LissabonVitale Stad

Klas: 3I

Begeleidster: Mieke Zijl

Anna van der DuimDaan StamMarjolein KloostermanStefan van ErpTim Wiefferink

1

VoorwoordVoor u ligt het rapport van een Vitale Stad. Dit rapport is tot stand gekomen door Anna van der Duim, Tim Wiefferink, Daan Stam, Stefan van Erp en Marjolein Kloosterman. Het rapport is gemaakt in opdracht van de Hanzehogeschool Groningen, instituut voor Sportstudies. De informatie in het rapport gaat uitsluitend over Lissabon, de gekozen stad die wij vitaal gaan maken. Waarom Lissabon? Deze stad is niet alleen zonnig en idyllisch, de wilskracht en de kansen in deze stad is zo enorm groot dat dit ons de meest ambitieuze stad leek om de uitdaging mee aan te gaan. De hoofdvraag die beantwoordt moet worden om een stad vitaal te krijgen, wordt in dit rapport beantwoord. Om dit rapport uit te kunnen brengen willen we twee personen ten eerste bedanken voor alle input en adviezen: Mieke Zijl, docente aan het Willem-Alexander Sportcentrum en coach. Daarnaast Tiago Príncipe, docent aan het Willem-Alexander Sportcentrum en voormalig inwoner van Lissabon.

2

InhoudVoorwoord............................................................................................................................................2

Inleiding.................................................................................................................................................5

1. Visie van de consultants................................................................................................................6

1.1. Visie achter de gekozen werkwijze en opzet adviestraject....................................................6

1.2. Inhoudelijke opvattingen over een vitale stad.......................................................................6

2. Huidige situatie..............................................................................................................................6

2.1. DNA van de stad....................................................................................................................6

2.1.1. Koers van Lissabon.........................................................................................................6

2.1.2. Kenmerken van Lissabon...............................................................................................7

2.1.3. Beleid in Lissabon...........................................................................................................9

2.1.4. Positionering van Lissabon.............................................................................................9

2.1.5. Infrastructuur waardenstelsel sport & gezondheid.....................................................10

2.2. Analyse huidige populatie stad voor 4 B’s...........................................................................11

2.2.1. Bewoners.....................................................................................................................11

2.2.2. Bollebozen...................................................................................................................11

2.2.3. Bedrijven......................................................................................................................11

2.2.4. Bezoekers.....................................................................................................................12

3. Scenario’s....................................................................................................................................12

3.1. Toerisme Economie + Suburbanisatie: Het Lissabon effect.................................................12

3.2. Toerisme Economie + Re-urbanisatie: Geniet van de wereld, Geniet van Lissabon.............13

3.3. Kennis Economie + Re-urbanisatie: Groter, Beter, Lissabon................................................15

3.4. Kennis Economie + Suburbanisatie: Ervaar de waarde van Lissabon...................................16

4. Vernieuwde creatieve visie op de stad........................................................................................17

4.1. Visie.....................................................................................................................................18

4.2. Gewaagd doel......................................................................................................................18

4.3. Kernwaarden.......................................................................................................................18

4.3.1. Saamhorigheid.............................................................................................................18

4.3.2. Toerisme......................................................................................................................18

4.3.3. Eigen identiteit.............................................................................................................18

4.4. Nieuwe positionering...........................................................................................................18

4.4.1. Jong..............................................................................................................................18

4.4.2. Dynamisch....................................................................................................................19

4.4.3. Toeristenstad...............................................................................................................19

4.4.4. Europa..........................................................................................................................19

3

4.5. Verbinding tussen DNA-huidige situatie en visie consultants..............................................19

5. Hoe wordt de creatieve visie vertaald in een businessmodel?....................................................20

Nawoord..............................................................................................................................................21

Bibliografie..........................................................................................................................................22

Bijlages................................................................................................................................................25

Bijlage 1 Figuren..............................................................................................................................25

Bijlage 2 Studie team methode........................................................................................................29

1. Opdracht..............................................................................................................................29

2. Verkenning...........................................................................................................................29

3. Afweging..............................................................................................................................29

4. Brainstorm...........................................................................................................................31

5. Bronnenstudie.....................................................................................................................31

6. Ontwerp-oplossing..............................................................................................................31

7. Research..............................................................................................................................32

8. Forum..................................................................................................................................32

9. Nabespreking.......................................................................................................................32

10. Afronding.........................................................................................................................37

Bijlage 3 De vier strategieën............................................................................................................39

Bijlage 4 Destep...............................................................................................................................41

1. Demografische Factoren......................................................................................................41

2. Economische factoren.........................................................................................................41

3. Sociaal-Culturele Factoren...................................................................................................42

4. Technologische Factoren.....................................................................................................43

5. Ecologische Factoren...........................................................................................................43

6. Politiek-Juridische Factoren.................................................................................................44

Bijlage 5 Aanbevelingen...................................................................................................................46

Bijlage 6 Toelichting Businessmodel................................................................................................47

Bijlage 7 Interview...........................................................................................................................50

4

InleidingHoe wordt Lissabon een vitale stad? Dat is de vraag die u als lezer in het achterhoofd moet houden tijdens het lezen van dit rapport. Wat weet u al over de identiteit van de stad? Niet alleen het prachtige weer en de gele trams typeren Lissabon, in de DNA-uitwerking van de stad wordt Lissabon van allerlei kanten belicht. Naar aanleiding van een interessant gesprek met ervaringsdeskundige Tiago Príncipe, worden de trends en ontwikkelingen van de stad naar voren gebracht. Daarnaast wordt het sportbeleid ook bekeken. Uiteindelijk is een positionering van een stad niet compleet wanneer er geen analyse van de 4B’s wordt gemaakt. De bollebozen, bewoners, bezoekers en bedrijven zijn geanalyseerd en uitgewerkt. Aan de hand van al deze gegevens zijn kernonzekerheden opgesteld in een scenario assenstelsel. Deze is door middel van een brainstormsessie tot stand gekomen. Na de scenario ontwikkeling was genoeg informatie ontwikkeld om een nieuwe visie te creëren. De visie bevat elementen als het gewaagd doel, door middel van welke kernwaarden, nieuwe positionering en een verbinding tussen het huidige DNA en de visie van de consultants. De visie is vervolgens vertaald in het businessmodel van Osterwalder. De visie geeft uiteindelijk een antwoord op de vraag hoe Lissabon een vitale stad wordt.

Belangrijk bij een groepsopdracht is de studieteam methode. Deze vormt de basis voor een goed rapport. In de studieteam methode wordt duidelijk welke rol bij welk groepslid hoorde en hoe de voortgang binnen de groep verliep. Persoonlijke antwoorden hierop, worden in het peerassessment gegeven. Het peerassessment wordt als advies meegenomen naar de volgende periode.

5

1. Visie van de consultants1.1. Visie achter de gekozen werkwijze en opzet adviestraject

Vanuit de consultants is er gekozen voor de analytische benadering voor het schrijven van “Lissabon Vitale Stad”. Dit betekent dat de toekomst systematisch zal worden verkent en beleid getest zal worden op toekomstvastheid. Op deze manier kan er gemakkelijk gezocht worden naar antwoorden op vragen als; welke alternatieve strategische opties het aantrekkelijkst zijn, welke alternatieven profijtelijk zijn voor de scenario’s, hoe verschillende alternatieven gecombineerd kunnen worden en wat de beste strategie is die het management geadviseerd kan worden. (Nekkers, 2006)

1.2. Inhoudelijke opvattingen over een vitale stadEen definitie van een vitale stad luid: “Een stad die het vermogen heeft om een optimaal duurzaam leefklimaat te creëren voor iedereen. In dit proces worden wensen van burgers en bedrijven afgewogen met eisen vanuit de omgeving. (Hanzehoegeschool Groningen, 2015) Een vitale stad draait niet enkel om sport, bewegen en gezondheid, maar juist om het totaal plaatje met welzijn, ruimtelijke ordening, economische zaken, communicatie en veiligheid erbij. Op deze manier kan een vitale stad optimaal gerealiseerd worden.

2. Huidige situatieVoor hoofdstuk 2. Huidige situatie is er gekeken naar het DNA van de stad Lissabon en naar de analyse van de huidige populatie van de stad aan de hand van de “4 B’s”. Voor het DNA is er gekeken naar de koers, kenmerken, beleid, positionering en infrastructuur met betrekking tot de stad Lissabon. Voor de “4 B’s” is er gekeken naar gedrag, demografie, economie, politiek en sociaal-culturele kenmerken van bedrijven, bewoners, bezoekers en bollebozen.

2.1. DNA van de stad2.1.1.Koers van Lissabon

Missie:De missie van Lissabon staat in verband met de visie en verschillende strategieën van Lissabon. In 2014 is door de City Council een rapport uitgekomen met de verschillende onderwerpen richting Lissabon 2020. De missie die hierin naar voren komt is in een diagram geformuleerd. Het figuur van deze diagram is te vinden in de bijlage onder het kopje figuren als figuur 1. In het diagram komen de volgende kernwaarden naar voren: More Jobs, More People, Better City. De missie van Lissabon is dan ook: Door middel van het bieden van banen meer mensen naar Lissabon toe halen en hier een betere stad door worden (Lisbon City Council, 2014).

Met behulp van verschillende deelstrategieën wil Lissabon uiteindelijk een van de betere steden van Europa worden. Dit kan behaald worden op verschillende vlakken. Één van de onderwerpen is “voor iedereen duurzame mobiliteit” in de stad maar ook juist buiten de stad. Het moet mogelijk zijn om vanuit heel Europa gemakkelijk naar het centrum van Lissabon toe te reizen. Dit kan per vliegtuig, trein, tram, auto, fiets, maar ook lopend gerealiseerd worden. Het begrip ‘duurzaam’ staat hierbij hoog in het vaandel. Vanuit de missie zijn er vier deelstrategieën doorontwikkeld. In de bijlage worden deze vier strategieën toegelicht.

Visie:”Lissabon streeft er naar één van de meest concurrerende, innovatieve en creatieve steden van Europa te worden.” (Câmara Municipal de Lisboa, 2015)

6

Daarnaast heeft het stadshuis van Lissabon een strategie gepresenteerd om de economische waarde van de stad te verhogen en om investeringen aan te trekken op basis van de volgende uitgangspunten:

- De internationalisering en de concurrentiekracht van de economie van de stad in een lokale en mondiale schaal bevorderen.

- Het creëren, aantrekken en behouden van talent, bedrijven, investeringen en activiteiten in strategische clusters.

- Een verhoging van innovatie, creativiteit en ondernemerschap in Lissabon.- Het veranderen van Lissabon in een open ruimte om nieuwe motivaties, ervaringen en

concepten te verkennen.- De stad plaatsen in de belangrijkste netwerken en wereldwijde productieketens.- De Lissabon regio wil fungeren als motor van een metropool.

2.1.2.Kenmerken van Lissabon2.1.2.1. Leefbaarheid

Fysieke kwaliteit woonomgevingLissabon is gebouwd op zeven verschillende heuvels waardoor er veel hoogte en laagte verschil is in de stad. Naast deze niveauverschillen is er een duidelijke scheiding tussen de verschillende wijken die de stad te bieden heeft. Elke wijk heeft zijn eigen sfeer en voelt anders aan. De belangrijkste wijken van Lissabon zijn te vinden in het historisch centrum van de stad (Lissabon Voor Beginners, sd). De stad staat erom bekend dat het veel smalle straatjes heeft met verschillende kleine en kleurrijke woningen. Dit is ook terug te zien in de bevolkingsdichtheid van de stad. Deze ligt relatief hoog met 1.013 inwoners per vierkante km. Dit zorgt voor een druk en vol centrum waar weinig ruimte over is. Dit is ook terug te zien aan de manier van vervoer in het centrum, zo wordt er amper gebruik gemaakt van auto’s in de stad. Vooral het openbaar vervoer is een populair reis middel. Verder wordt er maar weinig gefietst in het centrum van Lissabon, dit komt vooral door de hoogteverschillen. (Urbistat, 2011) Toch zijn het niet alleen maar smalle straatjes in het centrum van Lissabon. Zo zijn er ook grote openbare plekken in de stad zoals het plein Praça dos Restauradores en het park Jardim Botânico Tropical. Er is dus nog voldoende afwisseling qua omgeving.

Sociaal KlimaatHet Portugese volk hecht veel waarde aan fatsoen en hoffelijkheid. Zo is het normaal om mensen te bedanken en op een nette manier aan te spreken. De mensen houden zich aan de regels en zijn ook gedisciplineerd. Zo zal er nooit voorgedrongen worden in een rij voor de tram of een winkel. Wanneer dit wel gebeurt wordt deze persoon snel op zijn of haar plek gezet. Bepaalde onderwerpen zijn taboe om het over te hebben. Traditionele waarden als kerk en religie wordt weinig besproken. Ook onderwerpen als homofilie worden het liefst gemeden. Wat dat betreft is het Portugezen volk nog erg traditioneel en conservatief. (Breuiller, 2004)

Onder de inwoners van Lissabon is het gebruikelijk om in de avonden bij elkaar te komen en dan naar Fado te luisteren, Portugese volksmuziek. Vooral in de wijk Alfama gebeurt dit veel. De muziek is ongeveer 150 jaar geleden ontstaan in de armere wijken van Lissabon. Sinds de jaren ´90 heeft de Fado meer en meer bekendheid gekregen. Voor veel Portugezen is de muziek onderdeel van het leven geworden. De teksten gaan vooral over de gebeurtenissen in het leven zoals verdriet en heimwee naar wat niet meer is.

VeiligheidVolgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken is er een stijging te zien bij bijna alle criminele categorieën in Lissabon en Portugal in het algemeen. Doordat de economische crisis lang aanhield is de werkloosheid gestegen, waardoor de sociale omstandigheden zijn verslechterd. Dit wordt gezien

7

als een van de oorzaken voor het toenemen van criminaliteit. Het grootste probleem is niet de grote en georganiseerde criminaliteit. Het gaat voornamelijk om kleine misdrijven zoals zakkenrollen, gokken, prostitutie en drugsdelicten. Vaak wordt Portugal gebruikt om drugs door te sluizen naar de rest van Europa, deze drugs is afkomstig uit de Verenigde Staten of Latijns Amerika. Wat betreft verkeer is Portugal redelijk veilig te noemen. Over het algemeen zijn de wegen kwalitatief goed en wordt het veel onderhouden. De meeste verkeersongelukken komen voor in de steden. Deze worden vooral veroorzaakt door het fout wisselen van de rijstroken en het negeren van verkeerslichten. (Osac, 2014)

2.1.2.2. De gezondheid van Portugal in kaart gebracht Algemene gezondheidsgegevens Wanneer de gemiddelde levensverwachting van de EU naast dat van de levensverwachting van Portugal wordt gelegd, is te zien dat mannen in Portugal gemiddeld 77,6 jaar oud worden, terwijl mannen in de EU gemiddeld 76,7 jaar oud worden (Life expectancy at birth Men, 2010). In het geval van de vrouwen ligt de levensverwachting hoger, daar worden vrouwen naar inschatting namelijk 84 jaar oud. De gemiddelde leeftijd van vrouwen in de EU ligt op 82.3 jaar oud (Life expectancy at birth Women, 2010).

BewegingIn figuur 2 (zie bijlage) wordt het sportgedrag van de EU landen weergegeven. Maar liefst 55% van de inwoners van Portugal sport nooit terwijl het gemiddelde van de EU op 39% ligt (social, 2010). In Portugal beweegt of sport slechts 9% regelmatig, 24% met enige regelmaat, 11 % zelden, 50% nooit en 1% weet het niet. Wanneer we dit vergelijken met het gemiddelde is het percentage wat regelmatig sport, gelijk aan het gemiddelde van Europa maar met enige regelmaat sport maar liefst 31% van de EU tegenover 24% van Portugal. Het gemiddelde wat zelden sport in de EU is maar liefst het dubbele van het percentage wat in Portugal zelden sport, namelijk 21%.

Alcohol & RokenWat opvalt bij het alcoholgebruik per jaar, is dat het gemiddeld aantal liters pure alcohol voor een volwassene in Portugal op ruim 10,84 liter ligt terwijl het gemiddelde in de EU op 9,34 liter ligt (tool, 2010). Uit een rapport van The World Health Organization in 2012 bleek dat in Portugal 14% van alle vrouwen rookt (WHO, 2015) terwijl 32,4 % van de mannen rookt (WHO, 2015).

De zorgIn een rapport van het OECD uit 2012 staan de zorguitgaven weergegeven als percentage van het bruto binnenlands product. In 2012 gaf de publieke sector, voor 65% van het bruto binnenlands product genomen, geld uit aan zorg terwijl het gemiddelde van alle OECD landen op 72% lag. Sinds het jaar 2011 nemen de zorgkosten per jaar met 5% af vanwege het terugdringen van een begrotingstekort (OECD, 2014) zie figuur 3.

