Embed Size (px)
Citation preview
Literary Arts, 9th Year, No. 20, Autumn 2017
_________________________________________________________________ 5
Phonetic deviation in Sana’ee`s Mathnavies
Gholamreza Salemian
Samira Samimifar
Abstract
One of the important fields of research and study which recently has been absorbed a
lot of attention is Persian literature review, based on new theories of linguistics and
literature. The theory of ‘‘deviation of norm’’ is one of these theories which the first
time was offered by “Leech”. It is also one of the main causes of emerging literary
style.
In the current study, to answer the question of how “Sana’ee’’ has benefited of
phonetic deviation of norm in literary creation, His Mathnavies, includes Hadiqat al
Haqiqa, Seyr-Al-ebad, Aghl Nameh, Esgh Nameh, Sana’ee Abad, Tahrimat al
Ghalam, Tariqat al Tahqiq and Karnam-e-Balkh have been reviewed based on this
theory. Hakim Sana’ee is a great poet and mystic Sublime of the sixth century and is
the absolute masters of Persian poetry. He was born in the mid or early of the second
half of the fifth century in Ghazni. He is the first poet who has entered Sufi and
Qalandaris terminology into poetry. According to topic he used verses and Hadith in
his poetry as well as medicine, astronomy, and Thaphsir. Sana’ee's works include:
Koliat-e-Divan, Hadiqat al Haqiqa (Fakhi Nameh or Ilahi Nameh), Karnameh-e-
Balkh (Motaie Nameh), Sial Ibad Ilal Maead, Tahrimat al Ghalam and
Sana’ee’Makatib. Other works that apparently referred to Sana’ee include: Tariqat al
Tahqiq, Aql Nameh, Eshq Nameh and Sana’ee Abad. To do this, such Mathnavies
were examined in terms of referrals of phonetic deviation of norm, such as abdal,
saturation, discount, etc.
Anonymous poem should be fluent and beautiful views. Both form and meaning
must be good without blemish. The word has a great importance in his poetry. And if
he wants to employ a word in his poetry, rhyme restriction does not prohibit him
from doing so. By checking out his lyrics it was cleared that, like other poets, in case
of necessity rhyme he has used phonetic ’deviation of norm’ and in some cases
phonetic ’deviation of norm’ has been used in order to create innovative array to
increase music lyrics more effective. The innovation in this field means that causes
the rhetorical cohesion through makes the word of literary phonetic and musical
relationships. In fact, the poet with the using it in the poetry rhetorical figure has
established a strong link between the words as well as creating a kind of music in
word.
Associate Professor of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
M.A. Student of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
Received: 26/06/2015 Accepted: 22/06/2016
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License
Literary Arts, 9th Year, No. 20, Autumn 2017
6
According to the results, in Sana’ee’poems Litotes is the most frequent phonetic
deviation of norm and intensification process is the least frequent one. Despite such
literary status, the Aql nameh Mathnavies, by no means cannot be compared with
Hadiqat Masnavi, Sana’ee has applied the largest number of phonetic deviation of
Norm in this work. While Hadiqat has highest number of phonetic deviation of norm
namely 3697 but in proportion of literature, has the last place of using deviation of
norm. Perhaps Sana’ee became more mature in language and literature of words,
phonetic deviation of norm that was related to the exigencies of rhyme and rhythm,
has been further weakened in his the poem. Sana’ee has benefited from all subsets
vocal deviation of norm in his poetry. Litotes is the most frequent phonetic deviation
of Norm and intensification process is the least frequent one.
Keywords Highlighting, phonetic deviation, Leech, Sana’ee`s Mathnavies.
References
- Ahmadi,Babak (1391). Structure and interpretation of text, Tehran: Markaz.
- Fotuhi, Mahmud & Mohamad Khani, Ali Asghar (1385). A berserker in
Ghazneh, Tehran: Sokhan.
- Haghshenas, Mohammad Ali (1356). Phonetics, Tehran: Agah.
- Mehdi, Meshkat Al-Dini (1377). Construction phonetic language, Mashhad:
Ferdowsi University.
- Nabilu, Ali Reza (1387). Qualitative analysis of linguistic & literary of Sana’ee,
Literary Studies Quarterly, No 22, p. 155-177.
- Safa,Zabih ol-Lah (1369). Literary history in Iran, Vol 2, Tehran: Ferdows.
- Safari, Mohamad Shafie (1378). Vocabulary and expressions of Sanaee`s
Mathnavies, Ghazvin: Imam Khomeini International University.
- Safavi, Kurosh (1373). From linguistics to literature. Vol 1, Tehran: Cheshme.
- Sahba, Forogh (1384). Aesthetic principles lyrics, Journal of humanities and
social sciences of Shiraz University, No 3, p. 90-109.
- Sana’ee ghaznavi, Abo-al Majd (1359). Hadighat-al-Haghigha, Modares Razavi
(emend.), Tehran: Sepehr.
- -------------- (1389). Sana’ee`s Mathnavies, Abd-Al Reaz Seif – Gholam Hosein
Moraghebi (emend.), 1st ed., Terhran: University of Tehran Press.
- -------------- (1316). Seir ol-Ebad ela al-Ma`ad, Hossein Koohi Kermani
(emend.), Tehran: Aftab Printing Press.
- Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1379). Music of lyrics, Tehran: Agah.
- Shamisa, Sirus (1386). New look to exquisite, Tehran: Mitra.
