МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ЯАМ

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ ХӨТӨЛБӨР-3 ТӨСӨЛ

 

 

 

ТЕХНИКИЙН ТАЙЛАН

АНХАН ШАТНЫ ТУСЛАМЖИЙН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ АРГАЧЛАЛ GVG зөвлөх баг, 2011 оны 3 сарын 22

 

 

 

 

Gesellschaft fur Versicherungswissenschaft und -gestaltung e.V. (GVG) Hansaring 43, 50670 Cologne, Germany Tel.: +49/221/91286717, Fax: +49/221/91286759 e-mail: m.wrede@gvg-koeln.de www.gvg-koeln.de

1  

Агуулга

1. УДИРТГАЛ 4

2. МОНГОЛ УЛСАД АШИГЛАГДАЖ БУЙ ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ, СТАНДАРТЫН ТОЙМ 5

3. ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ, СТАНДАРТЫГ ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НЭН ШААРДЛАГАТАЙ БАГЦИЙН ДАГУУ МАТРИЦААР ХЯНАН ҮЗСЭН НЬ 6

4. МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САНГИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСЛИЙН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ АЖИЛД ХИЙСЭН ШИНЖИЛГЭЭ 7

5. ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НЭН ШААРДЛАГАТАЙ БАГЦ БА ХЭРЭГЦЭЭНД ҮНДЭСЛЭН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ/ШИНЭЧЛЭН САЙЖРУУЛАХ 8 5.1 ЭМС-ын2009 оны 4-р сарын 9-ний өдрийн 108 тоот тушаалаар батлагдсан

Эрүүл мэндийн салбарт 2009-2010 онд боловсруулж, батлуулах эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний стандартын чиглэл 8

5.2 Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багцийн дагуу шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай эмнэлзүйн удирдамж стандартын жагсаалт 14

5.3 Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багцийн дагуу боловсруулагдаагүй эмнэлзүйн удирдамж стандартын жагсаалт 14

6. МОНГОЛ УЛС ДАХЬ АНХАН ШАТНЫ ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖТАЙ ХОЛБООТОЙ БЭРХШЭЭЛҮҮД 15 Монгол улсад ашиглагдаж буй анхан шатны эмнэлзүйн удирдамжийн сул талууд 15

7. ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ АРГАЧЛАЛ 16 Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах, шинэчлэн сайжруулахад ашиглаж болох цахим хуудсууд 16 Эмнэлзүйн удирдамжийн зорилго 18 Олон улсын туршлага: Анагаах ухааны ёсзүй ба эмийн улсын бүртгэл 18 Олон улсын туршлага: Удирдамж, нөхцөл байдал ба өөрчлөлтийн хоорондох “завсар” 19 Олон улсын туршлага: Эмнэлзүйн удирдамж, өвчтөнийг дээд шатлалд шилжүүлэх, хянах ба сэргээн засах 20 Удирдамж боловсруулах үндсэн зарчмууд 21

8. ЗӨВЛӨМЖ 23 Анхан шатанд ашиглах эмнэлзүйн удирдамжийн санал болгож буй бүтэц

9. НОМЗҮЙ 26

2  

Хавсралт 1.1 ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төсөл, ЭПОС зөвлөх байгууллагын зөвлөмж 27

Хавсралт 1.2 Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах, батлуулах үйл явц 30  

Хавсралт 1.3 Эмнэлзүйн удирдамжийн загвар бүтэц 31

Хавсралт 2. Боловсрогдсон эмнэлзүйн стандарт, хөтөч, удирдамжуудыг хянаж дүгнэсэн 2 матрикс 33

Хавсралт 3. Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шатны байгууллагуудад зонхилон тохиолддог шинж тэмдгийн зураг зүйн хүснэгт 39

Хавсралт 4. Ажлын хэсгийн ажил үүргийн хуваарь 63

Хавсралт 5. “Насанд хүрэгсэдийн артерийн гипертензийн эмнэлзүйн удирдамж”–д хийсэн шинжилгээ 67

3  

Товчилсон үгс

БЗДХ Бэлгийн замаар дамжих халдварууд

ДЭМБ Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага

ЗГ Засгийн газар

ММСС Монголын Мянганы сорилтын сан

НҮБ-ын ХАС Нэгдсэн үндэстний байгууллагын Хүн амын сан

НҮБ-ын ХС Нэгдсэн үндэстний байгууллагын Хүүхдийн сан

НҮЭМ Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд

СЭМТ Сумын эрүүл мэндийн төв

ЭМС Эрүүл мэндийн сайд

ЭУ Эмнэлзүйн удирдамж

ТҮНШБ Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багц

ТДТС Төгсөлтийн дараах тасралтгүй сургалт

ХӨЦМ Хүүхдийн өвчний цогц менежмент

ЭМСХХ Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр

NLM Norwegian Lutheran Mission

VSO Volunteer Service Overseas

4  

1. УДИРТГАЛ

Үр дүнтэй нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамжийг (ЭУ) боловсруулж хэрэгжүүлэх нь анхан шатны тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах үндсэн нэг нөхцөл билээ.

Анхан шатны тусламжийн ЭУ-д загвар, агуулгын хувьд нэлээд өвөрмөц шаардлагууд тавигддаг. Учир нь оношлогоо эмчилгээний чадавхитай холбоотой нөхцөл байдал нь дээд шатлалынхаас ихээхэн ялгаатай байдагт оршино. Энэ нь анхан шатны тусламжийн ЭУ-ийг боловсруулахад түүний өвөрмөц хэрэгцээг харгалзан үзэхийг шаарддаг гэсэн үг юм.

Эдгээр өвөрмөц хэрэгцээ, шаардлагын тухай энэхүү техникийн тайланд хэлэлцэх бөгөөд олон улсын туршлага дээр үндэслэн бид нэлээд хэдэн зөвлөмжийг өргөн барьж байна. Зөвлөмжүүдээр анхан шатны тусламжийн ЭУ-ийг боловсруулж шинэчлэн сайжруулах шинэ арга замыг танилцуулж байгаа болно. Мөн Монгол улсад анхан шатанд ашиглах ЭУ-ийн шинэ загвар болон бүтцийг санал болгож байна. ЭУ нь өвчтөнийг эмнэлэгт хэвтүүлэх, дээд шатлалд шилжүүлэх тодорхой заалтуудыг агуулсан байна (Анхан шатны удирдамж нь өвчтөнийг дээд шатлалд шилжүүлэх заалтуудыг тодорхойлж хүлээж авч буй дээд шатлалын эмнэлэг нь хэвтүүлэн эмчлэх эсэх шийдвэрийг гаргадаг). Удирдамжууд нь эмчилгээ, хяналт, сэргээн засах тодорхой зааварчилгааг заавал агуулах юм. Энэхүү тайландаа мөн ЭУ боловсруулах ажлын хэсгийн удирдамжийг хавсаргав.

Тайлан Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 6: “Өрхийн эмнэлгүүдэд зориулсан эмнэлзүйн стандарт, хөтөч, удирдамжийг боловсруулах”, үүнд “Оношлогоо эмчилгээ, бүтэц үйл ажиллагааны өнөөгийн стандарт, эмнэлзүйн хөтөч, түгээмэл үйлдлийн стандартыг тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багцийн (ТҮНШБ) дагуу ангилан хянах” гэсэн Үйл ажиллагаа 6.1-д чиглэгдэж байгаа болно. Түүнчлэн энэхүү тайлан шинээр боловсруулах болон шинэчлэн засварлах удирдамжийн жагсаалтыг тодорхойлсон. Боловсруулагдсан зөвлөмж нь “ТҮНШБ-ын дагуу шинэчлэн засварлах шаардлагатай оношлогоо эмчилгээ, бүтэц үйл ажиллагааны стандарт, эмнэлзүйн хөтөч, түгээмэл үйлдлийн стандартыг тодорхойлох” гэсэн Үйл ажиллагаа 6.2-т чиглэгдэнэ.

Тайлан Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 5 “Өрх/сумын эрүүл мэндийн төвийн хаалга барих үйл ажиллагааг хөгжүүлэх”: Үйл ажиллагаа 1.1: “Дээд шатлалд шилжүүлэх өнөөгийн тогтолцоог хянан үзэж тулгамдсан асуудлыг тогтоон хаалга барих үйл ажиллагаа болон тусламж үйлчилгээний давхардлаас зайлсхийх зарчимд суурилсан зөвлөмж боловсруулах”-д чиглэгдэх болно. Өөрөөр хэлбэл ЭУ дахь дээд шатлалд шилжүүлэх заалт юм. Мөн Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 17: “Сумын эрүүл мэндийн төвд (СЭМТ) хэвтүүлэх шалгуур боловсруулах”: “СЭМТ-ийн бүтэц, үйл ажиллагааны дагуу эмнэлзүйн стандарт, удирдамж, хөтчийг хянан үзэх” гэсэн дэд үйл ажиллагаанд харъяалагдана. Тайлан Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 10: “Загвар өрхийн эмнэлэг байгуулах”, Үйл ажиллагаа 10.1: “Загвар өрхийн эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг ТҮНШБ-ын дагуу хянан үзэж үзүүлбэл зохих нэн шаардлагатай тусламжийн дагуу эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах”-д хамааралтай. Түүнчлэн энэхүү техникийн тайлан Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 17: “СЭМТ-ийн батлагдсан загвар, зөвлөмжийн дагуу үзүүлэх тусламж үйлчилгээний эмнэлзүйн стандарт, удирдамж, хөтөч, түгээмэл үйлдлийг хянан үзэх”-тэй холбогдоно. Тайлангаар танилцуулагдаж буй ЭУ-ийн загвар оношлогоо, эмчилгээ, дээд шатлалд шилжүүлэх заалт агуулж байгаа нь СЭМТ-д нэгэн адил хамаатай. Тайлан Бүрэлдэхүүн 1-ийн Үйл ажиллагаа 20: “Дээд шатлалд илгээх шалгуур боловсруулах” Үйл ажиллагаа 20.1., 20.2., 20.3-тай холбогдоно. ЭУ нь дээд шатлалд илгээх заалтыг агуулах ёстой тул шатлал хооронд өвчтөн шилжүүлэх удирдамжийг багтаана.

5  

Тайлангаараа Эрүүл мэндийн салбарын 2006-2010 оны Мастер төлөвлөгөөний Хэрэгжүүлэх хүрээний Тусламж үйлчилгээний чанар хэмээх Салбарын үндсэн чиглэл №4-ийн Стратеги №13 “Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний стандарт, удирдамж, шалгуур үзүүлэлтийг оновчтой болгох”: 13.1. “Эрүүл мэндийн байгууллагын бүтэц, үйл ажиллагааны ба оношлогоо, эмчилгээний стандарт, шалгуур үзүүлэлтүүдийг хянаж, олон улсын жишигт нийцүүлэн боловсронгуй болгох” зэрэгт хариулт өгч байна.

2. МОНГОЛ УЛСАД АШИГЛАГДАЖ БУЙ ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ, СТАНДАРТЫН ТОЙМ

1992 он хүртэл Монгол улсад эмнэлзүйн стандарт, удирдамж байсангүй. Тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахын тулд олон арван арга хэмжээ авч эхэлсний нэг нь эмнэлзүйн стандарт, удирдамж боловсруулан нэвтрүүлэх ажил байсан бөгөөд энэ нь сүүлийн 10 гаруй жилд улам бүр эрчимтэй хийгдэх болов. Мэргэжлийн нийгэмлэг холбоод, эрүүл мэндийн байгууллагууд, судлаачид олон тооны эмнэлзүйн стандартыг боловсруулаад байна.

Өнөөдрийн байдлаар анхан шатанд түгээмэл хэрэглэгдэж буй удирдамж бол 2005 онд ДЭМБ-ын санхүүжилтээр боловсрогдон хэвлэгдсэн “Зонхилон тохиолдох өвчин эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж” юм. Мөн “Хүүхдийн өвчний цогц менежмент” (ХӨЦМ) нь маш сайн тараагдсан бөгөөд сургалтуудыг байнга зохион байгуулдаг. Үүнээс гадна НҮБ-ын ХАС-гийн 2000 онд боловсруулан хэвлүүлсэн сэдэвчилсэн 4 ботиос тогтох “НҮЭМ-ийн тусламж үйлчилгээний клиникийн удирдамж” байна. ЭМСХХ-2 төслөөс “Эмнэлзүйн анагаах ухааны Оксфордын гарын авлага”-ын 6 дахь удаагийн хэвлэлийг 2007 онд орчуулан гаргажээ. Мөн тус төсөл 2006 онд “Эх хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх” удирдамжийг өрхийн эмч, сумын эмч, эх баригч, багийн бага эмч нарт тус тусад нь боловсруулан хэвлүүлж тараасан байна. Эдгээрээс ХӨЦМ-ийг тогтмол боловсронгуй болгож иржээ.

Анхан шатанд зориулан боловсруулагдсан эдгээр эмнэлзүйн удирдамжуудыг өрх, сумын эмч нар өргөн ашиглаж байна. Харин бусад удирдамж, стандартуудын хувьд сурталчилах, хэрэгжүүлэх, өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хэрэглэхийн тулд идэвхитэй сургах үйл ажиллагаа хийгддэггүй тул төдийлэн сайн ашиглагдахгүй байна. Өрх, сумын эмнэлэг, эмч нар оношлогоо эмчилгээний стандартыг Стандарт хэмжилзүйн үндэсний төвөөс 7000-40000 төгрөгөөр худалдаж авах шаардлагатай болдог.

Өвчний оношоор боловсруулагдсан стандарт, удирдамжуудыг онош тогтоогдсон тохиолдолд зөвхөн эмчилгээ төлөвлөхөд ашиглаж байна. Харин оношлогоонд ашиглах нь нилээд хязгаарлагдмал байдаг. Эдгээрийг дээд шатлалд оновчтой шилжүүлэх, хаалга барих зорилгоор ашиглах боломж хомс байна. Иймд өвчний оношоор боловсруулагдсан стандарт, удирдамжууд нь өвчтөнийг зөв оношлох, буруу эмчлэх эрсдэлийг бууруулахад ач холбогдолтой байж чадахгүй байна.

Одоогоор анхан шатанд Монгол улсад бүртгэлтэй эмүүд, тэдгээрийг хэрэглэх заалт, эсрэг заалт, болгоомжлол, жирэмсэн, хөхүүл үеийн хэрэглээ, хүүхэд, насанд хүрэгсэдийн тун, гаж болон хоруу нөлөө, тэдгээрийн үед авах арга хэмжээ, хоорондын харилцан үйлчлэл зэргийг багтаасан эмийн хэрэглээний мэдээлэл бүхий лавлах үгүй байна. Олон улсын туршлагыг үзвэл анхан шатанд эмийг зохистой хэрэглэх, эмчилгээний үр дүн өндөр байх, эмийн бэлдмэлийн хор нөлөөг багасгахын тулд ийм лавлахтай байх зайлшгүй шаардлагатай.

6  

3. ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ, СТАНДАРТЫГ ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НЭН ШААРДЛАГАТАЙ БАГЦИЙН ДАГУУ МАТРИЦААР ХЯНАН ҮЗСЭН НЬ

Оношлогоо эмчилгээний стандарттай холбоотой 2 хууль үйлчилж байна. Үүнд:

1. Стандарчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хууль 2. Эрүүл мэндийн тухай хууль

Стандарчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хуульд зааснаар стандартчиллын баримт бичигт Монгол улсын стандарт, байгууллагын стандарт хамаарна (Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь байгууллагын стандарт боловсруулан хэрэглэж болно). Хуулийн 6.2-т “Нийтийн ашиг сонирхол, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчин, улс орны аюулгүй байдлыг хамгаалах объектод тогтоосон үндэсний стандартыг заавал мөрдөнө” хэмээн заасан байдаг. Мөн 9.2-т “Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хууль тогтоомж, үйлдвэрлэгчийн болон хэрэглэгчийн эрх ашигт харшлахгүй, нийтийн ашиг сонирхол, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчин, улс орны аюулгүй байдалд хохирол учруулахгүй олон улс, бүс нутаг, гадаад улсын дэвшилттэй стандартыг Стандартчиллын төв байгууллагад бүртгүүлсний үндсэн дээр хэрэглэнэ” гэжээ.

Засгийн газрын тохируулагч агентлаг Стандарчилал хэмжилзүйн газрын www.estandart.mn цахим хуудсанд Монгол улсад мөрдөгдөж буй 5600 гаруй стандартууд, үүн дотор эмнэлгийн тусламжийн технологийн 200 гаруй стандартууд байдаг. Эдгээр бүх стандартууд нь өвчний оношоор боловсруулагдсан байна. Жишээлбэл Цэвэршилтийн хамшинжийн оношлогоо эмчилгээ, Атопик дерматит өвчний оношлогоо эмчилгээ, Улаан чонон яр өвчний оношлогоо эмчилгээ, Артерийн даралт ихсэх өвчний оношлогоо эмчилгээ гэх мэт. Эдгээр стандартууд бараг бүгдээрээ төрөлжсөн мэргэжлийн эмч нарт хэрэглэгдэхээр боловсруулагджээ. Цөөн тооны, жишээлбэл Хэрэх өвчний оношлогоо эмчилгээ, Үений хэрлэг төст үрэвслийн оношлогоо эмчилгээ, Чихрийн шижин өвчний оношлогоо эмчилгээ зэрэг стандарт нь 3 шатны эрүүл мэндийн байгууллагад ажиллаж буй эмч нар дагаж мөрдөнө гэсэн байна.

4. МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САНГИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСЛИЙН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ АЖИЛД ХИЙСЭН ШИНЖИЛГЭЭ

Монголын Мянганы сорилтын сангийн (ММСС) Эрүүл мэндийн төслийн хийсэн түргэвчилсэн үнэлгээгээр ЭУ, стандарт, хөтчүүд нь бүтэц загвар, агуулгын хувьд өөр өөр бөгөөд эрүүл мэндийн тусламжийн орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагыг хангахгүй байна гэжээ.

Уг төсөл, түүний зөвлөх байгууллага EPOS (ХБНГУ) нь ЭУ, стандарт боловсруулах зөвлөмжийг боловсруулжээ. Түүнийг Хавсралт 1-ийн 1-3-р хэсэгт бидний зүгээс өгөх тайлбарын хамт оруулав. ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төслийн өгч буй зөвлөмж нь 2, 3-р шатлалын эмнэлэгт зориулагдсан, тодорхой оношинд тулгуурласан хуучны уламжлалыг үргэлжлүүлэхээр байна.

Анхан шатны эмнэлгүүдийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд өвчтөний оношийг шууд тавих нөхцөл боломж ховор байдаг бөгөөд үндсэн зовиур буюу шинж тэмдгийг үндэслэн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Өрхийн эмч өвчний түүх, шинж тэмдэг, бодит үзлэгийг үндэслэн “хамгийн өндөр магадлалтай” оношийг тавих ёстой. Анхан шат дахь оношлогооны багаж төхөөрөмжийн хязгаарлагдмал нөхцөл нь онош тавих үйл явцад бэрхшээл учруулж байдаг. Иймээс анхан шатанд зориулсан ЭУ нь “үндсэн зовиур/шинж тэмдэг“-т үндэслэн оношийг “хамшинж”-ээр тавьдаг.

7  

Олон улсад анхан шатанд зориулсан ЭУ нь өвөрмөц оношоос бус хамшинжээс эхлэлтэй байдаг. Бид тодорхой оношийн дагуу боловсруулагдсан удирдамжаас илүүтэйгээр өрхийн анагаах ухааны хэрэгцээг харгалзан дээрх хандлагыг зөвлөмж болгож байгаа юм. Олон улсад түүн дотроо ДЭМБ энэхүү аргыг ашигладаг бөгөөд жишээлбэл БЗДХ-ын анхан шатны удирдамжийг хамшинжид тулгуурлан боловсруулсан байдаг.

Дээр өгүүлснээр өнөөгийн стандартууд болон ЭМС-ын 2009 оны 108 тоот тушаалаар батлагдсан жагсаалт нь 2, 3-р шатлалын эмнэлэгт зориулагдсанаас бус анхан шатанд хэрэглэх шаардлагыг хангахгүй байна. Энэ тайлан анхан шатанд хэрэглэх ЭУ боловсруулах зөвлөмж өгснөөрөө тэрхүү орон зайг нөхөх зорилготой юм.

ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төслийн боловсруулсан баримт бичигт өгөх саналыг Хавсралт 1.1 -1.3-аас харна уу. Бид тус төслийн 2010 онд боловсруулсан “Насанд хүрэгсэдийн артерийн гипертензийн эмнэлзүйн удирдамж”-д анхан шатанд хэрэглэгдэх боломжид чиглүүлсэн санал өгсөн болно.

ЭМСХХ-3 төсөл, GVG зөвлөх багаас анхан шатанд хэрэглэх өвөрмөц хэрэгцээг харгалзан үзсэн ЭУ-ийн загвар, бүтцийг “Зөвлөмж” бүлэгт танилцуулж байна. Үүний зорилго нь олон улсад хэрэглэгдэж буй анхан шатны ЭУ-ын бүтэц загвар, хэрэглээнээс сургамж авч Монгол улсад хэрэглэх явдал мөн.

Санал болгож буй бүтэц, загвар, агуулга нь “Үндсэн зовиур”-аас эхлэлтэй. Анхан шатанд зориулсан ЭУ-ийн сүүлийн нэг жишээ бол 2010 оны 1-р сард хэвлэгдсэн Dutch College of General Practitioners-ийн “Сарвуу, бугуйн шинжийн эмнэлзүйн удирдамж” билээ (Geraets JJ, et al 2010).

Олон улсад хамшижийн хандлага нь анхан шатны эмч нарын үйл ажиллагаатай нийцдэг. Энэ нь ЭУ-ийн өдөр тутмын эмнэлзүйн практикт ашиглагдах боломжийг эрс нэмэгдүүлдэг юм. Иймд дэлхий дахинаа орчин үеийн ЭУ боловсруулахад 2 чухал шаардлага тавигдаж байна. Үүнд:

Шаардлага 1: Анхан шатанд зориулсан ЭУ-ийг боловсруулахад түүнийг хэрэглэгч буюу өрхийн эмч нарыг оролцуулсан байх шаардлагатай. Тэдний оролцоогүй боловсруулах нь ЭУ-ийг өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хэрэглэх боломжийг бууруулдаг. Иймд өрхийн эмч нарыг оролцуулах нь ЭУ-ийг боловсруулах болон туршихад үндсэн шаардлага болдог.

Шаардлага 2: ЭУ-ийн эцсийн зорилго нь тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах явдал тул түүнийг нотолгоонд суурилсан анагаах ухаанд тулгуурлан боловсруулах шаардлагатай.

Энэ шаардлагыг биелүүлэхийн тулд бусад улс орнуудад боловсруулсан нотолгоонд суурилсан ЭУ-ийг суурь болгон ашиглавал зохино. Гэхдээ тэдгээрийг Монгол улсын нөхцөлд шууд хуулбарлаж болохгүй. Юуны түрүүнд нөхцөл байдалдаа тохируулах, туршиж үзэх хэрэгтэй. Өөрийн орны нөхцөлд тохируулан өөрчлөх ажлыг багаар хийх нь зүйтэй бөгөөд өрх/сумын эмнэлгүүдэд турших нь зайлшгүй. Үүнийг сайн хийж чадвал олон улсын нотолгоонд суурилсан зөвлөмжүүд бодит амьдрал дахь эмнэлгийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд нийцэх болно. Бодит амьдрал, нотолгоонд суурилсан зөвлөмжүүдийн зөрүүг тодорхойлсноор тэдгээрийг нөхсөн ЭУ боловсруулах бололцоотой. ЭУ-д өгөх зөвлөмжүүд нь Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний бодит нөхцөл байдал, багаж тоног төхөөрөмжид нийцсэн байвал зохино.