2.1.2.3. EconomieMarketingHet aanbod en de oplage van de gedrukte pers is in Portugal behoorlijk gedaald. Dit door de opkomst van online-edities, maar ook door de economische crisis. Marketing technisch is het tegenwoordig in Lissabon handiger om sociale-media te gebruiken om je (reclame)boodschap over te brengen. Het is zelfs zo dat tegenwoordig in Lissabon 72% van inwoners breedband in huis heeft. Bij de bedrijven ligt dit zelfs nog een stuk hoger met maar liefst 95%. Voornamelijk jongeren zijn constant verbonden met het internet. (RVO, 2015)

Marktkenmerken Portugal

8

In Portugal is er een lichte krimp in het aantal inwoners. Dit komt mede door de sterke vergrijzing van de bevolking in het land. Maar liefst 3 miljoen Portugezen, van de 10,4 miljoen inwoners in totaal, zijn de pensiongerechtigde leeftijd al voorbij. Dit maakt onder andere dat de koopkracht in Portugal onder het gemiddelde ligt. De meeste inwoners wonen aan de kuststreek van Portugal of in één van de twee grootste steden, Lissabon of Porto. (RVO, 2015)

Cijfers & Feiten37% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van Portugal wordt geproduceerd in de Lissabon regio. In deze regio heeft de tertiaire sector de hoofdrol in het verschaffen van werkgelegenheid en inkomen. Hoogtepunten van de financiële sector in de regio van Lissabon zijn; de zeehaven welke zorgt voor een groot aandeel van de export van Portugal, de mediasector met de grotere tv-zenders, kranten en radiostations van Portugal en de Euronext Lisbon Stock Exchange welke onderdeel is van de Pan-Europese Euronext systeem waar onder andere Amsterdam, Brussel en Parijs aan verbonden zijn. Belangrijke industrieën in Lissabon zijn onder meer; olieraffinaderijen, cementproductie, papier industrie, textiel, schoeisel, meubilair en kurk. Portugal komt binnen op plaats negentien voor de kwaliteit van leven, ook al heeft Portugal één van de laagste BBP’s in West-Europa. (Parilla, Trujillo, Berube, & Ran, 2014)

2.1.3.Beleid in LissabonDe gemeenteraad van Lissabon heeft in juli 2009 een sportbeleid samengesteld. Hierin worden verschillende onderwerpen behandeld en wordt er een sportvisie gegeven voor 2020 (Mário Guimarães, 2009).

Een van de onderwerpen is de ruimtelijke ordening in Lissabon. Er is veel ruimte voor verbetering en optimalisering van de sportaccommodaties en het openbaar groen. De gemeenteraad wil hier graag iets mee doen. Er staan veel sportaccommodaties leeg omdat ze niet voldoen aan de veiligheidseisen. Lissabon wil deze sportaccommodaties nieuw leven inblazen om sport weer toegankelijk te maken in verschillende verpauperde buurten. Daarom zijn er ook plannen voor nieuwe sportaccommodaties in verschillende wijken. Ook wordt het onderwerp sociale cohesie genoemd. Door middel van sport wil de gemeente van Lissabon de bewoners meer betrokken laten worden met elkaar. Binnen en buiten de wijken willen ze meer sociale cohesie creëren door middel van openbare groene gebieden en sportaccommodaties in de buurt.

Wat opvalt aan het sportbeleid van Lissabon is de grootte van deze brief. De brief bestaat uit 171 pagina’s wat het erg onaangenaam maakt om helemaal te lezen. De vraag is dan ook of de burgers van Lissabon wel op de hoogte zijn van dit sportbeleid. Zelfs als je de taal goed beheerst is het een hele opgave de brief te lezen. De politieke keuzes in Lissabon zijn lastig te vinden op internet. Dit komt mede door weinig toegankelijkheid en keuzevrijheid in Lissabon. De regering wil niet dat de burgers te veel inzicht krijgen in de politiek van Lissabon. Lissabon is een belangrijk politiek centrum van Portugal maar er wordt weinig informatie vrij gegeven. Dit kwam mede naar voren in het gesprek met Tiago en tijdens de zoektocht naar informatie.

2.1.4.Positionering van LissabonDe stad Lissabon positioneert zich op een aantal manieren. Lissabon is de hoofdstad van Portugal en daarmee ook gelijk de grootste stad. Daarnaast is het ook de belangrijkste politieke stad van Portugal. Lissabon is een creatieve stad en staat bekent als een stad met veel universiteiten. Ze positioneren zich vooral als een innovatieve stad met heel veel kennis (Lisbon City Council, 2014). Omdat er veel kennis en innovatie in de stad aanwezig is, is het voor bedrijven een interessante plek om zich daar te vestigen. Daarom zijn er ook een aantal multinationals die zich in Lissabon hebben gevestigd (Lisbon City Council, 2014).Wat hierbij helpt is dat Portugal erom bekend staat dat het een

9

land is waar het opzetten van een bedrijf snel kan en ook nog eens goedkoop (Lisbon City Council, 2014).

Naast dat Lissabon een innovatieve stad vol kennis is richt de stad zich ook op toerisme. Toerisme is in Lissabon de grootste inkomstenbron. In de stad is dit te zien aan de Engelse taal die er veel wordt gebruikt. Er komen steeds meer toeristen naar Lissabon, dit is vooral te danken aan de geweldige recensies en artikelen over de stad. Naast dit hebben luchtvaartmaatschappijen de vluchten goedkoper gemaakt, zodat de stad een stuk toegankelijker is dan dat het was. (Portugal-live, z.j.)

2.1.5. Infrastructuur waardenstelsel sport & gezondheidIn dit hoofdstuk worden de drie lagen van de sport & gezondheid in Lissabon geanalyseerd. Er wordt gekeken naar de aanwezige waardenstelsels, de sport- en gezondheidsinfrastructuur en de sportdeelname in de stad Lissabon.

Aanwezige waardenstelsels De goede verhouding tussen sport en de bevolking is relatief recent; het midden van de twintigste eeuw was een tijd waarin de staat veel belang aan sport hechtte. Sportieve wedstrijden en activiteiten werden gebruikt om het imago van het land te projecteren in de rest van de wereld. Het vermogen om als atleet te winnen van andere landen was erg aangemoedigd voor de bevolking. De gemeente blijft op gebied van ruimtelijke ordening en stadsontwikkeling samen met het Sport Instituut werken aan vernieuwingen in de stad Lissabon.

Het is bekend dat de maatschappij, economie en kennis en wetenschap snel groeit in Lissabon. De sport blijft een beetje achter. Het definiëren van alle huidige sportieve activiteiten is lastig. Er wordt nauwelijks gereageerd op de werkelijke behoeften van de inwoners van Lissabon. Er wordt vooral verder gewerkt aan de plannen die de gemeente al heeft en het sportaanbod wordt niet verder uitgebreid. (Mário Guimarães, 2009)

Sport- en gezondheidsinfrastructuur Sport en gezondheid wordt door de gemeenteraad in Lissabon steeds belangrijker gevonden. In 2009 is er een Sportbeleid uitgebracht voor Lissabon. Hier wordt veel verteld over het beleid wat er is gevormd voor sport en gezondheid (Mário Guimarães, 2009). Meer hier over is te vinden onder het hoofdstuk 2.1.3. Beleid.

In dit sportbeleid wordt de infrastructuur omschreven als iets zeer noodzakelijks. Er wordt naar samenwerking gezocht tussen private en publieke organisaties om de sport in de stad toegankelijk te maken. Het toenemende belang van de sport in de samenleving zorgt voor een groeiende vraag naar nieuwe vormen van activiteiten. De overheid is niet altijd in staat om direct te reageren op deze nieuwe ontwikkelingen. Daarom is de samenwerking met het bedrijfsleven erg belangrijk. Door de oprichting van verschillende vormen van publiek- private samenwerking, kunnen bijvoorbeeld de wettelijk toegestane snelheden tot revalidatie, herontwikkeling en het beheer van gemeentelijke voorzieningen sneller uitgevoerd worden. Dit wordt versterkt door de eisen van de samenleving. De sportfaciliteiten van de gemeente worden langzaam overgenomen door het bedrijfsleven. Door de middelen van de publieke samenwerking en het gemeentelijk vrijgeven van verschillende openbare gebieden, ontstaat er meer inspraak van de bevolking op sportief- en gezondheidsgebied (Mário Guimarães, 2009).

SportdeelnamePortugal loopt qua sportdeelname redelijk achter op andere Europese landen. In een onderzoek uit 2009 blijkt 55% niet te sporten. Ten opzichte van het gemiddelde van Europa waar 39% niet sport, is het een groot verschil. Meer over de huidige cijfers is te vinden onder het hoofdstuk gezondheid.

10

Lissabon wil in 2020 de sportdeelname van de bevolking verhoogd hebben naar 60%. Hier zijn verschillende plannen voor gemaakt. Deze plannen staan beschreven in het Sportbeleid Lissabon 2020. (Mário Guimarães, 2009)

2.2. Analyse huidige populatie stad voor 4 B’sIn het hoofdstuk 2.2. Analyse huidige populatie stad voor 4 B’s zijn kenmerken voor bewoners, bollebozen, bedrijven en bezoekers beschreven. Hierbij ligt de focus vooral op het (sport)gedrag, de demografie, economie, sociale-cultuur en politiek. Tevens is er een DESTEP analyse terug te vinden in de bijlages voor dit onderdeel.

2.2.1.BewonersLissabon, de hoofdstad van Portugal, telt maar liefst een inwonersaantal van 547,631 (INBAM, 2013). In figuur 4 (in de bijlages te vinden onder figuren) is te zien dat het inwonersaantal afhankelijk is geweest van de aardbeving in 1755, het inwonersaantal is toen gedaald. Door de industrialisatie is het inwonersaantal toegenomen en door een grote emigratie is het inwonersaantal weer teruggelopen. De religie die in Lissabon heerst is rooms-katholiek, 94% van de bevolking is katholiek. In Lissabon vormt het gezin de basis van de sociale structuur en de basis van stabiliteit. De band met aangetrouwde familieleden is over het algemeen vrij hecht. Het individu ontleent een groot netwerk en veel hulp van de familie. Loyaliteit aan de familie staat voorop net als nepotisme, het regelen van baantjes voor familieleden. Qua politiek, zijn Portugal traditioneel en conservatief. In de Portugese samenleving is het uiterlijk erg belangrijk, vooral in de steden. Portugezen geloven dat kleren sociale status en succes uitbeelden (Kwintessential, 2014).

2.2.2.BollebozenLissabon beschikt over HBO-studies en Universitair onderwijs zowel particulier als openbaar. Lissabon beschikt over 18 scholen en universiteiten (Topuniversities, 2015). In Portugal moeten studenten voorafgaand aan een studie examens afleggen die ze testen op specifieke onderwerpen. Bovendien moeten studenten per studie aan minimale kwaliteiten voldoen om studiefinanciering te ontvangen van de overheid (masterstudies.co, 2015). In een onderzoek uit 2013, is naar voren gekomen dat er maar liefst 18 scholen en universiteiten in Lissabon staan. Het studeren in Portugal wordt als zeer prettig ervaren, alleen al door het prettige weer. Daarnaast maakt het goedkope leven in Portugal het dermate aantrekkelijk om daar te studeren plus het feit dat er in Portugal gemakkelijk werk te vinden is in Portugal in vergelijking met Spanje.

In tegenstelling tot het goedkope leven in Portugal, zijn de studiekosten vrij hoog in vergelijking met andere EU landen. Bijzonder is dat eerstejaars studenten, op welke studie dan ook, meer collegegeld betaald moet worden dan in de andere jaren (Portal, 2014).

Wat betreft het wonen in Portugal kunnen studenten kiezen uit accommodaties die speciaal worden aangeboden door privé universiteiten, studentenhuizen of studenten kunnen ervoor kiezen om alleen in een flat of in een kamer te gaan wonen ergens in de stad. Individuele kamers in de grootste steden zoals Lissabon, kosten zo’n 150-400 € per maand, exclusief.Ook in Lissabon ontvangen studenten korting op het openbaar vervoer krijgen (Portal, 2014). Weinig studenten werken tijdens hun studieperiode, vanwege de economische crisis die weinig werk te bieden heeft voor studenten, vooral in de publieke sector. Daarnaast laten de schoolroosters van de studenten die het niet toe om naast school nog te werken (Portal, 2014).

2.2.3.BedrijvenIn 1998 is een belangrijk evenement georganiseerd wat veel heeft betekent voor Portugese bedrijven en haar economie. De Expo, oftewel de Lisbon World Exposition. Deze

11

wereldtentoonstelling heeft zo’n 11 miljoen bezoekers in 132 dagen getrokken naar de stad. Maar liefst 155 landen en organisaties waren er vertegenwoordigd. Er zijn ontzettend veel gebouwen neergezet speciaal voor deze tentoonstelling die voor de tentoonstelling al zijn verkocht voor latere doeleinden. Wat ook gunstig is geweest door de expo, is de aanpak van het openbaar vervoer in Lissabon om de enorme toestroom van bezoekers aan te kunnen. Er is namelijk een brug voor dit evenement aangelegd: de Vasco de Gama-brug, de metro van Lissabon kreeg een nieuwe lijn met zeven stations en tot slot werd er een nieuw station aangelegd voor bussen, taxi’s, metro’s en treinen. Jaarlijks bezoeken nog ruim 18 miljoen toeristen dit belangrijke gebied. Er zijn ondertussen 25.000 mensen permanent gaan wonen en daarnaast is het een van Lissabons belangrijkste zakencentra geworden.

Lissabon beschikt over het grootste en meest ontwikkelde massamedia-centrum van Portugal. Veel grote mediabedrijven en dochterbedrijven zijn hier dan ook gevestigd, zoals radiokanalen van grote kranten en televisiezenders. Wat gunstig is voor het bedrijfsleven van Lissabon is dat de stad beschikt over zeer snelle internetverbindingen via glasvezel en daarnaast een goede technische universiteit heeft die onder andere het bedrijf Microsoft naar de stad heeft getrokken (Hofman, 2014). In datzelfde krantenartikel schrijft (Hofman, 2014) dat ondanks, de economische crisis, veel ondernemers een eigen bedrijf starten. Drie jaar geleden werd Portugal getroffen door een economische crisis, hierdoor heeft Portugal van het Europese noodfonds, 78 miljard euro geleend. Hierdoor is de werkloosheid in Portugal opgelopen tot 16,3 procent en voor jongeren ligt dit percentage nu op 37,7 procent. De Portugese regering hoopt dat het bedrijfsleven, gericht op herstel van de economie, veel goeds zal doen. De minister van economische zaken António Pires de Lima stelde begin dit jaar 35 miljoen euro beschikbaar om starts ups financieel bij te staan. In Lissabon worden goedkope panden verhuurt door de gemeente aan beginnen bedrijven (Hofman, 2014).

2.2.4.Bezoekers Portugal trekt jaarlijks veel bezoekers. In 2006 is het land maar liefst door 7 miljoen toeristen bezocht. Het toerisme draagt een grote rol bij in de Portugese economie. Maar liefst 5% van het Bruto Binnenlands Inkomen bestaat uit inkomsten uit de toeristische sector. Lissabon is de meest bezochte stad van Portugal. De meeste toeristen in Portugal komen uit Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Nederland, Scandinavië en Brazilië. Toeristen zoeken het niet alleen in de strandvakanties in Portugal maar vooral voor de culturele bezienswaardigheden, de stedentrips, gastronomie en ten slotte zijn er ook zakelijke bezoekjes naar Lissabon (Publico, 2007).

3. Scenario’sEr zijn vier scenario’s geschreven, per kwadrant uit figuur 5, te vinden in de bijlage, één. Voor het schrijven van deze scenario’s is er gebruik gemaakt van de gevonden kansen & bedreigingen en de keuzemogelijkheden & alternatieven. In de bijlages zijn de aanbevelingen voor het kwadrant “Geniet van de wereld, Geniet van Lissabon terug te vinden.

3.1. Toerisme Economie + Suburbanisatie: Het Lissabon effectAnalytisch beschrevenLissabon is een grote trekpleister voor veel toeristen over de hele wereld en heeft dus te maken met internationalisering. De stad draait voor een groot deel om toerisme en zou niet zonder kunnen. Naast deze toeristen zijn er natuurlijk ook veel inwoners uit Lissabon zelf. Aangezien de toeristen de identiteit van de stad aantasten, trekken veel mensen weg uit de stad en gaan in de omringende steden wonen. Hiernaast is er ook in Lissabon veel vergrijzing, de jongeren trekken naar omliggende steden en zoeken daar werk. Hierbij kan er dus worden gesproken van individualisering, omdat het

12

een proces is waarbij de mensen meer als individu in de samenleving komen te staan. Lissabon kan op den duur een risicosamenleving worden, omdat de inwoners en toeristen een gevaar voor elkaar kunnen gaan vormen. Beide doelgroepen hebben andere belangen en dit zou ten koste kunnen gaan van de identiteit van de stad.

