PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMIDLAGMINY ZGORZELEC2011 – 2014

mgr. Sonia RutkowskaZgorzelec 22.06.2011

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP.................................................................................................................................4

2. PRAWNA PODSTAWA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.............................................................................................................................4

3. PRAWNE UWARUNKOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE.................5

4. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W DOKUMENTACH PROGRAMOWYCH I STRATEGICZNYCH...........................................................................8

4.1. Strategia polityki krajowej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami..........84.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami................................84.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013......................................104.1.3. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020................104.1.4. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2020”.....................................................................................................................10

4.2. Powiązania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z wojewódzkimi dokumentami……………………………………………………………………………………………………………11

4.2.1. Pogram Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego 2007-2011............114.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego...............114.2.3. Strategia Rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego............................................................114.2.4. Lokalna Strategia Rozwoju, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo Izerskie”..........................................................................................................13

5. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI PROGRAMOWYMI I STRATEGICZNYMI GMINY ZGORZELEC....14

6. HISTORIA GMINY ZGORZELEC..................................................................................18

7. ANALIZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO...............................................19

7.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków...........................................................................19

7.2. Planowany wpis zabytków do rejestru zabytków...........................................................22

7.3. Zabytki o największym znaczeniu dla Gminy Zgorzelec...............................................227.3.1. Zabytki o charakterze sakralnym............................................................................22

2

7.3.2. Parki i pałace..........................................................................................................257.3.3. Zabytki ruchome o charakterze sakralnym.............................................................27

7.4. Zabytki archeologiczne Gminy Zgorzelec......................................................................28

7.5. Ruralistyczne układy wsi Gminy Zgorzelec...................................................................28

7.6. Zabudowa wsi Gminy Zgorzelec....................................................................................29

8. OCENA SZANS I ZAGROŻEŃ DLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC............................................................................................................................30

9. WYZNACZENIE CELU STRATEGICZNEGO ORAZ METOD JEGO REALIZACJI. 32

9.1. Priorytet Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec................32

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI...........................................................................................................................34

11. OCENA REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI....34

12. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO........................................................................................36

12.1. Możliwość pozyskania funduszy z budżetu państwa.....................................................36

12.2. Możliwość pozyskania funduszy z środków Unii Europejskiej.....................................39

12.3. Środki z budżetu samorządu Województwa Dolnośląskiego i jednostek samorządu Terytorialnego............................................................................................................................42

13. REALIZACJA I FINANSOWANIE ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC.................................................44

ZAŁĄCZNIK NR 1 - WOJEWÓDZKA EWIDENCJA ZABYTKÓW - GMINA ZGORZELEC............................................................................................................................45

ZAŁĄCZNIK NR. 2 – WOJEWÓDZKA EWIDENCJA ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH - GMINA ZGORZELEC................................................................80

1. WSTĘP

3

Dziedzictwo kulturowe Gminy Zgorzelec należy do najważniejszych składników świadczących o tożsamości i świadomości kulturowej mieszkańców tego regionu. Jest to materialne i niematerialne świadectwo minionych pokoleń. Przemiany społeczne i polityczne wywarły określony wpływ na lokalną społeczność, która często w sposób jednoznaczny definiuje zabytki jako niemieckie. Celem niniejszego opracowania jest wytyczenie działań samorządu gminnego w zakresie budowania świadomości społeczeństwa co do wartości wspólnego dziedzictwa kulturowego oraz uwrażliwienia na kwestie indywidualnych działań w zakresie opieki jak i ochrony zabytków.

2. PRAWNA PODSTAWA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Obowiązek opieki nad zabytkami nakładają na samorządy dwie ustawy:

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym(Dz.U. z 2001 r., Nr. 142, poz. 1501 z późn. zm.)Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym w art. 7 pomiędzy zadaniami własnymi gmin wymienia m.in. sprawy kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr. 162, poz. 1568 z późn. zm.)Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na organy samorządowe obowiązek sporządzenia na okres 4 lat Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.

Program ma na celu: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych

wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i

dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu zachowania,

wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków, eliminujących sytuacje

konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje

konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z

opieką nad zabytkami.

3. PRAWNE UWARUNKOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

4

Prawna opieka zabytków w Polsce jest zdefiniowana w podstawowych aktach prawnych takich jak:

Konstytucja RP z dn. 2 kwietnia 1997 r.Konstytucyjnym obowiązkiem Państwa (art. 5 i 6 konstytucji RP) jest ochrona dziedzictwa kulturowego. Zabytki i ich wartości niematerialne są dobrem wspólnym, a dbałość o nie zakłada art. 82 Konstytucji.

Ustawa z dn. 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn zm.)Ustawa określa zadania własne gminy zwracając szczególną uwagę na kwestie dotyczące kultury jak i ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr. 162, poz. 1568 z późn. zm.)Ustawa definiuje zabytek jako nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zabytek nieruchomy jest określony jako nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości.

Organy administracyjne, które podejmują działania w celu ochrony zabytków koncentrują się na:

zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,

zapobiegają zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremniają niszczenie i niewłaściwe korzystanie z zabytków, dokonują kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględniają zadania ochronne w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przy

kształtowaniu środowiska.

Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni. Ochronie podlegają zabytki archeologiczne, w szczególności te, które są pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ustawa określa formy ochrony zabytków: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Zgodnie z art. 9. Ustawy do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie

5

zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku.

Zgodnie z art. 10. Ustawy do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę.

Uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego.

Utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej; park kulturowy może utworzyć na podstawie uchwały Rada Gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Rada Gminy może na podstawie uchwały gminy utworzyć park kulturowy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ponadto na terenie parku kulturowego mogą być ustanowione zakazy dotyczące:

prowadzenia robót budowlanych oraz innej działalności przemysłowej, zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń etc., składowania lub magazynowania odpadów.

Szczególnie istotnym jest uwzględnienie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, strategii rozwoju gminy, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się w szczególności ochronę:

zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, parków kulturowych.

W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się również, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.

Podstawą do sprawnej opieki nad zabytkami jak podaje ustawodawca jest sporządzanie gminnej ewidencji zabytków, stanowi ona również podstawę sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków nieruchomych w postaci zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, które są objęte wojewódzką ewidencją zabytków. Ewidencją zostają objęte

6

zabytki architektury i budownictwa: zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych oraz zabytki archeologiczne.

Pozostałe uregulowania prawne dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami:

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr. 80, poz 717 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity DZ. U. z 2006 r. Nr. 156, poz. 1118 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity DZ. U. z 2008 r. Nr. 25, poz. 150.)

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DZ. U. Nr. 92, poz. 880) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity DZ.

U. z 2004 r. Nr. 261, poz. 2603 z późn. zm.) Ustawa z dnia 25 październik 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności

kulturalnej (tekst jednolity DZ. U. z 2001 r. Nr. 13, poz. 123) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie

( tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr. 234 poz. 1536 z późn. zm.) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5 poz. 24 z późn.

zm.) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 poz. 539 z późn. zm.) Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst

jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 673 z późn. zm.)

4. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W DOKUMENTACH PROGRAMOWYCH I STRATEGICZNYCH

4.1. Strategia polityki krajowej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

7

4.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami

Głównym zadaniem polityki Państwa w dziedzinie ochrony zabytków określonym w Krajowym Programie Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest stworzenie w najbliższych latach mechanizmów porządkujących tę sferę. Działania mają na celu:

dostosowanie tej dziedziny do warunków gospodarki rynkowej poprzez niezbędne uzupełnienia i korekty legislacyjne jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmujące konieczne rozszerzenie zakresu działań istniejących instytucji, aż po zmiany w strategii i organizacji ochrony,

wzmocnienie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym Polski poprawę stanu zachowania zabytków w Polsce, stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu

podstawowych zasad konserwatorskich:

1. zasada primum non nocere, 2.zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich

jego wartości (materialnych i niematerialnych), 3.zasada minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań

niekoniecznych), 4. zasada, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał

działa niszcząco5. zasada czytelności i odróżnialności ingerencji, 6. zasada odwracalności metod i materiałów, 7.zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym

poziomie.

W tezach do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami wyznaczone zostały następujące cele działań:

1. W zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami: Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Określenie kategorii i

stopnia zagrożeń. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Określenie kategorii i stopnia

zagrożeń. Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Określenie kategorii i

stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych.

Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki.

Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.

Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami.

Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i

społecznej ochrony i opieki nad zabytkami.

8

Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.

2. W zakresie działań o charakterze systemowym: Powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną ochrony przyrody, architektoniczną

i przestrzenną, celną oraz polityką bezpieczeństwa państwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola

ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i dobra kultury i natury (Word Cultural Heritage).

Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarządzania i gospodarowania.

3. W zakresie systemu finansowania: Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.

4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i

stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych.

Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa.

Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.

5. W zakresie kształcenia i edukacji: Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie

konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.

Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa.

Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków.

Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej.

Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych.

6. W zakresie współpracy międzynarodowej: Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na

rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie.

9

Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości. Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.

4.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013.

W ramach opracowania zostały wyodrębnione główne zadania i priorytety w dziedzinie kultury. Strategia została opracowana dla całego obszaru Polski z określeniem spójnych działań realizowanych w regionach na lata 2004-2013. Ochrona dziedzictwa kulturowego, a w szczególności ochrona i rewaloryzacja zabytków, zostały wyodrębnione jako jeden z pięciu obszarów strategicznych.

4.1.3. Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020.

W dokumencie położono nacisk na kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych oraz ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne itp. a także na zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, inwentaryzację zabytków ruchomych i nieruchomych oraz promocję i budowę sieci informatycznych promujących kulturowe dziedzictwo regionów.

4.1.4. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa

Kulturowego na lata 2004-2020”

Celem strategicznym Programu jest kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz ochrona i upowszechnienie dziedzictwa kulturowego w tym przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierającego ochronę i opiekę nad zabytkami.W ramach realizacji celu strategicznego wyróżniono 2 priorytety:

1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo.2. Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego.

Działania realizowane w ramach Priorytetu 1. stawiają za cel poprawę stanu zachowania obiektów, ich adaptację i rewitalizację, a także stworzenie warunków do wykorzystania ich atrakcyjności w turystyce oraz działaniach inwestycyjnych. Działania zakładają również poprawę warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie dokumentacji i ochrony zabytków oraz stworzenie systemu zachęt dla jednostek zainteresowanych inwestowaniem w zabytki.

W ramach realizacji Priorytetu 2. przewidziane są działania zmierzające do podnoszenia kwalifikacji kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz działania edukacyjne, popularyzacja dziedzictwa kulturowego, a także ochrona przed nielegalnym wywozem zabytków za granicę.

4.2. Powiązania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z wojewódzkimi dokumentami

4.2.1. Pogram Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego 2007-2011.

Głównym celem sformułowania Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego jest dążenie do znaczącej poprawy stanu zasobów regionalnego dziedzictwa

10

kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego Dolnego Śląska poprzez określenie warunków organizacyjnych i finansowych w zakresie leżącym w kompetencjach Urzędu Marszałkowskiego. Przy opracowaniu Programu oparto się na założeniu, iż dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska jest elementem powszechnie rozpoznawanym przez mieszkańców, a jednocześnie stanowi coraz silniejszy wyraz kształtującej się tożsamości regionalnej i ponadregionalnej. Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec wpisuje się w główne działania związane z budowaniem tożsamości regionalnej w oparciu o dziedzictwo kulturowe regionu. Ponadto jednym z przewidzianych zadań w Programie Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego jest stworzenie sieci szlaków turystycznych rowerowych i samochodowych, których odcinki przebiegają przez Gminę Zgorzelec, tzw.: Via Regia (dawny główny szlak kupiecki z Rusi do Europy Środkowej, zwany również

Wysoką Drogą), jako przedłużenie istniejącego już w Niemczech szlaku turystycznego od Görlitz/Zgorzelec przez Lubań, Nowogrodziec, Bolesławiec, Chojnów, Legnicę, Środę Śląską, Wrocław, Oławę do Brzegu i dalej w kierunku wschodnim przez Opole, Kraków, Lwów do Kijowa.

Rozbudowa szlaku Świętego Jakuba, inicjatywy mającej na celu przedłużenie europejskiej drogi pielgrzymkowej do Santiago de Compostela w kierunku wschodnim.

4.2.2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego, uchwalony został przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLVIII/873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 roku, określa cele strategiczne rozwoju przestrzennego województwa oraz cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla podstawowych systemów zagospodarowania województwa, współpracy międzynarodowej oraz ustala priorytety polityki przestrzennej województwa i kierunki polityki przestrzennej dla obszarów problemowych. Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec jest zgodny z założeniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego szczególnie w odniesieniu do działań związanych z promocją dziedzictwa kulturowego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego zakłada ochronę bogatego i różnorodnego dziedzictwa kulturowego województwa poprzez kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego i obiektów zabytkowych oraz wskazuje na działania, które umożliwią dostęp społeczeństwu do tych zasobów. W sferze kulturowej obejmującej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjęto w planie ogólne zasady kompleksowości działań ochronnych i rewaloryzacyjnych, łączenia ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego.

4.2.3. Strategia Rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego

Wizja przyszłości Powiatu Zgorzeleckiego została określona w wyniku analizy silnych i słabych stron, szans jak i zagrożeń oraz na podstawie wniosków wynikających z konsultacji eksperckich i warsztatów strategicznych. Działania zostały ujęte w perspektywie II dekady XXI wieku i obejmują wizję rozwoju w poszczególnych sektorach:

Środowisko. Ochrona subregionu Powiatu Zgorzeleckiego charakteryzująca się wysoką jakością składników środowiska naturalnego.

Budownictwo. Dynamizacja budownictwa mieszkaniowego.

11

Turystyka. Powiat Zgorzelecki poprzez odpowiednie wykorzystanie walorów środowiska naturalnego stanie się obszarem o rozwiniętych funkcjach turystyczno- krajobrazowych. Rozwojowi funkcji turystyczno-rekreacyjnej sprzyjać będzie rozwinięta sieć noclegowa, system ścieżek rowerowych, punkty widokowe, gospodarstwa agroturystyczne. `

Przemysł. Aktywna lokalna polityka gospodarcza władz gminnych i powiatowych w zakresie inwestycji nowych ośrodków przemysłu i usług.

Sektor społeczny. Poprawa standardu warunków zamieszkiwania i obsługi ludności Powiatu Zgorzeleckiego. Uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych. Powstanie zintegrowanego systemu przeciwdziałania patologiom społecznym.

Edukacja. Powiat Zgorzelecki jako liczący się w województwie ośrodek nauki, kultury, przemysłu i handlu.

Rolnictwo. Restrukturyzacja rolnictwa. Rynek pracy. Stworzenie nowych miejsc pracy w różnych sektorach usług, a tym

samym wzrost dochodów. Komunikacja. Stworzenie nowoczesnej sieci dróg publicznych, przyjaznej dla

środowiska i ludności organizacja ruchu drogowego, nowoczesny system telekomunikacji.

W celu osiągnięcia Wizji sprecyzowano wiązkę celów strategicznych, operacyjnych i związanych z nimi zadań strategicznych, Przyjęto 3 zasadnicze cele strategiczne dla rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego:

1. Wysoki poziom aktywności gospodarczej.2. Wysoki poziom życia mieszkańców.3. Wysoka jakość środowiska naturalnego.

Celom strategicznym przyporządkowano 16 celów operacyjnych oraz określono dla ich realizacji 55 zadań strategicznych. W Strategii Rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego uwzględniono działania związane z rozwojem infrastruktury turystycznej, która powiązana jest z promocją dziedzictwa kulturowego. Do tych działań odnoszą się również założenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec. Rozwój turystyki w powiązaniu z najciekawszymi zabytkami Gminy Zgorzelec jest elementem promocji dziedzictwa kulturowego oraz znacząco wpływa na świadomość i poczucie tożsamości kulturowej społeczeństwa zamieszkującego Powiat Zgorzelecki.

4.2.4. Lokalna Strategia Rozwoju, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo Izerskie”

Lokalna Strategia Rozwoju (LSR) realizowana jest w ramach programu LEADER. W Unii Europejskiej jest to program traktowany jako inicjatywa wspólnotowa od 1991. Zasadniczym celem programu jest pobudzenie aktywności środowisk lokalnych oraz zaangażowanie ich w tworzenie i realizację lokalnych strategii. Lokalna Strategia Rozwoju, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Partnerstwo Izerskie” została zaplanowana w perspektywie do 2015 roku. Członkami LSR w ramach LGD (Lokalnej Grupy Działania Partnerstwo Izerskie) jest siedemnaście gmin, między którymi znajduje się również Gmina

12

Zgorzelec. Na podstawie analizy SWOT, licznych warsztatów, spotkań, konsultacji określono Wizję obszaru objętego LSR: „Partnerstwo Izerskie jest regionem, gdzie współpraca z sąsiednimi Czechami i Niemcami jest codziennością.” Dzięki wzajemnemu zaufaniu i wspieraniu się, wymianie informacji i doświadczeń wszyscy partnerzy odnoszą sukcesy w działaniach na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego. Dbałość o izerski, swoisty i wyjątkowy krajobraz i przyrodę jest cechą powszechną wśród mieszkańców. Bazując na swojej wyjątkowości, mieszkańcy rozwijają swoje pasje, a także firmy i umiejętności, które są źródłem dobrobytu. Wyznaczono trzy cele ogólne oraz szczegółowe przedsięwzięcia jak i operacje. Definiując Misję dla LGD wytyczono działania, których podstawą jest bogata i ciekawa przyroda, krajobraz, dziedzictwo kulturalne i tradycja regionu. Wytyczono cele ogólne zarówno dla Wizji jak i Misji:

1. Zróżnicowanie dochodów mieszkańców przez wykorzystanie położenia i swoistych cech regionu.

2. Tworzenie warunków do organizowania się, samorealizacji i rozwijania pasji, zainteresowań mieszkańców regionu.

3. Poprawa funkcjonowania regionu z zachowaniem jego swoistych wyróżniających go cech.

Za istotny czynnik wpływający na definiowanie LSR uznano swoiste cechy regionu: walory przyrodniczo-krajobrazowe, bogatą historię, tradycję, zasób kulturowy.

Wyznaczając zadania szczegółowe zwrócono min. uwagę na: rozwój oferty turystycznej i rekreacyjnej regionu (w ramach 1. celu ogólnego), pobudzenie aktywności społecznej mieszkańców i poczucia tożsamości regionalnej (w

ramach 2. celu ogólnego), ochronę swoistej dla regionu architektury, zabudowy, obiektów o znaczeniu

historycznym kulturowym; promocję regionu i jego walorów (w ramach 3. celu ogólnego).

5. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI PROGRAMOWYMI I STRATEGICZNYMI GMINY ZGORZELEC

Strategia Rozwoju Gminy Zgorzelec na lata 2011 – 2020

Strategia Rozwoju Gminy Zgorzelec na lata 2011 – 2020 jest dokumentem programowym określającym działania długookresowe, średniookresowe, ich modyfikację w perspektywicznym ujęciu. Cel nadrzędny został sformułowany w postaci Misji „Przyjazna i zasobna Gmina”. Podstawą dla wytyczenia Wizji, Misji, celów strategicznych jak i operacyjnych jest analiza potencjału społeczno-ekonomicznego, analiza SWOT, wywiady z liderami opinii publicznej oraz wnioski z przeprowadzonych warsztatów gminy.

13

Wizja Gminy Zgorzelec to: „Dostatnia i zasobna Gmina, położona w atrakcyjnej lokalizacji, z korzystną infrastrukturą komunikacyjną, czerpiąca z dziedzictwa wielokulturowości oraz bogatych tradycji swojej społeczności. Poprzez efektywną realizację funkcji rolniczych, przemysłowych i turystycznych zapewni swoim mieszkańcom wysoką jakość życia, a dla przebywających gości będzie miejscem komfortowego wypoczynku i rekreacji.”

Misja Gminy Zgorzelec określa działania, które zostaną podjęte w poszczególnych sektorach:

zintensyfikowanie działań na rzecz wspierania przedsiębiorczości, aktywizację programów przeciwdziałania bezrobociu, poprawę oraz permanentną modernizację obiektów infrastruktury technicznej, współpracę międzynarodową z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, wykorzystanie walorów naturalnych na rzecz rozwoju turystyki, wspieranie rozwoju rolnictwa, zapewnienie społeczności lokalnej możliwości rozwoju zawodowego i edukacji,

kreatywnego wypoczynku, postępująca integracja społeczności oraz wzrost tożsamości lokalnej, promowanie zdrowego stylu życia.

W celu realizacji priorytetu „Przyjazna i zasobna gmina” określono 4 cele strategiczne:1. Poprawa stanu infrastruktury technicznej. Jednym z działań operacyjnych

uwzględniających ochronę i opiekę nad zabytkami jest: renowacja obiektów zabytkowych w kontekście procesu promocji wsi. Ponadto uwzględniono działania operacyjne zmierzające do kreowania infrastruktury turystycznej takiej jak: tworzenie nowych szlaków turystycznych, rowerowych uwzględniających atrakcje turystyczne m.in. dziedzictwo kultury.

2. Wzrost przedsiębiorczości.3. Restrukturyzacja rolnictwa.4. Poprawa poziomu usług w sferze społecznej. Działania operacyjne obejmują sektor

związany z kulturą oraz edukacją-szczególne w ramach współpracy kulturalnej Euroregionu Nysa.

Ponadto dokument uwzględnia obiekty zabytkowe, które mają szczególną wartość dla gminy oraz są atrakcyjne pod względem turystycznym:

średniowieczny pałac w Łagowie, otoczony rozległymi lasami i licznymi stawami rybnymi,

kościół p.w. Antoniego Padewskiego, wzniesiony w połowie XIII wieku, kościół Narodzenia NMP w Jędrzychowicach, ruiny renesansowego pałacyku w Jędrzychowicach, zespół archeologiczny składający się z dwóch wczesnosłowiańskich grodzisk oraz

cmentarzyska kurhanowego w pobliżu wsi Białogórze, późnoromański kościół św. Franciszka z Asyżu we wsi Jerzmanki oraz okazały pałac z

charakterystyczną wieżą w Kunowie powstały w XVI wieku, klasycystyczny pałac z przełomu XVIII i XIX wieku, kościół p.w. Najświętszego

Serca Pana Jezusa oraz krzyż pokutny wykonany ze zlepieńca w Sławnikowicach,

14

kościółek p.w. św. Piotra i Pawła oraz krzyż pokutny z aureolą i wizerunkiem dzidy w Trójcy,

zespół pałacowy w Radomierzycach, kościół p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Radomierzycach.

W ramach rozwoju turystyki planuje się wytyczenie systemu szlaków turystycznych: rowerowych oraz pieszych, przebiegających przez tereny atrakcyjne pod względem krajobrazowym. Już w 2005 roku został wytyczony przez Bractwo św. Jakuba szlak Jakubów, który rozpoczyna się w Jakubowie następnie wiedzie przez Grodowiec, Polkowice, Chocianów, Bolesławiec, Lubań do Zgorzelca. Ponadto przez Gminę Nowogrodziec oraz Gminę Zgorzelec przebiega Via Regia (dawny szlak kupiecki z Rusi do Europy Środkowej, zwany Wysoką Drogą lub Drogą Królewską) jako przedłużenie istniejącego szlaku turystycznego od Zgorzelca/Görlitz przez Lubań, Nowogrodziec, Bolesławiec, Chojnów, Legnicę, Środę Śląską, Wrocław, Oławę do Brzegu i dalej w kierunku wschodnim przez Opole, Kraków, Lwów do Kijowa.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zgorzelec

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zgorzelec zostało zatwierdzone uchwałą Nr 55/07 Rady Gminy Zgorzelec. 17 września 2007 roku. Spośród 22 wsi Gminy Zgorzelec dla 6 zostały sporządzone aktualne i obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego tj. dla wsi: Radomierzyce, Żarska Wieś, Łagów, Jerzmanki, Jędrzychowice, Trójca. Pozostałe 16 wsi gminy nie posiada miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, gdyż plan ogólny zagospodarowania przestrzennego Gminy Zgorzelec obejmujący te wsie, zatwierdzony uchwałą Nr 163/92 Rady Gminy Zgorzelec stracił moc obowiązywania z dniem 1 stycznia 2004, z wyjątkiem pojedynczych zmian co do tego planu zatwierdzonych uchwałami Rady Zgorzelec po 1995 roku. Plany zagospodarowania przestrzennego ustalają zasady gospodarowania i użytkowania terenów znajdujących się w obrębie gminy. Tereny w każdej wsi podzielone są na odpowiednie kategorie posiadające swoje oznaczenia, podlegające szczegółowym regulacjom prawnym dotyczących ich sposobu zagospodarowania. Wyróżnione kategorie to: tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami, tereny agroturystyki, tereny zabudowy usługowej, tereny usług zdrowia, tereny usług sportu i rekreacji i turystyki, tereny oświaty, tereny kultu religijnego, tereny rolne, tereny rolniczej produkcji zwierzęcej. Regulacje obejmują sposoby inwestycji, rozbudowy, budowy obiektów, produkcyjnych, gospodarczych, mieszkalnych. W planach ponadto definiuje się zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego jak i zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zabytków wpisanych do rejestru zabytków. Zabytki wraz ich krajobrazem kulturowym objęte są strefą ochrony konserwatorskiej „A”. Plany określają zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacyjnych, wodno-kanalizacyjnych.

Studium środowiska kulturowego dla Gminy Zgorzelec

Studium środowiska kulturowego dla Gminy Zgorzelec jest szczegółowym opracowaniem badawczym formułującym wytyczne konserwatorskie dla obiektów zabytkowych wpisanych do gminnego i wojewódzkiego rejestru zabytków. Zakres

15

opracowania obejmuje teren całej Gminy Zgorzelec. W opracowaniu ujęto informacje dotyczące historii wsi, parafii, zabytków. Przeprowadzono analizę etymologiczną nazw miejscowości i wsi.

Określono strefę konserwatorską dla obszarów szczególnie wartościowych tzw. strefa „A”. Wszelkie działania o charakterze inwestycyjnym, gospodarczym i usługowym muszą uwzględniać wymagania i ustalenia konserwatorskie. Ponadto prace remontowo-budowlane podejmowane przy zabytkach jak i sposób ich zagospodarowania wymagają uzgodnienia z Jeleniogórską Delegaturą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Strefa „A” jest równoznaczna ze strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej. Strefy „A” wyznaczono w: Białogórzu, Gozdaninie, Gronowie, Jerzmankach, Jędrzychowicach, Kostrzynie, Koźminie, Kunowie, Łagowie, Łomnicy, Niedowie, Osieku Łużyckim, Radomierzycach, Ręczynie, Sławnikowicach, Trójcy, Żarskiej Wsi.

Ustalono także strefę konserwatorską „B” obejmującą obszary, na których elementy dawnego układu zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. Wszelkie działania inwestycyjne, remonty, przebudowy oraz zmiany funkcji obiektów figurujących w ewidencji wojewódzkiej i gminnej wymagają konsultacji z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków, Delegaturą w Jeleniej Górze.

Strefa „K” obejmuje ochronę krajobrazu kulturowego, oraz strefa „E” obejmuje ochronę ekspozycji układu zabytkowego.

Strefa „W” oznacza ścisłą ochronę archeologiczną, którą wyznaczono dla: Białogórza (strefa ochrony archeologicznej wczesnośredniowiecznego cmentarzyska kurhanowego i grodziska), Koźlic, Ręczyna, Tylic (strefa ochrony archeologicznej grodziska wczesnośredniowiecznego), Kunowa, Łomnicy, Radomierzyc, Żarskiej Wsi (strefa ochrony archeologicznej zespołu pałacowo-parkowego), Niedowa (strefa ochrony archeologicznej grodziska wczesnośredniowiecznego wraz z osadą)

Strefa „OW” oznacza strefę obserwacji archeologicznej, którą wyznaczono dla: Białogórza, Gronowa, Jędrzychowic, Koźlic, Łagowa, Osieka Łużyckiego, Przesieczan, Ręczyna, Sławnikowic, Trójcy, Tylic, Żarskiej Wsi (strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego), Gozdanina, Jerzmanek, Kostrzyny, Koźmina, Kunowa, Łomnicy, Niedowa, Pokrzywnika, Radomierzyc, Spytkowa (strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej). Ponadto dla Radomierzyc oraz Tylic wyznaczono strefę obserwacji intensywnego osadnictwa pradziejowego.

Zgodnie z przeprowadzoną analizą stanu zachowania obiektów zabytkowych, zalecana jest ich rewaloryzacja, gdyż większość z nich znajduje się w złym stanie technicznym. Zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi nowe zabudowania powinny harmonizować ze starszą zabudową oraz uwzględniać zastosowaną wcześniej stylistykę. W przypadku rewaloryzacji zespołów pałacowych, należy odtwarzać wystrój elewacji zewnętrznej jak i wystrój wewnętrzny zgodnie z posiadaną dokumentacją (karty ewidencyjne przechowywane w Jeleniogórskiej Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków). Przy rewitalizacji parków, ogrodów zaleca się odtwarzanie, bądź nawiązanie do wcześniejszej kompozycji.

Pozostałe publikacje

Leszek Szostek , Budowle sakralne Dekanatu zgorzeleckiego, Zgorzelec 2010

16

Waldemar Bena, Polskie Górne Łużyce, Zgorzelec 2003Zabytki i Muzea, Województwa Jeleniogórskiego, red. Janusz Korzeń, Jelenia Góra 1992Mariusz Olczak, Zgorzelec – Görlitz wraz kościołami dworami i pałacami, Zgorzelec 2003

6. HISTORIA GMINY ZGORZELEC

Gmina Zgorzelec położona jest w zachodniej części Sudetów, w północnej części Masywu Czeskiego w tzw. obniżeniu żytawsko-zgorzeleckim. Graniczy z gminami: Pieńsk, Lubań, Siekierczyn, Sulików, Bogatynia, z miastem Zgorzelec oraz na zachodzie z Republiką Federalną Niemiec i na południowym wschodzie z Republiką Czeską. Zajmuje obszar 136 km2. Sieć osadniczą tworzą dwadzieścia dwa sołectwa. Administracyjnie składa się z wsi: Białogórze, Gozdanin, Gronów, Jędrzychowice, Jerzmanki, Kostrzyna, Koźlice, Koźmin, Kunów, Łagów, Łomnica, Niedów, Osiek Łużycki, Pokrzywnik, Przesieczany, Radomierzyce, Ręczyn, Sławnikowice, Spytków, Trójca, Tylice, Żarska Wieś.

Najstarsze ślady bytności ludzi w tym regionie sięgają paleolitu (120 – 35 tys. p.n.e.) . W Przesieczanach i Żarskiej Wsi znaleziono narzędzia krzemienne zagubione przez myśliwych, którzy u schyłku paleolitu penetrowali Pogórze Sudeckie. W okresie epoki brązu uformowała

17

się kultura łużycka (1300/1200-400/300 roku p. n.e.), która charakteryzowała się całopalnym obrządkiem grzebalnym, gospodarką rolniczą i hodowlaną, drewnianym budownictwem.

Najazd Scytów w VI wieku p.n.e. położył kres kulturze łużyckiej. W IV wieku p.n.e. na tych terenach pojawiły się wpływy celtyckie. Następnie w I wieku na Łużycach mieszkały ludy barbarzyńskie znajdujące się pod wpływem cesarstwa rzymskiego, prawdopodobnie byli to znani ze źródeł historycznych Silingowie, szczep germańskiego plemienia Wandalów. Epokę żelaza kończą wydarzenia związane z najazdem Hunów na Europę. Rozpoczyna się wielka wędrówka ludów. Mieszkające wówczas na terenie Łużyc plemiona ruszają na zachód i południe. Możliwe, że na przełomie IV i V wieku rejon Łużyc był przez pewien nie zasiedlony. Pierwsze grupy słowiańskie pojawiają się na terenie Łużyc w VI-VII wieku. W IX wieku Bieżuńczanie zamieszkiwali gród w Bieśnicy (Landskrone). Zamieszkiwali także tereny wsi obecnie należących do Gminy Zgorzelec. Odkrycia archeologiczne wskazują na ślady osadnictwa w: Niedowie, Białogórzu, Koźlicach, Tylicach.

W 1002 roku tereny te opanował Bolesław Chrobry. Nazwa Górne Łużyce pojawiła się w dokumentach dopiero w XIV wieku. W X wieku tereny te są znane pod nazwą Milska. O Łużyce przez szereg lat toczyły się wojny polsko-niemieckie zakończone pokojem w Budziszynie zawartym w 1018 roku. W 1031 roku Mieszko II utracił koronę podczas wojny z Konradem II. Do lat 70. XI wieku Łużyce znalazły się w rękach margrabiów miśnieńskich, natomiast Okręg Zgorzelecki przejęty został przez Przemyślidów władców Czech. Najprawdopodobniej tereny te były pod ich panowaniem do połowy XIII wieku. Od 1253- 1319 roku całe Górne Łużyce były pod władaniem Askańczyków, margrabiów brandenburskich. Następnie przeszły pod panowanie króla czeskiego. Po utworzeniu związku sześciu miast (Budziszyn, Zgorzelec, Lubań, Lubij, Kamieniec, Żytawa), który służył obronie przeciwko rabunkom ze strony rycerzy, tereny te pozostawały pod panowaniem królów czeskich do 1635 roku. Na sejmie tradycyjnym w 1636 roku przekazano ziemie górnołużyckie Wettynom. Sasi panowali na tych terenach do 1815 roku. W wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego wschodnie i północne terytoria zostały włączone do Prus. Jedynie południowa część Powiatu Zgorzeleckiego pozostała przy Saksonii. W wyniku podziału administracyjnego większość ziem położona na prawym brzegu Nysy Łużyckiej weszła w skład Powiatu Lubańskiego, natomiast część południowa obecnego Powiatu Zgorzeleckiego pozostała częścią Powiatu Żytawskiego do 1945 roku. Po II wojnie światowej granice nowo utworzonego Powiatu Zgorzeleckiego, a tym samym Gminy Zgorzelec, pokrywały się z granicami sprzed 1945 roku. W 1975 roku w wyniku reformy administracyjnej kraju powstały jako samodzielne jednostki administracyjne: Gmina Wiejska Zgorzelec i Gmina Miejska Zgorzelec. W skład Gminy Wiejskiej Zgorzelec weszły dwadzieścia dwa sołectwa zlokalizowane wokół miasta. Od 1986 roku nieprzerwanie Wójtem Gminy Zgorzelec jest Kazimierz Janik.

7. ANALIZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Dziedzictwo kulturowe obejmuje zabytki będące spuścizną historyczną minionych pokoleń. W spisie konserwatorskim znajduje się 828 obiektów historycznych architektury i budownictwa. Do rejestru wpisano 63 obiekty w tym 11 kościołów oraz 11 pałaców i dworów. Większość z tych obiektów stanowi własność prywatną.

7.1. Zabytki wpisane do rejestru zabytków

18

Białogórze Kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki p.w. Św. Andrzeja Boboli, pocz. XVI w.

Wpis do rejestru zabytków, nr: A/2114/ z dnia 5.01.1967. Budynek mieszkalno-gospodarczy. Wpis do rejestru zabytków, nr: A/1022 z dnia

3.09.2007.

Gozdanin Park dworski, nr. 27, koniec XIX w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 810/J z dnia

4.01.1984.

Gronów Kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Królowej Polski z 1801 r. Wpis do rejestru

zabytków, nr: A/2113/ 1900 z dnia 12.01.1967. Pałac, nr. 85, z ok. 1800 -1801 r. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1901 z dnia 12.01.1967. Park pałacowy, nr. 85, z ok. 1800-1801 r. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1299/J z dnia

15.06.1997.

Jerzmanki Kościół rzymskokatolicki p.w. św. Franciszka z Asyżu z ok. 1260 r. Wpis do rejestru

zabytków, nr: A/2045/1053 z dnia 25.01.1964. Park pałacowy z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 839/J z dnia 12.07.1984.

Jędrzychowice Kościół rzymskokatolicki p.w. Narodzenia NMP z XIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr:

A/2007/1266 z dnia 2.04.1965. Nowy cmentarz z XIX w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 984/J z dnia 2.10.1989. Kaplica cmentarna. Wpis do rejestru zabytków, nr: 984/J z dnia 2.10.1989. Mur cmentarny z bramą. Wpis do rejestru zabytków, nr: 984/J z dnia 2.10.1989. Dwór (ruina) z XVII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1271 z dnia 6.04.1965. Park dworski. Wpis do rejestru zabytków, nr: 809/J z dnia 4. 01.1984.

