МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН …hsdp.org/public/f/11.pdf · гүйцэтгэлд нарийвчилсан дүн шинжилгээ ... Санхүүгийн

МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН

ДААТГАЛЫН ТОГТОЛЦООНД ХИЙСЭН ҮНЭЛГЭЭ

Кайнямын Тунгалаг Ян Болтман

2010 он

Бүх эрх зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан болно. Энэхүү номыг ашгийн бус зорилгоор хэсэгчлэн болон бүтнээр дахин хэвлэвэл дараахи хаягаар хандана уу.

ADB, East Asian Department,

Mongolia Resident mission. MCS Plaza, 2 nd floor, Seoul street-4, Ulaanbaatar, Mongolia. Tel: +976 11 329836, fax: +76 11 311795, e-mail: [email protected]

Hansaring 43, 50670, Cologne, Germany.

Tel: +49 /221/912 867 17, fax: +49 /221/912 867 59. e-mail: [email protected], Internet: www.gvg-koeln.de.

Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-3 төсөл.

Засгийн газрын 8 дугаар байр, Олимпийн гудамж-2, Улаанбаатар-48. Монгол улс.

Утас/фах:976-329369, e-mail: [email protected], Internet: www.hsdp.moh.mn

“ÑЭËЭÍÃЭÏÐÅÑÑ” ÕÕÊ-ийн хэвлэх үйлдвэрт эхийг бэлтгэæ хэвлэв.

Азийн хөгжлийн банкны “Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-3” төсөл боловсруулж хэвлүүлэв.

�

МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН ТОГТОЛЦООНД ХИЙСЭН ҮНЭЛГЭЭ

ӨМНӨХ ҮГ

Зах зээлийн эдийн засгийн харилцааны мөн чанарт нийцүүлэн хүн амыг эрүүл мэндийн эдийн засгийн эрсдэлээс хамгаалахын тулд эрүүл мэндийн санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэр болох Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг нэвтрүүлэхээр сонгож, “Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай” хуулийг хэрэгжүүлж эхэлснээс хойш 17 жил өнгөрч, Монгол улсад Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо бүрэлдэн тогтлоо.

Өнгөрсөн хугацаанд Эрүүл мэндийн даатгалын санг амжилттай бүрдүүлж манай улсын хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээний зардлын тодорхой хувийг энэ сангаас санхүүжүүлж байна.

Монгол улсын эрүүл мэндийн бодлогын үндсэн зорилт нь хүн амын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн чанартай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тэгш хүртээмжтэй хүргэх явдал юм. Бодлогын энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэхэд салбарын санхүүжилтийн оновчтой арга механизм шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэх учиртай. Хэдийгээр төсөв, даатгалын сангийн уялдаа холбоог сайжруулах арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байгаа ч хүн амд үзүүлж буй тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад бодитой хөшүүрэг болж чадахгүй байна.

Иймээс Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-3 төслийн хүрээнд эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтийн асуудлуудыг цогцоор нь авч үзэн шинэчлэл хийх зорилт тавьж энэ хүрээнд өнөөгийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны байдалд үнэлгээ хийж үр дүнг та бүхэнд толилуулж байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь хүн амыг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах, сан бүрдүүлэх, даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн чанартай тусламж үйлчилгээг худалдан авах гэсэн 3 үндсэн үүрэгтэй байдаг. Энэхүү үнэлгээнд Эрүүл мэндийн даатгал нь дээрх үүргээ хэрхэн биелүүлж байгааг үнэлэхийн хамт түүнд нөлөөлж байгаа гадаад, дотоод хүчин зүйл, эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтэнд ямар үүрэг гүйцэтгэж байгаа зэргийг Эрүүл мэндийн бодлогын зорилтын хүрээнд дэлгэрэнгүй авч үзсэн байна.

Энэ нь өнөөгийн Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо, түүний үйл ажиллагааны ололт амжилт, доголдол дутагдлын талаар оролцогч талуудын /Засгийн газар ба холбогдох яам газрууд, ажил олгогч, даатгуулагчдын төлөөлөл, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид гэх мэт/ ойлголтыг нэгтгэж тэдгээрийн харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагааг хангахад чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байна.

Энэхүү үнэлгээ нь цаашид Эрүүл мэндийн даатгалын, улмаар Эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтийн тогтолцоог боловсронгуй болгож Хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах бодлогын зорилтуудыг хангахад шийдвэр гаргагчдад гарын авлага болж, нотолгоонд суурилсан шийдвэр гаргахад нь үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт гүнээ итгэж байна.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ГИШҮҮН,

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЙД С.ЛАМБАА


�

ТАЛАРХАЛ

Үнэлгээний багийн зүгээс Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, ялангуяа түүний Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүжилтийн газрын хамт олонд тэдний найрсаг зан харьцаа, бидэнд зарцуулсан цаг зав болон байгууллагын үйл ажиллагаа, Эрүүл мэндийн даатгалын үйл ажиллагааны гүнд орж танилцах боломж олгосонд талархал илэрхийлэхийг хүсч байна. Үүний зэрэгцээ Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, түүний салбаруудад ажиллагсад бидний сонирхсон бүх асуултад дэлгэрэнгүй хариулт өгч, бичмэл материалаар ханган, зарим үед бидний тавьсан асуултад тусгайлан зориулж мэдээлэл бэлтгэн өгч байсанд гүн талархлаа илэрхийлье.

�


ХУРААНГУЙ

1. ОршилЭрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь хүн амыг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах,

сан бүрдүүлэх, даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн чанартай тусламæ үйлчилгээг худалдан авах гэсэн 3 үндсэн үүрэгтэй байдаг.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээний зорилго нь үндсэн үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа болон эрүүл мэндийн даатгал анх байгуулагдахдаа тавьсан зорилтдоо хүрсэн эсэх, нөлөөлж байгаа гадаад, дотоод хүчин зүйлүүдийг тодруулахад оршино. Цаашилбал: ЭМД-ын өнөөгийн тогтолцоог нэлээд чадавхитай Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт шилжүүлэхэд (1) өнөөгийн тогтолцооны давуу ба сул тал, байгаа боломжийн талаар мэдээлэл цуглуулах, (2) ЭМД-ын тогтолцооны нөлөөллөөс гаднах нөхцөл байдлыг тодотгох зорилготой. Энэхүү үнэлгээний практик ач холбогдол бүхий зорилго нь ЭМ-ийн санхүүжилтийг боловсронгуй болгох шинэ загварыг боловсруулахад хувь нэмэр оруулах явдал юм.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг (ИЭМДХ) анхлан баталж, заавал даатгуулах эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлж эхлэх үеийн Монгол Улсын Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны анхны зорилго� нь: (1) эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэрийг дайчлах замаар улсын төсвийн ачааллыг хөнгөлөх, (2) иргэд, ажил олгогчид болон ажилчид санхүүгийн эрсдлийг хуваалцах механизмыг хэрэгжүүлэх замаар өөрсдийнхөө эрүүл мэндийн төлөө илүү хариуцлага хүлээлгэдэг болгох, (3) хариуцлагыг дээшлүүлэх, зах зээлийн зарчмыг нэвтрүүлэх замаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийг сайжруулахад оршиж байв. Монгол улс дахь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны ололт, амжилтыг түүний анхан тавьж байсан зорилтуудтай харьцуулахаас гадна эрүүл мэндийн санхүүжилтийн олон улсын ерөнхий зорилттой харьцууллаа.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог үнэлэхдээ эх үүсвэрийг бүрдүүлэх болон санг нэгтгэх, бүрдүүлэх үйл ажиллагааны үр дүн, шударга байдал, хамрагдаж буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ болон эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаа зэрэг асуудалд голлон анхаарсан болно.

2. Арга зүй Өнөөгийн мөрдөгдөж байгаа хууль, дүрэм журам, сайдын тушаал гэх мэт олон

тооны баримт бичигт судалгаа хийх, Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, түүний салбар нэгжийн дарга, мэргэжилтнүүд, эмнэлгийн дарга нар болон бусад оролцогч талуудын төлөөллүүдтэй уулзаж ярилцах замаар үнэлгээг хийлээ. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны асуудлуудыг Монгол орны нөхцөл байдлын үүднээс cистэмтэйгээр судалсан болно. Гэхдээ энэхүү үнэлгээ нь эмнэлгийн дарга нар, орон нутгийн засаг захиргааны төлөөлөгчдийн дунд судалгаа хийх, ЭМД-ын байгууллага, түүний салбарууд болон хэлтэс, нэгжийн санхүүгийн удирдлагын тогтолцоо, байгууллагын дотоод үйл ажиллагаа, гүйцэтгэлд нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийх зорилт тавиагүй юм.

� Prof.P.Nymadavaa,DrK.Tungalag,SocialHealrhInsurance,SelectedCaseStudiesfromAsiaandthePacific: Mongolia,WHO,2005


�

3. Эрүүл мэндийн даатгалын үнэлгээний хураангуйЕрөнхий зүйл: Монгол улс нь хүн ам, ажил олгогчид болон хөдөлмөр эрхлэгчид

өөрсдийн эрүүл мэндийн санхүүгийн эрсдлийн төлөө хариуцлага хүлээн, эрүүл мэндийн хувьд өндөр болон бага эрсдэлтэй хүмүүс, баян болон ядуу хүмүүс өөр хоорондоо эрсдлээ хуваалцдаг эрүүл мэндийн даатгалын боломжийн сайн тогтолцоог бий болгож чадсан байна.

Үүний зэрэгцээ эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэрийг бий болгож, улсын төсвийн ачааллыг хөнгөлж чаджээ. Томоохон албан бус салбартай аливаа улс орнуудын нэгэн адил, Монгол улс нь хүн амаа даатгалд бүрэн хамруулахын тулд албан бус салбарын нилээд хэсэг болох эмзэг хэмээн тооцогдсон хүмүүсийн даатгалын шимтгэлийг төсвөөс санхүүжүүлж даатгалд хамруулдаг. Цаашид ч хүн амаа даатгалд бүрэн хамруулахад улсын төсвийн татаас хэрэгцээтэй байсаар байх болно.

ЭМД-ын тогтолцоо нь хүн амынхаа 80 орчим хувийг хамруулан Эрүүл мэндийн даатгалын тогтвортой санг бүрдүүлж чадсан боловч тусламж үйлчилгээг үр ашигтай хүргэх, тусламжийн чанарыг сайжруулах талаар тавьсан зорилтоо биелүүлж чадаагүй байна. Хэдийгээр энэ нь ЭМД-ын байгууллагын худалдан авах үүрэг функцээ бүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй байсан болон бусад гадны хүчин зүйлээс хамаарч байсан боловч, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийн үнэлгээ, гүйцэтгэлийн хяналтыг сайжруулах боломж байсан гэж үзэж байна.

Мөн Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь хүн ам болон даатгуулагчдад хандсан илүү санаачлагатай үйл ажиллагаа явуулж, эрүүл мэндийн даатгалын тухай болон даатгалаас санхүүждэг тусламж үйлчилгээний талаарх тэдний санаа бодол, хүлээлтийг мэдэх талаар ажиллах боломжтой байсан.

Хүн амын хамралт эхний үед 90% гаруй хувиас 80% орчим болж буурч, сүүлийн хэдэн жилд тогтмол хэмжээнд байсан боловч 2009 онд 77,6% болжээ. Гэсэн ч энэ нь ижил түвшний улс орнуудтай харьцуудбал өндөр хэвээр байгаа юм. Хамралт өндөр байгаа нь эмзэг бүлгийн гэж нэрлэгддэг даатгуулагчид нийт даатгуулагчдын 60%-ийг эзэлж, эдгээр хүмүүсийн даатгалын шимтгэлийг улсын төсвөөс татаас байдлаар олгодогтой холбоотой байна. Улсын болон хувийн салбарт албан ёсоор хөдөлмөр эрхлэгчид бүгд даатгалд хамрагдсан. Харин албан бус салбарын эмзэг бүлэгт хамрагдахгүй байгаа хүмүүсийн зарим хэсэг нь даатгалд хамрагдалгүй үлддэг байна. Ойролцоогоор нийт хүн амын 20 орчим хувь нь даатгалд хамрагдахгүй байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого нь цалинд суурилсан шимтгэл болон улсын төсвийн татаасаас голчлон бүрдэж байна. Хүн амын багахан хэсэг болох албан салбарт ажиллагсад эрүүл мэндийн даатгалын сангийн шимтгэлийн орлогын дийлэнх хэсгийг бүрдүүлж байгаа ба 2009 оны байдлаар энэ бүлэг нь нийт даатгуулагчдын 25.7% ийг эзэлж нийт орлогын 80.5%-ийг бүрдүүлсэн байна. Албан бус салбарт ажиллагсдын шимтгэлийн хэмжээ хэт бага байгаагаас гадна өсөн нэмэгдэж буй инфляцийн түвшинтэй уялдахгүйгээр тогтмол хэмжээнд байсаар байна.

Засгийн газар нийт даатгуулагчдын 58.2% болох эмзэг бүлгийн хүн амын шимтгэлийг татаасаар олгож, энэ нь нийт орлогын дөнгөж 11.2%-ийг бүрдүүлж байгаа бол тэдэнд зориулсан тусламж үйлчилгээнд сангийн зарлагын 50% гаруй нь ноогддог ажээ. Эмзэг бүлгийн хүн амд Засгийн газраас олгож буй татаас нь тэрхүү бүлгийн хүн амын бодит тоонд үндэслэхгүйгээр өмнөх жилүүдээс улбаалсан тогтмол хэмжээнд байдаг ба инфляцийн түвшинтэй ч мөн уялдахгүй байна.

“Эмзэг”-т тооцогдон төсвийн татаасаар шимтгэлээ төлүүлж байгаа бүх хүн ядуу биш бөгөөд оновчтой итгэлцүүрийн аргыг ашиглан бодит “Эмзэг” бүлэг, мөн өөрсдийн болон

�


хүүхдийнхээ шимтгэлийг төлөх чадвартай хүмүүсийг тодорхойлж төлбөрийн чадварынхаа хэр хэмжээгээр хувь нэмэр оруулах санхүүгийн шударга зарчмыг хэрэгжүүлэхэд нааштай алхам болно.

Шимтгэл цуглуулах: Албан салбараас нийгмийн даатгалын 5 сангийн шимтгэлийг нэг дор, үр ашигтайгаар, мөн 100% үр дүнтэй цуглуулж байна. Гэвч албан бус салбарт ажиллагсдыг даатгалд хамруулах, тэдний шимтгэлийг хураах ажил ийм байдлаар хийгдэж чадахгүй байна.

ЭМД-ын байгууллагад нийгмийн маркетингийн идэвхтэй хөтөлбөр байхгүй байна. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооноос үл хамааран олон хүчин зүйл даатгалын

хамралтанд нөлөөлж байна. Үүнд: (1) тусламж үйлчилгээг худалдан авах үйл ажиллагааны хуваагдмал болоод хязгаарлагдмал байдал (2) анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг даатгалаас хассан, (3) хоёр болон гурав дахь шатлалын түвшинд амбулаториор бичсэн эм даатгалд хамрагддаггүй, (4) улс орны газарзүйн онцлог (5) орон гэргүй, бүртгэлгүй иргэдийн тоо бүүрахгүй байгаа (6) хүн амын шилжилт хөдөлгөөн их байгаа зэрэг болно.

Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын нийслэл, аймаг, дүүргийн салбар нэгжүүд орон нутагтаа өөрийн дансанд орлогыг хуримтлуулж сан бүрдүүлэн, түүнээсээ тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудыг санхүүжүүлж үлдсэнийг нь төрийн сан дахь төв санд төвлөрүүлдэг. Салбарууд хоорондын илүүдэл, дутагдлыг тэгшитгэх ажлыг Улаанбаатар хот дахь Нийгмийн даатгалын Ерөнхий газар хийж байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд хүн амыг даатгалд бүрэн хамруулахын тулд тодорхой хэмжээгээр төсвийн татааст тулгуурлаж байгаа бөгөөд үүнээс өөр аргагүй байна. Учир нь албан бус салбар томтой улс орнууд төсвийн татаас өгөхгүйгээр ядуучууд болон албан бус салбарт ажиллагсдаа бүрэн хамруулж чаддаггүй. Түүнчлэн эдийн засгийн шалтгаанаар, цалингийн зардлыг бага байлган улмаар олон улсын түвшинд өрсөлдөх чадвартай байхын тулд Монгол улс ЭМД-ын цалингийн шимтгэлийг нэмэх бус харин төсвөөс татаас өгөх хувилбарыг хадгалах нь илүү хэрэгтэй байх болно.

Сангийн тогтвортой байдал: Хүн амынхаа 80 орчим хувийг хамруулан Эрүүл мэндийн даатгалын тогтвортой санг бүрдүүлж чадсан байна. Өнөөг хүртэл эрүүл мэндийн даатгалын сан алдагдалгүй ажиллаж ирсэн нь сангийн тогтвортой байдлын нэг үзүүлэлт юм. Сангийн хуримтлал нь 1 орчим жилийн зарлагатай тэнцэх хэмжээтэй байгаа нь нийгмийн даатгалын сангийн хувьд, ялангуяа СЯ-ны дэмжлэг авч буй тохиолдолд харьцангуй өндөр үзүүлэлт юм. Аливаа шийдвэрийг гаргахын өмнө түүнээс үүдэн үүсэх үр дагаврыг тооцох хэрэгтэй байдаг. Саяхан эмнэлгүүдийг санхүүжүүлэх тарифыг нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргахдаа сангийн төсөвт гарч болох ерөнхий үр нөлөө зэргийг өмнө нь сайтар тооцоогүй байна. Иймэрхүү шийдвэр нь хуримтлагдсан нөөцийг хорогдуулж, улмаар алдагдалд хүргэх уршигтай.

Санхүүгийн удирдлага: Санхүүгийн удирдлагын үйл явц болон төлбөр тооцоо хийх тогтолцоо нь сайн зохион байгуулагдсан байна. Энэ талаар илүү нарийвчилсан шинжилгээ хийх нь энэхүү тайлангийн хүрээнээс хальсан ажил юм. 2007 онд Үндэсний Аудитын газраас хийсэн шалгалтын тайланд НДЕГ-ын дотоод хяналт хангалтгүй байгаа талаар дурдсан байсан.

Тусламж үйлчилгээний багц: Эрүүл мэндийн даатгалаас 2 ба 3 дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлдэг. Үүнээс халдварт, сэтгэцийн өвчин болон хавдарын зарим тусламж үйлчилгээ гэх мэт илүү нийгмийн шалтгаантай өвчний үед үзүүлэх болон хүний амь настай шууд холбоотой эмнэлгийн яаралтай ба эрчимт эмчилгээ, жирэмсэн төрөлттэй холбоотой тусламж үйлчилгээ нь улсын төсвөөс санхүүждэг. Бусад нь үндсэндээ


�

Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжиж байна. Мөн Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний түвшинд өрх, сум (багийн

бага эмч)-ын эмчийн жороор зайлшгүй шаардлагатай эмийн үнийн хөнгөлөлт үзүүлж байна.

Өрх, сумын эмчээс бусад эмч нарын амбулатoриор бичсэн эмийг хөнгөлөх тухай багцад ороогүй нь эм авах мөнгөгүй хүмүүсийн эмнэлэгт хэвтэх сонирхлыг өдөөж байж болох юм.

Анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг төсвөөс санхүүжүүлэх болсоноор эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага өвчтөний шатлал хоорондын шилжилт хөдөлгөөн /лавлагаа тусламж үйлчилгээ/ болон даатгалаас нөхөн төлдөг өрх, сумын эмчийн бичсэн эмийн хөнгөлөлтийн зардлын хэмжээг хянах боломжгүй болгосон байна.

Эмнэлгийн санхүүжилт: Эмнэлгүүд төсөв, даатгал, өөрийн орлого гэх 3 эх үүсвэрээс санхүүжиж байна. Улсын эмнэлгүүдийн тогтмол зардлыг төсвөөс, хувьсах зардлыг Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжүүлдэг. Үүний дээр эмнэлгүүд өөрийн орлогын төлөвлөгөөтэй байдаг бөгөөд энэ нь хамтын төлбөр ба төлбөрт үйлчилгээний орлогоос бүрддэг. Дээрх 3 эх үүсвэрийн нэгдсэн төлөвлөлт, зохицуулалт, хяналтын механизм дутагдалтай байгаа юм.

Хамтын төлбөр: Даатггуулагч (эмзэг бүлгийн даатгуулагчаас бусад) эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээг авахдаа өртөг ойролцоо оношийн бүлгийн үнийн дүнгийн 10%-ийг 2 дахь, 15%-ийг 3 дахь шатлалын эмнэлэгт хамтын төлбөр байдлаар өөрөө төлж байна. Хэрэв доод шатлалын эмнэлгээс дээд шатлалын эмнэлэгт илгээсэн илгээмж /13А/ байхгүй бол даатгуулагчид бүх төлбөрийг төлөх ёстой боловч илгээмжийн ач холбогдол гэж бараг байхгүйтэй адил байна. Учир нь өөрөө сонгон дээд шатлалын тусламж үйлчилгээ авч буй өвчтөний хүсэлтээр өрх ба сумын эмч нар цааргалалгүйгээр илгээх бичиг өгдөг байна. Мөн ЭМДБ-аас хөнгөлөлт олгох эмийн жагсаалтад орсон байсан ч хөнгөлөлтийн хувь хэмжээнээс (50–80% ) шалтгаалан өвчтөн эмийн үнийн зарим хэсгийг өөрөө төлж байна.

Албан бус төлбөр: Өвчтнүүд өөртөө ээлтэй тусламж үйлчилгээ авахын тулд эмнэлгийн ажилтнуудад албан бус төлбөр өгөх шаардлага гарч байна. Энэ нь эмнэлгийн удирдлага, ЭМЯ болон ЭМД-ын хувьд ноцтой асуудал мөн. Албан бус төлбөрийн улмаас ядуу хүмүүс эмнэлгээс дайжих явдал гарч байна. Тухайлбал, 2000 онд чинээлэг хүмүүс ядуучуудыг бодвол эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг 2.52 дахин их авч байжээ. Хэрэв ядуучууд шаардлагатай үедээ тусламж авч чадахгүй бол тэдний эрүүл мэндийн байдал улам бүр дордоход хүрнэ.

Гэрээ хийх, худалдан авах үйл ажиллагаа нь ЭМЯ, орон нутгийн удирдлага болон ЭМД-ын байгууллагын хооронд хуваагдсан байна. НДЕГ-ын салбар байгууллагууд ЭМЯ-наас СЯ, НХХЯ-тай зөвшилцсөний дагуу тогтоосон төлбөрийн арга болон тарифаар ЭМД-ын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагатай /цаашид эрүүл мэндийн байгууллага гэх/ гэрээ хийх, санхүүжүүлэх ажлыг хийдэг.

Онцын шаардлагагүй өвчтөнг эмнэлэгт хэвтүүлэх үзэгдэл түгээмэл байгаа бөгөөд үүнд дараахь хэдэн шалтгаан нөлөөлж байна. Тухайлбал, хэвтэн эмчлүүлэх тусламжид өгөх санхүүжилт нь амбулаторийн үйлчилгээнээс их байдаг, өдрийн эмчилгээг бараг ашигладаггүй, оношилгооны зорилгоор шинжилгээ хийлгэх тохиолдолд амбулаторийн үзлэгийн төлбөрөөс гадна оношлогоо үйлчилгээний төлбөрийг нэмж авч байна. Уг нь өвчтнүүдийг эмчилгээ авч болох тусламж үйлчилгээний доод шатанд илүү барихыг хичээх хэрэгтэй байтал өртөг ихтэй эмнэлгийн тусламжийн хомс нөөцийг зохисгүй ашиглаж

2 К.Тунгалаг_2005он

�


байна. Төлбөрийн тогтолцоо оновчгүй байгаа нь эмнэлгүүдэд үр ашигтай менежмент

явуулахад саад учруулж байна. Хэдийгээр эмнэлгүүдэд өртөг ойролцоо оношийн бүлгээр санхүүжилт хийж, эмнэлгүүдийн төсвийн хязгаарыг урьд жилүүдийн түвшингээр өгч байгаа ч СЯ зардлын зүйлээр төсөвлөх аргыг хяналтын зорилгоор ашигласаар байна.

НДЕГ, түүний салбаруудад эрүүл мэндийн байгууллага болон тэдний үзүүлж буй үйлчилгээний төрлийг сонгох, үзүүлэх тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээ, газарзүйн хүрээг тодорхойлох болон, үйлчилгээний үнэ өртгийг тохиролцох эрх байхгүй байна. НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүжилтийн газар нь ЭМЯ болон СЯ-наас тогтоосон журмын дагуу гэрээ байгуулж, санхүүжилт хийх хэмжээнд ажиллаж байна.

ЭМД-ын нэхэмжлэл болон гүйцэтгэлийг эргэн хянах үйл явц нь салбар байгууллагуудын түвшинд хийгдэх бөгөөд мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг сайн ашиглаж, ажлаа сайтар зохион байгуулсан байна. Гэвч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн талаарх мэдээлэл, нарийвчилсан үнэлгээ хийх зорилгоор статистикийн үнэлгээ хийх аргуудыг ашигладаггүй. Иймд ЭМД-ын байцаагч нар эмнэлгүүдээс өвчтөний түүхийг авчруулан биечлэн шалган нягтлах хэрэгтэй болдог. Зөвхөн хоёр ба гурав дахь шатлалын том эмнэлгүүдийн гүйцэтгэлийн хяналтыг эмнэлэг дээр нь сард хоёр удаа очиж хийдэг байна.

Үндэсний хэмжээнд мөрдөх эмчилгээний протокол, эмнэлзүйн удирдамж боловсронгуй бус, дутагдалтай байгаагийн улмаас ЭМД-ын байцаагч нарын үнэлгээ ихээхэн хязгаарлагддаг. Эмчилгээ үйлчилгээний стандарт, эмнэлзүйн удирдамж зэрэг нь даатгалын байгууллагын байцаагч эмч нарын хувьд даатгуулагчид үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний чанарыг үнэлэхэд чухал лавлагаа материал болж, оновчтой тусламж үйлчилгээг үзүүлсэн эсэхэд хяналт тавих боломжийг олгодог юм.

Тусламжийн чанар. Үр ашиг болон тусламж үйлчилгээг зохих түвшинд үзүүлсэн эсэх нь тусламж үйлчилгээний чанарын чухал асуудлууд мөн боловч тусламжийн чанарын талаарх дүр зургийг бүрэн хэмжээнд өгч чадахгүй. Тусламжийн чанарыг тодорхойлдог олон асуудал, хүчин зүйлс болон тусламжийн эцсийн үр дүн зэрэгт ЭМД-ын байгууллага анхаардаггүй. Учир нь чанарын асуудлаар Улсын Мэргэжлийн хяналтын газрын Эрүүл мэндийн газар, Эрүүл мэндийн газрын (Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг) Магадлан итгэмжлэлийн асуудал хариуцсан нэгж ажилладаг байна. Гэвч магадлан итгэмжлэлийн хөтөлбөр нь стандарт боловсруулах чиглэлд түлхүү анхаарсан идэвхгүй байдалтай байна. Стандартад анхаарахдаа барилга байшин, хүний нөөц зэрэг чанарын бүтцийн хэсэгт илүү ач холбогдол өгч, эмнэлгүүдийн удирдлага, засаглал зэрэг тусламж үйлчилгээ үзүүлэх үйл явцад анхаарахгүй байна. ЭМД-ын байгууллага нь худалдан авалтын чухал үе шат болох даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн эмнэлгийн байгууллагуудыг сонгох эрх байхгүй ба даатгуулсан хүн амын хэрэгцээнээс үл хамааран ЭМЯ-наас тогтоож өгсөн эмнэлгүүдтэй гэрээ байгуулж, ЭМДС-аас санхүүжүүлдэг.

Эрүүл мэндийн удирдлага мэдээллийн тогтолцоо (ЭМУМТ) нь санхүүгийн удирдлага зэрэг ЭМД-ын тогтолцооны бизнесийн бүхий л үйл ажиллагааг дэмжихэд чиглэгдэн сайн зохион байгуулагдсан байна. Түүнчлэн эмнэлгүүдийн үйл ажиллагааг эргэн хянах үйл явцыг дэмжин, ЭМД болон эрүүл мэндийн байгууллагын хооронд интернетээр биш ч гэсэн электрон хэлбэрээр мэдээллийг цуглуулах, солилцох боломжийг бүрдүүлжээ.

Гомдол, санал хүсэлт хүлээн авч шийдвэрлэх: Даатгуулагчид болон шимтгэл төлөгч байгууллагуудын гомдол саналыг барагдуулах албан ёсны бүтэцтэй боловч, эмнэлгүүдийн гэрээ, нэхэмжлэлийн хариу үр дүн, тэдний гүйцэтгэлтэй холбоотой болон бусад гомдлыг


�0

хүлээн авч шийдвэрлэх тогтсон механизм байхгүй байна. Удирдлага/засаглал: ЭМД-ын тогтолцооны удирдлага нэлээд нарийн төвөгтэй. ЭМД-

ын асуудалд гурван яам оролцож байгаа ч, зэрэг оролцдоггүйгээс гадна зарим тохиолдолд бие биетэйгээ зөрчилдсөн шийдвэр гаргадаг. НДЕГ нь НХХЯ-нд шууд тайлагнадаг ч санхүүгийн болоод эрүүл мэндийн асуудлаар энэ яамны шийдвэр хязгаарлагдмал буюу бараг шийдвэр гаргах боломжгүй байдаг. ЭМЯ хуульд заасан үүргийн дагуу ЭМД-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний нэр төрөл, тоо хэмжээг тогтоодог. НДЕГ-ын салбаруудын хувьд орон нутгийн удирдлагын оролцоо бас орсон байдаг. Нөгөө талаас төлөөллийн удирдлагын тогтолцоо байдаг бөгөөд энэ нь санг бүрдүүлэгч талуудын төлөөлөл бүхий НДҮЗ, ЭМД-ын зөвлөл юм. НДЕГ нь дээрх зөвлөлүүдийн удирдлаган доор ажиллан, ЭМДБ-ын болон сангийн орлого зарлагыг түүнд тайлагнадаг байна.

ЭМД-д нөлөөлж буй гадаад хүчин зүйлс ЭМД-ын тогтолцооноос үл хамаарах дараахи хүчин зүйлс түүний гүйцэтгэлд нөлөө

үзүүлж байна. Үүнд: • Тусламж үйлчилгээг худалдан авах үндсэн үүрэг нь ЭМЯ, орон нутгийн удирдлага,

НДЕГ-т хуваагдсан байдал• Эмнэлгийн технологийн хөрөнгө оруулалт, ЭМД-ын багцад ямар тусламж

үйлчилгээг хамааруулах гэх мэт шийдвэр гаргахад нөлөөлөх зардал үр ашгийн үнэлгээ хийх толтолцоо, чадавх сул,

• Эмнэлэг, тариа тариулах, дусал хийлгэх зэргийг илүүд үздэг, улс миний эрүүл мэндийг хариуцах ёстой гэж боддог зэрэг соёлын хүчин зүйлс

Эрүүл мэндийн боловсрол буюу хүн ам өөрсдийн эрүүл мэндэд эерэгээр нөлөөлөх зүйлсийн талаар мэдлэг, дадал төлөвшөөгүй,

• Улс орны газарзүйн онцлог зэргийг нэрлэж болно.Мөн ЭМД-ын байгууллага нь жинхэнэ утгаар тусламж үйлчилгээ худалдан авагч

байх тохиолдолд дараах асуудлуудад хүчтэй нөлөөлж чадах ба эдгээр нь эргээд түүний гүйцэтгэлд эерэг нөлөө үзүүлэх ёстой. Тухайлбал:

o Улсын ба хувийн эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө оруулалт o Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн байршил /тархалт/ болон чадавхи o Хувийн салбарын хөгжил o Анагаах ухааны болон сувилахуйн боловсрол o Удирдлагын боловсрол o Төгсөлтийн дараахь сургалт o Эм, эм хэрэгслийн чанар, олдоц болон үнэ өртөг o Эмнэлзүйн удирдамж, жор бичих заавар гэх мэт боловсруулах ажил

5. Зөвлөмж Ерөнхий зүйл: Эрүүл мэндийн салбарыг боловсронгуй болгох, ЭМДБ-ын үйл

ажиллагааг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх, худалдан авагч амжилттай ажиллах орчин бүрдүүлэхэд Засгийн газрын, ялангуяа санхүү, эдийн засгийн болон эрүүл мэндийн асуудал хариуцсан яамдууд, ЭМГ болон Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын зүгээс нэгдмэл, тэргүүлэх чиглэлээ сайтар тодорхойлсон үйл ажиллагаа шаардагдаж байна.

Шаардлагатай өөрчлөлтийг хийхийн тулд ЭМД-ын байгууллага идэвхтэй байр

��


сууринаас хандаж олон нийтэд мэдээлэл өгөх, эмнэлзүйн удирдамж, жор бичих заавар болон алгоритмийг шинэчлэн боловсруулах зэрэг ажилд санхүүгийн болон зохион байгуулалтын дэмжлэг үзүүлэн оролцох хэрэгтэй болно.

Хамралтыг нэмэгдүүлэхийн тулд анхан шатны засаг захиргааны оролцоог ханган тэдний сургалт, мөн хүн амд чиглэсэн мэдээллийн компанит ажил явуулах шаардлагатай. Оюутнуудыг гэр бүлийн нэг гишүүн гэдэг утгаар нь хэрэв эцэг эх нь эмзэг бүлэгт хамрагддаггүй бол өрхийн даатгалд хамруулах замаар оруулж болно.

Заавал даатгуулах ЭМД-ын бусад тогтолцоотой адил хүн амын үлдсэн хэсгийг даатгалд хамруулах маш хэцүү байдаг. Даатгалд хамрагдаагүй үлдсэн хүмүүсийн араас хөөцөлдөн хамруулахад зардал үр дүнгийн асуудал ч гарч ирдэг. Хэдийгээр хамралтаа нэмэгдүүлэх ажлыг үргэлжлүүлсэн ч даатгалд хамрагдахгүй бага хэсэг үлдэж болно гэж тооцох хэрэгтэй. Харин даатгалд хамрагдаагүй өвчтнийг яаралтай тусламж шаардсан, амь настай холбоотой заалтын үед эрүүл мэндийн байгууллага буцаахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлэх ёстой.

Орлого: ЭМД-ын тогтолцоог шударгаар санхүүжүүлэхийн тулд буюу бүх даатгуулагчид төлбөрийн чадварынхаа хэмжээгээр хувь нэмрээ оруулах нөхцлийг хангахын тулд эмзэг бүлгийнхнийг оновчтой тодорхойлох замаар хэн төлбөрийн чадвартай, хэн нь үгүйг нарийвчлан зааглах хэрэгтэй. Үүний дараа татаасаар олгож буй шимтгэлийн хувь хэмжээг өсгөх тухай бодолцох хэрэгтэй.

Тусламж үйлчилгээ: Албан бус салбарт ажиллагсдыг даатгалд даатгуулах сонирхлыг төрүүлэхийн тулд ЭМД-ын тогтолцоо илүү олон нэр төрлийн илүү сайн үйлчилгээ үзүүлэх хэрэгтэй. Энд шаардлагатай хөрөнгийг зөвхөн татаасыг нэмэгдүүлэх, цалингаас авдаг шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх аргаар биш тогтолцооныхоо үр ашигтай ажиллагааг нэмэгдүүлэх замаар гаргах боломжтой.

Сайн худалдан авагч нь эрүүл мэндийн даатгалын үйл ажиллагааг хүн амд ойртуулж, ач холбогдлыг нь ойлгуулахаас гадна эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээлэх, тэдний гүйцэтгэлд үнэлгээ хийхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Цаашид Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтэнд одоогийн ЭМД-ын тогтолцоог бэхжүүлж жинхэнэ худалдан авагч болгох эрх зүйн болон бүтэц зохион байгуулалтын шинэчлэлт хийх, эсвэл төсөв даатгалын санг нэгтгэн нэг худалдан авагч байгууллагыг шинээр байгуулах замаар өөрчлөлт хийх боломж байна. Өөрчлөлт хийхдээ, ялангуяа хоёр дахийг нь хэрэгжүүлсэн тохиолдолд дараахи зүйлсэд анхаарах хэрэгтэй. Үүнд:

• Шимтгэл цуглуулах ажлыг одоо байгаагаар нь хэвээр үлдээх. Харин шинээр байгуулагдах нэг худалдан авагч ил тод, хариуцлагатай механизмыг бүрдүүлэх замаар шимтгэл цуглуулахтай холбоотой бүх мэдээллийг авах боломжтой байвал зохино.

• Шимтгэлийн хураамж, улсын төсөв, татаас зэргээс бүрдэж буй нэгтгэсэн сан нь Төрийн сан дээр байрших боломжтой. Гэхдээ сангийн зарлагыг урьдчилан тодорхойлсон, төсөвлөсөн, тохиролцсон, үндэслэл бүхий зүйлд зарцуулах эрх нь зөвхөн шинээр байгуулагдах нэг худалдан авагчид байх ёстой.

• Төсвийн тухай хууль, ТБУСТХ-д өөрчлөлт оруулах шаардлагатай бөгөөд худалдан авагч байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд болон гэрээтэй тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээ санхүүжүүлэх, нөөц хуваарилах ЭМД-ын үйл ажиллагаанд СЯ, ЭМЯ хөндлөнгөөс оролцохгүй байвал зохино.

• Хэвтэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний төлбөрийн аргыг мөн өөрчилж, урвуу хөшүүргийг бууруулах механизмыг нэвтрүүлбэл зохино

• Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийг нэмэгдүүлэх, багцаа өргөжүүлэх,


�2

хамтарсан төлбөрийн хэмжээг өөрчлөх зэрэг бүх шийдвэр нь сангийн алдагдлаас сэргийлэх зорилгоор сангийн санхүүгийн төсөөллийн тооцоо судалгаа, зардал үр дүнгийн дүн шинжилгээ зэрэгт үндэслэх ёстой.

• ЭМДС-ийн удирдлага, байгууллагын дотоод зохион байгуулалтыг сайжруулах дараахь зүйлсийг санал болгож байна: (1) Тусламж үйлчилгээний багц өргөжихтэй холбоотойгоор ЭМУМТ-ны чадавхийг улам бүр бэхжүүлэх, (2) удирдамж, протокол боловсруулах, хэрэгжүүлэх ажлыг дэмжих, статистикийн аргачлал ашиглах замаар нэхэмжлэлийг эргэн хянаж, үнэлгээ хийх үйл ажиллагааг сайжруулах, (3) ил тод, хариуцлагатай байдлыг дээшлүүлэх үүднээс санхүүгийн бие даасан хянагчийг ажиллуулах.

• Хамгийн элбэг тохиолддог, өндөр өртөг шаарддаг тохиолдлуудын оношилгоо, эмчилгээний протокол, эмнэлзүйн удирдамжийг боловсруулан гаргах талаар ЭМЯ бодлого боловсруулж, удирдамжийг хэрэгжүүлэх, эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүд хэрэглэдэг болоход туслах зэргээр бодлогын хэрэгжилтийг дэмжих шаардлагатай байна.

• Удирдлагын өнөөгийн төвөгтэй бүтцийг эргэн харж, ЭМ-ийн санхүүжилтийн шинэ загварт шилжихдээ хялбаршуулах.

• ЭМДС болон ирээдүйн нэг худалдан авагчид нөлөөлөх гадны хүчин зүйлсийг бууруулахдаа санал болгосны дагуу арга хэмжээ авах.

6. Үндсэн илтгэлЭнэхүү баримт бичиг нь дээрх дүгнэлт, санал болгож буй үйл ажиллагааг харуулж,

улмаар эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо, түүний гүйцэтгэлд эерэг болон сөргөөр нөлөөлж буй асуудлын талаар өгүүллээ. Түүнчлэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд ЭМД-ын үзүүлэх үр дүн болон түүний үр нөлөө, үйл ажиллагааг хэрхэн сайжруулах арга замын талаар санал боловсруулсан болно.

��


ГАР×ИГӨМНӨХ ҮГ ............................................................................................................................................................ �Талархал ................................................................................................................................................................ �ХУРААНГУЙ ......................................................................................................................................................... �

1. Оршил ........................................................................................................................................... 52. Арга зүй ....................................................................................................................................... 53. Эрүүл мэндийн даатгалын үнэлгээний хураангуй ................................................................. 6ЭМД-д нөлөөлж буй гадаад хүчин зүйлс ................................................................................. 105. Зөвлөмж .................................................................................................................................... 106. Үндсэн илтгэл ........................................................................................................................... 12

Товчилсон нэр томъёоны жагсаалт ................................................................................................................. ��

�. ОРШИЛ............................................................................................................................................................. ��

2. ҮНЭЛГЭЭНИЙ зОРИЛГО .......................................................................................................................... ��

�. ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГА зҮЙ .......................................................................................................................... ��

�. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН ТОГТОЛЦОО, ГҮЙЦЭТГЭЛ, ..................................................... 20�.�. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлого ....................................................................................... 20�.2. Гишүүнчлэл, хүн амын хамралт ...................................................................................................... 2�

4.2.1 Хүн амыг даатгалд бүрэн хамруулах зорилт .................................................................. 214.2.2 Одоогийн байдал .................................................................................................................. 22Албан салбар ................................................................................................................................. 23Албан бус салбар ........................................................................................................................... 244.2.3 Ñүүлийн 14 жилийн хамралтын байдал ........................................................................ 274.2.4 Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг ...................................................................................................... 28

�.�. ЭМД-ын сангийн санхүүжилт .......................................................................................................... 2�4.3.1 Шимтгэл төлөлт .............................................................................................................. 304.3.2. Ñангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсаны хүү ............................................ 354.3.3. Даатгуулагчдаас төлөх хамтын /хуваалцах/ төлбөр .................................................. 364.3.5 Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: ЭМД-ын сангийн орлого ......................................................... 40

�.�. ЭМД-ын нэгдсэн сан бүрдэлт ............................................................................................................ ��4.4.1 Ñан бүрдүүлэлт хүн амын бүлгээр ................................................................................... 424.4.2 Ñан бүрдүүлэлт бүс нутгаар ............................................................................................. 42

�.�. ЭМД-ын сангийн зарлага ................................................................................................................ 444.5.1 Тусламж үйлчилгээний зардал .......................................................................................... 444.5.2 ÍДÅÃ/ЭМДÑ-ийн үйл ажиллагааны зардал .................................................................. 474.5.3 Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: .................................................................................................... 47

�.�. Тусламж үйлчилгээний багц ............................................................................................................ ��.�. Тусламж үйлчилгээг худалдан авах ба санхүүжүүлэх, өртөг болон чанарын хяналт ........... �2

4.7.1. Эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгох ......................................................................... 52�.�.2 Үйлчилгээний тоо хэмжээг тогтоох ................................................................................ 534.7.3. Ãэрээлэх ............................................................................................................................... 554.7.4. Төлбөрийн тогтолцоо ...................................................................................................... 564.7.5. Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний төлбөрийн


��

нэхэмжлэл, түүний гүйцэтгэлийн хяналт ....................................................................................... 59�.�. Эрүүл мэндийн даатгалын зохион байгуулалт ............................................................................. ��

4.8.1. Åрөнхий зүйл ....................................................................................................................... 664.8.2. Эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой ЭМЯ, ÍХХЯ болон ÑЯ-ны чиг үүрэг ........ 664.8.3. Эрүүл мэндийн даатгалын засаглал ............................................................................... 684.8.4. ЭМДÑ-ийн удирдлага, менежмент ................................................................................ 694.8.5 ЭМД-ын сангийн төлөвлөлт ............................................................................................. 714.8.6. Ãомдол, саналыг хүлээн авч шийдвэрлэх ........................................................................ 73

�.�. Хяналт ба Aудит ................................................................................................................................. ��

�. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТЭД ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН ГҮЙЦЭТГЭЖ БАЙГАА ҮҮРЭГ .................................................................................................................................................. ��

�. ҮР ДҮНГ ХЭЛЭЛЦЭХ НЬ ............................................................................................................................. ��.�. Үр дүнг нэгтгэх нь .............................................................................................................................. ��.2. Хэлэлцүүлэг .......................................................................................................................................... ��

�. ДҮГНЭЛТ БА зӨвЛӨМЖ ........................................................................................................................... ��

�. ХАвСРАЛТУУД .............................................................................................................................................. ��Хавсралт �. УУЛзСАН ХҮМҮҮСИЙН ЖАГСААЛТ ........................................................................ ��Хавсралт 2. Ашигласан материалын жагсаалт ................................................................................ �02Хавсралт �. Нийт даатгуулагчид дотор албан салбарт ажиллагсад, засгийн газраас шимтгэлийг нь татаасаар олгодог иргэдийн эзлэх хувь .............................................................................. �0�Хавсралт �. Даатгуулагчдын өвчлөлийн байдал, оношийн бүлгээр ............................................ �0�Хавсралт �. ЭМДБ, улсын төсвөөс санхүүждэг өвчний ангилал .................................................. �0�Хавсралт �. СЯ, ЭМЯ болон НХХЯ-ны чиг үүрэг ............................................................................ 109Хавсралт �. ЭМЯ-наас батлагдсан орны тоо ...................................................................................... ��0Хавсралт �. ЭМДБ-ийн орлого, зарлагын төлөвлөлт ...................................................................... ��0Хавсралт �. Мэдээлллийн технологийн төв ....................................................................................... ��2Хавсралт �0. Нийгмийн даатгалын байгууллагын мэдээллийн урсгалын диаграм ................. ��Хавсралт ��. НДЕГ-ын Мэдээллийн технологийн төв: ЭМДБ-тай холбоотой тогтмол гардаг тайлангууд .................................................................................................................................... �� Хавсралт �2. НДЕГ-ын нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллийн урсгал ....................................... ��Хавсралт ��. НДЕГ-ын сарын тайлан ................................................................................................ ��

��


Товчилсон нэр томъёоны жагсаалт

АНЭ Аймгийн нэгдсэн эмнэлэгAР Aрхангай аймагAХБ Азийн хөгжлийн банкБОЭТ Бүсийн оношлогоо эмчилгээний төвГA Говь-Алтай аймагДБ Дэлхийн банкДНЭ Дүүргийн нэгдсэн эмнэлэгДУ Дундговь аймагДЭМБ Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаИЭМДХ Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульМТТ Мэдээлэл технологийн төвМҮС Монголын үндэсний стандартНДҮз Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлНХХЯ Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яамНЭ Нэгдсэн эмнэлэгӨООБ Өртөг ойролцоо оношийн бүлэгӨОУА Өвчний олон улсын ангилалӨЭ Өрхийн эмнэлэгСБ Сүхбаатар аймагСЯ Сангийн яам ТБУСХ Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүуилтийн тухай хуульТрл ТриллионУБ УлаанбаатарНДЕГ Нийгмийн даатгалын ерөнхий газарҮСХ Үндэсний статистикийн хорооЭМД Эрүүл мэндийн даатгал ЭМДС Эрүүл мэндийн даатгалын санЭМДСз Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөлЭМДХСГ Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүжилтийн газарЭМЯ Эрүүл мэндийн яам ЭМСХХ Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр


��

�. ОРШИЛ

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь хүн амыг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах, сан бүрдүүлэх, даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн чанартай тусламæ үйлчилгээг худалдан авах гэсэн 3 үндсэн үүрэгтэй байдаг.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээний зорилго нь эрүүл мэндийн даатгал анх байгуулагдаж байх үеийн зорилтууд хэрхэн биелсэн, биелээгүй бол шалтгаан нь юу болох, тэрхүү шалтгаанууд ЭМД-ын тогтолцооны дотоод асуудал байсан уу, эсвэл гадны шалтгаантай байсан уу зэргийг тодруулахад оршино. Дэлгэрүүлбэл: (1) ЭМД-ын өнөөгийн тогтолцоог нэлээд чадавхитай Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт шилжүүлэхэд давуу ба сул тал, байгаа боломжийн талаар мэдээлэл цуглуулах, (2) ЭМД-ын тогтолцооны нөлөөллөөс гаднах нөхцөл байдлыг тодотгох зорилготой. Энэхүү үнэлгээний практик ач холбогдол бүхий зорилго нь ЭМС-ийн шинэ загварыг боловсруулахад хувь нэмэр оруулах явдал юм.

Энэхүү тайлан нь ЭМСХХ-3 төслийн хүрээнд хүлээлгэж өгөх 13 бүтээгдэхүүнд хамаарна.

2-р бүлэгт энэхүү тайлангийн зорилго, зорилтуудын тухай, 3-р бүлэгт хэрэглэгдсэн арга зүйн талаар өгүүлнэ.

4-р бүлэгт Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо, түүний гүйцэтгэлийн үнэлгээг харууллаа.

5-р бүлэгт Эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтэнд эрүүл мэндийн даатгалын үүргийг үзүүлсэн болно.

6-р бүлэгт түрүүчийн бүлгүүдийн дүгнэлтүүдийн хэлэлцүүлгийг оруулсан. 7-р бүлэгт Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох, нэг худалдан

авагч агентлагийн тухай дүгнэлт саналуудыг оруулсан болно.

��


2. ҮНЭЛГЭЭНИЙ зОРИЛГО

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны гүйцэтгэлийг хүн амыг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах, сан бүрдүүлэх, даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн чанартай тусламж үйлчилгээг худалдан авах гэсэн 3 үндсэн үүргийн биелэлтээр үнэлдэг3.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээний зорилго нь үндсэн үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа болон эрүүл мэндийн даатгал анх байгуулагдахдаа тавьсан зорилтдоо хүрсэн эсэх, нөлөөлж байгаа гадаад, дотоод хүчин зүйлүүдийг тодруулахад оршино.

