1396م، زمستان و یک ، شماره سیهشتمریزي شهري، سال نشریه پژوهش و برنامه 2476-3845، شاپا الکترونیکی: 2228-5229شاپا چاپی:

1/5/1396پذیرش: - 3/2/1396دریافت: http://jupm.miau.ac.ir/

522-248 صص

Email: ahmadtorkamon@miau.ac.ir ویسنده مسؤول: ن

پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

دکتري معماري، عضو هیئت علمی، گروه معماري، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسالمی، مرودشت، ایران. *: احمد ترکمان

دانشجوي کارشناسی ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسالمی واحد بوشهر، بوشهر، ایران. :مجتبی قائد یران. مرودشت، ا ی،گاه آزاد اسالمگران جوان و نخبگان، واحد مرودشت، دانششباشگاه پژوه ي،معمار يدکتر :سوگل شمتوب

چکیده:

این اهمیت. است استراحت و اطالعات کسب بازي، گو، گفت جهت آزادانه حضور با افراد، اجتماع محل پاتوق و فرهنگی و اجتماعی تعامالت افزایش جهت در شهري و معماري فضاي در پاتوق نقش کردن رنگ پر تحقیق ضرورت حاضر، عصر در مناسب کیفیت با پاتوق وجود عدم. باشد می شهري جوامع در افراد مشکالت کاهش

کتابخانه مطالعات راه از اطالعات گردآوري و است پیمایشی بصورت تحقیق روش. دهد می نشان را پژوهش شامل آماري جامعه از نامه پرسش آوري جمع و اطالعات گردآوري از پس. باشد می نامه پرسش اي،

. بود گردیده انتخاب نفر 100 تعداد کوکران فرمول محاسبه با که بود پارکها و میادین از تصادفی بازدیدکنندگان روایی. شد انجام SPSS توسط ها داده تحلیل و تجزیه. باشند می برازجان شهر مختلف اقشار از دهندگان پاسخ

باتوجه. میباشد قبول قابل که آمد دست به 0,87 کرونباخ آلفاي توسط پایایی. شد اساتیدتایید توسط پرسشنامه چه بر پاتوق در تعامالت" پرسش این اساس بر تحقیق فرضیه. است پیمایشی پژوهش روش ها، داده ماهیت به

در اقلیمی و کالبدي محیطی، اجتماعی، عوامل": دهد می قرار تحلیل مورد را زیر فرضیه "دارد بستگی عواملی معماري فضاي فاکتورهابر تاثیر گرفتن نظر در با. است بنیادي تحقیق ماهیت"موثرند پاتوق اجتماعی تعامالت

پاتوق رشد و افزایش نتایج بررسی به آن امتیازدهی و ها پرسشنامه وسیله به اطالعات آوري جمع طریق از پاتوق عوامل داد تحلیلهانشان. شد پرداخته اجتماعی تعامالت توسعه درجهت معماري در مفید فضاي یک عنوان به

و فاکتورها این به توجه که باشند می برخوردار پاتوق فضاي بر خوبی تاثیرگذاري از کالبدي و اجتماعی محیطی، تاثیر پاتوق فضاي بر که اقلیمی عوامل. گردد می فضا این کیفیت افزایش باعث پاتوق طراحی در آنها هاي آیتم میتوان تدابیرالزم ارائه با که است شده عامل این امتیاز کاهش دراجرا آن به کافی توجه عدم دلیل به است، گذار .شد پاتوق فضاي در آسایش کیفیت افزایش باعث

اجتماعی و فرهنگی، برازجان.کلید واژه: فضاي شهري، فضاي معماري، فضاي جمعی، پاتوق تعامالت

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 226

: مقدمه-1

رح مسئلهط-1-1پاتوق، محل اجتماع افـرادي اسـت کـه بـه صـورت مستمر و در زمـان هـاي نسـبتا ثابـت از آن اسـتفاده

کننـد. حضـور در پـاتوق آزادانـه اسـت و افـراد میــازي کـــردن، کســـب ــو، بـ ــه گفـــت وگـ در آن بـــی ــردن و ... مـــ ــتراحت کـــ ــات، اســـ اطالعـــ

ــه اصــلی در 1390پردازند(ســعیدي رضــوانی، ). نکتــه ــت. تعبی ــدن در فضاس ــوع مان ــه موض ــن رابط ای

ــات ــدنامکان ــومی و منــاطق مان در فضــاهاي عم. وجـود از اهمیت بـاالیی بـر خـوردار اسـت شهريهاي مطلوب بـراي نشسـتن، زمینـه مناسـب فرصت

بـراي فعالیتهـایی کــه از جاذبـه هــاي اصـلی فضــاي ــدن، ــوردن، خوابی ــد خ ــتند مانن ــهر هس ــومی ش عم

ــردن، ــتراحت کـ ــرگرمیاسـ ــازي سـ ــی، بـ ، جمعـتماشاي مردم، گفـت وگـو و ... را فـراهم مـی کنـد. فضاهاي نشسـتن در کنـار نمـاي سـاختمانها و کنـار

ــع، نســب ــت موان ــان محوطــه هــا از ارجحی ــه می ت بفضـاي پـاتوق بـه عنـوان بیشتري برخـوردار اسـت.

ــاز در ــر ب ــک عملکــرد عمــومی و اجتمــاعی از دی یــاه ــته و جایگ ــران وجــود داش ــه ای ــگ و جامع فرهن

اي را بـه خـود اختصـاص داده بـود. بـا شـکل ویژهــرب و ــه در غ ــري مدرنیت ــانگی ــه در زم ورودش ب

ایـران، پـاتوق هماننـد بقیــه عملکردهـا تحـت تــاثیر با توجـه بـه بعـد فرهنگـی و اجتمـاعی قرار گرفت.

ــه، ــاتوق در جامع ــن فضــا پ ــري ای ــز شــکل گی مرکــی ــاي گروه ــا و اجتماعه ــت ه ــا و نشس ــبش ه جن

ایـن .متعددي شد که بـا فرهنـگ مـا در تقابـل بـود ي امر به مرور باعث وقـوع اتفـاق هـا و فعالیـت هـا

منفی در این فضا شد کـه موجـب کـم رنـگ شـدن و در نهایـــت نقـــش بســـتن چهـــره اي منفـــی در

گــردآوري و جامعـه و ذهــن عمــوم بــه خــود شــد. کـه در گذشـته بکار گیري ارزشـهاي مثبـت پـاتوق،

منجر به محبوبیـت ایـن فضـا در جامعـه شـده بـود، میتواند باعـث احیـاي ایـن فضـاي مهـم در بافتهـاي

متغییرهـــا شـــامل عوامـــل ایـــن شـــهري گـــردد.ــ ــی منطقــه یمحیطــی، اجتمــاعی، کالبــدي و اقلیم م

کــه بــا بررســی تــاثیر ایــن عوامــل بــر شــکل باشــدتعـــامالت نقـــش آن در ارتقـــاء گیـــري پـــاتوق و

میتوان به این مساله توجه نمود. اجتماعی

مکانیک ارائه شده، پاتوقبا توجه به تعاریف که است که به عنوان شامل فضاي باز و بسته شهري

بخشی از فضاهاي باز و عمومی شهرها محسوب می جمعی و تعامل شوند و به نوعی تبلور ماهیت زندگی

ت که اس فضاي عمومی شهر یا روستا در این. دمی باشتبدیل گفتگوهاي حوزه عمومی بهگفتگوهاي جاري

، فضاي شهري مصنوعی است سازمان یافته. میگرددآراسته و واجد نظم که به صورت بستري براي فعالیت

بیشتر از اینکه . ها و رفتارهاي انسانی عمل می نمایدموقعیتی براي جمع شدن و گذراندن اوقات محل و

به روابط و شیوه عمل افراد براي اهداف ، فراغت باشنددر آن افراد حضور فضایی است که . خاص نظر دارند

مشارکت و تعامل به منجر بدون برنامه خاص و لذا سازنده حیات اجتماعی جدید اجتماعیآنان میشود

ی تواند فضایی است که شهر از طریق آن م. هستندفضایی . به تعامل بگذاردشهروند اهویت خود را ب

یکی . است که شاکله ي شهر در آن بروز پیدا می کنداز ظرفیت هاي عموي فضاي شهري براي بهبود کیفی

227 شهر برازجان)پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي

ست که می تواند فضاهاي شهري را ا کارکرد شهرشهروندان را به شهر سرزنده کند و حس تعلق خاطر

جزئی از فضاي بسته که یافضایی باز . افزایش دهدعمومی شهر است و داراي محدوده اي تعریف شده

می تواند جزئی از یک فضاي بزرگ تر مثل واست پاتوق پاسخی . هویت مستقل داشته باشد پارك باشد یا

به نیازهاي بعد اجتماعی انسان است که در کنار سایر پیاده، فضاهاي باز شهري نظیر میدان گاه ها ( پالزاها )

از ضروریات زندگی شهري هستند ... پارك ها و، راه ها از مسایل قابل توجه جامعهو تولید و تقویت آن ها

است و براي آنکه مورد استقبال شهروندان قرار گیرند و عملکرد مؤثرتري داشته باشند باید با استفاده از

مدیریت و تقویت شوند( ، راهکارهاي مناسب طراحین مسئله در ذهن محقق نقش می ای. )1392، علیخانی

چرا فضایی با چنین کاربري مثبتی در گذشته ، بنددامروزه کیفیت وجایگاه خود را از دست داده و داراي

. گردیده استنقشی کم رنگ در جامعه امروزي اهمیت و ضرورت -1-2

محله و اهمیت و ضــرورت وجود فضــاي پاتوق در ــامل این ــهرهاي امروزي از دیگاه نظریه پردازان ش ش

ــت که ــاهاي عمومی مکانی براي رفع موارد اسـ فضـ. نیازهاي روزمره و زندگی عمومی در شـهرها هسـتند ، این فضاها در طول زمان و براساس شرایط اجتماعی

ــی ــر م ــی ــی ــغ ــی ت ــگ ــن ــره ــتصــــادي و ف اقند( که . )Doratli,2004&Pasaogullariیاب جا از آن

ــاها رخ می زندگی روزمره مردان و زنان در این فضـمناسب بودن این فضاها براي استفاده تمام گروه ، دهد

ست سیار مهمی ا ضوع ب ستفاده از . ها مو اما تجربه ابراي اســتفاده کنندگان مختلف با ، فضــاهاي عمومی

متفاوت بوده ... طبقه اجتماعی و ، جنس، توجه به سن ندگی و درك آن ــت و در نوع ز ,Garcia( موثر اسـ

ست . )2004 شهري تنها یک مفهوم کالبدي نی ضاي ، فشهري را شهروندي و فعالیتهاي بلکه کنش تعامالت

یعنی کالبدي از شهر را مجسم می ، نیز در بر می گیردــه ــهري یا عرصـ کند که مکان بر قراري فعالیتهاي شـ

شرط ست؛ به عبارتی صلی بروز تعامالت اجتماعی ا اــاي عمومی ــت که در آنها تعامل و مراوده فض این اس

