1396 پاییز، 3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال جهارم، شماره

35 -52صفحات

راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي و مديريت ريسك

در توسعه پايدار باغات مركبات استان مازندران

نتهران، ایرا، دانشگاه تهران، دانشکده کشاورزی، رویج کشاورزیت،دکتری 1یبورخان یفاطمه رزاق

، کرج، دانشگاه تهراناورزی، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، کش و آموزشترویج گروه استاد ،احمد رضوانفر

ایران.

دانشگاه ،یدانشکده اقتصاد و توسعه کشاورز ،یو آموزش کشاورز جیاستاد گروه ترو ،یموحد محمد دیحم دیس

.رانیتهران، کرج، ا

دانشگاه تهران، ،یدانشکده اقتصاد و توسعه کشاورز ،یو آموزش کشاورز جیاستاد گروه ترو ،یحجاز وسفی دیس

.رانیکرج، ا

01/05/1396پذیرش نهایی: 03/11/1395دریافت مقاله:

چکیده

بخش کشاورزی و بویژه زیربخش باغبانی، به دلیل وابستگی بیشتر به شرایط آب و هوایی، بیشترین آسیب ناشی از

وری باغداری پایدار بر پایه رفتار بلندمدت باغداران برای تضمین پایداری و بهره شود، رات اقلیمی را متحمل میتغیی

های جامعه موردنظر در مورد تأمین غذای سالم و به حفاظت از آید و به انتظارات و نگرانی زمین در آینده پدید می

طبیعی کاهش مخاطرات یراهکارهاصلی این پژوهش، بررسی هدف ازیست و کاهش مخاطرات طبیعی توجه دارد. محیط

بود. پژوهش از نوع کاربردی و جامعه آماری آن شامل و مدیریت ریسك در توسعه پایدار باغات مرکبات استان مازندران

ان به شهرستان استان مازندران بود. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکر12باغدار مرکبات در روستاهای مربوط به 122361

ای تصادفی با انتساب متناسب انجام شد. ابزار پژوهش گیری به روش طبقه نفر تعیین گردید و نمونه 290تعداد

ای بوده که روایی )صوری و محتوایی( آن بر اساس نظر جمعی از کارشناسان کشاورزی پایدار، اعضای هیأت پرسشنامه

توسعه کشاورزی دانشگاه تهران تأیید گردید و روایی علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی و گروه مدیریت و

تشخیصی با استفاده از شاخص میانگین واریانس استخراج شده و پایایی پرسشنامه با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ

با 2تاریسازی معادالت ساخ تحلیل عاملی تأییدی در مدل ارها از روشراهکین یبرای تب .شدو نیز پایایی ترکیبی تأیید

های مربوط به بعد بندی سازه در رتبه تحقیقبا توجه به نتایج استفاده گردیده است. 8.80نسخه 3نرم افزار لیزرل

عوامل "، "فضایی -محیطی عوامل "، "اعتباری -حمایتی عوامل"سازوکارها در مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم،

"و "تیاطالعا -آموزشی عوامل"، "نهادی -زیرساختی املعو "، "دانش و آگاهی عوامل "، "مشارکتی-اجتماعی

.بیشترین نقش را به واسطه بار عاملی در ساختار عاملی مرتبه دوم دارندبه ترتیب "اقتصادی عوامل

ترویج مدیریت ریسكکاهش مخاطرات ، ،هاراراهکمرکبات، باغات ، توسعه پایدار: واژگان کلیدی

Email: razzaghi.fatemeh@gmail.com . نویسنده مسئول: 1

2. structural equation modeling (SEM)

3. Lisrel

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

36 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

مقدمه

زندگی مردم سراسر جهان را و به عنوان یک چالش جهانی پذیرفته شده است سر جهان تغییرات اقلیمیامروزه در سرا

هاي شامل فعالیت کشاورزي به دلیل شرایط حاکم بر آن،بخش هاي مختلف اقتصادي، در بین بخش .کند تهدید می

ایران بخش عمده در .گیرد ط صورت میبرداران تحت این شرای هاي بهره گیري و فعالیت و تصمیم انگیز بوده هرمخاط

منوط به افزایش تولید و کشاورزي توسعهکه طوري به بخش کشاورزي است وابسته بهتولید ناخالص ملی و اشتغال آن

توان از و در سایه ترویج مدیریت ریسک است که می باشد میکننده بخش کشاورزي وري و کاهش مخاطرات تهدید بهره

وارد شده به محصوالت کشاورزي جلوگیري نموده و ضمن فراهم کردن نیاز داخلی به محصوالت هدر رفتن و صدمات

کشاورزي، زمینه صادرات آنها و دریافت ارز حاصله جهت پیش برد اهداف توسعه کشور را فراهم نمود.

آید و به انتظارات ن در آینده پدید میوري زمی باغداري پایدار بر پایه رفتار بلندمدت باغداران براي تضمین پایداري و بهره

هاي باغی پایدار زیست توجه دارد. سیستم هاي جامعه موردنظر در مورد تأمین غذاي سالم و به حفاظت از محیط نگرانی و

Newley et). ها بهبود یابند هاي مدیریت بهترین عملیات و فناوري ریزي خاص و با تأکید بر رهیافت وسیله برنامه توانند به می

al., 2006) باشد که در کاهش مخاطرات میمحیطی متضمن پایداري اقتصادي، اجتماعی، زیستتوسعه پایدار باغات مرکبات

نظر ازاي است که دارد. توسعه پایدار توسعهبر در را محیطی زیست اجتماعی و هاي اقتصادي، طور هم افزا کلیه جنبه به طبیعی

نظر و از بدون تخریب و سازگار محیطی نظر از مناسب، سیاسی نظر از پذیر، اقتصادي توجیه نظر از پذیر، امكان اجتماعی

در توسعه پایدار با توجه به .(;Richard & Johan, 2001 1371 زاده، سلمان)اجرا و از نظر فرهنگی مقتضی باشد قابل مدیریتی

عبارت است میاقل رییتغمحیطی است. ل اصلی جهانی و زیستسازمان ملل، توجه به تغییر اقلیم از مسای 2030اهداف توسعه

دوره بلند مدت کی يبرا یمیعناصر اقل نیانگیدر م رییفشار( و تغ يالگوها ی)پراکندگ يجو يالگوها يآمار عیدر توز رییاز تغ

يها تیو فعال نیسط زمتو یافتیدر یتابش ينوسانات در مقدار انرژ ،یستیز يندهایفرا لیاز قب لیواند توسط عوامت یکه م

کشاورزي و بویژه زیربخش باغبانی، به دلیل وابستگی بیشتر به شرایط آب و بخش .(Hulme,2016) شود جادیا یآتشفشان

. شود را متحمل می مانند مخاطرات طبیعی سیل، یخبندان، خشكسالی هوایی، بیشترین آسیب ناشی از تغییرات اقلیمی

ود را در زندگی و معیشت روستاییان، وضعیت اقتصادي و میزان تولید به صورت مسئله تغییر اقلیم پیامدهاي خ

محیطی پذیري اجتماعی، فقیر شدن روستاییان و کشاورزان و ناپایداري اجتماعی، اقتصادي و زیست مهاجرت و آسیب

طور اخص، امري مهم و هب طور کلی و باغداران هب کشاورزان و توانمندسازي سازي توجه به مقاومدهد. در نتیجه نشان می

باشد. شایان توجه می

سازي باغداران در برابر تغییرات اقلیمی است، لذا ضروري به نظر از آنجا که آموزش اولین گام در مسیر مقاوم