Цаашилбал: ЭМД-ын өнөөгийн тогтолцоог нэлээд чадавхитай Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт шилжүүлэхэд (1) өнөөгийн тогтолцооны давуу ба сул тал, байгаа боломжийн талаар мэдээлэл цуглуулах, (2) ЭМД-ын тогтолцооны нөлөөллөөс гаднах нөхцөл байдлыг тодотгох зорилготой. Энэхүү үнэлгээний практик ач холбогдол бүхий зорилго нь ЭМ-ийн санхүүжилтийг боловсронгуй болгох шинэ загварыг боловсруулахад хувь нэмэр оруулах явдал юм.

Монгол улс дахь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны ололт, амжилтыг түүний анхан тавьж байсан зорилтуудтай харьцуулахаас гадна эрүүл мэндийн санхүүжилтийн олон улсын ерөнхий зорилттой харьцууллаа.

Монгол Улсын Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог анх нэвтрүүлэхдээ дараахи зорилтуудыг� тавьж байжээ. Үүнд :

• эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэрийг дайчлах замаар улсын төсвийн ачааллыг хөнгөрүүлэх,

• иргэд, ажил олгогчид болон ажилчид санхүүгийн эрсдлийг хуваалцах механизмыг хэрэгжүүлэх замаар өөрсдийнхөө эрүүл мэндийн төлөө илүү хариуцлага хүлээдэг болгох,

• хариуцлагыг дээшлүүлэх, зах зээлийн зарчмыг нэвтрүүлэх замаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийг сайжруулахад оршиж байв.

Олон улсын Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн зорилт:Дэлхийн улс орнуудад эрүүл мэндийн санхүүжилтийн олон янзын тогтолцоо байдаг

боловч зорилтууд нь5:• Санхүүгийн эрсдэлээс хамгаалах: Өвчний улмаас үүсэх санхүүгийн эрсдэлээс

бүх нийтийг хамгаалахад дэмжлэг үзүүлэх;• Санхүүжилтийн тэгш байдал: Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцооны

санхүүжилтийг тэгш хуваарилахад дэмжлэг үзүүлэх

Дунд хугацааны зорилтууд:• Хэрэглээний тэгш байдал: Тухайн үйлчилгээний хэрэгцээнээс хамааран

үйлчилгээг аль болох тэгш хүртэх хүргэх явдлыг дэмжих;• Тогтолцооны ил тод байдал, хариуцлагын тогтолцоог боловсронгуй болгох;• Тусламж үйлчилгээний чанар, үр ашгийг дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх;

� G,Carrin.SocialHealthInsuranceAssessemnttool,LAC,HSR,FPMD,MSN,BostonMassachusetts.� Prof.P.Nymadawa,Dr.K.Tungalag.SocialhHealthInsurance,SelectedCaseStudiesfromAsiaandthePacific: Mongolia.WHO,20055 �ut�in 200��ut�in200�


��

• Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны удирдлагын үр ашгийг дээшлүүлэх.

• Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд санхүүгийн зөв хөшүүргийг тогтоож өгөх6.

Ñудалгааны асуултуудДээрх зорилтуудыг хэрэгжүүлэхийн тулд дараахи асуултууд хариулагдсан байна.

Үүнд::• эх үүсвэрийг бүрдүүлэх өнөөгийн тогтолцоо хир үр дүнтэй болох, даатгалын

тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх найдвартай эх үүсвэр болж чадаж байгаа эсэх

• Санг бүрдүүлэлт хүн амын бүлэг, газарзүйн байршлаар хэрхэн явагддаг?

• Эрүүл мэндийн даатгалын тусламж даатгуулагчдад хэрхэн хүрдэг, энэ нь хир үр ашигтай үр дүнтэй арга замаар хийгддэг?

• Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаа хэрхэн явагддаг?• Нөөцийг бүрдүүлэх, нөөцийг зохистой ашиглах, хариуцлага ил тод байдал,

тусламж үйлчилгээний санхүүгийн хүртээмжийн талаар тавьсан зорилтууд хэрхэн биелсэн?

• Хүн амд шаардлагатай чанартай тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй хүргэхэд ирээдүйн худалдан авагчийн хувьд эрүүүл мэндийн даатгалын үүрэг, бүтэц үйл ажиллагаанд юуг нь хэрхэн сайжруулбал зохих

6 �utzin,2008 �utzin,2008

��


�. ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГА зҮЙ

Үнэлгээнд дараахи аргуудыг хэрэглэв. Үүнд: • Ярилцлага хийх

o НДЕГ болон түүний ЭМДХСГ-ын удирдлага, ажил хариуцсан хүмүүс, НДҮЗ, ЭМДСЗ-ийн нарийн бичгийн дарга нар, зарим гишүүд

o Бусад оролцогч талуудын удирдлага, төлөөлөл / Эрүүл мэндийн даатгал, эрүүл мэндийн санхүүжилттэй холбоотой ажил хариуцсан хүмүүс (Хавсралт 1: Уулзаж ярилцсан хүмүүсийн жагсаалт)

• Монгол улсын Эрүүл мэндийн даатгал, эрүүл мэндийн санхүүжилттэй холбоотой гарсан ном зүй, ялангуяа дотоодын болон гадаадын зөвлөх мэргэжилтнүүдийн гаргасан тайлангууд (Хавсралт 2)

• Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилт, эрүүл мэндийн даатгалын талаар гарсан тоон тайлан, тоо баримтанд дүн шинжилгээ хийх

• Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоотой ойролцоо хуучин социалист болон бусад орнуудад ЭМД нэвтрүүлсэн туршлагад7 дүн шинжилгээ хийх.

• Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн чиглэлээр ажиллаж байгаа олон улсын болон үндэсний зөвлөх мэргэжилтнүүдтэй зөвлөлдөх.

Үнэлгээг хийхдээ ЭМСХХ-3 төслийн бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд ажиллаж байсан зөвлөхүүдийн үйл ажиллагаатай нягт уялдуулан явууллаа.

� Kutzin, J, C Cashin, M Jakab, eds. �� th��in��. ��e�en��n� �ea�th �inan�in� �e�� th��in��. ��e�en��n� �ea�th �inan�in� �e�� Less�ns �� C�unt�ies in T�ansi��n. W��d �ea�th O��aniza��n �e�i�na� Offi�e �� Eu��e and the Eu��ean Obse�vat��y �n �ea�th P��i�ies and Syste�s.


20

�. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН ТОГТОЛЦОО, ГҮЙЦЭТГЭЛ,

Энэхүү бүлэгт Монгол улсын эрүүл мэндийн болон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлого, мөн эрүүл мэндийн бодлогын хүрээнд эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны хөгжлийн чухал үе шатуудыг дүрсэлснээс гадна даатгалын тогтолцоо нь хэрхэн ажилладаг болон яамдуудтай хэрхэн уялдаж ажилладаг болохыг үзүүлэхийг зорилоо.

�.�. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлого

Монгол улс 1990 оноос зах зээлийн эдийн засгийн харицаанд шилжих шилжилтийн үе эхэлж нийгэм эдийн засгийн бүх салбарт эрс өөрчлөлт гаран ажилгүйдэл, ядуурал бий болсон үед нийгэм эдийн засгийн шинэ нөхцөлд тохирсон эрүүл мэндийн болон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогыг шинэчлэн боловсруулах шаардлага тавигдаж эхэлсэн. Монгол улсын эрүүл мэндийн бодлогын гол зорилт нь хүн амд чанартай тусламж үйлчилгээг тэгш, хүртээмжтэй хүргэх явдал юм. 1992 онд батлагдсан Монгол улсын Үндсэн хуульд ..Иргэн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эрүүл мэндийн тусламж авах эрхтэй гэж заасан.

Монгол улсын эрүүл мэндийн бодлого нь хэд хэдэн хууль, бодлогын баримт бичигт тусгалаа олсон байдаг. Үүнд::

• Эрүүл мэндийн тухай хууль • Ариун цэврийн тухай хууль• Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль• Нийгмийн даатгалын тухай хууль • Мянганы хөгжлийн үндэсний зорилтууд, • Ядуурлыг бууруулах үндэсни й стратеги, • Эрүүл мэндийн ёалбарын мастер төлөвлөгөө (2006-2015)• Эрүүл Мэндийн Сайдын тушаалууд.Дээрх баримт бичгүүдэд тулгуурлан, дараахи стратегийн гол зорилтуудыг гаргав:• Хүн амд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тэгш хүртээмжтэй хүргэх• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах • Эрүүл мэндийн салбарын үр ашиг, үр дүнг сайжруулах Монгол улсын эрүүл мэндийн бодлогын зорилтуудад нийцүүлэн ЭМД-нь 19948 оноос

өнөөг хүртэл дараахи стратегийг хэрэгжүүлж ирсэн. Үүнд: • ЭМД-ын хамралтыг нэмэгдүүлэх замаар тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн

тэгш байдлыг хангах, • Төрөөс шимтгэлээ төлүүлдэг хүн амыг оновчтой тодорхойлох замаар төрийн

санхүүжилтийг илүү зорилтот хүн амд чиглүүлэх,• ЭМДС-ийн бие даасан байдлыг хангах, • Тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах, • Эрүүл мэндийн салбарын үр ашиг, үр дүнг дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, • Нөөцийн хуваарилалтыг боловсронгуй болгох

� �.Tungalag,2005

2�


• Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийг хийхдээ үйлчилгээний үр ашиг, үр дүн, чанарыг сайжруулахад дэмжлэг болгох

• Ядуурлыг бууруулах стратегийг дэмжих• ЭМД-ын байгууллагыг чадавхжуулах. Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар нь ЭМД болон бусад 4 нийгмийн даатгалын

төрлийг нэгтгэн хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээсэн. НДЕГ-ын ЭМД-ын хяналт санхүүжилтийн газар нь эрүүл мэндийн даатгалын өдөр тутмын үйл ажиллагааг орон даяар зохион байгуулж; аймаг, нийслэлийн салбар нэгжүүд нь орон нутгийн захиргаанаас сонгож, баталсан эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээлэх, тэдгээрийн нэхэмжлэл, гүйцэтгэлийг хянах үүрэг хүлээж байна.

�.2. Гишүүнчлэл, хүн амын хамралт

4.2.1. Хүн амыг даатгалд бүрэн хамруулах зорилтМонгол улс зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжихээс өмнө ядууралыг

мэддэгүй байсан гэж хэлж болно. 1990 онд зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилтийн үеийн эдийн засгийн хямралаас инфляц, ажилгүйдэл газар авч ядуурал бодит байдал болсон байна.

1994 онд батлагдсан Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын /ИЭМД/ тухай хууль нь, хүн амын орлогоос үл хамааран шаардлагатай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн тэгш байдлыг хангахад онцгой анхаарал тавьсан байна. Шилжилтийн үед хамгийн эмзэг нь хүүхдүүд, өндөр настан тэтгэврийн хүмүүс болон бага орлоготой хүмүүс байлаа.

Иймд засгийн газраас хүн амын нийгмийн баталгааг хангаж, хамралтыг сайжруулахын тулд хүн амын 7 бүлгийг “эмзэг” хэмээн тооцож, тэдгээрийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг тэдний орлогоос үл хамааран төрөөс бүрэн төлөхөөр тогтоосон байна. Тэр үед эмзэг бүлгийн хүн ам нь нийт хүн амын бараг 70%-ийг эзэлж байв.

1997 онд төрийн санхүүжилтэнд хамрагдах хүний тоо нийт хүн амын 79%-д хүрсэн. “Эмзэг” гэсэн тодорхойлолт нь хүмүүсийн орлогод хамааралгүй байсан бөгөөд тэд

бүгд ядуу биш байлаа. Эдийн засаг тогтворжихын хэрээр төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг иргэдийн тоог багасгах бодлого баримталж эхэлсэн байна.

ИЭМД тухай хуульд оруулсан хоёр дахь (1997), гурав дахь (1999) нэмэлт өөрчлөлтөөр төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг хүн амын бүлгийг илүү нарийвчлан тогтооход чиглэгдсэн. 1997 оноос оюутан болон малчид “эмзэг” бүлгээс хасагдаж шимтгэлийнхээ 50%-ийг, 1999 оноос шимтгэлээ 100% өөрсдөө төлөх болсон. Харин, 1999 оноос Нийгмийн халамжийн тэтгэлэгт хамрагддаг хүмүүсийн /Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн 18-д заасан иргэд/ шимтгэлийг төрөөс даах болсон. 1997 онд малчид, оюутнуудыг төрийн санхүүжилтээс хассан нь тэдний хамралтыг идэвхжүүлэх шаардлагыг бий болгожээ.

ЭМД-ыг хэрэгжүүлэх эхний жилүүдэд албан бус салбарын хүн амын бүртгэл, орлогыг тодорхойлоход хүндрэлтэй байснаас ажилгүй болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс сайн дураар даатгалд хамрагдах статустай байсан. Улс орон даяар хувьчлал эхэлж улсын үйлдвэрүүд хувьчлагдахад ажилгүйдэл нэмэгдэж түүнийг дагаад ядуурал ч нэмэгдсэн байна. Олон хүн ажилгүй болохын хамт даатгалгүй болж бүх нийтийг даатгалд хамруулах зорилтод ноцтой асуудал тулгарсан. Албан бус салбарын хэмжээ томорч, ЭМД-ын ёс зүйн луйвар (зөвхөн өвдсөн үедээ даатгуулах) ихэссэн тул 2003 онд хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулж Монгол улсын иргэн заавал даатгуулах, зөвхөн гадаадын харъяат буюу иргэний харъяалалгүй хүн сайн дураараа даатгуулах эрхтэй байхаар хуульчилсан.


22

Даатгал хэрэгжиж эхэлсэнээсээ эхлээд л гишүүнчлэлийн нэгж нь хувь хүн байсан. ИЭМД-ын тухай хуульд хүн амыг дараах бүлэгт хуваасан байна. Үүнд:

• АА-н нэгж байгууллагын ажилтан • 16 /ерөнхий боловсролын сургуульд сурч байгаа бол 18/хүртэлх насны хүүхэд• Тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн • Хүүхдээ 2/ихэр бол 3/ нас хүртэл асарч байгаа эх • НХ-ын тухай хуулийн 18-д заасан иргэн ( 55/60 насны харах хандах хүнгүй ганц

бие хүн, 16 дээш насны одой хүн, хөдөлмөрийн чадвараа 50% алдсан 16 дээш насны хүн, 45/50 дээш насны 4 ба түүнээс дээш 16 хүртэлх насны хүүхэдтэй ганц бие эх/эцэг, 18 хүртэлх насны өнчин)

• Хугацаат цэргийн албан хаагч • Их дээд сургууль, коллеж мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн өдрийн

ангид суралцагч оюутан • Малчид• Ял эдэлж байгаа хоригдол • Дээр ороогүй бусад иргэд Ãэр бүлийн гишүүнчлэлийг нэвтрүүлэхХэрэгжиж эхэлснээсээ л ЭМД тогтолцоо нь хувь хүний /хүүхэд ч бас/ гишүүнчлэлтэй

явж ирсэн. ЭМД-ын тогтолцоонд хүүхэд нь “эмзэг” бүлэгт хамрагдан төрөөс шимтгэлийг нь бүрэн төлдөг. Гэвч тэдгээрийн нилээд хэсгийн эцэг эх, асран хамгаалагч нь хүүхдийнхээ даатгалын шимтгэлийг төлөх чадвартай. Төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг хүүхдийн тоог цөөрүүлэхийн тулд Засгийн газраас шимтгэлийн төлбөрийг эцэг эхэд нь шилжүүлэх оролдлого хийсэн.

2003 онд ИЭМД-ын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр 16 хүртэлх /сургуульд сурдаг бол18/ хүртэлх насны хүүхэд гэр бүлийн даатгалд даатгуулж болох хууль эрхийн үндсийг тавьсан. Хэдийгээр энэ заалт одоо хүртэл хүчинтэй байгаа боловч хэрэгжиж эхлээгүй байна.

Эрүүл мэндийн даатгал нэвтрүүлж эхэлсэн эхний жилүүдэд даатгалын хамралт өндөр байсан. Тухайлбал, 1997 онд хамралтын хувь 94% хүрч байжээ. Одоо энэ үзүүлэлт буурсан боловч Монгол улс нь том албан бус салбартайг тооцон бусад хөгжиж байгаа, шилжилтийн эдийн засагтай, орлогын ижил түвшинтэй орнуудтай харьцуулбал хамралт өндөр хэвээр байгаа юм.

4.2.2. Одоогийн байдалИргэний эрүүл мэндийн даатгалын (цаашид ЭМД-ын хууль гэх) хуулиар Монгол

улсын иргэн эрүүл мэндийн даатгалд заавал даатгуулах хуультай. Гадаадын иргэн эсвэл иргэний харъяалалгүй хүн тус даатгалд сайн дураар даатгуулж болно. ЭМД-ын хуулийн 6,1-ээр даатгуулагчдыг 11 бүлэг болгон ангилсан бөгөөд Хүснэгт 1-т хүн амын хамралтыг бүлэг тус бүрээр харууллаа.

2�


Õүснэгт 1. ЭМД-ын хамралт хүн амын бүлэг тус бүрээр /2002,2009/

Даатгуулагчдын ангилал 2002 200�АА-н нэгж байгууллагын ажилтан 90,0% nearly 100%16 /ерөнхий боловсролын сургуульд сурч байгаа бол 18/хүртэлх насны хүүхэд 100% 100%

Тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн 100% 100%Хүүхдээ 2/ихэр бол3/ нас хүртэл асарч байгаа эх 100% 100%НХ-ын тухай хуулийн 12-т заасан иргэн 100% 100%Хугацаат цэргийн албан хаагч 100% 100%Их дээд сургууль, коллеж мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн өдрийн ангид суралцагч оюутан 24,6% 35.7%

Малчин 56.4% 27.0%Ял эдэлж байгаа хоригдол 100% 100%Бусад иргэд 81.2% 43.8.%Бүгд ��.0% ��.�%

Дээрх хүснэгтээс харахад 2009 онд хүн амын 77.6% нь даатгуулсан, 22.4% нь даатгуулаагүй байна. НДЕГ-ын мэдээллийн тогтолцоо нь зөвхөн даатгуулагчдыг бүртгэдэг тул хүн амын хамралтыг бүлэг тус бүрээр нь тооцож гаргахад хүндрэлтэй байсан боловч ҮСХ-ны тоон мэдээ болон бусад судалгааны тайланг ашиглан хүснэгт 1-ийн үзүүлэлтийг тооцож гаргасан болно.

Нийт хүн амыг хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлаар нь албан ба албан бус салбарын хэмээн ангилж болно.

Албан салбарИЭМД-ын тухай хуульд заасан даатгуулагчдын бүлгээс дараахи бүлгүүдийг албан

салбарт хамруулж авч үзлээ. Үүнд::- Төрийн албан хаагчид, АА-н нэгж байгууллагын ажилтан АА-н нэгж байгууллагын ажилтан- Цэрэг цагдаагийн байгууллагын ажиллагчид,,

Албан журмаар улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн бүх аж ахуйн нэгж байгууллага нийгмийн даатгалд даатгуулсан байдаг тул хамралтын үр дүн бараг 100% байдаг. Энэ нь Үндэсний статистикийн хорооноос гаргадаг мэдээ, тайлантай /Хүснэгт 2/ харьцуулахад тохирч байгаа юм. НДЕГ-ын статистик мэдээгээр 2009 онд улсын хэмжээнд 21287 ажил олгогч 546,0 мянган ажиллагчид даатгалд хамрагдсан байна.

Хүснэгт 2-т Улсын статистикийн хорооноос Монгол улсын хөдөлмөрийн насны хүн амын ажил эрхлэлтийн талаар гаргасан албан ёсны мэдээ, судалгаанаас авсан тоон үзүүлэлтүүдийг харууллаа.

Õүснэгт 2. Монгол улсын хүн амын аæил эрхлэлтийн үзүүлэлт, 2008-2009

№ Хүн амын ангилалНийт тоо/үүнээс эмэгтэй

(мянгаар)2008 2009

1 Хөдөлмөрийн насны хүн ам� ам�ам� 1688.7/870.8 1704.4/877.92 Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам� 1071.5/546.6 1137.9/542.93 Ажил эрхэлж байгаа� 1041.7/529.0 1006.3/480.14 Албан бусаар ажил эрхэлдэг�� 527.8 -


2�

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч�� 264.8 -Гэрийн ажилтай /цалингүй/�� 217.1 -Ажилгүй�� 45.9/19.3 131.6/61.8�

5 Албан ёсоор ажил эрхэлж байгаа� 513.9 -6 Албан ёсоор ажил эрхэлж байгаа (НДЕГ ) 539.7 546.0

�ҮСХ-ны жил бүрийн статистик мэдээ,2008, 2009 он. ��Ажиллах хүчний судалгаа, ҮСХ,2008

Хүснэгт 2-оос харахад, Үндэсний статистикийн хорооны 2008 оны мэдээгээр 513,9 мянган хүн албан ёсоор ажил эрхэлж байсан дүн байна. НДЕГ-ын 2008 оны статистик мэдээгээр 539,7 хүн албан ёсоор ажил эрхэлж ЭМД-ын шимтгэл төлсөн байна. 2009 онд эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын тоо нэмэгдсэн ч ажил эрхэлдэг хүний тоо бага зэрэг буурчээ. ҮСХ-ны судалгааны аргачлал өөрчлөгдсөнтэй холбоотой албан секторын ажиллагсадын тоо тусдаа гараагүй байна. Гэвч НДЕГ-ын мэдээгээр албан ёсоор ажил эрхлэн шимтгэлээ цалингийн 4 хувиар төлдөг иргэдийн тоо буураагүй бөгөөд өмнөх оноос 6,3 мянган хүнээр нэмэгджээ.

Албан бус салбар• Эмзэг бүлэг буюу • төр шимтгэлийг нь төлдөг бүлгийн даатгуулагчид :

- 16 (ерөнхий боловсролын сургуульд сурдаг бол 18 )хүртэлх насны хүүхэд- Тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн- Хүүхдээ асарч байгаа эх /эцэг/ - Нийгмийн халамжийн хуулийн 18-д заасан иргэн - Хугацаат цэргийн албан хаагч

Энэ бүлэгт багтагчид нь нийт хүн амын 51,2%, нийт даатгуулагчдын 58-60 хувийг эзэлдэг. Тэдгээрийн 67-70% нь хүүхэд, 21-23.1% нь тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэд, 4.9-5.3% нь хүүхдээ асарч байгаа эх/эцэг, 1.6-2.2% нь нийгмийн халамжид багтдаг иргэд байна/Хүснэгт 3/ .

Õүснэгт 3. Эмзэг бүлгийн даатгуулагчдын бүтэц

Даатгуулагчдын бүлэг2008 2009

нийт тоо Эзлэх % нийт тоо Эзлэх %

Бүгд 1353188 100 1234994 10016 /ерөнхий боловсролын сургуульд сурч байгаа бол 18/ хүртэлх насны хүүхэд 955585 70.6 858221 69,5

Тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн 285612 21.1 282362 22,9Хүүхдээ 2 /ихэр бол 3/ нас хүртэл асарч байгаа 3/ нас хүртэл асарч байгаа3/ нас хүртэл асарч байгаа эх 66503 4.9 65081 5.3

НХ-ын тухай хуулийн 18-д заасан иргэн 29929 2.2 21550 1.7Бусад 15569 1.2 7780 0,6

Эх үүсвэр: НДЕГ-ын 2008,2009 оны тайлан

Эмзэг бүлгийн хүн амын даатгалын шимтгэлийн төлбөрийг төрөөс сарын хуваарийг үндэслэн хийж байна. Үнэн хэрэгтээ төрөөс төлж байгаа даатгалын шимтгэлийн хэмжээ нь хүний тооноос хамааралгүй байна. Тухайлбал, төрөөс 1999 оноос 2007 онд тогтмол 4,8 тэрбум төгрөг төлж ирсэн боловч даатгуулагчдын тоо хэлбэлзэж байсан байна.

Гэвч энэ нь тухайн хүн амын хамралт болон тусламж үйлчилгээний хүртээмжинд нөлөөлөхгүй бөгөөд засгийн газраас тогтоосон эмзэг бүлгийн хүн ам ЭМД-д 100%

2�


хамрагдсан гэж үзэж болох юм. Учир нь эмзэг бүлэгт багтах иргэн автоматаар даатгалд хамрагдсан гэж тооцогдож болно.

Хэрэв эмзэг бүлгийн иргэн даатгалын гэрчилгээ аваагүй бол харъяа дүүрэг, аймгийн НДХ-дээр иргэний баримт бичигтэйгээ очиж даатгалын гэрчилгээг авч болох бөгөөд тэд зөвхөн гэрчилгээний үнэ 400 9төгрөг төлөөхөөс өөр ямар нэг төлбөр /дараалсан 12 сарын шимтгэл төлсөн байх гэх мэт/, эсвэл хүлээх хугацаа шаардагдахгүй шууд тусламж үйлчилгээ авах эрх нь нээгддэг байна.

• Албан бус салбарын шимтгэлээ бие даан төлдөг даатгуулагчШимтгэлээ бие даан төлдөг даатгуулагчид нь:

- Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч иргэн- Малчид- Оюутан- Ажилгүй хүмүүс - Ял эдэлж байгаа ялтан

Ял эдэлж байгаа ялтны ЭМД-ын шимтгэлийг хорих анги нь төлдөг. Бусад нь даатгалын шимтгэлээ бие даан өөрсдөө төлдөг. Тэдгээрийн шимтгэлийн хэмжээ нь туйлын бага бөгөөд сард 500 төгрөг буюу жилд 6000 төгрөг болж байгаа юм.

НДЕГ-ын мэдээллийн сан нь нийт хүн амын тоогоор бус зөвхөн даатгуулагчдаар байдаг учраас хүн амын хамралтыг ИЭМД-ын хуульд заасан бүлэг тус бүрээр, ялангуяа албан бус салбарын шимтгэлээ бие даан өөрсдөө төлдөг /цаашид албан бус салбарын гэх/ хүн амын хамралтыг гаргахад туйлын хүндрэлтэй байдаг. Албан бус салбарын хүн амын тоо, тэдгээрийн хамралтын талаар мэдээлэл байхгүй байгаа талаар урьд нь ажиллаж байсан зөвлөхүүд дурдсан байдаг.

Гэсэн ч албан салбар ба эмзэг бүлгийн хүн амын ЭМД-ын хамралтын үр дүн 100% байгаа тохиолдолд албан бус салбарын хүн амын хамралтыг тооцож гаргах боломжтой юм. Хүснэгт 4-т, нийт хүн амын тоо, албан салбарын болон эмзэг бүлгийн даатгуулагчдын тоо зэргийг ашиглан тогтмол хэмжээтэй шимтгэл төлдөг буюу албан бус салбарын хүн амын хамралтыг сүүлийн 3 жилээр тооцож гаргалаа.

Õүснэгт 4. Албан бус салбарын хүн амын хамралт, 2006-2008

№ Хүн амын бүлэг 2007 2008 20091 Нийт хүн амын тоо 2645546 2684504 2735800

2 Даатгуулагчдын тоо/албан салбар +эмзэг бүлэг+ял эдэлж буй хоригдол/ 1898704 1788889 1781100

3 Албан бус салбарын нийт хүн амын тоо (1-р мөр - 2-р мөр) 746842 895615 954700

4 Албан бус салбарын нийт хүн амд эзлэх % 28,2 33,4 34,94 Даатгуулагчдын тоо (албан бус салбар) 334776 333892 341800

5 Даатгуулаагүй хүний тоо (албан бус салбар) (3-р мөр - 4-р мөр) ��20�� 2� ��2�00

5 Албан бус салбарын хамралтын хувь ��.� ��.� ��,�

Эх үүсвэр: НДЕГ-ын мэдээ тайланг ашиглан тооцов.

Хүснэгт 4-өөс харахад, иргэний үүргийнхээ дагуу Эрүүл мэндийн даатгалд албан журмаар хамрагдаж шимтгэлээ өөрсдөө төлөх ёстой албан бус салбарт хамаарах хүмүүсийн тоо сүүлийн 3 жил дараалан өссөн ба 2009 оны байдлаар нийт хүн амын � Энэньмашбагатообөгөөдхамгийнхямдтамхиныүнэ1000төг-өөсчихбайна.


2�

35 орчим хувийг эзэлж байна. Харин тэдгээрээс даатгалд хамрагдсан хүмүүсийн хувь сүүлийн 3 жилд 44.8%-иас буурч 35,8% болсон байна. ҮСХ-ноос гаргасан статистик мэдээгээр 2009 онд нийт малчдын тоо 349,3 мянга, оюутны тоо 210,4 мянга байна. Албан бус салбарын хүн амыг бүтцээр нь аваад үзвэл 36,6% нь малчин, 22% нь оюутан, үлдэх 41,4% нь хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч иргэд, ажилгүй хүмүүс байна.

НДЕГ-ын жилийн тайлангаар 2009 онд 94,2 мянган малчин, 75,2 мянган оюутан даатгуулсан байна. Үүнээс тооцоход малчдын 27.0%, оюутнуудын 35,7% нь даатгалд хамрагджээ.

НДЕГ-ын үзэж байгаагаар малчдын тоо ойролцоогоор 260 мянга орчим, оюутны тоо ойролцоогоор 125-130 мянга байдаг. Харин ҮСХ-ны мэдээнд зарим мал бүхий иргэд малчнаар, оройн анги болон ажлын хажуугаар /аспирант, докторууд гэх мэт/ суралцагчид мөн оюутны тоонд бүртгэгдсэн байдаг тул арай өндөр тоо гардаг гэнэ. Хэрэв НДЕГ-ын үзэж байгаагаар нийт малчдын тоог 260 мянга, оюутны тоог 125-130 мянга орчим гэж үзвэл тэдгээрийн хамралт дээрхээс өндөр ( 36,2%, 57,8% ) гарахаар байгаа юм.

Õүснэгт 5. Албан бус салбарын хүмүүсийн ЭМД-д хамрагдсан байдал, 2008/Аймаг, хотоор/

Аймаг, хотын нэр Даатгуулагчдын тоо/албан бус салбарын/ Даатгуулаа-

гүй хүний тооХамралт /%-иар/

ХХ эрхлэгч Оюутан Мал-чин Ажил-гүй Бүгд

1 Архангай 48 1343 6532 2247 10170 23600 30.12 Говь-Алтай 27 1245 6397 2377 10046 10886 48.03 Дундговь 2 883 5285 1415 7585 6238 54.94 Сүхбаатар 65 1045 5293 2171 8574 4376 66.2

5 Төв 86 687 2011 6753 9537 28726 24.96 Улаанбаатар 4259 27021 306 98632 130218 126570 50.77 Үндэсний 8309 51508 90763 184195 334776 412066 44.8

Эх үүсвэр: НДЕГ-ын тайлан, тоо мэдээг ашиглан тооцов.Хүснэгт 5-д үзүүлснээр 2008 онд аймгуудад албан бус салбарын хамралтын хувь

24.9% - 66.2%, нийслэлд 50.7% байна. Аймгуудад даатгалд хамрагдаагүй хүний тоо 4376 – 28726 орчим байна.

ИЭМД-ийн тухай хуульд зааснаар аймаг дүүргийн НДХ-үүд албан бус салбарын хүн амыг даатгалд хамруулан тэдгээрээс шимтгэлийг цуглуулахад орон нутгийн баг хорооны засаг дарга нар болон их дээд, техник мэргэжлийн сургууль коллежийн захиргаатай гэрээтэй ажиллах боломжийг олгосон байдаг.

Энэхүү гэрээний загварыг ЭМДСЗ-өөр батлуулдаг байна. Гэсэн ч энэ нь санхүүгийн хөшүүрэг дутагдалтай, албадлагын аргыг хэрэглэдэггүй зэргээс шалтгаалан зохих ёсоор хэрэгждэггүй байна.

2003 онд ЭМДСЗ-өөс баг хорооны засаг дарга нар болон сургуулийн захиргаатай ажиллан даатгалын хамралт, шимтгэл цуглуулах үйл ажиллагааг дэмжин урамшууллын аргыг нэвтрүүлэх оролдлого хийсэн боловч энэ нь буруугаар ашиглагдаж эхэлсэн тул 2006 онд зогсоосон байна.

Даатгуулагчдын бүтэц: 2009 онд аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагчид (цэрэг цагдаагийн байгууллагын ажиллагчдыг тооцоод) нийт даатгуулагчдын 25,7%, засгийн газрын татааст хамрагддаг эмзэг бүлгийн даатгуулагчид 58,2% -ийг тус тус эзэлж байв.

2�


Хүснэгт 6-д даатгуулагчдын бүтцийг хүн амын бүлгээр үзүүллээ.

Õүснэгт 6. Даатгуулагчдын тоо, түүний бүтэц (2009)

No Даатгуулагчдын бүлэг ДаатгуулагчидТоо %

1

Аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагч (цэрэг цагдаагийн (цэрэг цагдаагийнцэрэг цагдаагийн байгууллагад ажиллагчид ороод))Төрийн албан хаагч (цэрэг цагдаагийн байгууллагад ажиллагчид(цэрэг цагдаагийн байгууллагад ажиллагчидцэрэг цагдаагийн байгууллагад ажиллагчид ороод))Хувийн секторт ажиллагч

546000

267540 278460

25.7

2 Аж ахуйн нэгж байгууллагын эзэн, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч3 Их дээд, мэргэжлийн сургуулийн оюутан 75200 3,64 Малчин 94200 4.45 Ялтан6 Ажилгүй хүн 172400 8.17 Төрөөс шимтгэлээ төлүүлдэг иргэд 1235000 58,28 Нийт даатгуулагч 2122900 100.012 Нийт хүн амын тоо 273580013 Хүн амын даатгалын хамралт /%-иар/ 77,6

Эх үүсвэр: НДЕГ

Хамралтыг нэмэгдүүлэх албадлагын арга хэмжээ Хувь хүн даатгалд хамрагдаагүй эсвэл шимтгэлээ төлөөгүйн төлөө ямар нэг торгууль

байхгүй. Гэвч, ЭМД-ыг хэрэгжүүлж эхэлнээс эхлэн даатгуулагч дараалсан 12 сарын шимтгэл төлсний дараа даатгалын тусламж үйлчилгээг авах эрхтэй байхаар зохицуулагдаж ирсэн байна. Дээр нь 2006 оноос эхлэн ИЭМД-ын тухай хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй иргэн төлөөгүй хугацааны даатгалын шимтгэлээ нөхөн төлөхөөр хуульчлагдсан байна.

4.2.3. Ñүүлийн 14 жилийн хамралтын байдал ЭМД-ыг хрэгжүүлж эхэлсэн эхний жилүүдэд хүн амын хамралт 95,5% гарч байсан

боловч буурч 80% орчимтой байна. Энэ үзүүлэлт 2009 онд буурч 77,6% болсон нь төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг хүүхдийн тоо буурсан /8,10 төггсөн хүүхдийн тоо өссөн/, мөн төрөөс шимтгэлийг нь хариуцдаг иргэдийн бүртгэлийн бааз шинэчлэгдсэн зэрэгтэй холбоотой гэж ажил хариуцсан хүмүүс тайлбарлаж байна.

Дүрслэл 1. ЭМД-ын хамралт, 1994-2008 он


2�

Хүн амын хамралтанд эерэг нөлөө үзүүлж буй нэг хүчин зүйл нь албан салбарт ажиллагчдын тоо 1994 онд 298,04 мянга байсан бол 2009 онд 546,0 мянга болж өссөн байна.

1994 оноос хойшхи хамралтын түвшин харьцангуй тогтмол 80 орчим хувь байгаа боловч үе үе 80-аас буурч байсан байна.

“Эмзэг”-т тооцогдон улсын төсвөөс даатгалын шимтгэлээ төлүүлдэг даатгуулагчдын эзлэх хувь аажмаар буурч /Хавсралт 3-ыг үз/ байгаа боловч бас л өндөр хэвээр байна. Даатгалын хамралт өндөр байгаа нь ч нэг талаар үүнтэй холбоотой. Иймд үнэхээр “эмзэг” төлбөрийн чадвар муутай хүмүүсийг зөв тодорхойлж төсвийн татаасыг зөв чиглүүлж ашиглах шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байгаа юм.

4.2.4. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэгДүгнэлт• Хүн амын хамралт сүүлийн жилүүдийн дунджаар 78-80 орчим хувьтай байгаа

нь ижил төстөй хөгжлийн түвшинтэй бусад улс орнуудтай харьцуулбал өндөр байгаа юм. Энэ нь Монгол улс Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог амжилттай хэрэгжүүлж байгаагийн илэрхийлэл боловч албан бус салбарын хүн амыг даатгалд хамруулах талаар нилээд ажил хийх шаардлагатай байна.

• Засгийн газраас “эмзэг” гэж үзсэн хүн амын бүлгүүд эрүүл мэндийн даатгалд бүрэн хамрагдсан байна. Тэд 1994 онд нийт даатгуулагчдын 73,7% эзэлж байсан бол 2009 онд 58,2% болж буурчээ. Гэсэн ч даатгалын хамралт өндөр байгаагийн нэг шалтгаан хэвээр байна.

• Албан салбарын ажиллагчдын хамралт маш өндөр бөгөөд бараг 100% байна.• Албан бус салбарын хүн амын хамралт дунджаар 35,8-44% байгаа бөгөөд

малчид, оюутнууд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид, ажилгүй хүмүүс даатгалд бүрэн хамрагдахгүй байна.

ХэлэлцүүлэгЭрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах нь даатгалын тусламж үйлчилгээг авах эрхтэй

болно гэсэн үг юм. Өөрөөр хэлбэл даатгалын хамралт нь даатгалын тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн асуудал байдаг. Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын хуулиар Монгол улсын иргэн заавал даатгуулах учраас өнөөгийн тогтолцооны зорилт хүн амыг 100 хувь даатгалд хамруулах явдал билээ.

Одоогоор нийт хүн амын 80% орчим нь эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулсан нь буурай, тэр ч бүү хэл дунд зэргийн хөгжилтэй орнуудтай харьцуулбал өндөр үзүүлэлт хэвээр байна10. Эрүүл мэндийн даатгалд хүн амыг бүрэн хамруулахад олон жил шаардагддаг болохыг түүх харуулсан11. Үндэсний хэмжээнд нэг даатгалын тогтолцоонд бүр эхнээс нь албан ба албан бус салбарыг хоёуланг оролцуулан хүн амаа бүрэн хамруулж болохыг Монгол улсын туршлага харуулж байна12. Эрүүл мэндийн даатгалын хамралт 1996 онд 96,6 хувиас 2009 онд 77,6% болж буурсан нь албан бус салбарын өсөлттэй холбоотой байна.

Албан салбар болон ялангуяа Засгийн газраас “Эмзэг” гэж үзэн даатгалынх нь шимтгэлийг төрөөс төлдөг хүн амын бүлгүүд эрүүл мэндийн даатгалд 100% хамрагдаж, эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээг үнэ төлбөргүй хүртэх эрхтэй болсон байна.

10 Кnowless,J.200411 Carrin,200212 Bayarsaikhan,�nowless,2005

2�


Даатгалд хамрагдахгүй байгаа хэсэг нь шимтгэлээ бие даан төлөх хүмүүс буюу малчид, оюутнууд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид, аæилгүйчүүд байна. Хүн амын хамралт буурч байгаа нь малчид ба оюутнуудыг төсвийн татаасаас хассан13, эрүүл мэндийн даатгалын ач холбогдлын талаар хүн амын мэдлэг сул14, шимтгэл цуглуулахдаа даатгуулагчид чиглэсэн ажил зохион байгуулдаггүй, хүн амын дотоодын шилжилт хөдөлгөөн их, даатгуулсаны ач холбогдол тэр бүр мэдрэгддэггүй15, даатгуулагчдын мэдээлэлд боловсруулалт хийх ЭМД_ын байгууллагын чадавх хязгаарлагдмал16, албан бус салбарт ажиллагчид болон оюутнуудыг хамруулахад баг хорооны засаг дарга нар болон сургуулийн захиргааг татан оролцуулах ажлын удирдлага хангалтгүй байгаа зэрэгтэй холбоотой байна.

Хамралтыг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ? Зарим нь хувь хүний гишүүнчлэлээс гэр бүлийн гишүүнчлэлд шилжихийг17 санал болгож байхад зарим нь өнөөгийн тогтолцоог сайжруулж боловсронгуй болгон18, нийгмийн маркетингийг сайжруулах19, эмийн хөнгөлөлтийг өргөжүүлж ЭМАШТҮ-ний түвшинд багийн эмч хүртэл хөнгөлөлттэй эмийн жор бичих эрхээр хангагдах20, хоёр ба гурав дахь шатлалын амбулаторт эмийн хөнгөлөлт олгохыг санал болгож байна.

Өнгөрсөн хугацаанд албан бус салбарт ажиллагчидын хамралтыг нэмэгдүүлж болох дараахи нөхцлүүд үйлчилж байсан. Үүнд: 1. Шимтгэлийн хэмжээ маш бага, 2. Сараар бус жилээр шимтгэл төлөх/цуглуулах, 3. Баг хорооны засаг дарга нар болон их дээд сургуулийн захиргааг татан оролцуулах хуулиар заасан эрх зэрэг байлаа. Мөн сумын хүн ам цөөн бөгөөд сум бүрт даатгалын байцаагч ажилладаг нь дээрх нөхцлийг ашиглан ажлаа зохион байгуулах бүрэн боломж олгож байгаа юм. Гэсэн ч энэхүү боломжийг дутуу ашигласан. Эцэст нь дүгнэхэд, даатгалд хамрагдахгүй байгаа хүн амын бүтэц бүрэлдэхүүн тодорхой байгаа нөхцөлд даатгалд хамруулах ажлын менежментийг сайжруулах, нийгмийн маркетинг буюу сургалт сурталчилгааг сайжруулах21, зарим тохирох албадлагын механизмыг нэвтрүүлэх замаар бүх нийтийг даатгалд хамруулах зорилтоо хэрэгжүүлэх боломжтой байна.

�.�. ЭМД-ын сангийн санхүүжилт

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд зааснаар Эрүүл мэндийн даатгалын сан дараахи эх үүсвэрүүдээс бүрдэж байна. Үүнд:

• Даатгуулагчдын төлсөн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл• Ажил олгогчдын төлсөн шимтгэл• Төр шимтгэлийг нь хариуцаж төлдөг иргэдийн шимтгэлийн төлбөр болох төсвийн

татаас• Сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсаны хүү• ЭМД-ын шимтгэл төлөх хугацааг хэтрүүлсэнд оногдуулсан алданги• Бусад эх үүсвэр

1� Bayarsaikhan,�nowless,200514 Orbeta,Carrin,1��,�won200515 Samyshkin,200416 Bayarsaikhan,�nowless,20051� Fabricant,2000,Ergo20021� Orbeta1��,Carrin20021� Orbeta1��,Carrin2002,Samyshkin,2004,�nowless2004,�won200520 Orbeta1��,Carrin200221 Нийгмийн маркетинг арилжааныхаас ялгаатай боловч түүний арга техникийг хэрэглэн нийгмийн зорилтуудыг судлахыг хэлнэ.


�0

4.3.1. Шимтгэл төлөлтАлбан бус салбарт ажиллагчид, ажилгүй хүмүүс, малчид, оюутнууд эрүүл мэндийн

даатгалд даатгуулсан тохиолдолд шимтгэлээ бие даан төлөх ба тэдний төлөх шимтгэлийн хэмжээ нь бүр эхнээсээ л маш бага 500 төгрөг байсан байна. Энэ нь 2009 оны байдлаар албан салбарт ажиллагчдын төлдөг сарын дундаж шимтгэлээс даруй 24 дахин бага (Хүснэгт 7-г үз) байгаа юм. Шимтгэл нь төлж болохуйц бага хэмжээтэй боловч албан бус салбарт ажиллагчид нь эмнэлэгт хэвтэх шаардлагатай үедээ эсвэл өөрийгөө эрсдэл өндөртэй гэж үзсэн тохиолдолд л даатгуулдаг байна.

Энэ байдал нь эрүүл мэндийн даатгалын бүх нийтийг даатгалд хамруулах зорилт болон хүн амын тусламж үйлчилгээний хүртээмжинд муу нөлөө үзүүлж байсан учраас 2003 оноос Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр Монгол улсын иргэн заавал даатгуулах болж, 2006 онд орсон өөрчлөлтөөр, НДЕГ хожуу даатгуулсан иргэдээс өнгөрсөн хугацааны даатгалын шимтгэлээ нөхөн төлөхийг шаардах эрхтэй болсон. Энэхүү албадлагын элемент 2007 оноос эхлэн хэрэгжиж эхэлсэн байна. Өнөөгийн тогтолцоонд цалинтай уялдаатай ба тогтмол хэмжээтэй гэсэн 2 төрлийн шимтгэл (Хүснэгт 7) үйлчилж байна. Албан салбарт ажилладаг цалинтай даатгуулагч цалингийнхаа 4%-тай тэнцэх хэмжээний шимтгэл төлнө. Үүний 50-иас доошгүй хувийг ажил олгогч нь, 50% эсвэл үлдсэнийг нь даатгуулагч өөрөө төлдөг.

Цалинтай хүмүүсийн сард төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээг Засгийн газар жил бүр тогтоодог бөгөөд цалин болон түүнтэй адилтгах орлогын 4%-иас хэтрэх ёсгүй. Шимтгэл ноогдуулах орлогын дээд хязгаарыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10 дахин нэмэгдүүлсэн хэмжээтэй тэнцүү байхаар тогтоосон бөгөөд одоогийн байдлаар 1 080 000 төгрөг байна.

Төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг (эмзэг бүлгийн) хүн амын болон албан бус салбарт ажиллагчид, ажилгүйчүүд, малчид, оюутнуудын шимтгэлийн хэмжээ нь тогтмол хэмжээтэй бөгөөд эмзэг бүлгийнхнээс бусад нь шимтгэлээ өөрсдөө төлнө. Шимтгэлийнх нь хэмжээг жил бүр Засгийн газар ЭМДСЗ-ийн саналыг үндэслэн тогтоож байна.

Эмзэг бүлгийн хүн амын шимтгэлийн хэмжээ нь эхний үед 200 төгрөг, 1996-1999 онд 250 төгрөг, 1999-2006 онд 300 төгрөг, 2007-2009 онд 500 төгрөг байсан ба 2010 оноос 670 төгрөг болсон байна.

Албан бус салбарт ажиллагчид, ажилгүйчүүд, малчид, оюутнуудын шимтгэлийн хэмжээ нь эхнээсээ тогтмол 500 төгрөгөөр тогтоогджээ. Нэг үе 800 төгрөг болгосон боловч дахин бууруулж 500 болгосон байна.

Албан салбарт ажиллагчдын төлөх шимтгэлийн хэмжээ цалингийн өсөлттэй уялдан өсч ирсэн байна. Мөн даатгалын шимтгэл төлөх хувь 2008 он хүртэл 6% байсан ба 2008 оны эдийн засгийн хямрал, АА-н нэгжүүдийн шимтгэл төлөх дарамтыг бууруулах талуудын /ЗГ, ҮЭ-дийн холбоо, Ажил олгогч эздийн холбоо/ шаардлага зэргээс шалтгаалан АА-н нэгж байгууллагуудын төлөх НДШ-ийн хэмжээг 29,5% байсныг багасган 20% болгосон ба үүгээр ЭМД-ын шимтгэл 4% болж буурсан юм.

��


Õүснгт 7. ЭМД-ын шимтгэлийн хэмæээ даатгуулагчдын төрлөөр /төгрөг болон ам.доллараар/

Даатгуулагчдын бүлэг Сарын шимтгэлийн хэмжээ Жилд төлөх шимтгэл

Төр шимтгэлийг хариуцаж төлдөг даатгуулагч 670¥ 8040¥ = 5.8 US$

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажилгүй хүн, малчид ба оюутнууд 500¥ 6000¥ = 4,36US$

Гадаадын иргэн, иргэний харъяалалгүй хүн 4000¥ 48000¥ = 34.8US$Ажиллагчдын сарын дундаж цалингийн 4% (сарын дундаж цалин 300500¥ , ҮСХ,2009) 12020¥ 144240¥ =104,7 US$

Үндэсний мөнгөн тэмдэгт 1¥ (Tөгрөг) = 0.000725 US$ or 1US$=1377.50MNT (2010.06.21-ний байдлаар)

Дээрх хүснэгтээс ЭМД-ын шимтгэлийн хэмжээг даатгуулагчдын төрлөөр, мөн тэдгээрийн их багын ялгааг харж болно.

