ΤΟ ΣΙΛΦΙΟΝ – CLAUDE LEVI STRAUSSΑνάμεσα στα ιερά τους σύμβολα, οι Διόσκουροι των Ελλήνων είχαν κι έναφυτό, το Σίλφιον, στο οποίο οι αρχαίοι απέδιδαν εξαιρετικές ιδιότητες.Από τη Λιβύη, όπου ευδοκιμούσε σε άγρια κατάσταση, έφερναν ολόκληραφορτία, τα οποία κατανάλωναν σαν τροφή ή προόριζαν για ποικίλεςφαρμακευτικές χρήσεις. Το θεωρούσαν ιδιαίτερα πολύτιμο. Όταν οΚαίσαρας άρπαξε το δημόσιο Θησαυρό της Ρώμης, βρήκε μέσα τεράστιεςδιατηρημένες ποσότητες από το Σίλφιον. Από τον ΣΤ΄ μ.Χ. αιώνα,τουλάχιστον, η συλλογή του φυτού στα εδάφη όπου φύτρωνε ελεύθερα(δεν μπόρεσε ποτέ να καλλιεργηθεί), άρχισε να υπακούει σε αυστηρούςκανόνες. Όταν, προς το τέλος του Α΄ π.Χ. αθώνα, οι ντόπιοι διοικητέςχαλάρωσαν τον έλεγχό τους, από αμέλεια ή από συμφέρον, το είδος, πουείχε υποστεί κατάχρηση, εξαφανίστηκε σε πενήντα περίπου χρόνια. Στηναρχή της χριστιανικής περιόδου, οι Ρωμαίοι δεν το γνώριζαν πια, αλλά τοείχαν ακουστά.Το Σίλφιον δεν ήταν το ιαματικό Πευκέδανον, γνωστό στην Ευρώπη, όπουχρησιμοποιείτο από την αρχαιότητα, αλλά σύμφωνα με τον I. Hahn, ήτανκατά πάσα πιθανότητα ένα πευκεδανοειδές ή, εν πάση περιπτώσει, ένασκιαδηφόρο συγγενικού τύπου, που παρήγαγε ρετσίνι.Πίσω από τη δοξασία που συνδέει το Σίλφιον με τους Διόσκουρους, δενυπάρχει, ίσως, τίποτα άλλο από μια αναφορά στο πέρασμα των δύοηρώων από την Κυρήνη, πόλη από όπου εξαγόταν το φυτό (εκτός κι αναυτή η επίσκεψη επινοήθηκε, για να ενισχυθεί η ίδια η δοξασία). Και θαμας απασχολήσει, από την άποψη του ανέκδοτου, η ενδιαφέρουσαεπαναχρησιμοποίηση του όρου Silphium, που ξανάγινε διαθέσιμος (αφούδεν ήταν γνωστό ποιο φυτό προσδιόριζε παλαιότερα), για να ονομάσειστην επιστημονική γλώσσα ένα αμερικανικό φυτό που εκκρίνει γόμα(κοινά του ονόματα: Rosinweed, Compass Plant). Χωρίς να το ξέρει οLinne αναπαρήγαγε, με αυτή του την περιορισμένη στην ονοματολογία*επιλογή, εκείνη που έκαναν οι Ινδιάνοι, επιλέγοντας ένα συγγενικό γένοςτου φυτού, προικισμένο με τις ίδιες ιδιότητες, για ν’ αντικαταστήσουνστις ιεροτελεστίες τους το Πευκεδανοειδές που απουσίαζε από τα εδάφητους. Υπαινιγμός ζωηρός, που υπονοεί ότι η σκιά του Σιλφίου τριγυρίζει,ίσως, ακόμα, σε τούτα τα μέρη…Τέλος, αν έχουμε πάντα κατά νου, τόσο τη διατροφική, όσο και τη μαγικήκαι θρησκευτική αξία που αποδίδεται, στο βορειοδυτικό τμήμα τηςΒορείου Αμερικής, στα Πευκεδανοειδή (διαφορετικά και αυτά από τοPeucedanum officinale, L.), την υποχρεωτική χρήση ενός τέτοιουΣκιαδηφόρου φυτού ή του αμερικανικού που προαναφέρθηκε, για τηντελετουργική προετοιμασία του πρώτου σολομού και, κυρίως, τηνεξομοίωση από την ιθαγενή σκέψη των διδύμων με σολομούς, δε θ’αποφύγουμε να δοκιμάσουμε κάποια έκπληξη. Πολύ δε περισσότερο, που,σύμφωνα με του Kwakiutl, μασώντας και φτύνοντας τους σπόρους τουPeucedanum, απομάκρυνε κανείς τα θαλάσσια τέρατα, ενώ, σύμφωνα μετους Thompson, σταματούσε τον άνεμο και την καταιγίδα. Ιδιότητες,δηλαδή, που απέδιδαν και οι αρχαίοι στους Διόσκουρους. Στη ΒόρειοΑμερική, η χρήση ρητινοφόρων φυτών για την τελετουργική μαγειρική

