Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ laquoΗ Γλώσσα μουraquo

( Μία απόπειρα ιδεολογικής χαρτογράφησης)

hellip Ώρα με την ώρα μακραίνουμε απrsquo όλα όσα θα μπορούσαν να μας γνωρίσουν τον αληθινό εαυτό μας Κόβουμε τις ίδιες μας τις ρίζες ή προδίδουμε την ιστορική μας μνήμη Αγνοούμε την αλήθεια του αρχαίου ρητού Γένοιο οίος έσσι μαθών ή όπως με άλλα λόγια την εξέφρασε ο Χριστός Ουκ έχουσιν ρίζαν εν εαυτοίς αλλά πρόσκαιροί εισινhellip

(Δ Πικιώνης)1

πό αρκετές πλευρές έχει ασκηθεί κατά καιρούς κριτική στα βιβλία γλωσσικής διδασκαλίας του Δημοτικού Σχολείου Η γλώσσα μου τα οποία

αντικατέστησαν μετά το 19831985 τα παλιά αναγνωστικά Αναφερόμαστε βεβαίως στις απόψεις εκείνων οι οποίοι εναρμονιζόμενοι προς την επίσημη Ελληνική Πολιτεία θεωρούν αναγκαίο συστατικό της αγωγής την καλλιέργεια εκκλησιαστικού και πατριωτικού φρονήματος Είναι γνωστό ότι το ελληνικό κράτος μέσω του θεμελιώδους εκπαιδευτικού του νόμου θέτει ως ένα εκ των βασικών σκοπών για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση να hellipυποβοηθεί τους μαθητέςhellip ώστε εκτός των άλλων

Α

2

hellipνα διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης hellip

Στα συγκεκριμένα βιβλία όμως τα οποία η ίδια επίσης η πολιτεία κατατάσσει ανάμεσα στους hellip βασικούς συντελεστές για την επίτευξη των παραπάνω σκοπώνhellip το θρησκευτικό και το εθνικό στοιχείο εμφανίζονται τόσο υποβαθμισμένα ώστε σχεδόν απουσιάζουν Παρατηρείται δηλαδή το παράδοξο φαινόμενο το ίδιο το κράτος να αντιστρατεύεται τον εαυτόν του Στο σημείο αυτό θεωρώ αναγκαίο να παραθέσω μερικά αποσπάσματα μέρος του αποδελτιωμένου υλικού που τεκμηριώνουν κατά τη γνώμη μου αυτή τη διαπίστωση Η αποδελτίωση αφορά βεβαίως τα εν χρήσει Αναγνωστικά και έτσι είναι απόλυτα εφικτή για τον κάθε φιλέρευνο αναγνώστη η επαλήθευση των στοιχείων αυτών

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΌ ΣΤΟΙΧΕΊΟ

Σαφώς αποδυναμωμένες από τα ουσιώδη τους χαρακτηριστικά παρουσιάζονται οι δύο μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές το Πάσχα και τα Χριστούγεννα στα συγκεκριμένα βιβλία Μέσα από τα κείμενα που καταχωρούνται δίδεται έμφαση στο φολκλορικό - λαογραφικό στοιχείο και απουσιάζει εντελώς η Πνευματική - Σωτηριολογική διάσταση ακόμη δε και η πολιτιστική εκκλησιαστική παράδοση (ζωγραφική αρχιτεκτονική υμνογραφία)

3

Συγκεκριμένα και σ ότι αφορά στο Πάσχα Δεν υπάρχει καμία αναφορά στην Μεγάλη Εβδομάδα (μόνο ως μεγαλοβδομάδα αναφέρεται άπαξ και τούτο ως χρονικός και μόνον προσδιορισμός) Δεν υπάρχει η Κυριακή των Βαΐων καμιά αναφορά στο τροπάριο της Κασσιανής στα δώδεκα Ευαγγέλια στο στολισμό του Επιταφίου στους εκκλησιαστικούς ύμνους Δε συνδέεται καθόλου το Πάσχα με τους αγώνες του λαού μας με τη ζωή των Νεοελλήνων και δεν υπάρχει πουθενά η προσπάθεια να μεταδοθεί η χαρά της Ανάστασης (ακόμα και στο τετράστιχο του Βερίτη - Γ4σελ32 - οι καμπάνες χτυπούν αλαργινά) Με την έννοια αυτή το ποίημα του Δ Σολωμού Η ημέρα της Λαμπρής (Δ4σελ61) μοιάζει σαν άλλοθι όπως και το κείμενο του Γρηγορίου Ξενόπουλου (Ε4σελ80) μοναδικό ουσιαστικά κείμενο για το Πάσχα σ όλο το Δημοτικό παρ ότι και σ αυτό το γεγονός της Ανάστασης αντιμετωπίζεται ως ένα απόμακρο ιστορικό γεγονός χαμένο μέσα στην αχλύ της ιστορίας

Κατά τ άλλα για τον Αλέξη Πάσχα σημαίνει να κυλιστεί στο χορτάρι να τσουγκρίσει το αυγό να κάνει εξερευνήσεις με τα παιδιά του χωριού ή να κουνιστεί μαζί τους καθισμένος σε μια μεγάλη κούνια (Α2σελ79) Για τον Κλεάνθη και την Ελίζα το Πάσχα αρχίζει και τελειώνει με τα αερόστατα της Λαμπρής Όλη την εβδομάδα (την Μεγάλη Εβδομάδα) τα παιδιά ξημεροβραδιάζονται για να φτιάξουν τα αερόστατα ενώ το βράδυ της Ανάστασης τ αφήνουν να πετάξουν στον ουρανό (Β4σελ54)

4

Για τον Αντώνη Πάσχα σημαίνει σουβλιστό αρνί και κοκορέτσι (Γ1σελ93) ενώ ο συγγραφέας Κ Λεράκης συνδέει το Πάσχα με το - ιδιαίτερα θλιβερό γι αυτόν - αιματηρό γεγονός της σφαγής της κατσίκας τους από τον χασάπη (Ε4σελ50) Το ποίημα του Βάρναλη (Ε4σελ52) αφορά ουσιαστικά την ειρήνη

Αντίστοιχη είναι και η εικόνα για τα Χριστούγεννα Πρώτη αναφορά είναι η ιστορία Μου αρέσουν τα χριστόψωμα στην οποία εκτός του τίτλου τίποτα άλλο δε σχετίζεται με τη μεγάλη γιορτή (Β2σελ79) Θαυμάσια ο τίτλος θα μπορούσε να είναι Πώς φτιάχνουμε το ψωμί Για όλη την Γ τάξη υπάρχει ο ένας και μοναδικός στίχος hellipπάνω απ τη φάτνη ασύγκριτο φεγγοβολά εν αστέρι από ένα δίστιχο του Τέλλου Άγρα Και στην Δ΄ τάξη το θέμα καλύπτεται μ ένα ποίημα του Σ Σκίπη στο οποίο τουλάχιστον αναφέρεται το όνομα του Χριστού Στην Ε΄ υπάρχει ένα κείμενο του Άγγελου Προκοπίου με τον τίτλο Η γέννηση του Χριστού στη βυζαντινή τέχνη το οποίο περισσότερο σκοτίζει το παιδί των δέκα χρόνων αφού το εμπλέκει μέσα στους δαιδάλους της τεχνοτροπίας Η επαφή του μαθητή του Δημοτικού σχολείου με τα Χριστούγεννα ολοκληρώνεται στην Στ τάξη (Στ2σελ96) με ένα ποίημα του Κ Χατζόπουλου στο οποίο όμως ο γλυκύς σημάντρου ήχος ακούγεται πέρα απrsquo το βουνό

Από τις άλλες Δεσποτικές εορτές δεν αναφέρεται καμία εκτός από ένα κείμενο με τον τίτλο Ο Σταυρός (Δ2σελ91) το οποίο όμως ουσιαστικά αναφέρεται στον αγώνα των Κυπρίων

5

Ελάχιστες είναι οι αναφορές στη Θεοτόκο τους Αγγέλους και τους Αγίους Η Παναγία προς την οποία δεν υπάρχει Έλληνας που κάποια στιγμή της ζωής του να μην έχει απευθυνθεί

Ουσιαστικά αναφέρεται μόνο μία φορά στο κείμενο του Ανατόλ Φρανς Η Παναγία κι ο κλόουν (Γ3σελ46) Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κείμενο ξένο όμως προς την δική μας παράδοση Στο κείμενο Τα πανηγύρια (Γ1σελ 93) μνημονεύεται το μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και περιγράφεται μια εντελώς επιφανειακή και φολκλορική αντιληψη της γιορτής ενω στο ποίημα του Ζ Παπαντωνίου Το τραγούδι στο νέο καράβι (ΣΤ2σελ107) αναφέρεται η εικόνα της Παναγίας Παρθένας

Για τους Αγγέλους γίνεται λόγος μόνο στην ιστορία του Ν Καζαντζάκη Ένας Άγγελος όπου όμως αναφέρεται στη δασκάλα του(Γ3σελ26)

Ο Άι Λιας ήταν στα νιάτα του θαλασσινός επειδή όμως βαρέθηκε τη θάλασσα έστησε τη καλύβα του ψηλά σ ένα βουνό και γι αυτό οι κορφούλες γέμισαν εκκλησάκια του Άι-Λια(Β2σελ 72) Το όνομα του Άι Γιωργιού χρησιμοποιείται ως χρονικός (Δ1σελ104) και τοπικός (το νησάκι του Σαρωνικού) μόνον προσδιορισμός ενώ η περιγραφή για το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου αφορά μόνο τη διαδρομή (Δ3σελ50) με την άφιξη στο μοναστήρι ολοκληρώνεται το κείμενο Το ποίημα του Γ Σεφέρη Οι γάτες του Άι Νικόλα (Ε4σελ30) δεν έχει καμία σχέση με τον συγκεκριμένο ΄Αγιο της Εκκλησίας μας ο οποίος αναφέρεται κάπου-