ScenarioHet is woensdag 2 juli 2025, rond 09:00 uur staat Figo op. Hij doet de deuren van zijn dakterras open, kijkt recht tegen de zon in en begroet de ouderen uit de buurt die aan het kaarten zijn. Figo kleedt zich om en pakt vervolgens de bekende gele tram naar het werk. De tram is zo vol dat Figo moet staan, hij hoort veel verschillende talen om zich heen en merkt gelijk dat het er veel toeristen om hem heen staan. Figo is meteen erg geïnteresseerd, omdat hij meerdere talen spreekt, zoals Nederlands, Duits, Engels, Spaans en natuurlijk Portugees.

Het is 10:10 uur en Figo is iets te laat op het werk. Aangezien er vandaag dertig meer toeristen komen dan normaal, zijn er twee neven die extra bijspringen die dag. Aangezien er de laatste tijd veel bezienswaardigheden bij zijn gekomen is het lastig om de juiste route te kiezen. Iedereen pakt zijn self balancing two wheeled board en begint met de route. Eén van de belangrijkste bezienswaardigheden is het Parcue des Nações. De toeristen worden hier twee uur alleen gelaten, waar geld uitgeven bijna vanzelf gaat. 80 procent van de mensen die in het Parcue des Nações werkt zijn niet van Portugese afkomst en de mensen spreken er verschillende talen. 90 procent van de mensen die er komen zijn toerist.

Om 16:30 bespreken ze de dag en er wordt getwijfeld over het voortzetten van de grote groepen toeristen. Het plezier verdwijnt, omdat de kwantiteit de overhand neemt ten opzichte van de kwaliteit. Daarnaast kwamen zijn vrienden, familie, kennissen wel eens langs om een bakje koffie te doen en was het meer hobby als werk. Nu de meeste bekenden niet meer in de stad wonen, mist Figo veel sociaal contact en daarmee ook de echte identiteit van Lissabon.

Om 17:00 is Figo klaar met werken en reist hij met de gele tram richting huis. Het laatste stuk loopt Figo naar huis en ziet een lokaal groepje ouderen in het café zitten waar hij eerder altijd met zijn vrienden een drankje ging doen. Helaas wonen al zijn vrienden nu buiten de stad, dus gaat hij maar met zijn kinderen en vrouw op het balkon zitten.

Rond 22:00 zit Figo met zijn vrouw een glas rode wijn te drinken en twijfelen over het leven in Lissabon. Ze zijn al hun vrienden en bekenden kwijt die zijn weggetrokken naar steden in de buurt. Daarnaast begint Lissabon steeds meer te vergrijzen en nemen de toeristenaantallen in sneltreinvaart toe. Aangezien de kinderen nog jong zijn denken ze eraan om de stad te verlaten en dichter bij hun vrienden en familie te gaan wonen. Dit willen ze doen zodat ze weer meer sociaal contact hebben en de kinderen in alle rust kunnen opgroeien in plaats van in een drukke stad met alleen maar toeristen. Zo is het idee om in de stad Setubal te gaan wonen, dit is drie kwartier rijden vanaf Lissabon. Aangezien de afstand prima te doen is, besluit Figo om zijn bedrijf in Lissabon te behouden en heen en weer te reizen tussen Lissabon en Setubal.

3.2. Toerisme Economie + Re-urbanisatie: Geniet van de wereld, Geniet van Lissabon

Analytisch beschrevenLissabon heeft te maken met internationalisering. De stad wordt namelijk bezocht door toeristen vanuit de hele wereld. De stad staat bekend als een stad met veel cultuur en een eigen identiteit. In de stad is er sprake van intensivering. De mensen leven optimaal en de sociale cohesie is groot. De inwoners voelen zich met elkaar verbonden, er is namelijk sprake van een pluriforme samenleving.

13

Er heeft jaren lang vergrijzing plaats gevonden, maar dit wordt langzaam omgedraaid naar vergroening, mede doordat de jongeren terug komen naar de stad. ook doordat het een dynamische stad met veel vernieuwing is, verhuizen de ouderen liever naar andere steden om daar te genieten van hun pensioen. Er is een hoge werkgelegenheid in de toeristische sector in Lissabon door de vele internationale toeristen.

Scenario8:30 De wekker van Pablo gaat af en hij springt onder de douche. Het belooft een mooie dag te worden. Om 10:00 uur wordt Pablo verwacht op zijn werk. Maar voordat Pablo hier heen gaat wordt er uitgebreid ontbeten met de hele familie. Pablo woont samen met zijn vriendin, ouders en dochtertje van 2 in een nieuwbouwwijk in Lissabon. Het is hoogseizoen in Lissabon dus iedereen heeft het druk. Het ontbijt is één van de weinige momenten dat het gezin samen is.

9:30 Pablo brengt zijn dochtertje naar het buurmeisje van 16. Ze is net klaar met school en staat in de wijk bekend als zeer geschikte oppas. Omdat de ouders van Pablo een eigen restaurant hebben en zijn vriendin werkt in een groot welness-centrum, hebben ze zelf geen tijd om op te passen vandaag. Voor het buurmeisje is het een ideale manier om geld te sparen voor haar droom. Ze wil graag een eigen restaurant oprichten met Italiaanse gerechten.

9:50 Pablo arriveert in een gele tram op de plaats van bestemming, het treinstation Rossio. Vanuit hier vertrekt hij met een groep van dertig toeristen, op Segways richting verschillende bezienswaardigheden in Lissabon. Als hij aan komt lopen bij de groep, ziet en hoort hij een grote verscheidenheid van de mensen. Er wordt onder anderen Engels, Duits, Nederlands en Spaans gesproken. Gelukkig beschikt Pablo over een grote talenknobbel en kan hij zich verstaanbaar maken in het Engels, Duits, Nederlands, Frans en het Spaans. De toeristen zijn net aangekomen in Lissabon op een nieuw geopend vliegveld vlakbij het centrum. Om 10:00 vertrekt de groep richting de haven. Om ervoor te zorgen dat iedereen de verhalen van Pablo goed kan volgen zit er in elke Segway een speaker waardoor hij kan praten.

13:00 Onder tussen zijn er twee groepen door heel Lissabon gecrost op Segways door verschillende aangelegde parken en fietsroutes. Er zijn geen auto’s meer in de stad te vinden wat het een stuk leuker en gemakkelijker maakt. Het is tijd voor de lunch. Pablo heeft afgesproken met zijn neef Ricardo om vis te gaan eten bij een bekend visrestaurant. Ricardo is eigenaar van ‘The Place To Be’. Dit is de grootste discotheek van Lissabon en de bekendste van Europa. Kaarten voor feesten zijn vaak inclusief vliegticket. Jongeren van uit heel Europa komen hier heen om te genieten van goede muziek. Pablo helpt zijn neef graag met het organiseren van deze feesten. Ze lunchen dan ook samen om plannen te maken voor het volgende feest wat gepland staat. Ricardo is ook betrokken bij verschillende evenementen in Lissabon. Zo is hij bezig met het binnen halen van het Eurovisie songfestival van 2026. Beide zijn ze groot fan van voetbal, SL Benfica Real Madrid staat dan ook nog op de planning volgend weekend. Als SL Benfica wint, zal Ricardo een groot feest organiseren in zijn discotheek.

14:00 De volgende groep toeristen staat klaar om mee te gaan met de toer. Dit keer zijn het enkel chinezen. Maar gelukkig beschikt Pablo over een digitale tolk via de speaker bijspringt als dat nodig is.

17:00 In totaal zijn er vier groepen door heel Lissabon geleid door Pablo. Hij krijgt er geen genoeg van, hij houdt namelijk van communiceren met mensen en is erg nieuwsgierig naar mensen met andere achtergronden. Pablo gaat snel naar huis want hij wil graag weer bij zijn gezin zijn. De bacalhau com batatas fritas (Kabeljauw met friet) is ook al bijna klaar, laat zijn vriendin weten.

14

19:00 Het volgende op de agenda van Pablo is een buurtvergadering. Eens in de maand vindt deze plaats. Er wordt gepraat over de ontwikkelingen in de wijk en hoe deze geoptimaliseerd kunnen worden. Op dit moment zijn ze bezig met het bouwen van een nieuw park met verschillende speeltoestellen, bovenop de parkeerkelders die zijn geplaatst aan de rand van de wijk. Ook word het openbaar groen door de bewoners zelf bijgehouden. Er zijn geen auto’s te vinden in de wijk dus worden er vaak activiteiten op de straten georganiseerd zoals buurtbarbecues of voetbaltoernooitjes. Pablo is erg actief in de buurt omdat hij het erg belangrijk vind dat iedereen zich veilig en op zijn gemak voelt thuis.

21:00 Pablo zit eindelijk lekker onderuit op de bank met een glas rode wijn en zijn vriendin. Hij heeft een drukke dag gehad maar beseft dat het prachtig is om onderdeel te zijn van de stad Lissabon. Hij is trots op zijn omgeving en kan niet wachten totdat zijn dochtertje oud genoeg is om mee te gaan naar een voetbalwedstrijd. Zijn ouders zijn ook erg belangrijk voor hem. Binnenkort zullen ze de drukke stad verlaten en gaan ze genieten van hun pensioen in Sintra, een klein stadje aan de rand van een groot bos. Om 23:00 uur is het bedtijd. Morgen staat er een regionaal kampioenschap golf op het programma waar Pablo en zijn vrienden aan mee doen. Een goede voorbereiding is het halve werk.

3.3. Kennis Economie + Re-urbanisatie: Groter, Beter, LissabonAnalytisch beschrevenIn Lissabon was voorheen maar sprake van vergrijzing dan nu, door de re urbanisatie komen veel jongeren terug naar de stad. De jongeren keren terug naar de stad voor de goede sfeer, werkgelegenheid en woonruimte. Doordat de jongeren, vaak studenten, terug zijn gekeerd naar de stad, is Lissabon een echte kennisstad geworden omdat er sprake is van globalisering. Er studeren veel studenten aan de technische universiteiten en het gaat goed met bedrijven. De kennis van Lissabon wordt versterkt door de vele kennisbijeenkomsten samen met hoogopgeleiden vanuit het buitenland. Veel innovatieve ideeën ontstaan in Lissabon waardoor Lissabon nog bekender wordt. Zwevende auto’s worden in Lissabon al volop gebruikt, hiermee is de stad een voorloper. De economie heeft lange tijd in een krimp gezeten maar dat gaat nu weer heel goed. Er is voldoende werk in de stad en bijna alle vacatures worden bekleed. Omdat de eigen identiteit is versterkt doordat veel oud-inwoners van Lissabon weer terug zijn getrokken naar de stad en ze zich sterk verbonden voelen me de stad. De band tussen de inwoners is sterker geworden en daardoor is de sociale cohesie verbeterd.

ScenarioMaandagochtend 5 september 2020 08:00 u. Tiago zit met een kop koffie naar het laatste nieuws te kijken die via zijn digitale horloge op de muur wordt geprojecteerd. Om 09:00 u moet Tiago op zijn werk zijn en omdat hij in het hart van het zakencentrum Parque das Nações woont, hoeft hij maar kort te reizen naar zijn werk. 08:55 u, Tiago stapt via zijn dakterras zijn mobiele zweefauto in die hem naar zijn werk rijdt.

09:00 u, Tiago stapt via het dakterras van zijn kantoor uit om weer aan de slag te gaan bij het bedrijf Windows waar hij als directeur is aangesteld omdat hij een trots Portugees is die trots is op zijn nationaliteit. Voordat hij begint met werken krijgt hij van zijn personal robot een cappuccino in zijn handen gereikt waarna hij door zijn collega verzocht wordt via een digital call om in de kantine het volkslied van Portugal te komen zingen. Het is vandaag geen gewone maandag, het is vandaag de dag der Portugezen waarop de trots van het volk op het land wordt geuit. Ze zijn erg trots op hun Nationaliteit dus daarom zingt al het personeel gezamenlijk met hun hand op hun hart het lied uit volle borst. Vervolgens feliciteert iedereen elkaar met deze mooie dag en drinken ze gezamenlijk een

15

glaasje port en bespreken gezellig hun weekend. Normaliter begint iedereen om 09:00 u, of eerder met werken, maar voor deze gelegenheid maken ze tijd.

09:30, Tiago zit achter zijn bureau en zijn telefoon staat roodgloeiend van alle vragen, meldingen en afspraken. Zijn persoonlijke collega scant voor Tiago welke telefoontjes belangrijk zijn en laat Tiago handsfree de belangrijke telefoontjes afhandelen. Omdat Tiago met meer dan 12 landen zaken doet, spreekt Tiago maar liefst zes talen: Portugees, Engels, Frans, Duits, Spaans en Chinees. Het telefoontje wat binnenkomt, is afkomstig van Friederich Bergmann, hij belt met de vraag of Microsoft nog personeel zoekt want er is een groot percentage aan immigranten binnengekomen in Lissabon. Hij vertelt hem dat ze nog maar twee vacatures hebben openstaan maar dat de balans tussen werkgelegenheid en openstaande vacatures erg goed in balans is.

Om 11:00 u heeft Tiago een internationale bijeenkomst in een hip theehuis, ergens in Parcue des Nações. Alle eigenaren van Microsoft komen bijeen om kennis uit te wisselen. Alle ontwikkelingen in alle landen waar Microsoft gevestigd is, moet uitgewisseld worden. Terwijl de bespreking bezig is, notuleert zijn persoonlijke assistente, die in zijn digitale horloge zit, wat er allemaal besproken wordt zodat Tiago de samenvatting nog eens terug kan lezen of luisteren.

01:00 u, Tiago luistert naar het laatste nieuws over een oplossing op het probleem vergrijzing binnen Lissabon: er is een ontzettend grote toestroom van buitenlandse studenten. Fijn denkt Tiago, dan is de verhouding van het aantal buitenlandse studenten en oude mensen, binnen de stad meer gelijk.

Rond 17:00 u is Tiago klaar met werken, hij stapt via zijn dakterras in zijn zwevende auto om zo lekker naar huis te rijden. Hij heeft ontzettend veel zin om weer naar huis te gaan omdat het feest is bij hem in de buurt. Tiago is erg blij met de re urbanisatie want nu wonen de plaatselijke inwoners weer bij hem in de buurt. De sociale cohesie in zijn buurt is zo groot dat ze met een grote groep buurtbewoners en familieleden samen gaan dineren op straat. Iedereen heeft zijn tuinmeubilair meegenomen om er een grote dinertafel van te maken waar iedereen van de buurt aan kan zitten. Er wordt ontzettend veel gelachen, gedanst en er wordt lekker gegeten.

22:00 u Tiago stapt in bed en valt na een drukke dag, tevreden in slaap naast zijn vrouw Anastazia.

3.4. Kennis Economie + Suburbanisatie: Ervaar de waarde van Lissabon

Analytisch beschrevenBij het Marktscenario over Lissabon is er gekeken naar het verband tussen de ‘kenniseconomie en ‘suburbanisatie’. Lissabon wil zich graag profileren als een stad dat voorop loopt op het gebied van kennis en technologie ten overstaande van de rest van Europa. Het gevolg hiervan is dat er veel hoogopgeleide mensen naar Lissabon toe komen. Daarnaast is er een probleem dat veel mensen weg trekken uit het centrum van de stad om buiten de stad te gaan wonen. Hierdoor verliest de stad zijn identiteit.

Daarom wordt er in het scenario een beeld geschetst van een stad die gedomineerd wordt door forensen die vanuit alle hoeken van de wereld hier terecht komen. Doordat de stad wordt ‘overgenomen’ door de forensen vertrekken de plaatselijke inwoners uit het centrum en verliest de stad zijn identiteit. Daarbij komt ook nog eens dat de Wereldexpo een belangrijke rol speelt in dit scenario. De Wereldexpo is een grote toeristische trekpleister. De hoeveelheid toeristen is ook niet bevorderlijk voor het beeld wat Lissabon nu nog wel heeft. Namelijk een warme, gezellige en sfeervolle stad. Dit scenario geeft een beeld van hoe de stad eruit zal zien als het zo doorgaat.

Scenario

16

Om 06:45 gaat Cristiano zijn wekker. Hij moet vroeg op om op tijd op zijn werk te zijn, midden in het centrum van Lissabon. Sinds een jaar of vier is Cristiano met zijn gezin verhuist naar Belas, een klein stadje ten noorden van Lissabon, de stad waar hij zijn hele leven al had doorgebracht. Hij is er geboren en getogen en heeft er meerdere studies gevolgd. Van huis uit is hij gewend veel van zichzelf te eisen en lang doorstuderen werd hem altijd aangemoedigd. Daarnaast is Lissabon niet meer wat het is geweest. De sfeer die het vroeger had is minder geworden.

