Warszawa, dnia 24 kwietnia 2014 r.

Numer sprawy: 100/DOR/2014

Podmiot zadający pytanie: Urząd Miejski w X

Imię i nazwisko eksperta: Dr Karolina Tetłak

Afiliacja eksperta: Uniwersytet Warszawski

OPINIA PRAWNA

I. Treść zadanego pytania

Kto jest właścicielem kolektora tłocznego nabytego wraz ze zorganizowaną częścią

przedsiębiorstwa, w sytuacji gdy następnie przedsiębiorstwo należące do nabywcy

zostaje zlicytowane w toku postępowania egzekucyjnego?

II. Sentencja odpowiedzi

Kolektor tłoczny nabyty jako składnik zorganizowanej części przedsiębiorstwa,

które następnie zostało zbyte w drodze licytacji prowadzonej w toku postępowania

egzekucyjnego, w świetle art. 551 kodeksu cywilnego jest składnikiem zbytego

przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę względy funkcjonalne i celowościowe, według

przesłanek obiektywnych działalność przedsiębiorstwa mogła być prowadzona z

użyciem przedmiotowego kolektora tłocznego. Z przedstawionego stanu

faktycznego nie wynika, że przedmiot działalności przedsiębiorstwa mógłby

wyłączać zupełnie możliwość wykorzystania kolektora. W rezultacie należy uznać,

iż został on zbyty jako składnik przedsiębiorstwa zgodnie z art. 552 kodeksu

cywilnego. Właścicielem kolektora jest zatem nabywca przedsiębiorstwa

zlicytowanego w toku postępowania egzekucyjnego.

III. Opis stanu faktycznego

Przedsiębiorca w 2005 r. nabył od syndyka zorganizowaną część przedsiębiorstwa

upadłego w rozumieniu art. 551 Kodeksu cywilnego, w skład którego wchodziło System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 1 z 9

prawo użytkowania wieczystego pięciu nieruchomości gruntowych oraz prawo

własności budynku socjalno-biurowego, stanowiącego odrębną nieruchomość,

budowle oraz urządzenia do odprowadzania ścieków o nazwie „kolektor tłoczny”.

Następnie w 2013 r. komornik sądowy w związku z prowadzoną egzekucją

zlicytował przedsiębiorstwo należące do przedsiębiorcy, który wcześniej nabył

zorganizowaną część przedsiębiorstwa, w tym kolektor tłoczny. Zgodnie z

zawiadomieniem komornika przedmiotem licytacji (składnikami

przedsiębiorstwa) było pięć nieruchomości gruntowych, mogilniki i kanały

odprowadzające ścieki. Kolektor tłoczny nie był połączony fizycznie z częściami

składowymi licytowanego przedsiębiorstwa. Jest on samodzielnym sprawnym

urządzeniem technicznym, które może być wykorzystywane do odprowadzania

ścieków.

IV. Podstawa prawna udzielonej odpowiedzi

Art. 551 oraz art. 552 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U.

1964, nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „k.c.”).

V. Uzasadnienie

Zgodnie z art. 551 k.c. przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników

niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności

gospodarczej. Przepis ten wymienia przykładowo te składniki, wskazując, że

przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności:

1)  oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części

(nazwa przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów,

towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub

ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości

oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z

innych stosunków prawnych;

System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 2 z 9

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6)  patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W myśl art. 552 k.c. czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje

wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści

czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

W przepisach k.c. nie występuje definicja zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nie

ma też żadnego odesłania, które pozwoliłoby na odpowiednie stosowanie przepisów o

przedsiębiorstwie do jego zorganizowanych (wyodrębnionych) części. Pojęcie

zorganizowanej części przedsiębiorstwa pojawia się obecnie jedynie na gruncie prawa

podatkowego. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych za zorganizowaną

część przedsiębiorstwa uznaje organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym

przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym

zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który

zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te

zadania.