6

κάπου ως γεωγραφικός προσδιορισμός Αναφορά στον Άγιο Βασίλη υπάρχει μία φορά(Ε2σελ11)

Δεν υπάρχει καμία αναφορά στους Τρεις Ιεράρχες ούτε ως πρόσωπα ούτε ως εορτή παρ ότι θεσμοθετημένη Σχολική εορτή

Το στοιχείο του Εκκλησιασμού απουσιάζει εντελώς

Για το τελευταίο είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά ενώ πηγαίνουν για ψώνια στη παιδική χαρά (επτά φορές τουλάχιστον) στο τσίρκο (τρείς φορές) στο νοσοκομείο στο ψιλικατζίδικο σε καινούργιο σπίτι (δύο φορές) στο συνεργείο αυτοκινήτων (τρεις φορές) στο θέατρο στο μουσείο (τρεις φορές) σε διάφορους καλλιτέχνες - καλλιτεχνικά εργαστήρια (τέσσερις φορές) στην ανασκαφή στη λαϊκή αγορά στην αμμουδιά (τέσσερις φορές) στο ποτάμι στην αποθήκη του παππού στο ασανσέρ στα χώματα στο γραφείο ενός Δικηγόρου στο Γιατρό (δύο τουλάχιστον φορές) σε Δημοσιογραφικά γραφεία σε διαδηλώσεις στο ψάρεμα από την Εκκλησία γύρισαν (μία φορά) ενώ την Κυριακή πήραν το τραίνο για τον Πειραιά ή πήγαν στην εξοχή Στο κείμενο Μυρουδιές (Β2σελ 23) τα παιδιά μαζεύουν μυρουδιές από την εξοχή τον βόθρο το σκουπιδοτενεκέ το αρωματοπωλείο το κουρείο το φαρμακείο το βενζινάδικο το σουβλατζίδικο το ιχθυοπωλείο το μπακάλικο τον ανθόκηπο την κουζίνα όχι όμως και από την Εκκλησία όπου βεβαίως υπάρχει η εντελώς χαρακτηριστική μυρουδιά του λιβανιού

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

3

Συγκεκριμένα και σ ότι αφορά στο Πάσχα Δεν υπάρχει καμία αναφορά στην Μεγάλη Εβδομάδα (μόνο ως μεγαλοβδομάδα αναφέρεται άπαξ και τούτο ως χρονικός και μόνον προσδιορισμός) Δεν υπάρχει η Κυριακή των Βαΐων καμιά αναφορά στο τροπάριο της Κασσιανής στα δώδεκα Ευαγγέλια στο στολισμό του Επιταφίου στους εκκλησιαστικούς ύμνους Δε συνδέεται καθόλου το Πάσχα με τους αγώνες του λαού μας με τη ζωή των Νεοελλήνων και δεν υπάρχει πουθενά η προσπάθεια να μεταδοθεί η χαρά της Ανάστασης (ακόμα και στο τετράστιχο του Βερίτη - Γ4σελ32 - οι καμπάνες χτυπούν αλαργινά) Με την έννοια αυτή το ποίημα του Δ Σολωμού Η ημέρα της Λαμπρής (Δ4σελ61) μοιάζει σαν άλλοθι όπως και το κείμενο του Γρηγορίου Ξενόπουλου (Ε4σελ80) μοναδικό ουσιαστικά κείμενο για το Πάσχα σ όλο το Δημοτικό παρ ότι και σ αυτό το γεγονός της Ανάστασης αντιμετωπίζεται ως ένα απόμακρο ιστορικό γεγονός χαμένο μέσα στην αχλύ της ιστορίας

Κατά τ άλλα για τον Αλέξη Πάσχα σημαίνει να κυλιστεί στο χορτάρι να τσουγκρίσει το αυγό να κάνει εξερευνήσεις με τα παιδιά του χωριού ή να κουνιστεί μαζί τους καθισμένος σε μια μεγάλη κούνια (Α2σελ79) Για τον Κλεάνθη και την Ελίζα το Πάσχα αρχίζει και τελειώνει με τα αερόστατα της Λαμπρής Όλη την εβδομάδα (την Μεγάλη Εβδομάδα) τα παιδιά ξημεροβραδιάζονται για να φτιάξουν τα αερόστατα ενώ το βράδυ της Ανάστασης τ αφήνουν να πετάξουν στον ουρανό (Β4σελ54)

4

Για τον Αντώνη Πάσχα σημαίνει σουβλιστό αρνί και κοκορέτσι (Γ1σελ93) ενώ ο συγγραφέας Κ Λεράκης συνδέει το Πάσχα με το - ιδιαίτερα θλιβερό γι αυτόν - αιματηρό γεγονός της σφαγής της κατσίκας τους από τον χασάπη (Ε4σελ50) Το ποίημα του Βάρναλη (Ε4σελ52) αφορά ουσιαστικά την ειρήνη

Αντίστοιχη είναι και η εικόνα για τα Χριστούγεννα Πρώτη αναφορά είναι η ιστορία Μου αρέσουν τα χριστόψωμα στην οποία εκτός του τίτλου τίποτα άλλο δε σχετίζεται με τη μεγάλη γιορτή (Β2σελ79) Θαυμάσια ο τίτλος θα μπορούσε να είναι Πώς φτιάχνουμε το ψωμί Για όλη την Γ τάξη υπάρχει ο ένας και μοναδικός στίχος hellipπάνω απ τη φάτνη ασύγκριτο φεγγοβολά εν αστέρι από ένα δίστιχο του Τέλλου Άγρα Και στην Δ΄ τάξη το θέμα καλύπτεται μ ένα ποίημα του Σ Σκίπη στο οποίο τουλάχιστον αναφέρεται το όνομα του Χριστού Στην Ε΄ υπάρχει ένα κείμενο του Άγγελου Προκοπίου με τον τίτλο Η γέννηση του Χριστού στη βυζαντινή τέχνη το οποίο περισσότερο σκοτίζει το παιδί των δέκα χρόνων αφού το εμπλέκει μέσα στους δαιδάλους της τεχνοτροπίας Η επαφή του μαθητή του Δημοτικού σχολείου με τα Χριστούγεννα ολοκληρώνεται στην Στ τάξη (Στ2σελ96) με ένα ποίημα του Κ Χατζόπουλου στο οποίο όμως ο γλυκύς σημάντρου ήχος ακούγεται πέρα απrsquo το βουνό

Από τις άλλες Δεσποτικές εορτές δεν αναφέρεται καμία εκτός από ένα κείμενο με τον τίτλο Ο Σταυρός (Δ2σελ91) το οποίο όμως ουσιαστικά αναφέρεται στον αγώνα των Κυπρίων

5

Ελάχιστες είναι οι αναφορές στη Θεοτόκο τους Αγγέλους και τους Αγίους Η Παναγία προς την οποία δεν υπάρχει Έλληνας που κάποια στιγμή της ζωής του να μην έχει απευθυνθεί

Ουσιαστικά αναφέρεται μόνο μία φορά στο κείμενο του Ανατόλ Φρανς Η Παναγία κι ο κλόουν (Γ3σελ46) Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κείμενο ξένο όμως προς την δική μας παράδοση Στο κείμενο Τα πανηγύρια (Γ1σελ 93) μνημονεύεται το μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και περιγράφεται μια εντελώς επιφανειακή και φολκλορική αντιληψη της γιορτής ενω στο ποίημα του Ζ Παπαντωνίου Το τραγούδι στο νέο καράβι (ΣΤ2σελ107) αναφέρεται η εικόνα της Παναγίας Παρθένας

Για τους Αγγέλους γίνεται λόγος μόνο στην ιστορία του Ν Καζαντζάκη Ένας Άγγελος όπου όμως αναφέρεται στη δασκάλα του(Γ3σελ26)

Ο Άι Λιας ήταν στα νιάτα του θαλασσινός επειδή όμως βαρέθηκε τη θάλασσα έστησε τη καλύβα του ψηλά σ ένα βουνό και γι αυτό οι κορφούλες γέμισαν εκκλησάκια του Άι-Λια(Β2σελ 72) Το όνομα του Άι Γιωργιού χρησιμοποιείται ως χρονικός (Δ1σελ104) και τοπικός (το νησάκι του Σαρωνικού) μόνον προσδιορισμός ενώ η περιγραφή για το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου αφορά μόνο τη διαδρομή (Δ3σελ50) με την άφιξη στο μοναστήρι ολοκληρώνεται το κείμενο Το ποίημα του Γ Σεφέρη Οι γάτες του Άι Νικόλα (Ε4σελ30) δεν έχει καμία σχέση με τον συγκεκριμένο ΄Αγιο της Εκκλησίας μας ο οποίος αναφέρεται κάπου-

6

κάπου ως γεωγραφικός προσδιορισμός Αναφορά στον Άγιο Βασίλη υπάρχει μία φορά(Ε2σελ11)

Δεν υπάρχει καμία αναφορά στους Τρεις Ιεράρχες ούτε ως πρόσωπα ούτε ως εορτή παρ ότι θεσμοθετημένη Σχολική εορτή