صورت گیرد ضاهاي ، اجتماعی سته از ف چنانچه آن دباطات ماعی و ارت عامالت اجت ــتر ت که بسـ ــهري شـشهروندي قرار نمی گیرند را نمی توان فضاي شهري

فضــاي شــهري را ) 1992(فرانســیس تیبالدز. دانســتشهري می دانند که عموم مردم به آن شی از بافت بخ

تر ــ ــري دارنــد دسـ کی و بصـ ی یز ف ــی و کر . ســـترکی براي ) 1992(همکـارانش ــتر مشـ نیز آنرا بسـ

، فعالیتهاي کارکردي و مراســم مردمی مانند جشــن هاآیین ها و آداب و رسوم فرهنگی و ابزار عقاید سیاسی

بر این اســـاس )Golany,1996(. و اجتماعی می داندهت ظایف فضـــاي عمومی را می توان ابزاري ج و

ــبکه هاي اجتماعی مکانی یا ارتباطات و مراودات شـــهروندي و مدیریت و ــم شـ براي رویارویی و مراسـ

به . هماهنگ ســازي فعالیت هاي شــهروندي بیان کردفضاي شهري ظرف فعالیت هاي شهري و ، بیان دیگر

ــاز شــکل بســتري براي تعامالت اجتماعی و زم ینه ســمار می آیند ــرمایه اجتماعی به شـ ، 1987(گیري سـ

Gehl( . صاحب نظران اهمیت ، با توجه به نظریه هاي آشکار است وجایگاه فضاي پاتوق در جامعه امروزي

ــب در محله و ــاي پاتوق با کیفیت مناسـ ایجاد فضـشهرها جهت افزایش تعامالت اجتماعی میان افراد

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 228

جامعه و پیشگیري از فردگرایی در جامعه امري . استضروري

پیشینه پژوهش -1-3است, "مفهوم پاي توق"اصطالح پاتوق همان عبارت

به این ترتیب که در مرکز یکی از محالت از طرف یکی از بزرگان شهر توقی قرار داده می شد که عبارت

غداره مانند تیغه سرنیزه یا، بود از تیغه فلزي شکستهکه آن را منسوب به شهدا می دانند و کرامات بسیاري

این توق را با بهترین وضع می . براي آن قائل بودندآراستند و اشخاص سرشناس و ساکنان محل گاه به گاه

در این پاتوق ها شعراي . در اطراف آن گرد می آمدندمداحان مشهور و داستان سرایان کارآزموده نیز ، نامی

حتی گاه شعرا در پاتوق با یکدیگر ، دنددعوت می شبه مشاعره می پرداختند؛ به عبارت دیگر پاتوق بدون توق و ایده و معناي محوري بی معنی بود؛ پس پاتوق

تعامل ، حوزه اي بود عمومی که اساس آن گفت وگوپاتوقها در . )1387، و عرصه ایده ها و افکار بود(ادنانی

ه هم منتقل شدند و قهوه گذر زمان از فضاي باز به بستخانه ها و کافی ها خود به پاتوق هایی فعال تبدیل

میزان و شدت ، نوع رابطه بین افراد، تعداد افراد. شدنداهداف گفتمانهاي رایج در ، رهبریت و مدیریت، روابط

پاتوق و فرهنگ و نظام ارزشی حاکم بر روابط در برخی پاتوق ها. متفاوت است، پاتوق هاي مختلف

، است "منطقه اي یا شهري"محلی و برخی فرامحله ايبرخی . برخی پاتوق ها روشنفکرانه یا هنرمندانه است

تنها توسط افراد صنف خاصی پاتوق ها صنفی است و، مورد استفاده قرار می گیرد و با عناصري مانند نیمکت

در . آبخوري تجهیز شده اند نورپردازي و، سطل زبالهبانوان به ، جوانان و در برخی دیگر ،برخی از پاتوق ها

مردان سالمند ویژه بانوان میانسال و در برخی دیگرتجمع می کنند بعضی پاتوق ها قدیمی هستند و خود

آمده اند و برخی دیگر توسط به وجود به خود . )1390، شهرداریها ایجاد شده اند (سعیدي رضوانی

اهداف-1-4 نظریه صاحببررسیهاي ارائه شده در زمینه با توجه به

شکل گیري يمتغیرهابررسی ،تحقیقهدف نظرانمعماري پاتوق شامل عوامل محیطی، کالبدي، اجتماعی

افزایش تعامالت به نحوي که باعث و اقلیمی استشوند و کیفیت مناسب اجتماعی در فضاي پاتوق

فعالیتهاي جهتجذب افراد فضاي پاتوق زمینه ساز . گردداجتماعی و اختیاري

سوال ها و فرضیه ها-1-5در پژوهش حاضــر جهت دســت یابی به هدف ایجاد

و در نهایت با کیفیت مناســـب در پاتوق اجتماع پذیر در پاتوق اجتماعی تعامالت "این ســوال که، محالت

ــتگی دارد؟چه عواملی هب ــت مطرح "بس ــده اس و شــیه ، قلیمیا اجتماعی، کالبدي وعوامل محیطی، " فرضعنوان تعــامالت بهبود موثر بر عوامــل ب بط و روا

شده است.تحلیل "هستندموثر پاتوق اجتماعی : روش تحقیق -1-6

گردآوري شیوه روش تحقیق پیمایشی است و می تحقیق میدانی و مطالعات کتابخانه اي ،اطالعات

کلیه منابع مکتوب و ابزار گردآوري اطالعات، .باشدبر اساس معیارهاي بدست بر آنعالوه مجازي بوده و 62 در قالب اي پرسشنامه، مبانی نظريآمده در بخش

که نمونه آن در بخش طراحی گردیده است پرسش به افراد این است.پیوست همین مقاله ارائه شده

فضاهاي بازدیدکنندگان میان از صورت تصادفی

229 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

مورد 100نمونه حجم و جمعی و شهري بوده اند مورد در دربرگیرنده سؤاالتی مذکور پرسشنامه. است

معیار و به 10بر اساس پرسش 20( کیفیتهاي کالبديبر پرسش 18( ، محیطی)تفکیک در فضاي باز و بسته

، )معیار و به تفکیک در فضاي باز و بسته 9اساس معیار و به تفکیک در 6بر اساس پرسش 12( اجتماعی

6بر اساس پرسش 12( و اقلیمی )فضاي باز و بسته هاآن نقش و )معیار و به تفکیک در فضاي باز و بسته

از مستخرج که باشد می تعامالت اجتماعی تقویت در استو مبانی نظري پیشینه تحقیق از برآمده معیارهاي

و در بخش مدل نظري تحقیق به تفصیل بیان شده از اقشار مختلف پس از گردآوري اطالعات .است

رتبه بندي با طیف لیکرت، داده هاي اساس جامعه بر تحلیل کمی به صورت SPSSبا کمک نرم افزار خام

قالب در مذکور، تحلیلهاي نتایج. است شده آماري .است شده ارائه بحث و جمع بندي

ر ها معرفی متغی-1-7 بدي، کال مل تاثیر عوا یه تحقیق، ــ به فرضـ جه با تو

متغیرهاي مســـتقل اجتماعی، محیطی و اقلیمی بعنوان ــته بر تعامالت اجتماعی در پاتوق بعنوان متغیر وابسـ

بررسی شده است. دیدگاهها و مبانی نظري، مفاهیم-2

: پاتوق بر اثرگذار محیطی هاي حیطه-2-1فعالیتهاي انســـانی، فعالیتهاي اجتماعی و اختیاري، در کیفیت بخشی به شهر و فضاهاي شهري بسیار موثرند.

ن توجه فعالیت هاي ضروري، تحت هر شرایط و بدو به کیفیت هاي محیط کالبدي رخ می دهد، زیرا مردم

، فعالیتهاي اختیاري از طرفید. هست ناچار به انجام آنهاــرایط اقلیمی، گام وجود شـ به هن ــهري) (فراغت شـ

جذابیت و دعوت کنندگی محیط پیرامون به وقوع می سوم سته فعالیتهاي اجتماعی، فعالیتها یعنی پیوندند. د

ــانی زمانی اتفاق م ــاهاي همس ی افتد که مردم در فضند فت و .تردد کن ــا کردن، گ ماشـ مواردي همچون ت

ــنود، تجربه مواج ــارکت فعال و هش ه با دیگران و مشغیر فعال را شــامل می شــود. یک شــهر خوب، طیف

ــترده ــه می گسـ اي از فعالیت هاي اختیاري را عرضـ). فعالیت هاي اجتماعی را به دلیل Gehl, 2004کند(

هایی نیز تاثیر هاي ن عالیت هاي دیگر، ف عالیت پذیري از فنواحی بی کیفیــت در(Gehl, 1987) . می خواننــد

شهري صرفا می توان فعالیتهاي ضروري را یافت. در ها نه تن یت، با کیف ــهري که در نواحی شـ ــورتی صـها ي عالیت یاري از ف ــ که بسـ ــروري، بل هاي ضـ عالیت ف

ورت می تفریحی و اجتماعی مورد عالقه مردم نیز صـ هر یک از نظریه پردازان در بیان . (Gehl, 2004)د گیر

ــتر ــهري که بس ــاي با کیفیت ش ــه هاي فض ــیص خصــند، مفهومی خاص را به کار تعامالت اجتماعی باشـ

ــا بر جنبه هایی خاص از ویژگی گرفته ند که بعضـ اــاره دارند؛ اپلیارد هدف غایی ــا هایی اشـ چنین فضـ

ه روابط اجتماعی طراحی شهري را خلق محیط هایی ک ،بیشترین تناسب با محل با و رفتاري را تعریف کند و

پرورانــد ب یش را ــا حس آســ توانــد & lennad)ب

lennard,1993) ــاف و جذبه و . کالن به حس اکتشـــمن ــهري ضـ ــا هاي شـ ــهر و فضـ رازآمیزي در شـــجم توجه می کند و هدف یکپارچگی در کلیتی منسـ

م هاي اجت یت قاي کیف ــهري را ارت اعی و طراحی شـــهروندان و همچنین لزوم توجه ماعی شـ زندگی اجتسانی می شهر و عوامل ان ساختار هماهنگ به فرم و

ند نگ را در (Cullen,1961)دا ــر فره هال عنصـ .

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 230

فضاهاي شهري مورد پژوهش قرار می دهد و بر نقش ــاهاي مردم گرا تاکید می ــکل گیري فض مبلمان در ش

روانو بوم نویترا مفهوم روان (Hall,1990)کنــد. ــان قاطی براي آرامش روانی انسـ مکان را به معناي نمطرح می کند که به شهروند یاري می رساند تا بتواند صیتش را بیابد. شخ شکل گیري شهر بر نقش و تاثیر

(Mitcherlich,1963) گاه روانی زوکر مفهوم توقف ــده ابراز می را به معناي گره هاي اجتماعی طراحی ش

به د که ردا و نه "اجتماع "جامعه را به معناي واقعی ــرفــا بــه ــ "تجمعی از افراد "صـ د تبــدیــل می کن

(Halprin,1963) سان و سیر رابطه ان . راپاپورت در تفمحیط، به بحث معنا در محیط توجه دارد. وي محیط شیا با اشیا، اشیا را در برگیرنده یک رشته روابط میان ا

ــل طراحی را بر با مردم و مردم با مردم می داند و اصچهار مفهوم استوار می کند: فضا، زمان، ارتباط و معنا.

