BO EKEN

u irgangspunt om r€ bedenken of, en zo ja

hoe. je de zorg voor deze patiëntencatego-

de kunt verbeteÍen in de eigen werkomge-

ving,

EL5 LICHT

HuisàÍts, Amstelveen

Í. DEHUE 12008J.

De dep ressie-e pide m ie. over de plicht het

lot in eigen hand tê nêmen.

Amsterdam: Au gustus, 333 p., € ?.4,90

A.V. HORWTÍZ & J.C. WAKEFTELD t20O7r.

The Loss of sadne5s. How psychiatÍy trans-

formed normalsoÍrow into deprêssive di5-

oroeÍ.

oxford: OxfoÍd University P.ess, 287 p., € 32,50

'Depression is a flaw in chemistry, not in

charactef,' luidt de tekst op een uithang-

bord aan een winkelpand in waarschijnlijk

eenAmeríkaanse stad. Het bord, dat ook

een t€lefoonnummer vermeldt voor wi€

(gratis!) informatie wil, staat afgebeeld

op het omslag van Th( L2ss 0fSodness .

socioloogAllan Horwítz en medicus

Jerome WakeÍie1d buigen zich daarin over

de vraag hoe we de epidemische vorm

díe depressie in de westerse wereld heeft

aang€nomen, moeten verklaren. Verdriet

wordt in toenemende mate gemedica-

liseerd eII daarvoorstellen de auteuÍs

vooral de psychiatrie yeranrwooÍde1ijk.

Psychiaters maken onvoldoende ondeÍ-

scheid russen depÍessies en verdriet daÍ

een normale reactie is op verlies en teleur-

srelling. Terwijl dar laatste een evolutio-

nair functioneel antwooÍd is op externe

gebeurrenissen, is bij een'echLe depressie

zo'n externe oorzaak afwezig. Wie depres-

sief is,lijdt ondereen verstoord'loss

response'-mechanisme, aldus Horwitz en

1 /akefield.

Theoretische legitimatie vooÍ hun te

ruwe diagnoses vinden psychiaters in ale

DsM . Latere versies daarvan beschÍijven

psychische stoornissen in teÍmen van

symptomen, Daarmee woÍdt voorbij ge-

gaan aan de context waarin die sroornis-

sen ontsÍaan. Deze conceptuele verschui-

vingligt, zo laten de auteurs ni€t na steeds

weer te benadrukker\ aan de wortel van

de depressie-epidemie, De symptoom-

logica van de lslr leidde niet alleen totincorrecte diagnoses maar ook tot to€ne-

mend gebruik van antidepressiva, werd

uitgangspunt voor sociaal beleiil (scree-

nings- en preventieprogrammars) en kreeg

een sturenile betekenis bij onderzoek naar

biologisóe oorzaken van depressie. zo is

specifieke hersènactiviteit bij peÍsonen die

voldoen aan de osIr.t -criteria voor depres-

sie, door onderzoekers omschreven a1s bio-

logísch subsffaat van een'depressíve dis-

order'- ten onrechte, menen de auteurs,

want bij 'normaal veÍdriet'is die acdvíteitidentiek.

Dat het symptoomdenken oyer depres-

sie een steunend (want legitimerend)

effect zal hebben op de hoge vlucht die

de diagnose ?epressie' inmiddels heeftgenomen, behoeft nauwelijks betoog.

Maarhet idee dat eerherstel - normalise-

ring - yan verdriet een ,or-r, krijgt als in de

DsM -definitie van depressie nu maarweer

contextuele referenties wofden opgeno-

men. roepI ook vragen op, nog àfgezien

van de kwestie ofde wens een depressie te

bestrijden identiek is met het wíllen uíÍ-bannen van verclriet. onderzo€k naar (de

AOEKEN

van een biologisch d efect, zÀg z3:ch in die

opvatting gesteund door dit effecl Maar

zelfs als bewijs voor zo'n biologische basis

zou bestaan) stelt Dehue, betekent dat nog

niet automatisch dat depressie een ziekte

is die medische behandeling vergt: van een

ziekte spreken we pas als we symptomen

onaanvaardbaar vinden en de geneesLun-

ile aanspreken voor een oplossing.

Maar op datlaa$te puntlijkt zich

sinds enkele clecennia nujuist een opmer-

kelijke beweging in de omgekeerde rich-

ting voor te aloen: op het viaden van een

'oplossing' voor depressies (ss rurt.1 volgde

beeldvorming vanhet euvel aIs een (ondeí-

behandelale) hersenziekte, Dat contextuele

teferenties uit de Dsu verdwenen waren

en de zi€ktelabels uit het overzichÍ door

medici steeds vaker werden opgevoerd als

oorzaak van de symptomen (de patiënt is

ne€rslachtig omalát hij depfessief is)droeg

bij aan het beeld van depressie als een

ziekÍe met een bíologische ooÍzaak.