Το στοιχείο του Εκκλησιασμού απουσιάζει εντελώς

Για το τελευταίο είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά ενώ πηγαίνουν για ψώνια στη παιδική χαρά (επτά φορές τουλάχιστον) στο τσίρκο (τρείς φορές) στο νοσοκομείο στο ψιλικατζίδικο σε καινούργιο σπίτι (δύο φορές) στο συνεργείο αυτοκινήτων (τρεις φορές) στο θέατρο στο μουσείο (τρεις φορές) σε διάφορους καλλιτέχνες - καλλιτεχνικά εργαστήρια (τέσσερις φορές) στην ανασκαφή στη λαϊκή αγορά στην αμμουδιά (τέσσερις φορές) στο ποτάμι στην αποθήκη του παππού στο ασανσέρ στα χώματα στο γραφείο ενός Δικηγόρου στο Γιατρό (δύο τουλάχιστον φορές) σε Δημοσιογραφικά γραφεία σε διαδηλώσεις στο ψάρεμα από την Εκκλησία γύρισαν (μία φορά) ενώ την Κυριακή πήραν το τραίνο για τον Πειραιά ή πήγαν στην εξοχή Στο κείμενο Μυρουδιές (Β2σελ 23) τα παιδιά μαζεύουν μυρουδιές από την εξοχή τον βόθρο το σκουπιδοτενεκέ το αρωματοπωλείο το κουρείο το φαρμακείο το βενζινάδικο το σουβλατζίδικο το ιχθυοπωλείο το μπακάλικο τον ανθόκηπο την κουζίνα όχι όμως και από την Εκκλησία όπου βεβαίως υπάρχει η εντελώς χαρακτηριστική μυρουδιά του λιβανιού

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

4

Για τον Αντώνη Πάσχα σημαίνει σουβλιστό αρνί και κοκορέτσι (Γ1σελ93) ενώ ο συγγραφέας Κ Λεράκης συνδέει το Πάσχα με το - ιδιαίτερα θλιβερό γι αυτόν - αιματηρό γεγονός της σφαγής της κατσίκας τους από τον χασάπη (Ε4σελ50) Το ποίημα του Βάρναλη (Ε4σελ52) αφορά ουσιαστικά την ειρήνη

Αντίστοιχη είναι και η εικόνα για τα Χριστούγεννα Πρώτη αναφορά είναι η ιστορία Μου αρέσουν τα χριστόψωμα στην οποία εκτός του τίτλου τίποτα άλλο δε σχετίζεται με τη μεγάλη γιορτή (Β2σελ79) Θαυμάσια ο τίτλος θα μπορούσε να είναι Πώς φτιάχνουμε το ψωμί Για όλη την Γ τάξη υπάρχει ο ένας και μοναδικός στίχος hellipπάνω απ τη φάτνη ασύγκριτο φεγγοβολά εν αστέρι από ένα δίστιχο του Τέλλου Άγρα Και στην Δ΄ τάξη το θέμα καλύπτεται μ ένα ποίημα του Σ Σκίπη στο οποίο τουλάχιστον αναφέρεται το όνομα του Χριστού Στην Ε΄ υπάρχει ένα κείμενο του Άγγελου Προκοπίου με τον τίτλο Η γέννηση του Χριστού στη βυζαντινή τέχνη το οποίο περισσότερο σκοτίζει το παιδί των δέκα χρόνων αφού το εμπλέκει μέσα στους δαιδάλους της τεχνοτροπίας Η επαφή του μαθητή του Δημοτικού σχολείου με τα Χριστούγεννα ολοκληρώνεται στην Στ τάξη (Στ2σελ96) με ένα ποίημα του Κ Χατζόπουλου στο οποίο όμως ο γλυκύς σημάντρου ήχος ακούγεται πέρα απrsquo το βουνό

Από τις άλλες Δεσποτικές εορτές δεν αναφέρεται καμία εκτός από ένα κείμενο με τον τίτλο Ο Σταυρός (Δ2σελ91) το οποίο όμως ουσιαστικά αναφέρεται στον αγώνα των Κυπρίων

5

Ελάχιστες είναι οι αναφορές στη Θεοτόκο τους Αγγέλους και τους Αγίους Η Παναγία προς την οποία δεν υπάρχει Έλληνας που κάποια στιγμή της ζωής του να μην έχει απευθυνθεί

Ουσιαστικά αναφέρεται μόνο μία φορά στο κείμενο του Ανατόλ Φρανς Η Παναγία κι ο κλόουν (Γ3σελ46) Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κείμενο ξένο όμως προς την δική μας παράδοση Στο κείμενο Τα πανηγύρια (Γ1σελ 93) μνημονεύεται το μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και περιγράφεται μια εντελώς επιφανειακή και φολκλορική αντιληψη της γιορτής ενω στο ποίημα του Ζ Παπαντωνίου Το τραγούδι στο νέο καράβι (ΣΤ2σελ107) αναφέρεται η εικόνα της Παναγίας Παρθένας

Για τους Αγγέλους γίνεται λόγος μόνο στην ιστορία του Ν Καζαντζάκη Ένας Άγγελος όπου όμως αναφέρεται στη δασκάλα του(Γ3σελ26)

Ο Άι Λιας ήταν στα νιάτα του θαλασσινός επειδή όμως βαρέθηκε τη θάλασσα έστησε τη καλύβα του ψηλά σ ένα βουνό και γι αυτό οι κορφούλες γέμισαν εκκλησάκια του Άι-Λια(Β2σελ 72) Το όνομα του Άι Γιωργιού χρησιμοποιείται ως χρονικός (Δ1σελ104) και τοπικός (το νησάκι του Σαρωνικού) μόνον προσδιορισμός ενώ η περιγραφή για το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου αφορά μόνο τη διαδρομή (Δ3σελ50) με την άφιξη στο μοναστήρι ολοκληρώνεται το κείμενο Το ποίημα του Γ Σεφέρη Οι γάτες του Άι Νικόλα (Ε4σελ30) δεν έχει καμία σχέση με τον συγκεκριμένο ΄Αγιο της Εκκλησίας μας ο οποίος αναφέρεται κάπου-

6

κάπου ως γεωγραφικός προσδιορισμός Αναφορά στον Άγιο Βασίλη υπάρχει μία φορά(Ε2σελ11)

Δεν υπάρχει καμία αναφορά στους Τρεις Ιεράρχες ούτε ως πρόσωπα ούτε ως εορτή παρ ότι θεσμοθετημένη Σχολική εορτή

Το στοιχείο του Εκκλησιασμού απουσιάζει εντελώς

Για το τελευταίο είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά ενώ πηγαίνουν για ψώνια στη παιδική χαρά (επτά φορές τουλάχιστον) στο τσίρκο (τρείς φορές) στο νοσοκομείο στο ψιλικατζίδικο σε καινούργιο σπίτι (δύο φορές) στο συνεργείο αυτοκινήτων (τρεις φορές) στο θέατρο στο μουσείο (τρεις φορές) σε διάφορους καλλιτέχνες - καλλιτεχνικά εργαστήρια (τέσσερις φορές) στην ανασκαφή στη λαϊκή αγορά στην αμμουδιά (τέσσερις φορές) στο ποτάμι στην αποθήκη του παππού στο ασανσέρ στα χώματα στο γραφείο ενός Δικηγόρου στο Γιατρό (δύο τουλάχιστον φορές) σε Δημοσιογραφικά γραφεία σε διαδηλώσεις στο ψάρεμα από την Εκκλησία γύρισαν (μία φορά) ενώ την Κυριακή πήραν το τραίνο για τον Πειραιά ή πήγαν στην εξοχή Στο κείμενο Μυρουδιές (Β2σελ 23) τα παιδιά μαζεύουν μυρουδιές από την εξοχή τον βόθρο το σκουπιδοτενεκέ το αρωματοπωλείο το κουρείο το φαρμακείο το βενζινάδικο το σουβλατζίδικο το ιχθυοπωλείο το μπακάλικο τον ανθόκηπο την κουζίνα όχι όμως και από την Εκκλησία όπου βεβαίως υπάρχει η εντελώς χαρακτηριστική μυρουδιά του λιβανιού

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

5

Ελάχιστες είναι οι αναφορές στη Θεοτόκο τους Αγγέλους και τους Αγίους Η Παναγία προς την οποία δεν υπάρχει Έλληνας που κάποια στιγμή της ζωής του να μην έχει απευθυνθεί

Ουσιαστικά αναφέρεται μόνο μία φορά στο κείμενο του Ανατόλ Φρανς Η Παναγία κι ο κλόουν (Γ3σελ46) Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κείμενο ξένο όμως προς την δική μας παράδοση Στο κείμενο Τα πανηγύρια (Γ1σελ 93) μνημονεύεται το μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και περιγράφεται μια εντελώς επιφανειακή και φολκλορική αντιληψη της γιορτής ενω στο ποίημα του Ζ Παπαντωνίου Το τραγούδι στο νέο καράβι (ΣΤ2σελ107) αναφέρεται η εικόνα της Παναγίας Παρθένας

Για τους Αγγέλους γίνεται λόγος μόνο στην ιστορία του Ν Καζαντζάκη Ένας Άγγελος όπου όμως αναφέρεται στη δασκάλα του(Γ3σελ26)

Ο Άι Λιας ήταν στα νιάτα του θαλασσινός επειδή όμως βαρέθηκε τη θάλασσα έστησε τη καλύβα του ψηλά σ ένα βουνό και γι αυτό οι κορφούλες γέμισαν εκκλησάκια του Άι-Λια(Β2σελ 72) Το όνομα του Άι Γιωργιού χρησιμοποιείται ως χρονικός (Δ1σελ104) και τοπικός (το νησάκι του Σαρωνικού) μόνον προσδιορισμός ενώ η περιγραφή για το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου αφορά μόνο τη διαδρομή (Δ3σελ50) με την άφιξη στο μοναστήρι ολοκληρώνεται το κείμενο Το ποίημα του Γ Σεφέρη Οι γάτες του Άι Νικόλα (Ε4σελ30) δεν έχει καμία σχέση με τον συγκεκριμένο ΄Αγιο της Εκκλησίας μας ο οποίος αναφέρεται κάπου-

6

κάπου ως γεωγραφικός προσδιορισμός Αναφορά στον Άγιο Βασίλη υπάρχει μία φορά(Ε2σελ11)