8  

Зураг 1. ЭУ боловсруулах ба эмнэлзүйн практик

Товчхондоо, анхан шатны ЭУ боловсруулах ажлыг Монгол улсын өрх/сумын туршлагатай эмч нартай шууд хамтран ажиллаж зөвшилцөх замаар хийх ёстой.

Олон улсын байдал; ЭУ ба бодит нөхцөл байдлын зөрүүг арилгах шаардлага Анхан шат дахь өдөр тутмын бодит нөхцөл байдлыг харгалзан үзэлгүйгээр ЭУ боловсруулах нь юунд хүргэж болох талаар олон улсын нилээд олон тайлан судалгаа бий. ЭУ хэрэглэгдэж байхын тулд тэдгээр нь бодит амьдралтай нийцэж байх хэрэгтэй. Ийм нийцэлд зөвлөмж болгож буй шинжилгээ, оношлогооны арга, эмчилгээний боломж, эмийн бэлдмэлүүд болон эмч нарын ур чадвар багтана (Lugtenberg M, 2010).

Lugtenberg ба бусад судлаачид энэ асуудлыг саяхан нийтлүүлсэн бүтээлдээ авч үзсэн ба өрхийн анагаах ухаанд хэрэгжүүлж, ашиглаж болох ЭУ-ийг боловсруулах гол нөхцөл бол боловсруулах ажилд өрхийн эмч нарыг идэвхитэй оролцуулах явдал гэжээ. Бусад нөхцөлд өрхийн эмч нараас санал авч тусгах, дэмжих (шийтгэх бус) зарчимд үндэслэсэн эмнэлзүйн аудит хийх зэрэг орно.

Судлаачид өөрсдийн дүн шинжилгээгээр ЭУ-д өгсөн зөвлөмжүүдийг анхан шатны эмч нартай сайтар хэлэлцэн тохиролцоогүй байдгийг илрүүлжээ.

Судлаачид асуудлын гол нь ЭУ-ийг анхан шатны эмч нарын хангалттай оролцоогүйгээр нарийн мэргэжлийн эмч нар боловсруулдагт оршино хэмээн дүгнэсэн байна. Түүнчлэн анхан шатны ЭУ-ийг орон даяар хэрэглэж эхлэхийн өмнө тодорхой газруудад туршихыг зөвлөсөн байна (Lugtenberg M, et al 2010).

Lugtenberg-ийн бүтээлээс давтан хэлэхэд анхан шатны ЭУ боловсруулах ажилд бүр эхнээс нь өрхийн эмч нарыг оролцуулах шаардлагатай. Ингэснээрээ ЭУ-ийг өөрийн болгож эзэмших, өдөр тутам идэвхитэй хэрэглэх боломжийг ихээхэн нэмэгдүүлэх болно.

Ингэж эцсийн хэрэглэгчийг ЭУ боловсруулахад оролцуулахыг ДЭМБ зөвлөмж болгодог билээ.

Үзүүлж буй тусламж үйлчилгээгээ нотолгоонд

суурилсан анагаах ухаантай харьцуулж ЭУ-ийг

тодорхойлох

Үзүүлж буй тусламж үйлчилгээ нотолгоонд

суурилсан анагаах ухааны хоорондох зөрүүг тодорхойлох

Орчин үеийн ЭУ боловсруулах

ЭУ ийг ТДТС-тай холбож амьдралд

нэвтрүүлэх

9  

5. ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НЭН ШААРДЛАГАТАЙ БАГЦ БА ХЭРЭГЦЭЭНД ҮНДЭСЛЭН ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ/ШИНЭЧЛЭН САЙЖРУУЛАХ

5.1 ЭМС-ын 2009 оны 4-р сарын 9-ны 108 тоот тушаалаар батлагдсан Эрүүл мэндийн салбарт 2009-2010 онд боловсруулж, батлуулах эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний стандартын чиглэл

№ Стандартын нэр Байгууллага Он, улирал Эрүүл мэндийн байгууллага

1 Өрхийн эмнэлгийн стандартын нэмэлт, өөрчлөлт

ЭМЯ 2009 - 2 ул

2 Сумын эмнэлгийн бүтэц, үйл ажиллагааны стандартын нэмэлт, өөрчлөлт

ЭМЯ 2010 - 2 ул

3 Аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн стандартын нэмэлт, өөрчлөлт

ЭМЯ 2009 - 4 ул

Зүрх, судасны мэс заслын чиглэлээр

4 “Хиймэл хавхлага суулгах мэс заслын үеийн цусны зохиомол эргэлт явуулах” стандарт

АУХ 2010 он, 4-р улирал

5 Цусны зохиомол эргэлттэй нөхцөлд хийх хагалгааны үеийн ба дараах үеийн лабораторийн шинжилгээний хяналт” стандарт

АУХ 2009 он, 4-р улирал

6 Зүрхний архаг дутагдлын оношлогоо, эмчилгээний стандарт

АУС, УКТЭ, ШНКТЭ, УКIIНЭ

2009-1 ул

7 Зүрх судасны зонхилон тохиолдох өвчний зүрхний хэв авиан оношлогооны стандарт

АУС, ШНКТЭ, ЭХОКГ-ийн эмч нарын холбоо

2010 1 ул

Хоол боловсруулах эрхтний эмгэгийн стандарт 8 “Хоол боловсруулах эрхтэний зарим эмгэгийн

үеийн нян хямралын хам шинжийн оношлогоо” стандарт

АУХ 2009, 4-р улирал

9 “Хоол боловсруулах эрхтэний зарим эмгэгийн үеийн нян хямралын хам шинжийн эмчилгээ” стандарт

АУХ 2010, 4-р улиралд

10 Ходоод, улаан хоолойн сөргөөт өвчин УКТЭ-ХБЭСК 2009. III ул 11 Ходоод, доод гэдэсний шархлаат өвчин УКТЭ-ХБЭСК 2009. III ул 12 Бүдүүн гэдэсний өвөрмөц бус шархлаат өвчин УКТЭ-ХБЭСК 2010. I ул 13 Ходоодны архаг үрэвслүүд УКТЭ-ХБЭСК 2009. III ул

Бөөрний эмгэгийн стандарт 14 Зонхилон тохиолдох бөөрний эмгэгүүдийн

оношлогоо, эмчилгээний багц стандарт УКТЭ-БЭСК 2009. III ул

15 Бөөрний биопсийн шинжилгээний аргачлал УКТЭ-БЭСК 2009. IV ул 16 Хэвлийн диализ эмчилгээ УКТЭ-БЭСК 2009. III ул 17 Архаг гломерулонефритийн хүнд хэлбэрийн

үеийн цитостатик эмчилгээний аргачлал УКТЭ-БЭСК 2010. I ул

10  

18 Бөөр шилжүүлэн суулгах эмчилгээ хийлгэх өвчтөнг бэлтгэх стандарт

УКТЭ-БЭСК 2009. IV ул

19 Бөөр шилжүүлэн суулгах эмчилгээний дархлаа дарангуйлах эмчилгээний стандарт

УКТЭ-БЭСК 2010. I ул

Амьсгалын замын эрхтний эмгэгийн стандарт 20 Гуурсан хоолойн архаг үрэвсэл (ГХАҮ) УКТЭ-УСК 2009. III ул 21 Гуурсан хоолойн бөглөрөлтөт үрэвсэл (ГХБҮ) УКТЭ-УСК 2009. III ул 22 Уушигны цочмог үрэвсэл (УЦҮ) УКТЭ-УСК 2009. IV ул 23 Гуурсан хоолойн тэлэгдэх өвчин (ГХТӨ) УКТЭ-УСК 2009. IV ул 24 Гялтангийн үрэвсэл (ГҮ) УКТЭ-УСК 2010. I ул 25 Уушигны буглаа (УБ) УКТЭ-УСК 2010. I ул 26 Гуурсан хоолойн багтраа (ГХБ) УКТЭ-УСК 2010. II ул 27 Уушигны артерийн тромбо эмболи (УАТЭ) УКТЭ-УСК 2010. II ул

Зүрх судасны өвчин 28 Цусны даралт ихдэх өвчин УКТЭ-ЗСК 2009. III ул 29 Зүрхний шигдээс УКТЭ-ЗСК 2009. III ул 30 Зүрхний цус хомсдох өвчин УКТЭ-ЗСК 2009. III ул 31 Зүрхний олдмол гажиг УКТЭ-ЗСК 2009. III ул 32 Кардиомиопати УКТЭ-ЗСК 2009. III ул 33 Зүрхний архаг дутагдал УКТЭ-ЗСК 2009. III ул

Мэдрэлийн эрхтэний эмгэгийн стандарт 34 Миелингүйдэх өвчнүүдийн ялган оношлогоо,

эмчилгээ УКТЭ- МСК 2010. II ул

35 Захын мэдрэлийн өвчнүүдийн оношлогоо, эмчилгээ

УКТЭ- МСК 2010. II ул

Уламжлалт анагаах ухааны стандарт 36 Туйплан эмчилгээний стандарт УКТЭ-УА 2009. III ул

Эрчимт эмчилгээ мэдээгүйжүүлгийн стандарт 37 Насанд хүрэгсдийн зүрх,амьсгалын сэхээн

амьдруулах стандарт УКТЭ-ЯТСАЗТ 2009. III ул

38 Ухаангүй байдлын ялган оношлогоо, анхны тусламж

УКТЭ-ЯТСАЗТ 2009. III ул

39 Шок байдлыг оношлох,эмчлэх стандарт УКТЭ-ЯТСАЗТ 2010. I ул 40 Хүчилтөрөгч эмчилгээний заалт,аргачлал УКТЭ-ЯТСАЗТ 2010. I ул

Чих хамар хоолойн эмгэгийн стандарт 41 Зажуурын хөндийг нээх мэс засал УКТЭ- ЧХХК 2009. IV ул

Хамрын ясны хуучин хугарал засах УКТЭ- ЧХХК 2009. IV ул Нүд түүний дайвар эрхтний эмгэгийн стандарт

42 Зовхины эмгэгийн оношлогоо эмчилгээ УКТЭ-НСК 2009. III ул 43 Нүдний өмнөд хэсгийн өвчнүүдийн оношлогоо

эмчилгээ УКТЭ-НСК 2009. III ул

44 Нулимсны эрхтэний эмгэгийг оношлогоо эмчилгээ

УКТЭ-НСК 2009. III ул

45 Болорын өвчний оношлогоо эмчилгээ УКТЭ-НСК 2009. III ул 46 Глаукомын оношлогоо эмчилгээ УКТЭ-НСК 2010. I ул 47 Хяларын оношлогоо эмчилгээ УКТЭ-НСК 2010. I ул

11  

48 Торлог шилэнцэрийн өвчний оношлогоо эмчилгээ

УКТЭ-НСК 2010. I ул

49 Нейрофтальмологийн эмгэгийн оношлогоо эмчилгээ

УКТЭ-НСК 2010. I ул

Бөөрний мэс заслын эмгэгийн стандарт 50 Түрүү булчирхай өвчний оношлогоо, эмчилгээ УКТЭ-БМЗК 2009. III ул 51 Бөөр чулуужих өвчний оношлогоо, эмчилгээ УКТЭ-БМЗК 2009. III ул

Эрүү нүүрний мэс заслын эмгэгийн стандарт 52 Эрүү нүүр орчмын үрэвсэлт өвчнүүд УКТЭ-ЭНМЗК 2009. III ул 53 Шүлсний булчирхайн өвчнүүд УКТЭ-ЭНМЗК 2009. III ул 54 Гурамсан мэдрэлийн эмгэг УКТЭ-ЭНМЗК 2010. I ул 55 Эрүү чамархайн үений эмгэг УКТЭ-ЭНМЗК 2010. I ул

Бүдүүн шулуун гэдэсний мэс заслын эмгэгийн стандарт 56 Шамбарамын (Геморрой) оношилгоо

эмчилгээний стандарт УКТЭ-БШГМЗК 2009. III ул

57 Мундасын (Парапроктит) оношлогоо эмчилгээний стандарт

УКТЭ-БШГМЗК 2009. III ул

58 Бүдүүн гэдэсний өмөнгийн оношилгоо эмчилгээний стандарт

УКТЭ-БШГМЗК 2010. I ул

Сувилахуйн стандарт 59 Сонсголын бичлэг хийх УКТЭ- Сувилгааны

алба 2009. III ул

60 Спирограммын шинжилгээ хийх УКТЭ- Сувилгааны алба

2009. III ул

61 Тархины цахилгаан бичлэг хийх УКТЭ- Сувилгааны алба

2009. III ул

62 Эрүү нүүрний мэс заслын боолт хийх УКТЭ- Сувилгааны алба

2009. III ул

63 0-3 насны хүүхдэд хийгдэх тарилгын стандарт НКС 2009-1 ул 64 Бага жинтэй болон дутуу нярайд хийгдэх иллэг

эмчилгээний стандарт НКС 2009-2 ул

65 Бага насны хүүхдийн асаргааны стандарт НКС 2009-1 ул 66 Бага насны хүүхдийн сувилгааны стандарт НКС 2009-2 ул

Халдварт өвчин судлалын чиглэлээр шинэчлэх оношлогоо, эмчилгээнйи стандартууд 67 Балнад, иж балнад ХӨСҮТ,

ЭМШУИС 2009-1 ул

68 Цусан суулга ХӨСҮТ 2009-1 ул 69 Сальмонеллез ХӨСҮТ 2009-1 ул 70 Хоолны хордлгого ХӨСҮТ 2009-1 ул 71 Халдварт саа ХӨСҮТ 2009-1 ул 72 Суулгалт халдвар ХӨСҮТ 2009-1 ул 73 Хиамдал ХӨСҮТ 2009-1 ул 74 Холер ХӨСҮТ 2009-1 ул 75 Вирүст гепатит А ХӨСҮТ 2009-1 ул 76 Вирүст гепатит В ХӨСҮТ 2009-1 ул 77 Вирүст гепатит С ХӨСҮТ 2009-1 ул

12  

78 Вирүст гепатит D ХӨСҮТ 2009-1 ул 79 Вирүст гепатит E ХӨСҮТ 2009-1 ул 80 Вирүсийн гаралтай архаг гепатит ХӨСҮТ 2009-1 ул 81 Улаанбурхан ХӨСҮТ 2009-1 ул 82 Улаанууд ХӨСҮТ 2009-1 ул 83 Сахуу ХӨСҮТ 2009-1 ул 84 Хөхүүл ханиад ХӨСҮТ 2009-1 ул 85 Гахайн хавдар ХӨСҮТ 2009-1 ул 86 Салхинцэцэг ХӨСҮТ 2009-1 ул 87 Улаан эсэргэнэ ХӨСҮТ 2009-1 ул 88 Менингококкийн халдвар ХӨСҮТ 2009-1 ул 89 Хемофилүс инфлюэнз В ХӨСҮТ 2009-1 ул 90 Томуу, томуу төст өвчин ХӨСҮТ 2009-1 ул 91 Амьсгалын цочмог халтай хамшинж ХӨСҮТ 2009-1 ул 92 Бруцеллез ХӨСҮТ 2009-1 ул 93 Хачигт энцефалит ХӨСҮТ 2009-1 ул 94 Хачигт боррелиоз ХӨСҮТ 2009-1 ул 95 Хачигт риккетсиоз ХӨСҮТ 2009-1 ул 96 Уушгины хэлбэрийн сүрьеэ ХӨСҮТ 2009-1 ул 97 Уушгины бус хэлбэрийн сүрьеэ ХӨСҮТ 2009-1 ул 98 Хүний дархлалын олдмол хомсдол ХӨСҮТ 2009-2 ул 99 Трихомониаз ХӨСҮТ 2009-2 ул

100 Хламид ХӨСҮТ 2009-2 ул 101 Заг хүйтэн ХӨСҮТ 2009-2 ул 102 Тэмбүү ХӨСҮТ 2009-2 ул 103 Бэлгийн хомхой ХӨСҮТ 2009-2 ул 104 Зөөлөн яр ХӨСҮТ 2009-2 ул 105 Ёлом ХӨСҮТ 2009-1 ул 106 Халдварт өвчний үеийн хоол эмчилгээ ХӨСҮТ 2009-1ул 107 Боом өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын

стандарт БГХӨЭСТ 2008-2 ул

108 Холер өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-2 ул

109 Галзуу өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-2 ул

110 Тарваган тахал өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-2 ул

111 Хачигт энцефалит өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-4 ул

112 Хачигт боррелиоз өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-4 ул

113 Листериоз өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-2 ул

114 Пастереллез өвчний оношлогоо, эмчилгээ, тандалтын стандарт

БГХӨЭСТ 2008-3 ул

Сэтгэц судлал

13  

115 Эмгэг сэтгэл судлалын оношлогоо, эмчилгээний стандарт

СЭМҮТ 2009

116 Дасан зохицохуйн эмгэгийн оношлогоо, эмчилгээний стандарт

СЭМҮТ 2009

117 Хэв шинжит бус сэтгэц нөлөөт эмээр эмчлэх стандарт

СЭМҮТ 2009

Хавдар судлал 118 Эсийн шинжилгээ бэлтгэх аргын стандарт ХСҮТ 2009-1ул 119 Бөөрний хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-2 ул 120 Эсийн шинжилгээнд наац будах арга,

техникийн стандарт ХСҮТ 2009-2 ул

121 Ясны өмөнгийн оношлогоо, эмчилгээний стандарт

ХСҮТ 2009 2 ул

122 Ясны хорт хавдрын оношлогоо, эмчилчилгээ ХСҮТ 2009-2 ул 123 Өндгөвчийн өмөнгийн оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-2 ул 124 Цөсний хүүдийн хорт хавдрын оношлогоо,

эмчилгээ ХСҮТ 2009-2 ул

125 Голтын өмөнгийн оношлогоо, эмчилгээний стандарт

ХСҮТ 2009-3 ул

126 Төвөнхийн хорт хавдрын оношлгоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-3 ул 127 Давсагны хорт хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-3 ул 128 Умайн их биеийн өмөнгийн оношлогоо,

эмчилгээ ХСҮТ 2009-3 ул

129 Цөсний сувгийн хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-3 ул 130 Цөсний замын хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009-4 ул 131 Хүзүү өвчих мэс заслын арга, заалт, техник,

хэлбэр ХСҮТ 2009-4 ул

132 Хөхний хорт хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2009 4 ул 133 Цулцан хураа өвчний оношлогоо, эмчилгээний

стандарт ХСҮТ 2010 1 ул

134 Булчирхайн гаралтай хорт хавдруудын оношлогоо, эмчилгээ

ХСҮТ 2010 1 ул

135 Хүүхдийн хавдрын оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2010-1 ул 136 Хоншоорын хорт хавдрын оношлогоо,

эмчилгээ ХСҮТ 2010 2 ул

137 Үтрээний өмөнгийн оношлогоо, эмчилгээ ХСҮТ 2010 2 ул 138 Нойр булчирхайн хавдрын оношлогоо,

эмчилгээ ХСҮТ 2010 2 ул

139 Бэлгийн уруулын өмөнгийн оношлогоо, эмчилгээ

ХСҮТ 2010-3 ул

140 Анхдагч нь тодорхой бус хавдрын оношлогоо, эмчилгээ

ХСҮТ 2010 3 ул

Нярай судлал 141 Нярайн бүтэлтийн оношлогоо, эмчилгээ ЭНЭШТ 2010 2 ул 142 Нярайн шарлалтын оношлогоо, эмчилгээ ЭНЭШТ 2010 2 ул 143 Дутуу нярайн эмчилгээ ЭНЭШТ 2010 2 ул

14  

144 Хүүхдийн гуурсан хоолойн бөглөршилийн оношлогоо, эмчилгээ

ЭНЭШТ 2010-2 ул

145 Хүүхдийн хүнд хэлбэрийн тураалын оношлогоо, эмчилгээ

ЭНЭШТ 2010-2ул

146 Хүүхдийн хооллолт ЭНЭШТ/НЭМХ 2010 2 ул Эх барих, эмэгтэйчүүд судлал

147 Эх барихын яаралтай тусламж ЭНЭШТ 2010-3 ул Настан судлал

148 Настны сэтгэл гутралын оношлогоо, эмчилгээ Геронтологийн төв 2009-1 ул 149 Ясны сийрэгжилтийн оношлгоо, эмчилгээ Геронтологийн төв 2009-1 ул 150 Настны эмнэлэгт мөрдөгдөх оношлогоо,

эмчилгээний стандарт Геронтологийн төв 2010-2 ул

151 Настны эрүүл мэндийг үнэлэх удирдамж Геронтологийн төв 2010-2 ул 5.2. Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багцийн дагуу шинэчлэн сайжруулах шаардлагатай эмнэлзүйн удирдамж стандартын жагсаалт

№ Стандарт/удирдамжийн нэр

Хариуцах байгууллага Боловсруулах байгууллага

Санхүүжүүлэх байгууллага, шаардагдах

төсөв Эхийн эрүүл мэнд

1 Жирэмсэнтэй хавсарсан өвчин, БЗДХ болон жирэмсний хүндрэлийг илрүүлэх, эмчлэх, шилжүүлэх

ЭМЯ-ны ЭТБХЗГ ЭМЯ-ны Эх барих эмэгтэйчүүдийн салбар

зөвлөл

ЭМСХХ-3 төсөл US$ 1000

2 Жирэмснээс хамгаалах аргыг заах, хэрэглээнд хяналт тавих, гаж нөлөөг илрүүлэх

ЭМЯ-ны ЭТБХЗГ ЭМЯ-ны Эх барих эмэгтэйчүүдийн салбар

зөвлөл

HSDP-3 US$ 1000

Халдварт бус өвчнүүд 3 Тархинд цус харвах ЭМСХХ-3 төсөл Техник ажлын хэсэг ЭМСХХ-3 төсөл

4 Цээжээр өвдөх хамшинж

ЭМСХХ-3 төсөл Техник ажлын хэсэг ЭМСХХ-3 төсөл

Бусад5 Нүдний анхан шатны

тусламж үйлчилгээ ЭМСХХ-3 төсөл Техник ажлын хэсэг ЭМСХХ-3 төсөл

5.3. Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багцийн дагуу боловсруулагдаагүй байгаа эмнэлзүйн удирдамж стандартын жагсаалт № Name of standards/guidelines Responsible

organization Who should develop Funding organization

Хүүхдийн эрүүл мэнд1 Өсвөр үеийнхний биеийн

болон сэтгэцийн хөгжлийг хянах

ЭМСХХ-3 төсөл Техник ажлын хэсэг ЭМСХХ-3 төсөл

Халдварт бус өвчнүүд 2 Зонхилон тохиолдох хорт ММСС-гийн ММСС-гийн Эрүүл ММСС-гийн Эрүүл

15  

хавдруудыг эрт илрүүлэх Эрүүл мэндийн төсөл

мэндийн төсөл мэндийн төсөл

Настаны эрүүл мэнд 3 Хөнгөвчлөх тусламж

үйлчилгээ ММСС-гийн

Эрүүл мэндийн төсөл

ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төсөл

ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төсөл

ТҮНШБ-д өгөх санал: ТҮНШБ-ийн дагуу шинэчлэн засварлах, шинээр боловсруулах ЭУ-ийг тодорхойлох нь анхан шатанд зонхилон тохиолддог өвчин эмгэгийн бүтцээс зөрүүтэй байна.

Гэсэн хэдий ч энэхүү тайландаа бид анхан шатанд зонхилон тохиолддог өвчин эмгэгийн бүтэцтэй ямар нэг хэмжээгээр холбоотойг нь харгалзан ТҮНШБ-ийн дагуу шинэчлэн болон шинээр боловсруулах ЭУ-ийн жагсаалтыг гаргаж түүний дагуу ажиллахаар шийдвэрлэсэн. Гэхдээ бид цаашид анхан шатанд зонхилон тохиолддог өвчин эмгэгийг “Үндсэн зовиур”-ын хүснэгтээр тодорхойлж түүний дагуу ЭУ-ийг шинэчлэх/шинээр боловсруулах ажил хийхийг энэхүү тайлангаараа зөвлөмж болгож байна.

