İÇ EGE BÖLGESİ

(İÇBATI ANADOLU BÖLGESİ)

Kıyı Ege Bölgesinde batı-doğu doğrultusunda uzanan geniş tabanlı

tektonik depresyonların sona erip dar tabanlı vadilere dönüştüğü

Sındırgı-Çardak çizgisiyle Orta Anadolu çanağı arasında doğuya

doğru yükselen bir eşik bölgesi yer almaktadır. Bu bölge iklim ve

dolayısıyla doğal bitki örtüsü bakımından Orta Anadolu'dan başka

Marmara yoluyla Karadeniz, Ege yoluyla Akdeniz etkilerinin

hissedildiği bir geçiş alanıdır. Ancak, Orta Anadolu, Akdeniz ve

Karadeniz iklimlerinin etkisi İç Ege Bölgesinün her yerinde eşit

tarzda değildir. İç Ege Bölgesi morfolojik bakımdan Asıl Ege ile Orta

Anadolu arasında bir eşik oluşturduğu için "İçbatı Anadolu Eşiği"

şeklinde de isimlendirilmektedir. İçbatı Anadolu eşiğinin doğu

kesiminde belirgin olan Orta Anadolu iklim tesirleri kuzeybatıya

doğru tedricen azalarak yerini Güney Marmara'da hüküm süren

bozulmuş Akdeniz iklimine terkeder.

Genel manzara olarak bir platolar sahası ve bu platolar üzerinde yükselen dağ

görünümlü zirvelerin egemen olduğu İçbatı Anadolu Eşiği, tepesi Murat Dağı

(2309m)'na tekabül eden bir kubbe ve buradan her yöne akan akarsuların su

deposu durumundadır. Uzun bir yolculuğu takiben Sakarya'ya karışan Porsuk Çayı,

eşiğin sularını Karadeniz'e; Kirmastı ve Susurluk Marmara Denizi'ne, Gediz ile

Büyük Menderes ise Ege Denizi'ne taşımaktadır.

Genel olarak bu özelliklere sahip olan İç Ege Bölgesini kendi içerisindeki

farklılıklara dayanarak şu yörelere ayırmak mümkündür:

a) Kütahya Yöresi

b) Uşak Yöresi

c) Afyon Yöresi

KÜTAHYA

YÖRESİ

KÜTAHYA YÖRESİ:

Bölümün kuzey kesimini içerisine alan Kütahya Yöresini, güneyden Simav Dağları, Şaphane Dağı, Murat

Dağı, ve Altıntaş Ovası doğusundaki Elmalı Dağları sınırlandırmaktadır. Bu kesimin en büyük

yerleşmesi olan Kütahya şehrinden dolayı "Kütahya Yöresi" olarak isimlendirilen bu yörede sıcaklık

şartları daha çok Orta Anadolu bölgesinin özelliklerini yansıtır. Örneğin, yıllık sıcaklık ortalamaları

Kütahya'da 10.6, Bursa'da 14.4, İzmir'de 7.5, Eskişehir'de 10.9 derecedir. Kütahya yöresinde yaz ayları

Orta Anadolu bölgesine göre daha serin, kış ayları ise daha soğuktur. Bu yöre Orta Anadolu bölgesine

nazaran daha çok yağışlı, Asıl Ege ve Güney Marmara bölümlerine göre daha az yağışlıdır. Kıyı Ege

Bölgesinde en fazla yağış kış aylarında düşerken, Kütahya yöresinde ilkbahara kaymaktadır. Kıyı Ege

Bölgesinin şiddetli yaz kuraklığı, Kütahya yöresinde Karadeniz'in etkisiyle silinmeye yüz tutar.

