Gesellschaft für Versicherungswissenschaft und ‐gestaltung e.V. (GVG) 

Hansaring 43, 50670 Cologne, Germany 

Tel.: +49/ 221/ 912 867 17, Fax: +49/ 221/ 912 867 59 

e‐mail: m.wrede@gvg‐koeln.de 

www.gvg‐koeln.de 

ЭРҮҮЛ MЭНДИЙН ЯАМ

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЛБАРЫН ХӨГЖИЛ-3

TӨСӨЛ

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИНЭ ЗАГВАР

GVG багаас боловсруулсан Төсөл

2010 оны 6 дугаар сар

ТОВЧ ХУРААНГУЙ Оршил

Энэхүү баримт бичигт Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн тогтолцоо, түүний давуу сул талууд, эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн олон улсын хөгжлийн чиг хандлага, Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн зорилтууд, эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын үндсэн зарчмуудыг тодорхойлсон болно.

2007 онд ДНБ-ний 6.5%-ийг нийт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд, үүнээс 50.3%-ийг улсын төсөв болон ЭМД-аас эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд зарцуулж байгааг харвал эдийн засгийн хөгжлийн түвшин ойролцоо бусад улс орнуудтай жишихэд Монгол улс муугүй харагдаж байна. Гэвч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд ашиглаж байгаа нөөцийн ашиглалт сайнгүй, эрүүл мэндийн салбарын гүйцэтгэлийн үр дүн, үр ашиг тааруу байгаа юм. Түүнчлэн хүн амын 20% нь эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй байгаа нь эдгээр хүмүүсийн хувьд анхан шатны тусламж үйлчилгээнээс бусад тусламж үйлчилгээг хүртэх боломжийг хязгаарлаж, өвчний улмаас учрах санхүүгийн эрсдэлд оруулж байна. Үүнд хэд хэдэн шалтгаан байгаагийн дийлэнх нь түүхэн, уламжлалт шалтгаанууд бөгөөд тэдний нэг нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн оновчгүй тогтолцоо юм. Байгаа нөөцөөр хамгийн боломжийн чанар бүхий тусламж үйлчилгээний багцыг худалдан авахад эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоог хангалтгүй ашиглаж байна. Хүн амыг бүх нийтээр тусламж үйлчилгээнд хамруулах, санхүүжилтийн тэгш байдлыг хангах, хэрэгцээтэй эрүүл мэндийн чанартай тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй үзүүлэх, эрүүл мэндтэй холбоотой зардлаас үүсч болзошгүй ядуурлаас сэргийлэх, сайн засаглалыг хөгжүүлэх, санхүүгийн удирдлагыг үр ашигтай болгох зэрэг нь Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны зорилтууд бөгөөд эдгээрт дүн шинжилгээ хийх, зөвлөмж гаргахад энэхүү баримт бичиг ашиглагдах юм. Мөн энэхүү баримт бичигт Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны дэлгэрэнгүй үнэлгээ болон нэг худалдан авагчийг байгуулах талаар боловсруулсан баримт бичгүүдийн дүгнэлтүүдийг багтаасан болно12.

Зөвлөмж

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоонд тусламж үйлчилгээг худалдан авах ажиллагааг сайжруулах болон эрүүл мэндийн салбарын бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгох зэрэг бусад эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн олон ажлыг дэмжих зорилгоор GVG зөвлөхүүд дараахь зөвлөмжийг өгч байна:

1. Одоогийн тусламж үйлчилгээний багцын хуваагдмал байдлыг арилган нэгтгэх. Эрүүл мэндийн даатгал болон төсвөөс санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээг нэгтгэн нэг багц болгоно. Өнөөдрийн байдлаар зарим тусламж үйлчилгээг улсын төсвөөс, заримыг нь эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлдэг хуваагдмал байдал бий болоод байгаа бөгөөд нэг талаас Эрүүл мэндийн яам (ЭМЯ) болон орон нутгийн засаг захиргаа тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцаж, нөгөө талаас Улсын нийгмийн даатгалын ерөнхий газар хариуцаж байна. Багцыг нэгтгэснээр хуваагдмал байдлаас шалтгаалан гардаг сөрөг үр дагаварууд, тухайлбал хуваагдмал төлбөрийн тогтолцоо, хуваагдмал худалдан авах үйл ажиллагаа бий болохоос зайлсхийх боломж бүрдэнэ. Санал болгож буй худалдан авагч байгууллага нь тусламж үйлчилгээний багцыг оновчтой, системтэйгээр тодорхойлох, түүнчлэн ЭМЯ/Засгийн газарт зөвлөгөө өгөх чадавхитай болох хэрэгтэй. Тусламж үйлчилгээний багцыг оновчтой тодорхойлон өөрчлөх аргачлал, шалгуурын талаар энэхүү баримт бичигт өгүүлсэн байгаа.

2. Санхүүжилтийн өнөөгийн эх үүсвэрийг хадгалах, буюу эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилттэй тусламж үйлчилгээний багцыг санхүүжүүлэх цалинд суурилсан шимтгэл, тогтмол хэмжээний шимтгэлийг хадгалж үлдэх, харин хамтарсан төлбөрийг хязгаарлагдмал түвшинд байлгах нь зүйтэй.

3. Даатгалын хамралт болон шимтгэл төлөлтийг нэмэгдүүлэх. Албан бус салбарынхны дунд олон нийтин сурталчилгаа маркетинг хийх аргаар хамралтыг нэмэгдүүлэх, эмзэг бүлгийнхний орлогыг “дундажлан тооцох” (“proxy means tested”) аргачлалаар тодорхойлж төлбөрийн чадвартай хүмүүсийг ялган тогтоох замаар шимтгэл төлөлтийг сайжруулах. Улмаар                                                             1 GVG зөвлөхүүд. Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээ, 2010 оны 6 дугаар сар 2 GVG зөвлөхүүд. Нэг худалдан авагчийн загвар, Иргэний эрүүл мэндийн санхүүжилтийн байгууллага байгуулах бүрэлдэхүүн хэсэг, үйл ажиллагаа, нөхцлийн ерөнхий тайлбар

 

 

3

эцэг эх нь төлбөрийн чадвартай оюутнуудыг эцэг, эхээр нь дамжуулан (гэр бүлийн гишүүнчлэлтэй) даатгалд хамруулах хэрэгтэй.

4. Санхүүжилтийн эх үүсвэр орлогыг нэмэгдүүлэх. Тогтмол хэмжээтэй төлдөг шимтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, засгийн газраас эмзэг бүлгийнхэнд олгож буй татаас, нэг иргэнд ногдох санхүүжилтийн хэмжээг ихэсгэх, засгийн газрын нийт татаасын дүнг эмзэг бүлгийн хүний бодит тоонд үндэслэн олгох зэргээс гадна даатгалын хамралтыг сайжруулах замаар орлогыг нэмэгдүүлэх.

5. Шимтгэлийн хэмжээг тогтоох. Цалинд суурилсан шимтгэл, засгийн газрын татаасыг улс орны нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдалтай уялдуулан уян хатан аргачлалаар тогтоож байхыг санал болгож байна. Гэхдээ шаардагдах нөөц, тусламж үйлчилгээний багцыг санхүүжүүлэх эх үүсвэрийг баталгаатай байлгахад анхаарах хэрэгтэй.

6. Шимтгэлийг цуглуулах. Энэхүү баримт бичигт албан салбараас цалинд суурилсан шимтгэлийг цуглуулж байгаа одоогийн тогтолцоог хэвээр хадгалахыг зөвлөж байгаа бөгөөд харин тогтмол хэмжээний шимтгэлийг санал болгож буй нэг худалдан авагчаар цуглуулах үүрэг хүлээлгэх.

7. Сангуудыг нэгтгэх. Санхүүжилт хийгдэж буй тогтолцоог хялбаршуулж, одоогийн 32 хуваагдсан санг үндэсний хэмжээнд нэг санд буюу Төрийн сангийн тусгай дансанд төвлөрүүлж, тус санд бүх шимтгэлийн хураамж, төсвийг цуглуулж, нөөцийг хадгалах.

8. Нэг худалдан авагч: Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын бие даасан байгууллага байгуулж, энэ байгууллага нь хуулинд заагдсан зориулалтын дагуу нэг сангаас мөнгө хөрөнгийг зарцуулан ажиллана. Түүнчлэн даатгалын энэ байгууллага тусламж үйлчилгээний нэгдсэн багцад зааснаар хүн амд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй байлгах, шинэчилсэн эрүүл мэндийн даатгалын хуулинд заагдах нөхцөл ёсоор эрүүл мэндийн анхан шат, хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламжийг санхүүжүүлэх, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг үнэлэх юм. Худалдан авагч байгууллагын чиг үүрэг, үйл ажиллагаа, зохион байгуулалт, засаглалын бүтэц зэргийг энэхүү баримт бичигт дурьдсан байгаа. Худалдан авагчийн тухай дэлгэрэнгүйг Монгол улсад Нэг худалдан авагчийг байгуулах тухай зөвлөхүүдийн боловсруулсан баримт бичгийн хураангуйгаас үзэх боломжтой (Хавсралт 3).

