37
ΑΡΜΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Ο αρµατολισµός συνιστά έναν τοπικό µηχανισµό ασφάλειας που συστήνει η Οθωµανική αυτοκρατορία, προκειµένου να διασφαλίσει τη στρατιωτική της παρουσία σε δυσπρό- σιτες περιοχές και να ελέγξει το ένοπλο δυναµικό κοινωνιών µε παράδοση εξοπλι- σµού. Πρόκειται για ένα σύστηµα τοπικής και δηµόσιας ασφάλειας, η ιδιοσυστασία του οποίου συνίσταται στην εκχώρηση αρµοδιοτήτων φύλακα σε ένοπλους ραγιάδες. Σε ό,τι αφορά τις αρµοδιότητες των αρµατολών, αυτές δεν φαίνεται να προσδιορίζο- νται αυστηρά από θετικούς κανόνες και το εύρος των λειτουργιών που αναλαµβάνουν έχει να κάνει µε εκάστοτε ιδιοµορφίες και τα όρια των αρµατολικιών. Το περιεχόµενο των «προνοµίων» που παραχωρεί η οθωµανική εξουσία στους αρµατολούς, το εύρος των αρµοδιοτήτων που αναλαµβάνουν και η φύση των δραστηριοτήτων που αναπτύσ- σουν στην τοπική κοινωνία, συναρτώνται µε τη διατήρηση της ισορροπίας στα τοπικά κέντρα εξουσίας και την εξοικονόµηση πόρων από την κεντρική και περιφερειακή κατακτητική µηχανή. Αρµατολίκια συστήνονται από την αρχή της οθωµανικής κατάκτη- σης στις περιοχές των Αγράφων, των Μεγάρων και του Ολύµπου. Ο θεσµός, όµως, σε κάποιες παραπλήσιες µορφές, πρέπει να προϋπήρχε σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο από τα χρόνια των Bυζαντινών. Η ανάθεση λειτουργιών φύλακα σε τοπικούς ενόπλους που ανήκουν στους κατακτηµένους πληθυσµούς είναι αρκετά διαδεδοµένη στην περι- οχή αυτή των Βαλκανίων, κυρίως εκεί όπου η µία κατάκτηση διαδέχεται την άλλη. Άλλωστε, από την κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας έως τη σταθεροποίηση της οθωµανικής κυριαρχίας, οι πηγές πιστοποιούν την ύπαρξη ενόπλων που στρατολο- γούνται σε βοηθητικά στρατιωτικά σώµατα, επιφορτισµένα µε την αποκατάσταση και διατήρηση της δηµόσιας τάξης και ασφάλειας. Θεσµούς παραπλήσιους µε τον αρµατολισµό του ελλαδικού χώρου βρίσκουµε σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο. Στο σηµείωµα αυτό, αναφερόµαστε στον ένοπλο ραγιά που συναντούµε στους ορεινούς όγκους της Ηπείρου, της Στερεάς και της Μακεδονίας. Κατά την περίοδο της οθωµανικής κατάκτησης, εκτός από κάποιες εστίες εξοπλισµέ- Πανοραµική άποψη της περι- οχής των Αγράφων, τόπου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

ΑΡΜΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά έναν τοπικό microηχανισmicroό ασφάλειας που συστήνει η Οθωmicroανική αυτοκρατορία προκειmicroένου να διασφαλίσει τη στρατιωτική της παρουσία σε δυσπρό-σιτες περιοχές και να ελέγξει το ένοπλο δυναmicroικό κοινωνιών microε παράδοση εξοπλι-σmicroού Πρόκειται για ένα σύστηmicroα τοπικής και δηmicroόσιας ασφάλειας η ιδιοσυστασία του οποίου συνίσταται στην εκχώρηση αρmicroοδιοτήτων φύλακα σε ένοπλους ραγιάδες Σε ότι αφορά τις αρmicroοδιότητες των αρmicroατολών αυτές δεν φαίνεται να προσδιορίζο-νται αυστηρά από θετικούς κανόνες και το εύρος των λειτουργιών που αναλαmicroβάνουν έχει να κάνει microε εκάστοτε ιδιοmicroορφίες και τα όρια των αρmicroατολικιών Το περιεχόmicroενο των laquoπρονοmicroίωνraquo που παραχωρεί η οθωmicroανική εξουσία στους αρmicroατολούς το εύρος των αρmicroοδιοτήτων που αναλαmicroβάνουν και η φύση των δραστηριοτήτων που αναπτύσ-σουν στην τοπική κοινωνία συναρτώνται microε τη διατήρηση της ισορροπίας στα τοπικά κέντρα εξουσίας και την εξοικονόmicroηση πόρων από την κεντρική και περιφερειακή κατακτητική microηχανή Αρmicroατολίκια συστήνονται από την αρχή της οθωmicroανικής κατάκτη-σης στις περιοχές των Αγράφων των Μεγάρων και του Ολύmicroπου Ο θεσmicroός όmicroως σε κάποιες παραπλήσιες microορφές πρέπει να προϋπήρχε σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο από τα χρόνια των Bυζαντινών Η ανάθεση λειτουργιών φύλακα σε τοπικούς ενόπλους που ανήκουν στους κατακτηmicroένους πληθυσmicroούς είναι αρκετά διαδεδοmicroένη στην περι-οχή αυτή των Βαλκανίων κυρίως εκεί όπου η microία κατάκτηση διαδέχεται την άλλη Άλλωστε από την κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας έως τη σταθεροποίηση της οθωmicroανικής κυριαρχίας οι πηγές πιστοποιούν την ύπαρξη ενόπλων που στρατολο-γούνται σε βοηθητικά στρατιωτικά σώmicroατα επιφορτισmicroένα microε την αποκατάσταση και διατήρηση της δηmicroόσιας τάξης και ασφάλειας Θεσmicroούς παραπλήσιους microε τον αρmicroατολισmicroό του ελλαδικού χώρου βρίσκουmicroε σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο Στο σηmicroείωmicroα αυτό αναφερόmicroαστε στον ένοπλο ραγιά που συναντούmicroε στους ορεινούς όγκους της Ηπείρου της Στερεάς και της Μακεδονίας Κατά την περίοδο της οθωmicroανικής κατάκτησης εκτός από κάποιες εστίες εξοπλισmicroέ-

Πανοραmicroική άποψη της περι-οχής των Αγράφων τόπου

νων κοινωνιών (αλβανικά φύλα που έρχονται από τα βόρεια Σουλιώτες Μανιάτες) ένοπλα σώmicroατα microε τη microορφή αρmicroατολικών οmicroάδων συγκροτούνται κυρίως στους ορει-νούς όγκους και σε κοmicroβικά σηmicroεία των οδικών δικτύων Αν και από τις αρχές τις κατάκτησης η εξουσία χρησιmicroοποίησε τοπικούς ενόπλους για τη δηmicroόσια ασφάλεια η παραγωγή αυτού του πολυπληθούς ένοπλου δυναmicroικού προκύπτει κυρίως κατά τον 18ο αιώνα και έρχεται microε την εσωτερική απορύθmicroιση του κατακτητικού συστήmicroατος τη διεύρυνση της τοπικής αυτονοmicroίας χριστιανικών και τουρκικών περιφερειακών κέντρων εξουσίας την αποδυνάmicroωση του κεντρικού ελέγχου τις δηmicroογραφικές και κοινωνικές κινητικότητες στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινότηταςΤο δυναmicroικό αυτό παράγεται καθώς οι τοπικοί microηχανισmicroοί δεν microπορούν να εξασφα-λίσουν τη δηmicroόσια ασφάλεια και ο αριθmicroός τους διευρύνεται microε τη ζήτηση ενόπλων από ξένους στρατούς Ιδίως από τα τέλη του 18ου αιώνα οι ένοπλοι που εξοπλίζονται λόγω τοπικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων (πολεmicroικά φύλα νοmicroάδες παράδοση αρmicroατολισmicroού και ληστείας) εmicroφανίζονται διαθέσιmicroοι σε στρατολογήσεις ή παράγονται και λόγω της ζήτησης ενόπλων από δυτικούς στρατούς διαδραmicroατίζοντας έτσι έναν σηmicroαντικό όσο και αντιφατικό ρόλο στο πλαίσιο του συστήmicroατος της κατάκτησης Οξύνουν τα προβλήmicroατα εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου της κεντρικής και περι-φερειακής εξουσίας και δηmicroιουργούν εστίες ξένων επιρροών στα εδάφη της αυτοκρα-τορίας Έχουmicroε δηλαδή στην πορεία του χρόνου παραγωγή θεσmicroών που διασπούν το συνεχές των οθωmicroανικών microηχανισmicroών ασφάλειας καθώς εντάσσουν στις λειτουργίες τους ενόπλους που δεν ανήκουν στους κατακτητές Όmicroως το ένοπλο αυτό δυναmicroικό ενσωmicroατώνεται ταυτόχρονα στο κατακτητικό σύστηmicroα αφού το αρmicroατολίκι καθίσταται συστατικό microέρος των τοπικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Εξάλλου καθώς microάλιστα ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι συνιστά πρωτεύοντα στόχο των ένοπλων οmicroάδων η λειτουρ-γία του αρmicroατολικιού επανεγγράφει τον εξοπλισmicroό των ραγιάδων σε τοπικές και περι-φερειακές ισορροπίες διευκολύνοντας τον έλεγχο της κεντρικής και περιφερειακής εξουσίας σε περιοχές όπου η επένδυση στη δηmicroόσια ασφάλεια είναι αντιοικονοmicroική λόγω της microορφολογίας του εδάφους και των χαmicroηλών παραγωγικών δυνατοτήτων Η laquoΈξοδος στα όρηraquo και η εξουσία Οι εικόνες των ένοπλων ραγιάδων και οι αξιολογήσεις των πρακτικών και των δραστη-

Tα αλβανικά φύλα κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας απο-

ριοτήτων τους στην περίοδο της κατάκτησης εmicroφανίζονται στα τεκmicroήρια τουλάχιστον αντιφατικές Αυτή η αντίφαση δεν εδράζεται όπως θα φανταζόταν κανείς στη διά-κριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους αλλά στη διάκριση ανάmicroεσα στην εξουσία (οθωmicroανική και χριστιανική) και την εξέγερση Σε ότι αφορά τις εικόνες και τις αξιολογήσεις της εξουσίας τα οθωmicroανικά δικαστικά έγγραφα κάνουν λόγο για laquoπεριφερόmicroενους ἐλευθέρως εἰς τά ὄρη κακούργουςraquo Τα laquoόρηraquo συνιστούν microια κεντρική αναφορά καθώς υποδεικνύουν έναν απροσδιόριστο χώρο πέραν της κοινότητας όπου laquoπεριφέρεται ελευθέρωςraquo ο ένοπλος και όπου η εξουσία δεν microπορεί να επεκτείνει τον έλεγχο της να κυριαρχήσει πάνω στους ανθρώπους που τον laquoδιέρχονταιraquo και τον ελέγχουν Είναι προφανές ότι η εικόνα του χριστιανού κλέφτη είναι αρνητική στον χώρο της οθωmicroανικής εξουσίας Και αυτό γιατί οι laquoπεριφερόmicroενοι ένοπλοι ραγιάδεςraquo αρνού-νται πρακτικά την κατάκτηση και αναιρούν τις κανονικότητες που έχει εγκαθιδρύσει και εγγυάται η οθωmicroανική εξουσία ιδίως το καθεστώς του ραγιά Δεν αποδέχονται δηλαδή τη laquoθεοφρουρούmicroενηraquo διάκριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους πάνω στην οποία θεmicroελιώνεται το σύστηmicroα της κατάκτησης και ότι αυτή συνεπάγεται αφοπλισmicroό κεφαλικό φόρο υπακοή στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσίαΟ ένοπλος που laquoπεριφέρεται στα όρηraquo δεν στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo και επιπλέον δοκιmicroάζει microε τις λεηλατικές του δραστηριότητες την ικανότητα και τη δυνατότητα του κατακτητή να προστατεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo Η εξουσία που διατείνεται ότι προστα-τεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo όχι microόνο από αυτούς που απειλούν τη δηmicroόσια ασφάλεια δηλαδή τους κλέφτες αλλά και από τις υπερβάσεις των ίδιων των Οθωmicroανών βρίσκε-ται microπροστά σε microια κατάσταση όπου αυτοί που απειλούν την τάξη εmicroφανίζονται στο τέλος ως δικαιοφόροι και προστάτες του laquoφτωχού ραγιάraquo Η laquoέξοδοςraquo από την κοινότητα και η laquoελεύθερη περιδιάβασηraquo στο βουνό σηmicroαίνουν παραβίαση των ορίων που θέτει η οθωmicroανική εξουσία στους ραγιάδες Με τα ίδια λόγια αποδίδεται και αξιολογείται εξίσου αρνητικά από την κοινοτική εξουσία ο οmicroό-δοξος ένοπλος ο οποίος αρνείται τις αξίες και τις αρχές που διέπουν τη σύννοmicroη κοινοτική [ραγιάδικη] ζωή κοινοτική αλληλεγγύη υποταγή στις αυθεντίες πρόσδεση στην laquoπατρίδαraquo Τα laquoόρηraquo αποκτούν αρνητική σηmicroασία καθώς είναι ορmicroητήριο και καταφύγιο κλεφτών ταυτίζονται microε την αταξία και την απειλή για την κοινωνική και

Η εικόνα του χριστιανού κλέ-φτη θεωρείτο άκρως αρνητική

πολιτική τάξη Έτσι αρνητικές εικόνες του ενόπλου ραγιά κατασκευάζουν τόσο η χριστιανική κοινότητα όσο και η οθωmicroανική εξουσία Κάθε φορά που γίνεται επίκληση στην laquoησυχία και ασφάλεια του φτωχού ραγιάraquo κατακτητές και κατακτηmicroένοι εξορ-κίζουν τον laquoκακό άνθρωποraquo και εξορθολογίζουν τη σχέση τους (την κατάκτηση) ως κανονικότηταΜπορούmicroε να δούmicroε έτσι ορισmicroένες συmicroπτώσεις σε ότι αφορά στον laquoελευθέρωςraquo περιφερόmicroενο εχθρό της τάξης ανάmicroεσα στις κοινοτικές αυθεντίες και την οθωmicroανική εξουσία Οι κοινοί αυτοί προσδιορισmicroοί και αξιολογήσεις αποδίδονται παραστατικά στα δηmicroοτικά τραγούδια κυρίως όταν πρόκειται για διηγήσεις περιστατικών όπου οι laquoγέροντεςraquo οδηγούν τους κλέφτες στο προσκύνηmicroα ή την αιχmicroαλωσία Η ιστοριογρα-φία διαχειρίστηκε συχνά τη συνεργασία κοινοτικών και οθωmicroανικών αρχών δηλαδή την υπεράσπιση της τάξης και την καταδίωξη των laquoελευθέρως περιφερόmicroενωνraquo microεταγράφοντας την αντιπαλότητα πρόκριτου-ενόπλου στην αντίθεση Έλληνα-Τούρ-κου αναβαθmicroίζοντας βέβαια στο εθνικό αφήγηmicroα τον ένοπλο και υποβαθmicroίζοντας τον πρόκριτο Δεν πρόκειται όmicroως γιrsquo αυτό καθώς ο ένοπλος αντιπροσωπεύει έναν διαρκή κίνδυνο για τον πρόκριτο απειλεί την ηγεmicroονία των κοινοτικών αυθεντιών στο πλαίσιο της κοινότητας και λεηλατεί τον πλούτο τηςΗ συνθήκη αυτή προσδιορίζει τη στάση των προκρίτων απέναντι στον ένοπλο Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι πρόκριτοι προσπαθούν να laquoεγκαταστήσουνraquo microαζί microε την οθωmicroανική εξουσία τον laquoπεριφερόmicroενοraquo στο αρmicroατολίκι και να διαχειριστούν τη ροή αγαθών από την κοινότητα στους ενόπλους microέσω της καθορισmicroένης microισθοδοσίας Προσπαθούν δηλαδή να αποκρούσουν και να διαχειριστούν λεηλατικές πρακτικές microε τρόπο που να microην απειλείται η οικονοmicroία των αγαθών και των ανθρώπων στο εσωτερικό της κοινό-τητας Η συνεργασία κοινοτήτων και οθωmicroανικών αρχών προκειmicroένου να καταδιώξουν τον κλέφτη και να τον υποχρεώσουν να laquoπροσκυνήσειraquo (συνεργασία που ωστόσο δεν είναι αυτονόητη στους κόλπους της χριστιανικής κοινότητας) υπηρετεί αυτήν ακριβώς τη microέριmicroνα διαχείρισης της απειλής που αντιπροσωπεύει η ανεξέλεγκτα περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδαΣτον χώρο της κατάκτησης ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo ο laquoανυπότακτος ραγιάςraquo θεωρείται laquoεξαφανιστέος από του προσώπου της γηςraquo Όταν δεν microπορεί η εξουσία να εξοντώσει τον κλέφτη τον διορίζει αρmicroατολό Αυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το δηmicroοτικό τραγούδι microε τις

ότι ο ένοπλος εξασφαλίζεται απέναντι στους Οθωmicroανούς οι οποίοι microόνο για λόγους οικονοmicroίας ανέχονται τον ραγιά που laquoαποστάτησεraquo Και αυτός ο ένοπλος ραγιάς είναι διπλά ανυπότακτος τόσο απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία όσο και απέναντι στην οmicroόδοξη κοινότητα Και αυτό διότι αρνείται τη συλλογική microοίρα του γένους και απο-κλίνει από το προνοιακό σχέδιο που τον θέλει ραγιά δοκιmicroαζόmicroενο πιστό υπό την εξουσία των laquoθεόπεmicroπτωνraquo ΟθωmicroανώνΣτους κόλπους της κοινότητας τα πράγmicroατα είναι όmicroως περισσότερο πολύπλοκα καθώς η laquoέξοδοςraquo του οmicroόδοξου στα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει την κατάλυση των δεσmicroών και των σχέσεών του microε τη χριστιανική κοινότητα Ο ραγιάς που εξοπλίστηκε λειτουργεί επι-πλέον εναντίον του συλλογικού σώmicroατος και η laquoέξοδόςraquo του σηmicroαίνει έκπτωση από τον πατρικό τόπο απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo Η ένταση στις σχέσεις του ενόπλου microε την ηγεσία της κοινότητας η οποία εκφράζει και ενσαρκώνει τη συλλογική microοίρα του γένους είναι παρεπόmicroενο αυτής της πρωταρχικής διάρρηξης των κοινοτικών ορίων που συντελείται microε την laquoέξοδοraquo του κλέφτη στα laquoόρηraquo και λειτουργεί αποσταθεροποι-ητικά για την οικονοmicroία των αγαθών και του ανθρώπινου δυναmicroικού στο πλαίσιο της κοινότητας Επιπλέον οι συνέπειες των πράξεων των ενόπλων βαρύνουν τους οmicroογε-νείς του και αποτελούν πηγή laquoτυραννίας για τον φτωχό ραγιάraquo Η οθωmicroανική εξουσία microεταθέτει έτσι κι αλλιώς τη φορολογική υποχρέωση στους υπόλοιπουςΩστόσο όπως θα δούmicroε παρακάτω η κοινότητα θα αναγνωρίσει στο πρόσωπο του οmicroόδοξου ενόπλου ταυτόχρονα ένα στοιχείο της αυτονοmicroίας της απέναντι στην οθω-microανική εξουσία και ένα αντίβαρο στις λεηλατικές τάσεις των microηχανισmicroών της κατάκτη-σης Οι αναφορές των δηmicroοτικών τραγουδιών στους κλέφτες εικονογραφούν αυτή τη θετική εικόνα του ανυπότακτου ένοπλου που προέρχεται από τους κόλπους της κατα-κτηmicroένης κοινωνίας Ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενοςraquo προσδίδει στα laquoβουνάraquo σηmicroασίες ανυποταγής εξέγερσης και ελευθερίας Αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται ιδίως όταν ανα-φέρονται τα τραγούδια στη σχέση ενόπλων-προκρίτων-εξουσίας όπου ο κλεφταρmicroα-τολός αντιπροσωπεύει microια ανταγωνιστική δύναmicroη απέναντι σε κάθε λογής εξουσίες

Κλέφτες και αρmicroατολοί το παιχνίδι των όρωνΣτο πλαίσιο των σχέσεων ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και την οθωmicroανική εξουσία οι λέξεις κλέφτης και αρmicroατολός δεν παραπέmicroπουν σε διακριτές

Απεικόνιση κλεφτών σε κρησφύ-γετο βραχώδους τοποθεσίας

Έλληνες κλεφταρmicroατολοί σύmicro-βολα αντίθεσης και κοινωνικής

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 2: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

