ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΡΗΓΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΝΟΥΣ ΟΘΟΔΟΞΗΣ ΧΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ

ΟΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΛΑΒΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΧΩΟ ΜΙΑ

ΚΙΤΙΚΗ ΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ραναγιώτθσ Γ Κριμπάσ (Panagiotis G Krimpas)

Αναπλθρωτισ Κακθγθτισ ςτο Δθμοκρίτειο Πανεπιςτιμιο Θράκθσ

pkrimpasbsccduthgr

Наталя Воєвутко (Natalya Voyevutko)

Αναπλθρϊτρια Κακθγιτρια ςτο Κρατικό Πανεπιςτιμιο Μαριοφπολθσ

nvoevoutkoyandexua

Οι Βαράγγοι ι ώσ (1)

Ο ορκόδοξοσ χριςτιανιςμόσ διαδόκθκε ςτουσ ανατολικοφσ λάβουσ απόζνα γερμανικό (Germanic) φφλο τουσ ςκανδιναβοφσ Βαράγγουσ ι Ρωσ(gt Ρώςοι) οι οποίοι κατάγονταν από τθ Σουθδία και αποτελοφςαν κλάδοτων Βίκινγκσ [12 36ndash78]

Είχαν ιδρφςει τον 9ο αι μΧ ςτθν περιοχι τθσ ςθμερινισ Ουκρανίασιςχυρό κράτοσ με πρωτεφουςα το Κίεβο [12 36ndash48]

Σο 988 μΧ [14 34 6 172] ο βαράγγοσ πρίγκιπασ (και μετζπειτα Άγιοσ)Βλαδίμθροσ (lt ςκανδ Valdamarr) του Κιζβου ζφερε ςτθν περιοχι τθσςθμερινισ Ουκρανίασ τον Χριςτιανιςμό βαπτίηοντασ τουσ υπθκόουσ τουςτα νερά του ποταμοφ Δνείπερου μζςω ιερζων που προζρχονταν απότθν Ανατολικι Ρωμαϊκι Αυτοκρατορία

Σθν ίδια χρονιά ζνα ςϊμα από 6000 Βαράγγουσ ςυνζβαλεαποφαςιςτικά ςτθ νίκθ του Βαςιλείου Βϋ επί του ςφετεριςτι Φωκά καιςτθν κατάλθψθ τθσ Χερςϊνασ (ςτθν Κριμαία) από τθν ΑνατολικιΡωμαϊκι Αυτοκρατορία [12 63]

Οι Βαράγγοι ι ώσ (2)

Θ Αγ Πλγα (lt ςκανδ Helga) προςθλυτίςτθκε ςτον Χριςτιανιςμό το ζτοσ945 ι 957 μΧ [14 27 12 52ndash53]

Θ δυναςτεία των Βαράγγων (ωσ) ςυγχωνεφκθκε ςτθ ςυνζχεια μεΣλάβουσ Βάλτεσ και Φίννουσ τουσ οποίουσ και εκχριςτιάνιςε και εντζλει οι Ρωσ κατζλθξαν ςλαβόφωνοι μζςω μιασ διαδικαςίασ που άρχιςεςτα τζλθ του 10ου και ολοκλθρϊκθκε ςτο πρϊτο μιςό του 11ου αι μΧ[12 31]

Ο εκχριςτιανιςμόσ των Βαράγγων και των λαϊν που ςυγχωνεφκθκαν μεαυτοφσ ζχει τεράςτια ςθμαςία για τον Ελλθνιςμό [14 39]

Ο μθτροπολίτθσ Κιζβου laquoζλεγχε τθ μόνθ διοικθτικι οργάνωςθ ndash από τοΒυηάντιο εξαρτϊμενθ ndash που ςυνείχε το ςφνολο τθσ Ρωςίασ μζςα ςτθνπερίοδο ανάμεςα ςτο 989 και 1448raquo [14 39]

Ο προςθλυτιςμόσ των Ρωσ ςτον Ανατολικό Χριςτιανιςμό υπιρξε προϊόνελεφκερθσ επιλογισ [14 27]

Οι Βαράγγοι ι ώσ (3)

Οδιγθςε ςτθ δθμιουργία μιασ μακρόβιασ εμπορικισ και πολιτιςμικισοδοφ που ονομάηεται laquoθ οδόσ από τουσ Βαράγγουσ ςτουσ Ζλλθνεσraquo [12108]

Εκείνθ τθν περίοδο laquoμεγάλοσ αρικμόσ Ελλινων ιρκε ςτθ ωςία καικατζλαβε κζςεισ επιρροισ ιδιαίτερα ςτθν Εκκλθςίαraquo [14 46]

laquoΟ διοικθτικόσ ζλεγχοσ τθσ ρωςικισ Εκκλθςίασ από Ζλλθνεσ κλθρικοφσςυνζβαλε δίχωσ αμφιβολία ςτθν κατά γράμμα ςυμμόρφωςθ τωνρωςικϊν λειτουργικϊν κειμζνων και εκίμων προσ εκείνα τθσΚωνςταντινοφπολθσ [hellip+raquo [14 46]

Ζτςι οι ςουθδοί Βαράγγοι που με το εμπορικό ςτρατιωτικό και πολιτικότουσ δαιμόνιο επζλεξαν ςυνειδθτά τον ορκόδοξο χριςτιανιςμό ωσ μζςογια τθ ςφνδεςι τουσ με τον ελλθνορωμαϊκό κόςμο και για τθ ςυνοχι τωνυπθκόων τουσ άνοιξαν επιτυχϊσ τον δρόμο τθσ ζκτοτε αδιάκοπθσελλθνικισ παρουςίασ ςτισ περιοχζσ τθσ ςθμερινισ Ρωςίασ Ουκρανίασκαι Λευκορωςίασ