)1990,Rapoport( نه یا ندگی در م به ز جه هل تو گساختمان ها و چگونگی استفاده هاي اجتماعی از فضا نایی هاي تاثیر توا هاي همگانی و همچنین چگونگی حسی انسان بر شیوه استفاده از فضا را مطرح می کند.

به انبوه مردمی وي با توجه ــهر را یک شـ یت جذابــاهاي همگانی آن گرد هم تعریف می کند که در فضـند؛ جا می گذران ــان را در آن ند و وقت خودشـ می آیهمچنین شــهر دعوت کننده را شــهري می داند که در به چهره دیدار ــهري هایمان چهره با همشـ آن بتوان

ــمان به ــتقیم از راه حواسـ تجربه کنیم و به طور مسـپردازیم ب . جیکوبز مفــاهیم (Gehl,1987)انــدوزي

شهري را بیان می کند ضاهاي سرزندگی ف جذابیت و صی می داند و تحقق آن را در گروي ویژگی هاي خا

قال نبود ــریع االنت هاي سـ له آن ویژگی ، نکه از جمــهروندان، قاط مکث و دعوت کننده براي شـ وجود ن

ــهر و ن یز وجود حدود وجود نقاط اوج و تمرکز در ش. لنگ در ارتباط (Jacobs,1965)و ثغور مشخص است

با فضــاهاي مردم گرا، مفهوم مکان پذیرا را مطرح می سان کند و آن را محیطی می خواند که بتواند تجربه ان

ــد، . نگ تغییر (Lang,1987)را بهبود بخشـ ــلی گاســـهر را ــبت به ش پارادایم ها و ارزش ها در دیدگاه نس

تعامل اجتماعی در فضــاهاي شــهري با براي ارتقاي می دانــد. هرونــدان ضــــروري حوریــت شــــ م

(Gosling1996) لفور مفهوم فضایی شدن اجتماعی راــاي حاوي خاطره جمعی، ارائه می دهد و آن را فضـیان یارویی جر حل رو تاریخی معین و م ماد دوره نروابط عــام و خــاص اجتمــاعی تعریف می کنــد.

(Lefebvre,1991 ــد تاکید خشتا این ب ، آنچه بیان شـبر اهمیت زندگی اجتماعی شهروندي و فصل مشترك پژوهش ها و نظریات اندیشــمندان مختلف اســت که فضــاهاي عمومی شــهري باید مکانی براي تعامالت ــاهاي ــند؛ در واقع فض اجتماعی و زندگی جمعی باشسرمایه اجتماعی سالتی براي افزایش عمومی داراي ر

ستر تعامالت و ستند که می در ب مراودات اجتماعی هتوانند بستري براي توسعه و شکل گیري هویت فردي

ند. ــ باشـ ماعی نیز ). طراحی 1388پورجعفر، (و اجتــهري مطلوب و ــهري جهت آفرینش مکانهاي شـ شـارتقاء کیفیت مکان هاي موجود همواره نیازمند عمل

ــنجش کیفیت" ــت "س ــاهاي همگانی اس گلکار، (فض1384 (.

231 برازجان) پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر

نابع مختلفمماخذ: نگارنده با جمع آوري از صاحبنظران توسط تاکید مورد محیطی هاي کیفیت -1 جدول آلن جیکبز و دانلد اپلیارد

جتماعی و همگانیزندگی ا -4 سترسی به فرصت هاد -3 ویت و کنترله -2 سرزندگی -1 محیطی براي همه -7 ود اتکاییخ -6 صالت و معناا -5

مایکل سلوت ورث حسن مکان -6 خوانایی -5 ساختار -4 فرم -3 ناظردید ها و م -2 یمقیاس انسان -1

گرین جذابیت -4 هویت -3 نظم -2 عملکرد -1

جین جیکوبز ختالط اجتماعیا-5 ستفاده از کاربري مختلطا -4 وجه به عنصر خیابانهات -3 فوذ پذیر بودنن-2 فضاي نعطاف پذیرا -1

محیط پاسخده پذیريانعطاف -4 خوانایی -3 گوناگونی-2 فوذ پذیرين -1 رنگ تعلق -7 غناي حس -6 ناسب بصريت -5

"کتابی به کمک طراحی"یان بنتلی و دیگران طابق و تنوعت -6 ییخوانا -5 سانی حرکتآ -4 یفیت عرصه همگانیک -3 داوم و محصوریتت -2 هویت -1

هاتن و هانتر نفوذ پذیري -4 دمکراسی -3 تمرکز -2 تنوع -1 قتصاد و ابزار هاي مناسب آنا -8 راحی ارگانیکط -7 قیاس مناسبم -6 امنیت -5

بهره ورانو مشارکت تمشور -11 نعطاف پذیريا -10 وابط خالقانهر -9 کوین لینج

دالتعرایی و کا -6 ظارت و اختیارن -5 سیدستر -4 تناسب -3 معنی -2 سرزندگی -1 یان بنتلی

تنوع -4 انتخابهولت امکان س -3 نعطاف پذیريا -2 فوذ پذیرين -1 کیفیت بصري -7 جارب احساسی مبتنی بر آشنایی با مکانت -6 خوانایی -5

فرانسیس تیبالدز شویق به حرکت انتخابی پیادهت -4 قیاس انسانیم -3 مینه و تاریخز -2 حیط خوانام -1

آنچه از تحلیل و بررسی مؤلفه هاي اجتماعی ادراکی از ارتباط تنگاتنگ و ناگستنی برخی ، استنتاج می شود

به عبارتی دیگر مؤلفه ، کیفیت هاي محیطی با هم است، تنوع، نفوذ پذیري، هاي زندگی اجتماعی و همگانی

سرزندگی و خوانایی هم پاي یکدیگر ، انعطاف پذیري، کرامتی(در ارتقاي حیات اجتماعی شهري نقش دارند

: زندگی اجتماعی و همگانی. )1(جدول شماره )1392هرچه فضا . یکی بودنانسان یکی شدن است نه

سرزنده تر و پرجنب و جوشتر

به هم رنگی و با جماعت بیشتري یاري می ، باشدفضاهایی که با عادات و رفتارهاي اجتماعی و ، رساند

احساس تعلق و این ، فرهنگی هم خوانی داشته باشندزیرا فضا بیشتر از همانی بیشتري را ایجاد می نمایند

، پاکزاد( شناخته میشوداجتماعی و فرهنگی فرمحدي از قدرت انتخاب که یک : نفوذ پذیري. )1389

طریق از مکانی به مکان محیط به مردم می دهد تا بدان ارزیابی یک معرف کلیدي جهت، دیگر بروند

این کیفیت نفوذپذیري نام . پاسخدهی محیط است

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 232

. دیدنی باشند که البته این راه ها باید شفاف و. دارد

هاي قابل دسترس و مکان: تنوع. )1382، بنتلی(نفوذپذیر فقط زمانی ارزشمند تلقی می گردند که

، بنتلی(بتوانند تنوعی از تجربیات را عرضه دارنددر چنین شهري افراد به خصوص کارآفرینان . )1382

می توانند از تنوع دانش ها و تخصص هاي موجود دبهره گیرند و موجبات شکوفایی شهري را فراهم کن

توانمندي هر محیط : پذیريانعطاف . )1390، شارعپور(هاي شهري مشخص براي پاسخگویی به استفاده

، مختلفی که با اهداف متفاوت مردم سازگار باشدکیفیتی است که انعطاف پذیري نامیده می

این کیفیت تغییرپذیري فضا . )1385، طباطبایی(شودبه استفاده ، براي استفاده هاي گوناگون را بیان می کند، بنتلی(دهند کنندگان خود حق انتخابهاي بیشتري می

فضایی سرزنده است که در دامنه : سرزندگی. )1382انواع افراد به اختیار خود و نه از روي ، وسیعی از روز

اجبار به آنجا آمده و لحظاتی را در فضا سپري ین کیفیت که به ا: ییخوانا. )1389، خستو(نمایند

صحنه اي که ، از فضا مربوط می شود ادراك افرادزنده و پیوسته باشد نه تنها می تواند تصویري ، روشن

دقیق بوجود آورد بلکه خود نقشی اجتماعی به عهده می تواند براي سمبل ها و خاطرات مشترك و . دارد

ارتباطات دسته جمعی آدمیان، ماده خام فراهم مجتمع ).1374(لینچ، آورد

: پاتوق بر اثرگذار اجتماعی هاي حیطه-2-2 ــایر ــاي متفاوت از سـ ــهري یک فضـ یک پاتوق شـ

شد زیرا داراي ویژگی شهر می با ضاهاي موجود در فبراي کاربري خاص هاي منحصــر به فردي اســت که

ضاي ست. مهمترین ویژگی پاتوق، ف شده ا ساماندهی

عمومی بودن آن اســت که ســبب بهبود روابط افراد و شود. مقید به مکان نیست ستم حاکم و جامعه می سی

، "اما می توان مکان را منســوب به پاتوق دانســت "یعنی می توان آن را به گروه خاصــی نســبت داد. باید

ضایی قابل تف شد ف شهر با ضاي عمومی کیک از کل فــبک و ــاي پاتوق س ــر مربوط به فضــا در فض عناصــوند در حدي که حتی افراد وظیفه ــه می شـ خالصـشکال مختلف ضا را به عهده می گیرند. به ا تعریف ف

مثالً می و با عناصــر مختلف می تواند حاصــل شــودسمه یا گاهی یک نیمکت و توان با یک درخت یا مج

ناه ــرپ یک سـ جاد کرد. .حتی پاتوق ای کان یک م .. یعنی می تواند بدون ". میتوانند کامالً باز یا بسته باشند

دخالت عناصر معماري و یا با حداکثر عناصر معماري شد . "شوند تعریف سایل جوي با سب با م و باید متنا

. حس امنیت و آرامش الزم براي گفتگو را فراهم کنند بین معماري مکان پاتوق و خط همواره باید هماهنگیوجود داشته و جامعه مورد نظر فکري مستقر در مکان

حضور شهروندان در ، مشخصه ي اصلی پاتوق . باشد در آن تعامل و تقابل اجتماعی صــورت . آن می باشــد

ــا . می گیرد ــان به این فض ارزش ها و هنجارهاي انسارتباط و زمینه معاشـــرت و امکان . معنی می بخشـــد

کاربرانش و آورد می فراهمرا دترد طه ــل حت سـ ت. عامل هویت دهنده به محله هاي شهري است. باشدمی

باید داراي گیرایی باشـد و عامل جذب کننده افراد در باید متناسب با سبک شهرسازي . آن وجود داشته باشد

محلی است براي انجام و . فضاهاي پیرامون خود باشدشهري شهر ایجاد جذاب. برگزاري نمایش هاي یت در

سبب . فضایی براي نظارت اجتماعی می باشد. می کندــده و خاطره ایجاد می کنترل رفتارهاي اجتماعی شـ