Õүснэгт 8. ЭМД-ын шимтгэл, хэмæээ, төлөх давтамæ, цуглуулалт

Даатгуулагчдын төрөл

Шимт-гэлийн

хэмжээ (¥ )

Хэн төлөх Шимтгэл цуглуулах, төлбөр хийх хэлбэр

Засгийн газар

Даатгуу-лагч

Ажил олгогч

Шимт-гэлийн

хэмжээг тогтоогч

Шимтгэл төлөх

давтамж

Төлбөрийг хэн хийх

Аж ахуйн нэгж байгууллагад ажиллагч

Цалингийн 4% 50% 50% Засгийн

газар Сар бүр Ажил олгогч

АА-н нэгж байгууллагын эзэн, ХХ эрхлэгч

орлогын мэдүүлгийг

үндэслэн- 100% - НДЕГ Сар бүр

НДЕГ-тай хийсэн гэрээний дагуу өөрсдөө

Засгийн газрын татааст хамрагддаг бүлэг

Сард 670 төгрөг 100% - - Засгийн

газар Сар бүр Засгийн газар

Оюутан Сард 500 төгрөг - 100% - Засгийн

газар ЖилээрСургуулийн захиргаа эсвэл өөрөө

Малчин Сард 500 төгрөг - 100% - Засгийн

газар Жилээр

Багийн дарга гэрээгээр, эсвэл өөрөө

Хоригдол Сард 500 төгрөг 100% Засгийн

газар Сар бүр Хорих анги

Бусад /ажилгүй/ Сард 500 төгрөг - 100% - Засгийн

газар Жилээр

Хорооны дарга гэрээгээр эсвэл өөрөө


�2

Шимтгэлээ өөрсдөө бие даан төлөгч даатгуулагч нь (малчид, оюутан, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажилгүй хүн) шимтгэлээ жил бүр төлөх ба бусад нь хэрэв даатгалын гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол сар бүр төлнө.

Шимтгэлийг зөвхөн бэлэн мөнгөөр төлнө. Даатгалын хэрэгжилтийн эхний жилүүдэд малчдад малын бүтээгдэхүүнээр шимтгэл төлөхийг зөвшөөрдөг байсан боловч хэрэгжилтийн хүндрэлээс шалтгаалан болиулсан байна.

засгийн газрын татаасЯмарч хүн даатгалын шимтгэлээс чөлөөлөгдөхгүй боловч Засгийн газар ”эмзэг”

бүлгийн хүн амын даатгалын шимтгэлийг төлдөг. Энэ бүлэгт хамрагдах хүний төлөх шимтгэлийн хэмжээ эхнээсээ л бага тогтоогдсон бөгөөд цаг хугацааны хувьд аваад үзвэл багассан гэж үзэж болно. 2007 он хүртэл олон жилийн турш 300 төгрөг байсан байна. 2006 он хүртэл даатгуулагчдын даатгалын шимтгэлийн хэмжээг Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл ЭМДСЗ-ийн саналыг үндэслэн тогтоох эрх хэмжээтэй байсан ч үнэн хэрэгтээ Засгийн газар шийдвэрлэдэг байсан. НДҮЗ болон ЭМДСЗ нь эмзэг бүлгийн болон албан бус салбарын даатгуулагчдын шимтгэлийн хэмжээ хэт бага байна хэмээн үзэж шат шатаар ахиулан хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний ядаж 2%-д хүргэх бодлого баримталж, 2004 оноос эхлэн эмзэг бүлгийн шимтгэлийн хэмжээг 300 төгрөгөөс өсгөн 500 төгрөг болгох шийдвэр гаргаж байсан боловч Засгийн газар зөвшөөрөөгүй байна. 2006 онд ИЭМД-ын тухай хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр шимтгэлийн хэмжээг ЭМДСЗ-ийн саналыг үндэслэн засгийн газар тогтоох болсон. 2007 онд эмзэг бүлгийн шимтгэлийн хэмжээг 500 төгрөг болгосон. ЭМДСЗ-өөс 2010 оны шимтгэлийн хэмжээг 2160 төгрөгт хүргэх санал тавьсан боловч Засгийн газар 670 төгрөгөөр баталсан байна.

2009 онд засгийн газраас шимтгэлийг нь төлдөг эмзэг бүлгийн даатгуулагчдын нийт даатгуулагчдад эзлэх хувь 58,2 байна (Хүснэгт 6-г үз).

Эмзэг бүлгийн хүн амд хамрагдах өөрөөр хэлбэл ИЭМД-ын тухай хуулийн 6.1.3, 6.1.5, 6.1.6,6.1.7,6.1.6-.т харъяалагдах иргэд автоматаар даатгагдсан гэж тооцож болно. Тэд эмнэлгийн тусламж авах үед даатгалын дэвтрээ аваагүй бол харъяа даатгалын хэлтэст иргэний бичиг баримттайгаа очиж даатгалын дэвтрээ нээлгэмэгц даатгалын үйлчилгээ авах эрх нь нээлттэй болдог байна. Тэд зөвхөн даатгалын дэвтрийн үнэ 400 төгрөг төлөх ба өөр ямарч төлбөр төлөхгүй. Бусад иргэд даатгалын шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацааныхаа шимтгэлийг нөхөн төлөхөөс гадна, шинээр даатгуулагч дараалсан 12 сарын шимтгэлийг төлсөн байх шаардлага тавигддаг. Эмзэг бүлгийн даатгуулагчдын шимтгэлийн хэмжээ маш бага учраас энэ бүлгийн хүн амын ЭМД санд оруулах орлогын хэмжээ ч бага байдаг байна. Төрөөс эмзэг бүлэгт хамрах хүний тооноос үл хамааран сүүлийн жилүүдэд (2000-2007 он) тогтмол 4856,6 сая төгрөгийг 12 хувааж сар сараар ЭМД-ын санд төлж ирсэн байна. Энэ нь ЭМДС-ийн жилийн орлогын 6,8%-12,1%ийг эзэлж байв. 2007 онд шимтгэлийн хэмжээ нь нэмэгдэж 500 төгрөг болсонтой уялдан ЭМДС-нд төлөх Засгийн газрын татаасын хэмжээ нэмэгдэж 2008 онд ЭМДС-ийн орлогын 13 %, 2009 онд 11,2%-ийг (Хүснэгт 10) эзлэх болсон байна. Гэтэл энэ бүлгийн даатгуулагчидын зардал нь 2009 онд ЭМДС-аас даатгуулагчдын эмчилгээ үйлчилгээнд зарцуулсан зардлын 54,8 хувийг эзэлж байгаа юм.

��


Õүснэгт 10. ЭМДС-ийн орлого, түүний бүтэц (тэр бум төгрөгөөр)

Орлогын эх үүсвэр 2007 он 2008 он 2009 онорлого % орлого % орлого %

Засгийн газрын татаас 4.8 9,5 8,1 13,0 8.1 11,2АА-н нэгж байгууллагад ажиллагч, ажил олгогчийн төлсөн шимтгэл

42,5 84,6 50,1 80,1 58,3 80,5

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, малчин, оюутан, ажилгүй хүмүүсийн төлсөн шимтгэл

2,1 4.2 2.5 4.0 2,1 2,9

Сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсаны хүү 0.7 1.4 1,8 2,9 3,6 4.9

Алданги, торгууль ба бусад 0,1 0,2 0.01 0.02 0.3 0.37Дүн 50,2 100.0 62,5 100.0 72,4 100.0

Эх үүсвэр: НДЕГ

Ажиллагчид болон ажил олгогчдоос шимтгэл цуглуулах Нийгмийн даатгалын хуулийн дагуу төрийн болон аж ахуйн нэгж байгууллагууд нь

сар бүр цалингийн сангийнхаа 20%-тай тэнцэх НДШ-ийг харъяалагдах орон нутгийн НД-ын салбар нэгжийн холбогдох данс руу шилжүүлж байна. Энэ данснаас хуульд заасан хувиар нийгмийн даатгалын 5 дансанд хуваарилагдаж (20-иос 4% нь ЭМД) шилжүүлдэг байна. Хүснэгт 10-т ЭМДС-ийн орлогын бүтцийг харуулсан бөгөөд ажиллагч ба ажил олгогч нь ЭМДС-ийн 80,5%-ийг бүрдүүлж байгааг харж болно /Хүснэгт 10/.

Шимтгэлээ өөрсдөө төлдөг даатгуулагчидАлбан бус салбарын хөдөлмөрийн насны хүн ам буюу хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч

иргэд, малчид, оюутнууд, ажилгүй хүмүүс даатгуулсан тохиолдолд өөрсдөө бие даан шимтгэлээ арилжааны банкаар дамжуулан харъяа орон нутгийн ЭМД-ын сангийн дансанд шууд шилжүүлдэг. Хөдөө орон нутагт төвөөс алслагдсан малчид сумын НД-ын байцаагчаар дамжуулан төлбөрөө хийх тохиолдол байдаг. Энэ бүлгийн хүн ам нийт хүн амын 35 орчим хувийг эзэлж байгаа боловч тэдний дөнгөж 35,8% нь даатгуулсан байна /Хүснэгт 4/. Тэдний төлдөг шимтгэлийн хэмжээ сард 500 төгрөг бөгөөд 1 хайрцаг тамхины үнэнд ч хүрэхгүй байгаа юм.

Шимтгэлийн тэгш бус байдлыг багасган сангийн орлогыг нэмэгдүүлэх 2009 оны байдлаар нийт даатгуулсан хүн амын 58,2% нь (эмзэг бүлэг) сард 670 төгрөг;

16,1% нь (албан бус салбарын хүн ам) сард 500 төгрөг төлж байна Төрөөр даатгалын шимтгэлээ төлүүлж байгаа даатгуулагчдын үлэмж хувь нь хүүхэд

юм. Цаашид Засгийн газар нь Эмзэг бүлгийн хүн амыг оновчтой тодорхойлох арга механизмыг хэрэглэн төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг хүн амын тоог цөөрүүлэх зорилт тавьж байна. Эхнээсээ эмзэг бүлэг буюу төрөөр даалгах хүн амыг тэдгээрийн орлогод суурилж тодорхойлоогүй тул тэд бүгд ядуу биш юм. Тухайлбал, 16 хүртэлх насны хүүхдийн 44,2%, тэтгэврийн насны хүн амын 47,9% нь амжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой байна22гэсэн судалгааны дүн байдаг. Тэхээр, төрөөр шимтгэлээ төлүүлдэг иргэдийн тоог ядаж 50% бууруулах боломж байна. 2010 онд НХХЯ болон ҮСХ –нд хэрэглэгдэх эмзэг бүлгийн хүн амыг оновчтой тодорхойлох Итгэлцүүрийн аргыг боловсруулсан байна. Энэ арга нь 2011 оноос нийгмийн янз бүрийн тэтгэвэр тэтгэмж 22 �.Tungalag,2000


��

авагчдыг тодорхойлоход хэрэглэгдэх ба ЭМЯ мөн энэхүү аргыг хэрэглэн төрөөс даатлын шимтгэлээ төлүүлдэг эмзэг бүлгийн хүн амаа оновчтой тодорхойлж болох юм.

Дүрслэл 2. Даатгуулагчид ба тэдгээрийн оруулсан орлого, зарлагын бүтэц, 2009

Эмзэг бүлгийн даатгуулагчдын нийт даатгуулагчид эзлэх хувь 58,2% байхад тэдгээрийн ЭМДС-нд оруулсан орлогын эзлэх хувь нь 11,2 байна. Хүснэгт 10 ба Дүрслэл 2-т үзүүлсэнээр ЭМДС-ын орлогын гол эх үүсвэр нь ажиллагч ба ажил олгогчдын төлсөн шимтгэл байгаа бөгөөд тухайлбал, 2009 онд ажиллагчид нь нийт даатгуулагчдын 25,7% -ийг эзэлж, сангийн орлогын 80,5 хувийг бүрдүүлж, сангийн зардлын 14%-ийг хэрэглэсэн байна. Албан бус салбарын даатгуулагчид нийт даатгуулагчдын 16,1% -ийг эзэлж, сангийн орлогын 2,9%-г бүрдүүлж, сангийн зардлын 31%ийг хэрэглэсэн байна.

ЭМД-ыг хэрэгжүүлэх эхний шатанд хүн амын орлого доогуур байх үед эмзэг болон албан бус салбарын (малчид, оюутан, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажилгүй хүн гэх мэт) даатгуулагчдын шимтгэлийн хэмжээг 500 төгрөг байхаар тогтоосон. Гэвч энэ нь инфляцийн түвшин болон өсөн нэмэгдэж буй ДНБ-тэй уялдаж нэмэгдээгүй байна.

Дүрслэл 2-т дээрх бүлгийн даатгуулагчдын санд оруулсан хувь нэмэр болон сангаас зарцуулсан зардлын тэнцвэргүй харьцааг үзүүллээ. Энэ нь нэг талаас баян нь ядуугаа, эрүүл нь өвчтэйгээ дэмжих эв хамтын зарчмыг харуулж байгаа юм. Гэвч эв хамтын зарчмыг хадгалахын хамт оновчтой тодорхойлсон эмзэг бүлгийн төсвийн татаас болон албан бус салбарын шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлснээр дээрх хэт тэнцвэргүй харьцааг багасгах юм.

Засгийн газрын татаас нь бас нэг хүнд ноогдох хэлбэрээр байж болно. Ийм тогтмол шимтгэлтэй байх нь ЭМД-ын санг эдийн засгийн хямрал түүний үр дагавар болох ажилгүйдэл, шилжилт хөдөлгөөнтэй холбоотой эрсдэлүүдтэй болгож байна.

Шимтгэлийг төлүүлэх албадлагын арга хэмжээАж ахуйн нэгж, байгууллага, төсвийн ерөнхий менежер даатгалын шимтгэлийг

ИЭМД-ын тухай хууль болон даатгалын гэрээнд заасан хугацаанд шилжүүлээгүй бол НДЕГ-нь уг шимтгэлийг нөхөн төлүүлж, хугацаа хэтрүүлсэн хоног тутамд төлбөл зохих шимтгэлийн 0,3%-тай тэнцэх алданги төлүүлнэ. Хэрэв хөдөлмөрийн хөлсний сан, түүнтэй адилтгах орлогыг нуусан буюу хэмжээг нь санаатайгаар бууруулсан нь тогтоогдсон бол

��


гэм буруутай этгээдээр нуусан бууруулсан орлогод ноогдох шимтгэлийг нөхөн төлүүлж, мөн орлоготой тэнцэх хэмжээний алданги ноогдуулдаг.

Албан бус салбарт ажиллагчид болон оюутан сурагчдыг даатгалд хамруулан тэдгээрийн шимтгэлийг цуглуулахад баг хорооны засаг дарга нар болон сургуулийн захиргаа оролцож даатгагчтай байгуулсан гэрээний дагуу шимтгэлийг цуглуулж даатгалын санд төлөхөөр хуулинд заагдсан байдаг. Гэвч энэ нь төдий л амжилтанд хүрэхгүй байна. Даатгуулаагүй тохиолдолд үзүүлэх торгуулийн арга хэмжээ байхгүй байна. Гэсэн ч даатгуулагч дараалсан 12 сарын шимтгэл төлсөн тохиолдолд ЭМД-ын тусламж үйлчилгээг авах эрх үүсгэдэг арга хэмжээг ЭМД-ыг хэрэгжүүлж эхэлсэн эхний жилээс л мөрдөж иржээ. Дээр нь, 2006 онд ИЭМД-ын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр Монгол улсын иргэн заавал даатгуулах ба хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй иргэнээр төлөөгүй хугацааны даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэхээр заасан.

4.3.2. Ñангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсаны хүүИЭМД-ын тухай хуульд зааснаар ЭМД-ын сангийн орлогын эх үүсвэрүүдийн нэг нь

сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсаны хүү юм. Өнгөрсөн хугацаанд ЭМД-ын сангийн орлого нь зарлагаасаа дутаж байгаагүй бөгөөд сан хуримтлагдсан үлдэгдэлтэй байна.

Дүрслэл 3. ЭМД-ын сангийн орлого ба зарлага, 1995-2009

Сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсны хүүгийн орлого 2006 онд 0,6 сая төгрөг байсан бол 2008 онд 1,8 сая төгрөг болж өссөн боловч 2008 оны хуримтлагдсан үлдэгдлийн хэмжээтэй /67,1 тэрбум төгрөг/ харьцуулбал бага байгаа юм. Энэ нь 1-рт сангийн чөлөөт үлдэгдлийн багахан хувийг арилжааны банкинд бага хүүтэй байршуулдаг, 2-рт үлдсэн хэсэг нь төрийн санд байршдаг ба төрийн сангаас хүү төлдөггүйтэй холбоотой гэж НДЕГ тайлбарладаг. Төрийн санд байршуулсан үлдэгдлээс хүү тооцох нь цаашид төсвийн татаас ч юмуу төрөөс зарцуулах бусад зардлыг багасгах үр дагавартай байж болох юм.

Нийгмийн даатгалын 5 сангийн чөлөөт үлдэгдлийн менежментийг НДЕГ нь НДҮЗ болон холбогдох яамдын /СЯ, НХХЯ/ хяналтын доор явуулдаг. 2008 оны байдлаар нийгмийн даатгалын сангуудын чөлөөт үлдэгдэл 119,3 тэрбум төгрөг23 байсан ба үүний 2� НДҮЗ,200�онысанхүүгийнтайлан


��

73,3 тэрбумыг арилжааны банкуудад хадгалуулсны хүүгээр 2511,2 сая төгрөгийн орлого авч; 45,9 тэрбумыг Төрийн санд байршуулж хүүгийн орлого аваагүй байна.

Өнгөрсөн хугацаанд сангийн чөлөөт үлдэгдлийн байршуулалт менежмент сул байсан гэж үздэг ба сүүлийн 3-5 жилд санг бүрдүүлэгч талуудын төлөөлөл болох Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбоо, Ажил олгогч эздийн холбооны зүгээс сангийн чөлөөт үлдэгдлийн байршуулалт, түүний менежментийн асуудалд тавих хяналт шаардлага нэмэгдэж тодорхой үр дүнд хүрсэн байна. 2008 онд НДҮЗ-өөр сангийн чөлөөт үлдэгдэлд тавих хяналтыг сайжруулах шинэ журам баталсан ба энэхүү шинэ журмаар 2010 онд сангийн чөлөөт үлдэгдлийн хүүгийн орлого 6,4 тэрбум төгрөгт хүрэхээр тооцоологдоод байна.

Õүснэгт 11. ЭМД-ын сангийн чөлөөт үлдэгдэл, 2004-2009

он 2004 2005 2006 2007 2008 2009Чөлөөт үлдэгдэл(тэр(тэртэр

бум¥ ) 22835.9 25746.0 37154.9 58247.4 67112.3 83977.4

4.3.3. Даатгуулагчдаас төлөх хамтын /хуваалцах/ төлбөрӨнөөгийн ЭМД-ын тогтолцоонд даатгуулагч зөвхөн эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэх

тохиолдолд хамтын төлбөр төлөх ба төлбөрийг тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн эмнэлгийн кассанд төлж байна. Хамтын төлбөр нь шууд ЭМД-ын санд ордоггүй боловч ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний төлбөр гэдэг утгаараа сангийн орлогын эх үүсвэрт тооцогдож болно.

Хамтын төлбөрийг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжилтийг хуваалцах, өвчтөнд үйлчилгээний төлбөр төлж байгаа учраас үйлчилгээ үзүүлэгчдээс чанартай тусламж үйлчилгээ авахыг шаардах эрхийг мэдрүүлэх, нэг асуудлаар олон газар хандахаас сэргийлж өвчтөний хэрэглээг оновчтой болгоход нөлөөлөх зэрэг зорилгоор нэвтрүүлдэг байна.

1998 онд даатгуулагчдын эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх хэт сонирхолыг хязгаарлах зорилгоор үйлчилгээний төлбөрийн 10%-тай тэнцэх хамтын төлбөрийг нэвтрүүлсэн. 2003 онд хамтын төлбөрийг тусламж үйлчилгээний шатлалаар ялгаатай тогтоож сумын эмнэлэгт 5%, 2 дахь шатлалын эмнэлэгт 10%, 3 дахь шатлалын эмнэлэгт 15% болгосон байна. 2006 онд ЭМАШТҮ-ний багц буюу сум, өрхийн эмнэлгийн үйлчилгээг ЭМД-ын санхүүжилтээс төсвийн санхүүжилтэнд бүрэн шилжүүлсэн учраас даатгуулагч сумын эмнэлэгт хэвтсэн тохиолдолд төлдөг 5%-ийн хамтын төлбөр хүчингүй болжээ.

Хамтын төлбөрийг нэвтрүүлэхдээ ядуу орлого багатай хүмүүсийг хамгаалах арга механизмыг бодолцохгүй бол тэдний тусламж үйлчилгээний хүртээмж цаашилбал эрүүл мэндэд нь муу нөлөө үзүүлж болзошгүй байдаг.

Монгол улсын ЭМД-ын тогтолцоонд “эмзэг”-т тооцогдон төрөөр даатгалын шимтгэлээ төлүүлдэг хүмүүс (16 сурагч бол 18 хүртэлх насны хүүхэд, тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн, хүүхдээ асарч буй эх эсвэл эцэг, хугацаат цэргийн албан хаагч, нийгмийн халамжийн тухай хуулийн 18 дугаар зүйлд заасан иргэн) хамтын төлбөрөөс мөн л чөлөөлөгддөг. Өөрөөр хэлбэл “эмзэг” бүлгийн хүмүүс өнөөгийн хууль тогтоомжийн хүрээнд улсын төсвөөс санхүүждэг болон эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээг авахад аливаа төлбөрөөс бүрэн чөлөөлөгдсөн байдаг байна.

Иймд албан ёсны хамтын төлбөр нь “эмзэг” бүлгийн хүн амын ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний хүртээмжинд нөлөө үзүүлэхгүй. Үүнийг ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний хэрэглээнээс ч (Хүснэгт 12,13) харж болно. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлагын

��


50 гаруй хувийг эмзэг бүлгийн ялангуяа тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэд болон нийгмийн халамжийн тэтгэмж авдаг хүмүүст зарцуулдаг байна.

Õүснэгт 12. 1000 даатгуулагчид ноогдох ЭМД-ын тусламæ үйлчилгээ даатгуулагчдын төрлөөр (амбулаторийн үзлэгийг тооцоогүй)

2006 2007 2008 20091.Төсвийн татааст хамрагддаг даатгуулагчТөсвийн татааст хамрагддаг даатгуулагч 477.4 335.9 338.5 473.31.1. 0-16 (сургуульд сурдаг бол 18) хүртэлх наснысургуульд сурдаг бол 18) хүртэлх насны18) хүртэлх насны хүртэлх насны хүүхэд - - 159.2 212.31.2.Тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэнТэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэн - - 1254.8 1289.91.3.НХ-ын тухай хуулийн 18 заасан иргадНХ-ын тухай хуулийн 18 заасан иргад - - 598.2 1441.42.АА-н нэгж байгууллагад ажиллагчАА-н нэгж байгууллагад ажиллагч 273.0 176.8 197.9 232.23.МалчинМалчин 472.8 359.8 408.8 305.84.ОюутанОюутан 265.0 237.5 330.0 130.95.Ажилгүй хүнАжилгүй хүн 444.9 409.5 372.4 797.7Дүн 432.0 318.0 312.4 415.8

Эх үүсвэр: НДЕГ-ын статистикийн тоо баримтыг ашиглан тооцов.: НДЕГ-ын статистикийн тоо баримтыг ашиглан тооцов.Дээрх хүснэгтээс харахад сүүлийн 4 жилд 1000 даатгуулагч тутмаас жилд дунджаар

312,4-432 нь эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэх, сувилалд сувилуулах болон эмийн хөнгөлөлтийн тусламж авч байжээ.

Даатгуулагчдын төрлөөр нь аваад үзвэл “эмзэг” бүлгийнхэн (335.9-477.4), малчид (305.8-472.8) болон ажилгүй (372.4-797.7) хүмүүсийн хэрэглээ нийт даатгуулагчдын дундажаас өндөр харагдаж байна. “Эмзэг” бүлгийнхний хэрэглээ өндөр байгаа нь хүн амын хамгийн өвчлөмтгий хэсэг болох тэтгэврийнхэн (1289.9), нийгмийн халамжинд багтдаг хүмүүсийн (1441.4) хэрэглээ өндөр байгаатай холбоотой байна.

Õүснэгт 13. Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн даатгуулагчдаас хамтын төлбөр төлөгчдийн эзлэх хувь, 2008 он

Эмнэлгийн нэр Хэвтэж эмчлүүлсэн даатгуулагчдын тоо

Хамтын төлбөр төлсөн даатгуулагчидТоо Хувь

Сүхбаатар АНЭ 4235 1723 40.6Говь-Алтай АНЭ 3474 1368 39.3Дундговь АНЭ 3506 1394 39.7Төв АНЭ 3770 1727 45.8УБ хотын ДНЭ-үүд 44622 14235 31.9I,II,III клиникийнклиникийн эмнэлэгүүд 39156 19594 50.0

Эх үүсвэр: НДЕГ –ын МТТ-өөс гаргуулж авсан.: НДЕГ –ын МТТ-өөс гаргуулж авсан.Хүснэгт 13-аас харахад эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн даатгуулагчдаас аймгийн эмнэлэгт

40%, дүүргийн эмнэлгүүдэд 31%, 3 дахь шатлалын эмнэлгүүдэд 50% нь хамтын төлбөр төлсөн байна. Өөрөөр хэлбэл аймгийн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн даатгуулагчдын 60%, дүүргийн эмнэлэгт 68%, 3 дахь шатлалын эмнэлэгт 50% нь “эмзэг” бүлгийн даатгуулагчид бөгөөд хамтын төлбөр төлөөгүй гэсэн үг юм.

Даатгуулагчдаас эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн тохиолдолд хамтын төлбөр төлдөг хэсэг нь хөдөлмөрийн насны, хүн амын харьцангуй өвчлөмтгий бус хэсэг нь байна. Энэ бүлгийн даатгуулагчдын тусламж үйлчилгээний хүртээмж, хэрэглээнд хамтын төлбөр


��

хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар тусгайлсан судалгаа хийгдээгүй байна. Хамтын төлбөрийн хэмжээ нь албан бус төлбөрийн хэмжээтэй харьцуулбал бага юм.

Гэвч сүүлийн 3 жилд ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний тарифын өсөлтийг дагаад хамтын төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж байгааг анхаарахгүй орхиж болохгүй.

Албан ёсоор ажил эрхэлдэг байнгын орлоготой 1000 даатгуулагч тутмаас (Хүснэгт 12) сүүлийн 4 жилд дунджаар 176-273 хүн тусламж үйлчилгээ авсан байхад албан бус салбарт харъяалагдах, тухайлбал, малчид (305-444), ажилгүй (372-797) хүмүүсийн хэрэглээ өндөр байна. Энэ нь албан бус салбарын хүмүүс даатгалд бүрэн хамрагдаагүйн дээр өвчлөмтгий, өндөр эрсдэлтэй хэсэг нь даатгуулсантай холбоотой гэж үзэж байна.

Хэдийгээр хамтын төлбөр нэвтрүүлсэн ч эмнэлгүүд аль болох олон хүн хэвтүүлж илүү орлого олох сонирхолтой хэвээр байгаа тул эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэгчдийн тоо төдийлөн буурахгүй байна.

Бусад хувийн төлбөрДаатгуулагчид нь хамтын төлбөрөөс гадна үйлчилгээ авах үедээ даатгалд

хамрагддаггүй тусламж үйлчилгээний болон албан бус төлбөрийг хувиасаа төлдөг. Хувийн төлбөр нь тусламж үйлчилгээний хүртээмжид нөлөөлж болзошгүй тул онцгой анхаарал татдаг байна. Монголд хувиасаа төлөх төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж байгаа нь сайн зүйл биш юм.

Энэ нь хүн амын тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн тэгш байдалд нөлөөлж байна. Тухайлбал, чинээлэг хүмүүс 3 дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг ядуу хүмүүсээс 2,5 дахин илүү хүртдэг24 ба энэ нь хувийн төлбөрийн хэмжээ болон бусад (өвчтөний ЭМ-ийн боловсролын түвшин, алслагдсан байдал гэх мэт) шалтгаантай холбоотой гэсэн судалгааны дүн байдаг байна.

ЭМ-ийн тухай хуулиар Эрүүл мэндийн байгууллагын төлбөртэй тусламж үйлчилгээний жагсаалт болон төлбөртэй тусламж үзүүлэх журмыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн засгийн газрын гишүүн буюу ЭМ-ийн сайд баталдаг.

Үүний дагуу ЭМ-ийн сайдын25 2006 оны 277 тоот тушаалаар төлбөртэй үзүүлэх амбулаторийн оношлогоо, шинжилгээ, эмчилгээ болон бусад төлбөрийн жагсаалт (Хавсралт 5), тусламж үйлчилгээг төлбөртэй үзүүлэх журам батлагдсан.

Энэхүү журмаар 16 хүртэлх насны хүүхэд, тэтгэврийн насны хүмүүс, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд дээрх жагсаалтанд орсон амбулаторийн оношлогоо, шинжилгээг (цөмийн, компьютер томограф, гоо заслын оношлогооноос бусад) үнэ төлбөргүй үзүүлж, зардлыг нь төр хариуцах, эмнэлгүүд өөрсдөө26 үйлчилгээнийхээ үнийг тогтоох ба ЭМ-ийн даатгалгүй иргэн ЭМД-аас санхүүждэг бүх тусламж үйлчилгээний төлбөрөө өөрөө төлөхөөр заасан. Даатгалтай иргэн жагсаалтанд ороогүй амбулаторийн оношлогоо, эмчилгээг доод шатны эмнэлгээс илгээх бичигтэй тохиолдолд хувиасаа төлбөр төлөхгүй хийлгэх боловч зарим тохиолдолд тэднээс төлбөр авсаар байна.

Мөн 2006 онд Эрүүл мэнд, Сангийн сайдын хамтарсан тушаалаар27 Улсын эмнэлгүүдээс үзүүлэх төлбөртэй нэмэлт тусламж үйлчилгээний жагсаалт болон нэмэлт тусламж үйлчилгээнээс олсон орлогоо хэрхэн ашиглах журам батлан гаргасан. Энэхүү тушаалаар батлагдсан нэмэлт тусламж үйлчилгээнд:

• Ажлын бус цагаар үзүүлэх амбулаторийн тусламж, оношлогоо

24 К.Тунгалаг,2000он25 ЭМС-ын2006онытушаал№2��,��26 1клэмнэлгийндаргын200�оны10�,200�оны5�,16�тооттушаалууд2� ,ЭМ,Сангийнсайдынхамтарсан2006онытушаал№��0/�2�

��


• Нэмэлт үйлчилгээтэй стационарын ор /нийт орны 10%/• Зарим хоол• Угаалга• Өвчтөн тээвэрлэх• Сахиурын өрөө• АА-н нэгж байгууллагын гэрээгээр амбулаторийн тусламж үзүүлэх• бусадЭнэ нь эмч нарыг өвчтөнөө ажлын бус цагаар төлбөртэй үзэх сонирхолыг өдөөсөн

урвуу үр дагаврыг бий болгосон. Дээрх тушаалууд гарсанаас хойш хувийн төлбөрийн хэмжээ эрс нэмэгдсэн бөгөөд

энэ нь ҮСХ-ноос 2002-2003 онд явуулсан Хүн амын амжиргааны түвшин тодорхойлох судалгаа, 2007-2008 онд явуулсан Нийгэм эдийн засгийн судалгааны дүнд тусгалаа олсон байна.

Эдгээр судалгаагаар хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд сард зарцуулах хувийн төлбөрийн хэмжээ 2002 онд 1919¥ -өөс 200728 онд 4676¥ болж 2,4 дахин нэмэгдсэн.

Энэхүү зардлыг бүтцээр нь аваад үзвэл, 200229 онд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд хувиасаа зарцуулсан зардлын 45%-ийг амбулаторийн тусламж үйлчилгээ болон эмэнд зарж байсан бол 2007 онд 55%-ийг амбулаторийн үйлчилгээнд, 30%-ийг эмэнд, үлдсэнийг эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээ авахдаа тус тус зарцуулсан байна.

ҮСХ-ноос хийсэн дээрх 2 судалгааны дүнд үндэслэн GVG-ийн зөвлөхүүдийн хийсэн тооцоогоор30 2002 онд эрүүл мэндийн нийт зардалд хувийн төлбөрийн эзлэх хувь 16,8% байсан бол 2007 онд 49,6% болтлоо өссөн дүн харагдаж байгаа юм (Дүрслэл 4-ийг үз).

Гэвч эмнэлгүүдийн 2006-2008 оны санхүүгийн тайлангаас харахад тэдгээрийн төлбөрт үйлчилгээний орлого буюу хувийн төлбөрийн өсөлтийн хэмжээ төдийлөн тусгагдаагүй байгааг тэмдэглэх хэрэгтэй31.

Ийнхүү тусламж үйлчилгээнд зарцуулах хувийн төлбөрийн хэмжээ нэмэгдсэнээс даатгуулагчдад даатгуулсаны ач холбогдлын талаар эргэлзээ төрүүлэхэд хүргэж байна.

Дүрслэл 4. 2002 ба 2007 оны Нэг хүний 1 сард зарцуулсан Эрүүл мэндийн хувийн төлбөрийн хэмæээ хүн амын орлогын түвшнээр /Төгрөгөөр/

2� ҮСХ,2002/200�оныамжиргаанытүвшинтодорхойлох,200�/200�оныНийгэмэдийнзасгийнсудалгаа2� ҮСХ.Өрхийнорлогозарлага,амжиргаанытүвшинийбаөрхийннийгэмэдийнзасгийнсудалгаа 200�/200��0 Ц.Нацагдоржь2010он�1 Ц.Нацагдоржь2010он


�0

Эх үүсвэр: 2002/2003 оны амжиргааны түвшин тодорхойлох судалгаа, 2007/2008 нийгэм эдийн засгийн судалгаа, ҮСХ

Дүгнэлт:• Төрөөс ЭМД-ын шимтгэлийг төлдөг “эмзэг” бүлгийн хүн ам хамтын төлбөрөөс

чөлөөлөгдсөн тул өнөөгийн хэрэгжиж буй хамтын төлбөрийн тогтолцоо нь тэдгээрийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжинд нөлөөлөхөөргүй байна

• Хамтын төлбөрийн хэмжээ, эмнэлгүүдийн хэвтүүлэн эмчлэх сонирхол, орны хангамж зэргээс харахад бусад бүлгийн даатгуулагчдын хэрэглээнд хамтын төлбөрийн нөлөөлөл төдийлөн харагдахгүй байна.

• ЭМЯ-аас 2006 онд төлбөрт үйлчилгээний талаар гаргасан шийдвэрүүдийн дараа хувийн төлбөрийн хэмжээ эрс нэмэгдсэн байна.

• Гэсэнч ядуу хүн чинээлэг хүнээс бага тусламж авч байна гэсэн судалгааны дүн нь хүртээмжийн ялгаа байгааг илтгэж байгаа бөгөөд энэ нь албан ба албан бус төлбөрүүд болон бусад /боловсролын түвшин, тээврийн зардал гэх мэт/ хүчин зүйлүүдээс ч шалтгаалж байж болно.

4.3.5. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: ЭМД-ын сангийн орлого• ЭМД-ын сан нь орлогын 97%-ийг шимтгэлээс; 2,9%-ийг чөлөөт үлдэгдлийг

банкинд хадгалуулсаны хүүгээс бүрдүүлдэг байна. • Хамтын төлбөрийн орлогын нийт хэмжээ тодорхойгүй байна. Хамтын төлбөр

төлсөн даатгуулагчдын тоог гаргаж болох боловч төлсөн төлбөрийнх нь нийт хэмжээг тооцож гаргадаггүй байна. Уг нь ийм мэдээллийг хамтын төлбөрийн тогтолцоо, төлбөрийн хэмжээнд, мөн хамрагдах тусламж үйлчилгээ болон төлбөрийн механизмд өөрчлөлт оруулахад үйлчилгээний хүртээмж, хэрэглээ; даатгуулагчдын орлого, сангийн орлого, эмнэлгүүдийн орлого зэрэгт үзүүлэх болзошгүй үр дагаврыг тооцохоос гадна хамтын төлбөрийг цуглуулдаг үйлчилгээ үзүүлэгчдэд үзүүлэх нөлөөг үнэлэхэд хэрэглэдэг юм.

• ЭМД-ын сангийн орлогыг бүрдүүлэгч гол эх үүсвэр нь цалинд суурилсан шимтгэл бөгөөд улс ба хувийн салбарт ажиллагчид нь даатгуулагчдын 25,7%-ийг эзэлдэгч тэдгээрийн төлсөн шимтгэл (ажиллагчид+ажил олгогч) нь сангийн орлогын 80,5%-ийг бүрдүүлж байна.

• Засгийн газрын татаас нь сангийн орлогын дөнгөж 11,2%-ийг эзэлдэг бол, ЭМД-ын сан нь зардлынхаа 54,8 хувийг ЗГ-ын татааст хамрагддаг даатгуулагчидад зарцуулдаг байна.

• Засгийн газрын татаас нь эмзэг бүлгийн хүн амын тоо, тэдгээрийн эрүүл мэндийн эрсдэл, зардалтай уялдаагүй байна.

• Даатгуулагчдын янз бүрийн бүлгүүдийн санд оруулж буй хувь нэмэр болон авч буй тусламж үйлчилгээний зардлын харьцаа хэт ялгаатай байна. Энэ нь албан салбар ба бусад бүлгүүдийн хоорондын харилцан дэмжих эв хамтын зарчмын өндөр түвшинг илэрхийлж байгаа боловч нөгөө талаас бүлгүүдийн орлого зарлагын харьцааг бага боловч уялдуулах шаардлага байгааг харуулж байна.

• Албан бус салбарын даатгуулагчдын төлдөг тогтмол шимтгэлийн хэмжээ нь албан салбарын ажиллагчдын төлдөг шимтгэлийн хэмжээнээс хэт бага байгаа бөгөөд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний зардлын өсөлт болон инфляцийн түвшинтэй уялдахгүй байна.

��


засгийн газрын татаасыг оновчтой чиглүүлэх нь2009 оны байдлаар нийт даатгуулагчдын 58,2% нь засгийн газрын татааст хамрагдаж

байгаа бөгөөд тэдгээрийн 69,5% нь хүүхэд, 22,9% тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэд байна. Монгол улс төвлөрсөн төлөвлөгөөтөөс зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилтийн эхний үед эрүүл мэндийн даатгал нэвтрүүлж эхлэхэд төрөөс хүүхэд хөгшид, хөгжлийн бэрхшээлтэй болон нийгмийн бусад ядуу орлого багатай хэсгийг хамгаалах шаардлага өндөр байсан. Харин одоо бол эдгээр хүмүүс нь бүгдээрээ ядуу, шимтгэлээ төлөх чадваргүй биш гэдэг нь ойлгомжтой32. Монгол улсын засгийн газраас ч төрөөс шимтгэлийг нь төлдөг даатгуулагчдын тоог цөөлөх бодлого баримталж байгаа юм. Тухайлбал, 2003 онд ИЭМД-ын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр төрийн ачааг хөнгөлж ..... хүүхдийг өрхийн даатгалд хамруулан даатгаж болно гэсэн заалт оруулж байсан байна.

Төрийн татааст хамрагддаг иргэдийн тоог цөөлөх янз бүрийн санал санаачлага гарч байна. Үүнд:

• Санхүүгийн чадавхитай эцэг эх хүүхдийнхээ (оюутан бол 24 нас хүртэлх) шимтгэлийг даах

• Эцэг эхийн шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар хүүхдийг гэр бүлийн даатгалд хамруулах 33

• Хүүхдийн шимтгэлийг эцэг эх, төр хувааж төлөх34

• Гэр бүлийн даатгалд шилжих Аль ч тохиолдолд тэдгээрийн төлбөрийн чадварыг тодорхойлох замаар хэн нь

хүүхдийнхээ шимтгэлийг төлж чадах чадахгүйг ялгах шаардлага тавигдаж байгаа юм. Энэ нь зардал шаардах боловч орлогын өсөлт, санхүүжилтийн тэгш байдалд үүсэх эерэг боломжтой харьцуулж ойлгох хэрэгтэй35. Харьцангуй цөөн хүн амтай, бие биенээ мэддэг хөдөө нутагт өрх ба бие хүний төлбөрийн чадварыг тодорхойлох нь арай амар байж болох талтай36. Саяхан өрх ба бие хүний төлбөрийн чадавхыг тодорхойлох шинэ итгэлцүүрийн арга (5.3.1-р бүлэг үз) боловсруулагдсан ба үүнийг ЭМД-ын тогтолцоонд төрийн татаасыг оновчтой чиглүүлэхэд хэрэглэж болох юм. Энэ нь оновчтой сургалт сурталчилгаа болон албадлагын механизмуудтай хамт зэрэг хийгдэх хэрэгтэй.

Үүний хамт хувийн төлбөр (албан ба албан бус)-ийн хүн амын ялангуяа ядуу хүмүүсийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжинд үзүүлэх болзошгүй нөлөөллийг багасгахад ЭМЯ болон ЭМД-ын сангаас байнга анхаарч байх нь зүйтэй.

�.�. ЭМД-ын нэгдсэн сан бүрдэлт

Шимтгэлийн орлогыг 2 түвшинд нэгтгэж байна. Үүнд:• Эхний түвшин нь аймаг, дүүрэг, нийслэлийн НД-ын хэлтсүүдэд хуримтлагддаг.

Тухайлбал, аймаг, нийслэл нь сум дүүргүүдэд үүссэн санг нэгтгэдэг ба улсын хэмжээнд аймаг дүүргийн 30 сан, УВ хотод 1 сан байна.

• Хоёр дахь түвшин нь төвлөрсөн сан ба НДЕГ-т төвлөрдөг.

�2 Orbeta,Carrin1��,Fabricant2000,�.Tungalag2000,2006,�nowles2004,Worldbank200�)�� Ergo2002�4 Fabricant2000�5 Hindle,Don,2001�6 Orbeta,Currin1��,2002


�2

4.4.1. Ñан бүрдүүлэлт хүн амын бүлгээрЯнз бүрийн орлоготой, эрүүл мэндийн эрсдэлтэй хүн амын ЭМД-ын шимтгэлийг

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны нийтлэг зарчмын дагуу нэгтгэн сан бүрдүүлж байна. Хувийн эрүүл мэндийн даатгал нь эрсдэлд суурилсан санг бүрдүүлдэг.

Õүснэгт 14. Шимтгэл төлөлт ба даатгалын сангийн зардал даатгуулагчдын бүлгээр: эрсдэл хуваалцах ба эв санааны нэгдлийн байдал

No Даатгуулагчдын төрөл Даатгуу-лагчдын тоо

Төлсөн шимтгэлийн

хэмжээ

ЭМД-ын сангаас зарцуулсан зардал

Дундаж орлого/ дундаж зардлын

харьцаа

1АА-н нэгж байгууллагад ажиллагч

484608 45017620.9 6650900.0 6.8

2

АА-н нэгж байгууллагын эзэн, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч

8309 99753.5 257300.0 0.38

3Цэрэг цагдаагийн байгууллагад ажиллагч

55074 5095529.00 98500.0 51.7

4Их дээд, мэргэжлийн сургуульд суралцагч оюутан

51508 324597.4 1570800.0 0.2

5 Малчин 90764 615156.2 2359700.0 0.266 Хоригдол 5834 26098.3 120600.0 0.27 Ажилгүй хүн 184195 1435519.5 5547000.0 0.25

8 Төрийн татааст хамрагддаг бүлгүүд 1353188 8094342.0 26783900.0 0.3

9 Дүн 2233480 60708616.8 52262900.0 1.2

Хүснэгт 14-өөс харахад албан салбарт ажиллагчидын орлого нь зарлагаасаа 6,8 дахин их буюу эрсдэл үүрч байгаа байдлаараа “сайн”, бусад бүлгийн даатгуулагчид нь “муу” эрсдэлтэй бүлэгт хамаарч байна. Учир нь “сайн” эрсдэлт даатгуулагчид нь их төлж бага хэрэглэдэг, “муу” эрсдэлт даатгуулагчид нь бага төлж их хэрэглэж байна. Энэ нь ИЭМД-ын тухай хуульд заасан даатгуулагчдын бүлгүүдийн (албан салбарт ажиллагч ба бусад) хооронд санхүүгийн эв санааны нэгдэл буюу эрсдэл хуваалцах түвшин өндөр байгааг харуулж байна.

4.4.2. Ñан бүрдүүлэлт бүс нутгаарАймаг, дүүрэг, нийслэлд НДЕГ-ын харъяа хэлтсүүд ажилладаг бөгөөд аймаг

нийслэлийн түвшинд сан бүрдүүлэн, өөрийн нутаг дэвсгэрт харъяалах эрүүл мэндийн байгууллагуудын үйлчилгээний төлбөрийг дээрээс баталсан төлөвлөгөөний дагуу хийж үлдсэнийг төв сан руу шилжүүлдэг. Хэрэв дутагдалтай бол төвлөрсөн сангаас татаас авна. Энэ нь аймаг, хотуудын хооронд харилцан дэмжих эв санааны нэгдлийн зарчим үйлчилж байгааг харуулж байна.

��


Õүснэгт 15. ЭМД-ын сангийн орлого ба зарлагын харьцаа, аймаг хотоор

Аймаг хотууд Дундаж орлого/дундаж зардалын харьцаа2007 2008 2009

Архангай 1.5 1.0 0,8Баян-Өлгий 1.6 1.2 0,9Баянхонгор 1.5 0.8 0,8Булган 1.8 1.2 1,2Говь-Алтай 2.0 1.1 1,2Дорноговь 3.7 2.1 1,7Дорнод 1.8 1.1 1,1Дундговь 1.5 0.9 0,9Завхан 1.8 1.1 1,1Өвөрхангай 1.9 1.1 1,0Өмнөговь 3.1 1.5 1,8Сүхбаатар 1.9 1.0 1,0Сэлэнгэ 1.5 1.5 1,6Төв 2.2 1.7 1,2Увс 2.0 1.1 1,0Ховд 1.4 0.8 0,8Хөвсгөл 1.5 1.0 1,0Хэнтий 1.4 1.1 1,0Дархан-Уул 2.8 1.6 1,6Орхон 7.2 3.2 3,3Говьсүмбэр 2.0 1.4 1,4Улаанбаатар 2.0 1.2 1,2

Хүснэгт 15-д Аймаг хотын ЭМД-ын сангуудын орлого ба зарлагын харьцааг үзүүллээ. 2008 ба 2009 онд орлого зарлагын харьцаа буурсан үзүүлэлттэй байгаа нь нэг талаас эдийн засгийн хямрал, нөгөө талаас ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний тарифын өсөлттэй холбоотой. Ихэнх аймагт орлого нь зарлагаасаа илүү байгаа бөгөөд ялангуяа Орхон аймагт орлого хамгийн өндөр байна.

2008 онд 3 аймагт, 2009 онд 5 аймагт орлого зарлагын харьцаа 1-ээс бага байна. Аймаг, хот хоорондын орлого зарлагын харьцааны ялгаа нь тухайн аймаг, хотын хүн амын ажил эрхлэлтийн бүтэц эрүүл мэндийн салбарын дэд бүтэц, тусламж үйлчилгээний хэрэглээнээс

хамаарч байгаа юм. Тухайлбал, Дархан ба Орхон аймгуудад албан салбарт ажиллагчдын тоо их учраас орлого өндөр байдаг.

Хэлэлцүүлэг: Монгол улсын нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд эрүүл ба өвчтэй, баян ба ядуу хүмүүсийн хооронд, бас аймаг хотуудын хооронд эрсдэл хуваалцах түвшин өндөр байгааг шимтгэл цуглуулалт, сан бүрдүүлэлтийн байдлаас харж болно.

Гэсэн ч, аймаг, хотод 32 жижиг сангаар дамжин төвлөрсөн сан бүрдэж байгаа нь сан бүрдэх тогтолцооны хуваагдмал байдлыг илэрхийлж байна. Бүх жижиг сангуудад тус тусдаа удирдлага, үйл ажиллагааны зардалтай байгаа нь үр ашиггүй юм. Үндэсний түвшинд нэгдсэн нэг төвлөрсөн сантай байх нь хамаагүй үр ашигтайгаас гадна хянахад хялбар байх болно.


��

�.�. ЭМД-ын сангийн зарлага

ЭМД-ын сангаас дараахь зардлуудыг санхүүжүүлдэг:• Даатгуулагчдад үзүүлэх эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээний

хувьсах зардал • Өрх, сум, багийн эмчийн бичсэн зайлшгүй шаардлагатай эмийн үнийн

хөнгөлөлт• Эрүүл мэндийн даатгалын үйл ажиллагааны зардал /хөрөнгө оруулалтын хамт/• Даатгалын зөвлөлийн гишүүдэд олгох урамшуулал, эрүүл мэндийн у/с бүрдмэл

үзлэгийн зардал, болзошгүй эрсдлийн нөөц бүрдүүлэх гэх мэт

4.5.1. Тусламж үйлчилгээний зардалЭрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх тогтолцоо Moнгол улс нь хувь хүнд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх гурван шатлал

бүхий тогтолцоотой. • Эхний шатлал буюу Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг өрхийн эмнэлгүүд

(хувийн хэвшлийн бөгөөд аймгийн төв, УБ хотод үйл ажиллагаа явуулдаг) болон төрийн өмчийн сум, сум дундын эмнэлэг хүргэж байна.

• Хоёр дахь шатлалын тусламжийг аймгийн болон УБ хот дахь нэгдсэн эмнэлгүүд, бусад яамдын харьяа УБ хотод байрладаг 4 нэгдсэн эмнэлэг болон хувийн эмнэлгүүд үзүүлж байна.

• Гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг Бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төвүүд, УБ хот дахь клиникийн 1, 2, 3 дугаар эмнэлэг болон хавдар судлалын төв мэтийн төрөлжсөн мэргэжлийн төвүүд. Мөн УБ хотод гурав дахь шатлалын тусламж үзүүлдэг цөөн хувийн эмнэлгүүд ажиллаж байна.

Эдгээрээс гадна рашаан сувилалууд, хувийн үүдэн эмнэлгүүд болон хувийн эмийн сангууд үйл ажиллагаа явуулдаг.