Δεν υπάρχει καμία αναφορά στους Τρεις Ιεράρχες ούτε ως πρόσωπα ούτε ως εορτή παρ ότι θεσμοθετημένη Σχολική εορτή

Το στοιχείο του Εκκλησιασμού απουσιάζει εντελώς

Για το τελευταίο είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά ενώ πηγαίνουν για ψώνια στη παιδική χαρά (επτά φορές τουλάχιστον) στο τσίρκο (τρείς φορές) στο νοσοκομείο στο ψιλικατζίδικο σε καινούργιο σπίτι (δύο φορές) στο συνεργείο αυτοκινήτων (τρεις φορές) στο θέατρο στο μουσείο (τρεις φορές) σε διάφορους καλλιτέχνες - καλλιτεχνικά εργαστήρια (τέσσερις φορές) στην ανασκαφή στη λαϊκή αγορά στην αμμουδιά (τέσσερις φορές) στο ποτάμι στην αποθήκη του παππού στο ασανσέρ στα χώματα στο γραφείο ενός Δικηγόρου στο Γιατρό (δύο τουλάχιστον φορές) σε Δημοσιογραφικά γραφεία σε διαδηλώσεις στο ψάρεμα από την Εκκλησία γύρισαν (μία φορά) ενώ την Κυριακή πήραν το τραίνο για τον Πειραιά ή πήγαν στην εξοχή Στο κείμενο Μυρουδιές (Β2σελ 23) τα παιδιά μαζεύουν μυρουδιές από την εξοχή τον βόθρο το σκουπιδοτενεκέ το αρωματοπωλείο το κουρείο το φαρμακείο το βενζινάδικο το σουβλατζίδικο το ιχθυοπωλείο το μπακάλικο τον ανθόκηπο την κουζίνα όχι όμως και από την Εκκλησία όπου βεβαίως υπάρχει η εντελώς χαρακτηριστική μυρουδιά του λιβανιού

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

6

κάπου ως γεωγραφικός προσδιορισμός Αναφορά στον Άγιο Βασίλη υπάρχει μία φορά(Ε2σελ11)

Δεν υπάρχει καμία αναφορά στους Τρεις Ιεράρχες ούτε ως πρόσωπα ούτε ως εορτή παρ ότι θεσμοθετημένη Σχολική εορτή

Το στοιχείο του Εκκλησιασμού απουσιάζει εντελώς

Για το τελευταίο είναι χαρακτηριστικό ότι τα παιδιά ενώ πηγαίνουν για ψώνια στη παιδική χαρά (επτά φορές τουλάχιστον) στο τσίρκο (τρείς φορές) στο νοσοκομείο στο ψιλικατζίδικο σε καινούργιο σπίτι (δύο φορές) στο συνεργείο αυτοκινήτων (τρεις φορές) στο θέατρο στο μουσείο (τρεις φορές) σε διάφορους καλλιτέχνες - καλλιτεχνικά εργαστήρια (τέσσερις φορές) στην ανασκαφή στη λαϊκή αγορά στην αμμουδιά (τέσσερις φορές) στο ποτάμι στην αποθήκη του παππού στο ασανσέρ στα χώματα στο γραφείο ενός Δικηγόρου στο Γιατρό (δύο τουλάχιστον φορές) σε Δημοσιογραφικά γραφεία σε διαδηλώσεις στο ψάρεμα από την Εκκλησία γύρισαν (μία φορά) ενώ την Κυριακή πήραν το τραίνο για τον Πειραιά ή πήγαν στην εξοχή Στο κείμενο Μυρουδιές (Β2σελ 23) τα παιδιά μαζεύουν μυρουδιές από την εξοχή τον βόθρο το σκουπιδοτενεκέ το αρωματοπωλείο το κουρείο το φαρμακείο το βενζινάδικο το σουβλατζίδικο το ιχθυοπωλείο το μπακάλικο τον ανθόκηπο την κουζίνα όχι όμως και από την Εκκλησία όπου βεβαίως υπάρχει η εντελώς χαρακτηριστική μυρουδιά του λιβανιού

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

7

Υπάρχουν κάποια λίγα κείμενα ακόμη στα οποία περιέχεται το θρησκευτικό στοιχείο όμως με τρόπο εντελώς επιφανειακό Ο Νίκος Καζαντζάκης αναφέρει μια βίζιτα στο Θεό στο κείμενό του Η μάνα (Δ4σελ 75) στο δε κείμενο Τον άρτον ημών τον επιούσιον του Δ Λουκάτου παρουσιάζεται η λαογραφική αποκλειστικά πλευρά του ψωμιού(Ε2σελ 75) Στο κείμενο με τη βιβλική φράση Γίνετε σαν τα παιδιά ως τίτλο (Ε2σελ 11) δε γίνεται πουθενά στο κείμενο λόγος για τον Ιησού αλλά για το Γουργούρη που ακούστηκε να λέει Αν δε γίνετε σαν τα παιδιά μη περιμένετε προκοπή πολεμόχαροι άνθρωποι Το κείμενο Ποιός είναι ο πλησίον (Ε4σελ 10) μοναδικό ουσιαστικά και ξεκομμένο και με έμφαση στο να φέρει τα παιδιά σε επαφή hellipμε την παραβολή ως τρόπο αισθητοποίησης μιας ιδέας (βιβλίο του δασκάλου) δεν είναι ασφαλώς ικανό να προσφέρει τα ελλείποντα

Στα βιβλία που εξετάζουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι (αρκετές) περιπτώσεις λογοκρισίας Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται κατά προτίμηση εκεί όπου ανιχνεύεται η θεϊκή παρουσία με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Φώτη Κόντογλου του οποίου όλα όσα αποσπάσματα εκ των έργων του δημοσιεύονται αποδίδονται λογοκριμένα Συγκεκριμένα

Στο κείμενο Η Άνοιξη (Β4σελ 11-12) που είναι απόσπασμα από το αφήγημα του Πρωτομαγιά το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ (Γ Εκδοση 1979 σελ151) έχουν

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

8

αφαιρεθεί εντελώς ανόργανα σε βαθμό ώστε να αλοιώνεται το νόημα τα εξής hellipσαν να αναβρύζει μια πηγή αθάνατη από τη μυστηριώδη ρίζα του κόσμουhellipΟ σπλαχνικός Πατέρας που έκανε τον κόσμο τώρα την Ανοιξη σαν να ζεσταίνει απάνω στην καρδιά του κι όλα καταλαβαίνουνε την ευλογία του Για τούτο λέγει κι ο Δαβίδ laquoΑνοίξαντός σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητοςraquo laquoΣαν ανοίξης το χέρι σου και σκορπίσεις την ευλογία σου όλα τα πάντα γεμίζουνε από ευτυχίαraquo Κι αλλού λέγει laquoΣ εσένα βρίσκεται η πηγή της ζωής και δική σου είναι η ωραιότητα της φύσηςraquohellip

Από το αφήγημά του Τα μπουγάζια τrsquo Αϊβαλιού (σελ 76) τμήμα του οποίου περιλαμβάνεται στο σχολικό βιβλίο ως Ακρογιαλιές (Γ2σελ45) έχει παρακαμφθεί τμήμα όπου σημειώνει ο συγγραφέας hellipτέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος οπού μπαίνει σε τούτο το μέρος ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θαrsquoναι ομορφότερος δε λέγει κανένα ψέμαhellipτούτα τα rsquoβαλεν ο Θεός μέσα στο ελληνικό πέλαγοhellip ενώ έχει περιληφθεί χωρίο που συνδέει τον Προφήτη Ηλία με τον θεό Απόλλωνα χαρακτηρίζοντας στο σχολικό βιβλιο τον Απόλλωνα Θεό (με Θ κεφαλαίο) σε αντίθεση με τον Κόντογλου που γι αυτόν χρησιμοποιεί θ μικρό

Από το αφήγημα Οι Λωτοφάγοι (σελ92) το οποίο περιλαμβάνει το κείμενο με τον τίτλο Ο τόπος μου (Δ4 σελ11) έχουν αφαιρεθεί από τη ροή του κειμένου οι αναφορές hellipστο Λουκά καιhellipτον Κλεώπα

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

9

που τραβάνε για τους Εμμαούςhellip και τον Προφήτη Ιωνά ενώ παρεκάμφθη ολόκληρη παράγραφος με την χαρακτηριστική περιγραφή του συγγραφέα hellipΣε κάθε βουνό σε κάθε ράχη είναι ένας άγιος σε τούτο είναι ο Πρόδρομμος σε κείνο ο Προφήτrsquo Ηλίας μέσα στη σπηλιά σε κείνο ο αββάς Πίορ σε κείνο ο Άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος στrsquo άλλο ο Άγιος Αντώνιος στrsquoάλλο ο Μέγας Ευθύμιος Ταις των δακρύων σου ροαίς της ερήμου το άγονον εγεώργησαςhellip Οση καλη διάθεση και αν έχει κανείς δεν είναι δυνατόν να μην υποθέσει ότι μόνο και μόνο ως άλλοθι καταχωρήθηκαν τα κολωβομένα και αποχρωματισμένα αυτά χωρία στα σχολικά βιβλία

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι όταν αναφέρεται το όνομα του Θεού στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αφορά αρχαιοελληνικές θεότητες

EΘΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧEIΟ

Σ ότι αφορά στο εθνικό στοιχείο επιγραμματικά αναφέρω

Δεν αναφέρεται η 25η Μαρτίου ούτε σε σύνδεση με το 1821 ούτε ως εθνική εορτή

Δεν γίνεται καμία αναφορά στους Βαλκανικούς πολέμους το Μακεδονικό αγώνα το Αλβανικό ΄Επος (υπάρχουν αναφορές στο rsquo40 όχι όμως στο Αλβανικό ΄Επος)

