ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΕπιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη 48 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ Το απαρέμφατο είναι ρηματικό ουσιαστικό.Λειτουργεί

Επιμέλεια:ΧριστίναΒασιλάκη

48

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΤοαπαρέμφατοείναιρηματικόουσιαστικό.Λειτουργείωςαντικείμενοτουρήματοςτηςπρότασηςήυποκείμενοαπροσώπουρήματος.Εξαρτάταιάλλοτεαπόρήματαλεκτικά,δοξαστικάκαιρήματαπουδηλώνουνψυχικόπάθος,οπότεείναιειδικόαπαρέμφατο,καιάλλοτεαπόρήματαεφετικά,δυνητικάκαιρήματαπουδηλώνουνέναρξη/λήξη,αμέλεια,μάθηση,λήθη,συνήθειακτλ.,οπότεείναιτελικόαπαρέμφατο.Τοτελικόαπαρέμφατοείναιπάντοτεχρόνουενεστώτα,ενώτοειδικόμπορείναείναιτοαπαρέμφατοκάθεχρόνου.Τοαπαρέμφατοχρησιμοποιείταιπάραπολύστηλατινικήγλώσσα,καθώςδενυπάρχειειδικήπρότασηκαιηχρήσητηςκατηγορηματικήςμετοχήςείναιπολύπεριορισμένη.Τουποκείμενοτουτελικούαπαρεμφάτουβρίσκεταισεονομαστικήπτώσηστηνπερίπτωσητηςταυτοπροσωπίας,εφόσονσυμπίπτειμετουποκείμενοτουρήματοςτηςπρότασης.Στηνπερίπτωσητηςετεροπροσωπίας,τουποκείμενοτουαπαρεμφάτουβρίσκεταισεπτώσηαιτιατική.Π.χ.Hostesenimdecollibusadvolaresolent.CaesarlegioneminNerviishiemareiubet.

Υποκείμενορήματοςκαιτελικούαπαρεμφάτου–ονομαστικήπτώση➽ ταυτοπροσωπία

ΡήμαΤελικόαπαρέμφατο

ΡήμαΤελικόαπαρέμφατοΥποκείμενο

ρήματοςσεονομαστική

Υποκείμενοαπαρεμφάτουσεαιτιατική➽ ετεροπροσωπία


49

Λατινισμός

Τουποκείμενοτουειδικούαπαρεμφάτουβρίσκεταικανονικάσεαιτιατικήκαιδενπαραλείπεται,ακόμακαιστηνπερίπτωσητηςταυτοπροσωπίας:

Π.χ.Putoteerrare

Putomeerrare

Υποκείμενορήματος:ego➽ ετεροπροσωπία Ρήμα Υπ.Απ. Ειδικόαπαρέμφατο

ΕιδικόαπαρέμφατοΥπ.Απ.Ρήμα

Υποκείμενορήμ.:ego/υποκ.απαρεμφάτου:me➽ ταυτοπροσωπία

ΆρσητουλατινισμούΜετουςπαθητικούςτύπουςτωνλεκτικώνκαιδοξαστικώνρημάτωντουποκείμενοτουρήματοςκαιτουειδικούαπαρεμφάτουείναιτοίδιο(ταυτοπροσωπία)καιβρίσκεταισεπτώσηονομαστική(άρσητουλατινισμού).Στηνπερίπτωσηαυτήτορήμαείναιπροσωπικό,όχιαπρόσωπο,καιγι’αυτόσυμφωνείμετουποκείμενοστοναριθμόκαιστοπρόσωπο.Π.χ.Hostesadvenissedicuntur.

Ρήμα(παθητικό)Ειδικόαπαρέμφατο

Υποκ.Ρήματοςκαιαπαρ.σεονομαστική


50

ΜΕΤΟΧΗΗμετοχήστηλατινικήγλώσσααπαντάταισετρειςχρόνους:

• Ενεργητικό ενεστώτα • Ενεργητικό μέλλοντα • Παθητικό παρακείμενο

Ημετοχήτουενεστώταεκφράζειπράξησύγχρονημεαυτήτουρήματοςτηςπρότασης:Π.χ.Pugnanscadit:πέφτειενώπολεμάPugnanscecidit:έπεσεενώπολεμούσεPugnanscadet:θαπέσειενώθαπολεμάΗμετοχήτουμέλλονταεκφράζειπράξημεταγενέστερηαπόαυτήτουρήματοςτηςπρότασης:Moriturustremit:τρέμειεπειδήπρόκειταιναπεθάνειMoriturustremuit:έτρεμεεπειδήεπρόκειτοναπεθάνειMoriturustremet:θατρέμειεπειδήθαπρόκειταιναπεθάνειΗμετοχήτουπαθητικούπαρακειμένουεκφράζειπράξηπρογενέστερηαπόαυτήτουρήματος:Vocatusvenit(ενεστώτας):έρχεταιαφούκλήθηκε(έχονταςκληθεί)Vocatusvenit(παρακείμενος):ήρθεαφούκλήθηκεVocatusveniet:θαέρθειαφούκληθείΗμετοχήσυμφωνείμετουποκείμενότηςστογένος,στοναριθμόκαιστηνπτώση.Αντουποκείμενοτηςμετοχήςείναιτοίδιομετουποκείμενοήτοαντικείμενοτουρήματοςτηςπρότασηςστηνοποίαβρίσκεται,ημετοχήείναισυνημμένη.Ηεπιθετικήμετοχήισοδυναμείμεαναφορικήπρόταση.Πολύπεριορισμένηείναιηχρήσητηςκατηγορηματικήςμετοχήςσταλατινικά.Εξαρτάταιαπόρήματααισθήσεως(π.χ.video,audio).


51

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΑΠΟΛΥΤΗΜΕΤΟΧΗΑπόλυτηείναιημετοχήτηςοποίαςτουποκείμενοδενέχεικαμίασχέσημετουςόρους του ρήματος της πρότασης. Στα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και τουποκείμενότης,εκφέρεταιμεαφαιρετικήπτώση.Διακρίνεταισε:Α.ΓνήσιαήκανονικήαφαιρετικήαπόλυτηΒ.ΙδιάζουσαήνόθηαφαιρετικήαπόλυτηΓ.ΙδιόμορφηήατελήςαφαιρετικήαπόλυτηΑ.ΓνήσιαήκανονικήαφαιρετικήαπόλυτηΕίναιμετοχήκάθεχρόνουενεργητικήςήπαθητικήςφωνής.Τουποκείμενότηςδενέχεισχέση,ούτεσυντακτικήούτενοηματική,μετουςόρουςτουρήματοςτηςπρότασης.Β.ΙδιάζουσαήνόθηαφαιρετικήαπόλυτηΕίναιπάνταμετοχήπαθητικούπαρακειμένουσεαφαιρετικήπτώσηκαιισοδυναμείμεμετοχήενεργητικούαορίστουήπαρακειμένουτηςαρχαίαςελληνικής,τηνοποίαηλατινικήδεδιαθέτει.Τοεννοούμενοποιητικόαίτιοτηςμετοχήςταυτίζεταινοηματικάμετουποκείμενοτουρήματος.Ανκαιείναιμετοχήπαθητικούπαρακειμένουστημετάφρασήτηςχρησιμοποιούμεενεργητικήσύνταξη.Γ.ΙδιόμορφηήατελήςαφαιρετικήαπόλυτηΣεαυτήτηνπερίπτωσηέχουμεσχηματισμόαφαιρετικήςαπόλυτηςχωρίςκαμίαμετοχήαλλάμεέναόνομαήαντωνυμίαωςυποκείμενοκαιμεέναουσιαστικό(πουδηλώνειαξίωμα,ηλικία,επάγγελμα)ήειδικόεπίθετοωςκατηγορηματικόπροσδιορισμό.Τοφαινόμενοαυτόσυμβαίνειότανυπάρχειανάγκηχρήσηςτηςμετοχήςενεστώτατουsum,ηοποίαδενυπάρχεισταλατινικά.Τημετοχήδενμπορούμενατηνεννοήσουμε,αφούό,τιλείπεισεμιαγλώσσαδενείναιδυνατόννατοσκέφτονταιεκείνοιπουτημιλούν.ΑΝΑΛΥΣΗΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣΑΠΟΛΥΤΗΣΜΕΤΟΧΗΣΣΕΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΠΡΟΤΑΣΗΑ.ΑΝΑΛΥΣΗΓΝΗΣΙΑΣΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣΑΠΟΛΥΤΗΣΗγνήσιααφαιρετικήαπόλυτημετοχήαναλύεταιστηναντίστοιχηδευτερεύουσαεπιρρηματικήπρότασηδιατηρώνταςτηνενεργητικήήπαθητικήσύνταξη.Ηδιαδικασίαμετατροπήςέχειωςεξής:α)Τουποκείμενοτηςμετοχής(πουβρίσκεταισεαφαιρετική)τρέπεταισευποκείμενοτουρήματοςτηςδευτερεύουσαςπρότασης(σεονομαστική).β)Ημετοχήγίνεταιρήμαίδιαςφωνήςμετημετοχή.


52

Παράδειγμα- OccisoScriboniano(κείμενο23)=cumScribonianusoccisus

essetήpostquam/ubi/utScribonianusoccisusest.Β.ΑΝΑΛΥΣΗΙΔΙΑΖΟΥΣΑΣΉΝΟΘΗΣΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣΑΠΟΛΥΤΗΣΑναλύεταιστηναντίστοιχηδευτερεύουσαεπιρρηματικήπρότασητρέπονταςτηνπαθητικήσύνταξησεενεργητική.Ταβήματαπουακολουθούμεγιατηνανάλυσήτηςείναι:α)Ηπαθητικήσύνταξητρέπεταισεενεργητικήβ) Το υποκείμενο της μετοχής τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος τηςδευτερεύουσαςπρότασης(σεπτώσηαιτιατική).γ)Τοποιητικόαίτιο (που εννοείται) τρέπεταισευποκείμενοτουρήματοςτηςδευτερεύουσαςπρότασης.ΠαραδείγματαI. deletis legionibus (κείμενο21)=cumGalli legionesdelevissentήpostquam/

ubi/utGallilegionesdeleverunt.II. quibusinteremptis(κείμενο21)=cumCamilluseosinteremissetήpostquam/

ubi/utCamilluseosinteremit.III. audita salutatione (κείμενο 29) = cum Augustus salutationem audivisset ή

postquam/ubi/utAugustussalutationemaudivit.IV. abiectis armis (κείμενο 34) = cumpraedones arma abiecissent ή postquam/

ubi/utpraedonesarmaabiecerunt.V. occupataurbe(κείμενο40)=cumSullaurbemoccupavissetήpostquam/ubi/

utSullaurbemoccupavit.VI. hacreaudita(κείμενο47)=cumAugustushancremaudivissetήpostquam/

ubi/utAugustushancremaudivit.VII. admissisamicis(κείμενο48)=cumSertoriusamicosadmisissetήpostquam/

ubi/utSertoriusamicosadmisit.Επισήμανση:Όλεςοιπεριπτώσειςιδιάζουσαςαφαιρετικήςαπόλυτηςτωνπροςεξέταση κειμένων μετατρέπονται σε χρονικές προτάσεις που δηλώνουν τοπροτερόχρονο.Προσοχήστηναφαιρετικήαπόλυτημετοχήinterceptaepistula(κείμενο45).Ημετοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμαεξάρτησηςείναιπαθητικήςφωνής.Όμωςστηνπραγματικότηταημετοχήείναιιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (=ποιητικόαίτιο)τουρήματοςεξάρτησης.Σεκάθεπερίπτωσηημετοχήαναλύεταιως εξής: Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia abhostibuscognoscantur.Γ.ΑΝΑΛΥΣΗΙΔΙΟΜΟΡΦΗΣΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣΑΠΟΛΥΤΗΣΣτα προς εξέταση κείμενα συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες(Brenno duce (κείμενο 21) και patre imperatore (κείμενο 30), οι οποίεςαναλύονται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικόήτονκαθαράχρονικόακολουθώνταςταεξήςβήματα:


53

α) Τρέπουμε το υποκείμενο και τον κατηγορηματικό προσδιορισμό σευποκείμενοτουρήματοςτηςπρότασηςκαισεκατηγορούμενοαντίστοιχα(όλασεπτώσηονομαστική)β) Δημιουργούμε τύπο του ρήματος sum σε υποτακτική παρατατικού, (ότανπρόκειταιγιατονcumτονιστορικό-διηγηματικό)καισεοριστικήπαρατατικού(ότανπρόκειταιγιατονcumτονκαθαράχρονικό).Παραδείγματα-Brennoduce(κείμενο21)=cumBrennusduxessetήcumBrennusduxeratΙδιόμορφηήατελήςαφαιρετικήαπόλυτηπουδηλώνειχρόνο.Brenno=υποκείμενοDuce=κατηγορηματικόςπροσδιορισμόςπουδηλώνειαξίωμαστοBrenno.- patre imperatore (κείμενο 30) = cum pater imperator esset ή cum paterimperatorerat.Ιδιόμορφηήατελήςαφαιρετικήαπόλυτηπουδηλώνειχρόνο.patre=υποκείμενοduce=κατηγορηματικόςπροσδιορισμόςπουδηλώνειαξίωμαστοpatre.ΣΥΜΠΤΥΞΗΜΙΑΣΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣΠΡΟΤΑΣΗΣΣΕΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΑΠΟΛΥΤΗΜΕΤΟΧΗΑ.i. Αντορήματηςπρότασηςβρίσκεταισεενεστώτα/παρατατικό/μέλλοντα

ενεργητικήςφωνήςήσεπαρακείμενο/υπερσυντέλικοαποθετικούή ημιαποθετικού ρήματος ή σε παθητικόπαρακείμενο/υπερσυντέλικο (δηλαδή δεν είναι σε παρακείμενο ήυπερσυντέλικοενεργητικήςφωνής)και

ii. αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναιδιαφορετικόαπότουποκείμενοήτοαντικείμενοτουρήματοςτηςκύριας πρότασης, τότε ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τημετατροπή της πρότασης σε μετοχή:α. Τρέπουμε το υποκείμενο τουρήματοςσευποκείμενοτηςμετοχής(πάντασεπτώσηαφαιρετικήκαιχωρίςνααλλάξουμετοναριθμό)β.Τρέπουμετορήμασεμετοχή(σεαφαιρετικήκαιέτσιώστενασυμφωνείμετουποκείμενο).

