1

ياسر يوسف پوركارشناس مسئول آزمايشگاه خليل آباد

88مهر

هماتولوژي:

هماتولوژي علم مطالعه سلولهاي خوني وانعقاديراشامل ميشود.اين دربرگيرنده بررسي

غلظت،ساختمان وعملكردسلولهاي خوني وپيش سازهاي آنهادرمغزاستخوان،بررسي آندسته ازتركيبات شيميايي پالسماياسرم كه ارتباط نزديكي باساختمان

وعملكردسلولهاي خوني دارندونيزبررسي عملكردپالكتهاوپروتئينهاي انعقادي است .

2

هموگلوبين يك پروتئين كونژوگه است كه بعنوان وسيله ايبراي انتقال اكسيژن ودي اكسيدكربن خدمت مي كند.

ميلي 1/34درحالت اشباع كامل هرگرم هموگلوبينليتراكسيژن راحمل مي كند.

يك مولكول هموگلوبين ازدوجفت زنجيره پلي پپتيدي)گلوبين(وچهارريشه پروستتيك )هم(كه هريك ازآنهاداراي

يك اتم آهن فرواست،تشكيل يافته است.هنگاميكه هرريشه ”هم“بايك مولكول اكسيژن تركيب مي شودبه •

(مي گويند.Hbo2آن اكسي هموگلوبين)هنگاميكه آهن هم اكسيدشده وبه فرم فريك تبديل •

(تشكيل مي شودكه قابليت Hiشودمتهموگلوبين )همي گلوبين حمل اكسيژن يا دي اكسيدكربن راندارد.

3

:Hbاندازه گيري غلظت

(روشي HiCNروش سيان مت هموگلوبين )همي گلوبين سيانيد•آسان وقابل دسترس بامحلول استانداردپايداراست.

فري سيانيدپتاسيم هموگلوبين رابه همي گلوبيت •(تبديل مي كند.تركيب آخري داراي طيف جذبي HiCNسيانيد)

نانومتراست.540گسترده ايست كه حداكثرآن درمحلول درابكين) تغييريافته (:•K3Fe)CN(6 --------------0.2grفري سيانيدپتاسيم •KCN----------------------0.05grسيانيدپتاسيم •

4

KH2Po4-----0.14gr فسفات دي هيدروژن پتاسيم)بدون آب( Triton X100(-----0.5-1mlياSterox SE(دترژنت غيريوني

1000آب مقطر----------------------------------------تا ml :روش كار

20 ميلي ليترمعرف اضافه مي 5ميكروليترخون به دقيقه جذب نوري 3(بخوبي مخلوط نموده وپس از1:251شود)

نانومتراندازه گيري مي شود540آن دربرابربالنك معرف در . Hb)g/dl(=At/As*Cs/100*251 : محاسبه

وجودپروتئينهاي غيرطبيعي درپالسما،هيپرليپمي،افزايش هزار(ياوجودقطرات چربي 30شمارش لكوسيتها)بيش از

.رابطوركاذب باالنشان مي دهندHbايجادكدورت كرده ومقدار بسته بودن تورنيكت به مدت طوالني باعث غليظ شدن خون

.مي شودHb وافزايش كاذب :خطاها

خطاهاي ناشي ازنمونه-1

5

2 خطاهاي ناشي ازوسايل-3خطاهاي ناشي ازكاربر-4خطاهاي ناشي ازروش كار- استفاده ازكووت نامناسب مي تواندخطاي عمده اي

بهتراست.Flow-throuhايجادكند،استفاده ازكووت هاي خطاهاي انساني رامي توان باآموزش مناسب،درك اهميت

باليني آزمايش،پيروي كردن ازدستورالعملهاي كتبي وشفاهي وآشنابودن باتجهيزات ومنابع خطاكاهش داد.

خطاهادراثرخستگي افزايش مي يابندومعموالدرنزديكي انتهايروز كاري خطابيشتراست.

تكنولوژيستي كه ذاتاونيزدراثرآموزش باحوصله ودقيق بوده وبهكارخودعالقه مندباشدكمتردچارخطامي شود.