(.1392)ساسانی، مورد بررسی قرارگیرداقلیم رسد که نیازهاي آموزشی باغداران در زمینه سازگاري با تغییرات می

در اطالعات خوب ،در زمینه مدیریت ریسک و مخاطرات کمک کندتواند به یک کشاورز اي که می فیدترین سرمایهم

هاي گیاهی و بیماري رو هستند مانند آب وهوا، که کشاورزان با آن روبه هایی و ریسکعوامل مشترك مخاطرات زمینه

چه (Willet, 2000).است هاي دولت سیاست ها و برنامه ها و هاي جدید، نوسان قیمت حیوانی، آفات، پذیرش تكنولوژي

تواند باعث کاهش ریسک شود. پذیر اطالعات می کشاورز از ریسک روي گردان باشد و یا نباشد در یک محیط ریسک

ها و روندهاي بازار باشد. فرصت هاي تولید، تواند در مورد فناوري می این اطالعات

سازد و توانایی آنها و ولیدکنندگان کشاورزي نوعی یادگیري کاربردي را فراهم میآموزش مدیریت ریسک براي ت

,Washington State University). بخشد هاي کشاورزي بهبود میهایشان را در راستاي مدیریت بهینه ریسک خانواده

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

37 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

جلب اورزي،تهیه طرح جامع مدیریت ریسک در بخش کشاورزي، حمایت از صندوق بیمه محصوالت کش (2006

هاي حمایتی به کشاورزان فقیر و مشارکت بخش خصوصی در مدیریت ریسک در بخش کشاورزي، تخصیص یارانه

هاي ي کالسرو برگزان هاي بخش کشاورزي و نهادهاي مردمی و تقویت مشارکت در بین کشاورزا وسعه زیرساختت

)رزاقی بورخانی و نماید فراهم می را ایران مدیریت ریسک در توسعه کشاورزيترویجی بستر الزم براي -آموزشی

تأثیر ناگوار شرایط محیطی بر آگاهی باغداران از ، کشاورزي و باغداري تجربهو دانش بومی از طرفی (.1391همكاران،

برايتلفیق دانش بومی و علمی چارچوبی و هاي مختلف مبارزه با شرایط سخت و دشوار راهو و محیط زندگی خویش

ی با خطر در شرایط ریسک بهاي رویارو ریزان توسعه کشاورزي براي تدوین برنامه برنامه گیرندگان و میمهدایت تص

.باشد می

حدود بامازندران، دهد، استان نشان می 1394بررسی روند تولید و سطح زیر کشت مرکبات در ایران در سال

درصد تولید مرکبات، رتبه اول 42با تولید مرکبات، تن 136,734,1 هكتار باغ مرکبات و تولید حدود 109 ,000

صادرات اهمیت ،از طرفی در زمینه توسعه اقتصادي (.1394کشور به خود اختصاص داده است )آمارنامه کشاورزي،

مین أت لذا .(1391محمدي، )گل مورد توجه استاین زمینه استان مازندران در رتبه سومو کشور محصوالت باغی

بایست مورد توجه می در تولید مرکبات استان مازندرانکاهش مخاطرات طبیعی و نیز شت پایدار باغداران و معی امنیت

مخاطرات طبیعی که کشور،مرکبات تولیدات توجه به جایگاه استراتژیک مازندران در با سیاستگزاران قرار گیرد.

، میزان صادرات محصول و تأمین اقتصادي استاندر میزان تولید و توسعه نماید میاغات مرکبات را تهدید بهرساله

نهاده است. تأثیر منفیو توسعه اقتصادي کشور معیشت پایدار باغداران

اجتماعی بسترهاي در کنار ها زیرساخت و امكانات از روستاییان برخورداري سطح مطابق نتایج تحقیقات انجام شده

)صادقلو و محیطی باشد مخاطرات برابر در روستاییان پذیري آسیب باالي سطح کننده جبران حدودي تا تواند می مناسب

و زمینه توسعه اقتصادي را با مدیریت ریسک و سازوکارهاي کاهش مخاطرات طبیعی فراهم نماید. (1393سجاسی،

ساز برداري با کسب آگاهی و شناخت از محیط و عوامل ریسک مدیریت مناسب واحد بهره منظور از مدیریت ریسک،

برداري با اخذ تصمیمات وري از عوامل تولید و بهبود کارایی نظام بهره افزایش بهره راهكارهايدر واقع یكی از است و

سازوکارهاي راهكارها و بكارگیريبنابراین با (.1385)رستمی، باشد صحیح در خصوص کنترل عوامل و منابع ریسک می

در خود نهفته باغات پایدار توسعه جهت دستیابی بههاي ران پتانسیلمازند استان ،عییالزم در کاهش مخاطرات طب

، دهد میهاي کشاورزي قرار اندرکاران سیاست دارد. نتایج ارائه شده در این تحقیق، فرصتی را در اختیار مدیران و دست

یی این تحقیق همگام با هاي اجراراهكارالزم براي رسیدن و تداوم در پایداري باغات فراهم آورند و ارائه شرایطتا

هاي آتی کشاورزي تواند در تصمیمات بعدي و در برنامه ، میتوسعه پایدار باغاتهاي کالن کشاورزي براي سیاست

هاي راهكاراستان مازندران و تولید مرکبات مؤثر باشد. به برخی از نتایج تحقیقات داخلی و خارجی انجام شده در زمینه

در زیر به طور خالصه اشاره شده است. ش کشاورزي و باغبانی ایران و جهانکاهش مخاطرات طبیعی در بخ

هاي محلی و بینش آنها در مورد استراتژي معیشتی سازگاري به دنبال واکاوي نگرش( 1396) نژاد و پودینه اسماعیل

، به عنوان رویكرد ایجاد کسب و کارهاي جدید که وابستگی کمتري به طبیعت داشته باشد ،مناسب با تغییرات اقلیمی

مطرح جنوب خراسان جنوبی جدید در سازگاري با تغییر اقلیم و کاهش آسیب پذیري و بهبود معیشت در منطقه

.اند نموده

کشاورزان اقتصادي و اجتماعی هاي فردي، ویژگی از برخی که داد نشان (1394تحقیق خالدي و همكاران) نتایج

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

38 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

هواشناسی، و آموزشی خدمات از مندي تجربه، بهره اجتماعی، نهادهاي در عضویت مهارت، تحصیالت، سطح نظیر

است. بوده مؤثر کاران گندم سازگاري توان در میزان اعتبارات از استفاده و درآمد مكانیزاسیون، سطح گندم، عملكرد

د اجتماعی، اقتصادي، را در چهار بع وري در برابر سوانحآ ثر در افزایش تابهاي مؤ شاخص( 1393رفیعیان و همكارن)

هاي و فناوري فناوري اطالعات دنمانها درکنار این عوامل فناوري اند. بندي نموده کالبدي طبقه -نهادي و محیطی

ب و هوایی در کاهش خسارت ناشی از تغییرات آب و هوایی و اقلیم نقش بسزایی دارد.آ هوشمند در زمینه

به ترتیب در برابر مخاطره خشكسالیکشاورزان آوري أثیرگذار در تابامل تعو( 1393از دیدگاه صادقلو و سجاسی)

توجه به دانش بومی ، آگاهی خشكسالی و ارزیابی خسارت ، ایجاد سیستم پایش و پیش توسعه بیمه محصوالت کشاورزي