233 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

ــود . کند نه در مقیاس ، در مقیاس محله مطرح می شـست براي همه افراد . شهر شهري ممکن ا یک پاتوق

ــد ــته باشـ پاتوق ها می . جامعه حکم پاتوق را نداشـمان به مرور ز ند کل و فرم خود توان ــ ، با تغییر شـ

ند مای مثالً در گذر زمان از . عملکرد خود را تقویت نشدند ولی سته منتقل ضاي باز به ب شکل دیگري ف به

به خدمت دهی خود ادامه دهند مثالً قهوه خانه ها و کافه ها در طول زمان به پاتوق هاي فعال تبدیل شــده

معموالً تعداد افراد براي تشــکیل یک مکان پاتوق. اندنفر اســت چرا که تعداد افراد الزم براي آن 2بیش از

که گفتمانی هایی که در پاتوق انجام می شود از جمله

شکل بگیرد بیش از فعالیت ست. 2چند وجهی نفر است فعالیت ضور افراد . هاي اختیاري یا اجتماعی ا ح

ست افراد به فعالیت هایی که مورد ، در پاتوق آزادانه اشا ست نظیر گفت و گو عالقه شا کردن ، ن ا بازي ، تما

ــب اطالعات ، کردن ــتراحت کردن و ، کسـ می ... اسـند عداد افراد . پرداز طه بین افراد ، ت میزان و ، نوع راب

اهداف گفتمان هاي ، رهبري و مدیریت، شدت روابط حاکم بر ــی ظام ارزشـ نگ و ن پاتوق و فره رایج در

ــت ، روابط در پاتوق هاي مختلف مینو (. متفاوت اسـ )2(جدول شماره )1392، علیخانی

ماخذ: نگارنده حیطه هاي اجتماعی اثرگذار بر پاتوق 2جدول

بهبود رابطه بین افراد، سیستم حاکم و جامعه فضاي عمومیمی تواند کامال باز یا بسته باشد، فضاي نظارت

اجتماعی متناسب با مسائل طبیعی و جوي قابل تفکیک از فضاهاي عمومی شهري داراي هویت شبه گروهی

ایجاد حس امنیت و آرامش براي گفتگو داراي عناصر سبک و خالصه نیستمقید به مکان

با اشکال و عناصر مختلف حاصل می شود وابسته به روابط افراد، تعداد افرادایجاد هماهنگی میان معماري و خط فکري

پاتوق

ایجاد معنا توسط ارزش و هنجارهاي انسانی ایجاد تعامل و تقابل اجتماعیشهروندان از مشخصه هاي اصلی پاتوق حضور

است

ایجاد ارتباط، زمینه معاشرت و امکان تردد تحت سلطه کاربر به طور دائمی یا دوره اي مورد استفاده قرار می

گیرد

متناسب با سبک کاربري اطراف توسط مشتري معنا یابد نه مدیرایجادتغیر شکل و فرم به مرور در جهت تقویت

عملکرد

کنترل رفتار اجتماعی و ایجاد خاطره هویت محله، ایجاد جذابیتعامل پاتوق شهري ممکن براي همه افراد حکم پاتوق

نداشته

در مقیاس محله است نه شهر عامل جذب افرادداراي محل برگزاري نمایش ها، حضور

افرادآزادانه استرهبري –نظام ارزشی حاکم بر رابطه

وع رابطهن -و مدیریتفعالیتهاي انجام شده در پاتوق اختیاري یا

اجتماعی استیزان و م -ناهداف گفتما -تحت تاثیر فرهنگ

شدت رابطه

:پاتوق بر اثرگذار کالبدي عوامل-2-3

1396و یکم، زمستان سیشماره ریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 234

وجود مبلمان : برخورداري از تسهیالت جهت نشستن

که بتوان پله و جاهایی ، نیمکت، نشیمنگاهی مانند سکوویژگی هاي پاتوق به آنها تکیه داد یکی از مهمترین

محسوب می شود که جهت افزایش بازدهی فضا مؤثر نورپردازي مناسب فضا هم به : نورپردازي فضا. هستند

منظور امکان بهره برداري در ساعات مختلف روز و هم به منظور جلوگیري از تبدیل شدن این فضا به

در بهبود ، خطر آفرین در شب دنج و، فضاهاي تاریکوجود تعادل در سایه و . و ارتقا فضا تاثیر گذار هستند

وجود سایه یکی از مهمترین عوامل براي تامین : آفتابلذا الزم است با اتخاذ . آسایش کاربران می باشد

ایجاد سایه نمود این کار با عناصر تمهیداتی در فضاامکان .. ن و سایه با، مختلفی از جمله پوشش گیاهی

همانگونه از تعاریف : احاطه به اطراف. پذیر می باشد، بر می آید افرادي که در فضاي پاتوق حضور می یابند

تمایل به برقراري ارتباط با محیط پیرامون خود و آگاه شدن از اتفاقاتی که در خارج از فضاي پاتوق صورت

: مناسب براي کلیه ساعات شبانه روز . دارندگیرد می نحوه ي طراحی فضا باید به گونه اي باشد که فضاي پاتوق جذابیت خود را در تمام ساعات شبانه روز

نماید تا در هر زمان از شبانه روز استفاده کنندگان حفظدسترسی آسان و مناسب به . خاص خود را دارا باشد

همواره باید به این نکته توجه نمود که : سایر فضاهافضاي پارك یا سایر تسهیالت پاتوق هاي شهري با

تفریحی در شهر متفاوت اند و احداث سرگرم کننده وهر گونه فضا جهت رفع سایر نیازها در این فضاها ممنوع است لذا براي رفع نیازهاي مذکور بهتر است این فضاها در دسترسی مناسب و راحت با سایر

براي : قابلیت نظارت داشتن. کاربري هاي مجاور باشند

لوگیري از بروز مشکالتی از قبیل تبدیل شدن پاتوق جها به فضاي تجمع شرورین و ایجاد مزاحمت براي شهروندان الزم است فضاي پاتوق به گونه اي طراحی شود که امکان بازرسی مداوم و نظارت ساکنان بر این فضاها وجود داشته باشد این کمک می کند ساکنان و

گونه اي بر روي این صاحبان کاربري هاي مجاور بهگرچه در قسمت : آرامش .فضاها تسلط داشته باشند

صحبت شد اما آنچه قبلی از نظارت بر این فضاها مسلم است این است که نباید این نظارت به گونه اي

فضا را براي استفاده کنندگان از بین باشد که آرامشهمچنین محل قرارگیري این فضاها باید به گونه . ببرد

ي انتخاب شود که عواملی از قبیل تردد بیش از اندازه اسر و صدا و ، شلوغی، شرایط آب و هوایی، خودروها

: دنج بودن. سبب بر هم خوردن آرامش محیط نشود.. در انتخاب محل ایجاد پاتوق و نیز طراحی فضاي

در . بایست به دو اصل همزمان توجه نمود پاتوق می گونه اي باشد که بهبایست طراحی درجه اول می

امکان نظارت صاحبان کاربري هاي مجاور و سایر به عالوه به عنوان اصل دوم . شهروندان فراهم شود

رعایت این نکته الزامی است که این نظارت نباید به . گونه اي باشد که دنج بودن فضا را خدشه دار کند

یکی از مهمترین اصول در طراحی : خودمانی بودن فضاي پاتوق القاي حس خودمانی بودن و صمیمت در

فضا حس در واقع بازدیدکنندگان باید در. فضاستنزدیکی داشته باشند تا تعامالت اجتماعی در فضا

مبلمان استفاده کنندگان از : حاوي مبلمان. برقرار شود: نظر سازيم. تدر فضا در افزایش بازدهی فضا موثر اس

زیبایی محوطه پاتوق در ایجاد و افزایش میل و رغبت استفاده . در بازدیدکنندگان در استفاده از فضا مؤثر است

235 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

استفاده از مجسمه : از هنر در طراحی و آراستن محوطهو یا طراحی و نقاشی هاي بر روي زمین که سبب

تعریف . کنندگی شهروندان می شود عوتافزایش دفضا با به گونه اي که تمایز: شدن لبه و محدوده

فضاهاي کناري ملموس باشد و از سردرگمی کاربران ازگار نمودن شکل س. شودبراي استفاده از فضا پرهیز

در واقع عملکرد : مناسب محوطه با عملکرد خاص فضاجمع نمودن اقشار و ، اولیه و اصلی فضاهاي پاتوق

در سطح .جامعه به دور هم می باشد گروه هاي مختلف، محالتی که زمین الزم براي احداث پارك وجود ندارد

پاتوق هاي شهري بهترین گزینه براي ایجاد تعامالت پاتوق هاي : هویت و قدمت . اجتماعی در محله هستند

شهري براي اینکه بتوانند به خوبی ایفاي نقش کنند و سبب هویت بخشی به محله و شهروند شوند خود نیز

)32: 1390،سعید رضوانی(. هویت باشند باید داراي)3(جدول شماره

پاتوق بر اثرگذار اقلیمی عوامل-2-4همانند هر بناي دیگر یکی از مهمترین عوامل دستیابی به هدفهاي عملکردي، ایجاد آسایش اقلیمی میباشد. بر

تنظیم دماي هوا در عبارتند از:اساس مهمترین معیارها جهت گیري مناسب نسبت به تابش ؛محدوده آسایش

خورشید جهت استفاده ازخورشید در مواقع سرد و

حذف تابش بر بنا در زمانهاي گرم؛ تنظیم رطوبت هوا؛ توجه به در نظر گرفتن جهت باده و به ویژه باد غالب؛

بارش بخصوص در طراحی فضاهاي باز؛ عامل ردها بعنوان یکی از مشکالت ایجاد شده نوین در ریزگ

)4(جدول شماره )1392 ،طاهباز(سطح شهر.