Γλωςςικόσ δανειςμόσ ςτισ ΑΣΓ

Σζτοιεσ επαφζσ μεταξφ αλλόγλωςςων κοινοτιτων οδθγοφν και ςεγλωςςικό δανειςμό

Τπάρχουν διάφορεσ παράμετροι που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθπροκειμζνου να διαπιςτωκεί θ φφςθ ενόσ δάνειου ςτοιχείου ςεδεδομζνθ γλϊςςα

τισ ανατολικζσ ςλαβικζσ γλώςςεσ (ΑΓ) τα περιςςότερα ελλθνογενιλεξιλογικά δάνεια είναι εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα(ανκρωπωνφμια τοπωνφμια)

Σα υπόλοιπα ελλθνικά δάνεια ςτισ ΑΓ είναι ριματα προςθγορικάουςιαςτικά κά λεξιματα που αν και δεν ςχετίηονται ευκζωσ με τονεκκλθςιαςτικό βίο αντλικθκαν είτε από ελλθνόγλωςςα εκκλθςιαςτικάκείμενα που τα περιείχαν είτε από πρϊιμα νομικά και άλλα κοςμικάκείμενα που μεταφράηονταν από τθν Ελλθνικι ςτθν ανατολικοςλαβικιεκδοχι τθσ ΠΕ

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Οι Βαράγγοι ι ώσ (1)

Ο ορκόδοξοσ χριςτιανιςμόσ διαδόκθκε ςτουσ ανατολικοφσ λάβουσ απόζνα γερμανικό (Germanic) φφλο τουσ ςκανδιναβοφσ Βαράγγουσ ι Ρωσ(gt Ρώςοι) οι οποίοι κατάγονταν από τθ Σουθδία και αποτελοφςαν κλάδοτων Βίκινγκσ [12 36ndash78]

Είχαν ιδρφςει τον 9ο αι μΧ ςτθν περιοχι τθσ ςθμερινισ Ουκρανίασιςχυρό κράτοσ με πρωτεφουςα το Κίεβο [12 36ndash48]

Σο 988 μΧ [14 34 6 172] ο βαράγγοσ πρίγκιπασ (και μετζπειτα Άγιοσ)Βλαδίμθροσ (lt ςκανδ Valdamarr) του Κιζβου ζφερε ςτθν περιοχι τθσςθμερινισ Ουκρανίασ τον Χριςτιανιςμό βαπτίηοντασ τουσ υπθκόουσ τουςτα νερά του ποταμοφ Δνείπερου μζςω ιερζων που προζρχονταν απότθν Ανατολικι Ρωμαϊκι Αυτοκρατορία

Σθν ίδια χρονιά ζνα ςϊμα από 6000 Βαράγγουσ ςυνζβαλεαποφαςιςτικά ςτθ νίκθ του Βαςιλείου Βϋ επί του ςφετεριςτι Φωκά καιςτθν κατάλθψθ τθσ Χερςϊνασ (ςτθν Κριμαία) από τθν ΑνατολικιΡωμαϊκι Αυτοκρατορία [12 63]

Οι Βαράγγοι ι ώσ (2)

Θ Αγ Πλγα (lt ςκανδ Helga) προςθλυτίςτθκε ςτον Χριςτιανιςμό το ζτοσ945 ι 957 μΧ [14 27 12 52ndash53]

Θ δυναςτεία των Βαράγγων (ωσ) ςυγχωνεφκθκε ςτθ ςυνζχεια μεΣλάβουσ Βάλτεσ και Φίννουσ τουσ οποίουσ και εκχριςτιάνιςε και εντζλει οι Ρωσ κατζλθξαν ςλαβόφωνοι μζςω μιασ διαδικαςίασ που άρχιςεςτα τζλθ του 10ου και ολοκλθρϊκθκε ςτο πρϊτο μιςό του 11ου αι μΧ[12 31]

Ο εκχριςτιανιςμόσ των Βαράγγων και των λαϊν που ςυγχωνεφκθκαν μεαυτοφσ ζχει τεράςτια ςθμαςία για τον Ελλθνιςμό [14 39]

Ο μθτροπολίτθσ Κιζβου laquoζλεγχε τθ μόνθ διοικθτικι οργάνωςθ ndash από τοΒυηάντιο εξαρτϊμενθ ndash που ςυνείχε το ςφνολο τθσ Ρωςίασ μζςα ςτθνπερίοδο ανάμεςα ςτο 989 και 1448raquo [14 39]

Ο προςθλυτιςμόσ των Ρωσ ςτον Ανατολικό Χριςτιανιςμό υπιρξε προϊόνελεφκερθσ επιλογισ [14 27]

Οι Βαράγγοι ι ώσ (3)

Οδιγθςε ςτθ δθμιουργία μιασ μακρόβιασ εμπορικισ και πολιτιςμικισοδοφ που ονομάηεται laquoθ οδόσ από τουσ Βαράγγουσ ςτουσ Ζλλθνεσraquo [12108]

Εκείνθ τθν περίοδο laquoμεγάλοσ αρικμόσ Ελλινων ιρκε ςτθ ωςία καικατζλαβε κζςεισ επιρροισ ιδιαίτερα ςτθν Εκκλθςίαraquo [14 46]

laquoΟ διοικθτικόσ ζλεγχοσ τθσ ρωςικισ Εκκλθςίασ από Ζλλθνεσ κλθρικοφσςυνζβαλε δίχωσ αμφιβολία ςτθν κατά γράμμα ςυμμόρφωςθ τωνρωςικϊν λειτουργικϊν κειμζνων και εκίμων προσ εκείνα τθσΚωνςταντινοφπολθσ [hellip+raquo [14 46]

Ζτςι οι ςουθδοί Βαράγγοι που με το εμπορικό ςτρατιωτικό και πολιτικότουσ δαιμόνιο επζλεξαν ςυνειδθτά τον ορκόδοξο χριςτιανιςμό ωσ μζςογια τθ ςφνδεςι τουσ με τον ελλθνορωμαϊκό κόςμο και για τθ ςυνοχι τωνυπθκόων τουσ άνοιξαν επιτυχϊσ τον δρόμο τθσ ζκτοτε αδιάκοπθσελλθνικισ παρουςίασ ςτισ περιοχζσ τθσ ςθμερινισ Ρωςίασ Ουκρανίασκαι Λευκορωςίασ