Elmalı

Dağları

Kütahya yöresinin bu iklim özellikleri doğal bitki örtüsünde de kendini göstermektedir. Bu

yörenin asli bitki topluluğu "orman" dır. Ormanın en yaygın elemanı ise

karaçamlar,ardıçlar ve meşelerdir. Ormanın tahrip edildiği alanlarda Marmara yoluyla

Karadenizli, Ege yoluyla da Akdenizli unsurlar sokulmuştur. Karadeniz gibi nemli bir iklim

altında gelişme imkânı bulan doğu kayını (fagus orientalis), kestane, fındık, ıhlamur,

sapsız meşe, gürgen, titrek kavak ve sarıçam ağaçları yöredeki dağların ( Domaniç-Yirce,

Eğrigöz Dağları ) kuzey yamaçlarıyla vadi içlerinde yer alırlar. Buna karşılık yörenin

Marmara bölgesi ve Kıyı Ege Bölgesinün etkilerine açık olan batı tarafında Akdenizli

türlere (kızılçam, sakız ağacı, Lübnan meşesi, katran ardıcı, akça kesme)

rastlanılmaktadır. Bu sahaya G. Marmara ve Asıl Ege yoluyla sokulmuş olan kızılçamlar,

Akdeniz bölgesinde 1200 metreye kadar çıktıkları halde, burada ancak 800 metreye kadar

çıkabilmektedirler. Orta Anadolu stepleri Kütahya yöresinde yayılma imkanı

bulamamaktadır. Çünkü bu yöre doğal stepler sahasının dışında kalmaktadır.

Jeomorfolojik bakımdan Kütahya yöresi, G. Marmara ve Orta Anadolu'dan çok

Orta Anadolu bölgesini andırır. Orta Anadolu'daki platolar üzerinde yükselen

dağlar tek başına oldukları halde, bu yörede diziler halindedir. Bunun yanı sıra

Kütahya yöresinde, birbirinden belli belirsiz eşik alanlarıyla ayrılmış küçük

depresyonlar (Kütahya, Köprüören, Tavşanlı Ovaları) bulunmaktadır. Bu

depresyonlar Marmara Denizi güneyindeki havzaları hatıra getirmektedir.

Hayat tarzı itibariyle Kütahya yöresi daha çok Orta Anadolu bölgesine

benzemektedir. Halkın başlıca geçim kaynağı Orta Anadolu'da olduğu gibi tahıl

ziraati ve ekstansif hayvancılıktır. G. Marmara ve Asıl Ege bölümlerinde önemli

bir yeri olan baklagiller, pamuk ve zeytin tarımı Kütahya yöresinde tahıl tarımına

nazaran önemini yitirmektedir. Bu yörede nadasa ayrılan toprakların oranı artarak

Orta Anadolu bölgesine yaklaşır. Buna karşılık ormanlar ile çayır ve meraların

kapladığı alan Orta Anadolu'dan bir hayli fazla olup, bu bakımdan yöre, G.

Marmara ve Asıl Ege bölümlerine benzerlik gösterir.

Kütahya yöresindeki yerleşmeler Orta Anadoludaki gibi ova

kenarlarını ve yamaçları tercih etmişlerdir. Yerleşmelerdeki mesken

tipleri bakımından Kütahya yöresi, hem Orta Anadolu'nun hemde G.

Marmara ve Kıyı Ege Bölgesinün özelliklerini yansıtır. Ovalık

alanlardaki kır meskenlerinde toprak kerpiçten yapılmış evler

çoğunlukta olduğu halde, dağlık alanlarda taştan yapılmış evler

yaygındır. Orman örtüsünün yaygın olduğu alanlarda ise ahşap

malzeme taşla birlikte kullanılmaktadır. Yağışların artmış olması

sebebiyle düz çatılı (düz damlı) evler ortadan kalkarak yerini üzeri

kiremitlerle örtülü beşik çatılara bırakmaktadır.

Genel özelliklerini belirtmeye çalıştığımız Kütahya yöresinde coğrafi bakımdan

birbirinden farklı üç bölüm ayırd etmek mümkündür. Bunlar: 1) Geniş alanları kaplayan

platolar üzerine oturmuş dağ ve tepeler, 2) Platolar 3) Bu platolar içinde yer alan ovalar.