های سناییهنجارگریزی آوایی در مثنوی
فر سمیرا صمیمی ، غالمرضا سالمیان
چکيده
های سنایی از حیث فنون آوایی بررسی کند؛ بدین منظور، شناختی را در مثنوی های زیبایی پژوهش حاضر بر آن است که خصیصه
ست. نظریة هنجارگریزی یکی از این نظریات ادبی است که نخستین ا شناسی و ادبی مناسب با اثر بهره جسته از نظریات نوین زبان
ترین عوامل پیدایش سبک ادبی است. در این تحقیق، بررای رسریدن بره پاسرن ایرن آن را ارائه کرد. هنجارگریزی از مهم« لیچ»بار
، الحقیقره حدیقره هرای او، شرامل پرسش که سنایی چگونه هنجارگریزی آوایی را ابزاری برای آفرینش ادبی قرار داده است، مثنوی
بر پایة این نظریه بررسری شرده اسرت. در ایرن کارنامة بلنو التحقیق طریق ،القلمتحریمه ، آبادسنایی، نامهعشق، نامهعقل، سیرالعباد
نجیده شرد. برر پایرة های هنجارگریزی آوایی، مانند ابدال، اشباع، تخفیف و ... سر ها از لحاظ انواع زیرمجموعهبررسی، این مثنوی
است. افرزون برر ایرن، سرنایی صررفا توان گفت که سنایی از این توانایی زبان برای زیبایی شعر خویش بهره برده نتایج تحقیق، می
، مانند سجع، جناس و است، بلکه گاهی هنجارگریزی را برای ایجاد صنایع بدیعی بنابر ضرورت وزنی دست به هنجارگریزی نزده
های این پژوهش، در اشعار سنایی، پربسامدترین هنجارگریزی آوایی، است. بر اساس یافتههای ادبی آفریده ار برده و زیبایی... به ک
بیشرترین و نامره عقرل بسامدترین آن، فرآیند تشدید است. همچنین، به نسبت تعداد ابیات هر مثنروی، مثنروی فرآیند تخفیف و کم
اند. آوایی را در خود داشته کمترین هنجارگریزی حدیقهمثنوی
های سناییسازی، هنجارگریزی آوایی، لیچ، مثنوی: برجستهها کليدواژه
مقدمه -1
دارد. 3و هاورانک 2ویژه موکاروفسکی گرایان چک، بهروس و صورت 1های شوکلوفسکیبه نقش ادبی زبان ریشه در دیدگاه اعتقاد
سازی نهاده بودند. بره های خودکاری و برجستهشناختند و بر این دو فرآیند نامگر باز میگرایان دو فرآیند زبانی را از یکدیصورت
ای که شیوۀ بیان جلرب نظرر کنرد، غیرمتعرارش باشرد و در کارگیری عناصر زبان است؛ به گونه به 4سازی اعتقاد هاورانک، برجسته
مسؤول مکاتبات( ، کرمانشاه، ایراندانشگاه رازی کرمانشاه ،دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی( [email protected] کرمانشاه، ایران دانشگاه رازی کرمانشاه ،ن و ادبیات فارسیدانشجوی کارشناسی ارشد زبا ، [email protected]
2/4/1395 تارین پذیرش: 5/4/1394تارین وصول: Copyright © 2015-2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as
they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially. 1. V. Shklovsky
2. J. Mukarovsky
3. B. Havranek
4. Foregrounding
پژوهشی( -فنون ادبی )علمی
13 -26 ص، 1396 پاییز( 20 )پیاپی 3، شمارهنهمسال
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 14
، بره 1سازی ادبی به اعتقاد لیچ زدایی یا برجسته(. آشنایی35-36: 1373مقابل فرآیند خودکاری زبان، غیرخودکار باشد )صفوی،
پذیر است. نخست آنکه نسبت به قواعد حاکم بر زبان خودکار انحرراش صرورت پرذیرد و دوم آنکره قواعردی برر دو شکل امکان
افزایری تجلری و قاعرده سرازی از طریرق دو شریوۀ هنجرارگریزی قواعد حاکم بر زبان خودکار افزوده شود؛ به این ترتیب، برجسته
(.43خواهد یافت )همان:
..( و گرروه موسریقایی .آمیزی وسازی از طریق دو گروه زبانی )استعاره، پارادوکس، حسشفیعی کدکنی معتقد است که برجسته
اعرانه این اسرت کره ترین کارکرد زبان شمهم» ی،موکاروفسک(. به اعتقاد 7: 1379کدکنی، شود )شفیعی)وزن، قافیه و ...( ایجاد می
(. البته باید ایرن 124: 1386)احمدی، « های زبانی، شعر وجود نخواهد داشتبدون سرپیچی از قاعده»و « زبان معیار را ویران کند
باشد؛ در غیرر ایرن صرورت، نره تنهرا شرعر ایجراد داشته شناسانه زیبایی هدش معیار، باید زبان از نکته را در نظر گرفت که عدول
های نروین بررسری و توان متون ادب سنتی فارسی را برپایة نظریه د، بلکه سخن از دایرۀ فصاحت نیز خارج خواهد شد. میشو نمی
با معیارهای نو دربارۀ آنها قضاوت کرد. در پژوهش حاضر، برای رسیدن به پاسن این پرسش که سنایی چگونره از هنجرارگریزی
،القلمتحریمه ، آبادسنایی، نامهعشق، نامهعقل، سیرالعباد، الحقیقهحدیقه های او، شامل نویآوایی در آفرینش ادبی بهره برده است، مث
شود. ، بر پایة این نظریه بررسی میکارنامة بلنو التحقیق طریق
سنایی -1-1
فارسی اسرت. وددت قدر و عارش بلندمقام قرن ششم و از استادان مسلم شعرآدم سنایی، شاعر عالیحکیم ابوالمجد مجدودبن
است. سنایی در آغاز کار به مداحی اشتغال داشت و همان زنردگی او در اواسط یا اوایل نیمة دوم قرن پنجم در غزنین اتفاق افتاده
باره جمال حرق والره و شریدایش سراخت؛ چنانکره گذراند و در چنگ آز گرفتار بود تا اینکه یکآمیز شاعران درباری را میطرب
(. وی نخستین شاعری است که اصرالالحات صروفیانه و 552-553: 1369هانیان بشست و شاعری مستغنی شد )صفا، دست از ج
گرفرت و در کنرار اینهرا بره قلندارانه را در شعر وارد کرد. او در شعر خویش به مقتضای موضوع، از آیرات و احادیرث بهرره مری
یرا نامره فخرری ) الحقیقهه حدیق، کلیات دیواناند از: ت. آثار سنایی عبارتموضوعاتی از قبیل طب، نجوم، تفسیر و ... نیز توجه داش
. آثار دیگری که ظاهرا منسروب بره سرنایی سنایی مکاتیبو القلم ه تحریم، المعاد الی سیرالعباد(، نامهمالایبه) بلن کارنامة(، نامهالهی
. آبادیسنایو نامهعشق، نامهعقل، التحقیقطریقاند از: است عبارت