Γλωςςικόσ δανειςμόσ ςτισ ΑΣΓ

Σζτοιεσ επαφζσ μεταξφ αλλόγλωςςων κοινοτιτων οδθγοφν και ςεγλωςςικό δανειςμό

Τπάρχουν διάφορεσ παράμετροι που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθπροκειμζνου να διαπιςτωκεί θ φφςθ ενόσ δάνειου ςτοιχείου ςεδεδομζνθ γλϊςςα

τισ ανατολικζσ ςλαβικζσ γλώςςεσ (ΑΓ) τα περιςςότερα ελλθνογενιλεξιλογικά δάνεια είναι εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα(ανκρωπωνφμια τοπωνφμια)

Σα υπόλοιπα ελλθνικά δάνεια ςτισ ΑΓ είναι ριματα προςθγορικάουςιαςτικά κά λεξιματα που αν και δεν ςχετίηονται ευκζωσ με τονεκκλθςιαςτικό βίο αντλικθκαν είτε από ελλθνόγλωςςα εκκλθςιαςτικάκείμενα που τα περιείχαν είτε από πρϊιμα νομικά και άλλα κοςμικάκείμενα που μεταφράηονταν από τθν Ελλθνικι ςτθν ανατολικοςλαβικιεκδοχι τθσ ΠΕ

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Οι Βαράγγοι ι ώσ (2)

Θ Αγ Πλγα (lt ςκανδ Helga) προςθλυτίςτθκε ςτον Χριςτιανιςμό το ζτοσ945 ι 957 μΧ [14 27 12 52ndash53]

Θ δυναςτεία των Βαράγγων (ωσ) ςυγχωνεφκθκε ςτθ ςυνζχεια μεΣλάβουσ Βάλτεσ και Φίννουσ τουσ οποίουσ και εκχριςτιάνιςε και εντζλει οι Ρωσ κατζλθξαν ςλαβόφωνοι μζςω μιασ διαδικαςίασ που άρχιςεςτα τζλθ του 10ου και ολοκλθρϊκθκε ςτο πρϊτο μιςό του 11ου αι μΧ[12 31]

Ο εκχριςτιανιςμόσ των Βαράγγων και των λαϊν που ςυγχωνεφκθκαν μεαυτοφσ ζχει τεράςτια ςθμαςία για τον Ελλθνιςμό [14 39]

Ο μθτροπολίτθσ Κιζβου laquoζλεγχε τθ μόνθ διοικθτικι οργάνωςθ ndash από τοΒυηάντιο εξαρτϊμενθ ndash που ςυνείχε το ςφνολο τθσ Ρωςίασ μζςα ςτθνπερίοδο ανάμεςα ςτο 989 και 1448raquo [14 39]

Ο προςθλυτιςμόσ των Ρωσ ςτον Ανατολικό Χριςτιανιςμό υπιρξε προϊόνελεφκερθσ επιλογισ [14 27]

Οι Βαράγγοι ι ώσ (3)

Οδιγθςε ςτθ δθμιουργία μιασ μακρόβιασ εμπορικισ και πολιτιςμικισοδοφ που ονομάηεται laquoθ οδόσ από τουσ Βαράγγουσ ςτουσ Ζλλθνεσraquo [12108]

Εκείνθ τθν περίοδο laquoμεγάλοσ αρικμόσ Ελλινων ιρκε ςτθ ωςία καικατζλαβε κζςεισ επιρροισ ιδιαίτερα ςτθν Εκκλθςίαraquo [14 46]

laquoΟ διοικθτικόσ ζλεγχοσ τθσ ρωςικισ Εκκλθςίασ από Ζλλθνεσ κλθρικοφσςυνζβαλε δίχωσ αμφιβολία ςτθν κατά γράμμα ςυμμόρφωςθ τωνρωςικϊν λειτουργικϊν κειμζνων και εκίμων προσ εκείνα τθσΚωνςταντινοφπολθσ [hellip+raquo [14 46]

Ζτςι οι ςουθδοί Βαράγγοι που με το εμπορικό ςτρατιωτικό και πολιτικότουσ δαιμόνιο επζλεξαν ςυνειδθτά τον ορκόδοξο χριςτιανιςμό ωσ μζςογια τθ ςφνδεςι τουσ με τον ελλθνορωμαϊκό κόςμο και για τθ ςυνοχι τωνυπθκόων τουσ άνοιξαν επιτυχϊσ τον δρόμο τθσ ζκτοτε αδιάκοπθσελλθνικισ παρουςίασ ςτισ περιοχζσ τθσ ςθμερινισ Ρωςίασ Ουκρανίασκαι Λευκορωςίασ

Γλωςςικόσ δανειςμόσ ςτισ ΑΣΓ

Σζτοιεσ επαφζσ μεταξφ αλλόγλωςςων κοινοτιτων οδθγοφν και ςεγλωςςικό δανειςμό

Τπάρχουν διάφορεσ παράμετροι που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθπροκειμζνου να διαπιςτωκεί θ φφςθ ενόσ δάνειου ςτοιχείου ςεδεδομζνθ γλϊςςα

τισ ανατολικζσ ςλαβικζσ γλώςςεσ (ΑΓ) τα περιςςότερα ελλθνογενιλεξιλογικά δάνεια είναι εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα(ανκρωπωνφμια τοπωνφμια)