Бидний туршлагаас үндэслэн анхан шатанд элбэг тохиолддог арьсны эмгэгүүд ТҮНШБ-д огт ороогүй байгааг тэмдэглэхийг хүсч байна.

6. МОНГОЛ УЛС ДАХЬ АНХАН ШАТНЫ ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖТАЙ ХОЛБООТОЙ БЭРХШЭЭЛҮҮД

Хөгжиж буй улс орнуудад нотолгоонд суурилсан ЭУ боловсруулж хэрэглэхэд 2 үндсэн бэрхшээл тулгардаг. Үүнд:

- Нэгдүгээрт, хамгийн өндөр чанартай нотолгоо өндөр хөгжилтэй орнуудаас гардаг. Эдгээр орнуудад хийгдсэн судалгааны үр дүнг бага орлоготой орнуудад шууд ашиглах боломжгүй байж болзошгүй. Хөгжиж буй орнуудаас гарсан нотолгоонд итгэхэд бэрхшээлтэй байж болно.

- Хоёрдугаарт, чанартай ЭУ боловсруулах нь ихээхэн өртөг, цаг хугацаа, мэргэшил шаарддаг. Гэтэл эдгээр нөөцүүд бага орлоготой орнуудад хангалттай бус байдаг.

Өнөөг хүртэл Монгол улсад боловсруулагдсан ЭУ-ийн дийлэнх нь хамшинжид эсвэл тусламж үйлчилгээний тодорхой шатлалд бус өвчин эмгэгт суурилсан байна. Зөвхөн цөөн хэдэн удирдамжийг анхан шатанд ашиглахаар боловсруулжээ. Үүнд:

• Хүүхдийн өвчний цогц менежмент (ХӨЦМ) • Ерөнхий мэргэжлийн эмчийн эмнэлзүйн удирдамж, 2003 • Эх хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж, 2006

Өнөөгийн байдлаар анхан шатанд зориулан боловсруулсан ЭУ-ийн хамгийн сайн жишээ гэвэл ХӨЦМ байна.

ХӨЦМ-ийг байнга шинэчлэн сайжруулдаг бөгөөд маш сайн түгээгдсэн төдийгүй сургалтыг тогтмол хийдэг ажээ. Мөн түүний хэрэгжилтийг тогтмол хянаж үнэлдэг байна. ДЭМБ-ын дэмжлэгтэйгээр эдгээр үйл ажиллагаа хийгддэг. Харин бусад ЭУ-уудын хувьд боловсруулах

16  

→хэрэгжүүлэх→өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хэрэглэхийн тулд идэвхитэй сургах гэсэн холбоо үгүй байна.

Монгол улсад ашиглагдаж буй анхан шатны эмнэлзүйн удирдамжийн сул талууд:

- Анхан шатны эмч мэргэжилтнүүдийг эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах үйл явцад төдийлөн оролцуулдаггүй байна. Иймээс боловсрогдсон ЭУ-ууд нь анхан шатны бодит нөхцөл байдалд бүрэн тохирдоггүй.

- ЭУ боловсруулах, шинэчлэн сайжруулах ажил тогтмол хийгддэггүй. Ихэвчлэн энэ ажлыг гадаадын байгууллага, төсөл, хөтөлбөрийн хүрээнд л хийж байна.

- ЭУ нь нэгдмэл загвартай болж чадаагүй, хаалга барих шаардлага болон биеийн байдал хүнд үед дээд шатлалд шилжүүлэх заалт агуулаагүй.

- ЭУ-ийг хэрэгжүүлэх ажил идэвхитэй хийгддэггүй, ЭУ ба тасралтгүй сургалтын уялдаа холбоо сул, ЭУ-ийн тусламж үйлчилгээний чанарт нөлөөлж буй байдлын үнэлгээ хийгддэггүй.

- ЭУ, стандартыг батлуулах явц хэтэрхий удаан, 3-6 сарын хугацаа шаардагддаг тул мэргэжилтнүүд тогтмол шинэчлэх ажлыг хийхдээ хойрго ханддаг.

7. ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ АРГАЧЛАЛ

ЭУ нь өдөр тутмын эмнэлзүйн үйл ажиллагааны шийдвэр гаргах явцад дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэгддэг. Олон улсад ЭУ-ийн агуулга, зөвлөмж нь эмнэлзүйн нотолгоонд суурилсан байх шаардлагыг тавьдаг.

Түүнчлэн үндэсний ЭУ нь НҮБ-ын ХАС, ХС, ДЭМБ зэрэг ЭУ боловсруулж нэвтрүүлдэг байгууллагын буюу олон улсын стандарттай тохирч байх шаардлагатай. Жишээ болгож ДЭМБ-ын “Эрсдэлгүй жирэмслэлт” удирдамжийг харна уу: (http://www.who.int/making_pregnancy_safer/documents/clinical_guidelines/en/index.html)

ЭУ-ийг боловсруулах, шинэчлэн засварлахдаа анагаах ухааны нотолгооны түвшинг орц болгон ашиглах нь тэдгээрийн хүчин төгөлдөр, үндэслэлтэй эсэхийг тогтооход зайлшгүй чухал. ЭУ-ийг боловсруулах, хянаж үзэх ажлын нэг хэсэг нь түүний найдвартай байдал, алдаагүй байх, мэдээллийн үндэслэл, “нотолгооны түвшин” –г тогтоох явдал юм.

Алдаа мадаггүй мэдээллийн эх сурвалж ашиглах, арилжааны болон бусад ашиг сонирхолын зорилготой мэдээллээс зайлсхийх нь маш чухал. Ажлын хэсэг ашиглаж буй мэдэллийнхээ эх сурвалжийг заавал мэдэх хэрэгтэй. Жишээ нь MIMS болон VIDAL зэрэг байгууллагын эмийн гарын авлагуудыг эмийн үйлдвэрлэл болон худалдаа эрхлэгчид боловсруулан гаргадаг тул арилжааны сурталчилгаа ихээр агуулсан, чанарын хяналт байдаггүйг анхаарвал зохино. Ийм төрлийн мэдээллийн эх үүсвэрүүдээс зайлсхийх ёстой.

Нотолгооны түвшин: Гол зарчим бол Cochrane collaboration-оос хэвлүүлдэг Systematic review / Meta analysis нь анагаах ухааны нотолгооны хамгийн өндөр түвшин гэдгийг нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Дараагийн түвшин бол санамсаргүй хяналттай эмнэлзүйн судалгаа юм. Өнөөг хүртэл эмнэлзүйн олон туршлага шинжлэх ухааны нотолгооны хувьд бүрэн баримтжаагүй байж болно. Үүнийг ч бас ЭУ боловсруулахдаа санах хэрэгтэй.

Бид энэхүү тайлангаараа ЭУ боловсруулахад ашиглах олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэдээллийн найдвартай эх сурвалжуудыг толилуулж байна. Монгол улсад ЭУ

17  

боловсруулахад интернетэд суурилсан мэдээллийг ашиглахдаа ихээхэн болгоомжтой хандахыг зөвлөж байна. ДЭМБ, НҮБ-ын ХАС-гийн боловсруулсан ЭУ-уудыг судлахаас ажлаа эхлэх нь зүйтэй. Түүнчлэн бид нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн, анагаах ухааны судалгааны байгууллага болох NICE (Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улсын National Institute for Health and Clinical Excellence), SIGN (Scottish intercollegiate guidelines network)-ийн ЭУ-ийг ашиглахыг зөвлөж байна. Эдгээрийг Монгол улсын анхан шатны нөхцөл байдалд тохируулах шаардлагатай.

ЭУ боловсруулахад ашиглах интернетийн цахим хуудсууд American Association for Family Medicine/Practice AAFP-ийн эмнэлзүйн удирдамжууд

http://www.aafp.org/online/en/home/clinical/clinicalrecs.html

Australian stroke foundation-ийн тархины цус харвалтын менежментийн удирдамж http://www.strokefoundation.com.au/news/welcome/clinical-guidelines-

for-acute-stroke-management

Австралийн Засгийн газрын National Health and Medical Research Council-ийн эмнэлзүйн удирдамжууд

http://www.nhmrc.gov.au/publications/subjects/clinical.htm; http://www.clinicalguidelines.gov.au/

Cochrane http://www.cochrane.org/reviews/

Embase http://embase.com/info/

Guidelines international network http://www.g-i-n.net/

Health InterNetwork Access to Research Initiative (HINARI). ДЭМБ анагаах ухааны ном, сэтгүүлийг хөгжиж буй улс орнуудад түгээх ажлыг санхүүжүүлдэг.

http://www.who.int/hinari/en/

National Institute for Clinical Excellence (NICE),

http://www.nice.org.uk/aboutnice/howwework/developingniceclinicalguidelines/clinicalguidelinedevelopmentmethods/clinical_guideline_development_methods.jsp

PubMed/NLM Medline http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed

SIGN, Scottish Intercollegiate Guidelines Network http://www.sign.ac.uk/

http://www.sign.ac.uk/guidelines/published/support/index.html

The Therapeutics initiative http://www.ti.ubc.ca/

АНУ-ын Department of Health, National Heart, Lung and Blood Institute-ийн эмнэлзүйн удирдамжууд

http://www.nhlbi.nih.gov/guidelines/index.htm

Дээр жагсаасан эх үүсвэрүүдийг ашиглахаас гадна ЭУ-д зөвлөмж болгох бүх эмийн бэлдмэлүүдийн чанарыг нягтлан үзэж олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэдээллийн эх үүсвэртэй тохирч буй эсэхийг нягтлах хэрэгтэй. Жишээлбэл ийм эх үүсвэрт British National Formulary for Adults and children, PDF (Physicians desk reference), ДЭМБ-ын Model Formulary ба SPC (Short Product Characteristic Files), European medicine regulatory authority (EMEA), АНУ-ын

18  

Food and Drug Administration (FDA), Австралийн Therapeutics Goods Administration (TGA), БНСУ, Япон улсын National Drug Regulatory Authority зэрэг орно. Түүнчлэн ДЭМБ эдгээр эх үүсвэрүүдийг “хатуу чанд” хэмээн ангилдаг тул эмийг шинээр бүртгэж авахдаа мөн ашиглахыг зөвлөдөг.

American Medical Association (AMA)-ийн мэдээлснээр 1980 оноос өмнө мэргэжлийн 8 нийгэмлэг холбоо ЭУ боловсруулах ажилд идэвхитэй оролцож байжээ. Тэгвэл одоо энэ тоо 50 хол давсан байна.

Дэлхий дээр сүүлийн 10 жилд нотолгоонд суурилсан эрүүл мэндийн тусламж улам бүр дэлгэрч байна. Тусламж үйлчилгээ, түүний чанар, зардлыг хянах зэрэгт нотолгоонд суурилсан анагаах ухааны зарчмууд үр ашгаа өгдөг тул эмч нар, шийдвэр гаргагчид улам бүр ашиглах боллоо. Стандартчлагдсан “хамгийн сайн туршлага” дээр үндэслэн боловсруулсан ЭУ нь тусламж үйлчилгээний чанарт мэдэгдэхүйц ахиц дэвшил гаргадаг болох нь хэдийнээ мэдэгдээд байна.

Хэдийгээр ЭУ-ийг боловсруулах нь цаг хугацаа, бусад нөөцийг ихээхэн шаарддаг ч Монгол улсад олон тооны удирдамж боловсруулагдсан байна. Гэвч тэдгээрийн ихэнх нь үргэлжилсэн үгээр бичигджээ. Түүнчлэн ЭУ анхан шатны тусламж үйлчилгээний чанарт хэрхэн нөлөөлж буйг үнэлж үзсэн зүйл хомс байна. Ерөнхийдөө ЭУ-ийн ач холбогдол улам бүр өсч маш сайн боловсруулсан удирдамжийн хэрэгцээ их байна. ЭУ-ийг хэрэгжүүлэхийн сацуу түүний тусламж үйлчилгээний чанар, эмчилгээний үр дүнд хэрхэн нөлөөлж буйг үнэлэх нь чухал байна.

Эмнэлзүйн удирдамжийн зорилго:

• Шатлал бүрт тохирсон, хэрэглэгчидтэй тохиролцсон, шинжлэх ухааны нотолгооны зарчимд суурилсан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарын тохиромжтой хэмжүүрийг тодорхойлох,

• Өдөр тутмын үйл ажиллагаан дахь оношлогоо эмчилгээний алдааг багасгах, өвчтөнг буруу эмчлэх эрсдэлийг бууруулах

• Эмийн бэлдмэлүүдийг аюулгүй, зардлын үр ашигтайгаар хэрэглэх нөхцлийг бүрдүүлэх • Аюулгүй бөгөөд зардлын үр ашигтайгаар дээд шатлалд шилжүүлэх, хаалга барих

нөхцлийг бүрдүүлэх • Тасралтгүй сургалтын чиглэл, үндэслэлийг тогтоох • Чанарын хяналт, эмнэлзүйн аудит хийхэд ашиглах • Тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд тулгардаг маргаантай, шийдвэрлэгдээгүй асуудлыг

зөвшилцөх

Нотолгоонд суурилсан ЭУ нь оношлогоо эмчилгээний алдааг бууруулдаг ба анагаах ухааны шинэ мэдлэг, арга техник олж авахад дэмжлэг болдог. ЭУ-аар дамжуулан тодорхой шалгууруудыг тогтоох нь тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад нэн чухал.

Онолын хувьд ЭУ нь маш сайн судалгаа шинжилгээний үр дүнд боловсруулагдах ёстой. ЭУ-ийг эрүүл мэндийн салбарт хэрэгжүүлснээр тусламж үйлчилгээний чанар, үр дүн гүйцэтгэлийг хэмжих шалгуурыг тогтооход ашигладаг.

АНУ-ын Эрүүл мэндийн департаментийн Анагаах ухааны хүрээлэнгээс 8 үндсэн “хамаарал” бүхий ЭУ боловсруулах хяналтын хуудсыг боловсруулсан нь тэдгээрийг үнэлэх шалгуур болож байна. Үүнд:

1. Үндэслэлтэй, үнэн зөв 2. Найдвартай 3. Эмнэлзүйд нийцсэн

19  

4. Уян хатан чанартай 5. Тодорхой 6. Баримт бичиг 7. Олон мэргэжлийн хүмүүсээс бүрдсэн баг боловсруулсан 8. Шинэчлэн засварлах төлөвлөгөөтэй

Монгол улсад анхан шатны ЭУ боловсруулах ажилд эдгээр шалгуурыг баримтлах нь нэн чухал болно.

Олон улсын туршлага: Анагаах ухааны ёсзүй ба эмийн улсын бүртгэл

Дэлхийн дээрх эмнэлгийн тусламжийн холбоо хэлхээ нь ЭУ-ийг боловсруулах, шинэчлэх засварлахтай холбогддог билээ. Монгол улсад ЭУ боловсруулахад олон талууд оролцож байгаа боловч үндэсний хэмжээний зохицуулга үгүйлэгдэж байна. ДЭМБ-ын зөвлөмжийг удирдлага болговол ЭУ боловсруулах ажил эмийн үндэсний бүртгэлтэй зайлшгүй холбогдох ёстой. Түүнчлэн эмийг нэн шаардлагатай эмийн жагсаалтанд оруулах эсэх асуудалтай холбогдвол зохино. ЭУ-ийг зонхилон тохиолддог, тэргүүлэх ач холбогдол бүхий өвчин эмгэгээр боловсруулах тохиолдолд тэдгээрийн эмчилгээнд нэн шаардлагатай эмийг тодорхойлдог давхар ач холбогдолтой.

Монгол улсад нэн шаардлагатай эмийн жагсаалтыг ЭУ-ийг боловсруулах ажилтай системтэй уялдуулах шаардлагатай. ЭУ-ийг боловсруулах, шинэчлэн засварлах ажлыг жил бүр хийгдэх нэн шаардлагаатай эмийн жагсаалтын шинэчлэлтэй уялдуулбал зохино. Үүний тулд зохион байгуулалтын ажил шаардлагатай.

Эмийг үндэсний бүртгэлд бүртгэх нь зөвхөн түүнийг худалдаалахыг зөвшөөрнө гэсэн үг биш. Эмийн бүртгэлд бүртгэгдсэн бэлдмэлүүдийн “батлагдсан заалт”-ыг тодорхойлох ёстой (Эмийн нийцлийн олон улсын бага хурлаас баталсан хүнд хэрэглэх эмийн бэлдмэлүүдийг бүртгэхэд тавигдах техникийн шаардлага).

Зөвхөн үр дүн ба эрсдэл/аюулгүйн харьцаа шинжлэх ухаанаар тогтоогдсон байх нь л эмийн чанарыг тодорхойлох бөгөөд түүнийг бүртгэх нөхцөл болно. Монгол улсад энэ үндсэн зарчмыг баримтлах нь ЭУ боловсруулах явцад нэн шаардлагатай.

Дэлхийн анагаах ухааны холбоо - ДЭМБ-ын Хельсинкийн тунхаглалд тодорхойлсон Анагаах ухааны ёс зүйн олон улсын хэм хэмжээнд зааснаар (http://www.wma.net/en/30publications/10policies/b3/index.html) эмийн бэлдмэлийг хэрэглэх шинэ заалтыг гаргахдаа батлагдсан зарчим, аргачлалын дагуу хүн дээр явуулсан туршилт судалгааг заавал ашиглана (судалгаанд оролцогчдоос таниулсан зөвшөөрөл болон ёсзүйн хорооны зөвшөөрлийг урьдчилан авна).

Олон улсын туршлага: Удирдамж, нөхцөл байдал ба өөрчлөлтийн хоорондох “завсар”

Дэлхий дахинаа хэвлэгдэж буй судалгаанаас харвал бүх нийтэд хамаатай нэг асуудал байна. Бид тайландаа Канад улсын Онтарио дахь Торонтогийн их сургуулийн судалгааг ишлэл болгохыг хүслээ. Энэхүү судалгаа нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамж дахь зөвлөмжүүд анхан шатанд өвчтөнд үзүүлж буй тусламж хоорондох “цонх”-ийг үнэлсэн байдаг.

Судалгааг үндэслэн Канадын чихрийн шижингийн нийгэмлэг (Canadian Diabetes Association) чихрийн шижингийн ЭУ-ийн хэрэгжилтийг сайжруулах стратеги боловсруулжээ.

20  

Судалгаанаас ямар нэг сурталчилгаа, сургалт явуулалгүйгээр сургалтын материал болон ЭУ-ийг хэвлүүлэн тараах нь үр дүн маш багатай байдаг гэж дүгнэжээ.

Иймд бид ЭУ-ийг өрхийн анагаах ухаан дахь төгсөлтийн дараах тасралтгүй сургалттай (ТДТС) холбохыг зөвлөж байгаа юм. Бид Киргизстан (Manas Taalimi Эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн тайлан, 2006.,; Shah BR, ба бусад 2010) болон Армени улсад өрхийн анагаах ухаан дахь ТДТС-ыг зохион байгуулдаг туршлагыг судлан үзэхийг санал болгож байна. Эдгээр орнуудад ЭУ боловсруулах, шинэчлэн засварлах ажлыг ТДТС-тай шууд холбосон байдаг.

Өрхийн анагаах ухааныг амжилттай хөгжүүлсэн Армени, Киркизстан улсуудын туршлагаас дүгнэвэл Монгол улсад ЭУ боловсруулах ажлыг ТДТС, гүйцэтгэлийн хяналттай уялдуулах шаардлагатай. Мөн нэг худалдан авагч нь анхан шатны байгууллагуудтай гэрээ хийж ЭУ-ийн дагуу үзүүлж буй тусламж үйлчилгээг хянаж үнэлдэг дээрх 2 орны загварыг Монгол улсад хэрэгжүүлбэл зохино.

Олон улсын туршлага: Эмнэлзүйн удирдамж, өвчтөнийг дээд шатлалд шилжүүлэх, хянах ба сэргээн засах

ЭУ нь өвчтөнийг дээд шатлалд шилжүүлэх, хэвтүүлэн эмчлэх заалт агуулдаг. Нэг жишээ болгон “Толгойн гэмтэлтэй өвчтөний менежментийн эмнэлзүйн удирдамж”-ийг дурдаж болно.

Толгойн гэмтэл хүүхдэд элбэг тохиолддог ч дийлэнх нь хөнгөн гэмтэл авсан байдаг. Австралийн хөдөө нутагт анхан шатанд үзүүлэх тусламжийн ЭУ нь хамшинжид тулгуурлан боловсруулагдсан байна. Удирдамжинд гэмтэл авсан хугацаа, нөхцөл байдал зэрэг өвчний түүх цуглуулах тодорхой заавар, хүнд хөнгөн, ухаан алдалт, таталтыг үнэлэх үнэлгээг багтаасан байдаг.

Өөрөөр хэлбэл энэхүү ЭУ төв газраас алслагдсан анхан шатны нөхцөлд хэрэглэж болохоор боловсруулдагдсан ба ашиглахад хялбар хяналтын хуудсын тусламжтайгаар бодит үзлэг хийж комыг Глазгогийн хэмжүүрээр үнэлэх боломж олгох төдийгүй өвчтөнүүдийг хянаж ажиглах заавар агуулдаг ажээ.

Удирдамжийг толгойн гэмтлийн маш олон тохиолдол дээр хийсэн судалгааны үр дүнд тулгуурлан боловсруулсан ба эдгээр судалгаагаар толгойн гэмтэлтэй өвчтөнүүдийн багахан хувь нь л дээд шалтлалд шинжилгээ хийлгэх заалттай байдгийг нотолсон байна.

Анхан шатанд зориулагдсан ЭУ тэнд байгаа оношлогооны боломжид тулгуурлан нь өвчтөнийг хэзээ дээд шатлалд илгээхийг тодорхой заасан заалт агуулсан байдаг. Глазгогийн комын хэмжүүрээр 12-оос бага эсвэл түүнтэй тэнцүү оноо, мэдрэлийн голомтот өөрчлөлт, эрүүний хугарал, 30 секундээс удаан ухаан алдсан, гуйвж дайвах, ой санамжаа алдах, унтаарах, толгой байнга өвдөх, татах, олон дахин бөөлжих зэрэг шинж илэрвэл дээд шатлалд илгээнэ гэжээ. Дээд шатлалд илгээх заалт нь ямар нэг шинжилгээний хариунд бус бодит үзлэгт суурилсан тул өвчтөнийг хугацаа алдалгүй шилжүүлэх боломж олгодог байна. Энэхүү удирдамжинд бичихдээ толгойн хөнгөн гэмтлийн дараа тархи доргих нь элбэг байдаг гээд аюултай шинж болон шинж тэмдгийн үргэлжлэх хугацааны талаар өвчтөн, түүний гэр бүлд зөвөлгөө өгөх зааврыг агуулжээ. Мөн анхан шатны эмч өвчтөний шинж тэмдэг арилтал ямар хяналт тавихыг зөвлөсөн байна. ЭУ-д хяналт тавих заавар заавал байдаг төдийгүй сэргээн засах удирдамжийг мөн багтаасан байх ёстой (Luckhoff. C, Starr M, 2010).

21  

Австралийн анхан шатанд зориулсан ЭУ-ийг Монгол улсад загвар болгон ашиглах боломжтой. Монгол улсад зориулан бидний боловсруулсан ЭУ-ийн загвар нь өвчтөнийг дээд шатлалд илгээх заалт, хяналт, сэргээн засах удирдамжийг заавал агуулсан байх юм.

Дээд шатлалд шилжүүлэх болон эмнэлэгт хэвтүүлэхээр илгээх заалт, анхан шатанд үзүүлэх тусламж үйлчилгээний удирдамж зэрэг нь “хаалга барих” үйл ажиллагааг тодорхойлоод зогсохгүй яаралтай шилжүүлэх шаардлагатай өндөр эрсдэлтэй өвчтөнийг тогтооход туслах тодорхой зөвлөмж өгөх ёстой.