Kostrzyna Pałac, nr. 1, z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1903 z dnia12.01.1967. Park z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia12.07.1984. Wozownia i oficyna dworska. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Budynek gospodarczy (masztalarnia). Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia

12.07.1984. Spichlerz. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Obora z częścią mieszkalną. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Wozownia i stodoła II. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Budynek gospodarczy. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Dom ogrodnika. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984. Bramy filarowe. Wpis do rejestru zabytków, nr: 843/J z dnia 12.07.1984.

Kunów Pałac, nr. 47, z 1600 – 1613 r. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1905 z dnia 12.01.1967.

19

Założenie parkowo-pałacowe z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 808/J z dnia 4.01.1984.

Łagów Kościół św. Antoniego Padewskiego z XIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1504 z dnia

25.01.1964. Cmentarz z XIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 987/J z dnia 30.09.1989. Dwór z XVI w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 1272 z dnia 6.04.1965. Park dworski z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 807/J z dnia 4.01.1984.

Łomnica Pałac z zabudowaniami gospodarczymi. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia

24.02.1977. Oficyna dworska z oborą I. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Obora II. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Budynek gospodarczy z kuźnią. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Obora III. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Obora IV. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Spichlerz. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Stodoła. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia 24.02.1977. Budynek bramny w pierzei południowej. Wpis do rejestru zabytków, nr: 490/J z dnia

24.02.1977. Park pałacowy. Wpis do rejestru zabytków, nr: 844/J z dnia 12.07.1984.

Niedów Kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Anielskiej z XV w. Wpis do rejestru

zabytków, nr: 1268 z dnia 2.04.1965. Cmentarz z XVI w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 988/J z dnia 30.09.1989.

Osiek Łużycki Kościół rzymskokatolicki p.w. Narodzenia NMP z XIV w. Wpis do rejestru zabytków, nr:

1055 z dnia 25.01.1964. Cmentarz z XVI w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 989/J z dnia 30.09.1989.

Radomierzyce Kościół pod wezwaniem Św. Piotra i Pawła z XVI w. Wpis do rejestru zabytków, nr:

1908 z dnia 12.01.1967. Cmentarz przykościelny z XVI w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 983/J z dnia

30.09.1989. Mauzoleum na cmentarzu. Wpis do rejestru zabytków, nr: 983/J z dnia 30.09.1989. Mur cmentarny z bramą. Wpis do rejestru zabytków, nr: 983/J z dnia 30.09.1989. Pałac z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr: 505 z dnia 24.08.1959. Założenie parkowe (ogród, promenada, aleja) z 1716 r. Wpis do rejestru zabytków, nr

806/J z dnia 4.01.1984. Młyn nr 73 z 1700 r. Wpis do rejestru zabytków, nr 542/A05 z dnia 5.07.2005.

20

Sławnikowice Kościół filialny p.w. Najświętszego Serca Jezusowego z II ćw. XVI w. Wpis do rejestru

zabytków, nr 1913 z dnia 21.01.1967. Cmentarz przykościelny z XVIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr 985/J z dnia

30.09.1989. Pałac. Wpis do rejestru zabytków, nr 1059 z dnia 27.01.1964. Założenie pałacowo-parkowe (park pałacowy). Wpis do rejestru zabytków, nr 842/J z dnia

12.07.1984.

Trójca Kościół filialny p.w. Św. Piotra i Pawła, II poł. XIII w. Wpis do rejestru zabytków, nr

1056 z dnia 25.01.1964. Cmentarz przykościelny z XVI-XX w. Wpis do rejestru zabytków, nr 986/J z dnia

30.09.1989. Willa Schwarz, gospoda lub zajazd, obecnie hotel, nr 18, z budynkami gospodarczymi z

1897 r. Wpis do rejestru zabytków, nr 960/J z dnia 09.10.1989. Dom, nr. 94, z 1729 r. Wpis do rejestru zabytków, nr 1916 z dnia 21.01.1967. Gospoda i zajazd, nr. 97, I poł. XIX w. Wpis do rejestru zabytków, nr 887/J z dnia

02.02.1987.

Żarska Wieś Pałac (ruina), I poł. XVII w. Wpis do rejestru zabytków, nr 1275 z dnia 6.06.1965. Założenie pałacowo-parkowe, przed 1863. Wpis do rejestru zabytków, nr. 840/J z dnia

12.07.1984. Dwór , nr. 49, I ćw. XIX w. Wpis do rejestru zabytków, nr 1920, z dnia 21.01.1967.

7.2. Planowany wpis zabytków do rejestru zabytków

W studium środowiska kulturowego postuluje się wpisanie do rejestru zabytków w pierwszej kolejności następujących obszarów i obiektów:

Białogórze: cmentarz przykościelny z murem cmentarnym i budynkiem bramnym Gronów: cmentarz przykościelny wraz z murem i bramą w murze granicznym Jerzmanki: cmentarz przykościelny wraz z murem granicznym zespołu folwarku

dworskiego nr. 23, 23 a-g Jędrzychowice: cmentarz przykościelny wraz z murem i bramą wyróżniającą się

zagród nr. 10 i 82 Kostrzyn: folwark pałacowy, stodoła, spichlerz, dom przysłupowy, dom z piętrem o

konstrukcji szkieletowej Kunów: dwa folwarki, układ urbanistyczny miejscowości, aleja lipowa Łagów: mur cmentarza przykościelnego, folwark przy dworze (ul. Strumykowa 22),

folwark wraz z ogrodem (ul. Szkolna 12-14), budynek mieszkalno-gospodarczy (ul. Górna 16)

Niedów: mur cmentarza przykościelnego, budynek plebanii ewangelickiej, budynek gospodarczy, dwie szkoły

21

Osiek Łużycki: mur cmentarza przykościelnego, budynków z piętrami o konstrukcji szkieletowej

Sławnikowice: mur z bramą cmentarza przykościelnego, folwark przed pałacem Spytków: dom przysłupowy Trójca: mur z bramą cmentarza przykościelnego Tylice: aleja lipowa, dwa domy z zagrody nr. 44

7.3. Zabytki o największym znaczeniu dla Gminy Zgorzelec

7.3.1. Zabytki o charakterze sakralnym

Na terenie Gminy Zgorzelec zlokalizowanych jest szereg zabytków sakralnych, które zostały wybudowane w XIII i XIV wieku. Należą one do jednych z najcenniejszych i najwartościowszych obiektów sztuki sakralnej. Budowle te były wielokrotnie przebudowywane oraz niszczały w wyniku zdarzeń losowych (pożary czy działania wojenne), dlatego odnalezienie reliktów nawiązujących do ich średniowiecznego funkcjonowania jest niezmiernie trudne lub niewykonalne. Do romańskiej architektury nawiązują kościoły w Jerzmankach, Radomierzycach, Jędrzychowicach, Łagowie i Trójcy. Powstały one w XIII wieku. Pozostałe świątynie w Białogórzu, Gronowie, Osieku Łużycki istniały już w XIV wieku. Nawiązują w swoim stylu do elementów charakterystycznych dla baroku oraz klasycyzmu.

Kościół parafialny p.w. Św. Franciszka z Asyżu w Jerzmankach

Kościół ten należy do najstarszych i najcenniejszych kościołów Górnych Łużyc. Został wybudowany w XIII wieku. W początkowych latach kościół otrzymał wezwanie Św. Wawrzyńca. Następnie kościół ten był ewangelicką świątynią. Obecnie jest to kościół rzymsko-katolicki p.w. Św. Franciszka z Asyżu. Cechą charakterystyczną tej świątyni jest rzadko stosowane rozwiązanie architektoniczne: pomimo addytywnej struktury budowli pomiędzy prezbiterium a nawę wstawiono masywną wieżę. W XVI wieku najprawdopodobniej nastąpiła przebudowa nawy kościoła. Ponadto przedłużono romańskie okna ku dołowi i być może wybudowano empory. Nie można określić kiedy powstał obecny hełm wieży. Być może podczas podwyższania wieży w XVI wieku lub w II poł. XIX wieku. W XVII wieku kościół otrzymał nowe wyposażenie wnętrza ołtarz oraz ambonę. Remont dachu i przybudówek nastąpił w 1970 roku. Również po 1945 roku kościół wielokrotnie remontowano.

Kościół został wybudowany z ciosów bazaltu i kwarcu. Jest to świątynia jednonawowa z dwuprzęsłowym, zamkniętym od wschodu kwadratowym prezbiterium, przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Świątynia nakryta jest stromym, ceramicznym dachem dwuspadowym. Prostokątna nawa przykryta jest sklepieniem sieciowym pochodzącym z XVI wieku. Pierwotnie nawa była kryta pułapem belkowym. Od strony południowej do

22

prezbiterium przylega zakrystia oraz kwadratowa absyda. Masywna, wysoka kamienna dzwonnica wzniesiona na rzucie prostokąta znajduje się nad zachodnim przęsłem. Dzwonnica zamknięta jest ośmiobocznym, iglicowym hełmem zakończonym krzyżem. Na wieżę prowadzi kamienna klatka schodowa. Budowla łączy w sobie elementy stylu późnoromańskiego z wczesnogotyckim. O stylu późnoromańskim świadczy: addytywna bryła kościoła, wysoko umieszczone okna, portal w osi, w portalu zastosowano spiralne trzony kolumn oraz spiralny wałek archiwolty. Elementy wczesnego gotyku przejawiają się w formach prostego zamknięcia prezbiterium, ostrołucznych otworów, nisz, arkad, sklepień ze służkami oraz w dekoracji kapiteli służek i wsporników.

Kościół filialny p.w. Św. Piotra i Pawła w Radomierzycach

Kościół filialny p.w. Św. Piotra i Pawła w Radomierzycach początkowo był świątynią ewangelicką, obecnie jest to kościół rzymsko-katolicki. Pierwszy został wybudowany w XIII wieku. Poświęcony był św. Jerzemu. Kolejny wybudowany w stylistyce późnogotyckiej w 1346 roku. W 1686 roku kościół został zniszczony przez pożar. W 1688 roku odbudowany jako murowany z sygnaturką. Od tego momentu był wielokrotnie przebudowywany. Obecny kształt jest wynikiem prac wykonanych przy finansowym udziale Joachima Siegmundta von Ziegler und Klippenhausen. Dostawiono wówczas do bryły kościoła więżę, później wzniesiono nowy korpus z przybudówkami zawierającymi wieżę patronacką i oratorium. Projektodawcą wieży był Jan Jakub Stanjus, natomiast kamieniarkę wykonał w 1700 roku H.G. Schüssauer. Wieża była kilkakrotnie przebudowywana na zlecenie Joachima Siegmundta. Ostatecznie wieża została podzielona na trzy nierównej wysokości kondygnacje wyodrębnione wydatnymi gzymsami. Przebudowa korpusu miała miejsce w 1711 roku.

Kościół jest budowlą salową, bez podziału na nawę i prezbiterium-jako typowe rozwiązanie dla kościoła ewangelickiego z charakterystyczną dla saskiego baroku tendencją stylizacyjną. Zastosowano sklepienie spłaszczone, krzyżowe z gurtami. Pięcioboczną zakrystię zlokalizowano na osi kościoła sklepioną konchowo z lunetami. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. W ścianach zastosowano duże prostokątne okna. Świątynia przykryta niskim dwuspadowym dachem.

Kościół parafialny p.w. Św. Antoniego Padewskiego w Łagowie

Kościół powstał w poł. XIII wieku. Wybudowany jako świątynia późnogotycka. Choć budowla składała się z addycyjnie zestawionych ze sobą części charakterystycznych dla stylu romańskiego i późnoromańskiego ( prezbiterium z absydą zestawione z nawą o tej samej wysokości), to o charakterze gotyckim decydują następujące elementy architektoniczne: ostrołuczny łuk tęczowy, kamienny fryz z czworoliści na elewacji absydy, krzyżowo-żebrowe, wysokie sklepienie prezbiterium oparte na cylindrycznych służkach. W XVI wieku dobudowano południową zakrystię z dwuramiennym portalem, nawę nakryto sklepieniem sieciowym, Najprawdopodobniej wybudowano wtedy wieżę zawierającą schody na chór muzyczny i strych. Remonty wieży przeprowadzone były także w latach: 1675, 1681, 1765. W wyniku przebudowy w 1880 roku zostały przekute wszystkie otwory okienne i drzwiowe nałożono tynki. W kolejnych latach przeprowadzano dalsze remonty, podczas których rozebrano empory boczne i zdemontowano barokową ambonę, wykonano naprawę hełmu wieży. W latach 1996-1998 przeprowadzono remont wieży, oraz wymieniono pokrycie dachu.

23

Kościół wybudowany został z cegły i kamienia polnego. Jest to świątynia jednonawowa, salowa, orientowana. Posiada trójprzęsłową nawę z wydzielonym prezbiterium, zamkniętym półkolistą absydą. Do południowej strony prezbiterium dobudowana została zakrystia. Od północy loża kolatorska. Świątynia posiada trzy kruchty. Jedną od południa, dwie od północy. Kościół nakryty jest spadzistymi dachami dwuspadowymi. Przy nawie od północy i południa symetrycznie znajdują się aneksy z klatkami schodowymi, które prowadziły na nieistniejące empory. Nad nawą znajduje się ośmioboczna sygnaturka zwieńczona kopulastym hełmem.

Kościół Filialny p.w. Św. Piotra i Pawła w Trójcy

Kościół późnoromański wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku. W 1512 roku dobudowano zakrystię z wewnętrznym portalem. U podstawy sklepiennego żebra w prezbiterium umieszczono kamienną głowę, która pełniła również dekoracyjną funkcję zwieńczając stożek dachu absydy. Dalsze prace wykonano w II poł. XVI wieku. Przebudowano częściowo sklepienie absydy. Dobudowano zachodnią, dwukondygnacyjną kruchtę ze schodami na chór muzyczny. W kruchcie tej zlokalizowane było główne wejście do kościoła w fascjowym obramieniu z profilowanym gzymsem. Inny portal z motywami roślinnymi z zachodniej kruchty do nawy powstał na przełomie XVI i XVII wieku. Nawę przebudowano w XVII wieku nadając budowli stylistyczny barokowy wyraz. Utworzono wówczas wnęki boczne poprzez wprowadzenie we wnętrze nawy przypór, które podparły dwuprzęsłowe sklepienie. Wbudowano empory oraz wypruto nowe okna. Wnętrze wzbogacono nowymi detalami architektonicznymi: sztukateriami i płycinami ozdobnymi. Wykonano nowe balustrady o zgeometryzowanej stylistyce, niektóre okna ozdobiono listwowymi obramieniami. W kolejnych latach kościół był odnawiany. W XVIII wieku kościół wzbogacono o elementy neoklasycystyczne: rozety umieszczone w formie sklepiennych zworników. Na początku XX wieku odnowiono sztukaterie. W 1977 oraz 1986 roku przeprowadzono dalsze prace remontowe, a w 2007 roku zostały położone nowe tynki. Kościół od 1530 – 1945 roku był świątynią ewangelicką. Od 1945 roku jest użytkowany jako kościół rzymsko-katolicki.

Obecnie kościół jest budowlą orientowaną z wyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym półkolistą absydą. Prezbiterium sklepione jest krzyżowo-żebrowo. Nawa początkowo mogła być pokryta stropem. Obecnie całość przykryta jest wysokim, ceramicznym, dwuspadowym dachem. Apsyda nakryta dachem półstożkowym. W środkowej części nawy znajduje się ośmioboczna sygnaturka, przykryta hełmem iglicowym, która pełni również rolę dzwonnicy. Świątynia posiada dwa poziomy półkolistych okien pochodzących z XVII wieku. Okna dolnego rzędu zamknięte odcinkowo, górne półkoliście rozglifione przekute w XVI i XVIII wieku. Kościół i dawny przykościelny cmentarz otacza mur z piętrowym budynkiem bramnym z XVIII wieku. Obecnie kościół stanowi jeden z najcenniejszych obiektów w Powiecie Zgorzeleckim.

Kościół filialny p.w. Św. Andrzeja Boboli w Białogórzu

Kościół rzymskokatolicki początkowo p.w. Św. Barbary, później ewangelicki. Obecnie jest rzymskokatolicką świątynią p.w. Św. Andrzeja Boboli. Kościół wybudowany w XIV wieku. Najprawdopodobniej powstał na miejscu wcześniejszej świątyni, wzmiankowanej już w 1346 roku. Podczas jego budowy bądź przebudowy wykorzystano istniejące relikty wcześniejszej budowli, o czym może świadczyć przesunięcie osi prezbiterium i nawy. Kościół

24

wybudowany według wzorców późnogotyckich: budowla salowa, bez wieżowa, orientowana, z czworobocznie wyodrębnionym prezbiterium, nawa kryta stropem. W grubych ścianach wąskie, wydłużone okna zakończone łukiem tęczowym. Wewnątrz sklepienia krzyżowo żebrowe ze wspornikami i zwornikami. Sklepienie zakrystii kolebkowe o zaostrzonej strzałce. Świątynia przebudowana w 1675 roku. Zakres wykonanych prac nie jest znany. W latach 1843-1844 wnętrze kościoła przebudowano kolejny raz nadając mu stylistykę barokową. Najprawdopodobniej wniesiono wówczas barokową sygnaturkę na dachu nawy kościoła lub wybudowano ją wcześniej w XVIII wieku. Ponadto powiększono okna, a nisze okienne zamknięto łukami odcinkowymi. Do elewacji dodano kruchtę, w której znajdują się schody prowadzące na chór muzyczny. W nawę wbudowano nowe empory. Wewnątrz świątyni znajdowały się płyty nagrobne i epitafia doby baroku. W latach 70. XX wieku na elewacji widoczne były relikty dekoracji wykonane w tynku. Kolejny remont odbył się w latach 1994 -1995. Wykonano elementy ramujące elewację oraz opaski ujmujące otwory.

7.3.2. Parki i pałace

Na terenie Gminy Zgorzelec znajdują się parki i pałace o szczególnym walorze historycznym. Za najpiękniejszą budowlę pałacową na Górnych Łużycach uznawano pałac w Radomierzycach.