Δεν υπάρχει σύνδεση τόπου και ιστορίας Σπανίζουν εικόνες συγκεκριμένων ελληνικών

τόπων

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

10

Δίδεται έμφαση στην θλιβερή πλευρά του σήμερα Η θέα του ελληνικού χώρου προσφέρεται μέσω κυρίως της τουριστικής - καλοκαιρινής σκοπιάς

Απουσιάζει σχεδόν ο ελληνικός τόπος Ελάχιστες αναφορές γίνονται στο ελληνικό βουνό στα φυτά στα ζώα αλλά και στους ΄Ελληνες σε σχέση με τους τόπους καταγωγής τους (Ρουμελιώτες Κρητικούς Μωραΐτες Ηπειρώτες κλπ)

Και από αυτές τις σπάνιες αναφορές απουσιάζει ο βορειοελλαδικός χώρος και κυρίως η Μακεδονία η οποία ως λέξη αναφέρεται μόνο μία (1) φορά

Οι αναφορές στη βυζαντινή εποχή γενικώς είναι μηδαμινές ενώ είναι πυκνές στην Αρχαιότητα Και εκείνες όμως αφορούν κυρίως θα λέγαμε σχεδόν αποκλειστικά μυθολογικά θέματα

Δεν είναι όμως μόνο η απουσία χαρακτηριστική˙ χαρακτηριστικώτερη είναι ίσως η παρουσία κειμένων κατάλληλα επιλεγμένων και προσαρμοσμένων ώστε να λειτουργούν αποπροσανατολικά για τους μαθητές ως προς την έννοια της πατρίδας και των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και αξιοπρέπεια

Ένα τέτοιο κείμενο είναι το Ετσι είναι ο πόλεμος της Δ τάξεως Πρόκειται για απόσπασμα από το διήγημα του Ηλία Βενέζη Η βαλανιδιά το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων του ΩΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Πάρα πολύς θόρυβος δημιουργήθηκε γύρω από αυτό αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί επενέβη

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

11

ακόμη και η κόρη του συγγραφέα και ζήτησε αποκατάσταση της μνήμης του πατέρα της

Καμία ευθύνη ασφαλώς δε φέρει ο διακεκριμμένος συγγραφέας (ο Η Βενέζης δηλαδή) γι αυτήν την επιλογή η οποία με τον τρόπο που έγινε αφήνει να διαφανεί ότι για τον πόλεμο ευθύνονται ισοτίμως και οι δύο πλευρές Αυτό που εκείνος έγραψε είναι ένα θαυμάσιο διήγημα γεμάτο ευαισθησία και ανθρωπιά Ο αναγνώστης - όλου του διηγήματος - θα αγανακτήσει από την σληροκαρδία των εισβολέων οι οποίοι με τις μπόμπες τους σκότωσαν τον παππού και τον εγγονό και θα συγκινηθεί από την διάθεση προσφοράς των hellipνέων κοριτσιών που βοηθούσαν την πατρίδα τους κάνοντας τη σκληρή ζωή του νοσοκομείουhellip Τα στοιχεία όμως αυτά δεν θα τα γευθεί ποτέ ο μικρός μαθητής Όπως επίσης δε θα διδαχθεί ποτέ ότι hellipείχε πέσει κείνα τα χρόνια συμφορά μεγάλη στη χώρα των Ελλήνων ζούσαν ήσυχα και ειρηνικά οι άνθρωποι τη δύσκολη ζωή των βουνών και των θαλασσών τους τίποτα δεν γυρεύανε από τους άλλους όταν ο κακός γείτονας τους κήρυξε τον πόλεμο κι έστειλε τα φουσάτα του να ρημάξουν τη χώρα τότε ο λαός που είδε το άδικο ξεσηκώθηκε παλικάρια γυναίκες και γερόντοι άφησαν τη γη και τη θάλασσα και τράβηξαν στα βουνά να μποδίσουν το κούρσεμα της πατρίδαςhellip όπως ο ίδιος συγγραφέας μας περιγράφει στο διήγημα ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1942 λίγο παρακάτω στην ίδια πάντα ενότητα

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

12

Ηττοπάθεια και μελαγχολία αφήνει στο τέλος αν και ξεκινά διαφορετικά το σχετικό με την ίδια περίοδο κείμενο της Γ τάξεως Ο Μήτσος Μπατζής και το κλαρίνο του ενώ στο Μια αναβάθρα από δυσκολίες της Στ τάξης μετά hellipτα βουνάhellipτο κρύοhellipτη λάσπηhellipτις ατέλειωτες πορείεςhellipτη πείναhellipτη γάγγραιναhellip έρχεται ως επιστέγασμα hellipτο πικρό βόλι του θανάτουhellip και

Κάτω απrsquo τα πέντε κέδρα χωρίς άλλα κεριά κείτεται στην τσουρουφλισμένη χλαίνηhellip

Οι παραπάνω διαπιστώσεις σε πλήρη αναντιστοιχία προς τον καταστατικό χάρτη της παιδείας (Διάταγμα 1985) δίδουν όπως προαναφέραμε την εντύπωση ότι το κράτος διαφωνεί με τον εαυτό του

Αυτή είναι όμως μόνον η επιφανειακή όψη των πραγμάτων Ουσιαστικά είναι οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας οι οποίες αναδεικνύονται και στη προκειμένη περίπτωση Ενώ δηλαδή το επίσημο κράτος εναρμονίζεται προς την απαίτηση του λαϊκού σώματος και νομοθετεί ανάλογα δείχνει αδύναμο στη συνέχεια και υποχωρεί μπρός στις δυνάμεις εκείνες οι οποίες αυτοβούλως και με ιεραποστολικό ζήλο εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν αναλάβει το έργο του φωτισμού του hellipαμόρφωτου και γεμάτου προλήψειςhellip ελληνικού λαού Εν τέλει και ερήμην ουσιαστικά των πολιτών απεκδύεται τον κυριαρχικό του ρόλο και μεταβάλλεται σε αμήχανο πολλές φορές διαιτητή

Εκπλήσσει ίσως η παρατήρηση ότι το κράτος δηλαδή η επίσημη και από το λαό εκλεγμένη κρατική

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

13

εξουσία δεν αναγνωρίζεται από τις συγκεκριμένες δυνάμεις ως ο κύριος φορέας ο οποίος διά των θεσμών του θα αναλάβει την πραγμάτωση του φωτισμού του λαού Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αναφερόμαστε σε πρόσωπα τα οποία σε κάθε ευκαιρία και με έμφαση επισημαίνουν την δυνατότητα της ενεργού συμμετοχής των πολιτών διά της ψήφου των στον καθορισμό του πλαισίου της ζωής των γενικώς και των εκπαιδευτικών πραγμάτων ειδικότερα Ανατρέχοντας στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος ο Αλ Δελμούζος - χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των δυνάμεων αυτών αν και απόλυτα ταυτισμένος με ένα κόμμα εξουσίας του καιρού του το κόμμα των Φιλελευθέρων - το ομολογεί με απόλυτη σαφήνεια Υποστηρίζει λοιπόν ότι hellipνα μορφώσει κανείς το λαό άμεσα και ριζικά είναι hellipσχεδόν αδύνατοhellip κυρίως έμμεσα μπορεί να επηρεάσουμε το λαό μορφώνονταςhellip μια ηθικά γερή κυβερνώσα τάξηhellip η οποία θα αποτελεσθεί από hellipνέους που δεν πρόφτασαν να διαφθαρούν και τους οποίους θα υποβάλλει κανείς σε αγωγή συστηματική βγάζοντάς τους από το περιβάλλον που βρίσκονταιhellip Σε ανώτερα σχολεία ιδιωτικά όπως των Σπετσών είναι δυνατή η ριζική επίδραση και μόρφωση ανθρώπων φωτισμένων και με ηθική αντοχήhellip Επειδή όμως μια τέτοια προσπάθεια δηλαδή τα ανώτερα ιδιωτικά σχολεία που όμως πιστεύει ότι hellip πρέπει να ενθαρρύνουμε με την υπόδειξη της ανάγκης να στέλνουν οι δωρηταί το αναγκαίο προσωπικό να μορφώνεται

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

14

στην Ευρώπηhellip παρουσιάζει προβλήματα στην πραγματοποίησή της λόγω της δυσκολίας εξευρέσεως πόρων hellip χρειάζεται άλλη πλατύτερη ενέργεια και τέτοια ενέργεια γραπτή και προφορική που θα μας έδινε με το καιρό το φωτισμένο περιβάλλον και τους εμπνευσμένους μαχητάς μόνον από ένα ανώτερο πνευματικό κέντρο μπορεί να πραγματοποιηθεί Και το κέντρο αυτό δεν μπορεί να είναι το πανεπιστήμιο ένα ίδρυμα κρατικό ακόμη και όταν αύριο το κράτος ξαναγυρίσει στη διοίκηση που είχαμε από το 1910 - 1914 όταν γίνει δηλ κράτος βενιζελικό Γιατί ο πυρήνας των ιδεών σε μια βαθύτερη διαφωτιστική και αναμορφωτική εργασία - και στην πιο συντηρητική της άποψη - δε θα είναι μόνο η ηθική ανάπλαση η δημιουργία ανθρώπων τιμίων με φρόνημα αληθινά ελεύθερο με συνείδηση του καθήκοντος και της ευθύνης απέναντι του συνόλου η πίστη στον ελληνισμό ως ιδέα η πίστη στην εθνική του αποκατάστασηhellip αλλά θα είναι ακόμηhellip η απολύτρωση από την τυφλή λατρεία της παραδόσεως η αυτεπίγνωση και η αυτοεκτίμηση του νέου ελληνισμού και τ έ λ ο ς ο σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς σ ε ό λ α μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ κ έ ψ η κ α ι τ ο ν ε ώ τ ε ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ό Τέλος συμπεραίνει κατηγορηματικά ότι Π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν κ α ι γ ι α π ο λ λ ή κ α ι ρ ό α κ ό μ η τ έ - τ ο ι α ε ρ γ α σ ί α μ ό ν ο ν έ ξ ω α π ό τ ο κ ρ ά- τ ο ς μ π ο ρ ε ί ν α γ ί ν ε ι (η υπογράμμιση στη τελευταία φράση ανήκει στο Δελμούζο)