1) Dağ ve Tepeler:

Kütahya yöresinin dağları arasında Alaçam Dağları ile Civan (Akdağ); yükseltisi 2000

metreyi geçen Eğrigöz ve Şaphane, Murat Dağlarıyla Kütahyanın sırtını dayadığı Yellice

Dağı ve onun batı devamını oluşturan Gümüşdağı'nı zikredebiliriz. Bunların dışında pek

belirgin olmayan tepelere her yerde rastlanır.

Az engebeli yüksek platolar üzerinde yükselen bu dağlardan Civan (Akdağ) ile Eğrigöz

Dağları daha çok granitlerden,

Şaphane ve Murat Dağları granit temele oturmuş I. Zaman sonu ve II. Zaman başına ait

metamorfik kültelerden,

Yellice Dağı ile Gümüş Dağları ise granit bir temelden mahrum metamorfik kalker ve

şistlerden oluşmaktadır.

Kütahya batısındaki Yellice Dağı'nın kuzey yamaçlarında doğu batı doğrultulu faylarla

ilişkili olarak uzanan ve dağ profiline basamaklı bir görünüm kazandıran dolinlere

rastlanmaktadır. Bu dolinlerden alt basamakta yan yana bulunanlar birleşerek çapları 8-10

metreyi bulan dairemsi karstik düzlüklerin oluşmasına yol açmışlardır. Üst yamaçtakilere

göre önce meydana gelen bu karstik çukurlukların tabanlarında terra rossa toprakları

bulunmaktadır.

Yellice

Dağı

Birbirlerinden çok kere faylarla ayrılmış söz konusu dağ sıraları ormanlarla

kaplıdır. Ancak, doğal bitki örtüsü, yükselti ve bakı şartlarıyla ilgili olarak

değişiklik gösterir. Yöre dağlarının 1500 metreye kadarki kısımları yarı nemcil

bölgelerde gördüğümüz karaçam ve saplı meşelerle örtülüdür. 1500 metrenin

üzerindeki kısımların daha fazla yağış alan kuzey yamaçları ve bu yamaçtaki vadi

yatakları kayın, fındık, kestane, titrek kavak, gürgen, akçaağaç yukarı kısımlar

ise sarıçamlar ile kaplıdır. Nemden hoşlanan bu türler Yellice Dağı'nın güney

yamaçlarında olduğu gibi, yerlerini yarı nemcil ağaç türlerine bırakırlar.

MURAT DAĞI

Çok sayıdaki akarsuyu besleyen bu dağlar fazla yüksek olmasına rağmen sayıları

az olan yerleşmelere sahne olmuştur. Buradaki köy yerleşmelerinin halkı tarım

alanlarının elverişsizliği nedeniyle hayvancılıkla uğraşırlar. Dağlık alanların

başlıca hayvanı keçidir. Şaphane Dağı'nın güney yamaçlarında aynı adı taşıyan

Şaphane kasabası (3684) yakınındaki şap yatakları hesaba katılmaz ise, bu

dağlar maden yönünden de zengin sayılmazlar. Söz konusu edilen şap yatakları

tarihi dönemlerde büyük bir öneme haizdi. Buradan elde edilen şap cevheri

14.yüzyılın ikinci yarısında B. Menderes ırmağı üzerinden kayıklarla ihraç

edilmek üzere Milet'e taşınmaktaydı.

Platolar:

Aşınmadan arta kalmış dağların eteğinde Kütahya yöresinin yarısından fazlasını

kaplayan platolar yer alır. Doğuya ve batıya gittikçe alçalan ve birer aşıntı

düzlüğüne tekabül eden Kütahya yöresi platoları farklı yaş ve yükseltide iki

seviye halinde uzanırlar. Bunlardan ilki 1000-1200 m. yükseklikteki "alçak

platolar sahası" olup, üzeri hafif dalgalı bir aşınım düzlüğü halindedir. Üzerinde

nispi yükseltisi 150-200 metreyi geçmeyen tepelerin yer aldığı bu plato alanı,

Kütahya enlemi kuzeyinde dalgalı bir görünüm alarak bazı yerde yerini kuesta

toğoğrafyasına bırakmaktadır.