شيوۀ پژوهش -1-2
هرای هرای سرنایی در قالرب انرواع زیرمجموعره توصیفی و به شکل بررسری مثنروی -روش کار در این پژوهش، شیوۀ تحلیلی
ها، صرنایع بردیعی پدیرد آورده، هنجارگریزی آوایی است. در ادامه، ابیاتی برای شاهد مثال ذکر شده و هرجا که این هنجارگریزی
شود. ها ارائه میمورد آن آمده است. در پایان، جدول و نمودار تعیین بسامد هر کدام از این هنجارگریزیتوضیحاتی در
پيشينة تحقيق -1-3
( انرواع 1389است؛ از جمله محسنی و صرراحتی ) هایی دربارۀ هنجارگریزی در متون منظوم فارسی انجام شدهتاکنون پژوهش
های هنری ناصرخسرو ها و بدعتاند. آنان با تحلیل هنجارگریزی ناصرخسرو پبررسی کرده هنجارگریزی آوایی و واژگانی در شعر
های سبکی و عوامل تمایز شعر او را نسربت بره شراعران دیگرر مشرخل و علرل در سالح زبان شعری متداول دوران او، شاخصه
اند.هعملکرد او بر زبان هنجار و نهایتا علل دستیابی او به زبان شعر را معین کرد
ر که هنجرارگریزی آوایری نیرز « از این اوستا»شعر ( در پژوهشی، انواع هنجارگریزی را در مجموعه 1390) انیصادقطغیانی و
های سرنایی وجوها، پژوهشی یافت نشد که هنجارگریزی را در مثنوی اند. در این جست بخشی از این پژوهش است ر بررسی کرده
.بررسی کرده باشد
1. G. N. Leech
15/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
ناسی شعرشزیبایی -2
تواند در مخاطرب تریثیری شود و در صورتی که به طرز زیبایی بیان شود، میشعر نوعی هنر کالمی است که در قالب زبان بیان می
سراخت اسرت. واحردهای باشد. زیبایی شعر حاصل از زیبایی واحردهای سراختاری آن اعرم از روسراخت و ژرش شگرش داشته
های نحوی(، موسیقی )بیرونی، درونی، معنروی( و ها، صورتبان )آواها، واژگان، ترکیبساختاری در بخش روساخت عبارت از ز
(. در این پرژوهش، 93: 1384شود )صهبا، ساخت، شامل عاطفه، اندیشه، موضوع و پیام شعر میصور خیال است و در بخش ژرش
شود.میهایی از آن بحث توجه ما به قسمت روساخت شعر است که در ادامه، دربارۀ بخش
واسرالة صرنایع لفظری بره وجرود بره آورند، این نوع موسیقیتناسب واج، واژه و ترکیبات، موسیقی درونی شعر را به وجود می
سازی گونه که از اسمش مشخل است، شاعر با توجه به این دسته از صنایع شعری، سعی در همگونآید. در بدیع لفظی، همان می
های تنروع و تکررار در هرکدام از جلوه»این طریق موسیقی و زیبایی لفظی شعر خود را بهتر سازد. و متناسب کردن لفظ دارد تا از
گیررد؛ یعنری نظام آواها که از مقولة موسیقی بیرونی )عروضی( و کناری )قافیه( نباشد، در حوزۀ مفهومی موسیقی معنوی قرار مری
هرای آید، جلروه ها درکلمات یک شعر پدید می ها و مصوتصامت هایی که از رهگذر وحدت یا تشابه یا تضادمجموعة هماهنگی
شدۀ آن نام ببریم، انواع جناس را باید ذکر کرد و نیز باید یرادآور شرویم کره این نوع موسیقی است و اگر بخواهیم از انواع شناخته
توان گفرت کره سرنایی ین نظریه، می(. طبق ا392: 1379کدکنی، )شفیعی« ترین قلمرو موسیقی استاین قلمرو موسیقی شعر، مهم
هرا، شرده و... واژه یافته، ادغرام های تخفیفکاربردن صورتنیز، مانند اغلب شاعران صاحب سبک، از این شیوه استفاده کرده و با به
است. های بدیع لفظی را در شعر پدید آورده است. همین امر زیبایی شعر او را دوچندان کردهانواع آرایه
از برگزیردن نروع خاصری از واژه، ها در شعر، صرفا بنا بر ضرورت وزنی نیست و گراهی هردش شراعر گزینش واژه انتخاب و
تواند احسراس و مفهروم شرعر را بره نحرو بهترری بره سبب هماهنگی و تجانس بیشتر آن واژه با اجزای دیگر کالم است که می به
تر است. هرچره امکانرات گزیند که ادبیای را برمیفظ مختلف یک واژه، گونهخواننده القا کند؛ در واقع، شاعر از میان چند نوع تل
تر خواهد بود. منظور ها وسیع واژگانی و آگاهی شاعر از اشکال مختلف واژه بیشتر باشد، مسلما دایرۀ گزینش او برای انتخاب واژه
هرای ... ر کره در ادامره برا عنروان زیرمجموعره هایی اسرت کره برر اثرر تخفیرف، ابردال، ادغرام و های مختلف واژه گونهاز شکل
هرای مختلرف یرک واژه، تواند، از بین صورت وجود آمده است. شاعر با آگاهی خویش میشوند ر به هنجارگریزی آوایی بیان می
ای را انتخاب کند که تناسب بیشتری با معنا و مفهوم شعر دارد. در بیت زیر از سنایی:واژه
اوسرررت عشرررق محرررد فررررو ترررابش
اوسرررررت تررررررا شنمررررری از فضرررررلة
(57نامه: )عشق
الوسط( شده است.مختلف)، یاعث ایجاد جناس وسط «تراوش»به جای « ترابش»ذکر واژۀ
ع آن اسرت، در پریش سازی، مبحث اصلی پرژوهش را کره هنجرارگریزی و انروا در ادامه، پس از بحثی مختصر دربارۀ برجسته
است. گیریم و اینکه شاعر چگونه با استفاده از این هنجارشکنی، باعث زیبایی و تیثیرگذاری بیشتر شعر شده می
سازی رجسته -3
هرای ارش باشرد. دربرارۀ روش ای کره شریوۀ بیران جلرب نظرر کنرد و غیرمتعر گونهکارگیری عناصر زبان است؛ بهسازی بهبرجسته
پذیر است؛ نخست آنکه نسبت به قواعرد حراکم سازی به دو شکل امکانبه اعتقاد لیچ، برجسته»اند: دبی چنین گفتهسازی ا برجسته
زوده شرود. بره ایرن ترتیرب، بر زبان خودکار انحراش صورت پذیرد و دوم آنکه قواعدی برر قواعرد حراکم برر زبران خودکرار افر
(.43: 1373)صفوی، « فزایی تجلی خواهد یافتا سازی از طریق دو شیوۀ هنجارگریزی و قاعده برجسته
توان گفت که در زنجیرۀ عادی گفتار و در عرش اهرل زبران، کلمرات کلمات در زبان روزمره معنای قاموسی خود را دارند. می
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 16