νων κοινωνιών (αλβανικά φύλα που έρχονται από τα βόρεια Σουλιώτες Μανιάτες) ένοπλα σώmicroατα microε τη microορφή αρmicroατολικών οmicroάδων συγκροτούνται κυρίως στους ορει-νούς όγκους και σε κοmicroβικά σηmicroεία των οδικών δικτύων Αν και από τις αρχές τις κατάκτησης η εξουσία χρησιmicroοποίησε τοπικούς ενόπλους για τη δηmicroόσια ασφάλεια η παραγωγή αυτού του πολυπληθούς ένοπλου δυναmicroικού προκύπτει κυρίως κατά τον 18ο αιώνα και έρχεται microε την εσωτερική απορύθmicroιση του κατακτητικού συστήmicroατος τη διεύρυνση της τοπικής αυτονοmicroίας χριστιανικών και τουρκικών περιφερειακών κέντρων εξουσίας την αποδυνάmicroωση του κεντρικού ελέγχου τις δηmicroογραφικές και κοινωνικές κινητικότητες στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινότηταςΤο δυναmicroικό αυτό παράγεται καθώς οι τοπικοί microηχανισmicroοί δεν microπορούν να εξασφα-λίσουν τη δηmicroόσια ασφάλεια και ο αριθmicroός τους διευρύνεται microε τη ζήτηση ενόπλων από ξένους στρατούς Ιδίως από τα τέλη του 18ου αιώνα οι ένοπλοι που εξοπλίζονται λόγω τοπικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων (πολεmicroικά φύλα νοmicroάδες παράδοση αρmicroατολισmicroού και ληστείας) εmicroφανίζονται διαθέσιmicroοι σε στρατολογήσεις ή παράγονται και λόγω της ζήτησης ενόπλων από δυτικούς στρατούς διαδραmicroατίζοντας έτσι έναν σηmicroαντικό όσο και αντιφατικό ρόλο στο πλαίσιο του συστήmicroατος της κατάκτησης Οξύνουν τα προβλήmicroατα εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου της κεντρικής και περι-φερειακής εξουσίας και δηmicroιουργούν εστίες ξένων επιρροών στα εδάφη της αυτοκρα-τορίας Έχουmicroε δηλαδή στην πορεία του χρόνου παραγωγή θεσmicroών που διασπούν το συνεχές των οθωmicroανικών microηχανισmicroών ασφάλειας καθώς εντάσσουν στις λειτουργίες τους ενόπλους που δεν ανήκουν στους κατακτητές Όmicroως το ένοπλο αυτό δυναmicroικό ενσωmicroατώνεται ταυτόχρονα στο κατακτητικό σύστηmicroα αφού το αρmicroατολίκι καθίσταται συστατικό microέρος των τοπικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Εξάλλου καθώς microάλιστα ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι συνιστά πρωτεύοντα στόχο των ένοπλων οmicroάδων η λειτουρ-γία του αρmicroατολικιού επανεγγράφει τον εξοπλισmicroό των ραγιάδων σε τοπικές και περι-φερειακές ισορροπίες διευκολύνοντας τον έλεγχο της κεντρικής και περιφερειακής εξουσίας σε περιοχές όπου η επένδυση στη δηmicroόσια ασφάλεια είναι αντιοικονοmicroική λόγω της microορφολογίας του εδάφους και των χαmicroηλών παραγωγικών δυνατοτήτων Η laquoΈξοδος στα όρηraquo και η εξουσία Οι εικόνες των ένοπλων ραγιάδων και οι αξιολογήσεις των πρακτικών και των δραστη-

Tα αλβανικά φύλα κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας απο-

ριοτήτων τους στην περίοδο της κατάκτησης εmicroφανίζονται στα τεκmicroήρια τουλάχιστον αντιφατικές Αυτή η αντίφαση δεν εδράζεται όπως θα φανταζόταν κανείς στη διά-κριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους αλλά στη διάκριση ανάmicroεσα στην εξουσία (οθωmicroανική και χριστιανική) και την εξέγερση Σε ότι αφορά τις εικόνες και τις αξιολογήσεις της εξουσίας τα οθωmicroανικά δικαστικά έγγραφα κάνουν λόγο για laquoπεριφερόmicroενους ἐλευθέρως εἰς τά ὄρη κακούργουςraquo Τα laquoόρηraquo συνιστούν microια κεντρική αναφορά καθώς υποδεικνύουν έναν απροσδιόριστο χώρο πέραν της κοινότητας όπου laquoπεριφέρεται ελευθέρωςraquo ο ένοπλος και όπου η εξουσία δεν microπορεί να επεκτείνει τον έλεγχο της να κυριαρχήσει πάνω στους ανθρώπους που τον laquoδιέρχονταιraquo και τον ελέγχουν Είναι προφανές ότι η εικόνα του χριστιανού κλέφτη είναι αρνητική στον χώρο της οθωmicroανικής εξουσίας Και αυτό γιατί οι laquoπεριφερόmicroενοι ένοπλοι ραγιάδεςraquo αρνού-νται πρακτικά την κατάκτηση και αναιρούν τις κανονικότητες που έχει εγκαθιδρύσει και εγγυάται η οθωmicroανική εξουσία ιδίως το καθεστώς του ραγιά Δεν αποδέχονται δηλαδή τη laquoθεοφρουρούmicroενηraquo διάκριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους πάνω στην οποία θεmicroελιώνεται το σύστηmicroα της κατάκτησης και ότι αυτή συνεπάγεται αφοπλισmicroό κεφαλικό φόρο υπακοή στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσίαΟ ένοπλος που laquoπεριφέρεται στα όρηraquo δεν στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo και επιπλέον δοκιmicroάζει microε τις λεηλατικές του δραστηριότητες την ικανότητα και τη δυνατότητα του κατακτητή να προστατεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo Η εξουσία που διατείνεται ότι προστα-τεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo όχι microόνο από αυτούς που απειλούν τη δηmicroόσια ασφάλεια δηλαδή τους κλέφτες αλλά και από τις υπερβάσεις των ίδιων των Οθωmicroανών βρίσκε-ται microπροστά σε microια κατάσταση όπου αυτοί που απειλούν την τάξη εmicroφανίζονται στο τέλος ως δικαιοφόροι και προστάτες του laquoφτωχού ραγιάraquo Η laquoέξοδοςraquo από την κοινότητα και η laquoελεύθερη περιδιάβασηraquo στο βουνό σηmicroαίνουν παραβίαση των ορίων που θέτει η οθωmicroανική εξουσία στους ραγιάδες Με τα ίδια λόγια αποδίδεται και αξιολογείται εξίσου αρνητικά από την κοινοτική εξουσία ο οmicroό-δοξος ένοπλος ο οποίος αρνείται τις αξίες και τις αρχές που διέπουν τη σύννοmicroη κοινοτική [ραγιάδικη] ζωή κοινοτική αλληλεγγύη υποταγή στις αυθεντίες πρόσδεση στην laquoπατρίδαraquo Τα laquoόρηraquo αποκτούν αρνητική σηmicroασία καθώς είναι ορmicroητήριο και καταφύγιο κλεφτών ταυτίζονται microε την αταξία και την απειλή για την κοινωνική και

Η εικόνα του χριστιανού κλέ-φτη θεωρείτο άκρως αρνητική

πολιτική τάξη Έτσι αρνητικές εικόνες του ενόπλου ραγιά κατασκευάζουν τόσο η χριστιανική κοινότητα όσο και η οθωmicroανική εξουσία Κάθε φορά που γίνεται επίκληση στην laquoησυχία και ασφάλεια του φτωχού ραγιάraquo κατακτητές και κατακτηmicroένοι εξορ-κίζουν τον laquoκακό άνθρωποraquo και εξορθολογίζουν τη σχέση τους (την κατάκτηση) ως κανονικότηταΜπορούmicroε να δούmicroε έτσι ορισmicroένες συmicroπτώσεις σε ότι αφορά στον laquoελευθέρωςraquo περιφερόmicroενο εχθρό της τάξης ανάmicroεσα στις κοινοτικές αυθεντίες και την οθωmicroανική εξουσία Οι κοινοί αυτοί προσδιορισmicroοί και αξιολογήσεις αποδίδονται παραστατικά στα δηmicroοτικά τραγούδια κυρίως όταν πρόκειται για διηγήσεις περιστατικών όπου οι laquoγέροντεςraquo οδηγούν τους κλέφτες στο προσκύνηmicroα ή την αιχmicroαλωσία Η ιστοριογρα-φία διαχειρίστηκε συχνά τη συνεργασία κοινοτικών και οθωmicroανικών αρχών δηλαδή την υπεράσπιση της τάξης και την καταδίωξη των laquoελευθέρως περιφερόmicroενωνraquo microεταγράφοντας την αντιπαλότητα πρόκριτου-ενόπλου στην αντίθεση Έλληνα-Τούρ-κου αναβαθmicroίζοντας βέβαια στο εθνικό αφήγηmicroα τον ένοπλο και υποβαθmicroίζοντας τον πρόκριτο Δεν πρόκειται όmicroως γιrsquo αυτό καθώς ο ένοπλος αντιπροσωπεύει έναν διαρκή κίνδυνο για τον πρόκριτο απειλεί την ηγεmicroονία των κοινοτικών αυθεντιών στο πλαίσιο της κοινότητας και λεηλατεί τον πλούτο τηςΗ συνθήκη αυτή προσδιορίζει τη στάση των προκρίτων απέναντι στον ένοπλο Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι πρόκριτοι προσπαθούν να laquoεγκαταστήσουνraquo microαζί microε την οθωmicroανική εξουσία τον laquoπεριφερόmicroενοraquo στο αρmicroατολίκι και να διαχειριστούν τη ροή αγαθών από την κοινότητα στους ενόπλους microέσω της καθορισmicroένης microισθοδοσίας Προσπαθούν δηλαδή να αποκρούσουν και να διαχειριστούν λεηλατικές πρακτικές microε τρόπο που να microην απειλείται η οικονοmicroία των αγαθών και των ανθρώπων στο εσωτερικό της κοινό-τητας Η συνεργασία κοινοτήτων και οθωmicroανικών αρχών προκειmicroένου να καταδιώξουν τον κλέφτη και να τον υποχρεώσουν να laquoπροσκυνήσειraquo (συνεργασία που ωστόσο δεν είναι αυτονόητη στους κόλπους της χριστιανικής κοινότητας) υπηρετεί αυτήν ακριβώς τη microέριmicroνα διαχείρισης της απειλής που αντιπροσωπεύει η ανεξέλεγκτα περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδαΣτον χώρο της κατάκτησης ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo ο laquoανυπότακτος ραγιάςraquo θεωρείται laquoεξαφανιστέος από του προσώπου της γηςraquo Όταν δεν microπορεί η εξουσία να εξοντώσει τον κλέφτη τον διορίζει αρmicroατολό Αυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το δηmicroοτικό τραγούδι microε τις

ότι ο ένοπλος εξασφαλίζεται απέναντι στους Οθωmicroανούς οι οποίοι microόνο για λόγους οικονοmicroίας ανέχονται τον ραγιά που laquoαποστάτησεraquo Και αυτός ο ένοπλος ραγιάς είναι διπλά ανυπότακτος τόσο απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία όσο και απέναντι στην οmicroόδοξη κοινότητα Και αυτό διότι αρνείται τη συλλογική microοίρα του γένους και απο-κλίνει από το προνοιακό σχέδιο που τον θέλει ραγιά δοκιmicroαζόmicroενο πιστό υπό την εξουσία των laquoθεόπεmicroπτωνraquo ΟθωmicroανώνΣτους κόλπους της κοινότητας τα πράγmicroατα είναι όmicroως περισσότερο πολύπλοκα καθώς η laquoέξοδοςraquo του οmicroόδοξου στα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει την κατάλυση των δεσmicroών και των σχέσεών του microε τη χριστιανική κοινότητα Ο ραγιάς που εξοπλίστηκε λειτουργεί επι-πλέον εναντίον του συλλογικού σώmicroατος και η laquoέξοδόςraquo του σηmicroαίνει έκπτωση από τον πατρικό τόπο απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo Η ένταση στις σχέσεις του ενόπλου microε την ηγεσία της κοινότητας η οποία εκφράζει και ενσαρκώνει τη συλλογική microοίρα του γένους είναι παρεπόmicroενο αυτής της πρωταρχικής διάρρηξης των κοινοτικών ορίων που συντελείται microε την laquoέξοδοraquo του κλέφτη στα laquoόρηraquo και λειτουργεί αποσταθεροποι-ητικά για την οικονοmicroία των αγαθών και του ανθρώπινου δυναmicroικού στο πλαίσιο της κοινότητας Επιπλέον οι συνέπειες των πράξεων των ενόπλων βαρύνουν τους οmicroογε-νείς του και αποτελούν πηγή laquoτυραννίας για τον φτωχό ραγιάraquo Η οθωmicroανική εξουσία microεταθέτει έτσι κι αλλιώς τη φορολογική υποχρέωση στους υπόλοιπουςΩστόσο όπως θα δούmicroε παρακάτω η κοινότητα θα αναγνωρίσει στο πρόσωπο του οmicroόδοξου ενόπλου ταυτόχρονα ένα στοιχείο της αυτονοmicroίας της απέναντι στην οθω-microανική εξουσία και ένα αντίβαρο στις λεηλατικές τάσεις των microηχανισmicroών της κατάκτη-σης Οι αναφορές των δηmicroοτικών τραγουδιών στους κλέφτες εικονογραφούν αυτή τη θετική εικόνα του ανυπότακτου ένοπλου που προέρχεται από τους κόλπους της κατα-κτηmicroένης κοινωνίας Ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενοςraquo προσδίδει στα laquoβουνάraquo σηmicroασίες ανυποταγής εξέγερσης και ελευθερίας Αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται ιδίως όταν ανα-φέρονται τα τραγούδια στη σχέση ενόπλων-προκρίτων-εξουσίας όπου ο κλεφταρmicroα-τολός αντιπροσωπεύει microια ανταγωνιστική δύναmicroη απέναντι σε κάθε λογής εξουσίες

Κλέφτες και αρmicroατολοί το παιχνίδι των όρωνΣτο πλαίσιο των σχέσεων ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και την οθωmicroανική εξουσία οι λέξεις κλέφτης και αρmicroατολός δεν παραπέmicroπουν σε διακριτές

Απεικόνιση κλεφτών σε κρησφύ-γετο βραχώδους τοποθεσίας

Έλληνες κλεφταρmicroατολοί σύmicro-βολα αντίθεσης και κοινωνικής

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 3: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

ριοτήτων τους στην περίοδο της κατάκτησης εmicroφανίζονται στα τεκmicroήρια τουλάχιστον αντιφατικές Αυτή η αντίφαση δεν εδράζεται όπως θα φανταζόταν κανείς στη διά-κριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους αλλά στη διάκριση ανάmicroεσα στην εξουσία (οθωmicroανική και χριστιανική) και την εξέγερση Σε ότι αφορά τις εικόνες και τις αξιολογήσεις της εξουσίας τα οθωmicroανικά δικαστικά έγγραφα κάνουν λόγο για laquoπεριφερόmicroενους ἐλευθέρως εἰς τά ὄρη κακούργουςraquo Τα laquoόρηraquo συνιστούν microια κεντρική αναφορά καθώς υποδεικνύουν έναν απροσδιόριστο χώρο πέραν της κοινότητας όπου laquoπεριφέρεται ελευθέρωςraquo ο ένοπλος και όπου η εξουσία δεν microπορεί να επεκτείνει τον έλεγχο της να κυριαρχήσει πάνω στους ανθρώπους που τον laquoδιέρχονταιraquo και τον ελέγχουν Είναι προφανές ότι η εικόνα του χριστιανού κλέφτη είναι αρνητική στον χώρο της οθωmicroανικής εξουσίας Και αυτό γιατί οι laquoπεριφερόmicroενοι ένοπλοι ραγιάδεςraquo αρνού-νται πρακτικά την κατάκτηση και αναιρούν τις κανονικότητες που έχει εγκαθιδρύσει και εγγυάται η οθωmicroανική εξουσία ιδίως το καθεστώς του ραγιά Δεν αποδέχονται δηλαδή τη laquoθεοφρουρούmicroενηraquo διάκριση ανάmicroεσα σε κατακτητές και κατακτηmicroένους πάνω στην οποία θεmicroελιώνεται το σύστηmicroα της κατάκτησης και ότι αυτή συνεπάγεται αφοπλισmicroό κεφαλικό φόρο υπακοή στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσίαΟ ένοπλος που laquoπεριφέρεται στα όρηraquo δεν στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo και επιπλέον δοκιmicroάζει microε τις λεηλατικές του δραστηριότητες την ικανότητα και τη δυνατότητα του κατακτητή να προστατεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo Η εξουσία που διατείνεται ότι προστα-τεύει τον laquoφτωχό ραγιάraquo όχι microόνο από αυτούς που απειλούν τη δηmicroόσια ασφάλεια δηλαδή τους κλέφτες αλλά και από τις υπερβάσεις των ίδιων των Οθωmicroανών βρίσκε-ται microπροστά σε microια κατάσταση όπου αυτοί που απειλούν την τάξη εmicroφανίζονται στο τέλος ως δικαιοφόροι και προστάτες του laquoφτωχού ραγιάraquo Η laquoέξοδοςraquo από την κοινότητα και η laquoελεύθερη περιδιάβασηraquo στο βουνό σηmicroαίνουν παραβίαση των ορίων που θέτει η οθωmicroανική εξουσία στους ραγιάδες Με τα ίδια λόγια αποδίδεται και αξιολογείται εξίσου αρνητικά από την κοινοτική εξουσία ο οmicroό-δοξος ένοπλος ο οποίος αρνείται τις αξίες και τις αρχές που διέπουν τη σύννοmicroη κοινοτική [ραγιάδικη] ζωή κοινοτική αλληλεγγύη υποταγή στις αυθεντίες πρόσδεση στην laquoπατρίδαraquo Τα laquoόρηraquo αποκτούν αρνητική σηmicroασία καθώς είναι ορmicroητήριο και καταφύγιο κλεφτών ταυτίζονται microε την αταξία και την απειλή για την κοινωνική και

Η εικόνα του χριστιανού κλέ-φτη θεωρείτο άκρως αρνητική

πολιτική τάξη Έτσι αρνητικές εικόνες του ενόπλου ραγιά κατασκευάζουν τόσο η χριστιανική κοινότητα όσο και η οθωmicroανική εξουσία Κάθε φορά που γίνεται επίκληση στην laquoησυχία και ασφάλεια του φτωχού ραγιάraquo κατακτητές και κατακτηmicroένοι εξορ-κίζουν τον laquoκακό άνθρωποraquo και εξορθολογίζουν τη σχέση τους (την κατάκτηση) ως κανονικότηταΜπορούmicroε να δούmicroε έτσι ορισmicroένες συmicroπτώσεις σε ότι αφορά στον laquoελευθέρωςraquo περιφερόmicroενο εχθρό της τάξης ανάmicroεσα στις κοινοτικές αυθεντίες και την οθωmicroανική εξουσία Οι κοινοί αυτοί προσδιορισmicroοί και αξιολογήσεις αποδίδονται παραστατικά στα δηmicroοτικά τραγούδια κυρίως όταν πρόκειται για διηγήσεις περιστατικών όπου οι laquoγέροντεςraquo οδηγούν τους κλέφτες στο προσκύνηmicroα ή την αιχmicroαλωσία Η ιστοριογρα-φία διαχειρίστηκε συχνά τη συνεργασία κοινοτικών και οθωmicroανικών αρχών δηλαδή την υπεράσπιση της τάξης και την καταδίωξη των laquoελευθέρως περιφερόmicroενωνraquo microεταγράφοντας την αντιπαλότητα πρόκριτου-ενόπλου στην αντίθεση Έλληνα-Τούρ-κου αναβαθmicroίζοντας βέβαια στο εθνικό αφήγηmicroα τον ένοπλο και υποβαθmicroίζοντας τον πρόκριτο Δεν πρόκειται όmicroως γιrsquo αυτό καθώς ο ένοπλος αντιπροσωπεύει έναν διαρκή κίνδυνο για τον πρόκριτο απειλεί την ηγεmicroονία των κοινοτικών αυθεντιών στο πλαίσιο της κοινότητας και λεηλατεί τον πλούτο τηςΗ συνθήκη αυτή προσδιορίζει τη στάση των προκρίτων απέναντι στον ένοπλο Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι πρόκριτοι προσπαθούν να laquoεγκαταστήσουνraquo microαζί microε την οθωmicroανική εξουσία τον laquoπεριφερόmicroενοraquo στο αρmicroατολίκι και να διαχειριστούν τη ροή αγαθών από την κοινότητα στους ενόπλους microέσω της καθορισmicroένης microισθοδοσίας Προσπαθούν δηλαδή να αποκρούσουν και να διαχειριστούν λεηλατικές πρακτικές microε τρόπο που να microην απειλείται η οικονοmicroία των αγαθών και των ανθρώπων στο εσωτερικό της κοινό-τητας Η συνεργασία κοινοτήτων και οθωmicroανικών αρχών προκειmicroένου να καταδιώξουν τον κλέφτη και να τον υποχρεώσουν να laquoπροσκυνήσειraquo (συνεργασία που ωστόσο δεν είναι αυτονόητη στους κόλπους της χριστιανικής κοινότητας) υπηρετεί αυτήν ακριβώς τη microέριmicroνα διαχείρισης της απειλής που αντιπροσωπεύει η ανεξέλεγκτα περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδαΣτον χώρο της κατάκτησης ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo ο laquoανυπότακτος ραγιάςraquo θεωρείται laquoεξαφανιστέος από του προσώπου της γηςraquo Όταν δεν microπορεί η εξουσία να εξοντώσει τον κλέφτη τον διορίζει αρmicroατολό Αυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το δηmicroοτικό τραγούδι microε τις