Худалдан авагчийг амжилттай ажиллуулах нөхцлийг энэхүү баримт бичигт мөн дурьдсан. Зарим нөхцөл нь худалдан авагчаас өөрөөс нь хамаарах, зарим нь худалдан авагчийн хяналтаас гадуур орших нөхцлүүд байгаа бөгөөд аль аль нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэх юм.

9. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд төлбөр төлөх. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд төлбөр төлж байгаа аргыг ерөнхийд нь хэвээр байлгах буюу эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг (ЭМАШТ) нэг иргэнээр тооцох, хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээг тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх аргуудыг хэрэглэх нь зүйтэй. Гэхдээ эдгээр аргачлалыг сайжруулах, өөрөөр хэлбэл амбулаторийн болон өдрийн тусламж үйлчилгээг нэмэгдүүлэхийн тулд амбулатори ба хэвтэн эмчлүүлэх тусламжийг нэгтгэн нэг тохиолдлоор тооцох, мөн одоогийн төлбөртэй шинжилгээг үүнд нэгтгэх улмаар нийлүүлэгчээс үүдэлтэй эрэлтийг өдөөхөөс сэргийлэх, захиргааны зардлыг бууруулах замаар сайжруулах хэрэгтэй.

Даатгуулагчдад хүргэх тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд засгийн газар хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн салбарыг дайчлах, улсын болон хувийн хэвшлийн салбар хоорондын өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэх үүднээс худалдан авагч байгууллага хоёр салбарт ижил нөхцөл бий болгох, ингэхийн тулд тарифдаа хөрөнгө оруулалтын зардлыг оруулан тооцож болох юм. Энэ тохиолдолд ЭМЯ-ны хөрөнгө оруулалтын зардлыг худалдан авагч байгууллагад шилжүүлэх шаардлагатай болно.

10. Хуулинд өөрчлөлт оруулах. Нийгмийн даатгалын тухай хууль, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль, Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль, Засгийн газрын агентлагийн тухай зэрэг хуулиудад өөрчлөлт оруулах, эдгээр хуулийг дагалдан гарсан засгийн газрын тогтоол, шийдвэрийг өөрчлөх шаардлагатай болно. Түүнчлэн Иргэний

 

 

4

тухай, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль зэрэг нийтлэг хуулиудад зарим өөрчлөлт хийгдэх хэрэгтэй болно.

Дараагийн алхамууд

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн зохицуулалтыг, тэр дундаа худалдан авагч байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтыг цаашид нарийвчлан тодорхойлоход Засгийн газрын шийдвэр эн тэргүүнд шаардлагатай. Энэ шийдвэр гарсны дараа бие даасан байгууллагыг байгуулах төлөвлөгөө, холбогдох хууль тогтоомжид орох өөрчлөлтийг боловсруулж, шилжилтийн үед баримтлах төлөвлөгөөг бэлтгэх шаардлагатай.

 

 

5

ГАРЧИГ Товч хураангуй Товчилсон үгсийн жагсаалт 1. Оршил 2. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогын зорилтууд 3. Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн байдал

3.1. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны зохион байгуулалт 3.2. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны гүйцэтгэл

4. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн олон улсын туршлага 5. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын зарчим, нөхцөлүүд, түүний хэрэгжилт

5.1. Үндсэн зарчмууд: 5.1.1. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд бүх нийтийг хамруулах (БНХ) 5.1.2. Тусламж үйлчилгээнд хамрагдсан хувь хүмүүсийг ядууралд өртөхөөс сэргийлэх

5.2. Бүх нийтийг хамруулах ба тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлох нөхцөлүүд 5.2.1. Санхүүгийн төлбөрийн чадвар 5.2.2. Хамралтын эрүүл мэндийн бодит хэрэгцээ 5.2.3. Эрүүл мэндэд эерэг үр дүн гарч буй тухай өнөөдрийн түвшинд байгаа шинжлэх

ухааны нотолгоо 5.2.4. Зөвхөн Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг хамрах

5.3. Дагалдах зарчмууд 5.3.1. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үйл ажиллагааг үр дүнтэй, үр ашигтай зохион

байгуулах ба хэрэгжүүлэх 5.3.2. Үр дүнтэй, үр ашигтай хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх орчин

6. Санхүүжилтийн эх үүсвэр 6.1. Ерөнхий анхаарвал зохих зүйлс 6.2. Засгийн газрын төсөв 6.3. Хувь хүний тусгай зориулалтаар урьдчилан төлөх шимтгэл 6.4. Тусламж үйлчилгээ авахад төлөх хамтарсан төлбөр 6.5. Бусад

7. Санхүүжилтийг бүрдүүлэх 7.1. Зарчим 7.2. Оролцогч талууд 7.3. Үйл явц, ажилбарууд

8. Санг нэгтгэх, нэгтгэсэн санг байршуулах болон захиргааны зардлын санхүүжилт 8.1. Зарчим 8.2. Боломжит хувилбарууд, сан захирагч ба сангаас тогтсон зорилгын дагуу санхүүжилт

авах байгууллагыг (= худалдан авагч) тодорхойлох 9. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах

9.1. Нэг худалдан авагч байгууллага 9.2. Хууль эрх зүйн статус 9.3. Засаглалын ерөнхий бүтэц 9.4. Худалдан авах ажиллагааг төвлөрсөн байдлаар орон нутгийн салбаруудтайгаар

гүйцэтгэх 9.5. Харилцааг зааварчлах болон тайлагнах нь 9.6. Гол арга хэрэгслүүд

9.6.1. Гэрээлэх 9.6.2. Төлбөрийн механизм 9.6.3. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэлийг хянах

9.7. Амжилтад хүрэх нөхцлүүд

 

 

6

10. Хамрах тусламж үйлчилгээ 10.1. Хамруулах буюу хасахыг шийдэх зарчмууд 10.2. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг чиглэсэн өвчлөл 10.3. Хамруулах буюу хасах аргачлал 10.4. Хамрах гол тусламж үйлчилгээний жагсаалт 10.5. Тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох нөхцлүүд

11. Хууль эрх зүй 11.1. Нийтлэг хуулиудад оруулах өөрчлөлт 11.2. Эрүүл мэнд болон санхүүгийн чиглэлийн холбогдох хуулиудад оруулах өөрчлөлт

12. Дараагийн алхмууд 13. Хавсралт

 

 

7

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ AХБ Aзийн хөгжлийн банк ТҮБ Тусламж үйлчилгээний багц ЭМГ Эрүүл мэндийн газар (Засгийн газрын агентлаг) ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ЗГ Монгол Улсын Засгийн газар ХХС Хүний хөгжлийн сан ЭМД Эрүүл мэндийн даатгал ЭМДС Эрүүл мэндийн даатгалын сан ЭМС Эрүүл мэндийн санхүүжилт ЭУЗ Эмнэлгийн удирдах зөвлөл ЭМУМТ Эрүүл мэндийн удирдлагын мэдээллийн газар МХХТ Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи МT Мэдээллийн технологи ХШҮ Хяналт-шижилгээ ба үнэлгээ ЭМЗД Эрүүл мэндийн заавал даатгал ЭMЯ Эрүүл мэндийн яам СЯ Сангийн яам НХХЯ Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам ТҮ Тусламж үйлчилгээ ЭМҮТ Эрүүл мэндийн үндэсний тооцоо ҮЭМДБ Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага ҮАГА Үйл ажиллагааны гарын авлага ЭМАШТ Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж ТБУСТХ Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль НЭМД Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал УНДЕГ Улсын нийгмийн даатгалын ерөнхий газар ЭМСХ3 Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил-3“ төсөл УБ Улаанбаатар ДЭМБ Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага НӨТ Нэмүү өртгийн татвар

 

 

8

1. ОРШИЛ Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил-3 (ЭМСХ3) төслийн хүрээнд эрүүл мэндийн санхүүжилтийн чиглэлээр хэд хэдэн хүрэх үр дүн тусгагдсан. Эхний 3 нь:

№11: эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар боловсруулах;

№12: санг нэгтгэх болон эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжүүлэх нэг худалдан авагчийн талаар зөвшилцөлд хүрэх;

№13: эрүүл мэндийн даатгалын бодлого, хамралт, тусламж үйлчилгээний багцын талаар ерөнхий бодлогын зөвлөмж (стратегийн баримт бичиг) боловсруулах.