Дээр дурдсан хандлагаар боловсруулагдсан гадаадын ЭУ-ийн нэг жишээ бол Австралийн хөдөөгийн анхан шатанд зориулагдсан “Менингитийн оношлогоо эмчилгээний эмнэлзүйн удирдамж” юм. Менингит бол анагаах ухаан өндөр хөгжсөн оронд ч нас баралт нь 8% орчим байдаг хүнд өвчин билээ. Нас баралтын дийлэнх нь өвчний эхний 24 цагт, нарийн мэргэжлийн тусламж авахаас өмнө тохиолддог тул энэ хүнд өвчний анхан шатны удирдамжийн ач холбогдол нэн өндөр нь ойлгомжтой. Нас баралтыг бууруулахын тулд анхан шатанд зориулсан, тодорхой, зөв удирдамжтай байх нь чухал. Оношлогооны тодорхой заавар, өвчнийг эрт сэжиглэх явдал нь нас баралтыг бууруулах үндсэн 2 нөхцөл мөн.

S. Rajapaksa, M. Starr нар Австралийн хөдөө нутагт зориулсан ЭУ-ийг танилцуулж байна. Энэхүү удирдамж менингококкийн үжлийг тогтоох шинж тэмдгүүдийг тодорхой заагаад эмнэлэгт хэвтүүлэхээс өмнө хийх гарааны эмчилгээ болон дээд шатлал илгээх зааврыг агуулжээ. S. Rajapaksa, M. Starr нарын танилцуулснаар менингитийн эхний шинж тэмдэг өвөрмөц биш байдаг тул ЭУ нь үндсэн зовиур буюу шинж тэмдгээс эхлэлтэй байх ёстой. Өндөр халуунтай, унтаарсан, булчингийн өвдөлттэй, бөөлжиж толгой нь өвдөж байгаа хүүхдэд менингитийн сэжиг маш өндөр байдаг. Ийм шинж тэмдэг илэрсэн хүүхдийг хянналтанд авч ойр ойрхон эргэж үзэж байх зөвлөмжийг дээрх ЭУ өгч байна. Хэрэв хүүхдэд арьсаар тууралт гарч эхэлбэл хүүхдийн эмнэлгийн сэхээн амьдруулах тасагт яаралтай хүргэх шаардлагатай.

Энэхүү ЭУ-нд менежментийн тодорхой зааврыг өгсөн байдаг: амьсгал, зүрх судасны үйл ажиллагааг тогтмол хянах. Мөн гарааны эмчилгээнд нянгийн эсрэг бэлдмэлийг тарьж хэрэглэх, үүнд цефалоспорины бүлгийн бэлдмэлийг судсаар тарих нь эмнэлэг хэвтүүлэхээс өмнө хийгдэх зайлшгүй эмчилгээ мөн гэжээ (S. Rajapaksa, M. Starr, 2010).

Бид тайландаа өвчтөнг дээд шатлалд шилжүүлэх заалт агуулсан анхан шатанд загвар болохуйц боловсруулагдсан 2 удирдамжийг жишээ болгон авлаа.

Удирдамж боловсруулах үндсэн зарчмууд

Олон байгууллагууд ЭУ-ыг янз бүрийн аргаар боловсруулж байна. Гэтэл өнөөдөр ЭУ боловсруулах үндсэн 9 зарчмыг олон улсад хэдийнээ зөвшилцсөн билээ. Нэн тэргүүнд ЭУ боловсруулах үйл явц нь эмнэлгийн тусламжийн үр дүнг сайжруулах зорилготой байх хэрэгтэй. Үр дүнгийн хэмжүүр нь эдгэрэлтийн хувиас эхлээд амьдралын чанарын үзүүлэлт хүртэл байж болно.

1. ЭУ нь хамгийн сайн нотолгоонд суурилсан байх ба зөвлөмжүүд нь тэдгээрийн найдвартай, давуу талтай болох талаар албан ёсны мэдэгдэл агуулах ёстой. Нотолгоог тэдгээрийн түвшин, чанар, холбогдол ба давуу талыг үндэслэн зэрэглэж болно. ЭУ-ийн зөвлөмж боловсруулахад ашигласан эрдэм шинжилгээний ажлын судалгааны аргачлалыг үндэслэн нотолгооны “түвшин”-г тогтооно.

 

2. Э“Нсазө

3. “Чүй

4. “Хц

5. “Ддүбөннитүмий(A

Зураг 2хамгийнэмнэлзү

6. Нхонь

ЭУ-ийн бүтцНотолгоонанамсаргүйөвшилцсөн

Чанар” ньйлдэлдээ х

Холбогдолар хүрээгээ

Давуу тал”үнгийн чухөгөөд эмнэотолгооныийгмийн шүвшиний нмэндийн салйг боловсрAвстралийн

2. Нотолгон өндөр үйн судалга

Нотолгоонуолбогдол, дь ЭУ бол

цийн нэг чы түвшинй хяналттан байдаг.

ь алдааг бхэрэглэсэн а

” нь судалэр тодорхо

” нь эрдэм хал ач холбэлзүйн хувы хамгийн шинжлэх унотолгоондлбарын нөруулахаасаан Nat Healt

ооны түвштүвшин, аа орно.

уудын синтдавуу талтовсруулагч

Х

Олодэ

То

Амьтан дэ

ухал хэсэг н”-гийн хуай эмнэлз

багасгахынаргуудаар и

лгаанаас гайлогдоно.

шинжилгэбогдол ба нвьд чухал бөндөр түвухааны үйд суурилсанөхцөл болоа өмнө энэ th and Medi

шин. Метаүүний да

тез хийх артай бай нотчдын турш

Мета анализ

Кохортсудалга

Хяналтын бүсудалга

он тооны тоээр хийсэн с

охиолдлын с

Санал бод

ээр туршилт

In vitro суда

22

нь судалгаувьд хамгизүйн судал

н тулд судилэрхийлэг

арсан үр дү

эний өвөрмнайдвартайбайх магадвшинд суурйл ажиллагн зөвлөмжүомжоос шалталаар сай

ical Researc

а дүн шиараа сан

рга нь маштолгоог үндшлага боло

з

•С

т ааүлэгтэй ааохиолдол удалгаа

судалгаа

дол

т судалгаа х

алгаа

ааны алдааийн өндөрлгааны то

далгааны гднэ.

үнг эмнэлз

мөц судалгй байдалтайдлал хамгирилсан байгаанд үүнүүдийг нэвлтгаалан хйтар хэлэлцch Council)

инжилгээгэнамсаргүй

ш хүчтэйд тдэслэн эмнон тэдгээр

Санамсаргүй х

хийх

г багасгахар түвшнийогтмол той

аргачлалда

зүйн бусад

гаагаар тогй холбоотоийн өндөр. йх ёстой чд хүрэхэдвтрүүлэх нхязгаарлагдцэн зөвшил.

ээр хийсэнхяналтта

тооцогддогнэлзүйн хэрийн дүн ш

хяналттай дав

ад хэрэглэсй нотолгоойм гэдгий

аа болон

д салбарт х

гтоогдсон эой. Хүчтэй ЭУ дахь зч нийгмий хэцүү. Хнь тухайн удах явдал блцөлд хүрэх

н тойм ньай давхар

г. Ямар ч трэгцээтэй зшинжилгээ

вхар нууцлал

сэн үнэлгээог илэрхийг олон у

судалгаа х

хэрэглэж б

эмчилгээниүр дүн нь үзөвлөмжүүйн эрүүл мХамгийн өнулс орны эрбий. Иймд х шаардлаг

ь нотолгор нууцлал

түвшин, чазөвлөмж гаэ хийх, ба

лтай судалгаа

э юм. ийлэх улсад

хийх

олох

ий үр үнэн үд нь мэнд, ндөр рүүл ЭУ-

гатай

ооны лтай

анар, аргах агаар

а

23  

ажиллах чадвараас хамаардаг. Өндөр түвшний судалгаанаас гарсан нотолгоо нь эмнэлзүйн сайн зөвлөмж болдоггүй. Эмнэлзүйн сайн удирдамжууд эрүүл мэндийн салбарын хязгаарлагдмал нөхцөлд хэрэглэж болохуйц, энгийн байдаг.

7. ЭУ боловсруулах ажлыг олон мэргэжлийн хүмүүсээс бүрдсэн баг хийвэл зохино. Тэдгээрийг хэрэглэх эмч мэргэжилтнүүд энэхүү үйл явцад гол оролцогч байх ёстой.

8. Удирдамжууд тухайн орон нутагт хэрэглэж болох уян хатан байвал зохино. Тэдгээр нь зорилтот хүн амд хамааралтай нотолгоог багтааж тухайн газарзүйн болоод эмнэлзүйн нөхцөлд зориулагдсан байхаас гадна өртөг ба хязгаарлалтыг тооцсон байх хэрэгтэй. Иймд ЭУ-ийг боловсруулахдаа бодит нөхцөл байдлын хязгаарлалтыг заавал санавал зохино. Түүнчлэн эмчилгээний хувилбаруудын сонголтыг эдийн засгийн үнэлгээтэй уялдуулах нь чухал.

9. ЭУ-ийг боловсруулахдаа тэдгээрийг хэрэглэх хэрэглэгчдийг тооцож үзэх ёстой. ЭУ-ийг тараах, нэвтрүүлэх ажлыг ТДТС-тай уялдуулснаар эмч мэргэжилтнүүд илүүтэй хэрэглэх болно.

Цаг хугацааны явцад анагаахын шинжлэх ухаан хөгжиж, өвчлөл, нас баралтын бүтэц өөрчлөгдөж байдаг. Тиймээс ЭУ-ийг тогтмол хянан үзэж шинэчлэн засварлаж байх хэрэгтэй. Нэг хэсэг ЭУ-ийг нөгөө хэсэгтэй харьцуулбал хамаагүй богино хугацааны интервалтай шинэчлэн засварлах ажлыг шаарддаг. Дэлхий дээр олон нянгууд нь нянгийн эсрэг бэлдмэлд тэсвэртэй болж буйтай уялдуулахын тулд халдварт өвчний удирдамжуудыг ойр ойрхон шинэчилж байхыг шаардаж байна. Жишээлбэл Shigella нь кинолоны бүлгийн бэлдмэлүүдэд тэсвэртэй болсон нь олон улсын анхаарлыг ихэд татаж байна. Үүнээс өмнө дэлхийн олон улс орнууд энэ нян хлорамфеникол, ампициллин, котримексазолд тэсвэртэй болсныг мэдээлж байсан билээ. Мөн амьсгалын замын нянгуудын нянгийн эсрэг бэлдмэлд тэсвэртэй байдал нь улам бүр асуудал үүсгэж байна. Pneumococci ба Haemophilus influenza нь бета лактамд тэсвэртэй болж буй тул котримексазол, пенициллин, цефалоспорин хэрэглэхэд үр дүнгүй байна. Түүнчлэн Staphylococcus aureus нь оксациллин, цефалоспорин, пенициллинд тэсвэртэй болж буй нь бэрхшээл үүсгэж эхэллээ. Бас БЗДХ-ын үүсгэгчид нянгийн бэлдмэлүүдэд тэсвэртэй болсноор тэдгээрийн эмчилгээг үр дүнгүй болгоход хүргэж байна. Иймд ЭУ-уудыг байнга шинэчлэн засварлаж байх шаардлагатай.

Ихэнх улс орнуудад ЭУ-уудыг шинэчлэн засварлах ажил тогтмол идэвхитэй хийгддэг. Жишээлбэл АНУ-ын National Guideline Clearinghouse, Канадын Medical Association Clinical Practice Guidelines InfoBase, Centers for Health Evidence; Данийн Secretariat for Clinical Guidelines and the Шотландын Intercollegiate Guidelines Network (SIGN) зэрэг байгуулагууд ЭУ боловсруулдаг.

Олон улсын туршлагаас харвал ЭУ боловсруулахад зөвхөн төрийн байгууллагууд бус мэргэжлийн нийгэмлэг холбоод өргөнөөр оролцдог.

Өрхийн анагаах ухааны мэргэжлийн байгууллагууд дангаараа ЭУ боловсруулахаас гадна олон улсын хамтын ажиллагааны жишээ болох Cochrane collaboration ч мөн энэхүү ажилд оролцдог.

Бид Монгол улсыг бусад орнуудын жишээгээр олон улсын хамтын ажиллагааны сүлжээнд нэгдэхийг онцгой ач холбогдолтой гэж үзэж байна. Ингэснээрээ бусад улс орнуудад хийгдсэн ажлын үр дүнг ашиглаж ЭУ-ийг өөрийн нөхцөлд тохируулан боловсруулах ажилд цаг хугацаа, нөөцөө хэмнэх боломж олгох юм.

24  

8. ЗӨВЛӨМЖ

8.1. Монгол улсад анхан шатны эмнэлгүүдэд зориулсан ЭУ боловсруулахдаа хамшинжид тулгуурлан нотолгоонд суурилсан анагаах ухааныг мэдээллийг ашиглахыг зөвлөж байна.

8.2. Практикт хэрэглэж болохуйц, тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах зарчимд тулгуурласан, зөвхөн анхан шатанд зориулсан ЭУ-ийг боловсруулж хэрэглэхийг зөвлөж байна.

8.3.Өрхийн анагаах ухааны ЭУ-ийг боловсруулах, шинэчлэн засварлах, туршихад

өрх/сумын эмч нарыг оролцуулах нь онцгой ач холбогдолтой.

8.4.ЭМЯ эмнэлзүйн бүхий л удирдамжуудыг боловсруулах, шинэчлэн засварлах ажлыг хянан зохицуулж байх үүргийг гүйцэтгэх шаардлагатай. Энэ үүрэгт ЭУ-уудад зөвлөсөн эмийн эмчилгээ нь эмийн үндэсний бүртгэлтэй уялдаж байгааг хянах явдал мөн орно. Хэрэв ЭУ-д орсон эмийн бэлдмэл нь Монгол улсад бүртгэгдээгүй бол уг бэлдмэлийн үр дүн, аюулгүй байдал үнэн зөв аргачлалаар хийгдсэн судалгаагаар батлагдах хүртэл тэрхүү удирдамжид хориг тавих ёстой. Эмийн судалгааг CIOMS (Хүн дээр биоанагаахын судалгаа хийх ёсзүйн удирдамж), Хельсинкийн тунхаглал болон НҮБ-ын ХС-гийн Био ёсзүй ба хүний эрх бүх нийтийн тунхаглалын (http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001461/146180E.pdf) дагуу хийх хэрэгтэй.

8.5. Анхан шатанд хэрэглэх ЭУ-ийг үндсэн зовиур, шинж тэмдэг, хамшинжид тулгуурласан

байхаар нэгдсэн загвар бүтцийг санал болгож байна. Энэ нь өвчин эмгэгийн оношоор боловсруулагдсан ЭУ-аас зарчмын ялгаатай юм. Зөвлөмж болгож буй загвар нь анхан шатны эмч өвчтөний үндсэн зовиураас эхлэн үгүйсгэх замаар эмнэлзүйн оношинд хүрэх боломж бүрдүүлж байгаа бөгөөд энэ нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хандлага билээ.

Өрхийн анагаах ухааны эмнэлзүйн удирдамжийн бүтэц ба агуулга

Удирдамжийн нэр:

1. Үндсэн зовиур (ууд) (Жишээ нь: Нүд улайх, нэг эсвэл хоёр талдаа, өвдөлттэй эсвэл өвдөлтгүй).

2. Оношлогооны аргууд, хянах хуудас хэлбэрээр 3. Боломжтой шалтгаанууд / Байж болох оношууд /-ыг хөнгөнөс хүнд рүү, өвчлөлийн

бүтцэд эзлэх байрыг нь харгалзан жагсаах 4. Байж болох онош бүрт:

4.1. Шинж тэмдгүүд , товч 4.2. Шалтгаан, товч 4.3. Тавилан, товч 4.4. Хүнд хөнгөний зэрэглэл, дээд шатлалд илгээх шалгуурууд 4.5. Ялган оношлох өвчнүүдийн жагсаалт

25  

4.6. Эмчилгээ: 4.6.1. Эмийн бус эмчилгээний аргууд 4.6.2. Эмийн эмчилгээ, нэгдүгээр сонголтын эм 4.6.3. Эмийн эмчилгээ, хоёрдугаар сонголтын эм 4.6.4. Тун, хэмжээ (биеийн жинд тооцсон 1 удаагийн ба хоногийн тун, тун

хоорондын зай, хэрэглэх арга, эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа. Онцгой нөхцөл байдалд хэрэглэх, өндөр настан, харшилтай өвчтөн, бөөр, элэгний өвчин, эмийн бэлдмэлүүдийг хавсарч хэрэглэх үед гарах эрсдэлүүд)

4.6.5. Дашрамын болон хоруу нөлөөний тухай мэдээлэл 4.6.6. Хяналт 4.6.7. Өвчтөнд олгох эрүүл мэндийн боловсрол

5. Урьдчилан сэргийлэлт 5.1. Анхдагч сэргийлэлт 5.2. Хоёрдогч сэргийлэлт

8.6.Анхан шатанд тэргүүлэх ач холбогдолтой байгаа 4 сэдвээр ЭУ боловсруулахыг зөвлөмж

болголоо. Эдгээрийг “үндсэн зовиур” буюу хамшинжид тулгуурлан боловсруулвал зохино. Доорх 4 сэдвийг эмнэлзүйн боловсрогдсон стандарт, хөтөч, удирдамжуудыг нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээний багцын дагуу ангилан хянаж дүгнэсэн матрикс дээр үндэслэн гаргасан болно.Үүнд:

8.6.1. Анхан шатны тусламж үйлчилгээнд зориулсан хамшинжийн эмнэлзүйн удирдамж: Цээжээр өвдөх (Титэм судасны цус хомсрох, зүрхний тогтвортой/тогтворгүй бах, шигдээс болон атеросклерозын бусад илрэлүүд)

8.6.2. Анхан шатны тусламж үйлчилгээнд зориулсан хамшинжийн эмнэлзүйн удирдамж: Тархины цус харвалт

8.6.3. Анхан шатны тусламж үйлчилгээнд зориулсан хамшинжийн эмнэлзүйн удирдамж: Нүдний зонхилон тохиолдох эмгэгүүд

8.6.4. Анхан шатны тусламж үйлчилгээнд зориулсан хамшинжийн эмнэлзүйн удирдамж: Өсвөр үеийн эрүүл мэндийн асуудлууд

8.7.Цаашид ЭУ-ийг боловсруулах, шинэчлэн засварлах ажлыг анхан шатанд зонхилон тохиолдох хамшинжид үндэслэн хийхийг зөвлөмж болгож байна. Үүний тулд Анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудад зонихилон тохиолддог шинж тэмдгүүдийн мэдээллийн маягтыг ашиглаж болно (Хавсралт 3).

8.8. ЭУ боловсруулах ажлын хэсгийн гишүүдийг сэдэв бүрээр сонгон ажиллуулна (Хавсралт 4).

8.9. Ажлын хэсэг бүр ажил үүргийн хуваарь, удирдамж боловсруулахад Монгол улсын

нөхцөлд тохируулан ашиглаж болох материалаар хангагдана (Хавсралт 5). ЭУ-ийг боломжтой хамгийн товч байхаар боловсруулах шаардлагыг тавих ба хүлээлгэн өгөх эцсийн хугацааг сэдвийн хамрах хүрээ, төвөгтэй байдлаас шалтгаалан тогтоовол зохино. Товч, тодорхой ЭУ-ийг боловсруулах нь илүү хүнд, хугацаа шаардсан хөдөлмөр тул боловсруулагчдад олгох урамшууллыг хуудасны хэмжээнээс шалтгаалахгүй

26  

байхаар тооцохыг санал болгож байна. Иймд хуудасны тоог үндэслэх бус бодит хөдөлмөр, чанарыг илүүтэй үндэслэсэн урамшууллыг олгож байх нь зохистой.

8.10. Ажлын хэсэг бүрт нарийн мэргэжлийн эмч болон ерөнхий мэргэжлийн эмч нарын аль

алиныг оролцуулах хэрэгтэй.

8.11. Боловсруулагдсан ЭУ-ийг Монгол орны нөхцөлд тохируулах ажлыг анхан шатны эмнэлгүүд дээр турших замаар хийвэл зохино. Үүнийг VSO, NLM зэрэг байгууллагуудтай болон хамтран ажиллах хүсэлтэй эмнэлгүүд дээр хийх болно.

8.12. ЭУ боловсруулах ажлыг ТДТС, тэдгээрийн тусламж үйлчилгээний чанарт үзүүлэх

нөлөөг судлах, оношийн баталгаажилт, эмчилгээг удирдамжийн дагуу хийж байгаа эсэх, дээд шатлалд шилжүүлж буй хувь, хяналт, хийгдэж буй түгээмэл үйлдлийн хувьтай (оношлогоо, урьдчилан сэргийлэлт, эмчилгээ, эрүүл мэндийн боловсрол олгох) уялдуулах шаардлагатай.

9. НОМЗҮЙ

1. A guide to the development, implementation and evaluation of clinical practice guidelines, National Health and Medical Research Council, Australia, 1998

2. Geraets JJ, Geijer RM, Goudswaard AN. Dutch College of General Practitioners' practice guideline on symptoms of the hand and wrist: a summary. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1795. Nederlands Huisartsen Genootschap, afd. Richtlijnontwikkeling en Wetenschap, Utrecht, The Netherlands

3. Lьckhoff C, Starr M. Minor head injuries in children - an approach to management. Aust Fam Physician. 2010 May;39(5):284-7

4. Lugtenberg M, Burgers JS, Zegers-van Schaick JM, Westert GP. Guidelines on uncomplicated urinary tract infections are difficult to follow: perceived barriers and suggested interventions. BMC Fam Pract. 2010 Jun 28;11(1):51.

5. Rajapaksa S, Starr M., Meningococcal sepsis. Aust Fam Physician. 2010 May;39(5):276-8

6. Shah BR, Bhattacharyya O, Yu C, Mamdani M, Parsons JA, Straus SE, Zwarenstein M. Evaluation of a toolkit to improve cardiovascular disease screening and treatment for people with type 2 diabetes: protocol for a cluster-randomized pragmatic trial. Trials. 2010 Apr 23;11:44

7. Tari Turner, Marie Misso, Claire Harris, Sally Green. Development of evidence based clinical practice guidelines: comparing approaches. Implementation Science 2008, 3:45

8. The guidelines manual, National Institute for Health and Clinical Excellence, London, 2009

9. WHO Handbook for guideline development, 2008

27  

10. Wilson MG, Jungner G. Principles and practice of screening for disease. Public Health Paper

34. Geneva. WHO. 1968  

28  

Хавсралт 1.1 ММСС-гийн Эрүүл мэндийн төсөл, ЭПОС зөвлөх байгууллагын зөвлөмж

ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ, СТАНДАРТ БОЛОВСРУУЛАХ ЗӨВЛӨМЖ

Нэг. Ерөнхий зөвлөмжүүд

1.1.Эрүүл мэндийн салбарын тусламж, үйлчилгээтэй холбоотой стандарт түүний зорилго, төрөл болон ялгаануудыг тодорхойлох (Жишээ нь: Нийгмийн эрүүл мэндийн стандарт, Нотолгоонд тулгуурласан анагаах ухааны эмнэлзүйн стандарт, Эрүүл мэндийн магадлан итгэмжлэх байгууллагуудын магадлан итгэмжлэлийн чанарын стандарт, Тусламж үйлчилгээний өртөг зардлыг тогтоох, эмнэлзүйн-үр ашигтай стандарт).

1.2.Эмнэлзүйн стандартын ойлголт, агуулга хүрээ болон зорилго чиглэлийг тодорхойлох (Бидний ойлголтоор Эмнэл зүй гэдэг нь тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад хэрэглэдэг арга хэрэгсэл, нотолгоонд тулгуурласан анагаах ухаан болон олон улсын хамгийн шилдэг үйл ажиллагааг өвчтөнд хүргэх, эрүүл мэндийн салбарын бүх шатлалд хэрэгжүүлж болохуйц, зайлшгүй хийгдэх болон хамгийн чухал хэмжүүрүүд гэж тодорхойлдог).