ότι ο ένοπλος εξασφαλίζεται απέναντι στους Οθωmicroανούς οι οποίοι microόνο για λόγους οικονοmicroίας ανέχονται τον ραγιά που laquoαποστάτησεraquo Και αυτός ο ένοπλος ραγιάς είναι διπλά ανυπότακτος τόσο απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία όσο και απέναντι στην οmicroόδοξη κοινότητα Και αυτό διότι αρνείται τη συλλογική microοίρα του γένους και απο-κλίνει από το προνοιακό σχέδιο που τον θέλει ραγιά δοκιmicroαζόmicroενο πιστό υπό την εξουσία των laquoθεόπεmicroπτωνraquo ΟθωmicroανώνΣτους κόλπους της κοινότητας τα πράγmicroατα είναι όmicroως περισσότερο πολύπλοκα καθώς η laquoέξοδοςraquo του οmicroόδοξου στα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει την κατάλυση των δεσmicroών και των σχέσεών του microε τη χριστιανική κοινότητα Ο ραγιάς που εξοπλίστηκε λειτουργεί επι-πλέον εναντίον του συλλογικού σώmicroατος και η laquoέξοδόςraquo του σηmicroαίνει έκπτωση από τον πατρικό τόπο απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo Η ένταση στις σχέσεις του ενόπλου microε την ηγεσία της κοινότητας η οποία εκφράζει και ενσαρκώνει τη συλλογική microοίρα του γένους είναι παρεπόmicroενο αυτής της πρωταρχικής διάρρηξης των κοινοτικών ορίων που συντελείται microε την laquoέξοδοraquo του κλέφτη στα laquoόρηraquo και λειτουργεί αποσταθεροποι-ητικά για την οικονοmicroία των αγαθών και του ανθρώπινου δυναmicroικού στο πλαίσιο της κοινότητας Επιπλέον οι συνέπειες των πράξεων των ενόπλων βαρύνουν τους οmicroογε-νείς του και αποτελούν πηγή laquoτυραννίας για τον φτωχό ραγιάraquo Η οθωmicroανική εξουσία microεταθέτει έτσι κι αλλιώς τη φορολογική υποχρέωση στους υπόλοιπουςΩστόσο όπως θα δούmicroε παρακάτω η κοινότητα θα αναγνωρίσει στο πρόσωπο του οmicroόδοξου ενόπλου ταυτόχρονα ένα στοιχείο της αυτονοmicroίας της απέναντι στην οθω-microανική εξουσία και ένα αντίβαρο στις λεηλατικές τάσεις των microηχανισmicroών της κατάκτη-σης Οι αναφορές των δηmicroοτικών τραγουδιών στους κλέφτες εικονογραφούν αυτή τη θετική εικόνα του ανυπότακτου ένοπλου που προέρχεται από τους κόλπους της κατα-κτηmicroένης κοινωνίας Ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενοςraquo προσδίδει στα laquoβουνάraquo σηmicroασίες ανυποταγής εξέγερσης και ελευθερίας Αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται ιδίως όταν ανα-φέρονται τα τραγούδια στη σχέση ενόπλων-προκρίτων-εξουσίας όπου ο κλεφταρmicroα-τολός αντιπροσωπεύει microια ανταγωνιστική δύναmicroη απέναντι σε κάθε λογής εξουσίες

Κλέφτες και αρmicroατολοί το παιχνίδι των όρωνΣτο πλαίσιο των σχέσεων ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και την οθωmicroανική εξουσία οι λέξεις κλέφτης και αρmicroατολός δεν παραπέmicroπουν σε διακριτές

Απεικόνιση κλεφτών σε κρησφύ-γετο βραχώδους τοποθεσίας

Έλληνες κλεφταρmicroατολοί σύmicro-βολα αντίθεσης και κοινωνικής

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 4: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

πολιτική τάξη Έτσι αρνητικές εικόνες του ενόπλου ραγιά κατασκευάζουν τόσο η χριστιανική κοινότητα όσο και η οθωmicroανική εξουσία Κάθε φορά που γίνεται επίκληση στην laquoησυχία και ασφάλεια του φτωχού ραγιάraquo κατακτητές και κατακτηmicroένοι εξορ-κίζουν τον laquoκακό άνθρωποraquo και εξορθολογίζουν τη σχέση τους (την κατάκτηση) ως κανονικότηταΜπορούmicroε να δούmicroε έτσι ορισmicroένες συmicroπτώσεις σε ότι αφορά στον laquoελευθέρωςraquo περιφερόmicroενο εχθρό της τάξης ανάmicroεσα στις κοινοτικές αυθεντίες και την οθωmicroανική εξουσία Οι κοινοί αυτοί προσδιορισmicroοί και αξιολογήσεις αποδίδονται παραστατικά στα δηmicroοτικά τραγούδια κυρίως όταν πρόκειται για διηγήσεις περιστατικών όπου οι laquoγέροντεςraquo οδηγούν τους κλέφτες στο προσκύνηmicroα ή την αιχmicroαλωσία Η ιστοριογρα-φία διαχειρίστηκε συχνά τη συνεργασία κοινοτικών και οθωmicroανικών αρχών δηλαδή την υπεράσπιση της τάξης και την καταδίωξη των laquoελευθέρως περιφερόmicroενωνraquo microεταγράφοντας την αντιπαλότητα πρόκριτου-ενόπλου στην αντίθεση Έλληνα-Τούρ-κου αναβαθmicroίζοντας βέβαια στο εθνικό αφήγηmicroα τον ένοπλο και υποβαθmicroίζοντας τον πρόκριτο Δεν πρόκειται όmicroως γιrsquo αυτό καθώς ο ένοπλος αντιπροσωπεύει έναν διαρκή κίνδυνο για τον πρόκριτο απειλεί την ηγεmicroονία των κοινοτικών αυθεντιών στο πλαίσιο της κοινότητας και λεηλατεί τον πλούτο τηςΗ συνθήκη αυτή προσδιορίζει τη στάση των προκρίτων απέναντι στον ένοπλο Γιrsquo αυτόν τον λόγο οι πρόκριτοι προσπαθούν να laquoεγκαταστήσουνraquo microαζί microε την οθωmicroανική εξουσία τον laquoπεριφερόmicroενοraquo στο αρmicroατολίκι και να διαχειριστούν τη ροή αγαθών από την κοινότητα στους ενόπλους microέσω της καθορισmicroένης microισθοδοσίας Προσπαθούν δηλαδή να αποκρούσουν και να διαχειριστούν λεηλατικές πρακτικές microε τρόπο που να microην απειλείται η οικονοmicroία των αγαθών και των ανθρώπων στο εσωτερικό της κοινό-τητας Η συνεργασία κοινοτήτων και οθωmicroανικών αρχών προκειmicroένου να καταδιώξουν τον κλέφτη και να τον υποχρεώσουν να laquoπροσκυνήσειraquo (συνεργασία που ωστόσο δεν είναι αυτονόητη στους κόλπους της χριστιανικής κοινότητας) υπηρετεί αυτήν ακριβώς τη microέριmicroνα διαχείρισης της απειλής που αντιπροσωπεύει η ανεξέλεγκτα περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδαΣτον χώρο της κατάκτησης ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo ο laquoανυπότακτος ραγιάςraquo θεωρείται laquoεξαφανιστέος από του προσώπου της γηςraquo Όταν δεν microπορεί η εξουσία να εξοντώσει τον κλέφτη τον διορίζει αρmicroατολό Αυτό όmicroως δεν σηmicroαίνει

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το δηmicroοτικό τραγούδι microε τις

ότι ο ένοπλος εξασφαλίζεται απέναντι στους Οθωmicroανούς οι οποίοι microόνο για λόγους οικονοmicroίας ανέχονται τον ραγιά που laquoαποστάτησεraquo Και αυτός ο ένοπλος ραγιάς είναι διπλά ανυπότακτος τόσο απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία όσο και απέναντι στην οmicroόδοξη κοινότητα Και αυτό διότι αρνείται τη συλλογική microοίρα του γένους και απο-κλίνει από το προνοιακό σχέδιο που τον θέλει ραγιά δοκιmicroαζόmicroενο πιστό υπό την εξουσία των laquoθεόπεmicroπτωνraquo ΟθωmicroανώνΣτους κόλπους της κοινότητας τα πράγmicroατα είναι όmicroως περισσότερο πολύπλοκα καθώς η laquoέξοδοςraquo του οmicroόδοξου στα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει την κατάλυση των δεσmicroών και των σχέσεών του microε τη χριστιανική κοινότητα Ο ραγιάς που εξοπλίστηκε λειτουργεί επι-πλέον εναντίον του συλλογικού σώmicroατος και η laquoέξοδόςraquo του σηmicroαίνει έκπτωση από τον πατρικό τόπο απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo Η ένταση στις σχέσεις του ενόπλου microε την ηγεσία της κοινότητας η οποία εκφράζει και ενσαρκώνει τη συλλογική microοίρα του γένους είναι παρεπόmicroενο αυτής της πρωταρχικής διάρρηξης των κοινοτικών ορίων που συντελείται microε την laquoέξοδοraquo του κλέφτη στα laquoόρηraquo και λειτουργεί αποσταθεροποι-ητικά για την οικονοmicroία των αγαθών και του ανθρώπινου δυναmicroικού στο πλαίσιο της κοινότητας Επιπλέον οι συνέπειες των πράξεων των ενόπλων βαρύνουν τους οmicroογε-νείς του και αποτελούν πηγή laquoτυραννίας για τον φτωχό ραγιάraquo Η οθωmicroανική εξουσία microεταθέτει έτσι κι αλλιώς τη φορολογική υποχρέωση στους υπόλοιπουςΩστόσο όπως θα δούmicroε παρακάτω η κοινότητα θα αναγνωρίσει στο πρόσωπο του οmicroόδοξου ενόπλου ταυτόχρονα ένα στοιχείο της αυτονοmicroίας της απέναντι στην οθω-microανική εξουσία και ένα αντίβαρο στις λεηλατικές τάσεις των microηχανισmicroών της κατάκτη-σης Οι αναφορές των δηmicroοτικών τραγουδιών στους κλέφτες εικονογραφούν αυτή τη θετική εικόνα του ανυπότακτου ένοπλου που προέρχεται από τους κόλπους της κατα-κτηmicroένης κοινωνίας Ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενοςraquo προσδίδει στα laquoβουνάraquo σηmicroασίες ανυποταγής εξέγερσης και ελευθερίας Αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται ιδίως όταν ανα-φέρονται τα τραγούδια στη σχέση ενόπλων-προκρίτων-εξουσίας όπου ο κλεφταρmicroα-τολός αντιπροσωπεύει microια ανταγωνιστική δύναmicroη απέναντι σε κάθε λογής εξουσίες

Κλέφτες και αρmicroατολοί το παιχνίδι των όρωνΣτο πλαίσιο των σχέσεων ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και την οθωmicroανική εξουσία οι λέξεις κλέφτης και αρmicroατολός δεν παραπέmicroπουν σε διακριτές

Απεικόνιση κλεφτών σε κρησφύ-γετο βραχώδους τοποθεσίας

Έλληνες κλεφταρmicroατολοί σύmicro-βολα αντίθεσης και κοινωνικής

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 5: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

ότι ο ένοπλος εξασφαλίζεται απέναντι στους Οθωmicroανούς οι οποίοι microόνο για λόγους οικονοmicroίας ανέχονται τον ραγιά που laquoαποστάτησεraquo Και αυτός ο ένοπλος ραγιάς είναι διπλά ανυπότακτος τόσο απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία όσο και απέναντι στην οmicroόδοξη κοινότητα Και αυτό διότι αρνείται τη συλλογική microοίρα του γένους και απο-κλίνει από το προνοιακό σχέδιο που τον θέλει ραγιά δοκιmicroαζόmicroενο πιστό υπό την εξουσία των laquoθεόπεmicroπτωνraquo ΟθωmicroανώνΣτους κόλπους της κοινότητας τα πράγmicroατα είναι όmicroως περισσότερο πολύπλοκα καθώς η laquoέξοδοςraquo του οmicroόδοξου στα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει την κατάλυση των δεσmicroών και των σχέσεών του microε τη χριστιανική κοινότητα Ο ραγιάς που εξοπλίστηκε λειτουργεί επι-πλέον εναντίον του συλλογικού σώmicroατος και η laquoέξοδόςraquo του σηmicroαίνει έκπτωση από τον πατρικό τόπο απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo Η ένταση στις σχέσεις του ενόπλου microε την ηγεσία της κοινότητας η οποία εκφράζει και ενσαρκώνει τη συλλογική microοίρα του γένους είναι παρεπόmicroενο αυτής της πρωταρχικής διάρρηξης των κοινοτικών ορίων που συντελείται microε την laquoέξοδοraquo του κλέφτη στα laquoόρηraquo και λειτουργεί αποσταθεροποι-ητικά για την οικονοmicroία των αγαθών και του ανθρώπινου δυναmicroικού στο πλαίσιο της κοινότητας Επιπλέον οι συνέπειες των πράξεων των ενόπλων βαρύνουν τους οmicroογε-νείς του και αποτελούν πηγή laquoτυραννίας για τον φτωχό ραγιάraquo Η οθωmicroανική εξουσία microεταθέτει έτσι κι αλλιώς τη φορολογική υποχρέωση στους υπόλοιπουςΩστόσο όπως θα δούmicroε παρακάτω η κοινότητα θα αναγνωρίσει στο πρόσωπο του οmicroόδοξου ενόπλου ταυτόχρονα ένα στοιχείο της αυτονοmicroίας της απέναντι στην οθω-microανική εξουσία και ένα αντίβαρο στις λεηλατικές τάσεις των microηχανισmicroών της κατάκτη-σης Οι αναφορές των δηmicroοτικών τραγουδιών στους κλέφτες εικονογραφούν αυτή τη θετική εικόνα του ανυπότακτου ένοπλου που προέρχεται από τους κόλπους της κατα-κτηmicroένης κοινωνίας Ο laquoελευθέρως περιφερόmicroενοςraquo προσδίδει στα laquoβουνάraquo σηmicroασίες ανυποταγής εξέγερσης και ελευθερίας Αυτή η εκδοχή παρουσιάζεται ιδίως όταν ανα-φέρονται τα τραγούδια στη σχέση ενόπλων-προκρίτων-εξουσίας όπου ο κλεφταρmicroα-τολός αντιπροσωπεύει microια ανταγωνιστική δύναmicroη απέναντι σε κάθε λογής εξουσίες

Κλέφτες και αρmicroατολοί το παιχνίδι των όρωνΣτο πλαίσιο των σχέσεων ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και την οθωmicroανική εξουσία οι λέξεις κλέφτης και αρmicroατολός δεν παραπέmicroπουν σε διακριτές

Απεικόνιση κλεφτών σε κρησφύ-γετο βραχώδους τοποθεσίας

Έλληνες κλεφταρmicroατολοί σύmicro-βολα αντίθεσης και κοινωνικής

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 6: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

οmicroάδες ή διακριτές πρακτικές Οι ίδιοι οι ένοπλοι ραγιάδες αυτοπροσδιορίζονται ως κλέφτες και αρmicroατολοί ταυτόχρονα Η ίδια η λέξη κλεφταρmicroατολός παραπέmicroπει σε ένα παράδοξο microια αντινοmicroία microια αυτοαναιρούmicroενη ταυτολογία κλέφτης και φύλακας προσκυνηmicroένος και ανυπότακτος ραγιάς και ένοπλος Διάφορες ερmicroηνείες προτάθηκαν για τους κλεφταρmicroατολούς εγγράφοντάς τους στο νεοτερικό πρόγραmicromicroα και σχέδιο που οδηγεί από την κατάκτηση στο εθνικό κράτος σύmicroβολο της αντίθεσης microιας εθνι-κοθρησκευτικής κοινότητας στον κατακτητή ή και έκφραση της κοινωνικής διαmicroαρτυ-ρίας απέναντι στην οmicroόδοξη και ετερόδοξη κοινωνική και πολιτική εξουσίαΗ απόδοση όmicroως αυτή του κλεφταρmicroατολού δεν microπορεί να διαχειριστεί την εmicromicroενή αντινοmicroία και αυτοαναίρεση που εδρεύει στη σύνδεση λογικά αντιθετικών όρων όπως είναι ο κλέφτης (= κλέφτης που δεν είναι αρmicroατολός) και ο αρmicroατολός (= κλέφτης που δεν είναι κλέφτης) Ο παράδοξος όρος κλεφταρmicroατολός εικονογραφεί αυτόν που κλέβει και ταυτόχρονα αυτόν που καταδιώκει τους κλέφτες κάποιον που microπορεί να κλέβει σε microια περίσταση και να αστυνοmicroεύει σε microια άλλη Ο όρος υποδεικνύει τελικά microια κοινωνική και πολιτική στρατηγική η οποία αναπτύσσεται microε βάση την ικανότητα κάποιου να ασκεί επιτυχώς τη βία και να διευθύνει ενόπλους άλλοτε λεηλατώντας και άλλοτε αποτρέποντας τις λεηλασίες των οmicroοίων του και τέλος εξαργυρώνοντας τη δυνατότητά του να λεηλατεί ο ίδιος microε τον διορισmicroό του στο αρmicroατολίκι Η κοινωνική αυτή στρατηγική δεν οργανώνεται ενόψει της laquoαντίθεσης στον κατακτητήraquo ούτε ανα-πτύσσεται ως κοινωνική διαmicroαρτυρία Η πρακτική αυτή microπορεί να αποδοθεί σχηmicroατικά ως εξής κλεφταρmicroατολός είναι αυτός που laquoκλέβονταςraquo υπονοmicroεύει τους microηχανισmicroούς ασφάλειας προκειmicroένου να καταδεί-ξει στην τοπική κοινωνία και την περιφερειακή εξουσία ότι είναι ικανός να αναλάβει ο ίδιος τη θέση του φύλακα Ακόmicroα στην ίδια στρατηγική εντάσσεται και ο ένοπλος ο οποίος αφού αποδείχθηκε ανεπαρκής στη θέση του φύλακα καταφεύγει εκ νέου σε λεηλασίες προκειmicroένου να αποδυναmicroώσει αυτόν που τον αντικατέστησε να ισχυρο-ποιηθεί microέσω της λεηλασίας και να καταλάβει εκ νέου τη θέση του φύλακα Πρόκειται δηλαδή για microια στρατηγική που στοχεύει microέσω των λεηλασιών στη νοmicroιmicroοποίηση του φορέα των όπλων χωρίς όmicroως να αναιρούνται θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότητάς του εξοπλισmicroός και ανυποταγή πρακτικές λεηλασίας και κυριαρχικές λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών είτε microέσω της κλεψιάς είτε microέσω του διορισmicroού στο

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 7: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

αρmicroατολίκι Η εξουσία από την πλευρά της διορίζει τους ικανότερους εξ αυτών στα αρmicroατολίκια προκειmicroένου να αποφύγει το κόστος της καταδίωξης των κλεφτών Διατηρεί βέβαια για τον εαυτό της το αποκλειστικό δικαίωmicroα να laquoσυγχωρείraquo και να δέχεται το laquoπρο-σκύνηmicroαraquo όσων εξ αυτών επιλέγονται να στελεχώσουν περιφερειακούς microηχανισmicroούς τοπικής ασφάλειας Το παράδοξο microε τους κλεφταρmicroατολούς συνίσταται στη νοmicroι-microοποίηση όχι πλέον αυτών που νίκησε στον πόλεmicroο και εντάσσονται στο πλαίσιο των συmicroβατικών σχέσεων ανάmicroεσα στους κατακτητές και τους κατακτηmicroένους αλλά αυτών ακριβώς που διέφυγαν από την καταδίωξη ή όσων η καταδίωξη αποδείχθηκε ατελέσφορη και αντιοικονοmicroική Το αρmicroατολίκι όmicroως επίζηλη θέση και σκοπούmicroενη κατάληξη του τοπικού ενόπλου συνιστά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό ενσωmicroάτωσης του ανυπότακτου και ένα πεδίο εγκλωβισmicroού της εξέγερσης και της ανυπακοής στις προσταγές αναπαραγωγής του συστήmicroατος Το laquoέλεοςraquo και η laquoχάριςraquo της εξουσίας καθίστανται αντικείmicroενο διαmicroάχης στους κόλπους των τοπικών ενόπλων οι οποίοι στο τέλος της εξέγερσης και της ανυπακοής βλέπουν το laquoσυγχωροχάρτιraquo της εξουσίας και τον διορισmicroό τους στο αρmicroατολίκι ndashγιατί έτσι microόνο microπορεί να σταmicroατήσουν την κλεψιά και επιπλέον να διαφυλάξουν το καθεστώς του ενόπλου ο οποίος microόνο microέσω των όπλων και της λεηλασίας αποκτά κοινωνικό κύρος και επιτελεί νόmicroιmicroες λειτουργίες στο πλαίσιο των τοπικών κοινωνιών Αυτή η ανακύκληση του ένοπλου δυναmicroικού από την κλεψιά και τη λεηλασία στα αρmicroα-τολίκια και στους microηχανισmicroούς ασφάλειας του κατακτητικού συστήmicroατος χωρίς να αναιρεί καθόλου τις λειτουργίες ενσωmicroάτωσης του θεσmicroού αυτού δηmicroιουργεί microόνιmicroες εστίες έντασης και ευκαιρίες κοινωνικής κινητικότητας επιβαρύνοντας το εσωτερικό σύστηmicroα ασφάλειας και τους τοπικούς πληθυσmicroούς παράγει ένα πλεονασmicroατικό ένο-πλο δυναmicroικό σε σχέση microε τις τοπικές ανάγκες και συσχετισmicroούς δύναmicroης και συστή-νει τελικά υποδοχές σε διεισδύσεις των ξένων δυνάmicroεων στους κόλπους των χριστια-νικών πληθυσmicroών ιδίως εκεί όπου οι κλεφταρmicroατολοί βαραίνουν αποφασιστικά στη διαmicroόρφωση των τοπικών κέντρων εξουσίας Δηλαδή στο πλαίσιο της κινητικότητας των ενόπλων ανάmicroεσα στην κλεψιά και τη φύλαξη δηmicroιουργούνται εκείνοι οι microηχα-νισmicroοί που ενσωmicroατώνουν στο κατακτητικό σύστηmicroα τα πλέον ανυπότακτα στοιχεία αλλά και οι εστίες έντασης όπου επενδύουν τοπικά δίκτυα χριστιανών προκρίτων και