Συγκεκριμένα:ΡήμαΕνεστώταςΠαρατατικόςΜέλλονταςΠαρακείμενοςπαθητικήςφωνήςΥπερσυντέλικοςπαθητικήςφωνής

→→→→→→

ΜετοχήΕνεστώταΕνεστώταςΜέλλονταςΠαρακείμενοςπαθ.φωνήςΠαρακείμενοςπαθ.φωνής


54

Παραδείγματα-quodillicaurumpensatumest(κείμενο21)=auroillicpensato- cum lacrimae suae vincerent prorumperentque (κείμενο 23) = lacrimis suisvincentibusprorumperentibusque-quodNasica…mentiebatur(κείμενο24)=Nasica…mentiente-quotiescumqueavisnonrespondebat(κείμενο29)=ave/inonrespondente-si…habetAsiasuspicionemquandamluxuriae(κείμενο30)=Asiahabente-sipergis(κείμενο43)=tepergenteΒ. - Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σεπαρακείμενο ή υπερσυντέλικοενεργητικήςφωνής,τότε, ανεξάρτητα από το αν το υποκείμενο του ρήματος της υπό μετατροπήπρότασηςταυτίζεταιήόχιμεκάποιοναπότουςόρουςτουρήματοςτηςκύριαςπρότασης,ακολουθούμετηνεξήςδιαδικασίαγιατημετατροπήτηςπρότασηςσεμετοχή:α. το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος που θέλουμε να τρέψουμε σε μετοχήγίνεταιυποκείμενοτηςμετοχής(πάντασεπτώσηαφαιρετική)β.τορήμα(πουθαείναισεενεργητικόπαρακείμενοήυπερσυντέλικο)τρέπεταισεμετοχήπαρακειμένου(παθητικήςφωνής)(σεπτώσηαφαιρετικήκαιέτσιώστενασυμφωνείμετουποκείμενότης)γ. αν τοποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται με το υποκείμενο του ρήματοςτης πρότασης, το παραλείπουμε. Στην αντίθετη περίπτωση, το δηλώνουμεκανονικά.Παραδείγματα-quodAsiamvidit(κείμενο30)=Asiavisa-Quodutpraedonesanimadverterunt(κείμενο34)=eoanimadverso-HaecpostquamdomesticiScipionirettulerunt(κείμενο34)=hisrelatisScipioniadomesticis-Cum…donaposuissent(κείμενο34)=donispositis- … cum ad eum magnum pondus attulissent (κείμενο 36) = magno pondereallatoadeumaSamnitibus-cumvirisuiconsilium…cognovisset(κείμενο49)=consilio…cognito-…quodtonsorispraeripuissetofficium(κείμενο49)=officiotonsorispraerepto(abea)


55

ΗΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗΣΕΚΥΡΙΕΣΚΑΙΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΑ.ΚΥΡΙΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΗυποτακτικήεκφράζειτηνυποκειμενικότηταμιαςκρίσης(άρνησηnon)

Ηυποτακτικήεκφράζειτηνυποκειμενικότηταμιαςεπιθυμίας(άρνησηne)

Δυνητική:Quishocneget? Προτρεπτική:Amemuspatriam.Απορηματική:Quidagam? Ευχετική:Utinamerrem.Απραγματοποίητου(στουςυποθετικούςλόγους)

Παραχωρητική:SintsanesuperbiRhodienses.

B.ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕκφέρονταιπάντοτεμευποτακτικήοι:

Εκφέρονταιμεοριστικήήυποτακτικήοι:

Πλάγιεςερωτηματικές ΑναφορικέςΒουλητικές ΠαραβολικέςΕνδοιαστικές ΧρονικέςΣυμπερασματικές ΑιτιολογικέςΤελικές Εναντιωματικές–Παραχωρητικές ΥποθετικέςΣημείωση:

1. Στονπλάγιολόγοχρησιμοποιούμευποτακτικήήαπαρέμφατο.2. Οιπροτάσειςπουεισάγονταιμετονιστορικόήδιηγηματικόcum

εκφέρονταιμευποτακτικήπαρατατικούγιαπράξησύγχρονηκαιυποτακτικήυπερσυντέλικουγιαπράξηπροτερόχρονη.

3. Οιβουλητικές,ενδοιαστικές,συμπερασματικέςκαιτελικέςπροτάσειςεκφέρονταιμευποτακτικήενεστώτα,ότανεξαρτώνταιαπόρήμααρκτικούχρόνου,καιυποτακτικήπαρατατικού,ότανεξαρτώνταιαπόρήμαιστορικούχρόνου(ιδιομορφίαωςπροςτηνακολουθίατωνχρόνων).


56

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ Στηνπερίπτωσηπουηδευτερεύουσαεκφέρεταιμευποτακτική,προσέχουμεανοχρόνοςτηςκύριαςείναιαρκτικόςήιστορικός.

ΚΥΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ

Αρκτικόςχρόνος(ενεστώταςοποιασδήποτεέγκλισης,απλόςκαιτετελεσμένοςμέλλων,παρακείμενοςμεσημασίαενεστώτα,προστακτικήενεστώτακαιμέλλοντα)

Αρκτικός χρόνος

Ιστορικόςχρόνος(παρατατικόςκαιυπερσυντέλικοςοριστικήςήυποτακτικής,παρακείμενοςμεσημασίααορίστου,ιστορικόςενεστώτας,απαρέμφατοκαιμετοχήιστορικούπαρακειμένου)

Ιστορικός χρόνος

Προσέχουμεποιοςχρόνοςθαχρησιμοποιηθείστηδευτερεύουσα(ηοποίαεκφέρεταιμευποτακτική),αναλόγωςανθέλουμεναεκφράσουμετοσύγχρονο,τοπροτερόχρονοήτουστερόχρονο:Σύγχρονο:ταρήματατηςκύριαςκαιτηςδευτερεύουσαςδηλώνουνπράξηταυτόχρονη.Προτερόχρονο:ηπράξητηςδευτερεύουσαςπροηγείταιτηςπράξηςτηςκύριας.Υστερόχρονο:ηπράξητηςδευτερεύουσαςέπεταιτηςπράξηςτηςκύριας.

ΚΥΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΡΗΜΑΣΕΑΡΚΤΙΚΟΧΡΟΝΟ Σύγχρονο:υποτακτικήενεστώτα

Προτερόχρονο:υποτακτικήπαρακειμένουΥστερόχρονο:υποτακτικήενεστώταενεργητικήςπεριφραστικήςσυζυγίας(amaturussim)

ΡΗΜΑΣΕΙΣΤΟΡΙΚΟΧΡΟΝΟ Σύγχρονο:υποτακτικήπαρατατικούΠροτερόχρονο:υποτακτικήυπερσυντέλικουΥστερόχρονο:υποτακτικήπαρατατικούενεργητικήςπεριφραστικήςσυζυγίας(amaturusessem)


57

ΗΧΡΗΣΗΤΩΝΠΛΑΓΙΩΝΠΤΩΣΕΩΝΗΧΡΗΣΗΤΗΣΓΕΝΙΚΗΣ

ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΤΗΤΙΚΗ PatriaAeneae.Liberpueri.Corvus

sutoris.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ Fonsaequitatis.VictoriaCaesaris.ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ:α)μεουσιαστικά,β)μεεπίθεταπουδηλώνουνεπιθυμία,γνώση,άγνοια,εμπειρία,απειρία,πλησμονή,κενότητα,μνήμη,λήθη.

ExpugnatioTroiae.Cupiduspecuniae.Epistulaplenaquerelarum.Peritusreimilitaris.

ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗ(καιμετοουδέτεροαντωνυμιώνκαιεπιθέτων,όπωςmultum,nihil,aliquid.)

Tarquiniusultimusregum.MultiRomanorumceciderunt.Multumpecuniae.

ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ:ηιδιότηταδηλώνεταικαιμεαφαιρετική,αλλάπάντοτεχρησιμοποιείταιγενικήτηςιδιότητας,ότανοπροσδιορισμόςείναιαριθμητικόήδηλώνειμέγεθος,βάρος,ηλικία,κοινωνικήτάξη.Επίσηςηγενικήσυνήθωςδηλώνειδιαρκήιδιότητα,ενώηαφαιρετικήπαροδικήιδιότητα.

Virnobilissimigeneris.Homoingentismagnitudinis.Agermagnipreti.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Flumensanguinis.ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ScriptaCiceronis.ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ(τίθεταιστηθέσηομοιόπτωτωνπροσδιορισμών,παράθεσηςήεπεξήγησης–κυρίωςμετάταnomenκαιpericulum)

NomenAsiae.NomenregisinodiofuitRomanis(τοόνομαβασιλεύςέγινεμισητόστουςΡωμαίους).

ΜΕ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗΣυνήθωςμετοπικάήποσοτικάεπιρρήματα(ubi,satis)

Ubiterrarumsumus?Satissalutationumaudio.


58

ΜΕ ΡΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ(μερήματαμνήμηςήλήθης)

Mementomei.

ΤΟΥΠΡΟΣΩΠΟΥΉΠΡΑΓΜΑΤΟΣΠΟΥΘΥΜΟΜΑΣΤΕ(μετηφράσηvenitmihiinmentem).Αντίτηςγενικήςμπορείναέχουμεουδέτεροαντωνυμίας(τότεησύνταξηείναιπροσωπική),απαρέμφατοήονοματικήπρότασηωςυποκείμενο.

Venitcorvoinmentemverborumdominisui.

ΑΞΙΑΣ:μερήματαπουσημαίνουνεκτιμώ,υπολογίζω,αγοράζω,πουλώκαιμετοsum.Ηγενικήαυτήδηλώνειτηναφηρημένηαξία(γιατησυγκεκριμένηαξίαχρησιμοποιούμεαφαιρετική).

Emitavemtanti,quantinullamadhucemerat.Nolispectarequantihomosit.

ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ:μερήματαπουσημαίνουνκατηγορώ,καταδικάζω.

Proditionisaccusatusest.

ΠΟΙΝΗΣ:μόνοηγενικήcapitis.Ηποινήδηλώνεταιμεαφαιρετική.

Eumdamnavitcapitis.

ΤΟΥΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥΠΡΟΣΩΠΟΥ:κοντάστααπρόσωπαρήματαinterestήrefert.Τοτιενδιαφέρεικάποιονεκφράζεταιμεαπαρέμφατο,ουσιαστικήπρότασηήουδέτεροαντωνυμίας.Προσοχή:«με/σε/τονκλπενδιαφέρει:mea/tua/sua/nostra/vestrainterest»

Caesarismultuminterfuitcorvumemere.Meainterfuitavememere.Quidmearefert?(Τιμεενδιαφέρει;)

ΓΕΝΙΚΗΤΟΥΠΡΑΓΜΑΤΟΣκαιαιτιατικήτουπροσώπουμετααπρόσωπαρήματαmiseret,paenitet,pudet,piget,taedet.Αντίτηςγενικήςμπορείναχρησιμοποιηθείαπαρέμφατοήουδέτεροαντωνυμίαςωςυποκείμενο(μεουδέτεροαντωνυμίαςωςυποκείμενοησύνταξηείναιπροσωπική).

Mepaenitetverborummeorum.

ΓΕΝΙΚΗΤΟΥΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥΓΝΩΡΙΣΜΑΤΟΣμετοσυνδετικόρήμαsum.

Sapientisest.


59

ΗΧΡΗΣΗΤΗΣΔΟΤΙΚΗΣ

ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ:μεονόματαπουδηλώνουνφιλία,έχθρα,εύνοια,δυσμένεια,συγγένεια,οικειότητα,ωφέλεια,βλάβη,ισότητα,ομοιότητα,ταυτότητα,συμφωνία,προσέγγιση,ένωση,υπακοή,απείθεια.

Amicinobisutilessunt.Nihilestmortitamsimilequamsomnus.