Улаанбаатар хотод улсын төсвөөр санхүүждэг тусламж үйлчилгээг төрөлжсөн мэргэжлийн төвүүд үзүүлдэг: Халдварт өвчин судлалын үндэсний төв, Хавдар судлалын үндэсний төв, Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, Эх нялхсын эрдэм шинжилгээний төв, I,II,III төрөх эмнэлгүүд зэрэг болно. Эдгээр төрөлжсөн мэргэжлийн тусламжийг аймгийн түвшинд нэгдсэн эмнэлгийн харъяалах мэргэжлийн тасаг/нэгж үзүүлэх ба тусламж үйлчилгээний зардлыг нь улсын төсөв хариуцдаг.

Õүснэгт 16. ЭМДС-аас санхүүæдэг Эрүүл мэндийн байгууллагуудын тоонийт ЭМДС-аас санхүүжиж байгаа

Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд 15 13Бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төв 3 3Аймгийн нэгдсэн эмнэлэг 18 18Дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг 9 9Бусад нэгдсэн эмнэлгүүд (бусад яамдын) (бусад яамдын)бусад яамдын)) 4 4Хөдөөгийн нэгдсэн эмнэлэг 6 6Сум дундын эмнэлэг 35 35Сумын эмнэлэг 286 0Өрхийн эмнэлгүүд 228 0Хувийн эмнэлгүүд /үүдэн эмнэлэгийг тооцоод/ /үүдэн эмнэлэгийг тооцоод/үүдэн эмнэлэгийг тооцоод/ 1063 137Эмийн сан/aптек/aптекптек 636 386Рашаан сувиллууд 16 16нийт 2319 632

��


ИЭМД-ын тухай хуульд зааснаар улсын эмнэлгүүдийн тогтмол зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлж, хувьсах зардлыг ЭМДС-аас төлөхөөр заасан байдаг. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлагыг тодорхойлогч гол хүчин зүйлс нь орны тоо, өртөг ойролцоо оношийн бүлгээр тогтоосон тариф хоёр юм.

Õүснэгт 17. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлага, (тэрбум төгрөгөөр)

Эрүүл мэндийн байгууллага 2006 2007 2008 2009Улсын эмнэлгүүд 22.4 22.54 43.38 48,9Хувийн эмнэлгүүд 2.44 2.50 4.64 5,1Рашаан сувиллууд 0,5 0.57 1.19 1,5Эмийн үнийн хөнгөлөлт 0.66 0.56 0.88 1,5“Эрүүл Монгол хүн” хөтөлбөрЭрүүл Монгол хүн” хөтөлбөр” хөтөлбөрхөтөлбөр 1.35 2.85 0Дэд дүн 26.5 26.18 50.84 56,9Захиргааны зардал - - 2.27 2,4-нийт - - 54.0 59,3

Өнгөрсөн зууны ерээд оны эхээр Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоо нь олон эмч бүхий хэт олон ажилчидтай эмнэлгүүд давамгайлсан, хэвтүүлэн эмчлэх тусламж зонхилсон чанар тааруу тусламж үйлчилгээтэй, эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийг зүй зохистой байдлаар сургаж чаддаггүй, сайн эм, тоног төхөөрөмжгүй байв. Эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн хүрээнд эмчилгээг голлосон тусламж үйлчилгээнээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлийг түлхүү баримталсан, хэвтүүлэх бус харин амбулаторийн тусламж үйлчилгээг, ялангуяа өрх, сумын эмнэлгээр илүүтэй үзүүлэх өөрчлөлтийг өнөөг хүртэл хийсээр байна.

Бодлогын зорилтын хүрээнд эмнэлгийн орны тоо 1990 онд 23000 байснаа 2008 онд 18000 болж буурчээ. Гэвч эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээ давамгайлсан хэвээр л байна.

2009 оноос тариф нэмэгдсэнтэй холбоотой улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд олгох санхүүжилтийн хэмжээ нэмэгдэж, ЭМДС-ийн зарлагын 82.5%-ийг эзлэх болсон. Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжих тусламж үйлчилгээнд 2008 оны байдлаар нийт 50.8 тэрбум төгрөг, 2009 онд 56.9 тэрбум төгрөг зарцуулжээ /Хүснэгт 17/.

Õүснэгт 18. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлагын бүтэц тусламæ үйлчилгээний төрлөөр,

Зарлагын төрөл Үндэсний УБУБ ДУ ГAA AРР Tөвөв СБ2008 2009 20099

Хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээний зардал (Нэгдсэн эмнэлэг) (Нэгдсэн эмнэлэг)Нэгдсэн эмнэлэг)) 76,1 79.1 82.5 78.1 72.8 76.2 53.9 81.5

Амбулаторийн тусламжийн зардалАмбулаторийн тусламжийн зардал (Нэгдсэн эмнэлэг)Нэгдсэн эмнэлэг)) 8,6 11.3 11,7 4.7 14.2 9.0 22.0 7.8

Өдрийн тусламж үйлчилгээний зардал (Нэгдсэн эмнэлэг)Нэгдсэн эмнэлэг)) 0,4 0.2 1.5 0.0 0.6 0.7 0.1

Хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээний зардал (сум дундын эмнэлэг) (сум дундын эмнэлэг)сум дундын эмнэлэг)) 0,4 0.1 0.0 0.3 0.1 0.4 0 0.3

Хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээний зардал (Хувийн эмнэлгүүд) (Хувийн эмнэлгүүд)Хувийн эмнэлгүүд)) 9,1 4.3 3.5 4.9 7.1 9.8 3.3 4.0


��

Эмийн үнийн хөнгөлөлт 1,7 2.6 0,66 7.7 3.2 4.0 4.6 6.3Рашаан сувиллууд 2,4 2.6 1,66 2.8 2.6 0 15.6 0Бусад 1.3 нийт 100 100 100 100 100 100 100 100

ЭМДС-ийн зарлагын 90 гаруй хувийг хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээ эзэлж байна.

Дээрх хүснэгтээс харахад аймаг, хотын түвшинд ч зардлынхаа ихэнх хувийг хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээнд зарцуулж байна.

Эмнэлэгт хэвтэлтийг бууруулах зорилгоор 2006 оноос өдрийн эмчилгээг нэвтрүүлэн хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний 5-10%-ийг өдрийн эмчилгээгээр эмчлэх, тарифыг 2,5 дахин нэмэгдүүлэх, өдрийн эмчилгээ авсан тохиолдолд хамтын төлбөр төлөхгүй байх зэрэг арга хэмжээ авч байгаа боловч төдийлөн өргөн хэрэглэдэггүй, хэвтүүлэн эмчлэхийг илүүд үзсээр байна.

Үүний зэрэгцээ эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний хэрэгцээ харьцангуй багасдаг зуны саруудад эмнэлгийн орыг сувиллын ор маягаар ашиглаж, зөвхөн асран сувилах үйлчилгээ үзүүлсэн мөртлөө сувиллын тарифаар биш хэвтүүлэн эмчлэх тарифаар санхүүжилт авдаг байсан. Санхүүжилтийн энэхүү зохисгүй ашиглалтын талаарх асуудлыг 2009 онд ЭМДСЗ хэлэлцээд, НДЕГ-т асуудлын цар хүрээг тодорхойлох, хяналт тавин тайлагнах үүрэг өгөгдсөний дагуу НДЕГ хяналтандаа авч 2010 оноос таслан зогсоосон байна.

Бусад олон улс орнуудтай адилаар эмнэлгийн үйлчилгээний тариф, тарифын өсөлтийг тусламж үйлчилгээний бодит өртөгтэй холбон тооцож чаддаггүй ч тарифийн өсөлтийг тодорхой үндэслэлтэйгээр тооцох нь зүйтэй.

Дүгнэлт • Хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний тариф өндөр, амбулатори болон

хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний санхүүжилтийн хуваагдмал байдал нь эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний үр ашиггүй байдлыг хөөргөж, шаардлагагүй хэвтэлтийг өөгшүүлж байна.

• Өдрийн эмчилгээ хангалттай хөгжиж чадаагүй, хангалтгүй ашиглаж байна. • Амбулаториор оношилгооны зорилгоор шинжилгээ хийхэд өвчтөнүүдээс

үйлчилгээний төлбөр авч байгаа нь тусламж үйлчилгээг шаардлагагүйгээр ихэсгэн, өвчтнүүдэд зардлын нэмэлт дарамт учруулж байна. Мөн эмчийн зааврын дагуу тухайн шинжилгээг хийлгэх хэрэгцээ байгаа эсэхээ шүүх мэдлэггүй үйлчлүүлэгчдийн нэрийн өмнөөс ЭМДС хяналт тавих боломжгүй болж байгаа юм.

• Тохиолдлоор санхүүжүүлэх аргыг хэрэглэх үед дагалдан гардаг үр дагаврын талаар ЭМДС анхаарч, тусламж үйлчилгээний тоо, чанарт хяналт тавих нь зүйтэй.

��


4.5.2. ÍДÅÃ/ЭМДÑ-ийн үйл ажиллагааны зардал НДС-ийн үйл ажиллагааны зардал нь зардлын нэгэн чухал төрөл байдаг (Хүснэгт 19,

20).

Õүснэгт 19. НДЕГ-ын үйл аæиллагааны зардал/ тэрбум төгрөгөөр

2007 2008 20091. Хувьсах зардалХувьсах зардал 5736.0 8604.6 9277,3

1.1. ЦалинЦалин 2670.0 5734.1 6124,61.2 Бусад зардалБусад зардал 3066.0 2870.5 3152,7

2. Хөрөнгө оруулалтын зардалХөрөнгө оруулалтын зардал 1328.0 2609.8 2680,3нийт 7064.0 11214.4 11957,6

Эх сурвалж: НДЕГНДЕГ-ын үйл ажиллагааны зардал сүүлийн 3 жилийн байдлаар өссөн харагдаж байна.

Энэ нь инфляци болон бараа материалын үнийн өсөлтийг дагасан цалингийн өсөлттэй холбоотой тухай ажил хариуцсан хүмүүс тайлбарласан. Хөрөнгө оруулалтын зардал харъяа 5 салбартаа шинээр байр бариулсантай холбоотой өсчээ.

Õүснэгт 20. Нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлого, зарлагад үйл аæиллагааны зардлын эзлэх хувь (тэрбум төгрөгөөр)

2006 2007 2008 2009Нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлого 225,8 327,9 453,3 471,4Нийгмийн даатгалын сангийн нийт зарлага 199,5 279,2 409,5 430,9НДЕГ-ын захиргааны зардал 5.9 7.1 11.2 11,9Нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлогод эзлэх %% 2,6 2,1 2,5 2,5Нийгмийн даатгалын сангийн нийт зарлагад эзлэх %% 3.0 2.5 2.7 2,7

Эх сурвалж: Нийгмийн даатгалын сангийн жилийн тайлан, НДЕГ: Нийгмийн даатгалын сангийн жилийн тайлан, НДЕГ НДЕГ-ын захиргааны зардал 2006 онд 5.9 тэрбум төгрөг байснаа 2009 онд 11.9

тэрбум төгрөг болон нэмэгдсэн нь нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлогын 2,1-2,5%, сангийн нийт зарлагын 2.7%-ийг эзэлж байна. Зардлын өсөлт нь НДЕГ-ын урсгал зардал нэмэгдсэнтэй, ялангуяа НДЕГ-ын ажилтнуудын цалингийн өсөлттэй шууд уялдаатай. Дээрх хугацаанд цалингийн зардал 1736.0 саяас 5734.5 сая төгрөг хүртэл 3 дахин өсчээ. Харамсалтай нь даатгалын сан тус бүрийн захиргааны зардлын нарийвчилсан задаргаа байхгүй тул ЭМДС-ийн захиргааны зардлын дэлгэрэнгүй мэдээлэл байхгүй байна.

4.5.3. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: Нийгмийн даатгалын сангуудын нийт зардалд захиргааны зардлын эзлэх хувь тодорхой

боловч, ЭМДС-ийн нийт зардалд захиргааны зардлын эзлэх хувийг бодитоор тооцож гаргахгүй байна. Үүнийг цаашид нарийвчлан судалж ЭМДС-ийн нягтлан бодох бүртгэлийн бие даасан тогтолцоог бий болговол ирээдүйд байгуулах худалдан авагч байгууллага анх байгуулагдах үеийн захиргааны зардал ямар байхыг мэдэх боломж бүрдэнэ. НДЕГ-нь Нийгмийн даатгалын сангуудыг нэгдмэл удирдлагаар хангаж шимтгэлүүдийг нэгдмэл байдлаар цуглуулдаг нь үр ашигтай ажиллагаа гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Хэрэв шинэ худалдан авагч байгууллага байгуулбал шимтгэл цуглуулах өнөөгийн нэгдмэл тогтолцоо, мэдээллийн технологи, харилцаа холбооны (МТХХ) тогтолцоог ашигласан нь өөрийн гэсэн шимтгэл цуглуулах, МТХХ-ны тогтолцоог шинээр бий болгосноос хамаагүй бага үйл ажиллагааны зардалтай байна гэсэн үг юм.


��

Одоогийн байдлаар эрүүл мэндийн даатгалын сан санхүүгийн хувьд тогтвортой байна. Шимтгэл цуглуулах үйл ажиллагааны үр дүн албан салбар болон төсвийн байгууллагуудаас 100%, албан бус салбарт ажиллагсдаас (малчдаас 27%, оюутнуудаас 35,7%) 35,8-40% байна. 1997 оноос хойш алдагдалгүй ажилласан. 2009 оны эцсээр ЭМДС-ийн чөлөөт үлдэгдэл 83977.4 тэрбум төгрөг байгаа нь ЭМДС-ийн ойролцоогоор нэг жилийн зарлагатай тэнцэх хэмжээний хөрөнгө юм. Сангийн тогтвортой байдлын үүднээс авч үзвэл энэ нь сайн үзүүлэлт боловч нийгмийн даатгалын сангийн хувьд энэхүү үлдэгдэл нь байвал зохих хэмжээнээс хамаагүй их байгаа юм. Санд хэрэв тодорхой үндэслэлтэйгээр алдагдал гарвал тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн санхүүжилтийг хөндөлгүйгээр түүнийг улсын төсвөөс дааж болох ба Засгийн газрын ийм дэмжлэг байгаа тохиолдолд хуримтлал нөөцгүй ч байсан болно.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулинд АА-н нэгж байгууллагын ажилтан, эзэн_, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч иргэдээс бусад даатгуулагчийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй уялдуулан даатгалын зөвлөлийн саналыг үндэслэн Засгийн газраас жил бүр тогтоохоор заасан байдаг. 2003 оноос НДҮЗ, ЭМДҮЗ-өөс ЭМД-ын тогтмол шимтгэлийн хэмжээг дор хаяж хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнд хүргэх бодлого баримталж иржээ. Үүний дагуу тогтмол хэмжээтэй шимтгэлийг нэмэгдүүлж37, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй уялдуулбал ЭМДС эрүүл оршин тогтноход эерэгээр нөлөөлнө.

Төсвөөс бага татаас авч, тогтмол хэмжээний шимтгэлээс багахан орлого орж ирдгийг цалинд суурилсан шимтгэлийн орлогоор нөхдөг. Гэвч энэ нь санхүүжилтийн шударга бус байдал, оруулсан хувь нэмэр болон авсан тусламж үйлчилгээний зардал хоорондын тэнцвэрт байдал алдагдсанаас ЭМД-ын тогтолцооны тогтвортой байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй. Цалингийн өндөр шимтгэлтэй ч чанар тааруу байвал албан салбарынхны хувьд ЭМД-ын тогтолцоог дэмжин тэтгэх, ядуу болон хууч өвчтэй дорой хэсгийнхээ төлөө эв санааны нэгдлээ илэрхийлэх сонирхол буурч, улмаар сүүдрийн эдийн засгийг хөгжүүлэх бизнес уруу түлхэж, татвар, шимтгэл төлөхөөс зайлхийх үзэгдэл нэмэгдэнэ.

Албан салбарынхны хувьд сонирхол татахуйц хэвээр байх, албан бус салбарынхны хувьд байдлыг дээрдүүлэхийн тулд ЭМД-ын тогтолцоо нь илүү олон, сайн тусламж үйлчилгээг санал болгох нь зүйтэй. Үүнд шаардагдах санхүүжилтийг улсын татаас эсвэл цалингаас төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхгүйгээр тогтолцооны үр ашигтай үйл ажиллагааг сайжруулах замаар гаргах боломжтой. Үр ашигтай ажиллагааг дараахь байдлаар сайжруулж болно. Үүнд: (1) эмнэлгийн салбарын бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгох замаар тогтмол зардлыг хэмнэх, (2) маш олон тооны шаардлагагүй эмнэлэгт хэвтэлтийг бууруулах, (3) өдрийн эмчилгээ/мэс засал, амбулатори болон эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ уруу шилжих, үүнийг (4) жинхэнэ утгаараа ажилладаг хаалгa барих, лавлагаа тусламжийн тогтолцоогоор дэмжих, (5) оношилгоо, эмчилгээ нь олон улсын жишигт нийцсэн нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамжид үндэслэсэн байх (6) санг нэгтгэх, нэг худалдан авагчийн тогтолцоог нэвтрүүлэх замаар захиргааны зардлыг бууруулах (7) сумын эмнэлгүүдийг сумын эрүүл мэндийн төв болгох өөрчлөх зэрэг болно. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нэгдсэн багцыг (ЭМД, ЭМЯ) санхүүжүүлэх худалдан авагч нь эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээ байгуулж, тэдний гүйцэтгэлд хяналт тавьснаар үр ашгийг ихэсгэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэх боломжтой.

37 Orbeta, Carrin 1998, Fabricant 2000, Knowless 2004, Tунгалаг 2006, Дэлхийн банк 2007

��


�.�. Тусламж үйлчилгээний багц

Улсын төсөв болон Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлж буй тусламж үйлчилгээний багц нь хүн амын бүх бүлгийн хувьд ижил байна. Өөрөөр хэлбэл Монгол улсын иргэд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах болзол нөхцлүүд ижил байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүждэг тусламж үйлчилгээ Үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа хойш эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь

хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийг голлон хамарч байв. 2003 оноос тусламж үйлчилгээний багц нь хоёр ба гурав дахь шатлалын амбулаторийн

үйлчилгээ, өрхийн эмнэлгүүдийн үзүүлж буй эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг хамрахаар өргөжсөн. Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан даатгуулагчийн тооноос хамаарч санхүүждэг өрхийн эмнэлгүүдэд тулгарсан бэрхшээлээс болж 2006 онд Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд оруулсан өөрчлөлтөөр өрхийн эмнэлгүүдийг эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжүүлэхгүй болов. Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг (ЭМАШТҮ) нийт хүн амд хүртээмжтэй үзүүлэх зорилгоор өрхийн эмнэлгүүдийг эргэн улсын төсвөөс санхүүжүүлэх болсон.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд заасан даатгуулагчдын бүх бүлгүүдэд ЭМД-аас санхүүжүүлэн хүргэх тусламж үйлчилгээ нь ижил бөгөөд үүнд дараахи өвчний үед үзүүлэх тусламж үйлчилгээ хамаарна. Үүнд:

• Дотрын өвчин.• Мэдрэлийн тогтолцооны өвчин.• Нүд, чих, хамар хоолой, арьс, яс булчингийн өвчин.• Гэмтэл, мэс заслын /яаралтай бус/ өвчинЭМД-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний жагсаалт, тэдгээрийг санхүүжүүлэх

төлбөрийн аргыг ЭМЯ тогтооно38:• Хоёр ба гурав дахь шатлалын хэвтүүлэн эмчлэх болон амбулаторийн үйлчилгээ • Хоёр дахь шатлалын эмнэлгийн өдрийн эмчилгээ • Оношилгоо, шинжилгээ • Уламжлалт эмчилгээ (хэвтүүлэн эмчлэх)• Хөнгөвчлөх эмчилгээ (хэвтүүлэн эмчлэх)• Нөхөн сэргээх тусламж үйлчилгээ /Рашаан сувилал, Клиникийн сувилал, нөхөн

сэргээх төвүүдэд удаан хугацаагаар хэвтэн эмчлүүлэх тусламж/ Дээрхээс гадна Өрх, сумын эмчийн бичсэн нэн шаардлагатай эмийн үнийн

хөнгөлөлтийг (50–80%) мөн ЭМД-ын сангаас санхүүжүүлнэ. Энэ жагсаалтаас харахад эрүүл мэндийн даатгал нь хоёр ба гурав дахь шатлалын

эмнэлгүүд, уламжлалт анагаах ухааны эмнэлэг, рашаан сувилал, нөхөн сэргээх төвүүдийн хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээг голчлон санхүүжүүлж байна. Мөн хоёр дахь шатлалын нэгдсэн эмнэлгүүд болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн амбулаторийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлж байна.

Харин халдварт, сэтгэцийн өвчин болон хавдарын зарим тусламж үйлчилгээ гэх мэт илүү нийгмийн шалтгаантай өвчний үед үзүүлэх болон хүний амь настай шууд холбоотой эмнэлгийн яаралтай ба эрчимт эмчилгээний тусламж үйлчилгээ, жирэмсэн төрөхийн тусламж үйлчилгээ нь улсын төсвөөс санхүүждэг. Бусад нь үндсэндээ Эрүүл мэндийн

�� ЭМЯ-ны2010оны1�0дугаартушаал


�0

даатгалын сангаас санхүүжиж байна.ЭМДС-аас санхүүжүүлдэг тусламж үйлчилгээний оношийн хамааралтай бүлгийн

жагсаалтыг өвчний ангилал болон үйлчилгээний төрлөөр Хавсралт 5-д үзүүлсэн бөгөөд (Улсын төсвөөс санхүүæдэг хэсгийг шар өнгөөр ялгасан) эндээс ЭМДС нь ихэнх төрлийн өвчин, өргөн хүрээ бүхий эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлдгийг харж болно.

Мөн Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний түвшинд өрх, сум (багийн бага эмч)-ын эмчийн жороор зайлшгүй шаардлагатай эмийн үнийн хөнгөлөлт үзүүлдэг.

Өөрөөр хэлбэл, ЭМД-ын сан нь 2 ба 3 дахь шатлалын эрүүл мэндийн байгууллагуудад үзүүлж буй стационар/хэвтүүлэн эмчлэх/-ын ба амбулаторийн тусламж үйлчилгээ, оношилгоо, нөхөн сэргээх, хөнгөвчлөх тусламж болон удаан хугацааны тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлж, эдгээрт олон улсын өвчний 10 дугаар ангилалд багтаж буй оношийн бүлгийн 80%-ийг хамарч байгаа юм /Хавсралт 5-ын шар өнгөөр тэмдэглэсэн нь улсын төсвөөс, бусад нь ЭМДС-аас санхүүждэг/.

ЭмЭМД-ын сан нь сум болон өрхийн эмч, сумын эмчийн удирдлага дор ажиллаж буй

багийн бага эмчийн бичсэн жороор 135 ерөнхий нэршлийн, 362 тусгай нэршлийн эмийн үнийг тодорхой хувиар (50-80%) хөнгөлж байна. ЭМД-ын сангаас төлбөрийг нь хөнгөлөх зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтыг ЭМЯ тогтоож,, хөнгөлөх хувь хэмжээг ЭМЯ-ны саналыг үндэслэн ЭМДСЗ тогтоодог байна.

Өвчтөн сум болон өрхийн эмч, сумын эмчийн удирдлага дор ажиллаж буй багийн бага эмчийн бичиж өгсөн, хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн жагсаалтанд багтсан эмийг эмийн сангаас худалдан авахдаа тухайн эмийн нэр төрлөөс хамааран үнийн 20-50%-ийг өөрөө төлөх бөгөөд үлдсэн 50-80%-ийн төлбөрийг эмийн сан ЭМД-ын сангаас нэхэмжилж авдаг.

Үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн жагсаалтыг тогтоох шалгуур нь тухайн эм Үндэсний зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтын эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийн түвшинд олгох эмийн жагсаалтанд багтсан тарилгын биш эмүүд байна.

Харин үнийн хөнгөлөлтийн хувь хэмжээг тогтоох нарийвчилсан шалгуурыг тогтоогүй боловч хөнгөлөлтийн хэмжээг шат дараатайгаар өсгөх бодлого барьж байна.

Хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийн эмийн үнийг ЭМДС 100% даадаг. Хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлэгт амбулаториор бичигдсэн эмийн үнийг даатгуулагч өөрөө бүрэн төлнө. Харин сүрьеэ, хавдар, сэтгэцийн өвчин, чихрийн шижин, дотоод шүүрлийн өвчин, бусад зарим архаг өвчтэй хүн 2 ба 3 дахь шатлалын амбулаторт мэргэжлийн эмчийн хяналтанд байдаг бол тухайн мэргэжлийн кабинетаар дамжуулан эмийг нь үнэ төлбөргүй олгодог. Эдгээр эмийг улсын төсвөөр санхүүжүүлдэг тул тухайн эмнэлэг жил бүр төсөвтөө тусгаж өгдөг байна.

Өвчний төрөл/оношийн бүлгээс хамааран хэвтүүлэн эмчлэх үеийн эмийг улсын төсөв буюу ЭМДС-аас санхүүжүүлдэг бөгөөд тухайн эмнэлгийн улсын төсөв эсвэл ЭМДС-аас санхүүжих бол тухайн оношийн бүлэгт багтах тохиолдлууд эмчлэх эмнэлэг, тасгийн төсөвт тусгагдан ордог.

2 ба 3 дахь шатлалын эмнэлгийн эмчийн амбулаториор бичсэн эмийн үнийг хөнгөлөхгүй байгаа нь хүмүүсийг өвчнөө даамжруулах, эсвэл ердөө л эмнэлгээс үнэгүй эм авах зорилгоор эмнэлэгт хэвтэхэд хүргэж байна. Энэ нь улмаар эмнэлгийн орыг үр ашигтай ажиллуулахад саад учруулж, хэрэгцээгүй хэвтэлтийг нэмэгдүүлдэг. Бас хэвтэлт бүрийн цаана явцдаа халдвар авах зэрэг хэвтсэнээсээ илүү хор урхагтай эрсдэлүүд байдгийг анхаарахад илүүдэхгүй.

��


Амбулаториор олгох эмийн үнийг хөнгөлөх хөтөлбөрийг 2006 онд хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд нэвтрүүлэх санаачлага гарсан ч техникийн шалтгаанаар (удирдамж, журам боловсруулах г.м) саатжээ. 2008 оны байдлаар 310666 иргэн ЭМДС-аас 885.2 сая төгрөгийн эмийн үнийн хөнгөлөлт эдэлжээ.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бүх түвшинд ажиллаж буй нийт эмч нарын бичсэн жороор нөхөн олгох өргөн хүрээтэй тогтолцоог бий болговол хэвтүүлэн эмчлэх тусламжид зарцуулж буй шаардлагагүй зардлыг хэмнэнэ. Өөрөөр хэлбэл нөөцийг хэвтүүлэн эмчлэхээс амбулаторийн тусламж үйлчилгээ уруу шилжүүлнэ.

Төсвөөс санхүүждэг тусламж үйлчилгээний багц Монгол улсын иргэнд түүний даатгуулсан эсэхээс үл хамааран дараахи тусламж

үйлчилгээний төлбөрийг төр хариуцна39. Үүнд: • Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ • Эмнэлгийн яаралтай болон түргэн тусламжийн үйлчилгээ • Сүрьеэ, хорт хавдар, сэтгэцйин эмгэгийн эмчилгээ, халдвар судлалын үйлчилгээ,

төлөвлөгөөт урьдчилан сэргийлэх тарилга, халдварт өвчний голомтын ариутгал, халдваргүйтгэл

• Жирэмсэн төрөх, төрсний дараах үед эмнэлгийн заалтаар хийлгэсэн үзлэг, шинжилгээ, эмчилгээ /зөвхөн жирэмслэлт төрөлттэй холбоотой/

• Осол гэмтлийн болон байгалийн гамшиг, нийтийг хамарсан осол, халдварт өвчний дэгдэлтэд өртсөн хүмүүсийн эмчилгээ

• Аргагүй хамгаалалт, гарцаагүй байдалд хүний амь нас аварахаар эсвэл том хэмжээний осол, гамшгаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор яваад гэмтсэн, өвчилсөн хүмүүсийн эмчилгээ

• Удаан хугацааны нөхөх эмчилгээ шаардах эмгэгийн болон хөнгөвчлөх эмчилгээний зарим эмийн зардал

Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: • Монгол улсын хүн амд Эрүүл мэндийн анхан шатны (өрх, сумын эмнэлгийн)

тусламж үйлчилгээ, хоёр (аймаг дүүргийн болон ихэнх хувийн эмнэлгүүдийн) ба гурав (клиникийн болон тусгай мэргэжлийн эмнэлгүүд) дахь шатлалын гэсэн 3 шатны тусламж үйлчилгээг үзүүлдэг.

• Эрүүл мэндийн анхан шатны буюу өрх сумын эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг бүрэн төсвөөс санхүүжүүлдэг. Харин өрх сумын эмчийн жороор олгох зайлшгүй шаардлагатай эмийн үнэнд ЭМД-ын сангаас хөнгөлөлт үзүүлж байна.

• Хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг үндсэндээ Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлж байна.

Харин илүү нийгмийн шалтгаантай өвчин (халдварт, сэтгэцийн гэх мэт) эмгэгийн үед үзүүлэх тусламж үйлчилгээ; хүний амь настай шууд холбоотой (эмнэлгийн яаралтай ба эрчимт эмчилгээ) болон жирэмсэн төрөхийн үед үзүүлэх тусламж үйлчилгээ нь улсын төсвөөс санхүүжиж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол улсын иргэн даатгуулсан эсэхээс үл хамааран халдварт болон сэтгэцийн өвчний, яаралтай, эрчимт эмчилгээний, төрөхийн тусламж үйлчилгээг үнэ төлбөргүй авах эрхтэй гэсэн үг юм.

• ЭМД-аас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багцад хэвтүүлэн эмчлэх тусламж зонхилж байна.

�� Эрүүлмэндийнтухайхууль


�2

• Эмийн хөнгөлөлтийг зөвхөн ЭМАШТҮ-ний түвшинд үзүүлж байгаа нь шаардлагагүй хэвтэлтийн шалтгаан болж байж болох юм.

• Эмийн үнийг нөхөн олгох хөтөлбөрийг хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн амбулаторийн тусламжийн хүрээнд өргөтгөснөөр өвчтнүүдэд тустай арга хэмжээ болохоос гадна үр ашгийг сайжруулах холбогдолтой. Гэвч тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэхийн өмнө өртгийг сайтар тооцож, зардлыг хянах аргачлалыг боловсруулах хэрэгтэй. Үр ашигтай ажиллагаа сайжирч, эмчилгээний үр дүнгүй, уламжлалт аргуудыг халснаар санхүүжилтийг нэмэгдүүлж болно.

�.�. Тусламж үйлчилгээг худалдан авах ба санхүүжүүлэх, өртөг болон чанарын хяналт

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжилт нь улсын төсөв, ЭМДС болон өвчтөний хувийн төлбөрөөс бүрдэж байна.

ЭМЯ болон орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн өмчийн харъяалалд тулгуурлан ЭМЯ, аймаг, дүүргийн нутаг дэвсгэр дээрх байгууллагуудад санхүүжилтийг олгодог. ЭМЯ өөрийн шууд харъяа 3 дахь шатлалын 16 байгууллагатай үр дүнгийн гэрээ байгуулж бусад шатны эрүүл мэндийн байгууллагуудтай шууд гэрээ байгуулдаггүй. Дүүрэг, аймгийн засаг дарга нар өрхийн болон дүүргийн эмнэлгүүдтэй гэрээ байгуулна. НДЕГ/ЭМДС нь эрүүл мэндийн байгууллагуудтай байгуулсан гэрээний үндсэн дээр санхүүжилт олгодог.

4.7.1. Эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгох 2006 он хүртэл эрүүл мэндийн байгууллагууд магадлан итгэмжлэгдсэн тохиолдолд

ЭМДС-аас санхүүжилт авах боломжтой байв. 2006 онд ИЭМД-ын тухай хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр санхүүжилтийн энэ нөхцөл хүчин төгөлдөр биш болсон. Ингэснээр чанарыг сайжруулах хөшүүргийг үгүй хийж, ЭМДС тэрхүү чанарын хэрэгсэлд дахин найдах боломжгүй болгосны дээр эрүүл мэндийн байгууллагуудаас ЭМДС-нд ирүүлсэн нэхэмжлэлийг эргэн хянах явцад үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний чанарыг хянах чадавхи боломж ч хязгаарлагдмал байсан.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үндсэн зорилтыг хангахын тулд тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгох, тэдэнтэй гэрээлэх, гүйцэтгэлд хяналт тавих нь худалдан авагч байгууллагын үндсэн үүрэг мөн. Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоонд энэ үүрэг, үйл ажиллагаа нь ЭМЯ, орон нутгийн удирдлага болон ЭМД-ын хооронд хуваагдаад байна. НДЕГ, түүний салбаруудад эрүүл мэндийн байгууллага болон тэдний үзүүлж буй үйлчилгээний төрлийг сонгох, үзүүлэх тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээ, газарзүйн хүрээг тодорхойлох болон, үйлчилгээний үнэ өртгийг тохиролцох эрх байхгүй байна. НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүжилтийн газар нь ЭМЯ болон СЯ-наас тогтоосон журмын дагуу гэрээ байгуулж, санхүүжилт хийх хэмжээнд ажиллаж байна.

Эрүүл мэндийн тухай хууль, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиар ЭМЯ нь эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний төрөл, багтаамж буюу тоо хэмжээ (орны тоо), хэрэглэх төлбөрийн арга болон төлбөрийн хувь хэмжээг (тариф) тогтоох үүрэг хүлээдэг. ЭМЯ мөн эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжилт авах хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгох журмыг боловсруулж, орон нутгийн удирдлага сонголт хийх үүрэгтэй. Түүнчлэн ТБУСТХ-ийн дагуу Эрүүл мэндийн сайд нь төсөв захирагчийн хувьд батлагдсан төсвийг хуваарилах, хяналт тавих, төсвийн

��


гүйцэтгэлийг хуулийн дагуу зарцуулагдаж буй эсэхэд хяналт тавих, төсвийн гүйцэтгэлийг тайлагнах эрх үүрэгтэй. ЭМЯ болон Дүүрэг/аймгийн засаг дарга нар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг шууд санхүүжүүлэх үүрэгтэй байх бөгөөд энэ талаар тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн арга хэсэгт дэлгэрэнгүй өгүүлнэ. НДЕГ нь сонгогдсон эрүүл мэндийн эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээ байгуулах, тэдний гүйцэтгэлд хяналт тавих, гэхдээ зөвхөн ЭМДС-аас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багцын хүрээнд хянаж, тэдгээр үйлчилгээнд санхүүжилт олгох үүрэгтэй ажиллана. Тухайлбал худалдан авах үйл ажиллагаа ЭМЯ, орон нутгийн засаг захиргаа болон НДЕГ-ын дунд хуваагдмал байгааг харж болно.

�.�.2 Үйлчилгээний тоо хэмжээг тогтоох ЭМЯ жил бүр эмнэлгийн нийт орны тоог байршил (aймаг, хот), тусламжийн шатлал

(анхан, хоёр ба гурав дахь), тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төрөл (улсын ба хувийн) болон санхүүжих эх үүсвэрээр нь (төсвөөс болон ЭМД-аас санхүүжих ор) батлан гаргадаг.

Хүснэгт 22-т ЭМ-ийн сайдын тушаалаар сүүлийн гурван жилд батлагдсан орны тоог тусламжийн шатлалаар харууллаа. Хоёр дахь шатлалын эмнэлгийн орны тоо цөөн тоогоор буурч, анхан шатны тусламж үйлчилгээ болон хувийн эмнэлгүүдээс ЭМДС-аас санхүүжилт авдаг орны тоо өссөнийг эндээс харж болно.

Õүснэгт 21. ЭМЯ-наас баталсан орны тоо

Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төрөл 2008 2009 2010

Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд Бүгд 3722 3819 3757ЭМД-ын �� 2282 2297 2297

Хоёр дахь шатлалын эмнэлгүүд Бүгд 6014 6887 5992ЭМД-ын 4458 4525 4178

Бусад яамдын харъяа эмнэлгүүд (батлан хамгаалах, хууль зүйн г.м)батлан хамгаалах, хууль зүйн г.м), хууль зүйн г.м)хууль зүйн г.м))

Бүгд 912 864 864ЭМД-ын 796 796 748

Анхан шатны эмнэлгүүд (сум, сум (сум, сумсум, сум дундын))

Бүгд 4109 4109 4294ЭМД-ын - - ��

Төрөлжсөн мэргэжлийн төвүүд (уламжлалт эмчилгээний, ахмад настны,уламжлалт эмчилгээний, ахмад настны,, ахмад настны,ахмад настны,, наркологийн г.м))

Бүгд 705 705 775

ЭМД-ын 320 320 ��0

Хувийн эмнэлгүүд Бүгд 2080 2052 2464ЭМД-ын 1866 1903 2222

нийт Бүгд 17542 18432 17799ЭМД-ын 9812 9841 �0��2

Рашаан сувиллууд ЭМД-ын 1740 2220 2655

Эх сурвалж: ЭМЯ: ЭМЯ40 � ЭМД-аас санхүүжих орны тоо

40 ЭМЯ-ны200�,200�,200�оны№44,№211дугаартушаалууд


��

Дүрслэл 5. 1000 хүн амд ноогдох орны тоо, аймаг ба хотоор, 2009 он

Эх сурвалж: ЭМЯ41 ба ҮСХ-ны хүн ам зүйн статистик 1000 хүн амд ноогдох орны тоо аймаг, хотуудад их ялгаатай байгааг Дүрслэл 5-аас

харж болно. Энэхүү ялгаатай байдлын талаар ямар нэг үндэслэл олдсонгүй. Зарим аймаг дахь эмнэлгийн орнууд үнэхээр шаардлагатай юу, энэхүү ялгаатай байдалд хүн амын эрүүл мэндийн эрэлт хэрэгцээнд үндэслэсэн үү гэдэг асуулт гарч байна. Хэрэв идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг худалдан авагч байгууллага байвал ялгаа, зөрүү яагаад гарсан үндэслэлийг тогтоон, тодорхой үндэслэлгүй байвал тусламж үйлчилгээний тоотой хамааралтайгаар тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон гэрээ байгуулна. Гэвч ЭМД-ын байгууллага нь даатгуулагчдын эрүүл мэндийн эрэлт хэрэгцээг хангах хэмæээний тусламæ үзүүлэх эмнэлгүүдийг сонгох эрхгүйн дээр эмнэлгүүдээс үзүүлсэн тусламæ үйлчилгээний гүйцэтгэлийг үнэлэх арга хэрэгслээр дутмаг байгаа нь даатгуулагчдыг баталгаатай эрүүл мэндийн тусламæаар хүртээмæтэй хангах боломæгүй болгоæ байна.

Аймгуудын хувьд 1000 хүн амд ногдох орны тоо 3.8-8.8, 1000 хүн амд ногдох ЭМД-аас санхүүждэг орны тоо 1.9-4.2-т хэлбэлзэж байна. ЭМДС-аас санхүүждэггүй орнууд нь улсын төсвөөс санхүүжиж буй сум, сум дундын эмнэлгийн, сэтгэц, халдварт өвчин, хавдрын өвчнийг эмчлэх орнууд юм.

Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: засгийн газар эмнэлгийн орны тоог бууруулах замаар хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээг бууруулах бодлого баримталж байна. Сүүлийн 10 жилд 10000 хүн амд ноогдох орны тоо 2001 онд 75.0 байснаа 2009 онд 65.4 болж бага зэрэг буурсан. Гэвч 10000 хүн амд ноогдох эмнэлэгт хэвтэлтийн тоо 2001 онд 2020.0 байсан бол 2009 онд 2396,5 болж ихэссэн байна.

Эмнэлгийн төлөвлөлтийг сайжруулах хэрэгтэй байгаагаас гадна тусгай зөвшөөрлийг хүн амын эрүүл мэндийн бодит хэрэгцээнд тулгуурлан олгох шаардлагатай. Хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн төлөвлөлт байхгүй байна. Хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд улсын салбартай уялдаатайгаар хүн амын эрүүл мэндийн бодит хэрэгцээнд суурилсан төлөвлөлт, тусгай зөвшөөрлийн тогтолцоонд хамрагдах ёстой. Ингэснээр хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийг хэтрүүлэн ашигладаг өнөөгийн байдлыг арилгаж, нөөцийг зохистой хуваарилж, эрүүл мэндийн даатгалаас тусламж үйлчилгээг оновчтой санхүүжүүлэх боломж бүрдэнэ42. 41 ЭМЯ-ны200�,200�,200�оны№44,№№211дугаартушаалууд42 ЭМДСЗ-ийнхэлэлцүүлэгтзориулсанбаримтбичиг,200�,2004

��


4.7.3. Ãэрээлэх НДЕГ-ын гэрээ нь батлагдсан орны тоо, амбулаторийн үзлэгийн дундаж тоо, тариф,

оношийн бүлгийн итгэлцүүр, өмнөх жилүүдийн дундаж ор хоног зэрэгт суурилдаг. Эмнэлэг тус бүрийн төсвийн нийлбэр дүнд үндэслэн НДЕГ нь ЭМДС-ийн тухайн жилийн төсвийг аймаг, хотоор гарган НДҮЗ-д өргөн барьдаг. НДҮЗ үүнийг хянан, холбогдох өөрчлөлтийг хийж, дараа нь НХХЯ-нд өргөн барьж, улмаар СЯ-нд хүлээлгэн өгдөг. СЯ мөн хянаж, өөрчилдөг. Дараа нь төсвийг засгийн газарт өргөн барьж, УИХ-аар батлуулахаар явуулна. УИХ ЭМДС-ийн төсвийг бөөн дүнгээр нь баталж, НДҮЗ төсвийн хуваарилалтын дагуу НДЕГ-ын салбарууд уруу дахин хуваарилалт хийдэг. Төсвийн хуулийн дагуу батлагдсан төсвийг хууль гэж үздэг.

ЭМЯ-наас тодорхойлсон эрүүл мэндийн байгууллагуудтай НДЕГ-ын салбар нэгжүүд гэрээ хийдэг. Эмнэлэг болон эрүүл мэндийн даатгалын хэлтэс хоёр НДҮЗ-өөр батлагдсан төсвийн дагуу ЭМЯ-наас баталсан орны тоо, өмнөх жилийн амбулаторийн үзлэгийн дундаж тоонд үндэслэн тухайн жилд үзүүлэх хэвтүүлэн эмчлэх үйлчилгээ, амбулаторийн үзлэгийн тоо зэргийг жилийн эхэнд тохиролцон тэр жилийн санхүүжилтийн хэмжээг тогтооно. Санхүүжилтийг сар тутам урьдчилан олгоно.

Гэрээнд дараахь зүйлс тусгагдаж байна. Үүнд::a. Гэрээнд оролцогч талуудын тодорхойлолт б, Тусламж үйлчилгээний талаарх мэдээлэлв, НДЕГ болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн дараахь зүйлтэй холбоотой үүрэг

хариуцлага:• Тусламж үйлчилгээний багцад багтаж буй үйлчилгээнүүд • Тусламж үйлчилгээний тоо, түүний сарын хуваарь • Үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний талаарх мэдээлэл • Төлбөрийн талаарх мэдээлэл • Тусламжийн чанар, үүнд тусламж үйлчилгээний өнөөгийн наад захын

стандарт, үйл ажиллагааны стандарт, эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээний протокол болон эмнэлзүйн хөтчийн тухай багтаана

• Гэрээний нөхцөл биелэгдээгүй нөхцөлд талуудын хүлээх хариуцлага• Төлбөрийн арга хэлбэр/хугацаа

г. Гэрээний үргэлжлэх хугацаа д. Гэрээг үнэлэх хугацаа, нөхцөл е. Худалдан авагч ба тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч хооронд маргаан гарсан

тохиолдолд аль нэг тал нь шүүхэд очин, цаг хугацаа авч, хөрөнгө зарсан удаан үргэлжлэх үйл явцаас сэргийлэх үүднээс арбитр буюу зуучлалын тухай болон гэрээг цуцлах, шинэчлэх заалт

ё. Гомдлыг хүлээн авах, шийдвэрлэх ж. Бусад НДЕГ болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хооронд хийх гэрээний загварыг

боловсруулж, ЭМДСЗ-өөр батлуулсан. Энэхүү загвар гэрээнд тулгуурлан НДЕГ, түүний салбар нэгжүүд эрүүл мэндийн байгууллагуудтай тэдний онцлогийг тусгасан гэрээ байгуулдаг.

4.7.4. Төлбөрийн тогтолцоо


��

2010 он хүртэл Эмнэлгүүдийн үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тогтолцоо нь эрүүл мэндийн байгууллагуудыг лавлагаа тусламжийн үндсэн гурван шатлалд (анхан, хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд) хуваадаг ангилал дээр үндэслэгдсэн байсан.

Харамсалтай нь тусламж үйлчилгээний шатлалын тогтолцоо сайн ажиллахгүй байна. Үйлчлүүлэгчид доод шатлалын эмнэлгүүдийг алгасан дээд шатны эмнэлгүүдээр шууд үйлчлүүлэх сонирхолтой. Эмнэлгүүдэд санхүүжилт олгох төлбөрийн тогтолцоо өмнө нь өвчтний ор хоногоор тооцогддог байсан. Энэ нь эмнэлгүүдийг үр ашигтайгаар ажиллан, тусламжийн чанарыг сайжруулах бус зүгээр л ороо дүүргэх сонирхолтой болгож байв.

1998 онд “урьдчилан олгох” төлбөрийн тогтолцоонд шилжин, хэвтэн эмчлэх тусламжийг эрүүл мэндийн даатгалын сангаас тохиолдлоор нь санхүүжүүлэх болов. Оны эхэнд эмнэлэг, эрүүл мэндийн даатгалын хэлтэс хоёр орны тоо, тухайн жилийн багцаалсан төсөвт үндэслэн ирэх жилд эмнэлэгт хэвтэх хүний тоог урьдчилан тохирно. Санхүүжилтийг сар бүр урьдчилан олгоно. Тохиолдлоор санхүүжүүлэх энэхүү арга нь тохиолдлын хүндрэл, тусламжийн нарийн төвөгтэй байдалтай уялдаагүй, харин эмнэлгийн шатлалаас хамаарч байсан.

Оношийн бүлгийг тодорхойлох замаар тохиолдлоор санхүүжүүлэх тогтолцоо 2006 онд нэвтэрсэн бөгөөд өвчний олон улсын ангиллын (ӨОУА) 22 бүлгийг ашигласан. Эмнэлгүүд хэвтэн эмчлүүлсэн тохиолдол тус бүрээр болон амбулаторийн үзлэг тус бүрээр төлбөр авч эхэлсэн. Төлбөр нь ерөнхий суурь тарифад тулгуурлан оношийн бүлгээс хамаарсан итгэлцүүрээр бодогддог байна.

Одоо хэрэгжиж буй төлбөрийн тогтолцоо: 2010 онд ӨОУ-ын 10 дугаар ангиллын дагуу оношийн бүлгээр санхүүжүүлэх төлбөрийн тогтолцоог шинэчилж, 22 бүлгийг задалж оношийн 115 бүлэг болгон ангилсан.

Саяхан хийсэн энэ өөрчлөлтийг ч багтаан төлбөрийн өнөөгийн механизм хэр зохистой байгааг эргэн хянах хэрэгтэй.

2010 оноос мөрдөж байгаа тусламж үйлчилгээний тарифт эрүүл мэндийн байгууллагын шатлалаас хамаарсан ялгааг байхгүй болгосон. Үүнийг ЭМЯ-ны ажил хариуцсан хүмүүс хоёр дахь шатлалын эмнэлгүүд хүндэрсэн тохиолдлыг өөрсдөө эмчлэн, дээд шатны эмнэлэг уруу шилжүүлэхгүй байх сонирхлыг төрүүлэх зорилготой бөгөөд ингэснээр гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн ачааллыг бууруулна хэмээн тайлбарлаж байна. Энэ арга хэмжээний цаад учир холбогдлыг зөвлөхүүд ойлгож чадсангүй. Гурав дахь шатлалд илүү туршлага, технологи хэрэглэн хүндрэлтэй тохиолдлыг илүү өртөгтэйгээр эмчлэх хэрэгтэй болдог тул хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламжид ялгавартай тариф тогтоох нь уг нь зүйтэй. Гэхдээ өнөөдрийн байдлаар авч үзвэл ЭМД-ын байгууллага гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд хэвтсэн тохиолдлуудыг хянаж, хоёр дахь шатлалын эмнэлэгт эмчлэх боломжтой шаардлагагүй тохиолдолд санхүүжилт өгөхөөс татгалзвал зохино. Ингэж ажиллахад сайтар боловсруулсан эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээний стандарт, лавлагаа тусламжийн удирдамж шаардлагатай болно.

2010 онд хөнгөвчлөх эмчилгээ, удаан хугацааны нөхөн сэргээх эмчилгээ зэргийг нэмэх байдлаар тусламж үйлчилгээний багц өргөжсөн. Үүний зэрэгцээ амбулаториор хийлгэх шинжилгээг амбулаторийн үзлэгээс зааглан тусад нь бүлэг болгож, ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад оруулан, шинжилгээний тарифыг амбулаторийн үзлэгийн тарифаас зааглан тогтоосон байна.

ЭМДС нь тусламж үйлчилгээний хувьсах зардлыг, улсын төсөв нь тогтмол зардлыг санхүүжүүлэх журамтай.