Дээрх гурван хүрэх үр дүнг тус тусад нь салангид байдлаар авч үзэх боломжгүй учраас энэхүү баримт бичигт эрүүл мэндийн санхүүжилтийн загварын хүрээнд хамтад нь тусгасан болно.

Энэхүү баримт бичигт санад болгож буй эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг 2009 оны 12 дугаар сард ЭМЯ, СЯ болон НХХЯ хооронд хийсэн зөвшилцөх уулзалтын үеэр хэлэлцэн тохиролцсон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн зарчмууд, эрүүл мэндийн даатгалын үнэлгээний дүн, 2010 оны 3 дугаар сард GVG зөвлөх багаас боловсруулсан нэг худалдан авагчийн загварын талаарх баримт бичгүүдэд тус тус үндэслэн боловсруулсан.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын баримт бичиг нь уг шинэ загварын тухай тайлбар, түүний зорилтыг тодорхойлсон бүлгээр эхэлнэ (бүлэг 2). Бүлэг 3-т эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн тогтолцоо, тулгамдаж буй асуудалд хийсэн иж бүрэн дүн шинжилгээг багтаасан болно. Монгол улстай нөхцөл байдлын хувьд ойролцоо гадаад улс орнуудын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн талаарх туршлагын тухай Бүлэг 4-т өгүүлсэн. Санал болгож буй загварын зарчим, үйл ажиллагааны талаар Бүлэг 5-10-т тайлбарласан болно.

Хууль эрх зүйн хувьд болон хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай өөрчлөлтийн талаар Бүлэг 11 ба 12-т өгүүлсэн.

Энэхүү баримт бичгийг ЭМЯ болон бусад яамдуудаар хэлэлцүүлэхэд зориулсан болно.

 

 

9

2. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН БОДЛОГЫН ЗОРИЛТ Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо нь эрүүл мэндийн тогтолцооны нэг бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд эрүүл мэндийн тогтолцооны зорилгыг биелүүлэхэд эрүүл мэндийн бусад тогтолцоотой харилцан хамааралтайгаар, орлого бүрдүүлэх, санг төвлөрүүлэх, худалдан авах болон тусламж үйлчилгээний хамралтыг тогтоох зэрэг өөрийн дэд функцуудээр дэмжлэг үзүүлдэг. Дэлхийн улс орнуудад эрүүл мэндийн санхүүжилтийн харилцан адилгүй тогтолцоонууд байдаг ч тэдний зорилго адилхан байдаг3: Үндсэн зорилтууд:

Санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах: Өвчний улмаас учрах санхүүгийн эрсдлээс бүх нийтийг хамгаалах;

Санхүүжилтийн тэгш байдал: Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцоог санхүүжүүлэх дарамтыг аль болох тэгш хуваарилах явдлыг дэмжих.

Завсрын зорилтууд: Тусламж үйлчилгээний тэгш байдал: Тусламж үйлчилгээний хэрэгцээнээс хамааран тэгш байдлаар ашиглах, хүргэх явдлыг дэмжих;

Тогтолцооны хүн амд ил тод, хариуцлагатай байх явдлыг сайжруулах; Тусламж үйлчилгээг чанартай, үр ашигтай үзүүлэх явдлыг дэмжих; Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны захиргааны үйл ажиллагааны үр ашгийг дээшлүүлэх зэрэг болно.

Санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах зорилго нь эрүүл мэндийн шаардлагатай тусламж үйлчилгээг авсны улмаас хүмүүс ядуурахгүй байх зарчмыг илэрхийлнэ. Үйлчилгээний төлбөр төлөх, эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг урьдчилан төлөх зэрэг хувь хүний эрүүл мэнддээ зарцуулах зардлаас болж ядууралд өртөх явдлыг бууруулахыг зорьдог. Санхүүжилтийн тэгш байдал нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх хөрөнгийг хэрхэн босгож буйтай холбоотой бөгөөд гол зорилго нь хүмүүс ашиглах хэрэгцээ хэр байгаагаас үл хамааран чадлынхаа хэмжээгээр төлөхөд оршино. Үндсэн зарчим нь ядуу хүмүүс баян хүмүүсээс илүү төлөхгүй гэсэн санаа буюу баячууд ядуучуудаас илүү төлнө гэсэн үг. Тусламж үйлчилгээний тэгш байдал гэдэг нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ болон нөөц хэрхэн хуваарилагдсаныг илтгэх ба гол зорилго нь тухайн хүн хэр зэргийн төлбөрийг тогтолцоонд төлснөөс үл хамааран хүмүүсийн эрүүл мэндийн хэрэгцээний дагуу эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ болон нөөцийг хуваарилахад оршино. Санхүүжилтийн болон тусламж үйлчилгээний тэгш байдлыг хангах хоёр зорилт хоёулаа нийгмийн гишүүдийн дундах эв санааны нэгдлийн үнэлэмжид суурилдаг. Тухайлбал, нийгэм дэх эрүүл, баян хүмүүс өвчтэй, ядуу гишүүддээ эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авахад татаас өгч байна гэсэн үг юм. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны ил тод, хариуцлагатай байдлыг сайжруулах зорилт нь хүмүүст өөрсдийнх нь хамрагдсан даатгалын хүрээнд үзүүлэх тусламж үйлчилгээний багц болон үүрэг хариуцлагын талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд анхаарна. Үүний зэрэгцээ шийдвэр

                                                            3 Kutzin, J, C Cashin, M Jakab, eds. (2010 forthcoming). Implementing Health Financing Reform: Lessons from Countries in Transition. World Health Organization Regional Office for Europe and the European Observatory on Health Policies and Systems.

 

 

 

10

гаргах, тайлагнах үйл явц болон аудитын шаардлага зэрэгтэй холбоотой эрүүл мэндийн санхүүжилтийн байгууллагын ил тод, хариуцлагатай байдлыг нэмэгдүүлэхэд анхаардаг. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо нь аль болох чанартай тусламж үйлчилгээ үзүүлэх, тусламж үйлчилгээг үр ашигтайгаар зохион байгуулахад тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд эдгээр нь мөн эрүүл мэндийн тогтолцооны бусад функцуудээс хамааралтай гэдгийг анхаарах нь зүйтэй. Чанар, үр ашгийг сайжруулах нь эрүүл мэндийн тогтолцооны санхүүгийн болон санхүүгийн бус зорилгыг хэрэгжүүлэх эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогын чухал завсрын зорилт юм. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны захиргааны ажиллагааны үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилт нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоог удирдах үйл ажиллагааны давхардлыг бууруулахад оршино. Захиргааны ажиллагааны үр ашиг гэдэг нь зөвхөн захиргааны зардлыг бууруулах төдий бус захиргааны зардал болон үйл ажиллагаа, үр дүнгийн гүйцэтгэлийг үнэлэх ажлын тэнцвэрийг олох тухай асуудал юм. Тиймээс энэхүү зорилт нь бодлогын зорилтыг хэрэгжүүлэх хүрээнд захиргааны үйл ажиллагааг хэр зэрэг зардлын хувьд үр дүнтэй явуулсанд оршдог. Эрүүл мэндийн тогтолцоон дахь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн гүйцэтгэх үүргийг Дүрслэл 1-д харуулав.

Дүрслэл 1. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны бодлогын зорилт, тогтолцооны бусад функцууд болон тогтолцооны ерөнхий зорилготой уялдаж буй байдал

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо

Худалдан авахТ/ү багц

Эрүүл мэндийн тогтолцооны зорилго

Санхүүжилтийн тэгш байдал

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн

бодлогын завсрын зорилтууд

Орлогыг бүрдүүлэх

Эрүүл мэндийн тогтолцооны функциуд

Санг төвлөрүүлэх

Санхүүгийн хамгаалалт

Эрүүл мэндийн үр дүн

ТҮ ашиглалт ба нөөцийн

хуваарилалтын тэгш байдал

Чанар

Т/ ү үзүүлэх

Эрүүл мэндийн тэгш байдал

Шуурхай байдалИл тод, хариуцлагатай

байдал

Үр ашиг

Удир

длага манла

йлал

Нөөцийг бий болгох

Эх сурвалж: Kutzin 2008.

Дээрх зорилтуудыг хэрэгжүүлэхийн тулд орлогыг бүрдүүлэх, санг нэгтгэх, худалдан авах механизм, нэг худалдан авагчийн тогтолцоог бий болгох зэрэг арга хэрэгслийг санхүүгийн болон урамшууллын зохицуулалтын хамт энэхүү баримт бичиг санал болгож байна. Харин эдгээр нь өөрсдөө зорилт биш юм.