ΜΕ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ:μεεπιρρήματαπουπροέρχονταιαπόεπίθεταπουσυντάσσονταιμεδοτικήαντικειμενική.

Reliquahissimiliterexplicandasunt.

ΜΕ ΡΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:Α)δοτικήωςέμμεσοαντικείμενοσταρήματαπουσημαίνουν«λέγω»ή«δίνω»καιτασυγγενικάήαντίθετάτους.Β)ωςσυμπλήρωμαρημάτωνπουδηλώνουνένωση,προσέγγιση,ομοιότητακτλ.Γ)ωςσυμπλήρωμαρημάτωνπουδηλώνουνφιλικήήεχθρικήδιάθεση,υπακοή,απείθειακτλ.,ήέχουντησημασίατουαρέσω,αρμόζω(π.χ.placeo)Δ)δοτικήωςέμμεσοαντικείμενορημάτωνσύνθετωνμετιςπροθέσειςob,prae,pro,in,ad,ante,cum,postκ.α.

SignaCaesaritradunt.Patermihilibrosdonavit.…simileeffigieimortui(14)Regiahostiadeoplacet.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ:μεαπρόσωπαρήματαΧΑΡΙΣΤΙΚΗ/ΑΝΤΙΧΑΡΙΣΤΙΚΗ:δηλώνειτοπρόσωποπουωφελείταιήβλάπτεται.Ακολουθείκαιμετάαπόρήματαόπωςconsulo,metuo.ΗΘΙΚΗ:δηλώνειτοπρόσωποπουχαίρεταιήλυπάταιγιααυτόπουγίνεται.ΑΝΑΦΟΡΑΣ:δηλώνειτοπρόσωποσχετικάμετοοποίοήκατάτηνκρίσητουοποίουισχύεικάτι.ΚΤΗΤΙΚΗ:δηλώνειτοπρόσωποπουέχεικάτι(συχνήμετορήμαsum).ΤΟΥΠΟΙΗΤΙΚΟΥΑΙΤΙΟΥ(ΕΝΕΡΓΟΥΝΤΟΣΠΡΟΣΩΠΟΥ):συχνήμετογερουνδιακό,μεμετοχήπαθητικούπαρακειμένου,μετονπαθητικόπαρακείμενο,υπερσυντέλικοκαιτετελεσμένομέλλοντα.

Licebittibipugillaresadportare.…nisivosipsipatriaeconsulueritis.(25)TyrannisOmniasempersuspecta…sunt.(44)Nontibiingredientifinespatriaeiracecidit?(43)…quaenimiavobisest.(25)Multaerespuerisdiscendaesunt.


60

ΔΟΤΙΚΗΤΟΥΣΚΟΠΟΥ:είναιδοτικήαφηρημένουουσιαστικού(auxilio,exemplo,usui),συναντάταισυνήθωςμεταρήματαesse,habere,dare,dicere,ducere,venire,mittere,accipereκ.α.Δίπλατηςμπορείναυπάρχεικαιάλληδοτική(χαριστική,αντιχαριστική,ηθική,τουεμμέσουαντικειμένου).

Murenapatrimagnoadiumentofuit.Nulluslocusamicitiaeeisest.(44)

ΗΧΡΗΣΗΤΗΣΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ

ΚΥΡΙΩΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΤΟΠΙΚΗΠΡΟΕΛΕΥΣΗΑπρόθετηαφαιρετικήμεονόματαπόλεωνήμικρώννησιών.Εμπρόθετηαφαιρετικήστιςυπόλοιπεςπεριπτώσεις.

LiciniusRomaAthenasfugit.AcciusexurbeRomaTarentumvenit.

ΚΑΤΑΓΩΓΗΑπρόθετηαφαιρετικήγιαναδηλωθείηάμεσηκαταγωγή.Εμπρόθετηαφαιρετική(συνήθωςμετηνπρόθεσηab)γιαναδηλωθείηέμμεσηκαταγωγή.

Nobiligenerenatusest.(31)AbIuloortusest.BelgaeaGermanisortisunt.

ΥΛΙΚΗΑΦΕΤΗΡΙΑΕΝΟΣΠΡΑΓΜΑΤΟΣ(αφαιρετικήτηςύλης–συνήθωςχρησιμοποιείταιεμπρόθετηαφαιρετική).

Poculumexauro.

ΣΗΜΕΙΟΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ/ΧΩΡΙΣΜΟΥ(απλήήεμπρόθετη)Μερήματαπουσημαίνουναπέχω,απομακρύνω,ελευθερώνω,χωρίζω,στερώ,εμποδίζω.

Tarquiniusregnoexpulsusest.…cumaliquandocastrisabiret.(31)…utomnespugnaabstinerent.(31)…armisspoliavit(31)

ΠΟΙΗΤΙΚΟΥΑΙΤΙΟΥΕμπρόθετηαφαιρετικήόταντοποιητικόαίτιοείναιέμψυχο,όνομαπεριληπτικόήάψυχοπροσωποποιημένο.Απρόθετηαφαιρετικήόταντοποιητικόαίτιοείναιάψυχο.

CatilinaabAntoniovictusest.…aducelacessitusest.(31)

ΣΗΜΕΙΟΕΚΚΙΝΗΣΗΣΓΙΑΣΥΓΚΡΙΣΗ(αφαιρετικήσυγκριτική).

Nihilestamabiliusvirtute.…fortiorhoste(31)

ΣΗΜΕΙΟΕΚΚΙΝΗΣΗΣΓΙΑΕΚΤΙΜΗΣΗ/ΚΡΙΣΗ

…singularisproeliieventucernatur…(31)

ΤΟΥΔΙΑΙΡΕΜΕΝΟΥΟΛΟΥ(εμπρόθετηαφαιρετικήμετηνπρόθεσηex).

ExquibusquattuorinNerviisconlocat.Pauciexmilitibus./cuidamexequitibus.(45)


61

TOΠΙΚΗΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ

ΤΟΠΟΥΑπρόθετηαφαιρετικήμεονόματαπόλεωνήμικρώννησιώνγ΄κλίσηςήπληθυντικούαριθμού(στάσησετόπο).Εμπρόθετηαφαιρετικήστιςυπόλοιπεςπεριπτώσεις.

IsAthenispaucosmensesfuit.DidoinAfricanovampatriamfundat.

ΧΡΟΝΟΥΗαφαιρετικήδηλώνειτοπότεέγινεκάτι(απαντάστηνερώτησηquando?).Ηαιτιατικήδηλώνειτοπόσοδιάρκεσεκάτι(απαντάστηνερώτησηquamdiu?).

QuanoctenatusestAlexander…UltimisannisvitaesuaeinCampaniasetenebat.IsAthenispaucosmensesfuit.

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ

ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ/ΚΟΙΝΩΝΙΑΣΕμπρόθετηαφαιρετικήμετηνπρόθεσηcum,εάνδενέχειεπιθετικόπροσδιορισμό.Εάνέχειεπιθετικόπροσδιορισμό,μπορείναείναιεμπρόθετηήαπρόθετη.

Alpescumelephantistransiit.Caesaromnibus(cum)copiisinVenetoscontendit.

ΤΡΟΠΟΥΕμπρόθετηαφαιρετικήμετηνπρόθεσηcum,εάνδενέχειεπιθετικόπροσδιορισμό.Πάντοτεόμωςαπρόθετεςείναιοιαφαιρετικέςτουτρόπου:modo,more,iure,vi,silentio,legeκ.α.

Cumlacrimisiniuriamaperit.Hocmodoimperiumperdit.

ΙΔΙΟΤΗΤΑΣΑπρόθετηαφαιρετική,συνήθωςότανδηλώνεταιπαροδικήιδιότητα(ηγενικήτηςιδιότηταςχρησιμοποιείταιγιαναδηλωθείηλικία,μέγεθος,βάρος,κοινωνικήτάξη).

Bonoanimosum.Homofaciesqualida.

ΟΡΓΑΝΟΥ/ΜΕΣΟΥΑπρόθετηαφαιρετικήπουδηλώνειτοόργανομετοοποίογίνεταικάτι.Εάνπρόκειταιγιαπρόσωπο,χρησιμοποιείταιηπρόθεσηper+αιτιατικήήοιαφαιρετικέςopera,auxilio,beneficio+γενικήτουπροσώπου.Toμέσοδηλώνουνεπίσηςοιαφαιρετικέςπουσυνοδεύουνταρήματαcompleo,afficio,confidoκ.α.

Hastabeluamdelet.(3)Urbspermeservataest.Operaadulescentishostesfugatisunt.Suppliciocapitiseumadfecit.Cacusfretusviribussuiserat.Opibusurbisnoliteconfidere.(25)


62

καιταεπίθεταdignus,fretus.ΜΕΤΡΟΥ/ΔΙΑΦΟΡΑΣΧρησιμοποιείταιμεσυγκριτικάεπίθεταήεπιρρήματα,ήμερήματαήεπίθεταπουέχουνπαραθετικήέννοια.

Paulopostlacessitusest.(31)Multoplura.Paucispostdiebus…

ΑΝΑΦΟΡΑΣΣτιςφράσειςmaiornatu,minornatu.

LatinusRomanovirtuteantecellit.(31)

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΥΑΙΤΙΟΥΣυνήθωςμερήματαψυχικούπάθους.Αφαιρετικήτηςαιτίαςείναικαιοιστερεότυπεςφράσειςiussu,iniussu,rogatu+γενική.

Nonnullipudoreadductiremanebant.…iussudomini(24)Adulescensiniussuconsulisincertamenruit.(31)

ΠΟΙΝΗΣ(μεεξαίρεσητοcapitis) Morteeummultavit.(31)ΑΞΙΑΣ(ότανδηλώνεταισυγκεκριμένηαξία,διαφορετικάχρησιμοποιείταιηγενικήτηςαξίας).

Vigintimilibussestertiumcorvumemit.(29)

ΓΕΡΟΥΝΔΙΟΚΑΙΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ

ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ• Ρηματικόουσιαστικό

ουδετέρουγένους• Έχειενεργητικήσημασία• Έχειμόνοπλάγιεςπτώσειςκαι

κλίνεταιόπωςταβ΄κλιταουσιαστικά

• Ισοδυναμείμετοέναρθροαπαρέμφατοτηςαρχαίαςελληνικής

• Οικαταλήξειςτουείναι:γενική-ndi,δοτική-ndo,αιτιατική-ndum,αφαιρετική-ndo.Π.χ.amandi,amando,amandum,amando/legendi,legendo,legendum,legendo/audiendiκτλ.

• Ρηματικόεπίθετο• Έχειπαθητικήσημασία• Κλίνεταιόπωςταβ΄κλιτα

επίθετα• Ισοδυναμείμεταρηματικά

επίθετατηςαρχαίαςελληνικήςσε–τέος,-τέα,-τέον

• Οικαταλήξειςτουείναι:-ndus,-nda,-ndum.Π.χ.amandus,amanda,amandum/legendus,legenda,legendum/audiendusκτλ.


63

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ

ΓΕΝΙΚΗ Α)Γενικήγερουνδίουωςσυμπλήρωμαονομάτων(γενικήαντικειμενική).Π.χ.Cupiduspugnandi.Β)Συμπλήρωματωνπροθέσεωνcausa,gratiaγιαναδηλωθείσκοπός.Π.χ.Venitpugnandicausa.

ΔΟΤΙΚΗ Ηδοτικήγερουνδίουείναιαπρόθετη,χρησιμοποιείταικυρίωςμεεπίθεταπουσημαίνουνκατάλληλος,χρήσιμος(aptus,idoneus,commodus,utilis)καιεκφράζεισκοπό.Π.χ.Mihidaturtempusscribendo.

ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ Ηαιτιατικήείναιπάντοτεεμπρόθετη(ad,in)καιδηλώνεισκοπόήαναφορά.Π.χ.Paucisuntaptiadregnandum.

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ Α)Ηαπρόθετηαφαιρετικήτουγερουνδίουχρησιμοποιείταιγιαναδηλωθείοτρόπος.Π.χ.Menscogitandoalitur.Β)Ηεμπρόθετηαφαιρετικήτουγερουνδίου(de,ex,in,ab)δηλώνειαναφορά,αφετηρία,χρόνοκτλ.Π.χ.Inpugnandocecidit(εμπρόθετοςπροσδιορισμόςτουχρόνου).

ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ Μαζίμετοsumτογερουνδιακόσχηματίζειτηνπαθητικήπεριφραστικήσυζυγία:Delendussumdelendusfui(πρέπεινακαταστραφώ,έπρεπεναDelenduseramdelendusfueramκαταστραφώ,θαπρέπεινακαταστραφώ,Delenduserodelendusfueroέπρεπεναέχωκαταστραφείκτλ.)ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣΥΝΤΑΞΗ

-Όταντογερουνδιακόανήκεισερήμαενεργητικόμεταβατικόπουσυντάσσεταιμεαιτιατική.Τογερουνδιακόσυμφωνείμετουποκείμενοτουsumστογένος,στοναριθμόκαιστηνπτώση.Π.χ.Carthagodelendaest.