Έγχρωmicroη απεικόνιση Έλληνα κλέφτη microε τη χαρακτηριστική

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 8: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων ή στρατολογούν οι ξένοι στρατοί Οι σχολιασmicroοί για το αντιφατικό περιεχόmicroενο του όρου κλεφταρmicroατολός αυτού του ιδιότυπου laquoκλέφτη που φυλάει τον τόπο από τους κλέφτεςraquo δεν αναδεικνύουν απλώς ένα ακόmicroη παράδοξο της οθωmicroανικής κατάκτησης Ο αρmicroατολισmicroός συνιστά οπωσδή-ποτε ένα πολυπλοκότερο σύστηmicroα τοπικής ασφάλειας και η διαmicroόρφωσή του συναρ-τάται τόσο microε τους τρόπους που η εξουσία οργανώνει την κατάκτηση όσο και microε την κατοχύρωση εκ microέρους των ενόπλων ραγιάδων ενός πεδίου όπου διαπραγmicroατεύονται τη θέση τους στην τοπική κοινωνία και τη σχέση τους microε την οθωmicroανική και κοινοτική εξουσία

Εικόνες του ένοπλου εικόνες του χώρου Προκειmicroένου λοιπόν να διερευνήσουmicroε αυτόν τον περίπλοκο microηχανισmicroό και τον αντι-φατικό όρο κλεφταρmicroατολός ας αναφέρουmicroε καταρχήν ότι ο ένοπλος ραγιάς microπορεί να εmicroφανίζεται στις πηγές τουλάχιστον σε τρεις διακριτές αναφορές Καταρχάς ως microεmicroονωmicroένος κλέφτης που laquoβγαίνει στο βουνόraquo microια αναφορά που microιλάει για τον ανυπότακτο που εξοπλίζεται και ταυτόχρονα για τον χώρο που τον υποδέχεται τα όρη Ο εξοπλισmicroός και τα όρη συνιστούν πλέον θεmicroελιώδη στοιχεία της ταυτότη-τας του ένοπλου ραγιά Ακολούθως οι πηγές φωτογραφίζουν οmicroάδες ενόπλων που laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo στα όρη δηλαδή στο όριο της κοινότητας και του χώρου που ελέγχει η εξουσία λεηλατούν και διεκδικούν το αρmicroατολίκι Τέλος συναντούmicroε αναφορές σε συναρθρώσεις αρmicroατολικών δικτύων που διαπερνούν τα όρια των επιmicroέ-ρους διοικητικών ενοτήτων και προσδίδουν microια εντελώς νέα δυναmicroική στον χώρο των ένοπλων ραγιάδων Τέτοιου τύπου αναφορές πυκνώνουν στα χρόνια του Αλή πασά των Ιωαννίνων και βεβαίως στα χρόνια του ΕικοσιέναΟι τρεις αυτοί τύποι αναφορών αναφέρονται στην πραγmicroατικότητα σε τρεις εκδοχές του ένοπλου ραγιά που λειτουργεί στο πλαίσιο των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και ανα-δεικνύουν τη χρήση του χώρου ως ιδιαίτερου στοιχείου τόσο των κοινωνικών στρατη-γικών όσο και της εmicroβέλειας και δυναmicroικής των τοπικών ένοπλων οmicroάδων Όταν συναντούmicroε αναφορές στις περιπέτειες microεmicroονωmicroένων ατόmicroων έχουmicroε τον ανυ-πότακτο που εξοπλίζεται και διαρρηγνύει τα όρια της κοινότητας βγαίνει στο βουνό και εκεί εγκαθίσταται Εδώ βεβαίως η διάκριση κοινότητας και βουνού δεν είναι γεω-

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 9: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

γραφική αλλά σηmicroαίνει τον χώρο της εξουσίας και τον χώρο της ανυποταγής τον χώρο της τάξης και τον χώρο της αταξίας Η laquoέξοδος από την κοινότηταraquo που δείχνει τον ένοπλο που laquoβγαίνειraquo στο βουνό σηmicroαίνει ουσιαστικά απόσχιση από τον υποταγmicroένο στον αλλόθρησκο κατακτητή πατρικό γενέθλιο τόπο την laquoπατρίδαraquo Αυτό βέβαια δεν σηmicroαίνει ότι ο ένοπλος αποmicroακρύνεται οριστικά από την κοινότητα ή αναιρεί τους ποι-κίλους δεσmicroούς του microε την τοπική κοινωνία Αυτή η πρώτη εικόνα του ένοπλου ραγιά αποδίδεται στον παροιmicroιακό λόγο microε τη φράση laquoη τρέλα [δεν] πάει στα βουνάraquo ή τις ισοσθενείς της laquoπήρε τα βουνάraquo laquoσήκωσε κεφάλιraquo laquoσηκώθηκε κλέφτηςraquo laquoαπονενο-ηmicroένοςraquo Οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν τις κοινωνικές εmicroπλοκές που βρίσκονται στις πηγές της εξέγερσης και τη δυστροπία απέναντι στην εξουσία η οποία τροφοδοτεί microε ανθρώπινο δυναmicroικό τις ένοπλες οmicroάδες και τα κλεφταρmicroατολικά δίκτυαΟ ένοπλος του ελλαδικού αγροτικού χώρου microπορεί βέβαια να microνηmicroονεύεται στις πηγές και τα τραγούδια ως microοναχικός ληστής στην πραγmicroατικότητα όmicroως δεν microπορεί να υπάρχει παρά microονάχα συσσωmicroατωmicroένος microε τους laquoοmicroοίουςraquo και laquoοmicroόφρονάςraquo του ndash χωρίς αυτό να σηmicroαίνει αναγκαστικά οmicroόδοξους και συντοπίτες Αν λοιπόν συσχε-τίσουmicroε την laquoέξοδοraquo αυτή microε εκδηλώσεις κοινωνικών εντάσεων και τη δυστροπία απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία τότε microπορούmicroε να αναγνωρίσουmicroε στον ανυπότακτο ένοπλο έναν τρόπο βίαιης απεmicroπλοκής από τους καταναγκασmicroούς και τους περιορισmicroούς της σύννοmicroης laquoραγιάδικηςraquo ζωής Αυτή η ασυνέχεια στον ατοmicroικό και κοινωνικό βίο του ενόπλου η οποία συντελείται microε τον laquoέξοδόraquo του από την laquoπατρίδαraquo στο laquoβουνόraquo συνιστά ταυτόχρονα microια διαρκή δοκιmicroασία της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας οι οποίες όχι microόνον δεν microπορούν να αποτρέψουν την έξοδο κάποιου ραγιά προς το βουνό αλλά επιπλέον αδυνατούν να φυλαχτούν και οι ίδιες από τις δραστηριότητές του διότι η επιστροφή του ενόπλου στην κοινότητα είναι βέβαιη η απειλή εναντίον των ανθρώπων και των αγαθών της είναι διαρκής Ο ένοπλος όmicroως που εmicroφανίζεται στις πηγές ως microεmicroονωmicroένος δεν microπορεί στην πραγ-microατικότητα να υπάρξει παρά microονάχα ως microέλος ένοπλης οmicroάδας Η laquoέξοδοςraquo προς τα laquoόρηraquo σηmicroαίνει την ύπαρξη στο βουνό microιας οmicroάδας που υποδέχεται τον ένοπλο ραγιά αλλιώς η laquoέξοδοςraquo είναι πράγmicroατι microια laquoτρέλα που πάει στα βουνάraquo microια εκδοχή του εξοπλισmicroού που παράγεται στο πλαίσιο της laquoφρόνιmicroηςraquo και υποταγmicroένης κοινότητας Η διαδροmicroή αυτή είναι ήδη προδιαγεγραmicromicroένη και ο ένοπλος laquoβγαίνει στο βουνόraquo για

Οι διαρκείς ένοπλες επιθέσεις του Αλή πασά και των ανδρών

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 10: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

να συναντηθεί ακριβώς microε τους laquoοmicroοίους τουraquo Με αυτούς συσσωmicroατώνεται και περι-διαβαίνει τα όρια της κοινότητας και τους χώρους των laquoδιερχοmicroένωνraquo Εκεί συγκρο-τείται η ένοπλη οmicroάδα η οποία έρχεται σε επαφή microε τον πλούτο και την εξουσία laquoληστεύειraquo laquoφονεύειraquo και laquoαπαγάγει αθώουςraquo ή από εκεί έρχεται για να φυλάξει τον τόπο από τους υπόλοιπους κλέφτεςΟ ένοπλος ραγιάς αρχηγός ή microέλος οmicroάδας καταδεικνύει την ικανότητά του να διευ-θύνει ενόπλους και να αντεπεξέρχεται στον πόλεmicroο και γιrsquo αυτό εκβιάζει την εξουσία να του αναθέσει καθήκοντα φύλακα Η οmicroάδα και όχι ο ατοmicroικός ήρωας laquoπροσκυνάraquo την εξουσία και αυτή laquoδιορίζεταιraquo στο αρmicroατολίκι Το τέλος αυτής της διαδροmicroής το laquoπροσκύνηmicroαraquo δεν σηmicroαίνει όmicroως και αφοπλισmicroό ή έλεγχο των όπλων από την εξου-σία Ο ένοπλος δεν απεκδύεται ποτέ τα όπλα τα microέσα δηλαδή και τα σύmicroβολα αυτής της διαδροmicroής από την εξέγερση εναντίον της εξουσίας στα laquoόρηraquo και από εκεί στο laquoπροσκύνηmicroαraquo και στο αρmicroατολίκι Η επιστροφή από τα laquoόρηraquo δεν σηmicroαίνει ότι εντάσ-σεται στους όρους της laquoραγιαδοσύνηςraquo και ότι στεγάζεται σε microια laquoπατρίδαraquo όπου θα αφοπλιστεί και θα φορολογείται όπως αρmicroόζει σε όλους τους κατακτηmicroένουςΑυτή η οmicroάδα και οι πρακτικές που συνδέονται microε την εξέγερση και το laquoβουνόraquo παράγουν microια πολιτική τεχνολογία και έναν πολιτικό πολιτισmicroό που στον παροιmicroι-ώδη λόγο εκφέρεται microε ένα πολύ διαδεδοmicroένο microοτίβο του δηmicroοτικού τραγουδιού laquoΔήmicroο microου κάτσε φρόνιmicroα να ΄χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo Η συσσωmicroάτωση των laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενωνraquo στα όρη και η προσαρmicroογή της εξέγερσής τους στους όρους και τις ελαστικότητες του κατακτητικού συστήmicroατος συνιστούν τους πρωταρχικούς όρους αναπαραγωγής του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά και της ένοπλης οmicroάδας της εmicroπέδωσης δηλαδή αυτής της διαδροmicroής από την laquoκοινότητα στα όρηraquo ως microέρος microιας κοινωνικής στρατηγικής microε εσωτερική λογική και λειτουργικότητα στο εν γένει σύστηmicroα της κατάκτησηςΗ laquoφρονιmicroάδαraquo του ενόπλου η οποία διακρίνεται από τη laquoφρονιmicroάδαraquo της κοινότητας ή του νοικοκύρη σηmicroαίνει βέβαια ικανότητα ένοπλης διαπραγmicroάτευσης αλλά και δεξι-ότητες στη διαχείριση της ένοπλης δύναmicroης microε τρόπο που να ενσωmicroατώνεται στους κατακτητικούς microηχανισmicroούς Αλλιώς η ένοπλη οmicroάδα δεν microπορεί να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινότητας ούτε να εκβιάσει την εξουσία να δεχθεί το laquoπροσκύνηmicroάraquo της να την εγκαταστήσει στο αρmicroατολίκι Μπορεί να αναπαραχθεί microόνο εάν διαχειρί-

Ο microοναχικός βίος των κλε-φτών χαρακτηριζόταν από την

Χαρακτηριστική ήταν η δια-χείριση της ένοπλης δύναmicroης

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 11: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

ζεται laquoφρόνιmicroαraquo τη βία υποτάσσεται ένοπλη στην εξουσία και microπορεί να υπενθυmicroίζει διαρκώς τη δυνατότητά της να εξεγείρεται και να λεηλατεί Πρόκειται για το στερε-ότυπο του laquoφρόνιmicroου αιmicroοβόρουraquo που σκιαγραφεί ο Κασοmicroούλης microιλώντας για τον Κοντογιάννη υπογραmicromicroίζοντας αυτή τη λεπτή ισορροπία στη χρήση της βίας τους αναβαθmicroούς της πολιτικής τεχνολογίας που αναπτύσσεται στο αρmicroατολίκιΗ θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού και η σταθεροποίησή του στο πλαίσιο των microηχανι-σmicroών ασφαλείας συναρτάται οπωσδήποτε προς την επεξεργασία κοινωνικών και πολι-τικών στρατηγικών που προσανατολίζονται πρωτίστως στη διασφάλιση του καθεστώτος του ένοπλου ραγιά την αναπαραγωγή των θεσmicroών που του εξασφαλίζει κυριαρχικές θέσεις την ανάπτυξη τεχνικών διαχείρισης αυτής της περίπλοκης σχέσης microε την οθω-microανική και κοινοτική εξουσία Συστατικό στοιχείο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων είναι η διαφύλαξη του laquoχώρου τουςraquo από τη διεκδίκηση άλλων οmicroάδων και microε αυτήν την έννοια η laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε ο ένοπλος συνεχίζει να αποτελεί θεmicroελιώδη αναφορά Ο ένοπλος ληστής microπορεί να γίνει αρmicroατολός σε microια περιοχή laquoπατρίδαraquo από την οποία αποσχίστηκε για να εξοπλιστεί Ο έλεγχος όmicroως των όπλων microιας περιοχής διότι περί αυτού πρόκειται σηmicroαίνει εποπτεία των δικτύων όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίεςΌmicroως microια τέτοια σύλληψη και microια ανάλογη χρήση του χώρου σηmicroαίνει ότι οι ένοπλοι αντιλαmicroβάνονται τον χώρο microε έναν τρόπο που οδηγεί την άρση των διοικητικών ορι-οθετήσεων Αν κάτι χαρακτηρίζει τον ένοπλο σε σχέση microε τον χώρο αυτό είναι ότι διαπερνά τα όρια ανάmicroεσα στην κοινότητα και το βουνό ή ανάmicroεσα στις διάφορες διοικητικές ενότητες Και αυτή η διαχείριση του χώρου προϊόν της εmicroπειρίας αλλά και στοιχείο πλέον microιας πολεmicroικής και πολιτικής τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δηmicroιουρ-γία αρmicroατολικών δικτύων και στην υπέρβαση της laquoπατρίδαςraquo Έτσι η διευρυνόmicroενη αυτονοmicroία των αρmicroατολικών microηχανισmicroών και η διαφοροποίησή τους από τους microηχανι-σmicroούς της κατάκτησης και τις κοινότητες συναρτώνται οπωσδήποτε microε microια διαφορο-ποιούmicroενη στον χρόνο διαχείριση του χώρου και επανεκτίmicroηση της τοπικότητας στο σύστηmicroα δράσης των ένοπλων ραγιάδων των κλεφταρmicroατολών

Τοπικότητα και εξοπλισmicroός Η πρόσδεση των χωρικών και η ταύτισή τους microε την laquoπατρίδαraquo η σχετικά ασθενής

Κατά την περίοδο της οθωmicroα-νικής κυριαρχίας οι εmicroπορικοί

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 12: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

γεωγραφική κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών συνιστούν θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά της οθωmicroανικής περιόδου και εν γένει των παραδοσιακών αγροτικών κοινωνικών Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση οι παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα ανταλλαγών δοmicroούνται και αναπτύσσονται microε βάση την αρχή της σχετικής τοπικής αυτονοmicroίας Η έκταση των δραστηριοτήτων του αγροτικού κόσmicroου στα όρια της κοι-νότητας και ο συνακόλουθος περιορισmicroός του γεωγραφικού του ορίζοντα συσχετίζε-ται και αναπαράγει ταυτόχρονα τη σχετική αυτάρκεια και αυτονοmicroία των κοινοτικών microηχανισmicroών την περιορισmicroένη κινητικότητα αγαθών πληροφοριών και ανθρώπων στο εσωτερικό ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτωνΣτον αγροτικό χώρο και ιδίως στον ορεινό ο οποίος χαρακτηρίζεται από οριακές οικο-νοmicroίες η κεντρική εξουσία δύσκολα microπορεί να διασφαλίσει τη δηmicroόσια ασφάλεια Από τις αρχές της κατάκτησης οι χαmicroηλές επενδύσεις πόρων και στρατιωτικού δυναmicroικού στον τοmicroέα της ασφάλειας σχετίζονται ασφαλώς microε τις οριακές συνθήκες για την ανα-παραγωγή των πληθυσmicroών και των οικονοmicroιών του ορεινού χώρου Ωστόσο το ζήτηmicroα των εmicroπορικών δρόmicroων και της ασφάλειας των microετακινήσεων ξεπερνά το microέγεθος και τη σηmicroασία των κατακερmicroατισmicroένων οικονοmicroικών χώρων και συνδέεται microε την εύρυθmicroη λειτουργία της οικονοmicroίας σε ευρύτερες περιοχές και σε διατοπική κλίmicroακα Συνδέεται δηλαδή πρωτίστως microε την ίδια τη λειτουργία της κεντρικής εξουσίας και του ελέγχου που ασκεί στις κτήσεις τηςΟι διαπεριφερειακές επικοινωνίες και ανταλλαγές δεν διεκπεραιώνονται microε βάση κατα-microερισmicroούς δραστηριοτήτων ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο εσωτερικό της αγροτικής κοινότητας αλλά διενεργούνται microέσω εξωκοινοτικών microηχανισmicroών που εκτείνονται σε διαπεριφερειακά δίκτυα Θα πρέπει να αναφέρει κανείς πρωτίστως την οθωmicroανική διοί-κηση που οργανώνει την κίνηση αγαθών και ανθρώπων και οι microηχανισmicroοί της οποίας εξασφαλίζουν τη ροή των πληροφοριών Αντίστοιχης γεωγραφικής εmicroβέλειας διαπερι-φερειακός microηχανισmicroός είναι η χριστιανική εκκλησία Ακόmicroη θα πρέπει να microνηmicroονεύ-σουmicroε τους microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς οι οποίοι έχουν να κάνουν microε οικονοmicroικούς καταmicroερισmicroούς σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα (νοmicroαδική κτηνοτροφία εποχιακή microετακινούmicroενη εργασία δίκτυο πανηγυριών τεχνίτες έmicroποροι κλπ)Η οθωmicroανική εξουσία αποτρέπει τη γεωγραφική κινητικότητα των κατοίκων είτε microέσω της απαγόρευσης και της καταστολής είτε microέσω των φορολογικών microηχανισmicroών και των

Ο ένοπλος ραγιάς χαρακτηρίζε-ται για την υπέρβαση των ορίων

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 13: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

συστηmicroάτων αλληλεγγύης στο πλαίσιο της κοινότητας (αλληλεγγυότητα της φορολο-γικής υποχρέωσης στην κλίmicroακα της κοινότητας εγγυήσεις των κοινοτικών αρχών) Είπαmicroε ότι από τις αρχές της κατάκτησης η οθωmicroανική εξουσία στρατολόγησε εντό-πιους ενόπλους για να εξασφαλίσει τη δηmicroόσια τάξη είτε λόγω περιορισmicroένου ενδι-αφέροντος έλλειψης ανθρώπινου δυναmicroικού και microέσων είτε λόγω των πολεmicroικών τακτικών και τεχνικών οι οποίες δεν ευνοούσαν την καταδίωξη άτακτων ένοπλων οmicroάδων στα ορεινά Έτσι η στρατολόγηση τοπικών ενόπλων προκρίθηκε ως microέθοδος διασφάλισης της τάξης στους δρόmicroους και τα ορεινά και θεωρήθηκε ως η ασφαλέστερη και αποτελεσmicroατικότερη microέθοδος αποτροπής των ληστειών και των λεηλασιών Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ένοπλο είναι η διευρυmicroένη (σχετικά microε τη σταθερή πρόσδεση του χωρικού στον τόπο) γεωγραφική κινητικότητα γεγονός που έχει να κάνει microε την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Η κινητικότητα αυτή συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ένοπλου ραγιά και απογράφεται τόσο στον λόγο της εξουσίας όσο και στον χώρο της κατακτηmicroένης κοινότητας Το γεγονός ότι η καταγραφή κάποιου ως παράνοmicroου και καταδιωκόmicroενου αποδίδεται microέσω του ρήmicroατος laquoβγαίνωraquo φανερώνει το βάρος της απόσπασης από τον κοινοτικό χώρο ιδίως σε αυτό το κοινωνικό σύστηmicroα όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται microε τον γενέθλιο τόπο και τη συγγενική εστία η δε πολιτική και κοινωνική οργάνωση συναρτώνται προς αυτήν την περιορισmicroένη γεωγραφική κινητικότηταΟ laquoπεριφερόmicroενος εις τα όρηraquo ένοπλος που αποσπάται από την laquoπατρίδαraquo του και laquoβγαίνειraquo από την κοινότητα laquoβγαίνειraquo ταυτόχρονα και από το πλέγmicroα των καταναγκα-σmicroών που απορρέουν από το καθεστώς του ραγιά και την κοινοτική αλληλεγγύη Στα laquoόρηraquo οδηγείται πλέον σε microια διατοπική χρήση του χώρου όχι microόνο επειδή καταδιώ-κεται από διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς αλλά και γιατί η οργάνωση των δραστηριο-τήτων του προϋποθέτει την οικειοποίηση και την εγγραφή στον σχεδιασmicroό της πράξης ενός χώρου που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της κοινότητας (καταφύγιο ληστεία δίκτυα υποστήριξης ανάπτυξη σχέσεων microε microετακινούmicroενους πληθυσmicroούς) Ο ένοπλος microετακινείται σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές και τα δίκτυα που στηρίζουν τις δρα-στηριότητές του περικλείουν όmicroορες κοινότητες και αρmicroατολίκια εκτείνονται microέχρι τα διοικητικά και στρατιωτικά κέντρα των κατακτητών όπως microας δείχνει το παράδειγmicroα της Αυλής του Αλή πασά των Ιωαννίνων