εξηγείται πιθανόν με την σιωπηρή αναφορά στην αρχέγονη φωτιά. Και οιαρχαίοι συσχέτιζαν τους Διόσκουρους με τη φωτιά και, κάτι που είναιπολύ γνωστό, με τους φωτεινούς μετεωρίτες.Η φαινομενική συνοχή όλων αυτών των πραγμάτων θα μας έδινε τηνεντύπωση πως, για κάποιους λόγους που μας διαφεύγουν, στον Αρχαίο καιτο Νέο Κόσμο συνέδεαν, κατά τον ίδιο τρόπο, ορισμένα Σκιαδηφόρα μετους διδύμους. Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται εδώ για μια οφθαλμαπάτη. Καιοι απάτες, όμως, έχουν τη χάρη τους, γι’ αυτό και συγχωρούμαστε πουανταποκριθήκαμε με ευαισθησία, αν και γνωρίζουμε πως να ξεκόβουμεαπό κάτι τέτοια, με τρόπο σταθερό.Θα ήταν δυνατό, σε σπάνιες περιπτώσεις, τούτο το δυναμικό εργαλείοτης στρουκτουραλιστικής ανάλυσης να καταφέρει να περάσει τα όρια τουστενού κόσμου που μας περιβάλλει και να διακρίνει στα πέρατα τουουρανού της μυθολογίας αυτό που θα ονομάζαμε, δανειζόμενοι τον όροαπό το αστροφυσικό λεξιλόγιο, ιδιάζοντα σημεία: Ούτε και τα ιδιάζοντασημεία έχουν περισσότερη σχέση με τις επιφανειακές ομοιότητες, με τιςοποίες ικανοποιείτο η παλιά συγκριτική μυθολογία, από όση έχουν ταμυστηριώδη αντικείμενα όπως αποκαλύπτονται από τα ραδιοτηλεσκόπια,με τα ουράνια σώματα που παρατηρούσαν με γυμνό μάτι οι πρώτοιαστρονόμοι.Μπροστά σε πράγματα σαν κι αυτά που επικαλούμαι, οι συνηθισμένεςκατηγορίες της σκέψης κλονίζονται. Δεν ξέρουμε πια για τι ψάχνουμε: γιαμια πρωτόγονη κοινότητα, όσο φτωχά και να είναι τα ίχνη που θαμπορούσαν να το πιστοποιήσουν; Ή για μια δομή, περιορισμένη από τιςσυνεχείς γενικεύσεις σε τόσο αβέβαια πλαίσια, που δεν ελπίζουμε ποτέ νατη συλλάβουμε; Εκτός και αν η αλλαγή κλίμακας μας επιτρέπει ν’αντιληφθούμε κάποια πλευρά του ηθικού κόσμου, όπου όπως μας λένε οιφυσικοί για το απείρως μεγάλο και το απείρως μικρό, ο χώρος, ο χρόνοςκαι η δομή συγχέονται. Ένας κόσμος, στην αδρή ύπαρξη του οποίου θαέπρεπε να περιοριστούμε, εγκαταλείποντας κάθε φιλοδοξία να τονδιαβούμε.

____________________________ *«[…] το αληθινό silphium, το όνομα του οποίου, αδίκως, ίσως, έδωσε οLinnaeus σ’ ένα γένος της οικογένειας των Κορυμβοφόρων πουπροερχόταν από τη Λουιζιάνα, καθώς είχε τα φύλλα κοντά το ένα στοάλλο και κατά τον ίδιο τρόπο ενωμένα στη βάση τους (Dictionnaire desSciences naturelles […] par plusieurs professeurs des jardins du roi κλπ.Τόμος XLIX, λ. “Silphium”, Paris-Strasburg, Levrault, 1827). Μήπως, όμως,δεν υπήρχε και κάποια αμφιβολία ως προς την ορολογία, στη σκέψη τωνΙνδιάνων, ανάμεσα στα Σκιαδηφόρα του γένους Peucedanum=Lomatiumκαι ένα τέτοιο φυτό, συγγενές του γένους Silphium (πρβλ. ανωτ.σημείωση της σελ. 136):

Οι Omaha και οι Ponca, Ινδιάνοι με γλώσσα Siouan, εγκαταστημένοι στηνπεριοχή του Μισσούρι, έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για ένα από τα είδη του(Silphium lacinatum, L.). Απέφευγαν να κατασκηνώνουν στα μέρη πουφύτρωνε το φυτό, γιατί, όπως πίστευαν, έπεφταν συχνά εκεί κεραυνοί.Αντίθετα, πίστευαν ότι μπορούσαν να τους απομακρύνουν με τον καπνότης φωτιάς, που άναβαν από τις ξερές ρίζες του. Οι Winnebago τηςπεριοχής των Μεγάλων Λιμνών χρησιμοποιούσαν το Silphium perfoliatumσαν εμετικό, με σκοπό τον τελετουργικό εξαγνισμό τους.

Claude Levi StraussΟ Μύθος του ΛύγκαΜετάφραση Άννα ΒόζιουΕκδόσεις Γκοβόστη 1994