ماخذ: نگارنده عوامل کالبدي اثرگذار بر پاتوق 3 جدول احاطه به اطراف وجود تعادل در سایه و آفتاب نور پردازي فضا

به مسیرهاي حرکنی ینزدیک و مناسبدسترسی آسان مناسب براي تمام شبانه روز خودمانی بودن دنج بودن آرامش استفاده از هنر در طراحی محوطه منظر سازي مبلمان

ياجتماع پذیر محوطه با عملکرد فضامودن سازگار ن تعریف لبه و محدوده يپیاده مدار یایمنو امنیت هویت و قدمت

ماخذ: نگارنده اثرگذار بر پاتوق اقلیمیعوامل 4 جدول رطوبت هوا تابش خورشید دماي هوا

عامل ریزگردها بارش باد

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 236

مدل نظري پژوهش:-2-5 براي بررسی دقیق معیارهاي مطرح شده در چهار

اجتماعی، کالبدي، محیطی و اقلیمی و تاثیر آنها حیطهپاتوق و پس از حذف موارد عامالت اجتماعی در تبر

تکراري ارائه شده در نظریات مختلف میتوان مهمترین عاملها را به شکل زیر ارائه نمود:

معیارهاي اجتماعی شامل توجه به زندگی -الفتنوع، انعطاف پذیري،اجتماعی و همگانی، نفوذپذیري،

سرزندگی و خوانایی. معیارهاي محیطی شامل خاطره انگیزي، ایجاد -ب

حس امنیت، ایجاد تقابل اجتماعی، هویت محله، جذب مخاطب، تناسب با محیط اطراف، تناسب با مسایل طبیعی، شکل گیري تحت اثر فرهنگ و بهبود رابطه

بین افراد.عوامل کالبدي شامل دنج بودن، تعادل سایه و -ج

آفتاب، نورپردازي، احاطه به اطراف، دسترسی مناسب، ن، منظرسازي، تعریف صحیح آرامش، خودمانی بود

محدوده و هویت.عوامل اقلیمی شامل دما، رطوبت، تابش، باد، بارش -د

و ریزگردها.هر یک از عوامل مطرح شده به تفکیک در فضاي باز

و بسته مورد پرسش و تحقیق قرار گرفته است. بحث اصلی – 3

معرفی شهر برازجان-3-1شهر برازجان در جنوب غربی فارس و شمال غربی

داراي دو منطقه کوهستانی و . استان بوشهر قرار دارد که بلند ترین قله آن کوه گیسکان با . جلگه ایی است

متر از سطح دریا ارتفاع 75. متر می باشد 2600ارتفاع 16درجه و 29موقعیت برازجان بر روي نقشه . دارد

دقیقه طول شرقی 13درجه و 51 –دقیقه عرض شمالی . است

پهنه اقلیمی گرم و نیمه مرطوب شامل بخش هایی از دشت خوزستان و حوزه آبریز جازموریان و منطقه باریکی در حد فاصل شمال استان هاي بوشهر و

تابستان هاي . هرمزگان با جنوب فارس و کرمان است. بسیارگرم و نیمه مرطوب و زمستان هاي معتدل دارد

در این اقلیم تامین آسایش انسان در تابستان با به دلیل باال بودن دما و . مشکالتی جدي همراه است

نمی توان همچون مناطق کویري از ، رطوبت نسبی هوا. برودت تبخیري براي خنک کردن محیط استفاده کرد

، خرمشهر، شوشتر، دزفول، اهواز، شهرهایی نظیر آبادان، بمپور، جیرفت، الر، کازرون، آغاجاري، مسجدسلیمان

این پهنه . ایرانشهر و دشتستان چنین اقلیمی دارنداقلیمی از نظر جغرافیایی در حد فاصله اقلیم گرم و خشک و اقلیم گرم و مرطوب قرار دارد و ویژگی هاي

متفاوت ، اقلیمی و نیازهاي معماري همساز با اقلیم آنی آب و به طور کلی ویژگ. از دو پهنه یادشده است

زیاد : هوایی منطقه گرم و نیمه مرطوب عبارت است از هواي نسبتا معتدل در ، بودن شدت گرما در تابستان

باال ، زیاد بودن نوسان دماي روزانه و سالیانه، زمستانکم بود باران و ریزش هاي ، بودن نسبی رطوبت هوا

درخشان بودن آفتاب در ، عدم بروز یخبندان، جويوزش بادهاي تابستانی توام با گرما و ، سالاکثر مواقع

از ویژگی هاي مهم این مناطق دو فصلی . گاه گردوغباراین معنی که تابستان آن بسیار گرم و ، بودن آن است

طوالنی و زمستان آن مالیم و کوتاه با هوایی بهاري/ . )1392، (طاهباز. پائیزي است

237 فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان) پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و

ايمعرفی مکانهاي مناسب در شهر برازجان بر-3-2 پاتوق:

با توجه به نیازهاي مخاطبین در فضاي پاتوق و بررسی فاکتور هایی چون فضاي ورزشی، فضاي سرگرمی، فضاي فرهنگی، فضاي آموزشی می توان به عنوان مثال بوستان مادر شهر برازجان که واقع در محله آزادگان در کنار خیابان فنی حرفه اي قرار دارد از پتانسیل هایی

ضاي بازي و فضاي ورزشی باز را نام برد که مانند فجمع قابل توجهی از سنین مختلف را در ساعات اولیه صبح براي ورزش و در بعد از ظهر براي تفریح و سرگرمی گرد هم آورده و به عنوان پاتوق باز نقش آفرینی می کند. پارك بوستان واقع در بلوار حسینیه

ي پتانسیل هایی متر مربع دارا222,91اعظم با ابعاد چون کتابخانه و فضاي سبز وآبنما ، میزهاي پینگ پنگ در ساعات مختلف روز تجمع اي از سنین مختلف محله حسینیه اعظم گرده هم می آیند و بعنوان پاتوق فرهنگی و تفریحی نقش آفرینی می کند. بوستان فرهنگ واقع در فرهنگیان برازجان به عنوان پاتوق

تجاري، در ساعات مختلف روز تفریحی، ورزشی، جهت گرد هم آمد افراد با سنین مختلف محله فرهنگیان نقش آفرینی می کند. میدان شهید چمران واقع در روبه روي کاروانسراي مشیرالملک شهرستان برازجان به عنوان فضایی تاریخی از دوره پهلوي تا به حال محل تجمع افرا با سنین مختلف براي مناسبت

ختلف به عنوان پاتوق شهري نقش آفرینی می هاي مکند. میدان شهید صادق گنجی واقع در ورودي شهر برازجان از محور شیراز، برازجان به همراه پارك شهید گنجی در کنار این میدان در تمام روز هاي هفته به ویژه تعطیالت آخر هفته در ساعات بعد از ظهر تا پاسی

دم شهر برازجان می از شب محل تجمع وسیعی از مرباشد که داراي پتانسیل هاي تفریحی، تجاري ، فرهنگی و ورزشی به صورت فضاي باز و بسته در قالب پاتوق

شهري نقش آفرینی می کند. تحلیل اطالعات مرتبط با پرسشنامه-3-3

کمک اطالعات گردآوري شده از راه این یافته ها بهمشاغل مختلف جنسیت و، نپرسشنامه از افراد با سنی

کالبدي و ، محیطی، درباره تاثیر فاکتورها ( اجتماعیاقلیمی) بر فضاي باز و بسته پاتوق در محالت شهري

نرم افزاراتفاق افتاده و نتایج به دست آمده به کمک SPSS به شکل جدول و نمودار در زیر ارائه گردیده .است

، تاهل تحصیلی جنسی، نظرپرسش شوندگان از شرایط . بر این آورده شده است 4سنی در جدول شماره و

نفر زن؛ به 45نفر مرد و 55اساس به لحاظ جنسیت 33نفر فوق دیپلم، 22نفر دیپلم، 22لحاظ تحصیالت نفر داراي 3نفر کارشناسی ارشد و 20نفر کارشناسی،

نفر 37مدرك دکتري بودند؛ به لحاظ وضعیت تاهل ، سال 21نفر زیر 22سن نفر متاهل؛ از نظر 63مجرد و

40تا 31نفر بین 28سال، 30تا 21نفر بین 37سال 51نفر باالي 37سال، 50تا 41نفر بین 10سال،

بوده اند.عوامل "در تحقیق فرضیه کلی زیر مورد بررسی است:

عوامل موثر بعنوان قلیمیا محیطی، اجتماعی، کالبدي وموثر پاتوق روابط و تعامالت اجتماعی بهبود بر

. براي دستیابی به این هدف، فرضیه کلی در "هستندچهار بخش و همچنین هر بار در فضاي باز و بسته مورد تحلیل قرار گرفتند. بهمین دلیل چهار فرضیهفرعی براي بررسی فرضیه اصلی در نظر گرفته شده و

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 238

تحلیل شدند.

بررسی معیار اجتماعی در فرضیه فرعی یک: 3-4فضاي باز و بسته) در کیفیت در (عوامل اجتماعی "

. در "اعی تاثیرگذار استروابط و تعامالت اجتم سوال در زمینه 6پرسشنامه براي این فرضیه فرعی،

رسشهاي مطرح شده جهت اثبات فرضیهپ-6جدول ماخذ: نگارنده

ق: حقی

ه تضی

فري

ذارر گ

تاثیي و

بد کال

ی،ماع

جتی، ا

یطمح

ل وام

عا

میقلی

بر بود

به

عیتما

اجالت

عام و ت

بطروا

فرضیه : 1فرعی

بررسی عوامل اجتماعی

زندگی اجتماعی و همگانیتوجه به نفوذپذیري

تنوع انعطاف پذیري

سرزندگی خوانایی

فرضیه : 2فرعی

بررسی عوامل محیطی

خاطره انگیزي ایجاد حس امنیت

ایجاد تقابل اجتماعی هویت محله

جذب مخاطب تناسب با محیط اطراف تناسب با مسایل طبیعی

تحت اثر فرهنگشکل گیري بهبود رابطه بین افراد

فرضیه : 3فرعی

بررسی عوامل کالبدي

دنج بودن هویت

تعادل سایه و آفتاب نورپردازي

احاطه به اطراف دسترسی مناسب

آرامش خودمانی بودن

منظرسازي تعریف صحیح محدوده

فرضیه : 4فرعی

بررسی عوامل اقلیمی

دما رطوبت تابش باد

بارش ریزگردها

سوال در زمینه فضاي بسته طراحی و 6فضاي باز و

نفر پاسخ دهنده قرار داده شد که نتایج 100در اختیار .)7ن به شرح زیر است (جدول شماره تحلیل آ

میانگین میشود مالحظه 7جدول در که همان گونه بسته و فضاي گیري شکل در اجتماعی عوامل مؤلفه

1.01( معیار انحراف و)4.2و 4.0( باز پاتوق به ترتیب دهد می نشان گروهی تک tآزمون نتایج. است) 85.و سطح در) 96/1( جدول از شده محاسبه tبه توجه با

دهندگان پاسخ ویژگیهاي 5 جدولمختلف ابعاد از

ماخذ: برداشت میدانی نگارنده جنسیت

درصد تعداد فراوانی

Valid 55.0 55 مرد 45.0 45 زن

100.0 100 مجموع تحصیالت

درصد تعداد فراوانی

Valid

22.0 22 دیپلم 22.0 22 فوق دیپلم 33.0 33 کارشناسی

20.0 20 ارشد 3.0 3 دکتری 100.0 100 مجموع

وضعیت تاھل درصد تعداد فراوانی

Valid

مجرد37 37.0

متاھل63 63.0

مجموع100 100.0

سن درصد تعداد فراوانی

Valid

-21 22 22.0 21-30 37 37.0 31-40 28 28.0 41-50 10 10.0 +51 3 3.0 100.0 100 مجموع

239 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

رندهماخذ: نگا حلیل پرسشهاي مرتبط با تاثیر عوامل اجتماعی در ارتقاء تعامالت اجتماعی پاتوقت -7جدول نمودار فراوانی عوامل اجتماعی در فضاي بسته عوامل اجتماعی در فضاي بستهنمودار فراوانی

موافقم خیلی موافقمنظري ندارم

مخالفمخیلی مخالفم

خیلی موافقم

خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم

1سوال 2 3 11 40 44 224 262 64 24 26 2سوال 4 3 12 42 39

خاب کرده طبق جدول نتیجه می شود که بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انتناسب در از تاثیر گذاري م بستهاند. بنابراین عوامل اجتماعی در طراحی فضاي

ارتقاء تعامل اجتماعی در پاتوق برخوردار است

3سوال 6 3 15 55 21 4سوال 5 5 13 35 42 5سوال 5 4 8 45 38 6سوال 4 6 5 45 40

بازنمودار فراوانی عوامل اجتماعی در فضاي بازعوامل اجتماعی در فضاي فراوانی نمودار

موافقم خیلی موافقمنظري ندارم

مخالفمخیلی مخالفم

خیلی موافقم

خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم

1سوال 1 6 9 39 45 278 246 44 25 7 2سوال 0 4 7 38 51

د. بنابراین دهندگان گزینه خیلی موافقم را انتخاب کرده انطبق جدول بیشتر پاسخ تاثیر عوامل معماري با توجه به فاکتورهاي اجتماعی در طراحی فضاي باز از گذاري مناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی پاتوق برخوردار است.