استفاده ازتجهيزات خودكاركه امروزه بطورگستردهمورداستفاده قرارمي گيرنداغلب خطاهاي انساني راحذف مي

كنند. درروش سيان مت هموگلوبين همه مشتقاتHbبهHiCN تبديل

)سولفوهموگلوبين(S Hbمي شوند.به استثنائ 6

:)PVC(هماتوكريت پيش ازبرداشتن نمونه خون براي آزمايشات هماتولوژي ،هم

.زدن كامل نمونه بسياراهميت دارد هماتوكريت عبارت است از نسبت حجم اريتروسيتهابه حجم كل

.خون وبه صورت %بيان مي شود هماتوكريت خون وريدي باهماتوكريت خون مويرگي مطابقت

.داردوهردوي آنهابيشترازهماتوكريت توتال بدن هستند ضدانعقادهاي مناسب براي هماتوكريت )EDTA(هپارين و

.هستند هماتوكريت رامي توان بطورمستقيم به وسيله سانتريفوژ

نمودن به روش ماكرويا ميكرو اندازه گيري نمودويابطور محاسبه RBC درشمارشMCV غيرمستقيم ازحاصلضرب

.نمودكه اينكاردردستگاههاي خودكارشمارشگرانجام مي شود ساعت 24تا6چنانچه خون دردماي اتاق نگهداري شوددرفاصله

مي شود.شمارش HctوMCV تورم اريتروسيتهاباعث باالرفتنساعت 24درجه سانتيگرادبه مدت 4سلولي وانديسهادردماي

.ثابت هستند :روش ميكرو

7

:وسايل 1- سانتي مترباقطرداخلي يك ميلي 7لوله موئينه به طول تقريبا

.مترمورداستفاده قرارمي گيرد خميرهماتوكريت-2 سانتريفوژهماتوكريت-3 خط كش-4 سانتيمترازخون پرشود5لوله بايدحداقل . 10000 -12000سانتريفوژكردن در g دقيقه كافي است 5بمدت

Hct مگرآنكه %باشدكه دراينصورت براي اينكه حداقل به 50بيش ازدقيقه 5دام افتادگي پالسمادرالبالي گلبولهاايجادشودبهتراست

.ديگراضافه شود Hct نشاندهنده غلظت گلبولهاي قرمزاست ونه كل توده گلبول

.قرمز كم مي شوددرحاليكه توده كل گلبولهاي Hct درحاملگي به هيدرمي

.قرمزجريان خون كاهش نيافته است ممكن است نرمال وياحتي Hct درشوك همراه باغليظ شدن خونباال باشد،درحاليكه توده گلبول قرمزممكن است دراثرازدست رفتن .خون به حدقابل توجهي كاهش يافته باشد

8

نتيجه هماتوكريت بالفاصله پس ازخونريزي وياترانسفوزيونبراي ارزيابي آنمي قابل اعتمادنخواهدبود.

:منابع خطا1سانتريفوژ-2 نمونه-3 خطاهاي انساني- زمان وسرعت كافي سانتريفوژ نمودن براي بدست آوردن

صحيح ضروري است.Hctيك باانجام سانتريفوژمقداركمي لكوسيت ،پالكت

وپالسمادرالبالي ستون گلبولهاي قرمزباقي مي ماند،خطاي ناشي ازاين مقداربي اهميت است.

درآنمي ماكروسيتيك،اسفروسيتوزوآنمي هاي هايپوكروميكمقدارپالسماي به دام افتاده اندكي بيشتراست ودرآنمي

سيكل سل اين مقداربازهم بيشترخواهدبود. درمواردي كه دستگاههاي شمارشگربه وسيله روش

ميكروهماتوكريت كاليبره مي شوند،توصيه مي شودتصحيح مربوط به پالسماي به دام افتاده انجام شود.

9

وضعيت بيمار،فعاليت عضالني وطوالني شدن زمان تورنيكت ميشود.Hctتواندباعث تغييردر

ناكافي بودن نمونه خون براي مقدارثابتي ازEDTA به دليلمي شودولي Hctچروكيده شدن سلولهاباعث كاهش كاذب

وشمارش سلولهاتاثيرندارد.Hbدرميزان خوب هم نزدن نمونه ،نادرست خواندن سطح سلولهاوپالسماوبه

شمارآوردن اليه بافيكوت جزئ اريتروسيتها ازجمله خطاهاي تكنيكي است.

درحالت مناسب دقت هماتوكريت باضريب تغييرات 2CVاست.درمقاديرهماتوكريت پايين به دليل 0.1±برابر

باالترخواهدبود.CVخطاي درقرائت مشاهده ماكروسكوپي نمونه مي توانداطالعات ارزشمندي به

مابدهد.شمارش سلولها قبالبه دليل استفاده ازهموسيتومترتعدادسلولهادرميلي مترمكعب

،امروزه كميته بين )ml1/00003ميليمترمكعب =1بيان مي شد)المللي استانداردسازي خونشناسي توصيه مي كندكه واحدحجم

10بصورت ليتربيان شود،بعنوان مثال

500*10⁶/mm³=500*10⁶µl=500*10¹²/lاريتروسيت ها=70*10³/mm³=70*10³µl=7*10⁹/lلكوسيت ها=300*10³/mm³=300*10³µl=300*10⁹/lپالكت ها=:شمارش اريتروسيتها دستگاههاي شمارشگراساس كارشان يابرپايه امپدانس الكتريكي است

