w kocu jaki drobiazg, w rodzaju zotego medalu za ukoczenie z wyrnie-niem gimnazjum ojca rodziny zabierano do wizienia (gdzie osadzano go czstokro ju na stae), natomiast czonkw rodzi-ny wyrzucano z mieszkania na bruk.

W Rosji, podobnie zreszt jak w wielu krajach, setki tysicy obywateli trzymao swe walory w bankach, w specjalnie wyna-jtych skrytkach, zwanych potocznie kasami pancernymi (sejfami). Przechowywano w nich kosztownoci lub gotwk: hono-raria, dywidendy od akcji, procenty kapitaowe itp. Poniewa podstaw dziaalnoci bankw jest tajemnica wkadw, urzdnicybankowi nie znali nazwisk uytkownikw bankowych skrytek. Znane im byy tylko numery kodu klienta i numery kluczy, nicpoza tym. Rzecz jasna, po opanowaniu bankw bolszewicy mogli rozpru wszystkie sejfy i oprni je z zawartoci. Waniej-sze jednak byo dla nich ustalenie nazwisk wacicieli skrytek, gdy w sejfach bankowych znajdowa si przecie niecay ichmajtek. Dlatego te w podpisanym 14 grudnia 1917 roku przez Lenina dekrecie Oglnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wy-konawczego (WCIK) o nacjonalizacji bankw znalazy si postanowienia nastpujcej treci:

,,1. Gotwka przechowywana w sejfach powinna by wpacona na rachunek biecy klienta w banku pastwowym. Uwaga!Zote monety i zoto w sztabkach podlegaj konfiskacie i przekazane zostan do pastwowego funduszu zota.

2. Niezwocznie po otrzymaniu wezwania waciciele sejfw obowizani s stawi si w banku z kluczami do sejfu, by byliobecni podczas przeszukania ich skrytek.

5

3. Waciciele sejf/ ktrzy nie zgosz si w terminie trzech dni, uznani zostan za osoby zoliwie uchylajce si od prze-szukania.

4. Sejfy nalece do osb zoliwie uchylajcych si od przeszukania bd otwarte komisyjnie, za caa zawarto zostanieskonfiskowana i jako wasno ludu przekazana do banku pastwowego. Odpowiedni komisj ledcz powouje komisariatbanku pastwowego. Osoby, ktre zgaszay si, by przeszukanie prowadzono w ich obecnoci, natychmiast wtrcano do wi-zie, po czym pozbawiano resztek majtku, a niekiedy rwnie ycia.

Dbano usilnie o to, by nikt nie mg zapobiec rabunkowi. Zrozumiae wic, e szczeglny niepokj wzbudza korpus oficer-ski. W samym Piotrogrodzie byo ok. 50 tys. wojskowych rnych stopni. Po rozpadzie armii oraz po dekrecie o demobilizacji,oficerowie wrcili do domw rodzinnych, marzc jedynie o tym, by przetrwa cikie czasy. Wcale natomiast nie myleli,w kadym razie w przytaczajcej wikszoci, o czynnym przeciwstawianiu si bolszewikom. Nie zostawiono ich jednakw spokoju.

Wydany zosta dekret o rejestracji oficerw, przy czym uchylanie si od niej grozio rozstrzelaniem. Wszystkich, ktrzyzgosili si, adowano na barki, a po wypyniciu na wody Zatoki Fiskiej zatapiano. Wanie wtedy zrodzio si zowieszczobrzmice okrelenie hydra rewolucji. Oznaczao ono praktyk polegajc na tym, e trzech lub czterech oficerw ustawianoplecami do siebie, krpowano powrozem, a nastpnie wrzucano do wody. Byy to, rzecz prosta, zabawy znudzonych czekistw.Zazwyczaj bowiem oficerw jako osoby szczeglnie niebezpieczne po prostu topiono lub rozstrzeliwano, przy czym nie zapo-minano o gwnym zadaniu o rabunku.

... Sparaliowani strachem mieszkacy pnocnych i rodkowych guberni Rosji tysicami rzucili si do ucieczki, usiujcprzedrze si na Ukrain. Jej niepodlego gwarantowa traktat brzeski, a nienaruszalnoci granicy strzegy wojska niemieckie,rozlokowane wzdu linii granicznej z Rosj a po kraje batyckie. Niemcy osaniali bolszewikw przed interwencj z ze-wntrz, ale te nie pozwalali im powiksza kontrolowanego przez nich terytorium. Uciekinierw na granicy zawracano, zatych, ktrym udao si przez ni przedosta, deportowano. Ju wtedy obowizywa leninowski dekret o nielegalnym przekra-czaniu granicy przewidujcy za to kar mierci przez rozstrzelanie. Nic wic dziwnego, e krewni i znajomi wielu osb, ktrymnie udao si jeszcze uciec z terytorium okupowanego przez bolszewikw, wrcz zasypywali rzd Ukrainy petycjami bagajco pomoc w wydostaniu z komunistycznego raju ich krewnych lub znajomych.

Ukraina zwrcia si w tej sprawie do Niemcw. Ci z kolei sondowali stanowisko Moskwy za porednictwem swego amba-sadora Wilhelma von Mirbacha. Ku zaskoczeniu wszystkich, Lenin przyj ich propozycje niemal z radoci.

Skoro wadze Ukrainy tak bardzo zatroskane s losem klas pasoytniczych, to rzd radziecki nie ma nic przeciwko te-mu, by wysa na Ukrain dowoln ilo osb, jednake za pewn opat. Niechaj wadze w Kijowie sporzdz odpowiednie li-sty repatriacyjne z wyszczeglnieniem nazwisk i adresw osb, ktre pragn widzie u siebie, a nastpnie przel je do Mo-skwy. Za kadego repatrianta ma by uiszczona opata w wysokoci 2 tys. funtw angielskich lub przekazana ich rwnowartow zocie. Nie bdmy drobiazgowi, Lenin machn rk mog paci rwnie zboem, i tak ich diabli wezm! Naley sijednak spieszy, czasu jest bardzo mao.

Ostatnie sowa wodza stanowiy przejrzyst aluzj, co sprawio, e niebawem z Ukrainy ruszyy na pnoc pocigi ze zbo-em, znane wwczas w Rosji pod nazw transportw hetmaskich. Wiozy one wolno i ycie wielu nieszcznikom. Napoudnie za ruszyy pocigi z uciekinierami, ktrzy mieli szczcie mie krewnych lub znajomych na Ukrainie. Na stacjachgranicznych podlegali skrupulatnej rewizji osobistej. Kadego okradano dosownie ze wszystkiego. Pocigi przetrzymywanona granicy caymi dniami. Nikt nie by pewien, e dojedzie do celu. W kadej chwili kady pasaer takiego pocigu mg zostaaresztowany i rozstrzelany na peronie.

S to jednak, jeli mona si tak wyrazi, marginalia. Ludzi bogatych byo w Rosji nie tak znw wielu, wszyscy te byli po-wszechnie znani. Znacznie wicej byo ludzi redniozamonych, na ktrych tak bardzo pragn zapolowa Lenin, czemu dawyraz w licie do Dzieryskiego. Rwnie oni stanowili niewielki tylko procent ogu ludnoci. Tote obrabowa i unicestwiich nie byo trudno. Nie mieli zreszt spoecznego poparcia, bowiem ideologia zawici zaczynaa ju wydawa owoce.

Byo jednak w Rosji par dziesitkw milionw rzemielnikw posiadaczy maych warsztatw siodlarzy, kousznikw,kunierzy, szewcw, cieli, stolarzy, rzebiarzy, kowali, dmuchaczy szka, blacharzy, zdunw, drwali, introligatorw, koronka-rzy, hafciarzy, fotografw, malarzy ikon krtko mwic, ludzi, ktrzy yli z pracy wasnych rk. Ogromna pracowito orazperfekcja zawodowa, niespotykana w naszych czasach (przyjrzyjmy si choby pierwszej lepszej XIXwiecznej oprawie ksi-ki rosyjskiej czy starej koronce), sprawiy, e w warunkach ostrej konkurencji ludziom tym udao si w cigu wielu lat uciuanieco grosza. Nie tracili przy tym absolutnie swej przynalenoci do ludu pracujcego, w ktrego imieniu rzekomo wystpowa-li bolszewiccy bandyci.

W odrnieniu od robotnikw fabrycznych, ktrzy mieli wprawdzie dugi, lecz rwnoczenie normowany dzie pracy, lu-dzie ci pracowali dosownie dniem i noc, bez wytchnienia, pozwalajc sobie na odpoczynek chyba tylko w Boe Narodzenielub na Wielkanoc. Kt wic, jeli nie oni, mgby si uwaa za lud pracujcy? Jak si jednak pniej okazao, myl ta byabezpodstawna. Bolszewicy nie byliby sob, gdyby rwnie i ich nie obrabowali. Pienidze z tego rda wzbogaciy kas par-

6

tyjn kwot rwn niemal poowie tego, co udao si wycisn z bogatej buruazji i inteligencji. Charakterystyczne, e wanie owi rzemielnicy posiadacze maych warsztatw, wzbudzali u Lenina wicej nienawici ni

kapitalici. Spowodowane to byo tym, e wdz wiatowego proletariatu, sprytniejszy od wsplnikw, patrzy bardziej per-spektywicznie i trafniej ocenia sytuacj, ni jego najblisi sprzymierzecy. Wypeniajc powierzone zadanie doszcztnego ob-rabowania Rosji, bolszewicy trwali w nieustannej gotowoci, by w razie czego natychmiast da drapaka z fantastycznej warto-ci upem. Lenin tymczasem uwanie ledzi rozwj sytuacji w Rosji i na wiecie, analizowa j i wyciga z niej wnioski. Natej podstawie dopuszcza ju moliwo utrzymania si bolszewikw u wadzy.

Przystpienie Stanw Zjednoczonych do wojny sprawio, e pooenie Niemiec mimo spokoju na froncie wschodnim stawao si coraz bardziej rozpaczliwe. Zagraaa im katastrofa ekonomiczna i militarna, a w dodatku bezwarunkowa kapitula-cja. Oznaczao to przekrelenie traktatu brzeskiego i przeksztacenie Republiki Rad z protektoratu niemieckiego w samo-dzielny twr, nie dajcy si narazie bliej okreli. Do chwili, w ktrej to nastpi, naleao odpowiednio si przygotowa. Zli-kwidowa buruazj i inteligencj to zbyt mao, sdzili bolszewicy, byli jednak pewni, e kto jak kto, ale oni ze wszystkim siuporaj.