ΑΠΡΟΣΩΠΗΣΥΝΤΑΞΗ

-Όταντογερουνδιακόανήκεισερήμααμετάβατοήενεργητικόμεταβατικόπουσυντάσσεταιόμωςμεπτώσηδιαφορετικήαπότηναιτιατική.Σ’αυτήτηνπερίπτωσητογερουνδιακότίθεταιστηνονομαστικήπτώσητουενικούτουουδετέρουγένους.Π.χ.Militibuspugnandumestfortiterpropatria.Subveniendumestreipublicae.

Τοποιητικόαίτιοτουγερουνδιακούβρίσκεταισεπτώσηδοτική.Π.χ.Epistulamihiscribendaest.


64

Παράδειγμαμετατροπήςτηςενεργητικήςσεπαθητικήσύνταξημετηβοήθειατηςπαθητικήςπεριφραστικήςσυζυγίας:A)Romanidebebantservareleges.Εφόσοντοservareσυντάσσεταιμεαιτιατική,ησύνταξηθαείναιπροσωπική.RomaniΤουποκείμενοτουdebebantθαγίνειποιητικόαίτιοσεδοτική.

debebantΤορήμαθαδώσειτοχρόνοκαιτηνέγκλισηστοsum.

servareΑπότοαπαρέμφατοservareθασχηματίσουμετογερουνδιακό,τοοποίοθασυμφωνείμετουποκείμενοτουsumσεπτώση,γένοςκαιαριθμό.

legesΤοαντικείμενοσεαιτιατικήμετατρέπεταισευποκείμενοτουsum.

Romanis erant servandae leges.LegeserantservandaeRomanis.B)Romanidebebantparerelegibus.Εφόσοντοparereσυντάσσεταιμεδοτική,ησύνταξηθαείναιαπρόσωπη.RomaniΤουποκείμενοτουdebebantθαγίνειποιητικόαίτιοσεδοτική.

debebantΤορήμαθαδώσειτοχρόνοκαιτηνέγκλισηστοsum.

parereΑπότοαπαρέμφατοparereθασχηματίσουμετογερουνδιακόσεονομαστικήουδετέρου.

legibusΤοαντικείμενοθαπαραμείνειαμετάβλητο.

Romanis erat parendum legibusRomanislegibusparendumerat.ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗΕΛΞΗΌτανέχουμεγερούνδιομεαντικείμενοσεαιτιατική(ήτορήμαutor+αφαιρετική)είναιδυνατόναμετατρέψουμετηνενεργητικήσύνταξησεπαθητική,χρησιμοποιώνταςαντίγερουνδίουγερουνδιακό.Τοφαινόμενοαυτόονομάζεταιγερουνδιακήέλξη.Πρακτικάγίνεταιωςεξής:

1. Τοαντικείμενοτουγερουνδίουπαίρνειτηνπτώσητουγερουνδίου.2. Τογερούνδιομετατρέπεταισεγερουνδιακόπουσυμφωνείμετο

ουσιαστικόωςπροςτογένος,τηνπτώσηκαιτοναριθμό.Π.χ.

• Legatummiseruntadnuntiandumvictoriam.Legatummiseruntadvictoriamnuntiandam.


65

• Legatummiseruntvictoriamnuntiandicausa.Legatummiseruntvictoriaenuntiandaecausa.

• Cupidusbenegerendirempublicam.Cupidusbenegerendaereipublicae.

• Arsrempublicamadministrandi.Arsreipublicaeadministrandae.

Ηγερουνδιακήέλξηείναιυποχρεωτική:Α)ότανπρόκειταιναχρησιμοποιήσουμεεμπρόθετοτύπογερουνδίουμεαντικείμενοσεαιτιατική,Β)ότανησύνταξηεπιβάλλειναχρησιμοποιήσουμετηδοτικήτουγερουνδίουμεαντικείμενοσεαιτιατική.Ηγερουνδιακήέλξηείναιπροαιρετική(ανκαιηκλασικήλατινικήτηνπροτιμούσε)ότανχρησιμοποιούμεαπρόθετηγενικήήαφαιρετικήγερουνδίου.Ηγερουνδιακήέλξηαποφεύγεταιόταντοαντικείμενοτουγερουνδίουείναιτοουδέτεροαντωνυμίαςήεπιθέτου.Πχ.Innarrandoaliquidbrevesessedebemus. ΣΟΥΠΙΝΟ

ΣΟΥΠΙΝΟ • Είναιρηματικόουσιαστικόαρσενικούγένους.• Έχειμόνοδύοτύπους:αιτιατικήσε–umκαιαφαιρετικήσε–u.• Έχειενεργητικήσημασία• Οτύποςσε–umδείχνειτοσκοπότηςκίνησης,μερήματαόπωςeo,venio

mittoκτλ.• Οτύποςσε–uδείχνειτηναναφοράκαιτονσυναντάμεμεεπίθεταόπως

facilis,difficilis,iucundus,incredibilis,mirabilisκτλ.• Εφόσοντοσουπίνοανήκεισερήμαμεταβατικό,μπορείναέχεικαι

αντικείμενο.Πχ.VeneruntScipionemsalutatum.• Σουπίνοδιαθέτουνκαιτααποθετικάρήματα.


66

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Δηλώνουντηναιτίατουπεριεχομένουμιαςάλληςπρότασης)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΗΑΙΤΙΑΔΗΛΩΝΕΤΑΙ

• quod,quia,quoniam,quando

• cum+υποτακτική,επειδήσυνήθωςηαιτιολογίαείναιτοαποτέλεσμαμιαςεσωτερικής,λογικήςδιεργασίας–συχνάοcumσυνοδεύεταιαπόμόριαήεπιρρήματα,όπωςτοpraesertim

• nonquod+υποτακτική

• Οριστική,ότανηαιτιολογίαείναιαντικειμενικάαποδεκτή

• Υποτακτική,ότανηαιτιολογίαείναιυποθετικήήυποκειμενική(εκφράζειτηνάποψητουυποκειμένουτηςκύριαςπρότασης)

• Αιτιολογικήπρόταση

• Αναφορική-αιτιολογικήπρόταση

• Αιτιολογικήμετοχή

• Αφαιρετικήτηςαιτίας

• Εμπρόθετοςπροσδιορισμόςτηςαιτίας

• Συχνάοquod,όπωςκαιοquia,συνοδεύονταιαπόδιάφοραεπιρρήματαήεμπρόθετουςπροσδιορισμούςπουσημαίνουν«γι’αυτότολόγο»(πχ.proptereaquod),οπότεξέρουμεσίγουραότιηπρότασηείναιαιτιολογικήκαιόχιαναφορική.

• Ότανστηναιτιολογικήπρότασηυπάρχειυποτακτική,τηρείταιγενικάηακολουθίατωνχρόνων.

• ΠΡΟΣΟΧΗ:Μετάαπόρήματαψυχικούπάθους(gaudeo,queror,miror)μπορείναακολουθείαιτιολογικήπρότασηεισαγόμενημετονquod+οριστική,πουείναιουσιαστικήκαιλειτουργείωςαντικείμενοτουρήματος.Πχ.TumEnniusindignatusquodNasicatamapertementiebatur…inquit.

• Οσύνδεσμοςnonquodσυντάσσεταιπάνταμευποτακτική.• Παραδείγματα:

Tacentquiapericulummetuunt.Socratesaccusatusestquodiuvenescorrumperet.Hocfaciononquodmihiplaceat,sedquoddebeo.

Cumsismortalis,quaesuntmortalia,cura.


67

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΤΕΛΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(δηλώνουντοσκοπόγιατονοποίογίνεταιηπράξημιαςάλληςπρότασης,

συνήθωςτηςκύριας)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΣΚΟΠΟΣΔΗΛΩΝΕΤΑΙ

• ut(ότανείναικαταφατικές)

• ne(ότανείναιαρνητικές)

• quo(ότανακολουθείσυγκριτικόςβαθμόςεπιθέτουήεπιρρήματος)

• Πάντοτεμευποτακτική(γιατίτοπεριεχόμενότουςείναιαπλώςεπιθυμητό)

• Ισχύειιδιομορφίαωςπροςτηνακολουθίατωνχρόνων:-Υποτακτική ενεστώτα σε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο -Υποτακτικήπαρατατικούσεεξάρτησηαπόιστορικόχρόνο

• Τελικήπρόταση• Αναφορικήτελική

πρόταση• Σουπίνοσε–um

(μερήματακίνησης)

• Εμπρόθετογερούνδιο(γενικήγερουνδίου+causa,gratia,-ad+αιτιατικήγερουνδίου)

• Εμπρόθετογερουνδιακό(υποχρεωτικήγερουνδιακήέλξη)

• Γερουνδιακόμετάαπόρήματαπουσημαίνουν«δίνω,παραδίδω,παρέχω»(Legatissespectandumpraebuit)

• ΔοτικήτουσκοπούΕίναιδοτικήαφηρημένουουσιαστικού(πχ.exemplo,auxilio,usui),συνήθωςμαζίμετορήμαsum

• Εμπρόθετοουσιαστικόσεαιτιατικήπτώση

• Οιτελικέςπροτάσειςμπορείναχρησιμοποιηθούνπαρενθετικά.• Στηνκύριαπρότασημπορείναπροηγούνταιεπιρρήματαήφράσειςπου

σημαίνουν«γι’αυτότοσκοπό»,«μεαυτήτηνπρόθεση»,πράγμαπουδείχνειότιηπρότασηείναιτελική.

• Παραδείγματα:Legatiaurumadferunt,utCuriuseoutatur.Legatiaurumattulerunt,utCuriuseouteretur.Supervacaneae,nedicamineptae,legationisministri,narrate……frugalitateutebatur,quofaciliusdivitiascontemnereposset.


68

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΤΟΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ• ut(ότανείναι

καταφατικές)• utnon,ut

nemo,utnihilκτλ.(ότανείναιαρνητικές)

• Πάντοτεμευποτακτική,γιατίστηλατινικήτοαποτέλεσμαθεωρείταιπάνταμιαυποκειμενικήκατάσταση.

• Ισχύειιδιομορφίαωςπροςτηνακολουθίατωνχρόνων:-Υποτακτικήενεστώτασεεξάρτησηαπόαρκτικόχρόνο-Υποτακτικήπαρατατικούσεεξάρτησηαπόιστορικόχρόνο

• Συμπερασματικήπρόταση

• Αναφορικήσυμπερασματικήπρόταση

• Οιεπιρρηματικέςσυμπερασματικέςπροτάσειςδενπρέπεινασυγχέονταιμετιςουσιαστικέςσυμπερασματικέςπροτάσεις,πουισοδυναμούνμευποκείμενοήαντικείμενοτουρήματος.

• Οιαρνητικέςτελικέςπροτάσειςεισάγονταιμεταne,nequisκτλ.• Στηνκύριαπρότασηπροηγούνταισυνήθωςεπιρρήματαήαντωνυμίες,

όπωςsic,ita,tam,adeo,talis,tantusκτλ.• Όταντορήματηςκύριαςπρότασηςείναισεχρόνοιστορικό,τότεστη

συμπερασματικήπρότασημπορείναέχουμευποτακτικήπαρακειμένου,ανκατάτηνάποψητουομιλητή,τοαποτέλεσμαθεωρείταιπράξηολοκληρωμένηστοπαρελθόν.Π.χ.Tantusterroromnesinvaserat,utnemoarmacaperet(ώστεκανείςναμηνπαίρνειταόπλα)\utnemoarmaceperit(ώστεκανείςδενπήρεταόπλα)


69

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΧΡΟΝΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Προσδιορίζουνχρονικάτηνπράξηπουπεριγράφειτορήμαμιαςάλληςπρότασης(όπωςοιχρονικέςμετοχές,λειτουργούνωςεπιρρηματικοίπροσδιορισμοίτουχρόνου).

• Εκφέρονται:α)μεοριστική,εφόσονεκφράζουντοχρόνοκαιτίποτεάλλο(το

περιεχόμενότουςπαρίσταταιωςπραγματικόγεγονός),β)μευποτακτική,ανοκαθορισμόςτουχρόνουχρωματίζεταιμεάλλεςέννοιες(επιθυμητό,σκοπός,επιδιωκόμενηπράξη)ήανησχέσητηςχρονικήςπρότασηςμετηνπροσδιοριζόμενηδενείναιμόνοκαθαράχρονική.• Σεσχέσημετηνπρότασηπουπροσδιορίζουν,οιχρονικέςπροτάσεις

εκφράζουν:ΤΟΣΥΓΧΡΟΝΟ

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ• Παράλληληδιάρκεια:dum,

quoad,quamdiu

• Οριστική(ενεστώτα,παρατατικού,παρακειμένου,μέλλοντα–οίδιοςχρόνοςπουχρησιμοποιείταιστηνκύρια,υπάρχεικαιστηδευτερεύουσαχρονική)Πχ.Hocfaciebam,quoadlicebat(αυτόέκανα,όσοήτανδυνατόν)

• Συνεχιζόμενηπράξη(χρονικήπρόταση)στηδιάρκειατηςοποίαςσυμβαίνειμιαάλληπράξη(κύριαπρόταση):dum

• Οριστικήενεστώταπάντοτε(λατινισμός)Πχ.DumhaecRomaegeruntur,Saguntumiamoppugnabatur.

TΟΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• postquam(αφού),ubi,ut(όταν,μόλις),simul,simulac,simulatque,cumprimum(μόλις)

• Οριστική:γιατοπαρελθόνσυνήθωςπαρακειμένου(ανηπράξηέγινεμίαφορά),παρατατικού(ανηπράξηήτανδιαρκής)καιυπερσυντέλικου(ανηπράξηγινότανεπανειλημμένωςστοπαρελθόν)Πχ.PostquamXIVannosinItaliasecomplevit,CarthaginienseseuminAfricamrevocaverunt.

ΤΟΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• antequam,priusquam(πριν),dum,donec,quoad(μέχρι)Πχ.Caesarmeantequamvidit

• Οριστική,ότανηπράξηενδιαφέρειμόνοαπόχρονικήάποψη


70

(οριστικήπαρακειμένου),reipublicaededidit(οΚαίσαρας,πρινναμεδει,μεπαρέδωσεστηνπολιτεία)Expectabam,dumvoxaudiretur.

• Υποτακτική(ενεστώταήπαρατατικούσυνήθως,ανάλογαμετοχρόνοεξάρτησης),ότανηπράξηπεριγράφεταιωςπροσδοκίαήεπιδίωξη

ΟΧΡΟΝΙΚΟΣΣΥΝΔΕΣΜΟΣCUMΚαθαράχρονικός:

• +Οριστικήκατάκανόνα• Χρησιμοποιείταικαιγιατοπαρόνκαιγιατοπαρελθόνκαιγιατομέλλον

Επαναληπτικός:• +Οριστική• Δηλώνειαόριστηεπανάληψηστοπαρόν,παρελθόνήμέλλον

Αντίστροφος(cuminversum):• +Οριστικήπαρακειμένουκαιτοεπίρρημαrepente–στην

προσδιοριζόμενηπρότασηέχουμεοριστικήπαρατατικούήυπερσυντέλικουκαισυνήθωςταvix,aegreκλπ.

• ΔηλώνειαιφνίδιογεγονόςΙστορικόςήδιηγηματικός:

• Χρησιμοποιείταισεδιηγήσειςπράξεωντουπαρελθόντος• Δηλώνειμίαβαθύτερησχέσηανάμεσαστηνκύριακαιστηδευτερεύουσα,

μιασχέσηαιτίουκαιαιτιατού• +Υποτακτικήπαρατατικού,ότανδηλώνεταιτοσύγχρονο

+Υποτακτικήυπερσυντέλικου,ότανδηλώνεταιτοπροτερόχρονο


71

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕΙΔΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ

ΜΕΤΗΝΑΡΧΑΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΑ΄είδος:ανοιχτήυπόθεση

Si/nisi+οριστικήκάθεχρόνου

Οποιαδήποτεέγκλιση

Sihoccredis,erras(παρόν).Sihoccredidisti,erravisti(παρελθόν).Sihoccredes/credideris,errabis(μέλλον).

-Τοπραγματικό(ει+οριστικήκάθεχρόνου-οποιαδήποτεέγκλιση)-Τοπροσδοκώμενο(εάν,αν,ην+υποτακτική-οριστικήμέλλοντα)

Β΄είδος:-αντίθετοτουπραγ-ματικούγιατοπαρόν-αντίθετοτουπραγ-ματικούγιατοπαρελθόν

Si/nisi+υποτακτικήπαρατατικούSi/nisi+υποτακτικήυπερσυντέλι-κου

ΥποτακτικήπαρατατικούΥποτακτικήυπερσυντέλι-κου

Sihoccrederes,errares(παρόν).Sihoccredidisses,erravisses(παρελθόν).

-Αντίθετοτουπραγματικού(ει+οριστικήπαρελθοντικούχρόνου–δυνητικήοριστική)

Γ΄είδος:υπόθεσηδυνατήήπιθανή

Si/nisi+υποτακτικήενεστώτα

Υποτακτικήενεστώτα

Sihoccredas,erres

-Απλήσκέψη(ει+ευκτική–δυνητικήευκτική)

• Ότανσεκαταφατικήυπόθεσηαντιπαρατίθεταιηαρνητικήτης,τότεηδεύτερηαυτήυπόθεσηεισάγεταιμετοsinon(ελλειπτικάμετοsinonήsiminus,πρβ.ειδέμή):

Sipecuniamhabes,adbeneficiumconfer.Sinon(habes),contemne.


72

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Είναιεπιρρηματικέςπροτάσειςπουεκφράζουνμιαπραγματική

κατάστασηπαράτηνοποίαισχύειτοπεριεχόμενοτηςκύριαςπρότασης)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• etsi,tametsi,quamquam • Οριστική• cum,licet • Υποτακτική(ισχύουνοι

κανόνεςτηςακολουθίαςτωνχρόνων)

• Στηνκύριαπρότασηυπάρχεισυχνάτοtamen,ηπαρουσίατουοποίουμαςβοηθάεινααντιληφθούμεότιηδευτερεύουσαπρότασηείναιεναντιωματική.Πχ.Etsihocnegat(cumhocneget),verumtamenest.

• Oσύνδεσμοςlicetσυντάσσεταιμευποτακτική,γιατίπροήλθεαπότοαπρόσωπορήμαlicet(=επιτρέπεται),μεπαράλειψητουut+υποτακτική.

• Ωςπροςτοπεριεχόμενοκαιτηνεκφοράτωνεναντιωματικώνκαιτωνπαραχωρητικώνπροτάσεωνισχύειμεταξύτουςγενικάηαντίθεση:αντικειμενικό(οριστική)–υποκειμενικό(υποτακτική),μετιςεξήςδιευκρινίσεις:α)οlicetακολουθείταιαπότηνυποτακτικήλόγωτηςπροέλευσήςτου,β)γιατονcumισχύειηαντίθεση:

αντικειμενικόςcum=χρονικός,υποκειμενικόςcum=ιστορικός/διηγηματικός,αιτιολογικός,εναντιωματικός.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Εκφράζουνμιαυποθετικήκατάστασηπου,κιανδεχθούμεότιαληθεύει,

δεναναιρείτοπεριεχόμενοτηςκύριαςπρότασης)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• etiamsi • Υποτακτικήήοριστική• licet,quamvis,ut • Υποτακτική• Ηπαρουσίατουtamenστηνκύριαπρότασηείναισυχνή,όπωςκαιστις

εναντιωματικέςπροτάσεις.Πχ.Etiamsihocnegat,verumtamenest.• Ηχρήσητουσυνδέσμουquamvisπροτιμάταιμπροστάαπόεπίθετακαι

επιρρήματα.Πχ.Quamvisillefelixsit(=όσοευτυχισμένοςκαιανείναι).• Ότανυπάρχειυποτακτική,οιπροτάσειςακολουθούντουςκανόνεςτης

ακολουθίαςτωνχρόνων.• Οσύνδεσμοςetiamsiακολουθείτησύνταξητουυποθετικούsi,ανκαι

συντάσσεταισυχνότεραμετηνυποτακτικήπαράμετηνοριστική.


73

ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ(ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ)ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Είναιεπιρρηματικέςπροτάσειςπουλειτουργούνωςβ΄όροςσύγκρισης.Ο

πρώτοςόροςείναιμίαάλληπρόταση,συνήθωςηκύρια)ΕΙΔΗ ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

ΑΠΛΕΣΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ

a) par/similis/aequusκτλ..........atque,ac,et

b) ita/sic………ut/sicut

c) tam……….quam,tanto……….quanto

eo………….quo

• atque,ac,et• Μετάαπόεπίθεταήεπιρρήματα

πουδηλώνουνισότητα,ομοιότητακαιτααντίθετάτους(similis,par,aequus,idem,dissimilis,similiter,pariter,aliterκτλ.).

• Πχ.Illesimiliterscribitacsentit.

• Οριστική,επειδήησύγκρισηαφοράδύοπράξειςήκαταστάσειςπουείναιήθεωρούνταιαντικειμενικήπραγματικότη-τα.

• ut,sicut• Στηνκύριαπρότασηυπάρχουν

συνήθωςταεπιρρήματαita,sicκτλ.

• Οιπροτάσειςαυτέςεκφράζουντοντρόπο.

• Πχ.Illesicscribitutsentit.• Quam+επίθεταήεπιρρήματα

θετικούβαθμού–στηνκύριαπρότασηπροηγείταιτοtam.

• Quanto,quo+επίθεταήεπιρρήματασυγκριτικούβαθμού–στηνκύριαπρότασηυπάρχουνταtanto,eo.

• Οιπροτάσειςαυτέςεκφράζουντηνποσότητα,τηνένταση,τοβαθμόκαιτομέγεθος.

• Πχ.Illetamplanescribitquamego.Quantocelerius,tantomelius.

ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ

• Utsi,velutsi,tamquam(si),quasi,proinde/perindequasi

• Πχ.Sicloquerisquasiomniascias.

• Ταtamquam,sicutκαιquasiμπορείναχρησιμοποιούνταιμεουσιαστικάήμετοχές.Πχ.Obviaturbaquasimoriturumeummiseratur.

• Υποτακτική,επειδήησύγκρισηαφοράμιαυποθετικήπράξηήκατάσταση.

• Τηρείταιηακολουθίατωνχρόνων.


74

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Προσδιορίζουντοπεριεχόμενοτηςλέξηςστηνοποίααναφέρονται,και

επιπλέονέρχονταισεμίαλογικήσχέση–π.χ.αιτίου/αιτιατούήυπόθεσης/απόδοσης–μετηνπρότασητουπροσδιοριζόμενουόρου,έτσι

ώστεναισοδυναμούνμεεπιρρηματικέςπροτάσεις)ΕΙΔΗ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• Αναφορικέςτελικές(συνήθωςμετάαπόρήματαπουσημαίνουνκίνησηήσκόπιμηενέργεια)

• Υποτακτική,όπωςκαιοιεπιρρηματικέςτελικέςπροτάσειςΠχ.Legatummiserunt,quipacempeteret.

• Αναφορικέςσυμπερασματικές(μετάαπό:α)δεικτικέςλέξεις,όπωςita,tam,tantus,talisκτλ.,β)επίθετα,όπωςidoneus,aptusκτλ.,γ)αρνητικέςήκαταφατικέςφράσειςγενικέςκαιαόριστες,όπωςestquidam,nonnullisunt,nemoestκτλ.)

• Υποτακτική,όπωςκαιοιεπιρρηματικέςσυμπερασματικέςπροτάσειςΠχ.Issum,quinumquammentiar.

• Αναφορικέςαιτιολογικές • Υποτακτική• Οριστική(σπανιότερα)

Πχ.Stultisumus,quihocfaciamus.

• Αναφορικέςυποθετικές • Οριστικήήυποτακτική(ισχύουνοικανόνεςτωνυποθετικώνλόγων)Πχ.Quihocdicit,errat.

• Αναφορικέςπαραχωρητικές–εναντιωματικές(στηνπρότασηεξάρτησηςυπάρχεισυνήθωςτοtamen)

• ΟριστικήήυποτακτικήΠχ.Εgo,quisumfortior,pereofame(=πεθαίνωτηςπείνας)


75

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΙΔΗ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ

• Αναφορικέςαντωνυμίεςκαιαναφορικάεπιρρήματα

• Επιθετικέςαναφορικέςπροτάσεις(λειτουργούνόπωςοεπιθετικόςπροσδιορισμός):

Α)Αναφορικέςπροσδιοριστικές(προσδιορίζουντηνέννοιατηςλέξηςστηνοποίααναφέρονται)Πχ.Ea,quaevideo…Quismiseressepossit,quitaliabonahabeat?Β)Αναφορικέςπροσθετικές(προσδιορίζουνολόκληροτοπεριεχόμενομιαςπρότασης)Πχ.Existimavitsevicturumesse,quodaccidit.

• Οριστική(πραγματικό)

• Υποτακτική(δυνατό,έλξη,πλάγιοςλόγος)

• Εισάγονταιμετοquodκαιεκφέρονταιμεοριστική

• Ουσιαστικέςαναφορικέςπροτάσεις(ισοδυναμούνμεουσιαστικάπουχρησιμεύουνωςυποκείμενο,αντικείμενοκτλ.Πχ.Quidquidoritur,causamhabet.Dicamquidquidsentio.

• Oριστική• Υποτακτική(συχνά

λόγωέλξης)

• Στηναρχήπεριόδουήημιπεριόδουηαναφορικήαντωνυμίαήτοαναφορικόεπίρρημαπουαναφέρονταισταπροηγούμεναεισάγουνκύριαπρόταση.Στηνπερίπτωσηαυτήτοquiισοδυναμείπροςτοis,τοubiπροςτοibiκτλ.