.بیان شده است

رسی به بیمه محصول، دست ،روستایی مهاجرت در طبیعی مخاطرات نقشدر مطالعه (1392) نقوي و بیگلري

هش مخاطرات طبیعی در کارا ذیربط کارشناسان توسط الزم هاي آموزش فروش، بازار به به انبار، دسترسی به دسترسی

اند. ن نمودهابیدر باغات مؤثر

اقداماتی مانند ایجاد در تحقیق کاهش اثرات مخاطرات طبیعی در ماالوي (WORLD BANK,2014) بانک جهانی

هاي فضایی در کشور، گذاري تمام داده افزاري براي به اشتراك هاي نرم رم اطالعات مكانی و فضایی بسترپلت ف

ریزي احتمالی، بهبود آب و هوا، خدمات هیدرولوژیكی و برداري جامع به منظور افزایش اطالعات پایه و برنامه نقشه

به منظور . مده کاهش مخاطرات محیطی بیان نمودهاي ع از فعالیتآگاهی مدیریت ریسک از مخاطرات کلی اقلیم،

هاي ، از جمله ذرت و پنبه، طرحو هوایی در برخی از محصوالت عمدهجلوگیري از اثرات منفی تغییر الگوهاي آب

هاي ساختاري بانک جهانی در بخش آب و هواي حمایت نیز را ارائه نموده است. 1کشاورزي آب و هوا هوشمند

نشان داده است.را 2سازگاري با تغییر آب و هوا کشاورزي حفاظتی ارتباط قوي مدیریت ریسک وکشاورزي هوشمند و

محیطی، اقتصادي و اجتماعی و تلفیق ابعاد پایداري زیست (Mata-Lima, et al., 2013)ماتا لیما و همكارانمطابق تحقیق

پذیري و پیشگیري و تغیرهاي کلیدي در کاهش آسیبهاي اقلیمی و ژئوفیزیک از حادثه و شناسایی م هواشناسی، پارادایم

سرمایه اجتماعی، ساختارهاي اجتماعی و اقتصادي درکاهش ها مطابق یافتههش اثرات بالیاي طبیعی صورت گرفت که کا

.قش مهمی داردنپذیري جوامع آسیب

عواملی ازگاري با تغییرات اقلیمیعوامل مؤثر بر ستحلیل در (Bryan et al., 2011) همكاران و بریاندر بررسی

کیفیت اجتماعی، هاي گروه در عضویت به منابع، کشاورز دسترسی کشاورزي، به اشتغال زمان تحصیالت، سطح همچون

و ها به وام دسترسی و هواشناسی اطالعات درآمد، میزان ترویجی، به خدمات دسترسی نمایشی، مزارع از بازدید زمین،

مؤثرند. سازگاري هاي شیوه تخابان در رسمی اعتبارات

درخصوص کشاورزان دانش و آگاهی ،عوامل اثرگذار بر توان سازگاري(Asante, 2011) از دیدگاه آسانته

دسترس در خانوار، درآمد، اجتماعی هاي شبكه اعتباري، و مالی خدمات و منابع به دسترسی دسترس، در هاي نوآوري

طور خالصه سازوکارهاي کاهش مطالعات انجام شده به مرور از .باشد می خانوار افراد تعدادو ،فناوريیا نوآوري بودن

( را ترسیم نمود.1بندي نمود وبر اساس آن مدل مفهومی تحقیق )مدل دسته (1)در جدول توان را میمخاطرات طبیعی

1. Climate-Smart Agriculture

2. Climate Change Adaptation

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

39 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

توسعه پایدار باغات مرکباتدر یریت ریسك و کاهش مخاطرات طبیعی سازوکارهای مد: 1جدول

منابع استخراج ، تاریخ منبع متغیرها سازوکارها

-حمایتی اعتباریSupp

مه محصوالت کشاورزيبی -

؛ (1393(؛ صادقلو و سجاسی)1392( ؛ نقوي و بیگلري)1390عزیزنصري)(2001)Meuwissen (2001) ؛Miranda, & Vedenov (2008)؛ Saldaña-Zorrilla, (2010)؛Leblois & Quirion (2011)؛Bryan et

al.,

اعطاي اعتبارات و وام -(؛ 1396(؛ اسماعیل نژاد و پودینه)1394ان)(؛ خالدي و همكار1393صادقلو و سجاسی)

(2009) Deressa et al., 2009 (2011)؛Bryan et al., (2011)؛ Asante

(1392ساسانی)؛ Sumner(2003) تخصیص بودجه و یا یارانه -

اقتصادی

Eco

1392نقوي و بیگلري، بازار فروش محصوالت به دسترسی -تنوع درآمد با منابع درآمد خارج از مزرعه و -

کسب و کار جدید

-Saldaña (2008)؛ (؛1396و پودینه) ادنژ (؛ اسماعیل1393صادقلو و سجاسی)Zorrilla, (2011)؛Bryan et al.,

(1393رفیعیان و همكارن) انداز خانواده پس -

-زیرساختی نهادی

Infrust

,Saldaña-Zorrilla (2008) هاي تولید بهبود زیرساخت - (1380نوري) ع فراوري و تبدیلیتوسعه صنای -

1392نقوي و بیگلري، انبار به دسترسی - (1393رفیعیان و همكارن) شبكه حمل ونقل -

,.Bryan et al(2011)؛ Asante (2011) در دسترس بودن نوآوري و فناوري -

-اجتماعی مشارکتی

Soci

(1393رفیعیان و همكارن) هاي اجتماعی شبكه - Tuan Anh(2016) هاي مذهبی ی و گروهتوسعه اجتماعات محل -

.Mata-Lima et al (2013)؛ .Deressa et al(2009) سرمایه اجتماعی -تقویت مشارکت محلی کشاورزان و -

هاي محلی تشكل ,.Bryan et al(2011)(؛ 1394( خالدي و همكاران)1393صادقلو و سجاسی)

-آموزشی اطالعاتی

Edu

هاي آموزشی براي کارگاه ها و برگزاري کالس - مروجان

(1393(؛ رفیعیان و همكارن)1392ساسانی)

(1394خالدي و همكاران) سطح سواد -

ترویجی -هاي آموزشی کالس -؛ ,.Deressa et al(2009)(؛1394خالدي و همكاران) 1392نقوي و بیگلري،

(2011)Bryan et al., (1393رفیعیان و همكارن) دسترسی به اطالعات -

و دانش آگاهی

Know

1393صادقلو و سجاسی، آگاهی ایجاد سیستم پایش و پیش - Tuan Anh(2016)(؛ 1393( ؛ صادقلو و سجاسی)1392ساسانی) توجه به دانش بومی و تجارب محلی -

Asante (2011)( ؛ 1393صادقلو و سجاسی) افزایش دانش و آگاهی ریسک -

–محیطی فضایی

Natural

ارقام مقاوم در مانند عملیات مناسب کشاورزي برابر سرمازدگی

Ifeany(2012)؛ Roberts &Shears(2008) (؛ 1392ساسانی)

WORLD BANK(2014) برداري هوایی و فضایی نقشه - WORLD BANK ; (2012)Ifeany(2014) کشاورزي حفاظتی -

هواشناسی و کشاورزي هوشمند اطالعات - Bryan et(2011)(؛ 1394مكاران)خالدي و ه؛ (1393فیعیان و همكارن)ر

al.,(2009)Deressa et al., (2014)؛WORLD BANK (.1393رفیعیان و همكارن) کاربري زمین -

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

40 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

سك در راستای توسعه پایدار باغاتو مدیریت ری سازوکارهای کاهش مخاطرات طبیعیمفهومی مدل : 1مدل

پایعدار توسععه در راستاي و مدیریت ریسک سازوکارهاي کاهش مخاطرات طبیعیهدف اصلی تحقیق بررسی بنابراین

توان اینگونه بیان داشت:باغات مرکبات استان مازندران بود که اهداف اختصاصی این تحقیق را می

باغداران؛برداري بهرهو اي هاي فردي و حرفه شناسایی ویژگی

پایدار باغات مرکبات؛ توسعه در راستاي و مدیریت ریسک کاهش مخاطرات طبیعی يهاراهكار بندياولویت

پایدار باغات مرکبات؛ وتوسعه در راستاي کاهش مخاطرات طبیعی هايتحلیلی و تأییدي راهكار تبیین مدل

هش مخاطرات طبیعی توسعه پایدار باغات مرکباتکا راهكارهاي در بكارگیري ي اجراییپیشنهادهاارائه.