Η στρατολόγηση ντόπιων ενό-πλων θεωρήθηκε microέθοδος της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 14: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Οι κοινότητες δεν επενδύουν στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάmicroεσα στις σχετικά αυτάρκεις και αποmicroονωmicroένες αγροτικές περιφέρειες Η εγκατάσταση και η οργάνωση των δικτύων αυτών ενεργούνται από εξωκοινοτικούς διαπεριφερειακούς microηχανισmicroούς που εγκαθιστούν δίκτυα διακίνησης αγαθών ανθρώπων και πληροφο-ριών Οι δραστηριότητες των αρmicroατολών τέmicroνουν τις διοικητικές οριοθετήσεις κυρίως όταν πρόκειται για λεηλασία ή καταδίωξη αν και όταν διορίζονται εξουσιοδοτούνται να κινούνται στο πλαίσιο ενοτήτων που ορίζει το διοικητικό οργανόγραmicromicroα της κατά-κτησης Η επικοινωνία και οι ανταλλαγές τους microε την εξουσία microετά την εγκατάστασή τους σε κάποιο αρmicroατολίκι θα έπρεπε να περιορίζονται σε συγκεκριmicroένους χώρους στο πλαίσιο τουλάχιστον των συmicroβάσεων ανάmicroεσα στην κοινότητα την εξουσία και τον ένοπλο Το πλαίσιο όmicroως αυτό διαπερνάται από αντιφάσεις και στο εσωτερικό του αναπτύσσονται δυναmicroικές οι οποίες το καθιστούν πολυπλοκότερο και διαφοροποιού-microενο στον χρόνοΈνα από τα στοιχεία που βρίσκονται στις πηγές αυτών των διαφοροποιήσεων είναι ότι ο διορισmicroός αρmicroατολού δεν αφορά microόνο στην περιοχή όπου διορίζεται και στο συγκε-κριmicroένο αρmicroατολίκι αλλά και σε συσχετισmicroούς δύναmicroης και σε ισορροπίες σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Με τη θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού δεν συγκροτείται microόνο ένα επιπλέον στρατιωτικό δίκτυο το οποίο διοικείται και ελέγχεται από τον εντεταλmicroένο Οθωmicroανό αξιωmicroατούχο και η λειτουργικότητα του οποίου συνάγεται από την αποτε-λεσmicroατικότητα των οθωmicroανικών στρατιωτικών microηχανισmicroών Δεν πρόκειται καθόλου για ένα στρατιωτικό δίκτυο microε κάθετη ιεραρχία αυτοί που συγκροτούν τα αρmicroατολικά δίκτυα δεν είναι ίδιου τύπου ένοπλοι microε τους Οθωmicroανούς δεν ασκούν παραπληρωmicroα-τικές λειτουργίες και δεν έχουν συmicroπληρωmicroατικά συmicroφέροντα Αντίθετα και τα συmicro-φέροντά τους είναι ανταγωνιστικά και οι λειτουργίες τους είναι αντιφατικές καθώς η ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών σηmicroαίνει αποδυνάmicroωση της κεντρικής εξουσίας και των αξιωmicroατούχων της Και αυτό διότι η κοινωνική στρατηγική του αρmicroατολού συνδέεται microε έναν τόπο και εκεί στερεώνει τη δύναmicroή του η οποία θεmicroελιώνεται στην ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα να διευθύνει ενόπλους και να συmicromicroετέχει στα τοπικά κέντρα εξουσίας Οι Οθωmicroανοί όmicroως αξιωmicroατούχοι συναρτούν την κοινωνική τους υπόσταση προς τη θέση που καταλαmicroβάνουν στη στρατιωτική microηχανή και την επιδοκιmicroασία των δραστηριοτήτων τους στο πλαίσιο της οθωmicroανικής στρατιωτικής ιεραρχίας

Ο Αλή πασάς στη λίmicroνη του Βουθρωτού επιχρωmicroατισmicroένη

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 15: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού οδηγεί τους κλεφταρmicroατολούς στην επεξεργασία κοινωνικών στρατηγικών σχετικά αυτονοmicroηmicroένων από τις επιταγές της οθωmicroανικής εξουσίας και έτσι διαχειρίζονται τις αντιφάσεις που διαπερνούν το αρmicroατολίκι και τη λειτουργία του Η ολοένα και microεγαλύτερη αυτονοmicroία των αρmicroατολών από την οθωmicroα-νική εξουσία επιτυγχάνεται καθώς αλλάζουν οι όροι διορισmicroού στο αρmicroατολίκι και οι συνθήκες αναπαραγωγής της αρmicroατολικής εξουσίαςΜε την πάροδο του χρόνου βλέπουmicroε να αναπτύσσονται οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και δεσmicroοί ανάmicroεσα στις αρmicroατολικές οmicroάδες διαπερνώντας τα σύνορα των laquoκαζά-δωνraquo Σχηmicroατίζονται έτσι οριζόντια δίκτυα επικοινωνίας και αναπτύσσονται στους κόλ-πους των ένοπλων ραγιάδων σχέσεις αλληλεγγύης και αmicroοιβαιότητας που ανατρέπουν τη λογική και τη λειτουργικότητα της συγκεντρωτικής οθωmicroανικής εξουσίας Οι από-πειρες διεύρυνσης των ορίων των αρmicroατολικιών είναι ένα από τα συmicroπτώmicroατα αυτής της εγγενούς στην οργάνωση των αρmicroατολικιών δυναmicroικής ανάπτυξης της οριζόντιας επικοινωνίας και κινητικότητας των ανταγωνισmicroών ή της αλληλεγγύης ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς που microε τον τρόπο αυτό και την πάροδο του χρόνου διαφοροποιούνται από την κεντρική εξουσίαΤη δυναmicroική αυτή microπορούmicroε να την εντοπίσουmicroε στη microικρή κλίmicroακα της οργάνωσης του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo η οποία συναρτάται προς τον ευχερέστερο έλεγχο των laquoδιαβάσεωνraquo και αποτελεί στοιχειώδη microονάδα του αρmicroατολικού δικτύου microε microια σχε-τική ιεραρχία Αυτός ο τύπος οργάνωσης του αρmicroατολικιού συνδέεται επίσης microε το γεγονός ότι οι αρmicroατολοί microπορούν να σχηmicroατίσουν αξιόmicroαχα στρατιωτικά σώmicroατα σε microικρό χρονικό διάστηmicroα και microεγαλύτερα των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων Τέλος η δια-σπορά των ενόπλων στον χώρο έχει να κάνει microε την τεχνική του πολέmicroου που ακο-λουθούν δηλαδή αφενός microεν microε τη διαρκή microετακίνηση και την αποτροπή της κατά microέτωπον σύγκρουσης microε τις δυνάmicroεις της εξουσίας και αφετέρου microε την προσαρmicroογή στην τακτική της ληστρικής οmicroάδας η οποία microετακινείται διαρκώς και αποφεύγει microε τη σειρά της την κατά microέτωπο σύγκρουση microε τους αρmicroατολούςΗ κατάτmicroηση όmicroως του αρmicroατολικιού σε laquoκόλιαraquo σχετίζεται οπωσδήποτε και microε την οικονοmicroία του θεσmicroού δηλαδή microε τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναmicroικού που επαν-δρώνει τα αρmicroατολικά δίκτυα microε τον όγκο και την κυκλοφορία των αγαθών που απαι-τούνται για τη λειτουργία και την αναπαραγωγή τους Η διαφορά για παράδειγmicroα

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 16: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

ανάmicroεσα στον αριθmicroό των laquoεν υπηρεσίαraquo ενόπλων (αυτών που καταγράφονται σε laquoχάρτζιαraquo και τροφοδοτούνται microονίmicroως από την κοινότητα) και τον αριθmicroό που microπο-ρεί να στρατολογήσει ο κάθε αρmicroατολός microας δίνει το microέτρο της οικονοmicroικής λογικής που διέπει την εγκατάσταση των αρmicroατολικών δικτύων στον χώρο Ο αρmicroατολός δεν στρατολογεί απεριόριστα αλλά διαφυλάσσει το παραγωγικό δυναmicroικό της laquoεπαρχίαςraquo ακόmicroα και σε περιόδους πολέmicroου ή καταδίωξηςΠεριορίζονται έτσι οι λεηλατικές τάσεις των ενόπλων και προσαρmicroόζεται η εγκα-τάσταση αρmicroατολικών σωmicroάτων στις δυνατότητες τροφοδοσίας της κοινότητας Με αυτόν τον τρόπο διευρύνονται η αυτάρκεια και η αυτονοmicroία τόσο των ένοπλων σωmicroά-των όσο και της κοινότητας Η οργάνωση τέλος αυτή σηmicroαίνει ότι ο αρmicroατολός ελέγχει τη διασπορά των ενόπλων στον χώρο και τη γεωγραφική τους κινητικότητα η οποία σχετίζεται microε τις εσωτερικές στην οmicroάδα διεργασίες καθώς ο καπετάνιος ορίζει διορίζει τους laquoκολιτζήδεςraquo του Το δίκτυο όmicroως αυτό microε τις ελαστικότητες που του προσέδωσε η εmicroπειρία σηmicroαίνει επίσης κυκλοφορία των απαραίτητων για τον αρmicroατολό πληροφοριών και microείωση του κόστους microετακίνησης των ενόπλων Αυτού του τύπου η οργάνωση σηmicroαίνει λοιπόν την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού (και όχι microόνο) δικτύου στον χώρο ευθύνης του αρmicroατολού εmicroφανώς διακριτού από τους κοι-νοτικούς microηχανισmicroούς και την οθωmicroανική εξουσία το οποίο συνδέεται microε αντίστοιχα δίκτυα γειτονικών αρmicroατολικιώνΗ οριζόντια επικοινωνία ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια διευρύνοντας τις πηγές εξουσίας του αρmicroατολού δυσχεραίνει την παρέmicroβαση της οθωmicroανικής διοίκησης στην κοι-νωνική και γεωγραφική κινητικότητα των ενόπλων Η κληρονοmicroικότητα που τείνει να προσδιορίσει τη διαδοχή στο αρmicroατολίκι συναρτάται ασφαλώς προς την αυτονό-microηση των εσω-αρmicroατολικών διεργασιών από τις laquoθελήσειςraquo της κεντρικής εξουσίας Δείχνει ταυτόχρονα την επένδυση στον κλεφταρmicroατολικό ανταγωνισmicroό ενός πολι-τισmicroικού και κοινωνικού κεφαλαίου φορέας του οποίου είναι ο απόγονος ή ο ευνο-ούmicroενος του αρmicroατολού Ωστόσο το laquoσφάξε microε Αγά νrsquo αγιάσωraquo που έχει καθολική ισχύ στο κατακτητικό σύστηmicroα δεν ισχύει για τους κλεφταρmicroατολούς γιατί αυτοί microονάχα microπορούν να ξαναγίνουν κλέφτες και να πάρουν το αρmicroατολίκι microε τα όπλα αυτοί microονάχα microπορούν να microετατρέψουν την laquoοργή του πασάraquo σε laquoευσπλαχνία της χιλιόχρονης εξουσίαςraquo Οι ένοπλοι ζώντας οι ίδιοι σε ένα καθεστώς ανασφάλειας

Ο αρmicroατολός Θύmicroιος Μπλαχά-βας ξεσηκώθηκε εναντίον της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 17: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

σχετικοποιούν microε τη σειρά τους την εξουσία των κατακτητών ακολουθώντας ανάλο-γους microε αυτούς δρόmicroους δηλαδή τον πόλεmicroο και την κυριαρχία Έτσι microεταmicroορφώνεται το διοικητικό κέντρο των κατακτητών από αποκλειστικό δια-χειριστή της διασποράς της ένοπλης δύναmicroης και της κυκλοφορίας των ενόπλων στον χώρο σε βαρύνοντα πλην όmicroως διαχειρίσιmicroο παράγοντα των τοπικών ισορρο-πιών τις οποίες πολλές φορές επικυρώνει και ανέχεται χωρίς πάντα να επιθυmicroεί ή να αποδέχεται Το αποτέλεσmicroα αυτών των διαδικασιών είναι η διαφοροποίηση των αρmicroατολικών δικτύων από τη στρατιωτική microηχανή της εξουσίας και η ανάπτυξη microιας δυναmicroικής αυτονόmicroησης τους από τις προσταγές αναπαραγωγής της κατάκτησης Κάθε φορά βέβαια που η αυτονοmicroία αυτή θέτει σε αmicroφιβολία τον έλεγχο της τοπικής κοινωνίας από την οθωmicroανική εξουσία αναλαmicroβάνονται επιχειρήσεις εκκαθάρισης microε το βαρύ κόστος που συνεπάγεται η αντικατάσταση του αρmicroατολού η εκκαθάριση δηλαδή ενός δικτύου που συγκροτήθηκε για να εξασφαλίζει τους ενόπλους ραγιάδες στα τοπικά κέντρα εξουσίας και να αποκρούσει τους υπονοmicroευτές τους την κοινο-τική διοίκηση και την οθωmicroανική εξουσίαΗ οριοθέτηση των αρmicroατολικιών δεν ακολουθεί microόνο τους κατεστηmicroένους διοικη-τικούς διαχωρισmicroούς και ισορροπίες στο πλαίσιο των laquoκαζάδωνraquo αλλά αποτυπώ-νει ισορροπίες και διευθετήσεις ανάmicroεσα σε αρmicroατολικά δίχτυα που απλώνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Οι παράγοντες που βαρύνουν στο διευρυmicroένο αυτό πεδίο είναι βεβαίως και πρωτίστως η εξουσία microαζί όmicroως microε τους ενόπλους και την κοινότητα Η έκταση του αρmicroατολικιού ο τόπος δηλαδή όπου ο ένοπλος ασκεί κυρι-αρχικές αρmicroοδιότητες δεν καθορίζεται αποκλειστικά από την πολιτική της εξουσίας εγγράφει και αποτυπώνει τη δράση και τις σχέσεις των ενόπλων στο εσωτερικό αρmicroατολικών δικτύων που εκτείνονται σε ευρύτερα γεωγραφικά σύνολα Φτάνουmicroε έτσι στην τρίτη εικόνα του ενόπλου ραγιά ο οποίος κινείται πλέον σε διατοπικά δίκτυα που εmicroφανίζονται κυρίως σε περιόδους καταδίωξης Οι διαδροmicroές ανάmicroεσα στα αρmicroατολίκια πιστοποιούν την παγίωση διαπεριφερειακών δικτύων όπου microετακι-νείται ανθρώπινο δυναmicroικό κυκλοφορούν πληροφορίες και microεταφέρεται πλούτοςΤα δίκτυα αυτά είναι διακριτά και συνεπώς ανταγωνιστικά και ως προς την κοινότητα και ως προς τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Στην κατεύθυνση αυτή θα microπορούσαmicroε ίσως να θεωρήσουmicroε τις συγκεντρώσεις αρmicroατολών στην Αυλή του Αλή πασά ή στις

Έγχρωmicroη χαλκογραφία όπου απεικονίζεται πολεmicroιστής microε τη

Λιθογραφία του E Lear που απεικονίζει κλέφτες να ξεκουρά-

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 18: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

εξορίες ως ένα στοιχείο που microαρτυρεί για την εξέλιξη του τύπου του ένοπλου ραγιά στη διάρκεια της κατάκτησης Από τον τύπο του πρώην κλέφτη που έγινε φύλακας όπου όmicroως ο τόποςlaquoπατρίδαraquo ορίζει και το πλαίσιο της δράσης του σε έναν ένοπλο που αναπτύσσει την κοινωνική του στρατηγική στο πλαίσιο διατοπικών διεργασιών και συσχετισmicroών δύναmicroηςΗ διαφοροποίηση των αρmicroατολών από τον συγκεκριmicroένο τόποlaquoπατρίδαraquo οδηγεί σε σχε-τική (και πάντως ποτέ ολοκληρωτική) αυτονόmicroησή τους και από τις προτεραιότητες των τοπικών παραγόντων και τις προσταγές αναπαραγωγής των τοπικών κέντρων εξουσίας Η microετατόπιση λοιπόν στο πλαίσιο των κοινωνικών στρατηγικών των ενόπλων του κέντρου βάρους από τον τόποlaquoπατρίδαraquo (που οριοθετείται από τα φυσικά τις περισσότερες φορές σύνορά της) στην περιφέρεια δεν σηmicroαίνει απλά συνάρθρωση τόπωνlaquoπατρίδωνraquo αλλά διαφορετική χρήση του χώρου Οι συσσωmicroατώσεις των ενόπλων σε διευρυmicroένα γεωγραφικά σύνολα εγγράφονται σε microια διαδικασία διεύρυνσης της σηmicroασίας του αρmicroα-τολισmicroού στη δηmicroόσια ασφάλεια και εκβάλλουν στην επαναξιολόγηση της τοπικότητας στον επαναπροσδιορισmicroό δηλαδή της εντοπιότητας και της laquoπατρίδαςraquoΑν λοιπόν στην ανάπτυξη του αρmicroατολισmicroού διακρίνουmicroε microια δυναmicroική διαφοροποίησης του αρmicroατολού από τους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς της οθωmicroανικής εξουσίας κυρίως λόγω της πρόσδεσης των αρmicroατολών microε τον τόπο αρmicroατολίκι τα οριζόντια αρmicroατολικά δίκτυα microας αποκαλύπτουν microια αντίστροφη δυναmicroική όπου βλέπουmicroε τον αρmicroατολό να διαφοροποιείται πλέον από τα τοπικά κέντρα εξουσίας και την κοινότητα Καθώς λοιπόν ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δεν συνδέεται microόνο microε τις τοπικές ισορροπίες αλλά και microε τις ισορροπίες σε ευρύτερες περιοχές η τοπικότητα επαναξιολογείται και εγγράφεται πλέον σε ευρύτερους συσχετισmicroούς και σχεδιασmicroούς τόσο στο πεδίο συγκεντρωτικών microηχανισmicroών της οθωmicroανικής εξουσίας όσο και στον χώρο των αρmicroατολικών δικτύων Βλέπουmicroε λοιπόν ότι ο αρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε την laquoπατρίδαraquo του όπως συmicroβαίνει microε τον πρόκριτο όχι microόνο διότι έχει αποσχιστεί από το laquoγένοςraquo και εξοπλί-στηκε αλλά και διότι η παρουσία του στο αρmicroατολίκι εκβάλλει σε διαφορετική χρήση του χώρου και υποβάλλει διαφορετική αντίληψη της εντοπιότηταςΤα αρmicroατολικά δίκτυα όmicroως δεν microπορούν να διευρυνθούν στην κλίmicroακα των στρατιωτι-κών microηχανισmicroών της εξουσίας ούτε να εξασφαλίσουν την κάθετη κυκλοφορία της πλη-ροφορίας δηλαδή το αρmicroατολικό δίκτυο δεν οδηγείται σε microια εσωτερική ιεραρχία και

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 19: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

στη συγκρότηση ενός κέντρου Η πρόσδεση του αρmicroατολού στην ιδιαίτερη περιφέρειά του παραmicroένει ανυπέρβλητο στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής του στρατηγικής Όmicroως η συνάρτηση της δύναmicroής του προς τους διαπεριφερειακούς συσχετισmicroούς είναι ταυτόχρονα πηγή των microέγιστων εmicroπλοκών στην εξέλιξη του θεσmicroού και την ενδυνάmicroωση των αρmicroατολών Ούτε laquoπατρίδαraquo microπορούν να έχουν οι κλεφταρmicroατολοί ούτε και να απο-σπαστούν από τον τόπο τους ndash και οι εmicroπλοκές αυτές εκφράστηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια του ΕικοσιέναΟ κλεφταρmicroατολός δεν microπορεί να ταυτιστεί microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo όπως ο πρόκριτος που συmicroβολίζει τη συλλογική microοίρα του γένους αλλά ούτε και να αποδεσmicroευτεί απrsquo αυτήν όπως ο Οθωmicroανός αξιωmicroατούχος Η microετατόπιση του κέντρου βάρους στη διαδι-κασία διορισmicroού του αρmicroατολού από την κεντρική εξουσία στα τοπικά κέντρα εξουσίας είπαmicroε ότι αντιφάσκει προς τη συγκεντρωτική λογική του συστήmicroατος Μια παράλληλη διαδικασία δηλαδή η microετατόπιση του κέντρου βάρους από την laquoπατρίδαraquo στην laquoαρmicroατο-λική περιφέρειαraquo θα αποτελέσει άλλο ένα στοιχείο έντασης ανάmicroεσα στους πρόκριτους και τους ενόπλους γιατί η σχετική ελευθερία των ενόπλων απέναντι στην οθωmicroανική εξουσία πληρώνεται πάντα από τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo τους οποίους έτσι κι αλλιώς υπερασπίζονται οι πρόκριτοι οι laquoκεφαλές του τόπουraquo Ταυτόχρονα όmicroως η σύνδεση του αρmicroατολού microε την laquoπατρίδαraquo θα αποτελέσει το θεmicroέλιο της δύναmicroής του απέναντι στην εξουσία γιατί εκεί microπορεί ο αρmicroατολός να οργανώσει ένα δίκτυο υποστήριξης το οποίο προσδιορίζει τη διατήρηση ή την απώλεια του αρmicroατολικιούΜε την πάροδο του χρόνου η οθωmicroανική εξουσία δεν ορίζει αποκλειστικά τη διασπορά των αρmicroατολών στον χώρο αλλά επικυρώνει και νοmicroιmicroοποιεί διευθετήσεις οι οποίες υπαγορεύονται από την οικονοmicroία των διαπεριφερειακών αρmicroατολικών microηχανισmicroών ελέγ-χου της κινητικότητας των ενόπλων Οι microηχανισmicroοί αυτοί και τα δίκτυα που τους υποστη-ρίζουν συγκροτούνται στο πλαίσιο των ανταγωνισmicroών που αναφύονται ανάmicroεσα στους ένοπλους ραγιάδες την κοινότητα και τους εντεταλmicroένους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους Ενδεικτικό παράδειγmicroα διαπεριφερειακής οπτικής και δράσης των ένοπλων ραγιάδων είναι οι συmicromicroαχίες για την κατάληψη κάποιου αρmicroατολικιού οι συσσωmicroατώσεις αρmicroατο-λών σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης οι συmicromicroαχίες Αλβανών εναντίον χριστιανών αρmicroατο-λών και αντίστροφα η οργάνωση laquoκαταφύγιουraquo σε άλλες περιφέρειεςΟ ένοπλος ραγιάς διαφοροποιείται λοιπόν από τον τόποlaquoπατρίδαraquo και εγγράφει στη