W poglądach doktryny i orzecznictwa na gruncie k.c. wskazuje się, że zorganizowana

część przedsiębiorstwa to zespół składników materialnych i niematerialnych

wyodrębniony ze struktury przedsiębiorstwa. W skład zorganizowanej części

przedsiębiorstwa powinien wchodzić przynajmniej jeden składnik o charakterze

niematerialnym, np. klientela, renoma, organizacja i przynajmniej jeden składnik

materialny. W podobnym tonie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny, który

uznał, że aby część mienia przedsiębiorstwa mogła być uznana za zorganizowaną jego

System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 3 z 9

część, musi ona posiadać potencjalną zdolność do niezależnego działania gospodarczego

jako samodzielnego podmiotu gospodarczego.1

Wyodrębnienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa powinno zachodzić w

szczególności na płaszczyźnie organizacyjnej i funkcjonalnej. Składniki niematerialne i

materialne, tworzące zorganizowaną część przedsiębiorstwa, mają być przeznaczone do

prowadzenia działalności gospodarczej, a więc składniki te powinny być połączone

węzłem zadań spełnianych przez nie w obrocie gospodarczym.2

W przedmiotowej sprawie kolektor tłoczny został nabyty w 2005 r. jako składnik

zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Następnie w wyniku licytacji przeprowadzonej

przez komornika sądowego zostało zbyte przedsiębiorstwo dłużnika. W celu ustalenia,

czy kolektor tłoczny został zbyty w drodze licytacji jako wchodzący w skład

przedsiębiorstwa, należy rozważyć czy został objęty zakresem przedmiotowym

przedsiębiorstwa.

W świetle art. art. 551 pkt 2) k.c. przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności własność

nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz

inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości. W rozumieniu tego przepisu

kolektor tłoczny jest ruchomością (urządzeniem) i wchodzi w zakres przedmiotowy

przedsiębiorstwa.

Jak podkreśla się w doktrynie: „Okolicznością determinującą możliwość uznania

określonego zespołu składników niematerialnych i materialnych za przedsiębiorstwo

jest takie ich zorganizowanie, żeby wspomniany zespół mógł służyć do prowadzenia

działalności gospodarczej.”3 Wskazać przy tym trzeba, że dla uznania

zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych za

przedsiębiorstwo nie jest konieczne, aby ów zorganizowany zespół prowadził czynnie 1 Wyrok z 22 stycznia 1997 r., SA/Sz 2724/95 oraz wyrok z 26 czerwca 1998 r., I SA/Gd 1097/96.2 Ł. Poczyński, Nie trzeba sprzedawać całości, Rzeczpospolita, 22.03.2012, http://prawo.rp.pl/artykul/842310.html3 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 4 z 9

działalność gospodarczą, ale aby był zdolny do prowadzenia działalności tego typu. O

przedsiębiorstwie można zatem mówić nie tylko wtedy, gdy jest ono czynne i aktywne

gospodarczo, lecz także wtedy, gdy z różnych przyczyn zaniechano prowadzenia

działalności gospodarczej, przy założeniu jednak, że pozostaje nadal w taki sposób

zorganizowane, iż w każdym momencie istnieje możliwość jej podjęcia i prowadzenia

bez konieczności dodatkowego organizacyjnego przygotowania.4 Oceny charakteru

zorganizowanego zespołu składników należy dokonywać w kategoriach

obiektywnych, bowiem przy ustalaniu przedmiotu umowy w oparciu o subiektywne

wyobrażenia uczestników danej czynności prawnej groziłby nam chaos prawny.5

W celu uznania określonego zespołu składników za przedsiębiorstwo, musi być on

zorganizowany, musi funkcjonować w określonym otoczeniu i musi być naznaczony

pewnymi elementami, które zadecydują o tym, że będziemy mieli do czynienia z

przedsiębiorstwem, a nie luźnym zbiorem składników niematerialnych i materialnych.