Σα υπόλοιπα ελλθνικά δάνεια ςτισ ΑΓ είναι ριματα προςθγορικάουςιαςτικά κά λεξιματα που αν και δεν ςχετίηονται ευκζωσ με τονεκκλθςιαςτικό βίο αντλικθκαν είτε από ελλθνόγλωςςα εκκλθςιαςτικάκείμενα που τα περιείχαν είτε από πρϊιμα νομικά και άλλα κοςμικάκείμενα που μεταφράηονταν από τθν Ελλθνικι ςτθν ανατολικοςλαβικιεκδοχι τθσ ΠΕ

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Οι Βαράγγοι ι ώσ (3)

Οδιγθςε ςτθ δθμιουργία μιασ μακρόβιασ εμπορικισ και πολιτιςμικισοδοφ που ονομάηεται laquoθ οδόσ από τουσ Βαράγγουσ ςτουσ Ζλλθνεσraquo [12108]

Εκείνθ τθν περίοδο laquoμεγάλοσ αρικμόσ Ελλινων ιρκε ςτθ ωςία καικατζλαβε κζςεισ επιρροισ ιδιαίτερα ςτθν Εκκλθςίαraquo [14 46]

laquoΟ διοικθτικόσ ζλεγχοσ τθσ ρωςικισ Εκκλθςίασ από Ζλλθνεσ κλθρικοφσςυνζβαλε δίχωσ αμφιβολία ςτθν κατά γράμμα ςυμμόρφωςθ τωνρωςικϊν λειτουργικϊν κειμζνων και εκίμων προσ εκείνα τθσΚωνςταντινοφπολθσ [hellip+raquo [14 46]

Ζτςι οι ςουθδοί Βαράγγοι που με το εμπορικό ςτρατιωτικό και πολιτικότουσ δαιμόνιο επζλεξαν ςυνειδθτά τον ορκόδοξο χριςτιανιςμό ωσ μζςογια τθ ςφνδεςι τουσ με τον ελλθνορωμαϊκό κόςμο και για τθ ςυνοχι τωνυπθκόων τουσ άνοιξαν επιτυχϊσ τον δρόμο τθσ ζκτοτε αδιάκοπθσελλθνικισ παρουςίασ ςτισ περιοχζσ τθσ ςθμερινισ Ρωςίασ Ουκρανίασκαι Λευκορωςίασ

Γλωςςικόσ δανειςμόσ ςτισ ΑΣΓ

Σζτοιεσ επαφζσ μεταξφ αλλόγλωςςων κοινοτιτων οδθγοφν και ςεγλωςςικό δανειςμό

Τπάρχουν διάφορεσ παράμετροι που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθπροκειμζνου να διαπιςτωκεί θ φφςθ ενόσ δάνειου ςτοιχείου ςεδεδομζνθ γλϊςςα

τισ ανατολικζσ ςλαβικζσ γλώςςεσ (ΑΓ) τα περιςςότερα ελλθνογενιλεξιλογικά δάνεια είναι εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα(ανκρωπωνφμια τοπωνφμια)

Σα υπόλοιπα ελλθνικά δάνεια ςτισ ΑΓ είναι ριματα προςθγορικάουςιαςτικά κά λεξιματα που αν και δεν ςχετίηονται ευκζωσ με τονεκκλθςιαςτικό βίο αντλικθκαν είτε από ελλθνόγλωςςα εκκλθςιαςτικάκείμενα που τα περιείχαν είτε από πρϊιμα νομικά και άλλα κοςμικάκείμενα που μεταφράηονταν από τθν Ελλθνικι ςτθν ανατολικοςλαβικιεκδοχι τθσ ΠΕ

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Γλωςςικόσ δανειςμόσ ςτισ ΑΣΓ

Σζτοιεσ επαφζσ μεταξφ αλλόγλωςςων κοινοτιτων οδθγοφν και ςεγλωςςικό δανειςμό

Τπάρχουν διάφορεσ παράμετροι που πρζπει να λαμβάνονται υπόψθπροκειμζνου να διαπιςτωκεί θ φφςθ ενόσ δάνειου ςτοιχείου ςεδεδομζνθ γλϊςςα

τισ ανατολικζσ ςλαβικζσ γλώςςεσ (ΑΓ) τα περιςςότερα ελλθνογενιλεξιλογικά δάνεια είναι εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα(ανκρωπωνφμια τοπωνφμια)

Σα υπόλοιπα ελλθνικά δάνεια ςτισ ΑΓ είναι ριματα προςθγορικάουςιαςτικά κά λεξιματα που αν και δεν ςχετίηονται ευκζωσ με τονεκκλθςιαςτικό βίο αντλικθκαν είτε από ελλθνόγλωςςα εκκλθςιαςτικάκείμενα που τα περιείχαν είτε από πρϊιμα νομικά και άλλα κοςμικάκείμενα που μεταφράηονταν από τθν Ελλθνικι ςτθν ανατολικοςλαβικιεκδοχι τθσ ΠΕ

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Δανειςμόσ και γλωςςικά επίπεδα

Δανειςμόσ ςτο ςυντακτικό επίπεδο ςτο φωνολογικό επίπεδο ςτογραφθματικό επίπεδο ςτο μορφολογικό επίπεδο ςτο λεξιλογικό επίπεδο[8 42ndash66]

τισ ΑΓ τα ελλθνογενι δάνεια εντοπίηονται κυρίωσ ςτο λεξιλογικό επίπεδο(κυρίωσ εκκλθςιαςτικοί όροι και ονόματα από τον 10ο αι μΧ ελλθνογενείσδιεκνιςμοί από τον 18ο αι μΧ) και ςτο γραφθματικό επίπεδο (κυριλλικόαλφάβθτο από τον 10ο αι μΧ)

ε μικρότερο βακμό απαντοφν ςτο φωνολογικό επίπεδο αλλά μόνο απόφωνοτακτικι άποψθ υπό μορφι φωνθματικϊν ακολουκιϊν που δεναπαντοφν ςε ςλαβικισ προζλευςθσ ρωςικά λεξιματα (από τον 10ο αι μΧλχ иa ρως христианe lt ΠΕ христiumlанe lt Χριςτιανοί нт ρωςпентархия lt πενταρχία)