76

ΠΛΑΓΙΕΣΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

(Είναιδευτερεύουσεςπροτάσειςπουπεριέχουνερώτησηεξαρτημένηαπόρήματαερωτηματικά(rogo),λεκτικά(doceo),γνωστικά(scio),αποπειρατικά(tempto)κτλ..Είναιπροτάσειςουσιαστικές,ισοδυναμούνδηλαδήμεουσιαστικόκαιχρησιμεύουνως

αντικείμενο,υποκείμενοήεπεξήγηση)ΟΛΙΚΗΣΑΓΝΟΙΑΣ ΜΕΡΙΚΗΣΑΓΝΟΙΑΣ

ΑΠΛΕΣ ΔΙΜΕΛΕΙΣ • Εισάγονταιμεερωτηματικέςκαιαναφορικέςαντωνυμίεςκαιεπιρρήματα:quis,ubi,quando,cur,quam,qui/quae/quodκτλ.

ΠαραδείγματαRogoquisconsulsit.Nescioquidfaciam.

• Εισάγονται:• -ne,num:ανη

αναμενόμενηαπάντησημπορείναείναιθετικήήαρνητική

• nonne(ανδεν):μετάτορήμαquaero

• an,annon:μετάταhaudscio,nescio,dubito,incertumest

• si:μετάαπόρήματαπουσημαίνουναναμονή(exspecto)ήαπόπειρα(conor,tempto)

ΠαραδείγματαRogatviderisnepatrem.Rogatnumviderispatrem.Quaeritextenonnecanisluposimilissit.IncertumestanCaesarvicturussit.Hostesexspectabantsinostriflumentransirent.

• Εισάγονται:• utrum…an• -ne…an

• Στιςδιμελείς

πλάγιεςερωτήσειςτο«ήόχι»εκφράζεταιμετοnecne

ΠαραδείγματαRogatutrumfraterilliusanmaterintussit.Rogatfraterneilliusanmaterintussit.Rogatutrumfraterilliusintussitnecne.

• Οιπλάγιεςερωτηματικέςπροτάσειςεκφέρονταιπάντοτεμευποτακτική,γιατίθεωρείταιότιηεξάρτησηδίνειυποκειμενικήχροιάστοπεριεχόμενοτηςπρότασης.Ισχύουνοικανόνεςτηςακολουθίαςτωνχρόνων:Παραδείγματα:

Quidfacis? ΣΥΓΧΡΟΝΟ Rogatquidfacias.Rogabatquidfaceres.

Quidfecisti? ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ Rogatquidfeceris.Rogabatquidfecisses.

Quidfacies? ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ Rogatquidfacturussis.Rogabatquidfacturusesses.


77

ΠΛΑΓΙΟΣΛΟΓΟΣΠλάγιολόγοέχουμεότανταλόγιακάποιουδενταακούμεήταπληροφορούμαστεόπωςακριβώςταείπε,αλλάμαςανακοινώνονταιεξαρτημένααπόέναρήμαλεκτικό,δοξαστικόήερωτηματικόκαιτροποποιημένα(ωςπροςτιςεγκλίσεις,τουςχρόνους,τιςαντωνυμίεςκαιορισμέναεπιρρήματα).Έναςγενικόςκανόναςπουαφοράτιςεγκλίσειςείναιότιστονπλάγιολόγουπάρχειπάνταήυποτακτικήήαπαρέμφατο.Έτσιυπογραμμίζεταιτογεγονόςότιταλόγιακάποιουταπληροφορούμαστεέμμεσα,έστωκιανδεναλλοιώνονταικατάτημετάδοσήτους.Οιχρόνοισυμμορφώνονταιπροςτουςκανόνεςτηςακολουθίαςτωνχρόνων.

ΕΥΘΥΣΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣΛΟΓΟΣ• ανεξάρτητεςπροτάσειςκρίσεως

Παραδείγματα:Dicit/dixit:“Hostesdiscedunt”.Dicit/dixit:“Hostesdiscesserunt”.Dicit/dixit:“Hostesdiscedent”.

• ειδικόαπαρέμφατο:α)απαρέμφατοενεστώταγιαπράξησύγχρονημετορήμαεξάρτησηςβ)απαρέμφατοπαρακειμένουγιαπράξηπροτερόχρονησεσχέσημετορήμαεξάρτησηςγ)απαρέμφατομέλλονταγιαπράξηυστερόχρονησεσχέσημετορήμαεξάρτησηςDicit/dixithostesdiscedere.Dicit/dixithostesdiscessisse.Dicit/dixithostesdiscessurosesse.

• ανεξάρτητεςπροτάσειςεπιθυμίας

Παραδείγματα:Veni!Nolitimere!Caesariussitlegatos:“Tacete!”

• δευτερεύουσεςβουλητικέςπροτάσειςπουεισάγονταιμετοut(άρνησηne)καιεκφέρονταιμευποτακτική

• τελικόαπαρέμφατο(ανάλογαμετορήμαεξάρτησης)

Petoateutvenias.Petebamateutvenires.Petoatenetimeas.Petebamatenetimeres.Caesariussitlegatostacere.

• ευθείεςερωτήσειςΠαραδείγματα:UbiestAntonius?

• πλάγιεςερωτήσειςRogatubisitAntonius.RogabatubiessetAntonius.

• δευτερεύουσεςπροτάσεις

• δευτερεύουσεςπροτάσεις:διατηρούντηνυποτακτικήήτοαπαρέμφατο,αλλάμετατρέπουντηνοριστικήσευποτακτική(ισχύουνοικανόνεςτηςακολουθίαςτωνχρόνωνήηιδιομορφία


78

Παραδείγματα:Nescioquidfaciam.Credo,quiaverumest.

τωνχρόνωνγιατιςβουλητικές,συμπερασματικές,ενδοιαστικέςκαιτελικές).Ηοριστικήδιατηρείταισεσπάνιεςπεριπτώσεις,ότανθεωρείταιότιηπρότασηλειτουργείανεξάρτητααπότονπλάγιολόγο:“Nuncintellego,siisteinManlianacastrapervenerit,quointendit,neminemtamstultumfore…”

Dicitsenescirequidfaciat.Dicitsecrederequiaverumsit.

• αντωνυμίες• ego,meus

• tu,tuus• hic,iste

• μετατρέπονταισε:• se,suus(ipse,ipsius,ότανυπάρχει

αντίθεσηήκίνδυνοςσύγχυσης)• ille,illius• ille,is

• επιρρήματα• nunc• cras• hodie• heri• hic• hocloco

• μετατρέπονταισε:• tunc• posterodie• illodie• pridie• ibi• illoloco

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Είναιουσιαστικέςπροτάσειςεξαρτώμενεςαπόρήματαπουσημαίνουνβούληση.

Χρησιμεύουνωςυποκείμενοήαντικείμενορημάτωνπουσημαίνουν:διατάζω,ζητώ,παρακαλώ,προτρέπω,πείθω,αποφασίζω,επιτρέπω,φροντίζωκλπ.)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

• ut(ανείναικαταφατικές)

• ne–σπανιότεραμετοquominus(ανείναιαρνητικές)

• πάντοτεμευποτακτική,γιατίτοπεριεχόμενότουςείναιαπλώςεπιθυμητό

• υποτακτικήενεστώταμετάαπόαρκτικόχρόνο

• υποτακτικήπαρατατικούμετάαπόιστορικόχρόνο

• Hortorteutscribas.• Hortabarteut

scriberes.• Hortabartene

scriberes.

• Οιβουλητικέςπροτάσειςδενπρέπεινασυγχέονταιμετιςτελικέςπουείναιεπιρρηματικές.

• Αρκετάαπόταρήματααπόταοποίαεξαρτώνταιβουλητικέςπροτάσειςσυντάσσονταικαιμετελικόαπαρέμφατο.


79

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ• ut,ανείναι

καταφατικές• utnon,utnemo,

utnumquamκτλ.,ανείναιαρνητικές

• Ισχύειηιδιομορφίατωνχρόνων,όπωςστιςεπιρρηματικέςσυμπερασματικές:

• υποτακτικήενεστώτα,ανεξαρτώνταιαπόαρκτικόχρόνο

• υποτακτικήπαρατατικού,ανεξαρτώνταιαπόιστορικόχρόνο

• ωςαντικείμενορημάτωνπουσημαίνουν«κατορθώνω»(efficio,perficio,facio)καιεκφράζουναποτέλεσμαήσυνέπεια

• ωςυποκείμενο:α)απρόσωπωνρημάτωνπουσημαίνουν«προκύπτειότι»ή«βγαίνειτοσυμπέρασμα»(efficitur,consequiturκτλ.).Εκφράζουναποτέλεσμα.β)απρόσωπωνρημάτωνπουσημαίνουν«συμβαίνει»(fit,accidit,evenit,contingitκτλ.).Εκφράζουνγεγονόςήσυμβάν.γ)απρόσωπωνρημάτωνήεκφράσεωνπουσημαίνουν«απομένειήυπολείπεται»(restat,relinquitur,reliquumestκτλ.).δ)απρόσωπωνεκφράσεωνόπωςsatisest,tempusest,lexest,mos(consuetudο)estκτλ.

• ωςεπεξήγηση• ΠαραδείγματαEffecitutnautaeintersepugnarent.Acciditutegoipseillicmanerem.Eademnocteacciditutessetlunaplena.Persaepeevenitututilitascumhonestatecertet.RestatutBrutumvideamus.Tempusestutlegatiabeant.


80

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(Είναιουσιαστικέςπροτάσειςπουεκφράζουνφόβογιαενδεχόμενοκακό

ήδυσάρεστογεγονός)ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ

• ne,ότανοφόβοςείναιμήπωςγίνεικάτι

• nenon,ut,ότανοφόβοςείναιμήπωςδενγίνεικάτι

• Μευποτακτική,επειδήτοπεριεχόμενότουςαφοράκάτιενδεχόμενοήπιθανό.

• Υποτακτικήενεστώτα,ότανηεξάρτησηείναιαπόαρκτικόχρόνο,

• Υποτακτικήπαρατατικού,ότανηεξάρτησηείναιαπόιστορικόχρόνο.

• Ωςαντικείμενορημάτωνπουσημαίνουν«φοβάμαι»:timeo,vereor,metuoκτλ.

• Ωςυποκείμενοαπρόσωπωνεκφράσεωνπουσημαίνουνφόβο:metusest,timorest,periculumestκτλ.

• Ωςεπεξήγηση

• Ηιδιομορφίατωνχρόνωνστιςτελικές,βουλητικές,συμπερασματικές,ενδοιαστικέςκαιπροτάσειςτουquin/quominusισχύει,διότιοφόβος,ηπρόθεσηήηβούλησηείναιιδωμένατηστιγμήπουεμφανίζονταιστομυαλότουομιλητή(συγχρονισμόςτηςκύριαςμετηδευτερεύουσαπρόταση)καιόχιτηστιγμήτηςπιθανήςπραγματοποίησήςτους.

ΠαραδείγματαTimeonehostesveniant.Timuinehostesvenirent.Vereorneamicinonveniant=φοβάμαιμήπωςδενέρθουνοιφίλοι.Vereorutdiligenssis=φοβάμαιμήπωςδενείσαιεπιμελής.

• Χρησιμοποιείταιηυποτακτικήτουπαρακειμένου,ότανθεωρείταιότιτοπεριεχόμενοτηςδευτερεύουσαςπρότασηςέχειήδηπραγματοποιηθεί.Πχ.Vereornehocdixerit=φοβάμαιμήπωςτοείπε.


81

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣΠΡΟΤΑΣΕΙΣΤΟΥQUOMINUS/QUINΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ/ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝQUOMINUS,NEΑ)απόρήματαπουσημαίνουν«εμποδίζω»(impedio,prohibeo,deterreo)ή«αρνούμαι»(recuso)Β)μετάτηνέκφραση“permestatquominus”(χάρησεμέναδεν...)

• Μευποτακτικήπάντοτε,επειδήτοπεριεχόμενότουςεκφράζειτηνπρόθεσητουυποκειμένουτουρήματοςτηςκύριαςπρότασης

• Υποτακτικήενεστώτα,ότανηεξάρτησηείναιαπόαρκτικόχρόνο,

• Υποτακτικήπαρατατικού,ότανηεξάρτησηείναιαπόιστορικόχρόνο

• Υποκείμενο,μετάαπόεκφράσειςόπωςpermestatquominus,nonmultumabestquin,nonestdubiumquinκτλ.

• Αντικείμενοάμεσοήέμμεσο,μετάταρήματαπουσημαίνουν«εμποδίζω»ή«αρνούμαι»κτλ.

• Επεξήγηση

QUINΑ)ότανταπαραπάνωρήματα(πουσημαίνουν«εμποδίζω»ή«αρνούμαι»)συνοδεύονταιαπόάρνηση,μπορείοισύνδεσμοι“quominus”και“ne”νααντικαθίστανταιαπότο“quin”Β)Μετάαπόεκφράσειςόπως:nonmultumabestquin(λίγολείπεινα...),facerenonpossumquin(δενμπορώναμη...),nondubitoquin(δεναμφιβάλλωότι...),nondubiumestquin(δενυπάρχειαμφιβολίαότι...)

Προσοχή:• Οιφράσειςquinimmo(όχιμόνοαυτόαλλά)καιquinetiam(ακόμη

περισσότερο)εισάγουνανεξάρτητεςπροτάσεις.• Τοquinωςερωτηματικόμόριοσημαίνει«γιατίδεν;».Πχ.Quintaces?