Pałac w Radomierzycach

Joachim Zigmund von Ziegler und Klippenhausen przejmując dobra w Radomierzycach początkowo swoją siedzibę wraz z budynkami gospodarczymi zlokalizował na terenie pomiędzy Witką a Nysą Łużycką. W latach 1697-1698 wniesiono pałac oraz budynki gospodarcze najprawdopodobniej na platformie otoczonej wówczas jakimś kanałem, tzw. starszy zespół pałacowy. Nowy pałac powstał w latach 1708-1710. Autorami projektu nowego zespołu pałacowego byli: J.F. Karcher, Ch. Beyer oraz M.D. Pöppelman (starszy). Na rozwiązania koncepcyjne znaczny wpływ miał także sam zleceniodawca. Założenie pałacowe usytuowano na prostokątnej platformie otoczonej komponowanym układem kanałów. Pałac powstał jako budowla trójskrzydłowa, trzykondygnacyjna z poprzecznie wyodrębnionym centralnie członem. Przykrywał ją wysoki, dwupołaciowy dach mansardowy. Fasada główna była zaakcentowana trzyosiowym ryzalitem, opiętym kompozytowymi pilastrami i zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem, podobny podział pilastrowy posiadają skrzydła boczne. Środkowa część frontowego skrzydła pełniła funkcje reprezentacyjne. Ciąg komunikacji pionowej z przestronnym, trójnawowym holem. Z holu dostępna była klatka schodowa z lustrzanymi schodami. Układ wnętrza był jednotraktowy ze skrajnymi, komunikacyjnymi korytarzami galeriami. Elewację zewnętrzną wzbogacił liczny detal architektoniczno-rzeźbiarski, charakterystyczny dla baroku. Kompozycję uzupełniają położone w pobliżu pałacu niewielkie pawilony oraz zabudowania gospodarcze. Przed fasadą frontową usytuowano dziedziniec reprezentacyjny. Do pałacu od strony ogrodu prowadził wjazd. Takie rozwiązanie rzadko spotykano w okresie baroku. Pierwsza renowacja pałacu została przeprowadzona w latach 1817-1822, kolejna w 1856 roku. Następnie w latach1875-1876 odnowiono sklepienia, wzmocniono konstrukcję stropu klatki schodowej, przeprowadzono remont wnętrz. W 1942 roku w pałacu została ukryta znaczna część archiwum zgorzeleckiego. Po II wojnie światowej zespół pałacowy przejmowały kolejno: wojska radzieckie, oddział WOP, PGR (1950 rok) oraz

25

Elektrownia Turów. Pałac niszczał i przeszedł w stan kompletnej ruiny. W latach 80. XX wieku założenie pałacowe skomunalizowano i włączono do Gminy Zgorzelec. W 1999 roku obiekt nabył prywatny właściciel, który zapoczątkował rekonstrukcję założenia pałacowego.

Założenie parkowo- ogrodowe w Radomierzycach

Ogród został ukształtowany w oparciu o projekt J. F. Karchera w latach 1722-1726. Założenie parkowo-ogrodowe złożone było z wielu elementów: z głównej części na dziedzińcu honorowym, z małych ogrodów w tylnej części platformy, z zewnętrznego układu wodnego, promenady na grobli oraz z głównej alei dojazdowej wysadzonej lipami. Ogród realizował założenie kompozycyjne ogrodu francuskiego. Integralnym elementem założenia ogrodowego były dwa pawilony wykonane w stylu saskiego klasycyzującego baroku. Pawilon wschodni zwany był Kavalierhaus (Dom Kawalerów). Wykorzystano również na ukształtowanie regularnych kanałów wodę z rzeki Witka. Na terenie ogrodu znajdowała się Brama, która była dolną kondygnacją niezrealizowanego budynku bramnego, oraz dwa mosty o łukowej konstrukcji. W XIX wieku zmieniono kompozycję założenia ogrodowo pałacowego nadając poszczególnym partiom charakter ogrodowo-parkowy. Gęstsze nasadzenia zamknęły osie widokowe. W okresie międzywojennym skorygowano niektóre zmiany dokonane w II poł. XIX wieku.

Zespół dworski w Sławnikowicach

Zespół pałacowo-dworski istniał już w XV wieku. Siedziba ta została zniszczona w latach 30. XVII w. Obecny pałac wybudowano w latach 1812 – 1815 najprawdopodobniej na nowym miejscu zlokalizowanym w centrum Sławnikowic. Jest to budowla dwukondygnacyjna, wybudowana na planie prostokąta. Nakryta wysokim czterospadowym dachem. Elewacja frontowa i boczna skomponowana osiowo i symetrycznie. Elewacja frontowa zaznaczona jest płytkim portykiem z jońskimi kolumnami, zwieńczona trójkątnym szczytem. W elewacji tylnej znajduje się pozorny trójosiowy ryzalit zawierający centralne wejście z salonu do ogrodu. Pałac remontowany w latach 70. XX wieku oraz w latach 1986 – 1987. Od lat 40. XX wieku do 2000 roku obiekt wykorzystywany był jako szkoła. W latach 2001-2005 pałac był użytkowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Ekorozwoju Wsi Gronów, Przesieczany, Sławnikowice oraz Fundację Tschirnhaus Museion. Obecnie zespół dworski znajduje się w rękach prywatnych.

Założenie parkowo – ogrodowe w Sławnikowicach

W 1815 roku powstał mały przypałacowy ozdobny ogród. Znajdował się na wschód od pałacu i miał założenie regularne. Był dostępny z salonu ogrodowego. W II poł. XIX wieku ogród ten znajdował się na mało zadrzewionej łące. Od lat 30. XIX wieku obsadzano łąkę lipami i jesionami. Od strony północnej znajdował się staw, a od strony północno zachodniej ogród uprawny. Pomiędzy tym ogrodem i zabudowaniami po stronie zachodniej (północna pierzeja majdanu) biegła główna droga dojazdowa do pałacu. Założenie zostało zmienione w

26

1863 roku. Wytyczono nowy podjazd do pałacu. Na terenie łąki w kształcie trójkąta założono naturalistyczny park o powierzchni 2 ha. Przeprowadzono nasadzenia, zmieniono osie widokowe otwierając je na wschód i południowy wschód.

7.3.3. Zabytki ruchome o charakterze sakralnym

Kościół parafialny p.w. Św. Franciszka z Asyżu w Jerzmankach Ołtarz główny, drewno polichromowane, XV w. Figura Chrystusa Frasobliwego z XVIII w. Sakramentarium, piaskowiec, późny gotyk, XV w. 2 obrazy olejne na płótnie, 1900 r. drzwi, drewno okute blachą gotyk, XV w

Kościół parafialny p.w. Narodzenia N.M.P w Jędrzychowicach Obraz Madonny z Dzieciątkiem i św. Elżbietą, 1498 – 1502 r. Ołtarz główny, drewno polichromowane, wczesny barok, I poł. XVII w. Ambona drewno intarsjowane, secesja, początek XX w. Sakramentarium- krata, żelazo kute, gotyk, koniec XVI w. Rzeźby drewniane w ołtarzu głównym, drewno polichromowane, wczesny barok, I poł.

XVII w. Epitafium Sebastiana Hofmana z XVII w. Tablica inskrypcyjna, piaskowiec renesans, XVI/XVII w.

Kościół parafialny p.w. Św. Antoniego Padewskiego w Łagowie Barokowy prospekt organowy z 1741 r. Nagrobek z piaskowca Buchera z 1776 r. 3 portale: późnogotycki z piaskowca z początku XVI w, renesansowy z końca XVI w.,

klasycystyczny z piaskowca z XVIII w. 4 kartusze herbowe 3 dzwony spiżowe z 1922 r.

Kościół Filialny p.w. Św. Piotra i Pawła w Trójcy Ołtarz główny, drewno polichromowane, koniec XVI w Ambona, drewno polichromowane, początek XX w. Chrzcielnica z początku XX w. Organy barokowe, XVIII w 3 dzwony spiżowe z 1473, 1475, 1513 r.

7.4. Zabytki archeologiczne Gminy Zgorzelec

Na terenie Gminy Zgorzelec znajduje się 194 stanowisk archeologicznych. Zgodnie ze „Studium środowiska kulturowego” wyznaczono strefę ścisłej ochrony archeologicznej dla 8 stanowisk znajdujących się w: Białogórzu (3), Koźlicach (1), Niedowie (1), Ręczynie (1), Spytkowie (1), Tylicach (1). Stanowiska te obejmują różnorodne obiekty: relikty grodzisk oraz cmentarzyska kurhanowe. Pozostałe stanowiska archeologiczne zawierają: ślady osadnictwa, osady, cmentarzyska. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z mezolitu. Ślady pochodzą również z neolitu, epoki brązu, epoki żelaza oraz z wczesnego i późnego

27

średniowiecza. Niektóre pozostałości materialne dotyczą kultury łużyckiej. Pod względem badawczym najcenniejsze są stanowiska z epoki brązu i wczesnego żelaza (kultura łużycka, grupa białowicka) oraz okresu wczesnośredniowiecznego (strefy ścisłej ochrony archeologicznej).

Jeden z najciekawszych zespołów archeologicznych w Polsce, zlokalizowany jest we wsi Białogórze. W jej pobliżu znajdują się dwa średniowieczne grodziska oraz cmentarzysko kurhanowe. Grodzisko znane jest pod nazwą Husyckiego lub Szwedzkiego Szańca. Zlokalizowane jest na szczycie zalesionego wzgórza w odległości 300 m. na północ od zabudowań wschodniego krańca wsi. Nieopodal grodziska usytuowane jest cmentarzysko datowane na około VIII – XI wiek. Znaleziono tam 200 mogił. Jest to najdalej wysunięta na zachód słowiańska nekropolia z grobami całopalnymi.

7.5. Ruralistyczne układy wsi Gminy Zgorzelec

Układ przestrzenny większości wsi Gminy Zgorzelec realizuje typ budowy oparty na bazie łańcuchówki z wydłużonym nawsiem. Układ ten był często wymuszony topografią terenu, drogami. Czytelny układ ruralistyczny o charakterze łańcuchowym istniejącym do dziś znajduje się min. we wsi Gozdanin, Jerzmanki, Koźlice, Żarska Wieś.

Na terenie gminy powstawały wsie na bazie owalnicy. Radialny układ niw Kostrzyny może wskazywać, iż miejscowość istniała przed okresem niemieckiego osadnictwa i mogła mieć układ owalnicy. Na bazie owalnicy z wrzecionowatym nawsiem powstały także Radomierzyce. W trakcie rozbudowy wsi oraz wytyczaniu i modernizacji dróg układ przestrzenny ulegał przekształceniom. Ponadto powstawały ruralistyczne układy wsi o charakterze złożonym. Część miejscowości realizuje układ łańcuchowy, a pozostała jest innym układem ruralistycznym (Osiek Łużycki, Tylice)

Niektóre wsie o łańcuchowym układzie ruralistycznym łączyły się w naturalny sposób z kolonią. Gronów łączy się z łańcuchowym układem kolonii Przesieczan oraz rzędowo-łańcuchowym układem kolonii Gronowa. Niektóre kolonie były również lokalizowane na peryferiach i nie łączyły się bezpośrednio ze wsią były od nich odizolowane np. Łękociny- przestrzennie odizolowane od Gronowa.

Istotne znaczenie dla układu przestrzennego wsi miały główne trakty i drogi. W Powiecie Zgorzeleckim przebiegała trasa handlowa „Via Regia”. Przykładem jest wieś Jędrzychowice, która była przecięta poprzecznie przez trasę handlową „Via Regia”. Trakt, krzyżując się z ulicami wiejskimi wyznaczał punkt centralny, wokół którego powstał zwarty kompleks budynków. Układ ten jest czytelny do dzisiaj. Również przez trakcie „Via Regia” powstała wieś Przesieczany.

Układ osady targowej jest charakterystyczny dla wsi Kunów. Centrum wyznaczał rynek główny, od którego z naroży wyprowadzono krótkie ulice, dwie z nich łączyły się z meandrującą drogą dojazdową do zespołu pałacowego, a dwie inne z drogami wiodącymi w kierunku areałów rolniczych. Rynek ten łączył się od wschodu z trapezowym placem. W wyniku takiego układu powstał kwartał zabudowy, z pierzeją rynkową, pierzeją placu, oraz domami.

7.6. Zabudowa wsi Gminy Zgorzelec

Na terenie Gminy Zgorzelec występują różne obiekty budowlane. Ich charakterystyka jest uzależniona od sposobu ich użytkowania. W niektórych wsiach występowały dworki, pałace

28

użytkowane w celach mieszkalnych. Oprócz tych założeń budowano także budynki gospodarcze tworzące większe kompleksy-folwarki. W skład zabudowań gospodarczych wchodziły budynki gospodarcze o różnym przeznaczeniu: stodoły, chlewnie, stajnie, obory, wozownie, spichlerze. Powstawały także gorzelnie, krochmalnie, browary. W okresie międzywojennym powstawały elektrownie i hydrofornie.

Ponadto budowano młyny wraz z zabudowaniami gospodarczo-mieszkalnymi. Zazwyczaj były to budynki murowane, mogły być dwukondygnacyjne, nakryte dachem przyczółkowym (młyn w Gronowie z XIX wieku, młyn w Białogórzu z II poł. XIX wieku, młyn w Gozdaninie z II poł. XVIII wieku).

W II poł. XIX wieku zamożniejsi mieszkańcy wsi wznosili duże zagrody tzw. kmiece, które formowano na planie podkowy, na planie litery L lub na planie czworoboku. (m.in.: Ręczyn, Przesieczany, Trójca, Sławnikowice). Indywidualny projekt został zrealizowany we wsi Jędrzychowice. W latach 1860-1880 zbudowano zagrody, które nie mają analogii w budownictwie wiejskim Gminy Zgorzelec. Wszystkie budynki otrzymały naczółkowe dachy. Wydzielono równo kondygnacje domów. Elewacje zostały regularnie rozczłonkowane kształtowanymi osiami okiennymi. Oryginalne rozwiązanie zastosowano kształtując budynki gospodarcze. W przyziemiu stworzono podcienia, a na pierwszym piętrze biegł korytarz osłonięty połacią dachu.

Na terenie większości wsi gminy znajdowały się budynki mieszkalne wznoszone przez biedniejszych mieszkańców. Były to budowle z murowanym przyziemiem oraz szkieletowymi piętrami. Stosowano dachy naczółkowe oraz odeskowane szczyty. Dla tego regionu charakterystyczne były budynki przysłupowe zlokalizowane min. w: Spytkowie, Żarskiej Wsi, Kostrzynie Od lat 60. XX wieku wznoszono przeważnie budynki murowane z dachem dwuspadowym. Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku powstawały liczne budowle mieszkalne w nawiązaniu do architektury wernakularnej (min.: Gronów, Jędrzychowice) oraz willowej. Częstym stosowanym rozwiązaniem pod koniec XIX wieku była zabudowa nawiązująca stylistyką do szkoły berlińskiej (Jerzmanki, Jędrzychowice, Radomierzyce, Łagów).

8. OCENA SZANS I ZAGROŻEŃ DLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC

Mocne strony Słabe strony

atrakcyjne zabytki o wysokich walorach historycznych

liczne założenia parkowo pałacowe zlokalizowane w atrakcyjnej krajobrazowo i turystycznie okolicy

atrakcyjne położenie u zbiegu trzech granic sprzyjające rozwojowi turystyki historycznej

obiekty zabytkowe pełniące funkcje

zły stan zachowania zabytków

stała dewastacja założeń parkowo-pałacowych

niewystarczająco rozwinięta baza informacyjna związana z dziedzictwem kulturowym regionu

zły stan techniczny obiektów

29

mieszkalne o unikatowych rozwiązaniach architektonicznych

wielokulturowość regionu złożona z bogatej tradycji, historii oraz obyczajów różnych grup etnicznych

zaangażowanie mieszkańców oraz młodzieży w sukcesywne zdobywanie wiedzy związanej z dziedzictwem kulturowym regionu

tradycja współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, muzeami i organizacjami pozarządowymi z partnerami z Czech i Niemiec w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego

lokalizacja zabytków wzdłuż przebiegających szlaków historycznych, pielgrzymkowych

przeprowadzona przez służby konserwatorskie analiza wartości i liczby zasobów zabytkowych

trans graniczna współpraca szkół w zakresie integracji i identyfikacji z dziedzictwem kulturowym gminy

mieszkalnych oraz brak funduszy na przeprowadzenie prac remontowych przez prywatnych właścicieli

brak świadomości społeczeństwa co do wartości wspólnego dziedzictwa kulturowego

brak popularyzacji wiedzy o wartości chronionych obiektów oraz idei ochrony zabytków

utrudnienia legislacyjne, merytoryczne oraz formalne związane z sposobem realizacji wytyczonych celów w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego

brak odpowiedniej ilości ścieżek i szlaków oraz odpowiedniego oznaczenia obiektów zabytkowych

brak środków na badania architektoniczne, archiwalne stanowiące podstawę właściwego postępowania w użytkowaniu i zagospodarowaniu obiektów zabytkowych

Szanse Zagrożenia

możliwość pozyskiwania funduszy z różnych źródeł: międzynarodowych, państwowych, regionalnych

rewitalizacja oraz adaptacja obiektów zabytkowych na działalność gospodarczą

niestabilność przepisów finansowych

wprowadzenie elementów obcych powodujących zatracenie pierwotnych walorów zabytkowych

30

wzrastające potrzeby społeczeństwa w zakresie turystyki historycznej oraz rekreacji

zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w dziedzinie edukacji społecznej związanej z ochroną dziedzictwa kulturowego

rosnące zainteresowanie społeczności lokalnej historią regionu

wprowadzanie nowoczesnych systemów informacji związanej z dziedzictwem kulturowym, historią i turystyką regionu

właściwa adaptacja obiektów zabytkowych dla celów turystycznych, gospodarczych

zubożenie społeczeństwa, bezrobocie

brak konsekwencji w realizacji programów związanych z promocją dziedzictwa kulturowego i rozwojem turystyki

brak funduszy na realizację działań społecznych

niewystarczająca kadra zawodowa związana z promocją i ochroną dziedzictwa kulturowego

samowolnie przeprowadzane remonty obiektów zabytkowych przez prywatnych właścicieli bez porozumienia ze służbami konserwatorskimi

9. WYZNACZENIE CELU STRATEGICZNEGO ORAZ METOD JEGO REALIZACJI

9.1. Priorytet Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec

Podstawy prawne jak i analiza SWOT oraz ocena opracowań strategicznych związanych z rozwojem społeczno-gospodarczym gminy pozwala na wytyczenie priorytetu Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec, którym jest:

ZACHOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC POPRZEZ EDUKACJĘ ORAZ PROMOCJĘ SŁUŻĄCĄ BUDOWANIU WSPÓLNEJ TOŻSAMOŚCI MIESZKAŃCÓW REGIONU

31

Kierunki działań i zadania:

Ochrona i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego Gminy Zgorzelec sukcesywna rewitalizacja obiektów zabytkowych będących własnością gminy, podejmowanie działań zmierzających do uzyskiwania funduszy ze środków zewnętrznych, wspieranie właścicieli obiektów zabytkowych w pozyskiwaniu środków finansowych na

prowadzenie prac remontowych, zabezpieczanie obiektów będących własnością Gminy Zgorzelec przed pożarem,

zniszczeniem, kradzieżą, dokonanie oceny stanu technicznego obiektów zabytkowych będących w posiadaniu

gminy oraz określenie potrzeb w zakresie remontów, prac restauratorskich, rewaloryzacja parków oraz zespołów zabytkowej zieleni należących do Gminy Zgorzelec, określenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego warunków ochrony

terenów zabytkowych, stref archeologicznych, zieleni historycznej z uwzględnieniem danych z aktualizowanej gminnej ewidencji zabytków,

współpraca z innymi instytucjami w zakresie porządkowania terenów zielonych: parki, cmentarze w ramach projektu angażującego mieszkańców Gminy Zgorzelec.