و روش کار ها داده

همبستگی و از لحاظ میزان نظارت و درجه کنترل -ها، توصیفی تحقیق از لحاظ هدف کاربردي، از لحاظ گردآوري داده

شهرستان مازندران 22اي ابتدا از بین گیري چند مرحله متغیرها، نیز از نوع تحقیقات میدانی است. از طریق روش نمونه

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

41 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

شهرستان انتخاب شدند. جامعه آماري تحقیق، 12با توجه به اولویت سطح زیر کشت و پراکندگی جغرافیایی در استان،

بخش بوده که به نسبت جمعیت موجعود در هعر یعک از 20شهرستان استان مازندران در 12شامل تمامی باغداران از

روسعتا نمونعه آمعاري تحقیعق 97اي تصادفی با انتساب متناسب، در نهایت از گیري طبقه ها، از طریق روش نمونه بخش

ستفاده از فرمول کوکران بدست آمد.نفر با ا 290حجم نمونه به تعداد ( 3مطابق جدول )انتخاب گردید که

استفاده نگینتفاوت انحراف معیار از میاسطح زیرکشت مرکبات از بندي به منظور طبقه شهرستان 22طور کلی براي به

یین، شهرستان موجود از نظرسطح زیر کشت به سه دسته سطح زیر کشت پعا 22 (Gangadharappa et al., 2007). شد

(.2)جدولمتوسط و باال تقسیم شده است

A< Mean- 1/2 Sd :پایین

Mean- 1/2 Sd < B < Mean + 1/2 Sd :متوسط

C> Mean + 1/2 Sd:باال

شهرستان 22در بین تفاوت انحراف معیار از میانگینیرکشت مرکبات از سطح زبندی طبقه: 2جدول

نمره مقیاس طبقه

سطح زیر کشت پایین سطح زیر کشت متوسط

سطح زیر کشت باال

هكتار 3813کمتر از هكتار 10343-3813

10343باالتر از 22665بیشینه: 300کمینه: 07/6530انحراف معیار: 84/7078میانگین:

سطح زیرکشت مرکبات در استان مازندران پراکندگی مکانی : 1شکل

سطح زير كشت پايين-1

سطح زير كشت متوسط -2

سطح زير كشت باال -3

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

42 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

(1394جهاد کشاورزی مازندران،)سازمان ماری از نظر سطح زیر کشت و تعداد باغدار مرکبات آ توزیع فراوانی جامعه: 3جدول

ابزار اصلی تحقیق شامل پرسشنامه بوده است. روایی )صوري و محتوایی( آن بر اساس نظر جمعی از کارشناسان پایداري

اورزي ت در استان مازندران، اعضاي هیأت علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزي و گروه مدیریت و توسعه کشمرکبا

باالتر از هاي اصلی پرسشنامه اعتبار پرسشنامه توسط آلفاي کرونباخ براي هر یک از مقیاس دانشگاه تهران تأیید گردید.

( با استفاده از ها صگیري )اعتماد و پایایی شاخ دقت اندازه، گیري . همچنین در بخش اندازهبدست آمد و تأیید شد 7/0

R) 1هاي چندگانه مجذور هبستگی2سهم واریانس هر شاخص که به وسیله متغیر نهفته مربوطه تبیین بررسی شد. (

R است( مقدار بااليگیري شود )بقیه واریانس ناشی از خطاي اندازه میورد نظر حاکی از اعتماد و پایایی باالي شاخص م2

ها هر متغیر نهفته نیز در مدل (CR) 2ها، به پایایی ترکیبی گیري اعتماد و پایایی تک تک شاخص است. عالوه بر اندازه

.باشد قبول می دهنده پایایی قابل نشان 6/0بزرگتر از CR بررسی شده است. که مقدار

به صورت زیر است.پایایی ترکیبی فرمول محاسبه

1. Squared Multiple Correlations (R2)

2. Composite Reliability (CR)

سطح زیر کشت باال

ها شهرستان بردار مرکبات تعداد بهره میزان سطح زیر کشت

درصد فراوانی درصد فراوانی

22100 20273 ساري

30000 22665 بابل

11694 16196 تنكابن

28000 15198 قایمشهر

62 91794 58 74332 کل

سطح زیر کشت متوسط

1600 6090 میاندرود

3000 5200 نكا

5200 5275 جویبار

8221 6500 رامسر

3444 4122 عباس آباد

5200 4762 بهشهر

4100 3888 نوشهر

21 30765 28 35837 کل

سطح زیر کشت پایین

4300 2100 چالوس

2100 1300 نور

2800 1150 گلوگاه

20 5 کالردشت

220 300 فریدونكنار

3698 2901 بابلسر

5920 3700 آمل

1027 1122 محمودآباد

2723 3811 سیمرغ

35 12 سوادکوه

2876 1672 سوادکوه شمالی

17 25719 14 18073 کل

100 148238 100 128242 کل استان

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

43 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

eCR

2

2

)(

)(

CRپایایی ترکیبی =

بار عاملی استخراج شده براي هر نشانگر در قالب تحلیل عاملی تأییدي =

e خطاي استاندارد =

بخش اصلی بوده سهشامل تباغا رکننده کاهش مخاطرات طبیعی در توسعه پایدا نیرهاي تبیراهكاپرسشنامه مربوط به

بخش زراعی و مربوط به ، (اي )سن، سابقه کشاورزي، سطح تحصیالت هاي فردي و حرفه است. متغیرهاي مربوط به ویژگی

که به صورت دو وجهی باغ )مساحت باغ، نوع مالكیت باغ، تعداد قطعات اراضی، میزان تولید، هزینه تولید، درآمد باغداري(،

هاي کاهش مخاطرات طبیعی )یخبندان، سرما، راهكارهاي باز مورد سنجش قرار گرفت. متغیرهاي و چند وجهی و سؤال

به صورت طیف )عامل(در هفت شاخص( که یا نشانگر گویه 27) تگرگ، بارندگی و ...( در توسعه پایدار باغات مرکبات

یلی زیاد( تدوین شده است.خ -5زیاد، -4متوسط، -3کم، -2کم، خیلی -1اصالً، -0) 5تا 0لیكرت از

هایی شود. در بخش توصیفی از آماره هاي آماري تحقیق به دو بخش آمار توصیفی و تحلیلی )استنباطی( تقسیم می روش

تجمعی، میانگین، انحراف معیار، کمینه، بیشینه و ضریب تغییرات استفاده شده است. در مانند: فراوانی، درصد، درصد