وياپراكنده شدن نور،درروش اول سلولهاازميان منفذي كه جريان الكتريكي ثابتي ازآن مي گذرد،عبوركرده وباعث تغييرمقاومت الكتريكي

مي شوندونوسانات ولتاژايجادشده اندازه گيري مي شوند. هرسلولي كه ازمنفذ عبورمي كندجايگزين هم حجم خودازمحلول ايزوتون

مي شودوباعث افزايش مقومت شده ويك پالس ولتاژتوليد مي كند،پالسهاكه ارتفاع آنهاباحجم سلول متناسب است،شمارش مي شوند.

اگردويابيش ازدوسلول بطورهمزمان واردمنفذ شوندبه عنوان يك پالسشمارش خواهندشد،اين باعث خطاي كوانسيدانس مي شودكه

بايدتصحيح گردد.دردستگاههاي جديداين خطابطورخودكارتصحيح مي شود.

درروش دوم نورتابيده شده ازمنبع نوري بروي فلوسل كه سلولهاازآنعبورمي كنند،متمركز مي شود.عبورهرسلول باعث پراكندگي نورمي گرددويك اشكاركننده حساس به نورميزان پراكنده شدن نوررااندازه

گيري مي كند.اندازه پالس آشكارشده متناسب بااندازه ذرات ،پالكت (خواهدبود.WBC،RBCموردنظر)

11

دقت دستگاههايي كه ازهردوروش استفاده مي كنندباهمبرابراست.

:انديس هاي گلبول قرمزMCV: عبارتست ازحجم متوسط گلبول قرمزوبااستفاده از

Hct:وشمارش گلبول قرمزمحاسبه مي شودMCV=Hct*1000/RBC

مثال: •MCV=0.45*1000/5=90

ميكرون مكعب 1فمتوليتراست كه برابراست باMCVواحد•.¹⁵L¯10وبرابراست با

•MCHعبارتست ازوزن متوسط:Hb يك گلبول قرمزوباكمك غلظتHb وشمارشRBC:محاسبه مي شود

MCH=Hb)g/l(/RBC)m/l(مثال:•

MCH=150/5*10¹²=¹²¯10*30گرمگرم مي باشد.¹²¯10پيكوگرم است كه برابرMCHپيكوگرم.واحد30يا

12

MCHC عبارتست ازغلظت متوسط:Hb درحجم مشخصيبااستفاده ازغلظت MCHCازگلبولهاي قرمزمتراكم .

Hb ودرصدهماتوكريت محاسبه شده وبرحسبgr/dl.بيان مي شودMCHC=Hb/HctMCHC=15/0.45=33.3gr/dlدردستگاههاي شمارشگرMCV باتوجه به ارتفاع متوسط پالسهاي

ازرابطه Hctبه دست مي آيدوRBCولتاژدرزمان شمارش زيرمحاسبه مي شود:

Hct=MCV*RBC اگرپالسماي به دام افتاده شده درروش ميكروهماتوكريت تصحيح

شودمقاديرانديسهادرروشهاي دستي وخودكاردرموردافرادنرمال ،مشابه خواهدبود.

درآنمي هاي هيپوكروميك وسيكل سل به دليل افزايش پالسماي بهمحاسبه شده بااستفاده ازميكروهماتوكريت نسبت MCHCدام افتاده

به دستگاههاي شمارشگربه شكل بارزي كاهش خواهدداشت . درآنمي هاي ميكروسيتيكMCV ممكن است

كاهش يابدولي بندرت 22g/dlتاMCHCو15pgتاMCHو50flتاحد13ازاين حدكمترخواهدبود.

درآنمي هاي ماكروسيتيكMCV ممكن استطبيعي بوده وياكاهش MCHCافزايش يابدولي 50تاMCHو150تا

دارد.MCHCتنهادراسفروسيتوزافزايش داردوبندرت از

38g/dl.فراترخواهدرفت:شمارش گلبولهاي سفيد به داليل زيريك تكنولوژيست بايدبتواندازروش هموسيتومتراستفاده

نمايد:1.به منظورچك كردن صحت كارشمارشگروكاليبراسيون آن-2 به منظورچك كردن صحت كارشمارشگردربيماراني كه-

دچارلكوپني ياترومبوسيتوپني شديدهستند.3 درموردنمونه هايي كه منجربه تداخل درشمارش پالكتهامي-

هاي بسيارميكروسيتيك(.RBCشوند)بطورمثال وجود4 به عنوان روش-Back up. الم شمارش والمل بايدبالفاصله پس ازاستفاده درآب نيم گرم آب

كشي شده وبايك پاچه نرم بدون پرزخشك شود. بامايع رقيق كننده 1:20خون پس ازمخلوط كردن كامل به نسبت

14رقيق مي شود.