Edukacja w zakresie opieki i ochrony zabytków oraz popularyzacja wiedzy na temat regionalnego dziedzictwa kulturowego

udział w szkoleniach, sympozjach, zjazdach, wykładach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego,

współpraca z organizacjami pozarządowymi, polskimi i zagranicznymi, zajmującymi się promocją kultury, samorządami lokalnymi i innymi instytucjami kultury w celu organizowania bądź udziału w konkursach, wystawach, wieczorkach edukacyjnych, plenerach, itp.,

udział w obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, wydawanie i wspieranie publikacji (broszur, folderów, map, przewodników) związanych z

dziedzictwem kulturowym regionu, wypromowanie cyklicznego projektu, połączonego z ekspozycją rzemieślnictwa,

rękodzielnictwa, wyrobów regionalnych dla mieszkańców Gminy Zgorzelec bądź LGD, popularyzacja najlepiej wykonanych prac konserwatorskich przy zabytkach, działań

rewitalizacyjnych i konserwatorskich terenów zielonych; parków, ogrodów, skwerów, zorganizowanie konkursu fotograficznego: Zabytki Gminy Zgorzelec. Wybór najlepszych

zdjęć stanowić będzie materiał promocyjny gminy, rozszerzenie oferty edukacyjnej w gimnazjach o kierunki związane z historią sztuki i

dziedzictwem kulturowym.

Promocja i rozwój turystyki historycznej wyznaczenie tras rowerowych uwzględniających zabytki regionu. odnowienie zgorzeleckiego odcinka drogi pielgrzymkowej św. Jakuba tzw. szlaku do

Santiago de Compostela, opracowanie mapy wraz z szlakami rowerowymi, turystycznymi i pielgrzymkowymi.

Analiza dziedzictwa kulturowego

32

uzupełnienie i monitoring gminnej ewidencji zabytków.

Upowszechnienie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego opublikowanie opracowania na temat dziedzictwa kulturowego Gminy Zgorzelec w formie

broszury, książki, opracowanie wraz z prezentacją fotograficzną walorów dziedzictwa kulturowego na

stronie Urzędu Gminy, opracowanie i umieszczenie mapy zawierającej informację o zabytkach regionu wraz z

szlakami: turystycznymi, rowerowymi, pielgrzymkowymi na stronie internetowej oraz w instytucjach samorządowych.

10. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Zadania określone w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Zgorzelec realizowane będą na podstawie niżej wymienionych instrumentów:

Fundusze: pozyskiwanie funduszy strukturalnych z Unii Europejskiej, pozyskiwanie funduszy z budżetu państwa poprzez udział w programach realizowanych

przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Koordynacja działań: udział w projektach i programach związanych z ochroną i promocją dziedzictwa

kulturowego opracowanych dla Unii Europejskiej, Kraju, Województwa, Powiatu, współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi

działających w ramach ochrony dziedzictwa kulturowego i promocji kultury oraz turystyki,

współpraca z Gminnym Ośrodkiem Kultury w Zgorzelcu, współpraca ze szkołami, monitoring i współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków (WKZ) - delegatura

w Jeleniej Górze, z Narodowym Instytutem Dziedzictwa (NID).

Kontrola i monitoring: ciągła aktualizacja bazy danych geodezji i gospodarki gruntami, infrastruktury technicznej

(w tym komunikacji), stanu zagospodarowania przestrzennego gminy, stanów technicznych obiektów zabytkowych,

monitoring stanu środowiska kulturowego

33

11. OCENA REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

W celu realizacji wytyczonego priorytetu należy podjąć działania, które będą sukcesywnie realizowane i monitorowane w okresie 4 lat. Aby osiągnąć określone efekty, zadania będą podzielone na podokresy. W trakcie tego procesu mogą wyniknąć problemy, które w miarę możliwości należy uwzględnić. Realizacja programu opieki zabytków jest procesem długofalowym. Po upływie dwóch lat sprawozdanie z realizacji wyznaczonych zadań sporządzi komórka organizacyjna urzędu, koordynująca realizację programu, a następnie przedstawi ją Wójtowi Gminy. Po akceptacji ocena zostanie przedłożona Radzie Miejskiej, będzie ona jednocześnie stanowić punkt wyjścia do wprowadzania uzasadnionych zmian i usprawniania programu. Wykonanie sprawozdania powinno być poprzedzone oceną poziomu realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami, która uwzględni wykonanie zadań przyjętych w okresie czteroletniego obowiązywania programu oraz uwzględni kryteria oraz wskaźniki wykonanych zadań dla wytyczonego priorytetu.

Przykładowy zestaw mierników realizacji celów strategicznych w latach 2011 -2014Priorytet: ZACHOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC POPRZEZ EDUKACJĘ, PROMOCJĘ SŁUŻĄCĄ BUDOWANIU WSPÓLNEJ TOŻSAMOŚCI MIESZKAŃCÓW REGIONU

Cel strategiczny Mierniki ilość na 1 rokOchrona i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego Gminy Zgorzelec

liczba obiektów zabytkowych, przy których przeprowadzane są prace remontowe w skali rocznej -1ilość złożonych wniosków o dotacje na prace remontowe, rewitalizacyjne przy obiektach -2ilość obiektów zabytkowych stanowiących mienie komunalne zabezpieczonych przed kradzieżą, zniszczeniem, pożarem-1ilość uporządkowanych terenów należących do Gminy Zgorzelec wokół obiektów zabytkowych, parków- 1

Edukacja w zakresie opieki i ochrony zabytków oraz popularyzacja wiedzy na temat regionalnego dziedzictwa kulturowego

liczba wydanych folderów i broszur uwzględniających dziedzictwo kulturowe regionu - 1liczba pracowników biorąca udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego - 1liczba konkursów, wystaw, działań edukacyjnych - 1ilość wypromowanych imprez cyklicznych - 1

34

ilość szkół w gminie w których organizowane będą wykłady związane z charakterystyką dziedzictwa kulturowego regionu oraz ideą jego ochrony - 1

Promocja i rozwój turystyki liczba wyznaczonych szlaków rowerowych, pieszych, kajakowych - 1liczba wydanych publikacji o charakterze turystycznym: mapy, foldery, broszury - 2

Badania i analiza dziedzictwa kulturowego liczba prac studialnych takich jak: studia historyczno-urbanistyczne studia krajobrazowe, katalog zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego, opracowania ruralistyczne - 1

Upowszechnienie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego

uaktualnienie strony internetowej zawierającej informacje na temat dziedzictwa kulturowego regionu - 1

12. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

12.1. Możliwość pozyskania funduszy z budżetu państwa

Uzyskanie dotacji na przeprowadzenie prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych reguluje:

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940).

Udział w programach Operacyjnych państwowych i europejskich zaplanowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego umożliwia uzyskanie funduszy na realizację zadań zawartych w Gminnym Programie Ochrony Zabytków.

Programy Operacyjne Państwowe: Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dziedzictwo kulturowe:

Ochrona zabytków Rozwój instytucji muzealnych Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju Ochrona zabytków archeologicznych

Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Celem programu jest zwiększenie efektywności wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i

35

Dziedzictwa Narodowego wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich.

Rodzaje kwalifikujących sie zadań: ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego, budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury szkół i

uczelni artystycznych, rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w dziedzinie kultury, międzynarodowe przedsięwzięcia kulturalne, rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie poziomu wykształcenia społeczeństwa.

Dziedzictwo kulturowe - Ochrona zabytków

Celem priorytetu jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udostępnianie zabytków na cele publiczne.

Cele:1. Ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego.2. Konserwacja i rewaloryzacja zabytków.3. Udostępnianie zabytków na cele publiczne.

Rodzaje kwalifikujących się zadań: prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do

rejestru zabytków, planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia dotacji, niewymagające wyłonienia wykonawcy na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych,

prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (tzw. refundacja)1.

Dziedzictwo kulturowe - Rozwój instytucji muzealnych

     Beneficjentami pomocy mogą być jednostki samorządu terytorialnego, państwowe i samorządowe instytucje kultury, archiwa państwowe, kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe. 

Dofinansowanie mogą otrzymać zadania polegające na: zakupie dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupie starodruków i archiwaliów,

36

konserwacji, mikrofilmowaniu i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych,

popularyzowaniu wiedzy o nowych technikach konserwacji zabytków ruchomych poprzez organizowanie konferencji, szkoleń i warsztatów,

dofinansowaniu wykonania kopii starodruków i inkunabułów, organizowaniu wystaw muzealnych, wraz z drukiem katalogów, wspieraniu działalności edukacyjnej prowadzonej przez muzea (np. konkursy, warsztaty,

lekcje muzealne, itp.), organizowaniu konferencji, seminariów i innych spotkań mających na celu wymianę opinii

i doświadczeń z zakresu muzealnictwa, archiwistyki i ochrony zabytków oraz dofinansowanie wydawnictw pokonferencyjnych.

Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju

Beneficjentami mogą być: państwowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe.

Dofinansowanie mogą otrzymać zadania związane z: rewaloryzacją oraz pracami remontowymi i konserwatorskimi na zabytkach polskich lub z

Polską związanych, znajdujących się poza granicami kraju, rewaloryzacją zabytkowych cmentarzy oraz renowacją, ochroną i zachowaniem miejsc

pamięci i martyrologii za granicą, dokumentowaniem utraconego i rozproszonego za granicą polskiego dziedzictwa (w tym

badania naukowe, kwerendy biblioteczne i archiwalne i inwentaryzacja), promowaniem badań naukowych nad dziedzictwem narodowym poza granicami kraju, upamiętnianiem wybitnych osób lub zdarzeń historycznych związanych z dziedzictwem

narodowym poza granicami kraju, pomocą instytucjom stowarzyszonym w Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek

i Archiwów Polskich na Zachodzie oraz innym organizacjom i instytucjom polonijnym lub emigracyjnym, prowadzącym działalność w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego poza granicami kraju.

Dziedzictwo kulturowe - Ochrona zabytków archeologicznych

Celem nadrzędnym priorytetu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego w Polsce, zgodnie z zasadami konserwatorskimi wynikającymi ze strategii zrównoważonego rozwoju. Cele szczegółowe priorytetu obejmują ewidencję i dokumentowanie zabytków archeologicznych, badanie zabytków archeologicznych nowoczesnymi, nieinwazyjnymi metodami oraz upowszechnianie wyników przeprowadzonych nie inwestorskich badań archeologicznych.

37

Cele:1. Ewidencja i dokumentowanie zabytków archeologicznych.2. Badanie zabytków archeologicznych z wykorzystaniem nowoczesnych,

nieinwazyjnych metod badawczych.3. Upowszechnianie wyników przeprowadzonych nie inwestorskich badań

archeologicznych.

Rodzaje kwalifikujących się zadań: ewidencja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych metodą badań powierzchniowych,

w tym kontynuacja badań w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski oraz weryfikacja badań dotychczasowych,

nieinwazyjne badania archeologiczne z wykorzystaniem nowoczesnych metod i sprzętu, opracowanie (monograficzne bądź syntetyczne) i publikacja wyników przeprowadzonych

nie inwestorskich badań archeologicznych, w tym analizy i konserwacja pozyskanego materiału,

analiza i konserwacja ruchomych zabytków archeologicznych przekazanych decyzją WKZ do depozytu instytucji kultury, zadanie może być realizowane wyłącznie przez instytucje kultury.

12.2. Możliwość pozyskania funduszy z środków Unii Europejskiej

Możliwość pozyskiwania funduszy ze środków Unii Europejskiej poprzez uczestnictwo w programach umożliwiających realizację projektów z obszaru kultury.

Fundusz Wymiany KulturalnejProgram Operacyjny Infrastruktura i Środowisko - Kultura Program Kultura (2007-2013) Europa dla ObywateliProgramy Europejskiej Współpracy Terytorialnej w latach 2007-2013 INTERREG III A Program LEADER

Fundusz Wymiany KulturalnejFundusz Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz

Norweskiego Mechanizmu Finansowego został ustanowiony w celu aktywnego wspierania współpracy w obszarze kultury pomiędzy Polską, a trzema Państwami: Norwegią, Islandią i Liechtensteinem. Fundusz będzie wspierał działania z zakresu sztuk wizualnych, muzyki i literatury, zarządzania kulturą oraz projektów dotyczących dokumentacji, promocji i ochrony dziedzictwa kulturowego.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko - Kultura XI Priorytet Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko-Kultura oraz

dziedzictwo kulturowe, ma na celu aktywne wspieranie rozbudowy i modernizacji infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz ochronę dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim i światowym. Podejmowane w ramach programu działania umożliwią wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego dla zwiększenia atrakcyjności Polski.

38

Program Kultura (2007-2013) Program Kultura (2007-2013) jest obecnie flagowym programem Unii Europejskiej

skierowanym bezpośrednio do instytucji kulturalnych w Europie. Ogólnym celem Programu jest wzmocnienie przestrzeni kulturowej wspólnej dla Europejczyków, opartej na wspólnym dziedzictwie kulturowym oraz rozwój współpracy pomiędzy twórcami, uczestnikami życia kulturalnego oraz instytucjami kulturalnymi krajów uczestniczących w programie.

Europa dla ObywateliEuropa dla Obywateli to program Unii Europejskiej wspierający aktywne

obywatelstwo europejskie. Program ten, zaplanowany na lata 2007-2013, dąży do zaangażowania obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w proces integracji europejskiej. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej w latach 2007-2013 INTERREG III a. W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym realizowana jest w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT).INTERREG III a Wolny Kraj Związkowy Saksonia – Rzeczpospolita Polska - Województwo Dolnośląskie, określony w Dolnośląskim Programie Ochrony Zabytków zwraca uwagę na podstawowo cele i priorytety związane z działaniami w sektorze kultury oraz turystyki. Celem tego programu jest wsparcie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i kulturowej na pograniczu saksońskim.

W ramach programu wyznaczono priorytety:Priorytet D. Rozwój obszarów wiejskich i miejskichDziałanie D 1. Rozwój obszarów wiejskich

W ramach działania wspierane są m.in. zadania związane z wdrożeniem i sporządzeniem wspólnej, całościowej koncepcji rozwoju przestrzennego, całościowy i zrównoważony rozwój wsi wraz z poprawą infrastruktury przy uwzględnieniu kontekstu regionalnego wraz z zachowaniem multifunkcjonalności wsi, zachowanie i konserwacja wiejskiego krajobrazu kulturowego oraz historycznych elementów krajobrazu, poprawa w zakresie transgranicznej agroturystyki.

Priorytet F. Współpraca - kultura, sprawy społeczne, bezpieczeństwoDziałanie F 1. Rozwój społeczno - kulturowyW ramach działania wsparte są m.in. zadania ukierunkowane na intensyfikacjęwspółpracy oraz usieciowienie transgranicznej pracy kulturalnej, szkolnej i społecznejoraz związane z transgraniczną wymiana kulturalną.

Interreg III A Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska

Celem inicjatywy jest wsparcie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i kulturowej na pograniczu polsko-czeskim.

Priorytet 1 Dalszy rozwój i modernizacja infrastruktury dla zwiększenia konkurencyjności obszaru pograniczaDziałanie 1.3. Rozwój infrastruktury okołobiznesowej i turystycznej

39

W ramach działania wspierane są m.in. zadania polegające na: budowie i modernizacji infrastruktury turystycznej, tj. ścieżki piesze, rowerowe, narciarskie i konne, lokalne drogi (leśne) oraz mosty na pogranicznych ścieżkach turystycznych, parkingi samochodowe w sąsiedztwie atrakcji turystycznych i oznaczone trasy rowerowe, przebudowie i budowie obiektów turystycznych,

Priorytet 2 Rozwój społeczności lokalnej na obszarze pograniczaDziałanie 2.1. Rozwój turystykiW ramach działania wspierane są m.in. zadania polegające na: wspieraniu ośrodków odpowiedzialnych za gromadzenie, opracowanie i przekazywanie informacji np.: turystyki, a także dziedzictwa kulturowego i naturalnego w regionie przygranicznym (np. strony internetowe, publikacje, sieci interaktywne), współpracy organizacji turystycznych i wspólnych działaniach reklamowych, promocyjnych i marketingowych w celu ułatwienia rozwoju ruchu turystycznego w regionie, zarówno z rynku krajowego jak i międzynarodowego, tworzeniu i rozwoju zintegrowanych i interaktywnych baz danych obiektów i atrakcji turystycznych (zakwaterowanie, transport, miejsca do zwiedzania: pomniki naturalne i kulturowe, parki naturalne i kulturowe, galerie, muzea, ośrodki dla odwiedzających, itp.), promocji tradycyjnych produktów (np. kuchnia regionalna, rzemiosło regionalne), wspieraniu regularnych imprez oferujących produkty kulturalne i turystyczne o znaczeniu transgranicznym, tworzeniu i wdrożeniu wspólnych strategii rozwoju turystyki, opracowaniu analiz, raportów, badań, strategii, programów i organizacja konferencji w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa naturalnego i kulturowego, kompleksowe oznaczenie atrakcji i tras turystycznych, opracowanie map i publikacji, projekty mające na celu stworzenie zintegrowanych produktów kultury i turystyki.