1.3.Дээрх ойлголтын хүрээнд ямар баримт, бичиг боловсруулах шаардлагатайг тодорхойлох.

1.4.Эмнэлзүйн үйл ажиллагаатай холбоотой баримт бичгүүдийг боловсруулахад ижил төстэй мэргэжлийн үг хэллэгээр тодорхойлох (Жишээ нь: Эмнэлзүйн удирдамж-Эмнэлзүйн стандарт-тухайн байгууллагын эмнэлзүйн гардан үйлдлийн заавар г.м.)

1.5.Дээр дурьдсан ойлголтын хүрээнд баримт бичиг боловсруулах явцад оролцогч талуудын гүйцэтгэх үүргийг тодорхойлох (Жишээ нь: Стандартчилал Хэмжилзүйн Үндэсний төв, Эрүүл Мэндийн Яам, Анагаахын Шинжлэх ухааны болон харьяа эрүүл мэндийн байгууллагуудын эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, өвчтөнүүд).

Хоёр.Эмнэлзүйн удирдамж (ЭУ) боловсруулахтай холбоотой зөвлөмжүүд

2.1.Эмнэлзүйн удирдамж нь нотолгоонд тулгуурласан анагаах ухаан болон олон улсын хамгийн шилдэг арга туршлага дээр суурилан боловсруулсан шинжлэх ухаанч шинжтэй, баримт бичиг бөгөөд аливаа өвчин, эмгэгийг оношлох, эмчлэх алхмуудыг үе шат бүрээр тодорхойлдог. ЭУ дараах асуултуудад хариулт өгөх болно.

-Ямар арга хэмжээ авах вэ? Яагаад?

-Эмнэлзүйн удирдамжийг боловсруулахад нотолгоонд тулгуурласан ямар материалууд ашигласан бэ?

-Эмнэлзүйн дараачийн удирдамжийг хэдийд шинэчлэх вэ?

2.2.Эрүүл Мэндийн Яам Эмнэл зүйн удирдамж боловсруулах, хянаж засах, турших ажлыг гардан удирдах Эмнэлзүйн удирдамжийн Зохицуулах Зөвлөл (ЭУЗЗ) байгуулна.

2.3.ЭУЗЗ нь ЭУ бүрийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулах болон жил бүр ЭУ боловсруулах, засварлах, хянах нэн шаардлагатай жагсаалтыг гаргах хэрэгтэй. Боловсруулах шаардлагатай ЭУ-ын тоог гаргахдаа бодитой, хүний нөөц болон санхүүгийн боломжуудад үндэслэгдэнэ. (Жишээ нь жилд 25-аас хэтрэхгүй ЭУ г.м.)

2.4.Ажлын хэсэгт өвчтөнүүдийн төлөөллийг заавал оролцуулах ба олон талын төлөөллийг оролцуулах хэрэгтэй. (Жишээ нь: тухайн чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтнүүд, өрхийн эмч, сувилагч нарын төлөөлөл, энэ чиглэлээр ажилладаг мэргэжлийн нийгэмлэг, эрүүл мэндийн байгууллагуудын удирдлагын төлөөлөл) өвчтнүүдийн төлөөлөл гэх мэт).

29  

2.5.Боловсруулалтанд оролцож буй ажлын хэсгийн мэргэжилтнүүдийг урамшуулах хэрэгтэй. (шинжлэх ухааны ажлыг эрүүл мэндийн төсвөөс урамшуулах, анагаахын тасралтгүй сургалтын багц цаг олгох, ЭУ боловсруулсан хүмүүсийн нэрсийг жагсаалтанд оруулах г.м.)

2.6.ЭМЯ нь ЭУ боловсруулах болон батлуулах үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох

2.7.ЭМЯ нь ЭУ-ийг боловсруулж, шинэчлэхдээ нэгдсэн бүтэц, загвараар батална.

2.8.ЭМЯ нь эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах тухай сайдын тушаалыг (Хавсралт 1) удирдамж боловсруулах журмыг (Хавсралт 2), удирдамжийн нэгдсэн бүтэц, загварыг (Хавсралт 3) тус тус батална.

2.9. ЭУ-ийн нэгдсэн бүтэц, загварыг цахим хэлбэрээр боловсруулна.

2.10. Эрүүл мэндийн байгууллагуудад, Мэргэжлийн холбоо болон гадны төслүүдийн дэмжлэг тусламжийн ямар нэгэн санаачлага нь ЭУ, ЭС-тай харилцан уялдаатай байх ба ЭУ боловсруулах журам (Хавсралт 2), нэгдсэн бүтэц, загвар (Хавсралт 3) мөрдлөг болгоно.

2.11.ЭУ-г боловсруулахдаа нотолгоонд тулгуурласан анагаах ухаан болон олон улсын хамгийн шилдэг туршлагад үндэслэнэ.

2.12.ЭУ-г тодорхой давтамжтайгаар тогтмол хянах ба олон улсын нотлогдсон хамгийн шилдэг арга туршлагыг тухай бүрт нь тусган шинэчилнэ.

2.13.Эмч, эмнэлгийн ажилтнууд ЭУ-ийн агуулга болон бүтэцтэй холбоотой сургалтанд хамрагдаж суралцсан байх ба Анагаахын сургуулиудын сургалтанд ЭУ –ийг ашиглана.

2.14.ЭУ-ийг цаашид Эмнэлзүйн стандарт боловсруулахад ашиглана.

Гурав. Эмнэлзүйн стандарт (ЭС) боловсруулах зөвлөмжүүд:

3.1. Эмнэлзүйн стандарт (ЭС) нь эмнэлзүйн удирдамжинд үндэслэн боловсруулагдсан эрх зүйн баримт бичиг бөгөөд дараах асуудлыг тусгасан байна.

3.1.1 Эрүүл мэндийн салбарын бүх шатлалын тусламж үйлчилгээний хэрэгжилтэнд заавал мөрдөх, чухал хэм хэмжээнүүд

3.1.2. Бүх л шаардлагатай нөөцүүд (хүний нөөц болон материал хэрэгслэл) энэхүү хэм хэмжээнд зайлшгүй биелүүлэх, бүх төрлийн тасаг нэгжид (анхан, хоёрдах болон гуравдах шатлалуудын тусламж үйлчилгээ) тодорхойлно.

3.2. ЭМЯ нь ЭС боловсруулах, хянаж шинэчлэх үйл ажиллагааг гардан зохион байгуулах Зохицуулах Зөвлөл (ЭСЗЗ) байгуулна.

3.3.ЭСЗЗ нь ЭС-г жил бүр эн тэргүүнд боловсруулах, шинэчлэх шаардлагатай жагсаалтыг гаргах ба ЭС боловсруулах ажлыг удирдан зохион байгуулна.

3.4.Боловсруулах шаардлагатай ЭС-ын тоог гаргахдаа бодитой, үндэслэлтэйгээр, ЭСЗЗ-өөр хэлэлцэж батлах боломжтой эсэхийг нягталж хэлэлцэнэ.

3.5.ЭСЗЗөвлөлд нь Эрүүл мэндийн яам, Эмнэл зүйн удирдамжийг зохицуулах зөвлөл, Эрүүл мэндийн даатгал, Эрүүл мэндийн байгууллагыг Магадлан Итгэмжлэх байгууллага, Эрүүл мэндийн байгууллагуудын удирдлагууд, Иргэний нийгмийн төлөөлөл оролцоно. ЭСЗЗ нь сонирхогч талуудын оролцоо нэг талаас Шинжлэх ухааны байгууллага ба Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэг (ЭУЗЗ, Иргэний нийгэм), нөгөө талаас төрийн

30  

(Эрүүл Мэндийн Яам, Магадлан итгэмжлэл, Эрүүл Мэндийн Даатгалын байгууллага, Эрүүл мэндийн байгууллагууд) хангах тэдгээрийн ашиг сонирхолд нийцсэн төлөөллүүд оролцоно.

3.6.ЭМЯ нь боловсрогдсон ЭС одоогийн үйл явц, арга, аргачлалыг хянан үзэж, нотолгоонд тулгуурласан анагаах ухаан болон ЭС-ын нэгдсэн бүтэц, загварт үндэслэн ЭС боловсруулах үйл ажиллагааг гардан зохион байгуулна.

3.7.ЭМЯ нь ЭС-ийн (Эмнэлзүйн стандарт- Хавсралт 4-д санал болгосон бүтцээр) Эмнэлзүйн стандартын загвар маягтын 4-р хэсэгт (MNS-1-1:2006) уялдуулан эмнэлзүйн хэсгийг нэгдсэн загвар, бүтцээр батлуулна. ЭС-ыг батлахдаа Стандарт Хэмжилзүйн Үндэсний төвтэй хамтран одоогийн журмыг баримтална. (Тайлбар: ЭС боловсруулахдаа хувилбаруудад тухайн нөхцөлд зөвшилцөнө. Цаашид оношилгоо эмчилгээний эмнэлзүйн стандартуудыг зөвхөн ЭМЯ баталж байх журамд шилжих хэрэгтэй. Харин Стандартчилал Хэмжилзүйн Үндэсний төв эмнэлзүйн биш, нийгмийн шинжтэй стандартуудыг батлах ёстой.)

3.8.ЭС-ийг эрүүл мэндийн байгууллагууд болон эмнэлгийн мэргэжилтэнүүдэд зориулсан тухайн байгууллагын эмнэлзүйн гардан үйлдлийн заавруудыг боловсруулахад ашиглана.

Дөрөв. Эмнэлзүйн гардан үйлдлийн заавар (ЭГҮЗ) боловсруулах зөвлөмжүүд:

4.1.ЭГҮЗ нь ЭУ, ЭС зэрэгт үндэслэгдсэн тухайн байгууллагын нэгжийн түвшинд эрүүл мэндийн тодорхой нөхцөл байдлууд хийх шаардлагатай оношилгоо, эмчилгээний хэм, хэмжээг илэрхийлсэн эрх зүйн баримт (цаашилбал тухайн үйлдлийн арга техник, оношлогоо, эмчилгээний шийдвэр гаргах арга замуудыг чиглүүлдэг).

4.2.ЭМЯ нь ЭС-г хэрэгжилтийг баталгаажуулах зорилгоор эрүүл мэндийн байгууллагуудаас ЭГҮЗ боловсруулах үүрэг өгч шаардана.

4.3.ЭМЯ нь ЭГҮЗ боловсруулах аргачлал болон зөвлөмжийг батална.

4.4.Эрүүл мэндийн байгууллагууд нь ЭМЯамнаас баталсан аргачлал, зөвлөмжтэй уялдуулан эмнэлзүйн гардан үйлдлийн зааварыг боловсруулна.

4.5.ЭГҮЗ-г тухайн эрүүл мэндийн байгууллагын тасаг, нэгжийн удирдлагууд, тал бүрийн төлөөлөл бүхий ажлын хэсэг боловсруулна.

4.6.ЭГҮЗ нь эрүүл мэндийн байгууллагын дотоод бүтэц, зохион байгуулалт, нөөц бололцоонд тохирсон оношилгоо, эмчилгээний арга, технологийг хэрэгжүүлэх нарийвчилсан зааварчилгааг агуулсан байна.

4.7. ЭГҮЗ нь хэрэглэгчид ойрхон, аливаа өвчний онцлог нөхцөл байдал, оношлогоо, эмчилгээний шийдвэр гаргах үйл явцад эмнэлгийн ажилтнуудад хялбар байх ёстой.

4.8. ЭГҮЗ-г нь батлагдсан эмнэлзүйн арга, техникийг эмнэлгийн мэргэжилтнүүд мөрдөх болон тухайн ажилтны ажилбар гүйцэтгэхийг хянахад хэрэглэнэ.

Санал: Энэхүү зөвлөмж нь цогц, иж бүрэн болжээ. Гэхдээ бидний зөвлөмж болгож буй ажиллах арга барил нь анхан шат дахь нөхцөл байдал, практикийн хэрэгцээг илүү хангаж байгаа юм.

Бидний санал болгож буй тохиргоо нь Норвегийн тусламжийн байгууллагын “Анхан шатны тусламж үйлчилгээг бэхжүүлэх” төсөлд хамрагдсан эмнэлгүүдийн эмч нарын санал бодолд суурилсан болно (O. Adnanes ба бусад, 2010).

31  

Хавсралт 1.2 Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах, батлуулах үйл явц

1.Эрүүл мэндийн салбарт боловсруулж батлуулах эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний удирдамжийн жагсаалтыг Эмнэлгийн тусламжийн бодлого хэрэгжилтийг зохицуулах газар, түүний харъяа мэргэжлийн салбар зөвлөлүүд жил бүр боловсруулж батлуулна.

2. Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулахдаа нотолгоонд тулгуурласан олон улсын удирдамжуудыг суурь болгож ашиглана.

3. Нийгмийн эрүүл мэндийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар нь удирдамжуудыг боловсруулах, төрөлжсөн мэргэжлийн ажлын хэсгүүдийг байгуулах ба эдгээр ажлын хэсгүүд 3 сарын дотор батлагдсан журмын дагуу удирдамжийн төсөл боловсруулна.

4. Удирдлагын Зөвлөл удирдамжийн төслийг бусад дагалдах баримт бичгүүдийн хамт 1 сарын хугацаанд хянан тохиолдуулж, ажлын хэсгүүдэд өөрийн саналаа бичгээр хүргүүлнэ.

5. Эмнэлзүйн удирдамж удирдамжийн төслийг ЭМЯ-ны веб хуудсанд байрлуулж, олон нийтийн саналыг авна.

6. Удирдамж боловсруулах ажлын хэсгүүд нь саналуудыг хүлээн авч, 1 долоо хоногийн дотор зохих өөрчлөлтүүдийг оруулж, оруулсан өөрчлөлтийн талаар холбогдох байгууллага, мэргэжилтнүүдэд мэдэгдэх ба удирдамжийн эцсийн хувилбарт гарын үсгээ зурж, Cтратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газар болон бусад холбогдох газар, Удирдлагын Зөвлөлд хүргүүлнэ.

7. Cтратегийн бодлого, төлөвлөлтийн газар нь энэхүү тушаалыг ЭМЯ-ны веб хуудаст байрлуулж, биелэлтийг эрчимжүүлэх үүрэгтэй бөгөөд байгууллагуудад хүргүүлж, байгууллагын эмнэлзүйн протоколууд боловсруулж хэрэгжүүлэхийг шаардана.

8. Батлагдсан эмнэлзүйн удирдамж нь байгууллагын эмнэлзүйн протокол боловсруулах суурь болох бөгөөд эмнэлзүйн удирдамжийг ашиглах, заасан арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх талаар сургалт явуулах, эмнэлзүйн протокол талаар зөвлөмж дагалдсан байна.

9. Эмнэлзүйн стандартыг эмнэлзүйн удирдамжийг үндэслэн боловсруулах ба энэхүү ажил Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн газрын удирдлага хяналтанд явагдана.

Тайлбар:

ЭПОС зөвлөх байгууллагын боловсруулсан ЭУ боловсруулах, батлуулах үйл явц нь цогц болжээ. Гэхдээ бид энэхүү тайландаа илүү товчхон, хураангуй арга замыг санал болгосон билээ. Мөн тайланд хавсаргасан ЭУ боловсруулах ажлын хэсгүүдийн ажил үүргийн хуваарь ч хамаагүй товч байгаа. Олон улсын туршлага, сургамж, Норвегийн тусламжийн байгууллагын “Анхан шатны тусламж үйлчилгээг бэхжүүлэх” төсөлд хамрагдсан эмнэлгүүдийн эмч нарын санал бодолд суурилан боловсруулсан болно (O. Adnanes ба бусад, 2010).

32  

Хавсралт 1.3 Эмнэлзүйн удирдамжийн загвар бүтэц

Нэг.Эмнэлзүйн удирдамжид тавигдах шаардлага

Эмнэлзүйн удирдамж нь дараах үндсэн хэсгүүдийг заавал багтаасан байна

1.1. A – Оршил хэсэг;

1.2 Б – Өвчтөнд үзүүлэх тусламж үйлчилгээ – тусгай хэсэг. Дараах мэдээллийг заавал оруулна:

б.1. – Өвчтөнд үзүүлэх тусламж үйлчилгээний алгоритм (Диаграм эсвэл хүснэгтээр)

б.2. – Арга, техник, ажилбаруудын тодорхойлолт, тайлбар;

1.3 В – Хавсралтууд

1.4 Г – Номын жагсаалт

Эмнэлзүйн удирдамжийн үндсэн хэсгүүд нь ЭУ-н загвар бүтцийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй уялдсан дэд бүтэцтэй байна. ЭУ-н загвар бүтцээс ялгаатай тохиолдолд үндэслэлийг гаргаж зөвшөөрөл авна (жишээ нь: яаралтай тусламж, мэс заслын ажилбар, дотрын өвчнүүд гэх мэт).

ЭУ-д оруулах мэдээлэл нь товч ойлгомжтой байх ба хүснэгт, дүрс зэргээр илэрхийлсэн байвал илүү зохимжтой .

ЭЗУ-г боловсруулахдаа бичиг баримтын загвар маягтад тавигдах ерөнхий шаардлагыг мөрдвөл зохино.

- ТОВЧИЛСОН ҮГС - ОРШИЛ

- A. ТАНИЛЦУУЛГА

A.1. Онош (клиникийн онош тавих жишээ)

A.2. Өвчний код (Олон улсын өвчний 10-р ангилал)

A.3. Хэрэглэгчид

A.4. Хамрах хүрээ

A.5. Боловсруулсан огноо

A.6. Дахин хянан засварлах хугацаа

A.7. Боловсруулалтад оролцсон хүмүүсийн нэрсийн жагсаалт болон холбогдох хаяг

Хянасан:

Хэлэлцэж баталсан:

A.8. Тухайн бичиг баримтад хэрэглэсэн тодорхойлолтууд

A.9. Тархвар судлалын мэдээлэл – Дэлхий болон Монгол дахь тохиолдол, өвчлөлийн тоо (халдварт өвчний удирдамжинд халдварын голомт, тархах зам, улирлын шинж чанар болон хувирал зэрэг мэдээллийг оруулна).

ТУСГАЙ ХЭСЭГ

(оношилгоо эмчилгээний алгоритм, арга, техник болон ажилбар)

Б.1. ОНОШИЛГОО, ЭМЧИЛГЭЭНИЙ АЛГОРИТМ (хүснэгт, диаграммаар үзүүлсэн)

33  

Б.1. Өвчтөний оношилгоо, эмчилгээний ерөнхий алгоритм

Б.1. Авах арга хэмжээний алгоритм

Б.1. Эмийн болон бусад эмчилгээний алгоритм

В.2. АРГА, ТЕХНИК, АЖИЛБАРЫН ТОДОРХОЙЛОЛТ (эмчилгээний хэсэг тус бүрийн дэлгэрэнгүй тодорхойлолт – арга барил, техник ба ажилбарууд)

В.1. Эмнэлзүйн ангилал

В.2. Анхдагч урьдчилан сэргийлэлт (шаардлагатай бол) (халдварт өвчинд: дархлаажуулалт, халдварын голомтод авах арга хэмжээнүүд)

В.2.1. Эрсдэлт хүчин зүйлс (шаардлагатай бол )

В.3 Идэвхтэй эрт илрүүлэлт (шаардлагатай бол)

В.4. Оношийн баталгаажуулалт, ба эмчилгээ

В.4.1. Анамнез

В.4.2. Биеийн үзлэг (объектив)

В.4.3. Эмнэлзүйн дагалдах шинжилгээ

В.4.4. Ялган оношилгоо

В.4.5. Тавилан (шаардлагатай бол )

В.4.6. Эмчилгээ: эмийн бус (шаардлагатай бол); эмийн; мэс заслын (шаардлагатай бол); дурангийн (шаардлагатай бол); физик эмчилгээ (шаардлагатай бол).

В.4.7. Хяналт

В.4.8. Сэргээн засалт (шаардлагатай бол)

В.2.1. Яаралтай тусламжийн нөхцлүүд (тусдаа удирдамж байвал зохино)

В.2.2. Хүндрэлүүд (тусдаа удирдамж байвал зохино)

В.2.3. Бусад хэсгүүд (шаардлагатай бол )

Жич:В.2 хэсгийн бүтэц дугаарлалт нь тухайн өвчний нозологи болон эмнэлзүйн удирдамжийн төрлөөс хамаарч өөр өөр байж болно (яаралтай тусламж, мэс засал, дотрын өвчин гэх мэт). Энэ хэсэгт орох мэдээллийг аль болох товч байлгавал зохино.

ХАВСРАЛТУУД

хавсралт 1. Өвчтөнд өгөх удирдамж

хавсралт 2. Байгууллагын түвшинд протоколын хэрэгжилтийг хянах маягт (шаардлагатай бол )

хавсралт 3. Бусад

АШИГЛАСАН ХЭВЛЭЛИЙН ЖАГСААЛТ – Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулахад хэрэглэсэн мэдээллийн эх сурвалжууд.

Тайлбар:

Бидний санал болгож буй загвар нь дээрхээс илүү товч, хураангуй юм. Бидний санал дээрх загвар бүтцээс ялгаатай нь “Үндсэн зовиур”-аас эхлэлтэй байгаад оршино. Үндсэн зовиур гэдэг нь үндсэн онош гэсэн үг биш билээ. Энэхүү хандлага нь анхан шатны ЭУ-ийн олон улсын чиг хандлага, ДЭМБ-ын БЗДХ-ын хамшинжийн удирдамж зэрэгтэй нийцэж байгаа юм. Бидний санал болгож буй загвар бүтэц Норвегийн тусламжийн байгууллагын “Анхан шатны тусламж үйлчилгээг бэхжүүлэх” төсөлд хамрагдсан эмнэлгүүдийн эмч нарын санал бодолд нийцэж байгаа болно (O. Adnanes ба бусад, 2010).

34  

Хавсралт 2 А. Боловсрогдсон эмнэлзүйн стандарт, хөтөч, удирдамжуудыг нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээний багцын дагуу ангилан хянаж дүгнэх матрикс

Тусламж үйлчилгээний нэн шаардлагатай багц

Боловсрогдсон стандарт,

удирдамжийн нэр, он

Боловсруулсан байгууллага

Олон улсын стандарт удирдамжуудтай харьцуулсан

үнэлгээ, бусад тайлбар

Нэмэлт өөрчлөлт оруулж засварлах шаардлага

1 ЭХИЙН ЭРҮҮЛ МЭНД 1.1 Төрөхийн өмнөх тусламж үйлчилгээ

Жирэмслэлтийг хянах ЭМС-ын 2001 оны 39 тоот тушаалаар жирэмсний хяналтын журам батлагдсан. Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж, 2006)

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

WHO antenatal care randomized trial. Manual for the implementation of the new model, 2002-той харьцуулбал сайн боловсрогдсон. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

Жирэмсэнтэй хавсарсан өвчин, БЗДХ болон жирэмсний хүндрэлийг илрүүлэх, эмчлэх, шилжүүлэх

Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж, 2006) - БЗДХ/ХДХВ/ДОХ-ын тусламж үйлчилгээний удирдамж, 2010, Бүлэг 12

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

Ургийн өсөлт хөгжилт удаашрах, ургийн усны хэмжээ ихсэх/багасах, жирэмсэн үеийн таргалалт, ихэс доор байрлах зэрэг жирэмсний хүндрэлүүд тусгагдаагүй. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг. Дэлгэрэнгүй сайн боловсруулагдсан. Гэхдээ өрхийн эмнэлгүүдээр тараагдаагүй.

Жирэмсний хугацаанд шүд, гүйлсэн булчирхай, үтрээний үрэвслийг бүрэн эмчлэх удирдамж, стандартыг боловсруулах (“Жирэмсний хяналтын хамралт, тусламж үйлчилгээний чанар” үнэлгээний тайлан, ЭМЯ, НҮБ-ын ХАС 2010)  Амьсгалын замын вирусын халдвар, токсоплазмоз, цитомегаловирусын халдвараар өвчилсөн үед ашиглах эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах шаардлагатай.