3سوال 0 5 7 44 44 4سوال 2 2 8 46 42 5سوال 1 5 8 37 49 6سوال 3 3 5 42 47

اي نمونه تک تست تی آزمون نتایج خطاي استاندارد انحراف معیار میانگین تعداد

عوامل اجتماعی در فضاي بسته 04140. 1.01415 4.0567 600

بازعوامل اجتماعی در فضاي 03488. 85431. 4.2733 600

پاتوق در اجتماعی تعامالت ارتقاء بر وبسته باز فضاي در کالبدي عوامل تاثیر

95% Confidence Interval of the Difference میانگین Sig. درجه آزادي t میانگین

پایین ترین باالترین

عوامل اجتماعی در فضاي بسته 97.981 599 000. 4.05667 3.9754 4.1380

بازعوامل اجتماعی در فضاي 122.526 599 000. 4.27333 4.2048 4.3418

)05/0α=است. بزرگتر 3میانگین ) از

(p= .000, t= 97.9 ) فضاي بسته؛ (p=.000, t=122.5) فضاي باز

تأثیر پاتوق گیري شکل در اجتماعی عوامل بنابراین .ست فضا در کیفیت افزایش باعث و داشته

بررسی معیار محیطی در فرضیه فرعی دو: 3-5 فضاي بازدر فضاي معماري پاتوق (عوامل محیطی "

و بسته) در کیفیت روابط و تعامالت اجتماعی ".تاثیرگذار است

سوال در زمینه 9در پرسشنامه براي بررسی فرضیه،

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 240

سوال در رمینه فضاي بسته طراحی و 9فضاي باز و

یج نفر پاسخ دهنده قرار داده شد که نتا 100در اختیار ):8تحلیل آن به شرح زیر است (جدول شماره

میانگین میشود مالحظه 8جدول در که همان گونه بسته و باز فضاي گیري شکل در محیطی عوامل مؤلفه

و 1.03( معیار انحراف و)4.2و 4.0( پاتوق به ترتیب ماخذ: نگارنده اعی پاتوقپرسشهاي مرتبط با تاثیر عوامل محیطی در ارتقاء تعامالت اجتمتحلیل -8جدول

بسته فضاي درمحیطی عوامل فراوانی نمودار در فضاي بستهمحیطی نمودار فراوانی عوامل خیلی موافقم

موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقمنظري ندارم

مخالفم خیلی مخالفم

25 68 102 345 360 1سوال 3 7 11 42 37

2سوال 2 5 13 34 46

نابراین طبق جدول بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انتخاب کرده اند. بي عوامل معماري با توجه به حیطه هاي محیطی و اجتماعی در طراحی فضا

ار است.پاتوق برخوردبسته از تاثیر گذاري مناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی

3سوال 3 9 12 39 37

4سوال 3 11 9 41 36

5سوال 1 3 11 34 51

6سوال 4 6 12 44 34

7سوال 2 9 11 40 38

8سوال 4 10 10 33 43

9سوال 3 8 13 38 38 باز فضاي درمحیطی عوامل فراوانی نمودار بازدر فضاي محیطی نمودار فراوانی عوامل

خیلی موافقم

موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقمنظري ندارم

خیلی مخالفم مخالفم

2 34 82 402 380 1سوال 0 4 11 44 41 2سوال 0 3 7 47 43

تخاب طبق جدول نتیجه می شود که بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انجتماعی در معماري با توجه به حیطه هاي محیطی و ا کرده اند. بنابراین عوامل

اتوق طراحی فضاي باز از تاثیر گذاري مناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی پ برخوردار است.

3سوال 0 4 13 43 40

4سوال 0 3 8 46 43

5سوال 0 3 9 45 43

6سوال 1 4 7 47 41

7سوال 0 5 11 47 37

8سوال 1 3 8 41 47

9سوال 0 5 8 42 45

ماخذ: نگارنده پاتوق اجتماعی تعامالت ارتقاء در محیطی عوامل تاثیر با مرتبط پرسشهاي تحلیل -8ادامه جدول خطاي استاندارد انحراف معیار میانگین تعداد

در فضاهاي بستهمحیطی عوامل 03438. 1.03151 4.0522 900

در فضاهاي بازمحیطی عوامل 02631. 78942. 4.2489 900

پاتوق در اجتماعی تعامالت ارتقاء بر وبسته باز فضاي درمحیطی عوامل تاثیر

95% Confidence Interval of the Difference میانگین Sig درجه آزادي t

پایین ترین باالترین

در فضاهاي بستهمحیطی عوامل 117.853 899 000. 4.05222 4.05222 4.1197

در فضاهاي بازمحیطی عوامل 161.468 899 000. 4.24889 4.24889 4.3005

241 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

دهد می نشان گروهی تک tآزمون نتایج .است) 0.78 سطح در) 96/1( جدول از شده محاسبه tبه توجه با)05/0α=است. ) بزرگتر

(p= .000, t= 117 ) ؛فضاي بسته (p=.000, t=161) فضاي باز

رد اجتماعی عوامل که شود می گرفته نتیجه بنابراین مناسبی گذاري تأثیر از پاتوق فضاي گیري شکل

فضا این در کیفیت افزایش باعث و باشد می برخوردار .هست :3در فرضیه فرعی بررسی معیار کالبدي 3-6

فضاي باز و در (عوامل کالبدي "فرضیه فرعی سه: پاتوق بسته) در کیفیت روابط و تعامالت اجتماعی

".تاثیرگذار است 10سوال در زمینه فضاي باز و 10در پرسشنامه ،

سوال در رمینه فضاي بسته طراحی شده و در اختیار ن نفر پاسخ دهنده قرار داده شد که نتایج تحلیل آ 100

:)9(جدول شماره به شرح زیر است

میانگین میشود مالحظه 9جدول در که همان گونهبسته و باز فضاي گیري شکل در کالبدي عوامل مؤلفه

و 0,85( معیار انحراف و )3.8و 4.0( پاتوق به ترتیب دهد می نشان گروهی تک tآزمون نتایج. است) 1,03

سطح در) 96/1( جدول از شده محاسبه tبه توجه با)05/0α=است. ) بزرگتر

(p= .000, t= 153 ) فضاي بسته؛ (p=.000, t=116) فضاي باز

در کالبدي عوامل که شود می گرفته نتیجه بنابراین مناسبی گذاري تأثیر از پاتوق فضاي گیري شکل

فضا این در کیفیت افزایش باعث و باشد می برخوردار .هست فرضیه فرعی چهار: اقلیمیبررسی معیار 3-7

فضاي باز و بسته) در کیفیت روابط در ( اقلیمیعوامل " ".تاثیرگذار استپاتوق و تعامالت اجتماعی

سوال در زمینه 6براي بررسی این فرضیه فرعی، سوال در رمینه فضاي بسته طراحی شده 6فضاي باز و تایج نفر پاسخ دهنده قرار داده شد که ن 100و در اختیار

است. 10تحلیل آن به شرح جدول شماره میانگین میشود مالحظه 10جدول در که همان گونه

انحراف و )2,4و 3,8( به ترتیب اقلیمی عوامل مؤلفه گروهی تک tآزمون نتایج. است) 1,13و 1,07( معیار جدول از شده محاسبه tبه توجه با دهد می نشان

است. ) بزرگتر=05/0α( سطح در) 96/1((p= .000, t= 87 ) فضاي بسته؛ (p=.000, t=52) فضاي باز

در اقلیمی عوامل که شود می گرفته نتیجه بنابراین مناسبی گذاري تأثیر از پاتوق فضاي گیري شکل

اگرچه تاثیرات کمتري را نسبت به .باشد می برخوردار سایر عوامل نشان میدهد.

پیشنهادجمع بندي و ارائه -5راهکارهاي پیشنهادي در جهت طراحی و اجراي پاتوق

به این نکته با کیفیت به قرار زیر است.: پاتوق با توجهکه یک فضاي عمومی شهري به حساب می آید، محل اجتماع افراد می باشد. بنابراین چنین فضایی در محله

باعث اجتماع پذیري می شود.

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، برنامهنشریه پژوهش و 242

دهماخذ: نگارن حلیل پرسشهاي مرتبط با تاثیر عوامل کالبدي در ارتقاء تعامالت اجتماعی پاتوقت -9جدول

بسته فضاي درکالبدي عوامل فراوانی نمودار در فضاي بستهکالبدي نمودار فراوانی عوامل

خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم

40 78 162 452 268 1سوال 4 7 22 39 28

2سوال 2 6 24 45 23

ده اند. جدول نتیجه می شود که بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انتخاب کرطبق اثیر گذاري تبنابراین عوامل معماري با توجه به عوامل کالبدي در طراحی فضاي بسته از

مناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی پاتوق برخوردار است.

3سوال 0 3 12 48 37

4سوال 5 5 11 42 37

5سوال 7 9 13 41 30

6سوال 7 8 17 50 18

7سوال 4 10 25 40 21

8سوال 4 12 14 44 26

9سوال 3 8 10 52 27

10سوال 4 10 14 51 21

باز فضاي درکالبدي عوامل فراوانی نمودار بازدر فضاي کالبدي نمودار فراوانی عوامل

خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم

4 28 216 410 342 1سوال 0 3 22 41 34

2سوال 1 2 24 34 39

ده اند. نتیجه می شود که بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انتخاب کر طبق جدولاثیر گذاري بنابراین عوامل معماري با توجه به عوامل کالبدي در طراحی فضاي باز از ت

مناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی پاتوق برخوردار است.