Program LEADER

Program LEADER jest częścią większego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich -PROW, określony jako tzw. Oś 4 – LEADER W Europie funkcjonuje od 1991 roku, a w Polsce od 2004 roku. PROW jest jednym z kilku programów operacyjnych, które określają sposób wykorzystania środków unijnych w Polsce. Dotyczy rozwoju obszarów wiejskich i małych miast. PROW określa warunki, na jakich różni Beneficjenci: osoby fizyczne, zarówno rolnicy jak i domownicy gospodarstw rolnych, przedsiębiorcy oraz osoby prawne, gminy, organizacje pozarządowe, spółki, spółdzielnie itp., a także parafie mogą korzystać ze środków programu. Środki w PROW podzielone są na tzw. Osie, a te z kolei na tzw. Działania. W zakresie realizacji zadań odnoszących się do rozwoju turystyki historycznej, ochrony oraz rewitalizacji obiektów zabytkowych jak i promocji dziedzictwa kulturowego, istotne są działania określone w programie LEADER jako:

1.Odnowa i rozwój wsi.2. Małe projekty.

Odnowa i rozwój wsi

Pomoc przyznawana jest w formie refundacji części, związanych z realizacją następujących zadań:

40

prace remontowo-budowlane obiektów publicznych pełniących funkcje rekreacyjne oraz budowa ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, porządkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku, rewitalizacja budynków objętych wojewódzką ewidencją zabytków używanych na cele

publiczne oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci,

odnawiania elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków.

Małe projekty

Zakres realizacji małych projektów: działania edukacyjne oraz promocyjne związane z upowszechnianiem i

kultywowaniem dziedzictwa kulturowego regionu, rozwój turystyki i rekreacji: utworzenie lub modernizacja bazy informacji turystycznej,

wydawanie folderów, publikacji, zachowanie, odtworzenie, zabezpieczenie lokalnego dziedzictwa krajobrazowego i

przyrodniczego, w szczególności obszarów objętych poszczególnymi formami ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000,

prace remontowo-budowlane obiektów objętych wojewódzką ewidencją zabytków, inicjowanie powstawania, przetwarzania lub wprowadzania na rynek produktów i

usług opartych na lokalnych zasobach, tradycyjnych sektorach gospodarki lub lokalnym dziedzictwie, w tym kulturowym, historycznym lub przyrodniczym, albo podnoszenie jakości takich produktów.

12.3. Środki z budżetu samorządu Województwa Dolnośląskiego i jednostek samorządu Terytorialnego

Dokumenty prawne regulują możliwość uzyskania funduszy z budżetu Województwa Dolnośląskiego w zakresie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego. Działania te obejmują min: zadania konserwatorsko-renowacyjne umożliwiające niezbędne prace ratownicze przy obiekcie zabytkowym, renowację i konserwację zabytków ruchomych i nieruchomych znajdujących się na terenie Województwa Dolnośląskiego. Zasady przyznawania dotacji na realizacje zadań publicznych określają przepisy Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104). oraz Uchwała Nr 1637/II/2004 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 17 sierpnia 2004 r. ze zm. w sprawie Instrukcji postępowania w sprawie wdrażania „Karty Współpracy Samorządu Województwa Dolnośląskiego” z podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na Dolnym Śląsku”.

41

Regionalny Program Operacyjny na lata 2007–2013 dla Województwa Dolnośląskiego

Priorytet 9. Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury na Dolnym Śląsku

     Główny cel priorytetu: Podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności regionu poprzez rozwój, upowszechnianie oraz wykorzystanie potencjału kultury. Wzrost znaczenia roli kultury jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy, który będzie miał korzystny wpływ na kształtowanie tożsamości regionalnej oraz obrazu Dolnego Śląska jako regionu atrakcyjnego dla mieszkańców, turystów oraz potencjalnych inwestorów. Wspierane będą wszelkie działania zmierzające do poprawy stanu nieruchomych i ruchomych obiektów wpisanych do rejestru zabytków, a dotyczące m.in. konserwacji, restauracji, renowacji i adaptacji i zastosowania ochrony (technicznej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej). Dla Województwa Dolnośląskiego wspierane będą w szczególności obiekty takie jak: rezydencje, obiekty fortyfikacyjne i poprzemysłowe. Ponadto wspierane będą również działania zmierzające do poprawy obiektów zajmowanych przez instytucje kultury oraz ich doposażenie w sprzęt do ich prawidłowego funkcjonowania. Jako priorytetowe będą traktowane projekty zmierzające do zapobieżenia degradacji technicznej obiektów kultury oraz ich przebudowa i rozbudowa, szczególnie w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych. Wspierane będą działania w zakresie upowszechniania informacji o dziedzictwie przeszłości jak i przedsięwzięcia instytucji kultury. Wsparcie uzyskają również projekty związane z tworzeniem i upowszechnianiem baz danych dotyczących twórców wybitnych dzieł kultury i wydarzeń kulturalnych, digitalizacją i upowszechnianiem istniejących zasobów, szczególnie związanych z zabytkami.

Priorytet 8. Wykorzystanie i promocja dolnośląskiego potencjału turystycznego i uzdrowiskowego ( „Turystyka”)

     Główny cel:  Wzrost konkurencyjności dolnośląskiej oferty turystycznej na rynku krajowym i międzynarodowym poprzez lepsze wykorzystanie walorów turystycznych regionu. Realizacja priorytetu przyczyni się do wzrostu znaczenia turystyki jako czynnika wpływającego na rozwój społeczno-gospodarczy województwa.

Produkt „Turystyka kulturowa”

     W ramach priorytetu wspierane będą zadania dotyczące m.in. dostosowania do potrzeb turystycznych obiektów dziedzictwa kulturowego wraz z ich udostępnieniem dla ruchu turystycznego, rozwoju infrastruktury tj.: punkty widokowe, publiczne miejsca noclegowe zlokalizowane w otoczeniu szlaków tematycznych (np. szlak cysterski, szlak zamków piastowskich, etc.) oraz wspierane będą przedsięwzięcia promocyjne i kampanie informacyjne propagujące dolnośląskie dziedzictwo kulturowe, imprezy, wydarzenia kulturalne i artystyczne o znaczeniu co najmniej regionalnym.

42

13. REALIZACJA I FINANSOWANIE ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY ZGORZELEC

Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

Zaplanowany fundusz na działania w 2011 roku z tego zakresu wynosi 7-8% budżetu Gminy Zgorzelec. Wydatki przeznacza się na:

dotację podmiotową dla Gminnego Ośrodka Kultury w Zgorzelcu, dotacja obejmuje środki na utrzymanie bibliotek, oraz środki na bieżącą działalność Gminnego Ośrodka Kultury,

dotacje do remontów obiektów zabytkowych, wydatki bieżące sołectw realizowane w ramach środków przyznanych z funduszu

sołectwa, organizacja imprez regionalnych (ludowych), wydatki inwestycyjne, wieloletnie programy inwestycyjne przewidziane na lata

2010- 2012 dotyczą realizacji następujących zadań: budowa systemu ścieżek rowerowych w Gminie Zgorzelec, budowa świetlicy wiejskiej w Spytkowie-prace projektowe, Transgraniczne Centrum Edukacyjno-Kulturalne w Jędrzychowicach 4FUN.

Turystyka

W dziale tym środki przeznaczono na prace projektowe związane z budową ścieżek rowerowych. Ścieżki rowerowe usytuowane będą na trasie Zgorzelec-Radomierzyce-Spytków. Projektowane ścieżki mają na celu utworzyć szlak turystyczny pomiędzy trzema państwami: Polską, Czechami, Niemcami.

43

Załącznik nr 1 - Wojewódzka ewidencja zabytków - Gmina Zgorzelec

Lp. Miejscowość Adres Nr Obiekt Numer w rejestrze zabytków

1. Białogórze Kościół ewangelicki, ob. katolicki, filialny pw. św. Andrzeja Boboli

A/2114/ 1889 z dn. 5.01.1967

2. Białogórze Cmentarz przykościelny z murem cmentarnym

3. Białogórze Budynek bramny przy kościele

4. Białogórze Mur graniczny na nowym cmentarzu wiejskim

5. Białogórze 19 Plebania ewangelicka, ob. dom

6. Białogórze 19 Budynek gospodarczy I przy plebanii

7. Białogórze 19 Budynek gospodarczy II przy plebanii

8. Białogórze 18 Szkoła ewangelicka, ob. dom

9. Białogórze 18 Budynek gosp. przy szkole

10. Białogórze 18 Pomnik żołnierzy poległych na I wojnie światowej

11. Białogórze 2 dom

12. Białogórze 5 Gospoda, ob. dom

13. Białogórze 5 Budynek gosp. przy gospodzie

14. Białogórze 6 Budynek miesz.-gosp.

15. Białogórze 6 Budynek gosp. I

16. Białogórze 6 Budynek gosp. II

17. Białogórze 6 Budynek gosp. III

18. Białogórze 10 Dom

44

19. Białogórze 13 Budynek miesz.-usł.

20. Białogórze 16 Gospoda, ob. dom

21. Białogórze 20 Dom

22. Białogórze 21 Budynek miesz.-gosp.

23. Białogórze 26 Budynek miesz.-gosp.

24. Białogórze 26 Budynek gosp. I - obora

25. Białogórze 26 Budynek gosp. II - stodoła

26. Białogórze 32 Budynek miesz.-gosp.

27. Białogórze 41 Budynek miesz.-gosp. A/1022 z dn. 3.09.07

28. Białogórze 41 Budynki gosp.

29. Białogórze 14 Dom młynarza

30. Białogórze 14 Młyn, ob. budynek gosp.

31. Białogórze 14 Kanał młynówki

32. Białogórze 40 Stacja transformatorowa

33. Gozdanin 27 Dwór (dom dzierżawcy dóbr)

34. Gozdanin 27 Park dworski 810/J z dn. 4.01.84

35. Gozdanin 27 Obora

36. Gozdanin 27 Stodoła

37. Gozdanin 27 Spichlerz

38. Gozdanin 27 Dom dla pracowników najemnych

39. Gozdanin 27 Budynek gosp. (dom owczarza?)

40. Gozdanin 27 Stodoła

41. Gozdanin 24 Szkoła, ob. dom

42. Gozdanin 23 Budynek miesz.-gosp.

43. Gozdanin 1 Dom

45

44. Gozdanin 3 Młyn z częścią mieszkalną i pomieszczeniem gosp.

45. Gozdanin 3 Obora przy młynie, ob. budynek miesz.-gosp.

46. Gozdanin 5 Zagroda

47. Gozdanin 8 Zagroda

48. Gozdanin 17 dawna GOSPODA „GASTHOF zum WALDFRIEDEN” ob. dom

49. Gronów Kościół ewangelicki, ob. katolicki, fil. pw. MB Królowej Polski

A/2113/ 1900 z dn. 12.01.1967

50. Gronów Cmentarz ewnagelicki, ob. katolicki, z budynkiem bramnym i murem

51. Gronów Krzyż pokutny przy murze cmentarnym

52. Gronów 85 Pałac 1901 z dn. 12.01.1967

53. Gronów Park pałacowy 1299/J z dn. 15.06.97

54. Gronów Aleja dębowa – pomnik przyrody

55. Gronów 1 Budynek miesz.-gosp.

56. Gronów 2 Budynek miesz.-gosp.

57. Gronów 2 Budynek gosp.

58. Gronów 2 Budynek gosp.

59. Gronów 2 Stodoła

60. Gronów 3 Dom

61. Gronów 3 Budynek gosp.

62. Gronów 5 Budynek miesz.-gosp.

63. Gronów 6 Dom

64. Gronów 11 Dom

46

65. Gronów 11 Budynek gosp.

66. Gronów 14 Dawny zajazd, ob. Świetlica wiejska

67. Gronów 15 Budynek miesz.-gosp.

68. Gronów 19 Budynek gosp.

69. Gronów 20 Budynek gosp.

70. Gronów 21 Budynek miesz.-gosp.

71. Gronów 23 Dom

72. Gronów 24 Zagroda

73. Gronów 25 Dom

74. Gronów 28 Zagroda

75. Gronów 30 Zagroda

76. Gronów 31 Zagroda

77. Gronów 36 Zagroda

78. Gronów 41 Zagroda

79. Gronów 42 Dom

80. Gronów 43-43a

Dom

81. Gronów 43-43a

Budynek gosp.