ε πολφ μικρό βακμό απαντοφν ςτο μορφολογικό επίπεδο (από τον 10ο αιμΧ λχ ονομαςτικι ρωσ Христос lt ΠΕ Христосъ ςτθ γενικι Христа)

Κςωσ απαντοφν και ςτο ςυντακτικό επίπεδο [7] κυρίωσ μζςω τθσ ΠΕ [12 6511 86 5 164ndash166]

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Δανειςμόσ και γλωςςικι προζλευςθ

ελλθνικά ςλαβικά ι μικτά ελλθνοςλαβικά

λεξικά δάνεια (ατόφυεσ ξζνεσ λζξεισ) υβρίδια (λζξεισ αποτελοφμενεσ απόςυνδυαςμό ξζνων και εγχϊριων ςτοιχείων) ςθμαςιολογικά δάνεια (εγχϊριεσλζξεισ με δάνεια ςθμαςία) μεταφραςτικά δάνεια ι ζκτυπα (εγχϊριοινεολογιςμοί απλοί ι ςφμπλοκοι για τθν καταςιμανςθ νζασ ζννοιασ κατά τοπρότυπο τθσ δανείςτριασ γλϊςςασ) [8 27]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ(λεξικό δάνειο) ρως иконопись ουκρ іконопис λευκορως іканапіс (=εικονογραφία) lt ρως λευκορως иконa ουκρ ікона (lt ΠΕ иконa) lt εικόνα+ ρως писать ουκρ писати λευκορως пісаць (= γράφω) (υβρίδιο) ρωςουκρ Спаситель (lt ΠΕ Спаситель lt спасити = ςϊηω) λευκορως Збаўца(lt збавiць = ςϊηω) (= ωτιρασ) lt ωτήρ (ςθμαςιολογικό δάνειο ότανεννοείται ο Ιθςοφσ Χριςτόσ) ρως святоградец ουκρ святоградецьλευκορως святaградец (= αγιοπολίτθσ) lt ΠΕ свѧтоградецъ lt ΠΕсвѧтый (= άγιοσ) + ΠΕ градъ (= πόλθ) + επίκθμα -ецъ (μεταφραςτικόδάνειο)

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Ελλθνικά και ελλθνίηοντα δάνεια

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt αγιορείτησ (ελλθνικό δάνειο)ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя lt λόγ λατ orthopraxia lt ορθοπραξία= γερμ Orthopraxie = γαλλ orthopraxie (ελλθνίηον δάνειο)

Είναι εςφαλμζνθ θ απουςία διάκριςθσ μεταξφ αυτϊν των κατθγοριϊν κατά τθν οποίααναμιγνφονται ελλθνίηοντεσ νεολογιςμοί που πλάςτθκαν ςε δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ(λχ ρως пантеист lt γερμ Pantheist γαλλ pantheacuteiste ρως теократия lt λόγ λατtheocratia = γερμ Theokratie = γαλλ theacuteocratie κά) με τα αλθκινά ελλθνικά (άμεςα ιζμμεςα) δάνεια ςτθ Ρωςικι (λχ ρως Панагия lt ΠΕ Панагιѧ lt Παναγία аналой lt ιδιωμαναλόι lt αναλόγιον)

Σα ελλθνίηοντα δάνεια ξεχωρίηουν εφκολα από οριςμζνα φωνολογικά καιμορφοφωνολογικά χαρακτθριςτικά τουσ τα οποία διακρίνουν και όςα ζμμεςα ελλθνογενιδάνεια προιλκαν από επαφζσ των ΑΓ με τθ Λατινικι ι με γλϊςςεσ που άντλθςαν τθνεκκλθςιαςτικι τουσ ορολογία από τθ Λατινικι (όπωσ θ Πολωνικι)

Για παράδειγμα το ρως oртопраксия ουκρ λευκορως oртопраксiя ςυνιςτά ελλθνίηονδάνειο ακριβϊσ διότι ςυνιςτά νεολογικό διεκνιςμό πλαςμζνο με ελλθνικά ςτοιχεία όπωσπροκφπτει από τον τονιςμό ςτθν προπαραλιγουςα και το ςτιγμιαίο άθχο οδοντικό т πουαποδίδει μερικϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά του θ αντί του τριβόμενου ф που κααναμενόταν ςε δάνεια που διιλκαν από τθ Μεςαιωνικι ι τθ Νζα Ελλθνικι

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Δάνεια και μεταδάνεια

Ζχουν αμιγι ελλθνικι προζλευςθ

Αποτελοφςαν δάνεια ιδθ ςτθν Αρχαία Ελλθνικι τθν Ελλθνιςτικι Ελλθνικι (Κοινι) τθΜεςαιωνικι Ελλθνικι ι τθ Νεοελλθνικι [8 54ndash55]

Παραδείγματα ρως λευκορως агиорит ουκρ агіоріт lt νελλ αγιορείτησ (αμιγζσελλθνικό δάνειο) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ lt εβρ beːtː lεħεm(= ςπίτι του ψωμιοφ) (μεταδάνειο)

Για το ηιτθμα των ελλθνικϊν δανείων ςτισ ΑΓ αυτι θ παράμετροσ ζχει μόνοδευτερεφουςα ςθμαςία αφοφ όταν ζνα γλωςςικό ςτοιχείο ζχει λθφκεί πχ από τθνΕλλθνικι παραμζνει ελλθνικό δάνειο για τθν εκάςτοτε υπό εξζταςθ γλϊςςα