با سازي معادالت ساختاري در مدل مرتبه دوم ییديأت تحلیل عاملی جه به اهداف تحقیق، از روشبخش آمار تحلیلی با تو

ه است.استفاده گردید افزار لیزرلم نر

(، عوامل نشانگر 5محیطی و طبیعی ) عوامل زیست با هفت بعد ي کاهش مخاطرات طبیعیراهكارهامتغیر نهفته

3(، عوامل اقتصادي )نشانگر 3مالی ) -(، عوامل حمایتینشانگر 4العاتی)اط -(، عوامل آموزشینشانگر 5زیرساختی )

وارد تحلیل عاملی تأییدي شد. در این ( نشانگر 3) ( و عوامل دانش و آگاهینشانگر 4مشارکتی) -( ، عوامل اجتماعینشانگر

ها با متغیر پنهان ازهگیرد، روایی س میگیري قرار ها )هفت بعد( مورد اندازه مرحله عالوه بر اینكه ارتباط نشانگرها با سازه

شود. مدل اولیه اجرا ییدي مرتبه دوم گفته میأگیرد. از این رو به این نوع تحلیل عاملی ت نیز مورد بررسی قرار میراهكارها

ترین افزاز لیزرل به دلیل پایین بودن بار عاملی برخی متغیرها در مرحله اصالح مدل، جهت دستیابی به به شده در نرم

ماتریس کوواریانس، کنار گذاشتن نشانگرهاي کم اهمیت )متغیر در دسترس بودن نوآوري و فناوري( یا آزاد نمودن مقدار

خطا( در مدل به اجرا و برازش بهتر آن اقدام گردید. از این رو در مدل برازش یافته، 6کوواریانس بین نشانگرها )

براساس نتایج تحلیل عاملی مرتبه . مورد مطالعه، از اعتبار قاطعی برخوردارند داري بارهاي عاملی و تمام رویكردهاي معنی

معنی هر ها و احتمال کنار گذاشتن سؤاالت بیتوان در مورد مناسب بودن سؤاالت انتخابی محقق براي سنجش سازه دوم ، می

شناسی مدل معادالت ساختاري طور که در روش . همانگیري نمود سازه با دقت بسیار بیشتري نسبت به مدل اولیه تصمیم

داري مقدار تفاوت آماره کاي اسكویر نسبت به اصالح مدل و پیشبرد مراحل مطرح است، محقق باید با استفاده از معنی

Dاقدام نماید. در این راستا از آزمون ، ندکداري آن قضاوت می که از روي مقدار کاهش کاي اسكویر و تفاوت معنی 2

بناي مناسب عاملی در مدل که مدل اولیه پس از اصالح به زیرشود ( مشاهده می4ول)استفاده شده است. بر اساس جد

رسیده است.

گیری راهکارهای کاهش مخاطرات طبیعی تفاوت مقادیر کای اسکویر در تعیین اثر بخشی اصالح مدل اولیه اندازه : 4جدول

Δ df RMSEA ها مدل 048/0 292 --- 15/483 لیهمدل او

030/0 285 72/125 43/357 مدل اشباع

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

44 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

جینتا ریشرح و تفس

گویان ای پاسخ های فردی و حرفه وزیع فراوانی ویژگیت -

درصد( 5/26بیشترین فراوانی باغداران ) دهد گویان نشان میي پاسخا هاي فردي و حرفه نتایج تحقیق در رابطه با ویژگی

باشند. درصد( داراي سطح تحصیالت دیپلم می3/28) سال قرار دارند. بیشترین تعداد پاسخگویان 41 -50در فاصله سنی

است. 96/15سال و انحراف معیار 62/24پاسخگویان، و باغداري میانگین سابقه فعالیت کشاورزي

داریبخش باغهای توزیع فراوانی ویژگی -

32/21تن و انحراف معیار پاسخگویان در مورد میزان تولید 30/32ارانها میانگین کل تولید مرکبات باغد مطابق یافته

باشد. نتایج بدست آمده در رابطه با مساحت باغات مرکبات حاکی از آن است که متوسط مساحت باغ پاسخگویان می

هكتار 2ا ت 5/0به اراضی درصد( مربوط 90است و بیشترین فراوانی پاسخگویان ) 05/1هكتار و انحراف معیار 39/1

درصد 7/11برداران مالكیت مشاع، بهره درصد از5/14درصد(. 7/60الباً خود مالک زمین هستند ). باغداران مورد غباشد می

در رابطه با ارقام اي برخوردارند. برداران عالوه بر مالكیت شخصی، از مالكیت اجاره درصد از بهره 1/13اي و مالكیت اجاره

بیشترین فراوانی در اند و ویان را به خود اختصاص دادهگون و نارنگی انشو بیشترین فراوانی پاسخمرکبات رقم پرتقال تامس

که رقم مقاوم در برابر باشددرصد می 5/24مورد نوع پایه مورد استفاده باغداران مربوط به پایه نارنج است که در حدود

(.5)جدول باشد سرما و یخبندان می

بخش باغداریهای ژگیتوزیع فراوانی وی: 5جدول

درصد تجمعی درصد فراوانی گروه میزان تولید مرکبات )تن(

5/34 5/34 100 تن و کمتر 2040-1/20 131 2/45 7/79 60-1/40 37 8/12 5/92

100 5/7 22 تن 60بیشتر از - 100 290 جمع

190بیشینه: 11ه:کمین 18نما: 32/21انحراف معیار: 30/32میانگین: مساحت باغ

)هکتار( 9/61 5/44 129 یک و کمتر

2-1/1 132 5/45 90 3-1/2 15 2/5 2/95

100 8/4 14 هكتار3بیشتر از - 100 290 جمع

8بیشینه: 5/0کمینه: 5/1نما: 05/1انحراف معیار: 39/1میانگین: - 8/59 173 تامسون ناول ارقام پرتقال

- 00/9 26 تامسون خونی - 9/6 20 والنسیا

- 3/24 71 و خونی تامسون ناول - 7/50 147 انشو ارقام نارنگی

- 7/9 28 پیش رس - 4/12 36 محلی

- 6/8 25 پیج - 8/3 11 کلمانتین)یافا( - 8/14 43 رس انشو و پیش

- 5/24 71 نارنج پایه مرکبات - 6/16 48 پونسیروس-نارنج - 1/13 38 سیترنج -نارنج

- 4/11 33 پونسیروس-سیترنج - 3/10 30 پونسیروس - 7/10 31 سیترنج - 4/13 39 سیترملو

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

45 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

در توسعه پایدار باغات ر بر کاهش مخاطرات طبیعیؤثم راهکارهایتحلیل -

توان پارامترهاي برآورد می، نشان داده شده است( 2)هاي بدست آمده از نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم که در مدل براساس یافته

هاي مورد مطالعه استفاده ها با سازهپذیري نشانگر شده در مدل اشباع را به لحاظ آماري قابل اتكا دانست و از آن جهت تطابق

ارها را با توجه به ساختار هكهاي مربوطه در کنار هم را و سازه هاي مربوطه هاي مورد مطالعه در کنار یكدیگر، سازه نمود. نشانگر

در مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم، راهكارهامربوط به بعد هاي بندي سازه مورد نظر محقق به درستی تأیید نمودند. در رتبه

بیشترین نقش "عوامل دانش و آگاهی"، "مشارکتی-عوامل اجتماعی"، "فضایی -عوامل محیطی"، "اعتباري -عوامل حمایتی"

-عامل حمایتی "هاي نوع دوم بر عامل اول ه بار عاملی در ساختار عاملی مرتبه دوم دارند. یعنی معتبرترین عاملرا به واسط

صادقلو و (؛ 1392( ؛ نقوي و بیگلري)1390ي)همگام با تحقیقات عزیزنصردر این عامل باشد. می 97/0با بار عاملی "اعتباري

-Saldaña(2008) ؛ Miranda & Vedenov(2001)؛ Meuwissen(2001) ؛ ,Andrson & Dillon(1992)(؛ 1393سجاسی)

Zorrilla (2010) ؛Leblois & Quirion (2011) ؛ Bryan et al. بهترین راهبرد براي مدیریت ریسک و بیمه محصوالت کشاورزي

کاهش مخاطرات طبیعی است.