Gwnym wrogiem socjalizmu przekonywa Lenin jest drobna buruazja. Kady z burujw uciua co najmniej kilka ty-sicy rubli oszczdnoci, z reguy nieuczciw drog. Pienidze to niejako przepustka do spoecznego skarbca, tote milionydrobnych posiadaczy nie wypuszczaj ich z rk za adne skarby, ukrywaj przed pastwem. Bo tak naprawd nie wierz w so-cjalizm, ani komunizm. Buruj, ktry ukrywa swoje tysice, jest naszym wrogiem... chce wyda je tylko na siebie ostrzegawdz proletariatu. Zawarto cudzych kieszeni nie dawaa mu spokoju! Chodzio zreszt nie tylko o pienidze, cho Lenin bypewien, e trzeba je burujom natychmiast odebra. Przecie drobni posiadacze, wrd nich take rolnicy to samodzielnacz ludnoci wielkiego pastwa. Samodzielna, a zatem niezalena. Nowe zadanie wodza wiatowego proletariatu polegaonie tylko na tym, by ich wyzu z mienia, lecz cakowicie pozbawi niezalenoci, przeobrazi w niewolnikw, ktrzy niczymposuszny mechanizm spenialiby jego wol. Lenin cynicznie poucza swych wsplnikw, jak wciela w ycie te dalekosineplany.

Ot monopol zboowy, kartka na chleb, powszechny obowizek pracy to wszystko trzyma w silnym rku pastwo prole-tariackie, rady, ktre dysponuj peni wadzy. Jest to najpotniejszy rodek rejestracji i kontroli. Ten wanie rodek kontrolii przymus pracy jest bardziej skuteczny ni restrykcje francuskiego rewolucyjnego Konwentu wraz z jego gilotyn. Gilotyna je-dynie zastraszaa, amaa czynny opr, a NAM TO NIE WYSTARCZA. Musimy nie tylko skutecznie zastraszy kapitalistw,by stale czuli wszechwadn si pastwa proletariackiego i by do gowy im nie przyszo stawianie czynnego oporu. Powinni-my rwnie zama opr bierny, jeszcze bardziej niebezpieczny i szkodliwy. Zmusimy burujw do pracy w organizacyjnychramach nowego pastwa. Mamy rodki, ktre nam to umoliwi: monopol zboowy, kartk na chleb, powszechny obowizekpracy.

Janiej wyrazi si nie mona. Jeli uda si utrzyma wadz (a rwnie po to, by si to udao), trzeba zagarn wszystkiezasoby kraju (co zreszt ju robiono): zboe, produkty, mieszkania. Czyli w gruncie rzeczy wszystko, co jest niezbdne do y-cia. Potem trzeba znw podzieli to tak, by godny i upokorzony czowiek tyra w pocie czoa i robi wszystko, co mu si kaeza same tylko kartki na chleb. Genialne i proste. Chocia nie cakiem byo jasne, kogo miaa dotyczy ta rewelacyjna zasada.Pojcia kapitalista, buruj, kuak nie byy sprecyzowane, zreszt nawet Lenin zaplta si w tych etykietkach i nie potra-fi ich ucili ze wzgldu na dochody, uposaenie, stan posiadania. W efekcie doln granic pojcia bogate klasy obniy dopoziomu 100 rubli dochodu miesicznie. Aby nikt nie mia wtpliwoci, kto w kocu ma sta si gwnym obiektem rabunkui przemocy, niczego nie owijajc w bawen Lenin wyjania:

Nakadajc na bogaczy obowizek pracy wadze powinny stosowa te same zasady (kartki na chleb, obowizek i przymuspracy) w odniesieniu do wikszoci pracujcych robotnikw i chopw. Trzeba wymusi powszechne i bezwzgldne posusze-stwo wobec rozporzdze jednoosobowych sowieckich wadz zwierzchnich, wybranych lub wyznaczonych dyktatorw, osbwyposaonych w dyktatorskie penomocnictwa...

Czonkom KC ze strachu bielay usta. To ju nie walka klasowa, to wojna wypowiedziana caemu narodowi. Po pierwsze, tostraszne ryzyko, a po drugie...

Co wtedy stanie si z Rosj? bekota ze zgroz wierny Wodzimierz Boncz-Brujewicz. Przecie cakowicie zniszczymyRosj w tej postaci, w jakiej istnieje ona od tysica lat...

Lenin gwatownym ruchem wsun donie pod kamizelk, marynarka rozchylia si szeroko, szczeliny oczu ze zoci zmie-rzyy szefa Urzdu rady komisarzy ludowych. Reszta obecnych milczaa.

Zapamitaj sobie, kochasiu rzek do Boncz-Brujewicza, ale tak, by syszeli wszyscy. Zapamitaj, JA PLUJ NA RO-SJ, BO JESTEM BOLSZEWIKIEM.

To ulubione powiedzonko Lenina stao si dewiz jego wsplnikw. Powtarzali je tak dugo, a Stalin pozatyka im usta ku-lami. To straszliwe zdanie absolutnie nie pasowao do heretyckiej teorii wodza proletariatu, zakadajcej moliwo zbudo-wania socjalizmu w jednym kraju.

7

A zatem wojna zostaa wypowiedziana. W mgnieniu oka zniszczono ksztatowan przez dziesitki lat infrastruktur miejsk,zamar handel, przestaa istnie sfera usug. Wacicieli domw i hoteli, ktrym nie udao si uciec, zabijano lub wsadzano dowizie, w najlepszym razie wyrzucano na bruk. Na puste, onieone ulice spozieray wytuczone lub zabite dykt witryny go-nych niegdy w Europie sklepw i restauracji, luksusowych hoteli, klubw. Zreszt nie tylko one. Sklepy i sklepiki, zajazdy,warsztaty i pracownie, umeblowane pokoje i pensjonaty wszystko to przestao istnie. Zrozumiae, e byskawicznie opustosza-y sklepy, a w pierwszej kolejnoci zabrako chleba.

Zastanawiajc si, jak pognbi buruazj, Lenin doszed do wniosku, e podczas gdy dziedzica mona zniszczy odbiera-jc mu ziemi i przekazujc j chopom, to samo tylko unicestwienie wielkiego kapitau nie spowoduje ujarzmienia i zniszcze-nia buruazji. Kto choby troch lizn marksizmu, wie, e w ten sposb buruazji zniszczy si nie da, bowiem buruazj rodziprodukcja towarowa. Czy chop, posiadacz setek pudw nadwyek towarowych zboa, ktrych nie chce odda pastwu, bo ni-mi spekuluje, nie naley dzisiaj do buruazji? Oto niebezpieczestwo zagraajce rewolucji spoecznej wyjania wdz. Po li-kwidacji systemu handlu w pastwie kady rodzaj sprzeday ywnoci natychmiast uznawano za spekulacj (to pikne swkow cigu 74 lat istnienia reymu tryumfalnie maszerowao ku wietlanej przyszoci, przetrwao jego krach i, jak si zdaje, zdo-byo w Rosji niemiertelno).

Ju 10 listopada 1917 roku spekulantw uznano za wrogw ludu, a w trzy miesice pniej Lenin podpisa dekret z wyraninstrukcj: spekulantw... naley rozstrzeliwa na miejscu przestpstwa. Na domach, parkanach, supach latar wszdziebielay obwieszczenia: Konfiskata mienia i rozstrzelanie grozi kademu, kto poway si naruszy obowizujce przepisy usta-lone przez wadz radzieck w sprawie zamiany, sprzeday i kupna.

wietne piro Zinaidy Gippius utrwalio koszmarn rzeczywisto owej straszliwej epoki: ...na mocy niezliczonych dekretw (czasem ze sob sprzecznych i zagmatwanych, lecz zawsze penych pogrek) wszyst-

ko zostao znacjonalizowane i bolszewizowane. Uznano, e wszystko naley teraz do pastwa czyli do bolszewikw. Nietylko reszta ocalaych fabryk, lecz rwnie sklepy, zakady pracy i przedsibiorstwa, budynki, nieruchomoci oraz wikszomienia ruchomego. Wszystko to stawao si wasnoci pastwa i miao przej pod jego kontrol. Celem dekretw byo wcie-lenie tej idei w ycie. Nie mona powiedzie, e realizowano j bez trudu. Tak naprawd chodzio o to, by wszystko zagarnpod siebie. Wszystko wic koczyo si na og burzeniem i marnowaniem tego, co podlegao nacjonalizacji .

Sklepy, przedsibiorstwa i fabryki zamykano; wskutek zagarnicia handlu prywatnego zniszczono wszelki handel. Byy nie-czynne wszystkie sklepy, zastraszajco wic kwit handel nielegalny, oparty na spekulacji i zodziejstwie. Chcc nie chcc bol-szewicy musieli patrze na to przez palce, jedynie od czasu do czasu pomstowa na kupujcych i sprzedawcw lub wyapywaich na ulicach, bazarach, w mieszkaniach, Bazary stay si absolutnie dla wszystkich jedynym rdem zdobywania ywnoci,cho te byy nielegalne.

Napady terrorystyczne na bazary ze strzelanin i zabjstwami koczyy si zazwyczaj rabunkiem ywnoci, dokonywa-nym przez oddzia, ktry prowadzi akcj. Przede wszystkim zabierano ywno, ale skoro na bazarze mona znale niemalwszystko, rabowano wszystko, co nawino si pod rk: klamki, wieczniki z bronzu, stare, oprawne w aksamit Biblie... Meblete uznano za wasno pastwow, a poniewa kanapy nie da si ukry pod po kurtki, ludzie zdzierali obicia i usiowali jewymieni chociaby na p funta chleba z otrbw. Trzeba byo widzie, z jakim jazgotem, jkiem i wrzaskami rzucali si doucieczki handlujcy na sam wie, e nadchodz czerwonoarmici! Kady chwyta swe manele... ludzie rozbiegali si, popy-chali jeden drugiego, kryli si w pustych piwnicach, nawet za oknami z wybitymi szybami. Za sprzedajcymi spieszyli kupuj-cy kupowanie w Sowdepii byo takim samym przestpstwem, jak sprzedawanie, cho sam Zinowiew wie doskonale, e beztego przestpstwa Sowdepia nie przeyaby nawet dziesiciu dni jej poddani po prostu by wymarli.

Rosj rzdzi teraz niewielka grupka, ktr przewaajca cz ludnoci traktuje niechtnie, a nawet wrogo. Istna inwazja cu-dzoziemcw. Puki otewskie, niemieckie, austriackie, wgierskie i chiskie s dopenieniem tego obrazu. otysze i Mongoo-wie stanowi osobist ochron bolszewikw. Chiczycy rozstrzeliwuj aresztowanych i zatrzymanych. (Omal nie napisaamskazanych, lecz skazanych nie ma, gdy nikt schwytanych nie sdzi. S rozstrzeliwani ot, tak sobie...) Czy to nie jest nie-wola tatarska?

Tak wygldaa sytuacja w zajtych przez bolszewikw miastach. Lecz Rosja bya krajem rolniczym. Przytaczajc wik-szo jej mieszkacw, ywicieli kraju wielomilionow rzesz chopw te naleao obrabowa i unicestwi. Prcz zotychmonet w skarbonkach, co, jak pamitamy, irytowao Lenina i wci nie dawao mu spokoju, wadali bowiem potnym ekwi-walentem zota zboem. A bez monopolu zboowego wdz wiatowego proletariatu najzwyczajniej w wiecie nie wiedzia,co robi dalej w przypadku, jeli bolszewicy zdoaj utrzyma si przy wadzy. W owym czasie prawdopodobiestwo utrzy-mania si czerwonych u wadzy wydawao si, co prawda, wtpliwe, lecz jak mona byo nie zupi tak ogromnej czci podbi-tej ludnoci?