 

 

11

3. МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ Сүүлийн хэдэн жилийн дотор Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн талаар маш олон тайлан, илтгэлүүд гарсан. Өөрөөр хэлбэл, Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлууд сайн баримтажсан байна. Энэ бүлэгт Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн байдлыг эрүүл мэндийн санхүүжилтийн дэд функцуудийн зохион байгуулалт, тусламж үйлчилгээ хэрэгцээтэй хүмүүсийг ядууруулд оруулахгүйгээр чанартай тусламж үйлчилгээг тэгш хүргэх зорилтыг хэрхэн биелүүлж байгаа үүднээс нэгтгэн өгүүлнэ.

3.1. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ Орлого бүрдүүлэх/ санхүүжилтийн эх үүсвэр Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоо гурван гол эх үүсвэрээр санхүүждэг: засгийн газрын төсөв, иргэний (нийгмийн) эрүүл мэндийн даатгал ба төлбөрт үйлчилгээ зэрэг болно. Монгол улсын хувьд 1998-2002 оныг хамарсан ЭМЯ ба Дэлхийн банкнаас 20054 онд хэвлэгдсэн товхимол дахь тоо баримтаас өөр Үндэсний эрүүл мэндийн бодит тооцоо (ЭМҮТ) байдаггүй. 2009 он хүртэлх сүүлийн жилүүдийг хамарсан шинэ хувилбар 2010 оны сүүлээр гарахаар бэлтгэгдэж байна. ЭМҮТ-г тогтмол бэлтгэх чадавхийг 2010 онд бий болгохоор ЭМЯ Дэлхийн банктай хамтарч ажиллаж байна. ДЭМБ-ын ЭМҮТ-ны хүснэгт нь судалгаанд бус харин шилжүүлэн тооцох байдлаар гаргасан байдаг. Түүнчлэн Дэлхийн эрүүл мэндийн статистик 2009 товхимол дахь Монгол улсын 2006 оны эрүүл мэндийн зардлын харьцааг харуулсан тоо баримтад НЭМД ба төлбөрт үйлчилгээний зардлын хэмжээг5 ташаа мэдээлсэн байна. Тиймээс GVG-ийн зөвлөхүүд Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан 2007/2008 оны өрхийн нийгэм-эдийн засгийн судалгааны үр дүнг ашиглан төлбөрт үйлчилгээний зардлын барагцаалан тооцож, мөн ЭМЯ-ны эрүүл мэндийн засгийн газрын зардлын ерөнхий мэдээнд6 тулгуурлан Монгол улсын эрүүл мэндийн нийт зардлыг 2007 оны байдлаар тооцов. Өрхийн судалгааны тоо баримтын алдаа мадагтай байдлыг үл тооцвол GVG-ийн зөвлөхүүдийн боловсруулсан төлбөрт үйлчилгээний зардал Монгол улсын эрүүл мэндийн нийт зардал дахь хувь хүний төлбөрийн хэмжээг тогтоосон хамгийн найдвартай мэдээлэл болж чадна.

GVG-ийн зөвлөхүүдийн тооцоолсноор 2007 оны байдлаар Монгол улсын эрүүл мэндийн нийт зардал ДНБ-ий дор хаяж 6.5%-д хүрсэн бөгөөд үүнд улсын болон хувийн зардал тавь, тавин хувийг эзэлж байна. Энэ нь сүүлийн хэдхэн жилийн дотор санхүүжилт ихээхэн өөрчлөгдөж, хувь хүний төлбөр 2002 онд 16.8% байснаа 2007 онд барагцаалбал эрүүл мэндийн нийт зардлын 49.6%-д хүрчээ (Дүрслэл 2-ыг харна уу).

Эрүүл мэндийн улсын зардлын дийлэнх нь засгийн газрын төвлөрсөн төсвөөс санхүүжиж байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд эрүүл мэндийн улсын зардлын дор хаяж 70% нь улсын төсвөөс, 25-аас доошгүй хувь Монгол улсын иргэний эрүүл мэндийн даатгал гэж нэрлэгддэг Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжсэн байна (Дүрслэл 3-ыг харна уу).

Улсын төсөв нь үндэсний хэмжээнд авч буй орлогын татвар, онцгой татвараас бүрдэх ба цуглуулах үүргийг татварын ерөнхий газар хариуцдаг. Орлогын татвар болон НӨТ нь үндэсний

                                                            4 Дэлхийн банк ба ЭМЯ: Moнгол улсын Эрүүл мэндийн үндэсний тооцоо, Moнгол улс 2005. 5 Дэлхийн эрүүл мэндийн статистик 2009 тайлан http://www.who.int/whosis/whostat/en/, хуудас 112-113. 6 ҮСХ ба Дэлхийн банк: Монгол улсын ядуурлын шинж төрх, “Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа”-ны үндсэн тайлан 2007-2008, Хуудас 123-124, Moнгол улс 2009.

 

 

12

хэмжээнд татварын орлогын гол хэсгийг бүрдүүлдэг ба 2008 оны байдлаар улсын төвлөрсөн төсвийн 24.3% бa 23.1%7-ийг тус тус эзэлж байв. Үндэсний татварын хувь хэмжээг Монгол Улсын Их Хурал тогтоодог. Дүрслэл 2. Эрүүл мэндийн нийт зардал, орлогын эх үүсвэрээр, Moнгол улс

2002 2007

Эх сурвалж: Дэлхийн банк ба ЭМЯ: Moнгол улсын Эх сурвалж: ЭМЯ ба АХБ: ЭМСХ3, GVG Эрүүл мэндийн үндэсний тооцоо, Moнгол улс 2005 зөвлөх багийн тооцоо, Moнгол улс 2010 Дүрслэл 3. Эрүүл мэндийн салбарын улсын зардал, эх үүсвэрээр, Moнгол улс

Эх сурвалж: ЭМЯ-ны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газар, 2010

Иргэний эрүүл мэндийн даатгал буюу Монгол улсын нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг анх 1994 онд нэвтрүүлсэн. Эрүүл мэндийн даатгалын орлого голчлон шимтгэлийн орлого, засгийн газрын татаасаас бүрддэг. Хүн амын хязгаарлагдмал хэсэг буюу албан салбарт ажиллагсад эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлд суурилсан орлогын дийлэнх хэсгийг бүрдүүлдэг. 2008 онд албан салбарт ажиллагсад даатгалд хамрагдагсдын 24.2%-ийг эзэлж, сангийн нийт орлогын 80.1%-ийг үүрчээ. Албан бус салбарт ажиллагсдын төлөх шимтгэл нь тогтмол хэмжээтэй харьцангуй бага бөгөөд үнийн өсөлттэй уялддаггүй байна.

Засгийн газар нийт даатгалд хамрагдагсдын 60%-ийг эзэлж буй иргэдэд татаас олгодог ба энэ нь сангийн нийт орлогын дөнгөж 13%-ийг бүрдүүлдэг ч, тэд сангийн зардлын 50%-ийг хэрэглэдэг байна. Засгийн газраас шимтгэлийг нь хариуцаж буй иргэд ахмад настай, хөгжлийн бэрхшээлтэй эсвэл эмзэг бүлэгт хамаардаг тул эрүүл мэндийн хувьд өндөр эрсдэлтэй байх нь

                                                            7 СЯ: УИХ өргөн барьсан 2010-2012 оны засгийн газрын төсөв, хуудас 312. Moнгол улс 2009.

 

 

13

тийм ч гайхах зүйл биш юм. Засгийн газраас олгож буй татаас эмзэг бүлгийн хүн амын бодит тоонд үндэслэдэггүй, өмнөх жилийн тогтмол дүнгээр тооцогдож ирсэн бөгөөд сүүлийн жилүүдэд үнийн өсөлттэй уялдуулан нэмээгүй байна. Түүнчлэн татаас олгож буй даатгуулагчдад зарцуулж буй эрүүл мэндийн зардлыг огт тооцдоггүй. Өнөөдрийн байдлаар эмзэг бүлэгт багтсан хүмүүсээс үнэхээр татаас олговол зохих иргэдийг оновчтой тодорхойлох боломж орлогыг дундажлан тооцох аргыг нэвтрүүлснээр л бий болох боломжтой. Энэ аргыг нэвтрүүлэх бэлтгэл 2010 онд хангагдаж, 2011 оноос ашиглахад бэлэн болгох тал дээр НХХЯ ажиллаж байна. Түүнчлэн энэхүү аргачлал нь албан бус салбарт ажиллагсад, гэхдээ өөрсдийн шимтгэлийг хариуцах төлбөрийн чадвартай хүмүүсийг тодорхойлоход дөхөм үзүүлж, үүний үр дүнд санхүүжилтийн шударга байдал буюу төлбөрийн чадварын хэмжээгээр хувь нэмэр оруулах байдал дээрдэх юм.