Тусламж үйлчилгээний багцын хувьд хавдар, халдварт өвчин, сэтгэцийн өвчин, жирэмслэлт, төрөлттэй холбоотой тусламжууд, эмнэлгийн яаралтай / эрчимт эмчилгээний

��


тасгууд/ болон түргэн тусламжийн үйлчилгээ улсын төсвөөс санхүүждэг. Өөрөөр хэлбэл ямар тусламж үйлчилгээг, ямар зардлыг ямар эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх нь тодорхой боловч тэдгээрийг төлөвлөх, тооцох, хянах санхүүгийн удирдлага болон төлөвлөлтийн стандарт удирдамж байхгүй байна. Тиймээс төлөвлөлт, санхүүгийн цаг зуурын шийдвэр гарч, санхүүгийн хяналт тавихад хүндрэлтэй байдгаас СЯ санхүүгийн хяналтыг хялбар байдлаар явуулах үүднээс өнөөг хүртэл зардлын зүйлээр санхүүжүүлэх төсөвлөлтийн аргачлалыг43 ашигласаар байна.

Õүснэгт 22. ЭМД-ын сангаас санхүүæих тусламæ үйлчилгээний суурь тариф, төгрөгөөр, 2010

№ Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төрөл

Улсын эрүүл мэндийн байгууллагууд (оношоос хамааралтай итгэлцүүр)

Хувийн эрүүл мэндийн

байгууллагууд (итгэлцүүр)

1 Хэвтэн эмчлүүлэх тусламж (мэс засал орсон) 200 000 (0.485-2.3) 100 000 (0.485-2.3)

2 Өдрийн эмчилгээ 114 000 (0.485-2.18)

3 Амбулаторийн тусламж үйлчилгээ

9 000 (1.0, амбулаторийн мэс заслын 1.08)

4 Оношилгооны зорилгоор шинжилгээ хийлгэх 30 000 (1.0)

5 Уламжлалт эмчилгээ 80 000 (1.0) 80 000 (1.0)6 Сэргээн засах тусламж 50 000 (1.0-1.057) 50 000 (1.0-1.057)7 Хөнгөвчлөх тусламж 65 000 (1.0)

Эх сурвалж: ЭМЯ, НХХЯ, СЯ-ны 2009 оны хамтарсан 407/265/159 тушаал407/265/159 тушаал Эдгээр суурь тарифыг хэвтэн эмчлүүлэх, амбулаторийн, шинжилгээ болон хөнгөвчлөх

эмчилгээ, удаан хугацааны тусламж зэрэг бүх төрлийн тусламж үйлчилгээнд мөрдөж байна. Нэг тохиолдолд тооцох суурь тариф эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бүх шатлалд ижил байна. Гэвч хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагын үзүүлж буй хэвтэн эмчлүүлэх тусламжийн тариф улсын эмнэлгүүдийнхээс бага байгаа бөгөөд үүнийг ЭМД-аас санхүүжих хувийн эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгон шалгаруулалт зохих ёсоор хийгдэхгүй байгаатай холбон тайлбарладаг.

Хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний оношийн бүлгийн итгэлцүүр 0.61-2.3 хооронд хэлбэлздэг. Өвчний түүх, өвчтнийг эмнэлгээс гаргах хуудас зэрэгт үндэслэн хэвтүүлэн эмчлэх, өдрийн эмчилгээ, хөнгөвчлөх тусламж, удаан хугацааны тусламж зэргийг бүртгэн тохиолдол тус бүрээр (хэвтсэн тохиолдол бүрт) санхүүжилт олгодог.

Амбулаторийн тусламжийн төлбөрийг мөн тохиолдлоор (амбулаторийн нэг тохиолдол бүрээр) хийнэ. Оношийн ялгаатай тохиолдлуудыг мөн ялган бүртгэнэ.

Нэг сарын дотор хийлгэх шинжилгээнүүдийг нэг тохиолдол болгон авч үзэх ба ЭМДС-аас нэг сард 30000 төгрөгөөс илүүгүй санхүүжилт өгнө. Илүү гарсан зардлын зөрүүг өвчтөн өөрөө төлөх учиртай.

Эмнэлгийн бодит төлбөрийн (санхүүжилтийн) хэмжээ нь тохиолдлын тоо, нэхэмжлэлийн хүчин төгөлдөр байдал (ЭМД-аас санхүүжих тусламж мөн эсэх), үзүүлсэн тусламж үйлчилгээ нь хэр оновчтой байснаас хамаарна. Эмнэлгүүд зөвхөн батлагдсан төсвийн хүрээнд нэхэмжлэх эрхтэй бөгөөд тиймээс ч эрүүл мэндийн байгууллагууд түүнийг бүрэн дүүрэн ашиглахыг хичээдэг. Төсвийг баталдаг нь эмнэлгүүд магадгүй 4� СЯ-нымэргэжилтнүүдтэйхийсэнуулзалтаас


��

хэрэгцээгүй ч өвчтнүүдийг хэвтүүлэн эмчилж, түүнийг ашиглах сонирхлыг төрүүлж байна. Шаардлагагүй хэвтэлт зарим эмнэлгүүдийн хувьд 45%44 байна. НДҮЗ болон ЭМДСЗ-д улсын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн зүгээс даатгалын санхүүжилтийг зохисгүй ашиглаж байгаа мэдээлэл ирсээр байна. Тухайлбал, зун цагт эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх бодит хэрэгцээ буурсан үед ор сул байлгахгүй гэснээс сувиллын журмаар ажиллуулан ЭМДС-аас нэг хэвтэн эмчлүүлэгчийн тарифаар төлбөрийг авдаг. Эмнэлгийн менежерүүд даатгуулагчдыг айраг зэрэг эмийн бус эмчилгээний аргаар эмчилж байна хэмээн тайлбарладаг байна. Гэхдээ төлбөрийн тариф ижил байна.

Хоёр ба гурав дахь шатлалын эрүүл мэндийн байгууллагууд нь ЭМЯ-наас СЯ, НХХЯ-тай хамтран баталсан тариф, оношийн бүлгээр санхүүжнэ. Гэрээ байгуулсан эрүүл мэндийн байгууллага бүрийн урьдчилсан төсвийг (тарифыг үйлчилгээний тоогоор үржүүлсэнтэй тэнцэх) эмнэлэг, ЭМД-ын байгууллага хоёр харилцан тохирдог.

Заримдаа хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд албан байгууллага, бизнесийн байгууллагуудтай гэрээ хийн, тэдгээр байгууллагын ажилчдад урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг зохион байгуулж, ЭМДС-аас амбулаторийн үзлэгийн журмаар нэхэмжилдэг байна.

Хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын үйлчилгээний төлбөр Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд 2006 онд орсон өөрчлөлтөөр

хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд улсын эмнэлгүүдийн үзүүлж чадахгүй байгаа болон улсын эмнэлгийн хүчин чадлаас давсан тусламжийг үзүүлэн ЭМДС-аас санхүүжилт авах эрхтэй болсон. Хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон шалгаруулах аргачлал, шалгуур, тусламж үйлчилгээнйи төрлийг ЭМЯ –наас боловсруулсан журмын дагуу орон нутгийн удирдлага комисс томилон сонгох үүрэгтэй. ЭМД-ын байгууллагын үзэж байгаагаар энэ сонгон шалгаруулах ажлыг хийж чадахгүй байна. Улсын эмнэлгүүдийн үзүүлж буй тусламж үйлчилгээтэй давхардсан байдлаар ажиллаж байгаа маш олон хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд сонгогдож, хэрэгцээнээс давсан хүчин чадал бий болоод байна. Хэрэгцээнээс давсан хүчин чадал бий болсноор нийлүүлэлтээс үүдэлтэй эрэлтийг өдөөж, ЭМДС-ийн зүгээс хянахад төвөгтэй шаардлагагүй олон нэхэмжлэл ирдэг байна.

2006 оноос өмнө улс болон хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын ЭМДС-аас санхүүжилт авах шалгуур ижил байсан бөгөөд энэ үед олон тооны хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд зохицуулалтгүйгээр байгуулагдсан. 2006 оноос хойш улсын эмнэлгүүдийн тарифыг удаа дараа нэмсэн байхад зардлыг хянах шалтгаанаар хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн тарифыг нэмээгүй байна. Энэ нь үйлчлүүлэгчид хувийн эмнэлэгт хэвтэхдээ илүү төлбөр өөрсдөө төлнө гэсэн үг юм. Хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгон шалгаруулах, улсын эмнэлгүүдийн адил тарифаар санхүүжлэх журам 2009 оныг хүртэл гараагүй. Тиймээс 2010 он хүртэл ашиглаж буй технологиос үл хамааран хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн үзүүлсэн хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний тариф урьдын адил нэг тохиолдолд 41000 төгрөг байсаар байсан.

Хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний өртгийн талаар ямар ч мэдээлэл байхгүй байна.

Эмийн төлбөр ЭМАШТ-ийн түвшинд аль болох олон хүн эмчлэх зорилгоор ЭМАШТ үйлчилгээ

үзүүлэгч эмч нарын (өрх, сумын эмч, багийн бага эмч) жороор нэн шаардлагатай эмийн жагсаалтад багтсан эмийн зах зээлийн үнийг ЭМДС-аас 50-80%-аар хөнгөлж, үнийн зөрүүг эмийн сангуудад шууд олгодог. Энэхүү зах зээлийн үнийг эмийн сангуудын дунд 44 Эмнэлгийндарганартайхийсэнярилцлагаас.

��


хийсэн судалгаанд үндэслэн ЭМЯ тогтооно. Төлбөрийн энэ арга жороор олгох эмийн тоо хэмжээнд хяналт тавих боломжийг олгохгүй байна. ЭМДС тэдгээр эмийг шууд олгож болох ЭМАШТ үзүүлэгчидтэй гэрээ хийж, санхүүжүүлдэггүй тул тэрээр жороор олгох эмийн тоо хэмжээ, амбулаториор олгох эмийн өртгийг хянах боломжгүй юм. Тиймээс хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээтэй хамт ЭМАШТ-ийг тусламж үйлчилгээний багцад нэгтгэн оруулж, жороор олгох эмийн практик хэр зохистой байгаад ЭМДС хяналт тавих боломжийг олгох нь зүйтэй.

Хэвтэн эмчлүүлэх тусламжийн эмийн өртөг оношийн бүлгээр санхүүжүүлэх тарифт багтаан тооцогдсон байдаг нь ЭМД-ын байгууллагаас эмнэлэг бүрийн үзүүлж буй үйлчилгээний тоо хэмжээг хянаж чадсан тохиолдолд зардлыг хянах боломжийг арай илүү олгодог.

Даатгуулагч эмийн сангаас ЭМДС-аас хөнгөлөлт үзүүлдэг эм авахдаа эмчийн жор болон ЭМД-ын дэвтрээ үзүүлж авна. Эмийн сан нь ЭМДС-аас санхүүжилтээ авахдаа даатгуулагчийн эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрийн дугаар бүхий жагсаалт, жор бичсэн эмчийн код, жорын хамт НДЕГ-т хянуулах, санхүүжилтээ авахаар явуулна. Энэ нь эмийн сангуудад цаасны ажил нэмдэг, эрүүл мэндийн даатгалын хэлтсээс төлбөр оройтож хийгддэг талаар гомдоллодогоос гадна ялангуяа хотод хөнгөлөлттэй эмийг худалдаалах сонирхол муутай байсан. Гэхдээ одоогоор энэ байдал арилсан байна.

Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: Ямар тусламж үйлчилгээг, ямар зардлыг ямар эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх нь тодорхой боловч тэдгээрийг төлөвлөх, тооцох, хянах санхүүгийн удирдлага болон төлөвлөлтийн стандарт удирдамж байхгүй байна. Тиймээс төлөвлөлт, санхүүгийн цаг зуурын шийдвэр гарч, санхүүгийн хяналт тавихад хүндрэлтэй байдгаас СЯ санхүүгийн хяналтыг хялбар байдлаар явуулах үүднээс өнөөг хүртэл зардлын зүйлээр санхүүжүүлэх төсөвлөлтийн аргачлалыг45 ашигласаар байна.

Мөн худалдан авах тогтолцоо нь хуваагдмал учраас тусламж үйлчилгээг үр дүнтэй худалдан авах хөшүүрэг болдоггүй. Мөн энэ нь ЭМДС-аас эрүүл мэндийн байгууллагуудын гүйцэтгэлийг сайжруулах чиглэлд дорвитой ажиллаж чадахгүй байгаагийн шалтгаан болж байна.

Эрүүл мэндийн бодит хэрэгцээнд суурилаагүй төлөвлөлтийн тогтолцоо, ЭМДС-аас санхүүжих хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийг сонгох ажил тааруу зэрэг нь ЭМДС-аас зардалдаа хяналт тавихад нэмэлт хүндрэл учруулж байна.

Оношийн ижил бүлгийн хэвтэн эмчлүүлэх болон амбулаторийн үйлчилгээний төлбөрийн тарифыг нэгтгэвэл үйлчилгээг хаана үзүүлэхээс үл хамааран санхүүжилт хийгдэн, амбулаторийн үйлчилгээг нэмэгдүүлэх сонирхлыг эмнэлгүүдэд бий болгоно. Ингэснээр үр ашгийг нэмэгдүүлж, өвчтнүүд эмнэлгээс дотоод халдвар авах, нэмэлт төлбөр төлөх, хамаатан садан нь эмнэлэгт эргэх зэрэг үргүй зардал буурна.

4.7.5. Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний төлбөрийн нэхэмжлэл, түүний гүйцэтгэлийн хяналт

ЭМД-ын байгууллагад ИЭМД-ын тухай хуулийн хэрэгжилт, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гэрээний гүйцэтгэл ба чанарт хяналт тавих байцаагч нар ажилладаг. Нийгмийн даатгалын тухай хуульд эдгээр байцаагч нарын мэргэжлийн эрх үүрэг хариуцлагыг тусгасан байхаас гадна, ажиллах журмыг Засгийн газраас баталж өгдөг. НДЕГ-ын байцаагч нар нь улсын байцаагчийн эрхтэй байх ба ЭМД-аас санхүүждэг эрүүл мэндийн байгууллагад нэвтэрч хяналт шалгалт хийх эрхтэй байна. Мөн эдгээр байцаагч нар нь Эрүүл мэндийн байгууллагаас ирүүлсэн нэхэмжлэл ба үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлд хяналт

45 СЯ-нымэргэжилтнүүдтэйхийсэнуулзалтаас


�0

тавина. Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас ирүүлсэн үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний

нэхэмжлэл, ба гүйцэтгэлийн хяналтыг НДЕГ-ын аймаг хот дахь салбар байгууллагууд гүйцэтгэнэ. НДЕГ-ын ЭМД-ын хяналт санхүүжилтийн газар нь дээрх бүх үйл ажиллагааг зохион байгуулж хянах үүрэгтэй. Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас ирүүлсэн нэхэмжлэлийн дагуу төлбөр хийхийн өмнө дараах хяналтыг хийнэ. Үүнд:

• Нэхэмжлэл үнэн зөв эсэх (эмчлүүлсэн өвчтөн нь даатгалтай эсэх, шимтгэлээ төлсөн эсэх, үзүүлсэн үйлчилгээ нь ЭМД-ын үйлчилгээ мөн эсэх гэх мэт )

• Бусад хууль тогтоомжинд харшлах буруу зүйл байгаа эсэх • Үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний зөв, оновчтой эсэх (тусламж үйлчилгээний

шатлалын дагуу эсэх, эмчилгээний стандартад тохирч байгаа эсэх)НДЕГ-ын Мэдээлэл технологийн хэлтэс нь даатгуулагчид болон тэдгээрийн

шимтгэл төлөлт, мөн даатгалд хамрагдах тусламж үйлчилгээний электрон сантай учир нэхэмжлэлийн үнэн зөв эсэхийг электрон аргаар хялбархан шалгадаг. Харин тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийг эрүүл мэндийн даатгалын байцаагч нар өвчний түүхийг нэг бүрчлэн үзэж хяналт хийдэг.

Тухайлбал, жижиг эмнэлгүүд сар бүр эмчилсэн өвчтөнийхөө өвчний түүхийг аймаг нийслэлийн ЭМД-ын хэлтэст авчирч өгч хянуулдаг. Харин том эмнэлгүүдийн өвчний түүхийг байцаагч нар сард 2 удаа газар дээр нь очиж түүвэрлэн шалгадаг байна. Амбулаторийн тусламж үйлчилгээ авсан даатгуулагчдын жагсаалтыг оношийн хамт электроник хэлбэрээр авч түүвэрлэн шалгадаг. .

Эрүүл мэндийн байгууллагууд үзүүлсэн тусламж үйлчилгээнийхээ (амбулатор болон стационарын тусламж үйлчилгээ, сувиллын тусламж үйлчилгээ, эмийн хөнгөлөлт гэх мэт) төлбөрийн нэхэмжлэлийг даатгуулагчдын жагсаалтыг оношийн хамт хэвлэмэл эсвэл электроник хэлбэрээр (электрон шуудангаар, флаш дискээр ) ирүүлж болдог. Өөрөөр хэлбэл эрүүл мэндийн болон даатгалын байгууллагын хооронд мэдээлэл солилцох програмтай юм. Гэвч одоогоор бүх эрүүл мэндийн байгууллагууд бүрэн холбогдож амжаагүй ба эмнэлгүүд дотроо нэгдсэн биш 3-4 өөр програмаар ажиллах тохиолдол байна.

��


Дүрслэл 6. Стационарын тусламæ үйлчилгээний нэхэмæлэл, гүйцэтгэлийг хянах схемҮзүүлсэн тусламж, даатгуулагчдын нэр оношийн жагсаалт

Нэхэмжлэлийг хүлээн авах Байцаагч нар

Тусламж авсан даатгуулагчдын жагсаалт

Даатгуулсан, төлбөрөө төлсөн эсэхийг шалгах

Байцаагч нар( Компютерийн

програмаар)

ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний жагсаалт,

бусад дүрэм журам

ЭМД-ын тусламж үйлчилгээ мөн эсэх

Байцаагч нар( Компютерийн програмаар)

Өвчнйи түүх, мөрдөгдөж байгаа эмчилгээ

үйлчилгээний стандартууд

Гүйцэтгэлийн хяналт:: эмчилгээ бүрэн зөв хийгдсэн

эсэх, үр дүн

Байцаагч нар /өвчний түүх бүрээр, эсвэл

түүврээр/

Нэхэмжлэл, гүйцэтгэлийн хяналт хийсэн дүн

Төлбөр хийх эсвэл хийхгүй тохиолдлуудыг ялгах


Төлбөрийн даалгавар хэвлэх Байцаагч нар( Компютерийн

Төлбөрийн даалгавар Төлбөрийн даалгаврыг шалгах Ахлах байцаагч

Төлбөрийн даалгаврыг үзэглэх Ахлах байцаагч

Төлбөрийн баримтТөлбөртэй холбогдох баримтуудыг

бүрдүүлж санхүүгийн хэлтэст шилжүүлэх

Нягтлан бодогч

Ахлах байцаагч

Төлбөрийн баримтыг хянан, хэлтсийн даргаар үзэглүүлэн Төрийн санд аваачиж өгөх

Бүрдүүлсэн баримтын дагуу төрийн сан ЭМД-ын хэлтсийн данснаас ЭМБ-ын дансанд мөнгийг

шилжүүлнэ.


�2

Дүрслэл 7. Эмийн хөнгөлөлтийн нэхэмæлэл, гүйцэтгэлийг хянах схем

Эмийн хөнгөлөлт авсан даатгуулагчдын жагсаалт

Нэхэмжлэлийг хүлээн авах Байцаагч нар

Даатгуулсан, шимтгэл төлөлтийг шалгах


програмаар)

ЭМД-ын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн

жагсаалт

ЭМД-ын тусламж үйлчилгээ мөн эсэх


Жор, жор бичих стандарт, хөнгөлөлттэй эмийн

жагсаалт, хөнгөлөлттэй эмээр үйлчлэх журам

Жор бичилт, эмийг журмын дагуу олгосон эсэх, оношийн

тохироо зэргийг шалгана

Байцаагч нар жор бүрийг хянана

Нэхэмжлэл, гүйцэтгэлийн хяналт хийсэн дүн

Төлбөр хийх эсвэл хийхгүй тохиолдлуудыг ялгах


Төлбөрийн даалгаврыг хэвлэх Байцаагч нар( Компютерийн програмаар)

Төлбөрийн даалгавар Төлбөрийн даалгаврыг шалгах Ахлах байцаагч

Төлбөрийн даалгаврыг үзэглэх Байцаагч, ахлах байцаагч

Төлбөрийн даалгаварТөлбөртэй холбогдох баримтуудыг

бүрдүүлж санхүүгийн хэлтэст шилжүүлэх

Нягтлан бодогч

Ахлах байцаагч

Төлбөрийн баримтыг хянан, хэлтсийн даргаар үзэглүүлэн Төрийн санд аваачиж өгөх

Бүрдүүлсэн баримтын дагуу төрийн сан ЭМД-ын хэлтсийн данснаас ЭМБ-ын дансанд мөнгийг шилжүүлнэ.

��


ЭМДС-аас эмнэлгүүд, эмийн сангуудад төлбөр хийх ажил хугацаандаа гүйцэтгэгддэг,

Хүснэгт 23-т Нийслэлийн нийгмийн даатгалын газрын ЭМ-ийн хяналт санхүүжилтийн хэлтэст ирсэн нэхэмжлэхийн тоо, тэдгээрийн төлбөрийг хийсэн ба хийгээгүй тохиолдлыг (хувиар) үзүүллээ.

Õүснэгт 23. Нийслэлийн ЭМД-ын хэлтэст ирүүлсэн нэхэмæлэлийн төлбөрийн гүйцэтгэл, 2009

Үйлчилгээний төрөл

Нэхэм-жилсэн

тоо

Төлбөр хийсэн

тохиолдлын тоо

Төлбөрийн хэмжээ /

тэрбум ¥ /

Төлбөрөөс хасагдсан тохиолдол ба хийгээгүй төлбөрийн хэмжээ

Тоо % ХэмжээТэрбум¥

%

Сиационарын 169222 167117 26.8 2438 1.4 0.274 1.0Амбулаторийн 485598 473490 3.7 12108 2.5 0.13 3.5Өдрийн стационар 1277 1277 0.053 - - - -Сувилал 12682 12567 0.50 115 0.9 0.046 9.2Хувийн эмнэлэг 28763 27901 1.1 862 3.0 0.045 4.0Эмйин хөнгөлөлт 62639 62015 0.204 624 1.0 0.002 1.0Дүн 760181 744367 32.3 16147 2.1 0.497 1.5

Эх үүсвэр: НДЕГ-ын тайланТөлбөр хийхээс хасагдсан гол шалтгаан нь: - Өвчтөн даатгуулаагүй эсвэл даатгалын бус тусламж үйлчилгээ - Өвчний түүх стандартын дагуу бичигдээгүй байх- Хийсэн эмчилгээ нь стандартын шаардлага хангахгүй байх- Доод шатны үйлчилгээ үзүүлэгчдийн илгээмжгүй өвчтөнөөс төлбөр авсан хирнээ

даатгалаас давхар нэхэмжлэх - Даатгалд хамаарахгүй тусламж үйлчилгээг нэхэмжлэх- Баримт буруу бүрдүүлэх эсвэл дутуу бүрдүүлсэн байх2009 онд Нийслэлийн НДГ-ын ЭМД-ын хяналт санхүүжилтийн газрын байцаагч

нар нь 14 эрүүл мэндийн байгууллагад хийсэн 99 удаагийн хяналтаар 23,6 сая төгрөгийн зөрчил илрүүлж төлүүлсэн байна.

Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас ирүүлсэн нэхэмжлэл, үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийн хяналтыг аймаг, нийслэлийн НД-ын газар хэлтсийн түвшинд мэдээлэл технологийн дэмжлэгтэйгээр сайн зохион байгуулсан байна. Гэвч эрүүл мэндийн байгууллагуудын үзүүлж байгаа тусламж үйлчилгээний чанар, гүйцэтгэлийг тэдгээрийн статистик үзүүлэлтүүдэд харьцуулсан дүн шинжилгээ хийх замаар хяналтын үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг тогтоох гэх мэт хяналтын бусад аргуудыг хэрэглэхгүй байна.

Дүгнэлт: Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах үйл ажиллагаа ЭМЯ болон НДЕГ-ын хооронд хуваагдсанаас хариуцлага, үр дүнг сааруулж байна.

• НДЕГ нь ЭМАШТҮ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг хянаж тэдний хаалга барих үүргийн гүйцэтгэл, үнийн хөнгөлөлттэй эмийн жор бичилтэнд нөлөөлөх боломжгүй байна.

• НДЕГ- нь үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгох, тэдгээрийн үзүүлэх тусламж


��

үйлчилгээний тоо хэмжээг хянах эрхгүй байна. ЭМ-ийн салбарт хэрэгцээнд тулгуурласан төлөвлөлт хийгдэхгүй, хэрэгцээнээс хэтэрсэн ор хангамжтай байгаа нь үр ашиггүй байдлын гол шалтгаан болж байна. Үйлчилгээ үзүүлэгчид ийн ороо дүүргэж аль болох олон хүн хэвтүүлэх сонирхол нь нийлүүлэлтээс шалтгаалсан хэрэгцээг үүсгэж байна.

• НДЕГ-ын нэхэмжлэлийг хянах тогтолцоо нь үр ашигтай сайн зохион байгуулагдсан байна. Даатгалын байцаагч нарын гол зэвсэг болсон эмчилгээ үйлчилгээний стандарт, үдирдамж, протокол дутагдалтай, бүрэн боловсрогдож гараагүй байгаа нь тусламж үйлчилгээний чанар, зөв оновчтой байдлыг үнэлэхэд туйлын хязгаарлагдмал байдлыг бий болгож байна.

• Эрүүл мэндийн байгууллагуудын үзүүлж байгаа тусламж үйлчилгээний чанар гүйцэтгэлийг тэдгээрийн статистик үзүүлэлтүүдэд харьцуулсан дүн шинжилгээ хийх замаар хяналтын үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг тогтоох гэх мэт хяналтын бусад аргуудыг хэрэглэхгүй байна.

Хэлэлцүүлэг: гэрээлэх, эрүүл мэндийн байгууллагуудын тусламж үйлчилгээний төлбөр болон гүйцэтгэлийг хянах

Онолын хувьд авч үзвэл эрүүл мэндийн байгууллагуудын үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний зардлыг нөхөх төлбөрийн механизм нь эрүүл мэндийн тогтолцооны зардал, үр ашигт чухал үр нөлөө үзүүлдэг. Тогтмол тарифаар эмнэлгүүдэд төлбөр олгох нь удирдахад хялбар, оношилгоо, эмчилгээний тохиолдлын тоог хянах боломж олгодог. Гэвч төсвийн хязгаарлалт хийж өгөхгүй бол орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд тохиолдлын тоог гуйвуулж нэмэгдүүлэх, шаардлагагүй хэвтэлтийг нэмэгдүүлэх, дахин хэвтүүлэх эмчлэх зэрэг үзэгдлийг бий болгодог. Тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх аргыг нэвтрүүлсэн нь эрүүл мэндийн даатгалыг хөгжүүлэх чиглэлд зөв алхам болсон46. Нөөцийн хуваарилалтыг оновчтой болгох, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийн аргыг боловсронгуй болгох47 ажлыг зэрэгцүүлэн хийх замаар тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэхийг зөвлөмж болгож байсан.

Бусад улс орны нэг адил манай улс нөөцийг үр ашигтай зарцуулах, зардлыг хэмнэх янз бүрийн хувилбаруудыг эрэлхийлэх нь зүйтэй. Албаны хүмүүс эмнэлгийн болон орны тоог бууруулах тухай олонтаа дурдаж байсан. Гэвч эмнэлгийн орыг өнөөг хүртэл шаардлагагүйгээр дүүргэн, хувийн хэвшлийн шинэ эмнэлгүүд баригдан, тусгай зөвшөөрөл олгогдож байгаа нь тодорхой үр дүнд хүрэхгүй байгааг харуулж байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын өнөөгийн тогтолцоонд ЭМЯ нь хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг тодорхойлох, сонгох арга, шалгуурыг боловсруулах болон тэдний үзүүлэх хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийн тоо хэмжээг тогтоох үүргийг хүлээж байна.

НДЕГ-ын аймаг нийслэл дахь газар, хэлтсүүд нь ЭМЯ-наас тодорхойлсон төлбөрийн арга, орны тоо, ЭМЯ, СЯ болон НХХЯ-тай зөвшилцөн баталсан тарифаар эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээлэх, гүйцэтгэлийг үнэлж төлбөрийг шилжүүлэх ажлыг гүйцэтгэдэг.

ЭМЯ-ны зүгээс эмнэлгүүдэд олгох төсвийн хэмжээг ЭМДС-аас санхүүжих хэмжээ тодорхой болсны дараа үлдэгдлийг нь олгох байдлаар тогтоогддог. Төлбөрийн тогтолцоо нь хуваагдмал байгаа нь шаардлагагүйгээр өвчтнийг хэвтүүлэн эмчлэх буруу сонирхлыг бий болгодог. Учир нь: (1) хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний өртөг амбулаторийн үйлчилгээний тарифаас өндөр (2) өдрийн эмчилгээг төдийлөн ашигладаггүй (3) тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх тогтолцоон дээр нэмээд оношилгооны зорилгоор

46 Голбаримтууд-Moнголулссалаазамынуулзварт4� Ergo,2002

��


шинжилгээ хийлгэхэд төлбөр авч байгаа нь шинжилгээг олноор хийлгэн зардал нэмэгдүүлэх бас нэгэн шалтгаан болж болох юм.

Хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн нэг тохиолдлын тарифыг ижил болгосон нь, тухайлбал хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд ирэх тохиолдлын хүндрэл, эмгэгийн ялгааг харгалзаагүй байна. Энэ нь хэдийгээр өвчтнийг эмчилж болохуйц доод шатанд барихад нөлөөлөх ч дээд шатны эмнэлгийн хомс нөөцийг үр дүнтэй ашиглах хөшүүрэг болж чадахгүй.

Төлбөрийн өнөөгийн тогтолцоо, түүнийг хэрэгжүүлж байгаа байдал нь эмнэлгийг үр ашигтай удирдахад сайнаар нөлөөлж чадахгүй байна. Учир нь эмнэлгүүдэд тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх төлбөрийн аргыг хэрэгжүүлж байгаа ч СЯ-ны зүгээс зардлын зүйлээр төсөвлөх аргыг ашигласан хэвээр бөгөөд бодит санхүүжилтийг хийхийн өмнө зардлыг танадаг. Тэгэхээр төлбөрийн арга төдийгүй түүнийг хэрэгжүүлж буй байдал нь эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг үр ашигтайгаар хүргэхэд сөргөөр нөлөөлж, ЭМД-ын байгууллагын худалдан авах үйл ажиллагааг сулруулж байна.

ЭМДС-аас эмнэлгүүд, эмийн сангуудад төлбөр хийх ажил хугацаандаа гүйцэтгэгдэж байна.

ЭМД-ын байгууллагад, эрүүл мэндийн байгууллагууд болон тэдний үзүүлэх үйлчилгээг сонгон, үйлчилгээний тоо хэмжээ, газарзүйн байршлыг тогтоох, үйлчилгээний үнийг хэлэлцэн тохирох гэх мэт худалдан авах үйл ажиллагааны хамгийн гол үүрэг дутагдаж байна. НДЕГ-ын ЭМД-ын хяналт санхүүжилтийн газар нь зөвхөн ЭМЯ, СЯ-ны журмын дагуу гэрээ байгуулан, санхүүжилт олгох үүрэг гүйцэтгэж байна.

ЭМЯ-наас баталсан жагсаалтад орсон шинжилгээний төлбөрийг эмнэлгүүд өвчтнүүдээс шууд авч байсан нь ЭМД-ын байгууллагын зүгээс тэдгээр шинжилгээний тоо, хэмжээг хянах ямар ч боломжгүй, тусламж үйлчилгээний багцад хамааралгүй, тохиолдлоор санхүүжүүлэх тогтолцоонд ч хамааралгүй болгож байжээ. Нэмэлт орлого олох үүднээс энэ байдал нийлүүлэгчээс үүдэлтэй эрэлтийг бий болгодог. Үүнээс болж өвчтнүүд эмнэлэгт өгөх төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж, улмаар тусламж үйлчилгээний хүртээмжид сөрөг нөлөө үзүүлж байжээ

Хоёр, гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн хэвтэн эмчлүүлэх ба амбулаторийн тусламжийг тусад нь ялгавартай тариф тогтоон, хэвтэн эмчлүүлэх тохиолдолд илүү тарифаар олгож байгаа нь хэрэгцээгүй хэвтэлтийн тоог өсгөж, амбулаторийн үйлчилгээг нэмэгдүүлэх сонирхлыг эмнэлгүүдэд бий болгож чадахгүй байна. Өвчтний хувьд амбулаторийн үйлчилгээ нь үр ашигтай, илүү дөт байхаас гадна эмнэлгээс шалтгаалсан халдварт өртөх эрсдлийг бууруулна.

Одоогийн байдлаар ЭМДС нь улсын эмнэлгүүд, дээрээс нь 10-20 ор бүхий олон тооны жижиг хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийг санхүүжүүлж байна. Тусламж үйлчилгээний чанар болон үйлчилгээний тасралтгүй байдлыг хангах нь жижиг эмнэлгүүдэд тун хүндрэлтэй байдаг. Жижиг эмнэлгүүдийн хувьд эмчилгээ үйлчилгээний стандартын дагуу чанартай тусламж үзүүлэх зорилгоор хангалттай тооны хүнийг ажиллуулах нь үр ашиггүй байна. Энэ нь хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдэд тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагаа, магадлан итгэмжлэлийн бодлого, хувийн эмнэлгүүд дэх орны тоо зэргийг нухацтайгаар эргэн хянах шаардлагатайг харуулж байна.

Өнөө үетэйгээ зохицон шинэчлэгдсэн, магадлан итгэмжлэлийн өргөн хүрээтэй стандарт байхгүйгээс ЭМД-ын байгууллага эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарыг үнэлж худалдан авах ажлаа сайтар гүйцэтгэж чадахгүй байна. Өнөө хүртэл мөрдөж ирсэн магадлан итгэмжлэлийн стандарт нь эрүүл мэндийн байгууллагын материаллаг чадавхид түлхүү анхаарсан байдаг. Өнөөгийн оношилгоо, эмчилгээний стандарт ч мөн хуучирсан


��

тул худалдан авагч байгууллага гэрээт эрүүл мэндийн байгууллагын гүйцэтгэлийг хянахад ашиглах боломжгүй байна. Иймээс эрүүл мэндийн байгууллагуудын тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад эргээд нөлөөлж чадахгүй байна.

Тэгэхээр магадлан итгэмжлэлийн стандарт, түүний хэрэгжилтийг сайжрахыг хүлээхийн оронд ЭМД-ын байгууллага нь гэрээтэй эмнэлгүүдийн үзүүлсэн тусламжийн чанарт хяналт тавих, чанарыг дэмжих өөрийн чадавхийг бий болгох талаар бодолцох нь зүйтэй юм.

Жор бичих удирдамж, үндэсний хэмжээнд мөрдөх эмчилгээний стандарт, эмнэлзүйн удирдамж хангалтгүйгээс ЭМД-ын байцаагчдын хувьд үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний тохиромжтой байдал, чанарыг хянах лавлагаа материал нь дутагдалтай байна. ЭМЯ болон ЭМГ эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээний стандарт, алгоритм (онош тавих шат дараалсан үйл явц), элбэг тохиолддог, өртөг өндөртэй тохиолдлуудад эмнэлзүйн хөтөч боловсруулах талаар тодорхой бодлого боловсруулж ажиллах шаардлагатай бөгөөд ЭМД-ын байгууллагын зүгээс бодлогыг хэрэгжүүлэх ажлыг дэмжиж хамтран ажиллах нь зүйтэй.

�.�. Эрүүл мэндийн даатгалын зохион байгуулалт

4.8.1. Åрөнхий зүйлЭрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь Нийгмийн хамгааллын тогтолцооны нэг

хэсэг бөгөөд Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар (НДЕГ) нь эрүүл мэндийн даатгал болон бусад нийгмийн даатгалын 4 санг удирдан зохион байгуулж байна. НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүжилтийн газар нь ЭМДС-г удирдах үүрэгтэй. НДЕГ нь нийслэл ба аймгуудад 22 салбартай бөгөөд, тэд өөрийн орон нутгийн хэмжээнд сангийн удирдлагыг хариуцан ажилладаг.

НДЕГ-ын аймаг нийслэлийн газар, хэлтсүүд нь тогтоосон төлбөрийн арга, тариф болон гэрээний дагуу эрүүл мэндийн байгууллагуудаас үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийг хянан, тохирсон санхүүжилтийг олгох үүрэг гүйцэтгэнэ. ЭМДСЗ болон түүний нийслэл, орон нутаг дахь салбарууд нь сангийн орлого, зарлагын төсвийг хянах, орон нутгийн түвшин дэх зарцуулалтыг шалгаж нягтлах, эрүүл мэндийн байгууллагууд болон аймаг, нийслэлийн даатгалын сангийн зарцуулалтын статистик үзүүлэлтүүдэд харьцуулалт хийх зэргээр ЭМДС-ийн ашиглалт, зарцуулалтыг хянаж, зохицуулна.

НДЕГ-ын Мэдээллийн технологи, Сургалтын төв нь ЭМД-ын тогтолцооны удирдлагыг шаардлагатай бүхий л мэдээллээр хангах үүрэгтэй. Энэ төв нь иж бүрэн компьютержсэн бөгөөд аймаг, нийслэл, холбогдох яамдыг нэгтгэсэн сүлжээг бий болгожээ. Мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, дүн шинжилгээ хийх үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж, ЭМДС-ийн орлого, зарлагын (эх үүсвэр ба засаг захиргааны нэгжээр, эрүүл мэндийн байгууллага тус бүрээр болон тусламж үйлчилгээний төрлөөр, хүн амын даатгалд хамрагдалтыг гишүүнчлэлийн төрөл, аймаг болон дүүргээр) тухай хэрэгцээтэй мэдээллийг НДЕГ-т сар, улирал, жилээр гаргаж өгдөг.

4.8.2. Эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой ЭМЯ, ÍХХЯ болон ÑЯ-ны чиг үүрэг

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн хэрэгжилт нь Төсвийн тухай хууль, ТБУСТ хууль, Нийгмийн даатгалын тухай хууль, Эрүүл мэндийн тухай хууль болон бусад холбогдолтой хууль, тогтоомжоор зохицуулагддаг. Холбогдох яамдуудын чиг үүрэг нь эдгээр хуулинд туссан байдаг (Хавсралт 6-г үзнэ үү). Агентлагийн тухай хууль мөн НДЕГ-т үйлчлэх ба НХХЯ-тай харилцах түүний харилцааг зохицуулдаг.

��


2007 он хүртэл ЭМДС нь улсын төсвийн нэг хэсэг мэт явж ирсэн. Нийгмийн даатгалын сангуудын бие даасан байдлыг хангах, сангуудын санхүүгийн удирдлагыг сайжруулахын тулд 2008 онд Улсын төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах замаар нийгмийн даатгалын сангуудыг улсын төсвөөс тусгаарласан.

Өнөөдөр мөрдөгдөж буй Төсвийн тухай хуулийн дагуу Монгол Улсын нэгдсэн төсөв нь дараахь дэд төсвүүдээс бүрдэнэ:

• Улсын төсөв • Орон нутгийн төсөв • Нийгмийн даатгалын сангийн төсөв • Хүний хөгжлийн сангийн төсөв “Нийгмийн даатгалын сан”-гийн төсөв нь Нийгмийн даатгалын тухай болон ИЭМДТ

хуулиудад заасан эх үүсвэрүүдээс бүрдэнэ48. СЯСЯ нь бусад үүрэг, үйл ажиллагааныхаа зэрэгцээ улсын төсвийг бэлтгэх, төсвийн

гүйцэтгэлийг гаргах, хяналт тавих үүрэг хүлээнэ. ЭМД-ын тусламжийн багцын төсвөөс санхүүжилт авсан хэсгийн төсвийг зохиох, зарцуулалтад хяналт тавих нь улсын төсвийн бүрэлдэхүүн хэсэг мөн тул энэ нь СЯ-ны чиг үүрэгт багтана.

ЭМЯ Эрүүл мэндийн тухай хууль болон Иргэний эрүүл мэндийн тухай хуулийн дагуу ЭМЯ

нь ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний төрөл, тоо хэмжээ, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн арга, түүний хэмжээг (тариф) тодорхойлох үүрэгтэй. Түүнчлэн ЭМЯ нь ЭМДС-аас санхүүжилт авах хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон шалгаруулах аргачлал, шалгуурыг боловсруулах үүрэгтэй.

ТБУСТХ-ийн дагуу Эрүүл мэндийн сайд (салбарын сайд) өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд эрүүл мэндийн батлагдсан төсвийг хуваарилах, төсвийн нөөцийг хуулийн дагуу удирдах/зарцуулах, төсвийн гүйцэтгэлийг тайлагнах үүрэгтэй.

Төрийн захиргааны төв байгууллагын төсөв болон хуулийн дагуу өөрийн харъяа бусад байгууллагын төсвийн хувьд Засгийн газрын гишүүнийг Салбарын сайд гэх бөгөөд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хэрэгцээ, тоо хэмжээ, төлөвлөлтийг хариуцан гүйцэтгэх үүрэгтэй. Хуулийн дагуу дараахь үүргийг хүлээнэ:

• Өгөгдсөн эрх мэдлийн хүрээнд хүрэх үр дүнгийн хэрэгцээ, орлого, шаардлагатай санхүүжилтийн хэмжээг оновчтой тодорхойлох;

• Жилийн Төсвийн хүрээний мэдэгдлийн гүйцэтгэл, төсвийн гүйцэтгэлийг хангах;

• УИХ-ын холбогдох Байнгын хороонд өөрийн хариуцсан салбарын талаар шаардлагатай мэдээллийг гаргаж өгөх;

• Салбарын хэмжээнд тодорхойлсон стратегийн зорилтуудыг биелүүлэхэд шаардлагатай журмын төслийг боловсруулж өргөн барих;

• Салбарын харъяаны агентлаг болон төсвийн байгууллагуудын өмчлөлийн сонирхлыг хангах;

• Салбарын харъяа төсвийн байгууллагуудын Ерөнхий менежерүүдтэй Үр дүнгийн гэрээ байгуулах;

• Салбарын харъяа төсвийн байгууллагуудын Үйл ажиллагааны хэтийн төлөвлөгөөнд тодорхойлсон бүтээгдэхүүн нийлүүлтэд хяналт тавьж, санхүүгийн

4� МонголУлсынТөсвийнбайгууллагынудирдлага,санхүүжилтийнтухайхууль


��

гүйцэтгэлийг дүгнэх;ЭМЯ салбарт хэрэгцээтэй чадавхийг /дэд бүтэц/ тодорхойлох буюу эргээд түүндээ

тулгуурлан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээгээ тогтооно. Улсын төсөв нь өмнөх жилийн зарцуулалт, одоо байгаа дэд бүтцэд (эмнэлэг, ор) тулгуурлан гарна. ЭМДС нь батлагдсан орны тоо, өмнөх жилд үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээг батлагдсан тарифаар үржүүлэн тооцох замаар санхүүжилтээ хуваарилдаг. ЭМЯ жил бүр эмнэлгийн орны тоог батлан, ирэх жилд улсын төсөв болон ЭМДС-аас санхүүжих орыг зааглан тодорхойлж, аймаг, дүүрэг, тусламж үйлчилгээний шатлал, төрөл болон улсын буюу хувийн хэвшлээр нь ялгадаг (Хавсралт 7,).

Улсын эмнэлэг бүр санхүүжилтийн 3 эх үүсвэрээс (улсын төсөв, ЭМДС болон өвчтний төлбөр) санхүүждэг. Төсвөө өмнөх жилийн гүйцэтгэл болон дэд бүтцэд үндэслэн тооцдог. ЭМДС-ийн төсвийг зохиохдоо ЭМЯ-наас баталсан орны тоо, батлагдсан тарифыг ашиглана.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн дагуу ЭМЯ нь эрүүл мэндийн байгууллагуудын тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тарифыг боловсруулан Эрүүл мэнд, Сангийн болон Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдаар батлуулахаар санал болгоно. НДҮЗ-ийн санал зөвлөмжийг мөн харгалзан үздэг.

ÍХХЯ НДЕГ-нь Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны харъяалалд нийгмийн даатгалын

таван сангийн удирдлагыг хариуцан ажиллах ба тэдний нэг нь ЭМДС юм. Ерөнхийдөө НДЕГ сангуудын орлого, зарлагын төсвийг боловсруулан НДҮЗ-д өргөн барьдаг.

Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл нь НДЕГ-ыг ерөнхий удирдлагаар ханган ажилладаг бөгөөд төсвийг хянан үзэж НХХЯ-нд өргөн барина. НХХЯ нь цааш нь СЯ-нд өгнө. НД-ын сангууд болон ЭМДС-ийн төсвийг УИХ-аар батлуулдаг ба түүний дараа НДҮЗ батлагдсан төсвийг хуваарилдаг байна. Өмнө дурдсанчлан ЭМДС-г батлагдсандаг байна. Өмнө дурдсанчлан ЭМДС-г батлагдсан орны тоо болон тариф, зарим тусламж үйлчилгээний өмнөх жилийн гүйцэтгэлд үндэслэн хуваарилна. Холбогдох тооцоог НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүжилтийн газар бэлтгэдэг.

Орон нутгийн засаг захиргаа Аймаг, нийслэлийн засаг дарга нар Эрүүл мэндийн сайдаас Төсвийн захирагчид

хуваарилсан төсвийг дахин хуваарилах, хянах болон хуулийн дагуу зарцуулах, эрүүл мэндийн сайдтай гэрээ байгуулах замаар төсвийн гүйцэтгэлийг хянах, тайлагнах үүрэгтэй. Мөн ЗГ-ын тогтоолоор батлагдсан журмын дагуу комисс томилж орон нутагт ажиллах хувийн эмнэлгүүдийг сонгон шалгаруулдаг.

Орон нутгийн улсын эмнэлгүүдийн менежерүүд нь “төсвийн захирагч/менежер”-үүд бөгөөд тэд төсвийн ерөнхийлөн захирагчаас хуваарилагдсан төсвийг аймаг, нийслэлийн засаг даргатай гэрээ байгуулах замаар захиран зарцуулах, гүйцэтгэлийг тайлагнах үүрэг хүлээнэ.

4.8.3. Эрүүл мэндийн даатгалын засаглал Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн дагуу НДС-д хяналт тавих гол байгууллага нь

Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл юм. Үндэсний зөвлөл нь УИХ-д тайлагнадаг. НДҮЗ-ийн дарга, гишүүдийг НД-ын санг бүрдүүлэгч талуудын (засгийн газар, үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбоо, ажил олгогч эздийн холбоо) саналыг үндэслэн УИХ-аар зургаан жилийн хугацаатай томилдог. Үндэсний зөвлөл нь дараахь бүрэлдэхүүнтэй:

��


• Засгийн газрыг төлөөлж 3 хүн /Сангийн, Хууль зүйн болон Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамдаас тус бүр нэг хүн/;

• Даатгуулагчдын эрх, хуулиар олгогдсон сонирхлыг илэрхийлэх зорилгоор Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооноос гурван хүн;

• Ажил олгогчдыг төлөөлж ажил олгогч эздийн холбооноос гурван хүнНДЕГ-ын дарга НДҮЗ-өөс хараат бус, бие даасан байдлаар ажилладаг. НДҮЗ-ийн

дэд даргыг НДҮЗ-ийн дарга оролцогч гурван талтай зөвшилцөх замаар хоёр жилийн хугацаатайгаар томилдог.

НДҮЗ нь дараахь чиг үүрэгтэй:• Нийгмийн даатгалтай холбогдолтой хууль тогтоомж, тогтолцоо болон үйл

ажиллагааг сайжруулах зөвлөмжийг боловсруулан холбогдох байгууллагуудад хүргүүлэх;

• Нийгмийн даатгалын сангуудын орлого, зарлагын төсөөллийг хэлэлцэн батлах;• Нийгмийн даатгалтай холбогдолтой хууль тогтоомжийн хэрэгжилт болон НДС-

ийн орлого, зарлагыг удирдан хянах;• Нийгмийн даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаа, ажилтнууд, санхүүжилтийн

талаарх тайланг сонсон хэлэлцэж, үнэлгээ өгч, холбогдох арга хэмжээ авах;• Нийгмийн даатгалын төв байгууллагын бүтэц, үйл ажиллагааны болон хөрөнгө

оруулалтын төсвийг баталж, түүний гүйцэтгэлд хяналт тавина;Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиар НДҮЗ нь дараахь үүргийг

хүлээнэ:• Гэр бүлийн даатгал, урьдчилан сэргийлэх үзлэг зэрэгтэй холбоотой журам,

баримт бичгийг батлах болон 10%-ийн нөөцтэй байх, чанарыг сайжруулах, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг урамшуулахад зориулан хөрөнгө зарцуулах тухай шийдвэр гаргана,

• ЭМЯ-аас боловсруулж СЯ, НХХЯ-тай зөвшилцсөн тарифт санал өгөхНДҮЗ-ийн харъяа орон тооны бус Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөл (ЭМДСЗ)

нь аймаг, нийслэлд нийт 22 салбартай, Бүтцийн хувьд НДҮЗ-ийн нэгэн адил засгийн газар, ажил олгогч болон даатгуулагчдын төлөөлөлийг тэнцүү хангасан 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй, орон тооны нарийн бичгийн даргатай үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Засгийн газрын төлөөлөлд НХХЯ, СЯ, ЭМЯ-наас ордог. Энэ салбар зөвлөл нь дараахь гол чиг үүрэгтэй:

• Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн ашиглалт, зарцуулалтанд хяналт тавих• Зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтанд орсон даатгалын сангаас үнийн

хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн үнийн дээд хязгаарыг тогтоох • ЭМД-ын тухай хууль тогтоомж, даатгалын үйл ажиллагаатай холбогдсон

асуудлаар санал боловсруулах, холбогдох байгууллагаар шийдвэрлүүлэх Эрүүл мэндийн даатгалын гэрээ болон гэрчилгээний загварыг батлах

• Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээний талаар зөвлөмж болгох • Нэг даатгуулагчид ногдох зардлын дээд хязгаарыг жил бүр тогтоох.