ر کنرار خرانوادۀ ای را از خانوادۀ خرود جردا کرردیم و د کنند. وقتی کلمههای معینی هستند که غالبا با هم ازدواج میدارای خانواده
کند که این اصل دیگری قرار دادیم، خواننده یا شنوندۀ اهل زبان، در این جدایی و در این ازدواج جدید، نوعی زیبایی احساس می
ای را از خرانوادۀ خرود شناختی هر اثر ادبی است. مقولة دیگر در زبان شعر، اصل رسانگی و ایصال است؛ یعنری وقتری واژه زیبایی
هرم برا 1شناختی، باید از لحاظ رسرانگی و به ترکیب با خانوادۀ دیگر واداشتیم، خواننده عالوه بر احساس لذت زیبایی جدا کردیم
شرود؛ یعنری لغرات و عبرارات سرازی باعرث مکرث در روانری مری (. برجسته11-15: 1379کدکنی، رو نشود )شفیعیاشکال روبه
کاهند.بینی زبان در خواننده میکنند و از طرش دیگر از قدرت پیشایجاد می غیرمنتظره، غریب و برجسته در خودکاری زبان وقفه
هنجارگریزی -4
هنجارگریزی که چارچوب نظری آن در آرای لیچ نمود یافت، انحراش از قواعد حاکم بر زبان هنجار است؛ هر چنرد منظرور از آن
شروند )صرفوی، ها تنها به ساختی غیردستوری منجر مری انحراشهرگونه انحراش از قواعد زبان هنجار نیست؛ زیرا گروهی از این
شرمار سرازی بره ای از برجسرته نره هایی کره گو لیچ برای تمایز میان هرگونه انحراش نادرست از زبان و هنجارگریزی(. »48: 1373
گیرد:روند، سه امکان را در نظر می می
مند باشد؛یانگر مفهومی باشد؛ به عبارت دیگر، نقشیابد که هنجارگریزی بسازی هنگامی تحقق میالف( برجسته
مند باشد؛یابد که هنجارگریزی بیانگر منظور گوینده باشد؛ به عبارت دیگر، جهتسازی هنگامی تحقق میب( برجسته
منرد یابد که هنجارگریزی به قضاوت مخاطب بیانگر مفهومی باشد؛ به عبارت دیگر، غایتسازی هنگامی تحقق میپ( برجسته
(47)همان: « باشد
طبق نظریة لیچ، هنجارگریزی شامل هشت نوع است: هنجارگریزی معنایی، آوایی، نحوی، زمانی، گویشی، سربکی و نوشرتاری
گیرد. های آن را در بر میکه این پژوهش هنجارگریزی آوایی و زیرمجموعه
هنجارگریزی آوایی -4-1
برد که از نظر آوایی در زبان هنجرار کار میزند و صورتی را بهی هنجار، گریز میدر این نوع هنجارگریزی، شاعر از قواعد آوای
ضرورت وزنی نیست؛ گاهی این تغییر ظاهری شکل واژه، باعث (. هنجارگریزی آوایی صرفا به50: 1373صفوی، ) متداول نیست
گیرری ایرن وقعیرت جغرافیرایی شراعر نیرز در شرکل شود؛ گاهی نیرز، م هایی ادبی، مانند سجع، جناس و... در شعر میایجاد آرایه
هنجارگریزی مؤثر است. در این قسمت از پژوهش، تحودت آوایی نظیر ابدال، اشباع، تخفیرف، تشردید، اضرافه، حرذش و ادغرام
.شود بررسی می
ا دال -4-1-1
هرا، گراهی واج آغرازی تکواژها برای ساختن واژههنگام پیوند به»های هنجارگریزی آوایی فرآیند ابدال است. یکی از انواع زیرمجموعه
شرود؛ بره صردای دیگرری تبردیل مری یابد و به های هجاهای مجاور در محل پیوند تکواژها، تغییر مییا پایانی تکواژها، یا یکی از مصوت
(.246: 1377لدینی، ا)مشکوۀ «شودگفته می ’ابدال‘گردد، گونه تظاهر آوایی که یک واج به صورت صدای دیگری ظاهر می این
کنندۀ شکل دیگری از تلفظ توان ابدال را جزو هنجارگریزی واژگانی در نظر گرفت؛ زیرا بیانتوضیح این نکته دزم است که می
، جرزو هنجرارگریزی آوایری محسروب رایج یک کلمه است. در مواردی نیز که این تغییر آوایی باعث ایجاد موسریقی شرعر شرود
شود. می
هایی است که در زبان رخ داده و هر دو صورت اصرلی و بردلی آن در زبران فارسری شده در اشعار سنایی ابدال یافت های ابدال
عمد، از میان دو گونه تلفظ یک واژه، یکی را برگزیده است: رایج بوده است. گاه سنایی به
1. communication
17/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
بررررس نکرررروروی و دلربررررا و کشررررند
زهرررررره طبعنرررررد و آفتررررراب فشرررررند
(55)سیرالعباد:
آرایة بدیعی جناس دحق ساخته است.« کش»است. در این بیت، واژۀ مذکور با واژۀ « وش»یافتة واژۀ صورت ابدال« فش»واژۀ
عشرررق محرررد فررررو ترررابش اوسرررت
اوسرررررت تررررررا شنمررررری از فضرررررلة
(57نامه: )عشق
، جنرراس وسررط «تررابش»در کنررار واژۀ « ترررابش»اسررت. سررنایی بررا گررزینش « تررراوش»تلفررظ دیگررری از کلمررة « ترررابش»واژۀ
الوسط( ساخته است. مختلف)
هررررزار عررررالم جسررررم هررررژدهبرررره هررررر
بسررررم تررررو زنرررری شررررکل حرررررش اول
(44نامه: )عقل
« هجرده »باعث شرده اسرت کره سرنایی آن را برر « هژده»در واژۀ « هژ»با « هر»بصری حاصل از هماهنگی در بیت فوق، زیبایی
را نیز در شعر خود به کار برده است:« هجده»ترجیح دهد؛ حال آنکه وی واژۀ
قیراس از هزارسرت صد و هزار هجده ار عالم
محتشررم یررک چنررو هررا عررالم کررل انرردر نیسررت
؟؟(: 1389)سنایی،
هرای رایرج در زمران و های موجود در اشعار سنایی، گزینش صورت اصل در برابر واژۀ تغییریافته یا ابردال برخی دیگر از ابدال
مکان او بوده است:
در کشرررررور زیررررردهبررررراد لالفرررررش
نرررررار عرررررنفش بحرررررار کررررررده شررررررر
(614: 1359)سنایی،
پیمرررررودن اژگونرررررهچنرررررد از ایرررررن
تررررراب شررررراه را رسرررررن چرررررون رسرررررن
(132القلم: )تحریمة
ها. درصد کار رد ا دال در مثنوی1جدول
القلمةتحریم التحقیقطریق آبادسنایی نامهعشق بلنکارنامة نامهعقل حدیقه سیرالعباد
103 934 547 579 490 242 11297 775 یتب تعدادکل
0 0 0 1 2 1 54 5 تعداد ابدال
0 0 0 %02 %04 %04 % 05 %06 درصد
اشباع -4-1-2
[ بره o[ و ]i[ بره ] â[ ،]e[ به ]a] یلتبداند از: های بلند متناسب با آن است که عبارتهای کوتاه به مصوتاشباع تبدیل مصوت
[u.]