Төмөр, фолийн хүчил бусад бэлдмэлийг түгээх, хэрэглэхэд хяналт тавих

Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж)

ДЭМБ-ын гарын авлагыг ашиглан боловсруулагдсан. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

1.2 Төрөх үеийн тусламж үйлчилгээ Төрөлт эхэлсэн эмэгтэйг яаралтай шилжүүлэх

1.3 Төрсний дараах тусламж үйлчилгээ

35  

Төрсний дараах үеийн хүндрэл болон сэтгэл гутралыг эрт илрүүлэх, яаралтай тусламж үзүүлэх, шилжүүлэх

Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж, 2006)

ЭМЯ-ны БЗГ ЭНЭШТ АУИС НҮБ-ын ХАС

Дэлгэрэнгүй сайн боловсруулагдсан, ашиглахад хялбар. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

Нярайг асрах (нүд, чих, хүй г.м) сувилах

Сувилахуйн тусламжийн удирдамж, 2005 Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж, 2006)

Нярай хүүхдийн сувилгаа хангалттай сайн боловсрогдсон. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Бусад стандарт удирдамжийн нэгэн адил 5 жил тутам шинэчлэн ашиглах боломжтой.

1.4 Төрөлт хоорондын хугацааг зохицуулах/Гэр бүл төлөвлөлт Жирэмснээс хамгаалах аргыг заах, хэрэглээнд хяналт тавих, гаж нөлөөг илрүүлэх

Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж, 2006)

Сайн боловсрогдсон, хэрэглэхэд хялбар ойлгомжтой. Эмэгтэй бэлгэвч, эрэгтэй үрийн суваг боох аргууд ороогүй. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Эмэгтэй бэлгэвч, суулгац, эрэгтэй үрийн суваг боох аргуудыг нэмж оруулаад бусдыг нь хэвээр ашиглах боломжтой. ЭМЯ-ны техникийн ажлын хэсэг шинэчлэн боловсруулж байгаа.

1.5 Үр хөндөлт Үр хөндөлтийн хүндрэлийг эрт илрүүлж яаралтай тусламж үзүүлэх, дараагийн шатлалд шилжүүлэх

Эх, хүүхдэд эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын тусламж үзүүлэх удирдамж (Өрхийн эмч нарт зориулсан удирдамж), 2006

Товч тодорхой, сайн боловсрогдсон, ашиглахад хялбар. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

2 ХҮҮХДИЙН ЭРҮҮЛ МЭНД 2.1 Хүүхдийн тусламж үйлчилгээ

ХӨЦМ-ийн эмнэлзүйн удирдамжийн дагуу тусламж үзүүлэх

ХӨЦМ ДЭМБ, ЭМЯ, НҮБХС

Өрхийн эмч, сувилагч нарт сургалт тогтмол явагддаг, эмнэлгүүдэд хангалттай сайн тараагдсан, маш сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

ХӨЦМ-ийн ангиллын дагуу дараагийн шатлалд шилжүүлэх

2.2 Дархлаажуулалт

36  

Хүүхдийн дархлаажуулалт

ХӨЦМ ДЭМБ, ЭМЯ, НҮБХС

Өрхийн эмч, сувилагч нарт сургалт тогтмол явагддаг, эмнэлгүүдэд хангалттай сайн тараагдсан, маш сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

2.3 Хооллолт Уураг, илчлэг, бичил эрдэс бодисын дуталтай хүүхдийг оношлож ангилан эмчлэх

ХӨЦМ ДЭМБ, ЭМЯ, НҮБХС

Өрхийн эмч, сувилагч нарт сургалт тогтмол явагддаг, эмнэлгүүдэд хангалттай сайн тараагдсан, маш сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

2.4 Өсвөр үеийн эрүүл мэнд Өсвөр үеийнхний биеийн болон сэтгэцийн хөгжлийг хянах

Шинээр боловсруулах шаардлагатай.

Үйлчлүүлэгчдэд шаардлагатай тохиолдолд тусламж үйлчилгээг үзүүлэх, эмчлэн эдгэрүүлэх, дээд шатлалд шилжүүлэх

Хүүхдэд зонхилон тохиолдох өвчний эмчилгээ, оношлогоонд мөрдөх стандартын эмхэтгэл, 2008 Зонхилон тохиолдох өвчний оношлогоо эмчилгээний стандарт, 2005

ЭНЭШТ-ийн эмч мэргэжилтнүүд

Стандартыг сурталчлах, сургалт хийх ажил хийгдээгүй тул өрх, сумын эмч нар мэддэггүй, худалдаж аваагүй, ашигладаггүй.

3-5 жил тутам хянаж байх шаардлагатай.

3 ХАЛДВАРТ ӨВЧИН 3.1 Гэдэсний халдварууд

Халдварт өвчний тандалт, оношлогоо, эмчилгээний стандартыг хэрэгжүүлэх

Зонхилон тохиолдох халдварт өвчний тандалтын стандарт, MNS5349-2003

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

Сайн боловсрогдсон. Стандартыг сурталчлах, сургалт хийх ажил хийгдээгүй тул өрх, сумын эмч нар мэддэггүй, худалдаж аваагүй, ашигладаггүй.

Шаардлагагүй.

Шинжлэгдэхүүн авч лабораторийн шинжилгээнд илгээх

Халдварт өвчний дэгдэлтийг эрт сэрэмжлүүлэх, хариу арга хэмжээний лабораторийн оношлогооны протокол, 2006

ХӨСҮТ Сайн боловсрогдсон. Стандартыг сурталчлах, сургалт хийх ажил хийгдээгүй тул өрх, сумын эмч нар мэддэггүй, худалдаж аваагүй, ашигладаггүй.

Шаардлагагүй.

3.2 ХДХВ/ДОХ/БЗДХ Хам шинжээр оношлон эмчлэх

БЗДХ/ХДХВ/ДОХ-ын тусламж үйлчилгээний

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

Маш сайн боловсрогдсон. Гэхдээ өрхийн эмнэлгүүдээр тараагдаагүй.

Шаардлагагүй.

Шаардлагатай

37  

тохиолдолд дараагийн шатны эмнэлэгт илгээх

удирдамж, 2010

3.3 Сүрьеэ Сэжигтэй тохиолдолд цэрний шинжилгээ авч 2 дахь шатлалд илгээх

Сүрьеэгийн тусламж үйлчилгээний удирдамж, 2009

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

Маш сайн боловсрогдсон. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

ШХБХЭ-ний үргэлжлэх шатны эмчилгээг хийх Шаардлагатай тохиолдлыг дараагийн шатны эмнэлэгт шилжүүлэх

Шаардлагагүй.

3.4 Зоонозын болон байгалийн голомтот халдварт өвчин Яаралтай эмчилгээг зааврын дагуу хийх

Халдварт өвчний тандалт, оношлогоо, эмчилгээний стандарт: Боом MNS 5349-40:2003 Галзуу MNS 5349-42:2003 Тарваган тахал MNS 5349-41:2003 Ку халууралт MNS 5349-16:2003 Хачигт боррелиоз MNS 5349-45:2003

Шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

Байгалийн гоц халдварт өвчнийг эсэргүүцэн судлах төв 2009 онд боловсруулан 2010 онд СХҮТ-д батлуулахаар өргөн барьсан байгаа.

3.5 Шинэ болон дахин сэргэж буй халдварт өвчнүүд Яаралтай эмчилгээг хийх

Томуугийн цартахлын үеийн эмнэлзүйн тусламжийн удирдамж, 2010

ХӨСҮТ Сайн боловсрогдсон. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

3.6 Эмнэлгээс шалтгаалах халдварууд (Гепатит В, С, Д, ХДХВ/ДОХ, АЦХаХ, хийт үжил, эмэнд тэсвэртэй нянгийн халдвар, нярайн халдвар г.м ) Эмчилгээг стандартын дагуу хийх

5 БУСАД 5.1 Нүдний тусламж үйлчилгээ

Нүдний анхан шатны оношлогоо эмчилгээний

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн

Ж. Баасанхүү Т. Булган

1. Нүд улайх хамшинж 2. Хараа богино хугацаанд алдагдах

Шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай

38  

тусламж үзүүлэх оношлогоо эмчилгээний удирдамж, Нүднийй эмгэгүүд бүлэг х.271-300. Улаанбаатар 2005

М. Алтанхүү А. Дариймаа

хамшинж 3. Хараа аажим алдагдах хамшинж 4. Катаракт 5. Харааны эрхтэний гэмтэл 6. Рефракцийн өөрчлөлт 7. Хялар 8. Нейроофтальмологийн хамшинж Олон улсын стандарт, удирдамжуудтай харьцуулбал тийм сайн биш, дээд шатлалд илгээх заалт үгүй.

5.2 Амны хөндийн эрүүл мэнд Амны хөндийн анхны тусламж үзүүлэх

байхгүй Зөвхөн 2-р шатлалын эмнэлэг буюу шүдний мэргэжлийн эмч амны хөндийн анхны тусламж үзүүлнэ. Өвчтөнг дараагийн

шатлалд шилжүүлэх байхгүй

Хүн амыг хэсэг бүлгээр фторжуулах

ЭМЯ, ШЭНЭСТ боловсруулж байгаа. 2010 онд багтаан дуусгах төлөвлөгөөтэй.

5.3 Сэтгэцийн эрүүл мэнд Сэтгэцийн эмгэгийг эрт илрүүлэх, анхан шатны тусламж үзүүлэх, дараагийн шатлалд шилжүүлэх

Зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгийн лавлагаа тусламжийн удирдамж, 2008

ЭМЯ-ны техник ажлын хэсэг

ДЭМБ-ын “Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийн түвшинд сэтгэцийн эмгэгийг оношлох, зохион байгуулах” удирдамжийг ашиглан боловсруулсан. Сургалтууд хийгдсэн, сайн тараагдсан, сайн ашиглагддаг.

Шаардлагагүй.

Согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэгчдийг эрт илрүүлэх суурь сорил хийх

Хүн амд үзүүлэх аддиктологийн тусламжийн эмчилгээний стандарт, 2004

СЭМҮТ Стандартыг сурталчлах, сургалт хийх ажил хийгдээгүй тул өрх, сумын эмч нар мэддэггүй, худалдаж аваагүй, ашигладаггүй.

Шаардлагагүй.

5.4 Ахмад настны эрүүл мэнд Ахмад настны эрүүл мэндийн түвшинг тогтоох

байхгүй Геронтолгийн төв боловсруулж байгаа.

Шинээр боловсруулах шаардлагатай.

Хөнгөвчлөх эмчилгээг гэрээр явуулах

байхгүй ММСС-гийн ЭМ-ийн төсөл боловсруулж байгаа.

Шинээр боловсруулах шаардлагатай.

39  

Боловсрогдсон эмнэлзүйн стандарт, хөтөч, удирдамжуудыг анхан шатанд зонхилон тохиолдох өвчин эмгэгийн (НЭМГ, 2010) дагуу ангилан хянаж дүгнэх матрикс

Зонхилон тохиолдох

өвчин эмгэг Боловсрогдсон стандарт, удирдамжийн нэр, он

Боловсруулсан байгууллага

Олон улсын стандарт удирдамжуудтай харьцуулсан үнэлгээ, бусад тайлбар

Нэмэлт өөрчлөлт оруулж засварлах шаардлага

1 АМЬСГАЛЫН ТОГТОЛЦООНЫ ӨВЧИН (65%)Нийт өвчлөлийн 58% нь 0-4 насныхан, 75% нь 0-14 насныхан байна.

Амьсгалын дээд замын цочмог халдварууд

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж Улаанбаатар 2005, х.77-80. Гуурсан хоолойн цочмог үрэвсэл ХӨЦМ

Б.Батсэрээдэнэ Ц. Найдансүрэн А. Оюунбилэг Ц. Цэрэнханд

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалтанд нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамж үгүй. Анхан шатанд хангалттай тараагдсан, өргөн ашиглагддаг.

Антибиотик хэрэглэх заалт/хэрэглэхгүй заалт оруулан шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

Уушгины хатгалгаа

Уушгины үрэвслийн оношлогоо эмчилгээ MNS 6136-2010 ХӨЦМ

УКТЭ-ийн чанарын алба

Америкийн цээжний нийгэмлэг, Европын цээжний холбооны “Эмнэлгээс гадуур үүссэн уушгины үрэвслийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж” 2002-ыг ашиглан маш сайн боловсруулсан. Бүх шатлалд мөрдөнө.

Шаардлагагүй.

Гуурсан хоолой тэлэгдэх өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 6134-2010

УКТЭ-ийн чанарын алба

Америкийн цээжний нийгэмлэг, Европын цээжний холбооны “Насанд хүрэгсэдийн амьсгалын доод замын халдварын эмчилгээний удирдамж” 2005-ыг ашиглан маш сайн боловсруулсан. Бүх шатлалд мөрдөнө.

Шаардлагагүй.

Уушгины архаг бөглөрөлт өвчний оношлогоо, эмчилгээ MNS 6135-2010

УКТЭ-ийн чанарын алба

Америкийн цээжний нийгэмлэг, Европийн цээжний холбооны “Уушгины архаг бөглөрөлт өвчний оношлогоо эмчилгээний удирдамж” 2001, ДЭМБ-ын GOLD Initiative 2007-г ашиглан маш сайн боловсруулсан. Бүх шатлалд мөрдөнө.

Шаардлагагүй.

Гүйлсэн булчирхайн цочмог/архаг үрэвсэл

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж Улаанбаатар 2005, х.451-456. Залгиур, гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл ХӨЦМ

Д. Агваандорж Н.Жаргалсайхан Г. Чимгээ Г. Соёлгэрэл Г. Нарангэрэл

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалтанд нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамж үгүй.

40  

Дунд чихний цочмог үрэвсэл

Дунд чихний цочмог үрэвслийн оношлогоо, эмчилгээ MNS 5355-2004 ХӨЦМ

Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө.

2 ХООЛ ШИНГЭЭХ ЭРХТЭНИЙ ӨВЧИН (12%)Нийт өвчлөлийн 45% нь 0-4 насныхан, 53% нь 0-14 насныхан байна.

Халдварт бус ходоодгэдэстэс ба бүдүүнгэдэстэс Ходоодтос ба дээдгэдэстэс гастрит ба доуденит Цочмог/архаг холецистит (чулуутай, чулуугүй)  Архаг гепатит, элэгний хатуурал

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж Улаанбаатар 2005, х.109-126. Хоол боловсруулах замын эмгэгүүд: Ходоод улаан хоолойн сөргөө өвчин, Ходоодны архаг үрэвсэл, Ходоод дээд гэдэсний шархлаа өвчин, Нарийн гэдэсний архаг үрэвсэл, Бүдүүн гэдэсний архаг үрэвсэл, Өвөрмөц бус шархлаат өвчин Ходоод улаан хоолойн сөөргө өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 5940-2008 Ходоодны архаг үрэвслийн оношлогоо эмчилгээ MNS 5941-2008 Ходоод дээд гэдэсний шархлаа өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 5942-2008 Цөсний хүүдийн цочмог үрэвслийн оношлогоо, эмчилгээ MNS 5665 - 2006

Б. Цэрэндаш С. Бадамжав Г. Энхдолгор С. Гантуяа Н. Баярмаа Р. Амараа Ц. Сарантуяа Б. Оюунцэцэг Н. Бира Х. Оюунцэцэг УКТЭ, ЭМШУИС ЭМШУИС-ийн мэс заслын тэнхим

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалтанд нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамж үгүй. Ашигласан материалын жагсаалтанд нотолгоонд суурилсан ЭУ байхгүй. Маш товч боловсрогдсон. Анхан шатанд хэрэглэхэд тохиромжтой бус, дээд шатлалд илгээх заалт агуулаагүй. Ашигласан хэвлэлийн жагсаалт үгүй. Анхан шатанд ашиглахад тохиромжтой бус.

Анхан шатанд хэрэглэхээр шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай. Анхан шатанд хэрэглэхээр шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

3 ЗҮРХ СУДАСНЫ ӨВЧИН (10,5%) Артерийн гипертензи

Насанд хүрэгсэдийн артерийн гипертензийн оношлогоо, эмчилгээ

МСС-гийн ЭМТ Шаардлагагүй.

Зүрхний цус хомсрох өвчин

Зүрхний ишеми өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 5838-2008

Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө. Анхан шатанд хэрэглэж болохоор шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

Полиартрит

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж

А. Өлзийхутаг Д. Зулгэрэл

Анхан шатанд хэрэглэж болохоор шинэчлэн

41  

Улаанбаатар 2005, х.51-66. Ревматоид артрит, Хэрэх өвчин Хэрэх өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 5892-2008 Үений хэрлэг төст өвчний оношлогоо, эмчилгээ MNS 5893-2008

Ц. Алтаннавч Н. Баясгалан ЭМШУИС-ийн Зүрх судас, ревматологийн тэнхим

ДЭМБ-ын удирдамжийг ашиглан сайн боловсруулсан. Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө. Оксфордын эмнэлзүйн гарын авлагыг ашиглан боловсруулсан. Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө.

боловсруулах шаардлагатай.

4 БӨӨРНИЙ ӨВЧИН (9,5%) Цочмог/архаг пиелонефрит Гломерулонефрит

Бөөрний чулууны оношлогоо эмчилгээ MNS 6099-2010 Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж Улаанбаатар 2005, х.129-160 Бөөр, дотоод шүүрлийн эмгэгүүд (Цочмог пиелонефрит, архаг пиелонефрит, архаг гломерулонефрит, нефроз хамшинж)

УКТЭ-ийн чанарын алба Х. Гэлэгжамц Т. Ариунаа Ж. Энхтуяа

Хэт авиа, дүрс оношлогоо, ерөнхий мэргэжил, мэс заслын эмч нарт зориулж боловсрогдсон. Ашигласан хэвлэлийн жагсаалт үгүй. Ашигласан хэвлэлийн жагсаалтанд нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамж үгүй.

5 БУСАД (3%) 5.1 Нүдний тусламж үйлчилгээ

Конъюктивит

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж, Нүдний эмгэгүүд бүлэг х.271-300. Улаанбаатар 2005

Ж. Баасанхүү Т. Булган М. Алтанхүү А. Дариймаа

1. Нүд улайх хамшинж 2. Хараа богино хугацаанд алдагдах хамшинж 3. Хараа аажим алдагдах хамшинж 4. Катаракт 5. Харааны эрхтэний гэмтэл 6. Рефракцийн өөрчлөлт 7. Хялар 8. Нейроофтальмологийн хамшинж Олон улсын стандарт, удирдамжуудтай харьцуулбал тийм сайн биш, дээд шатлалд илгээх заалт үгүй.

Шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай

5.2.Артрит

42  

Полиартрит

Зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийн оношлогоо эмчилгээний удирдамж Улаанбаатар 2005, х.51-66. Ревматоид артрит, Хэрэх өвчин Хэрэх өвчний оношлогоо эмчилгээ MNS 5892-2008 Үений хэрлэг төст өвчний оношлогоо, эмчилгээ MNS 5893-2008

А. Өлзийхутаг Д. Зулгэрэл Ц. Алтаннавч Н. Баясгалан ЭМШУИС-ийн Зүрх судас, ревматологийн тэнхим

ДЭМБ-ын удирдамжийг ашиглан сайн боловсруулсан. Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө. Оксфордын эмнэлзүйн гарын авлагыг ашиглан боловсруулсан. Бүх шатлалд дагаж мөрдөнө.

Анхан шатанд хэрэглэж болохоор шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

5.3 Мэдрэлийн тусламж үйлчилгээ Толгой өвдөх

Толгойн анхдагч өвдөлтийн оношлогоо эмчилгээ MNS 5288-2003

Г. Цагаанхүү Л. Отгонбаяр

Ашигласан хэвлэлийн жагсаалт үгүй. Анхан шатанд хэрэглэхэд тохиромжтой бус.

Шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай

Шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай эмнэлзүйн стандарт, удирдамжийн нэрс:

1. Хоол шингээх эрхтэний эмгэгүүд (гастрит, гастродуоднит, холецистит, архаг гепатит, элэгний хатуурал): Хэвлийгээр өвдөх 2. Зүрхний цус хомсрох өвчин: Цээжээр өвдөх 3. Полиартрит: Үеэр өвдөх 4. Пиелонефрит: Ууц, нуруугаар өвдөх 5. Гломерулонефрит: Хавагнах 6. Конъюктивит: Нүд улайх 7. Толгой өвдөх

43  

Хавсралт 3. Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шатны байгууллагуудад зонхилон тохиолддог шинж тэмдгийн зураглалын хүснэгт Анахан шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудад зонихилон тохиолддог шинж тэмдгүүдийн мэдээллийн маягт

Энэхүү асуумж тухайн бүс нутгийн эрүүл мэндийн анхан шатны байгууллагад зонхилон тохиолддог шиж тэмдгийг тодорхойлох зорилгоор тараагдана. Анхан шатанд зонхилон тохиолдох шинж тэмдгийг тодорхойлсноор эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах болон төгсөлтийн дараах тасралтгүй сургалтыг төлөвлөхөд ахиц дэвшил гарах болно

Өрх/сумын эмнэлгийн нэр: ____________________________ Хаяг: ___________________________ 

2009 оны нийт үзлэгийн тоо: _______________. 2010 оны нийт үзлэгийн тоо:_______________

Хамшинж/онош

Жилд тохиолдсон тоо эсвэл

Маш элбэг, элбэг, ховор

Эмнэлзүйн удирдамж бий эсэх

Тийм Үгүй

Эмнэлзүйн удирдамж шаардлагатай эсэх, оношлох болон эмчлэх боломж бий эсэх талаар санал

Яаралтай тусламж

Харшлын цочмог урвал; анафилакси, анафилаксийн шок, маш хүнд багтраа хөдлөл

Цээжээр хүчтэй өвдөх, зүрхний шигдээс/зүрхний тогтворгүй бах сэжиглэгдэх

Жирэмсний үеийн цочмог хүндрэлүүд

Таталт, эпилепси

44  

Хүнд явцтай гуурсан хоолойн багтраа

Асистоли

Цус алдах, цус алдалтын шок        

Хүүхэд, насанд хүрэгсэдийн зүрх, амьсгалын сэхээн амьдруулалт шаардагдсан

       

Гавлын дотоод даралт ихсэлт        

Төв мэдрэлийн тогтолцооны халдвар

       

Нүдний даралт ихсэх, цочмог ирит, иридоциклит

       

Ухаангүй өвчтөн        

Хэвлийн гэмтэл        

Толгой, хүзүүний гэмтэл        

Амьсгалын дээд замын бөглөршил

       

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү

       

         

         

45  

         

         

         

         

Толгой        

Ухаан самуурах        

Даралт огцом буурах        

Атакси        

Архины хордлого        

Толгойн гэмтэл        

Толгой маш хүчтэй өвдөх, аюултай шинжтэй хавсрах

       

Толгойн өвдөлт аюултай шинжүүдтэй хавсраагүй

       

Менингит        

Мигрень буюу толгой таллаж өвдөх

       

Мансууруулах бодист донтох        

Галзуу өвчин сэжигтэй        

Татрангийн сэжигтэй        

46  

Толгой эргэх        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү: 

       

         

         

         

Нүд

Цочмог дакроаденит, дакроцистит

Нүдний цочмог өвдөлт

Цочмог халдварт коньюктивит

Хараа цочмог алдагдах

Харшлын коньюктивит

Erosio cornea

Нүдний булчингийн саажилт

Нүднээс цус гарах

Нүдний нэвт гэмтэл

Нүдний угт артерийн даралт ихсэх өвчин, атеросклерозын өөрчлөлт илрэх

47  

Нүдэнд өвдөг гарах

А аминдэм дутлын кератит

Торлогийн өвчний үед үзүүлэх яаралтай тусламж

Нүд нэг эсвэл хоёр талдаа улайх, өвдөлттэй, өвдөлтгүй

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

         