4.8.4. ЭМДÑ-ийн удирдлага, менежмент Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь Нийгмийн хамгааллын тогтолцооны

нэг хэсэг бөгөөд НДЕГ нь эрүүл мэндийн даатгал болон бусад 4 нийгмийн даатгалын сангуудыг нэгтгэн удирдах үүрэгтэй. НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт


�0

санхүүжилтийн газар нь ЭМДС-г удирдах үүрэгтэй. НДЕГ нь аймаг нийслэлд нийт 22 салбартай ба салбар бүр орон нутгийн санг удирдан ажиллах үүрэгтэй байдаг. НДЕГ-ын орон нутгийн салбарууд тохиролцон байгуулсан гэрээ, батлагдсан төлбөрийн арга, тарифын дагуу эрүүл мэндийн байгууллагуудад санхүүжилтийг олгодог. ЭМДСЗ болон түүний орон нутгийн салбарууд даатгалын сангийн ашиглалт, зарцуулалтыг удирдан, хяналтаа тавьдаг.

ЭМД-ын тогтолцоо нь эрүүл мэндийн, сангийн болон нийгмийн хамгааллын яамдуудын нэгдсэн хяналтан дор ажилладаг бөгөөд НДЕГ нь гүйцэтгэх үүрэгтэй байдаг.

Дүрслэл 8. Нийгмийн даатгалын тогтолцооны удирдлагын бүтэц

��


Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүæилтийн газар НДЕГ-ын ЭМД-ын хяналт санхүүжилтийн газар нь харьцангуй цөөн ажилтантай,

улсын хэмжээнд ЭМД-ын үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлэх үүрэгтэй. ЭМДС-ийн орлого, зарлага, зарцуулалтын асуудлаар ЭМДСЗ-д тайлагнадаг. Нийслэл түүний харъяа 9 дүүрэг ба 21 аймгийн НД-ын хэлтсүүдэд ЭМД-ын байцаагч нар ажилладаг. Сумын НД-ын байцаагч нь тухайн сумын нутаг дэвсгэр дээр НД-ын 5 сангийн ажлыг хариуцан ажилладаг. Цаашид худалдан авах үйл ажиллагааг идэвхтэйгээр явуулахын тулд чадавхи бэхжүүлэх талаар сайтар анхаарах шаардлагатай.

Дүрслэл 9. НДЕГ-ын эрүүл мэндийн даатгалын хяналт санхүүæилтийн газрын бүтцийн зураглал

НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт,

санхүүжилтийн газар /7-9 хүн/

21 аймгийн НД-ын хэлтсийн ЭМД-ын байцаагчид /тус бүр 1-3

хүн/

УБ хотын Нийгмийн даатгалын хэлтсийн ЭМД-ын хяналт,

санхүүжилтийн алба

Сумын нийгмийн даатгалын байцаагч /сум бүрт/

Дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсийн /9 дүүрэг/ эрүүл

мэндийн даатгалын байцаагчид /дүүрэг бүрт 1-3 хүн/

4.8.5. ЭМД-ын сангийн төлөвлөлтСангийн удирдлага, зохицуулалт ба төрийн сангийн үүрэг роль Нийгмийн даатгалын тухай хууль, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль,

Төсвийн тухай хууль, төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн дагуу батлагдсан “Нийгмийн даатгалын сангийн жилийн төсөв болон төсвийн хүрээг боловсруулах удирдамж”-ийг49 үндэслэн НДЕГ-ын Захирлын тушаалаар ирэх 3 жилийн төсөв, төсвийн хүрээний мэдэгдэл боловсруулах ажлын хэсэг жил бүр байгуулагдан ажилладаг. Нийгмийн даатгалын 5 сан, түүний дотор ЭМД-ын сангийн орлого, зарлагын төлөвлөлттэй холбоотой бүх үзүүлэлтүүдийг энэхүү удирдамжид зааж өгсөн байдаг (Хавсралт 8-аас харна уу).

Төсвийн хуулийн дагуу төсвийн байгууллага бүр Төрийн санд дансаа байршуулах ёстой. Гэхдээ арилжааны банкуудад мөн данс нээж болдог байна. НДЕГ нь төв байгууллагынхаа хэмжээнд Төрийн санд 7 данстай, аймгийн салбарын түвшинд мөн 7 данстай. Төрийн сангийн эдгээр дансыг засгийн газрын болон улсын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хооронд мөнгө шилжүүлэхэд ашиглана. Хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд мөнгө шилжүүлэх зорилгоор арилжааны банкинд данстай байдаг. Төрийн сан дахь 7 данснаас нийгмийн даатгалын таван сан тус бүрт нэг данс, нэг ерөнхий данс, 4� НДЕГ,200�оны5сар


�2

НДЕГ-ын захиргаа, үйл ажиллагааны нэг данстай. НДЕГ-ын захиргаа болон үлдэгдлийн сан нь төрийн санд мөн байршдаг. Үүний зэрэгцээ үлдэгдлийн нөөц санг арилжааны хэд хэдэн банканд хадгалдаг. Бизнесийн байгууллагад ажиллагсдын шимтгэлийн хураамж (цалингийн 4%) эхлээд ерөнхий санд орж, дараа нь Нийгмийн даатгалын болон Иргэний эрүүл мэндийн тухай хуулийн дагуу сан тус бүрт хуваарилагддаг.

Засгийн газрын татаас Төрийн сан дахь дансанд орно. Даатгалын шимтгэлээ өөрөө хариуцан төлж буй иргэдийн шимтгэл арилжааны банкуудаар дамжин тухайн орон нутгийн төрийн сан дахь данс уруу ордог байна.

Мэдээллийн тогтолцооНДЕГ-ын иж бүрэн компьютержсэн Мэдээллийн технологи, сургалтын төв нь

тогтолцооны мэдээллийн менежмент, бүртгэгчид, мэдээлэл цуглуулагчдыг болон бусад холбоотой байгууллагуудыг сургах үүрэгтэй ажилладаг (Бүтэц, техникийн тодорхойлолтын талаар Хавсралт 9-өөс үзнэ үү). Энэ төв бүх аймаг, нийслэл болон холбогдох яамдуудтай сүлжээгээр холбогдсон (Хавсралт 10). Төвийн үйл ажиллагаа эрүүл мэндийн даатгалын бүхий л үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлдэг. Энэ төв ЭМДС-ийн орлого, зарлага болон даатгуулагчдын тухай мэдээ тайлангуудыг тогтмол гаргадаг. НДЕГ-ын нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллээс (Хавсралт 11,12) тодорхой давтамжтайгаар санхүүгийн тайлан бэлтгэдэг.

Эрүүл мэндийн даатгалын мэдээллийн тогтолцоо нь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо сайн ажиллахад чухал үүрэгтэй. МТ-ийн төв нь мэдээ, мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, үйл ажиллагаанд дүн шинжилгээ хийх, НДЕГ болон бусад яамдуудад ЭМДС-ийн орлого, зарлагын тухай мэдээллийг сар, улирал, жилээр гаргаж өгнө (эх үүсвэр ба засаг захиргааны нэгжээр, эрүүл мэндийн байгууллага тус бүрээр болон тусламж үйлчилгээний төрлөөр, хүн амын даатгалд хамрагдалтыг гишүүнчлэлийн төрөл, аймаг болон дүүргээр).

ЭМД-ын мэдээллийн тогтолцоо нь дараахь хэсгээс бүрдэнэ: • Гишүүнчлэлийн цахим мэдээллийн тогтолцоо • Эрүүл мэндийн даатгалын орлогын цахим бүртгэл, тооцоолол болон мэдээлэл • Эрүүл мэндийн даатгалын зарлагын бүртгэл ба тооцооллын тогтолцоо Эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэрт үндэслэн гишүүнчлэлийн мэдээллийн тогтолцоо

бүрдэнэ. Эрүүл мэндийн даатгалын гишүүн бүрт хувийн дугаар бүхий эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр өгдөг. Бүх гишүүд нэгэн ижил төрлийн дэвтэртэй бөгөөд дэвтэр нь доорх мэдээллийг агуулна: дэвтрийн дугаар, даатгуулагчийн овог нэр, иргэний үнэмлэхний дугаар, регистрийн дугаар, даатгуулагчийн төрөл, дэвтэр олгосон газар, шимтгэл төлсөн байдал зэрэг болно. Өвчний түүх, эмнэлгээс гарах хуудас, амбулаторийн үзлэгийн жагсаалт, эмийн үнийн хөнгөлөлт эдэлсэн өвчтний нэрсийн жагсаалт, эмийн жор зэрэгт үндэслэн даатгуулагчдад үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний тухай мэдээллийн тогтолцоо бүрдэнэ.

• Өвчтнийг эмнэлгээс гаргах хуудас дараахь мэдээлэл агуулна: овог нэр, регистрийн дугаар, эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрийн дугаар, даатгуулагчийн төрөл, ажлын газар, оношийн бүлгийн код болон оношийн код, эмнэлэгт хэвтсэн он сар өдөр, эмнэлгээс гарсан он сар өдөр, эмнэлгийн нэр (тасаг буюу нэгж), батлагдсан тариф болон итгэлцүүрийн дагуу олгох төлбөр.

• Амбулаторийн үзлэгийн болон эмийн үнийг хөнгөлөх жагсаалт нь дараахь мэдээлэлтэй байна: овог нэр, регистрийн дугаар, эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрийн дугаар, даатгуулагчийн төрөл, оношийн бүлгийн код болон оношийн код, эмнэлэгт үзүүлсэн/эмийн үнэ хөнгөлүүлсэн он сар өдөр, эмнэлгийн нэр,

��


кабинетын/эмчийн код–жор бичигч, эмийн нэр, төлбөрийн хэмжээ. 2010 оноос өөрчлөгдсөн төлбөрийн шинэ зохицуулалтын дагуу лабораторийн шинжилгээний тухай мэдээлэл нэмэгдэнэ.

Эмчилгээ, үйлчилгээний талаар цахим мэдээлэл байхгүй. Гэхдээ тусламж үйлчилгээний багцын ашиглалтыг системтэйгээр нягтлах, газарзүйн байршил болон эрүүл мэндийн байгууллагуудын үзүүлэлтүүдэд харьцуулалт хийх, тухайлбал эмч нарын жороор олгосон эмийг байршил, ЭМАШТ-ийн нэг нэгжид ногдох үзлэг болон 100 даатгуулагчид ногдох байдлаар нь статистик мэдээллийг боловсруулж болно. Эдгээр мэдээллийг тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ажилтай газар дээр нь танилцах болон тэдний гүйцэтгэлийн үнэлгээг хийхдээ ашиглах боломжтой. Гэвч одоогоор үүнийг тогтмол хийж эхлээгүй байна.

Доорх мэдээллийг арай илүү системтэйгээр ашиглаж байна: • Даатгуулагчдын төрөл болон аймгуудаар хамралт, шимтгэл төлөлтийн байдал • Даатгуулагчдын төрөл, аймгууд, оношийн бүлгүүд, үйлчилгээний төрөл болон

тусламж үйлчилгээний шатлалаарх мэдээллийг ашиглах. ЭМД-ын тогтолцоо болон санхүүгийн удирдлагын бүхий л үйл явцыг дэмжих

төдийгүй ЭМДС, холбогдох яамдууд, гэрээт эрүүл мэндийн байгууллага хоорондын харилцаа холбоог дэмжих үүрэгтэй ЭМУМТ харьцангуй сайн зохион байгуулагдсан байна. ЭМУМТ нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг хянах үйл ажиллагааг дэмжин, интернетээр биш ч гэсэн ЭМДС болон эрүүл мэндийн байгууллагууд мэдээллийг хоорондоо цахим хэлбэрээр солилцох боломжийг бий болгосон байна.

Бид ЭМДС-ийн мэдээллийн тогтолцоонд нарийвчилсан үнэлгээ хийх зорилт тавиагүй бөгөөд цаашид мэдээллийн тогтолцоог бүхэлд нь арай өргөн хүрээтэй үнэлэх шаардлага гарна. Ийм үнэлгээнд тулгуурлан чадавхийг сайжруулах, шинэчлэх ажлыг дэс дараатай хийх хэрэгтэй.

4.8.6. Ãомдол, саналыг хүлээн авч шийдвэрлэх Шимтгэл төлөгч ажил олгогчид ба даатгуулагчид 1994 оноос батлагдсан журмын дагуу НДЕГ болон түүний салбар тус бүрт

даатгуулагчид болон ажил олгогчдын гомдол, саналыг хүлээн авч шийдэх Маргааныг шийдвэрлэх зөвлөл ажилладаг (Дүрслэл 8-ыг үз). Зөвлөл нь 5-7 гишүүнтэй.

Төв зөвлөл нь дараахь бүрэлдэхүүнтэй: Дарга НДЕГ-ын дэд дарга (аймгийн түвшинд салбарын дарга)Нарийн бичгийн дарга НДЕГ-ын Бодлогын хэрэгжилт, төлөвлөлтийн газрын

мэргэжилтэн Гишүүд • НХХЯ-ны төлөөлөл • Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны төлөөлөл • Ажил олгогч эздийн холбооны төлөөлө• Үйлдвэрчний эвлэлийн төлөөлөл • НДЕГ-ын Бодлогын хэрэгжилт, төлөвлөлтийн газрын дарга • НДЕГ-ын Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газрын дарга Зөвлөл НДЕГ-ын захиралд (нийслэл, аймгийн түвшинд засаг даргад) тайлагнана.(нийслэл, аймгийн түвшинд засаг даргад) тайлагнана.

Зөвлөл нь ирсэн гомдол, санал болон тэдгээртэй холбоотой бодлого, журамд өөрчлөлт оруулах эсэх талаар үе үе НДҮЗ-д мэдээлдэг.


��

Зөвлөлийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилт нь шимтгэл төлөгчдийн (даатгуулагчид, ажил олгогчид) эрхийг хамгаалах, тэднээс ирсэн гомдол, саналыг нийгмийн даатгалын талаар даатгагчийн зүгээс гаргасан шийдвэртэй тулган нягтлахад оршино.

Гомдол гаргагчид зөвлөлийн шийдвэрт сэтгэл хангалуун биш байвал шүүхэд хандах эрхтэй.

Гомдлын зөвлөлийн тайлангаас харахад 2008 онд НДЕГ даатгуулагч, ажил олгогчдоос нийт 249 гомдол, санал хүлээн авсны 222 буюу 89.2% нь шийдэгджээ. Эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой гомдол, санал гараагүй байна.

ЭМД-ын Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчэрүүл мэндийн байгууллагууд Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас гарсан гомдол, саналыг тусад нь хүлээн авч шийдэх

ямар нэг бүтэц байхгүй байна. Эрүүл мэндийн байгууллагууд гомдол, саналаа НДЕГ-ын орон нутгийн салбарын

эрхлэгч нарт мэдүүлж, цаашид ЭМДХСГ/НДЕГ, ЭМДСЗ, НДҮЗ болон НХХЯ-нд шат дараатай хандах боломжтой боловч гомдол саналыг нэгтгэж дүн шинжилгээ хийх, мэдээлэх бүтэц байхгүй байна

�.�. Хяналт ба Aудит

Ãадаад хяналтИргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн дагуу даатгалын үйл ажиллагаанд

Улсын мэргэжлийн хяналтын газар, түүний байцаагчид /улсын/ хяналт тавина. Эрүүл мэндийн даатгалын хяналтын журмыг Засгийн газар баталдаг. 1998 онд Засгийн газар “Эрүүл мэндийн даатгалыг хянах журам”-ыг баталсан.

Санхүүгийн хяналтыг тогтмол хугацаагаар хийхээс гадна НДҮЗ, ЭМДСЗ-ийн болон бусад дээд шатны байгууллагын хүсэлтээр хийлгэж болно. Тухайлбал, 2006 онд ЭМДСЗ-ийн хүсэлтээр Улсын мэргэжлийн хяналтын газар ЭМДС-ийн зарцуулалтанд санхүүгийн шалгалт хийсэн. Мэргэжлийн хяналтын газар ЭМДС-аас хөрөнгө зохисгүй байдлаар зарцуулсныг (ойролцоогоор 120 сая төг) илрүүлж байжээ.

Улсын байцаагч төсвийн гүйцэтгэл, эдийн засгийн гүйцэтгэл, тооцоолол, зарцуулалт болон байгууллагын нягтлан бодох, бүртгэлийн үйл ажиллагаа, торгууль ноогдуулах, төсвийг зохисгүй зарцуулсан төрийн албан хаагчид ноогдох шийтгэл, санхүү болон нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд орох өөрчлөлтийн санал зэргийг үнэлдэг.

АудитÃадаад аудитТөсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн дагуу төсвийн

байгууллагууд дараа жилийн 2 дугаар сарын 15-ны дотор жилийн санхүүгийн тайланг Үндэсний аудитын газар өгөх ёстой. Үндэсний аудитын газар санхүүгийн тайланг хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор өөрийн санал, зөвлөмжийг өгнө.

Төрийн бүрэн болон хагас өмчит улсын үйлдвэрийн газруудын хувьд дараа жилийн 3 сарын 1-ний дотор аудит хийлгэх ёстой.

Үндэсний аудитын газар (ҮАГ), төсвийн байгууллагууд болон төрийн өмчит улсын үйлдвэрийн газруудын жилийн санхүүгийн тайланд Аудитын тухай хуулийн50 дагуу хяналт хийнэ. НДЕГ-ын 2007 оны аудитын тайланд ЭМДС-ийн гүйцэтгэлийн талаар ҮАГ дараахь ажиглалтыг хийсэн байна. Үүнд:

50 Аудитынтухайхууль,“Төрийнмэдээлэл”,Дугаар4,1��5.

��


1 Урсгал болон хөрөнгө оруулатын зардлын төсөв хангалттай тусгагддаггүй. НДЕГ-ын төсвийн төлөвлөлтийг сайжруулах шаардлагатай.

2 Дотоод хяналт нь үр дүн муутай хийгддэг. 3 Сар тутмын албан ёсны статистик мэдээлэлтэй харьцуулбал нийгмийн даатгалын

сангийн үлдэгдлийн арилжааны банкуудад байршуулсан нөөцийн хүүгийн орлого хамаагүй бага. Тухайлбал, зах зээл дээрх тэдгээр банкны хүү 7,56-19.35% байхад нийгмийн даатгалын сангийн үлдэгдэл нөөцийн хүү 4.8- 9% байсан. Түүнчлэн ҮАГ хүүгийн орлогыг хэрхэх, үйл явцад ямар зохицуулалт хийх талаар хариуцлагын механизм үгүйлэгдэж байгаа талаар дурдсан байна.

ҮАГ дараахь зөвлөмжийг өгчээ:1 Монгол банкны Ерөнхийлөгч болон СЯ, НХХЯ-нд хандсан Нигмийн даатгалын тухай хуулийн холбогдох заалтыг баримтлах, сангийн

үлдэгдлийг арилжааны банканд байршуулах тухай журам боловсруулах (энэ журмыг одоо боловсруулан хэрэгжүүлж эхлээд байна).

2 НХХЯ-нд хандсан НДЕГ-ын ил тод, хариуцлагатай ажиллах байдлыг дээшлүүлж, НДЕГ-ын

Захиралтай байгуулдаг гэрээнд тавих хяналтыг сайжруулах.3 НДҮЗ-д хандсан Сангийн болон НДЕГ/ЭМДС-ийн үйл ажиллагааны төлөвлөлт, төсөвлөлтийг/ЭМДС-ийн үйл ажиллагааны төлөвлөлт, төсөвлөлтийг

сайжруулах..Дотоод аудит НДЕГ-ын Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газар нь бүх таван санд санхүүгийн дотоод

хяналт тавих үүрэгтэй.. Санхүүгийн хяналт нь дараахь үйл ажиллагаанд хяналт тавьж байна. Үүнд: • Санхүү, төсөв, нягтлан бодох бүртгэлтэй холбоотой хууль тогтоомж, Засгийн

газрын тогтоол болон Төрийн захиргааны төв байгууллагаас гаргасан журмын хэрэгжилт

• Орлогыг тооцоолох, цуглуулах болон сангийн төсвийн ашиглалт;• Үндэсн хөрөнгийн ашиглалт, зарцуулалт, хадгалалт, хамгаалал;• Санхүүгийн гүйцэтгэл болон үр ашгийн үр дүн;• Хөрөнгө оруулалтын төсвийн ашиглалт, зарцуулалт;• Нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны бүртгэл хөтлөлт, санхүүгийн тайлан;• Гадны, Засгийн газрын болон олон улсын байгууллагын зээл, тусламжийн

ашиглалт, зарцуулалт;• Улсын төсвөөр олгогдсон урсгал зардлын ашиглалт, зарцуулалт; • Дээд шатны байгууллагаас ирсэн төсвийн санхүүжгийн шилжүүлгийн

зарцуулалт;• Төсвийн байгууллагын нягтлан бодогчид хуулиар хүлээгдсэн үүргийн

хэрэгжилт.Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг: Бие даасан худалдан авагч байгуулах үйл ажиллагаа эхэлбэл

ҮАГ-ын санхүүгийн дотоод хяналтыг сайжруулах тухай зөвлөмжийг нухацтай авч үзэх хэрэгтэй.


��

�. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТЭД ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН

ГҮЙЦЭТГЭЖ БАЙГАА ҮҮРЭГ

Эрүүл мэндийн салбарын нийт санхүүжилтэд эрүүл мэндийн даатгалын эзлэх хувь

2009 онд Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын нийт зардал 206.8 тэрбум төгрөгт хүрч 2006 оны дүнтэй харьцуулбал бараг хоёр дахин нэмэгдсэн байна. Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлага 43.7 тэрбум төгрөгт хүрчээ. 2009 онд эрүүл мэндийн даатгалын сангаас даатгуулагчдын эмчилгээ үйлчилгээнд зарцуулсан зардалыг 2000 оны мөн үзүүлэлттэй харьцуулбал 3 гаруй дахин, 2006 онтой харьцуулахад бараг хоёр дахин өссөн байна. Гэвч эрүүл мэндийн салбарын нийт зардалд ЭМД-ын сангаас зарцуулсан зардлын эзлэх хувь бага байна (Дүрслэл 10-ыг харна уу).

Дүрслэл 10. Эрүүл мэндийн салбарын нийт зардал ба эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарцуулалт, тэрбум төгрөгөөр

Эх сурвалж: ЭМЯ (2010)

Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогод нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог бэхжүүлэх, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжилтэд эрүүл мэндийн даатгалын эзлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх тухай тусгагдсан байдаг.

Энэ бодлогын хүрээнд 2003 оноос ЭМД-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад ЭМАШТ-ийг оруулан санхүүжүүлж байсан боловч 2006 оноос буцаж улсын төсвөөс санхүүжүүлэх болж эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хоёр, гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх болсон.

Үүний дүнд Эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтэнд Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас зарцуулсан зардлын эзлэх хувь 31.5% (2002 онд)-аас 18.5% (2007 онд) болж буурчээ. Гэвч Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нийт санхүүжилтэд эрүүл мэндийн даатгалын эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх засгийн газрын бодлого хэвээр бөгөөд одоо ажиллаж буй Эрүүл мэндийн Сайд эрүүл мэндийн санхүүжилтэнд даатгалын санхүүжилтийн эзлэх хувийг 51% болгох зорилт51 тавьж байна.51 ЭрүүлмэндийнсайдC.Ламбаатайхийсэнуулзалтаас,200�оны�дугаарсар

��


Дүрслэл 11. Эрүүл мэндийн салбарын зардлын бүтэц52, 2009

Дүрслэл 11-д Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын нийт зардлын бүтцийг 11-д Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын нийт зардлын бүтцийг харуулав. 2009 оны байдлаар Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын нийт зардалын 52.1% (22.6%+29.5%)-ийг хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламжинд зарцуулж байна.

2009 оны байдлаар эрүүл мэндийн нийт зардалд ЭМДС-ийн эзлэх хувь 21.1% байгаа бөгөөд 2010 оны төсвөөс харахад 26% болохоор байна (Хүснэгт 25-ийг харна уу).

Харин улсын хэмжээний хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээний нийт зардлын 48.6-51.3%-ийг ЭМДС-аас санхүүжүүлж байгаа бөгөөд энэ үзүүлэлт 201048.6-51.3%-ийг ЭМДС-аас санхүүжүүлж байгаа бөгөөд энэ үзүүлэлт 2010 оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээр 56.1-61.2%-д хүрэх төлөвтэй байна (хүснэгт 24,25-ыг үзнэ үү).

Зарим эмнэлгүүдийн хувьд ЭМДС-аас санхүүжих хувь 2006 онд 37.5% байсан бол 2009 онд 75.2% болж өссөн байна (Хүснэгт 25).

Голчлон төсвөөс санхүүжих тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг төрөлжсөн мэргэжлийн эмнэлгүүдийн санхүүжилтийн бүтцэд ч ЭМДС-ийн эзлэх хувь нэмэгдэж байгаа ба 2009 онд 25.6% байсан бол 2010 оны хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлээр 35.3% болж өсөхөөр байна (Хүснэгт 24 бa 25).

Õүснэгт 24. Эрүүл мэндийн санхүүæилтэд эрүүл мэндийн даатгал болон улсын төсвийн эзлэх хувь, тусламæ үйлчилгээний шатлалаар

Эрүүл мэндийн байгууллага Эх үүсвэр 2009 оныоны тодотгосон

2010 оныоны батлагдсан

ЭМАШТ түвшин Төсөв 98.3 94.4Жороор олгож буй хөнгөлөлттэй эм ЭМДС 1.4 5.3Хоёр дахь шатлалын Төсөв 48.6 40.6тусламж ЭМДС 48.4 56.1Гурав дахь шатлалын Төсөв 38.4 23.5тусламж ЭМДС 51.3 61.2Төрөлжсөн мэргэжлийн Төсөв 71.6 60.1эмнэлгүүд ЭМДС 25.6 35.3Рашаан сувилал Төсөв 28 12.1 ЭМДС 38.6 53.4

52 СЯ,2010


��

Õүснэгт 25. ЭМДС-ийн эмнэлгийн нийт зардалд эзлэх хувь, эмнэлгийн төрлөөр, 2006-2010 он

2006 бодит

2007 бодит

2008 бодит

2009 бодит

2009 оныоны тодотгосон

2010 оны оны батлагдсан

Эрүүл мэндийн салбар 23.2 17.4 17.9 19.1 21.1 26Клиникийн �1 эмнэлэг �1 эмнэлэг эмнэлэг 41.1 41.4 46.5 40.7 46.7 58.7Клиникийн �2 эмнэлэг �2 эмнэлэг эмнэлэг 34.4 32 38.4 45.2 49.9 64.5Клиникийн �3 эмнэлэг �3 эмнэлэг эмнэлэг 43.7 38 47.3 51.2 57.7 62.7Гэмтэл, согог судлалын төв 26.4 26.9 31.1 31.2 34.8 60.3Арьсны өвчин судлалын төв 37.5 33.1 65.8 68.3 75.2 93.4Уламжлалт АУ-ны төв (6)(6) 48.8 48.7 42.3 42.4 46.9 53.1Хавдар судлалын төв 10.9 6.5 7.4 6.9 7.8 14.2ХӨСҮТ 4 2.7 2.3 2.5 2.7 3.5Аймаг, дүүргийн НЭ (34) (34) 37.7 33.7 39.8 44.3 47.6 54.7Дүүргийн эмнэлэг (17)(17) 33.5 34.1 42 44.3 50.8 60.4Сум дундын эмнэлэг (35) (35) 8.6 0.5 0.9 1.3 1.4 5.3Рашаан сувилал (4) (4) 22.5 17.6 30 35.4 38.6 53.4Эх сурвалж: СЯ-ны тоо баримтыг ашиглан хувийг тооцов: СЯ-ны тоо баримтыг ашиглан хувийг тооцовСЯ-ны тоо баримтыг ашиглан хувийг тооцов

Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын үр ашгийг дээшлүүлэх зорилтын хүрээнд эмнэлгийн орны тоог цөөлөх бодлого баримталж байна. Иймд эмнэлгүүдийн орны тоо нэмэгдээгүй байна. Гэвч зардал нь өнөөг хүртэл өссөөр иржээ.

Эмнэлгүүд үндсэн 3 эх үүсвэрээс санхүүжиж байна. Үүнд: ЭМДС, улсын төсөв ба өөрийн орлого (хамтын төлбөр ба шинжилгээний төлбөр). Өөрөөр хэлбэл санг нэгтгэх үйл ажиллагаа тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн түвшинд хийгдэж байна. Орны хүчин чадал нэмэгдээгүй ч маш богино хугацаанд (2006-2009) тарифын өсөлтийг даган зардал хоёр дахин нэмэгдсэн байна.

Дүрслэл 12. Гурав ба хоёр дахь шатлалын зарим эмнэлгийн санхүүæилтийн өсөлт (сая төгрөгөөр)

Эх сурвалж: СЯ

Хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн төсөвт ЭМДС-ийн гүйцэтгэх үүрэг

��


нэмэгдэж, төсвийн хувь хэмжээ буурч байна. Энэ өсөлт нь ЭМЯ-наас баталсан тарифын өсөлттэй холбоотой. Сүүлийн 3-4 жилд ЭМДС-аас эмнэлгүүдэд олгох санхүүжилтийн тариф хурдацтай өссөн байна. Тухайлбал, 2005 онд эмнэлэгт хэвтсэн нэг тохиолдлын тариф 44000 төгрөг байсан бол 2008 онд зөвхөн суурь тариф нь 200000 төгрөг болж 4.5 дахин өсчээ. Дээр нь суурь тарифыг оношийн бүлгийн итгэлцүүрээр үржүүлж олгодог.

Õүснэгт 26. Эмнэлгүүдийн зарим зардлын харьцуулалт, 200753

Үзүүлэлт Клиникийн II� эмнэлэг

Клиникийн III�I� эмнэлэг

Клиникийн IIII�I�I� эмнэлэг

Ажилчдын тоо 702 403 571орны тоо 544 190 440Нэг оронд ногдох ажилтны тоо 1.29 2.13 1.3Нэг ажилтанд ногдох цалингийн зардал (сая төг)(сая төг)сая төг)) 2.59 2.79 3.4

Нэг оронд ногдох хоолны зардал (төг)төг)) 188970 273984 306818

Нэг хэвтэн эмчлүүлэгчид ногдох эмийн зардал (төг)(төг)төг)) 57326 64076 56447

Өөрийн орлого (сая төг) (сая төг)сая төг)) 626.6 317.6 302.6

Хүснэгт 26-д Монгол улсын гурав дахь шатлалын гурван том эмнэлгийн зардлын ялгааг орны тоо, ажилтан/ор, цалин/ажилтан болон нэг ор/нэг өвчтөнд ногдох эм, хоолны зардлын задаргаагаар харуулав.

Улсын эмнэлгүүдийн менежерүүд санхүүгийн удирдлагын хувьд харьцангуй хязгаарлагдмал хүрээнд өөрийн гэсэн эрх мэдэл бараг байхгүй гэх боловч энэ нь эмнэлгийн үр ашигтай ажиллагааг сайжруулахад ямархуу сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа болон сайн менежерүүд хэрхэн эмнэлгээ ажиллуулдгийг харуулсан судалгааны дүн байхгүй байна. Хүснэгт 26-аас харахад эмнэлгүүд нэг оронд ноогдож байгаа зардлаараа хилээд ялгаатай байна.

Богино хугацаанд эмнэлгүүдийн зардал 2-3 дахин өссөнч менежерүүд нь тусламж үйлчилгээний чанар муу байгаа нь хөрөнгө дутагдалтай хүрэлцдэггүй, ядаж СЯ-аас зардлын зүйл ангийг ягштал баримтлахыг шаарддаг зардлын зүйл ангийг шилжүүлэхийг хориглодог санхүүгийн эрх чөлөө байдаггүйтэй холбоотой хэмээн гомдоллож байхад цөөн хэсэг нь 2003 онд ТБУСТХ батлагдан хэрэгжсэнээс хойш тийм хатуу заалт54 байхгүй, харьцангуй уян хатан болж, менежерүүд “эрх чөлөө”-тэй болсон гэж ярьж байсан.

ТБУСТХ нь бэлэн мөнгөний урсгалыг урьдчилан тооцож, төлөвлөсөн хэмжээндээ хүргэх, үндсэн хөрөнгөө оновчтой байршуулах, үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахын зэрэгцээ төсвийн байгууллага нь банкны дансан дахь нийт орлогыг үр ашигтайгаар удирдах боломжийг улсын эмнэлгүүдэд олгох болсон байна.

Улсын эмнэлгүүд санхүүгийн нөөцийн хэмнэлтийг Төрийн санд байршуулах ёстой. Ийм үлдэгдэлд тооцох хүүгийн хувь хэмжээг Санхүү, төсвийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага (СЯ) тогтоодог байна.

Эмнэлгийн хөрөнгийн ашиглалтын төлбөр болон бусад үйл ажиллагааны зардлын хэмнэлтийг сургалт, дахин сургах, гүйцэтгэлийн урамшуулал олгох, үйл ажиллагааны найдвартай байдлыг хангахад зарцуулах боломжтой. Гэхдээ иймэрхүү хэмнэлтийг эмнэлгийн ирэх жилийн төсвийг хянах, батлахдаа танах үндэслэл болгохгүй байхыг 5� Үндэснийаудитынгазар,200�54 Б.Батсэрээдэнэ,хуучинэмнэлгийндаргатайхийсэнярилцлагаас


�0

зөвлөж байна. Улсын эмнэлгийн төсвийн менежерүүдийн үйл ажиллагаанд тавигддаг хэд хэдэн

хязгаарлалт байдаг байна. Эдгээр нь:• мөнгө зээлэх ба зээлүүлэх,, • одоогийн зээлийг дахин төлөх буюу шилжүүлэх, • төрийн санд байршсан бэлэн мөнгөний удирдлагын төвлөрсөн тогтолцооноос

гадна банканд данс нээх, • хуулиар зөвшөөрөгдсөнөөс бусад тохиолдолд санхүүгийн алсын үр дагавар

бүхий аливаа зүйлд баталгаа гаргах, • татвараас зайлсхийх болон ТБУСТХ-ийг зөрчин бүтээгдэхүүн нийлүүлэхтэй

холбоотой зардлаас нэмэлт орлого олох • ТБУСТХ-ийг зөрчин төсвийн хүрээний мэдэгдлээс зардлыг хэтрүүлэх • бэлэн мөнгөний удирдлагын төвлөрсөн тогтолцооноос бусад газар санхүү болон

өмчийн хөрөнгө оруулалт хийх • үндсэн хөрөнгө худалдсаны орлогоос санхүүгийн үйл ажиллагааны зардалд

ашиглах. Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн дагуу улсын эрүүл мэндийн

байгууллагуудын (доорх хүснэгтийг харна уу) тогтмол зардлыг улсын төсвөөс, хувьсах(доорх хүснэгтийг харна уу) тогтмол зардлыг улсын төсвөөс, хувьсах зардлыг ЭМДС-аас санхүүжүүлдэг.

Эмнэлгүүдэд үйл ажиллагаагаа төлөвлөх, орлогын эх үүсвэрээ мөрдөгдөж байгаа хууль тогтоомжийн дагуу төсөвлөж хянах үйл ажиллагаа сул байгаа нь ажиглагдаж байлаа. Тухайлбал, ЭМД-ын сангаас зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ буюу хуульд зааснаар тусламж үйлчилгээний хувьсах зардлын хэмжээг үзүүлэх тусламж үйлчилгээний тоо болон батлагдсан тарифт үндэслэн тооцоолон гаргадаг бол улсын төсөв буюу тухайн эмнэлгийн тогтмол зардлын хэмжээ болон төлбөрт үйлчилгээний орлогоос олох орлогын хэмжээг төлөвлөж төсөвлөх, өвчтнүүдийн шууд төлж буй төлбөрийн хэмжээг тогтоох нэгдсэн аргачлал, зохицуулалт дутмаг байна.Иймд СЯ –ны мэргэжилтнүүд хяналтын зорилгоор зардлын зүйлээр төсөвлөх аргыг хэрэглэдэг тухайгаа тайлбарлаж байлаа.

Õүснэгт 27. Эмнэлгүүдийн зардлын зүйлээрх зарцуулалтын бүтэц, 2009 он (хувиар)

Зардлын зүйл Клиникийн I эмнэлэг эмнэлэг

Клиникийн II эмнэлэг эмнэлэг

Клиникийн III эмнэлэг эмнэлэг

Дүүргийн эмнэлгүүд (дунджаар)дунджаар))

Аймгийн НЭ (дунджаар)дунджаар))

Нийт зардал (сая төг) (сая төг)сая төг)) 7035.9 3004.1 5788.3 15044.4 45980.5Цалин 38.2 56.5 47.2 48.9 56.5Цахилгаан 1.1 1.9 1.5 1.3 1.4Халаалт 1.4 3.6 3.4 5.6 9Шатахуун, тээврийн 0.1 1.8 0.4 1.7 1.8Шуудан, харилцаа холбоо 0.1 0.4 0.2 0.2 0.2Усан хангамж, цэвэршүүлэх 1.3 3.2 0.8 2.8 3.6

Одоогийн засвар 0.5 0.7 0.4 0.6 0.2Тогтмол зардлын дүн �.� ��.� �.� �2.2 ��.2Хоол 4.5 3.7 4.2 4.8 6.1Эм 45.6 17.1 32.4 14.8 12.8

��


Бусад 7.2 11.1 9.5 19.3 8.4нийт 100 100 100 100 100Санхүүжилтийн эх үүсвэр ЭМД 50 50 47.6Улсын төсөв 39 45 49.6

Эх сурвалж: 2009 оны тодотгосон төсөв, СЯ: 2009 оны тодотгосон төсөв, СЯ Өнөөгийн мөрдөгдөж байгаа хууль тогтоомжийн хүрээнд ямар үйлчилгээ, ямар

зардлыг аль эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх нь тодорхой ч үүний дагуу төлөвлөх, төсөвлөх, хянах зохицуулалтыг нь орхигдуулсaн байна.

Хүснэгт 27-д Хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн нийт зардлын 4.5-16.2%-ийг тогтмол зардал эзэлж байхад тухайн эмнэлгийн санхүүжилтэнд төсвийн татаасын эзлэх хувь 35-49.6% байна.

Зарим дүүргийн эмнэлгүүд (Сонгинохайрхан, Сүхбаатар зэрэг) улсын төсөв болон ЭМДС-аас санхүүждэг тусламж үйлчилгээг (эрчимт эмчилгээ г.м) аль алиныг нь үзүүлдэг ч санхүүжилт 100% ЭМДС-аас хийгддэг байна.

Эрүүл мэндийн даатгал эрүүл мэндийн байгууллагуудын гүйцэтгэл, үйлчилгээний чанар сайæруулах хүчин зүйл болох нь

ЭМД-ын байгууллага нь даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн тусламж үйлчилгээг худалдан авахын тулд эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгох, сонгосон байгууллагатай үйлчилгээний тоо хэмжээ, чанарын талаар тодорхой нөхцөлтэй гэрээ хийж, гэрээний дагуу тэдний тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэл чанарыг үнэлж байдгаараа тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах үйл явцыг дэмжих үүрэг гүйцэтгэж байдаг. Одоогийн ЭМД-ын байгууллагаас эрүүл мэндийн байгууллагуудтай байгуулж буй гэрээний загвар нь олон улсын туршлагын үүднээс нь харвал сайн гэрээнд байх ёстой бүх мэдээллийг агуулсан байна. Түүнчлэн ЭМДС нь бүсчилсэн зохион байгуулалттай, сайн ажилладаг мэдээллийн тогтолцоотой, гүйцэтгэлийг үнэлэх зарим чадавхитай, бөгөөд үүнийгээ ч хийж гүйцэтгэж чадаж байна. Гэхдээ ЭМД-ын байгууллагаас үл хамаарах гадаад хүчин зүйлсийн улмаас өнөөгийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо болон НДЕГ/ЭМДС-ийн үйл ажиллагаа ихээхэн хязгаарлагдаж байна. Тусламж үйлчилгээг худалдан авах эрх үүрэг нь хязгаарлагдмал байгаа нь тусламж үйлчилгээний чанар гэхээс санхүүгийн удирдлага, санг зүй зохисгүй ашиглахаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд түлхүү анхаарахад хүргэж байна. Үүний зэрэгцээ тусламжийн чанарыг сайжруулахад гол нөлөө үзүүлэх сайн эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээний стандарт, магадлан итгэмжлэлийн тогтолцоо зэрэг арга хэрэгсэл нь дутагдалтай байгаа юм.

Дүгнэлт • ЭМДС нь хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх гол

эх үүсвэрийн нэг бөгөөд эдгээр шатлалын эмнэлгүүдийн зардлын санхүүжилтийн 50% гаруйг бүрдүүлж, энэ нь цаашид ч өсөх хандлагатай байна.

• Гурав дахь шатлалын 15 эмнэлгээс 13, хоёр дахь шатлалын эмнэлгүүд 100%, ор бүхий 86 хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн хувьсах зардлыг эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлж байна.

• Хоёр, гурав дахь шатлалын улсын эмнэлгүүдийн орны �0.�%, хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн орны 90% гаруйг ЭМДС-аас санхүүжүүлж байгаа бөгөөд үлдсэн хэсгийг улсын төсөв (улсын эмнэлгүүдийн хувьд) буюу хувь хүний төлбөрөөс


�2

санхүүжүүлж байна. • Засгийн газар өнөөдрийн байдлаар гурав болон хоёр дахь шатлалын тусламж

үйлчилгээг ЭМДС-аас санхүүжүүлэх бодлогыг баримталж, ЭМДС нь тухайн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх найдвартай эх үүсвэр болж чадсан бөгөөд эмнэлгүүдийн зардлын 50 гаруй хувийг ЭМДС олгож байна.

• Ямар тусламж үйлчилгээ, ямар зардлыг аль эх үүсвэрээс санхүүжүүлэхийг тодорхой заасан ч тэдгээрийг төлөвлөх, зарцуулалтыг хянах санхүүгийн удирдлагын механизм байхгүй учраас үр ашгийг дээшлүүлэх хөшүүрэг болж чадахгүй байна.

• Улсын болон хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд зориулсан төлөвлөлтийн нэгдсэн удирдамж байхгүй ба хүн амын эрүүл мэндийн бодит эрэлт хэрэгцээг тооцолгүйгээр эмнэлгийг өргөтгөх, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч байна.

• Өвчтөнүүдээс төлбөр авах өнөөгийн мөрдөгдөж байгаа дүрэм журмаас болж үйлчилгээний төлбөр нэмэгдэн, хяналтаас гарахад хүрч байна.

��


�. ҮР ДҮНГ ХЭЛЭЛЦЭХ НЬ

�.�. Үр дүнг нэгтгэх нь

Эрүүл мэндийн даатгалын өнөөгийн тогтолцоо нь дараахь гол шинжүүдийг агуулж байна.Үүнд:

• Заавал даатгуулах, хувь хүний гишүүнчлэлтэй • Албан салбарын хувьд цалинд (орлого) суурилсан шимтгэлийн тогтолцоотой,

албан бус салбар болон хүн амын эмзэг бүлгийнхний хувьд тогтмол хэмжээний шимтгэлтэй. Хүн амын эмзэг бүлгийнхний даатгалын шимтгэлийг Засгийн газрын татаасаар төлдөг.

• Сар тутам шимтгэл ноогдуулах цалингийн дээд хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс /ХХДХ/ 10 дахин илүү байхаар тогтоосон (ХХДХ 108 000 төг x 10).

• Албан болон албан бус салбарын даатгуулагчийн төлдөг шимтгэлийн хэмжээ хэт ялгаатай

• Албан бус салбарт хамаарах /эмзэг бүлгээс бусад/ даатгуулагч сар бүрийн шимтгэлээ нэгтгэн жилд нэг удаа төлөх боломжтой.

• Шимтгэлийг цуглуулахад засаг захиргааны хамгийн доод нэгж, их дээд сургуулиудыг татан оролцуулах хуулиар олгогдсон эрхтэй

• Засгийн газар “эмзэг бүлгийн” хүн амыг тодорхойлж, тэдний ядуу эсвэл ядуу бус байгаагаас үл хамааран даатгалын шимтгэлийг татаас хэлбэрээр олгодог: (1) 16 ба сургуульд сурдаг бол 18 хүртэлх насны хүүхэд, (2) тэтгэврээс өөр орлогогүй иргэд, (3) 2 нас хүртэл хүүхдээ өсгөж буй эх буюу эцэг (ихэр бол 3 нас хүртэл), (4) Хугацаат цэргийн албан хаагчид, (5) нийгмийн халамжийн тухай хуулинд тодрохойлогдсон хүмүүс (нийгмийн халамæийн тэтгэвэр авдаг өндөр настан, хөгæлийн бэрхшээлтэй иргэд, 45 ба түүнээс дээш насны 4 ба түүнээс олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх буюу эцэг).

• Эмзэг бүлгийн хүн ам хамтын төлбөр болон бусад албан журмын хувийн төлбөрөөс чөлөөлөгддөг.

• Тусламж үйлчилгээний багцаар нь аваад үзвэл: ЭМДС, улсын төсвөөс санхүүжүүлдэг тусламж үйлчилгээний багцууд хүн амын бүх бүлэгт ижил байдаг. ЭМДС-аас санхүүжүүлэх тусламж үйлчилгээнд хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээ хамрагддаг ба халдварт, сэтгэцийн өвчин болон хавдарын зарим тусламж үйлчилгээ гэх мэт илүү нийгмийн шалтгаантай өвчний үед үзүүлэх эмнэлгийн болон нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, хүний амь настай шууд холбоотой эмнэлгийн яаралтай ба эрчимт эмчилгээний тусламж үйлчилгээ, жирэмсэн төрөхийн тусламж үйлчилгээ нь улсын төсвөөс санхүүждэг. Бусад нь үндсэндээ Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжиж байна. Мөн ЭМАШТ-ийн эмчийн жороор олгох эмийн үнийг хөнгөлөн санхүүжүүлж байна.

• Зардлын төрлөөр аваад үзвэл: Эрүүл мэндийн даатгал 2 ба 3 дахь шатлалын эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний хувьсах, улсын төсвөөс тогтмол зардлыг санхүүжүүлэхээр заасан байдаг боловч эдгээрийн зааг ялгааг гарган тооцож төсөвлөх, гүйцэтгэлийг хянах зохицуулалт байхгүй байна.


��

• ЭМДС-аас эмнэлгүүдэд санхүүжилт олгохдоо тохиолдлоор (оношийн бүлгээр) тооцох аргыг хэрэглэнэ. Шинжилгээний хувьд даатгуулагчийн нэг сарын турш хийлгэсэн шинжилгээг нэг тохиолдолд тооцох ба ЭМДС-аас нэг тохиолдолд 30 000 төг олгоно. Илүүг даатгуулагч өөрөө төлнө.

• Худалдан авах үүрэг, функ нь хуваагдмал байгаагаас даатгуулагчдын хэрэгцээнд нийцсэн чанартай тусламж үйлчилгээг худалдан авч чадахгүй байна.

Захиргаа удирдлага • Эрүүл мэндийн даатгал нь нийгмийн даатгалын тогтолцооны нэг хэсэг бөгөөд

HДЕГ ба түүний удирдлагын бүтцэд багтдаг Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүжилтийн газар ЭМД-ын үйл ажиллагааг эрхэлж байна.

• НДҮЗ болон түүний ЭМДСЗ нь ЭМД-ын хэрэгжилтийн талаарх асуудлаар засгийн газарт зөвлөх үүрэгтэй байна.

• Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн данс нь нийгмийн даатгалын бусад сангуудаас тусдаа байх ба хуулийн дагуу бусад сантай нэгтгэхийг хориглодог.

• ЭМДС-ийн засаглалын бүтцийг Иргэний эрүүл мэндийн тухай хууль болон Нийгмийн даатгалын тухай хуулиар тогтооно. Гэхдээ Төсвийн тухай болон ТБУСТХ нь ЭМДС-г оролцуулан нийгмийн даатгалын сангуудын засаглалд нөлөөлнө. Энэ нь хэрэв хууль хооронд зөрчил гарвал чухам алийг нь баримтлах үүрэг хариуцлагын тухай асуулт тавихад хүргэдэг.

• Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль нь Төсвийн тухай хууль, ТБУСТХ болон бусад олон хуулиудтай уялдаатай хэрэгждэг.

• ЭМЯ нь эрүүл мэндийн бодлогыг тодорхойлогч гол байгууллага ба ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний төрөл, тоо хэмжээг тогтоохоос гадна тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон шалгаруулах аргачлал, шалгуурыг боловсруулж Засгийн газраар батлуулдаг.