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 20: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

λογική του την διαπεριφερειακότητα και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο δεν microπορεί να αντιmicroετωπιστεί εύκολα από την εξουσία Ο ένοπλος δεν είναι ποτέ εγκατεστηmicroένος (δεν είναι ποτέ ταυτισmicroένος microε τον τόποlaquoπατρίδαraquo) η στρατιωτική του δύναmicroη δεν laquoστεγάζεταιraquo και δεν εντοπίζεται σε κάποιο laquoκάστροraquo αλλά είναι συνάρτηση του αρmicroα-τολικού δικτύου στο οποίο εντάσσεται και στο οποίο ασκεί τις δραστηριότητές του ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo όπου περιφέρεται και την κοινότητα από την οποία laquoβγήκεraquo και την οποία τώρα laquoπροστατεύειraquo Η έκταση της περιοχής που ελέγχει ο αρmicroατολός είναι ζήτηmicroα που θεmicroατοποιείται στη διελκυνστίδα ανάmicroεσα στους αρmicroατολούς και την οθω-microανική εξουσία γιατί ακριβώς η εξουσία microαζί microε το laquoιερό κάστροraquo που microοιράζεται microε τους ραγιάδες microοιράζεται τώρα και το microυστικό της πολιτικής κυριαρχίας το δίκτυο και τις πληροφορίες που αφορούν ανάmicroεσα σε άλλα και στην κινητικότητα των ενόπλων στον χώρο Όmicroως η έκταση του αρmicroατολικιού είναι ένα microόνο στοιχείο της δύναmicroης του αρmicroατολού ndashτο άλλο είναι η σύνδεσή του microε άλλους αρmicroατολούς η εγκατάσταση ή η πρόσβαση σε ήδη διαmicroορφωmicroένα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης Το καίριο ζήτηmicroα είναι λοιπόν η εγκατάσταση του αρmicroατολικού δικτύου που λειτουργεί διαφοροποιούmicroενο από τους microηχανισmicroούς της κοινοτικής και οθωmicroανικής εξουσίας

Κοινότητα και ένοπλοιΑναφερθήκαmicroε προηγουmicroένως σε microια κλιmicroάκωση αναφορών που microας δίνουν οι microαρτυρίες για τον ένοπλο ραγιά δηλαδή από την ατοmicroική εξέγερση στην ένοπλη οmicroάδα και τέλος στο αρmicroατολικό δίκτυο Η εικόνα αυτών των ένοπλων οmicroάδων δεν ανακαλεί παρά την περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα που ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες ή λεηλατικές δρα-στηριότητες στο πλαίσιο του κατακτητικού συστήmicroατος τουρκικά σώmicroατα αλβανικά microπουλούκια χριστιανοί αρmicroατολοί αυτοί δηλαδή που αντιπροσωπεύουν την εξουσία και αυτοί που laquoφυλάνε τον ραγιά από τους κακούς ανθρώπουςraquo laquoπερνάνεraquo laquoφαίνονταιraquo laquoπατάνεraquo και laquoαδικούν τον ραγιάraquo Και αυτή η εικόνα της ένοπλης laquoπεριφερόmicroενηςraquo οmicroάδας δεν είναι άγνωστη στον αγροτικό χώρο καθώς συχνά και πρωτίστως στρατιω-τικά σώmicroατα Οθωmicroανών laquoπεριέρχονται τους καζάδεςraquoΌταν λοιπόν αναφερόmicroαστε σε ένοπλη περιφερόmicroενη οmicroάδα δεν εννοούmicroε microονάχα τους χριστιανούς αρmicroατολούς ούτε αναφερόmicroαστε microόνο στα δηmicroοτικά τραγούδια όπου έχουmicroε microια εικόνα του επώνυmicroου την οποία σκιαγραφεί ο λαϊκός τραγουδιστής προ-

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 21: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

κειmicroένου να καταστήσει οικείο τον ένοπλο ραγιά και να επιβραβεύσει σε αυτόν ιδεώδη της ανυποταγής και της εξέγερσης Η περιφερόmicroενη ένοπλη οmicroάδα συνιστά ένα εξωτε-ρικό στοιχείο ως προς την κοινότητα ασκεί κυριαρχικές αρmicroοδιότητες και λεηλατικές πρακτικές είτε πρόκειται για Τούρκους είτε πρόκειται για Αλβανούς είτε τέλος για κλεφταρmicroατολούς laquoαπίστουςraquo ραγιάδες Το βασικό χαρακτηριστικό της οmicroάδας αυτής είναι ότι δεν προέρχεται από καταmicroερισmicroό ρόλων και αρmicroοδιοτήτων στο πλαίσιο της κοινότητας αλλά συγκροτείται έξω από τα όριά της αντιπροσωπεύει microια διαρκή απειλή για τα αγαθά και τους ανθρώπους της Από την περίοδο της κατάκτησης έως και τον ελληνικό 19ο αιώνα η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στον χώρο της κοινότητας από την laquoαυτοκρατορική οδόraquo (= εκπρόσωπος της εξουσίας) ή laquoπερπατάει φανεράraquo (= οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι) ή laquoφαίνεται στα microέρηraquo της κοινότητας από τα laquoόρηraquo (= ληστρική οmicroάδα) εκλαmicroβάνεται ως απειλή για την κοινότητα και πηγή laquoκατατρεγ-microών και τυραννίαςraquo για τους laquoφτωχούς ραγιάδεςraquo Η ένοπλη οmicroάδα που laquoέρχεταιraquo στην κοινότητα παραβιάζει ουσιαστικά τα όριά της καθώς οι σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα και τους ενόπλους διαmicroεσολαβούνται από τη δύναmicroη των όπλων η οποία προσδίδει ισχύ στον φορέα τους ανεξάρτητα από το εάν είναι νόmicroιmicroος (οθωmicroανικά στρατιωτικά σώmicroατα) νοmicroιmicroοποιηmicroένος (αρmicroατολοί) ή διεκδικεί τη νοmicroιmicroοποίησή του (κλέφτες) Από την υποχρεωτική τροφοδοσία microέχρι την πληρωmicroή microισθών (χάρτζια) και την εξασφάλιση πόρων σε διερχόmicroενες οmicroάδες προκει-microένου να αποτραπούν λεηλασίες η αγροτική κοινότητα αντιλαmicroβάνεται πάντα τα όπλα που έρχονται laquoέξωraquo ως απειλή Οι κλεφταρmicroατολοί που laquoέρχονταιraquo στην κοινότητα αποσπούν και αυτοί αγαθά και laquoπατάνε τον τόποraquo είτε καταδιώκονται από την εξου-σία που laquoπροστατεύει τον laquoφτωχό ραγιά από την τυραννίαraquo είτε διορίζονται αρmicroατολοί laquoγια να τον φυλάνε από τους κακούς ανθρώπουςraquo οπότε τα laquoπρονόmicroιαraquo και οι σχέσεις τους microε την κοινότητα διευθετούνται microε συmicroφωνίες που ακολουθούν αυτήν την άνιση σχέση ανάmicroεσα στην ένοπλη οmicroάδα και την ηγεσία της κοινότητας Οι αρmicroατολοί ταυτίζονται λοιπόν microε την αυθαιρεσία καθώς η εν γένει παρουσία και δράση τους έχει microια θεmicroελιώδη αναφορά την κατοχή των όπλων και τη διεύθυνση ενόπλων τις δεξιότητες στον πόλεmicroο και τη δυνατότητα λεηλασιών Οι σχέσεις κοινό-τητας-ενόπλων οργανώνονται λοιπόν σε αναλογία microε τον βαθmicroό βίας που ασκεί ή απει-λεί να ασκήσει η ένοπλη οmicroάδα Ο laquoπαρείσακτοςraquo ένοπλος ενοφθαλmicroίζεται ανάmicroεσα

Οι οmicroάδες των ένοπλων ραγιά-δων ασκούσαν λεηλατικές

Πιστόλι laquoένοπλου ραγιάraquo δια-κοσmicroηmicroένο microε αmicroυγδαλόσχηmicroα

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 22: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

στην κοινότητα και την εξουσία εκβιάζει την παρουσία του στον χώρο την κοινότητας και υποχρεώνει την εξουσία να τον διορίσει στο αρmicroατολίκι Ωστόσο οι εξαρτήσεις δεν είναι ποτέ microονοσήmicroαντες Οι κλεφταρmicroατολοί είναι εξ ορισmicroού προσκολληmicroένοι σε έναν τόπο είτε γιατί από εκεί αποσπάστηκαν ως κλέφτες και εκεί επιζητούν να επι-στρέψουν ως αρmicroατολοί είτε γιατί οι κοινότητες προσφέρουν καταφύγιο σε περιόδους καταδίωξης και αυτές πρέπει να συναινέσουν προκειmicroένου να διοριστεί κάποιος στο αρmicroατολίκι Η κοινότητα και η οθωmicroανική εξουσία γνωρίζουν τι σηmicroαίνει για την τοπική οικονοmicroία microια ανεξέλεγκτα laquoπεριφερόmicroενηraquo ένοπλη οmicroάδα η οποία υπονοmicroεύει microε την παρουσία και τη δράση της την πολιτική τάξη Η θεσmicroοθέτηση λοιπόν του αρmicroατολικιού σηmicroαίνει πρακτικά την laquoεγκατάστασηraquo των ένοπλων ραγιάδων Με τον τρόπο αυτόν εγκαθιδρύ-εται στα τοπικά κέντρα εξουσίας ένα νέο στοιχείο ισορροπίας οι πρώην παράνοmicroοι ένοπλοι και νυν αρmicroατολοί οι οποίοι λειτουργούν ανταγωνιστικά τόσο προς την κοινο-τική όσο και προς την οθωmicroανική εξουσία Ο αρmicroατολισmicroός λοιπόν δεν σηmicroαίνει microόνο την laquoεγκατάστασηraquo των περιφερόmicroενων ενόπλων αλλά ταυτόχρονα έναν microηχανισmicroό στάθmicroισης της κινητικότητας των ενόπλων ελέγχου της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας η οποία συνδέεται microε τον εξοπλισmicroό και τη συσσωmicroάτωση ενόπλωνΜε την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του θεσmicroού οι κλεφταρmicroατολοί συmicroβάλλουν στη διαφοροποίηση των κοινοτικών microηχανισmicroών από τους microηχανισmicroούς της κατάκτησης Αυτό όmicroως δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης απέναντι στον κατακτητή ιδίως στα ανώτερα κλιmicroάκια της κοινωνικής ιεραρχίας Με το να καταλαmicroβάνουν θέσεις στα τοπικά κέντρα εξουσίας οι κλεφταρmicroατολοί microεταφέρουν τον ανταγωνισmicroό τους microε τους πρόκριτους στο επίκεντρο της κοινοτικής ζωής δηmicroιουρ-γώντας νέες δυνατότητες επέmicroβασης των Οθωmicroανών αξιωmicroατούχων στην κοινότητα Και οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας αναζητούν την υποστήριξη της οθωmicroανικής εξουσίας η οποία αναγνωρίζεται ως η αρmicroόδια αρχή νοmicroιmicroοποιεί τους τοπικούς συσχε-τισmicroούς και συνεπώς microπορεί να διορίζει τον αρmicroατολόΣε ότι αφορά την ηγεσία της χριστιανικής κοινότητας ο ανταγωνισmicroός της microε τους εγκατεστηmicroένους πλέον αρmicroατολούς τροφοδοτείται και από ένα ακόmicroα γεγονός δηλαδή τις διαφορετικές πηγές απrsquo όπου αντλούν την εξουσία τους οικονοmicroικές δραστηριότη-τες και διοίκηση για τους πρόκριτους όπλα και βία για τους ενόπλους Το γεγονός αυτό

Ελαιογραφία του Richard Bonington φιλοτεχνηmicroένη την

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 23: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

αποτυπώνεται στη συγκρότηση διαφορετικών προτύπων συmicroπεριφοράς και αξιολογικών συστηmicroάτων ανατροφοδοτώντας εντάσεις και ανταγωνισmicroούς στο εσωτερικό της κοινό-τητας Οι microεν αρmicroατολοί θεmicroελιώνουν την κυριαρχική τους ικανότητα στα όπλα και στην ανυποταγή οι δε πρόκριτοι στον πλούτο και στην άσκηση διοικητικών αρmicroοδιοτήτων στην ενσωmicroάτωσή τους δηλαδή στο διοικητικο-φοροεισπρακτικό σύστηmicroα της κατάκτη-σης Αυτό οδηγεί στο να ταυτίζονται οι πρόκριτοι microε τον φόρο και την εξουσία δηλαδή microε την κατάσταση της υποταγής ενώ οι οπλαρχηγοί microε την ανταρσία Οι laquoεκκαθαρίσειςraquo προκρίτων στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης δείχνουν την αγε-φύρωτη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους ενόπλους και τους προκρίτους Στο σηmicroείο αυτό το δηmicroοτικό τραγούδι αποτυπώνει την ένταση καθώς οι laquoγέροντεςraquo φέρονται πάντα να οδηγούν τον αρmicroατολό στο προσκύνηmicroα τις περισσότερες φορές microε laquoδόλοraquo και σε συνεργασία microε τους Οθωmicroανούς Αν λοιπόν οι πρόκριτοι αντιπροσωπεύουν τη φρόνιmicroη διαχείριση τη κατάκτησης την υπακοή και συmicromicroόρφωση στα κελεύσmicroατα της πρόνοιας και της κοσmicroικής εξουσίας οι αρmicroατολοί επικαιροποιούν την αντίστροφη όψη του ίδιου νοmicroίσmicroατος την ανυποταγή και την υπόmicroνηση της διαρκούς αντίστασης απέναντι στον κατακτητή Σε ότι αφορά το σύστηmicroα της κατάκτησης οι δύο φορείς της κοινοτικής εξουσίας εντάσσονται microε κάποιον τρόπο λειτουργικά στο εσωτερικό του στους φοροεισπρα-κτικούς ή στους στρατιωτικούς microηχανισmicroούς Ωστόσο πρόκριτοι και κλεφταρmicroατολοί στον βαθmicroό που διαφοροποιούνται από την κατάκτηση και συγκροτούν δικές τους προσταγές κοινωνικής αναπαραγωγής αντιπαρέρχονται και υπονοmicroεύουν τη συγκε-ντρωτική λογική των κατακτητικών microηχανισmicroών Επιπλέον καθώς συγκρατούν microέρος του πλεονάσmicroατος νοθεύουν την αρχή της διάκρισης κατακτητών-κατακτηmicroένων microε βάση τη θρησκευτική διαφορά και το γεγονός της νίκης στον πόλεmicroο που επιτάσσει ότι η πρόσβαση στον πλούτο γίνεται microέσω της παραγωγής για τους κατακτηmicroένους και της φορολογίας λεηλασίας για τους κατακτητέςΣτο φαντασιακό microάλιστα των κατακτηmicroένων ο κλεφταρmicroατολός και ο πρόκριτος αντι-προσωπεύουν το laquoδίκαιοraquo και το laquoάδικοraquo τον laquoανυπότακτοraquo και τον laquoφρόνιmicroοraquo την εξέγερση και την ενσωmicroάτωση Η αντιπαλότητα προκρίτων και ενόπλων στο εσωτερικό της κοινότητας θα microεταγραφεί προς τη φαντασιακή αντίθεση laquoόρηraquo-laquoπεδιάδεςraquo και έτσι πρόκριτοι και αρmicroατολοί θα καταλάβουν τη θέση του laquoελεύθερουraquo-laquoσκλάβουraquo του

Στη λαϊκή συνείδηση των κατα-κτηmicroένων ραγιάδων η έννοια

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 24: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

laquoδίκαιουraquo-laquoάδικουraquo του laquoκαλούraquo-laquoκακούraquo αντίστοιχαΑυτός όmicroως ο ένοπλος είναι πλέον microια κανονικότητα στον χριστιανικό χώρο συνιστά έναν παράγοντα ισορροπίας στα κοινοτικά δρώmicroενα και αποτελεί συστατικό στοιχείο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Ανεξάρτητα από τον βαθmicroό ένταξης των κλεφταρmicroατολών στα κοινοτικά δρώmicroενα και τις τοπικές ιδιοmicroορφίες έχουmicroε microε την πάροδο του χρόνου ένοπλες οmicroάδες ραγιάδων οι οποίοι διά της βίας επιστρέφουν στην κοινότητα και microε τη βία διατηρούν τη θέση τους Η βία που εγκαθιστά ο ένοπλος στα τοπικά κέντρα εξου-σίας αποmicroακρύνει ολοένα και περισσότερο την οθωmicroανική εξουσία από την κοινότητα την οποία άλλωστε και όταν microάλιστα είναι ορεινή δεν επισκέπτεται παρά microόνο για τους φόρους Στην προοπτική αυτή θα microπορούσαmicroε να δούmicroε κάποιες πλευρές της κοι-νής ιστορίας του Αλή πασά των Ιωαννίνων και του αρmicroατολισmicroού να αντιmicroετωπίσουmicroε τις συγκρούσεις στο πλαίσιο microιας διαmicroάχης που αφορά αφενός microεν στην επιστροφή των κατακτητών στις πηγές του πλούτου και τον έλεγχο της κοινότητας αφετέρου δε στην εγκατάσταση των αρmicroατολών στα αρmicroατολίκια τους στον χώρο δηλαδή τον οποίο laquoκατακτούνraquo και ελέγχουν και από τον οποίο επιζητούν να αποmicroακρύνουν την εξουσία

Αρmicroατολισmicroός εξουσία και τοπολογία ενός θεσmicroού Ο ένοπλος ραγιάς που θα γίνει κλέφτης η ατοmicroική εξέγερση που θα οδηγηθεί στη συσ-σωmicroάτωση ενόπλων και στη διεκδίκηση αρmicroατολικιού η διαρκής αντίσταση απέναντι στην κοινοτική και οθωmicroανική εξουσία microας φέρνουν στη θεσmicroοθέτηση ενός χώρου όπου εγκαθίσταται ο ένοπλος ραγιάς και η αντίθεσή του απέναντι στην εξουσία Με την ένοπλη λοιπόν οmicroάδα που διεκδικεί αρmicroατολίκι και εγκατάσταση στα όρια της κοινότητας έχουmicroε microια εικόνα του ένοπλου ραγιά που microας φέρνει εγγύτερα στον κλεφταρmicroατολό και τις πραγmicroατικότητες του αρmicroατολισmicroού απrsquo ότι η εικόνα του microονα-χικού-ληστή που laquoβγαίνει από την κοινότητα στα όρηraquo και πραγmicroατώνει το κοινοτικό ιδεώδες της ανυποταγήςΣτο στάδιο της απόσχισής του από την laquoπατρίδαraquo συναντούmicroε τον ένοπλο ραγιά να laquoληστεύειraquo να laquoλεηλατείraquo να laquoσυλλαmicroβάνει οmicroήρουςraquo και να laquoδολοφονείraquo να κατα-κτά δηλαδή τον χώρο και να τον οικειοποιείται microέσω της βίας Δεν πρόκειται microόνο για τον laquoπρωτόγονοraquo ληστή ο οποίος καταφάσκει microέσω των δραστηριοτήτων του τη

Στο πλαίσιο της αποmicroάκρυν-σης της οθωmicroανικής εξουσίας

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 25: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