Energia masowego szalestwa, ktr emanowa Lenin, podpowiadaa optymalne rozstrzygnicia. Nasze najwaniejsze zadanie deklarowa wdz to podjudzi chopw przeciwko obszarnikom, a nastpnie, waciwie

nie nastpnie, lecz rwnoczenie, podjudzi robotnikw przeciwko chopom!

8

Naleao nie tylko zaszczepia wzajemn wrogo rnym kategoriom ludnoci, co w bolszewickim jzyku nazywao siwalk klasow. W zgieku tej walki trzeba byo doszcztnie zupi wszystkie uczestniczce w niej strony. Co by powiedzie,problem zosta postawiony szczerze: naleao pozbawi chopw prawa do sprzeday ich zboa, zagarn je po prostu w imie-niu pastwa nie pacc, naturalnie, ani kopiejki.

Mona byo to zrobi tylko w jeden sposb: si. Nikt bowiem nie sdzi, e chopi ot tak, po prostu, oddadz swoje zboe zadarmo. Tote zaczto formowa ywnociowe oddziay rekwizycyjne, ktrych zadaniem miao by konfiskowanie ludnociwiejskiej zboa (a take innych wartociowych rzeczy). Na wsi jednak sprawy nie potoczyy si tak gadko, jak w miastach.Chopi natychmiast zaczli stawia zacieky opr. W 1918 roku jedynie w 20 rejonach Rosji centralnej wybucho 245 powstachopskich. Dochodzio tam do powanych walk. Sedno leninowskiego planu polegao na tym, by za wszelk cen ustanowimonopol zboowy: bez tego zniewolenie 170 milionw ludnoci ogromnego kraju byo nierealne. Ani jeden pud zboa upo-mina wdz nie moe pozosta w rkach posiadaczy... Wszystkich, ktrzy maj zapasy zboa i nie odstawiaj go do punktwzsypu, naley uzna za wrogw ludu i stawia przed trybunaem rewolucyjnym. Winnych trzeba skazywa co najmniej na dzie-si lat wizienia, wyrzuca na zawsze ze wsplnoty wiejskiej, a ich mienie konfiskowa...

Kara co najmniej dziesiciu lat wizienia wraz z konfiskat mienia to dopiero pocztek. Po jakim czasie, rozwcieczo-ny oporem stawianym totalnemu rabunkowi Lenin sypnie na prawo i na lewo rozkazami takiej i podobnej treci: wietnyplan! Dopracujcie go z tow. Dzieryskim. Przebierzcie si za zielonych (potem zwalimy to na nich!). Machnijcie z 10-20wiorst i powywieszajcie kuakw, popw i obszarnikw. 100 tysicy rubli nagrody za kadego powieszonego!

Mona powtpiewa, czy nagrody te wypacano z osobistego konta Lenina. Rozbj na wsi by znacznie bardziej grony niw miastach. W chopskich domach przeprowadzano rewizje. Wraz ze zboem konfiskowano wszystko, co miao jakkolwiekwarto. C zreszt mona znale w ubogich chopskich chatach? Zabierano nie tylko pienidze, lecz nawet tani kobiec bi-uteri z dtego zota, taniutkie koszulki ikon, drobiazgi, kupowane przed laty na jarmarkach. Zboe z reguy trafiao doorodka powiatowego, tam zsypywano je byle jak i przewanie marnowao si, gnio. Za rozjuszeni chopi z konicami i wida-mi szli do ataku na karabiny maszynowe.

Mimo stosw trupw pisa w raporcie do Moskwy jeden z wykonawcw ich zacietrzewienie jest niesamowite. Wieleoddziaw aprowizacyjnych gino zanim jeszcze dotary na wie. Kierowano pniej do wsi ekspedycj karn. Ta rozstrzelaw-szy publicznie ze dwudziestu chopw, wizia pozostaych, a potem pdzia ich do miasta. Zjawia si nowy oddzia aprowiza-cyjny, lecz onierzy znw mordowano ju w dniu przybycia. Wysyano kolejn ekspedycj karn i wszystko powtarzao si razjeszcze rozkrcajc si w spiral straszliwej wojny domowej.

Latem 1918 r. Lenin zaproponowa, by w celu zdawienia chopskiego oporu bra zakadnikw, gwnie kobiety i dzieci: Zatrzymajcie ze 30 bogatych chopw z pasj instruowa swoj band herszt niech wasnym yciem gwarantuj konfi-

skat i zaadunek ziarna. Nie by to jeszcze okres czerwonego terroru. Chopi jednak nie czuli si tak bezbronni, jak buruazja i inteligencja w mia-

stach. Wsi nie mona byo zama bolszewickimi metodami. Pierwsz, cakiem naturaln reakcj chopw, byo zaprzestaniesieww. W swej naiwnoci nawet nie podejrzewali, e to co robi, jest na rk rzdzcej bandzie. Bolszewicy chcieli wywoaw kraju sztuczny gd, zrzuci za to win na chopw, a potem wymordowa dziesitki milionw niepokornych.

Pod oson niemieckich bagnetw Lenin otrzyma po zawarciu traktatu brzeskiego swobod dziaania na zdobytym przezbolszewikw terytorium z wyranym zaleceniem: rzd sowiecki ma postpowa tak, by Rosja, obrabowana i wykrwawiona, razna zawsze przestaa istnie jako imperium rywalizujce z niemieck Rzesz. Butni Niemcy byli zreszt pewni, e do nich nale-y decyzja, jak dugo potrwaj rzdy bolszewikw w Rosji. Rozgrywali swoj wasn gr, lecz bolszewicy te rozgrywaliwasn. Nie przeszkadzao to obu stronom w utrzymywaniu stosunkw sojuszniczych. Gdy bolszewicy stumili pierwsze pot-ne powstanie chopskie w guberni jarosawskiej, powstacy, ktrzy cudem ocaleli z rzezi, poddali si Niemcom. Niemieckiekomendantury znajdoway si wwczas we wszystkich guberniach sowieckiej Rosji. Nazywano je komisjami niemieckimi,a powstay zgodnie z treci tajnych protokow do traktatu brzeskiego. Przewodniczcy komisji w gubernii jarosawskiej, po-rucznik Balk, obwieszczeniem z 21 lipca 1918 r. (nr 4) informowa ludno cywiln Jarosawia, e oddzia Pnocnej Ochotni-czej Armii Powstaczej podda si komisji niemieckiej. Wszystkich jednak jej bojownikw, ktrzy zoyli bro, (a byo ich428), wydano wadzom bolszewickim. Zostali natychmiast rozstrzelani na oczach Niemcw.

Z czysto niemieck pedanteri prowadzi porucznik Balk kartotek osb, ktre przeszy przez jego komendantur i zostaywydane bolszewikom, a nastpnie rozstrzelane. Na podstawie tej wanie kartoteki meldowa przeoonym, e bolszewicywicie dotrzymuj swych zobowiza wobec Niemiec. Gdy komisja niemiecka ewakuowaa si z gubernii Jarosawskiej,kartoteka Balka zawieraa nazwiska 50 247 buntownikw, rozstrzelanych w okresie midzy marcem a listopadem 1918 r. Mor-dowano ludzi, ktrzy byli na tyle naiwni, by szuka ratunku u niemieckiego patrona.

Nasilajca si wojna narzucaa wasn logik. Patrole rekwizycyjne, ktrych bazy rozmieszczono w miastach powiatowych,rekrutoway si gwnie z tzw. internacjonalnych oddziaw. Organizoway one icie bandyckie napady na wsie, rabujc i mor-dujc ile dusza zapragnie. Pono zboe, puszczano z dymem chopskie chaty, ginli ludzie. Chopi organizowali w odwecie

9

komitety obrony, wyrzynali do nogi oddziay rekwizycyjne, czsto zdobywali miasta powiatowe, by z kolei w odwecie rabowai mordowa ludzi znienawidzonej wadzy z okruciestwem buntownikw epoki Razina i Pugaczowa.

Obie strony stosoway redniowieczne egzekucje: palono wrogw ywcem, wbijano ich na pal, rozdzierano ywcem przy-wizujc do drzew. Szalaa mia leninowskiemu sercu wojna domowa, a Rosja byskawicznie dziczaa, co zreszt Ulianowobieca Niemcom, gdy po drodze do Rosji przejeda w marcu 1917 roku przez ich kraj. Prasa proletariacka z upojeniem pu-blikowaa reportae z miasteczek powiatowych, ktre odbito z rk zbuntowanych chopw. Korespondent Prawdy tak oto in-formowa o stumieniu chopskiego buntu w Liwniach:

Miasto ucierpiao niezbyt wiele. Z ulic usuwa si zabitych i rannych. Wrd posikw, ktre przybyy pniej, straty swzgldnie niewielkie. Jedynie dzielni internacjonalici ponieli powane straty. Za to porbali mnstwo kuakw, stosy trupwwalaj si na ulicach.

C to za dzielni internacjonalici, ktrzy ogniem i mieczem niszczyli gubernie w samym sercu Rosji? Skd si wzilii jak dotarli tam, gdzie nawet w czasie niewoli tatarskiej nie postaa noga zaborcy? Jak to si stao, e spopielili i przeobraziliw martw pustyni zasobny spichlerz rosyjski? Geneza tych oddziaw siga marca 1917 roku, a wic chwili, gdy zapadaa de-cyzja przepuszczenia przez teren Niemiec Lenina i jego wsplnikw, spieszcych ze Szwajcarii do Rosji. Omawiano wwczaswstpne warunki przyszego traktatu pokojowego i niemieckie dowdztwo przyznao bolszewikom niezbdne do dziaalnociwywrotowej rodki pienine. Postanowio te poprze ich zbrojnie gdy tylko zdobd wadz.

W kwietniu 1917 r. zjawi si w Piotrogrodzie pod faszywym szwedzkim paszportem pukownik von Ruppert z niemieckie-go sztabu generalnego. Przywiz tajne rozkazy dla niemieckich i austriackich jecw wojennych. Mieli udzieli zbrojnego po-parcia bolszewikom, ktrzy ze swej strony zaopatrz ich w bro. Rozkazy te, podpisane przez szefw sztabw generalnychNiemiec i Austro-Wgier, odnaleli Amerykanie w archiwach niemieckich po drugiej wojnie wiatowej. Z pewnoci jednakmonaby je odszuka rwnie w archiwach KC KPZR.

W pobliu Piotrogrodu znajdowao si kilka obozw jenieckich dla onierzy niemieckich i austro-wgierskich, m.in. z eli-tarnych formacji. Opodal wsi Kotusza, tu obok Wielkiej Ochty, niemal w penym skadzie nudzi si za drutami 3 puk kirasje-rw cesarza Wilhelma, wzity do niewoli przez kozakw generaa Rennenkampfa. W pobliu prnowa 142 puk brandembur-ski. Nie ma sensu wymienia wojskowych jednostek niemieckich i austro-wgierskich, internowanych wwczas w obozach je-nieckich, cho byoby to moliwe i atwe. Wskutek demokratycznego chaosu i bezprawia, jakie tolerowa Rzd Tymczasowy,jecy wojenni mogli bez przeszkd zapozna si z przyszym zadaniem i starannie si do niego przygotowa.