نرررررادادهخواجرررررة ترررررن را طرررررالق
جویررررررد اینررررررت آزادهدیررررررن همرررررری
(470: 1359)سنایی،
است. این فرآیند عالوه بر پرکرردن خرو وزنری، تبدیل شده « آ»مصوت بلند به « َ-»که مصوت کوتاه ناداده در اصل نداده بوده
اسرت کره در افرزایش شرده « آزاده»و « ناداده»ع بپنداریم( بین دو واژۀ های پایانی را سج باعث ایجاد آرایة سجع متوازی )اگر قافیه
را در شعر « نداده»سزایی دارد؛ حال آنکه بارها در جایی که چنین توجیهی وجود نداشته است، سنایی موسیقی درونی شعر تیثیر به
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 18
خویش به کار برده است:
دهرررررد نرررررار بررررره تررررررا دنیرررررا کرررررارِ
دهرررررد خمرررررار تررررررا نرررررداده مررررری
(؟؟: 1359)سنایی،
کرررررار دینررررره همررررره نرررررادادهیررررراد
کینررررره همررررره عیرررررب و کررررران عیبرررررة
(232بلن: )کارنامة
، مؤثر واقع شرده «آ»ت بلند آرایی مصو ، در افزایش موسیقی حاصل از واج«نداده»به جای « ناداده»در بیت باد هم گزینش واژۀ
است.
ایررررن قرررردم در برررردایت اسررررت هنرررروز
برررره غایررررت اسررررت هنرررروز نارسرررريده
(65نامه: )عشق
ضرمن اینکره برا توجره بره وجرود اسرت؛ ، به نارسیده تبردیل شرده «آ»به مصوت بلند « َ-»واژۀ نرسیده با تبدیل مصوت کوتاه
نشدن. کامل و پخته -2نرسیدن به جایی -1تواند متضمن دو معنا باشد: می« نارسیده»، واژۀ «غایت»و « بدایت»هایی چون واژه
دل برررره کررررار مبنررررد نرررراکردهکررررار
در ره دیررررررن مبرررررراد بررررررد خرسررررررند
(132القلم: )تحریمة
« آ»آرایری در مصروت بلنرد تبدیل و باعث ایجاد واج «آ»مصوت بلند به « َ-»که در آن مصوت کوتاه ناکرده در اصل نکرده بوده
را به کار برده است:« نکرده»است. در مواردی که چنین توجیهی وجود نداشته، سنایی شده
یجرررروز و برررره دیجرررروز دیررررن دایررررة
هنرررروز بررررود نکرررررده شرررریرش سرررریر
(1359)سنایی،
وپررررروی در ترررررک اوفترررررادهدیگرررررری
اهلل گرررروی لرررریس فرررری جبترررری سرررروی
(182التحقیق: )طریق
«او»آرایری مصروت بلنرد ، واژۀ افتاده به اوفتاده بدل شرده اسرت؛ ایرن امرر واج «او»به مصوت بلند « ُ-»با تبدیل مصوت کوتاه
)اوفتاده/ پوی/ گوی( را ایجاد کرده است.
درای خوارگررررررران شرررررررومآن سرررررررلف
کرررره کررررم و کاستشرررران کنرررراد خرررردای
(221بلن: )کارنامة
آرایری در ، پدید آمده و باعث ایجاد واج«آ»به مصوت بلند « کند»در واژۀ « َ-»در اصل با تبدیل مصوت کوتاه « کناد»فعل دعایی
است. )آن/ خوار/گان/درای/کاست/شان/کناد/خدای( شده« آ»مصوت بلند
ها. درصد کار رد اشباع در مثنوی2جدول
آبادسنایی التحقیقطریق سیرالعباد القلمةتحریم کارنامة بلن حدیقه نامهعشق نامهعقل
547 934 775 103 490 11297 579 242 بیت تعدادکل
0 1 1 1 2 72 4 2 تعداد اشباع
درصرررد اشرررباع
)نسبت به تعرداد
کل بیرت در هرر
اثر(
08% 07% 06% 04% 1% 01% 01% 0
19/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
تخفيف -4-1-3
های کوتاه متناسب با خود:بلند به مصوتهای تخفیف برعکس اشباع است؛ یعنی تبدیل مصوت
در سرررررررباحت اگرچررررررره اُسرررررررتادی
اسررررتادی پررریش مررررن زیرررن قبررررل بررررر
(310: 1359)سنایی،
و «اُسرتادی »های است. با اِعمال این فرآیند واجی، بین واژه تبدیل شده« ِ-»به مصوت کوتاه «ای» در واژۀ اِستادی، مصوت بلند
است. جناس ناقل یا محرش ایجاد شده« اِستادی»
ودیررررت مررررا را رررررو برررراز بینرررری
برررررراز دانرررررری درون کفایررررررت مررررررا را
(42نامه: )عقل
« درون»و « بررون »تبدیل و باعث ایجاد آرایة سجع متوازی بین دو واژۀ « ُ-»به مصوت کوتاه « بیرون»در واژۀ « ای»مصوت بلند
دهد: است؛ در صورتی که نبودِ چنین توجیهی، سنایی را به گزینش صورت کامل واژه سوق می شده
کرررروه برررررِ صررررومعه شررررهر از برررررده
انبررررروه زحمرررررت ز يررررررو جَسرررررته
(42: 1359)سنایی،
ی حسرریب و نسرریب ُرردتررو چررو مررا کرری
دی نسرریب و حسرریب تررو چررو مررا کرری شرر
(50نامه: )عقل
است. شده« شُد»و « بُد»های ، باعث ایجاد سجع متوازی بین واژه«بُد»در واژۀ « ُ-»به مصوت کوتاه « او»تبدیل مصوت بلند
بنررررده ُررررد تررررو خداونررررد و مررررن
تررررررو سرررررررافراز و مررررررن سرررررررافکنده
(78نامه: )عشق
را نیرز بره ذهرن « بَد»تواند واژۀ می« بُد»است. در این بیت، واژۀ بدل شده« ُ-»به مصوت کوتاه «او» ، مصوت بلند«بود»در واژۀ
متبادر کند.