Samo zebranie czy przestrzenne usytuowanie pewnych składników z reguły nie tworzy

jeszcze przedsiębiorstwa. Z tego powodu przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą

składników niematerialnych i materialnych wchodzących w jego skład, lecz samoistnym

dobrem o wartości majątkowej.6 Dopiero czynnik organizacyjny oparty na

kryterium funkcjonalności i celowości zestawienia składników pozwala uznać ten

zespół za przedsiębiorstwo.7 Element organizacyjny przedsiębiorstwa został wyraźnie

podkreślony przez nowelizację art. 551 k.c. dokonaną ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o

zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) i

umieszczenie na pierwszym miejscu niematerialnych elementów przedsiębiorstwa.

Przez taką kolejność ustawodawca podkreśla rolę, jaką odgrywają niematerialne

składniki przedsiębiorstwa, takie jak klientela i renoma, bez których nie mogłoby ono

normalnie funkcjonować, o ile w ogóle istnieć.8 W wyroku z dnia 24 listopada 1999 r. (I

4Ibidem.5 P. Bielski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN 850/98 , Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 3, s. 466 M. Poźniak-Niedzielska, Pojęcie przedsiębiorstwa a jego majątek, AUMCS XXIX 1982, nr 8, s. 1307 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak ,E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.8 M. Poźniak-Niedzielska, Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym, Państwo i Prawo 1991, z. 6, s. 34System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 5 z 9

SA/Kr 1189/99) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił: „Wartość przedsiębiorstwa

nie jest równa sumie wartości jego składników, ale jest odpowiednio wyższa o wartość

owych czynników niematerialnych, a zwłaszcza czynnika organizacyjnego.”

Czynnikiem konstytuującym przedsiębiorstwo w ujęciu przedmiotowym będzie zatem

element organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników

umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości. Występowanie

wspomnianego elementu organizacji pozwala odróżnić przedsiębiorstwo od majątku,

gdyż ten jest przedmiotem organizacji i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących

w skład zorganizowanej całości, jaką jest przedsiębiorstwo.9

Art. 552 k.c. przepis w sposób jednoznaczny rozstrzyga, że przedsiębiorstwo może być

przedmiotem obrotu prawnego, a równocześnie może być przedmiotem czynności

prawnej. Ustawa w żadnym razie nie ogranicza czynności prawnych, które mogą mieć za

przedmiot przedsiębiorstwo.

Przedsiębiorstwo jako organizacyjnie powiązany kompleks składników niematerialnych

i materialnych może być przedmiotem jednej czynności prawnej (uno actu).

Domniemywa się tym samym jedność przedsiębiorstwa, co powoduje powstanie

określonych uprawnień do przedsiębiorstwa i wszystkich składników, które wchodziły

w skład konkretnego przedsiębiorstwa. W treści umowy nie muszą być zatem

wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa, będącego

przedmiotem czynności prawnej. Z uwagi na potrzeby obrotu umowa taka w swojej

treści powinna wskazywać jednak nieruchomości, gdyby takie wchodziły w skład

przedsiębiorstwa. W odniesieniu do pozostałych składników wystarczy ogólne

stwierdzenie, iż przedmiotem czynności prawnej jest przedsiębiorstwo, ze wskazaniem

elementów, które pozwalają na jego identyfikację (np. nazwa).10 Tym samym, jeśli

przedmiotem licytacji było całe przedsiębiorstwo, a w zawiadomieniu o licytacji zostały

wymienione przede wszystkim wchodzące w jego skład nieruchomości, należy uznać, że

9 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09.10 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 6 z 9

prawo własności kolektora tłocznego, będące składnikiem przedsiębiorstwa, ipso iure

zostało zbyte w drodze licytacji.

Według wskazań doktryny „niewymienienie składnika wchodzącego w skład

przedsiębiorstwa, nawet nieruchomości, czy pominięcie go w wykazie składników

nie przesadza, iż ten składnik nie przechodzi na nabywcę. Okolicznością

przesądzającą o przejściu składnika, o ile nic innego nie będzie wynikało ani z

bezwzględnie obowiązujących przepisów, ani z umowy, będą księgi

rachunkowe.”11

W odniesieniu do przedmiotowej sprawy oznacza to, że w sytuacji kiedy kolektor

tłoczny nie byłby wymieniony w spisie składników przedsiębiorstwa, czynnikiem

przesądzającym tym, czy jego własność przeszła na nabywcę przedsiębiorstwa czy nie

będzie wymienienie go w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa, które zostało zbyte.