Wszystko przemylano w najdrobniejszych szczegach, nawet to, e Niemcy nie umieli posugiwa si rosyjskimi karabi-nami, naganami i inn broni. Tote probolszewicki okrt patrolowy Jastrzb odby specjalny rejs do Friedrichshafen, skd do-starczy dwanacie tysicy niemieckich karabinw i miliony sztuk amunicji tu przed 25 padziernikiem. Wpisano go za to p-niej na wieczn rzeczy pamitk do rejestru okrtw Wielkiego Padziernika. W dodatku Jastrzb przyprowadzi ze sob naholu okrt dwa razy wikszy od siebie.

Rzetelni historycy sowieccy przyznaj, e mimo usilnych stara nie zdoali wyjani, co waciwie znajdowao si na tymokrcie. Innni po prostu przemilczaj ten temat, jeszcze inni twierdz, e by to desant marynarzy rewolucyjnych. Skd mie-liby si ci marynarze znale w Friedrichshafen, nikt nie precyzuje, chocia nie ma w tym szczeglnej tajemnicy. Prcz karabi-nw Jastrzb dostarczy do Piotrogrodu niemieckie dziaa polowe. By moe, s jeszcze naiwni, ktrzy sdz, e skutecznkontrol tak wielkiego miasta, jak Piotrogrd, mogo sprawowa dwa tysice marynarzy, przybyych na Amurze z Kronsztadu,lub zupenie nie wyszkolone druyny robotnicze. Jak si po latach okazuje, powitay one niechtnie przewrt bolszewicki. Niebdziemy jednak polemizowa z tego rodzaju iluzjami.

Teoretycznie, wskutek cakowitego rozprzenia garnizonu i organw porzdkowych, wydaje si to moliwe. Ale nawetw tych okolicznociach bolszewicy nie zdoaliby utrzyma wadzy choby przez dob: do miasta zbliaa si konnica gen. Pio-tra Krasnowa. Wystarczyo dwch salw szrapnelami, by czerwonogwardzici z Pawowska i Carskiego Sioa rzucili si doucieczki. Wwczas kozacy Krasnowa podeszli do stolicy od strony Pukowa. Do przodu wysuna si sotnia kozakw uralskichprbujc z marszu zaj Wzgrza Pukowskie. Musiaa si jednak wycofa, gdy napotkaa dobrze zorganizowany, skoordyno-wany ogie. Dowiadczeni oficerowie kozaccy natychmiast si zorientowali, e stanowiska obronne na wzgrzach zajli Niem-cy. Gen. Krasnow nie mg w to uwierzy i sam wyjecha na lini wysunitych czujek. Okazao si, e drogi do rewolucyjne-go Piotrogrodu rzeczywicie strzega niemiecka piechota i artyleria.

onierze niemieccy i austriaccy z satysfakcj i bez wikszego trudu stumili szlachetny, lecz samobjczy zryw junkrw,skierowany przeciwko okrutnej tyranii w Piotrogrodzie, dziesitkujc kartaczami i dobijajc bagnetami nieszczsn rosyjskmodzie, ktrej w sytuacji oglnego rozprzenia i apatii nikt nie udzieli poparcia.

29 padziernika Lenin postanowi dokona przegldu batalionw niemieckich. Zgodnie z yczeniem wodza proletariatu in-ternacjonalici mieli przemaszerowa przed stojcym na schodach paacu Smolnego Leninem oraz czonkami jego robotni-czo-chopskiego rzdu. Zbliywszy si do nich wczorajsi jecy wojenni powinni byli wznie okrzyk: Niech yje wiatowarewolucja! Naturalnie, po niemiecku. Zarwno wdz, jak i jego ludzie wadali wietnie tym jzykiem, niektrzy znacznie le-

10

piej ni rosyjskim. Ale doszo do tragikomicznego nieporozumienia. Maszerujc w szyku i wybijajc dziarsko krok, tak jak topotrafi tylko Niemcy, na widok bolszewickich przywdcw onierze wrzasnli: Niech yje cesarz Wilhelm! Zademonstro-wali w ten przypadkowy sposb uraonemu Leninowi, e waciwie rozumiej sens dokonujcych si wydarze.

Podpisany wkrtce traktat brzeski przewidywa repatriacj jecw wojennych. Jednake tajny rozkaz gen. Ericha Luden-dorffa poleca tu po zawarciu traktatu niemieckim i austriackim l) jecom wojennym formowanie oddziaw dla poparcia rzdubolszewickiego.

l) Najprawdopodobniej rozkaz ten zosta uzgodniony z dowdztwem austro-wgierskim. Rozkaz sformuowano tak, by mona byo sdzi, e udzia onierzy i oficerw w tych jednostkach jest dobrowolny. Lecz

znajc niemiecki porzdek i metody uzupeniania przez Niemcw oddziaw ochotniczych, moemy mie pewno, e roz-kaz ten, zwaszcza z pocztku, musieli wykona wszyscy. Czonkowie niemieckiej misji rozejmowej gen. Hoffman i znanynam ju pk. Ruppert odwiedzili kilka obozw jenieckich, by osobicie wyjani onierzom, co maj robi. Moliwo su-by dla vaterlandu, a przy okazji rabowania obcej ziemi, natchna wielu jecw do czynu. Tote natychmiast, jakby za skinie-niem rdki czarodziejskiej, mimo cakowitego rozpadu struktur wojskowych, bolszewicy nagle wzbogacili si o ponad trzy-stutysiczn, wietnie wyszkolon armi. Przeciwstawi si takiej sile wojskowej nie mg wwczas nikt 1).

l) Tzw. oddziay internacjonalistyczne wykazay szczegln aktywno zwaszcza podczas masowych aresztowa w miastach oraz tumienia bun-tw chopskich i demonstracji robotniczych. Rekrutowano z internacjonalistw osawione oddziay szczeglnego przeznaczenia, oddziay zaporowe,oddziay do walki z dezercj w Armii Czerwonej, specoddziay czeki. Ogromna ilo cudzoziemcw w wojskach suwerennego pastwa wymownieilustruje skal suwerennoci republiki sowieckiej.

Nikt nie robi wwczas z tego tajemnicy. Niemieccy onierze i oficerowie w czasie wolnym od suby spacerowali po Pio-trogrodzie i Moskwie. Otwarte byy niemieckie kasyna, ukazywaa si niemiecka prasa. I aby nikt nie mia adnych zudzegen. Kirchbach udzielajc w Pskowie wywiadu gazecie Riecz (jeszcze nie zamknitej przez bolszewikw) na pytanie, czymoliwe jest wkroczenie wojsk niemieckich do Piotrogrodu i Moskwy? odpowiedzia z nordyck bezporednioci: Ow-szem, jeli cokolwiek zagrozi reymowi bolszewickiemu.

Zatem trzysta tysicy bojownikw-internacjonalistw, a wraz z nimi lokalne szumowiny, skutecznie niszczyy pastworosyjskie. Liczebnoci armia ta przerastaa nawet niemieckie siy okupacyjne, wyznaczone do kontrolowania obszarw, ktreRosja ustpia Niemcom na mocy traktatu brzeskiego. Wojska okupacyjne liczyy okoo 280 tys. onierzy. Byy to 43 dywizjepiechoty i 7 dywizji kawaleryjskich wraz z artyleri, liczc 108 dzia cikich i 1614 polowych. Okoo 2000 marynarzy miaowzi pod kontrol flot rosyjsk, ktrej wiksza cz, zgodnie z traktatem, miaa by przekazana Niemcom. Lecz admiraSczastnyj uprowadzi flot z Helsingforsu do Kronsztadu, przez co postawi Lenina w niezrcznej sytuacji wobec jego moco-dawcw. Za to te zosta rozstrzelany.

Odess i przylegajce do niej tereny zaja austro-wgierska 2 armia wschodnia pod dowdztwem gen. BemErmolita. Trzykorpusy tej armii umieciy swe sztaby okupacyjne w Odessie, Chersoniu i Kamiecu Podolskim. Niemiecka grupa armii Ki-jw, pocztkowo pod dowdztwem gen. Linzingena, a nastpnie feldmarszaka Hieronima Eichhorna, ktry potem dowodziwszystkimi siami okupacyjnymi na Wschodzie, zaja ca Ukrain, Krym, okrg Wojska Doskiego, poudniow i zachodnicz Biaorusi oraz przybrzene tereny Gruzji. Sze korpusw grupy armii Kijw rozlokowao swe sztaby okupacyjnew Homlu, Nowogrodzie Woyskim, Kijowie, Charkowie, Taganrogu i Symferopolu.

Tereny na pnoc od Polesia okupoway: 10 armia, armijna grupa D i 8 armia; ich sztaby ulokoway si w Misku, Rydze,Dwisku, Rewlu i Wyborgu. Wojskami niemieckimi na kierunku pnocno-zachodnim dowodzi osawiony gen. Riidiger vonder Goltz, uprzednio dowdca dywizji tzw. elaznych grenadierw. 25 maja 1918 r. Niemcy wysadzili trzytysiczny desantw Poti, a 10 czerwca wojska niemieckie wkroczyy do Tyflisu. W kilka dni pniej 58 berliski puk piechoty sforsowa cieni-n Kercz i zdoby Tama. Planowano zagarnicie transsyberyjskiej linii kolejowej oraz odpowiednie przemiany w interesachNiemiec w Chiwie, Bucharze, Turkiestanie i w dawnym Merwie.

Wojska niemieckie otwieray sobie drog do Indii. Oszaamiajca perspektywa! Zdawa by si mogo, e oto speniaj sinajbardziej szalone marzenia, rodzi si nowe, potne imperium, o jakim nie ni nawet Napoleon, w dodatku ze stolic niew Paryu, lecz w Berlinie. Brakowao jednak si, by zagospodarowa choby tylko przekazane bolszewikom obszary byego ro-syjskiego imperium. Po krwawych walkach na froncie zachodnim wyczerpay si rezerwy, a 280 tys. onierzy, jakimi na tere-nach okupowanych dysponowali Niemcy, wyranie nie wystarczao.

Sztab feldmarszaka Eichhorna czsto odczuwa pokus, by z kontrolowanego przez bolszewikw terytorium odwoa setkitysicy niemieckich onierzy, zamiast kajzerowskich hemw noszcych co w rodzaju czapek czyli tzw. budionnwki. Bylibardzo potrzebni, zwaszcza, e zaprawili si w rabowaniu i konfiskatach mienia. Pokus trzeba byo zwalcza. Niemcy nie po-dejmowali ryzyka, by dziaa metodami leninowskimi, zreszt kajzerowski sztab generalny nie pozwala korzysta z usug in-ternacjonalistw .

Nie wac si na metody bolszewickie Niemcy skorzystali z wasnych dowiadcze. Nie byy one a tak bandyckie, leczwystarczajco konsekwentne i bezwzgldne. Do 31 lipca 1918 r. Niemcy wywieli z okupowanych terenw rosyjskich 960 tys.ton ziarna i mki, pasz oraz nasion rolin oleistych, 500 milionw szt. jaj, 44 tys. ton ywca rogacizny, 24 tys. ton ziemniakw

11

i warzyw. Ponadto wysano do Reichu, ledwo zipicego pod jarzmem angielskiej blokady, 672 tys. ton rudy manganu oraz 56tys. ton rudy elaza i co miesic po 300 wagonw najlepszych gatunkw drewna. Byo coz Rosji wywozi! Wywoono nawetszmaty i zom elazny.