διαρκή εξέγερση ενάντια στην εξουσία και τον πλούτο Ο laquoπεριφερόmicroενοςraquo στα laquoόρηraquo ανασυντάσσεται και συσσωmicroατώνεται microε τους laquoοmicroοίουςraquo του ενόψει της επιστροφής και της laquoεγκατάστασηςraquo Ο ένοπλος ραγιάς όmicroως δεν αποκτά ποτέ laquoπατρίδαraquo γιατί ποτέ δεν υποτάσσεται στους laquoόρους της ραγιαδοσύνηςraquo (αφοπλισmicroός) και δεν τίθεται αλληλέγγυος microε τους οmicroογενείς του (κεφαλικός φόρος) Το αρmicroατολίκι όπως ακριβώς και η Αυλή του Αλή πασά ή οι ευρωπαϊκοί στρατοί στα Ιόνια νησιά δεν είναι microια laquoπατρίδαraquo όπως είναι η κοινότητα δεν παράγει αγαθά και πλούτο για να αποδώσει κατόπιν φορολογίαΗ laquoπατρίδαraquo του ενόπλου είναι το αρmicroατολίκι το οποίο υπάρχει microόνο όταν συναντώ-νται laquoδιαβάτεςraquo και laquoελευθέρως περιφερόmicroενοιraquo ένοπλοι και microάλιστα τη στιγmicroή της συνάντησής τους Πέρα από αυτή τη στιγmicroή τον συγχρονισmicroό δηλαδή των διαδροmicroών laquoοδοιπόρωνraquo και ενόπλων και τον τόπο που συντελείται αυτή η συνάντηση ο κλέ-φτης δεν microπορεί να υπάρχει ως ένοπλος παρά microόνο ως ληστής που ακολουθεί τον πλούτο Ο microόνος τρόπος που microπορεί να κατοχυρώσει το κοινωνικό καθεστώς του ενό-πλου είναι ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι δηλαδή πορεία από τα laquoόρηraquo στην laquoπατρίδαraquo Τώρα όmicroως δεν laquoβγαίνειraquo στα βουνά αλλά laquoφαίνεταιraquo και laquoέρχεταιraquo στα microέρη της κοινότητας Τώρα δεν laquoβγαίνειraquo ακολουθώντας την πορεία της ανυπακοής προς τα laquoόρηraquo αλλά laquoέρχεταιraquo για να συναντήσει την εξουσία να διαπραγmicroατευτεί microαζί της τους όρους της υποταγής επιβεβαιώνοντας έτσι την αλυσιτελή του εξέγερση και την εξίσου αδύνατη υποδούλωση Το δερβένι που εκχωρεί η εξουσία στους ενόπλους ραγιάδες είναι ο χώρος που συγκροτείται από τους ενόπλους την κοινότητα και την εξουσία για να περιχαρακωθούν οι laquoδιαδροmicroέςraquo του ανυπότακτου ραγιά Είναι ο χώρος όπου συναντώνται οι κλέφτες microε την οθωmicroανική και την κοινοτική εξουσία και γίνονται αρmicroατολοίΩστόσο το laquoδερβένιraquo τα στενά το αρmicroατολίκι δεν συνιστούν το τέρmicroα της διαδροmicroής αλλά ένα microόνο microέρος της πορείας των ενόπλων ραγιάδων από τη νοmicroιmicroότητα στην ανταρσία και αντίστροφα Μια διαδροmicroή αέναη γιατί το δερβένι δεν microπορεί να γίνει laquoπατρίδαraquo να υποκαταστήσει τον τόπο της ένταξης στη συλλογική microοίρα της κοινότη-τας και της υποταγής στη laquoθεοφρούρητηraquo οθωmicroανική εξουσία Η επιστροφή αυτή συmicro-βολίζει τόσο την ανολοκλήρωτη απόσχιση από την laquoπατρίδαraquo όσο και την ατελέσφορη διαφυγή από την εξουσία Ο ένοπλος ραγιάς εmicroφανίζεται πάλι εκεί όπου microπορεί να

Ο ένοπλος ραγιάς δεν αποκτά ποτέ άλλη laquoπατρίδαraquo εκτός από

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 26: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

απειλεί την κοινότητα αποζητώντας όmicroως τη συναίνεσή της για να οριστεί αρmicroατολός εκεί όπου προσκυνά ένοπλος την εξουσία microνηmicroονεύοντας πάντα την επικίνδυνη για τη δηmicroόσια ασφάλεια δυνατότητά του να laquoεξέρχεται στα όρηraquo Στη διαχείριση αυτής της αντιφατικής συνθήκης microπορεί κανείς να διερευνήσει τον laquoπολιτισmicroό των όπλωνraquo του ελλαδικού χώρου laquoΔήmicroο κάτσε φρόνιmicroα να χεις τrsquo αρmicroατολίκιraquo σηmicroαίνει laquoφρόνιmicroηraquo διαχείριση της οπλικής δύναmicroης η οποία κατακτήθηκε όmicroως microε τη διόλου laquoφρόνιmicroηraquo στάση της εξέγερσης ενάντια στο laquoαήττητο κράτοςraquo των Οθωmicroανών και της απόσχισης από την οmicroόδοξη κοινότηταΗ microία λοιπόν διαδροmicroή που ακολουθούν οι ένοπλοι αυτοί είναι ότι ορίζει το καταφύ-γιο δηλαδή τα laquoόρηraquo όπου microπορούν να laquoπεριφέρονται ελευθέρωςraquo και να διαφεύγουν από την καταδίωξη Η δεύτερη διαδροmicroή είναι αυτή που οδηγεί πίσω στις κοινότητες και διασταυρώνεται microε την πορεία των laquoοδοιπόρωνraquo και τη διακίνηση του πλούτου στην περιφέρεια Έτσι ούτε το καταφύγιο (laquoόρηraquo) είναι ο τόποςlaquoπατρίδαraquo του αν και στα ρηmicroατικά στερεότυπα και στο δηmicroοτικό τραγούδι ο χώρος του βουνού φετιχο-ποιείται και αποκτά σηmicroασία laquoπατρίδαςraquo δηλαδή καθολικού ταυτοποιητικού στοιχείου για τον ένοπλο ραγιάΘα microπορούσε όmicroως να είναι τα laquoόρηraquo ο τόποςlaquoπατρίδαraquo Ένας κλέφτης laquoελευθέ-ρως περιφερόmicroενος εις τα όρηraquo είναι ένας ένοπλος που δεν microπορεί να αναπαραχθεί καθώς εκεί δεν έρχεται σε επαφή microε την εξουσία και τον πλούτο και έτσι δεν microπορεί να διαρκέσει η πρωταρχική απόσχιση από τον τόπο και να συγκροτηθούν οι όροι της κυριαρχικής του ικανότητας Το αρmicroατολίκι όπου συσχετίζεται ο παράνοmicroος ένοπλος microε την εξουσία και τον πλούτο είναι η laquoπατρίδαraquo του κλεφταρmicroατολού γιατί microόνο εκεί microπορεί να αποσπάσει πλούτο να αποκτήσει δύναmicroη και να αναγνωριστεί η κυριαρ-χική του ικανότητα Έτσι ο τόπος του ενόπλου-microέλους ένοπλης οmicroάδας συγκροτείται microε τη δράση του ακολουθώντας όmicroως τα ίχνη που αφήνουν στις διαδροmicroές τους οι κάθε λογής laquoδιερχόmicroενοιraquo και καταλήγοντας σε έναν κόmicroβο συνάντησης ανθρώπων και αγαθών πληροφοριών και δραστηριοτήτων Ο κοινωνικός χώρος των ένοπλων ραγιά-δων είναι το laquoδερβένιraquo τα laquoστενάraquo η laquoγέφυραraquo η laquoαυτοκρατορική οδόςraquo στον οποίο όmicroως δεν microπορούν να έχουν πρόσβαση παρά microόνο laquoενδυναmicroωmicroένοιraquo microετά την περιδιάβασή τους στα laquoόρηraquo δηλαδή ως microέλη ένοπλων οmicroάδων Εκεί στο αρmicroατολίκι θεσπίζονται οι όροι της συνάντησης του ένοπλου ραγιά microε την οθωmicroανική εξουσία

Ο αρmicroατολός οφείλει να απο-δεικνύει την ικανότητά του

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 27: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

και διενεργούνται οι ανταλλαγές που συγκροτούν και νοmicroιmicroοποιούν τις σχέσεις τους αναγνώριση κυριαρχικής ικανότητας του ενόπλου προσκύνηmicroα στον Οθωmicroανό αξιωmicroα-τούχο διορισmicroός στο αρmicroατολίκιΗ κοινωνική αναπαραγωγή του κλεφταρmicroατολού συνδέεται microε τη συσσωmicroάτωση microε τους laquoοmicroοίους τουraquo η ένταξή του σε οmicroάδα καθώς οι ανταλλαγές microε την εξουσία συναρτώνται προς την ικανότητά του να ελέγχει laquoδιόδους και οδούςraquo να απειλεί και να εγγυάται ταυτόχρονα την ασφάλεια των διελεύσεων Ειδάλλως το να laquoπεριφέρεται εις τα όρηraquo δεν ενοχλεί ιδιαίτερα την εξουσία παρά microόνο όταν ο χώρος ανάmicroεσα στο laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo στενεύει τόσο που η laquoδιέλευσηraquo αγαθών και ανθρώ-πων καθίσταται προβληmicroατική όταν δηλαδή οι κλέφτες απειλούν την ασφάλεια των microετακινήσεων καταστρέφουν την τοπική οικονοmicroία και δυσχεραίνουν τη συλλογή των φόρωνΌταν σε microια περιοχή πληθαίνουν οι ληστές κάποιοι από αυτούς ορίζονται αρmicroατολοί ή όταν κάποιοι θέλουν να οριστούν αρmicroατολοί διευρύνουν τις ληστρικές οmicroάδες και εντείνουν τις λεηλασίες τους σε microια περιοχήΤο παραπάνω απόσπασmicroα ανεξάρτητα από στοιχεία microυθοπλασίας που περικλείει περι-γράφει τον microηχανισmicroό κατάληψης του αρmicroατολικιού και τη διαχείριση του χώρου από την ένοπλη οmicroάδα η οποία διεκδικεί το αρmicroατολίκι Στο τέλος συντελείται ο διορισmicroός στο αρmicroατολίκι καθώς ολοκληρώνεται ένα ορισmicroένο τελετουργικό όπου ο ανυπότακτος ραγιάς laquoπροσκυνάraquo και αναλαmicroβάνει να φυλάει τον τόπο από τους laquoελευθέρως περι-φερόmicroενους εις τα όρηraquo Ο ένοπλος ραγιάς όταν είναι κλέφτης πρέπει να αποδειχθεί αρκετά laquoεπικίνδυνοςraquo για να οριστεί αρmicroατολός και όταν είναι αρmicroατολός πρέπει να αποδειχθεί εξίσου ικανός για να αντιmicroετωπίσει τους κλέφτες Ακόmicroα στην περιοχή όπου ορίζεται αρmicroατολός οφείλει να καθιστά διαρκώς έκδηλη την ικανότητά του να χειρίζεται τα όπλα και να διευθύνει ενόπλους Οφείλει δηλαδή να αποσπά διαρκώς την αναγνώριση της ένοπλης αυθεντίας του τόσο από την κοινότητα όσο και από τις οθωmicroανικές αρχέςΤο αρmicroατολίκι λοιπόν δεν είναι microόνο ο χώρος που φυλάσσεται και απrsquo όπου αποτρέ-πεται η χρήση της βίας αλλά συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον χώρο που laquoορίζειraquo ο αρmicroατολός καmicroιά φορά και παρά τη θέληση της εξουσίας Εκεί συντελείται διαρκώς ο πόλεmicroος επιβεβαιώνεται διαρκώς η κατάκτηση και επιχειρείται ταυτόχρονα η αναίρεσή

Ο ένοπλος ραγιάς ορίζεται αρmicroατολός εφόσον κριθεί

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 28: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

της εκεί η εξουσία επαναεπιβεβαιώνει την κατάκτηση microέσω των laquoπροσκυνηmicroένωνraquo ανυπότακτων microεταφράζοντας όmicroως ταυτόχρονα το laquoχαράτσιraquo σε laquomicroπαχτσίσιraquo και την laquoαυτοκρατορική οργήraquo σε laquoπατρική επιείκειαraquo Στο φαντασιακό της η κατακτηmicroένη κοινωνία συνοδεύει τον ένοπλο στον δρόmicroο που laquoβγάζειraquo στα όρη ανανεώνοντας τη laquoδιαρκή αντίστασήraquo της απέναντι στην κατάκτηση και τη δυστροπία της απέναντι στην τάξη του κόσmicroου που αντιπροσωπεύουν οι Οθωmicroανοί και οι κοινοτικές αυθεντίεςΤο laquoδερβένιraquo και το αρmicroατολίκι όπου laquoπεριφέρεταιraquo ο ένοπλος και ασκεί τις δραστη-ριότητές του σηmicroαίνει τον τόπο συνάντησης των νοmicroίmicroως και των laquoελευθέρωςraquo περι-φερόmicroενων των διαβατών και των κλεφτών Είναι ένας τόπος που microας φανερώνει τον τρόπο που η εξουσία διαχειρίζεται και ενσωmicroατώνει τους ένοπλους ραγιάδες αίρεται το laquoελευθέρωςraquo χωρίς οι laquoπεριφερόmicroενοιraquo να πληρώνουν τον φόρο περιχαρακώνεται ο χώρος των ενόπλων ραγιάδων χωρίς ποτέ να δηmicroιουργείται microια laquoπατρίδαraquo προσκυνούν χωρίς να αφοπλίζονται φυλάσσουν τα laquoστενάraquo αυτοί που απέκτησαν κύρος και δύναmicroη λεηλατώντας σε αυτάΗ στέγαση στο αρmicroατολίκι των αντιφάσεων που επισηmicroάναmicroε στις σχέσεις ανάmicroεσα στην κοινότητα τους ενόπλους και την εξουσία συνοδεύεται και εκβάλλει στην επε-ξεργασία τρόπων διαχείρισης των εντάσεων και των προβληmicroάτων ασφάλειας οι οποίοι δεν αναιρούν αλλά ούτε και αποmicroακρύνονται από την οικονοmicroική λογική που διέπει τη

laquoΟι ευτολmicroότεροι [των Ελλήνων] δράττοντες τα όπλα και συσσωmicroατωmicroένοι περιήρ-χοντο κατατρέχοντες τους άρπαγας και αποξενώσαντες απrsquo αυτών την πατρώαν γην [Τούρκους] και δια να συντηρώνται ηναγκάζοντο να φορολογώσιν τους κατοίκους λαmicro-βάνοντες παρrsquo αυτών την δια τους υπrsquo αυτούς στρατιώτας microισθοδοσίαν ονοmicroαζοmicroένην λουφές των παλληκαρίων Ενίοτε δε οι αρχηγοί ούτοι microετά των υπrsquo αυτούς στρατιωτών καταβαίνοντες εις τα χωρία τα πεδινά παρηνόχλουν τους κατοίκους Οθωmicroανούς και φέροντες κατrsquo αυτών το πυρ και τον σίδηρον κατέστρεφον πάν το προστυχόν ηφάνιζον δε ιδία τα microεγάλα κτήmicroατα τσιφλίκια των εν τη υπηρεσία της οθωmicroανικής κυβερνή-σεως ευρισκοmicroένων Ισχυρών Οθωmicroανών Ούτοι δε εις την φωνήν της ανάγκης υπήκο-ντες εmicroεσίτευον παρά τη εξουσία όπως κηδοmicroένη του συmicroφέροντος των κατοίκων και εκείνο της δηmicroοσίας ασφαλείας γίνη microερχαmicroέτι να λαβή δηλαδή πρόνοιαν διορίζουσα αυτούς παντούρους φύλακας κοινότερον δε καπιτάνουςraquo

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 29: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

λειτουργία της οθωmicroανικής διοικητικής και στρατιωτικής microηχανής Διότι οργανώνοντας έναν χώρο laquoυποδοχήςraquo των laquoπεριφερόmicroενων εις τα όρη ληστώνraquo η εξουσία microεταθέτει στην ουσία το κόστος της ασφάλειας σε αυτούς από τους οποίους προέρχονται όσοι την απειλούν δηλαδή τη χριστιανική κοινότητα Με την οργάνωση των αρmicroατολικιών δηmicroιουργείται όmicroως ένα πεδίο ανταγωνισmicroού ανά-microεσα στους επίδοξους αρmicroατολούς το οποίο προσελκύει τους laquoπεριφερόmicroενους εις τα όρηraquo ανυπότακτους ένοπλους ραγιάδες και τους ενσωmicroατώνει στους microηχανισmicroούς δηmicroόσιας ασφάλειας Η κοινότητα αναλαmicroβάνει τα έξοδα των αρmicroατολών και οι ίδιοι οι ένοπλοι ελέγχουν τη γεωγραφική κινητικότητα των microη-κρατικών όπλων Πρώην κλέφτες και νυν αρmicroατολοί εναντίον κλεφτών και επίδοξων αρmicroατολών προσανατολίζουν τη δράση τους στην απόσπαση του διορισmicroού τους στο αρmicroατολίκι το οποίο δεν υπάρχει επειδή έτσι υπαγορεύει το γεωγραφικό ανάγλυφο αλλά οργανώνεται εκεί όπου η δράση τους δυσχεραίνει τη διακίνηση των αγαθών και των ανθρώπωνΗ λέξη κλεφταρmicroατολός που microας δείχνει τον ένοπλο ραγιά της περιόδου της κατάκτη-σης παραπέmicroπει λοιπόν όχι σε microεmicroονωmicroένα άτοmicroα αλλά σε έναν θεσmicroό όπου η εξουσία διαχειρίζεται την ανυποταγή και τους παράνοmicroους και όπου διοχετεύονται οι κοινωνι-κές δυστροπίες και εmicroπλοκές Καθώς όmicroως συντελείται η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολι-κιού αλλοιώνονται οι οργανωτικές αρχές του συστήmicroατος γιατί ακριβώς εξοπλίζονται οι άπιστοι και τα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo (δηλαδή οι διοικητικοί κόmicroβοι όπου η εξουσία εγκαθιστά τα όπλα της) microετασχηmicroατίζονται από laquoιερόraquo της εξουσίας σε συληmicroένο τόπο στον οποίο πλέον laquoπεριφέρονται ελεύθεραraquo ένοπλοι laquoάπιστοιraquo ραγιάδες Τον χώρο αυτόν επιχειρεί να αποκαθάρει ή και να laquoκαταργήσειraquo η οθωmicroανική εξουσία καταδιώκοντας τους laquomicroιαρούςraquo ραγιάδες και εγκαθιστώντας όποτε αυτό είναι δυνατό στα laquoθεοφρούρητα κάστραraquo πιστούς microουσουλmicroάνους laquoόπως ήταν παλιότεραraquoΌλες οι επιχειρήσεις laquoκάθαρσηςraquo που επιχείρησαν οι Οθωmicroανοί παρέmicroειναν ατελέσφο-ρες διότι όπως είπαmicroε το laquoαρmicroατολίκιraquo των laquoπεριφερόmicroενωνraquo και των laquoδιαβατώνraquo δεν είναι γεωγραφικός χώρος αλλά microετατοπιζόmicroενος τόπος συναντήσεων ο οποίος δεν ορίζεται microόνο από τις διαδροmicroές του πλούτου και της πληροφορίας αλλά και από τη δράση των ενόπλων που laquoπεριφέρονταιraquo ανάmicroεσα στα όρη και την κοινότητα Και επειδή ακριβώς οι ένοπλοι ραγιάδες δεν microπορούν να laquoξαναπιάσουν τrsquo αλέτριraquo το laquoκαθαρισmicroένοraquo αρmicroατολίκι σηmicroαίνει ταυτόχρονα laquoπεριφερόmicroενους εἰς τά ὄρη ληστάςraquo

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 30: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αναντικατάστατη λειτουργία του laquoάπιστουraquo αρmicroα-τολού ως ρυθmicroιστή της γεωγραφικής και κοινωνικής κινητικότητας των ενόπλων και ως εγγυητή της δηmicroόσιας ασφάλειας Η θεσmicroοθέτηση του αρmicroατολικιού που σηmicroαίνει πρακτικά περιχαράκωση των διαδρο-microών του laquoπεριφερόmicroενουraquo ενόπλου και τρόπο διευθέτησης των εντάσεων και των αναταραχών που προκαλούν οι κλεφταρmicroατολοί καθιστά έκδηλη την αδυναmicroία της εξουσίας απέναντι στον laquoπεριφερόmicroενο ένοπλοraquo όχι microόνο γιατί έτσι νοmicroιmicroοποιείται ο ραγιάς που εξοπλίστηκε αλλά και γιατί αυτή η κληρονοmicroηmicroένη laquoδιαδροmicroήraquo τον ξανα-φέρνει microέσω των λογής-λογής laquoδιακινούmicroενωνraquo στο laquoδερβένιraquo έναν χώρο δηλαδή που θεσmicroοθετήθηκε ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την laquoκοινότηταraquo ανάmicroεσα στην καθολική ανυπακοή (του ενόπλου) και τη φρόνιmicroη υποταγή (της κοινότητας) Πάνω σε αυτή τη διαδροmicroή από την διάρρηξη των ορίων της κοινότητας έως τον διορισmicroό στο αρmicroα-τολίκι συγκροτείται η παράσταση και η ταυτότητα του κλεφταρmicroατολού microια διαδροmicroή που αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της κοινωνικής στρατηγικής των ενόπλων η οποία ενεργείται και εντοπίζεται ανάmicroεσα στα laquoόρηraquo και την κοινότητα όπου διακινούνται άνθρωποι αγαθά και πληροφορίες και όπου η εξουσία των κατακτητών microοιράζεται τα όπλα microε τους laquoάπιστουςraquo κατακτηmicroένουςΌσο αντιφατικές είναι οι σχέσεις των αρmicroατολών microε την εξουσία άλλο τόσο αντινοmicroική είναι η θέση τους στο πλαίσιο της κατακτηmicroένης κοινωνίας Οι ένοπλοι που αποχωρούν από την κοινότητα και laquoβγαίνουν στο βουνόraquo αντιπροσωπεύουν microια άλογη συmicroπεριφορά και στάση τόσο απέναντι στην κοινότητα των οmicroοδόξων τους όσο και απέναντι στην αλλόθρησκη κατάκτηση laquoΗ τρέλα πάει στα βουνάraquo λέει η λαϊκή παροιmicroία εικονογρα-φώντας αυτόν που διαφεύγει των περιορισmicroών και των καταναγκασmicroών που συνοδεύουν τη laquoφρόνιmicroηraquo ζωή στο πλαίσιο της κατάκτησηςΟι ένοπλοι που φεύγουν από την κοινότητα και γίνονται laquoαπάτριδεςraquo δεν εγγράφο-νται σε κανένα φορολογικό κατάστιχο δεν συmicromicroερίζονται τη θέση των οmicroοδόξων τους στο σύστηmicroα της κατάκτησης δηλαδή δεν microοιράζονται την κοινή microοίρα της υποταγής και πρακτικά της αλληλέγγυας υποχρέωσης του φόρου και του laquoσκυmicromicroένου κεφα-λιούraquo εmicroπρός στην εξουσία των κατακτητών Με λίγα λόγια microπορούmicroε να πούmicroε ότι οι κλεφταρmicroατολοί αντιφάσκουν ως εκ της θέσεώς τους στο σύστηmicroα και ως προς την οθωmicroανική εξουσία καθώς δεν πληρώνουν φόρο και επιπλέον αν και ραγιάδες λεηλα-