82. Gronów 48 Budynek miesz.-gosp.

83. Gronów 48 Budynek gosp.

84. Gronów 48 Budynek gosp.

85. Gronów 48 Stodoła

86. Gronów 53 Zagroda

87. Gronów 53 Dawny Młyn, ob. dom

88. Gronów 54 Dom

89. Gronów 55 Stodoła

90. Gronów 56 Budynek miesz.-gosp.

91. Gronów 56 Budynek gosp.

47

92. Gronów 56 Budynek gosp.

93. Gronów 58 Zagroda

94. Gronów 59 Zagroda

95. Gronów 60 Budynek miesz.-gosp.

96. Gronów 62 Zagroda

97. Gronów 65 Dom

98. Gronów 65 Stodoła

99. Gronów 65a Dom

100. Gronów 71 Zagroda

101. Gronów 72 Dom

102. Gronów 73 Zagroda

103. Gronów 76 Zagroda

104. Gronów 81 i 81a

Zagroda

105. Gronów 86 Dom

106. Gronów 87

Łękocin Folwark

107. Gronów Remiza

108. Gronów Trafostacja

109. Jerzmanki Kaplica, ob. kościół paraf. pw. św. Franciszka z Asyżu

A/2045/ 1053 z dn. 25.01.1964

110. Jerzmanki Cmentarz przykościelny z murem

111. Jerzmanki Pomnik żołnierzy poległychna I wojnie światowej, na cmentarzu

112. Jerzmanki Plebania

113. Jerzmanki Budynek gosp. koło cmentarza

114. Jerzmanki Nowy cmentarz

48

115. Jerzmanki Dom pogrzebowy na nowym cmentarzu

116. Jerzmanki Park pałacowy 839/J z dn. 12.07.1984

117. Jerzmanki Mur parku i folwarku oraz bramy

118. Jerzmanki Budynek gosp. I (przed pałacem)

119. Jerzmanki 23b Oficyna dworska

120. Jerzmanki 23b Budynek gosp.

121. Jerzmanki 23e Oficyna dworska

122. Jerzmanki 23g Oficyna dworska

123. Jerzmanki 23a-d

Gorzelnia i browar, ob. budynek miesz.-gosp. z bramą przejazdową

124. Jerzmanki Budynek gosp. I

125. Jerzmanki Budynek gosp. II

126. Jerzmanki 4 Dom dla pracowników najemnych

127. Jerzmanki 5 Dom dla pracowników najemnych

128. Jerzmanki 9 Portiernia z bramą

129. Jerzmanki Budynek kolejowy

130. Jerzmanki Dworzec kolejowy z magazynem i wiatą

131. Jerzmanki 7 Dom

132. Jerzmanki 11 Dom

133. Jerzmanki 19 Dom

134. Jerzmanki 20 Zagroda

135. Jerzmanki 23 Dom ogrodnika

136. Jerzmanki 24 Dom

137. Jerzmanki 31 Folwark II

49

138. Jerzmanki 36 Dom

139. Jerzmanki 46 Zagroda

140. Jerzmanki 52 Dom

141. Jerzmanki 53 Dom

142. Jerzmanki 54 Dom

143. Jerzmanki 55 Dom

144. Jerzmanki 56 Zagroda

145. Jerzmanki 59 Zagroda

146. Jerzmanki 65 Budynek miesz.-gosp.

147. Jerzmanki 65 Budynek gosp.

148. Jerzmanki 72 Dom

149. Jerzmanki 75 Budynek miesz.-gosp.

150. Jerzmanki 76 Dom z kuźnią

151. Jerzmanki 77 Dom

152. Jerzmanki 81 Dom

153. Jerzmanki 83 Zagroda

154. Jerzmanki 91 Dom

155. Jerzmanki 94 Dom

156. Jerzmanki 97 Dom

157. Jerzmanki 103 i 103 a-b

Zagroda

158. Jerzmanki 111 Dom

159. Jerzmanki 116 Budynek miesz.-gosp.

160. Jerzmanki 116 Budynek gosp.

161. Jerzmanki 116 Budynek gosp.

162. Jerzmanki 116 Stodoła

163. Jerzmanki 143 Zagroda

164. Jerzmanki 162 Zagroda

50

165. Jerzmanki 167 Dom

166. Jerzmanki Dworzec kolejowy

167. Jerzmanki Trafostacja

168. Jędrzychowice Kościół paraf. pw. Narodzenia NMP

A/2007/ 1266 z dn. 2.04.65

169. Jędrzychowice Cmentarz przykościelny z murem i bramą

170. Jędrzychowice 1 Plebania ewangelicka, ob. dom

171. Jędrzychowice 8 Stara szkoła ewangelicka, ob. dom

172. Jędrzychowice Nowa szkoła ewangelicka

173. Jędrzychowice Nowy cmentarz ewangelicki, ob. katolicki

A/2008/

984/J z dn. 2.10.89

174. Jędrzychowice Kaplica cmentarna (budynek cm.?) na n. cmentarzu

A/2008/

984/J z dn. 2.10.89

175. Jędrzychowice Mur cmentarny z bramą A/2008/

984/J z dn. 2.10.89

176. Jędrzychowice Dwór (ruina) 1271 z dn. 6.04.65

177. Jędrzychowice Park dworski 809/J z dn. 4.01.84

178. Jędrzychowice 54 Budynek miesz.-gosp.

179. Jędrzychowice 53 Budynek gosp.

180. Jędrzychowice 7 Gospoda (lub dom gminy), ob. dom

181. Jędrzychowice 10 Budynek miesz.-gosp.

182. Jędrzychowice 10 Budynek gosp.

183. Jędrzychowice 10 Stodoła

51

184. Jędrzychowice 18 Budynek miesz.-gosp.

185. Jędrzychowice 39 Dom

186. Jędrzychowice 40 Budynek miesz.-gosp.

187. Jędrzychowice 60 Budynek miesz.-gosp.

188. Jędrzychowice 62 Budynek miesz.-gosp.

189. Jędrzychowice 62 Budynek gosp.

190. Jędrzychowice 63 Budynek miesz.-gosp.

191. Jędrzychowice 75 Budynek gosp. (relikt kuźni?) naprzeciw domu nr 75

192. Jędrzychowice 78 Gospoda i zajazd, ob. budynek miesz.-usł..

193. Jędrzychowice 78 Budynek gosp.

194. Jędrzychowice 82 Budynek miesz.-gosp.

195. Jędrzychowice 82 Budynek gosp.

196. Jędrzychowice 82 Stodoła

197. Jędrzychowice 83 Budynek miesz.-gosp.

198. Jędrzychowice 85 Budynek miesz.-gosp.

199. Jędrzychowice 85 Budynek gosp.

200. Jędrzychowice 85 Stodoła

201. Jędrzychowice 87 Budynek miesz.-gosp.

202. Jędrzychowice 87 Budynek gosp. I

203. Jędrzychowice 87 Budynek gosp. II

204. Jędrzychowice 87 Stodoła

205. Jędrzychowice 88 Budynek miesz.-gosp.

206. Jędrzychowice 89 Budynek miesz.-gosp.

207. Jędrzychowice 89 Budynek gosp. I

208. Jędrzychowice 89 Budynek gosp. II

209. Jędrzychowice 89 Stodoła

210. Jędrzychowice 90 Budynek miesz.-gosp.

52

211. Jędrzychowice 95 Budynek miesz.-gosp.

212. Jędrzychowice 98 Dom

213. Jędrzychowice 99 Budynek miesz.-gosp.

214. Jędrzychowice 99 Budynek gosp. I

215. Jędrzychowice 99 Budynek gosp. II

216. Jędrzychowice 99 Stodoła

217. Jędrzychowice 100 Dom

218. Jędrzychowice Wiadukt kolejowy

219. Kostrzyna 1 Pałac 1903 z dn. 12.01.67

220. Kostrzyna 1 Założenie pałacowo – parkowe (park pałacowy)

843/J z dn. 12.07.84

221. Kostrzyna 1 Wozownia i oficyna dworska

843/J z dn. 12.07.84

222. Kostrzyna 1 Budynek gosp. (masztalarnia)

843/J z dn. 12.07.84

223. Kostrzyna 1 spichlerz 843/J z dn. 12.07.84

224. Kostrzyna 1 Obora z cz. mieszkalną 843/J z dn. 12.07.84

225. Kostrzyna 1 Wozownia i stodoła II 843/J z dn. 12.07.84

226. Kostrzyna 1 Budynek gosp. 843/J z dn. 12.07.84

227. Kostrzyna 1 Dom ogrodnika 843/J z dn. 12.07.84

228. Kostrzyna 1 Bramy filarowe 843/J z dn. 12.07.84

229. Kostrzyna 2 Dom

230. Kostrzyna 3 Dom

231. Kostrzyna 7 Dom

232. Kostrzyna 8a i 8

Dom

53

233. Kostrzyna 9a i 9b

Dom

234. Kostrzyna 12 Dom

235. Kostrzyna 13 Zagroda

236. Kostrzyna 16 Budynek miesz.-gosp.

237. Kostrzyna 17 Dom

238. Kostrzyna 18 Zagroda

239. Kostrzyna 21 Spichlerz

240. Kostrzyna 21 Stodoła

241. Kostrzyna 21 Budynek miesz.-gosp.

242. Kostrzyna 22 Dom

243. Kostrzyna 24 Dom

244. Kostrzyna 28 Budynek miesz.-gosp.

245. Kostrzyna 29 Budynek miesz.-usł.

246. Kostrzyna 32 Dom

247. Kostrzyna 34 Dom

248. Kostrzyna 35 Budynek miesz.-gosp.

249. Koźlice 6 Karczma sądowa, ob. dom

250. Koźlice 8 Dom

251. Koźlice 8 Budynek gosp.

252. Koźlice 10-10a

Budynek miesz.-gosp.

253. Koźlice 10 Budynek gosp. I

254. Koźlice 10a Budynek gosp. II

255. Koźlice 11 Dom

256. Koźlice 15 Dom

257. Koźlice 17 Budynek miesz.-gosp.

258. Koźlice 19 Dom

259. Koźlice 23 Budynek miesz.-gosp.

54

260. Koźlice 24 Stodoła

261. Koźlice 26 Budynek miesz.-gosp.

262. Koźlice 26 Stodoła

263. Koźlice 27 Budynek miesz.-gosp.

264. Koźlice 27 Budynek gosp.

265. Koźlice 30 Dom

266. Koźlice 32 Budynek miesz.-gosp.

267. Koźlice 33 budynek gospodarczy I, ob, dom

268. Koźlice 33 budynek gspodarczy II

269. Koźlice 34 Zagroda

270. Koźlice 36 Dom

271. Koźlice 39 Zagroda

272. Koźlice 41 Budynek miesz.-gosp., dawny Gasthaus

273. Koźlice 42 folwark

274. Koźlice Remiza

275. Koźlice Stacja transformatorowa, na posesji nr 10

276. Koźmin 32 Dwór

277. Koźmin 32 Budynek gosp. przy dworze

278. Koźmin 32 Park i ogród dworski

279. Koźmin 1 Dom

280. Koźmin 1 Budynek gosp.

281. Koźmin 1 Budynek gosp.

282. Koźmin 2 Budynek miesz.-gosp.

283. Koźmin 7 Budynek miesz.-gosp.

284. Koźmin 8 Budynek miesz.-gosp.

285. Koźmin 9 Budynek miesz.-gosp.

55

286. Koźmin 19 Budynek miesz.-gosp.

287. Koźmin 21 Budynek miesz.-gosp.

288. Koźmin 25 Dom

289. Koźmin 27 Dom

290. Koźmin 27 Budynek gosp.

291. Koźmin 27 Budynek gosp.

292. Koźmin 28 Zagroda

293. Koźmin 29 Dom

294. Koźmin 30 Dom

295. Koźmin 30 Budynek gosp. ze stodołą

296. Koźmin Remiza

297. Koźmin Stacja transformatorowa

298. Kunów 47 Pałac 1905 z dn. 12.01.67

299. Kunów 47 Założenie pałacowo-parkowe

808/J z dn. 4.01.84

300. Kunów 47 Oficyna pałacowa I

301. Kunów 47 Oficyna pałacowa II

302. Kunów 47 Oficyna pałacowa III

303. Kunów 47 Stodoła

304. Kunów 47 Spichlerz

305. Kunów Most kamienny na terenie założenia pałacowo-parkowego

306. Kunów Most na Czerwonej Wodzie

307. Kunów 52 Aleja Lipowa

308. Kunów 52 Budynek miesz.-gosp.

309. Kunów 52 Budynek gosp.

310. Kunów 52 Dom

311. Kunów 30 dawna szkoła, ob. dom

56

312. Kunów 24 Dom nauczyciela

313. Kunów 1 i 1a

Dom rynkowy

314. Kunów 2 Dom rynkowy

315. Kunów 3 Dom rynkowy

316. Kunów 4 Dom rynkowy

317. Kunów 5 Dom rynkowy

318. Kunów 6 Dom rynkowy

319. Kunów 8 Dom rynkowy

320. Kunów 9 Dom rynkowy

321. Kunów 10 Dom rynkowy

322. Kunów 11 Dom

323. Kunów 12 Dom

324. Kunów 13 Dom

325. Kunów 14 Dom

326. Kunów 15 Dom

327. Kunów 16 Dom

328. Kunów 17 Dom

329. Kunów 18 Dom rynkowy

330. Kunów 18 Dom rynkowy, obok domu nr 18

331. Kunów 19 Dom rynkowy

332. Kunów 19a Dom

333. Kunów 20 Dom rynkowy

334. Kunów 21 Dom

335. Kunów 22 Dom

336. Kunów 22 Stodoła

337. Kunów 23 Dom

338. Kunów 25 Dom

57

339. Kunów 31 Zagroda

340. Kunów 32 Dom

341. Kunów 33 dom

342. Kunów 34 Dom

343. Kunów 35 Dom

344. Kunów 35a Dom- Spalony

345. Kunów 36 Dom

346. Kunów 37 Dom

347. Kunów 38 Willa

348. Kunów 39 Dom

349. Kunów 43 Dom

350. Kunów 44 Dom

351. Kunów 45 Dom

352. Kunów 46 Dom

353. Kunów Rynek

354. Łagów Kościół filialny pw. św. Antoniego Padewskiego

A/2043/ 1054 z dn. 25.01.64

355. Łagów Cmentarz przykościelny A/2044/ 987/J z dn. 30.09.89

356. Łagów Jeleniogórska 34 Plebania

357. Łagów Strumykowa 22 Dwór 1272 z dn. 6.04.65

358. Łagów Strumykowa 22 Założenie parkowe (park dworski)

807/J z dn. 4.01.84

359. Łagów Strumykowa 22 Budynek bramny i spichlerz

360. Łagów Strumykowa 22 Stodoła

361. Łagów Strumykowa 22 Budynek dla pracowników folwarcznych

58

362. Łagów Szkolna 12 – 14

Budynek miesz.-adm.

363. Łagów Szkolna 12 – 14

Budynek miesz.-gosp.

364. Łagów Szkolna 12 – 14

Stajnia

365. Łagów Szkolna 12 – 14

Obora

366. Łagów Szkolna 12 – 14

Stodoła

367. Łagów Szkolna 2 Szkoła

368. Łagów Dolna 14

369. Łagów Dolna 16

370. Łagów Dolna 29

371. Łagów Dolna 31

372. Łagów Dolna 33 Budynek miesz.-gosp.

373. Łagów Dolna 37 Budynek miesz.-gosp.

374. Łagów Dolna 37 Budynek gosp.

375. Łagów Dolna 39 Budynek miesz.-gosp.

376. Łagów Dolna 43 Budynek gosp.

377. Łagów Górna 35 i 37

Budynek gosp.

378. Łagów Górna 52 Dom

379. Łagów Górna 56 Budynek gosp.

380. Łagów Górna 59 Budynek miesz.-gosp.

381. Łagów Górna 66 Budynek miesz.-gosp.

382. Łagów Jeleniogórska 5 Dom

383. Łagów Jeleniogórska 9 i 11

Dom

384. Łagów Jeleniogórska 13 Dom

385. Łagów Jeleniogórska 15 Dom

59

386. Łagów Jeleniogórska 17 Dom

387. Łagów Jeleniogórska 19 Dom

388. Łagów Jeleniogórska 20 Dom

389. Łagów Jeleniogórska 21 Dom

390. Łagów Jeleniogórska 23

391. Łagów Jeleniogórska 26 Dom , karczma

392. Łagów Jeleniogórska 28 - 30

Budynek miesz.-usł.

393. Łagów Jeleniogórska 31

394. Łagów Jeleniogórska 32

395. Łagów Jeleniogórska 33 Gospoda

396. Łagów Jeleniogórska 39

397. Łagów Jeleniogórska 41

398. Łagów Jeleniogórska 43

399. Łagów Jeleniogórska 45

400. Łagów Jeleniogórska 59

401. Łagów Leśna 4 Schronisko, ob. Schronisko Młodzieżowe „Łużyce”

402. Łagów Młyńska 3 Dom

403. Łagów Jeleniogórska zastawka na potoku Jędrzychowskim

404. Łagów Strumykowa 33 Stacja transformatorowa

405. Łagów Górna 37 Stacja transformatorowa

406. Łagów Młyńska 3 Młyn

407. Łomnica 40-41

Pałac 490/J z dn. 24.02.77

408. Łomnica 40-41

Oficyna dworska z oborą I 490/J z dn. 24.02.77

60

409. Łomnica 40-41

Obora II 490/J z dn. 24.02.77

410. Łomnica 40-41

Budynek gosp. z kuźnią 490/J z dn. 24.02.77

411. Łomnica 40-41

Obora III 490/J z dn. 24.02.77

412. Łomnica 40-41

Obora IV 490/J z dn. 24.02.77

413. Łomnica 40-41

Spichlerz 490/J z dn. 24.02.77

414. Łomnica 40-41

Stodoła 490/J z dn. 24.02.77

415. Łomnica 40-41

Budynek bramny w pierzei pd.

490/J z dn. 24.02.77

416. Łomnica Park pałacowy 844/J z dn. 12.07.84

417. Łomnica 40-41

Mur nowszej, wschodniej cz. folwarku

418. Łomnica Mauzoleum rodowe (ruina)

419. Łomnica 1 Dom ogrodnika w parku

420. Łomnica 12 Dom

421. Łomnica 23 (a-f)

Dom dla pracowników najemnych

422. Łomnica Trafostacja

423. Niedów Kościół ewangelicki, ob. katolicki, fil. pw. MB Anielskiej

A/2009/ 1268 z dn. 2.04.65

424. Niedów Cmentarz przykościelny A/2010/ 988/J z dn. 30.09.89

425. Niedów Plebania ewangelicka

426. Niedów Budynek gosp. przy plebanii

427. Niedów Stara szkoła ewangelicka, ob. dom

61

428. Niedów Nowa szkoła ewangelicka, ob. dom

429. Niedów 3 Zagroda

430. Niedów 4 Dom

431. Osiek Łużycki Kościół parafialny pw. Narodzenia NMP

A/2011/ 1055 z dn. 25.01.64

432. Osiek Łużycki Cmentarz przykościelny, d. ewangelicki

A/2012/ 989/J z dn. 30.09.89

433. Osiek Łużycki 58 Plebania

434. Osiek Łużycki 3 Kuria majątkowa, ob. dom

435. Osiek Łużycki 2 Budynek miesz.-gosp.

436. Osiek Łużycki 13 Budynek miesz.-gosp.

437. Osiek Łużycki 13 Budynek gosp.

438. Osiek Łużycki 14 Dom

439. Osiek Łużycki 15 Dom

440. Osiek Łużycki 15 Budynek gosp.

441. Osiek Łużycki 16 Budynek miesz.-gosp.

442. Osiek Łużycki 16 Budynek gosp.

443. Osiek Łużycki 25 Budynek gosp.

444. Osiek Łużycki 26 Budynek miesz.-gosp.

445. Osiek Łużycki 28 Budynek miesz.-gosp.

446. Osiek Łużycki 29 Dom

447. Osiek Łużycki 30 zagroda

448. Osiek Łużycki 31 zagroda

449. Osiek Łużycki 32 Budynek miesz.-gosp.

450. Osiek Łużycki 32 Stodoła

451. Osiek Łużycki 33 Budynek miesz.-gosp.

452. Osiek Łużycki 33 Budynek gosp.

62

453. Osiek Łużycki 39 Dom

454. Osiek Łużycki 43 Budynek miesz.-gosp.

455. Osiek Łużycki 43 Dom

456. Osiek Łużycki 43 Budynek gosp.

457. Osiek Łużycki 44 zagroda

458. Osiek Łużycki 45 Dom

459. Osiek Łużycki 46 Dom

460. Osiek Łużycki 47 Budynek miesz.-gosp.

461. Osiek Łużycki 47 Budynek gosp.

462. Osiek Łużycki 47 Budynek gosp.

463. Osiek Łużycki 48 Budynek miesz.-gosp.

464. Osiek Łużycki 48 Obora

465. Osiek Łużycki 48 Stodoła

466. Osiek Łużycki 49 Budynek miesz.-gosp.

467. Osiek Łużycki 51 zagroda

468. Osiek Łużycki 52 zagroda

469. Osiek Łużycki 59 Budynek miesz.-gosp.

470. Osiek Łużycki 59 Budynek gosp.

471. Osiek Łużycki 59 Stodoła

472. Osiek Łużycki 60 Dom

473. Osiek Łużycki 61 Dom

474. Osiek Łużycki 63 Dom

475. Osiek Łużycki 63 Stodoła

476. Osiek Łużycki 66 Budynek miesz.-gosp.

477. Osiek Łużycki 67 Dom

478. Osiek Łużycki 69 Dom

479. Osiek Łużycki 69 Budynek gosp.

480. Osiek Łużycki 78 Dom

63

481. Osiek Łużycki transformator

482. Pokrzywnik 1 Dwór

483. Pokrzywnik 1 Oficyna dworska

484. Pokrzywnik 1 Budynek gosp.

485. Pokrzywnik 1 Park

486. Pokrzywnik 2 Zespół dworski

487. Pokrzywnik 4 Zagroda

488. Pokrzywnik 7 Zagroda

489. Pokrzywnik 9 Dom

490. Pokrzywnik Transformator

491. Przesieczany Relikty zespołu kościelnego

492. Przesieczany Relikty cmentarza z murem cmentarnym

493. Przesieczany 7 Budynek miesz.-gosp.

494. Przesieczany 7 Budynek gosp.

495. Przesieczany 7 Stodoła

496. Przesieczany 14 Dom

497. Przesieczany 31 Budynek gosp.

498. Radomierzyce Kościół ewangelicki, ob. katolicki, fil. pw. św. Piotra i Pawła

A/2111/ 1908 z dn. 12.01.67

499. Radomierzyce Cmentarz przykościelny A/2112/ 983/J z dn. 30.09.89

500. Radomierzyce Mauzoleum na cmentarzu A/2112/ 983/J z dn. 30.09.89

501. Radomierzyce Mur cmentarny z bramą A/2112/ 983/J z dn. 30.09.89

502. Radomierzyce Pomnik żołnierzy poległych w I wojnie światowej

64

503. Radomierzyce Pałac 505 z dn. 24.08.59

504. Radomierzyce Założenie parkowe 806/J z dn. 4.01.84

505. Radomierzyce Pawilon ogrodowy

506. Radomierzyce Pawilon gościnny

507. Radomierzyce Oficyna pn.-wsch., ob. hotel

508. Radomierzyce Oficyna wsch., ob. hotel

509. Radomierzyce Oficyna pn.-zach., ob. hotel

510. Radomierzyce Oficyna zach., ob. hotel

511. Radomierzyce Budynek bramny

512. Radomierzyce Most I na kanale fosy

513. Radomierzyce Most II na Witce

514. Radomierzyce 71 Oficyna dworska I

515. Radomierzyce 71 a-b

Oficyna dworska II

516. Radomierzyce 74 Obora ze stodołą I

517. Radomierzyce 70 Dom ogrodnika

518. Radomierzyce Oranżeria

519. Radomierzyce 5 Dom

520. Radomierzyce 10 Dom

521. Radomierzyce 11 Dom

522. Radomierzyce 15 zagroda.

523. Radomierzyce 17 dom mieszkalny, ob. sklep

524. Radomierzyce 18 zagroda

525. Radomierzyce 21 zagroda

526. Radomierzyce 23 Dom

527. Radomierzyce obok nr 29

Budynek miesz.-gosp.