• СЯ болон НХХЯ-тай хамтран ЭМЯ тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх тарифыг тогтоож байна.

�.2. Хэлэлцүүлэг

Хүн амын хамралт Хамралт одоогоор харьцангуй тогтвортой, хүн амын 80% орчим хувийг хамраад

байна. Хамралтын түвшин ижил төстэй бусад улс оронтой харьцуулахад сайн55 байна. Хамрагдахгүй байгаа хэсэг нь албан бус салбарын хөдөлмөрийн насны иргэд юм. Аливаа улс оронд албан бус салбарт ажиллагчдыг даатгалд хамруулахад хүндрэлтэй байдаг.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь бүх нийтийг даатгалд хамруулах бололцоотой бөгөөд үүний тулд албан бус салбарынхныг хамруулах, хувиараа шимтгэлээ төлж буй малчид, оюутнууд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийг хамрах ажлыг илүү сайн зохион байгуулах шаардлага тавигдаж байна. Албан бус салбарт ажиллагсад өөрсдийн ирээдүйн нийгмийн хамгаалал, ялангуяа эрүүл мэндийн төлөө мөнгө төлөхөд56 бэлэн байна. Харин албан бус салбарынханд зориулан сурталчилгаа явуулах нийгмийн маркетингийн арга хэмжээг илүүтэй явуулах шаардлагатай. Түүнчлэн даатгалын хамралтыг дараахь аргаар нэмэгдүүлж болно: (1) багахан тогтмол хэмжээний шимтгэл тогтоох (хэдийгээр энэ нь албан бус салбараас орох орлогын хэмжээг бууруулан албан салбарынхан болон

55 �nowles,J.200456 Tунгалаг,�.2006

��


төсвийн татаасыг нэмэгдүүлэх эрсдэлтэй ч)-ыг үргэлжлүүлэх, гэхдээ хэт ялгааг багасгах (2) шимтгэлийг жилээр /улирал, хагас жилээр байж болно/ хураахыг хэвээр үлдээх эсвэл сонголт хийх боломж олгох, ингэснээр шилжилт хөдөлгөөн хийдэг хүмүүст төлөхөд хялбар байхаас гадна ЭМД-ын байгууллага шимтгэлээ цуглуулахад ч амар болно (3) албан бус салбарт ажиллагсад болон оюутнуудын хамрагдалтыг сайжруулахад баг, хорооны засаг дарга нар болон их, дээд сургуулийн удирдлагыг албан ёсоор татан оролцуулахыг хэвээр үлдээж удирдлага зохион байгуулалтыг сайжруулах. Сумын хүн ам цөөн байдаг төдийгүй сум бүрт нийгмийн даатгалын байцаагч ажилладаг нь хамралтыг нэмэгдүүлэхэд ач холбогдолтой.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны орлого голчлон албан салбарт ажиллагчдын

цалинд суурилсан шимтгэл /цалингийн 4%/, болон засгийн газрын татаасаас бүрдэж байна. Орлого бүрдүүлэлтээрээ хамгийн сул хэсэг нь албан бус салбар юм.

Тогтолцоо тэгш байдлыг харьцангуй сайн хангаж байна. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүс өөрсдийн төлбөрийн чадварынхаа хэмжээгээр ЭМД-ын шимтгэлээ төлөх буюу засгийн газрын татаасаар шимтгэлээ төлүүлдэг.

Гэхдээ албан бус салбарт ажиллагсад төлбөрийн чадварынхаа хэрээр бус, орлогоос хамааралгүй тогтмол бага хэмжээний шимтгэл төлж байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлсэн цагаас хойш тогтмол төлөх шимтгэлийн хэмжээг ханш, үнийн өсөлттэй уялдуулаагүйгээр барахгүй бараг нэмэгдүүлээгүй байна.

Өнөөдөр нийт даатгуулагчдын 74 хувь нь сард 500-670 төгрөг буюу албан салбарт хөдөлмөр эрхлэгчдээс 20 дахин бага шимтгэл төлж байгаа нь хэт тэнцвэргүй байгаа юм. Албан бус салбарынхнаас авах шимтгэлийн хэмжээ нь хэт бага байгаа нь нэг талаас орлого багатай хэсгийг татан даатгалын хамралтыг нэмэгдүүлэх сайн талтай ч, нөгөө талаас сангийн орлогыг төдийлөн их өсгөхгүй, цаашид сангийн тогтвортой байдалд нөлөөлж болзошгүй юм.

Иймд төр даадаг хүмүүсийн тоог цөөлөх, албан бус салбар болон эмзэг бүлэгт хамаарах даатгуулагчдын даатгалын шимтгэлийг нэмэгдүүлэх шаардлага тавигдаж байгаа юм.

Тогтмол шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэн57 засгийн газраас тогтоодог цалингийн доод жишигтэй уялдуулах нь ЭМДС-ийн санхүүгийн байдлыг эрүүл хадгалах ач холбогдолтой. Өнөөгийн ИЭМД-ын тухай хуульд тогтмол шимтгэл төлдөг хүмүүсийн шимтгэлийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй уялдуулан тогтоож байх заалт байдаг. Үүнтэй уялдуулан НДҮЗ, ЭМДСЗ нь 2003 оноос хойш тогтмол шимтгэлийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй уялдуулан аажмаар нэмэгдүүлэн, 2010 онд ядаж түүний 2% буюу 2130 ¥ болгох бодлого баримтлан ажиллаж ирсэн байна. .

Эмзэг бүлэгт тодорхойлогдон, засгийн газар шимтгэлийг нь хариуцаж буй бүх иргэд үнэн хэрэг дээрээ бүгд ядуу биш буюу шимтгэлээ төлөх чадваргүй биш байгаа юм58. Шинээр боловсруулан 2011 оноос хэрэглэхээр бэлтгэж байгаа хүн амын төлбөрийн чадавхыг итгэлцүүрийн аргаар тооцох аргачлал нь дараахь боломжийг бий богоно. (1) засгийн газраас шимтгэлийг хариуцах иргэдийг оновчтой тодорхойлж, засгийн газрын татааст хамрагдах нэг даатгуулагчийн шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, (2) өөрсдийн болон 24 нас хүртэлх хүүхдүүдийнхээ шимтгэлийг хариуцах чадвартай хүмүүсийг сайтар 5� Orbeta,Carrin1��,Fabricant2000,�nowless2004,Tungalag2006,Worldbank200�)5� Orbeta,Currin1��,Fabricant2000,�.Tунгалаг2000,2006,�nowles2004,Дэлхийнбанк200�


��

тогтоон, эцэг эхчүүдийн төлөх шимтгэлийн хэмжээг ихэсгэх59 буюу эцэг, эх ба засгийн газар хооронд хуваалцах, ингэснээр ЭМДС-ийн орлого нэмэгдэн, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх тэгш байдал сайжирна.

Итгэлцүүрийн аргаар засгийн газрын татааст хамрагдах хүмүүсийг оновчтой тогтоох, өөрийн болон хүүхдийнхээ шимтгэлийг төлөх чадвартай хүмүүсийг тогтоох үйл ажиллагааны зардал нь тухайн үйл ажиллагааг нэвтрүүлснээр орлогын хэмжээ нэмэгдэж санхүүгийн тогтвортой байдал сайжирснаар нөхөгдөх юм. Шимтгэлээ өөрсдөө төлөх чадваргүй ядуу хүмүүсийг хүн ам цөөтэй, бие биеэ мэддэг хөдөө, орон нутагт харьцангуй хялбар ч шинээр боловсруулсан “итгэлцүүр”-ийн аргыг хэрэглэх нь зүйтэй.

Шимтгэл цуглуулах. Нийгмийн даатгалын сангуудын шимтгэлийг хамтад нь цуглуулдаг бөгөөд албан салбарын хувьд шимтгэл цуглуулах ажил бараг 100% үр дүнтэй хийгддэг гэж болно. Харамсалтай нь албан бус салбарын хувьд байдал адилгүй, хамрагдалт тааруу, хэдийгээр тэд маш бага тогтмол хэмжээний шимтгэл төлдөг ч, шимтгэл цуглуулах ажлын үр дүн дөнгөж 35,8-44 хувь байна.

Албан бус салбарынхны хамрагдалт, тэндээс орох орлогыг нэмэгдүүлэхийн тулд хувь хүний гишүүнчлэлээс гэр бүлийн гишүүнчлэлд60 шилжин эцэг, эх өөрсдийн хүүхдийн шимтгэлийг хариуцдаг болж болох юм. . Өөр нэг арга нь одоо байгаа тогтолцоог сайжруулах61, нийгмийн сурталчилгааг сайжруулах62 явдал юм..

Алслагдмал нутагт амьдарч буй хүмүүсээс шимтгэл цуглуулна гэдэг маш хүндрэлтэй. Шимтгэлийг цуглуулахад зарцуулах өртөг нь ялангуяа сар тутам цуглуулна гэвэл олох орлогоосоо ч илүү гарч мэднэ.. Гэхдээ ямар ч болов шалтгаанаар орон нутгийн удирдлага болон эрүүл мэндийн салбартай харьцаж буй боломж бүрийг шимтгэл цуглуулах, хүмүүсийг даатгалд хамруулах зорилгоор ашиглах бололцоотой юм.

Ñангийн удирдлага Санхүүгийн удирдлагын үйл явц болон санхүүжилт олгох ажиллагаа сайтар зохион

байгуулагдсан байна. Энэ талаар нарийвчилсан үнэлгээ, дүн шинжилгээ хийхийг бид зориогүй болно. Гэвч гүйцэтгэх удирдлагад шууд тайлагнан, ЭМДСЗ-д мэдээлэл өгөх үүрэг бүхий санхүүгийн бие даасан хяналт тавьдаг функц үгүйлэгдэж байна.

2007 оны Аудитын тайланд санхүүгийн дотоод хяналт хангалтгүй, сангийн үлдэгдэл нөөцийг арилжааны банканд байршуулах зохицуулалт байхгүй, төсвийг бэлтгэх, гүйцэтгэлийг хянах ажил хангалттай түвшинд хийгдэхгүй байгааг гаргасан.

НДЕГ-т харьцангуй сайн тоноглогдсон (компьютержсэн) мэдээллийн тогтолцоотой бөгөөд санхүүгийн, санхүүгийн бус аль аль мэдээллийн урсгал цэгцтэй, шаардлагатай мэдээллийг гаргах боломж бүрдсэн байна.

Ñанг нэгтгэх / бүрдүүлэхЭрүүл мэндийн салбарын санхүүжилт. Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын

санхүүжилт үндсэндээ Төсөв болон Эрүүл мэндийн даатгалын сан гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдаад байна. Энэ хоёр сан хоёулаа төрийн санд байршдаг. Ийм үед эмнэлгүүдийн тусламж үйлчилгээг төлөвлөж, төсөвлөх, гүйцэтгэлд хяналт тавих, үр дүнг тооцох санхүүгийн удирдлагын зохицуулалт байхгүйн улмаас СЯ хоёр сангийн төлөвлөлтийн уялдаа холбоог хангах оролдлого хийж байна. Мөн худалдан авах үйл ажиллагаа нь бас хуваагдмал байна. Хуваагдмал байдал нь нөөцийн ашиглалтыг үр дүнтэй болгох хөшүүрэг 5� Ergo200260 Fabricant,2000,Ergo200261 Orbeta1��,Carrin2002,Samyshkin2004,�nowles2004,�won200562 �won,2005

��


болж чадахгүй, уялдаа холбоо, зохицуулатын хүндрэл гарч, улсын санг нэгдмэл маягаар удирдаж чадахгүйд хүргэж байна. Улмаар тусламж үйлчилгээг зааглан, үр ашиггүй байдлыг өөгшүүлнэ.

ЭМД-ын шимтгэл нь аймаг, нийслэл болон үндэсний түвшинд орших 32 санд эхлээд төвлөрдөг. Санд төвлөрөх нь баян, ядуу болон эрүүл, өвчтэй хүмүүсийн эрүүл мэндийн эрсдлийг хуваалцах боломж олгож ингэснээр эв санааны нэгдлийн зарчим сайн хэрэгжиж байгааг харуулдаг. Эрүүл мэндийн эрсдэл болон эрүүл мэндийн тусламж авах байдал хооронд гарах ялгаа, бүс нутгийн хооронд гардаг санхүүгийн эрсдлийн ялгавартай байдал нь үндэсний хэмжээний нэгдсэн сангаар дамжин тэнцвэрждэг байна.

ЭМД-ын орон нутгийн сангуудыг үндэсний хэмжээнд нэг санд төвлөрүүлснээр удирдахад хялбар, захиргааны зардал багатай, хянахад дөхөм, сангуудыг буруу ашиглах эрсдэл бага гарах ба нэг худалдан авагчийг бий болгох үүднээс нь авч үзвэл хүн амын эрүүл мэндийн эрэлт хэрэгцээнд үндэслэн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийг олгох замаар санг зүй зохистой хуваарилах боломжтой гэж зарим мэргэжилтнүүд үзэж байна.

Тогтвортой байдал. Сан 1997 оноос хойш алдагдалгүй ажиллаж байна. Харин ч санд нэлээд их хэмжээний үлдэгдэл хуримтлагдсан байна. Энэ нь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны тогтвортой байдлын үүднээс авч үзвэл сайн үзүүлэлт боловч нөгөө талаас төсвийн татаас авдаг, тусламж үйлчилгээний багц нь харьцангуй бага байгаатай холбоотой байгаа юм. Хуримтлагдсан үлдэгдэл нь нэг жилийн зардалтай тэнцэх хэмжээнд хүрсэн нь нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны хувьд их байгаа юм. Хэрэв ямар нэгэн тодорхой үндэслэлтэй алдагдал гарвал түүнийг засгийн газраас нөхөн олгож, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг санхүүжүүлэх бэлэн мөнгөний урсгал хэвийн байх нөхцөлд ЭМДС-ийн нөөц сан үүнээс бага байх боломжтой.

Саяхан эмнэлгүүдийн санхүүжилтийн тарифыг нэмэх шийдвэр гаргахдаа сангийн төсөвт гарах үр нөлөөг сайтар тооцоогүй байна. Иймэрхүү маягаар шийдвэр гаргах нь нөөц сан шавхагдаж, алдагдалд ч хүргэж болзошгүй юм.

Эмзэг бүлгийн хүмүүсийн шимтгэлийн татаас болон тэдний ашиглаж буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний зардлын хооронд ямар нэг тэнцвэр, уялдаа байхгүй байна. Хэрэв санхүүжилтийн шударга байдлыг, шимтгэл төлсөн хувь хэмжээ болон үзүүлсэн тусламжийн өртөг, зардлын уялдаа, тэнцвэрийг хангах талаас нь харвал хэт ялгаатай байна. Бага хэмжээтэй тогтмол шимтгэлийг засгийн газрын татаасаар олгосныг албан салбарт ажиллагсдын цалингийн өндөр шимтгэлээр нөхөж байгаа энэ байдал удаан үргэлжилбэл ЭМД-ын тогтолцооны тогтвортой үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлнө.

Албан салбарт ажиллагсад цалингийн өндөр шимтгэл төлж, чанар муутай тусламж үйлчилгээ аваад байвал ЭМД-ын тогтолцоог дэмжих, ядуучуудынхаа төлөө эв санааны нэгдлээ илэрхийлэх тэдний сонирхол буурч, татвар, шимтгэлээс зайлсхийхийг оролдсон сүүдрийн эдийн засаг хөгжиж эхэлнэ. Албан салбарт ажиллагсдын сонирхлыг татахуйц байхын тулд ЭМД-ын тогтолцоо илүү өргөн хүрээтэй, чанартай тусламж үйлчилгээг санал болгох хэрэгтэй байна. Үүнийг хийхэд шаардлагатай хөрөнгийг заавал татаас, цалингийн шимтгэлээс бус тогтолцооны үр ашигтай үйл ажиллагааг сайжруулах замаар гаргах боломжтой. Гэвч албан салбарынхны сонирхлыг улам ихээр татан барьж байхын тулд тусламж үйлчилгээний багцыг өргөтгөх, тусламжийн чанарыг сайжруулах шаардлагатай ба, албан бус салбарынхныг эрүүл мэндийн даатгалд илүү хамруулахын тулд төсвийн татаас ач холбогдолтой байсаар байх болно.

Төсвийн татаас болон шимтгэлийн хувь хэмжээг шаардлагагүйгээр нэмэхгүй байх гол түлхүүр нь үр ашгаа сайжруулах явдал юм. Үүнийг доорх байдлаар хийж болно (1)


��

эмнэлгийн салбарын бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгосноор тогтмол зардлыг бууруулах, (2) шаардлагагүй хэвтэлтийг бууруулах, (3) өдрийн эмчилгээ, өдрийн мэс засал, амбулатори болон ЭМАШТ-ид түлхүү шилжин, үүнийг лавлагаа тусламжийн сайн ажилладаг тогтолцоогоор дэмжих, (4) оношилгоо, эмчилгээг олон улсын стандартад нийцсэн, нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамжийн дагуу явуулах. Худалдан авах үйл ажиллагааны хуваагдмал байдлыг арилгаснаар, худалдан авагч нь эрүүл мэндийн байгууллагуудыг сонгох, тэдэнтэй гэрээ байгуулах, тэдний гүйцэтгэлийг сайн эмнэлзүйн удирдамжийн дагуу хянах зэргээр үр ашгийг дээшлүүлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэнэ.

Хүний хөгжлийн сан (ХХÑ). Саяхан байгуулагдсан Хүний хөгжлийн сан нь мөн ЭМД-ын тогтолцоог санхүүжүүлэх нэг эх үүсвэр байхаар тооцогдох болсон. Энэ санд уул уурхайн салбарын татвар хуримтлагдана. Нүүрс, бусад эрдэс баялгийн үнэ, саяхны зэсийн үнэ шиг дэлхийн зах зээл дээрх үнийн хэлбэлзлээс болж өөрчлөгдөн, үндэсний орлогод сөргөөр нөлөөлнө. Иймэрхүү хэлбэлзэлтэй байвал ХХС нь хэрэв түүний хүүгийн ашгийг л тооцохгүй бол ЭМД-ын найдвартай, тогтвортой эх үүсвэр болж чадахгүй. Норвегийн Тэтгэврийн сантай (хуучны Бензиний сан) адилаар ХХС-г сангийн тогтвортой байдлыг болон засгийн газар үүрэг хариуцлагаа биелүүлэх чадвартай байгаа эсэхийг баталгаажуулах маягаар, ЭМД-ын хувьд даатгуулагчдадаа хэрэгцээтэй тусламжийг үзүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх байдлаар ашиглаж болох юм.

Тусламж үйлчилгээний багц: Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад /хэдийгээр

– улсын төсвөөс эдгээр тусламж үйлчилгээний санхүүжилтийг хуваалцдагч/ өргөн хүрээний тусламж үйлчилгээ багтдаг. Тусламж үйлчилгээний багцын хуваагдмал байдлаас шалтгаалан НДЕГ/ЭМДС худалдан авах үүргээ жинхэнэ ёсоор нь биелүүлэх бололцоогүй болдог. Учир нь төсвөөс санхүүжүүлж буй тусламж үйлчилгээний талаар юу ч дуугарах эрхгүй байдаг ба тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн нөөцөө зохистой ашиглах боломжийг хязгаарладаг.

ЭМАШТ-ийг ЭМД-аас санхүүжүүлдэггүй боловч, энэ түвшинд жороор олгогдох эм нь ЭМД-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад орж байна. Гэвч ЭМАШТ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэл, лавлагаа тусламж, жор бичих практикийг НДЕГ/ЭМДС-аас хянаж тоо хэмжээг зохицуулах боломж гарахгүй байна.

Амбулаторийн эм. Хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн амбулаторийн эмч нарын бичсэн эм даатгалын тусламж үйлчилгээний багцад ордоггүй. Хөнгөлөлттэй эмийн жагсаалтад хязгаарлагдмал тоо, төрлийн эм байгаагаас эмээ худалдан авах чадваргүй хүмүүс зүрх судасны өвчин зэргээс урьдчилан сэргийлж чадахгүй, эмээ үнэ төлбөргүй авахын тулд хүмүүс эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх сонирхолд хүргэдэг. Энэ нь улмаар эмнэлгийн орыг үр ашиггүй ашиглах байдалд хүргэж, шаардлагагүй хэвтэлт бүрийн цаана эмнэлэгт хэвтэх үедээ эмнэлгээс шалтгаалсан халдвар авах үйлчлүүлэгчийн эрсдлийг нэмэгдүүлдэг.

Эмнэлэгт амбулаториор хийгдэж буй нэлээд хэдэн төрлийн шинжилгээний төлбөрийг даатгулагч эмнэлгээс тогтоосон тарифаар өөрсдөө төлдөг байсан. Даатгуулагч өөртөө ямар шинжилгээ хэрэгтэй болохоо мэдэхгүй учир эмчийн хэлснээр л хийдэг, дээрээс нь аль шинжилгээ нь ЭМД-д хамрагдахыг мэдэхгүй тохиолдолд эмнэлгүүдэд орлогоо нэмэгдүүлэх сайхан боломж нээлттэй байжээ. Өөрөөр хэлбэл, даатгуулагч тухайн үйлчилгээ авах, шинжилгээ өгөх үедээ өөрөө мөнгөө төлж байгаа нь ЭМД-аар хамгаалагдаж чадахгүй байна гэсэн үг юм. Нөгөө талаас даатгалын байгууллага шинжилгээ нь үнэхээр хэрэгтэй байсан эсэх, багцад байгаа шинжилгээг хийлгэсэн тохиолдолд даатгуулагчаас төлбөр авч

��


байгаа эсэхийг хянадаггүй, хянах боломжгүй байсан байна. Энэ нь даатгуулагчдыг ЭМД-д даатгуулсны ач холбогдолд эргэлзэхэд хүргэх шалтгааны нэг болж байжээ.

Өнөөдрийн ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний багцын тодорхойлолт нь ЭМД-ын байгууллагаас эмнэлгүүдийн зардлыг хянах арга хэрэгсэл болж чадахгүй байгаа ба үзүүлсэн тусламж үйлчилгээ нь тухайн тохиолдолд тохиромжтой байсан эсэхийг хянах хэмжээнд л хийгдэж байна. ЭМД-ын сангаас 2 ба 3 дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлж байгаа боловч эмнэлгүүдийн мэргэшлийн түвшинг нарийвчлан тодорхойлж ямар тусламж үйлчилгээг аль шатанд үзүүлэх ялгаа заагийг тодорхой гаргаж өгөөгүйгээс санхүүгийн хомс нөөц болон хэт нарийн мэргэшсэн хүний нөөцийг үр ашиггүй ашиглахад хүргэж байна. Өөрөөр хэлбэл, бараг эрүүл мэндийн анхан шатны түвшинд үзүүлэх тусламжийг гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд үзүүлэхэд хүргэж байна63.

Хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд үзүүлж буй тусламж үйлчилгээ нь хоорондоо бараг ялгарахгүй байгаач ЭМДС-аас санхүүжилт олгох тарифыг ижил болгосноор хязгаарлагдмал нөөцийг зохистой ашиглах хөшүүрэг болгож чадахгүй.

Тэгэхээр зардлыг хянах, тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад тусламж үйлчилгээний багцыг оновчтой тодорхойлох хэрэгтэй бөгөөд үүний тулд (1) бүх тусламж үйлчилгээ, арга хэмжээг жагсаах (2) даатгуулагчид аль тусламж үйлчилгээг эрүүл мэндийн ямар байгууллагад үзүүлэхийг тодорхой болгох, (3) тусламж үйлчилгээг хаана үзүүлэх, тухайлбал амбулатори буюу хэвтэн эмчлүүлэх тасагт, (4) даатгуулагч тусламж үйлчилгээг авахын тулд ямар шаардлага хангасан байх / шатлал хооронд шилжүүлсэн бичиг, хамтрасан төлбөр, эсвэл ЭМДС-аас тусламж үйлчилгээг авахын өмнө урьдчилан батлах зэрэг/зэргийг хамтад нь зохицуулах шаардлагатай.

Худалдан авах Өвчтөн, эмч хоёрын хоорондын мэдээллийн зөрүүтэй байдлаас болоод ямар

шинжилгээ хийлгэх, эмчилгээний ямар аргыг сонгох, эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэх үү, эсвэл амбулаториор эмчлүүлэх үү зэргийг шийдэхдээ өвчтөн эмчээс хамааралтай болдог. Өвчтөнд эрүүл мэндийн тусламж шаардлагатай ихэнх тохиолдолд түүнд эмнэлгүүдээр явж сонголт хийх,эсвэл эмчтэй үнэ тохиролцож байх мэдлэг, мэдээлэл, цаг хомс байдаг. Тэрээр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрч, эмчийн саналыг хүлээн авахаас өөр арга байдаггүй. Тиймээс өвчтнийг бодвол тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч тал эрүүл мэндийн тусламжийн нөөцийн ашиглалтад илүү их нөлөөлдөг байна..

Сайн худалдан авагч нь даатгуулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн эмч, эмнэлгүүдийг сонгон, гэрээ хийж өвчтний өмнөөс үнийг урьдчилан тохирч, шаардлагатай тусламж үйлчилгээг сонгон авч чаддаг. Эрүүл мэндийн байгууллагуудаас тусламж, үйлчилгээг худалдан авах үйл ажиллагаа нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үр ашиг, тэгш байдлыг хангах гол хөшүүрэг бөгөөд ихэнх эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд хүчтэй худалдан авагч чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Бие даасан ЭМД-ын тогтолцооны амжилт нь худалдан авах чадавх нь хир хурдан хөгжихөөс шалтгаалдаг ба манай тохиолдолд бий болсон цагаасаа л худалдан авах чадавхи сул байлаа. Учир нь Монгол улс дахь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны худалдан авах үйл ажиллагаа ЭМЯ болон НДЕГ-ын хооронд хуваагдаад байна. Үүний улмаас ЭМЯ, НДЕГ/ЭМДС аль алиных нь худалдан авах чадвар сул, аль аль нь хариуцлага хүлээх чадваргүй байна. ЭМД-ын байгууллага тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгох, тэдэнтэй хэлэлцэх талаар эрх мэдэл муутай. Хэнд, хэр зэргийн санхүүжилтийг хэрхэн өгөхийг Сангийн болон нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамтай зөвшилцөн ЭМЯ нарийвчлан

6� �дахьшатныэмнэлгүүдэдажиллахүедажиглагдсан


�0

тогтоож өгдөг. Тиймээс ЭМД-ын байгууллагад ерөнхийд нь санг удирдах, нэхэмжлэлийг шалгаж төлбөр хийхээс өөрийг хийх орон зай бараг үлдэхгүй байгаа бөгөөд оношилгоо, эмчилгээний стандарт, жор бичих удирдамжийн дагуу тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг зохих түвшинд хянахад ч ЭМДС-нд ажиллах хүч болон арга хэрэгслүүд дутагдаж байна. ЭМ-ийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах үйл ажиллагаа ЭМЯ, ЭМД-ын дунд хуваагдсанаас болж бүр ч суларч байна.

ЭМД-ын тогтолцоонд сайн менежмент дутагдаж байна. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад сангийн орлого зарлагын бүрдүүлэлт, зарцуулалт, хяналтаас гадна, худалдан авах эрх бүхий хүчтэй байгууллага хэрэгтэй байна64.

ЭМЯ бодлого боловсруулах, зохицуулах, хяналт-шинжилгээ хийх, удирдах үйл ажиллагаандаа голлон анхаарч, одоогийн хуваагдмал тусламж үйлчилгээний багцыг нэгтгэн худалдан авах ажлыг даатгуулагчдын нэрийн өмнөөс худалдан авах шинэ бие даасан байгууллагад шилжүүлэхийг зөвлөж байна. Харин энэ байгууллагын үйл ажиллагааг Монгол улсын засгийн газар зохицуулж, СЯ/Засгийн газар санхүүгийн зохицуулалтыг хариуцах нь зүйтэй65.

Бие даасан худалдан авагч байгууллагыг бий болгосноор хүн амын хэрэгцээнд тулгуурлан санхүүгийн нөөцийг хуваарилах, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон гэрээлэх болон төлбөрийн аргыг оновчтой болгох замаар тусламжийн чанарыг сайжруулах боломжтой болно.

Санхүү талаас нь авч үзвэл НДЕГ/ЭМДС нэхэмжлэлийг шалган, гүйцэтгэлийг үнэлэх харьцангуй сайн тогтолцоотой ба үүндээ МТ-ийг сайн ашигладаг. Тиймээс ЭМД-аас санхүүждэггүй тусламж үйлчилгээний болон даатгалгүй иргэдээс нэхэмжлэл ирсэн эсэхийг хялбархан ялгах боломжтой. Харин ЭМД-ын байгууллагаас найдаж болох тусламж үйлчилгээний чанарын тогтолцоо тухайлбал, магадлан итгэмжлэлийн тогтолцоо байхгүй, эмнэлзүйн удирдамж, оношилгоо эмчилгээний стандарт сайтар боловсрогдоогүй зэргээс шалтгаалан ЭМД-ын ажилтнууд үнэхээр шаардлагатай тусламж үзүүлж чадсан эсэх болон тусламжийн чанар ямар байсан гэдгийг хянах, үнэлэх боломжгүй байгаа юм.

Сүүлийн 3-4 жилд гурав дахь шатлалын зарим эмнэлгүүд өөрсдөө стандарт боловсруулан дотоод хэрэгцээндээ ашиглах66 болсон байна. Зөвхөн гурав дахь шатлалыг хамарч байгаагаас бусдаар энэ нь үнэхээрийн зөв санаачлага мөн. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бүх шатлалыг хамарсан стандарт, удирдамж боловсруулах ажлыг ЭМЯ/ЭМГ манлайлан, өрхийн эмнэлэг болон бусад нарийн мэргэжлийн салбартаа танигдсан шилдэг мэргэжилтнүүдийг оролцуулан системтэйгээр зохион байгуулах нь зүйтэй. Орчин үеийн удирдамж нь ЭМДС-аас тавих хяналтад хэрэг болох төдийгүй хамгийн гол нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

Эрүүл мэндийн байгууллагуудыг санхүүжүүлэх Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний багц болон түүний санхүүжилтийн хуваагдмал

байдлын үед төлөвлөлт, хяналтын зохицуулалтгүй байгаагийн сөрөг үр дагавар нь тодорхойгүй байдлыг үүсгэхэд хүргэж байна. Ийм ялгаа, заагтай байдал, нэгдсэн хариуцлага хүлээдэггүй байдлаас болж төлбөрийн тогтолцоо сайнгүй, зардлаа хянаж чадахгүйд хүрч байна.

Хэвтэн эмчлүүлэх тусламжийг хөөргөдөж, амбулаторийн үйлчилгээний тариф бага 64 Prof.P.Nymadawa,Dr.K.Tungalag.SocialHealrhInsurance,SelectedCaseStudiesfromAsiaandthePacific: Mongolia,WHO,200565 ДэлгэрэнгүйгЭМСХ3төсөлGVGзөвлөхбагаасболовсруулсан:Нэгхудалданавагчийн загвар,Иргэнийэрүүлмэндийнсанхүүжилтийнбайгууллагынбүрэлдэхүүнхэсэг, үйлажиллагаабанөхцөлбаримтбичиг,2010-аасүзнэүү.66 ЭМД-ынбайцаагчнартайхийсэнярилцлагаас...

��


байдгаас амбулаторийн үйлчилгээг дэмжиж чаддаггүй. Эмнэлгийн хэвтүүлэн эмчлэх ба амбулаторийн үйлчилгээг нэг тарифтай болгон, нэг тохиолдол болгон тооцвол тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч үр ашгаа нэмэгдүүлэх, аль болох олон үйлчилгээг амбулаториор үзүүлэх сонирхолтой болно. Өвчтөн ч эмнэлэгт хэвтэж, эмнэлгээс шалтгаалах халдварт өртөх эрсдлээс холдоно. ЭМДС-ийн зүгээс ч ийм тогтолцоог удирдах, хянахад хялбар байх болно.

Амбулаторийн тусламж үйлчилгээг дэмжин, хэвтэн эмчлүүлэх тохиолдол бүрийг сайтар нягтлан хянаж чадвал тусламж үйлчилгээний бүх түвшин дэх эмнэлгийн бодит хүчин чадлыг бодитойгоор тодорхойлон боломж бүрдэнэ. Улмаар илүүдэл хүчин чадавхийг тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх эсвэл илүү өндөр технологи бүхий үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд чиглүүлэх бололцоотой болно.

Амбулаториор хийлгэх шинжилгээнүүдийг тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх тогтолцоонд эргүүлэн нэгтгэвэл нийт өртөг, чанарт хяналт тавих боломжтой болж, үнэхээр тэдгээр шинжилгээг хийлгэх хэрэгтэй эсэх талаар ямар ч ойлголтгүй өвчтнүүдээс төлөх шууд төлбөрийг бууруулна. Өөрөөр хэлбэл даатгуулагч хувийн төлбөрөөс хамгаалагдана гэсэн үг.

ЭМАШТ-ийн түвшинд эмчийн жороор олгож буй эмийн төлбөрийг дээд зэргээр хөнгөлж байгаа боловч эмч нарын жор бичилтэнд ЭМД-ын байгууллагаас хяналт тавих ямар ч боломжгүй байна. Тиймээс эмийн нийт зардлыг хянах үнэхээр хүндрэлтэй. Энэ нь мөн л тусламж үйлчилгээний багц салангид байгаагийн бас нэг урхаг юм. ЭМАШТ-ийг ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад нэгтгэснээр энэ асуудлыг шийдэж болно.

Одоогийн байдлаар ЭМДС хувьсах зардлыг, улсын төсөв тогтмол зардлыг санхүүжүүлж байна. Хэрэв ЭМДС тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх тогтолцоонд үндэслэн үйл ажиллагааны бүх зардлыг санхүүжүүлбэл эмнэлгийн удирдлага нь байгаа хүний нөөцийн ашиглалтыг оновчтой болгох боломжтой болно. .

Хэрэгцээнд суурилсан төлөвлөлт хийх, улсын болон ялангуяа тооны хувьд хяналтгүй олширч буй хувийн эмнэлгүүдэд тусгай зөвшөөрөл олгох асуудлыг ЭМ-ийн бодлогын дагуу зөв хэрэгжүүлбэл ЭМДС-ийн нөөцийн ашиглалтын үр ашгийг улам нэмэгдүүлж болно. ЭМЯ нь эмнэлгүүдийн магадлан итгэмжлэлийн байдлаас үл хамааран ЭМДС-аас санхүүжилт авах улсын болон хувийн эмнэлгүүд, тэдгээрийн тусламж үйлчилгээг тодорхойлдог. ЭМЯ-наас гаргаж буй шийдвэрүүд нь хүн амын хэрэгцээ, төлөвлөлт, тусгай зөвшөөрөл олгох шаардлагад суурилсан тодорхой бодлогын шийдэл болж чадахгүй байна. Улсын эмнэлгүүдийн дүүргэж чадахгүй байгаа орон зайг хувийн эмнэлгүүдэд дүүргэх боломжийг олгож байгаа боловч бодит байдал өөр байна. Өндөр технологи бүхий эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, дэд бүтцийг үр ашигтай ашиглахын тулд төлөвлөлтийг нэгдсэн байдлаар хийх, төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийг ЭМ-ийн салбарын бодлоготой нийцүүлэн хөгжүүлэх нь зүйтэй.

Хамтын төлбөр Албан ба албан бус салбарындаатгуулагчид эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэхдээ хамтын

төлбөр төлдөг. Эмзэг бүлгийн даатгуулагч хамтын төлбөрөөс бүрэн чөлөөлөгдөнө. Харин даатгуулагч шатлал алгасан доод шатны эмнэлгийн илгээмжгүйгээр эмнэлэгт хэвтэх тохиолдолд төлбөрөө өөрөө бүрэн төлөх журамтай. .

ЭМД-ын сангаас хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн жагсаалтанд орсон эмийн үнийн 50-80%-ийг ЭМДС-аас үлдсэнийг даатгуулагч өөрөө төлнө.

Албан салбарт ажиллагсдын хувьд ЭМД-ын шимтгэл, татвараа төлчихсөн ч дээр нь


�2

эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн тохиолдолд хамтарсан төлбөр төлөх шаардлага тавигдаж байна. Тэдний төлсөн татвараас эмзэг бүлгийнхний шимтгэлийн татаас бүрдэж байгаа. Эмзэг бүлгийнхнийг хамтарсан төлбөр төлөхөөс чөлөөлж байгаа нь тусламж үйлчилгээний хүртээмж талаасаа сайн талтай ч энэ нь тэдний шаардлагагүй тохиолдолд хэвтэн эмчлүүлэх сонирхлыг багасгана гэсэн үг биш юм.

Эмнэлгийн ажилчдаас өөртөө ээлтэй тусламж үйлчилгээ авахын тулд өвчтнүүд албан бус төлбөр төлөх шаардлагатай тулгардаг. Эмнэлгийн удирдлага, ЭМЯ болон ЭМД-ын хувьд энэ нь үнэхээр ноцтой асуудал мөн. 2000 онд хийсэн судалгаагаар ядуучууд чинээлэг хүмүүсээс 3 дахь шатны тусламж үйлчилгээг 2.5 дахин бага ашиглаж байсан байна. Шалтгаан нь янз бүрийн хувийн төлбөр болон бусад хүчин зүйлүүд байсан. Ядуучууд албан бус төлбөрөөс эмээх буюу төлж чадахгүй шалтгаанаар хэрэгцээтэй үедээ эрүүл мэндийн тусламж авч чадахгүй бол тэдний эрүүл мэндийн байдал улам дордоно. Цалин бага байгаа нь гол асуудал мөн ч эмнэлгийн ажилтнуудын орлого бага байгааг өвчтнүүдээс төлбөр авч нөхнө гэдгийг хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Удирдлага хяналтыг сайжруулж, даатгуулагчдын эрх үүргийн талаар сайтар мэдээлж, албан бус төлбөрийн талаар утсаар мэдээлэл авах шугам ажиллуулбал зохино. Хэрэглэгч болон олон нийтийн төлөөлөлтэй байгуулагдах эмнэлгийн удирдах зөвлөл ч энэ талаар тодорхой үүрэг гүйцэтгэх боломжтой.

Тусламжийн чанар. Тусламжийн үр ашиг, тохиромжтой байдал зэрэг нь үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний чанарын чухал бүрэлдэхүүн хэсгүүд мөн ч эдгээрийг ЭМДС хяналаа ч чанарын тухай бүрэн дүүрэн дүр зургийг гаргаж чадахгүй. Тусламжийн чанар болон тусламж үйлчилгээний эцсийн үр дүнг тодорхойлогч олон хүчин зүйл ЭМД-ын байгууллагын анхаарлын хүрээнээс гадна оршиж байна. Учир нь Эрүүл мэндийн улсын мэргэжлийн хяналтын алба, ЭМГ-ын Магадлан итгэмжлэлийн алба зэрэг байгууллагууд чанарын асуудлыг хариуцдаг. Хэдийгээр магадлан итгэмжлэл нь стандарт боловсруулах цаашдын ажлын цөм болдог боловч, өнөөдрийн байдлаар магадлан итгэжмлэл нь эмнэлгийн удирдлага, засаглал зэрэг тусламж үйлчилгээ үзүүлэх үйл явцад биш харин чанарын бүтцийн хэсэг буюу дэд бүтэц, хүний нөөцийн асуудалд голлон анхаарч байна.

Магадлан итгэмжлэлийн газрын хөгжлийг цаашид дэмжиж, стандартын мөрдөлтөд түлхүү анхаарвал зохино. Гэхдээ хүний нөөцийн шинэчлэл, чанарын удирдлагын талаар сургах, эмнэлзүйн удирдамж, алгоритм, эмнэлзүйн хөтчөөр хангах зэрэг ажлыг хамтад нь зохион байгуулах шаардлагатай.

Ãадаад хүчин зүйлс ЭМД-ын тогтолцооны хяналтаас гадуур орших олон хүчин зүйлс түүний гүйцэтгэлд

тодорхой нөлөө үзүүлдэг. Үүнд: • Тусламж үйлчилгээг худалдан авах үндсэн үүрэг нь ЭМЯ, орон нутгийн удирдлага,

НДЕГ-т хуваагдсан байдал• Эмнэлгийн технологийн хөрөнгө оруулалт, ЭМД-ын багцад ямар тусламж

үйлчилгээг хамааруулах гэх мэт шийдвэр гаргахад нөлөөлөх зардал үр ашгийн үнэлгээ хийх толтолцоо, чадавх сул,

• Эмнэлэг, тариа тариулах, дусал хийлгэх зэргийг илүүд үздэг, улс миний эрүүл мэндийг хариуцах ёстой гэж боддог зэрэг соёлын хүчин зүйлс

Эрүүл мэндийн боловсрол буюу хүн ам өөрсдийн эрүүл мэндэд эерэгээр нөлөөлөх зүйлсийн талаар мэдлэг, дадал төлөвшөөгүй,

• Улс орны газарзүйн онцлог зэргийг нэрлэж болно.

��


Мөн ЭМД-ын байгууллага нь жинхэнэ утгаар тусламж үйлчилгээ худалдан авагч байх тохиолдолд дараах асуудлуудад хүчтэй нөлөөлж чадах ба эдгээр нь эргээд түүний гүйцэтгэлд эерэг нөлөө үзүүлэх ёстой. Тухайлбал:

o Улсын ба хувийн эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө оруулалт o Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн байршил /тархалт/ болон чадавхи o Хувийн салбарын хөгжил o Анагаах ухааны болон сувилахуйн боловсрол o Удирдлагын боловсрол o Төгсөлтийн дараахь сургалт o Эм, эм хэрэгслийн чанар, олдоц болон үнэ өртөг o Эмнэлзүйн удирдамж, жор бичих заавар гэх мэт боловсруулах ажил

ЭМД-ыг амжилттай хөгжүүлэхийн тулд ЭМД-ын байгууллага холбогдох яамд болон засгийн газрын байгууллагуудтай хамтран эдгээр гадаад хүчин зүйлсийг арилгах тал дээр ажиллах хэрэгтэй.

зорилгодоо хүрч буй байдал 2 дугаар бүлэгт (Үнэлгээний зорилт) нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг анх

нэвтрүүлэх үеийн зорилтуудыг дурдаж байснаа эргэн толилуулъя:• Улсын төсвийн ачааллыг хөнгөлж эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн

нэмэлт эх үүсвэрийг дайчлах;Үнэлгээний үр дүн: ЭМДС ямар ч эргэлзээгүйгээр энэ зорилтыг биелүүлсэн: ЭМ-ийн

салбар 2 дахь том санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэртэй болж, ЭМДС нь улсын хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийг санхүүжүүлдэг хамгийн том сан болсон байна.

• Ñанхүүгийн эрсдлийг хуваалцах замаар иргэд өөрсдийнхөө болон ажил олгогчид ажилчдынхаа эрүүл мэндийн төлөө хүлээх хариуцлагыг нэмэгдүүлэх;

Үнэлгээний үр дүн: Энэ зорилт биелсэн байна. Монгол улс нь хүн ам, ажил олгогчид болон хөдөлмөр эрхлэгчид өөрсдийн эрүүл мэндийн санхүүгийн эрсдлийн төлөө хариуцлага хүлээн, эрүүл мэндийн хувьд өндөр болон бага эрсдэлтэй хүмүүс, баян болон ядуу хүмүүс өөр хоорондоо эрсдлээ хуваалцдаг эрүүл мэндийн даатгалын боломжийн сайн тогтолцоог бий болгож чадсан байна. Харин албан бус салбарынхан бага хэмжээнмй тогтмол шимтгэл төлдөг, бас бүрэн хамрагдаж чадахгүй байна. Даатгалд хамрагдаагүй хүмүүсийн хувьд тэд эв санааны зарчимд тулгуурласан төлбөрөөс зайлсхийж байна гэж бас ойлгож болохгүй. Иймд тэднийг даатгалд хамруулах илүү идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй.

• Зах зээлийн механизмыг нэвтрүүлэх замаар тусламж үйлчилгээг сайжруулах.

Үнэлгээний үр дүн: ЭМДС-ийн эмнэлгүүдээс ирүүлсэн нэхэмжлэлийг хянаж, даатгуулагчид үзүүлсэн эмчилгээ үйлчилгээний гүйцэтгэлийг хянадаг тогтолцоо нь хариуцлагын тогтолцоог бий болгон ажиллах үндэс суурийг тавьсан байна. Гэвч ЭМД-ын байгууллага худалдан авагчийн хувьд бие даагаагүй, хүн амын эрүүл мэндийн хэрэгцээтэй уялдуулан гэрээ хийх эрх мэдэлгүй гэх мэт ЭМД-ын үйл ажиллагаанаас хамаарахгүй олон гадаад хүчин зүйлийн улмаас ЭМДС худалдан авах үйл ажиллагааг иж бүрнээр нь хэрэгжүүлж чадсангүй. Улсын эмнэлгүүд болон улс, хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллага хооронд зах зээлийн өрсөлдөөн бий болоогүй байна. Цаашид тавигдаж буй асуудлууд:


��

• Эх үүсвэрийг бий болгож байгаа өнөөгийн тогтолцоо хэр үр дүнтэй, санал болгож буй тусламж үйлчилгээг тогтвортой санхүүжүүлэх хангалттай нөөц бий эсэх?

• Хүн амын янз бүрийн бүлгүүд болон газарзүйн байршлаар санг хэрхэн бүрдүүлэх ?

• Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаж буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ даатгуулагчдад хэрхэн хүртээмжтэй байдаг болон хэр үр дүнтэй, үр ашигтай байгаа?

• Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нөөцөө хэрхэн ажилладаг ?• Нөөцийг бий болгох, түүнийг зохистой ашиглах, ил тод, хариуцлагатай

байдал болон эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг бүх хүнд санхүүгийн хувьд хүртээмжтэй болгох зорилтууд хэр хэрэгжсэн бэ?

• ЭМД цаашид улсын санхүүжилттэй бүх эмнэлгүүдийн хувьд нэг худалдан авагчийн үүрэг гүйцэтгэн, чанар сайтай тусламж үйлчилгээг хүргэх үүргээ гүйцэтгэхэд чиг үүрэг, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны хувьд чухам хэрхэн өөрчдөгдөх ёстой вэ?

Эдгээр асуултыг өмнөх бүлгүүдэд тавьж, хариулт өгөхийг зорьж, цаашид хэрхэх талаар дараагийн бүлэгт өгүүлэв.

��


�. ДҮГНЭЛТ БА зӨвЛӨМЖ

Монгол улсад эрүүл мэндийн даатгалыг амжилттай хэрэгжүүлж, Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагыг үүсгэн хөгжүүлж, хүн амыг даатгалд хамруулах, тогтолцооны санхүүгийн нөөцийг бий болгоход амжилт олсон байна. Эмзэг бүлгийн хүн амын шимтгэлийг засгийн газраас татаасаар олгодог нь ийм амжилтад хүрэхэд мөн нөлөөлсөн. Албан бус салбар томтой учраас бүх нийтийг даатгалд хамруулж хараахан чадаагүй нь гайхах зүйл биш юм. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, түүний чанарыг сайжруулах зорилтоо мөн сайн биелүүлж чадаагүй. Энэ нь ЭМДын байгууллага нь худалдан авах үйл ажиллагаагаа бүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй, ЭМДС-аас хэвтэн эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээг голлон санхүүжүүлдэгтэй бас холбоотой. Гэхдээ зарим дутуу биелэлттэй байгаа байдал нь эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаа гэхээсээ илүү гадаад хүчин зүйлсээс үүдэлтэй байна.

Өнөөгийн ЭМД-ын байгууллагыг төлөвлөгөөтэйгөөр ЭМЯ, ЭМДС-аас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багцыг нэгтгэсэн нэг багц болгон нэг сангаас худалдан авч санхүүжүүлэх байгууллага болгон өөрчлөхийн тулд одоогийн ЭМД-ын тогтолцоонд энэхүү тайланд тусгагдсан хэд хэдэн асуудалд онцгой анхаарах хэрэгтэй байна. Үүнд:

• Даатгалд хамруулах ба хэрэглэгчтэйгээ харьцах. Нийт хүн ам болон даатгуулагчдын санал сэтгэгдэл, тэдний хүсэлт шаардлага болон ЭМД-аас үзүүлж буй тусламжийн талаарх тэдний саналыг системтэйгээр, идэвхтэйгээр судалж мэдэхийн тулд нийгмийн /маркетинг/ зах зээлийн судалгааны чадавхыг бий болгох хэрэгтэй. Үүний дүнд ЭМД хүмүүсийн сонирхол татахуйц болж даатгуулагчдаа хадгалах боломж бүрдэнэ. ЭМД-ын ач холбогдол, даатгуулагчийн эрх, түүнийг хэрхэн эдлэх талаар олон нийтэд зориулсан мэдээллийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Албан бус төлбөр зэргийн талаар даатгуулагчдын гомдол, саналыг авах, утас ажиллуулах зэрэг нь мөн үр дүнтэй байдаг.

• Эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт. Одоогийн хамралтын түвшинг хадгалахад засгийн газраас өгч буй татаасыг дахин нэлээд хэдэн жил үргэлжлүүлэх шаардлагатай. Тиймээс засгийн газар санхүүгийн дэмжлэгээ зогсоож болохгүй. ЭМД-ыг боломжийн санхүүжилттэй байлгахын тулд буюу даатгуулагч бүр өөрсдийн төлбөрийн чадварын хэмжээгээр шимтгэл төлдөг болгохын тулд шимтгэл төлж чадах, үнэхээр чадахгүй иргэдийн хоорондын зааг ялгааг сайн гаргах хэрэгтэй. Үүнийг хийх итгэлцүүрийн аргачлалыг НХХЯ-аас саяхан боловсруулсан (2010 оны 4 сард). Түүнчлэн тогтмол хэмжээгээр төлдөг шимтгэлийн хувь хэмжээг эргэн нягтлах нь зүйтэй. Янз бүрийн гэнэтийн алдагдал гарвал засгийн газар дэмжлэг үзүүлэх нөхцөлтэйгээр нөөц сангийн хэмжээг ч багасгаж болох ба ингэснээр тусламж үйлчилгээний багцыг өргөтгөх, ЭМД-ын байгууллагын чадавхийг сайжруулахад шаардлагатай эх үүсвэрийг гарган авна. Орлогын алдагдлыг нөхөх зорилгоор Хүний хөгжлийн санг ашиглахаас аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Учир нь энэ сан эдийн засгийн нөхцөл байдлаас ихээхэн хамаарч, урвуу байдлаар ашиглагдах боломжтой. Зөвхөн Хүний хөгжлийн сангийн хүүгийн орлогыг ашиглаж болох юм. Харин эрүүл мэндийн салбарын дэд бүтцийг сайжруулснаар үйлчилгээний үр ашиг нэмэгдэж, хүмүүсийн эрүүл мэндийн байдал дээрдэнэ гэж үзвэл уг сангийн хөрөнгөөс дэд бүтцэд хөрөнгө оруулж болох юм.

• Захиргаа удирдлага. Захиргаа удирдлагын тогтолцоо нь мэдээллийн технологийг


��

сайн ашигладаг. Тогтолцоо, програм хангамж, хүний нөөцийг шинэчлэх ажлыг тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч талын МТ-ийн шинэчлэлтэй зэрэг хийх нь зүйтэй. Учир нь ЭМД-ын байгууллага болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч хоёрын хоорондын холбоо, мэдээллийн сүлжээ сайн байх хэрэгтэй. Сайжруулж болох зарим нэг зүйлсийг санал болгож байна: (1) хэрэв нэг худалдан авагч байгууллага болбол тусламж үйлчилгээний багц нь нэмэгдэх тул нэхэмжлэлийг хянах, үйл ажиллагааг дэмжихэд ЭМУМТ-ны чадавхийг улам бэхжүүлэх; (2) эмнэлзүйн удирдамж, стандарт боловсруулах, статистикийн аргачлалыг ашиглах байдлаар нэхэмжлэлийг хянах ажлыг мөн дэмжих; (3) ил тод байдал, хариуцлагыг дээшлүүлэхийн тулд санхүүгийн бие даасан хянагчийг томилон ажиллуулах.

• Шимтгэл цуглуулах. Үр ашигтай ажиллахын тулд шимтгэлийг бусад нийгмийн даатгалын шимтгэлтэй хамтад нь цуглуулж байгаа одоогийн практикийг үргэлжлүүлэх нь зүйтэй. Байгуулахаар төлөвлөж буй бие даасан худалдан авагч нь цугларсан шимтгэлийн талаар ил тод, хариуцлагатай тогтолцоотой байна.

• Ñанг нэгтгэх. Төрийн сан дээрх нэгдсэн санд шимтгэлийн орлого, засгийн газрын төсвийн шилжүүлэг бүгд төвлөрч, ЭМД-ын төв байгууллагаас аймаг, нийслэлийн хүн амын хэрэгцээнд үндэслэн нөөцийн хуваарилалт хийж, ил тод, үр ашигтай ажиллах зарчмаар бүх санхүүжилтийг хариуцан гүйцэтгэнэ. Шинэ байгуулагдах худалдан авагч байгууллага зөвхөн урьдчилан тохирсон, төсөвлөгдсөн, харилцан тохиролцсон, тодорхой үндэслэл бүхий зардлыг Төрийн сангийн дансанд нэгтгэн ЭМД-ын нэгдсэн санг үүсгэх боломжтой.

Ñангийн удирдлага. ЭМД-ын байгууллага болон эрүүл мэндийн байгууллагууд зардлын хувьд үр ашигтай ажиллах боломжийг олгохын тулд Төсвийн тухай хуулийн төсөл, ТБУСТХ-нд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Зардлыг өсгөхгүйн тулд ЭМДС санхүүгийн маш хатуу хяналттайгаар үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Харин СЯ худалдан авагч байгууллагын өдөр тутмын ажилд төдийгүй ЭМД-ын байгууллагаас гэрээт эмнэлгүүддээ санхүүжилт хуваарилж, олгоход оролцохгүй байвал зохино. Сангийн удирдлагыг үр ашигтай, компьютержсэн байдлаар хийх нөхцөл бүрдсэн. ÍДÅÃ/ЭМДÑ-д хийсэн аудитын тайлангаас харах зүйл байхгүй буюу сангийн нөөцийг оновчтой ашиглах талаар ямар ч зөвлөмж байхгүй байна. Нэг худалдан авагч байгууллага болон шилжихийн өмнө хамгийн сүүлд хийгдсэн аудитын тайлангийн үр дүнг сайтар нягталж, ЭМДС-ийн аудит болон захиргааны ажилтнуудын саналыг харгалзвал зохино. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд олгож буй төлбөрийг нэмэгдүүлэх, тусламж үйлчилгээний багцыг нэмэх, хамтарсан төлбөрийн хэмжээг өөрчлөх зэрэг бүх шийдвэрийг санг алдагдалд хүргэхгүйн тулд урьдчилсан тооцооллын үндсэн дээр гаргах хэрэгтэй.

• Засаглалын бүтэц. Одоогийн байдлаар ЭМДС-ийн удирдлага, зохион байгуулалтын өнөөгийн байдалд үнэлгээний хүрээнд хэлэх санал байхгүй. Засаглалын өнөөгийн төвөгтэй бүтцийг эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар уруу шилжвэл харин хялбаршуулан өөрчлөх нь зүйтэй. Зөвлөлийн өнөөгийн загвар нь зөвхөн төлөөллийг хангах хэлбэр юм. Удирдлагын загварт суурилсан, оролцогч талууд зөвлөх үүрэгтэй, засгийн газар удирдан чиглүүлэх үүрэг бүхий Зөвлөлийг байгуулах тухай бодолцох нь зүйтэй.

Тусламж үйлчилгээний багц. Тусламж үйлчилгээний багц хуваагдмал байгаа нь тусламж үйлчилгээг үр ашигтай

хүргэх, санхүүжүүлэхэд саад учруулж байгаа бөгөөд түүнийг нэгтгэн, улмаар аль ч шатлалын тусламжид амбулаториор гэрээт эмч нарын бичсэн эмийг хамруулах байдлаар

��


өргөжүүлэх хэрэгтэй. Гэхдээ үүнийг өртөг, үр дүнгийн шинжилгээг зохих ёсоор хийсний дараа нэвтрүүлж, зардлыг хянах аргаа урьдчилан боловсруулах нь зүйтэй. Гэнэтийн хүсээгүй үр дүнгээс сэргийлж туршилтаар эхлэх боломжтой. Амбулаториор олгох эмийг багцад хамруулснаар эмнэлэгт хэвтэлтээс сэргийлж, хэмнэлт хийх нөхцөл бүрдэнэ. Гэхдээ хэвтэн эмчлүүлэх хэсгийн хүчин чадлыг /орны тоог/ бууруулж чадвал хэмнэлт жинхэнэ утгаараа гарах ба энэ хэмнэлтийг амбулаториор эм олгоход зарцуулж болно. Албан салбарт ажиллагсад болон албан бус салбарт ажиллагч иргэдийн сонирхлыг татах хэмжээнд байхын тулд ЭМД илүү сайн, олон төрлийн үйлчилгээ үзүүлэх шаардлагатай. Энэ санхүүжилтийг засгийн газрын татаас, цалинд суурилсан шимтгэлээс биш харин тогтолцооны өөрийнх нь үр ашигтай ажиллагааг сайжруулах замаар гаргаж болно. Үүнийг доорх байдлаар хийж болно (1) эмнэлгийн салбарын бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгосноор тогтмол зардлыг бууруулах, (2) шаардлагагүй хэвтэлтийг бууруулах, (3) өдрийн эмчилгээ, өдрийн мэс засал, амбулатори болон ЭМАШТ-ид түлхүү шилжин, үүнийг лавлагаа тусламжийн сайн ажилладаг тогтолцоогоор дэмжих, (4) оношилгоо, эмчилгээг олон улсын стандартад нийцсэн, нотолгоонд суурилсан эмнэлзүйн удирдамжийн дагуу явуулах. Тусламж үйлчилгээний багцын хуваагдмал байдлыг өөрчиж, ЭМДС-аар олон төрлийн тусламж үйлчилгээг зардлын хувьд үр дүнтэйгээр худалдан авах боломж олгох ёстой. Тусламжийн багцыг өргөжүүлэх, тэр дундаа амбулаториор олгох эмийг оруулах талаар бодолцох нь зүйтэй.

• Хамтын төлбөр. Өвчтнүүд болон эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээнд сүрхий нөлөөлөхгүй байгаа учраас хамтарсан албан төлбөрийг хэвээр нь хадгалах хэрэгтэй. Учир нь энэ нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх бас нэг эх үүсвэр болж байна. Гэвч ЭМДС албан бус төлбөрийг буурулахад анхаарлаа хандуулж ажиллавал зохино.

• Худалдан авах. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үр дүнтэй, зардлын хувьд үр ашигтай үзүүлэхийн тулд ЭМД-ын байгууллага тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгох, тэдэнтэй гэрээ байгуулах илүү өргөн хүрээтэй эрх мэдэлтэй байх шаардлагатай. Худалдан авагч нь ЭМД-ыг хүн амд илүү ойлгуулан ойртуулахаас гадна эрүүл мэндийн байгууллагуудтай гэрээ байгуулах, тэдний гүйцэтгэлийг хянах замаар үр ашгийг сайжруулах боломжтой.

• Эрүүл мэндийн байгууллагуудын үйлчилгээнйи төлбөр. Хэвтэн эмчлүүлэх болон амбулаторийн тусламж үйлчилгээний төлбөрийг нэгтгэн тодорхой хугацаанд, тодорхой тохиолдлоор санхүүжилт олгох аргыг буюу эмнэлгийн төсвийн дээд хязгаарыг тогтоох аргатай хослуулан хэрэглэж болно. Ãадаад хүчин зүйлсийн нөлөөг бууруулах. Эрүүл мэндийн салбарын болон, ЭМДБ-ийн үйл ажиллагааг сайжруулахад Засгийн газар, Сангийн болон Эрүүл мэндийн яам, ЭМГ, Мэргэжлийн хяналтын газраас дээрх гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөг бууруулахад чиглэсэн зорилтот хамтын ажиллагааг шаардана. Шаардлагатай өөрчлөлтийг хийхэд ЭМДБ-ийн идэвхтэй үйл ажиллагаа мөн чухал үүрэгтэй: эмнэлзүйн удирдамж, жор бичих удирдамж, оношилгоо, эмчилгээний алгоритм, стандартыг боловсруулахад санхүүгийн болон бусад дэмжлэг үзүүлнэ.


��

�. ХАвСРАЛТУУД

Хавсралт �. УУЛзСАН ХҮМҮҮСИЙН ЖАГСААЛТ

Aдъяа. Г. Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын зөвлөх Aлимаа. Х. НДҮЗ-ийн нарийн бичгийн дарга Aлтанхуяг. Ч НДЕГ-ын захирал Aлтантуяа Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын эмнэлгийн хүүхдийн эмч Aмаржаргал. Я ЭМЯ-ны Эмнэлгийн тусламжийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын орлогч дарга Aмгаланбаатар. Х Монголын Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны дэд ерөнхийлөгч бөгөөд ЭМДБЗ-ийн гишүүн Aрвин. Д УИХ-ын Нийгмийн бодлого, Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Aюуш НХХЯ-ны Стратегийн бодлогын газрын дарга Банзаагаяа. M Говь-Алтай аймгийн Анагаах ухааны коллежийн дэд захирал Батбаатар Говь-Алтай аймгийн хувийн эмнэлгийн эмч Батбаяр. Б “National Life” даатгалын гүйцэтгэх захирал Батбаяр. Б Бичил даатгалын зах зээлийн чадавхи бэхжүүлэх төслийн даатгалын мэргэжилтэн Батжаргал. Б СЯ-ны Төсвийн бодлогын газрын дарга Батсайхан. Ж Говь-Алтай аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн дарга Эрдэнэчулуун. Ч Үндэсний аудитын газрын нийгмийн даатгал хариуцсан мэргэжилтэн Батсэрээдэнэ. Б Клиникийн III эмнэлгийн хуучин захирал Батсуурь. Б Клиникийн I эмнэлгийн дэд захирал Баяржаргал. С Монгол дахь Норвегийн тусламжийн байгууллагын Говь-Алтай аймгийн төслийн зохицуулагч Баясгалан. С Сүхбаатар дүүргийн өрхийн эмч Бишиндээ. Ж НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын даргаБодарт Клауд АХБ-ны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газрын ажилтан Булганчимэг. Б GTZ төслийн багийн гишүүн Бямбажав. Г Говь-Алтай аймгийн засаг дарга Чимэддагва. Ч Эрүүл мэндийн сайдын зөвлөх Дашдондог. Ц НДЕГ-ын Санхүү, бүртгэлийн газрын дарга Дэмбэрэлдаш. Ч НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын мэргэжилтэн Должинсүрэн. Б Төв аймгийн төслийн зохицуулагч Дорждагва. Д Говь-Алтай аймгийн Эрүүл мэндийн газрын дарга

��


Дүгэрээ. Г Хувийн хэвшлийн үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Энхбат. Ш ЭМЯ-ны Эмнэлгийн тусламжийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын орлогч даргаЭнхцэцэг. Б ЭМЯ-ны Стратегийн бодлогын газрын мэргэжилтэн Энхтуяа. M. НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын мэргэжилтэнЭрдэнэбаатар Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын эмнэлгийн эмчЭрдэнэчимэг GTZ төслийн багийн гишүүнЭрдэнэчимэг. П НДЕГ-ын Санхүү, бүртгэлийн газрын ахлах мэргэжилтэн Эрдэнэтуяа. Р УИХ-ын Нийгмийн бодлого, Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны байнгын хорооны референт Эрдэнэтуяа. С НДЕГ-ын Санхүү, бүртгэлийн газрын ахлах мэргэжилтэн Галбадрах Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын эмнэлгийн эмэгтэйчүүдийн эмчГалсанцэдэн. T УБ хотын Сонгинохайрхан дүүргийн эмнэлгийн захирал Ганбаатар. Х Монголын ажил олгогч эздийн холбооны гүйцэтгэх үахирал, ЭМДБЗ-ийн дэд дарга Ганбаатар. С Монголын үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны ерөнхийлөгч, НДҮЗ-ийн гишүүн Ганболд. T ЭМСХ3 төслийн Говь-Алтай аймгийн зохицуулагч Ганди. T Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд Ганхүү. Ц Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын дарга Гансүх. С ЭМГ-ын Магадлан итгэмжлэлийн хэлтсийн дарга Ганцэцэг. Ц НДЕГ-ын Маргаан шийдэх зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Гантуяа. O Монголын хөдөө аж ахуйн үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Гэрэлмаа Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын эмнэлгийн шүдний эмчГэрэлмаа. Ж Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын Эдийн засаг, төлөвлөлт мэдээллийн хэлтсийн дарга Гонгор. Г НДЕГ-ын нийслэл дэх Нийгмийн даатгалын хэлтсийн дарга Хүрэлбаатар. Н ЭМЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга. Н ЭМЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Жамбалжав. Ж Клиникийн I эмнэлгийн захирал, Монголын эмнэлгүүдийн. Ж Клиникийн I эмнэлгийн захирал, Монголын эмнэлгүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Хажидмaa Монголын Өрхийн эмнэлгүүдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Хишигдэлгэр НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын мэргэжилтэн Хүрэлбаатар.M НДЕГ-ын МТ-ийн төвийн дарга Ламбaa. С Эрүүл мэндийн сайдaa. С Эрүүл мэндийн сайд Лхагва. Ц Чингэлтэй дүүргийн эмнэлгийн дарга, ЭМДБЗ-ийн гишүүн. Ц Чингэлтэй дүүргийн эмнэлгийн дарга, ЭМДБЗ-ийн гишүүн


�00

Мэндсайхан. Ш Говь-Алтай аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн дарга Мэндсайхан. З Эрүүл мэндийн сайдын зөвлөхMөнгөншагай. Ш НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын мэргэжилтэнMөнхтуул. Б СЯ-ны эрүүл мэндийн салбар хариуцсан мэргэжилтэн Намжилсүрэн. Д Монголын үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны Бодлого, төлөвлөлтийн газрын мэргэжилтэн Наранчимэг. Р НДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газрын ахлах мэргэжилтэнНарангэрэл. T Говь-Алтай аймгийн Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн газрын хүн ам, гэр бүлийн хөгжлийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Нармандах. Д Монголын ажил олгогч эздийн холбооны хэлтсийн дарга Нармандах. Д НДЕГ-ын МТ-ийн төвийн ахлах мэргэжилтэн Нямаа СЯ-ны Төсвийн зарлагын хэлтсийн дарга Нямхорол. Д ЭМГ-ын Эрүүл мэндийн статистикийн хэлтсийн дарга Нямхүү, Д Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн дэд сайд, НДҮЗ-ийн дарга Oтгонбаатар. Д ЭМЯ-ны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын орлогч дарга Oтгонжаргал. Б ЭМЯ-ны Стратегийн бодлогын газрын дарга Oтгонхундага. Ш НХХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын орлогч дарга Oюунчимэг УHДЕГ-ын нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсийн ЭМД-ын байцаагч Oюунчимэг Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын Эрүүл мэндийн хяналтын хэлтсийн дарга Oюундэлгэр. Х СЯ-ны мэргэжилтэн Oюунгэрэл. Н ЭМЯ-ны ЭМД-ын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Пүрэвцэрэн. Э УHДЕГ-ын Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газрын дарга Сарантуяа УHДЕГ-ын нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсийн ЭМД-ын байцаагчСодномпил. Ц ЭМГ-ын захирал Солонго. Ч УHДЕГ-ын нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсийн Эрүүл мэндийн даатгал, санхүүгийн хяналтын албаны даргаToгтох Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын сум дундын эмнэлгийн дарга Цэндээхүү. O УHДЕГ-ын нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсийн нягтлан бодогч Цэрэндэжид. П Санхүүгийн зохицуулах хорооны даатгалын хэлтсийн орлогч дарга Цогзолмаа. С Говь-Алтай аймгийн Эрүүл мэндийн газрын эдийн засагч Цолмон. Ж Эрүүл мэндийн дэд сайдЦолмонгэрэл. Ц GTZ төслийн багийн ахлагч

�0�


Tулга. Ц ЭМДЗС-ийн нарийн бичгийн дарга Tүмэндэмбэрэл. Н ЭМЯ-ны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын даргаTунгалаг. С УБ хотын Чингэлтэй дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдлийн дарга Tунгалагтамир НХХЯ-ны ЭМД-ын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Tуул. M ҮСХ-ны мэргэжилтэн Уддин Ахмед Мослех Бичил даатгалын зах зээлийн чадавхи бэхжүүлэх төслийн даатгалын зөвлөх Удвал. Н УИХ-ын Нийгмийн бодлого, Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны байнгын хорооны зөвлөх Уламбаяр. Б УБ хотын Чингэлтэй дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдлийн түншлэл, сургалт, судалгаа хариуцсан менежер Өлзий-Oрших. Х ЭМЯ-ны Стратегийн бодлогын газрын мэргэжилтэн Ууганбаяр. Д НДЕГ-ын Санхүү, бүртгэлийн газрын мэргэжилтэн Ууганбаяр. Ч Говь-Алтай аймгийн Статистикийн хэлтсийн хүн амын статистикийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн


�02

Хавсралт 2. Ашигласан материалын жагсаалт

AХБ: Эрүүл мэнд ба нийгмийн хамгаалал – Салбарын түргэвчилсэн үнэлгээ, 2008 оны 10 сар AХБ: ЭМСХ хөтөлбөрийн үр дүнгийн үнэлгээний тайлан, 2008 оны 2 сарAХБ: ЭМСХ2 төслийн баримт бичиг, 2003 оны 5 сарAХБ: ЭМСХ2 төслийн баримт бичиг, 2007 оны 10 сарAлтай. Ш. Эрүүл мэндийн салбар зүрхний шигдээсээр өвдөхөд ойрхон байна. “Өнөөдөр” өдөр тутмын сонин, �117, 2010Баярсайхан. Д. �won. S, Ron . A. (2005), Development of Social Health Insurance in Mongolia: Successes, Challenges and Lessons, International Social Security Review, vol 58, 4/2005Баярсайхан. Д. Nakamura �eiko. Health Promotion Financing With Mongolia’s Social Insurance. Asia Pacific Journal of Public Health 2009;21; 399Баярсайхан. Д. D. Current challenges in delivering social security health insurance. ISSA Meeting of Directors of Social Security Organizations in Asia and the Pacific, Seoul, �orea, November 2005Bevan Gwyn. Equity in the use of health care resources. SHS Paper Number 3, WHOBolormaa T, Natsagdorj.Ts and others. Mongolia Health system review, Health system in transition Vol 9 �4, 2007Carrin G. Social insurance assessment tool, LAC HSR,FPMD, MSH, Boston Massachusetts.Carrin G., R.�orte, B.Schramm and J.van Lente. National Social health insurance �eney. 2003. Carrin Guy and James Chris “�ey performance indicators for the Implementation of Social Health Insurance” Apple Health Econ Policy 2005; 4(1) 15-22WHO, 2005Carrin Guy and James Chris “Social Health Insurance: �ey factors affecting the transition towards universal coverage” WHO, 2005Carrin Guy, Orbeta A, Report: Health Insurance Development of Mongolia, WHO consulting, 1998Conn Catherine P, Walford Veronica. An introduction to Health Insurance for Low Income Countries. Health systems resource center, DFIDDoherty Jane, McIntyre Di, Gilson Lucy. Social health insurance. SAHR,2000.Ergo Alex, Report: SHI Mongolia, WHO consulting, 2002European observatory HIT series: Mongolia – Health System Review (2007)Fabricant Stephen, Report: Health insurance system in Mongolia, WHO consulting, 2000Монгол Улсын Засгийн газар, Төсвийн тухай хууль Монгол Улсын Засгийн газар, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль Монгол Улсын Засгийн газар, Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль ба холбогдох журмууд (13)

•

••••

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

••••

••

•

�0�


Монгол Улсын Засгийн газар, Нийгмийн даатгалын холбогдолтой Засгийн газрын тогтоолууд (20)Монгол Улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн тухай хууль Монгол Улсын Засгийн газар, Монгол улсын Мянганы хөгжлийн зорилтуудын биелэлтийн үндэсний тайлан Монгол Улсын Засгийн газар, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль Hindle Don Report: Calculating payment relatives for hospital funding, ADB, HSDP-1 consulting, 1999Hindle Don Report: Financing and purchasing of hospital services, ADB, HSDP-1 consulting, 1999Hindle Don, Report: Health fund pooling at aimag level, ADB TA 2907: Support for decentralized health services. 2002Hindle Don, Report: Notes on health financing, ADB TA 2907: Support for decentralized health services, 2002�nowles James C. Note on output based budgeting in health, ADB TA 4113: Mongolia Health Sector Reform, 2004�nowles James C., Options for health care financing in Mongolia, ADB TA 4113: Mongolia Health Sector Reform, 2004�utzin Joseph “Health Financing Policy: A guide for decision makers” WHO, 2008�utzin Joseph etc. “From scheme to system: Social health insurance funds and the transformation of health financing in �yrgyzstan and Moldova” (2008).�won Soonman “Thirty years of national health insurance in South �orea: Lessons for achieving universal health care coverage”. Health Policy and Planning 24 (2009) 63-71. �won Soonman, Mission report to Mongolia, WHO, 2005�won Soonman, Reich Michael R. “The changing process and politics of Health Policy in �orea”. Journal of Health Politics, Policy and Law, vol.30, no.6 (2005).�utzin, J; C. Cashin; M. Jakab, eds. (2010 forthcoming). Implementing Health Financing Reform: Lessons from Countries in Transition. World Health Organization Regional Office for Europe and the European Observatory on Health Policies and Systems.Landendork Jef, Mission report to Mongolia, WHO consulting, (2002)Mills Anne. Strategies to achieve universal coverage: are there lessons from muddle income countries. Aliterature review commissioned by the HS�N. HE& F program, London School of Hygiene and Tropical Medicine.ЭМЯ-ны тушаал, холбогдох баримт бичгүүд, 2005-2008 (11)ЭМЯ, Нэн шаардлагатай эмийн жагсаалт (2003, 2008)ЭМЯ, СЯ ыолон НХХЯ-ны хамтарсан тушаалууд 2005-2008 (4)ЭМЯ, АХБ, Monconsult. УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг судалсан үнэлгээний тайлан. JFPR 9115-MON төсөл, Улаанбаатар, 2010 ЭМЯ: Эрүүл мэндийн салбарын стратегийн мастер төлөвлөгөө 2005-2015

•

••

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

••

•

••

••••

•


�0�

(2005)ЭМЯ: Эрүүл мэндийн салбарын стратегийн мастер төлөвлөгөөний Хэрэгжүүлэх хүрээ 2006-2010 (2007)ЭМЯ: Эрүүл мэндийн салбарын стратегийн мастер төлөвлөгөөний Дунд хугацааны зардлын хүрээ 2005-2015 (2005) Mөнх-Эрдэнэ. Л. Монгол дахь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарын асуудал Moon Ok Ryun. Mission report to Mongolia: Health planning and management, WHO, 1998 MoSWL: Annual report, 2008Үндэсний аудитын газар: Эрүүл мэндийн санхүүжилт ба төлбөрт үйлчилгээний талаарх тайлан (2008 оны 10 сар)ҮСХ, НҮБ ХАС, ЭМЯ. Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн судалгаа 2008, Үндэсний тайлан. 2009ҮСХ, ДБ, НҮБ ХХ. Гол тайлан: “Өрхийн орлого, зарлагын судалгаа/амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаа” 2002-2003, Улаанбаатар, 2004ҮСХ, ДБ. Гол тайлан: Монгол улсын ядуурлын шинж төрх 2007-2008. Улаанбаатар 2009ҮСХ. Статистикийн эмхэтгэл, 2008Normand, Charles & Axel Weber. Social health insurance. Guidebook for planning, ILO, WHO, 1994NSIC, HISC: Annual reports, 2008, 2009Нямдаваа. П. Ази дахь эрүүл мэндийн шилжилтэд хариу үзүүлж байгаа эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн харьцуулсан судалгаа, УБ, 1996Recommendations, Vietnam Development Forum (VDF)–TokyoRon Aviva, Bayarsaikhan. D, Report: Consensus meeting on SHI priority issues, WHO consulting, 2001Samyshkin Yevgeniy, Report: Assessment of Health Insurance in Mongolia, ADB TA 4113: Mongolia Health Sector Reform, 2004.НДЕГ, Ерөнхий захирлын тушаалууд 2005-2008 (3)НДЕГ, Маргаан шийдвэрлэсэн тухай тайлан, 2008 НДЕГ, Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газрын тайлан, 2008НДЕГ, Нийгмийн даатгалын статистикийн эмхэтгэл, 2006, 2010НДЕГ, Нийгмийн даатгалын сангийн төлөвлөлтийн удирдамж. 2008НДЕГ: Нийгмийн даатгалын сангийн төлөвлөлтийн удирдамж. 2009P.Nymadawa, �.Tungalag. Social Health Insurance: Selected Case Studies from Asia and the Pacific: Mongolia. WHO, Western Pacific and South-East Asia Region, March, 2005Thanh Long Giang. Social Health Insurance in Vietnam: Current Issues and Policy Tumendemberel Namjil. Mongolia: Promoting Sustainable Financing and Universal Coverage through Social Health Insurance, 2008Tungalag.�, Report: Health insurance policy development in Mongolia 1994-

•

•

•

•

••

•

•

•

••

••

••

•

•••••••

•

•

•

�0�


2005, WHO, 2006Uddin Ahmed Mosleh. Report on In-depth survey on the insurance industry in Mongolia and the potential market for the micro-insurance. Capacity development for the micro-insurance market project, Ulaanbaatar, 2010Wagstaff Adam. Social Health Insurance vs. Tax-Financed Health Systems—Evidence from the OECD,, World bank, 2009.World Bank, MoH. Mongolian national Health Accounts, WB project “Capacity building for public expenditure management in the health sector”, TF 051049, 2005World Bank., Mongolia health system at a crossroad: The incomplete transition to a post-semashko model. EAPHD, Washington, DC, 2004Yagami Atsuo. Mission report to Mongolia: Health legislation issue. WHO, 2000

•

•

•

•

•


�0�

Хавсралт �. Нийт даатгуулагчид дотор албан салбарт ажиллагсад, засгийн газраас шимтгэлийг нь татаасаар олгодог иргэдийн эзлэх хувь

он

Нийт даатгалтай хүн ам Албан салбарт ажиллагсад Татаас авдаг иргэд

Даатгуу-лагчдын

тоо

Нийт хүн амд эзлэх

хувь

Даатгуу-лагчдын тоо

нийт даатгуу-лагчдын

дунд эзлэх %

Даатгуу-лагчдын тоо

нийт даатгуу-лагчдын

дунд эзлэх % 1994 1416831 64.3 298049 20.4 1045083 73.71995 1592398 71.2 359700 22.5 1116875 70.11996 2030857 89.5 384641 18.9 1466413 72.21997 2160812 94.0 419408 19.4 1543699 71.41998 2217438 95.0 538213 24.2 1614031 72.71999 1977763 84.0 532481 26.9 1369774 69.32000 2030241 85.0 390822 19.3 1419368 69.92001 2049669 85.0 397842 19.4 1441184 70.32002 1963161 80.0 361390 18.4 1439544 73.32003 1984720 79.3 458459 23.0 1373042 69.12004 1969900 79.7 385500 19.5 1315200 66.72005 1968000 77.6 378000 19.2 1279500 65.02006 1905700 73.4 448000 23.5 1152200 60.42007 2036900 78.3 NA NA 1295512 63.62008 2233657 84.4 539682 24.2 1353188 60.62009 2174449 81.0 546006 25.1 1234994 56.8

Эх сурвалж: НДЕГ-ын жилийн статистик тоо баримт: НДЕГ-ын жилийн статистик тоо баримт

Хавсралт � Даатгуулагчдын өвчлөлийн байдал, оношийн бүлгээр

(Оношийн бүлгийн æагсаалтыг Õавсралт 5-аас харна уу)

�0�


Хав

срал

т �.

ЭМ

ДБ,

улс

ын

төсв

өөс

санх

үүж

дэг

өвчн

ий а

нгил

ал

Оно

ший

н бү

лэг

ОУ

ӨА

-ын

дагу

у өв

чний

код

Х

эвтү

үлэн

эмч

лэх

т/ү

(бүх

эмч

илгэ

эг

багт

аан)

Амб

ула-

тори

йн

тусл

амж

үйл

чил-

гээ

Шин

-ж

илгэ

эУл

амж

лалт

эм

чилг

ээ

Хөн

гөвч

-лө

х ту

слам

ж

Раш

аан

суви

лал

Удаа

н ху

гаца

а-ны

ту

слам

ж

I�Х

алдв

арт

боло

н ш

имэг

чийн

өв

чин

(A00

-B99

)Ул

сын

төсө

в (У

Т)(У

Т)У

Т))B

2,35

,37,

86бу

сад

нь У

Т

B2,

35,

37,8

6бу

сад

нь

УТ

B2,

35,3

7,86

буса

д нь

УТ

B2,

35,3

7,86

буса

д нь

УТ

B2,

35,3

7,86

буса

д нь

УТ

B2,

35,3

7,86

буса

д нь

УТ

I�I�Х

авда

р (C

00-D

48)

D10

-48

буса

д нь

УТ

D10

-D48

буса

д нь

УТ

D10

-D48

буса

д нь

У

Т

D10

-D48

буса

д нь

УТ

D10

-D48

буса

д нь

УТ

D10

-D48

буса

д нь

УТ

D10

-D48

буса

д нь

УТ

I�I�I�

Цус

, цус

бол

овср

уула

х эр

хтэн

, да

рхла

лын

тогт

олцо

оны

зари

м өв

чин

(D50

-D89

)D

50-D

89D

50-D

89D

50-D

89D

50-D

89D

50-D

89D

50-D

89D

50-D

89

IVД

отоо

д ш

үүрэ

л, х

оол

тэж

ээл,

бо

дисы

н со

лилц

ооны

өвч

ин

(E00

-E90

)E0

0-E9

9E0

0-E9

9E0

0-E9

9E0

0-E9

9E0

0-E9

9E0

0-E9

9E0

0-E9

9

VС

этгэ

цийн

бол

он за

н үй

лийн

эм

гэгү

үд (F

00-F

99)

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

VI

Мэд

рэли

йн т

огто

лцоо

ны ө

вчин

(G

00-G

99)

G00

-G99

G00

-G99

VII

Нүд

, аяг

сын

өвчи

н (H

00-H

59)

H00

-H59

H00

-H59

H00

-H59

H00

-H59

H00

-H59

H00

-H59

H00

-H59

VII

IЧи

х, х

өхлө

гт б

улчи

рхай

н өв

чин

(H60

-H95

)H

60-H

95H

60-H

95H

60-H

95H

60-H

95H

60-H

95H

60-H

95H

60-H

95

I�XЦ

усны

эрг

элти

йн т

огто

лцоо

ны

өвчи

н (I

00-I

99)

I 00-

I 99

100-

199

100-

199

100-

199

100-

199

100-

199

100-

199

XА

мьсг

алы

н то

гтол

цоон

ы ө

вчин

(J

00-J

99)

J00-

J99�

J00-

J99

J00-

J99

J00-

J99

J00-

J99

J00-

J99

J00-

J99

XI�

Хоо

л бо

ловс

руул

ах

тогт

олцо

оны

өвч

ин (�

00-�

93)

�00

-�93

�00

-�93

�00

-�93

�00

-�93

�00

-�93

�00

-�93

�00

-�93


�0�

Оно

ший

н бү

лэг

ОУ

ӨА

-ын

дагу

у өв

чний

код

Х

эвтү

үлэн

эмч

лэх

т/ү

(бүх

эмч

илгэ

эг

багт

аан)

Амб

ула-

тори

йн

тусл

амж

үйл

чил-

гээ

Шин

-ж

илгэ

эУл

амж

лалт

эм

чилг

ээ

Хөн

гөвч

-лө

х ту

слам

ж

Раш

аан

суви

лал

Удаа

н ху

гаца

а-ны

ту

слам

ж

XI�I�

Арь

с, а

рьса

н до

орх

эдий

н өв

чин

(L00

-L99

)L0

0-L9

9L0

0-L9

9L0

0-L9

9L0

0-L9

9L0

0-L9

9L0

0-L9

9L0

0-L9

9

XI�I�

I�Бу

лчин

, яс,

үе

холб

оосы

н өв

чин

(M00

-M99

)M

00-M

99M

00-M

99M

00-M

99M

00-M

99M

00-M

99M

00-M

99M

00-M

99

XIV

Шээ

с, б

элги

йн т

огто

лцоо

ны

өвчи

н (N

00-N

99)

N00

-N99

N00

-N99

N00

-N99

N00

-N99

N00

-N99

N00

-N99

N00

-N99

XV

Жир

эмсл

элт,

төрө

лт, т

өрөх

то

йрны

эмг

эг (O

00-O

99)

O10

, O28

, O99

O10

, O28

, O99

O10

, O28

, O

99O

10, O

28,

O99

O10

, O28

, O

99O

10, O

28,

O99

O10

, O28

, O

99

XV

IП

ерин

атал

ь үе

ийн

эмгэ

гүүд

(P

00-P

96)

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

Улсы

н тө

сөв

XV

IIТө

рөлх

ийн

дуту

у, га

ж х

өгж

ил

ба у

дамш

лын

эмгэ

г (Q

00-Q

99)

Q00

-Q99

Q00

-Q99

Q00

-Q99

Q00

-Q99

Q00

-Q99

Q00

-Q99

Q00

-Q99

XV

III

Буса

д ан

гила

лд б

агта

агүй

ш

инж

тэм

дэг,

эмнэ

лзүй

н бо

лон

лабо

рато

рийн

хэв

ийн

бус

илрэ

лүүд

(R00

-R99

)

R00

-R99

R00

-R99

R00

-R99

R00

-R99

R00

-R99

R00

-R99

R00

-R99

XI�X

Осо

л гэ

мтэл

, хор

длог

о, г

адны

ш

алтг

аант

бус

ад э

мгэг

(S00

-T9

8)

S00-

S99,

T0

0-T9

8S0

0-S9

9,

T00-

T98

S00-

S99,

T0

0-T9

8S0

0-S9

9,

T00-

T98

S00-

S99,

T0

0-T9

8S0

0-S9

9,

T00-

T98

S00-

S99,

T0

0-T9

8

XX

Өвч

лөл,

энд

эгдл

ийн

гада

ад

шал

тгаа

н (V

01-V

98)

XX

I�

Эрү

үл м

энди

йн б

айда

л ба

эр

үүл

мэнд

ийн

үйлч

илгэ

эг

авах

ад н

өлөө

лж б

уй х

үчин

зү

йлс

(Z00

-Z99

)

XX

I�I�Ту

сгай

зори

улал

тын

код

(U00

-U

99)

Эх

сурв

алж

: ЭМ

Я-н

ы 2

009

оны

�18

0 ту

шаа

лын

1 дү

гээр

хав

срал

т

�0�


Хавсралт �. СЯ, ЭМЯ болон НХХЯ-ны чиг үүрэг

Төсвийн хуулийн дагуу СЯ дараахь чиг үүрэгтэй:• Дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэл болон эдийн засаг, санхүүгийн

төсөөллийг бэлтгэх; • Төсөв бэлтгэх календарчилсан хуваарийн дагуу тухайн санхүүгийн жилд төсөв

бэлтгэх удирдамж бэлтгэн салбарын яамдуудад хүргүүлэх;• Хавсралт төсвийн талаарх засгийн газрын саналыг бэлтгэх;• Төсвийн төслийг бэлтгэхэд анхаарах шаардлагын биелэлтийг хангах;; • Салбарын яамдын төсвийн гүйцэтгэлийг хянах;;• Нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийн талаар тайлан бэлтгэх; • Засгийн газрын нэгдсэн санхүүгийн тайланг Олон улсын нягтлан бодох

бүртгэлийн стандартын дагуу бэлтгэх;;• Төсвийн байгууллагуудад банкны данс нээх эрх олгох;;• Төрийн сангийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх;;• Засгийн газрын бэлэн мөнгөний төвлөрсөн удирдлагын тогтолцоог явуулж,

төсвийн нөөцийг байршуулж, нөөцлөх;;• Мэргэжлийн удирдлага бүхий төсөв, санхүүгийн ажилтнаар төв, орон нутгийг

хангах; • Салбарын яамдын харъяа төсвийн байгууллагууд үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэхэд

болон улсын төсвийн санхүүжилт авч буй орон нутгийн төсвийн байгууллагудын үйл ажиллагааны хэрэгжилтэд хяналт тавих;;

ТБУСТХ-ийн дагуу Санхүү, төсвийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага буюу СЯ нь дараахь эрх үүрэгтэй:

• Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу төсвийн байгууллагуудын нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг боловсруулж, түүний хэрэгжилтийг хангах;

• Салбарын яамдын харъяа төсвийн байгууллагууд үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэхэд болон улсын төсвийн санхүүжилт авч буй орон нутгийн төсвийн байгууллагудын үйл ажиллагааны хэрэгжилтэд хяналт тавих;

• Жил бүрийн Төсвийн хүрээний мэдэгдэл, улсын төсвийн төсөл, хавсралт төсвийн талаарх Засгийн газрын саналыг бэлтгэх, мэдээллийн ба тооцооны нягт нямбай байдлыг хариуцна;

• Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу Засгийн газрын санхүүгийн тайланг бэлтгэх;

• Нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийн талаарх нэгдсэн тайлан бэлтгэх;• Энэ хуулийн 10 дугаар заалтын дагуу төсвийн байгууллагуудын бэлэн мөнгөний

төвлөрсөн удирдлагын тогтолцоог удирдах;• Улсын төсвийн санхүүжилт орж, төлбөр хийгдэж байгаа банкны дансыг

удирдах;• Төсвийн байгууллага банканд шинээр данс нээх зөвшөөрөл олгох; • Бэлэн мөнгөний төвлөрсөн удирдлагын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг болж

байгаа Засгийн газрын банкнб бүх дансыг удирдах.


��0

Хавсралт �. ЭМЯ-наас батлагдсан орны тоо

Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төрөл 2008 2009 2010

Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд Бүгд 3722 3819 3757ЭМД-ын санхүүжилт 2282 2297 2297

Хоёр дахь шатлалын эмнэлгүүд Бүгд 6014 6887 5992ЭМД-ын санхүүжилт 4458 4525 4178

Бусад яамдын харъяа эмнэлгүүд (батлан хамгаалах, хууль зүйн г.м)батлан хамгаалах, хууль зүйн г.м), хууль зүйн г.м)хууль зүйн г.м))

Бүгд 912 864 864ЭМД-ын санхүүжилт 796 796 748

Анхан шатны эмнэлгүүд (сум, сум (сум, сумсум, сум дундын))

Бүгд 4109 4109 4294ЭМД-ын санхүүжилт - - 119

Төрөлжсөн мэргэжлийн төвүүд (уламжлалт эмчилгээний, ахмад настны,уламжлалт эмчилгээний, ахмад настны,, ахмад настны,ахмад настны,, наркологийн г.м))

Бүгд 705 705 775

ЭМД-ын санхүүжилт 320 320 390

Хувийн эмнэлгүүд Бүгд 2080 2052 2464ЭМД-ын санхүүжилт 1866 1903 2222

нийт Бүгд 17542 18432 17799ЭМД-ын санхүүжилт 9812 9841 10182

Рашаан сувиллууд ЭМД-ын санхүүжилт 1740 2220 2655

Эх сурвалж: ЭМЯ-ны 2007, 2008, 2009 оны �44, � �211 дугаар тушаалууд: ЭМЯ-ны 2007, 2008, 2009 оны �44, � �211 дугаар тушаалууд2007, 2008, 2009 оны �44, � �211 дугаар тушаалууд

Хавсралт �. ЭМДБ-ийн орлого, зарлагын төлөвлөлт

ЭМДБ-ийн орлогын төлөвлөлтийг дараахь тоо баримтад тулгуурлан хийнэ::• Албан салбарын нийт хүлээгдэж буй цалин,, • Өмнөх жилийн даатгуулагчдын тоо, хүн амын бүлгээр ангилсан • Засгийн газраас тогтоосон хувь хэмжээ • Засгийн газрын төлбөл зохих тогтмол дүн (засгийн газрын татаас).ЭМД-ын зарлагын төлөвлөлтөд дараахь зүйлс багтана:: Хэвтэн эмчлүүлэх тусламжийн зарлагын төлөвлөлтийг дараахь зүйлсийг үндэслэн

хийнэ: • Эмнэлэг, тусламж үйлчилгээний шатлалаар ангилсан батлагдсан орны тоо,, • Батлагдсан тариф; • Батлагдсан оношийн бүлгийн итгэлцүүр • Дундаж ор хоногийн улсын дундаж • Хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийн өмнөх жилийн зардал, тоо хэмжээг оношийн

бүлгээр гаргасан • Эмнэлгийн ор ашиглалтын дундаж үзүүлэлт Амбулаторийн тусламжийн зарлагын төлөвлөлт::• Сүүлийн 3 жилийн амбулаторийн үзлэгийн тоо үзлэгийн тоо • Батлагдсан тариф; • Батлагдсан оношийн бүлгийн итгэлцүүрРашаан сувиллын зарлагын төлөвлөлт::

��


• Батлагдсан орны тоо • Сувилал ажиллах өдрийн тоо • Дундаж ор хоногийн улсын дундаж • Батлагдсан тариф; Өдрийн эмчилгээний зарлагын төлөвлөлт::• Сүүлийн 3 жилийн өдрийн эмчилгээний дундаж тоо • Батлагдсан тариф; • Батлагдсан оношийн бүлгийн итгэлцүүрЭмийн үнийг хөнгөлөх зарлагын төлөвлөлт:: • Сүүлийн 3 жилд эмийн үнийн хөнгөлөлт эдэлсэн даатгуулагчдын дундаж тоо • Нөхөн олгох тарифын жагсаалт • Эмийн үнийн хүлээгдэж буй өсөлт Хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн зарлагын төлөвлөлт::• Батлагдсан орны тоо• Орны хүчин чадлын үзүүлэлт• Батлагдсан тариф• Магадлан итгэмжлэлийн хувь Даатгалын дэвтрийг хэвлүүлэх зардлын төлөвлөлт:: • Шинээр төрөх хүүхдийн хүлээгдэж буй тоо • Даатгалын дэвтрийн үнэ Урьдчилан сэргийлэх үзлэгийн зарлагын төлөвлөлт • Сүүлийн 3 жилд ЭМД-ын үйлчилгээ аваагүй хүмүүсийн тоо • Урьдчилан сэргийлэх үзлэгийн хүлээгдэж буй тоо • Батлагдсан тарифЗарлагын төлөвлөлтийг НДҮЗ-өөс баталсан журмын дагуу хийх нь зүйтэй ч одоогийн

байдлаар ийм баримт бичиг хараахан гараагүй байна.


��2

Хавсралт �. Мэдээлллийн технологийн төв

Эх сурвалж: НДЕГ, МT-ийн төв: НДЕГ, МT-ийн төв МТ нь дараахь сүлжээ, техник хангамжтай:Дотоод сүлжээ: 41,Толгой компьютерийн тоо: 46,компьютерийн тоо: 846,Принтерийн тоо: 395Интернет холболтын хурд: ADSL 8 Mbps Даатгалын байгууллагын дотоод сүлжээ ба МТ-ийн холбогдох хэлбэр: Шилэн

кабельДүүргийн хэлтсүүдийн холболт: 5 Mbps, Аймгийн хэлтсүүдийн холболт: 128 kbps Ашиглаж буй програм хангамж:• Нийгмийн даатгалын сангийн банкны данс • Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн бүртгэл, тооцоолол • Тэтгэврийн даатгалын төлөлтийн бүртгэл, тооцоолол• Тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн бүртгэл, тооцоолол• Эрүүл мэндийн даатгалын орлогын бүртгэл, тооцоолол • Эрүүл мэндийн даатгалын зарлагын бүртгэл, тооцоолол

��


• Нийгмийн даатгалын сангийн тайлан • Захиргаа удирдлагын програм хангамж• Сарын тайлан • Сарын тайлан ба тайланг нэгтгэх

Хавсралт �0. Нийгмийн даатгалын байгууллагын мэдээллийн урсгалын диаграм

Эх сурвалж: НДЕГ


��

Хавсралт ��. НДЕГ-ын Мэдээллийн технологийн төв: ЭМДБ-тай холбоотой тогтмол гардаг тайлангууд

• Санхүүгийн тайлан: Сарын тайлан, Засгийн газрын тайлан, Төсвийн төсөл: Сарын тайлан, Засгийн газрын тайлан, Төсвийн төсөл • Үндэсний даатгалын санхүүжилтийн тайлан НД7, • Эмнэлгийн өвчтний жагсаалт • Амбулаториор үйлчлүүлсэн өвчтний жагсаалт • Нөхөн олгосон эмийн жагсаалт • Даатгалгүй болсон иргэдийн жагсаалт • Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлснийг гэрчлэх баталгаа. Холбогдох

эмнэлгийн бичиг • Олгосон тэтгэмжийн жагсаалт

Хавсралт �2. НДЕГ-ын нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллийн урсгал

Эх сурвалж: НДЕГ, МТ-ийн төв

��


Хавсралт ��. НДЕГ-ын сарын тайлан

• Санхүүгийн тайлан (улирлын)• Удирдлагын тайлан (хагас жил тутам)Тайлагнах хугацаа:Сарын тайлан• Сум, дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсээс аймаг, УБ хотын нийгмийн

даатгалын салбар уруу дараа сарын 2-ноос өмнө • аймаг, УБ хотын нийгмийн даатгалын салбараас НДЕГ-т дараа сарын 3-наас

өмнө • НДЕГ-аас НХХЯ болон СЯ уруу дараа сарын 5-наас өмнө Санхүүгийн тайлан Сум, дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсээс аймаг, УБ хотын нийгмийн даатгалын

салбар уруу дараа сарын 15-ны дотор аймаг, УБ хотын нийгмийн даатгалын салбараасаймаг, УБ хотын нийгмийн даатгалын салбараас НДЕГ-т дараа сарын 25-ны дотор

Ирэх улирлын эхний сарын 10-ны дотор, жилийн тайланг дараа жилийн 2 дугаар сарын 25-ны дотор НДЕГ-аас НХХЯ, СЯ болон НДҮЗ уруу хүргүүлэх

Удирдлагын тайлан • НДЕГ-аас НХХЯ болон ҮСХ-нд тухайн жилийн 8 дугаар сарын 25-ны дотор ба болон ҮСХ-нд тухайн жилийн 8 дугаар сарын 25-ны дотор ба

дараа жилийн 2 дугаар сарын 25-ны дотор хүргүүлэх

Documents

МОНГОЛ УЛСЫН НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН …hsdp.org/public/f/11.pdf · гүйцэтгэлд нарийвчилсан дүн шинжилгээ ... Санхүүгийн