Албан салбарт ажиллагсдаас шимтгэл цуглуулах ажил бүх төрлийн нийгмийн даатгалын хамт 100% үр дүнтэйгээр үр ашигтайгаар зохион байгуулагдаж байна. Гэвч албан бус салбарт ажиллагсдыг даатгалд хамруулах, шимтгэл цуглуулах тухайд адилгүй байна. Тухайлбал, ЭМДС-д нийгмийн маркетингийн хөтөлбөр гэж байдаггүй. Хүмүүс даатгалд хамрагдахгүй байгаа нь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооноос гадна орших бусад олон хүчин зүйлээс улбаатай: (1) хуваагдмал, хязгаарлагдмал тусламж үйлчилгээний багцтай учраас мэдрэгдэх, харагдах нь муу; (2) эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг хассан; (3) хоёр болон гурав дахь шатлалд амбулаториор олгож буй эмийн зардлыг даатгаалаас олгодоггүй; (4) улс орны газар нутгийн онцлог; (5) гэр оронгүй хүмүүс; (6) хөдөлгөөнт хүн ам зэрэг орно.

Анх үүсгэн байгуулагдсанаасаа хойш эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нэлээдгүй амжилтад хүрснийг дүн шинжилгээ харуулж байна. Эрүүл мэндийн салбарт яахын аргагүй нэмэлт эх үүсвэрийг бий болгосон. Хэдийгээр эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцаас эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг (ЭМАШТ) хассанаас болж эрүүл мэндийн нийт зардалд даатгалын эзлэх хувь эхэндээ буурч байсан ч хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламжийг санхүүжүүлэхэд ЭМДС-ийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлснээр эрүүл мэндийн улсын зардалд даатгалын эзлэх хувь төдийлөн буураагүй (Хавсралт 4, Хүснэгт 3-ыг харна уу).

Засгийн газар хэдийгээр нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалд суурилсан тогтолцоонд8 шилжихээр төлөвлөж байгаа ч Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтэд нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын гүйцэтгэх үүрэг хязгаарлагдмал байна. Олон жилийн турш улсын салбарын эх үүсвэр дотор ЭМД-ын эзлэх байр суурь нэмэгдэж өөрчлөгдөөгүйн гол шалтгаан нь өнөөгийн төсөвлөлтийн үйл явц юм.

Эрүүл мэндийн тусламжийн төсөвлөлтийн өнөөгийн үйл явц нь зардлын зүйл ба орцод суурилсан уламжлалт төсөвлөлт юм. УИХ жил бүр Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төсөв болон Нийгмийн эрүүл мэндийн сангийн төсвийг баталдаг. УИХ эрүүл мэндийн салбарын нийт төсвийг баталдаг ч СЯ гурав дахь шатлалын эмнэлэг тус бүрийн төсвийг зардлын зүйлээр баталж, хоёр дахь шатлал болон эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжид зардлын хязгаар тогтоодог. Хоёр дахь шатлалын тусламжийн төсвийг ЭМЯ аймаг тус бүрийн нэгдсэн эмнэлэгт хуваарилна. Нийслэлийн болон аймгийн эрүүл мэндийн газрууд ЭМЯ-наас баталсан төсвийн хязгаарын дагуу дүүрэг, сум болон өрхийн эмнэлгийн төсвийг хуваарилдаг. Хоёр янзын эх үүсвэрээс авч буй эмнэлгийн төсөв нь зардлын зүйлээр хуваарилсан төсөв байдаг гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Аль нэг эмнэлгийн зардлын зүйлээр тооцсон төсвийг эх үүсвэрээр нь салгах ямар ч боломжгүй. Үүний нэг шалтгаан нь засгийн газрын төсвийн хэмжээг үлдэгдэлд үндэслэн төсөвлөдөг аргатай буюу нийт төсөв, эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт хоёрын зөрүү

                                                            8 Дунд хугацааны зардлын хүрээ, боть 2, Эрүүл мэндийн салбарын стратегийн мастер төлөвлөгөө 2006-2015, ЭMЯ, 2005.  

 

 

14

үлдэгдлээр төсөвлөдөгтэй холбоотой. Хэдийгээр Нийгмийн даатгалтай холбоотой асуудлууд Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдын хүрээний асуудал ч нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын зардал нь эрүүл мэндийн салбарын төсвийн нэг хэсэг учраас Эрүүл мэндийн сайдын багцад багтдаг. Хөрөнгийн зардал нь объект тус бүрээр УИХ-аар батлагддаг тул эмнэлгийн төсвийн урсгал зардлыг ЭМЯ болон СЯ хуваарилдаг.

Санг төвлөрүүлэх (Pooling) Монгол улс эрүүл мэндийн хоёр үндсэн сантай: засгийн газрын эрүүл мэндийн төсөв ба нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал. Урьдчилан төлдөг энэхүү хоёр сан үндэсний түвшинд нэгтгэгдэн төвлөрдөг. Одоогоор засгийн газрын төсөв ба эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогыг СЯ-ны Төрийн санд үр ашигтай төвлөрүүлж байна. Гэвч нийгмийн даатгалын салбар хэлтсүүд дор бүрнээ шимтгэлийг цуглуулж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд санхүүжилт олгож байна. Орон нутгийн түвшинд шимтгэл цуглуулдгийг эс тооцвол нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал үндэсний хэмжээний санхүүжилтийн нэг сан болж чадсан. Салбар хэлтсүүдийн илүүдэл, алдагдлыг тэнцвэржүүлэх ажиллагаа Улаанбаатар хот дахь төв байгууллагаар дамжин гүйцэтгэгдэж байна.

Цаашид нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын орлогыг үндэсний түвшинд нэг дор төвлөрүүлж, одоогийн 32 сангийн оронд нэг төвлөрсөн санд орлогыг төвлөрүүлэх нь зардлын урсгалыг хянахад илүү зохистойгоос гадна захиргааны зардлыг бууруулахад ач холбогдолтой юм.

2002 онд эрүүл мэндийн нийт зардлын 72%-ийг засгийн газрын төсөв болон нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал санхүүжүүлж байсан. Гэвч хувь хүний төлбөр, албан бус төлбөрийн хэмжээ ихсэхийн хэрээр эрүүл мэндийн санхүүжилтийг төвлөрүүлж урьдчилан төлдөг эх үүсвэрийг ашиглах явдал буурсаар байна. GVG-ийн зөвлөхүүд 2007 оны байдлаар засгийн газрын эрүүл мэндийн төсөв ба нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал нийлээд эрүүл мэндийн нийт зардлын дөнгөж 47%-ийг эзэлж байна гэж тооцоолсоныг энд дурьдах нь зүйтэй болов уу (Дүрслэл 2-ыг харна уу).

Худалдан авах ба санхүүжүүлэх Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нөөцийн ашиглалтад тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид өвчтнүүдийг бодвол илүү нөлөөтэй байдаг тул эрүүл мэндийн даатгагч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс тусламжийг худалдан авах явдал нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үр ашгийг дээшлүүлэх, тэгш байдлыг хангах гол хүчин зүйл болдог. Гэвч Монгол улсын хувьд эрүүл мэндийн санхүүжилтэд худалдан авах үүрэг роль маш хязгаарлагдмал байна. Эрүүл мэндийн салбар дахь улсын төсвийн хуваарилалт нь өмнөх жилүүдийн зардлын зүйлд түшиглэсэн байдлаар хийгддэг. Байгууллагын түвшинд эмнэлгийн удирдлагууд санхүү болон хүний нөөцийн удирдлагын хувьд мөн л хязгаарлагдмал эрх мэдэлтэй байдаг.