اسررررت گهرررررطبعشررران نررررور خلررررق را
روح را زیررررب لفظشرررران شررررکر اسررررت
(244بلن: )کارنامة
را « شرکر »و « گهرر »ی، دو واژۀ اسرت. ایرن فرآینرد واجر بدل شرده « ُ-»به مصوت کوتاه « ow»، مصوت مرکب «گهر»در واژۀ
قافیه کرده است. هم
هایی دیگر: نمونه
بررررس کرررره پرداختنررررد خانرررره و کرررروی
نکرررروی همرررره بگذاشررررتند جررررز فعررررال
( 114آباد: )سنایی
است. این فرآیند باعث ایجاد آرایة جناس مالررش برین دو واژۀ بدل شده« ِ-»به مصوت کوتاه« نیکو»در واژۀ « ای»مصوت بلند
است. شده« نکوی»و « کوی»
شررر رد هرررر چررره اندیشررره برررر خررررد
برررررر زبررررران ترررررو سرررررر آن گرررررذرد
(131القلم: )تحریمة
آرایرة سرجع « گرذرد »و « شرمرد »)شرمارد(، برین دو واژۀ « آ»مصوت بلند جای به« َ-»، انتخاب مصوت کوتاه «شمرد»در واژۀ
است. وجود آورده متوازی را به
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 20
ها. درصد کار رد تخفيف در مثنوی3جدول
حدیقه آبادسنایی التحقیقطریق نامهعشق کارنامة بلن العبادسیر القلمةتحریم نامهعقل
11297 547 934 579 490 775 103 242 بیت تعدادکل
1228 70 121 81 69 122 23 62 تعداد تخفیف
درصد)نسرربت
بره تعرداد کرل
بیت در هر اثر(
26% 22% 16% 14% 14% 13% 13% 11 %
تشدید -4-1-4
نیز روشی برای حفظ نظام عروضی شعر است. این تغییر از مروارد هنجرارگریزی آوایری اسرت. مشدد کردن حروش غیرمشدد
هایی را مشدد کرده است که در نظام آوایی زبران فارسری دارای چنرین ای استفاده نکرده، بلکه واژه سنایی از این روش در هر واژه
های لفظی نیز شده است: نی است، گاه مشددکردن، موجب زیباییهای وز اند. هرچند انگیزۀ اصلی در این کار ضرورت قابلیتی بوده
در غضرررررب همچرررررو شررررریر درنرررررده
پرنرررررده در طلرررررب همچرررررو مرررررر
(641)همان:
است. صورت مشدد ذکر شدهبه« درنده»منظور هم قافیه شدن با واژۀ غیرمشدد است؛ اما در اینجا به« پرنده»واژۀ
جرررران برررره حضرررررت رسررررد بیاسرررراید
اسررررت راسررررت بنمایررررد کررررژوانچرررره
(97: 1359)سنایی،
است. که غیرمشدد است، بنابر ضرورت وزنی مشدد شده« کژ»واژۀ
در آن مهیرررررب مقرررررر ترررررریمرررررن ز
خشررررک مانرررردم چررررو راه دیرررردم تررررر (31)سیرالعباد:
است. کار رفتهصورت مشدد بهغیرمشدد است، اما اینجا به« تری»واژۀ
ها. درصد کار رد تشدید در مثنوی4جدول کارنامة بلن التحقیقطریق القلمةتحریم آبادسنایی نامهعشق حدیقه سیرالعباد نامهعقل
490 934 103 547 579 11297 775 242 بیت تعدادکل
0 0 0 0 0 15 3 2 تعداد تشدید
درصد)نسبت
به تعداد کرل
بیررت در هررر
اثر(
08% 04% 01% 0 0 0 0 0
اضافه -4-1-5
شود، این فرآینرد گاهی تحت شرایالی یک واحد زنجیری به زنجیرۀ گفتار اضافه می»است: در تعریف قاعدۀ اضافه چنین آمده
.(159: 1356 شناس،)حق« خوانیمرا اضافه می
همچررررو گرررراو و خررررر کشررررندۀ بررررار
صرررررفت اسررررریر مهررررراراشرررررترهمررررره
(641: 1359)سنایی،
21/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
خط یا تصرحیف برین ایرن واژه برا در آغاز آن، باعث ایجاد صنعت جناس« الف»تر واژۀ شتر، یعنی افزودن آوردن صورت کهن
است. شده« اسیر»واژۀ
یسرررتاسررر يدن چررره روی ایرررای سررریه
گفرررررت ای شررررراه وقرررررت نومیدیسرررررت
(568)همان،
را افزایش داده است.« نومیدیست»و « اسپیدیست»در آغاز کلمة سپید، هماهنگی موسیقایی میان « الف»افزودن
از مصادیق قاعردۀ اضرافه، ممکرن اسرت صرورت های فوق و هم در بسیاری دیگر ذکر این نکته ضروری است که هم در مثال
اضافه نسبت به صورت معمول، قدمت و اصالت بیشتری داشته باشد.