Bu alçak platoların insan tarafından tahribe uğramadığı kesimleri karaçam, saçlı

meşe ve ardıçlarla kaplıdır. Karaçamın yok edildiği kısımlarda daha çok saçlı

meşeler ve katran ardıçları ortaya çıkmaktadır. Alçak platoların G. Marmara

bölümüne komşu kuzeybatı kesiminde yani Dursunbey, Değirmisaz arasında,

Kirmastı Çayı boyunca Marmara Denizi'nin ılıman tesirlerine bağlı olarak

kızılçamlar yayılma fırsatı bulurlar. Kütahya'nın güneyindeki platolarda ise,

karaçam, saçlı meşe, katran ardıcı ve Lübnan meşesi yer alır.

Alçak plato alanlarından önemsiz bir diklikle geçilen 1250-1300 metrelik

"yüksek platolar sahası" daha fazla parçalanmıştır. Yörede oldukça az alan

kaplayan yüksek platolar üzerindeki doğal bitki örtüsünü ardıç, karaçam ve

meşeler oluşturur. Doğal bitki örtüsünün aralandığı yerlerde halkın başlıca

uğraşını tahıl tarımı ve küçükbaş (koyun) hayvancılık oluşturur.

Yellice

Dağı

Ovalar:

Kütahya yöresindeki ovaların bir kısmı tektonik hareketler sonucu meydana gelen

çökmelerle, bir kısmı da III. Zaman sonu IV. Zaman başlarında oluşan akarsuların

aşındırmasıyla meydana gelmişlerdir. Kütahya, Yoncalı, Köprüören, Tavşanlı

ovalarıyla Kirmastı Çayı kollarının içinden aktığı Emet ve Dağardı ovaları birer

çöküntü ovası olduğu halde, Arslanapa ve Örencik ovaları akarsu boşaltmasıyla

oluşmuş ovalardır.

Yellice Dağı

Felent Deresi

Yellice

Dağı

-Kütahya Ovası

Kütahya-Tavşanlı arasında birbirinden eşik ve boğazlarla ayrılmış kuzeybatı-güneydoğu

doğrultulu tektonik bir oluk uzanır. Bu oluk içerisinde ovalar zincirinin ilk halkasını "Kütahya

Ovası" oluşturur. Kütahya ovası denizden 930 m. yükseklikte olup, Yellice Dağı'nın doğusunda

yer alır. KKB-GGD doğrultulu tektonik bir uzantı boyunca 25 km. uzunluğa sahip olan Kütahya

Ovası, Porsuk Çayı ile onun kolu olan Felent Deresince kat edilir. Ovanın en geniş kısmı

Kütahya şehri ile şehrin kuzeydoğusundaki Porsuk Çayı arasında 5 km.dir. Kütahya doğusunda

daralarak 1 km. ye düşen ovanın genişliği, daha doğuda Alayunt civarında 3 km.ye çıkmaktadır.

Yellice Dağı'ndan inen derelerin oluşturdukları birikinti konileri Kütahya Ovası'nın tabanının

kuzeye doğru eğimli olmasını sağlamış bu nedenle Felent Deresi yer yer kuzeye itilmiştir.

Kütahya ovasının yakın zamanlara kadar bataklık oluşu, şehrin başlangıçta Yellice Dağı'nın

yamaçlarında yer almasına sebep olmuştur.