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

15

Η έκφραση του Δελμούζου συγχρονισμός σε όλα με την ευρωπαϊκή σκέψη δεν είναι μια απλή φραστική διατύπωση σηματοδοτεί την προκρούστεια αντίληψη του ακρωτηριασμού των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων ως αναγκαία διαδικασία προσαρμογής στην ευρωπαϊκή κλίνη

Γι αυτό το δύσκολο έργο της λαϊκής διαπαιδαγώγησης αναλαμβάνουν οι νέες κυρίως δυνάμεις που ήρθαν και που έρχονται από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικέςhellip Κοντά σrsquo αυτούς και όσοι παιδευθούν εδώ αλλά να είναι σε θέση να διακρίνουν τις δυνάμεις τις προοδευτικέςhellip να μπορούν να επιτελέσουν προοδευτική επιλογή των σκοπών της αγωγήςhellip Ν αφήσουν τα νεκρά στοιχεία να είναι νεκράhellipνα ξεκαθαρίσουν από τον πολυχρονεμένο ψυχικό μας οργανισμό όλη τη σκουριά των αιώνων να διαλύσουν την ψυχική αρτηριοσκλήρωση των Ελλήνωνhellip Ώστε όλα τα προβλήματα που σέρνομε άλυτα επί αιώνες σαν αλυσίδες κατέργου και μας βαρύνουν το βάδισμα μέσα στο δρόμο του πολιτισμούhellip να βρούν μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα ελεύθερης απροκατάληπτης βαθειάς ολοκληρωτικής έρευνας μια λύση οριστικήhellip κηρύσσοντας το δημιουργικό συγχρονισμό και το δημιουργικό μελλοντισμό hellip Ως νεώτεροι Έλληνες και νεώτεροι Ευρωπαίοι

Ήδη από το 1913 ο Μ Τριανταφυλλίδης που πριν λίγο είχε έλθει από την Ευρώπη με ιδέες καθαρές και προοδευτικές εμφανίζεται θερμός θιασώτης όχι μόνον της καταργήσεως των πνευμάτων

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

16

και των τόνων αλλά και της εισαγωγής του λατινικού αλφαβήτου στη γλώσσα μας Παραθέτει ένα απόσπασμα της Ερωφίλης τυπωμένο στο λατινοϊταλικό αλφάβητο και υποστηρίζει ότι hellipχωρίς την τούρκικη κατάκτηση στην Κρήτη δεν ξέρομε αν δε θα ήταν σήμερα εντελώς αλλιώτικη η εξέλιξη της γραφτής μας γλώσσαςhellip Παράλληλα υιοθετεί πλήρως την άποψη του Labaste ότι hellipείναι βέβαιο πως το 17ο αιώνα το λατινικό αλφάβητο κόντεψε από λίγο να πάρη τη θέση του ελληνικο στην ελληνική γλώσσα π ο υ ί σ ω ς ν α μ η ν έ μ ε ν ε α δ ι κ η μ έ ν η α π ό α υ τ ή τ η ν α λ λ α γ ή Σαφέστερα και δυναμικώτερα ο Μίλτος Κουντουράς μερικά χρόνια αργότερα μιλά κολακευτικά για τους Τούρκους οι οποίοι hellipπιο αποφασιστικοί από μας έσωσαν με οδυνηρότατες χειρουργικές επεμβάσεις τη ζωή τουςhellip Αντίθετα με εμάς που είμαστε hellipανόητοι συνετοίhellip το λατινικό αλφάβητοhellip αργά ή γρήγορα θα έρθειhellip γιατί θα μας το επιβάλει η ζωή αφού πρώτα μας τσακίσει και στο ζήτημα τούτο ένας μάταιος αγώνας παραδαρμούhellip

Επειδή όμως hellip η συστηματική μόρφωση του λαού εξαρτάται κατά μέγα μέρος από το Δημοτικό σχολείοhellip τα σχολικά βιβλία προσέφεραν κατά καιρούς στη μερίδα αυτή των διανοουμένων αποτελεσματική δυνατότητα παρέμβασης Συντάκτες (κατά την ευρεία έννοια) των σημερινών βιβλίων Η γλώσσα μου είναι οι υμνητές των σχολικών βιβλίων της μεταρρύθμισης του 1917 Ο Α Βουγιούκας εκ των βασικών συντακτών των νέων βιβλίων και αρχιτέκτονας του ιδεολογικού των πλαισίου

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

17

υποστηρίζει τα νέα κείμενα κινούνται μέσα στη πολιτισμική μας παράδοση και τη δημοκρατική βιοθεωρία με επίκεντρο τη ζωντανή νεοελληνική πραγματικότητα όπως την εννοούσε ο Δελμούζος και ευρύτερο πλαίσιο τη ζωή και τον πολιτισμό της παγκόσμιας κοινότητας (με άλλα λόγια την ευρωπαϊκή σκέψη και το νεώτερο πολιτισμό του Αλ Δελμούζου)

Αποσιωπούν χαρακτηριστικά και οι τότε και οι τώρα την έντονη κριτική που άσκησαν και για τα βιβλία αυτά προσωπικότητες υπεράνω υποψίας γιατί θέλουν να δώσουν την εντύπωση ότι εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ότι μόνο μια μικρή ομάδα σκοταδιστών αντιδρά

Στην κριτική της πχ η Πηνελόπη Δέλτα για τα Αναγνωστικά της περιόδου του 1917 σημειώνει hellipΕνας μελετητής που θα θελήσει να κρίνει το χαρακτήρα μας από τον τύπο ή από τα σχολικά μας βιβλία θα φθάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει λαός μικρότερος στη ψυχή δειλότερος και προστυχώτερος από τον ελληνικόhellip ενώ παρακάτω υπογραμμίζει hellipεκείνο που χρειάζεται από το σχολικό βιβλίο όταν μιλή για θρησκεία και πατρίδα είναι να βγαίνη από τη διήγηση α ί σ θ η μ α θρησκευτικό α ί σ θ η- μ α πατριωτικόhellip Αλλrsquo αυτό θα γίνη μονάχα αν ο ίδιος ο συγγραφέας αισθάνεται όσα λέγει αν τη συγκίνηση που θέλει να μεταδώση στο παιδί τη βγάλη από μέσα του Ο Ηλίας Βουτιερίδης επίσης θερμός θιασώτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης επισημαίνει για τα Ψηλά βουνά ότι hellipφαίνεται να είναι γραμμένο από

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

18

λογοτέχνη που ξέρει να διηγιέται όμορφα φαίνεται όμως συχνά και πως δεν είναι γραμμένο από προσεκτικό παιδαγωγόhellip Δεν μπορώ ακόμα να μη μνημονεύσω την άποψη του αδιαμφισβητήτου κύρους κορυφαίου γλωσσολόγου Γ Χατζηδάκι ο οποίος σημειώνοντας τον hellipαποκλεισμό παντός λόγου περί πατρίδος και θρησκείας από τα Ψηλά βουνάhellip χαρακτηρίζει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (του 1917) hellipως οργανικόν μέροςhellipενός ριζοσπαστικού προγράμματος εσωτερικής πολιτικήςhellipπρος χαλάρωσιν των συνεκτικών δεσμών οι οποίοι αποτελούν την δύναμιν της εθνικής μας αντιστάσεωςhellip

Και ο ίδιος ο Δελμούζος παραδέχεται - όχι βέβαια δημόσια - ότι hellipβρήκαν (οι μεταρρυθμίσεις) την πιο μεγάλη αντίδραση και μέσα στο ανομοιόμορφο βενιζελικό κόμμαhellipπου είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μισή μόνο ελευθερία στους ανθρώπους στους οποίους είχατε (απευθύνεται στον Βενιζέλο) εμπιστευθεί την εφαρμογή τουςhellip

Σημαντικό τεκμήριο συγχρονισμού εκτός του περιορισμού του θρησκευτικού και του εθνικού στοιχείου είναι η διδασκαλία ή όχι του μαθήματος των Θρησκευτικών Ο Αλ Δημαράς για να επιβεβαιώσει την διαπίστωση της Άννας Φραγκουδάκη ότι hellipτα Αναγνωστικά που ίσχυαν πριν από μισό αιώνα είναι πολύ πιο φιλελεύθερα από τα σημερινά (σημερινά εννοεί εκείνα της δεκαετίας του rsquo70) πολύ πιο σύγχρονα από τα σύγχροναhellip και θεωρώντας γενικώς πολλά από όσα γίνονταν άλλωτε (δεκαετία του 1920)

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

19

πιο προωθημένα από τα σημερινά παρατηρεί εκτός των άλλων ότι στο πρόγραμμα του Βαρβακείου Πρακτικού Λυκείου του 1922 δεν προβλεπόταν μάθημα Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις

Στα απονευρωμένα και αποχρωματισμένα σημερινά σχολικά εγχειρίδια που είχαν τα Αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης ως πρότυπο και ενώ ομολογείται ότι hellipσε ελάχιστα κείμενα επικεντρώνονται στη θρησκείαhellip εντοπίζονται οι δαίμονες του εθνοκεντρισμού της ξενοφοβίας της προβολής της πολιτισμικής καθαρότητας της ανισότητας Οι απόψεις αυτές αποτελούν την ελληνική συνεισφορά στις πρωτοβουλίες διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ΧΧΙΙ Task Force for Human Resources Education Training and Youth του Georg-Eckert Institut της Γερμανίας του Εuroclio του Κultur Kontact της Αυστρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρίως της UNESKO η οποία και εξέδωσε διακήρυξη το 1995 στο Παρίσι για τον ρόλο της εκπαίδευσης στην εμπέδωση της ειρήνης της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια και το 1999 οδηγό για την έρευνα και την αναθεώρηση των σχολικών εγχειρίδιων

Στην πραγματικότητα οι φορείς αυτοί πήραν την θέση των ανωτέρων ιδιωτικών σχολείων και του ανώτερου πνευματικού κέντρου που προηγουμένως είδαμε να προτείνει ο Δελμούζος χωρίς μάλιστα τα προβλήματα χρηματοδότησης εκείνων Αυτοί ήδη έχουν αναλάβει το επαναστατικό έργο του φωτισμού του

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

20

πρωτόγονου ελληνικού λαού (και άλλων λαών) με πρώτο μέλημά τους τη διόρθωση των σχολικών βιβλίων Η διόρθωση αφορά κυρίως στα βιβλία της Ιστορίας και της Γεωγραφίας στα οποία εξακολουθούν ακόμα να εντοπίζονται κάποιες αντιστάσεις και δευτερευόντως τα βιβλία Η γλώσσα μου τα οποία θα ήταν ο πρώτος και κύριος στόχος τους αν δεν εθεωρούντο ήδη διορθωμένα

Ο επιθυμητός βαθμός βελτίωσης των σχολικών εγχειριδίων προς τη κατεύθυνση του πολιτικώς ορθού φθάνει μέχρι του σημείου να θεωρείται τι ακόμη και ο χαρακτηρισμός των Τούρκων κατά την διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ως εχθρών καλλιεργεί πνεύμα προκατάλήψης για τον τουρκικό λαό ενώ για τα βιβλία Η γλώσσα μου ειδικά η Αννα Φραγκουδάκη διαπιστώνει ότι hellipη ελληνικότητα εμφανίζεταιhellip με πολιτισμικές ιδιότητες που διατηρούνται αναλοίωτες από την αρχαιότητα μια ελληνικότητα όμως που ο αναγνώστης δεν θα μπορέσει να την ανακαλύψει όσο σχολαστικά και αν την αναζητήσει στα συγκεκριμένα βιβλία όπως φάνηκε και από τα παρατεθέντα αποσπάσματα Και βεβαίως μέσα από αυτά τα άχρωμα και ουδέτερα κείμενα είναι αδύνατον ο μικρός μαθητής να διαμορφώσει εκείνη τη διαφορά της οποίας ζητείται ο σεβασμός

Είναι αξιοπρόσεκτο πως άνθρωποι οι οποίοι αντιμετώπιζαν με απόλυτη καχυποψία κάθε τι δυτικό (ως ιμπεριαλιστικό τέχνασμα) όταν οι ιδεολογικοί - πολιτικοί συσχετισμοί ήσαν διαφορετικοί διεθνώς σήμερα

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

21

υιοθετούν άκριτα χωρίς επιφυλάξεις και θεωρούν ειλικρινή κάθε πρωτοβουλία η οποία εκπορεύεται από τα ίδια ακριβώς κέντρα ακόμη δε και μετά το φρικτό όπως κι αν το δει κανείς γεγονός των διά του τηλεχειριστηρίου βομβαρδισμών και της δι΄ αυτών επιβολής ειρήνης στην γειτονιά μας και σε άλλες γειτονιές του πλανήτη μας

Η προσεκτική διερεύνηση των κειμένων δεν αναδεικνύει μόνο την απαξιωτική στάση των συντακτών των εγχειριδίων απέναντι στα συστατικά της εθνικής μας ιδιοπροσωπείας την ελληνικότητα και την ορθόδοξή μας παράδοση αλλά και ένα γενικώτερο κλίμα παραίτησης και αδιεξόδου ξένο πάντως προς ένα λαό ο οποίος ακόμη και στους χαλεπούς καιρούς της ιστορίας του παλαιότερους αλλά και πρόσφατους έθεσε ως κέντρο της ζωής του την Ανάσταση

Ι Κ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗΣ

Σημειώσεις 1 Ένας από αυτούς είναι και ο Στέλιος Ράμφος ο οποίος

με ποικίλα δημοσιεύματα έχει ασκήσει εντονώτατη κριτική στα βιβλία αυτά (σημειώνει χαρακτηριστικά ότι η απουσία υψηλών προτύπων μικραίνει και στεγνώνει τη ψυχή του παιδιού Η Καθημερινή 171985) εσχάτως όμως απεκόμισε τον έπαινο του Ν Δήμου ως απελευθερωθείς από τα δεσμά των ανορθολογιστών των ταχυδακτυλουργών των λέξεων και επιτήδειων

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

22

λαϊκιστών (RAM ΙΟΎΛΙΟΣ 2000 και ΑΡΔΗΝτ 27 Σεπ - Οκτ 2000)

2 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 1α

3 Ν 15661985 ΦΕΚ 167Α3091985 άρθρο 1 παρ 2α

4 Και μετά την Κυβερνητική αλλαγή του 1989 (1989-1993) καμμία μετατροπή δεν σημειώθηκε στα βιβλία του Δημοτικού παρά τη σφοδρή κριτική την οποίαν είχαν υποστεί από σημαίνοντα στελέχη της νέας τότε Κυβερνήσεως (Ι Βαρβιτσιώτη π Υπ Παιδείας Προπαγάνδα που διαβρώνει συνειδήσεις - τα σχολικά βιβλία του ΠΑΣΟΚ Η Καθημερινή 2621989)

5 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο περ ΕΠΟΧΕΣ τ27 Ιούλιος 1965

6 Αλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 7 Δ Γληνού Ο σκοπός της Παιδαγωγικής Ακαδημίας περ

ΕΡΓΑΣΙΑ τόμος Β΄ τ 5 amp 6 (25-26) 15 amp 30 Νοεμβρίου 1924

8 Μ Τριανταφυλλίδη Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΣ Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 3 (1913) και ανάτυπο σ83 όπου σημειώνει χαρακτηριστικά Η κατάργηση των πνευμάτων και των τόνων (ή ο περιορισμός τους στην οξεία) είναι η σημαντικώτατη κι ωφελιμώτατη καινοτομία στην οποία μπορούμε να αποβλέπωμε

9 M Tριανταφυλλίδη ό π σ 114 Αξίζει το κόπο να δούμε δύο στίχους από το απόσπασμα αυτό της Erophiles (Ερωφίλης) A Spudhactica ossou iboro me pethimnia megagli B Giriso stu Rinaldomou ti mirismegni agagli

10 M Tριανταφυλλίδη ό π σελ 128 - 129

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

23

11 ΜΚουντουράς Κλείστε τα σχολεία (Εκπαιδευτικά Άπαντα) Επιμέλεια - Σχόλια Αλέξης Δημαράς τόμος Β΄ σ 277

12 Aλ Δελμούζου Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο οπ 13 Α Βουγιούκας Τα νέα αναγνωστικά κειμενα του

Δημοτικού εφ ΤΟ ΒΗΜΑ 23101984 14 ΠΣΔέλτα Τα καινούργια Αναγνωστικά μας Δελτίο

Εκπαιδευτικού Ομίλου τόμος 7 (1919) σ 44 - 73 και τόμος 8 (1920) σ19 - 30 και ανάτυπο 1920 Το συγκεκριμένο στη σ 6061 Η γνωστή για τα πατριωτικά της αισθήματα και συγγραφέας κλασσικών μυθιστορημάτων τα οποία γαλούχησαν και εξακολουθούν (ευτυχώς) να γαλουχούν τα ελληνόπουλα και θερμή φίλη του Βενιζέλου (και εξ οικογενειακών καταβολών) και επίσης θερμή οπαδός της Μεταρρύθμισης δεν δειλιάζει να ασκήσει δρυμεία κριτική στα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής Η κριτική της αφορά τα εξής Αναγνωστικά Καζαντζάκη Γαλάτειας οι τρείς φίλοι Κουρτίδη Αριστοτέλους Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού Παπαμιχαήλ Επαμεινώνδα Πέτρος Λάρας και Αλφαβητάριο Α΄ Β΄ και Συκώκη Ιωάννου Αλφαβητάριο Β΄ Εξ αυτών διαχωρίζει το αναγνωστικό της Καζαντζάκη το οποίο επαινεί θερμά σημειώνοντας επουσιώδεις παρατηρήσεις Το Αναγνωστικό εξ άλλου αυτό εξεδόθη και προ της Μεταρρύθμισης (με διαφορετική γλώσσα) Αξίζει να επισημανθεί ότι και η Γ Καζαντζάκη έτρεφε ανάλογα προς την Π Δέλτα πατριωτικά αισθήματα παρά τις προωθημένες πολιτικές της απόψεις Και οι δύο άσκησαν σφοδρή κριτική στο περιοδικό Διάπλασις των Παίδων (επίσης υπερβαλλόντως υμνηθέν από τους προοδευτικούς όλων των εποχών) υπογραμμίζοντας ότι παράλειψε

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

24

συστηματικά στο πρόγραμμά της την εθνική ελληνική μόρφωση του παιδιού (ΓΚαζαντζ Δελτ Εκπ Ομ τ3 σ222 κε) και είναι γεμάτο από ξυπνάδες της κακιάς ώρας (ΠΣ Δέλτα Αλληλογραφία σ 8687243244253)

15 Ηλίας Βουτιερίδης Το νέο Αναγνωστικό (αναφέρεται στα Ψηλά βουνά) εφημ Ο ΝΟΥΜΑΣ αρ φ 5 (614)