مایع رقیق کننده اریتروسیتهارالیز می کندتامانعی برای شمارشلکوسیتهانباشند.مایع بایددریخچال نگهداری شده وگاهی صاف

شودتاعاری ازمخمرهاوکپکهاشود.:محاسبهWBC=CC/1Sc *d*10 دراین فرمولCC کل سلولهای سفیدشمارش

)عمق بین mm³فاکتورتبدیل کننده حجم به 10فاکتوررقت،dشده،تعدادمربع های بزرگ شمارش شده است.1Scالم والمل( و

ودرلکوسیتوزبه 1:10خون بایدبه نسبت2500درلکوپنی های زیررقیق شود.1:200یا1:100نسبت

:منابع خطا1خطاهای ناشی ازنمونه-2ازاپراتور ” ” “-3 ازوسایل ” ” ” -4( خطاهای ذاتی-Field errors): وجودلخته های کوچک،خوب مخلوط نشدن نمونهخطای نمونه 15

:خطادرهنگام رقیق کردن،پرکردن خطای اپراتورهموسیتومترشمارش.

:وسایل مورداستفاده بایداستانداردوسالم باشند.خطای وسایلField errors: حتی دربهترین شرایط ورعایت تمام

نکات،تغییراتی درشمارش سلولهایی که دریک حجم مشخص نامیده Feild errorتوزیع شده اندبه چشم می خورد.این خطا

می شود.هرچه سلولهای بیشتری راشمارش کنیم این خطاکمترمی شود.

شمارش سفیدبااستفاده ازهموسیتومتردرشمارش های نرمالایجادمی CV=15%%ودرلکوپنی 6/5برابرCVوافزایش یافته

است.CV=1-3%کند.دردستگاههای شمارشگرخودکار تصحیح شمارشWBC: اگردربررسی اسمیررنگ شده متوجه

باالاست،بایدبااستفاده ازفرمول NRBCشدیم که شمارش زیرتصحیح انجام شود:

WBC=WBC)count(*100/100+NRBC بطورمثال اگرشمارشWBC=10000وتعدادNRBC=25 ضمن(

گلبول سفید(باشد:100شمارش WBC)Fact(=10000*100/100+25 =8000=8*10⁹/l

16

:سرعت انجام کار،حذف خستگی تکنیسین شمارشگرهای الکترونیکوافزایش دقت ازمزایای این روش هستند.

:شمارش پالکتپالکتهادیسکهایی به قطرμ4-2وحجمfl 7-5 هستند)درخون

سیتراته(آنهادرهموستاز،سالمت عروق وروندانعقادخون نقش است.l/10⁹*450-150دارند.میزان طبیعی شمارش پالکت

درخون دارایEDTA(حجم متوسط پالکتMPV تایکساعت افزایش)ساعت نسبتاثابت است وسپس 1-3می یابدسپس درفاصله

باگذشت زمان افزایش می یابد. تغییرشکل ازفرم دیسکی به کروی دلیل افزایش حجم واضح درخون

نسبت به خون سیتراته است.EDTAحاوی برای بدست آوردن نتایج قابل تکرارحجم پالکت

ساعت پس ازخونگیری اندازه گیری شود.3تا1بایددرفاصله مقدارطبیعی برایMPV12-6.5دربالغین تقریباfl.است درافرادنرمال یک رابطه معکوس بینMPV وشمارش پالکت

وجوددارد.MPV.درهیپوتیروئیدیسم وبیماریهای میلوپرولیفراتیوافزایش می یابد

17

شمارش پالکت بسیارمشکل است زیراآنهاکوچک بودهوبایدازذرات آشغال تشخیص داده شوند.همچنین آنهاتمایل

دارندبه شیشه یاسطوح خارجی دیگروبویژه به یکدیگر بچسبند.

درصورت استفاده ازخون مویرگی گسترش بایدبالفاصلهپس ازگرفتن خون تهیه شودتاازبهم چسبیدن پالکتهاوکاهش آنهادراثرچسبیدن به حاشیه رگ آسیب دیده جلوگیری شود.

استفاده ازخون وریدی گرفته شده رویEDTA مناسبتراست،زیراپالکتهابطوریکنواخت پراکنده شده وتجمع

کمترصورت می گیرد. روش چشمی انتخابی برای شمارش پالکت استفاده

ازمیکروسکوپ فازکنتراست است .این روش مرجع می باشد.

18

سليماني دكتر آقاي اساليدهاي از شده برگرفتهحيدريه تربت آزمايشگاه مسئول

19