Rond 08:30 loopt Cristiano samen met zijn collega Wayne, een Engelsman, zijn kantoor binnen. Wayne heeft hij ontmoet via het werk. Veel collega’s van Cristiano komen uit het buitenland. De arbeidsmarkt in en rondom Lissabon vraagt veel hoog opgeleiden en specialisten die van over de hele wereld vandaan worden gehaald. Cristiano vindt dit eigenlijk alleen maar leuk, zo leer je veel nieuwe culturen kennen en leer je op een andere manier naar dingen te kijken. Daarnaast is het nog gemakkelijk ook, Cristiano reist vaak samen met een van zijn collega’s richting werk.

De laatste tijd is Cristiano erg druk op zijn werk. Hij is leidinggevende wat betreft een groot project met betrekking tot de Wereldexpo. De Wereldexpo staat op een groot terrein waar in 1998 een grote wereldtentoonstelling plaats vond. Tegenwoordig is deze plek nog steeds van cruciaal belang voor Lissabon. Het trekt jaarlijks miljoenen bezoekers, vanuit economisch oogpunt is het een belangrijke plek. Om 14:30 heeft Cristiano een belangrijke vergadering over de Wereldexpo met zijn collega’s, maar eerst is het tijd voor lunch. Cristiano gaat een visje eten in het centrum waar hij heel gemakkelijk kan komen met de welbekende gele tram, lijn 28. Deze stopt vlak voor zijn favoriete restaurant om te lunchen. Als echte Portugees zijnde komt Cristiano een paar minuten later dan gepland aan in de vergaderruimte waar zijn collega’s al op hem zitten te wachten. Hij kan maar niet wennen aan die strikte tijden van al die Engelse, Duitsers, Amerikanen, Chinezen, Russen en Nederlanders. Soms gebeuren dit soort vergaderingen ook via Skype of andere technologieën die ze wordt aangeboden via het werk. Ook hier moeten ze met de tijd meegaan en draait veel om efficiëntie en effectiviteit.

Rondt 18:10 loopt Cristiano weer met Wayne het gebouw uit, moe maar voldaan na een lange dag. Het is een nuttige dag geweest waarin hij veel heeft kunnen bereiken. Toch bekruipt hem een onaangenaam gevoel als hij weer door de stad komt. Hij ziet wederom dat de stad toch echt is veranderd en diep van binnen weet Cristiano heel goed dat hij hieraan mee heeft geholpen.

Vroeger was er rond dit tijdstip nog veel meer leven in de stad. Tegenwoordig is het een stuk rustiger en minder levendig. Mede door alle forensen, die vanuit elk werelddeel komen. Hier maakt hij zelf ook onderdeel van uit. De sfeer die de stad vroeger had is minder, de identiteit is veranderd. De toename van de hoeveelheid toeristen werkt ook niet mee en dan te bedenken dat hij zelf leidinggevende is over een belangrijk project wat een van de grootste toeristische trekpleisters is van de stad. Eenmaal thuis probeert Cristiano zijn zinnen te verzetten. Zijn vrouw heeft lekker eten klaar gemaakt en hij heeft eindelijk een avondje tijd voor zijn kinderen. Morgen wacht een nieuwe en lange dag.

4. Vernieuwde creatieve visie op de stadVoor de vernieuwde creatieve visie op de stad Lissabon zijn er een aantal middelen gebruikt om tot een zo goed mogelijk resultaat te komen. In hoofdstuk 4. Vernieuwde creatieve visie op de stad zijn deze beschreven, er wordt hierbij gefocust op het gewaagd doel, de kenwaarden, nieuwe positionering en de verbinding tussen het DNA van de huidige situatie en de visie van de consultants.

17

4.1. VisieLissabon streeft er naar om de meest jonge, saamhorige en dynamische toeristenstad van Europa te worden.

4.2. Gewaagd doelHet gewaagd doel van Lissabon is: In 2025 de bekendste toeristenstad van Europa zijn. Dit wordt ondersteund door vergroening, internationalisering en intensivering.

De stad is in 2025 erg groen. Dit kan op twee verschillende manieren omschreven worden. Lissabon heeft veel jonge inwoners erbij gekregen door re-urbanisatie. Het inwoneraantal van Lissabon is wel gelijk gebleven. In 2015 was er nog 40% van de inwoners boven de 60 jaar. Dit is terug gebracht naar 15% boven de 60 jaar. Mede door overlijden en het wegtrekken van de ouderen, is de stad jonger geworden. Ten tweede is de stad in 2025 groen doordat er steeds meer openbaar groen te vinden is. Veel woonwijken hebben speelveldjes en parken in de buurt. Ook zijn er steeds meer openbare sportvelden waar met alle inwoners gesport kan worden. In de stad is ook sprake van internationalisering. Hierdoor is er een extra vliegveld aangelegd aan de andere kant van Lissabon. Ook is er een rechtstreekse treinverbinding naar Parijs. In de stad werken de plaatselijke inwoners hard, maar met plezier. Hierdoor voelen de toeristen zich welkom en blijven ze graag komen. De intensivering in Lissabon heeft er voor gezorgd dat er veel te doen is in de stad.

4.3. Kernwaarden4.3.1.Saamhorigheid

Het wordt weer aantrekkelijker om in Lissabon te wonen. Portugezen trekken massaal terug naar de binnenstad van Lissabon. Als gevolg van de re-urbanisatie gaan Portugezen bij elkaar in wijken wonen. Nu is de afstand tussen Portugezen minder groot en worden de onderlinge banden alleen maar hechter en wordt de betrokkenheid groter. Omdat in de cultuur van Portugal de familie centraal staat, wordt er veel samen gedaan met gezinnen. Bijna iedereen in Lissabon werkt in de toeristensector, dus praktisch iedereen werkt samen met elkaar. Hierdoor wordt de saamhorigheid ook vergroot.

4.3.2.ToerismeOp verschillende manieren wordt het aanbod voor de toeristen uitgebreid. Zo worden er bijna dagelijks evenementen georganiseerd waar mensen uit heel Europa op af komen. Deze evenementen zijn vaak inclusief vliegticket te bezoeken.

4.3.3.Eigen identiteitOver tien jaar is de eigen identiteit van Lissabon ontzettend duidelijk en kenbaar in de stad. Doordat de eigen identiteit zo sterk is wordt de sociale cohesie daardoor ook groot. Lokale inwoners voelen zich verbonden met de stad en daardoor ook verbonden met de inwoners. Onderlinge banden zijn sterk en inwoners van Lissabon spreken vaak af om gezamenlijk te eten met de buurt. Mede door de eigen identiteit worden in bedrijven, leidinggevende functies met voorkeur aan inwoners van Lissabon gegeven.

4.4. Nieuwe positionering4.4.1. Jong

Een onaangename trend in Lissabon is ‘vergrijzing’. Om de vergrijzing tegen te gaan is er een regeling gekomen die stelt dat gepensioneerden (65+)in speciaal, met zorg ingerichte, buitenwijken gaan wonen. Hierdoor maakt de oude bevolkingsgroep plaats voor de nieuwe, jonge bevolkingsgroep. Het idee hierachter is dat de jonge bevolking innovatie de stad in blaast. De jonge

18

bevolking moet de stad dynamisch en actief houden. Doordat de studenten die in de buitenwijken zijn gaan wonen terug komen, wordt de sfeer dynamischer in wijken waardoor deze langzaamaan weer verbeteren en de stad weer op leeft. Hierdoor blijft de bevolkingssamenstelling in balans.

4.4.2.DynamischDe stad Lissabon wil in de toekomst een dynamische stad zijn. Hiermee wordt bedoeld dat de stad Lissabon constant in beweging is. De stad is levendig, actief, energiek, ondernemend en daadkrachtig. Om Lissabon dynamisch te maken moet er uiteraard wel wat gebeuren. Enkele voorbeelden hiervan zijn: het organiseren van meer muziek- en sportevenementen, theater of een ‘CitySlide’ waar zowel toeristen als inwoners van de stad aan mee kunnen doen. Universiteiten en hoge scholen die samenwerken met het bedrijfsleven, zodat studenten sneller aan werk komen en ook in de stad blijven. Daarnaast moeten de vele toeristen goed ontvangen en geïnformeerd worden. Daarbij zetten de opgeknapte bezienswaardigheden Lissabon in een nieuw en stralend daglicht. Uiteindelijk moet dit ervoor gaan zorgen dat Lissabon een nog grotere internationale naam krijgt, je moet er geweest zijn en eigenlijk zou je ook niet meer weg willen.

4.4.3.ToeristenstadLissabon wil bekend worden als dé toeristenstad van Europa. Toeristen zijn al geruime tijd een belangrijke inkomstenbron voor Lissabon. Er werken veel inwoners in de toeristische sector, want hier is steeds meer vraag naar. Omdat Lissabon een eigen identiteit heeft en een cultuur die veel mensen aanspreekt, zullen de toeristen blijven komen. Er is veel te zien en te doen, wat zorgt voor een echte beleving.

4.4.4.EuropaDoor internationalisering zal Lissabon steeds meer een hoofdstad van Europa worden in plaats van de hoofdstad van Portugal. Er zullen mensen werken en recreëren vanuit heel Europa. Jongeren en ouderen zullen hun vakantie vieren in de stad Lissabon.

4.5. Verbinding tussen DNA-huidige situatie en visie consultantsOm tot een creatieve, vernieuwende visie te komen is een blik op het huidige DNA van de stad nodig om tot nieuwe ideeën te komen. De informatie in dit onderdeel is allemaal afkomstig uit het verslag onder het hoofdstuk 2.1. DNA van de stad. De consultants hebben bruikbare informatie uit het huidige DNA van de stad gebruikt zoals de huidige visie van Lissabon waar vooral creativiteit, innovatie en concurrentie als kernwaarden luidden. Deze kernwaarden zijn dus passend bij de oude identiteit van de stad.

Vergrijzing behoort tot het DNA van Lissabon, in de nieuwe visie wordt hierop ingespeeld door juist een ‘jonge’ stad te benoemen. Het idee is dat jonge inwoners van Lissabon en studenten terugtrekken naar de binnenstad door de goede sfeer, werkgelegenheid en woonruimten.

Toerisme is een van de belangrijkste kernwaarden die tot het huidige DNA behoren want maar liefst 80% van de inkomsten is afkomstig uit de dienstensector. Toerisme vertegenwoordigt dus een erg groot deel van de activiteiten/inkomsten in Lissabon. De consultants verwachtten dat als de focus van de stad op toerisme ligt, de eigen identiteit dan in gevaar dreigt te komen. Vandaar dat in de visie, saamhorigheid is opgenomen omdat door het versterken/behouden van de eigen identiteit, de saamhorigheid beter wordt. Mensen willen zich graag identificeren met de stad. Onderling voelen lokale inwoners een verbondenheid met de stad en elkaar. Op welk ingrediënt van de visie toerisme nog meer inspeelt, is het ‘dynamische’. Doordat er volop toerisme is in Lissabon, worden er ontzettend veel speciale acties aangeboden voor toeristen. Denk aan: theatervoorstellingen, Eurovisie Songfestivals, WK-golf, surfwedstrijden etc. Kortom: de stad is erg dynamisch in het

19

organiseren van evenementen voor de toeristen. Uiteindelijk wordt ‘dynamisch’ nog op een dubbelzinnige manier bekeken. Dynamisch kan ook nog vanuit een ander aspect bekeken worden, namelijk: inwoners van Lissabon moeten dynamischer worden in de zin van meer bewegen. In het hoofdstuk 2.1.2.2. De gezondheid van Lissabon in kaart gebracht, wordt namelijk genoemd dat maar liefst 55% van de inwoners van Portugal ‘nooit’ sport. Dit is ontzettend weinig. Om te voorkomen dat Lissabon het grootste percentage aan inactieve inwoners van het hele land heeft, wordt hier in de visie op ingespeeld.

5. Hoe wordt de creatieve visie vertaald in een businessmodel?

Via het businessmodel van Alex Osterwalder kan er in dit geval een stad geanalyseerd worden. Het model is opgebouwd uit negen verschillende onderdelen met vier hoofd clusters. Er wordt geanalyseerd op de infrastructuur, waardepropositie, user experience en de kosten & inkomsten. Hierbij wordt extra ingezoomd op partners, activiteiten, bronnen, waardepropositie, relaties, kanalen, klanten, kosten en inkomsten. De toelichting op het ingevulde businessmodel is te vinden in de bijlages onder de kop “Bijlage 6 Toelichting Businessmodel”.

Partners- Overheid- Europese Unie

Activiteiten- Evenementen - Veilige omgeving- Beleid (toerisme-economie en re-urbanisatie)

Bronnen-Marketing- 4 B´s

Waardepropositie- Geschiedenis & cultuur- Mediterraan klimaat- Politiek centrum- Universiteiten

Relaties- Media (i.v.m. evenementen) - Persoonlijk contact- Reisorganisaties& Bouwbedrijven

Kanalen- Reisbureaus- Mond tot mond reclame- Media- Evenementen (internationaal)- Politiek

Klanten- Toeristen- Locale inwoners

Kosten- Vernieuwing van stad- Marketing- Evenementen

Inkomsten- Vernieuwde stad- Evenementen- Toerisme

20

NawoordVoor u ligt het rapport van een Vitale Stad. Dit rapport is tot stand gekomen door Anna van der Duim, Tim Wiefferink, Daan Stam, Stefan van Erp en Marjolein Kloosterman. Het rapport is gemaakt in opdracht van de Hanzehogeschool Groningen, instituut voor Sportstudies. De informatie in het rapport gaat uitsluitend over Lissabon, de gekozen stad die wij vitaal gaan maken. Waarom Lissabon? Deze stad is niet alleen zonnig en idyllisch, de wilskracht en de kansen in deze stad is zo enorm groot dat dit ons de meest ambitieuze stad leek om de uitdaging mee aan te gaan. De hoofdvraag die beantwoordt moet worden om een stad vitaal te krijgen, wordt in dit rapport beantwoord. Om dit rapport uit te kunnen brengen willen we twee personen ten eerste bedanken voor alle input en adviezen: Mieke Zijl, docente aan het Willem-Alexander Sportcentrum en coach. Daarnaast Tiago Príncipe, docent aan het Willem-Alexander Sportcentrum en voormalig inwoner van Lissabon.

21

BibliografieBreuiller, J.-F. B. (2004). Portugal. ANWB.

Câmara Municipal de Lisboa. (2015). Vision and strategy. Opgehaald van www.cm-lisboa.pt: http://www.cm-lisboa.pt/en/business/vision-and-strategy

CBS. (2015, September 23). Publication. Opgehaald van CBS: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=80518NED&D1=a&D2=0&D3=a&D4=l&HD=110831-1442&HDR=G3,G1,T&STB=G2

Central Intelligence Agency. (2015). The world factbook. Portugal: CIA.

Cityspotters. (z.j.). Parque das Nacoes. Opgeroepen op 2015, van Cityspotters: https://www.cityspotters.com/portugal/lissabon/parque-das-nacoes

European Commission. (2009, Oktober). Sport and Physical Activity. Opgehaald van Europa: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_334_en.pdf

Europees Parlement. (2015, September 23). Opgehaald van Europees Parlement: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+WQ+E-2004-0185+0+DOC+XML+V0//NL

Hanzehoegeschool Groningen. (2015). Doelstellingen en relevantie. Opgehaald van BlackBoard: https://blackboard.hanze.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_336473_1&content_id=_3477937_1

Het Spectrum. (2015). Reisgids Lissabon. Amsterdam: Unieboek.

Hofman, M. (2014, 5 10). Lissabon bloeit op. Trouw, p. 2.

INBAM. (2013). Info about Lisbon. Lisbon, Portugal.

Internationale Spectator. (2012, Februari). Opgehaald van Internationale Spectator: http://www.internationalespectator.nl/system/files/20120200_is_art_martin.pdf

InvestiremPortugal. (2015, September 20). Why the Lisbon Region? Opgehaald van Portugal Global: http://www.portugalglobal.pt/EN/InvestInPortugal/WhyPortugal/Lisbon/Paginas/RegionsofPortugal_Lisbon_Economy.aspx

Klimaat Info. (sd). Lissabon. Opgeroepen op September 22, 2015, van www.klimaatinfo.nl: http://www.klimaatinfo.nl/portugal/lissabon.htm

Kwintessential. (2014). Portugal - Language, Culture, Customs and Etiquette. Opgeroepen op 10 7, 2015, van www.kwintessential.co.uk: http://www.kwintessential.co.uk/resources/global-etiquette/portugal.html

Landenspecials. (z.j.). Bevolking, taal en godsdienst Portugal. Opgeroepen op 2015, van Landenspecials: http://www.landenspecials.nl/portugal/bevolking-taal-godsdienst/

(2010). Life expectancy at birth Men. Health status indiciatiors. European Commission Public Health.

(2010). Life expectancy at birth Women. Health status indicator. European Commision Public Health.