Засгийн газрын төсөв нь СЯ болон аймаг, дүүргийн засаг даргын тамгын газрын төрийн сангийн хэлтсээс гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд, аймаг, дүүргийн болон өрхийн эмнэлгүүд уруу ЭМЯ, аймгийн эрүүл мэндийн газрын ямар нэг оролцоо, хяналтгүйгээр шууд шилждэг. Энэ нь улсын эмнэлгүүд үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний чанар, тоо хэмжээнээс үл хамааран төрийн сангийн хэлтсээс засгийн газрын санхүүжилтийг авдаг гэсэн үг. Аймаг, сумын эмнэлгийн төсвийг оны эхэнд батлагдсан сар тутмын хуваарийн дагуу СЯ-наас аймгийн засаг даргын тамгын газрын төрийн сангийн хэлтэст шилжүүлдэг. Аймгийн засаг даргын тамгын газрын төрийн сангийн хэлтэс сумын эмнэлгийн төсвийг сумын засаг даргын тамгын газар уруу шилжүүлдэг. Аймгийн төвд байрлаж буй аймгийн нэгдсэн эмнэлэг болон өрхийн эмнэлгүүд Аймгийн Засаг даргын тамгын газрын төрийн сангийн хэлтсээс санхүүжилтээ шууд авдаг. Улаанбаатар хотын хувьд санхүүжилтийн урсгал аймгийнхтай адил биш. Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газрын төрийн

 

 

15

сангийн хэлтэс СЯ-аас санхүүжилтийг хүлээн авсны дараа дүүрэг тус бүрт оршиж байгаа эрүүл мэндийн анхан шатны болон хоёр дахь шатлалын эмнэлгүүдийн төсвийг тухайн Дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын төрийн сангийн хэлтэст дахин шилжүүлнэ. Дүүргийн Засаг даргын тамгын газар өөрийн дүүргийн эмнэлэг, өрхийн эмнэлгүүдэд санхүүжилтийг өгнө. Гурав дахь шатлалын улсын эмнэлгүүд санхүүжилтээ СЯ-аар оны эхэнд батлагдсан төсвийн сар тутмын хуваарийн дагуу шууд СЯ-аас авдаг.

Бусад улс орны нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог авч үзвэл эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага болон түүний салбар нэгжүүд үндэсний болоод бүсийн түвшинд худалдан авагчийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Гэвч Монгол улсын засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардлын дөнгөж 25%-ийг Эрүүл мэндийн даатгалын сан эзэлж буй нөхцөлд эрүүл мэндийн нийт санхүүжилтэд эрүүл мэндийн даатгалын гүйцэтгэх үүрэг хязгаарлагдаж, ЭМДС эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах үүрэг гүйцэтгэхэд бэрх болж байна. НХХЯ-ны харъяа УНДЕГ-ын эрүүл мэндийн даатгалын хэлтсийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг удирдах, ашиглалтад үнэлгээ хийх, чанарын хяналт тавих чадавхи сайнгүй байна. Үүний зэрэгцээ Эрүүл мэндийн газрын чанарын баталгаажилт, үнэлгээ хийх чадавхи тааруу, хэнтэй гэрээг хэр тоо хэмжээний үйлчилгээг, ямар үнээр хийх зэрэг шийдвэрийг ЭМЯ дангаараа гаргаж байгаа нь худалдан авах ажиллагааг үр дүнтэй явуулахад хүндрэл учруулж байна.

Аймгууд болон УБ хот дахь нийгмийн даатгалын салбар хэлтсүүд нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ байгуулж, ЭМЯ-наас (СЯ болон НХХЯ-тай зөвлөлдөн) баталсан тарифын дагуу тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд санхүүжилт олгодог. ЭМЯ-наас эмнэлгүүдэд олгож буй улсын төсвийн санхүүжилт нь эмнэлэгт олгогдох ЭМД-ын санхүүжилт тодорхой болсны дараа үлдэгдлийг нөхөн олгох зарчмаар хийгдэж байна.

Дүрслэл 4. Эрүүл мэндийн салбар дахь санхүүжилтийн өнөөгийн урсгал, Moнгол улс

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын төв санг удирдаж буй Улсын нийгмийн даатгалын ерөнхий газар (УНДЕГ) нь аймаг бүрт шимтгэл цуглуулах, аймгийн нэгдсэн эмнэлэг болон аймгийн төв дэх хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдээс тусламж үйлчилгээ худалдан авах үүрэг бүхий Аймгийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүдтэй. УБ хотын Нийгмийн даатгалын хэлтэс нь тусламж үйлчилгээний шатлалаас үл хамааран УБ хот дахь гэрээт бүх эмнэлгүүдэд санхүүжилт олгодог.

 

 

16

Энэ хэлтэс гурав дахь шатлалын улсын эмнэлгүүд, дүүргийн эмнэлгүүд, хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд болон сонгосон эмийн сангуудтай шууд харьцан ажилладаг. УБ хотын дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүд шимтгэл цуглуулах ажлыг хариуцдаг.

Монгол улсын хувьд эрүүл мэндийн санхүүжилтийн урсгал эх үүсвэр бүрийн хувьд ялгаатай, мөн УБ хотод аймгуудаас өөр байна. Гурав дахь шатлалын улсын ихэнх эмнэлэг, бүх аймаг болон дүүргийн эмнэлгүүд хоёр өөр байгууллагаас, тухайлбал аймгийн эмнэлэг Аймгийн Засаг даргын тамгын газар болон Аймгийн нийгмийн даатгалын хэлтсээс, УБ хот дахь дүүргийн эмнэлэг Дүүргийн Засаг даргын тамгын газар болон Нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсээс, гурав дахь шатлалын эмнэлэг СЯ болон Нийслэлийн нийгмийн даатгалын хэлтсээс тус тус санхүүжилт авч байна. Санхүүжилтийн өнөөгийн урсгалыг Дүрслэл 4-т үзүүлэв.

Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн одоогийн төлбөрийн арга нь өрхийн эмнэлгээс бусад улсын төсвөөр санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээ нь орцод суурилсан байдаг. Өрхийн эмнэлгүүдийн хувьд эрсдлээс хамаарсан нэг иргэнээр тооцох төлбөрийн аргаар санхүүждэг9. 2003 онд батлагдсан ТБУСТХ-ийн дагуу бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлтийг хэрэгжүүлэх ёстой байсан ч гэсэн СЯ улсын төсвийг батлуулах болон төсвийн байгууллагуудыг санхүүжүүлэхдээ эдийн засгийн ангиллыг (зардлын зүйл) ашиглаж байна. СЯ-ны удирдах албан тушаалтнууд эрүүл мэндийн салбарт бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлтийг хэрэгжүүлэх чадавхи ЭМЯ-нд тааруу байгаа тухай гомдоллож байсан. Харин ЭМЯ-ны удирдах ажилтнууд бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлтийг хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй, ачаалал маш ихээр нэмэгдэхээс гадна нэгжийн өртгийг тооцох шаардлагатай гэж байлаа. Тэд мөн эмнэлгийн дарга нарын чадавхи хангалтгүй байгааг хэлж байв. Засгийн газрын төсөв хэрхэн батлагддаг, улсын эмнэлгүүдэд хэрхэн хуваарилагддаг тухай өмнө өгүүлсэн.

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын сан эмнэлгүүдэд санхүүжилт олгохдоо тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх аргыг хэрэглэдэг. Бодит үр дүн, гүйцэтгэл, өвчтний тохиолдол зэргийг огт харгалздаггүй зөвхөн эмнэлэгт хэвтэлт, орны тоонд үндэслэн санхүүжилт олгодог байсан өмнөх төлбөрийн аргатай харьцуулбал эмнэлгийн тохиолдлоор тооцох төлбөрийн арга дэвшил болж чадсан. Өмнө нь орцоор санхүүжүүлдэг байсан үед эмнэлгүүд аль болох олон ортой байх, ороо дүүргэх, эмнэлэгт хэвтүүлэх сонирхолтой байсан. Гэсэн хэдий ч одоогийн тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх төлбөрийн аргыг сайжруулах шаардлагатай байна. Юуны өмнө амбулатори болон хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийг нэг тохиолдол болгон нэгтгэх, ингэснээр эмнэлгүүд амбулаторийн тусламж үйлчилгээг аль болох нэмэгдүүлэх сонирхолтой болно. Тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх аргыг боловсронгуй болгоход эмнэлгүүдийн мэдээллийн тогтолцоог зайлшгүй сайжруулах шаардлага тулгарна.

Эмнэлгүүдэд тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх төлбөрийн аргыг хэрэглэн, эмнэлгүүдийн төсвийн хязгаарыг тогтоож өгдөг ч СЯ өнөөг хүртэл зардлын зүйлээр төсөвлөх механизмыг ашиглан, бодит санхүүжилтийг өгөхийн өмнө зардлыг танадгаас болж төлбөрийн аргын тогтолцоо нь тааруу, эмнэлгийг үр ашигтайгаар удирдахад хүндрэл учруулж байна. Төлбөрийн тогтолцооны аргачлал ямар байхаас гадна түүнийг хэрхэн хэрэгжүүлэх нь эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг үр ашигтай үзүүлэхэд нөлөөлдөг. СЯ/ЭМЯ болон ЭМДС хооронд гүйцэтгэх үүрэг хуваагдсанаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах ажиллагааны үр дүнг бууруулж байна. ЭМДС-аас эмнэлэг, эмийн сангуудад олгох санхүүжилт хугацаандаа хийгддэг нь ЭМДС-ийн үйл явц үр ашигтай байгааг харуулж байна.