Zbombardowanie Sewastopola przez flot tureck wraz z niemieckim krownikiem Goeben (w ten sposb Niemcy wci-gny Turcj do wojny po stronie Niemiec), niemal cakowicie odcio Rosj od aliantw. Skutkiem bowiem aktywnoci bojo-wej krownika Goeben i towarzyszcego mu okrtu Breslau, a take floty tureckiej, w skadzie ktrej znalazy si oba nie-mieckie okrty, stao si cakowite zablokowanie cienin Bosfor i Dardanele. Rosyjski handel zagraniczny upad niemal zupe-nie: eksport utraci 98% obrotw, import 95%. Stanowio to to jedn z gwnych przyczyn wojennego przecienia Rosji i jejostatecznego krachu we krwi i chaosie. Towary przeznaczone na wywz, przez trzy lata skadowane w magazynach, zagarnliNiemcy i bolszewicy.

Nigdy jeszcze, od wynalezienia kompasu wspomina Churchill okrt wojenny nie spowodowa tak ogromnych i strasz-nych skutkw, jak niemiecki krownik Goeben w sierpniu i padzierniku 1914 roku. Goeben (noszcy we flocie tureckiej na-zw Jawrus Selim) trzyma w szachu ca rosyjsk flot czarnomorsk i jakby demonstrujc swj tryumf latem 1918 roku,wpyn do Sewastopola, zdobytego przez wojska niemieckie. Tam po raz pierwszy od pocztku wojny przeszed w doku re-mont, gdy wyposaenie tej bazy przekazano Niemcom nienaruszone i w caoci. Kt mgby co takiego sobie wyobrazi na-wet rok wczeniej?

Z obszarw zdobytych przez bolszewikw, pyny do Niemiec potne strumienie transportw kolejowych. Do portuw Piotrogrodzie zawijay niemieckie statki handlowe, tajemnicze statki szwedzkie i norweskie, jakie nieznane konwoje podflag prywatnych armatorw z Danii, USA i Argentyny, rzekome statki-szpitale pod bander szwajcarskiego czerwonego krzy-a. Jednostki specjalne szczelnie otoczyy okolic portu. Zbytni ciekawo karano natychmiastowym rozstrzelaniem. Flotaniemiecka zapdzona do wasnych baz na Morzu Pnocnym, skd w strachu przed Anglikami nie omielaa si nawet wysunnosa, teraz panoszya si na Batyku. Przewoono adunki, cho morze, w ktrym roio si od min (obie strony w cigu wojnyzamieciy Batyk ponad 120 tys. min) byo bardzo niebezpieczne i tylko szczeglnie wane przyczyny mogy zmusi waci-cieli statkw, by sali swe adunki do na wp martwego portu w Piotrogrodzie.

Bez zakce natomiast funkcjonoway koleje elazne, wic Republik Rad i dyktatury proletariackiej z Niemcamitranzytem przez pozostajce pod okupacj niemieck tereny Polski, Biaorusi i krajw batyckich. Czynna bya rwnie pnoc-na linia kolejowa z Rosji do Helsingforsu (wczesna nazwa Helsinek), i dalej w kierunku Skandynawii. By kolej funkcjono-waa sprawnie, Niemcy musieli dostarczy bolszewikom 50 tys. ton wgla. Wieczorem 18 kwietnia 1918 r. na granicznej sta-cji Orsza spotkay si dwa pocigi: jeden wiz do Moskwy personel ambasady niemieckiej z ambasadorem hrabi Wilhelmemvon Mirbachem, drugi uwozi do Berlina pracownikw ambasady rzdu robotniczo-chopskiego. Skad tego poselstwa bynader interesujcy. Na czele sta Adolf Joffe posta, mwic ogldnie, do niezwyka. Urodzi si w 1883 r., na pocztku na-szego wieku znalaz si pod hipnotycznym urokiem osawionego Aleksandra Parvusa; w szkole tego mistrza wietnie poj pro-st prawd: aby wywoa wiatow rewolucj trzeba mie due pienidze. Wraz z Trockim, Urickim, Woodarskim i Haneckimreprezentowa przy Leninie gwardi Parvusa i do padziernika 1917 roku utrzymywa bezporedni kontakt z Niemcami. Po-tem faktycznie kierowa delegacj sowieck na pertraktacjach pokojowych w Brzeciu. Zrozumiae wic, e to wanie jegowysano do Berlina, gdzie wrd wielu spraw czekao go spotkanie z mistrzem Parvusem.

W skadzie poselstwa jecha te Jakub Haneckiprawa rka Lenina w okresie, gdy wdz wegetowa w Krakowie. Jak wia-domo, w pierwszych dniach wojny Lenin zosta tam aresztowany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec. Wwczas Ha-necki natychmiast uda si do Berlina. W stolicy Niemiec i w Wiedniu nakoni do dziaania socjaldemokratw i zaatwi nietylko uwolnienie Lenina, lecz rwnie jego przerzut do Zurychu specjalnym pocigiem. l)

l) czno kolejowa midzy Austro-Wgrami i Szwajcari zostaa przerwana w pierwszych dniach wojny.

W 1915 r. Parvus wezwa Haneckiego do Sztokholmu, gdzie miecia si centrala wywiadu niemieckiego prowadzca dzia-alno przeciw Rosji. W marcu 1917 roku na podstawie umowy Lenina z Parvusem Hanecki pozosta przez pewien czasw Sztokholmie jako pracownik tzw. zagranicznego biura KC, ktrego gwnym zadaniem byo regularne przekazywanie doRosji rodkw finansowych przeznaczonych przez Niemcw dla bolszewikw. Korzystajc z pomocy Parvusa Hanecki nawi-za liczne kontakty z zagranicznymi bankami. Po przewrocie bolszewickim zosta gwnym komisarzem bankw oraz czon-kiem kolegium ludowego komisariatu finansw. Nalea zatem do wadz instytucji, ktra kierowaa rabunkiem na kontrolowa-nym przez bolszewikw terytorium i przyjmowaa zrabowane mienie oraz je ewidencjonowaa.

Trzecim czonkiem poselstwa by osawiony Leonid Krasin, ktrego, by moe, nie byoby potrzeby tu przedstawia, gdybyw cigu minionych 75 lat napisano o nim w Rosji cho jedno sowo prawdy. Ten utalentowany inynier mia dusz i nawyki za-wodowego przestpcy, tote intuicyjnie cigno go do bolszewikw. Podczas rewolucji 1905 roku wraz z ludmi Parvusa braudzia w napadzie na petersbursk fili banku woasko-kamskiego. Przywaszczy sobie wwczas znaczne sumy pienine,co wywoao ostentacyjne niezadowolenie Parvusa.

Parvus musia jednak szybko ucieka za granic, a Krasin pozosta w Rosji rozwijajc w okresie midzy dwiema rewolucja-

12

mi intensywn dziaalno. Rozmach jego zainteresowa mona byoby uwieczni w co najmniej kilku tomach akt sdowych:od napadw na furgonetki bankowe i planw unieruchomienia stoecznej sieci elektrycznej, poprzez druk faszywych bankno-tw po pospolite zabjstwo policjantw. Ten zuchway i zdeterminowany awanturnik lubi ryzyko, tote Lenin rozczarowago bardzo. Krasin drwi w ywe oczy ze sanych z Zurychu artykulikw nawoujcych do rewolucji w Szwajcarii.

Oto charakterystyczne zdarzenie. Gdy do Piotrogrodu przyby niejaki Georgij Soomon, by zdoby pienidze dla wodza proletariatu, klepicego bied na emi-

gracji (Parvus celowo nie rozpieszcza dotacjami Lenina, by go zmusi w stosownym czasie do energicznych dziaa), Krasinwysucha Soomona, wyj portfel i wrczy mu dwa piciorublowe banknoty. Oburzony Soomon odwarkn Krasinowi, eobejd si bez jego ndznych groszy.

Jak pan chce wzruszy ramionami Krasin, woy banknoty z powrotem do portfela i rzek przyjanie: Niech pan si nie gniewa, panie Soomon. Lenin nie zasuguje na pomoc. Opanowaa go mania destrukcji, jego zachowa-

nie trudno przewidzie. Nikt nie wie, jaka myl moe zrodzi si jutro w tym tatarskim mzgu. Zapraszam pana na obiad, to mawikszy sens.

Jednak po przewrocie, zrujnowawszy w kraju cay handel, nie wiadomo czemu na komisarza do spraw handlu powoa Le-nin wanie Krasina. Do urzdu tego napyway pienidze i towary skonfiskowane nie tylko w wielkich firmach kupieckicho milionowych obrotach, ale i w drobnych sklepikach czy te warsztatach rzemielniczych, ktrych dochd siga co najwyej300 rubli.

Pienidze i kosztownoci przekazywano do banku, w ktrym utworzono specjalny fundusz. Towary trafiay do magazynwzapchanych po dachy wskutek zastoju w handlu zagranicznym, spowodowanego wojn.

Krasin by jednym z wsptwrcw systemu zamknitych magazynw. Polega on na tym, e nawet wtedy, gdy, zdawasi mogo, kraj dysponuje wszystkim, co jest niezbdne, nie sprzedaje si towarw, lecz tylko organizuje ich redystrybucj. Sys-tem ten istnieje do dzi i ma identyczne skutki. Rnica polega tylko na tym, e w latach porewolucyjnych godni, zrozpaczeniludzie zaczli szturmowa magazyny. Bez litoci dziesitkowano ich z karabinw maszynowych, po czym mier kadego z za-strzelonych legalizowano jako wyrok trybunau rewolucyjnego. Magazyny nie byy zreszt z gumy. Co pewien czas, w nocy,pod cis ochron, wywoono zepsute produkty na wysypisko. Tam zalewano je wapnem, by, nie daj Boe, kto z nich nie sko-rzysta. Po drodze, rzecz jasna, co tam rozkradano, a potem sprzedawano na czarnym rynku. Spoywanie zepsutych produktwwywoywao epidemie, win za to obarczano spekulantw. Bolszewicy mieli nadziej, e wkrtce uda si rozadowa magazy-ny. Wanie w tym celu Krasin udawa si do Niemiec.

Najciekawsz jednak postaci spord osb delegowanych do Berlina by czwarty wsppracownik ambasady Wiacze-saw Mienyski. Lenin osobicie mianowa go konsulem generalnym w stolicy Niemiec.