(Γιατίδενσωπαίνεις;)ΠαραδείγματαμεπροτάσειςτουquinκαιquominusImpedietmequominusverumdicam.SenectaSophoclemnonimpedivitquominus(quin)tragoediasscriberet.Nemodubitatquinomnesmoriturisimus.Nonrepugnabo(=δεθααντιδράσω)quominushunclibrumlegas.Nemodubitatquininvirtutedivitiaesint(=κανείςδεναμφιβάλλειότιταπλούτηβρίσκονταιστηναρετή).Nonmultumabfuitquincaderem.


82

ΕΥΘΕΙΕΣΕΡΩΤΗΣΕΙΣ(Είναικύριεςπροτάσειςπουπεριέχουνερώτησηχωρίςεξάρτησηαπόκάποιορήμα.Μιαερώτησηείναιπραγματική,όταναυτόςπουρωτάειπεριμένειαπάντηση,καιρητορική,οπότεισοδυναμείμεέντονηάρνηση,

κατάφαση,υπόθεσηκτλ.)ΟΛΙΚΗΣΑΓΝΟΙΑΣ

(ηερώτησηαφοράόλοτοπεριεχόμενοτηςπρότασης–ηαπάντησηστηνερώτησηείναι

«ναι»ή«όχι»)

ΜΕΡΙΚΗΣΑΓΝΟΙΑΣ(ηερώτησηαφοράμέροςμόνοτουπεριεχομένουτης

πρότασης)ΑΠΛΕΣ ΔΙΜΕΛΕΙΣ

• Εισάγονταιμεερωτηματικέςαντωνυμίεςκαιεπιρρήματα:quis,quantus,ubi,quando,cur,quinκτλ.

ΠαραδείγματαCurtristises?Quidfacis?Ubies?Quandovenisti?

• Εισάγονται:• Μετοεγκλιτικό-

ne,ότανδεγνωρίζουμετηναπάντησηπουπεριμένουμε

• Μετοnum,ότανπεριμένουμεαρνητικήαπάντηση(ρητορικήερώτηση)

• Μετοnonne,ότανπεριμένουμεκαταφατικήαπάντηση(ρητορικήερώτηση)

ΠαραδείγματαEstnefratertuusintus?Numestunaomniumfacies?(Μήπωςοιάνθρωποιέχουνόλοιτοίδιοπρόσωπο;)Nonnecanissimilislupoest?(Μήπωςδενείναιοσκύλοςόμοιοςμετολύκο;)

• Εισάγονται:• utrum…an• -ne…an• …an• Το«ήόχι»

εκφράζεταιμετο“annon”

ΠαραδείγματαUtrumestfratertuusintusanmater?Estnefratertuusintusanmater?Estfratertuusintusanmater?Fuistineibiannon?

• Ερωτήσειςολικήςάγνοιαςεκφέρονταικαιχωρίςναπροηγείταικανέναμόριο,ότανθέλουμεναδώσουμεέμφαση.

• Στιςερωτήσειςολικήςάγνοιαςαπαντάμεκαταφατικάμεταεπιρρήματαita,sic,sane,certeκτλ.,καιαρνητικάμεταμόριαnon(vero),minime(vero),immo(κάθεάλλο)κτλ.ήμετηνεπανάληψητηςλέξηςστηνοποίαπέφτειτοβάροςτηςερώτησης:Venistinesolus?Solus!

• Οιευθείεςερωτήσειςεκφέρονταιγενικάμεοριστική.Μευποτακτικήεκφέρονταιότανεκφράζουναπορία(απορηματικήυποτακτική)ήδυνατότητα(δυνητικήυποτακτική).Πχ.Quidfaciam?Quishocdubitet?


83

ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ Ηαπαγόρευσηεκφράζεταικυρίωςμε2τρόπους:α)noli/nolite+απαρέμφατοΕνεστώτα(γιαβ'πρόσωπο)(οτύποςnoliείναιβ΄ενικόπροστακτικήςΕνεστώτατουnolo=nonvolo,δενθέλωκαιτοnoliteείναιτοβ΄πληθυντικότηςπροστακτικήςτουίδιουχρόνου).π.χ.nolispectare=μησεαπασχολήσειnoliteconfidere=μηνέχετεεμπιστοσύνηβ)ne(ήκάποιαάλληαρνητικήλέξη,όπωςnemo,nihil,numquamκ.τ.λ.)+υποτακτικήΠαρακειμένου(γιαόλαταπρόσωπατηςπροστακτικής).π.χ.nehocfeceris=μηνκάνειςαυτόΣημείωσηΚατά την τροπή του β΄ τρόπου στον α΄ τρόπο να προσέχετε ότι, αν υπάρχειαρνητική αόριστη αντωνυμία, αυτή πρέπει να αντικατασταθεί με καταφατικήαόριστηαντωνυμία(γιατίδενμπορούνναυπάρχουν2αρνήσεις,noli/noliteκαιnemo,nihil…)π.χ.neminemcredideritispatriaeconsulturumesse>nolitecrederealiquempatriae consulturumesse ( τουποκείμενοneminemτουειδικούαπαρεμφάτουμετατρέπεταισεaliquem,λόγωτηςύπαρξηςτουnolite).Β΄ΟΡΟΣΣΥΓΚΡΙΣΗΣΜετάαπό:

- συγκριτικά επίθετα

- συγκριτικά επιρρήματα και σπανιότερα,

- ρήματα με συγκριτική έννοια, ακολουθείβ΄όροςσύγκρισης,οοποίοςμπορείναεκφέρεταιμε:α)απλήαφαιρετικήπ.χ.etsiegoclamabamnihilessebellocivilimiserius(37)=ανκαιεγώφώναζαότιτίποταδενείναιπιοαξιοθρήνητοαπότονεμφύλιοπόλεμοbello:απλήαφαιρετικήσυγκριτική,μεα΄όροσύγκρισηςτοnihil,εξαιτίαςτουσυγκριτικούβαθμούmiserius


84

β1) quam + ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναιπτωτικά)π.χ.nihilestmiseriusquamipsavictoria(37)quam victoria: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam καιομοιόπτωταμετονα΄όρο,nihil)λόγωτουσυγκριτικούβαθμούmiseriusβ2) quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναιαπαρέμφατα,εμπρόθετοι,επιρρήματα)π.χ.ManiumCuriummallelocupletibusimperarequamipsumfierilocupletem(36)=…ότι ο Μ. Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιοςπλούσιοςquam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (οβ΄όρος εκφέρεταιμεquamκαιομοιότροπαπρος τον α΄ όρο, imperare) λόγω του malle = magis velle (ρηματικός τύπος μεσυγκριτικήέννοια)Αξιοπρόσεκτεςπαρατηρήσεις

v Ας μην ξεχνάμε ότι ως β΄ όρος σύγκρισης λειτουργούν και οιδευτερεύουσες παραβολικές προτάσεις(απλές και υποθετικές)μεα΄όρομιαάλληπρόταση,συνήθωςτηνκύρια.

v Κατάτησύγκριση,οβ΄όροςσύγκρισηςσυχνάπαραλείπεται.Τοείδοςαυτότης σύγκρισης χαρακτηρίζεται ως απόλυτη σύγκριση (27, 37). Στησυγκεκριμένη περίπτωση, ο συγκριτικός εκφράζει βαθμό μεγαλύτεροαπό το λογικό μέτρο και μεταφράζεται με θετικό βαθμόσυνοδευόμενοαπότο«κάπως»ήτο«μάλλον».

Οσυγκριτικόςεπίσηςείναιδυνατόνναενισχύεταιμετιςαφαιρετικέςτουμέτρου/διαφοράςmulto (= πολύ) και paulo (= λίγο), οπότε και μεταφράζουμε μεσυγκριτικόβαθμόπ.χ.dixit…videritameneasibidurioraetacerbiora(27)=είπεότιτουφαίνοντανόμωςαυτάκάπωςτραχιάκαιστυφάquimultominornatuerat(27)=οοποίοςήτανπολύμικρότεροςστηνηλικία.


85

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙΤΟΠΟΥΚΑΙΧΡΟΝΟΥΟπροσδιορισμόςτουτόπουεκφέρεταιγενικάμεεμπρόθετηαιτιατικήήαφαιρετική.Ειδικότεραέχουμεκαιτιςεξήςπεριπτώσεις:1.ΣτάσησετόποΗστάσησετόποδηλώνεται:

v μετοπικάεπιρρήματα(ibi,hic,illic)v μετηνπρόθεσηin+αφαιρετική(inItaliā)v μεαπλήγενικήήαφαιρετική

Απλήγενική,ότανέχουμεονόματαπόλεων(ήμικρώννησιών)α΄καιβ΄κλίσηςενικούαριθμού.Απλήαφαιρετική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών) α΄και β΄κλίσηςπληθυντικούαριθμούήγ΄κλίσηςοποιουδήποτεαριθμού.π.χ.sumRomae,sumEphesi,sumAthenis,sumCarthagineΣημείωση:Χρησιμοποιείται απλή αφαιρετική για τη δήλωση του τόπου, όταν ο τόπος έχειμπροστάτουπροσδιορισμόκαικυρίωςτοεπίθετοtotusκαιτηναντωνυμίαipse.π.χ.totiscastris,ipsaRomā2.ΚίνησηπροςτόποΗκίνησηπροςτόποδηλώνεται:

v μετιςπροθέσειςin,ad+αιτιατικήv μεαπλήαιτιατική,ότανέχουμεόνοματαπόλεων(ήμικρώννησιών).

π.χ.eoinAsiam,eoinItaliam,eoRomam,eoCarthaginem3.ΚίνησηαπότόποΗκίνησηαπότόποδηλώνεται:

v μετοπικάεπιρρήματα(inde,illuc,quo)v μετιςπροθέσειςab,ex,de+αφαιρετικήv μεαπλήαφαιρετική,ότανέχουμεόνοματαπόλεων(ήμικρώννησιών).

π.χ.venioexAsiā,venioabItaliā,venioRomā,venioCarthagineσημείωση 1: Τρεις τύποι του ουσιαστικού domus χρησιμοποιούνταιεπιρρηματικάωςπροσδιορισμοίτουτόπου:domi=στοσπίτι,στηνπατρίδα(στάσησετόπο)[αρχ.οἴκοι]domum=στοσπίτι,στηνπατρίδα(κίνησησετόπο)[αρχ.οἴκαδε]domo=απότοσπίτι,απότηνπατρίδα(απομάκρυνση)[αρχ.οἴκοθεν]σημείωση2:Στοκείμενο34υπάρχειεμπρόθετοςπροσδιορισμόςτηςστάσηςσε


86

τόπομεόνομαπόλης(inLiterno).Στησυγκεκριμένηπερίπτωσηδηλώνεταιόχιηπόλη,αλλάηευρύτερηπεριοχή,όπουβρισκότανηέπαυλητουΣκιπίωνα.Β΄ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙΧΡΟΝΟΥΟχρόνοςδηλώνεταιμετουςεξήςτρόπους:

v μεεπιρρήματα(postea,iam,tum,nunc,deinceps,mox,diu,semper).Τα επιρρήματα post και ante συνοδευόμενα από αφαιρετική τουμέτρουήτηςδιαφοράς δηλώνουν το πόσο μετά ή πόσο πριν συνέβηκάτι.π.χ.paulopost=λίγοαργότερα[23],paucisantediebus=πριναπόλίγεςμέρες

v μεεμπρόθετουςπροσδιορισμούςπ.χ.postvictoriam=μετάτηνίκη [29], ante tertiumdiem=πριναπό3ημέρες[25]

v μεχρονικέςπροτάσεις

v μεχρονικέςμετοχές

v μεπλάγιεςπτώσεις.

Πιοσυγκεκριμένα:

v μεαπλήαφαιρετικήγιαναδηλωθείτοπότεέγινεκάτι.π.χ.quodamdie=κάποιαμέρα[25]

v μεαπλήαιτιατικήγιαναδηλωθείτοπόσηδιάρκειαείχε.π.χ.paucosmenses=γιαλίγουςμήνες[28]

v μεαπλήαφαιρετικήγιαναδηλωθείτομέσασεπόσοχρόνοήύστερααπόπόσοχρόνοέγινεκάτι.