Ο ελλθνικόσ χαρακτιρασ των εν λόγω δάνειων (ςυνικωσ εβραϊκϊν) όρων και ονομάτωνςτισ ΑΓ πζρα από τον φωνθτικό ndash ςυχνά δε και μορφολογικό ndash εξελλθνιςμό τουσπροκφπτει και από το γεγονόσ ότι ακόμθ και οι παρεφκαρμζνοι (ςτθν Ελλθνικι) εβραϊκοίόροι και ονόματα πζραςαν ςε κάποιεσ από τισ εν λόγω γλϊςςεσ ακριβϊσ με αυτι τθνπαρεφκαρμζνθ (ουςιαςτικά εςφαλμζνθ) μορφι τουσ πχ ρως Вирсавия λευκορωςВірсавія lt Βηρςαβεζ ενϊ ο ορκόσ τφποσ είναι Βηθςαβεζ lt εβρ baκ ʃεːvaː(πβ ωςτόςο ουκρ Ветсавiя με αρχαΐηουςα προφορά των η και θ προφανϊσ υβριδικόστφποσ με επίδραςθ τθσ Λατινικισ ι τθσ Πολωνικισ) ρως ουκρ Едем λευκορως Эдэм ltΠΕ Едемъ lt Εδζμ lt εβρ ːːeethεn

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (1)

Οι ευρζωσ διαδεδομζνεσ παρανοιςεισ ςε βακμό αςτικοφ μφκου όςοναφορά τθν πραγματικι ζκταςθ τθσ ελλθνικισ επίδραςθσ ςτισ ΑΓεντοπίηονται κυρίωσ ςε ςχζςθ με τα ζμμεςα δάνεια ελλθνικισπροζλευςθσ

Πολλά τζτοια δάνεια ςτισ ΑΓ δεν ζχουν λθφκεί απευκείασ από τθνΕλλθνικι αλλά με τθ μεςολάβθςθ αρχαίων γερμανικών γλωςςών (ταπαλαιότερα) τθσ Λατινικισ (κατά τον Μεςαίωνα και εφεξισ) και ιδίωστθσ ΡΕΣ (κατά τον Μεςαίωνα) ενϊ δεν απουςιάηουν και νεϊτεραελλθνογενι δάνεια μζςω δυτικοευρωπαϊκών γλωςςών (ΓερμανικισΓαλλικισ)

Ειδικά όςον αφορά τθν επίδραςθ τθσ ΠΕ ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία των ΑΓ ζχει επανειλθμμζνα τονιςτεί ςτθ βιβλιογραφία ότι δενενδείκνυται θ βιαςτικι απόφανςθ περί άμεςου δανειςμοφ από τθνΕλλθνικι [14 44 12 65 157 21 25]

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (2)

Ειδικά τα ζμμεςα δάνεια από δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ

α) διατθροφν αυτοφςια ι παραπλιςια τθν αρχαιοελλθνικι αξία των φωνθμάτων β η θ καιτθσ διφκόγγου οι ωσ b e (lt αρχ ελλ ε) ι oi t (lt αρχ ελλ th) και e αντίςτοιχααντί τθσ μεςαιωνικισ και νζασ ελλθνικισ τουσ αξίασ (v i κ gt f και i)

β) αποδίδουν τθ δαςεία ωσ г (ρως g ουκρ λευκορως ɦ) ςτθν προςπάκεια απόδοςθστου λατινικοφ και γερμανικοφ h που απζδιδε επακριβϊσ τθν αρχαιοελλθνικι προφορά τθσδαςείασ (h) ενϊ ςτα μεςαιωνικά και νζα ελλθνικά δάνεια θ δαςεία απουςιάηει κακότιείχε ιδθ ςιγθκεί ςτθν Ελλθνικι

γ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως) -ия (ουκρ λευκορως) -iя (ia lt λατ -ia αντίːialt ελλ -ία)

δ) εμφανίηουν τθν άτονθ κατάλθξθ (ρως ουκρ λευκορως) -а (lt λατ -a lt ελλ -η ι -ή) αντίτων καταλιξεων (ρως) -ия -ь (ουκρ λευκορως) -iя (i ι ːilt ελλ -ή ι -η)

Υβριδικοί τφποι ζχουν προκφψει αςφαλϊσ από γλωςςικι μθχανίκευςθ λχарифметика lt λατ arithmetica lt αριθμητική με laquoαποκατάςταςθraquo τθσ τριβόμενθσπροφοράσ του μεςαιωνικοφ (και νζου) ελλθνικοφ θ ωσ f ρως евхаристия ουκρювхаристія λευκορως еўхарыстыя lt ευχαριςτία (παροξφτονο) με επίδραςθ του(προπαροξφτονου) λατ eucharistia lt ευχαριςτία (παροξφτονο)

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Άμεςα και ζμμεςα δάνεια (3)

Παραδείγματα ζμμεςων ελλθνικϊν δανείων πβ αφενόσ ρως Библия ουκρ λευκορως Біблія (ταοποία τονίηονται ςτθν προπαραλιγουςα και εμφανίηουν ςτιγμιαίο θχθρό χειλικό αντί τριβόμενο) lt ΠΕБиблiumlѧ lt λατ Biblia lt πλθκ Βιβλία ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμ Oikumene ltλόγ λατ oecumene lt οικουμζνη ρως гимн ουκρ λευκορως гiмн lt πολων hymn lt λατ hymnus ltὕμνοσ και αφετζρου ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюм λευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ ltΒηθλεζμ ρως Агапия ουκρ λευκορως Агапiя lt Αγάπη (βαπτιςτικό κυριωνφμιο) ρως ипoстасьουκρ іпoстась λευκορως іпастась lt ΠΕ ипoстась lt ὑπόςταςισ ρως Гермоген lt λόγ λατHermogena lt Ερμογζνησ ρως Агата lt πολων Agata lt λατ Agatha lt Αγαθή ρως Евангелие lt ΠΕЕвангелιе lt Ευαγγζλιον ρως архiumlепископъ lt ΠΕ Aрхиепископ lt Αρχιεπίςκοποσ) ρως аскет lt γερμAsket lt λόγ λατ asceta lt αςκητήσ ρως католик lt πολων katolik lt λατ catholicus lt καθολικόσцерковь (= ορκόδοξοσ χριςτιανικόσ ναόσ) lt πρωτοςλαβ cr΄ky αρχ γερμkirika lt κυριακόν ι κυρικόν ltΚφριοσ [17 110middot 19 462] ( ρως церковь ουκρ церквa λευκορως цaрквa)