22

Lisbon City Council. (2014). Knowledge & Innovation. Opgeroepen op 2015, van Lisbon City Council: http://issuu.com/camara_municipal_lisboa/docs/lisbon_-_economy_inovation_and_stra

Lisbon City Council. (2014, Januari). Lisbon, economy, innovation, entrepeneurship. Opgehaald van Câmara municipal Lisboa: http://issuu.com/camara_municipal_lisboa/docs/lisbon_-_economy_inovation_and_stra

Lisbon City Council. (2014). Multinationals. Opgeroepen op 2015, van Lisbon City Counsil: Lisbon City Council

Lisbon City Council. (2014). Startup City. Opgeroepen op 2015, van Lisbon City Council: http://issuu.com/camara_municipal_lisboa/docs/lisbon_-_economy_inovation_and_stra

Lisbon Portugal Guide. (z.j.). Lisbon Portugal Guide. Opgeroepen op 2015, van Lisbon Portugal Guide: http://lisbon-portugal-guide.com/index.php

Lisbon's population. (2015). Opgeroepen op 10 7, 2015, van www.lisbon-portugal-guide.com: http://lisbon-portugal-guide.com/Lisbon-information/lisbon-population.php

Lissabon Voor Beginners. (sd). Wijken, Straten en Pleinen in Lissabon. Opgeroepen op Oktober 5, 2015, van http://www.lissabonvoorbeginners.nl/wijken-straten-pleinen.htm

Mário Guimarães. (2009). Carta Desportiva Lisboa. Lissabon : Câmara Municipal Lisboa.

masterstudies.co. (2015). Portugal. Opgeroepen op 10 15, 2015, van www.masterstudies.co.nl: http://www.masterstudies.co.nl/Portugal/

Nekkers, J. (2006). Wijzer In De Toekomst. Amsterdam: Business Contact.

OECD. (2014). OECD health statistics how does Portugal compare? OECD.

Osac. (2014). Portugal 2014 Crime and Safety Report: Lisbon. Opgeroepen op Oktober 10, 2015, van OSAC Country Council Information: https://www.osac.gov/pages/ContentReportDetails.aspx?cid=15349

Parilla, J., Trujillo, J. L., Berube, A., & Ran, T. (2014). Global Metromonitor An Uncertain Recovery 2014. Opgehaald van Brookings: http://www.brookings.edu/research/reports2/2015/01/22-global-metro-monitor

Portal, M. (2014, 12 11). Studying in Portugal. Living Costs, Tuition Fees and Scholarships. Opgeroepen op 10 18, 2015, van www.mastersportal.eu: http://www.mastersportal.eu/articles/1095/studying-in-portugal-living-costs-tuition-fees-and-scholarships.html

Portugal NL Ambassade. (2015, September 20). Politiek. Opgehaald van Portugal NL Ambassade: http://portugal.nlambassade.org/organization/afdelingen/politiek/meer-informatie.html

Portugal-live. (z.j.). Parque das Nacoes. Opgeroepen op 2015, van Portugal-live: http://www.portugal-live.com/nl/portugal/lissabon/parque-das-nacoes.html

Portugal-live. (z.j.). Toerisme in Lissabon. Opgeroepen op 2015, van Portugal-live: http://www.portugal-live.com/nl/portugal/lissabon/toerisme.html

Publico, J. (2007, 1 13). Três milhões de espanhóis visitaram Portugal em 2006. Journal Publico.

23

RVO. (2015). Marktkenmerken Portugal. Opgehaald van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: http://www.rvo.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/landenoverzicht/portugal/markttoegang/marktkenmerken

RVO. (2015). Merketing Portugal. Opgehaald van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: http://www.rvo.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/landenoverzicht/portugal/markttoegang/marktkenmerken/marketing

social, T. O. (2010). Sport and physical activity. Brussel: European Commission.

tool, H. d. (2010). Recorded adult (15+years) per capita consumption (in litres of pure alcohol). determinants of health indicators. European Commission.

Topuniversities, Q. (2015). Study in Portugal. Opgeroepen op 10 15, 2015, van www.topuniversities.com: http://www.topuniversities.com/where-to-study/europe/portugal/guide

Urbistat. (2011). Demography Lisboa. Opgeroepen op Oktober 5, 2015, van urbistat.it: http://www.urbistat.it/AdminStat/en/pt/demografia/dati-sintesi/lisboa/103/2

Voorbeginners. (2014). Economie. Opgeroepen op 2015, van Voorbeginners: http://www.voorbeginners.info/portugal/economie.htm

WHO. (2015). Prevalence of tobacco use among adults and adolescents aged 15+ :Female. World Health Organization.

WHO. (2015). Prevalence of tobacco use among adults and adolescents aged 15+: Male. World health organization. Opgehaald van http://gamapserver.who.int/gho/interactive_charts/tobacco/use/atlas.html

Wikipedia. (2015, 9 15). Lissabon. Opgeroepen op 9 17, 2015, van www.wikipedia.org: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lissabon#Demografie

Youropi. (z.j.). Eten en drinken. Opgeroepen op 2015, van Youropi: http://www.youropi.com/nl/lissabon-11505/restaurants

24

BijlagesBijlage 1 Figuren

Figuur 1

25

Figuur 2: frequentie sporten in de EU (social, 2010)

26

Figuur 3

Figuur 4: populatie Portugal (Lisbon's population, 2015)

27

Figuur 5

28

Bijlage 2 Studie team methode1. Opdracht

Welk product willen we ontwikkelen?Het product dat wij willen ontwikkelen is bondig gezegd: het tot stand brengen van een nieuwe en inspirerende visie voor de stad Lissabon. Dit gaan we doen door middel van het maken van een scenario schets met daarbij twee uitgewerkte onzekerheden. Deze zal onderbouwd en gepresenteerd worden door middel van een verslag. De presentatievorm zal gericht zijn op de gemeente van Lissabon.

Bij het creëren van deze visie zullen we trachten zo relevant, geloofwaardig en verrassend mogelijk te zijn. Het uiteindelijke doel van deze opdracht is het vitaler maken van de stad Lissabon. Dit op het gebied van leefbaarheid, gezondheid en economie & toerisme.

2. VerkenningHoe denken we er nu over? Het beeld is een beetje bijgesteld omdat de opdracht meer helder is geworden voor ons. Het beeld van de stad is tevens duidelijker geworden omdat we aan het begin van de opdracht weinig kennis hadden van de stad. Bovendien heeft niemand van ons de stad ooit bezocht. Onlangs zijn we in gesprek gegaan met een ervaringsdeskundige: Tiago. Tiago is docent op onze school en heeft in Lissabon gewoond dus hij heeft ons van alles kunnen vertellen over de stad. Door dit gesprek werden allerlei ideeën losgepeuterd en kwamen mooie ideeën tot stand. Na het volgen van de werkcolleges en hoorcolleges in de eerste paar weken, werd de opdracht ons allemaal veel duidelijker. Het eerste beeld bij de opdracht is ondertussen bijgesteld. We weten dat de opdracht vooral door onszelf moet worden vormgegeven. Dit is een opluchting omdat we in het begin nogal vast liepen doordat de opdracht nog niet helemaal werd begrepen en we bijna zelf geen actie durfden te ondernemen.

3. AfwegingWat hebben we elkaar te bieden, welke sterke en zwakke punten kunnen we in de groep formuleren?

3.1. Samenstelling van de groep: kwaliteiten/rolverdelingNAAM KWALITEITEN STRUIKELBLOKKEN TYPE WERKER ROL

MARJOLEIN

- Leidend vermogen

- Harde werker, doener

- Zorgt voor saamhorigheid en bewaart rust

- Neemt vaak teveel hooi op de vork

- Kan soms bot overkomen

- Loopt soms de kanten er vanaf

-Is gauw gestrest

Helper 1.Planner

2.Teamproces-begeleider

3.Verslagen-checker

4.Teamleider

5.

ANNA -Kan goed een verslag in elkaar zetten

-Goed in voorkanten opbouwen

-Inhoudsopgave maken

-Neemt veel taken op zichzelf

-snel gestrest

-Is snel het overzicht kwijt als niet iedereen meewerkt

Monitor 1.Teamproces-begeleider

2.Verslagen-checker

3.Teamleider

29

-Aansturen van anderen

-Is gedisciplineerd, vindt participatie belangrijk

-Is een streber

-APA bronvermelding

-Kan zich snel druk maken om iets

4.

5.Planner

STEFAN -Goed in verslaglegging

-Levert goede inhoudelijke stukken aan

-Houdt goed het overzicht

-Legt makkelijk contacten met externen

-Spreekt goed Engels

-Is goed in dingen samenvoegen

-Perfectionistisch, gaat soms te ver

-Uitstelgedrag

-Als iets klaar is, heeft hij weinig zin om nog een check te doen

-Gaat niet vaak naar hoorcolleges, slecht voor de teambuilding en participatie

Voorzitter

Brononderzoeker

1.Verslagen-checker

2.Teamleider

3.

4.Planner

5.Teamproces-begeleider

DAAN -Is goed in knopen doorhakken

-Je kunt op hem bouwen

-Is erg flexibel

-Kan innovatief denken

-Stelt zich onderdanig op als een ander een leider is

-Wanneer een ander leider is verliest hij snel het overzicht

-Begint soms te laat met taken

-Heeft dyslexie, dit kan lastig zijn voor de grammatica

-Ongeduldig

Brononderzoeker

Vormer

1.Teamleider

2.

3.Planner

4.Teamproces-begeleider

5.Verslagen-checker

TIM -Is flexibel

-Komt altijd op teamafspraken

-Levert goede stukken aan

-Neemt de tijd voor zijn werk

-Is erg geduldig

-Gedisciplineerd

-Kan soms te diep ingaan op zijn taak waardoor hij andere dingen uit het oog verliest

-Tim mag meer op de voorgrond treden

-Hij weet veel maar laat zich niet altijd horen, te bescheiden

-Kan niet onder tijdsdruk goede stukken leveren, is vrij kritisch

Doener 1.

2.Planner

3.Teamproces-begeleider

4.Verslagen-checker

5.Teamleider

De rollen binnen het team:Zijn afwisselend. Iedereen zal één keer iedere rol op zich nemen. Zo kan iedereen ervaring opdoen met de verschillende rollen binnen een team.

Regels:

30

Op tijd komen is vanzelfsprekend.Tijdens de werkcolleges aanwezig zijn.Alleen afwezig zijn met een goede reden. Dit zo snel mogelijk aangeven.Telefoon niet storend aanwezig.Participeer actief wanneer je aanwezig bent. Ben je toch aanwezig zonder actief te participeren dan wordt je hier op aangesproken.

Regels rondom opdrachten en verslagen:Twee dagen voor de officiële deadline van tussentijdse opdrachten levert iedereen zijn stukken in op Dropbox.Een week voor de officiële deadline van verslagen levert iedereen zijn/haar stukken in op Dropbox.Als iemand ergens niet uitkomt, dan moet je hierbij op tijd om hulp vragen.

Communicatiemiddelen:Facebook chat mag gebruikt worden. Hiervan dient wel melding gemaakt te worden in de WhatsApp groep, zodat iedereen dit mee krijgt.Alles via WhatsApp in de groep chat aankondigen.

4. BrainstormFormuleren van vragen en zoekopdrachten om mee aan de slag te gaanOm voorafgaand aan het proces de juiste informatie te verwerken is een brainstormsessie nodig. In ons geval zijn dat er meerdere geweest. Tijdens deze brainstormsessies is er vaak een groot flap-over papier gepakt en hebben we daar al onze ideeën op losgelaten. Alle ideeën die bij ons te binnen schoten hebben we geformuleerd en daardoor konden we al gauw verder met de opdrachten. De brainstormsessies waren een basis voor de opdracht. Werd de opdracht niet goed begrepen, dan formuleerden we voor onszelf vragen die ons misschien verder zouden helpen. Bij een opdracht hoort vaak een onderzoeksvraag. Als je die kunt beantwoorden dan heb je de opdracht goed begrepen. Dit bood ons veel houvast voor vele opdrachten.

Wat ook bij onze brainstorm hoorde was de afspraak met ervaringsdeskundige: Tiago. Hij noemde allerlei trends en ontwikkelingen in de stad waarbij de vier B’s allemaal werden benoemd. Dit was erg interessant en erg bruikbaar voor onze research.

5. BronnenstudieWelke externe informatie kunnen we gebruiken om tot een oplossing te komen?Bij het beantwoorden van vragen tijdens het onderzoek is het van belang om goede bronnen te raadplegen. Ten eerste was onze bron rondom het project Mieke Zijl. Zij is coach van ons gedurende het project en zij heeft kennis van de opdracht. Wie ook bij een van onze bronnen hoorde was Tiago (docent op de Hanze, Portugees, oud inwoner Lissabon). Tiago heeft ons veel tips gegeven voor handige bronnen. Veel gebruikte bronnen zijn bijvoorbeeld: WHO, City Government Lisboa, Hofstede center en eurostat.com. Daarnaast heeft Tiago ons verteld wat volgens hem, belangrijke trends zijn in Lissabon. Dit hebben we bewust aan Tiago gevraagd omdat hij er heeft gewoond en nog regelmatig het nieuws volgt van Portugal. De trends zijn daarnaast op het internet gevonden en bevestigd door Tiago. Vanaf 25 tot en met 29 november gaan we met de hele groep Lissabon bezoeken. De tickets zijn geboekt en het verblijf, wat midden in een van de bekendste wijken ligt. We hopen dan in contact te komen met de city government van Lissabon.

6. Ontwerp-oplossingHoe ziet het product er in concept uit?Het product ziet er in concept al goed uit. Er is een verslag gevormd waarin veel onderwerpen besproken worden. Er is rekening gehouden met de gezondheid, leefbaarheid, economie en toerisme. Bovendien zijn deze factoren meegenomen tijdens de scenario schetsing. Je ziet deze

31

factoren overal terugkomen. Ten slotte is er 1 scenario uitgewerkt voor een doelgroep waarin alle factoren zijn verwerkt die in het bijpassende boek ‘Wijzer in de toekomst’ staan. De duurzaamheid van Lissabon staat goed vermeld in het boek volgens de vijf P’s. Ten slotte is het business –model van Osterwalder toegepast. Het bijpassende hoorcollege bood goede hulp bij het opzetten van het businessmodel gericht op Lissabon. Het productconcept geeft antwoord op de vraag: hoe zorgen we ervoor dat Lissabon een vitale stad wordt.

7. ResearchMoeten we naar aanleiding van de ontwerp-oplossing nog iets uitzoeken? Waar we tegenaan liepen tijdens de ontwerp-oplossing stap was dat vele informatieve stukken in het Portugees zijn. Het vertalen hiervan gebeurd via google translate maar dat gaat niet altijd erg nauwkeurig. Zo is er een sportstimuleringsplan gevonden van de gemeente van Lissabon maar dat is allemaal in het Portugees en meer dan honderd bladzijdes lang. Onze vraag is dan ook: staan er nog veel bruikbare stukken in waar we overheen hebben gelezen? Moeten we het plan nog opsturen naar iemand die het gaat vertalen of is dat niet de moeite waard? Het is immers meer dan honderd bladzijdes lang. Wat we ook nog kunnen doen, is het tonen van onze scenario’s met kernonzekerheden aan Tiago. Hij zou kunnen bevestigen of we goed bezig zijn en de huidige bevindingen kloppen met de werkelijkheid.

8. ForumHoe en aan wie presenteren we de aangepaste ontwerp-oplossing? Door middel van een verslaglegging wordt de aangepaste ontwerp-oplossing gepresenteerd aan de gemeentelijke instelling van Lissabon. Eerst wordt het huidige DNA van Lissabon beschreven op toeristisch, leefbaarheid en economisch gebied. De scenario’s worden daarna in een apart hoofdstuk gepresenteerd in een assenstelsel. De scenario’s zullen kort worden toegelicht. Daarna wordt de nieuwe visie beschreven voor Lissabon 2025. Zo zal de gemeente in Lissabon nieuwe inzichten krijgen voor de toekomst.

9. NabesprekingHoe verwerken we de opmerkingen van anderen?Ten eerste kijken we naar de opmerkingen van de docenten. Mieke en Marcel hebben zo nu en dan naar onze stukken gekeken. Wanneer zij dit deden hebben we met zijn allen aandachtig geluisterd en aantekeningen gemaakt. Aan de adviezen van Mieke hebben we veel gehad. We hebben dit direct genoteerd en vervolgens aangepast in het verslag. Omdat Mieke uiteindelijk onze coach is en ons werk beoordeeld hebben we Mieke als expert in acht genomen. Het was soms lastig een conclusie te trekken uit de verschillende meningen van Mieke en Marcel over bepaalde onderwerpen.