65

528. Radomierzyce 30 Budynek miesz.-gosp.

529. Radomierzyce 31 Budynek miesz.-gosp.

530. Radomierzyce 31 Budynek gosp.

531. Radomierzyce 31 Budynek gosp.

532. Radomierzyce 40 Zajazd, ob. budynek użyteczności publ.

533. Radomierzyce 40 bud. gosp.

534. Radomierzyce 41 Willa

535. Radomierzyce 42 Dom

536. Radomierzyce 43 Stodoła

537. Radomierzyce 47 Budynek miesz.-gosp.

538. Radomierzyce 48

539. Radomierzyce 52 Budynek miesz.-gosp.

540. Radomierzyce 52 Budynek gosp.

541. Radomierzyce 52 Budynek gosp.

542. Radomierzyce 53 zagroda

543. Radomierzyce 56 zagroda

544. Radomierzyce 59 Budynek miesz.-g osp.

545. Radomierzyce 60 Budynek miesz.-gosp.

546. Radomierzyce 60 Budynek gosp.

547. Radomierzyce 75 Budynek miesz.-gosp.

548. Radomierzyce 73 Młyn 542/A/05 z dn. 05.07.05

549. Radomierzyce strażnica WOP

550. Radomierzyce Wiadukt kolejowy

551. Ręczyn 35-36

Dwór lub kuria majątkowa

552. Ręczyn 35-36

Oficyna dworska i obora

66

553. Ręczyn 35-36

Obora, stajnia i spichlerz

554. Ręczyn 35-36

Stodoła i wozownia

555. Ręczyn 1 Zagroda

556. Ręczyn 2 Budynek miesz.-gosp.

557. Ręczyn 3 Dom

558. Ręczyn 4 Dom

559. Ręczyn 5 Zagroda

560. Ręczyn 9 Dom

561. Ręczyn 13 Dom

562. Ręczyn 15 Dom

563. Ręczyn 16 Dom

564. Ręczyn 18 Dom

565. Ręczyn 19 Dom

566. Ręczyn 22 Dom

567. Ręczyn 26 Zagroda

568. Ręczyn 27 Dom

569. Ręczyn 29 Świetlica wiejska

570. Ręczyn 31 Dom

571. Ręczyn 32 Dom

572. Ręczyn 34 Zagroda

573. Ręczyn 39 Zagroda

574. Ręczyn 40 Zagroda

575. Ręczyn 47 Dom

576. Ręczyn 48 Dom

577. Ręczyn 48 Stodoła

578. Ręczyn 50 Dom

579. Ręczyn 54 Stodoła

67

580. Ręczyn 55 Budynek miesz.-gosp. I

581. Ręczyn 55 Budynek miesz.-gosp. II

582. Ręczyn 55 Stodoła

583. Ręczyn 56 Budynek miesz.-gosp.

584. Ręczyn 56 Budynek miesz.-gosp. z bramą

585. Ręczyn 56 Budynek gosp.

586. Ręczyn 57 Dom

587. Ręczyn 59 i 59a

Dom

588. Ręczyn 60 Dom miesz.-gosp.

589. Ręczyn 61 Budynek miesz.-gosp.

590. Ręczyn 63 i 64

Zagroda

591. Ręczyn 65 Dom

592. Ręczyn 66-67

Zagroda

593. Ręczyn 68 Budynek miesz.-gosp.

594. Ręczyn 68 Budynek miesz.-gosp.

595. Ręczyn 68 Stodoła

596. Ręczyn 68 Gołębnik

597. Ręczyn 70 Zagroda

598. Ręczyn 71 Budynek miesz.-gosp.

599. Ręczyn 71 Budynek gosp.

600. Ręczyn 71 Budynek gosp.

601. Ręczyn 71 Stodoła

602. Ręczyn 73 Budynek gosp.

603. Sławnikowice Kościół fil. pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

A/2115/ 1913 z dn. 21.01.67

68

604. Sławnikowice Cmentarz przykościelny A/2116/ 985/J z dn. 30.09.89

605. Sławnikowice Budynek bramny

606. Sławnikowice Krzyż pokutny wmurowany w mur cmentarny

607. Sławnikowice Pałac 1059 z dn. 27.01.64

608. Sławnikowice Założenie pałacowo-parkowe

842/J z dn. 12.07.84

609. Sławnikowice 98 Oficyna dworska z cz. gosp.

610. Sławnikowice Wozownia przy murze cm.

611. Sławnikowice 1 Szkoła (?), ob. dom

612. Sławnikowice 3 Budynek miesz.-gosp.

613. Sławnikowice 5 Budynek miesz.-gosp.

614. Sławnikowice 8 Budynek miesz.-gosp.

615. Sławnikowice 10 Budynek miesz.-gosp.

616. Sławnikowice 11 Dom

617. Sławnikowice 14 Budynek miesz.-gosp.

618. Sławnikowice 17 Budynek miesz.-gosp. (część miesz.)

619. Sławnikowice 18 Budynek miesz.-gosp.

620. Sławnikowice 19 Budynek miesz.-gosp.

621. Sławnikowice 23 Dom

622. Sławnikowice 26 Dom

623. Sławnikowice 27 Dom

624. Sławnikowice 33 Budynek miesz.-gosp.

625. Sławnikowice 41 Stodoła

626. Sławnikowice 46 Budynek miesz.-gosp.

627. Sławnikowice 46 Budynek gosp.

628. Sławnikowice 46 Budynek gosp.

69

629. Sławnikowice 46 Stodoła

630. Sławnikowice 49 Budynek miesz.-gosp.

631. Sławnikowice 49 Budynek gosp.

632. Sławnikowice 49 Stodoła

633. Sławnikowice 54 Budynek miesz.-gosp.

634. Sławnikowice 55 Dom

635. Sławnikowice 58 Budynek miesz.-gosp.

636. Sławnikowice 61 Dom

637. Sławnikowice 63 Dom

638. Sławnikowice 64 Budynek miesz.-gosp.

639. Sławnikowice 65 Dom

640. Sławnikowice 66 Dom

641. Sławnikowice - Rachnów

71 Dom

642. Sławnikowice - Rachnów

72 Dom

643. Sławnikowice - Rachnów

72 Budynek gosp.

644. Sławnikowice - Rachnów

72 Stodoła

645. Sławnikowice - Rachnów

73 Budynek miesz.-gosp.

646. Sławnikowice - Rachnów

73 Stodoła

647. Sławnikowice - Rachnów

85 Budynek miesz.-gosp. I

648. Sławnikowice - Rachnów

85 Budynek miesz.-gosp. II

649. Sławnikowice – Rachnów

85 Stodoła

650. Sławnikowice – Rachnów

86 Budynek miesz.-gosp.

70

651. Sławnikowice - Rachnów

86 Budynek gosp.

652. Sławnikowice - Rachnów

86 Gołębnik

653. Sławnikowice - Rachnów

87 Budynek miesz.-gosp.

654. Sławnikowice - Rachnów

87 Budynek gosp.

655. Sławnikowice - Rachnów

87 Stodoła

656. Sławnikowice - Rachnów

88 Budynek miesz.-gosp.

657. Sławnikowice - Rachnów

88 Budynek gosp.

658. Sławnikowice - Rachnów

90 Dom

659. Sławnikowice 92 Dom

660. Sławnikowice 66 Stacja transformatorowa

661. Spytków Park pałacowy - pozostałości

662. Spytków Kamienny most prowadzący do folwarku

663. Spytków 27 Budynek miesz.-gosp.

664. Spytków 27 Budynek gosp.

665. Spytków 2 Dom

666. Spytków 8 Dom

667. Spytków 8 Budynek gosp.

668. Spytków 8 Stodoła

669. Spytków 12 Dom

670. Spytków 12 Stodoła

671. Spytków 13 Budynek miesz.-usł.

672. Spytków 15 Dom

673. Spytków 16 Budynek miesz.-gosp.

71

674. Spytków 18 Dom

675. Spytków 21 Dom

676. Spytków 21 Stodoła

677. Spytków 24 Budynek miesz.-gosp.

678. Spytkówa 27 zagroda

679. Spytków 28 Dom

680. Spytków 28 Budynek gosp.

681. Spytków 28 Stodoła

682. Spytków 30 Dom

683. Spytków 36 Budynek miesz.-gosp.

684. Spytków 37 Budynek miesz.-gosp.

685. Spytków 38 i 39

domy mieszkalne

686. Spytków remiza

687. Spytków trafostacja

688. Trójca Kościół fil. pw. św. Piotra i Pawła

A/2041/ 1056 z dn. 25.01.64

689. Trójca Cmentarz przykościelny A/2042/ 986/J z dn. 30.09.89

690. Trójca Budynek bramny i mur cmentarny

691. Trójca Kostnica, ob. budynek gosp. na cm.

692. Trójca 40 Plebania

693. Trójca Budynek gosp. I

694. Trójca Budynek II

695. Trójca Krzyż pokutny w lesie, na zach, od wsi

696. Trójca 41 Budynek miesz.-gosp.

697. Trójca 41 Budynek gosp. I

72

698. Trójca 41 Budynek gosp. II

699. Trójca 6 Budynek miesz.-gosp.

700. Trójca 6 Budynek gosp. I - bramny

701. Trójca 6 Budynek gosp. II

702. Trójca 7 Budynek miesz.-gosp., ob. gosp.

703. Trójca 13 Budynek miesz.-gosp.

704. Trójca 18 Gospoda lub zajazd z budynkami gosp., ob. hotel

960/J z dn. 9.10.89

705. Trójca 34 Dom

706. Trójca 35 Dom

707. Trójca 35 Brama

708. Trójca 38 Budynek miesz.-gosp.

709. Trójca 38 Stodoła

710. Trójca 43 Mleczarnia, ob. dom

711. Trójca 46 Budynek miesz.-gosp.

712. Trójca 46 Budynek gosp. I

713. Trójca 46 Budynek gosp. II

714. Trójca 46 Stodoła

715. Trójca 47 Mleczarnia, ob. dom

716. Trójca 48 Budynek miesz.-gosp.

717. Trójca 48 Budynek gosp.

718. Trójca 48 Stodoła

719. Trójca 50 Budynek miesz.-gosp.

720. Trójca 54 Budynek miesz.-gosp.

721. Trójca 54 Budynek gosp.

722. Trójca 57 Budynek miesz.-gosp.

723. Trójca 57 Budynek gosp.

724. Trójca 61 Budynek miesz.-gosp.

73

725. Trójca 61 Budynek gosp.

726. Trójca 61 Pawilon ogrodowy

727. Trójca 62 Dom

728. Trójca 63 Dom

729. Trójca 64 Budynek miesz.-gosp. I

730. Trójca 64 Budynek miesz.-gosp. II, ob. gosp.

731. Trójca 64 Stodoła

732. Trójca 67 Budynek miesz.-gosp.

733. Trójca 68 Budynek gosp.

734. Trójca 71 Budynek miesz.-gosp.

735. Trójca 72 Budynek miesz.-gosp.

736. Trójca 73-73a

Budynek miesz.-gosp. I

737. Trójca 73-73a

Budynek miesz.-gosp. II

738. Trójca 73-73a

Budynek gosp. I

739. Trójca 73-73a

Budynek gosp. II

740. Trójca 73-73a

Stodoła

741. Trójca 74 Dom

742. Trójca 80 Poczta, ob. dom

743. Trójca 81 Dom

744. Trójca 92 Dom

745. Trójca 93 Dom

746. Trójca 94 Dom 1916 z dn. 21.01.67

747. Trójca 94 Budynek gosp.

74

748. Trójca 97 Gospoda i zajazd, ob. Gminny Ośrodek Kultury

887/J z dn. 2.02.87

749. Trójca 98 Budynek miesz.-gosp.

750. Trójca 98 Budynek gosp. I

751. Trójca 98 Budynek gosp. II

752. Trójca 98 Stodoła

753. Trójca 101 Budynek miesz.-gosp.

754. Trójca 103 Budynek gosp.

755. Trójca 104 Budynek miesz.-gosp.

756. Trójca 104 Budynek gosp.

757. Trójca 107 Dom

758. Trójca 108 Dom

759. Trójca 109 Budynek miesz.-gosp.

760. Trójca 109 Budynek gosp.

761. Trójca 109 Stodoła

762. Trójca 113 Dom

763. Trójca 113 Budynek gosp.

764. Trójca 9 Młyn Dolny

765. Trójca 64 Trafostacja

766. Trójca 109 Trafostacja

767. Tylice 51a Dom dzierżawcy dóbr, ob. dom

768. Tylice 50, 50a

Budynek gosp.

769. Tylice 51, 51a,b,c

Budynek gosp., ob. miesz.-gosp.

770. Tylice 50 Dom dla pracowników najemnych

771. Tylice 5 Budynek miesz.-gosp.

772. Tylice 7 zagroda młyńska

75

773. Tylice 8 Budynek miesz.-gosp.

774. Tylice 8 Budynek gosp.

775. Tylice 12 zagroda

776. Tylice 13 zagroda

777. Tylice 14 stodoła

778. Tylice 24 Budynek miesz.-gosp.

779. Tylice 24 Budynek gosp.

780. Tylice 24 Stodoła

781. Tylice 31 Budynek miesz.-gosp.

782. Tylice 32 Budynek miesz.-gosp.

783. Tylice 32 Stodoła

784. Tylice 36 Budynek miesz.-gosp.

785. Tylice 36 Stodoła

786. Tylice 43 Budynek miesz.-gosp.

787. Tylice 44 Budynek miesz .-gosp.

788. Tylice 44 Spichlerz

789. Tylice 44 Budynek gosp.

790. Tylice 45 i 45 a

Budynek miesz.-gosp.

791. Tylice 32 Stacja transformatorowa

792. Żarska Wieś Pałac (ruina) 1275 z dn. 6.06.65

793. Żarska Wieś Oficyna miesz.-gosp.

794. Żarska Wieś Oficyna pn.-wsch.

795. Żarska Wieś Założenie pałacowo-parkowe (park pałacowy)

840/J z dn. 12.07.84

796. Żarska Wieś 49 Dwór, ob. dom 1920 z dn. 21.01.67

797. Żarska Wieś 49 Budynek gosp. I

798. Żarska Wieś 49 Budynek gosp. II

76

799. Żarska Wieś 32 Szkoła

800. Żarska Wieś 26 Dom Ludowy

801. Żarska Wieś 26 Budynek gosp.

802. Żarska Wieś 54a Gospoda

803. Żarska Wieś 21 Budynek miesz.-gosp.

804. Żarska Wieś 20 Dom wycużny

805. Żarska Wieś 20-21

Budynek gosp.

806. Żarska Wieś 20-21

Stodoła

807. Żarska Wieś 22 Dom

808. Żarska Wieś 29 Dom

809. Żarska Wieś 34 Budynek miesz.-gosp.

810. Żarska Wieś 34 Obora

811. Żarska Wieś 34 Stodoła I

812. Żarska Wieś 34 Stodoła II (?)

813. Żarska Wieś 34 Brama

814. Żarska Wieś 40 Budynek miesz.-gosp.

815. Żarska Wieś 41 Budynek miesz.-gosp.

816. Żarska Wieś 59 Dom

817. Żarska Wieś 59 Budynek miesz.-gosp.

818. Żarska Wieś 59 Budynek gosp.

819. Żarska Wieś 59 Stodoła

820. Żarska Wieś 97 Budynek miesz.-gosp.

821. Żarska Wieś 97 Budynek gosp.

822. Żarska Wieś 99 Budynek miesz.-gosp.

823. Żarska Wieś 100 Dom

824. Żarska Wieś 109 Dom

825. Żarska Wieś 24 Remiza strażacka

77

826. Żarska Wieś 31 Budynek miesz.-gosp., dom młynarza

827. Żarska Wieś 31 Młyn, ob. budynek gosp. I

828. Żarska Wieś 31 Budynek gosp. II

78

Załącznik nr. 2 – Wojewódzka ewidencja zabytków archeologicznych - Gmina Zgorzelec

POWIAT ZGORZELECKI

L.p.

Miejscowości I. Obszary w wojewódzkiej ewidencji zabytków nieruchomych

II. Wojewódzka ewidencja zabytków archeologicznychStanowiska archeologiczne

Obszary ewidencyjne

BIAŁOGÓRZE Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-13 (AZP 78-10)

- strefa ochrony archeologicznej wczesnośredniowiecznego cmentarzyska kurhanowego i grodziska- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

GOZDANIN Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-3 (AZP 79-10)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

GRONÓW Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-9 (AZP 78-10, 78-11)

- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

JERZMANKI Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-5 (AZP 78-10, 79-10)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

JĘDRZYCHOWICE

Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-22 (AZP 77-9, 78-9)

- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

KOSTRZYNA Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-2 (AZP 81-9) strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

KOŹLICE Historyczny 1-14 (AZP 79- - strefa ochrony

79

układ ruralistyczny wsi

9) archeologicznej grodziska wczesnośredniowiecznego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

KOŹMIN Historyczny układ ruralistyczny wsi

1 (AZP 80-9) strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

KUNÓW Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-2 (AZP 79-9) - strefa ochrony archeologicznej zespołu pałacowo-parkowego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

ŁAGÓW Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-13 (AZP 78-9, 78-10, 79-9)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

ŁOMNICA Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-2 (AZP 80-9) - strefa ochrony archeologicznej zespołu pałacowo-parkowego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

NIEDÓW Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-5 (AZP 81-9) - strefa ochrony archeologicznej grodziska wczesnośredniowiecznego wraz z osadą- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

OSIEK ŁUŻYCKI Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-16 (AZP 80-9)

- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

POKRZYWNIK Historyczny 1-2 (AZP 78- strefa obserwacji

80

układ ruralistyczny wsi

10) archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

PRZESIECZANY Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-10 (AZP 77-10, 77-11)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

RADOMIERZYCE Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-8 (AZP 80-9, 81-9)

- strefa ochrony archeologicznej zespołu pałacowo-parkowego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej- strefa obserwacji intensywnego osadnictwa pradziejowego

RĘCZYN Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-11 (AZP 81-9)

- strefa ochrony archeologicznej grodziska średniowiecznego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

SŁAWNIKOWICE Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-8 (AZP 78-11)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

SPYTKÓW Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-2 (AZP 81-9) strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej

TRÓJCA Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-10 (AZP 78-10)

strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

TYLICE Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-21 (AZP 79-9)

- strefa ochrony archeologicznej grodziska wczesnośredniowiecznego- strefa obserwacji archeologicznej

81

miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego- strefa obserwacji archeologicznej intensywnego osadnictwa pradziejowego

ŻARSKA WIEŚ Historyczny układ ruralistyczny wsi

1-7 (AZP 77-10)

- strefa ochrony archeologicznej zespołu pałacowo-parkowego- strefa obserwacji archeologicznej miejscowości o wczesnej metryce historycznej oraz intensywnego osadnictwa średniowiecznego

82