Następstwem czynności prawnej, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, jest

przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników wchodzących w

skład przedsiębiorstwa.12 W świetle przepisu art. 552 k.c., dany składnik

przedsiębiorstwa może nie być objęty czynnością prawną mającą za przedmiot

przedsiębiorstwo, jeżeli co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów

szczególnych. Wobec braku szczegółowej informacji w tym zakresie dla celów niniejszej

opinii założono, że nie doszło do wyłączenia z przedsiębiorstwa składników nabytej

wcześniej od syndyka zorganizowanej części przedsiębiorstwa, w tym kolektora.

     Podsumowując, przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy

należy wskazać, iż aby kolektor tłoczny mógł zostać uznany za składnik

przedsiębiorstwa decydujące znaczenie ma kryterium organizacyjne. Kolektor tłoczny

został nabyty najpierw jako składnik zorganizowanej części przedsiębiorstwa, a

następnie w wyniku licytacji przeprowadzonej przez komornika sądowego zostało zbyte

przedsiębiorstwo nabywcy kolektora. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że

11 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.12 Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2003, s. 131.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 7 z 9

kolektor nie był wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej przez

przedsiębiorstwo (brak połączenia z pozostałymi składnikami), jednakże podstawowe

znaczenie ma możliwość obiektywnego wykorzystania składnika w celu

prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo, w skład którego

wchodziły m.in. kanały ściekowe, zgodnie z zasadą celowości i funkcjonalności może

wykorzystywać w prowadzonej działalności gospodarczej kolektor tłoczny,

odprowadzający ścieki.

W świetle art. 552 k.c. zbycie przedsiębiorstwa w drodze licytacji dotyczyło wszystkich

składników majątkowych i niemajątkowych, w tym również prawa własności kolektora

tłocznego. W przedstawionym stanie faktycznym nie zostało wskazane wydarzenie ani

przyczyna, która mogłaby wykluczyć obiektywne wykorzystanie kolektora

tłoczniowego, mogącego służyć do odprowadzania ścieków, jako składnika zbytego

przedsiębiorstwa, którego składnikiem były m.in. kanały ściekowe i mogilniki. Tym

samym, biorąc pod uwagę kryterium celowościowe i funkcjonalne, które są podstawą

przy określaniu składników przedsiębiorstwa zgodnie z art. 551 k.c., w przedstawionym

stanie faktycznym należy uznać, że przedmiotowy kolektor został zbyty w drodze

licytacji przedsiębiorstwa.

Własność przedsiębiorstwa, w tym wchodzącego w jego kolektora tłocznego, przeszła

wraz ze zbyciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa na nabywcę, a następnie w

związku z postępowaniem egzekucyjnym, w wyniku którego przedsiębiorstwo nabywcy

zostało zlicytowane, własność kolektora przeszła na osobę, która nabyła

przedsiębiorstwo w drodze licytacji.

VI. Wykaz wykorzystanego orzecznictwa oraz publikacji

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 stycznia 1997 r., SA/Sz 2724/95.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 czerwca 1998 r., I SA/Gd 1097/96.

System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 8 z 9

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 1999 r., I SA/Kr

1189/99.

A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak ,E.

Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige

2014 r.

P. Bielski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN

850/98, Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 3, s. 46.

M. Poźniak-Niedzielska, Pojęcie przedsiębiorstwa a jego majątek, AUMCS XXIX 1982, nr 8,

s. 130.

M. Poźniak-Niedzielska, Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym ,

Państwo i Prawo 1991, z. 6, s. 34.

Ł. Poczyński, Nie trzeba sprzedawać całości, Rzeczpospolita, 22.03.2012,

http://prawo.rp.pl/artykul/842310.html.

Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2003.

Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem zarówno Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, jak i Partnerów biorących udział w projekcie.

Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają bowiem walor doradczo-informacyjny.

System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”

Strona 9 z 9