YELLİCE DAĞINDAN

KÜTAHYA

YELLİCE DAĞINDAN KÜTAHYA

Bu ovanın ve hatta yörenin en büyük yerleşim merkezi Kütahya'dır. MÖ. 6. yüzyıldan

beri varlığı bilinen bu yerleşmenin Antik Çağdaki adı "Kotis'in şehri" anlamına gelen

"Kotiaeion" idi. Şehrin ilk çekirdeği Yellice Dağı'nın doğu yamacındaki ovadan 135m.

yükseklikteki Hisar Tepe'de bulunur. Savunması kolay bir konumda bulunan Hisar Tepe,

Kütahya şehrinin nüvesini oluşturmaktadır. Şehir İranlılar'ın, B. İskenderin, Bergama ve

Romalılar'ın eline geçmiş ise de en çok Bizanslılar zamanında gelişme fırsatını

bulmuştur. İstanbul, İznik, Konya yolu üzerinde bulunan Kütahya'yı Bizanslılar surlar

içine alarak burayı dini ve ticari bir merkez haline getirmişlerdir. 13. yüzyılda

Selçukluların eline geçen şehir bu devletin Moğol istilasıyla yıkılmasıyla

Germiyanoğulları'nın payına düşmüş ve 127 yıl onların idaresinde kalmıştır. Bu

dönemde "Şehr-i Germiyan" adıyla anılan Kütahya aynı zamanda hükümet merkezliği

de yapmıştır. Osmanlılar zamanında Anadolu Eyaleti'nin merkezi yapılan Kütahya, bu

dönemde bir hayli gelişim göstermiştir.

İznik ve Bursa ile birlikte 15. ve 16. yüzyıl çiniciliğine yön vermiş olan Kütahya'da

o sıralarda 400'e yakın çini imalathanesi bulunmaktaydı. Evliya Çelebi, kendi

memleketi olan Kütahya'nın 7000 toprak ve 72 kiremit çatılı evden oluştuğunu

belirtmektedir. Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı'nın şehre verdiği kayıplar halıcılık

ve çiniciliğin de gerilemesine sebep olmuştur. Nitekim 1927 yılında Kütahya'nın

nüfusu17000 civarında idi. 1932 yılında demiryolu ile Balıkesir'e bağlanmasına

rağmen, cumhuriyetin ilk yıllarında fazlaca gelişememiştir. Kalınlığı 1,5-2 metreyi

bulan ova topraklarından kaliteli tuğla-kiremit yaparak ülkenin her tarafına yollayan

ve civardaki kaolen yataklarından faydalanan çini imalathanelerine sahip

Kütahya'da bu durgunluk 1950 yılına kadar sürdü. 1954'te şeker fabrikasının

kurulması, 1962'de Seyitömer termik santralinin faaliyete geçmesi, 1966'da Azot

ve gübre fabrikasının kurulması ve son yıllarda da modern seramik-porselen

fabrikalarının üretime geçmesi Kütahya'nın gelişmesinde önemli rol

oynamıştır.

Bu arada şehir, Hisar Tepe'deki kaleyi kuzeydoğu ve güneyden bir at nalı gibi

kuşatarak ovaya doğru yayılmaya başlamıştır. Bugün Kütahya, Marmara

Bölgesini Akdeniz Bölgesine, Orta Anadolu'yu Kıyı Ege Bölgesine bağlayan yollar

üzerinde bir düğüm noktası, stratejik önemi yüksek olan bir merkezdir. Dumlupınar

Üniversitesi'ne de sahip olan Kütahya 225.000 nüfuslu bir şehirdir.

AZOT FB

KÜTAHYA AZOT FB

YONCALI

OVASI

KÖPRÜÖREN

OVASI

Yoncalı Ovası

Kütahya ovası kuzeydeki "Yoncalı Depresyonu"ndan bir eşik alanıyla

ayrılmaktadır. Zengin linyit yataklarının içinde yer aldığı neojen bir düzlük olan

Yoncalı Depresyonu, Kütahya Ovası'ndan biraz yüksekte bulunmaktadır.

Depresyonun kuzey ve batı bölümlerinde 5-6 m. çapında dolinler belirmektedir. Ova

ortasında kuzey-güney doğrultusunda uzanan fay boyunca sıcak çamur ve sıcak

su kaynakları bulunmaktadır. Depresyonun doğu kenarı çok sayıda kaplıcanın

yer aldığı diğer bir fay hattına tekabül etmektedir.