Σο ίδιο το ρως ортодокс (lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ) και τα παράγωγά του(ρως ортодоксальный lt γαλλ orthodoxal lt γαλλ orthodoxe lt λατ orthodoxus lt ορθόδοξοσ ρωςортодоксия lt λόγ λατ orthodoxia = γαλλ orthodoxie) είναι απλϊσ διεκνιςμοί ελλθνικισ αρχισ πουπζραςαν ςτθ Ρωςικι από τθ Γαλλικι [19 244] και επεκτάκθκαν εν ςυνεχεία ςτθν ορκόδοξθ χριςτιανικιορολογία

Παραδείγματα άμεςων ελλθνικϊν δανείων ρως ουκρ патера λευκορως патара (= ράβδοσ ςτθνοποία ςτθρίηονται οι υπζργθροι μοναχοί κατά τθ λειτουργία) lt πατζρα (θ) (lt πατερόν lt πάτοσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілуса λευκορως (Багародзіца) Гликофилусаlt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα ρως (ιδιωμ) ουκρ (ιδιωμ) λευκορως(ιδιωμ) коностас lt ιδιωμκονοςτάςι lt εικονοςτάςιον ρως ουκρ λευκορως аналой lt ιδιωμ αναλόι lt αναλόγιον

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Δανειςμόσ και ςτάδια τθσ Ελλθνικισ

δάνεια αρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ (ςπανιότατα και πάντοτε μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια ελλθνιςτικισ προζλευςθσ (κυρίωσ μζςωζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου ι ζμμεςου δανειςμοφ) δάνεια νεοελλθνικισ προζλευςθσ (μζςωάμεςου δανειςμοφ)

Παραδείγματα ρως ουκρ ойкумена λευκορως айкумена lt γερμOikumene lt λόγ λατ oecumene lt οικουμζνη (ζμμεςο δάνειοαρχαιοελλθνικισ προζλευςθσ) ρως Вифлеем ουκρ Віфлеюмλευκορως Віфлеем lt ΠΕ Виѳлеемъ lt Βηθλεζμ (ζμμεςο δάνειοελλθνιςτικισ προζλευςθσ) ρως скуфья ουκρ скуфія λευκορωςскуфя (= ςκοφφοσ των μοναχϊν) lt ΠΕ скуфiumlѧ lt ςκοφφια (lt βενετscufia) (ζμμεςο δάνειο μεςαιωνικισ ελλθνικισ προζλευςθσ) ρως(Богородица) Гликофилуса ουκρ (Богородиця) Глікофілусаλευκορως (Багародзіца) Гликофилуса lt (Παναγία η) Γλυκοφιλοφςα(άμεςο δάνειο νεοελλθνικισ προζλευςθσ)

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Συμπεράςματα

Οι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ και ονοματολογίασ ποικίλλουνςε ςφγκριςθ με άλλεσ ςλαβικζσ ι μθ ςλαβικζσ γλϊςςεσ που ομιλοφνται κατά πλειονότθτα απόπιςτοφσ άλλων χριςτιανικϊν ομολογιϊν

Ενϊ ςτισ τελευταίεσ οι ελλθνικζσ επιδράςεισ ζφκαςαν άμεςα ι ζμμεςα ςχεδόν αποκλειςτικά μεόχθμα τθ Λατινικι οι κφριοι δίαυλοι δανειςμοφ ελλθνογενοφσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ καιονοματολογίασ για τισ ΑΓ υπιρξαν θ ΡΕΣ άλλεσ ςλαβικζσ ι βαλτικζσ γλϊςςεσ θ Λατινικιμείηονεσ δυτικοευρωπαϊκζσ γλϊςςεσ κακϊσ και αρχαίεσ γερμανικζσ γλϊςςεσ

Οι ΑΓ ιρκαν άλλοτε αυτοτελώσ και άλλοτε μζςω τθσ ΠΕ (πολφ ςυχνά δεν είναι εφκολθ θςχετικι διάκριςθ λόγω των μικρϊν φωνολογικϊν διαφορϊν τθσ ΠΕ από τον ανατολικό ςλαβικόλόγο εκείνθσ τθσ εποχισ) πρώτα ςε επαφι κυρίωσ με τθν Ελλθνιςτικι και τθ ΜεςαιωνικιΕλλθνικι και αργότερα μζςω τθσ Λατινικισ και δυτικοευρωπαϊκών γλωςςϊν με τθν ΑρχαίαΕλλθνικι

Ο μελετθτισ τζτοιων φαινομζνων δανειςμοφ κα πρζπει να είναι πολφ καλά εξοικειωμζνοσ με τθνιςτορία των ςλαβικϊν λαϊν και με τθ φωνολογία των διαφόρων ςταδίων τθσ διαχρονικισΕλλθνικισ και τθσ ΠΕ για να μπορεί να διακρίνει μεταξφ των διαφόρων κατθγοριϊν ελλθνογενϊνδανείων ςτισ ΑΓ

Είναι ευνόθτο ότι μια ςυνοπτικι ζρευνα όπωσ θ παροφςα αδυνατεί εξ οριςμοφ να καλφψει όλατα ςυναφι ηθτιματα ευελπιςτοφμε ωςτόςο ότι κα αποτελζςει μια πολφ μικρι ςυμβολι προσαυτι τθν κατεφκυνςθ

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Βιβλιογραφία (1)