Vervolgens hebben we tijdens de lessen met de hele klas geluisterd naar de kritisch tips en tops. De tussentijdse presentaties die in de klas werden gegeven werden ook als feedbackmomenten gezien omdat je dan je eigen product vergelijkt met dat van anderen. Dit was erg handig en leerzaam. De kritische opmerkingen na de presentaties waren goed om mee te nemen bij het afronden van ons product.

Ten slotte hebben we terug gekeken op het peer assessment wat op donderdag 29 oktober heeft plaats gevonden. Het peer assessment is hier onder te vinden. Dit peer assessment is erg belangrijk geweest voor ons. Na een periode samen te hebben gewerkt ben je wel benieuwd hoe je het hebt gedaan binnen de groep. Uiteraard is dit assessment een mooie start voor het volgende blok. Tijdens het peer assessment zijn scores uitgedeeld met daarnaast nog opmerkingen over die persoon. Dit werd erg goed opgepakt. Zo nu en dan werd er meteen op gereageerd maar soms werd het

32

commentaar ook alleen ontvangen. Het commentaar wordt meegenomen door iedereen zodat men volgend blok iets kan doen met zijn commentaar. Hierdoor wordt de samenwerking nog meer versterkt.

9.1. PeerassessmentOp donderdag 29 oktober heeft het peerassessment plaats gevonden. Voorafgaand aan het peerassessment heeft iedereen de beoordelingslijsten ingevuld. Tijdens het peerassessment heeft iedereen per onderdeel toegelicht welke score hij/zij aan de ander gaf. Indien nodig werd er een toelichting gegeven. Vanuit dit peerassessment kunnen er nieuwe stappen genomen worden, individueel en per team. Het peerassessment is individueel uitgewerkt en de vervolg stappen zijn beschreven.

Peerassessment Anna

Informatie Anna beschikt over kennis van de opdracht en kan vragen goed formuleren. Toch moet ze eerder vragen om hulp als ze ergens niet uit komt. Ze wil alles zelf graag afhandelen maar dit lukt niet altijd. Hierdoor blijven sommige onderdelen van het verslag achter en dit is nadelig voor de rest van de groep. Iedereen wil wel helpen om de opdracht te maken. Anna kan de informatie wel vinden maar het kan effectiever. Het zijn nu vaak grote stukken tekst die ze doorzoekt maar door een paar simpele trucjes kan ze het zichzelf makkelijker maken. Wat ze verder inlevert is dan wel weer goed, maar dan moet ze het wel inleveren. Soms twijfelt ze te veel aan haar eigen stuk waardoor ze er te lang mee wacht om het in te leveren.

InteractieAnna onderhoudt goed haar netwerk met Mieke. Ze knoopt gesprekken aan en stelt de juiste vragen voor hulp. Anna weet goed wat ze moet doen maar zegt het niet altijd. Ze mag wel wat zekerder van zichzelf zijn. Daarnaast kan ze anderen wat meer laten uitpraten en er niet meteen tegenin gaan. Het hoort bij brainstormen dat je iedereen aan het woord laat. Anna voert gesprekken om tot nieuwe inzichten te komen en neemt hierbij de leiding. Ze voert veel nieuwe ideeën aan om op papier te zetten. Aan de andere kant mag ze wel wat duidelijker zijn. Ze weet wel veel maar laat het niet altijd zien.

IntellectAnna weet goed hoe het voorgaande jaren ging dus hoe het nu het beste gedaan kan worden. Ze weet hoe het hoort. Qua feedback geeft Anna goed aan wat er eerst fout is gegaan en hoe het daarna goed gedaan kan worden. Dat werkt erg prettig. Ze is zich bewust van haar eigen fouten. Anna is soms wel te perfectionistisch, ze mag wel wat meer op hulp vragen. Anna loopt soms vast omdat ze dingen niet wil veranderen. Dit kan komen door dat perfectionisme. Daar tegenover maakt ze wel plaats voor nieuwe ideeën tijdens gesprekken. Ze kan er goed 1 geheel van maken. Doordat Anna bij alle HC’s aanwezig is merk je dat ze meer ideeën heeft dan de anderen. Anna levert veel input tijdens groepsgesprekken. Maar als Anna iets in haar hoofd heeft denkt ze vaak dat het ook zo moet zijn. De rest heeft ook wel eens goede ideeën. Probeer daar meer naar te luisteren.

Vervolgstappen AnnaHet volgende blok ga ik ervoor zorgen dat iedereen weet wat de opdracht is. We starten niet voordat dat bij iedereen helder is. Ik heb namelijk gemerkt dat dat een cruciaal punt is. Als iedereen goed van de opdracht op de hoogte is zal ik ook meer te durven loslaten. Ik luisterde in het begin niet echt naar de anderen omdat ik het idee had dat ze toch niet wisten waar het over ging. Ik kan daarin zeker verbeteren door ze uit te laten praten. Dit is dan ook een van mijn verbeter punten. Ik

33

zal iedereen de kans geven zijn of haar ideeën te delen met de groep. Soms zal dat betekenen dat ik expres stil zal zijn om anderen aan het woord te laten.

Daarnaast zal ik eerder om hulp vragen als ik ergens niet uit kom. Ik heb veel werk voor me uit geschoven omdat ik het niet snapte, terwijl ik dit had kunnen vragen aan anderen. Ik ben soms wat te perfectionistisch en zal het volgende blok proberen wat minder kritisch op mezelf te zijn zodat mijn teamgenoten sneller aan de slag kunnen en niet hoeven te wachten op mijn delen van het verslag.

Peerassessment Daan

Informatie:Wat Daan goed doet is dat hij veel vragen durft te stellen en deze ook goed weet te formuleren. Dit doet hij niet alleen omdat hij het zelf niet snapt, maar soms ook om het voor de groep wat helderder te maken. Zo wordt het snel duidelijk of iedereen het snapt. Daarnaast zijn de bronnen die Daan gebruikt vaak goed en hij stopt daar dan ook veel tijd in om die te vinden. Daardoor is het altijd betrouwbaar wat hij inlevert. Wel moet Daan soms nog iets beter zijn stukken nalezen. Af en toe staan er wat spelfouten in of klopt de zinsopbouw niet helemaal. Hij kan dit wel want als hij de stukken van iemand anders controleert haalt hij er genoeg fouten uit. Gelukkig gaat dit al wel een stuk beter, Daan heeft namelijk aangegeven hier al wat geduldiger in te zijn.

Interactie:Op sommige momenten is Daan heel aanwezig als er overleg wordt gepleegd, maar soms ook totaal niet. Dit is afhankelijk van hoe goed hij zich in heeft gelezen en weet waar het over gaat. Als dit niet het geval is wordt zijn concentratie snel minder en heeft hij moeite om er serieus mee bezig te zijn. Op de momenten dat hij wel precies weet waar het over gaat is hij serieus en een goede toevoeging voor de groep. Dan merk je dat hij een goede groepswerker is die goede vragen stelt. Ook spreekt hij regelmatig een docent aan voor wat feedback zodat de groep daarna weer doelgericht en efficiënt aan het werk kan.

Intellect:Doordat Daan soms moeite heeft met zijn concentratie is hij er niet altijd helemaal bij met zijn hoofd. Dit beaamt hij zelf overigens ook. Hier moet hij wat consistenter in worden. Daarentegen prikkelt hij vaak mensen binnen de groep om ook hun ideeën te vertellen waardoor zij mee gaan denken.

Reflectie:Wanneer bepaalde stukken worden gemaakt heeft Daan het vrij snel door als er foutjes worden gemaakt en benoemd deze dan ook. De stukken die hij inlevert zijn ook van goede kwaliteit. Het belangrijkste verbeterpunt voor Daan is dus om zijn concentratie te verbeteren. Dit kan misschien door hem wat vaker de leiding te geven als er overleg plaats vindt. Dan moet hij zich namelijk wel goed inlezen waardoor hij zich vanzelf beter zal betrekken bij de overleggen.

Vervolgstappen DaanHet belangrijkste punt voor mij om te verbeteren is mijn concentratie. Ik denk dat ik een goede toevoeging voor de groep ben op het moment dat ik geconcentreerd ben en helemaal in de opdracht zit. Dit is soms wel het geval maar soms ook niet. Daardoor is mijn voornemen om de opdrachten beter in te lezen zodat ik meteen weet waarover ik het heb en daardoor meer betrokken ben.

34

Daarbij komt dat mijn stukken grammaticaal wat beter moeten. Ook dit heeft te maken met concentratie en geduld. Dit gaat gelukkig al veel beter als volgend jaar en ik heb ook al wel aangetoond dat ik het kan. Ik verbeter namelijk regelmatig stukken van andere. Hier valt dus ook nog winst te halen voor mij.

Waar ik zeker mee door blijf gaan is mijn mening geven als ik het gevoel heb dat daar behoefte aan is. Ook blijf ik veel vragen stellen binnen de groep omdat ik soms merk dat niet altijd iedereen snapt wat er gedaan moet worden of waar het over gaat.

Peerassessment Marjolein

InformatieHet is heel goed dat Marjolein dingen durft te vragen als ze ergens niet uitkomt. Hierdoor blijft ze niet lang met dingen zitten maar kan ze snel verder met dingen of ze besteedt het uit. Soms is het wel van belang dat Marjolein nog iets beter de bronnen checkt waar ze alle informatie vandaan haalt. Een bron zoals Wikipedia is bijvoorbeeld niet betrouwbaar. De informatie die ze opschrijft klopt vaak wel allemaal, alleen soms mag dit nog iets korter. In dit verslag is nou eenmaal weinig ruimte voor veel extra uitleg en opvulling.

InteractieWat betreft netwerken is Marjolein enthousiast en direct, dit is leuk om te zien en ook goed voor de groep. Zo wordt er snel contact gelegd met andere partijen die nodig zijn om dit verslag van hoge kwaliteit te voorzien. Binnen het team neemt Marjolein nog geen leidende rol op zich, maar dit is geen probleem voor het groepsproces. Ze is meer een harde werker die het gesprek binnen de groep aan durft te gaan.Wat ze erg goed doet is ‘out of the box’ denken. Soms komt Marjolein uit het niets met een goed idee waar de groep verder mee kan. De andere kant van dit verhaal is dat ze af en toe iets kan roepen uit enthousiasme wat niet relevant is. Hierin slaat ze de plank af en toe mis, maar dit zorgt vaak ook voor grappige momenten, ontspanning hoort er ten slotte ook bij.

IntellectSoms heeft Marjolein wat moeite om de juiste informatie uit een bron te halen. Het is handig als ze dit ook aangeeft, want zoals eerder genoemd stelt ze wel goede vragen. De stukken die ze aflevert zijn verder van prima kwaliteit.

Vervolgstappen Marjolein Waar ik vooral mee door blijf gaan is het stellen van vragen ter bevestiging of voor verduidelijking van de opdracht. Dit werd als positief ervaren door de groep. Daarnaast moet ik wat betreft het werken met bronnen, nauwkeuriger zijn en betrouwbare bronnen gebruiken. Deze gebruikte bronnen moet ik daarnaast ook controleren. Het verwerken van stukken wordt bij mij vaak te lang. Stukken die in aanleveren moeten vaak korter gemaakt worden. Ik heb er soms moeite mee om juiste informatie uit een bron te halen. Hierbij moet ik hulp inschakelen van mijn teamleden. Mijn flexibele houding binnen de groep moet ik aanhouden.

Peerassessment Stefan

InformatieAan het begin was Stefan niet betrokken bij de groep en trok hij veel zijn eigen plan. Daardoor was hij niet goed op de hoogte van wat er allemaal moest gebeuren en te afwachtend met zichzelf betrekken binnen de groep. Dat gaat inmiddels al een stuk beter. Stefan heeft zelf ook al aangegeven dat hij er aan het begin geen zin in had. Inmiddels heeft hij toch het gevoel dat hij de groep niet wil teleurstellen en daardoor meer inbreng heeft.

35

Voor het team is dit belangrijk, hij heeft namelijk vaak verhelderende ideeën. Daardoor is hij een toevoeging op het moment dat hij zich inzet.

InteractieVoor het project is het team in gesprek gegaan met een Portugees, hierin was Stefan belangrijk omdat hij de Engelse taal goed beheerst. Dit is van groot belang geweest. De dynamiek in de groep is flink verbeterd sinds Stefan zich is gaan inzetten. Hij heeft aangegeven waar hij mee zat en nu loopt alles veel beter. Hij gaat nu veel beter het gesprek aan met de andere teamleden wat voor een betere sfeer zorgt. Hierdoor zijn ook de overleggen een stuk beter omdat hij zichzelf hierbij betrekt. Zo kan er een stuk efficiënter gewerkt worden. Stefan is zelf namelijk ook een persoon met een uitgesproken mening die wat toevoegt op de moment dat er een overleg is. Zijn input is altijd welkom.

IntellectStefan kan ontzetten afdwalen om sommige momenten en dat is wel eens lastig. Op dat soort momenten voegt hij weinig toe en dat is zonde. Op de momenten dat hij wel participeert brengt hij veel goede ideeën naar voren. Als hij dit altijd doet is Stefan nog veel meer een toevoeging voor de groep. De stukken die Stefan aanlevert zijn wel van goede kwaliteit, daardoor laat hij zien het allemaal wel degelijk te kunnen.

Vervolgstappen StefanIk ben nog niet eerder zo tegen problematiek aangelopen binnen teamwerk. Uit mijn feedback werd het vooral duidelijk dat er een gebrek zat in mijn communicatie. Voor mij was namelijk een enorm struikelblok dat als er werd afgesproken voor groepswerk dat er niet echt gewerkt werd. Omdat ik dit als zinloze momenten zag zonderde ik me hiervan af. Voortaan moet ik vanaf het begin duidelijk maken dat ik dit zo niet wil. In het vervolg wil ik hier verandering in aanbrengen en enkel afspreken als het echt nodig is voor productief overleg.

Verder heb ik het geluk tweetalig opgevoed te zijn en kan ik mezelf, mede door mijn sociale-skills, erg goed redden in het Engels. De groep heeft dit als ontzettend positief ervaren en teamleden kwamen dan ook snel naar mij toe voor hulp bij Engelstalige stukken. Ik vind het leuk om hierbij te helpen en zal dus ook zeker goed blijven communiceren dat ik hier goed voor ingezet kan worden.

Peerassessment Tim

Informatie Vorige jaren kon Tim erg lang doen over bepaalde stukken omdat hij bepaalde dingen niet kon vinden of niet helemaal begreep. Gelukkig vraagt hij nu sneller iets waardoor er iets meer tempo in zit. De vragen die hij stelt zijn dan ook vaak goed en gericht. Dit verhoogt de kwaliteit van zijn werk, hier is namelijk nooit wat mis mee. Aan Tim kan je goed merken dat hij veel ervaring heeft met opdrachten. Dat komt mede omdat hij ook al MBO heeft gedaan. Het is prettig samenwerken met een ervaren iemand.

InteractieOp het moment dat er een brainstorm sessie is binnen het team is Tim niet iemand die op de voorgrond treed. Dit zit ook niet in hem en dat weet hij zelf ook. Hij geeft zelf ook aan dat bij een brainstorm sessie of ander overleg iedereen altijd vrij snel zijn zegje klaar heeft. Hij heeft dat zelf wat minder en moet langer nadenken. Toch mag hij proberen zich zelf iets meer te mengen in een overleg. Hij heeft vaak genoeg goede ideeën waar het team wat aan heeft.

Intellect

36

De stukken die Tim altijd opstuurt zijn van goed niveau waar weinig maar aan verbeterd hoeft te worden. De bronnen kloppen altijd en hij is nauwkeurig wat betreft opmaak en spelling. Maar zoals eerder vermeld mag hij wat vaker ideeën inbrengen want die zijn meestal nuttig en goed om te gebruiken.

Vervolgstappen TimHet afgelopen blok zijn er verschillende misverstanden ontstaan die uiteindelijk leidde tot irritaties in de groep. Dit kwam voornamelijk om dat de communicatie niet optimaal was. Zelf kan ik er wel goed mee omgaan, alleen in vervolg moet ik sneller stappen ondernemen om die misverstanden/irritaties te zien voorkomen, zodat we als team beter gaat samenwerken. Zo kwam er uit het peerassessment dat ik soms in de groep niet snel mijn mening geef. In vervolg zal ik dus ook meer en sneller mijn mening willen geven om de groep verder te helpen. Waar ik mijzelf in verbeterd heb, is het sneller maken van een opdracht/onderdeel. Ik twijfel minder en als ik er niet uitkom laat ik dit direct weten. In het aankomende blok wil ik hiermee doorgaan en nog efficiënter te werken gaan.

Conclusie en teamvervolgstappen

Een van de dingen waar we als team nog aan kunnen werken is op de hoogte zijn van de toegereikte informatie. Af en toe zijn we wat afwachtend en weten we niet wat de bedoeling is terwijl dit op Blackboard vaak wel te vinden is.