اطرات طبیعیکارهای کاهش مخراهمدل اشباع شده تحلیل عاملی مرتبه دوم : 2مدل

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

46 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

هاي تجربی مورد استفاده سازگاري و توافق دارد قبل از هر هاي یک مدل با داده که نشان دهیم تا چه حد دادهبراي آن

گیري تحلیل عاملی مرتبه دوم چیز الزم است مناسبت معیارهاي برازش مدل مورد بررسی قرار گیرد. در این مدل اندازه

هاي شاخص ( نشان داده شده است. نتایج6ا توجه به معیارهایی برازش مدل در جدول)ب، ارزیابی برازش مدل سازوکارها

که دهند می نشان است GFI ،SRMR، RMR شامل که ها داده بافت در واریانس و کوواریانس باقیمانده بررسی

، NNFIشامل ینجایگز الگوهاي بررسی هاي شاخص مورد خوبی کنترل شده است. در به خطا واریانس و کوواریانس

NFI ، CFI و IFI بدست آمده است که مقدار قابل توجهی است. در نهایت شاخص 9/0ها باالتر از مقادیر این شاخص

RMSEAها نشان از برازش کلی مناسب مدل است. این شاخص شده کنترل الگو در گیري اندازه خطاي دهد که نشان می

باشند. می

ی کاهش مخاطرات طبیعیکارهاراهگیری ل اندازههای برازندگی مد شاخص :6جدول

96/1بزرگتر از tیعنی قدرمطلق مقادیر tداري آماري پارامترهاي برآورد شده )اعتبار یا روایی( از طریق آماره معنی

گیري هستند. بر اساس اي اندازهها( استفاده شده بر شود. که این آماره اعتبار متغیرهاي آشكار )شاخص ارزیابی می

درصد 99و در سطح هستند 56/2بیشتر از tشود که تمام نشانگرها داراي مقدار ( مشخص می3)( و مدل7) جدول

ها در تحلیل عاملی راهكارگیري سازه و صفت مكنون ها از دقت الزم براي اندازهبنابراین نشانگرباشند. دار می معنی

گیري این دهد نشانگرهاي انتخابی محقق براي اندازه ست. به دیگر سخن، نتایج حاصله نشان میمرتبه دوم برخوردار ا

کنند. گیري می باشد و بخش مهمی از این عامل را اندازهمفهوم هر یک داراي اهمیت می

مقدار گزارش شده حد مطلوب شاخص(X

2/df) 08/2 ≤ 3 مجذور کاي به درجه آزادي

039/0 نزدیک به صفر (RMR) ها مانده میانگین مجذور پس 044/0 نزدیک به صفر (SRMR)استاندارد شده هاي مانده میانگین مجذور پس

91/0 و باالتر GFI 9/0 شاخص برازندگی 89/0 و باالتر 9/0 (AGFI) شاخص برازندگی تعدیل یافته

98/0 و باالتر 9/0 (NFIشده برازندگی ) شاخص نرم 99/0 و باالتر 9/0 (NNFI)نشده برازندگی شاخص نرم

99/0 و باالتر 9/0 (IFIشاخص برازندگی فزاینده ) 99/0 و باالتر 9/0 (CFI)شاخص برازندگی تطبیقی

03/0 086/0کمتر از RMSEA)ریشه دوم برآورد واریانس خطاي تقریب )

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

47 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

ی کاهش مخاطرات طببعیراهکارهامدل برازش یافته تحلیل عاملی مرتبه دوم tمقادیر : 3مدل

هاي این پژوهش با ساختار عاملی و زیربناي دهد داده ( نشان می7( و )6هاي برازندگی جداول ) طور که مشخصههمان

هاي نظري مربوط نظري این بخش از تحقیق برازش مناسبی دارد و این بیانگر همسو بودن سؤاالت پرسشنامه با سازه

گیري هاي پنهان را به خوبی اندازه ت پرسشنامه، متغیرباشد. نشانگرها یا همان سؤاال تحقیق میهاي راهكارعامل با

اند، و روایی سازه و پایایی ترکیبی سازه نیز تأیید گردید. کرده

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

48 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

هاراهکارگیری یا تحلیل عاملی تأییدی بارهای عاملی استاندارد و معیارهای برازش و روایی و پایایی در بخش اندازه: 7جدول

سازه تحقیقعالمت در

مدل بار عاملی متغیرهای آشکار( (نشانگرها

خطای

استاندارد t R2آماره

AV

E CR

عوامل

-محیطی

فضایی

Natural1 - 39/0 - 61/0 63/0 کشاورزي حفاظتی

362/

0

738/

0

Natural2 - 49/0 94/9 51/0 70/0 عملیات مناسب کشاورزي

Natural3 - 29/0 06/8 71/0 54/0 کاربري زمین

Natural4 هواشناسی و العاتاط -

کشاورزي هوشمند58/0 66/0 58/8 34/0

Natural5 - 30/0 17/8 70/0 55/0 برداري هوایی و فضایی نقشه

عوامل

-زیرساختی

نهادی

Infrust1 - 67/0 - 38/0 82/0 شبكه حمل ونقل

732/

0

912/

0

Infrust2 هاي الزم براي بهبود زیرساخت -

تولید80/0 37/0 21/16 63/0

Infrust3 در دسترس بودن انبار و -

سردخانه82/0 34/0 90/16 66/0

Infrust4 - 97/0 95/21 03/0 98/0 توسعه صنایع فراوري و تبدیلی

Infrust5 در دسترس بودن نوآوري و -

فناوري - - - حذف

عوامل

-آموزشی

اطالعاتی

Edu1

هاي ها و کارگاه برگزاري کالس -

و انآموزشی براي مروج

کارشناسان

98/0 04/0 - 96/0

637/

0

932/

0 Edu2 - 61/0 66/18 39/0 78/0 دسترسی به اطالعات

Edu3 ترویجی -موزشیآ هاي کالس -

براي باغداران80/0 36/0 81/19 64/0

Edu4 - 34/0 59/11 66/0 58/0 سطح سواد

عوامل

-حمایتی

مالی

Supp1 - 98/0 - 02/0 99/0 بیمه محصوالت کشاورزي 753/

0

899/

0 Supp2 - 57/0 07/16 43/0 75/0 تخصیص بودجه و یا یارانه

Supp3 - 71/0 32/23 29/0 84/0 اعطاي اعتبارات و وام

عوامل

اقتصادی

Eco1 - 64/0 - 36/0 80/0 انداز خانواده پس

743/

0

877/

0 Eco1

بازارفروش به دسترسی -

محصوالت96/0 08/0 36/18 92/0

Eco3 - 67/0 80/15 33/0 82/0 تنوع درآمد وکسب و کار جدید

عوامل

-اجتماعی

مشارکتی

Soci1 محلی تقویت مشارکت -

هاي محلی کشاورزان و تشكل60/0 64/0 - 36/0 34/0

553/

0

Soci2 - 13/0 15/6 87/0 37/0 سرمایه اجتماعی

Soci3 توسعه اجتماعات محلی و -

هاي مذهبی گروه53/0 72/0 91/4 28/0

Soci4 - 19/0 61/7 81/0 44/0 هاي اجتماعی شبكه

عوامل دانش

و آگاهی

Know1 دانش بومی و تجارب توجه به -

محلی94/0 12/0 - 88/0

826/

0

934/

0 Know2

گاهی در برابر آدانش و -

63/0 82/19 37/0 80/0 مخاطرات طبیعی

Know3

ایجاد سیستم پایش و -

97/0 47/36 03/0 98/0 آگاهی پیش

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

49 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

گیری نتیجه

بیمه محصوالت بهترین راهبرد و باشد می"اعتباري -حمایتی"مهمترین عاملراهكارها بندي ها در رتبه مطابق یافته