Daarnaast zijnhet sindsdien niet

alleen advertenties en ziektebewustwor-

dilgscampagnes' van de farmaceutische

industrie die het beeld veÍsterken, ook de

door de overheid gestimuleeÍde commeÍ-

cialisering van de wetenschap en de toene-

mende same[werking tussen bedíijfsleven

en universiteiten dragen eraan bij. Waar

onderzoek geld en handel moeÍ oplèveren,

blijkt de verleiding gÍoot om experimen-

ten niet zo op te zetten dat ze antwoord

geven op de vraag óf een medicijn inder-

daad de gewenste werkzaamheid heeft,

maar zo dat die werkzaamheid blijkt uithet expeÍiment. wat idealiter eerl onaf-

hankelijke contÍolerende functie heeft

(experimenteel wetenschappelijk onder-

zoek) is veelal een hulpmiddel geworden

bij het op de marht bíengen van die

medicijnen. Professionals uit de gezond-

heidszorg (aÍtsen, psychiatets, zorgverze-

keraars) deinzen er ni€t voor terug om op

te treden als ambassadeurs voot farma-

ceutische bedrijven. De media suggereren

vooÍts in hun berichtgeving nogal eens

een zekerheid over de biologische oorzaak

van deptessie en de werkzaamheid van

pillen ertegen, die allesbehalve gerecht-

vaardigd wordt door de oorspronkelijke

ondesoeksresultaten. ook de overheid

brengt depressie onder de aandacht als

een onderbehandelde hersenziekte, onder

meer in preventie- en inteÍventiepfogfam-

ma's.

Biologische maakbaarhêid

Een veel gehoorde opvatting, veÍdedigd inotdeÍ aÍrdeÍeTher1,W Culture van socioloog

FÍank Furedi (Londen, 2oo3), is dat de

depr€ssie-epidemie een bij veÍschij nsel is

van de verzorgingsstaat, die slappe, the-

rapíeafhankelijke navelstaarders van ons

zou hebben gemaakt. Dehue bÍengt daar

tegenin dat de epidemiejuist opkwam

met de aÍbraak van de verzorgingsstaat.

De beeldvorming rond ilepressie, meent

zij, past probleemloos ín de neoliberale

marktsamenleving. De bij dat politiehe

klimaat horenile mentaliteit beklemtoont

de eigen verantwoordelijkheid van men-

sen: het geloofin de maakbare samenle-

ving maekte er plaats voor het geloof inhet (biologisch) maakbare individu. De

geest van de neoliberale markt dicteert

ondernemingszin en pÍoductiviteit als

norm. TobbeÍs vormen een bedreiging

voor economische vooruitgang. r'vie niet

enthousiast meedoet aan de concurfen-

tiemaatschappij, wordt toch ten minste

wisselwerkiÍlg tussen) biologische, sociale

en psychische dimensies yan d€pressie

heeft tot op heden geen onomsffeden,

harde kennis opgeleverd, dus de vraag

waar depressieve gevoelens nog proportio-

neel ten opzichte van (vermeende) externe

ooÍzaken mog€n heten ('normaal' zijn), en

waar niet - valt nauwelijks te beantwoor-

den. Wanneer weten we nu dat iemands

depr€ssieve symptomen géén externeoorzaak hebben en dat er dus sprake is

van een'echte' depressief En wie bepaalt

eigenlijk wat in dit verband legitieme oor-zakenzijn?

Daarnaast rijst de vreag of met hetherhaald aanwijzen van de osu a1s oer-

zdLk van de depÍessieproblematiek, rechtgedaan wordt aan de complexiteit daar-

van. Of Horwitz en Wakefield, met andere

woorden, niet een te grote pefformatieve

macht toekennen aan een psychíatíisch

handboelí. ze suggeÍeren een enkelvoudigcausaal verband tussen de psychiatrische

proÍessie en verschillende aan depÍessiegerelateeÍde ontwikkelingen in weten-schap en samenleving, maaÍ een ver-

klaring in termen van meerdere, elkaaronderling veísterkende factoren ligt meer

in de líjn der verwachdng, De DsM zoudaarbi.i eerder moeten woÍden aangeduidals een oorzaakscomponent dan als dé oor-

zaak van een en ander.

Ziektebewustwordin gscampagnes

Voor het yerschijnsel dat steeds meer men-sen zich laren behàndelen regen depressie

rouleren ook verschillende andere verkla-

ringen. DepÍessíe, zo luidt een daaÍvan,

zou altijd al bestaan hebben maar woÍdtnu pas onderkend als een voÍm van lij-den die sedeuze aandacht beho€ft.In De

depres sie-epid,elnie toont psycholoog-filosoof

Trudy Dehue zich kritisch over die opyar-ting. Aanhangers van deze verklaring ont-nemen het verleden haaÍ eigenheid, dooÍdat in het keurslijfvan hetheden re per-

sen. IVie halverwege de vorige eeuw werd

aangemerkt als 'depressief', was bijvoor-beeld boos op zijn vader maar dchrte diewoede op zichzelf. In de therapiekamer

kon de padënt zijn onderdrukte gevoe-

lens uit€n en zich verzoenen met tekortenuithet veÍleden. Maar wie thans depres-

sief is,líjdr, zo dicreerr ol].s de rcmmunis

opinio, ondeÍ eenbiologisch defect dat

moet \rrorden bestfeden met pillen. Onze

definitie van depressie, onze verklaringen

ervoor en onze omgang ermee veranderen

voortdurend, in onderlinge samenhang.