π.χ. quo Carthago deleta est = κατά τη διάρκεια του οποίου η Καρχηδόνακαταστράφηκε[25]


87

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΑΗ κτητική αντωνυμία του γ΄ προσώπου (suus, sua, suum) και η προσωπικήαντωνυμία του γ΄ προσώπου (sui, sibi, se, a se) χρησιμοποιούνται μόνο γιααυτοπάθεια(λειτουργούν,δηλαδή,ωςαυτοπαθείςαντωνυμίες).Ηαυτοπάθειαδιακρίνεταισε:α.Άμεσηήευθείαβ.Έμμεσηήπλάγια.α.ΆμεσηήευθείααυτοπάθειαΠιο αναλυτικά, άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια έχουμε όταν η προσωπική ήκτητική αντωνυμία, se ή suus, αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος τηςπρότασηςστηνοποίαβρίσκεται(είτεβρίσκεταισεκύριαήδευτερεύουσα,είτεσε απαρεμφατική, μετοχική πρόταση είτε σε φράσεις του γερουνδίου ή τουσουπίνου).Πιοαπλά,έχουμεάμεσηήευθείααυτοπάθειαότανηαντωνυμίααναφέρεταιστουποκείμενοτουρηματικούτύπουεξάρτησήςτης.Π.χ.Beluamovetse.(3)=τοκήτοςκινείτονεαυτότου(=κατευθύνεται)(ηαντωνυμίαseεξαρτάταιαπότορήμαmovet,τουοποίουυποκείμενοείναιτοbelua. Η αντωνυμία se αναφέρεται στο belua,άρα έχουμε ευθεία ή άμεσηαυτοπάθεια).(Silius Italicus)ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenebat. (5) = Ο Σ.Ιταλικόςτατελευταίαχρόνιατηςζωήςτουκρατούσετονεαυτότου(παρέμενε)στηνΚαμπανία.(οι αντωνυμίες suae και se αναφέρονται στο υποκείμενο του ρήματος τηςπρότασηςστηνοποίαβρίσκονται,άραέχουμεευθείαήάμεσηαυτοπάθεια)Σημείωση1:Σπάνια,ηάμεσηήευθείααυτοπάθειαεκφράζεταικαιμονολεκτικάμερήμαπαθητικήςφωνήςαλλάμέσηςδιάθεσης.Π.χ. Germani in fluminibus lavantur.(15) lavantur = lavant se = Οι Γερμανοίπλένονται(=πλένουντουςεαυτούςτους)σεποτάμια.Σημείωση2: Σεαντίθεσημε τηναντωνυμία suus, -a, -um, η is, ea, id εκφράζειαπλώςκτήση.Π.χ. (Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. (5) = Ο Σίλιοςεπεδίωκε τηδόξα τουΒιργιλίουκαιπεριέβαλλεμεαγάπητοπνεύματου (τουΒιργιλίου).(Silius)gloriaeVergilistudebatingeniumquesuumfovebat.=ΟΣίλιοςεπεδίωκετη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του(το δικό τουπνεύμα)Σημείωση3:Αυτοπαθείςαντωνυμίεςγιατοα΄καιβ΄πρόσωποδενυπάρχουν.Η


88

αυτοπάθειασταπρόσωπααυτάεκφράζεταιμερήμαενεργητικήςφωνήςκαιτηνπροσωπικήαντωνυμίατουαντίστοιχουπροσώπουσεπλάγιαπτώση.

β.έμμεσηήπλάγιααυτοπάθειαΑντίθετα,έμμεσηήπλάγιααυτοπάθειαέχουμεότανηπροσωπικήήκτητικήαντωνυμία, se ή suus, ενώ βρίσκεται είτε σε απαρεμφατική φράση είτε σεδευτερεύουσα πρόταση (τελική, αναφορική, συμπερασματική, βουλητική ήπλάγια ερωτηματική),αναφέρεταιστουποκείμενοτουρήματος τηςπρότασηςεξάρτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί στην απαρεμφατική φράση ή στηδευτερεύουσα πρόταση εκφράζεται η σκέψη ή η πρόθεση/επιθυμία τουυποκειμένουτηςπρότασηςεξάρτησης.Πιοαπλά,έχουμεέμμεσηήπλάγιααυτοπάθειαότανηαυτοπαθητικήαντωνυμίαδεναναφέρεταιστουποκείμενοτουρηματικούτύπουεξάρτησήςτης.Π.χ.(Cassius)existimavitadsevenirehominem[…].(14)=ΟΚάσσιοςνόμισεότιερχότανπροςτομέροςτουέναςάνθρωπος[…].(ηεμπρόθετηαντωνυμία(adse),ηοποίαβρίσκεταιστηναπαρεμφατικήφράση(ad se venire hominem), αναφέρεται στο υποκείμενο (Cassius) του ρήματος(existimavit) της πρότασης εξάρτησης (στην οποία βέβαια εμπεριέχεται ηαπαρεμφατικήφράση) και όχι στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (hominem),άραέχουμεέμμεσηήπλάγιααυτοπάθεια)Puella […] rogavitmaterteram,utsibi paulisper lococederet. (38)=Ηκοπέλαζήτησεαπότηθείατηςνατηςπαραχωρήσειγιαλίγοτηθέσητης.(η αντωνυμία sibi αναφέρεται στο υποκείμενο (puella) του ρήματος (rogavit)της πρότασης εξάρτησης και όχι στο υποκείμενο (matertera)του ρήματος(cederet)απότοοποίοεξαρτάται)ΑλληλοπάθειαΣταλατινικάλείπειηαλληλοπαθήςαντωνυμία.Έναςτρόποςγιαναεκφραστείηαλληλοπάθειαείναιηαιτιατικήτουπληθυντικούτωνπροσωπικώναντωνυμιών(nos,vos,se)μετηνπρόθεσηinterκαιτατρίαπρόσωπατουπληθυντικούτουκατάλληλουρήματος.

amo+αιτιατική subvenio+δοτικήamome=αγαπώτονεαυτόμου subveniomihi=βοηθώτονεαυτόμουamaste=αγαπάςτονεαυτόσου subvenistibi=βοηθάςτονεαυτόσουamamusnos=αγαπάμετουςεαυτούςμας

subvenimusnobis=βοηθάμετουςεαυτούςμας

amatisvos=αγαπάτετουςεαυτούςσας

subvenitisvobis=βοηθάτετουςεαυτούςσας


89

Π.χ.amamusinternos=αγαπάμεοέναςτονάλλοamatisintervos=αγαπάτεοέναςτονάλλοamantinterse=αγαπούνοέναςτονάλλο.Σημείωση:ΗαλληλοπάθειαστηΛατινικήεκφράζεταιακόμηωςεξής:χρησιμοποιείταιδυοφορέςτοσχετικόόνομαήηαντωνυμία(γιαδύοπρόσωπα)ή η (για πολλά πρόσωπα), πρώτα σε ονομαστική (ως υποκείμενο), έπειτα σεπλάγιαπτώση(ωςαντικείμενο).Π.χ.manusmanumlavat=τοέναχέρινίβειτ’άλλοalteralterumiuvat=βοηθούναλλήλους(οέναςτονάλλο)aliusaliuminterficiebat=σκότωνανοάλλοςτονάλλο(αλλήλους)


90

Προσδιορισμός του σκοπού Μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση (eo, venio, mitto) ή σκόπιμη ενέργεια (affero, cogo, posco) ο προσδιορισμός του σκοπού μπορεί να εκφραστεί με τους παρακάτω τρόπους:

1) με τελική πρόταση

2) με αναφορικοτελική πρόταση

3) με την αιτιατική του σουπίνου (-um)

4) α) με την πρόθεση ad + αιτιατική γερουνδίου β) με την πρόθεση ad + αιτιατική γερουνδιακού

5) α) με τις προθέσεις causā ή gratiā + γενική γερουνδίου β) με τις προθέσεις causā ή gratiā + γενική γερουνδιακού

σημείωση: οι τρόποι 4α και 5α χρησιμοποιούνται όταν το γερούνδιο δεν έχει αντικείμενο σε πτώση αιτιατική· οι τρόποι 4β και 5β χρησιμοποιούνται όταν το γερούνδιο έχει αντικείμενο σε πτώση αιτιατική, οπότε καθίσταται υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη. π.χ. η πρόταση «Ο Βρούτος ήλθε στη Ρώμη για να σκοτώσει» μπορεί να αποδοθεί με τους εξής τρόπους:

i. Brutus Romam venit ut interficeret. (τελική πρόταση)

ii. Brutus Romam venit qui interficeret. (αναφορικοτελική πρόταση)

iii. Brutus Romam venit interfectum. (αιτιατική σουπίνου)

iv. α) Brutus Romam venit ad interficiendum. (ad + αιτιατική γερουνδίου)

v. α) Brutus Romam venit interficiendi causā/gratiā. (causā ή gratiā + γενική γερουνδίου)

η πρόταση «Ο Βρούτος ήλθε στη Ρώμη για να σκοτώσει την Ιουλία» μπορεί να αποδοθεί με τους εξής τρόπους:

Brutus Romam venit ut Iuliam interficeret. (τελική πρόταση)

Brutus Romam venit qui Iuliam interficeret. (αναφορικοτελική πρόταση)


91

Brutus Romam venit interfectum Iuliam. (αιτιατική σουπίνου)

β) Brutus Romam venit ad Iuliam interficiendam. (ad + αιτιατική γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη)

β) Brutus Romam venit Iuliae interficiendae causā/gratiā. (causā ή gratiā +γενική γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη) Η παθητική σύνταξη και το ποιητικό αίτιο Το ποιητικό αίτιο στα λατινικά δηλώνεται με τους εξής τρόπους: Α) με την πρόθεση a/ab+αφαιρετική, όταν είναι έμψυχο, άψυχο προσωποποιημένο ή περιληπτικό όνομα, Β) με απλή αφαιρετική, όταν είναι άψυχο, Γ) με δοτική του ποιητικού αιτίου, στη σύνταξη με γερουνδιακό (παθητική περιφραστική συζυγία). Τροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική ή το αντίστροφο:

Silius, poeta epicus, Vergilium honorabat.

A Silio, poeta epico, Vergilius honorabatur.

Υποκείμενο

Παράθεσηκαιεπιθετικός

προσδιορισμόςσεονομαστική Αντικείμενο Ρήμαενεργητικό

Ποιητικόαίτιο

Παράθεσηκαιεπιθετικός

προσδιορισμόςσεαφαιρετική Υποκείμενο Ρήμαπαθητικό Παθητική

σύνταξη

Ενεργητική σύνταξη


92

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αξιολόγηση των μαθητών της Γ΄ Λυκείου στα λατινικά, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Αθήνα 2000 Κακριδής Α. Θεοφάνης, Γραμματική της Λατινικής Γλώσσης, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Καλογεράς Κωνσταντίνος, Συντακτικόν της Λατινικής Γλώσσης, Αθήναι 1967 Κανελλόπουλος Νικ. Χρήστος, Λατινικά για το λύκειο, Γραμματική (α΄μέρος) και Συντακτικό (β΄μέρος), Πατάκης Κουμανούδης Στέφανος, Λεξικόν Λατινοελληνικόν, εκδ. Γρηγόρης Ράμμος Απ. Χρήστος, Λατινικά Ι, ΙΙ, Σαββάλας Σκάσσης Αντ. Ερρίκος, Ιστορική Γραμματική της Λατινικής Γλώσσης, Αθήναι 1969 Τσακαλώτου Ευστράτιου, Ελληνολατινικόν Λεξικόν, Αθήναι http://www.study4exams.gr/latin/


93

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Σελ.

Ουσιαστικά 2 Επίθετα 9 Παραθετικά 11 Μετοχές 14 Αντωνυμίες 15 Αντωνυμικά επίθετα 20 Ρήματα α΄ συζυγίας 23 Ρήματα β΄ συζυγίας 25 Ρήματα γ΄ συζυγίας 27 Ρήματα δ΄ συζυγίας 29 Κλίση του capio/capior 31 Κλίση του fero/feror 33 Κλίση του fio 35 Κλίση του eo 36 Κλίση του possum 37 Κλίση του volo 38 Κλίση του nolo 39 Κλίση του malo 40 Κλίση του memini 41 Κλίση του coepi 42 Κλίση ημιαποθετικού ρήματος β΄ συζυγίας 43 Κλίση ημιαποθετικού ρήματος γ΄ συζυγίας 44 Κλίση του sum 45 Ενεργητική περιφραστική συζυγία 46 Παθητική περιφραστική συζυγία 47 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

Απαρέμφατο 48 Μετοχή 50 Αφαιρετική απόλυτη μετοχή 51 Η υποτακτική σε κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις 55 Ακολουθία των χρόνων 56 Η χρήση της γενικής 57 Η χρήση της δοτικής 59 Η χρήση της αφαιρετικής 60 Γερούνδιο και γερουνδιακό 62 Σουπίνο 65 Αιτιολογικές προτάσεις 66 Τελικές προτάσεις 67 Συμπερασματικές προτάσεις 68 Χρονικές προτάσεις 69 Υποθετικές προτάσεις 71 Εναντιωματικές και παραχωρητικές προτάσεις 72


94

Παραβολικές προτάσεις 73 Αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις 74 Αναφορικές ονοματικές προτάσεις 75 Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις 76 Πλάγιος λόγος 77 Βουλητικές προτάσεις 78 Ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις 79 Ενδοιαστικές προτάσεις 80 Προτάσεις του quominus και quin 81 Ευθείες ερωτήσεις 82 Η απαγόρευση 83 Β΄ όρος σύγκρισης 83 Ο προσδιορισμός του τόπου και του χρόνου 85 Αυτοπάθεια 87 Αλληλοπάθεια 88 Προσδιορισμός του σκοπού 90 Η παθητική σύνταξη και το ποιητικό αίτιο 91 Βιβλιογραφία 92 Περιεχόμενα 93

Documents

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΕπιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη 48 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ Το απαρέμφατο είναι ρηματικό ουσιαστικό.Λειτουργεί