Mienyski to najbardziej zowieszcza posta spord bolszewickich bossw. Pierwszy zastpca elaznego Feliksa, jedenz najbardziej krwioerczych wampirw w kolegium WCzK (Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucj i Sabotaem,potocznie tzw. czeka) by rwnoczenie komisarzem ludowym do spraw finansw, a take jednym z gwnych komisarzy lu-dowego banku. Czy to nie interesujce poczenie funkcji? Jedn rk rabujemy i zabijamy, drug zapisujemy przychodyi przekazujemy do banku. Istniay widocznie wane powody, ktre kazay Mienyskiemu porzuci ciemne, lecz dochodoweinteresy w Rosji i wyjecha do Berlina. l)

l) W lipcu 1916 roku Mienyski opublikowa w paryskiej gazecie Nasze Echo wielce interesujcy artyku o Leninie. Nazywa w nim Lenina po-litycznym jezuit, ktry od wielu lat lepi z marksizmu niczym z gliny wszystko, co jest mu w danym momencie potrzebne. Teraz ju bez reszty zapltasi we wasnych teoriach... Lenin to bkart rosyjskiego absolutyzmu, przekonany, e pozostanie jedynym pretendentem do tronu rosyjskiego, gdy tenopustoszeje... Jeli kiedykolwiek zagarnie wadz, narobi nie mniej gupstw ni Pawe J... Zwolennicy Lenina to nawet nie frakcja, lecz sekta, czy teklan partyjnych koniokradw, ktrzy trzaskiem swoich knutw usiuj zaguszy gos proletariatu... Sympatyczne towarzystwo urzdowao na Kremlu!

Na dworcu lskim w Berlinie delegacj powitali drobni urzdnicy z niemieckiego MSZ oraz sam wielki Parvus. Rola tego czowieka w dziejach Rosji jest tak ogromna, a wiedza o nim tak znikoma, e fakt ten zdumiewa. To wanie Pa-

rvus by nauczycielem i inspiratorem Lenina. On pierwszy dostrzeg w Leninie ogromn energi destrukcji, i postanowi, e je-mu Parvusowi czowiek ten umoliwi zdobycie niezmierzonych bogactw. Trzeba bowiem przyzna uczciwie, e Parvus nielubi czarnej roboty. Co prawda w 1905 roku ciko si napracowa. Rozpowszechniona jest opinia, e prawdziwe nazwisko Pa-rvusa brzmi Aleksander Helphand, chocia najnowsze dane to podwaaj. Gdy mamy do czynienia z midzynarodowymhochsztaplerem na tak wielk skal, bardzq, trudno ustali autentyczne fakty. Parvus by o trzy lata starszy od Lenina, urodzisi w 1867 roku w miasteczku Berezino w guberni miskiej. Dziecistwo spdzi w Odessie, tam w 1885 roku ukoczy gimna-zjum, po czym wyjecha na studia do Niemiec. W 189 I roku ukoczy na uniwersytecie w Bazylei ekonomi, potem przez kil-ka lat pracowa w bankach niemieckich i szwajcarskich. Zafascynowa go Marks.

Parvus bodaj pierwszy zrozumia, e marksistowsk i pseudomarksistowsk frazeologi mona wykorzysta w charakterzeparawanu maskujcego zbrodnie polityczne i wojenne. Z zapaem studiowa histori Rosji, stan jej gospodarki i finansw.Zwrci uwag na silne antagonizmy dzielce wszystkie warstwy spoeczestwa rosyjskiego i przewidzia absolutn bezrad-no, bezbronno tego spoeczestwa, gdy zostanie ono pozbawione cienkiej warstwy ludzi wyksztaconych, wywodzcych

13

si ze szlachty oraz inteligencji. Parvus wywar wielkie wraenie na wodzu rewolucji. By to jedyny czowiek w rodowisku socjaldemokratw, z ktrym Lenin nie wdawa si w polemik. Wszystkich innych

atakowa jak zacietrzewiony kogut, gdy omielali si choby nieco inaczej ni on interpretowa marksizm. Bez skrpowaniauywa takich epitetw jak fagas, lokaj, najmita, szumowina, prostytutka, zdrajca. Taka jest paleta zwrotw literacko-polemicz-nych, ktrymi wdz czstowa pospou winowajcw i niewinnych.

Parvusa nienawidzi Lenin bodaj bardziej ni kogokolwiek. Nigdy wszake nie odway si go zaczepi, ani ustnie, ani naamach prasy. Na odwrt, sucha Parvusa z uwag i czsto woa:

To bzdurne! Arcyreakcyjne! Lecz jeli spojrze dialektycznie, to tak wanie wyglda marksizm praktyczny!. Praktycznymarksizm, zdaniem Parvusa, sprowadza si do tego, i panowanie nad wiatem, zwane w argonie marksistowskim wiatowrewolucj, mona osign tylko w jeden sposb: zdobywajc kontrol nad wiatowym systemem finansw. Parvus sdzi, enie potrzeba w tym celu burzy starego czyli istniejcego systemu finansowego; wystarczy tylko usadowi si i zakorzeniw nim, stopniowo przej nad nim kontrol i spoytkowa we wasnych celach.

Byoby to moliwe jedynie wwczas, gdyby udao si zdoby wadz we wzgldnie bogatym kraju. Po spienieniu wszyst-kich jego zasobw oraz ruchomego i nieruchomego mienia, naley obywatelom owego kraju narzuci socjalizm czysty, w rozu-mieniu platoskim (czyli najgorszy rodzaj niewolnictwa). Uzyskane rodki wystarczy ulokowa w wiatowym systemie finan-sowym: jeli sumy bd dostatecznie wielkie, mona bdzie za ich pomoc narzuci reszcie wiata stosown ideologi (Arcyre-akcyjne!) Samo przez si zrozumiae, e masowy, bezlitosny terror stanie si koniecznoci, lecz skry t perspektyw pozwalaumiejtne wykorzystanie takich poj jak dyktatura proletariatu, walka klasowa, klasy wymierajce, powszechna rw-no, absolutna wolno oraz taktyka dziaania zgodna z algorytmem: osignicie sukcesu, umocnienie sukcesu, rozwijaniesukcesu. We wasnych szeregach konieczna jest elazna dyscyplina, nie ma mowy o najmniejszej nawet rnicy zda, naleyutrzyma w absolutnej tajemnicy ycie prywatne kierowniczego gremium i stopniowo dwiga jego czonkw na piedestay.(Arcyreakcyjne! Lecz jeli spojrze dialektycznie...)

Nie byy to jeszcze uchway, dyrektywy, zarzdzenia, dekrety, ani te tajne i cile tajne instrukcje z zagroeniem karmierci w wypadku naruszenia tajemnicy. Byy to rozmowy w przytulnych kawiarenkach lub na wieczornych spotkaniach,gdzie za bohaterstwo uchodzio, gdy kto odegra na fortepianie Warszawiank lub, dajmy na to, krzykn Precz z samodzier-awiem! Scenariusz by ju wszake niemal gotowy. Od razu jednak pojawiy si rnice zda. Podczas gdy Parvus sdzi, enie ma lepszego kraju ni Rosja dla zapocztkowania eksperymentw nad realizacj tego planu, Lenin by tej propozycji kate-gorycznie przeciwny. Sdzi, e w Rosji nic nie jest moliwe, Parvus, natomiast, wrcz odwrotnie. Uwaa, e w Rosji moliwejest wszystko, nawet to, co w ogle jest niemoliwe. Tote gdy tysicletni db rosyjski zachwia si podcity upokarzajc kl-sk w wojnie rosyjsko-japoskiej, Parvus natychmiast doszed do wniosku: nard wychowywany od wiekw na imperialnychhasach tryumfalnych zwycistw i lekkomylnej wojowniczoci, nie wybaczy reymowi haniebnej klski wojennej, ktra po-cigna za sob zagad ogromnej floty. Poow okrtw rosyjskich wzito do niewoli i pyway odtd pod bander japosk.Nie trzeba byo by marksist, by to zrozumie. Wystarczyo pamita sowa Hercena, e podczas wojen, bogosawione s kl-ski, a nie zwycistwa... Najmocniejsze acuchy dla ludu wykuwa si z mieczw zwycistwa.

Otrzymawszy od Japoczykw dwa pierwsze miliony funtw szterlingw Parvus zosta niezwocznie duchowym ojcemi przywdc rewolucji 1905 roku (z pienidzy japoskich take co nieco kapno Leninowi: dosta rodki na zorganizowanieIII zjazdu RSDRP i wydawanie gazety Naprzd). Lenin, ktry nie wierzy w Rosj, obserwujc zza granicy dziaania Parvu-sa, publicznie miesza go z botem, lecz w gbi ducha podziwia.

Taktyka Parvusa bya jasna: rewolucja w pastwie to rewolucja w stolicy. Przedmiecia s detonatorami. Parvus powoa doycia rady, a sam stan na czele rady petersburskiej. Ile warta jest choby sama tylko jego odezwa finansowa! A hasaumacniajce nastroje pacyfizmu i defetyzmu? Awaria na Orle, ktra tak bardzo opnia wyjcie w morze caej II eskadry Pacy-fiku! Demonstracja 9 maja 1905 roku, gdy bojwkarze Parvusa strzelali z drzew w Parku Aleksandryjskim do onierzyz ochrony paacu carskiego? To to wanie spowodowao synn krwaw niedziel! Napady na banki? A Kronsztad, Sewasto-pol i Sweaborg? potiomkin i Oczakow? Wszystko byo wietnie zorganizowane i wykonane, poza jednym: nie wprowadzononatychmiast czerwonego terroru i rewolucja upada.

Lenin sam nie uczestniczy w tych wydarzeniach, lecz bacznie je obserwowa i analizowa bdy. I jeszcze raz si upewni:w Rosji mona wywoa bunt, rozruchy, pogromy i strajki, lecz zbudowa to, co on zamyli, nie da si tam nigdy. Nie w tymkraju. Trzeba zaczyna od Europy Zachodniej.

Aresztowany i skazany na katorg Parvus uciek z Syberii i pojawi si w Turcji. Zosta tam doradc ekonomicznym i finan-sowym rzdu modoturkw. Zarobi niejeden milion i nawiza kontakty ze wiatowym klubem midzynarodowych bankwi karteli. Ani przez chwil nie zapomina jednak o swym gwnym planie unicestwieniu Rosji. Nie zapomina, cho nie rezy-gnowa z rozlegej dziaalnoci gospodarczej. Ten finansowy geniusz, jak to celnie uj Trocki z siekiery podcinajcej rosyj-ski db przeobrazi si w opat ogrodnika, zabiegajcego o turecki cyprys: ratowa rozpadajce si imperium Ottomaskieprzed krachem gospodarczym. Nie lekceway przy tym rwnie wasnych interesw. Zakada banki i firmy handlowe, obra-

14

ca gigantycznymi sumami, podczas gdy Lenin z grupk wiernych zwolennikw klepa bied na obczynie. Lenin utrzymywasi albo z pienidzy wywaszczonych (pki nie wsadzono za kratki Kamo i Koby), albo z pienidzy przysanych przez matk(pki ya), albo ze skadek przyjaci (pki im wszystkim nie obrzyd). By te na utrzymaniu szwajcarskich socjalistw. Niedziw wic, e stopniowo bez reszty ulega prostracji.

Parvus mimo to zawsze pamita o Leninie: by przekonany, e nikt lepiej ni ten czowiek nie zrealizuje jego najwaniej-szego planu.