16 ΓΝΧατζηδάκι Γεννηθήτω Φως - ο Μαλλιαρισμός εις τα Δημοτικά σχολεία εν Αθήναις 1920 σ 5053 Ο Γεώργιος Χατζηδάκις υπήρξε μια καταπληκτική προσωπικότητα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής πανευρωπαϊκού κύρους Είναι χαρακτηριστική περίπτωση Νεοέλληνα που δεν θαμπώθηκε από τους Ευρωπαίους αλλά που διδάχθηκε και διαλέχθηκε μαζί τους δημιουργικά αποσπώντας το θαυμασμό για την επιστημονική του ακρίβεια και διεισδυτικότητα και που δεν αυτοχρήσθηκε φωτιστής αλλά φώτισε τη λαϊκή μας γλώσσα και μέσω αυτής τη νεοελληνική πραγματικότητα Συνάμα ο Γ Χατζηδάκις υπήρξε αγωνιστής των εθνικών αγώνων αφού συμμετείχε σε δύο κρητικές επαναστάσεις κατά των Τούρκων

17 Αλ Δελμούζος Υπόμνημα προς τον Ελ Βενιζέλο όπ 18 Αφορά το βιβλίο Άννα Φραγκουδάκη Τα Αναγνωστικά

βιβλία του δημοτικού σχολείου - Ιδεολογικός πειθαναγκασμός και παιδαγωγική βία Αθήνα Θεμέλιο 1978 και στο Αλέξης Δημαράς Εκπαίδευση και Σχολικό βιβλίο στην Ελλάδα περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

19 Νέλλη Ασκούνη Μια μακρά πορεία στο χρόνοhellip οι Έλληνες και οι άλλοι στα βιβλία της γλώσσας Στο τόμο Τι είνrsquo η πατρίδα μας επιμέλεια Αννα

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

25

Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1997 σ 442 (458)

20 Βλέπε στο παραπάνω τόμο γενικώς 21 όπ στην σελίδα ταυτότητας του βιβλίου 22 Ενώ η συγκεκριμένη Οδηγία δέχεται ότι η σχολική

ιστορία δεν θα έπρεπε να υποβιβάζεται σε στείρα απομνημόνευση (σκόπιμα ή τυχαία) επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων στη συνέχεια προτείνει τα αμφιλεγόμενα ευαίσθητα και τραγικά γεγονότα πρέπει να εξισορροπούνται από τις θετικές αλληλεπιδράσεις Διά του τελευταίου αυτού προφανώς προτρέπει στη χρήση επιλεγμένων ιστορικών γεγονότων Bλέπε Σημείωση 24 όπου και η πηγή της πληροφορίας

23 Σοφία Αβούρη Σχολικά εγχειρίδια και διδασκαλία της Ιστορίας στις χώρες της Βαλκανικής περ Βιβλιοθήκη τ 126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

24 Την δεκαετία που τελειώνει (1991-2000) και στα πλαίσια πρωτοβουλιών αλλά και χρηματοδότησης των προαναφερθέντων φορέων (και άλλων βεβαίως) εξεδόθησαν αρκετά βιβλία τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό (κυρίως πρακτικά συνεδρίων) επίπεδο με πορίσματα ερευνών διαπιστώσεις και κυρίως προτάσεις για την διόρθωση των Σχολικών βιβλίων Αναφέρω ενδεικτικά Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών Αδελφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1995 Τι είνrsquo η πατρίδα μας - Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση επιμέλεια Αννα Φραγκουδάκη-Θάλεια Δραγώνα Αλεξάνδρεια Αθήνα 1997 Η Εικόνα του άλλου γείτονα στα σχολικά βιβλία των Βαλκανικών κρατών Τυπωθήτω - Γιωργος Δαρδανός Αθήνα 2000 Χαρακτηριστικά στοιχεα των εργασιών αυτών είναι η σχεδόν απόλυτη σύμπλευση σε επίπεδο πορισμάτων αλλά και προτάσεων και η περιορισμένη

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

26

ενασχόλησή τους με τα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος σε σχέση με τα βιβλία Ιστορίας (κυρίως) και Γεωγραφίας

25 ΠΞωχέλλης-ΑΚαψάλης-ΑΙσμυρλιαδου-ΔΔουκιδου-ΚΜπονίδης-ΣΧατζησαββίδης Η εικόνα του άλλου στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στον τόμοΗ εικόνα του άλλουγείτονα στα σχολικά βιβλία των βαλκανικών χωρών (βλ Σημ 25) σ 54 όπου σημειώνεται η σχετική παρατήρηση Οι υπερβολές αυτές έχουν οδηγήσει και σε αντιδράσεις εκ των έσω και διατυπώνεται η άποψη ότι η συμψηφιστική λογική της συνειδητής απόκρυψης τραυματικών ιστορικών γεγονότων που γεννούν συγκρουσιακές ερμηνείες και της εξιδανίκευσης των κοινών ιστορικών βιωμάτων ή των πολιτισμικών γνωρισμάτων που συνδέουν αντιπαρατιθέμενες πληθυσμιακές ομάδες κατέληξε σε μια πολιτικώς ορθή εκδοχή του μαθήματος της Ιστορίας η οποία θέλοντας να πολεμήσει τον δαίμονα του εθνικιστικού φρονηματισμού ιδεολογικοποίησε το μάθημα για τους ακριβώς αντίθετους λόγους καλλιεργώντας μια επιφανειακή και ανιστόρητη κουλτούρα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών Γιώργος Κόκκινος το αίτημα της ανανέωσης της διδασκαλίας της ιστορίας περ Βιβλιοθήκη τ126 ένθετο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 27102000

26 laquoΤι ε ίνrsquo η πατρίδα μαςraquo όπ σελ 145 27 Είναι μια διατύπωση η οποία χρησιμοποιείται κατά

κόρον αλλά το μόνο νόημα που φαίνεται να της αποδίδεται είναι το εντελώς αντίθετο αφού εκείνο που επιδιώκεται είναι όχι ο σεβασμός αλλά η εξάλειψη της διαφοράς

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

27

28 ΙΚ Τουμπακάρης Απουσιάζει το Πάσχα από τα σχολικά βιβλία εφ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ φ 323(638)

29 Γιάννης Στόγιας Χριστούγεννα χωρίς Χριστό και Γέννηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25121985

30 Η παρατήρηση από αδημοσίευτη εργασία του δάσκαλου Π Καγκή

31 Η ιστορία ξεκίνησε με το καίριας σημασίας άρθρο του Χρήστου Γιανναρά Ελληνοκτόνος παιδαγωγία στη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 19ης10ου1997 Στο άρθρο αυτό απήντησε ο Α Βουγιούκας με τη χρήση κυρίως απαξιωτικών χαρακτηρισμών για τον Χ Γιανναρά όπως ανίδεος παιδαγωγός στη θεωρία και στη πράξη φάντασμα του σκοταδισμού κ ά ( ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-1111997) Η Αμαλία Γερακανάκη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-21111997) και με αφορμή και εις επίρρωσιν του άρθρου του Χ Γιανναρά παραθέτει σε επιστολή της το συγκεκριμένο απόσπασμα το οποίο μνημονεύει αρνητικά και ο Μ Κοκολογιάννης (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-12121997) και δικαίως με την έννοια που το θέσαμε και ο Γ Μαρίνος (ΤΟ ΒΗΜΑ-1111998) με το ίδιο πνεύμα αλλά κανοντας το σφάλμα να χρεώσει την παράθεση του αποσπάσματος στο Χ Γ Εξ αυτού άρχισε ένας τεράστιος και εντελώς άδικος μακροχρόνιος πόλεμος με ανοίκιες εκφράσεις κατά του Χ Γιανναρά (εφημερίδες ΑΥΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΕΠΟΧΗ) στον οποίον (εμμέσως) χρεώθηκε συνολική απαξιωτική στάση έναντι του Η Βενέζη με τα γνωστά κηρύγματα περί ειρήνης άδικου πολέμου κλπ για να φτάσει τελικά η υπόθεση στα Δικαστήρια Στην φάση αυτή και εν μέσω γενικής συγχύσεως και ελλειπέστατα πληροφορημένη η κ Άννα Βενέζη-Κοσμετάτου έστειλε από το Λονδίνο επιστολή (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-11121999) διαμαρτυρόμενη hellip για

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip

28

την απαράδεκτη προσβολή της μνήμης του πατέρα μου εκ μέρους δύο δημοσιογράφων και του πανεπιστημιακού κ Γιανναρά και κάποιων επιστολογράφωνhellip Πράγμα βέβαια που κανείς δεν έκανε ούτε είχε πρόθεση ασφαλώς να κάνει

Ιωάννης Τουμπακάρης

1 Δ Πικιώνη Κείμενα σ121 Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985 και Αλφαβητάρι του Νεοέλληνα - Κείμενα επίκαιρης ελληνικής αυτοσυνειδησίας Χρήστος Γιανναράς (ανθολόγηση) σ 107 εκδόσεις Πατάκη 1999 Προλογίζοντας ο Ζήσιμος Λορεντζάτος τον τόμο Κείμενα σημειώνει hellip Σχετικά με την intelligentsia που μνημόνεψα το κοινωνικό και οικονομικό ρεύμα που σήμερα στον τόπο μοιάζει παντοδύναμο πραχτικά μπορεί αύριο να μη μετρήσει ανάλογα στον απολογισμό Και φωνές όπως του Πικιώνη να εξακολουθήσουν να ακούγονται όταν άλλες θα έχουν ολότελα σβήσει όταν θα έχει τελειώσει ιστορικά η παράσταση και από παντού θα κατακάτσει ο κουρνιαχτός καθώς δασκαλεύει το λαϊκό τραγούδι μας και θα φανεί τrsquo ασκέριhellip