         

Чих хамар хоолой        

Цочмог ринит / синусит        

Цочмог лабиринтит        

Цочмог фаренгит        

Сонсгол цочмог алдагдах        

Гүйлсэн булчирхайн цочмог үрэвсэл / фаренгит

       

Харшлын ринит        

Ам, залгиурын салст шархлах        

Амны салс шархлах        

48  

Архаг ринит / синусит        

Чихний гэмтэл        

Эпиглоссит        

Чихэнд хатиг гарах        

Нүүрний булчингийн саажилт        

Чих, хамар, хоолойн гадны биет        

Гингивит        

Глоссит        

Гар, хөл, амны өвчин        

Герпес        

Хатиг        

Хүзүүний лифаденит        

Мастоидит        

Хамраас цус алдах        

Хамрын таславч хугарах        

Хамрын фурункулез        

Амны мөөгөнцөр        

Гадна чихний цочмог үрэвсэл        

49  

Дунд чихний цочмог үрэвсэл        

Гахйн хавдар        

Залгиурын арын буглаа        

Ларингит        

Квинкийн хаван        

Шүдний гэмтэл        

Гурамсан мэдрэлийн өвдөлт        

Хатсан хулхи        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

       

       

Хүзүү, мөр, гар        

Гарны цочмог халдвар        

Сарвууны цочмог гэмтэл        

Хүзүүний цочмог өвдөлт        

Мөрний цочмог өвдөлт        

Хоёр толгойт булчин урагдах        

50  

Карбункул        

Carpal tunnel syndrome        

Эгэмний хугарал        

Тохойн хугарал        

Тохой мултрах        

Эпихондилит        

Сарвууны халдвар        

Хөлсний булчирхайн идээт үрэвсэл

       

Бугалаганы хугарал        

Шууны хугарал        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

       

Цээж        

Хөхөөр хооллоход бэрхшээлтэй        

Цочмог трахеобронхит        

Зүрхний шигдээс        

Цочмог миокардит        

51  

Алвеолит        

Зүрхний тогтвортой бах        

Зүрхний тогтворгүй бах        

Зүрхний хэм алдагдлууд        

Насанд хүрэгсэдийн гуурсан хоолойн багтраа

       

Хүүхдийн гуурсан хоолойн багтраа

       

Уушгины хатгалгаа (Chlamydial, Mycoplasmal)

       

Кардиоген шок        

Цээжээр өвдөх        

Уушгины архаг бөглөрөлт өвчин        

Ханиалга гол зовиур болох        

Диспное        

Цээжний гялтангийн идээт үрэвсэл сэжигтэй

       

Хавирганы хугарал        

Зүрхний дутагдал        

Цустай цэр гарах        

52  

Зогисуулах        

Амьсгаадах        

Гиповоемийн шок        

Уушгины хаван        

Уушгины эмболизм        

Myalgia epidemica        

Езофагит        

Зүрх дэлсэх        

Перикардит        

Хөхүүл ханиад        

Плеврит        

Хатгалгаа        

Пневмоторакс        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

         

Хэвлий        

Хэвлийн гэмтэл, нэвт болон битүү

       

53  

Насан хүрэгсэдийн хэвлийн цочмог өвдөлт

       

Хүүхдийн хэвлийн цочмог өвдөлт

       

Цөсний замын цочмог үрэвсэл        

Цочмог суулгалт, халууралттай, цустай

       

Хоолны хордлого        

Цочмог гепатит        

Цочмог гастроэнтерит        

Цочмог панкреатит        

Цочмог пиелонефрит        

Хошного шулуун гэдэсний эмгэг        

Мухар олгойн үрэвсэл        

Өтгөн хаталт        

Диспепси        

Цустай бөөлжих        

Ходлого        

Шарлалт        

Дотор муухайрах, бөөлжих        

54  

Цагаан хорхойтох        

Перитонит        

Бага насны хүүхдийн хэвлийгээр үе үе хатгаж өвдөх (колик)

       

Шархлаат колит        

12 хуруу гэдэсний шархлаа        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

       

Шээс бэлгийн зам        

Анури        

Цочмог бартолинит (Bartolin abscess)

       

Цочмог цервицит        

Цочмог цистит        

Төрөлт        

Төрөлтийн хүндрэлүүдийг бичнэ үү

       

1.        

55  

2.        

3.        

Сарын тэмдгийн алдагдал        

Цочмог эндометрит        

Цочмог эпидимимит        

Цочмог гломерулонефрит        

Цочмог простатит        

Цочмог пиелонефрит        

Цочмог салпингит сэжигтэй        

Шээсний доод замын цочмог үрэвсэл

       

Шээхэд саадтай        

Цочмог вагенит        

Цочмог вулвит        

Нянгийн вагиноз        

Балантит        

Төрөлтийн дараах (6 долоо хоног) халууралт

       

Бэлгийн герпес        

56  

Бөөстөх        

Заг хүйтэн        

Цустай шээх        

Ивэрхий        

Сарын тэмдгийн хооронд цус үзэгдэх

       

Бөөр, шээсний замын чулуу        

Жирэмсний хяналт        

Жирэмсний хүндрэлүүд        

БЗДХ        

Умайн цус алдалт        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

         

Нуруу, хэвлийн доод хэсэг        

Нурууны доод хэсгээр өвдөх        

Хэвлийн доод хэсгээр өвдөх        

Нуруу өвдөх        

Нуруу хугарах        

57  

Нурууны диск мултрах        

Ишалги        

Аарцгийн эрхтэний гэмтэл        

Нурууны гэмтэл        

If other suggestions, please add:        

       

Доод мөч        

Ахилл шөрмөс тасрах        

Цочмог остеомилит        

Варикозоос цус алдах        

Бурсит        

Өсгий ясны хугарал        

Гүн венийн тромбоз        

Шагай мултрах        

Erythema nodosum        

Шилбэний хугарал        

Бамбай булчирхайн томролт        

Халдварлагдсан шарх        

58  

Өвдөг өвдөх        

Тавхайн ясны хугарал        

Остеомилит        

Тендинит        

Васкулит        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

       

Өвөрмөц халдварууд        

Амьсгалын дээд замын халдвар        

Нянгийн цочмог синусит        

Цочмог бронхит        

Цочмог эпиглоссит        

Хоолой өвдөх, фарингит, тонзиллит

       

Чихний цочмог үрэвсэл        

Чихний архаг халдвар        

Цочмог ларинготрахеобронхит        

Архаг бронхит        

59  

Гадна чихний үрэвсэл        

Хөхүүл ханиад        

Архаг тонзиллит        

Хатгалгаа;        

Сорогдолт хатгалгаа        

Уушгины хүнд хатгалгаа даамжрах явцтай

       

Бронхопневмони        

Хүүхдийн маш хүнд хатгалгаа        

Ходоод гэдэсний;        

Цочмог холецистит        

Цочмог панкреатит        

Ходоод гэдэс цоорсноос үүдэлтэй перитонит

       

Нянгийн перитонит        

Шээс бэлгийн зам        

Цочмог цистит, уретрит        

Цочмог пиелонефрит        

Цервицит        

60  

Аарцгийн идээт үрэвсэл        

Кольпит        

Арьс, булчин, яс/үе;        

Мал, амьтан, шавьж хорхой, тогойд хазуулах

       

Бруцеллез        

Целлюлит        

Остеомилит        

Төв мэдрэлийн тогтолцооны үрэвсэл

       

Менингит сэжиглэгдэх        

Бусад:        

Нүдний халдвар        

Зовхины халдвар / Блефарит /        

ББЗДХ-ын шалтгаантай коньюктивит

       

Дакроцистит        

Нүдний герпес        

Нүдний целлюлит        

Трахом        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж

       

61  

бичнэ үү:

       

Сэтгэц, мэдрэл        

Таталт, эпилепси сэжигтэй        

Психиоз сэжигтэй        

Сэтгэл гутрал сэжигтэй        

Хэрэв өөр бусад нөхцөл байдал тохиолддог бол доор нэмж бичнэ үү:

       

         

Эх, нярайн эрүүл мэнд        

Цус алдах        

Нярайн халдвар        

Хөхөөр хооллоход бэрхшээлтэй        

Жирэмсэн үед даралт ихсэх, протенуритай хавсрах/дангаар

       

Сарын тэмдгийн мөчлөг алдагдах        

Цэвэршилтийн хамшинж        

Бусад шинж тэмдэг/нөхцөл байдлууд:

       

62  

         

         

         

         

         

         

         

         

         

63  

Хавсралт 4. АЖЛЫН ХЭСГИЙН АЖИЛ ҮҮРГИЙН ХУВААРЬ: ӨРХИЙН АНАГААХ УХААНЫ ЭМНЭЛЗҮЙН УДИРДАМЖ БОЛОВСРУУЛАХ

1. Зөвлөх баг

• Эмнэлзүйн удирдамж боловсруулах, тэдгээрийг турших үүрэг бүхий өрх/сумын эмч нарыг оролцуулсан ажлын хэсгүүдийг бүрэлдүүлэх, тэдгээрийн ахлагч, нарийн бичгийн даргыг томилох,

• Өрхийн анагаах ухаанд эмнэлзүйн шийдвэр гаргахад дэмжлэг болохуйц эмнэлзүйн удирдамжийн бүтэц загвар, агуулгыг боловсруулах

• Эмнэлзүйн удирдамж, алгоритм дахь оношлогоо, эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлт, хяналт, сэргээн засах зөвлөмж боловсруулахад ашиглах нотолгоонд суурилсан анагаах ухааны эх сурвалжуудыг хэрэглэх талаар тайлан гаргах

• Тайланд эмнэлзүйн удирдамжуудыг Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шат дахь бодит нөхцөл байдалд хэрхэн тохируулах, турших зөвлөмж багтаах

• Эмнэлзүйн удирдамжуудыг ашиглахын өмнөх / дараах ашиг тус, үр ашгийн үнэлгээний загварыг гаргах  

2. Ажлын цар хүрээ ба justification.

Өнөөгийн байдлаар эрүүл мэндийн анхан шатанд зориулсан боловсруулагдсан эмнэлзүйн удирдамж Монгол улсад цөөн байна. Ашиглагдаж буй эмнэлзүйн удирдамжууд нь тодорхой өвчин эмгэгт чиглэгдсэн ба эмчилгээг эхлэхийн өмнө оношийг тавих боломжтой гэж үзсэн байна. Гэвч өрхийн анагаах ухаанд аливаа өвчний менежмент ихэвчлэн өвчтөний гол зовиур, шинж тэмдгээс эхлэх хэрэгтэй болдог. Өрхийн эмч түүнд нь тулгуурлан өвчний түүх, бодит үзлэг, оношлогооны хязгаарлагдмал боломжийн хүрээнд онош тавьдаг. Иймд анхан шатанд хэрэглэгдэх эмнэлзүйн удирдамж нь хамшинжид тулгуурласан байх шаардлагатай. Эмчилгээ, дээд шатлалд шилжүүлэх болон бусад зөвлөмжүүд нь оношлогооны илүү чадамж бүхий төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн эмнэлгүүдийнхтэй харьцуулбал илүүтэй ажиглалт, туршлага, туршилт дээр тулгуурласан байх ёстой.

Эмнэлзүйн удирдамж нь үндсэн зовиураас эхлэлтэй байхаар боловсруулагдана. Түүнээс эхлэн өвчтөний хүнд хөнгөний дэс дарааллын дагуу ялган оношлох шаардлагатай онош хүртэл алхам алхмаар явсан шийдвэрийн алгоритм агуулсан байна. Алхам бүрт оношлогооны шалгуур болон ялгах оношууд байх бөгөөд нэн шаардлагатай шинжилгээ буюу сорилыг тодорхойлж дээд шатлалд шилжүүлэх эсвэл эмчлэх заавартай байна.

Эмчилгээний зөвлөмж нь нотолгоонд суурилсан анагаах ухаанд тулгуурлаж ДЭМБ-ын Нэн шаардлагатай эмийн ухагдахууны (Үр дүн, эрсдэл/аюулгүй байдлын харьцаа болон хамгийн өндөр үр ашигтай хувилбарыг баримтжуулсан) зарчмыг мөрдсөн байвал зохино. Эмчилгээний зөвлөмж нь түүнчлэн эмийн бус эмчилгээний аргыг багтаасан байвал зохино.

Эмнэлзүйн удирдамж нь эмийн бэлдмэлийг хэрэглэх бус харин шинж тэмдгийг намжаах болон өвчний шалтгааны эсрэг эмчилгээ хийх зарчмыг мөрдлөг болгосноор эмийн хэрэглээг залах

64  

үүрэгтэй. Эмийн бэлдмэлүүдийг хэрэглэх зөвлөмж нь тэдгээрийг үр дүнтэй, аюулгүй тунгаар хэрэглэх, аюултай хослолоос зайлсхийх явдлыг дэмжих ёстой.

Эмийн бэлдмэлийг зөвлөхдөө тэдгээрийн олон улсад нотлогдсон хэрэглэх заалт, аргыг баримтлах ба хоногт хэрэглэх тунг нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэлбэрээр бичнэ. Эмийн тунг насанд хүрэгсэд, хүүхдэд биеийн жингийн кг тутам, 24 цагт тооцно. Түүнчлэн хоногийн тунг хэд хувааж хэрэглэхийг мг/кг тунгаар заасан байна. Мөн эмчилгээг хэд хоног үргэлжлүүлэх, уух тарих эсвэл өөр аргын аль нь болохыг заана.

3. Ажиллах зарчим ба үндсэн үйл ажиллагаа.

1) Эмнэлзүйн удирдамжийг нэг зохиогч эсвэл нарийн мэргэжлийн баг дангаараа боловсруулахгүй. Ажлын хэсэгт анхан шатны эмч нараас заавал орох ба сэдвээс хамааран холбогдох нарийн мэргэжлийн эмч нараас оруулна.

2) Эмнэлзүйн удирдамжуудыг турших өрх/сумын эмнэлгүүдийг тус тусад нь сонгоно. 3) Эмнэлзүйн удирдамжийг боловсруулах эхлэл нь бусад орнуудын удирдамжийг суурь болгон

ашиглах явдал байна. Олон улсын нотолгоонд суурилсан анагаах ухааныг авч үзэхдээ Эмнэлзүйн судалгаа ба Мета-шинжилгээний хэвлэлийн тойм зэрэг арилжааны бус мэдээллийн эх сурвалжуудыг ашиглана .

4) Хамгийн сайн зөвлөмжүүдийг ч Монгол улсын өрхийн анагаах ухаан, анхан шатан дахь өнөөгийн бодит нөхцөл байдалд тохируулан ашиглах ёстой. Практик ач холбогдол багатай онолын мэдээллүүдийг оруулахаас аль болох зайлсхийх нь зүйтэй.

5) Ажлын хэсгийн ахлагчид гарсан шийдвэр, ашигласан мэдээллийн эх сурвалжуудыг баримтжуулж байх үүрэгтэй. Шийдвэр гаргах болон эмнэлзүйн удирдамж боловсруулахад ашигласан нотолгоонуудыг протоколоор баримтжуулсан байвал зохино.

6) Зайлшгүй шаардлагатайгаас бусад тохиолдолд онолын мэдээллийг удирдамжид оруулахгүй. 7) Боломжтой тохиолдолд ДЭМБ, НҮБ-ын ХС-гийн хамшинжид тулгуурлан боловсруулсан

удирдамжуудыг загвар болгон ашиглана. 8) Удирдамжид оруулсан зөвлөмжүүдийн найдвартай, нотолгоотой, аюулгүй ба үнэн зөв

байдалд үнэлгээ хийж хянан тохиолдуулна. Чанарын хяналтыг 2 удаагийн хяналтын уншилт хийж гүйцэтгэнэ.

9) Эрүүл мэндийн салбарын төсвийн хүрээнд ямар боломж байгааг харгалзан зардлын үр ашгийг үнэлнэ.

10) Ажлын хэсэг ЭМСХХ-3 төслийн Бүрэлдэхүүн 1-ийн зөвлөхүүдийг байлцуулан долоо хоногт 1 удаа хуралдана.

11) Эмнэлзүйн удирдамжийн хэрэглээг турших ажлыг VSO, NLM байгууллагуудтай хамтран ажилладаг болон ЭМСХХ-3 төслийн сонгосон өрх/сумын эмнэлгүүд дээр хийнэ.

4. Чанарын шаардлага

1. Боловсруулагдсан удирдамжууд нь зөвлөмж болгож буй загвар бүтэц, агуулгатай тохирч байна.

2. Зөвлөмж болгож буй эмий бэлдмэлүүд, тэдгээрийн тун хэмжээг дор хаяж 2, боломжтой бол 3 бие даасан хүнээр нягт нямбай уншуулж нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэдээллийн эх сурвалжтай (Насанд хүрэгсэд, хүүхдийн BNF-60, ДЭМБ-ын эмийн жагсаалт, Эмийн үндэсний бүртгэл) нийцэж буй эсэхийг нягтална.

65  

5. Өрхийн анагаах ухааны эмнэлзүйн удирдамжийн бүтэц ба агуулга

Удирдамжийн нэр: _______________

6. Үндсэн зовиур (ууд) (Жишээ нь: Нүд улайх, нэг эсвэл хоёр талдаа, өвдөлттэй эсвэл өвдөлтгүй).

7. Оношлогооны аргууд, хянах хуудас хэлбэрээр 8. Боломжтой шалтгаанууд / Байж болох оношууд /-ыг хөнгөнөс хүнд рүү, өвчлөлийн

бүтцэд эзлэх байрыг нь харгалзан жагсаах 9. Байж болох онош бүрт:

9.1. Шинж тэмдгүүд , товч 9.2. Шалтгаан, товч 9.3. Тавилан, товч 9.4. Хүнд хөнгөний зэрэглэл, дээд шатлалд илгээх шалгуурууд 9.5. Ялган оношлох өвчнүүдийн жагсаалт 9.6. Эмчилгээ:

9.6.1. Эмийн бус эмчилгээний аргууд 9.6.2. Эмийн эмчилгээ, нэгдүгээр сонголтын эм 9.6.3. Эмийн эмчилгээ, хоёрдугаар сонголтын эм 9.6.4. Тун, хэмжээ (биеийн жинд тооцсон 1 удаагийн ба хоногийн тун, тун

хоорондын зай, хэрэглэх арга, эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа. Онцгой нөхцөл байдалд хэрэглэх, өндөр настан, харшилтай өвчтөн, бөөр, элэгний өвчин, эмийн бэлдмэлүүдийг хавсарч хэрэглэх үед гарах эрсдэлүүд)

9.6.5. Дашрамын болон хоруу нөлөөний тухай мэдээлэл 9.6.6. Хяналт 9.6.7. Өвчтөнд олгох эрүүл мэндийн боловсрол

10. Эрьдчилан сэргийлэлт 10.1. Анхдагч сэргийлэлт 10.2. Хоёрдогч сэргийлэлт

6. Хугацаа / ажлын явц

1. Тухайн эмнэлзүйн удирдамжийн онцлогоос шалтгаалан ажлын хэсэг бүрийн хугацааг өөр өөр тогтооно.

2. Ажлын хэсгийн уулзалтыг ЭМСХХ-3 төслийн Бүрэлдэхүүн 1-ийн зөвлөхүүдийг оролцуулан 7 хоног бүр зохион байгуулна.

7. Зохион байгуулалтын асуудлууд

7.1. ЭМСХХ-3 төслийн Бүрэлдэхүүн 1-ийн зөвлөхүүд ажлын хэсгүүдийн ажлын явцыг хянаж ажил үүргийн хуваарийн мөрдөлтөнд үнэлгээ өгнө.

66  

7.2.Эмнэлзүйн стандартыг боловсруулах ажлыг хариуцах байгууллагууд 7.2.1. ЭМЯ-ны Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн газар 7.2.2. ЭМЯ-ны 1-р ажлын хэсэг 7.2.3. ЗГ-ын хэрэгжүүлэгч агентлаг – Эрүүл мэндийн газрын Эрүүл мэндийн

салбарын бодлогын шинжилгээний хэлтэс

8. Төлбөр, тооцоо хийх

1. ЭМСХХ-3 төсөл хэрэгжүүлэх нэгж ажлын хэсгүүдийн ахлагч, гишүүдтэй хийх төлбөр тооцоог тохиролцоно.

67  

Хавсралт 5.

“Насанд хүрэгсэдийн артерийн гипертензийн эмнэлзүйн удирдамж”–д хийсэн дүн шинжилгээ

“Насанд хүрэгсэдийн артерийн гипертензийн эмнэлзүйн удирдамж”-д түргэвчилсэн шинжилгээ хийлээ. Энэхүү түргэвчилсэн шинжилгээганхан шатны түвшинд хэрэглэж болох талаас нь хийсэн болно.

ЭУ цогц, иж бүрэн, эрүүл мэндийн тогтолцооны бүх 3 шатлалд ашиглагдахаар боловсруулагдсан байна. Гэхдээ түүнийг анхан шатанд хэрэглэхэд хүндрэлтэй санагдана. Бид түргэвчилсэн шинжилгээгээ зөвлөмж болгож буй үйлдлүүдийн нотолгоонд суурилсан тал руу биш энэ талаас нь харж хийлээ.

Энэхүү ЭУ-д бичсэнээр Артерийн Гипертензи (АГ)-ийн урьдчилан сэргийлэлт ба эмчилгээний зорилго нь АГ-ээс улбаалсан зүрх судас (ЗС)-ны өвчлөл, нас баралтыг бууруулахад оршино гэжээ. Тархинд цус харвах тохиолдлын тоо нь өвчтөнийг зөв оношлож амь насыг аврах үр дүнтэй эмчилгээний удирдамжийг сайн хэрэгжүүлж буйг илтгэх шалгуур мөн. Гэсэн хэдий ч энэхүү удирдамжинд АГ-ийг оношлож хянахад анхан шатны тусламжид ажиллагсадын үүрэгтэй холбоотой зөвлөмж ороогүй байна. ALLHAT (The Antihypertensive and Lipid-Lowering Treatment to Prevent Heart Attack Trail) болон Framingham судалгаагаар бета блокаторууд ба/эсвэл тиазидын бүлгийн шээс хөөх эмүүд амь насыг аврах үр дүнтэй, нас баралтыг бууруулдаг болохыг хэдийнээ нотолсон байдаг.

ЭУ-д АГ-ийн тахралтыг авч үзжээ. Ингэхдээ АГ-тэй хүмүүсийн 50% нь урьд нь хэзээ ч АД-аа үзүүлж байгаагүй болохыг бичсэн байна. Энэ нь АГ-ийг эрт илрүүлэхэд анхан шатны тусламж нэн тэргүүн ач холбогдолтой болохыг батлах юм.

ЭУ-д оруулсан оношлогооны шинжилгээнүүд нь дээд шатлалд хийгдэх боломжтой байна. Жишээлбэл 24 цагийн турш цусны даралтыг хэмжих, цусан дахь холестеролын хэмжээ. Мөн ЭУ нь цусны даралт ихсэх өвчтэй хүн бүрт өлөн үеийн цусан дахь сахар, өөх тос, калий, натрий, креатинин, шээсний хүчлийн хэмжээ зэрэг лабораторийн цогц шинжилгээ хийлгэхийг зөвлөжээ. Эдгээр нь анхан шатанд шаардлагатай юу гэдэг асуудалтай юм.

Өөрийнхөө артеийн даралтыг (АД) хэмжиж байхыг удирдамжинд зөвлөсөн байна. Гэтэл алслагдсан хөдөө нутагт энэ нь хэр боломжтой вэ? Өвчтөнүүдийн хэдэн хувь нь цусны даралтын аппараттай, хэмжилт хийх чадвартай вэ? Харин анхан шатны байгууллагууд хүн амдаа яаж хүрч үйлчлэх вэ гэдгийг боловсруулан томъеолох нь илүү чухал санагдана.