Strzay w Sarajewie stay si dla Parvusa czym w rodzaju dzwonu bijcego na alarm. Natychmiast zrozumia, czym moeskoczy si dla Rosji przystpienie Turcji do wojny po stronie Niemiec. Z pasj przekonywa stanowczego, lecz do ograni-czonego Envera Pasz i jego modoturkw, e Turcja odrodzi si jako mocarstwo tylko w sojuszu z Niemcami. Wyczniew ten sposb zmyje z siebie hab klsk i kapitulacji, ponie i zniewag, doznanych w poprzedzajcych dwudziestu latach.Przy kawie Parvus rozmawia o tym z niemieckim ambasadorem w Turcji Hansem von Wangenheimem, po czym z dalekiegoKonstantynopola mknie radiogram do admiraa Wilhelma Souchona, zamierzajcego podj zuchwa prb przedarcia siz eskadr, ktr dowodzi, z Morza rdziemnego na Morze Pnocne. Polecono mu. zawrci okrty na wschd wraz z flago-wym Goeben i jak najszybciej skierowa si ku Dardanelom.

Parvus naciska wic swe sekretne guziki i do Turcji pyn dostawy zboa, wyrobw walcowanych, maszyn, amunicji. Czich po drodze wyadowano w Bugarii. Jego geniusz dokona tego, co byo niemoliwe: przeciwko Rosji cz si w sojuszudwaj odwieczni wrogowie Bugaria i Turcja wbrew wszelkim ideom panslawizmu i panislamizmu. Nie byo dzieem przypad-ku, e przyjaciel Parvusa Enver Pasza minister spraw wojskowych i szef modotureckiego gabinetu wojskowego zgoliwkrtce swe wsy ala Kaiser, opowiedzia si na czas jaki za Midzynarodwk, a rycho jako przywdca basmaczw polegnad granic sowiecko-afgask w czasie ktrej z licznych, bezsensownych operacji GPU, prowadzonych pod sztandarem re-wolucji wiatowej.

By to jednak dopiero pocztek. Po zorganizowaniu blokady Rosji na Morzu Czarnym Parvus znw niespodziewanie poja-wi si wrd wegetujcych w ndzy rosyjskich emigrantw, olepiajc socjaldemokratw blaskiem swych brylantowych spi-nek i zotych piercieni.

Jego synna broszura Niech yje demokracja! Precz caratem! narobia ju wiele haasu. Parvus, ktry do Hugo milcza,znw odway si wystpi jako publicysta Jartyjny, i to z cakowicie now interpretacj kolejnych zada ruchu socjalistycz-nego. Wikszo eks-partyjnych towarzyszy Parvusa po przeczytaniu tej broszury zdrtwiaa ze strachu. Istota nowej teoriibya nastpujca: nie naley szuka winowajcw wojny i zastanawia si kto napad pierwszy. To nieistotne. Kto musiapodj atak, bowiem imperializm wiatowy przygotowywa wiatow rze ju od dziesitkw lat. Nie warto zatem traci czasuna poszukiwanie nikomu niepotrzebnych przyczyn, trzeba uczy si myle socjalistycznie: jak my, proletariusze caego wiata,moemy wykorzysta wojn. Trzeba si zdecydowa, po czyjej stronie walczymy. Kady wie, e najpotniejsza jest socjalde-mokracja niemiecka. Gdyby socjalizm zdawiono w Niemczech, z czasem zdawiony zostaby wszdzie. A zatem drog dozwycistwa socjalizmu na caym wiecie jest poparcie wysiku wojennego Niemiec.

Fakt, e Rosja bije si po stronie Ententy, najwyraniej wiadczy, kto jest prawdziwym wrogiem socjalizmu. Tote robotni-cy caego wiata winni walczy przeciwko rosyjskiemu caratowi. Celem wiatowego proletariatu jest rozgromienie Rosji i wy-woanie rewolucji rosyjskiej! Jeli Rosja nie zostanie zdecentralizowana i zdemokratyzowana, niebezpieczestwo zagrozi cae-mu wiatu. A poniewa Niemcy dwigaj najwikszy ciar walki z imperializmem moskiewskim, atwo nasuwa si jedynysuszny wniosek: ZWYCISTWO NIEMIEC TO ZWYCISTWO SOCJALIZMU!

C, jak powiedzia Lenin, To arcyreakcyjne, lecz jeli spojrze dialektycznie... Leninowi zawsze brakowao rozmachu Parvusa; nie by zreszt jak tamten, ekonomist i praktykiem gospodarczym. Parvus

za szybko przeszed od sw do czynu. Zjawi si w Berlinie, wyoy Niemcom projekt zniszczenia Rosji drog dojcia dowadzy skrajnie lewicowych ekstremistw. Plan by po wojskowemu precyzyjny. W pierwszym etapie naley zdetronizowacara. Kampania antycarska ju trwa, lecz dosownie od jutra mona bdzie do niej wczy za pomoc pienidzy nie tylko so-cjalistyczn pras wiatow, lecz rwnie liberaln, ktra wcignie w wir wydarze take rnorakie skrzyda liberalnej opozy-cji rosyjskiej.

Prociutki schemat. Car jest odpowiedzialny za wojn, za milionowe jej ofiary, niepowodzenia na frontach. Carowa jestNiemk, czyli niemieckim szpiegiem. Nieco to prymitywne, ale w Rosji chwyci. Nastpca tronu jest nieuleczalnie chory, wicdynastia si koczy. Duma, ktra skada si niemal bez reszty z liberaw, ochoczo poknie haczyk z tak przynt. Gdy tylkocar zostanie obalony, scentralizowana Rosja upadnie. Runie na zawsze, poniewa imperium nie moe istnie w warunkach de-mokracji, podobnie jak ryba nie moe y bez wody. Zbyt ostre s sprzecznoci stanowe, narodowociowe, gromadzkie. Przedewszystkim przeciona jest gospodarka, mona j dobi wojn strajkow. Tak proste haso jak Ziemia chopom! doprowadzido tego, e chopi zaczn si odbiera ziemi obszarnikom, onierze za wystrzelaj oficerw i tumnie uciekn z okopw, byuczestniczy w podziale ziemi. Wojsko zostanie sparaliowane, przemys upadnie, rolnictwo pogry si w chaosie. Wwczaslewicowi ekstremici zdobd wadz, zawr z Niemcami pokj i aktami prawnymi utwierdz rozpad imperium. Aby to osi-

15

gn, musz naturalnie uzyska zbrojn pomoc Niemiec. Ustrzee to od sytuacji, ktrych przewidzie niepodobna.Zapoznano Niemcw tylko z t czci planu, ktra ich dotyczya. O wielu innych sprawach nic wiedzie nie powinni, ale

i to, co Parvus mwi, zapierao dech w piersiach. Niemcom wiodo si przecie le, wrcz fatalnie. Inspirowana przez doktry-n wojenn Clausewitza i Fryderyka Wielkiego niemiecka strategia militarna obu Moltke feldmarszaka i jego bratanka, wrazz uchodzcym za szczyt sztuki wojskowej planem feldmarszaka Alfreda Schlieffena fatalnie zawioda przynoszc poraki tam,gdzie miaa zapewni byskotliwe zwycistwa.

Wystarczy przypomnie, e Schlieffen planowa zakoczenie przyszej wojny w cigu dwch miesicy (30 dni na Francj,30 na Rosj). Najlepsze w wiecie drednoty i krowniki liniowe, ktre mnoyy si jak grzyby po deszczu przydajc grozyhasu Boe, ukaraj Anglir, niespotykanych kalibrw artyleria, niedociga precyzja sztabw i stalowa dyscyplina armii wszystko to w konfrontacji z surow rzeczywistoci wojny brao w eb i nie dawao rezultatw. Krwawa ania na froncie za-chodnim i wschodnim, coraz mocniej zaciskajca si ptla brytyjskiej blokady morskiej, szybkie wyczerpywanie si zasobwi rezerw, spodziewane z dnia na dzie przystpienie do wojny Stanw Zjednoczonych wszystko to byo dla Niemcw ostrze-gawczym sygnaem, e czeka ich koszmarna przyszo.

Zakute pruskie by nie byy w stanie poj rozmachu przedsiwzicia, o ktrym rozprawia Parvus, lecz dostrzegy to, co jenajbardziej interesowao moliwo wyeliminowania z wojny i wyczenia z Ententy wci jeszcze najsilniejszego przeciwni-ka: Rosji. W dodatku plan w przedkada im nie jaki nikomu nieznany hochsztapler, lecz sam Parvus, ojciec pierwszej rewo-lucji rosyjskiej, ktry potrafi organizowa strajki, pochody uliczne i krwawe rozruchy. Niemcy jeszcze dobrze pamitali, jak zandzne grosze wywoa synny strajk Obuchowski, dziki czemu udao si na dugo unieruchomi lini technologiczn nowych14-calowych dzia, przewidzianych jako uzbrojenie rosyjskich krownikw liniowych. Tote ochoczo zaakceptowali plan Pa-rvusa, pytajc go jedynie, ile to wszystko bdzie kosztowa?

Tylko 50 milionw odpowiedzia Parvus. Ju dawno wszystko obliczy, ywic nadziej, e co najmniej poow tej sumywoy do wasnej kieszeni. Targowa si nie wypadao. C to zreszt jest w tej sytuacji 50 milionw marek? Jeden, w dodatkunie dozbrojony, okrt liniowy. mieszna suma! (Sam tylko wysadzony w powietrze rosyjski okrt Cesarzowa Maria z nadwy-k zwrci wszystkie niemieckie wydatki a do 1919 roku wcznie!)

Niepokoio Niemcw co innego czy aby sam Parvus nie ma apetytu na tron rosyjski, gdy ten, zgodnie z planem, bdzie jupusty? Pytania zadawano w niezwykle grzecznej formie, lecz z oczu pytajcych emanowa chodny niemiecki antysemityzm.Mao prawdopodobne, by opinia publiczna Rosji, choby najbardziej nawet zrewolucjonizowana, pogodzia si z faktem, enajwysze stanowisko w pastwie obejmie kto, kto, wyraajc si jak najagodniej, reprezentuje wyznanie nieprawosawne.Ale Parvus gwizda na to! Po pierwsze, mia wasne zdanie o spoeczestwie rosyjskim, po drugie, ta cz planu, w ktrNiemcy nie byli wtajemniczeni, przewidywaa szybk i zdecydowan likwidacj jakiejkolwiek opinii publicznej w Rosji, a potrzecie i najwaniejsze, Parvus wcale nie zamierza wraca do kraju, a tym bardziej zosta carem rosyjskim, nawet gdyby caylud z paczem i zawodzeniem go o to baga, jak niegdy Borysa Godunowa.

Przez te wszystkie lata zbyt si wzbogaci, sta si osob zbyt znan i szanowan (dom w Berlinie, paac w Bernie, paacykw Sztokholmie, willa w Alpach Szwajcarskich, cztery wasne banki i pakiet akcji w szeciu innych, przedsibiorstwo importo-wo-eksportowe w Kopenhadze, pakiety kontrolne akcji kolei elaznych i kompanii eglugi rdldowej), by bra si do takcikiej i niewdzicznej pracy, jak jest rzdzenie. Mia jednak na to stanowisko innego kandydata, czowieka, ktrego od latnie spuszcza z oczu.