ها. درصد کار رد اضافه در مثنوی5جدول
کارنامة بلن التحقیقطریق القلمةتحریم آبادسنایی نامهعشق نامهعقل سیرالعباد حدیقه
490 934 103 547 579 242 775 11297 بیت تعدادکل
0 0 0 0 0 0 0 27 تعداد اضافه
درصد)نسبت
به تعداد کرل
بیررت در هررر
اثر(
02% 0 0 0 0 0 0 0
حذف -4-1-6
شود.هایی از شکل نوشتاری رایج واژه حذش میقاعدۀ حذش درست برعکس اضافه است؛ یعنی واج یا واج
نرررررزد ایاش برررره پشررررهکرررره جملررررهآن
لررررررزردخلررررررق بررررررر او و او همرررررری
(585: 1359)سنایی،
قافیره شردن است. علت این هنجارگریزی، هرم در آن حذش شده «َ-» و مصوت کوتاه« ی»نرزد در اصل نیرزد بوده که صامت
بوده است.« لرزد»و « نرزد»و ایجاد جناس دحق بین دو واژۀ « لرزد»این واژه با واژۀ
سررررت گرچرررره معلررررول علررررت سررررجل ا
ترررر جهررران دل اسرررت چررره خررراموش ور
(65)سیرالعباد:
است؛ این امر باعث افزایش برار در آن حذش شده« گ»و صامت « َ-»، مصوت کوتاه «ء»بوده که صامت « و اگر»در اصل « ور»
در بیت شده است.در ابتدا و ص« گر»و « ور»موسیقیایی )جناس دحق(
همرررررره پیونررررررد بررررررا کسرررررری دارد
نرررراردکرررره برررره پیونررررد سررررر فرررررو
(75نامه: )عشق
حذش شده است. این حذش باعث ایجراد آرایرة سرجع متروازی برین دو واژۀ « نیارد»در واژۀ « ی»و صامت « َ-» مصوت کوتاه
است. و واژه شدهقافیه شدن این دو هم« نارد»و « دارد»
خرقررررررررة دوتررررررررا دارد ارزیبررررررررد
کرررررره سررررررجاده بررررررر هرررررروا دارد زان
(113آباد: )سنایی
است. این امر باعث شده است که برین دو واژۀ آمده« ار»صورت حذش شده و به« َ-»و مصوت کوتاه « گ»در واژۀ اگر صامت
جاد شود.جناس دحق ای« بر»و « ار»
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 22
نایرررردعشررررق در هررررر وطررررن فرررررو
حجرررررررۀ خرررررراص عشررررررق را بایررررررد
(159التحقیق: )طریق
نایررررردچنرررررین ملرررررک را فنرررررا ایرررررن
کررررز چنرررران حضرررررتی چنررررین زایررررد
(244بلن: )کارنامة
وجود آمردن حذش شده است که عالوه بر ایجاد قافیه، باعث به« نیاید»فعل در« ی»و صامت « َ-»در هر دو بیت، مصوت کوتاه
آرایة جناس دحق و تصحیف در مثال نخست و جناس دحق در بیت دوم شده است.
ها. درصد کار رد حذف در مثنوی6جدول
حدیقه آبادسنایی کارنامة بلن سیرالعباد التحقیقطریق نامهعشق القلمةتحریم نامهعقل
11297 547 490 775 934 579 103 242 بیت تعدادکل
1213 81 79 127 153 102 24 58 تعداد حذش
درصد)نسبت
به تعداد کرل
بیررت در هررر
اثر(
24% 23% 18% 16% 16% 16% 15% 11 %
ادغا -4-1-7
شود. دلیل ادغام ممکن دو واژه حذش میشوند و معمود حرش یا حروفی از یک یا هر در فرآیند ادغام دو واژه درهم تنیده می
است یکسانی یا نزدیکی واجگاه واج آخر واژۀ نخست و واج نخستِ واژۀ دوم باشد یا به دلیل سهولت تلفظ رخ دهد:
کرررردنبرررد و نیرررک بررره گرررزین زیررر
زشررررت باشررررد حرررردیث دیررررن کررررردن
(233: 1359)سنایی،
وجود آمدن آرایة جناس مالررش برین است. این فرآیند باعث به شده« زین»در هم ادغام و تبدیل به « این»و « از»در مصرع اول
در بیت شده است.« دین»و « زین»های و جناس دحق بین واژه« گزین»و « زین»دو واژۀ
حکرررم چررره گررروش آرد زیررر خررررد بررری
سررررر و سرررربلت ز کررررین برررره جرررروش آرد
(52نامه: )عقل
است.در بیت شده « کین»و « زین»های وجود آمدن آرایة جناس دحق بین واژهباعث به« این»و « از»ادغام
دل را بررره جرررای جررران داروسرررت کانچررره
ادهوسررررررررررت گفررررررررررتن دالرررررررررره
(117آباد: )سنایی
شده« جان»و « کان»های است که این کار، باعث ایجاد جناس دحق بین واژه« آن»و « که»در این بیت حاصل ادغام « انک»کلمة
است.
ای بررررره سرررررالوس گشرررررته ترررررردامن
نرررره مرررررد و نرررره زن تررررردر ره دیررررن
(132: القلمتحری ة)
آرایرة جنراس « بترر »و « تر»اند. در اثر این فرآیند، بین دو واژۀ در هم ادغام شده« ت»و « د»المخرج ریبدو واج ق« بتر»در واژۀ
است. وجود آمدهمالرش یا مزید به
کررررره او شرررررربت محبرررررت خرررررورد وا
هرگررررررز از نرررررران و آب یرررررراد نکرررررررد
(159التحقیق: )طریق
23/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
است.« نان»و « وان»، در این بیت، ایجاد جناس دحق بین دو واژۀ «آن»و « و»حاصل ادغام
کررره ترررا سررروی خصرررم شررره تازنرررد زا
جرررررررران ز خصررررررررمان او بپردازنررررررررد
(244بلن: )کارنامة
فرآیند واجی، باعث ایجاد آرایة جناس مضارع بین دو است. این شده« زان»در هم ادغام و تبدیل به « آن»و « از»در مصرع اول،
است. شده« جان»و « زان»واژۀ
ها. درصد کار رد ادغا در مثنوی7جدول
حدیقه نامهعقل بلن کارنامة آبادسنایی القلمةتحریم التحقیقطریق نامهعشق سیرالعباد
11297 242 490 547 103 934 579 775 بیت تعدادکل
852 28 55 67 13 146 101 145 دغامتعداد ا
درصد)نسبت
به تعداد کرل
بیررت در هررر
اثر(
19% 17% 16% 13% 12% 11% 11% 7%
تسکي -4-1-8
شوند؛ این فرآیند تسکین نرام دارد. تسرکین در شرعر سرنایی، در بیشرتر صورت ساکن تلفظ میگاه در شعر، حروش متحرک به