Daarnaast kan de communicatie binnen het team ook verbeterd worden. We praten nu veel via WhatsApp wat soms voor onnodige onrust zorgt binnen de groep. Bellen is vaak duidelijker en beter te begrijpen. Als we afspreken op school om als team dingen te bespreken, zijn we vaak eerst bezig met andere dingen. We zijn snel afgeleid. Door elkaar hier op aan te spreken, kunnen we het volgende blok effectiever aan het werk in een groep.

Ook is een onderdeel van de communicatie, uitspreken als je ergens mee zit. Het afgelopen blok is dit vaak niet gebeurd. Dit zorgde voor onderlinge ergernissen, die zorgden voor een negatieve werksfeer. Het volgende blok kunnen we hier in verbeteren door het wel bespreekbaar te maken. Als iedereen dit doet zullen er minder snel onduidelijkheden of meningsverschillen uitgroeien tot een conflict.

10. AfrondingWelk product hebben we gemaakt? Is het anders dan wanneer we het allemaal individueel zouden hebben gemaakt? Het product is misschien wel anders dan wanneer we het individueel zouden hebben gemaakt. Maar dit is lastig te bewijzen. Iedereen heeft zijn eigen ideeën kunnen verwerken in het eindresultaat. Hier is een goede mix ontstaan van het hele team.

StartHoe was de beginsituatie?Het team kende elkaar nog niet goed, de opdracht was nog vrij onduidelijk en het duurde vrij lang voordat het hele team de opdracht begreep. Om een goed begin te maken werd er een teamgesprek gepland waarin de rollen binnen het team vastgesteld zouden worden en een planning tot stand zou komen.

Was het project goed gepland? Ben je binnen planning gebleven?Het duurde even, maar toen de eerste planning eenmaal tot stand kwam, werd de planning goed nageleefd. Er is tijdens het project een aantal keer verwezen naar de planning omdat een aantal groepsleden soms van de planning afweken. Na deze waarschuwing werd de planning goed

37

nageleefd. Halverwege dit blok is er een nieuwe planning tot stand gekomen voor de laatste stappen die nog ondernomen moesten worden.

Waren voldoende middelen aanwezig? Denk aan middelen, zoals communicatiemiddelen, kennis en ervaring?Goede bronnen was in het begin een tekort aan. Na enige tijd zoeken werden de juiste bronnen ontdekt en gebruikt. Communicatiemiddelen waren: WhatsApp, telefoon, e-mail, Facebook chat en vergaderingen en bijeenkomsten op school. Er waren voldoende communicatiemiddelen aanwezig. Er werd niet altijd genoeg gebruik van gemaakt. De communicatie was in de eerste drie weken zwak, daarna matig en op het einde erg goed.

Waren de juiste personen/partijen tijdig bij het project betrokken?Tiago, voormalig inwoner van Lissabon en docent aan de Hanzehogeschool, heeft input geleverd tijdens een interview met hem. Eigenlijk is de stap om Tiago te benaderen, vrij laat geweest. Wanneer dit aan het begin van het project was geweest waren we eerder achter de trends en ontwikkelingen.

VerloopHoe verliep het proces? Was er voor de juiste aanpak gekozen? Wat ging er goed? Wat kon er beter?In het begin verliep het proces moeizaam. Er was geen specifieke planning en de neuzen stonden nog niet de geode kant op. In het begin was er al meteen sprake van irritatie. Er was nog niet sprake van een aanpak. Dit is een leermoment voor de volgende periode.

Hoe verliep de communicatie? Intern en extern.De communicatie verliep nog niet erg soepel in de eerste paar weken. Frustraties werden opgekropt, onduidelijkheden werden niet uitgesproken en er waren weinig momenten waarop de groepsleden met zijn allen aanwezig waren. Halverwege het project na een vergadering, verliep de communicatie beter, er werden afspraken met elkaar gemaakt in overleg. Dit werkte erg prettig voor iedereen.

Kon iedereen zijn afspraken nakomen?Niemand kon op ieder moment te allen tijde zijn afspraken nakomen. Er zijn op dat moment mensen geweest die eerst niets zeiden maar na een tijd werd diegene geattendeerd op de gemaakte afspraken. Dit is een terechte herinnering want de regels zijn samen opgesteld. Op tijd komen is ook nog een verbeterpunt voor de volgende periode. Vaak kwam de laatste 15-30 minuten na de afgesproken tijd aan. Dit is erg vervelend. Hier wordt de volgende periode sterk op gehamerd.

Waren er onverwachte gebeurtenissen? Hoe is hiermee omgegaan? Wat kun je de volgende keer doen om dit te voorkomen? Kun je het beter aan zien komen?Ja, er was een onverwachte gebeurtenis voor vier leden van de groep. Waar 1 persoon zelf mee rond liep met een probleem, ontstonden er grote vraagtekens bij de rest van de groep. Na een tijdje is het groepslid het gesprek aangegaan en heeft diegene uitgelegd waar hij tegenaan liep en hoe de rest daar mee om moest gaan. Dit gesprek heeft erg positieve invloed gehad op het team en het teamproces. Om dit te voorkomen kan er één persoon aangesteld worden die evaluatiemomenten instelt die afzonderlijk van elkaar plaats vinden. Hierin kan in vertrouwen verteld worden hoe het gaat en wat er beter kan. Vervolgens kan het probleem opgelost worden waarbij communicatie erg belangrijk is.

38

Bijlage 3 De vier strategieënAtlantic Business HubLissabon is een bevoorrecht platform met 500 miljoen Europese consumenten, er wordt moderne transport en logistieke infrastructuur aangeboden, zoals de techniek havens, spoorwegen en snelwegen, waardoor goede investeringen mogelijk zijn.

Lissabon heeft ook een goede economische en culturele relatie met de Portugees sprekende opkomende economieën zoals Angola, Brazilië en Mozambique, met 250 miljoen consumenten. Ook zijn alle belangrijke Portugese bedrijven al in Lissabon. Daarom is Lissabon de ideale locatie voor bedrijven die gericht zijn op de markten van Portugeestalige landen.

Lissabon ligt op dezelfde tijdzone van Londen, met een internationale luchthaven in de buurt van het centrum van de stad, en heeft eerste klas internet diensten. Dit alles tegen de meest concurrerende kosten van Europa.

Lisbon: Start Up CityWe willen dat Lissabon een echte start up stad wordt. De stad biedt verschillende broedruimtes voor ondernemers die hun innovatieve ideeën willen lanceren en verder ontwikkelen.

De stad, in samenwerking met een breed scala van private en publieke partijen, investeert in een stevig netwerk voor incubatie en acceleratie als ondersteuning voor ondernemers.

Knowledge and InnovationLissabon is al een stad van kennis en innovatie, maar wil hierin een Europese hoofdstad worden. Lissabon is zeer ontvankelijk voor technologische innovaties, en een toplocatie voor de uitvoering van de R & D-centra en gedeelde diensten voor multinationals.

De stad is het grootste centrum van universiteiten en onderzoekscentra in het land, met 15.000 onderzoekers en een zeer brede en gevarieerde set van universiteiten. Daarnaast heeft de stad een groot vermogen om buitenlandse studenten aan te trekken (4000 internationale studenten in 2010/2011).

De Lissabon-regio heeft 140.000 universitaire studenten, 30.000 afgestudeerden per jaar. Ook is Lissabon een belangrijke leverancier van hoge kwaliteit ingenieursstudenten. (Portugal is 3de OESO-land met meer onderzoekers op het gebied van wetenschap en techniek per 1000 inwoners, rapport Global benchmark-2012).

De belangrijkste doelstelling van ‘Lisbon Knowledge and Innovation’ is om informatie over onderzoek, innovatie en creativiteit te bieden in Lissabon stad/regio. Dit versterkt de positie van Lissabon als een Europese toonaangevende regio in innovatie. Het is de bedoeling om een interactieve en gebruiksgerichte stad te zijn die het mogelijk maakt om te identificeren, lokaliseren en contacten te leggen. Er wordt meer geleerd over organisaties die bijdragen aan het versterken Lissabon als een internationale stad van kennis en innovatie.

Strategic clustersHet is belangrijk om samen te werken met de bedrijven in de stad. Vooral op het gebied van meer concurrentievermogen.

De logica van de clusters is een efficiënt instrument om de concentratie van de middelen en financiering te garanderen. We willen dat de strategische sectoren van de stad versterkt worden en continue vernieuwen. De clusters zorgen voor de verspreiding en overdracht van kennis.

39

Het uitgangspunt voor de aanpak van de strategische sectoren van Lissabon is gebaseerd op een gemeenschappelijke methodologie die indicatoren in kaart brengt van de belangrijkste actoren. De strategische partners nemen actief deel aan de ontwikkeling, validatie en bespreking van de programma's en initiatieven voor elke sector.

De vijf sectoren zijn: Toerisme, gezondheid & leefbaarheid, maritieme economie, creatieve industrieën en ICT mobiliteit. Vanuit deze sectoren wordt er gekeken naar het verbeteren van Lissabon. (Lisbon City Council, 2014)

40

Bijlage 4 Destep1. Demografische Factoren

Bevolking en opbouw bevolking:Lissabon telt zo’n 547 733 inwoners, dit aantal is afkomstig uit het jaar 2011.

De bevolking bestaat niet alleen uit Portugezen, Lissabon kent een bevolking met veel verschillende afkomsten, zoals bijvoorbeeld; Brazilianen, Angolezen, Kaapverdianen, Indiërs, Russen en Chinezen. Het grootste deel van de bevolking bestaat uit Portugezen. Het gebied rondom Lissabon staat bekend als een van de snelst groeiende stedelijke gebieden van Europa. De VN beweert zelfs dat in 2050 meer dan 4.5 miljoen mensen in het gebied zouden kunnen wonen (Wikipedia, 2015).

In Portugal is sprake van vergrijzing, begin 2009 bestond namelijk maar 16,3 procent van de bevolking jonger dan 14 jaar. 17,6 procent van de bevolking bestond uit mensen boven de 65 jaar. INE prognoses op lange termijn voorspellen dat de Portugese bevolking een aantal van maximaal 10,6 miljoen zal halen in 2010 in 2050 zal dat aantal afnemen tot 9,3 miljoen. Deze snelle vergrijzing zal negatieve effecten hebben op de reeds overbelaste sociale verzekerings- en gezondheidssystemen.

Een schatting van de bevolkingsopbouw in 2015, in percentages uitgedrukt:15.68% % bestaat uit de leeftijd 0-14 jaar11,24 % bestaat uit de leeftijd 11-24 jaar42,05 % bestaat uit 25-54 jaar 11,97 % bestaat uit 55-64 jaar 18,89 % bestaat uit 65 jaar en ouder(Central Intelligence Agency, p. 2015)

2. Economische factorenIn de regio van Lissabon ligt het Bruto Product (BP) in 2010 op € 64,313 miljoen. Dit is 37% van het Bruto Nationaal Product van Portugal. Lissabon is hierbij ook leidend voor het Bruto Nationaal Product.

Jaarlijkse groei ratio van het BP van Lissabon tussen 2001 en 2010 was 3.1%. Dit terwijl het BNP van Portugal 0.3% lager lag op 2.8%. Hier komt de leidende factor van Lissabon ten opzicht van Portugal weer naar voren.

Bruto Waarde Toegevoegd Arbeidsmarkt verdeling

Landbouw, jagen, verzamelen en vissen Industrie (energie en constructie) Diensten

De diensten sector is overduidelijk de dominerende markt binnen Lissabon. Zowel voor de arbeidsmarkt verdeling als voor de opbrengsten. De industrie sector speelt echter nog altijd een grote rol binnen de opbrengsten van Lissabon. In deze sector wordt echter wel in verhouding ten opzichte van de arbeidsverdeling tot de bruto toegevoegde waarde minder verdiend als in de diensten sector. Dit geld overigens ook voor de landbouwindustrie in de regio van Lissabon.

41

In 2011 is de geregistreerde export van Lissabon gegroeid met 28% ten opzichte van het voorgaande jaar. De handelsbalans ten opzichte van de import staat hierbij echter nog wel in de min.

Handels Balans

Exports Import Balans

De meeste handel geschied met vijf grote klanten, namelijk; Spanje, Duidsland, Angola, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Industriele producten en transport apparatuur zorgen voor meer dan de helft van Lissabons export. (InvestiremPortugal, 2015)

3. Sociaal-Culturele FactorenNormen en waarden- Niet voordringen, bij een bus- en tramhalte gedraagt iedereen zich. Men staat keurig in een rij te wachten. Ook het achterin instappen wordt niet gewaardeerd door de bestuurders.- Het tijdsgevoel kan elastisch worden genoemd, ze nemen het niet zo nauw met de afspraken. Het bijvoorbeeld precies op tijd aankomen in een restaurant kan zorgen voor wat verbazing.- Rustig blijven, Portugezen hebben de neiging om mensen die in woede uitbarsten te negeren. Wanneer je iets rustig uitlegt zijn de mensen zeer bereidwillig om te helpen.- Fooi, dit is in Lissabon zeer gebruikelijk. In een restaurant moet er worden uitgegaan van vijf tot tien procent van de rekening. (Het Spectrum, 2015)

OpleidingsniveauOngeveer 68% van de Portugese bevolking is laagopgeleid. Weinig leerlingen gaan na de middelbare school een vervolgopleiding doen. T/m 14 jaar zijn leerlingen leerplichtig. Het lage opleidingsniveau belemmert de groei van Portugal. Ongeveer 10% van de Portugese beroepsbevolking is werkzaam in de landbouw. (Voorbeginners, 2014)

Eten De plaatselijke inwoners ontbijten nauwelijks, ze drinken snel een kopje koffie met eventueel een klein koekje of een toast. Het beperkte ontbijt wordt gecompenseerd tijdens de lunch. De lunch vindt plaats tussen 13:00-15:00 en er wordt dan uitgebreid gegeten, zoals: brood, olijven, soep alvorens aan het hoofdgerecht. De mensen uit Lissabon dineren voornamelijk vanaf 19:00 en dit is net zo uitgebreid als de lunch. Portugezen besteden na het betalen van de huur, een groot deel van hun inkomen aan eten. Op zondag zijn er veel restaurant gesloten in Lissabon. De vrijdag en zaterdag compenseert dit, omdat er dan veel mensen uiteten gaan. Lissabon en zijn omgeving staat bekend om de visgerechten. (Youropi, z.j.)

ReligieEr zijn in Portugal verschillende gelovige mensen: Protestanten, Moslim, Joden en de Room-Katholieken. De nationale kerk is rooms-katholiek en heeft de laatste jaren de meeste aanhangers binnengehaald. (Landenspecials, z.j.)

42

Het procentuele resultaat is een meting afkomstig uit 2001.Rooms-Katholiek 84,5%Onbekend 9%Geen 3,9%Ander Christelijk geloof 2,2%Anders 0,3%

TaalIn Portugal spreekt men Portugees. Portugees is een Romaanse taal. De taal lijkt vrij veel op het Spaans. De taal wordt wereldwijd door ongeveer 160 miljoen mensen gesproken. De grootste groep sprekers komt niet uit Portugal, maar uit Brazilië. (Landenspecials, z.j.)

BezienswaardighedenZeven bergen en zeven schoonheden. Daar staat Lissabon voor. Het getal zeven komt in de Portugese cultuur vaak op een speciale manier terug. De stad Lissabon heeft zowel zijn historische als moderne kanten.

4. Technologische FactorenTegenwoordig wordt er in Lissabon glasvezel netwerk geleverd voor midden- en groot bedrijven door DataWeb. Door verschillende verbindingsmogelijkheden zijn er nu meerdere opties beschikbaar die bij elk bedrijf past. Doordat er een glasvezel netwerk ligt is de internetverbinding enorm snel wat de efficiëntie omhoog helpt. Dit glasvezel netwerk is tevens draadloos te gebruiken waardoor mensen mobieler zijn zonder te moeten inboeten op bereik en snelheid. Op deze manier loopt Lissabon mee met de nieuwste technieken.

5. Ecologische FactorenIn Lissabon heerst er een mediterraan klimaat. Dit houdt in een zachte winter en warme zomer. Doordat Lissabon aan een warme Golfstroom ligt zullen de tempraturen in de zomer nooit extreem hoog zijn. Lissabon heeft wel de meeste zonuren van Europa. In de winter valt er relatief gezien wat meer regen en in combinatie met de vele wind, aangezien het bij de Atlantische oceaan ligt, kan de gevoelstemperatuur wat lager zijn.

(Klimaat Info)

In Lissabon is veel variatie te vinden wat betreft de omgeving. Buiten het centrum is namelijk veel natuur te vinden. Zo is er vlak buiten het centrum het natuurpark Sintra-Cascais wat ook deels bij het werelderfgoed hoort. Aan de zuid en oost kan van Lissabon is een weid uitgestrekt gebied wat ver

43

doorloopt. Dit gebied heeft een prairieachtig en heuvelachtig landschap waar meerdere kleine stadjes liggen. Ten noorden en zuiden van de stad liggen verschillende kusstroken met brede stranden. Ook hier liggen weer meerdere kleine plaatsjes in de buurt.