Do przeszoci naleaa ich dawna wsppraca, nie widzieli si dugie lata, lecz Parvus ani przez sekund nie zapomina tegojedynego w swej niepowtarzalnoci socjalisty, optanego mani wadzy i panowania nad wiatem, pozbawionego wszelkichskrupuw, a zwaszcza piknoduchostwa. Czowiek ten by gotw stosowa najpotworniejsze rodki do osignicia celu, po-trafi strumieniem demagogii uzasadni kady, nawet najbardziej nikczemny cel. Do byo na to w marksistowskiej i pseudo-marksistowskiej retoryce zakl, kamstw i pkamstw. A przecie w tym okresie ogromna, zaiste wulkaniczna energia Leninawskutek niezrozumienia, gdzie naley zada decydujcy cios, zuywaa si na przelewanie z pustego w prne, na drobne pra-sowe pyskwki, na bezsiln wcieko z powodu tego, e dla Europy i wiata jest on zerem.

Tymczasem nieprzecitne cechy elastycznego realisty, czowieka okrutnego i pozbawionego zasad, piekielnie pracowitego,ktry z maniakaln, hipnotyczn si przyciga do siebie najbardziej krwioerczych ajdakw, szalona dza wadzy i czystoazjatyckie, dyktatorskie zapdy wszystko to, zdaniem Parvusa, sprawiao, e Lenin by wprost niezastpiony do dziaaniaw Rosji, zreszt wycznie w Rosji. Na skal wiatow Lenin by zbyt drobn potk, a to, e tak lubi uchodzi za wodzawiatowego proletariatu, wcale Parvusowi nie przeszkadzao. Niech tylko zrobi to, co trzeba! l)

l) Parvus nigdy nie zajmowa stanowisk partyjnych, na zjazdach partii nie mia nawet prawa gosu. Jednake przez ponad 20 lat, jak to trafnie okreiSoenicyn, podrzuca idee swej partii-macosze. Byy zbyt zoone, by mg je ktokolwiek w peni ogarn poza samym Leninem, ktry nie tylko jerozumia, lecz znakomicie przetworzy dla potrzeb masowej agitacji.

Kt poza Leninem mg lepiej oceni ten wietny pomys! Siedzieli w brudnej kuchni ubogiego leninowskiego mieszkaniaw Zurychu, niemal dotykajc si nawzajem gigantycznymi czoami, dwaj wielcy i straszni geniusze. Bg raczy wiedzie, co zasiy zesay ich na ten wiat, by unicestwili Rosj i zniszczyli cywilizacj ludzk. Ich narodziny dzieli okres trzech lat (1867

16

i 1870), opucili ziemski pad niemal rwnoczenie, w 1924 roku. Zowieszcze i zagadkowe postaci... Wprawdzie Lenin lepiej ni ktokolwiek mg oceni plan Parvusa, wcale jednak nie wpad w zachwyt, gdy otrzyma propo-

zycj wzicia udziau w jego realizacji. Czym jest Rosja? Rosja to gwno! Nie wolno zaczyna od Rosji! Ale nikt nie da, by budowa w Rosji socjalizm wedug Marksa. Rosja po prostu dostarczy rodkw na cae; przedsi-

wzicie w skali wiatowej. Bzdura! Rosja jest biedna i zaduona po uszy! Ale czy ktokolwiek zmusi pana do spaty dugw carskich? Co si za tyczy ubstwa... Gdy wywrci si wszystkie kie-

szenie, zobaczymy, czy istotnie s takie puste. A Niemcy? Po c panu Niemcy? Sdzi pan, e potrzebne mi s ich pienidze? Zdobybym je i bez Niemcw. Nawet

wiksze kwoty zorganizowabym w krtkim czasie. Tymi pienidzmi zwizaem Niemcw z planem, bo bez Niemcw si nieobejdziemy. Rozwalimy armi i co nam zostanie? Konieczna jest armia! Ale nie rosyjska! W przeciwnym razie zmiecie nas y-wio. Rozumie pan? Pod oson Niemcw zrobimy swoje i rwnie pod ich oson wycofamy si.

A potem? Potem, za pienidze, zdobyte w w Rosji, bdziemy mogli kupi ca Europ. No i masz pan swoj wiatow. rewolucj!

A jeli bez artw, to mona to osign za pomoc dwch prostych sw hase: pokj i ziemia. Leninowi, jak susznie domy-la si Parvus, istotnie brakowao strategicznego rozmachu. Dawiy go kleszcze przesdw, ideologicznych aksjomatw i sza-lonych pomysw. Lecz trzeba odda mu to, co nalene taktykiem by przewybornym. W pomyle Parvusa dostrzeg nawetwicej ni sam Parvus. Spotkanie na Dworcu lskim byo yczliwe, cho pozbawione szczeglnego entuzjazmu. Grzeczneuchylenie kapeluszy, mocny ucisk doni, chrapliwe dwiki niemieckiej mowy. Jedynie oczy si wieciy; plan si powidi jest realizowany. Jak na razie tfu, tfu! eby nie zapeszy wszystko idzie gadko. Na szerokiej, obsadzonej z obu stron li-pami centralnej ulicy Berlina Unter den Linden, znw oy gmach ambasady rosyjskiej, budowany z imperialnym przepychempod koniec XIX wieku, pusty od 1914 roku. Stao si to 20 kwietnia 1918 roku (w dniu urodzin Adolfa Hitlera, ktre przyszyfuhrer obchodzi w okopach na froncie zachodnim).

W ogromnym, pustym budynku, w dawnym gabinecie ambasadora, umeblowanym w stylu modern, za szczelnie zacigni-tymi kotarami, przystpiono do pracy... Dymiy papierosy w marmurowych popielnicach, styga kawa w filiankach z saskiejporcelany, pobyskiwa czerwonozielonymi iskrami likier w kieliszkach z czeskiego krysztau. Cho Parvus by szalenie wyma-gajcy, wrcz bezwzgldny w interesach, nie mg nie podziwia ogromnej, benedyktyskiej wrcz pracy, jak wykona komi-sariat finansw i bank ludowy przez niespena sze miesicy, ktre miny od padziernikowego przewrotu. Nie koczcy siacuch sprawozda i cyfr, rejestrw i ksig inwentarzowych, rachunkw, specyfikacji, kwitw zastawnych, weksli. Wszystkoujte w tabele bilansu, wszystko usystematyzowane. W 1897 roku, gdy mennica pastwowa zacza bi zote monety, wyemito-wano 11 milionw 900 tys. sztuk zotych pitnastorublwek na ogln sum 178 milionw 500 tys. rubli. Do 10 kwietnia 1918r. odebrano ludnoci i zaprzychodowano 9 milionw 500 tys. monet na ogln sum 142 milionw 500 tys. rubli.

Zotych monet o nominale 7 rubli 50 kopiejek wyemitowano 16 milionw 829 tys. sztuk na ogln sum 126 milionw 217tys. 500 rubli. Do 10 kwietnia 1918 roku zarekwirowano 14 milionw 850 tys. monet na ogln sum 111 milionw 500 tys. ru-bli. Zotych piciorublwek wybito 5 milionw 372 tys. sztuk na ogln sum 26 milionw 860 tys. rubli. Do 10 kwietnia 1918roku odebrano ludnoci 2 miliony 100 tys. monet na ogln sum 10 milionw 500 tys. rubli.

1898 rok... 1899 rok... Szybko pyn lata, a wraz z nimi miliony zotych monet, strumienie, rzeki, cae morza zota. Zotefrancuskie monety o wartoci piciu, dziesiciu, dwudziestu, pidziesiciu i stu frankw, zote franki szwajcarskie, zote gwi-nee i psuwereny z wizerunkiem krlowej Wiktorii, Edwarda VII i Jerzego V. Funty, franki, marki, dolary pnocnoameryka-skie w banknotach.

Papiery wartociowe, weksle, obligacje. Czeki gotwkowe, przelewy, aktywa w zocie obcych pastw, ulokowane w ban-kach rosyjskich, rosyjskie zoto zdeponowane jako gwarancja poyczek zagranicznych, zote piercienie cignite z rk roz-strzelanych, zote kolczyki wyrwane z uszu gimnazjalistek, zote bransoletki znalezione w chopskich chatach za ikonami.Srebme monety, srebro w sztabkach, wyroby z metali szlachetnych, dziea sztuki ze srebra i brollzu (o wadze wielu ton). Kolek-cji dzie sztuki z muzew, zbiorw prywatnych i pastwowych na razie nie inwentaryzowano. Zabrako czasu... Ale wkrtcei na to si on znajdzie... Razem 2,5 miliarda rubli w zocie wedug kursu 1913 roku. Z nich: na konta prywatne, na wsplnspraw oraz dla Niemcw a) za pomoc finansow; b) za pomoc wojskow; c) za utrzymanie armii; d) za zablokowane nie-mieckie depozyty; e) na zrekompensowanie strat osb prywatnych w Niemczech i firm niemieckich, poniesionych wskutek ze-rwania kontraktw, pogromw antyniemieckich i z innych przyczyn.

Razem: do bankw niemieckich, do bankw szwajcarskich, do bankw skandynawskich i innych bankw. Wydatki na trans-port; procent strat spowodowanych nieuczciwoci wykonawcw. Razem... Na konta osobiste... Szyfry... Klucze... Na zakupakcji przemysu niemieckiego i przemysu pastw neutralnych. Razem... Parvus porusza grubymi wargami, a jego wodnisteoczy lizgaj si po kolumnach cyfr. Wtem gwatownie si zaspia. Za mao!

17

Zbyt mao byo czasu. To, oczywicie, jeszcze nie wszystko. Tu s dane o zgromadzonych zasobach futer, zboa, drewna,rudy elaza oraz metali kolorowych. Po zaspokojeniu wszystkich niemieckich roszcze... chcielibymy i my co zacz bra odNiemcw. C, zdajemy sobie spraw, e dzi mog wszystko wzi sami si. Ale oto list od Lenina, prosi by go pokaza ko-legom niemieckim: Drog wojny nic od nas nie uzyskacie, wszystko spalimy!

Lenin zawsze pozostaje sob. W kadej sytuacji jest ekstremist. Mona byoby si nawet Leninowi dziwi, gdyby nie to, ew kocu epistoy sformuowa jej sedno: Moemy dostarczy Niemcom surowce.

Trzeba unika awanturnictwa. Wszystko zaatwimy jak cywilizowani ludzie. Co, mao tego, po prostu za mao. Powinnoby pi razy wicej. Co najmniej pi razy. Wszystko dlatego, e ekspropriacja przeprowadzana jest zbyt emocjonalnie, wyko-nawcy nie kieruj si adnym systemem. Zbyt duo zota przykleja si im do rk. Trzeba dziaa bardziej stanowczo, zadbao kontrol. Autentyczn kontrol. Powoanie do ycia WCzK to wietny pomys, ale za duo tam zodziei. Jasne, e byo maoczasu, lecz ile go nam zostao, te nikt nie wie. Musicie by bardziej bezwzgldni i dziaa z wiksz ni dotd stanowczoci.

Pouczajc rozmwcw Parvus nadal studiowa dokumenty. Ten wielki finansista z niezwyk atwoci operowa dziewi-ciocyfrowymi sumami. Nagle z jego ust wyrwa si okrzyk zdumienia, zmieszanego z oburzen