Απαραίτητο εξάρτηmicroα του πολε-microικού εξοπλισmicroού των κλεφταρ-

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 31: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

τούν και ως προς τη χριστιανική κοινότητα καθώς δεν συmicromicroερίζονται τη φορολογική υποχρέωση και τη microοίρα του κατακτηmicroένου Επιπλέον διαφεύγοντας της κοινής και αλληλέγγυας microοίρας microέσα στην αλλόθρησκη κατάκτηση επιβαρύνουν τους υπόλοιπους καθώς οι οmicroόδοξοι ραγιάδες είναι αυτοί που πληρώνουν τον φόρο τους αλλά και το κόστος του εξοπλισmicroού τους είτε αυτοί είναι κλέφτες και λεηλατούν είτε διορίζονται αρmicroατολοί από την αλλόθρησκη εξουσία και φορολογούνΟι σχέσεις των ενόπλων microε την κοινότητα είναι περισσότερο αντιφατικές και πολύπλο-κες αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι στον διορισmicroό του αρmicroατολού έχει λόγο και η κοινοτική εξουσία Με την εγκαθίδρυση των αρmicroατολικιών εισβάλλει στον χώρο των κατακτηmicroένων ένας ακόmicroα εξουσιαστικός microηχανισmicroός ο οποίος δεν ταυτίζεται ούτε microε τους κατακτητές ούτε microε τους άρχοντες των κατακτηmicroένων οι ένοπλοι αυτοί δεν είναι ούτε κατακτητές αν και φέρουν όπλα και λεηλατούν ούτε κατακτηmicroένοι και υπόχρεοι κεφαλικού φόρου αν και είναι αλλόθρησκοι Και θα ήταν παράτολmicroο να πούmicroε ότι οι κοινότητες προτιmicroούν τη laquoχαντζάραraquo των αρmicroατολών από αυτή των Τούρκων διότι για τους Οθωmicroανούς η βία δεν microπορεί να ασκηθεί στο laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo ενώ για τους αρmicroατολούς η διαρκής χρήση των όπλων σηmicroαίνει τουλάχιστον επιπλέον φορολογικές υποχρεώσεις ndash αν δεν σηmicroαίνει κιόλας ένα παιχνίδι εκβιασmicroών στην πλάτη του laquoφτωχού ραγιάraquo τόσο απέναντι στην εξουσία όσο και απέναντι στην κοινότητα Αλλιώς αν στη λογική της εξουσίας η laquoπροστασία του φτωχού ραγιάraquo συνιστά θεmicroέλιο της νοmicroιmicroο-ποίησής της στη λογική των αρmicroατολών laquoο φτωχός ραγιάςraquo που λεηλατούν για να τον προστατέψουν είναι αυτός που πληρώνει το κόστος της διαδροmicroής τους από τα βουνά στο αρmicroατολίκι από το καθεστώς του κλέφτη σε αυτό του αρmicroατολούΩστόσο η κοινότητα των κατακτηmicroένων είναι και η ίδια πεδίο διαφοροποιήσεων και ανταγωνισmicroών που έχουν να κάνουν microε την κατοχή της κοινοτικής εξουσίας Οι αρmicroα-τολοί δεν είναι microόνο laquoεπικίνδυνοι ληστέςraquo που διορίζονται για να απαλλαγεί ο laquoφτωχός ραγιάςraquo από τη δράση τους Ο διορισmicroός τους υποστηρίζεται ή υπονοmicroεύεται από κοι-νοτικά και τουρκικά τοπικά και περιφερειακά δίκτυα Η δύναmicroή τους δεν προσδιορίζεται microόνο από την ικανότητά τους να ασκούν βία και να διευθύνουν ενόπλους αλλά και από την ικανότητά τους να διευθετούν τις σχέσεις τους microε την κοινότητα και την εξουσία να παρεmicroβαίνουν και να ρυθmicroίζουν τους τοπικούς συσχετισmicroούς δύναmicroης και τις τοπικές ισορροπίες

Οι ένοπλοι αρmicroατολοί φεύ-γοντας στα βουνά γίνονται

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 32: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Στο πλαίσιο της κοινότητας έχουν λόγο τόσο οι άρχοντες που στηρίζουν τη δύναmicroη στον πλούτο και την ένταξή τους στους κοινοτικούς microηχανισmicroούς όσο και οι αρmicroατολοί που στηρίζουν τη δύναmicroή τους στην laquoκυριαρχική τους ικανότηταraquo Αυτή η δοmicroική θα έλεγε κανείς αντίθεσή τους microε τους άρχοντες είναι microια σταθερά της παρουσίας των αρmicroατολών στα όρια της κοινότητας ή στο περιθώριο των κατακτητικών microηχανισmicroώνΣτη λογική του συστήmicroατος της κατάκτησης οι κατακτηmicroένοι που εξοπλίζονται συνι-στούν microια microέγιστη και ανυπέρβλητη αντίφαση Δηλαδή κλεφταρmicroατολός σηmicroαίνει πρα-κτικά αυτόν που αν και ραγιάς εξοπλίζεται και επιπλέον αντί να υφίσταται τη φορο-λογία των κατακτητών λεηλατεί σαν να ήταν ο ίδιος κατακτητής Έτσι οι ένοπλοι αυτοί προσβάλλουν θεmicroελιώδεις αρχές της κατάκτησης που έχουν να κάνουν microε τη θέση των χριστιανών στο σύστηmicroα απαγόρευση του εξοπλισmicroού φορολογική υποχρέωση δηλαδή laquoσκυmicromicroένο κεφάλιraquo Αντrsquo αυτών και microε βάση τη δύναmicroη των όπλων έχουmicroε εγκαθίδρυση σχέσεων microε την εξουσία πέρα από τους διαmicroεσολαβητικούς κοινοτικούς microηχανισmicroούς δηλαδή microε βάση τα απαγορευmicroένα όπλα και την εξίσου απαγορευmicroένη σχεδόν ανίερη εξέγερση ενάντια στο αήττητο και θεόσταλτο κράτος των Οθωmicroανών Στο λαϊκό φαντασιακό όmicroως αυτή η αντίθεση παίρνει άλλες διαστάσεις ο πρόκριτος ταυτίζεται microε τον πλούτο και την υποταγή τη φρονιmicroάδα του οίκου και του κάmicroπου ενώ ο αρmicroατολός microε τη λεηλασία και την ανυποταγή την ελευθερία του βουνού Οι κλεφταρmicroατολοί πραγmicroατώνουν στην καθηmicroερινότητα της κατακτηmicroένης κοινωνίας την κίνηση από την ενσωmicroάτωση στην εξέγερση δηλαδή προσβάλλουν την εξουσία των Οθωmicroανών σηmicroαίνουν την παρακmicroή της θεόσταλτης δύναmicroης του βασιλείου Στη λογική της κατακτηmicroένης κοινότητας που δέχεται την εξουσία των Οθωmicroανών ως θέληmicroα θεού και την κατάκτηση ως πραγmicroάτωση του προνοιακού σχεδίου ο ένοπλος που αποmicroακρύ-νεται από τους κόλπους της και από τα κοινοτικά συστήmicroατα αλληλεγγύης συνιστά έναν απόκληρο Όmicroως αυτός ο ίδιος ένοπλος που λεηλατεί microαζί microε τους κατακτητές όταν συγκρούεται microε την εξουσία αναιρεί την παντοδυναmicroία του αλλόθρησκου βασιλιάΚαι ο laquoφτωχός ραγιάςraquo αυτός που υφίσταται πρακτικά τη λεηλασία των ενόπλων στα ίχνη της δικής τους δράσης θα διαmicroορφώσει τα πρότυπα της εξέγερσης απέναντι στην εξουσία των αρχόντων και των Οθωmicroανών Η πρόσληψη αυτή δεν εδράζεται στις πρακτικές των ενόπλων αυτές καθεαυτές οι οποίες στη συνείδησή τους παρα-microένουν αποτρόπαιες και τροmicroοκρατικές (λεηλασία βιασmicroοί βασανισmicroοί οmicroηρίες)

Έγχρωmicroη λιθογραφική απεικό-νιση ορεσίβιου Σουλιώτη του

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 33: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Καθίστανται οικειοποιήσιmicroες και άρα θετικά αξιοδοτηmicroένες πρακτικές στον βαθmicroό που microεταγράφονται σε microια αντίληψη για την εξουσία σύmicroφωνα microε την οποία οι άρχοντες microετεωρίζονται ανάmicroεσα στην τάξη και την αταξία άλλοτε πραγmicroατώνουν την προνοιακή βούληση και laquoεξορίζουνraquo την αταξία στο βουνό και άλλοτε είναι οι ίδιοι πηγή της αταξίας οπότε το laquoβουνόraquo έρχεται στην κοινότητα για να αποκα-ταστήσει την τάξηΈτσι οι laquoτυραννίεςraquo των αρχόντων και των Οθωmicroανών απέναντι στον laquoφτωχό ραγιάraquo θα βρουν το ισοδύναmicroό τους στις λεηλασίες των ενόπλων που microπορεί και να σηmicroαίνουν θεϊκή παρέmicroβαση και τιmicroωρία των αδικοπραγούντων όσο και αν το κόστος θα το πληρώνει πάντα laquoο φτωχός ραγιάςraquo Ο δικαιοφόρος κλέφτης απογυmicroνωmicroένος από τις αξιολογήσεις της ίδιας του της πρακτικής γίνεται σύmicro-βολο αποκατάστασης της τάξης τιmicroωρός της άνοmicroης εξουσίας ανεξάρτητα αν ο laquoχαλασmicroός του κόσmicroουraquo σηmicroαίνει κατεξοχήν laquoχαλασmicroόraquo των πλέον αδυνάτων Όσο λοιπόν ο αρmicroατολός σηmicroαίνει τη microεταφορά ανθρώπινου δυναmicroικού της κατακτηmicroέ-νης κοινωνίας στην κατακτητική microηχανή και το προσκύνηmicroά του καταφάσκει την απαράβατη τάξη των Οθωmicroανών άλλο τόσο συmicroβολίζει τη διαρκή αντίσταση των κατακτηmicroένων στην τάξη της κατάκτησης υπονοmicroεύοντας το αήττητο του βασιλιά και το χιλιόχρονο του βασιλείου του Η εξέγερση του ενόπλου από τη στιγmicroή που εγγράφεται στην οικονοmicroία της κατα-κτητικής microηχανής και στις ισορροπίες των εξουσιαστικών κέντρων παράγοντας έτσι microια πολιτική κουλτούρα διαχείρισης αυτής της αντινοmicroικής δύναmicroης microπορεί και να πολιτικοποιείται δηλαδή να σηmicroαίνει αλλαγές στις συνειδήσεις να εγγράφεται σε επαναστατικές διαδικασίες που σωρευτικά στα χρόνια του Εικοσιένα παράγουν τον laquoένοπλο βραχίονα του γένουςraquo Καmicroιά φορά πέρα από τις προθέσεις και τα σχέδιά τους οι ένοπλοι αυτοί βρέθηκαν υπόφοροι της δυναmicroικής της ιστορίας όπου microέσα στις σωρευmicroένες εντάσεις και τις οξυmicroένες αντιφάσεις της αυτοκρατορίας ευδοκίmicroησαν τα σχέδια της απόσχισης από την οθωmicroανική νοmicroιmicroότητα τα σχέδια πλέον της πολιτικής αυτονοmicroίας του έθνους

Ο φτωχός Έλληνας ραγιάς υφιστάmicroενος τις λεηλασίες των

Έγχρωmicroη λιθογραφία του 1846 φιλοτεχνηmicroένη από τους E

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 34: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Αν θελήσω λέγει να σε εξιστορήσω λεπτοmicroερώς τα αίτια πόθεν πηγάζουν αυτά ltτα πάθη θαgt είναι σχοινοτενής ιστορία πλην δια να σε εmicroβάσω εις την υπόθεσιν θέλω σε διηγηθή τα ουσιωδέστερα Προεστώς και Καπιτάνος [της] ltmicroιαςgt επαρχίας λέγει ανέ-καθεν είναι δύο άκρα αντικείmicroενα Οι καπιταναίοι οίτινες κυριαρχούν εις τας επαρχίας εφαντάζοντο ltπάντοτεgt ότι microε το σπαθί των εκέρδισαν το laquoψωmicroίraquo των Οι Προεστοί το ανάπαλιν ότι αυτοί συνεργούσαν και τους βαστούσαν ltως Αρmicroατωλούςgt [hellip] Κάποιος Ζαχαριάς γαmicroβρός microας από εξαδέλφην βαλmicroένος από τους δηmicroογέροντες δεν ησύχαζεν όσα καλά και αν έκαmicroα εις αυτόν Το έβλεπα και δεν ήξευρα πώς να φερθώ Υποπτευ-όmicroουν microήπως ο ίδιος ltο Αλήπασαςgt τον έβαλεν να αντενεργή κατrsquo εmicroού Αναφέρθην εις τον Αλή πασιά προσωπικώς και ζητών την άδειάν του Μrsquo είπεν ότι laquoΣrsquo έδωσα την εξουσίαν γίνου άξιοςraquo και κινών χείρα παντοειδώς microrsquo εσχηmicroάτιζεν ότι πρέπει να τον κόψω [hellip] Έστειλα το κεφάλι του εις τον Αλή πασιάν Περισσοτέραν δούλευσιν από εmicroένα δεν καρτερούσεν ο Αλήπασιας διότι τον είχεν ltτον Ζαχαριάνgt από τον καιρό των Μπλαχαβαίων εις το στοmicroάχι Εκδικήθη διrsquo εmicroού και έκτοτε άρχισεν να microε γράφη laquoυιόνraquo και laquoαγαπητόνraquo Κερδίζων ηmicroέραν παρrsquo ηmicroέραν την εύνοιάν του microε επιφόρτισεν να συνάξω και τα δικαιώmicroατά του Τούτο ήτον έργον των Προεστών πλην δεν ηδυνάmicroην να το αποφύγω [hellip] Ο Αλήπασιας microε υποχρέωσεν να δεχθώ εις το τmicroήmicroα microου του Κλινοβού Καπιτάνον τον Γρηγόρην Λιακατάν [hellip] Μετά έναν χρόνον microε υποχρέωσεν ltο Αλήςgt να δώσω και την θυγατέραν microου Ευαγγελήν εις αυτόν Ή έπρεπε να φύγω ή έπρεπε να ενδώσω Αν και ο Γρηγόριος ήτον ένα Βλαχάκι δεν microε εφάνη τόσον παράξενον να δώσω την θυγατέραν microου ltεις αυτόνgt διότι τον θεωρούσα τίmicroιον νέον και όστις από την στάνην του έλαβε τον τίτλον και όχι από την αυλήν ltτου Αλήπασιαgt Το υποσχέθηκα microε τούτο ε[ν]δυνάmicroωσα περισσότερον και όλας τας υποθέσεις του ο Αλήπασιας τας επι-φόρτιζεν εις εmicroένα Τα δίκαια των προεστών τα καταπάτησα κατέχων ltεκ τούτουgt πολι-τικήν ltαλλάgt και πολεmicroικήν θέσιν Όλοι λοιπόν ltοι Προεστοίgt εσυmicroφώνησαν κατrsquo εmicroού και άρχισαν να microε διαβάνουν [hellip] Έκαmicroα φίλον τον Δηmicroήτρην Μωραΐτην γραmicromicroατέαν του όστις είχεν όλην την ισχύν είχα και microερικούς Τούρκους Αλβανούς φίλους παλιούς του σπιτιού microας Συνέπεσεν η υπόθεσις του Πασιόmicroπεη [hellip] και αmicroέσως ltοι Προεστοίgt κατηγόρησαν και εmicroένα [hellip] Έγινεν αναφορά κατrsquo εmicroού από όλους τους Προεστούς και καλέσθην από τον Βελήπασιαν [hellip] Ο Βελήπασιας ακούσαν την αλήθειαν κράχζει τον ltεκ των προυχόντωνgt Αδάmicroην Πυργιώτην όστις του έφερεν την αναφοράν τον υβρίζει

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 35: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

τον φοβερίζει να τον κόψη και τον διώχνει minusνα microη ltξαναgtφανή εκεί ltπλέονgt [hellip] ltΟύτωςgt εκέρδισα και τον Βελήπασιαν Έmicroειναν ltοι Προεστοίgt όλοι νεκροί πλέον minusχωρίς χουλιάρα Την χουλιάραν την έλαβα εγώ και επειδή ήτον γλυκός ο τζιορβάς άρχισα και την βαστούσα καλά και όποτε ήθελα τους έδιδα από ολίγον να ροφήξουν και αυτοί Ν Κασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 317-319

[hellip] Οι επισηmicroότεροι ltτων Καπιτάνωνgt ήτον ο Γερο-Κοντογιάννης από Πατρατζίι ο Γερο-Σταθιάς από Βάλτον ο ltΓιάννηςgt Βαρνακιώτης από Ξερόmicroερον ο ltΓιάννηςgt Μπου-κοβάλας από Άγραφα και άλλοι από άλλας επαρχίας όλοι 12 Αυτοί επαναστάτησαν επί της Αλέρτας και εκλείσθησαν εις Ανατολικόν Χαλασθέντες εκεί εγλύτωσαν και έmicroεινον microόνον οι 12 microε έναν ψυχογυιόν και ξεχείmicroασαν εις τα Νησιά Η Πρέβεζα διοικούνταν από Ευρωπαϊκάς δυνάmicroεις gtτο ίδιονgt και η Πάργα Εκεί[θεν] είχαν το άσυλόν τους και ξεχείmicroαζαν Οι 12 αυτοί κινηθέντες microε τους δαυλούς εις τας χείρας άρχισαν να καίγουν τα χωριά από το Πατρατζίκι Καρπενίσι Άγραφα και έως εδώερήmicroωσαν τον τόπον Δια να τους ξαναησυχάσουν τους έδωσαν οι Τούρκοι τα λεγόmicroενα laquoψωmicroιάraquo Το πάθος αναmicroεταξύ Προεστών και Καπιταναίων αύξανεν αντί να σβύση Οι Καπιταναίοι microόνον το καλοκαίρι έβγαιναν εν ταις επαρχίαις και τον χειmicroώνα ετραβώντο εις άσυλα microέρη κάτω εις τα χειmicroαδιάΚασοmicroούλης laquoΕνθυmicroήmicroατα Στρατιωτικάraquo 313-314

Σrsquo το Βουλγαρέλι το χωριό ψηλά microεσrsquo το Τζουmicroέρκοmicroια πέρδικα κατάmicroαυρη κλεισmicroένη στο κλουβί τηςmicroοιρολογούσε κrsquo έλεγε microrsquo ανθρώπινη λαλίτσαlaquoΔεν σrsquo το είπα Γιάννη microια φορά δεν σrsquo το είπα τρεις και πέντεστους Τούρκους microη microπιστεύεσαι γιατrsquo είνrsquo ο οχτρός κρυmicromicroένοςγατί σκοτώνουν microrsquo απιστιά τrsquo άξια παλληκάριαΣτα λόγια όπου σώλεγα εγέλασες microrsquo εmicroένα

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 36: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

Εγέλασες και microώλεγες τους Τούρκους δεν φοβάσαι και χήρα τώρα microrsquo άφησες και καραφρονεmicroένηκιrsquo άφησες και microικρά παιδιά σαν microήλα microαραmicromicroένα Παιδί microου πότε να σε ιδώ να γένης παλληκάρινα σέρνης εις τον ώmicroο σου ντουφέκι καρυοφίλλικουmicroπούραις εις την microέση του σπαθί τουρκοβαmicromicroένοΝα πάρης ράχαις και βουνά δρόmicroους και microονοπάτιαναυρής τον Τσέλιο Πίτσαρη ναυρής απrsquo τη γενηά τουτο αίmicroα για να πλερωθής του Γιάννη Κουταλίδατο αίmicroα που σου χύσανε lsquoς του τραπεζιού τη microέσηΌντας τα παλληκάρια του ήτανε σκορπισmicroέναΠ Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 111

Ένα πουλάκι ξέβγαινε κrsquo έτρεχε προς το Βάλτοmicroέρα και νύχτα πέταγε microέρα και νύχτα τρέχειlaquoΘέrsquo microου ναβρώ την κλεφτουριά τον Γιώργο τον Σπαρτιώτητι έχω δυό λόγια να του ειπώ για να παραmicroερίσηminusΠουλάκι microου πού τώmicroαθες που θε να microε χτυπήσουν minusΕψές ήmicroουν ΄ς τα Γιάννενα lsquoς την πόρτα του ΒεζύρηΚrsquo εmicroπήκε lsquoς τον Αλήπασσα ο Γιάννο ΚαραγκούνηςlaquoΆδικο αφέντη microrsquo άδικο από τον ΓιωργοθώmicroοΤα πρόβατά microου τάρπαξε σκλάβωσε τα παιδιά microουraquolaquoΝα κάmicroης σάmicroπρι Γιάννο microου κrsquo εγώ σε ξεδικιούmicroαιraquoΙσούφ Αράπης πλάκωσε microε δυό και τρεις χιλιάδεςκιrsquo ο Γιωργοθώmicroος τα στενά του Μακρυνόρου πιάνειΠέφτουν ντουφέκι σαν βροχή αχούν βουνά και λόγκοικrsquo εβάσταξεν οληmicroερής το κλέφτικο ντουφέκιΟι Τούρκοι πίσω γύρισαν και παν κατά την Άρτακιrsquo ο Γιώργος καmicroαρόνοντας εγύρισε lsquoς το Βάλτο

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50

Page 37: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - edume.myds.meedume.myds.me/00_0070_e_library/10003/1009/08_documents/t08_k14.pdf · Άλλωστε, από την κατάρρευση της

microε microια microικρή λαβωmicroατιά microεσrsquo το δεξί το χέρι Π Αραβαντινού laquoΔηmicroοτικά Τραγούδια της Ηπείρουraquo σ 49-50