زیباتر شدن خوانش شعر انجام شده است:موارد، به ضرورت وزنی و گاه برای
پررررریش از آن کررررران طریرررررق بب ریررررردم
بخررررررت پیررررررر پرسرررررریدم زان جرررررروان
(29)سیرالعباد:
هرای ن واژهصورت ساکن بیان شده و موجب افزایش موسیقی میرا در فعل ببریدم در اصل مفتوح بوده که در اینجا به« ب»واج
شده است.« پرسیدم»و « بب ریدم»
گررررررر دوصررررررد سرررررراله ره بپرانرررررری
نتْرررررروانی برررررره یکرررررری در گذشررررررته
(45نامه: )عقل
است. در فعل نتوانی دارای فتحه بوده، اما بنابر ضرورت وزنی ساکن شده« ت»واج
سْرررررتاندوز ترررررو تمییرررررز و عقرررررل
هانررررررد ررررررر نفسرررررری از بررررررالت
(70نامه:)عشق
اند.اند که در اینجا بنابر ضرورت وزنی ساکن شدهمتحرک بوده« ر»و « س»به ترتیب حروش « برهاند»و « بستاند»های در فعل
همرررررره را کرررررررده غیرررررررت برررررراری
متْررررررررواری از قبررررررررول زمانرررررررره
(222بلن: )کارنامة
است. در اصل دارای فتحه بوده، اما بنا به ضرورت وزنی ساکن شده« ت»واج « متواری»در واژۀ
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 24
ها. درصد کار رد تسکي در مثنوی8جدول
سیرالعباد دآباسنایی التحقیقطریق حدیقه کارنامة بلن القلمةتحریم نامهعقل نامهعشق
775 547 934 11297 490 103 242 579 بیت تعدادکل
10 8 14 236 8 3 8 16 تعداد تسکین
درصد)نسرربت
به تعرداد کرل
بیررت در هررر
اثر(
3% 3% 3% 2% 2 % 1.5% 1.5% 1%
هاهای آوایی در مثنوی. درصد کل هنجارگریزی9جدول
حدیقه آبادسنایی کارنامة بلن التحقیقیقطر نامهعشق سیرالعباد القلمةتحریم نامهعقل
11297 547 490 934 579 775 103 242 بیت تعدادکل
تعررررررررررررداد
هنجارگریزی161 64 413 305 435 215 226 3697
درصد)نسبت بره
تعداد کل بیت در
هر اثر(
66.5% 62% 53% 53% 46.5% 44% 41% 33%
عداد ا يات آ . نسبت هنجارگریزی در هر مثنوی ه ت1ن ودار
نتيجه
عیب باشد. سنایی شراعری اسرت کره از دیدگاه سنایی، شعر باید درعین روانی و زیبایی، در هر دو سالح لفظ و معنی، خوب و بی
او را از این کار منع های وزنی کار گیرد، محدودیتای را در شعر خویش بهبرای واژه اهمیت زیادی قایل است و اگر بخواهد واژه
25/ های سنایی آوایی در مثنویهنجارگریزی
کند. با بررسی اشعار سنایی، مشخل شد که او نیز مانند شاعران دیگر، در مواردی بنابر ضرورت وزنی از هنجارگریزی آوایی نمی
های بدیعی به کار برده کره در افرزایش موسریقی شرعر استفاده کرده و در برخی موارد هنجارگریزی آوایی را به منظور ایجاد آرایه
است. منظور از بدیع، در این قسمت، بدیع لفظی است که باعث انسجام کالم ادبی از طریق روابرط موسریقایی و آوایری ر بودهمؤث
کار بردن این صنایع لفظی در شعر، هم پیوندی محکم بین کلمات ایجراد کررده و هرم نروعی شود؛ در واقع، شاعر با بهکلمات می
موسیقی در کالم آفریده است.
سنجیدنی نیست، سرنایی بیشرترین تعرداد هنجرارگریزی حدیقهروی با مثنوی ، به هیچنامه عقلغم اینکه جایگاه ادبی مثنوی ر به
3697برا حدیقره آوایی را نسبت به تعداد ابیات هر اثر در آن مثنوی به کار برده است. هرچند از نظر تعداد هنجارگریزی آوایری،
ابیات، این مثنوی در ردۀ آخر استفاده از هنجارگریزی قرار گرفته است. شراید هرچره سرنایی مورد در صدر است، به نسبت تعداد
هرای وزن و های آوایی سخن وی که بره ضررورت رسیده، آن بخش از هنجارگریزی در زبان و ادبیت کالم، به پختگی بیشتری می
باخته است. شده، در شعرش بیشتر رنگ می قافیه مربوط می
است. پربسامدترین هنجارگریزی آوایری مربروط هایی هنجارگریزی آوایی در شعر خویش بهره بردهم زیرمجموعهسنایی از تما
بسامدترین آن فرآیند تشدید است.به فرآیند تخفیف و کم
منا ع
، تهران: نشر مرکز.ساختار و تیویل متن .(1391احمدی، بابک ) .1
تهران: آگاه.، آواشناسی .(1356شناس، محمدعلی )حق .2
، تصحیحِ مدرس رضوی، تهران: سپهر.الحقیقهحدیقة .(1359سنایی غزنوی، ابوالمجد ) .3
تهرران: انتشرارات ،1ضا سیف و غالمحسین مراقبری، ، تصحیحِ عبدالرهای سناییمثنوی .(1389) ررررررررررررررررررررررر .4
دانشگاه.
کرمانی، تهران: چاپخانة آفتاب.به اهتمام حسین کوهی ،المعاد سیرالعباد الی .(1316) ررررررررررررررررررررررر .5
، تهران: آگاه.موسیقی شعر .(1379کدکنی، محمدرضا )شفیعی .6
، تهران: میترا.نگاهی تازه به بدیع .(1386شمیسا، سیروس ) .7
، تهران: فردوس.2، ج تارین ادبیات ایران .(1369ااهلل )صفا، ذبیح .8
المللی امام خمینی )ره(.، قزوین: دانشگاه بینهای سناییفرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی .(1378صفاری، محمدشفیع ) .9
، جلد اول: نظم، تهران: نشر چشمه.شناسی به ادبیاتاز زبان .(1373صفوی، کورش ) .10
. 90-109صل ، 3، شمارۀ زانسانی دانشگاه شیرامجلة علوم اجتماعی و شناسی شعر، مبانی زیبایی .(1384صهبا، فرو ) .11
، تهران: سخن.ای در غزنهشوریده .(1385اصغر محمدخانی )فتوحی، محمود و علی .12
، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.ساخت آوایی زبان .(1377الدینی، مهدی ) مشکوه .13
.155-177صل ،22، شمارۀ های ادبیوهشفصلنامة پژهای زبانی و ادبی سنایی، بررسی دیدگاه .(1387لو، علیرضا )نبی .14
1396 پاییز (20 ، )پیاپی3 ، شمارهنهمسال ،فنون ادبی / 26