3سوال 2 4 33 45 16

4سوال 0 5 34 52 9

5سوال 0 2 27 46 25

6سوال 0 2 22 55 21

7سوال 0 4 18 38 40

8سوال 1 1 14 41 43

9سوال 0 2 10 31 57

10سوال 0 3 12 27 58

خطاي استاندارد انحراف معیار میانگین تعداد

در فضاهاي بستهکالبدي عوامل 0,02652 0.83865 4.0580 1000

در فضاهاي بازکالبدي عوامل 03289,0 1,03995 3,8280 1000

پاتوق در اجتماعی تعامالت ارتقاء بر وبسته باز فضاي درکالبدي عوامل تاثیر

95% Confidence Interval of the Difference میانگین Sig درجه آزادي t

پایین ترین باالترین

در فضاهاي بستهکالبدي عوامل 153,013 999 000. 4.05800 4.0060 4.1100

در فضاهاي بازکالبدي عوامل 116,402 999 000. 3.82800 3,7635 3,8925

243 تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل

ماخذ: نگارنده اجتماعی پاتوق پرسشهاي مرتبط با تاثیر عوامل اقلیمی در ارتقاء تعامالتتحلیل -10جدول بسته فضاي دراقلیمی عوامل فراوانی نمودار در فضاي بستهاقلیمی نمودار فراوانی عوامل

خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم

1سوال 3 7 18 33 39 268 452 162 78 40

2سوال 5 7 14 48 26

ابراین طبق جدول بیشتر پاسخ دهندگان گزینه موافقم را انتخاب کرده اند. بنتعامل عوامل اقلیمی در طراحی فضاي بسته از تاثیر گذاري مناسب در ارتقاء

اجتماعی پاتوق برخوردار است.

3سوال 6 5 15 44 30

4سوال 4 9 16 42 29

5سوال 3 8 16 39 34

6سوال 7 8 14 45 26

بسته فضاي دراقلیمی عوامل فراوانی نمودار در فضاي بستهاقلیمی دار فراوانی عوامل نمو خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم خیلی مخالفم مخالفم نظري ندارم موافقم خیلی موافقم

1سوال 19 27 23 24 7 268 452 162 78 40

2سوال 22 29 21 26 2 ا رتعداد قابل توجه اي از پاسخ دهندگان گزینه خیلی مخالفم طبق جدول یر گذاري انتخاب کرده اند. بنابراین عوامل اقلیمی در طراحی فضاي باز از تاث

ک ایده نامناسب در ارتقاء تعامل اجتماعی پاتوق برخوردار است. باید با کمایش و نقطه آسهاي طراح با توجه به شرایط اقلیمی در فضاي باز پاتوق را به

کیفت مناسب رساند

3سوال 23 26 25 21 5

4سوال 21 30 18 22 9

5سوال 22 27 16 27 8

6سوال 21 29 15 34 1

خطاي استاندارد انحراف معیار میانگین تعداد

در فضاهاي بستهاقلیمی عوامل 04395. 1.07643 3.8650 600

در فضاهاي بازاقلیمی عوامل 04647. 1,13825 2.4433 600

پاتوق در اجتماعی تعامالت ارتقاء بر وبسته باز فضاي دراقلیمی عوامل تاثیر

95% Confidence Interval of the Difference میانگین Sig درجه آزادي t

پایین ترین باالترین

در فضاهاي بستهاقلیمی عوامل 87.951 599 000. 3.86500 3.7787 3.9513

در فضاهاي بازاقلیمی عوامل 52.580 599 000. 2.44333 2.3521 2.5346

این اجتماع پذیري در فضاي همگانی که افراد محله در ، آن جمع می شوند تا وقت خودشان را در آن بگذرانند

دید چهره به چهره میان افراد محله شکل گیري باعث بین افراد اجتماعی درو آشنایی و در نهایت تعامل

، این امر سبب افزایش صمیمیت. خواهد شدمحله البته . ایمنی و در نهایت نفوذ پذیري می شود، امنیت

این اتفاق با طراحی پاتوق محله اي که بستر رفتارها و د و توانایی و استطاعت پذیرش فعالیت هاي متنوع باش

ه وقوع و رفتار هاي دلخواه افراد محله را داشته باشد بورزشی ، بنابر این ایجاد فضا هاي تفریحی. می پیوندد

، و فعالیت هاي گروهی در کنار فضاهاي فرهنگیآموزشی و مذهبی براي سنین و جنسیت هاي مختلف با توجه به فرهنگ بومی منطقه در طراحی پاتوق محله جهت نفوذپذیري و اجتماع پذیري و افزایش تعامالت

در جهت اثبات فرضیه . باشد اجتماعی بسیار موثر می، اجتماعی، فاکتورهاي چون عوامل محیطی، فرعی

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 244

کالبدي و اقلیمی بر اساس نظریه هاي صاحب نظران در این باب و پرسشنامه هاي گردآوري شده از عموم

محل استقرار و جهت ، افراد جامعه در میابیم که فرمتعداد فضاهاي ارائه شده در پاتوق ، گیري مجموعه

به صورت باز و بسته و شرایط جوي (اقلیم) که محلهبا کمک اطالعات سازمان آب و هواشناسی شهرستان

بر شکل گیري فضاي پاتوق به برازجان به دست آمد نحوي جدي تاثیر

به اثبات موارد ذکر شده در متن باال در . گذار می باشدبطن این مقاله به صورتی گسترده پرداخته شده است

ه می توان تاثیر این عوامل را بر فضاي پاتوق در ک .به صورت جامع دریافت نمود 11جدول شماره

رندهاخذ: نگام تعامالت اجتماعی در پاتوق. تاثیر عوامل محیطی، اجتماعی، کالبدي و اقلیمی بر 11جدول شماره

توصیه هاي معمار توضیحات آیتم ها فاکتورها

محیطی

اجتماع پذیري است در طراحی شهري که اجتماع افراذ جامعه اشاره به مواردي

جر بهراه حواس من از مستقیم طور به و کنند دیدار چهره به چهره افزاد جامعه شودصمیمیت در میان اندوزي تجربه

و ارفتاره بوده، بستر انسانی طراحی پاتوق داراي مقیاس يرفتارها پذیرش و توانایی و باشد متنوعی هاي فعالیت

باشند داشته را شهروندان دلخواه

ایمنی

تأمین عدم صورت در که است محیطی عوامل و موارد به اشاره خطرات و است ناپذیر اجتناب حوادث وقوع مطلوب، شرایط

و حاضران، عابران جان و مال بالفعل و بالقوه صورت به کرد خواهد تهدید را ناظران

ه تفکیک مسیر پیاده و سواره، ایجاد رمپ در کنار پلجهت افراد مسن و ناتوان، ایجاد نکات ایمنی در

طراحی فضاي بسته و باز پاتوق در جهت افزایش رفاه و ایمنی افراد

امنیت

دارد اآنه اموال و اشخاص علیه آنومیکی رفتارهاي و جریان به اشارهکننده، اموال، جان و پیشگیري شرایط تأمین عدم صورت در که

اهدخو تهدید بالفعل و بالقوه را ناظران و حاضران، عابران حریم کرد

تقریبا و پیچیده شبکه ایجاد وسیله به امنیت رد هنجارها داوطلبانه رعایت و نظارتها از ناخودآگاهی

می اجرا مردم خود وسیله به و حفظ مردم خود میان شود

رتصو به را کاربران که پشتیبان و سازگار هاي کاربري از متأثر پیاده مداري .کند تقویت را مداري پیاده و بکشاند عمومی فضاهاي به پیوسته

به عبارتی تنوع در طرح علت اصلی نفوذ پذیري و در نهایت پیاده مداري در اجراي فضاي پاتوق می باشد.

اجتماعی

تنوع مکانهاي قابل دسترس و نفوذپذیر فقط زمانی ارزشمند تلقی می

گردند که بتوانند تنوعی از تجربیات را عرضه دارندکاربري هاي متنوع شامل تفریحی، ورزشی، سرگرمی،

علمی، رقابتی مناسب براي تمامی سنین و جنسیتها

زندگی اجتماعی و گروهی

یک فضاهایی که با عادات و رفتار اجتماعی و فرهنگی بومی افزاذ منطقه هم خوانی داشته باشند، احساس تعلق و هماهنگی بیشتري

ایجاد می کند

واستفاده از فرم، رنگ، مصالح و ... بومی در طراحی اجرا پاتوق پیشنهاد می گردد

ا بیایند که در تمام روز افرادي به دلخواه به آنجفضایی سرزنده است سرزندگی و ساعاتی را در آنجا سپري کنند.

ایجاد فضایی متنوع در کنار چشم انداز هاي بصري و ر همراه با به کارگیري فرم، رنگ، مصالح، ... بومی د

طراحی پاتوق

نفوذ پذیري زحدي از قدرت انتخاب که محیط به مردم می دهد تا بدانطریق ا

نی باشد.مکانی به مکان دیگر بروند، البته این راه باید شفاف و دیددر به کار بردن فرم، نما متنوع و طراحی محیط متفاوت

طراحی عرصه هاي مختلف پاتوق

کالبدي

سکو، نیمکت، پله وجود نشیمنگاهی و جاهایی که بتوان به آنها تکیه داد فضاي نشستن

نور پردازي فضاکی منظور بهره برداري در ساعات مختلف و پیش گیري از تاریبه

و فضایی خطر آفرین، ایجاد فضایی چشم نواز به دور از خیرگی

بکارگیري طراحی نور در کنار طراحی معماري پاتوق و استفاده از المپها و چراغهاي مناسب در اجراي فضاي

باز و بسته پاتوقتعادل سایه و

آفتاب یکی از مهمترین عوامل براي تامین آسایش کاربرانوجود سایه

است پوشش گیاهی، سایبان، داالن، آالچیق

245 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

مناسب براي روزکلیه ساعات

ات نحوه طراحی به گونه اي باشد که جذابیت خود را در تمام ساع شبانه روز حفظ کند و در هر زمان استفاده کننده خاص خود را

داشته

نشیمن جمعی براي سنین و ایجاد فضاهاي سرگرمی و جنسیت مختلف

براي جلو گیري از اجتماع شرورین و مزاحمت در این فضا قابلیت نظارتتسلط ساکنان کاربري هاي مجاور بر فضا پاتوق در

محله

آرامشعواملی از قبیل تردد خودرو، آب و هوا، شلوغی و سر و صدا

موجب به هم خوردن آرامش نشود. وگذر سواره، استفاده از پوشش گیاهی عدم مجاورت با

آب نما در تنظیم دما و کاهش آلودگی صوتی

دنجفرد فضاي پاتوق تا حدي باید براي استفاده کننده خصوصی باشد تا

احساس نظارت محسوس و کامل نداشته باشد

ایجاد فضاهاي نشیمن وسرگرمی جمعی باز وبسته مانندبسته و میز پینگ چایخانه و فضاي شطرنج درفضاي

پنگ فرم ها، مصالح، رنگ ها و پوشش گیاهی بومی و سنتی طراحی فضایی که حس خودمانی بودن و صمیمیت را القا کنند خودمانی

سطل زباله، نیمکت، میز پینگپنگ و شطرنج و ... استفاده از مبلمان در فضا در افزایش بازدهی فضا موثر است حاوي مبلمان

منظر سازنگ) بکارگیري از طراحی فضاي سبز (لنداسکیپ) و نورپردازي(الیتی

در افزایش میل و رغبت بازدیدکنندگان موثر است.فضاي سبز، عنصر آب، المانها، نقاشی، مجسمه ها،

فواره، نورپردازي

ارتفاع، پرچین و پوشش گیاهی، استفاده از اختالف تعریف لبه و محدوده پاتوق به گونه اي ملموس براي کاربران لبه و محدوده دیوار