ЭУ нь нүдний уг дурандах, гэртээ АД-аа хэмжих, 24 цагийн турш АД-аа хянах, цээжний рентген шинжилгээ, глюкозонд тэсвэрлэх сорил, зүрхний хэт авиан шинжилгээ зэргийг зөвлөжээ. NYHA (New York Heart Association)-ийн үйл ажиллагааны сорил, зүрхний 2D хэт авиан шинжилгээний оронд анхан шатанд боломжтой зүйлсийг яагаад зөвлөөгүй нь асуудалтай байна.

Зүрхний допплер хэт авиан шинжилгээ нь зүрхний дутагдлын оношлогоо, атеросклерозын өөрчлөлтийг илрүүлэх ач холбогдолтой ч АГ-ийн хүрээнээс хальж байна.Түүнчлэн удирдамжид АГ-ээс ангид зүрхний цус хомрох өвчинг оруулжээ. Гэсэн хэдий ч энэ талаар орсон мэдээлэл бүрэн бус байгаа бөгөөд зүрхний тогтворгүй, тогтвортой бах, шигдээсийн хоорондох ялгааг гаргаагүй байна.

68  

АГ-ийн ЭУ тусдаа байхыг зөвлөдөг бөгөөд зүрхний цус хомсрох өвчин, зүрхний дутагдал зэрэг нь өөр өөрийн удирдамжтай байх нь зохистой.

Мөн жирэмсний үеийн АГ, преэклампси, эклампситэй холбоотой асуудлууд нь энэхүү удирдамжийн хавсрага бус тусдаа дэлгэрэнгүй удирдамжтай байх хэрэгтэй.

АГ-ийн ЭУ-нд хийсэн анхан шатанд оношлох, эмчлэх, хянах үйл ажиллагаатай холбоотой үнэлгээ

Хууд. 5 АГ-ийн оношийг доод тал нь дөрвөөс зургаан удаагийн АД-ын хэмжилтээр тавина.

Энэ бол оношлогооны сайн зарчим мөн. Гэхдээ сум, өрхийн эмнэлгээсээ алс амьдардаг хүмүүсийн хувьд энэ хэр боломжтой вэ? АГ-тэй хүмүүсийн 50% нь урьд нь хэзээ ч АД-аа үзүүлж байгаагүй гэдэг нь хамгийн их анхаарал татах асуудал бөгөөд үүнд тааруулж амьдралд хэрэгжүүлж болохуйц тохиргоо хийх нь чухал. Үүний оронд хоорондоо 3-4 цагийн зайтай дор багаар бодоход 2 удаагийн хэмжилт хийх илүү амьдралтай зөвлөмжийг өгөх саналтай. Зөвлөмжийг тухайн орон нутгийн өвөрмөц нөхцөл байдалд тохируулж ашиглах шаардлагатай.

АД-ыг зорилтот түвшинд хүргэхийн тулд наад зах нь 2 эмийн хослолыг хэрэглэнэ.

Олон улсад хийгдсэн эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлаас үзвэл анхдагч АГ-ийн 40-50%-ийг нэг эмээр эмчлэх боломжтой. Гэтэл эмч нар бета блокатор, тиазидын бүлгийн эмийн хослолоор АД бууруулахад 2-3 долоо хоногийн хугацаа шаардлагатай шаардлагатай гэдгийг ойлгодоггүй. ТЭнэ эмчилгээний тархины цус харвалтыг бууруулах алсын үр дүн нь эмнэлзүйн судалгаагаар маш сайн батлагдсан (ALLHAT, FRAMINGHAM).

Холестеролын хэмжээ 4,5 ммоль/л-ээс их үед статин хэрэглэхийг зөвлөнө.

Холестеролыг анхан шатанд хэмжих боломжтой юу?

Статиныг тархинд цус харвалтыг урьдчилан сэргийлэхэд зөвлөдөг үү?

Хууд.6 Удирдамж боловсруулахад оролцсон хүмүүс

Анхан шатны эмч нар оролцоогүй байна. Удирдамжийг хэрэгжүүлэх боломж бий эсэх талаар газар дээр нь туршаагүй байна.

Хууд. 7 АГ-тархины цус харвалтын хамаарал

ЭУ нь эмчлэгдээгүй АГ тархины цус харвалтын хооронд хамаарал байна гэсэн хэдий ч тархины цус харвалтын өмнөх үеийг танилгүй өнгөрөөх, нотолгоонд суурилсан урт хугацааны эмчилгээг бүрэн хийхгүй байх зэргийг холбон үзээгүй байна.

Монгол улсад АГ-тэй өвчтөнүүдийг хэрхэн эмчилж буй талаарх судалгааг оруулах нь зөв биш гэж үү? Өвчтөний хэдэн % нь нотолгоонд суурилсан эмчилгээ хийлгэж байна вэ? Хэдэн % нь хийлгэж чадахгүй байна вэ?

Ингэснээрээ эмчилгээний зарчмыг өөрчлөх үндэс

69  

болж чадна.

Хууд.8 Тархалтын байдлыг бичжээ. Ингэхдээ АГ-ийн оношлогоо болон илрүүлэлт сайн хийгдэж байгаа гэсэн байна. Гэвч өвчлөл, нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болсоор байгааг дурдаад ЗС-ны өвчлөлийн түвшин 2009 онд 679.44 хүртэл нэмэгдсэн, мөн STEPS судалгаагаар шинээр оношлогдсон АГ-тэй хүмүүсийн тал хувь нь урьд АД-аа хэмжүүлж байгаагүй болох нь тогтоогдсон гэжээ.

Анхан шатанд АГ-ийн илрүүлэлтийн хувь яагаад дуугуур байгаад дүгнэлт хийгээгүй бөгөөд илрүүлэлт болон хяналтанд анхан шатны тусламж үзүүлэгчдийн үүргийг тодорхойлоогүй байна. АГ-ийн илрүүлэлтийг аль ч улс оронд 2, 3-р шатлалын эмч нарийн тусламжтайгаар сайжруулж чадахгүй.

ЭУ-нд АГ-ийг оношлох, эмчлэн хянахад хамгийн гол үүргийг анхан шатны тусламж гүйцэтгэх ёстойг тусгаагүй байна.

Хууд. 11 ЭУ нь гэрийн нөхцөлд АД-аа өөрөө хэмжих нь эмнэлзүй болон өвчний тавилан, явцыг хянахад чухал ач холбогдолтой гэж үзсэн байна.

Гэрийн нөхцөлд АД-аа өөрөө хэмжих нь өндөр чанартай арга мөн.

Гэхдээ гэрийн нөхцөлд АД-аа хэмжих нь маш цөөн өвчтөнүүдийн хувьд л боломжтой гэж үзэж байна.

АД-ыг 24 цагийн турш хэмжих арга

Зөвхөн эмчилгээ үр дүнгүй, маш хэцүү тохиолдолд хэрэглэхийг зөвлөдөг. АГ-ийн ЭУ-ын үндсэн зорилго нь илрүүлэлтийг сайжруулж

Хууд. 12 АГ-ийн урьдчилан сэргийлэлт ба эмчилгээнд амьдралын хэв маягийн өөрчлөлт

Энэ асуудал чухал боловч анхан шатны эрт илрүүлэх үүрэгтэй холбогдохгүй байна. Амьдралын хэв маягийн өөрчлөлт анхан шатны үүргээр дамжин хэрхэн нөлөөлж болох талаар дурдаагүй байна. Тамхинаас татгалзах? Хооллолтын зөвөлгөө? Архи? 2-р хэв шинжийн чихрийн сэжинг сэжиглэх ...

Хууд. 12 Давсны хэрэглээг бууруулах

Энэ зөвлөмж давсны хэрэглээг бууруулснаар юунд хүрч болохтой холбогдоогүй байна.

Давсны хэрэглээг бууруулахад анхан шатны үүрэг мөн л орхигджээ.

Хууд. 14 Тамхинаас татгалзах

Энэ маш хүчтэй эрсдэлт хүчин зүйл мөн боловч түүнд хүрэхийн тулд анхан шатны үүргийг тайлбарласангүй.

Хууд. 16 АГ-ийн эрт илрүүлэлт 18-аас дээш насны хүмүүс хууль, дүрмийн хүрээнд (цэрэгт явах, сургуульд элсэх, ажилд орох, жолооны дамжаанд суралцах зэрэгт) болон тухайн хүний хүсэлтийн

Бүх хүн 5 жил тутам АД-аа хэмжүүлж байх хэрэгтэй гэсэн ч хэн үүнийг хийхийг тайлбарласангүй.

Бусад улс орнуудад АД-ийг хэмжих нь эрүүл мэндийн аль ч байгууллагын бодит үзлэгийн салшгүй хэсэг байдаг.

70  

дагуу АД-ын түвшинг тодорхойлно

Хууд. 16 Удамшлын өгүүлэмж Хэдийгээр өрхийн анагаах ухааны зарчим нь өвчтөний эрүүл мэнд удамшлын хүчин зүйлтэй шууд хамааралтайг авч үздэг ч анхан шатны тусламжид эрсдэлт хүчин зүйлсийг бууруулах талаар хийгдэх ямар ч ажлыг зөвлөсөнгүй.

Хууд. 17 Лабораторийн болон бусад шинжилгээнүүд: Өлөн үеийн сахар-анхан шатанд боломжгүй Липидын хэмжээ – анхан шатанд боломжгүй Сийвэн дэх электролитүүд – анхан шатанд боломжгүй Креатинин – анхан шатанд боломжгүй Шээсэнд уураг, улаан эс тодорхойлох ЗЦБ – анхан шатанд боломжтой Гемоглобин, гематокрит – анхан шатанд боломжгүй

Хүндрэлгүй анхдагч АГ-ийн үед яагаад эдгээр шинжилгээнүүдийг хийлгэх ёстой гэж?

ЭУ-д зөвлөхдөө хүндрэлгү АГ-ийн эмчилгээг бета блокатор ба тиазидээр хийнэ гэсэн байдаг.

Хэрэв чихрийн шижинтэй бол үүний оронд кальцийн блокатор эсвэл ангиотензин хувиргагч эсэгийн сааруулагчийг тиазидтэй хавсардаг.

Харин эмчилгээнд тэсвэртэй тохиолдолд шээс хөөх бэлдмэлийг ангиотензин хувиргагч эсэгийн сааруулагчтай хавсран хэрэглэнэ. Анхан шатанд нийт тохиолдлын 50-75%-ийг хянаж чадахыг нотолсон байдаг.

Хууд. 18 Нүдний уг харах АГ-ийн бүх тохиолдолд бус зөвхөн чихрийн шижин сэжигтэй тохиолдолд л заалттай.

Энэ удирдамж АГ-ийнх уу, чихрийн шижингийнх уу?

Яагаад энэд чихрийн шижингийн шалтгаантай АГ-ийг оруулна вэ?

Гэрийн нөхцөлд АД хянах

Цөөн тооны боломжтой тохиолдолд л хийгдэнэ.

Хоногийн АД хэмжих

Зөвхөн эмчилгээнд тэсвэртэй, хүнд тохиолдолд л заалттай.

Цээжний рентген зураг авах АГ-тэй өвчтөн бүрт хийлгэх шаардлага үнэхээр бий юу?

Энэ шинжилгээг зүрхний дутагдал сэжигтэй үед л хийдэг. Зүрхний дутагдал бол АГ-ээс ангид бие даасан ЭУ-тай байх шаардлагатай эмгэг юм.

Зүрхний чанд авиан шинжилгээ

АГ-ийг илрүүлэхийн тулд яагаад зүрхний чанд авиан шинжилгээ хэрэгтэй гэж? Хэрэв цээжний рентген зургаар зүрхний дутагдал сэжигтэй бол энэ шинжилгээ шаардлагатай.

Гүрээний судасны 2D хэмжээст чанд авианы шинжилгээ

АГ-тэй бүх өвчтөнүүдийг энэ шинжилгээ хийлгэхээр дээд шатлалд илгээх нь хэр оновчтой вэ?

71  

Тархины цусан хангамжийн дутагдалтай тохиолдолд заалттай.

Шагай/бугалганы АД-ын индекс

Кальцийн сувгийн блокатор хэрэглэж буй үед хаван илрүүлэхээр хийж байна уу?

Хууд. 17 Нарийвчилсан шинжилгээнүүд

Энэ хэсэгт хоёрдогч АГ-ийн шалтгааныг илрүүлэх зөвлөмжүүд, жишээлбэл ренин, алдостерон, кортикостероидын хэмжээг тодорхойлж, артерографи зэргийг хийхийгсанал болгожээ. Гэтэл бөөрний атерийн нарийслийг аускультацаар илрүүлэх энгийн аргыг зөвлөөгүй байна.

Хууд. 18 Гипертензийн хямрал АД-ыг огцом буулгаж болохгүй гэдэг маш чухал зарчим орхигдсон байна. АД-ыг огцом бууруулах нь тархины цус харвалтанд хүргэж болзошгүй. АД-ыг өдөрт 10-15%-иар бууруулахыг зохистой гэж үздэг.

Хууд. 18 Кардиомиопати бол зүрх судасны өвчлөлийн бие даасан урьдал нөхцөл билээ.

Зүрхний тогтворгүй бахын талаар дурдаагүй байна. Хэрвээ зүрхний цус хомсрох өвчний тухай өгүүлж байгаа бол тогтворгүй бахыг орхиж болохгүй. Зүрхний шигдээс сэжигтэй үед үр дүнтэй аспирин, бета блокатор хэрэглэж хүчилтөрөгч өгөн эмнэлэгт яаралтай хүргэнэ. Гэхдээ зүрхний цус хомсрох өвчин тусдаа ЭУ-тай байх хэрэгтэй.

АГ-ийн ЭУ яагаад зүрхний дутагдлын оношлогоо эмчилгээний хагас дутуу зөвлөмжийг агуулах ёстой гэж?

Хууд. 21 АГ-ийн эмчилгээ Эмийн эмчилгээний илүү тодорхой үе шатуудыг зөвлөх шаардлагатай.

Хууд.21 Эмэн эмчилгээ Энэ бүлэг маш тодорхой биш байна. Эмийн бэлдмэлийн женерик нэрийг зөвлөвөл зохино.

Жишээ нь Метопролол уухаар, нэг удаагийн болон хоногийн тун, эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа, дашрамын нөлөөнөөс хэрхэн сэргийлэх гэх мэт.

Хууд. 29 Жирэмсэн үеийн АГ АГ-ийн ЭУ-д оруулах шаардлагагүй. Үүнийг эх барих, жирэмсний тусламжийн удирдамжид оруулах нь илүү зохистой. Эх барих, жирэмсний хяналтын удирдамжид преэклампсийн оношлогоо, эмчилгээг онцгой анхаарах ёстой. АГ-ийн удирдамжид товчхон оруулах асуудал биш, түүний оношлогоо эмчилгээний өргөн хүрээний асуудал орхигдох ёсгүй.

Гипертензийн хямрал АД-ыг огцом бууруулах нь тархины цус харвалтанд хүргэж болзошгүй гэдэг гол санаа орхигдсон байна.

Иймд алхам алхмаар бууруулах практикийн зөвлөмж

72  

хэрэгтэй.

Гэтэл удирдамжид “Нэн яаралтай эмчилгээт гипертензи бүхий өвчтөний АД-ыг яаралтай буулгах хэрэгтэй” хэмээн заажээ.

Уг өвлөмжийн дагуу АД-ыг огцом бууруулах нь тархинд цус харвах эрсдэлийг улам нэмэгдүүлэх аюултай. Энэ асуудал нь шинжлэх ухаанаар нотлогдсон ба нотолгоонд суурилсан анагаах ухаанд үндэслэн боловсрогдсон ЭУ-уудад ахоам алхмаар буулгахыг зөвлөсөн байдаг.

Дүгнэлт ба зөвлөмж

ЭУ-ийг 2 ба 3-р шатлалын эмнэлэгт, оношлогооны багаж төхөөрөмжтой нөхцөлд зориулан боловсруулсан байна. Зөвлөмж бологж буй оношлогоо эмчилгээг анхан шатанд бүрэн хийх боломж хязгаарлагдмал байна.

Монгол улсад АГ-ийн эмчилгээ, хяналтыг сайжруулахын тулд анхан шатанд хэрэглэж болохуйц энгийн ЭУ шаардлагатай. ЭУ нь анхдагч АГ-тэй, нотолгоонд суурилсан эм ууж буй өвчтөнүүдийг тогтмол хянах, хэзээ дээд шатлалд шилжүүлэх тодорхой заалтыг заавал агуулсан байвал зохино. Эмчилгээний зөвлөмжийг нотолгоонд суурилсан зарчим дээр үндэслэн өгөхдөө бета блокатор ба/эсвэл тиазидын бүлгийн шээс хөөх эмтэй хавсруулан хэрэглэх нь тэргүүн ач холбогдолтой нэгдүгээр сонголтын эмчилгээ гэж үздэг. Нэгдүгээр сонголтын эмчилгээнд үр дүнгүй тохиодолд анхан шатны эмч 2 дахь шатны эмчилгээний төлөвлөгөөг боловсруулахдаа бета блокатор ба тиазидын бүлгийн шээс хөөх бэлдмэл нь АД-ыг удаан хугацаанд, хэдэн долоо хоногийн дотор буулгадаг гэдгийг анхаарах бөгөөд АД-ыг түргэн хугацаанд буулгаснаар тархины цус харвалт зэрэг бусад хүндрэлээс сэргийлж чаддаггүй билээ.

Түүнчлэн анхан шатны ЭУ-ийг боловсруулахдаа тэнд ажилладаг, нөхцөл байдлаа сайтар мэддэг эмч нарыг заавал оролцуулах ёстой. ЭУ нь тов тодорхой хэтийн төлвийг заасан байвал зохино. Энэ утгаараа Монгол улсад анхан шатанд ажиллагсадын үйлчлүүлэгч бүрийн АД-ийг үзэж АГ-тэй өвчтөнүүдэд нотолгоонд суурилсан удаан хугацааны эмчилгээ хийж хяналт тавих үүргийг илүү дэлгэрэнүй хэлэлцэх нь зүйтэй. АГ оношлогдсон өвчтөнүүдийн 50% нь урд нь хэзээ ч даралтаа хэмжүүлж байгаагүй гэдэг баримт нь энэ өвчнийг оношлож хянахад анхан шатны эмч нарын үүрэг ямар их болохыг харуулж байна. Монгол улсад тархины цус харвалтын тохиолдлыг бууруулахын тулд анхан шатанд АГ-ийг илрүүлж хянах нь гол үүрэг гүйцэтгэх тул энэ асуудлыг цаашид сайтар хэлэлцвэл зохино.

Нарийн мэргэжлийн эмч нарын тусламжтайгаар АГ-ийг эрт илрүүлэх боломжгүй нь ойлгомжтой хэдий ч анхан шатанд эрт илрүүлэх асуудлыг ЭУ-ийг аль ч хэсэгт тусгаагүй байна!

73  

ЦОНХИЙЖ ЦАЙСАН ӨВЧТӨН Шинж тэмдгүүд Боломжтой оношууд Эмчилгээ

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Гэнэт цонхийсон, оворгын шинж хавсарсан Судасны лугшилт олширсон, сул

ИХ ХЭМЖЭЭНИЙ ЦУС АЛДСАНААС ОВОРГОД ОРСОН

Цусны өвчин Эмнэлэгт яаралтай илгээ

Ходоод гэдэснээс цус алдах (ХАВДАР, ШАРХ)

Хошногоны шархлаа Цустай баах удирдамжийг ашигла Ferrous sulfate уулга

ХАВДАР

Цонхийж цайгаад удсан

Тийм

Тийм 

Үгүй

Цус алдалт

Цустай баас +

DENGUE HEMORRHAGIC SHOCK

Буйлнаас цус гардаг

Арьс хөх няц болдог

Хар өнгөтэй баас

Үгүй

Жирэмсэн Тийм 

Цагаан хорхойтох өвчин

Mebendazole 100 mg шахмал Том хүн, хүүхэд< 2 нас: 1 шахмалаар өдөрт 2 удаа 3 өдөр Эрүүл ахуй, хооллолтын зөвөлгөө Ferrous sulfate 60 mg шахмал <1 нас: өдөрт ¼ шахмал 1 –5 нас: өдөрт ½ шахмал 6 – 12 нас: өдөрт 1 шахмал

Dengue epidemic

Судсаар шингэн сэлбэх: Рингерийн уусмал эсвэл 0.9%-ийн NaCl-ийн уусмал Байрлал: Толгой доошоо

Эмнэлэгт яаралтай хэвтүүл

Дээд шатлалын эмнэлэгт яаралтай

Баас цусны судалтай

Эмнэлэгт яаралтай илгээ

ХумхааХалууралт Хумхаатай нутагт

Халууралтын удирдамжийг ашигла

Хэвлийгээр өвдөх Баастай нь хорхой гарч байсан

Ferrous sulfate уулгах Төмөр дутагдал

ferrous sulfate + folic acid 60 + 0.25 mg (өдөрт 1 – 2 шахмал)

Жирэмсэн үеийн цус багадалт

Тураал

Халууралтын удирдамжийг ашигла

74  

Хавантай �вчт�н Шинж тэмдэг Боломжтой оношууд Эмчилгээ

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Цусны даралт өндөр Гломерулонефрит Нефротик хамшинж

Зүрхний дутагдал

Цирроз

Хүнд тураал

Преэклампси

Амьсгаадах

Тий

Тий

Үгүй

Зовхи бүлцэн

Шээхэд хөөсрөх

Хүзүүний вен өргөсөх

Архи хэрэглэдэг

Үгүй

Өөр шинж тэмдэггүй

Хөлөө өргөхөд хаван

Тий

Харшил Сhlorphenamine 4 mg шахмал өг

Насанд хүрэгсэд: 1 шахмалаар өдөрт 3 удаа

Дээд шатлалд яаралтай илгээ

Дээд шатлалд шилжүүл Ужиг суулгалт

Турж эцэх

Дээд шатлалд яаралтай илгээ

Компрессийн хаван

Даралт их

Өвчтөнг тайвшруул

Зүүн талаараа хэвтэхийг зөвлөх

Өөр шинж тэмдэггүй

Тунг багасгах Кортикостероидын гаж нөлөө

Өвчтөнг тайвшруул Гравитацийн хаван

Дээд шатлалд шилжүүл

Амьсгаадалтын удирдамжийг ашигла

Асцит

Жирэмсний сүүлийн 3

Үгүй

Загтнасан тууралт

Үгүй

Тий

Тий

Тий

ТийКортикостероид удаан хэрэглэж байгаа

Үгүй

Үгүй

75  

ҮЕНИЙ ӨВДӨЛТТЭЙ ӨВЧТӨН

Шинж тэмдэг Боломжтой оношууд Эмчилгээ

 

    

 

 

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

  

 

 

Өвдөлт гэнэт Хэрлэг Refer URGENTLY to hospital Нянгийн эсрэг бэлдмэл: benzathine penicillin G

Насанд хүрэгсэд: 1.2 сая булчинд

Халдварын артрит

Тий

Үгү

Хүүхэд

Олон үе өвдөж хавдсан

(полиартрит)

Refer URGENTLY to hospital

Refer

Үе хавдсан, барихад халуун

Яс, үений гэмтэл

Recurrent painYES

Indomethacin өг

Ibuprofen эсвэл diclofenac эсвэл aspirin

Илүүдэл жинтэй бол жингээ бууруулахыг

Подагра

ОстеоартритҮений өвдөлт, ихэвчлэн өвдөг,

настайчууд

Гэмтлийн удирдамжийг ашиглаҮендээ гэмтэл

Өглөөний хөшилт

Ихэвчлэн эмэгтэйчүүд

Үений хэрлэг төст үрэвсэл

Giveibuprofen эсвэл diclofenac эсвэл aspirin Refer, if worsening

Үений өвдөлт их хүчтэй, ихэвчлэн хөлийн эрхий