6. Politiek-Juridische FactorenWetgeving internationaal en overheidsbeleid buitenlandsPortugal is onderdeel van multilaterale fora zoals de VN, de NAVO en de EU. Portugal is sinds de Anjerrevolutie in 1974 snel uitgegroeid tot een stabiele, moderne democratie, die een positieve bijdrage levert aan de vrede, veiligheid en ontwikkeling in de wereld en de integratie van Europa. Portugal is NAVO-bondgenoot van het eerste uur en sinds 1986 lid van de Europese Unie.

Gedurende de periode juli tot en met december 2007 heeft het land het Voorzitterschap van de Europese Unie vervuld, wat onder andere heeft geresulteerd in een akkoord over en de ondertekening van het Hervormingsverdrag voor de Europese Unie (‘Verdrag van Lissabon’).

Portugal heeft een bijzondere band met de Portugeestalige landen in Afrika (Angola, Mozambique, Guinee-Bissau en de Kaapverdische Eilanden), voormalige koloniën, hetgeen zich ook heeft vertaald in de bijeenkomst van de EU-Afrika topconferentie in Lissabon in december 2007. Daarnaast onderhoudt Portugal hechte banden met Brazilië. (Portugal NL Ambassade, 2015)

Wetgeving nationaal en overheidsbeleid binnenlandsPortugal is een parlementaire democratie /democratische republiek geregeerd door de grondwet van 1976 vanuit Lissabon de hoofdstad. De vier belangrijkste componenten zijn de president van de republiek, het parlement, de regering, en de rechtbanken. De grondwet verleent de verdeling of scheiding van bevoegdheden tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

De president, die wordt verkozen voor een termijn van vijf jaar, heeft een toezichthoudende niet-uitvoerende rol. (Europees Parlement, 2015)

In maart 2005 werd de socialist José Sócrates minister-president. Hij diende echter op 23 maart 2011 zijn ontslag in voor die functie, waarna er 5 juni 2011 verkiezingen volgden waarbij zijn partij het slechtste resultaat van de afgelopen 20 jaar behaalde, en de rechtse partijen de meerderheid kregen. De huidige president is Aníbal Cavaco Silva.

De nationale en regionale overheden en het Portugese parlement, worden gedomineerd door twee politieke partijen, de Socialistische Partij en de Sociaal-Democratische Partij. Minority partijen Unitaire Democratische Coalitie (Portugese Communistische Partij plus Ecologist partij "De Groenen"), Bloco de Esquerda (The Left Bloc) en CDS-PP (Partido Popular) zijn ook vertegenwoordigd in het parlement en lokale overheden. (CBS, 2015)

Mate van scheiding tussen kerk en staat en godsdienstvrijheidPortugal, zoals de meeste Europese landen is geen staatsgodsdienst, waardoor het een seculiere staat is. In Portugal valt de beweging van de scientologen niet onder de Wet inzake godsdienstvrijheid van 2001, omdat deze wet bepaalt dat een kerk al 30 jaar in het land gevestigd en al 60 jaar internationaal erkend moet zijn (Europeesparlement, 2004).

Mate van interventie in economie door overheidDe regering o.l.v. Premier José Socrates richtte zich sinds haar aantreden in 2005 op de hervorming van de Portugese economie langs de lijnen van de zogenaamde Lissabon-beleidsagenda, die er toe bij moet dragen dat de Europese Unie meer concurrentiekracht zal krijgen en een sterke, duurzame economische groei zal doormaken.

44

Vertrouwen van burgers in politiekIn onderstaande tabel is te zien dat de burgers van Portugal weinig vertrouwen hebben in de politici, politieke partijen en het parlement. Wel is het vertrouwen in de politie en de VN groot. (Internationale Spectator, 2012)

Perioden 2012*

Land Onderwerpen Persoonskenmerken Totaal persoonskenmerken

Portugal Rapportcijfer voor vertrouwen in Andere mensen schaalscore 3,6Rechtssysteem 3,5Politie 5,3Politici 1,8Parlement 2,5Politieke partijen 1,8Europees Parlement 3,2

Verenigde Naties 4,1Aandeel mensen met vertrouwen in

Andere mensen % 20Rechtssysteem 19Politie 51Politici 4Parlement 9Politieke partijen 3Europees Parlement 16

Verenigde Naties 30© European Social Survey en Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 23-9-2015Legenda: Rapportcijfer: van 0 tot en met 6 (0 is slecht 6 is goed)Aandeel mensen: percentage van totaal aantal deelnemende mensen

45

Bijlage 5 AanbevelingenOp basis van het toekomstscenario kunnen er aanbevelingen gedaan worden voor Lissabon. Deze aanbevelingen zijn voor de gemeente Lissabon en het doel van deze aanbevelingen is om als stad nog vitaler te worden dan dat het al is. Aan de hand van het assenkruis zijn er twee onderwerpen naar voren gekomen waar Lissabon zich verder in kan ontwikkelen. Deze twee onderwerpen zijn: toerisme-economie en re-urbanisatie. Er moeten meer toeristen in de stad komen en de mensen die zijn weggetrokken uit Lissabon moeten weer terugkomen. Om dit te bereiken zijn er twee aanbevelingen gedaan.

Aanbeveling 1 Evenementen organiseren Lissabon streeft ernaar om de meeste jonge, saamhorige en dynamische toeristenstad van Europa te worden. Voor toeristen en weggetrokken bewoners is het van groot belang dat het de aantrekkingskracht van Lissabon weer duidelijk gemaakt wordt. Lissabon moet dus interessant gemaakt worden. Dit kan op vele manieren en één daarvan is het organiseren van evenementen. Aangezien Lissabon zich wil richten op de jonge mensen is het belangrijk om dus veel evenementen te gaan organiseren voor deze doelgroep. Hierbij kan er gedacht worden aan grote muziekevenementen, zoals het Eurovisie songfestival of sportevenementen, zoals de Olympische spelen en het EK/WK voetbal.

Aanbeveling 2 Wijken opknappenHet opknappen van verschillende wijken in Lissabon. Hiermee wordt bedoeld: het aanleggen van meer groen, het opzetten van buurthuizen, verpauperde huizen opnieuw opknappen en het belangrijkste van de wijken is om de eigen identiteit van Lissabon te behouden. Dit is zeer belangrijk om de inwoners te behouden en de mensen die terugkomen weer het gevoel laten hebben dat ze daadwerkelijk in Lissabon wonen. In een andere wijk in Lissabon is dit een aantal jaar geleden gedaan en dit heeft ervoor gezorgd dat er geen criminaliteit meer aanwezig was en de inwoners de ware identiteit van de stad weer gingen beleven.

46

Bijlage 6 Toelichting BusinessmodelPartnersOm de plannen door te kunnen zetten wat betreft het verbeteren van de infrastructuur in het centrum is en net daarbuiten is toestemming van de overheid van groot belang. Om bijvoorbeeld meer groen te krijgen in het centrum zijn allerlei vergunningen nodig om dit aan te kunnen leggen. Dit zelfde geldt voor het bouwen van betere en modernere woningen om de stad te verjongen en openbare sportvelden om iedereen aan het sporten te krijgen. Zonder toestemming van de overheid kan dit proces niet in gang worden gezet.

Door de Europese Unie is het gemakkelijk om vanuit andere landen mensen aan te nemen, de forensen, die helpen om Lissabon verder te brengen dan alleen hoofdstad van Portugal zijn. Door de inbreng van deze forensen is het makkelijker om het doel te bereiken wat betreft het worden van een dynamische, ondernemende en levendige stad. Daarnaast zorgt de Europese Unie er ook voor dat het reizen tussen alle landen die lid zijn van de Europese Unie makkelijker wordt. Dit komt het toerisme ten goede waar Lissabon van profiteert.

ActiviteitenEr worden verschillende evenementen georganiseerd om het aantrekkelijk te maken voor jonge gezinnen om in het centrum te komen wonen. Dit geldt ook voor toeristen, die op deze manier naar Lissabon worden gelokt. Hierbij kan worden gedacht aan bijvoorbeeld muziek- en sportevenementen, theater of een Cityslide.

Er moet een veilige omgeving worden gecreëerd in de stad zodat de jongen gezinnen met kinderen naar de stad toe kunnen komen. Door middel van meer groen en openbare speelplekken wordt er getracht een veilig straatbeeld te realiseren.

Wil Lissabon slagen als stad zoals in de visie is omschreven, dan zal het een duidelijk beleid moeten voeren om dit te laten slagen. Het wordt niet zomaar de ‘hoofdstad’ van Europa dat ondertussen vergrijzing tegengaat, tegelijkertijd op toeristisch vlak floreert en alsnog zijn identiteit weet te behouden. Wil dit allemaal lukken, dan moet er een perfect beleid worden gemaakt over hoe dit allemaal bereikt gaat worden.

BronnenMarketing is een belangrijke bron om de doelen te bereiken. Zonder marketing wordt Lissabon nooit op de kaart gezet in de rest van de wereld als de beste plek om vakantie te vieren. Dit zelfde geldt voor het creëren van animo onder jonge gezinnen om terug te komen naar het centrum. Door middel van marketing moeten de verschillende doelgroepen die Lissabon heeft bereikt worden. De 4 B’s (bedrijven, bewoners, bollebozen en bezoekers) zijn ook belangrijke bronnen. Bij de bezoekers kan namelijk onderzoek worden gedaan waar vraag naar is. Wat zoeken zij nou in de ideale vakantiebestemming? De bedrijven, hoe denken zij erover hoe het beste de infrastructuur verbeterd kan worden zodat de jonge gezinnen weer terug komen naar het centrum? Met als gevolg dat er weer een dynamische stad ontstaat? De bollebozen, die nodig zijn om van Lissabon een prominente stad te maken dat misschien wel als nieuwe hoofdstad van Europa wordt gezien. En natuurlijk de bewoners, die van groot belang zijn omdat de identiteit van de stad niet verloren mag gaan. De bewoners zijn ten slotte de bewakers van de identiteit.

WaardepropositieLissabon is een bijzondere stad met een paar specifieke kenmerken. Zo heeft het een prachtig centrum dat is ontstaan door de geschiedenis en de cultuur wat duidelijk naar voren komt. Met de smalle straatjes, klassieke wijken zoals Alfama, de grote pleinen met statige uitstraling en de haven is

47

Lissabon van verschillende markten thuis. Daarnaast heeft het een mediterraan klimaat wat zorgt voor prettige omstandigheden wat betreft het weer.

Het is het politieke centrum van Portugal wat er voor zorgt dat de stad veel aandacht krijgt en veel in het nieuws is. Het maakt de stad interessant om te bezoeken met alle mooie gebouwen die het kent. Dit al helemaal wanneer Lissabon zich weet te profileren als belangrijke stad binnen Europa. Door de verschillende Universiteiten en hogescholen die in Lissabon zijn gevestigd is het een populaire plek voor studenten. Het grote voordeel hiervan is ook nog eens dat het automatisch zorgt voor een jonge dynamische stad dat meegaat met de tijd.

RelatiesEr moet een goede relatie worden onderhouden met de verschillende media die de stad en het land Portugal kent. Via de media kan namelijk campagne worden gevoerd voor toerisme, verjonging van de stad en allerlei andere doeleinden.

Het persoonlijke contact moet goed zijn met zowel de inwoners als de toeristen die alsmaar komen en gaan. Op deze manier blijft de goede sfeer behouden in de stad. Dit is nodig om ervoor te zorgen dat de toeristeneconomie draaiende blijft en dat de bewoners die in het centrum wonen gelukkig blijven waardoor identiteit behoudt veilig wordt gesteld. Daarnaast zijn er de oudere die op een prettige manier uit het centrum moeten worden opgepikt en een juiste plek krijgen vlak buiten de stad.

Tot slot zijn er nog de vakantieorganisaties en bouwbedrijven die een grote rol spelen. Met deze verschillende partijen moet de relatie goed zijn en onderhouden worden om zo het maximale uit de stad te halen. De toeristen komen niet vanzelf en ook het vernieuwde centrum groeit niet uit zichzelf uit de grond.

KanalenDe toeristen worden gelokt door de specifieke kenmerken die de stad heeft, maar toch zijn de reisorganisaties een belangrijk schakel. Vandaar ook dat de relatie met deze reisorganisaties goed moet zijn.

Een betere reclame voor een product of stad is er niet dan mond tot mond reclame. Lissabon moet dusdanig uitblinken op de bovengenoemde vlakken dat toeristen en de bewoners zelf het er onder elkaar over gaan hebben. Daarbij speelt de media ook een belangrijke rol. Via de media kunnen verschillende doelgroepen aangesproken worden waardoor ook dit een belangrijke schakel is. Via verschillende evenementen kan er grote aandacht worden gevestigd op de stad. Dit kunnen sportevenementen zijn, evenementen gericht op toeristen of grote internationale bijeenkomsten.Doordat Lissabon het politieke centrum van Portugal is, kan dit als belangrijke schakel worden gezien. Op deze manier heeft het veel invloed binnen het land waar gebruik van moet worden gemaakt.

KlantenDe uiteindelijke klanten van de stad zijn de toeristen en de lokale inwoners. Toeristen moeten zich dusdanig aangetrokken voelen door de stad dat ze er heen komen om een mooie vakantie te beleven. Hetzelfde geld voor de lokale inwoners, deze moeten geloven in het nieuwe project in het centrum van de stad wat er voor zorgt dat de identiteit behouden blijft, ondanks de vele toeristen. Daarnaast moeten zij ook aangemoedigd worden om te blijven studeren in de stad waar Lissabon eventueel later weer van profiteert door de vele hoogopgeleiden die het oplevert.

Kosten

48

De kosten zullen voornamelijk zitten in de vernieuwing en vergroening van de stad en de vernieuwde infrastructuur zoals de aanleg van een nieuw vliegveld en de spoorlijn richting Parijs. Ook de marketing die nodig is om de doelgroepen te bereiken is een grote kostenpost, net als de organisatie van evenementen.

Inkomsten De vernieuwde stad is niet alleen een kostenpost maar ook een grote inkomstenbron. De stad wordt nog makkelijker te bereiken waardoor dit ook meer zal gebeuren. Helemaal in combinatie met de marketing die er zal zijn voor de stad. Mensen trekken weer terug naar het centrum om daar te gaan wonen wat geld oplevert. Ook de evenementen kosten niet alleen maar geld, maar moeten uiteindelijk winstgevend zijn.

49

Bijlage 7 Interview1. Do citizens have any influence on policy?

Short answer; No. It’s too difficult for them to even get involved with governmental issues. The government makes it impossible for an average citizen to find a way in the governmental world.

2. Does Lisbon already have a policy on health and sports? And what does it look like?Well that’s where the government strikes again. There is just too much complicated information out there to actually get an understanding of the different policy’s in Lisbon. The best thing you can do is to contact the Sports Department of Lisbon by e-mail and see if you can make an appointment for future use.

3. Do you have any tips for good sites in general for statistical data and information about Lisbon?

CESOP (for statistics)Viver sequrançawww.ine.ptThe Hofstede CentreEurostatThe WHO

4. What are the trends and what are hot topics in Lisbon at the moment?At the moment that would be healthy aging. This because of the immense amount of pressure the elderly in Portugal are giving the economy right now. The expectations for 2050 aren’t a lot better. There will be a decline in inhabitants in general, however the percentage of elderly will only continue to rise. This means in the future there will be about six million Portuguese inhabitants with an elderly rate of 40 percent. That means almost half of the entire population won’t be able to work. Who is going to support them?

Tourism is the most booming sector in Lisbon right now. Almost everything is focused around tourists. And it’s still growing every single day. Prices to fly to Lisbon are still declining, only making it more attractive for travelers. It is however an insecurity, this because local inhabitants will move away because there is too much tourism. This means the true identity of Lisbon is moving out. You can’t have a city without inhabitants.

5. What are the current developments in Lisbon?The current service sector pretty much only exits of the tourism industry. However there still is a huge amount of unemployment under the inhabitants of Lisbon. These are definitely two major developments.

The identification of citizens with their city is declining and the government is trying radically to retrieve this.

Also cultural minorities such as the Chinese, Angolans, et cetera are making a separation in the community. This because they make their own smaller communities.

Demographically Lisbon is still trying to recover from the 90’s suburbanization. A lot of young people moved away from the city leaving an empty shell behind with only older inhabitants. So they’re trying to make Lisbon more appealing for the younger society. They’re doing this by completely renovating existing neighborhoods. Fighting crime, building community centers and organizing concerts, events and activities for the community.

50

6. We’re going to Lisbon from the 25th till the 29th of November, what do we have to visit when we stay there?

Go to some local Chinese restaurants, they’re amazing. They serve the most delicious dishes. Get yourself to some parks, look around and just enjoy. There is always something to see or do in Lisbon.

51