Deze dynamiek maakt Dehue inzichtelijl!tegen de lineair-historísche opyattingvan depressie in. De belangÍijl$te vraag

die ze daarmee wil beentwoorden, is hoe

we moeten duiden dat in de Nederlandse

samenleving, die roch alleszins welvarendis, inmidtlels ruim een miljoen mensen

antidepressiva slik]{en.

Dehue brengt een complex van inelkaar grijpende, oorzakelijke factoren

in beeld. De faÍmaceutische industriekrijgt daarbij een hooÍdrol. Mer de roe-

vallige ontdekking, koft na de Tweede

Wereldoorlog, van de opwel<kende bijwer-king van een medicijn tegen tuberculose,

wx het idee van de chemische sremmings-

verbeteraar geboren. De zoektocht naar de

ideale pil resulteerde in dejaren rachrigin de ontdekking van ssRr's: pillen die de

acdviteit van de neurotransmitter seroro-

nine verlengen, wat bij sommige depres-

sieve mensen leidt tot verhoogde vitaliteit.Wie meende dat depressie een gevolg is

765

BOÉK EN

geacht dat als een pÍobleem te beschou-

wen.In een samenleving waafhet zachte

recht op autonomie is ontaard in de hardeplicht autonoom te zijn, moet dat pro-

bleem meÍ alle middelenworden bestre-

den. En waar de ooÍzaak van een depressie

gelokaliseerd wordt in onze biologie,

impliceert die verplichte zelfzorg al snel

het gebruik vaÍr medicij nen, aldus Dehue.

De depïessie-epidemie is een fascineíend

boek dat roulerende verklaringen voor

het gelijknamige veÍschijnsel tegen het

licht houdt en heroyerweegt, en daar

een belangiwekkende verklarende factor

aan toevoegl Maar het is ook vooral een

onthutsend boek, níet in de laatste plaats

waar het een kongsi bloorlegt Lussen

werenschap, farmaceutische industrie,gezondheidszorg en politiek, Dehuc

laat zich (haár materiaal is er schokkend

genoeg voor) nergens gaan in een schan-

daliserende toon. Rustig de feiten analyse-

rend en zonder ook maaÍ één keer het leed

van wie somber of ongeluklig is te baga-

telliseren,laat ze zien hoe bestuutders

en wetenschappers die het niet zo nauw

nemen met de onafhankelijkheid van

ondeÍzoek, een faÍmaceutisdre industÍiedie eerst pillen ui8indt om daar vervol-gens een passende klvaal bij te zoeken, en

professionals uit de gezondheidszorg die

zich voor het karretj€ van het bedrijfslêven

laten spannen, elkaar yinden in een poli-

tiek klimaat dat enthousiaste deelname

aan de concurrentiemaatschappij tot norm

verheft. Hoe het tij te kerenlJe zou, om

maaÍ eens bescheiden te beginnen, in elkgeval hopen dat onderzoekers, politici, far-

maceuten, medici en zorgverzekeÍaaÍs ditboek lezen en met elkaar bediscussiëren,

En je zou daarnaast wensen dat de tegen-

lsacht die uitgaat van dit boek bij veel

mensen wortel schiet.

Dehue heeft, zoals ze in haar voor-

woord meldt, geen therapeutisch boek

willen schrijven. Niettemin gaat vanDs

depres sie-epiden|ie een v oÍm \ aÍr emp ow er-

ment wit,waat ookwie geen therapeut

bezoekt of antidepÍessiva slikt, zijn voor-

deel mee kan doen. Het geestesklimaat dat

Dehue schetst veÍoorzaakt zonder twijfelook pijn die buiten de statistieken blijftomdat mensen er niet voor naar de huis-

arts ofde psychiater gaan, Wie gevoelig is

voor de aanhoudende oproep om zichzelf

te beschouwen a1s een onderneming waaÍ-

aan consranr, opgewekt o[zel[s meI passie

alient te worden gewerkt, maar daar veÍ-

vreemdingbij ervaart ofgewoon niet mee

ka\komen iÍ de ratíacr, vinilt in dit boek

gereedschap om innerlijk verzet te plegen

teg€n de normadyiteitvan de markt - enjuist daaí het lot in eigenhand te nemen.

Met haar nucl, tere analyse legt Dehue niet

alleen een cornplex maatschappelijk pro-

bleem ondeÍ de lamp, maar verdedigr ze

ookhet mensenrecht op een zachtaardige,

ingetogen levenshouding. Dat geeft ditbelangrijke boek een extra waarde.

ELSE DE JONGE

ÍilosooÍ en freelance journalist, Amsterdam

767