عملكرد اي محصوالت کشاورزي و دریافت خسارات در صورتی که توجه به بیمه منطقه نیز براي مدیریت ریسک و

تأثیر ياعتبار –در بعد حمایتی از طرفی باشد. ین شده باشد راهكار مناسبی میواقعی منطقه کمتر از عملكرد تضم

افزایش میزان اعتبعار و تعسهیالت اعطاي وام و تسهیالت بالعوض براي باغداران با درآمدکمتر در مواردي مانند سیستم

کننده در افزایش ترغیب یلکار تسهوبه عنوان یک سازتواند مییابی جغرافیایی آبیاري هوشمند، سیستم موقعیت

برداران به اقدامات پیشگیرانه مدیریت باغ و کاهش مخاطرات طبیعی باشد. بهره

"اطالعات هواشناسی هوشمند و دقیق"و " شاورزي حفاظتیک"، "1عملیات مناسب کشاورزي"به اینكه با توجه

عملیات بكارگیري در شود پیشنهاد می ،اند دادهرا به خوداختصاص هاي اول ، اولویتمحیطی محیطی و زیست بعددر

و بهبود کیفیت زندگی اجتماعی ،بهبود وضعیت اقتصادي از لحاظ تولید و مصرف ،مناسب کشاورزي و حفاظتی

. در این راستا یستم تواماً مورد توجه قرار گیرد، بهبود مباحث محیطی و منابع طبیعی سپذیري اجتماعی مسئولیت

تجهیز و نوسازي ) GAPهاي مدیریت باغ در راستاي بهبود ها و تكنیک اغداران براي بهبود مهارتآشنایی و آگاهی ب

مطابق تحقیق( و...هاي گواهی شده هاي مناسب و مقاوم به سرما، نهال پایه ب ارقام وباغات فرسوده با انتخا

حائز اهمیت است. Ifeany(2012)؛ Roberts &Shears(2008) ؛ (1392ساسانی)

شود تدابیري در جهت تشویق پیشنهاد می، مخاطرات مشارکت پاسخگویان در کاهش توجه به اهمیت راهكار با

( خالدي و 1393ق تحقیق صادقلو و سجاسی)بمحلی مطا هاي گروهیکشاورزان جهت شرکت در فعالیت

ج مشارکتی همگام با تحقیق ورمزیاري هیافت ترویتوسعه براي زمینهو نیز Bryan et al (2011) و . (1394همكاران)

هاي توسعه و به روز شدن فعالیت و نیز يدر جلب مشارکت مردم در مدیریت ریسک کشاورز (1386و فمی )

ها فراهم شود تا کشاوزران با تعامل و ارتباط بیشتر، به میزان بیشتري شرکت تعاونی مانند محلی يها تشكل

را بكار و هوشمند ITهاي و نیز فناوري و حفاظتی GAPبات مانند عملیات هاي مناسب با توسعه کشت مرک فناوري

.بگیرند

و ایجاد انبارهاي توسعه صنایع فراوري و تبدیلی( با 1380) همگام با تحقیق نوريعوامل زیرساختی در بخش

والت فناورانه که کاربرد مناسب و سردخانه براي ذخیره و نگهداري از محصوالت کشاورزي و باغی و بسیاري از تح

نمود.تا اندازه زیادي جلوگیري توان از پدیده ریسک مؤثري در بخش کشاورزي دارند، می

هاي ایجاد بانکرسد اند، به نظر می درصد باسواد بوده 82با توجه به اینكه باغداران مرکبات استان مازندران حدود

، زمان مناسب برداشت هوشمند معتبر در زمینه اطالعات هواشناسیي با اطالعات زاطالعاتی توسط جهاد کشاور

هاي گرمایی، مخاطرات مربوط به زمان حمله آفات و شیوع محصول، زمان آبیاري براي کاهش مواجه گیاه با تنش

سه در از طریق مزارع نمایشی، مدر هاي ارتباطی امكان استفاده بیشتر کشاورزان از منابع اطالعاتی و کانال ،بیماري

ICTهاي ارتباطی و اطالعاتی از طریق ، کارگاه آموزشی، روز مزرعه، مالقات حضوري، پیامک، و کانال2مزرعه کشاورز

به منظور دسترسی از طرفی انجام پذیرد.اي و مهارتی باغداران در کاهش مخاطرات هاي حرفه جهت ارتقاء توانایی

1. Good Agricultural Practices (GAP)

2. Farmer Field School (FFS)

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

50 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

قرار نظام نوین ترویج مبتنی بر بازار با دسترسی به اطالعات به روز و باغداران به خدمات فروش به موقع محصوالت است

شود. توصیه می (MIS) 1مطمئن به باغداران در مورد بازار تحت عنوان خدمات اطالعاتی بازاري

منابع

معاونت ، جلد سوم، محصوالت باغبانی. وزارت جهاد کشاورزي، 93. آمارنامه کشاورزي در سال 1394آمارنامه کشاورزي .

صفحه.156ریزي و اقتصادي، مرکز فناوري اطالعات وارتباطات،چاپ اول، برنامه

توسعه راهبردهاي اساسی مدیریت ریسک در. 1391رزاقی بورخانی، فاطمه، شویكلو، ناهید، شوکتی آمقانی، محمد.

شاورزي ، منابع طبیعی و هاي ک ي ایران. اولین کنفرانس ملی راهكارهاي دستیابی به توسعه پایداردر بخشکشاورز

.91اسفند 20زیست. تهران، مرکز همایش هاي کشور، محیط

مدیریت ریسک تولید گندم در .1385. ایروانی هوشنگ ،موحدمحمدي حمید ،شعبانعلی فمی حسین ،فرحناز، رستمی

.93-106 :(1) 37-2، علوم کشاورزي برداري خانوادگی )مطالعه موردي شهرستان هرسین(. نظام هاي بهره

آوري و . تببین مفهومی تاب1389رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگري، علی، پرهیزگار، اکبر، شایان، ساوش.

: (4)15 ریزي و آمایش فضا)مدرس علوم انسانی(، برنامه. (CBDM)سازي آن در مدیریت سوانح اجتماع محور شاخص

41-19.

اطالعات و اسناد مربوط به سطح زیرکشت و تعداد باغداران مرکبات به .1394سازمان جهادکشاورزي استان مازندران.

تفكیک شهرستان، بخش و دهستان. مصاحبه حضوري از کارشناسان مربوط به هر بخش و دهستان و شهرستان.