[1] Αμοιρίδου (2008) laquoΕλλθνικά δάνεια ςτθν αρχαία ρωςικι και εκκλθςιαςτικιςλαβικι γλϊςςαraquo το Πρακτικά Διθμερίδασ laquoΔρώμενα και γράμματα ςλαβικοφπολιτιςμοφraquo Θεςςαλονίκθ ΙΜΧΑ (χολι Βαλκανικϊν Γλωςςϊν και Ρωςικισ) 3ndash12

[2] Andreichenko Y (2014) laquoΘ πορεία των ελλθνικϊν γλωςςικϊν δανείων ςτθ ρωςικιγλϊςςα και πολιτιςμόraquo το Γ Καναράκθσ (επιμ) Η διαχρονικι ςυμβολι τθσ Ελλθνικισςε άλλεσ γλώςςεσ Ακινα Παπαηιςθσ 297ndash327

[3] Cubberley P (2002) lsquoAlphabets and Transliterationrsquo το B Comrie amp GG Corbett(επιμ) The Slavonic Languages London and New York Routledge 20ndash59

[4] Dingley J (2000) lsquoRuthenian (Rusyn)rsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 404ndash405

[5] Huntley D (2002) lsquoOld Church Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ) TheSlavonic Languages London and New York Routledge 125ndash187

[6] Иванов СА (2003) Византийское миссионерство Византийскоемиссионерство Можно ли сделать из варвара христианина Москва Языкиславянскои культурыРоссийская Академия Наук (Институт Славяноведения)

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Βιβλιογραφία (2)

[7] Йордаль К (1973) laquoГреко-русские синтаксические связиraquo Scando-Slavica 19143ndash164

[8] Καναράκθσ Γ (2005) Διαγλωςςικζσ επιδράςεισ ςτθν Αγγλικι και θ ςυμβολι τθσελλθνικισ γλώςςασ Ακινα Γρθγόρθσ

[9] Κατςόβςκα-Μαλιγκοφδθ Γ (2004) Οι λάβοι των Βαλκανίων Ειςαγωγι ςτθνιςτορία και τον πολιτιςμό τουσ Ακινα Gutenberg

[10] Κοντοςόπουλοσ ΝΓ (1998) Γλώςςεσ και διάλεκτοι τθσ Ευρώπθσ (τόμοσ Αϋ)Ακινα Γρθγόρθσ

[11] Macrobert CM (2000) lsquoChurch Slavonicrsquo το G Price (ed) Encyclopedia of theLanguages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 85ndash87

[12] Μαλιγκοφδθ Γ (1992) Ιςτορία τθσ Ρωςίασ Α΄ Η Ρωςία του Κιζβου 9οσ αι - 1240Θεςςαλονίκθ Βάνιασ (ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 3)

[13] Μαλιγκοφδθσ Φ (1988) λάβοι ςτθ Μεςαιωνικι Ελλάδα Θεςςαλονίκθ Βάνιασ(ςειρά laquoΒιβλιοκικθ λαβικϊν Μελετϊνraquo αρ 1)

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Βιβλιογραφία (3)

[14] Μζγεντορφ Ι (1988[1981]) Βυηάντιο και Ρωςία Μελζτθ των βυηαντινο-ρωςικώνςχζςεων κατά το δζκατο τζταρτο αιώνα Ακινα Δόμοσ μετάφραςθ Ν Φωκάσ τίτλοσπρωτοτφπου J Meyendorff (1981) Byzantium and the Rise of Russia A Study ofByzantino-Russian Relations in the Fourteenth Century Cambridge CambridgeUniversity Press]

[15] (Священник) Назаренко А (2015) Греческо-русский словарь христианскойцерковной лексики с толковыми статьямиΕλλθνορωςικό χριςτιανικόεκκλθςιαςτικό λεξικό 4500 слов и выражении Москва Издательство МосковскойПатриархии Русской Православной Церквы

[16] Ρόμπινςον Ά (2007) Ιςτορία τθσ γραφισ αλβάβθτα ιερογλυφικάεικονογράμματα Ακινα Polaris μετάφραςθ ΗΚ Μπζλλα επιμζλεια Δ Αρμάοστίτλοσ πρωτοτφπου A Robinson (2007) The Story of Writing Alphabets Hieroglyphs ampPictograms with 355 illustrations 50 in colour (New Edition) London Thames ampHudson]

[17] Schenker AM (2002) lsquoProto-Slavonicrsquo το B Comrie amp GG Corbett (επιμ)The Slavonic Languages London and New York Routledge 60ndash121

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

Βιβλιογραφία (4)

[18] Serafin M (2017) lsquoCultural Proximity of the Slavic Nationsrsquo Ανακτικθκε από τθνιςτοςελίδαhttpswwwacademiaedu32675557Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations (17Ιουλίου 2017)

[19] Свиридова МН (2014) Этимологический словарь цовременного русскогоязыка (6500 слов) Москва Аделант

[20] Tchkoidze E (2009) laquoΠϊσ ζγιναν όροι οι δανειςμζνεσ ελλθνικζσ λζξεισ (ςυμβολιςτθ μελζτθ τθσ εκκλθςιαςτικισ ορολογίασ)raquo το Κ Βαλεοντισ (επιμ) ΕλλθνικιΓλώςςα και Ορολογία Ανακοινώςεισ 7ου υνεδρίου Ακινα Σεχνικό ΕπιμελθτιριοΕλλάδασ 363ndash371

[21] von Gardner J (2000[1976]) Russian Church Singing vol 2 History from theOrigins to the Mid-Seventeenth Century Yonkers NY St Vladimirrsquos Seminary Pressμετάφραςθ και επιμζλεια V Morosan τίτλοσ πρωτοτφπου J von Gardner (1976)System und Wesen des russischen Kirchengesanges Wiesbaden Otto Harrasowitz]

[22] Wade T (2000) lsquoCyrillic and Glagolitic Scriptsrsquo το G Price (ed) Encyclopedia ofthe Languages of Europe OxfordMalden (MA) Blackwell 111ndash114

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION

ΣΑΣ ΕΥΧΑΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

THANKS FOR YOUR ATTENTION