Ovanın 10 km kadar kuzeyindeki Seyitömer linyit yatakları işletmeye açık bir kömür

sahasıdır. 228 milyon ton rezervli yatağın üretimi hem Kütahya Azot Fabrikası'nın

kömür ihtiyacını hem de Seyitömer'de kurulan Termik Santralin yakıtını

karşılamaktadır. Bu depresyonun başlıca yerleşmesi 1984 nüfuslu Seyitömer

kasabasıdır.

SEYİTÖMER

LİNYİT ÇIKARIM SAHASI

KÖPRÜÖREN OVASINDA GÜNEŞİN DOĞUŞU

Köprüören Ovası

Tabanı alüvyonlarla kaplı olan Köprüören ovası, Yoncalı depresyonuna dar bir

neojen eşikle bağlanır. Köprü ören ovası aslında Kütahya ovasının kuzeybatıdaki

uzantısıdır. Kütahya ovası gibi KB-GD doğrultusunda uzanan depresyonun boyu

6 km. genişliği 4 km.dir. Felent Çayı ile kat edilen 1000 m. rakımlı ova tabanı

güneyden inen derelerin oluşturdukları birikinti konileri sebebiyle kuzeye doğru

eğimlidir. Tabandan neojen platolara tatlı bir eğimle geçilen bu ova

tektonizmanın, hem de akarsu boşaltmasının eseridir. Kısmen bataklık olan

Köprüören ovasında yerleşme merkezleri hemen hemen yamaçtadır. Ovanın

başlıca yerleşmesi 500 nüfuslu Köprüören'dir. Kütahya'yı Balıkesir'e bağlayan

kara ve demiryolunun içerisinden geçtiği bu yerleşme kendinden beklenen

gelişmeyi gösterememiştir. Köprüören ovasında şeker pancarı, bakliyat ve tahıl

tarımı önem kazanmıştır.

Tavşanlı Ovası Köprüören ovasının batısında Tavşanlı ovası yer almaktadır. Köprüören ovasından

100-150m.lik neojen bir eşikle ayrılan Tavşanlı ovasının da tabanı alüvyonlarla

örtülü olup çevresi neojen dolgularla kuşatılmış durumdadır. Tavşanlı ovası

Kütahya ve Köprüören ovalarından daha alçaktır. Ovanın doğu kısmının fazla

girintili çıkıntılı oluşu akarsularla boşaltılmış olduğunu, uzanış doğrultusu ise

tektonik olduğuna işaret eder. Bazı yerleri bataklık olan ovada yerleşmeler daha

çok yamaçları tercih etmişlerdir. Diğer yerleşme noktaları gibi Tavşanlı kasabası da

yamaçta kurulmuştur. Selçuklular zamanından beri var olan, Evliya Çelebi'ye göre

tavşanı bol olduğu için, "Tavşanlı" adını alan kasaba, Tavşanlı ovasının kuzey

kenarındaki Karakaya ve Bağlık Tepe'nin güney eteğinde bulunmaktadır. Eski

Tavşanlı kasabanın çekirdeğini alt katları ahır ve samanlık olarak kullanılan çift

katlı ahşap ve cumbalı evler oluşturmaktaydı. 1928 yılında kavuştuğu demiryolu ve

tarımsal faaliyetler sayesinde gelişme fırsatı bulan Tavşanlı'da yeni meskenler

giderek yaygınlaşmaktadır. Ovasında şekerpancarı, tahıl ve nohut yetiştirilen

Tavşanlı, çevresinin zirai ve ticari merkezidir. Başlıca ticari faaliyeti leblebi imalatı

olan Tavşanlı'nın nüfus artışında kuzeyindeki Tunçbilek linyit işletmelerinin

büyük etkisi olmuştur. 2012 yılında nüfusu 66.821'e yükselen Tavşanlı, şehirsel

özellikler kazanmış bir yerleşmedir.

TAVŞANLI