:متعیین نیازهاي آموزشی باغداران شهرستان کرمانشاه نسبت به سازگاري با تغییرات اقلی. 1392ساسانی، فاطمه.

دانشكده کشاورزي و منابع -انشگاه رازي کرمانشاه ، دکارشناسی ارشد . پایان نامهالگویی براي مقاوم سازي باغداران

.طبیعی

مقاالت . مجموعه ترویج براي رسالتی کشاورزي، هتوسع در رهیافتی پایدار، کشاورزي.1371زاده، سیروس. سلمان

.29-50ایران، کشاورزي ترویج : سازمان تهران . کشاورز آموزش و ترویج علمی سمینار ششمین

آوري کشاورزان در برابر ثر بر افزایش تابؤبندي عوامل م اولویت. 1393. حمداهلل ، سجاسی قیداري ،طاهره ،صادقلو

جغرافیا و . کید بر خشكسالی( منطقه مورد مطالعه: کشاورزان روستاهاي شهرستان ایجرودأمخاطرات طبیعی )با ت

. 129-154: (10) 3 ت محیطی،مخاطرا

اي محصوالت کشاورزي در . بررسی امكان استفاده از بیمه منطقه1386آبادي، محمد ، بخشوده. محمد . عبدالهی، عزت

.37-50: (1) 30 مجله علمی کشاورزي،ایران )مطالعه موردي پسته(.

در یک ابزارکارآمد به عنوان واییآب وه هاي شاخص براساس . بیمه محصوالت کشاورزي1390عزیزنصري، سمانه.

.اکو بیمه دانشكده طباطبایی، عالمه دانشگاه نامه، کشاورزي در ایران. پایان ریسک مدیریت

1391مرداد 13جمعه : . میزان رشد تولید مرکبات در کشور جهان نیوز، تاریخ انتشار1391گل محمدي، مرتضی.

http://jahannews.com/analysis/23747 . قابل دسترس در:09:55ساعت

1. Marketing Information Services

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

51 1396، پاییز3نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره

نقش مخاطرات طبیعی )خشكسالی کشاورزي( در مهاجرت روستایی، با . 1392نقوي، محمدرضا، بیگلري، شادي.

.85-97(: 19) 6،جغرافیا طبیعی. نمونه موردي: دهستان شهدا شهرستان بهشهر، (SAW)استفاده از روش

هاي آموزش ؤسسه، مکارشناسی ارشد. پایان نامه ر اقتصاد ایرانجایگاه صنایع تبدیلی کشاورزي د. 1380نوري، احمد.

. دانشكده امور اقتصادي -دانشگاه امام صادق علیه السالم -غیرانتفاعی ع غیردولتی عالی

Anderson, J. R. & Dillon, J. L. 1992. Risk Analysis in Dry Land Farming System. Rome: FAO. Text site.

Asante, S.K. 2011. Empowering Farming Communities in Northern Ghana with Strategic Innovations and

Productive Resources in Dry Land Farming, Project Number 6, CPWF Project Report, Savanna Agricultural Research Institute. Bryan, E., Ringler, C., Okoba, B., Roncoli, C., Silvestri, S. & Herrero, M., 2011. Adapting Agriculture to Climate

Change in Kenya: Household and community strategies and determinants, In International Conference on May, Vol. 18. Deressa, T.T., Hassan, R.M., Ringler, C., Alemu, T. & Yesuf, M. 2009. Determinants of Farmers’ Choice of

Adaptation Methods to Climate Change in the Nile Basin of Ethiopia, Global Environmental Change, 19(2):248-

255. Gangadharappa, H.V, Pramod, K.T.M. & Shiva, K.H.G. 2007. Gastric Floating Drug Delivery Systems: A

Review. Journal of Indian. Pharm. Ed. Res. 41: 295–305. Hulme, M. 2016. Concept of Climate Change, in: The International Encyclopedia of Geography. Wiley-

Blackwell/Association of American Geographers (AAG). Retrieved 16 May 2016. Ifeanyi-obi C.C., Etuk U.R. & Jike-wai O. 2012. Climate Change, Effects and Adaptation Strategies; Implication

for Agricultural Extension System in Nigeria, Greener.Journal of Agricultural Sciences, 2 (2):053-060. Leblois, A & Quirion, P. 2010, Agricultural insurances based on meteorological indices :realizations, methods and

research agenda ,viewed 2 May 2012 .http://www.feem.it. Mata-Lima,H., Alvino-Borba,A., Pinheiro, A., Mata-Lima,A., Almeida, J.A. 2013. Impacts of Natural Disasters

on Environmental and Socio-Economic Systems: what Makes the difference. Ambiente & Sociedade, 16(3): 45-

64. http://dx.doi.org/10,1590/S1414-753X2013000300004. Meuwissen, M.P. 2001. Insurance as a Risk Management tool for European Agriculture Washington.D.C; World

Bank. Miranda, MJ & Vedenov, D.V. 2001. Rainfall insurance for Midwest crop production, Selected Paper for AAEA Annual Meetings 2001.

Newly, P. D. & N. L. Treverrow. 2006. Sustainable Horticulture. Prime Fact 144. New South Wales Department

of Primary Industry. Available: http://dpi.nsw.gov.au./primefacts. Nguyen Tuan Anh .2016. Effects of Natural Disasters on Agricultural Production Activities in the Cambodia-

Laos- Vietnam Development Triangle Area: Case Studies of Ratanakiri (Cambodia), Attapeu (Laos) and Kon

Tum (Vietnam) Provinces. ASEAN-Canada Research Partnership Working Paper Series Working Paper No. 2

July 2016.

Richard, F. & Johan, R. 2001. Conservation Tillage for Sustainable Agriculture; An agrarian revolution

gathers momentum in Africa. Soil & Tillage Research, 61(2001): 93-107. Roberts, D.A &Shears, R. 2008. Assistance to Improve Local Agricultural Emergency Preparedness in Caribbean

Countries Highly Prone to Hurricane Related Disasters. Good Agricultural Practices for Climate Risk Management in Grenada. Summary Report. The Food and Agriculture Organization of the United Nations. Agricultural Extension Service Ministry of Agriculture, Grenada. April 2008.

Sumner, D.A. 2003. Implications of the USA Farm Bill of 2002 for Agricultural Trade and Trade Negotiations.

Australian Journal of Agricultural and Resource Economics 47(1): 117-140.

Tuan Anh, N. 2016. Effects of Natural Disasters on Agricultural Production Activities in the Cambodia-Laos- Vietnam Development Triangle Area: Case Studies of Ratanakiri (Cambodia), Attapeu (Laos) and Kon Tum

(Vietnam) Provinces. ASEAN-Canada Research Partnership Working Paper Series Working Paper. (2): July

2016.

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0

52 ...راهكارهاي كاهش مخاطرات طبيعي

Washington State University. 2006. What is Risk Management? Available at: www.

Westrme.wsu.edu/pdf/WhatisRiskManagement.pdf. Willet Gayle. 2000. Pacific Assessing Your Farm’s Risk-Bearing Capacity: The Foundation of Effective Risk

Management. WORLD BANK. 2014. Reducing the Impact of Natural Disasters in Malawi: Empowering Citizens and Taking

Charge. January 29, 2014. http://www.worldbank.org/en/news/feature/2014/01/29/reducing-the-impact-of-natural-

disasters-in-malawi-empowering-citizens-and-taking-charge.

Dow

nloa

ded

from

jsae

h.kh

u.ac

.ir a

t 22:

17 IR

ST

on

Mon

day

Janu

ary

13th

202

0