تناسب محوطه با عملکرد

ور در واقع عملکرد اصلی پاتوق جمع نمودن اقشار مختلف جامعه د هم است بنابراین طرح محیط نیز باید این خصلت فضا را تشدید

کند

استفاده از فرم نیم دایره، دایره، مربع و مستطیل،فرهنگی، مذهبی مجاورت با کاربري هاي تجاري، پیشنهاد می شود

اقلیمی

دما 5ه کسال اخیر برازجان متوجه می شویم 5بر اساس میانگین دماي

ماه 4ماه روزهاي گرم و 8ماه از سال شبانه روز گرم می باشد و ماه روز در محدوده اسایش می باشد 2شب و

استفاده از مصالح رنگ روشن در نما و کف سازي، فضاي سبز و پوشش گیاهی، آبنما و فواره استفاده از

درنماسیستم سرمایش در فضاهاي بسته و شیشه رنگی

رطوبت نسبیماه از 3و رماه از فصل بها 2اخیر برازجان ساله 5بر اساس میانگین

فصل تابستان رطوبت شدید می باشد

استفاده از عایق رطوبتی در اجراي فضاهاي بسته، ر جهت گیري فضا دبااستفاده از باد محلی کوهپایه اي

حیاطر

بارندگی بسیار کم بارشوي راستفاده از عایق رطوبتی در بام، ایجاد پیش آمدگی

پنجره جهت پیشگیري از نفوذ کج باران

بادال ماه از سال شم 1باد هاي غالب از جبه غرب و جنوب غرب و در

وشمال غرب میوزداستفاده از پوشش گیاهی و درخت در جبه غربی و

جهت گیري کاربري ها به سمت شمال و جنوب

ریزگردهااز ماه 5ورود ریزگرد ها را از جبهه غربی و جنوب غربی به مدت

سال

ا در استفاده از درزگیرها در بازشوها و سیستم تصفیه هوبکار گیري فواره و آب پاش در فضاي فضاهاي بسته و

باز

: منابع، »تاالر شهر جدید اندیشه«: )1387روح اهللا (، ادنانی

ارشد براي دریافت درجه کارشناسی پایان نامه ، دانشگاه آزاد اسالمی واحد قزوین، معماري . 50 -59صص

کتاب راهنما : پاسخده هاي محیط«: )1382( اي، بنتلیعلم و ، بهزادفر مصطفیترجمه ، »براي طراحان

. صنعتمعیارهاي کیفی «: )1389اه (تابستانجهانش، پاکزاد

. 39شماره ، آبادي، »سنجش فضا

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 246

: )1388(هادي محمودي نژاد و محمدرضا، پورجعفر

فضاهاي در اجتماعی سرمایه و شهري طراحی«

. هله، تهران ، »شهري عوامل موثر «: )1389بهار و تابستان مریم (، خستو

، نشریه هویت شهر، »بر سرزندگی فضاهاي شهري . 6شماره

ماندن «: )1390( زهرا شش پرينوید و ، سعید رضوانی-32صص، معماريماهنامه همشهري ، »در فضا

30 . ، »جامع شناسی شهري«: )1390محمود (، شارع پور

. چاپ چهارم، سمتدانش اقلیمی طراحی « : )1392منصوره(، طاهباز

، چاپ اول، انتشارات شهید بهشتی، »معماري . تهران

معیارهاي طراحی شهري و «: )1385ملک (، طباطبایی، »محیطی در مقیاس هاي مختلف فضایی

. 18و 17شمارهه از گر«: )1392(زمستان مینا علیخانیو مینو، علیخانی

لزوم شهر ، هاي سنتی تا پاتوقهاي شهري امروزيکنفرانس معماري و شهرسازي و ، »شهروندگرا

موسسه آموزش عالی خاوران ، توسعه پایدار . مشهد

:http)( ، »پاتوق«: )1387( سیدرضا، رئوفی

//memaranayande. blogfa. com/post-50. aspx

بررسی نقش «: )1392و وحید وزیري( صدف، کرامتیپاتوقهاي شهري در افزایش تعامالت اجتماعی در

، کنفرانس بین المللی عمران، »شهر اردبیلدانشگاه ، تبریز، معماري و توسعه پایدار شهري

. آزاد اسالمی واحد تبریز

سنجش مکان در طراحی «: )1384کورش (، گلکار . 40شماره ، صفحه، »شهري

ترجمه منوچهر ، »سیماي شهري«: )1374کوین (، لینچموسسه انتشارات و چاپ دانشگاه ، تهران، مزینی . تهران

Cullen, G. (1961). The concise Townscape. London : Architectural Press.

Ramon G, Maria D; Ortiza, A; Parts, M (2004) ‘Urban Planning, gender and the Use of Public Spaces in Peripheral Neighborhood of Barcelona; Cities, Vol. 21, No. 3, pp. 215-223.

Gehl, J. (2004). Public spaces, public life. Copenhagen : Danish architectural press

Gehl, J. (1987). Life between Buildings.. New York : Van Nostrand Reinhold.

Golany, G. (1996). Geo-space urban design. New York : John Wiley & Sons.

Hall, E. T. (1990). The Hidden Dimension. New York : Anchor Books Editions. Random House, Inc.

Halprin, L. (1963). Cities. Massachusetts : the MIT Press.

Jacobs, J. (1965). The Death and Life of Great American Cities. Harmondsworth : Penguin.

Lang, J. (1987). Creating architectural theory : The role of the behavioral sciences in environmental design. New York : Van Nostrand Reinhold.

Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. London: Blackwell, Oxford

Lennard, S. G. & Lennard, H. (1993). Urban Space Design and Social Life, companion to contemporary architectural, Rutledge, London.

Mitcherlich, A. (1963). Die Unwirtlichkeit Unserer Stadte; Anstiftung Zum Unfrieden [The harshness of our cities ; incitement to unrest]. Frankfort : Edition

Pasaogullari, N. & Doratli, N. (2004) ‘Measuring Accessibility and Utilization of Public Spaces in Famagusta’, Cities, Vol. 21, No. 3, pp. 225-232.

Rapoport, A. (1990). The meaning of the Built Environment : A Nonverbal Communication. Arizona : University of Arizona Press.

247 پاتوق، فضاي جمعی شهري و معماري و محل تعامالت اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردي شهر برازجان)

ارتقاء تعامالت اجتماعی در فضاي پاتوقپیوست: پرسشنامه جهت تعیین عوامل موثر در بسمه تعالی

جنسیت: زن مرد

سطح تحصیالت: دیپلم فوق دیپلم کارشناسی ارشد دکترا و باالتر

متاهل وضعیت تاهل: مجرد

به باالتر 51 50تا 41 40تا 31 30تا 21سال 20سن: زیر ی،کتابخانه،کافی شامل(چایخانه، خانه شطرنج، بیلیارد،گیمنت، فعالیتهاي گروه فضاي بستهدر عوامل اجتماعی زیربه نظرشما

در ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق موثر هستندخیلی مخالفم

نظري مخالفم ندارم

خیلی موافقم موافقم

فضاي بسته

زندگی اجتماعی و همگانی 1 نفوذ پذیري 2 تنوع 3 انعطاف پذیري 4 سر زندگی 5 خوانایی 6

ي کودکان، میز پینگ شامل شامل(فضاي سبز،زمین گل کوچیک، فواره، آالچیق، مبلمان نشستن جمعی،اغذیه فروشی، فضاي باز فضاي بازدر طراحی عوامل اجتماعی زیربه نظرشما در ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق موثر هستند

فضاي باز

زندگی اجتماعی و همگانی 7 نفوذ پذیري 8 تنوع 9

انعطاف پذیري 10 سرزندگی 11 خوانایی 12

شامل(چایخانه، خانه شطرنج، بیلیارد،گیمنت، فعالیتهاي فضاي بستهدر طراحی عوامل محیطی زیربه نظرشما وثر هستنددر ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق م

کامال مخالفم

نظري مخالفم ندارم

کامال موافقم موافقم

فضاي بسته

ایجاد خاطره . 1 ایجاد حس امنیت 2

ایجاد تقابل اجتماعی 3 عامل هویت محله 4 جذب افراد 5 تناسب با کاربري اطراف 6 تناسب با مسائل طبیعی 7 تحت تاثیر فرهنگ 8 بهبود رابطه بین افراد 9

ودکان، میز پینگ کشامل شامل(فضاي سبز،زمین گل کوچیک، فواره، آالچیق، مبلمان نشستن جمعی،اغذیه فروشی، فضاي بازي فضاي بازدر طراحی زیرعوامل محیطی به نظرشما در ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق موثر هستند

فضاي باز

ایجاد خاطره 10 ایجاد حس امنیت 11

ایجاد تقابل اجتماعی 12 عامل هویت محله 13 جذب افراد 14 کاربري اطراف 15 تناسب با مسائل طبیعی 16 تحت تاثیر فرهنگ 17

1396و یکم، زمستان شماره سیریزي شهري، سال هشتم، نشریه پژوهش و برنامه 248

بهبود رابطه بین افراد 18

شامل(چایخانه، خانه شطرنج، بیلیارد،گیمنت، فعالیتهاي فضاي بستهدر طراحی عوامل کالبدي زیربه نظرشما وثر هستنددر ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق م

خیلی مخالفم

نظري مخالفم ندارم

خیلی موافقم موافقم

فضاي بسته

دنج بودن . 1 تعادل سایه و آفتاب 2 نورپردازي 3 احاطه به اطراف 4 دسترسی آسان 5 آرامش 6 خودمانی بودن 7 منظر سازي 8

تعریف محدوده 9 هویت و قدمت 10

کودکان، میز پینگ شامل شامل(فضاي سبز،زمین گل کوچیک، فواره، آالچیق، مبلمان نشستن جمعی،اغذیه فروشی، فضاي بازي باز فضايدر طراحی عوامل کالبدي زیربه نظرشما در ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق موثر هستند

فضاي باز

دنج بودن 11 تعادل سایه و آفتاب 12 نورپردازي 13 احاطه به اطراف 14 دسترسی آسان 15 آرامش 16 خودمانی بودن 17

منظر سازي 18 تعریف محدوده 19 هویت و قدمت 20

شامل(چایخانه، خانه شطرنج، بیلیارد،گیمنت، فعالیتهاي فضاي بستهدر طراحی عوامل محیطی زیربه نظرشما وثر هستنددر ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق م

کامال مخالفم

نظري مخالفم ندارم

کامال موافقم موافقم

فضاي بسته

دماي هوا . 1 تابش جورشید 2 رطوبت نسبی 3 باد غالب 4 بارش 5 ریزگردها 6

کودکان، میز پینگ شامل شامل(فضاي سبز،زمین گل کوچیک، فواره، آالچیق، مبلمان نشستن جمعی،اغذیه فروشی، فضاي بازي فضاي بازدر طراحی عوامل اقلیمی زیربه نظرشما در ارتقاء تعامالت اجتماعی در پاتوق موثر هستند

فضاي باز

دماي هوا 7 تابش جورشید 8 رطوبت نسبی 9

باد غالب 10 بارش 11 ریزگردها 12

.