                                                            9 Өрхийн эмнэлгүүдийн эрсдлээс хамаарсан нэг иргэнээр тооцох төлбөрийн аргыг сайжруулах тухай зөвлөмжийг 2010 оны 3 дугаар сард GVG зөвлөх багаас боловсруулсан: Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний төлбөрийн аргын талаарх тайлан, ЭМЯ ба АХБ, 2010

 

 

17

Эрүүл мэндийн даатгалд худалдан авах ажиллагааны хамгийн чухал нэг хэрэгсэл үгүйлэгдэж байна: тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид болон тэдний үйлчилгээг сонгох, санал болгож буй үйлчилгээний тоо хэмжээ ба газар зүйн тархалтыг тодорхойлох, үйлчилгээний үнэ өртгийг тохиролцох зэрэг асуудал юм. УНДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын газар ЭМЯ, СЯ-наас гаргасан журмын дагуу гэрээ байгуулах болон санхүүжилт өгөх үүрэг гүйцэтгэж байна.

ЭМДС-гийн нэхэмжлэл болон гүйцэтгэлийг эргэн хянах үйл ажиллагаа салбар хэлтсүүд дээрээ хийгддэг ба мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг (МХХT) зохистой ашиглан сайтар зохион байгуулагдсан байдаг. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг төрөлжүүлэх, үнэлгээг нарийвчлан хийх зэрэгт харамсалтай нь статистикийн үнэлгээний аргуудыг ашиглахгүй байна. Тэгэхээр ЭМД-ын байцаагч нар өвчтний түүхэд үнэлгээ хийх, салбар хэтсүүдэд ЭМДС-ийн хүсэлт тавих зэрэг ажлыг гараар хийж гүйцэтгэх болдог. Зөвхөн гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд дээр гүйцэтгэлийн үнэлгээг газар дээр нь очиж хийдэг бөгөөд үүнийг жилд хоёр удаа хийдэг. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний оновчтой байдлыг тогтооход жор бичих удирдамж, үндэсний хэмжээнд мөрдөх оношилгоо эмчилгээний стандарт буюу эмнэлзүйн удирдамж гэх мэт лавлагаа эх сурвалж материал ЭМД-ын байцаагчдад хангалтгүй байдгаас тэдний үнэлгээ хязгаарлагдмал байх нь аргагүй юм.

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь эрүүл мэндийн даатгалын санг төлөвлөдөггүй, хуваарилдаггүй, тэр байтугай тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгодоггүй учраас даатгуулагчдын нэрийн өмнөөс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг жинхэнэ утгаар нь худалдан авагчийн үүрэг гүйцэтгэж чадахгүй байна. Дээрх бүх үйл ажиллагааг Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн дагуу ЭМЯ гүйцэтгэдэг. Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь шимтгэл цуглуулах, тохиолдолд үндэслэн эмнэлгүүдэд санхүүжилтийг шилжүүлэх, өвчтний мэдээлэл өгөгдлийн санд орсон эсэх болон тухайн тохиолдол эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах эсэхийг нягтлах үүрэг гүйцэтгэж байна. Зохих стандарт байхгүйгээс чанарын хяналтыг зохих түвшинд хийж чаддаггүй. Нийгмийн даатгалын хэлтэс болон ЭМДС-гийн ажилтнууд энэ үйл ажиллагааг ЭМГ-т тэр чигт нь найдаж хаях бас боломжгүй. Ихэнх улсын эмнэлгүүд ижил төрлийн үзүүлэлттэй хоёр янзын гэрээ хийж, ижил тайланг эрүүл мэндийн болон орон нутгийн захиргааны байгууллагад гаргаж өгч байна.

Одоогоор тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тогтолцоо хуваагдмал байгаа бөгөөд дараахь шалтгааны улмаас тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид эмнэлэгт аль болох олон хүн хэвтүүлж, хэвтүүлэн эмчлэх тусламжийг түлхүү үзүүлэх сонирхолтой байна: (1) амбулаторийн үйлчилгээг бодвол хэвтүүлэн эмчлэх тусламж нь илүү тарифтай, (2) өдрийн мэс заслын эмчилгээг дэмжсэн хөшүүрэг байхгүй, (3) тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлэх төлбөрийн тогтолцоотой зэрэгцэн шинжилгээг төлбөртэй хийдэг тул шаардлагатай хэмжээнээс хамаагүй илүү тооны шинжилгээ хийдэг. Хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээний тариф ижил буюу хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж хооронд гардаг тохиолдлын хүндрэл, төрөлжсөн мэргэжлийн тусламж зэргийг тарифт тусгаж өгөөгүй. Энэ нь хэдийгээр эмчлүүлж болох хамгийн доод түвшинд өвчтнийг барих давуу талтай ч өндөр технологи бүхий эмнэлгийн үйлчилгээний хомс нөөцийг зохистой ашиглах хэлбэр биш юм.

Хүн ам ба тусламж үйлчилгээний багцын хамралт Улсын төсөв болон нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал гэсэн эх үүсвэр тус бүрээс санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцыг Эрүүл мэндийн тухай болон Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулинд тус тус тодорхойлсон байдаг. Улсын төсөв болон эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжүүлж буй тусламж үйлчилгээний багц нь хүн амын бүх бүлгүүдэд нийтлэг юм.

 

 

18

Эрүүл мэндийн тухай хуулиар дараахь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг Монгол улсын бүх иргэнд, тэдний даатгалтай эсэхээс үл хамааран үзүүлэх ба улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр заасан:

• Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ; • Эмнэлгийн яаралтай болон түргэн тусламжийн үйлчилгээ; • Сүрьеэ болон бусад халвдарт өвчинтэй холбоотой тусламж үйлчилгээ; • Хавдрын үеийн тусламж үйлчилгээ; • Сэтгэцийн өвчинтэй холбоотой тусламж үйлчилгээ; • Нийгмийн эрүүл мэндийн хөтөлбөрүүд:

Төлөвлөгөөт дархлаажуулалт; Халдварт өвчний үеийн ариутгал, ариун цэврийн (нийгмийн эрүүл мэндийн) арга хэмжээ.

• Амаржихтай холбоотой тусламж: төрөхийн өмнөх ба дараахь үеийн тусламж, төрөлт болон төрөлттэй холбоотой тусламж үйлчилгээ;

• Байгалийн гамшиг, гэнэтийн осол, олныг хамарсан өвчний дэгдэлтийн үед бэртэл гэмтэл авсан буюу өвдсөн хүмүүсийн эмчилгээ;

• Томоохон хэмжээний газр хохирлоос сэргийлэх зорилгоор буюу аргагүй байдалд бусдын амь насыг аврах гэж байгаад осолдсон буюу өвдсөн хүмүүсийн эмчилгээ;

• Удаан хугацааны эмчилгээ шаарддаг өвчний өртөг; • Хөнгөвчлөх тусламжийн зарим эм; • ЭМЯ-наас боловсруулсан оношийн бүлэгт ЭМДС-аас санхүүждэг оношийн бүлгийн

ангилалд багтаагүй өвчний оношилгоо, эмчилгээ. Байгалийн гамшиг, олныг хамарсан гэнэтийн осол болон дэгдэлтийн үеийн тусламж үйлчилгээний зардлыг улсын төсөв хариуцдаг. Түүнчлэн халдварт өвчний дэгдэлтийн үеийн ариутгал, халдваргүйтгэлийн арга хэмжээ, эрүүл мэндийн судалгаа, мэргэжлийн сургалт, нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээ болон рашаан сувиллын эмчилгээг ч мөн төсвөөс санхүүжүүлнэ.

Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багцад дараахь төрлийн эрүүл мэндийн тусламж хамарна:

• Дотрын өвчин; • Мэдрэлийн өвчин; • Нүд, чих, хамар хоолой, арьс, яс булчингийн өвчин • Яаралтай бус гэмтэл, мэс засал • Өрхийн эмчийн бичсэн нэн шаардлагатай эмийн үнийг нөхөн олгох.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн дагуу ЭМД-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний жагсаалт, эдгээр үйлчилгээний төлбөрийн аргыг ЭМЯ тогтоодог. ЭМЯ-ны 2010 оны 180 дугаар тушаалаар ЭМДС-аас дараахь тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэхээр заасан байна:

• Хоёр ба гурав дахь шатлалын хэвтүүлэн эмчлэх болон амбулаторийн үйлчилгээ

• Хоёр дахь шатлалын эмнэлгийн өдрийн эмчилгээ

• Оношилгооны зорилгоор хийх шинижлгээ

• Уламжлалт эмчилгээ (хэвтүүлэн эмчлэх)

• Хөнгөвчлөх эмчилгээ (хэвтүүлэн эмчлэх)

 

 

19

• Рашаан сувилалд хэвтсэн өвчтний нөхөн сэргээх тусламж үйлчилгээ

• Рашаан сувилал, нөхөн сэргээх төвүүдэд удаан хугацаагаар хэвтэн эмчлүүлэх тусламж

Эрүүл мэндийн даатгал нь хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээг голчлон санхүүжүүлж байна. Эрүүл мэндийн даатгал нь эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ болон хоёр/гурав дахь шатлалын тусламж аль алиныг болон нэн шаардлагатай эмийн жагсаалтад орсон эмүүдийг санхүүжүүлдэг, улсын төсөв нь эмнэлгийн яаралтай тусламж, сүрьеэ, хавдар, сэтгэцийн өвчин, удаан хугацааны тусламж шаардлагатай зарим өвчнүүд, барилга байшинг ариутгах халдварт өвчний дэгдэлтийн үеийн арга хэмжээ, жирэмсэн эхчүүдэд шаардлагатай тусламж үйлчилгээ зэргийг санхүүжүүлдэг байв. 2006 оны бодлогын өөрчлөлтөөр эрүүл мэндийн даатгал хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн эмчлэх тусламж үйлчилгээг түлхүү санхүүжүүлэх болсон. Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг татвараас санхүүжүүлэх болсон нь иргэдийн даатгалтай эсэхээс үл хамааран нэн шаардлагатай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилготой.

Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багц нь хязгаарлагдмал, хуваагдмал байна. Учир нь энэхүү багц ЭМЯ-ны төсвөөс санхүүжүүлж буй багцад хамрагдаагүй хэсгийг нөхөн гүйцээх маягаар боловсрогджээ. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн дунд буюу эрүүл мэндийн анхан шат болон хоёр/гурав дахь шатлал хооронд багц хуваагдаад зогсохгүй, өвчний төрөл болон зардлын төрлөөр хуваагдаж байна. Эмнэлгийн тогтмол зардлыг ЭМЯ-наас санхүүжүүлж, хувьсах зардлыг ЭМД болон ЭМЯ хуваан санхүүжүүлж байна. Тусламж үйлчилгээний багцын хуваагдмал байдлаас шалтгаалан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд төлбөр хийх тогтолцоо ч хуваагдмал болж байна. Багц нь хуваагдмал, төлбөрийн тогтолцоо нь мөн хуваагдсанаас эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны худалдан авах чадварын үр нөлөөг бууруулж, улмаар эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ төсвөөс санхүүжиж байгаа нь ЭМД-ын тогтолцооны хяналтаас бүрэн гарахад хүргэж байна. Тиймээс ЭМД өөрийн санхүүжүүлж буй лавлагаа тусламж, амбулаториор олгох эмийн жор бичилтийг хянах боломжгүй болж байна.

Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийн түвшингээс бусад газар аажиллаж буй эмчийн амбулаториор олгосон эмийн үнийг хөнгөлөхийг багцад тусгаагүй. Эмийн үнийг нь нөхөн олгодог эмийн жагсаалт хязгаарлагдмал байдаг. Эдгээрийн улмаас өвчлөлөөс, жишээ нь зүрх судасны өвчнөөс урьдчилан сэргийлж чадаагүй хүмүүс болон хэрэгцээтэй эмийг өөрсдөө худалдан авах чадваргүй эсвэл эмнэлэгт хэвтэж эмээ үнэгүй авах гэсэн хүмүүс эмнэлэгт хэвтэх сонирхолтой болно. Цаашилбал эмнэлгийн орыг үр ашигтай ашиглахад хүндрэл учруулж, эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилж буй тохиолдол бүр өвчтөнд сайн үр дүн авчрахаасаа илүү хор хөнөөлтэй буюу эмнэлэгт хэвтэх хугаацаандаа нэмэлт халдвар авах эрсдлийг дагуулж байдаг.

Эхэн үедээ олон улсын түвшинтэй харьцуулахад өндөр байсан хүн амын хамралт 90%-аас буурч сүүлийн хэдэн жилд 80% орчимд тогтвортой байна. Эмзэг бүлгийн гэсэн тодорхойлолтод багтаж буй хүн ам автоматаар хамрагдаж, тэдний шимтгэлийг улсын төсвийн татаасаар олгож байгаа нь хамралт харьцангуй сайн байхад нөлөөлж байна. Эмзэг бүлгийн хүн ам нийт даатгалд хамрагдсан хүн амын 60%-ийг эзэлдэг. Төсвийн болон хувийн хэвшлийн албан салбарт ажиллагсад бүрэн хамрагддаг. Эмзэг бүлгийн ангилалд хамрагдахгүй байгаа албан бус салбарынхан хамрагдахгүй үлдэж байгаа юм.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиар Монгол улсын иргэн бүр даатгалд хамрагдах ёстой. Төрийн албан хаагчид, төсвийн байгууллагын ажилтнууд, хувийн хэвшилд ажиллагсад, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид, малчид, оюутнууд шимтгэл төлөх ёстой. Засгийн газар ахмад настан, 18-аас доош насны хүүхдүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, цэргийн албан хаагчид, хүүхдээ 2 нас хүртэл нь асарч буй эцэг, эхчүүдийн даатгалын шимтгэлийг төлдөг. 1999 оноос

 

 

20

оюутнууд болон ядуу биш хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид шимтгэлээ өөрсдөө хариуцах болсонтой холбоотойгоор хүн амын даатгалын хамралт буурч, 70-80% орчимд тогтвортой байх болсон. 16 хүртэл насны хүүхдүүд, тэтгэврээс өөр мөнгөн орлогогүй иргэд, ядуучууд зэрэг эмзэг бүлэгт багтаж буй иргэдийн буюу нийт хүн амын 50%-ийн даатгалын шимтгэлийг төр хариуцдаг. Малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид зэрэг албан бус салбарынхан болон ажилгүйчүүд Монгол улсад эрүүл мэндийн даатгалыг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд томоохон бэрхшээл учруулж байна. Жишээлбэл, эрүүл мэндийн даатгалын хамралтыг нэмэгдүүлэхэд малчдын нүүдэлчин амьдрал, жилийн янз бүрийн улиралд орлогын хэмжээ харилцан адилгүй байдаг зэрэг нь саад учруулна.

Малчид, оюутан, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид, ажилгүйчүүд төдийгүй харьцангуй чинээлэг хүмүүс болон ямар ч бүртгэлгүй иргэд, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах ёстой гэдгээ ч мэддэггүй хэсэг бүлэг хүн гэх мэт ерөнхийдөө хүн амын 20% орчим нь даатгалд хамрагдаагүй байна. Албан бус салбарынхныг даатгалд хамруулах ажлыг эн тэргүүнд анхаарах хэрэгтэй. Үүнд орон нутгийн засаг дарга нар, их, дээд сургуулийн удирдах ажилтнууд туслах боломжтой ба эрүүл мэндийн даатгалын ач холбогдлын талаар олон нийтэд чиглэсэн мэдээллийн кампанит ажлыг зэрэгцүүлэн зохион байгуулах нь зүйтэй.

3.2. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ТОГТОЛЦООНЫ ГҮЙЦЭТГЭЛ Монгол улсад хувь хүний төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж байгаагаас санхүүгийн хамгаалалт муудаж байгаа нь санаа зовоосон асуудал болж байна Эрүүл мэндийн даатгалыг анх 1994 онд нэвтрүүлсэн ч хувь хүмүүсийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг улсын төсвөөс голлон санхүүжүүлж байгаа бөгөөд санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах асуудал Монгол улсын хувьд сэтгэл түгшээсэн асуудал болоод байна. ЭМСХ3 төслийн GVG зөвлөх багийнхны хийсэн тооцоогоор хувь хүний төлбөр эрүүл мэндийн нийт зардлын тал хувийг эзэлж байгааг тогтоосон. Өрхийн судалгааны үр дүнгийн алдааг тооцолгүйгээр GVG зөвлөх багийнхны тооцоогоор хувь хүний төлбөр нь Монгол улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээн дэх санхүүгийн эрсдлийн өнөөгийн цар хүрээг харуулж байна. GVG багийн гаргасан хувь хүний төлбөрийн тооцоо нь төрийн бус байгууллагуудын зүгээс зарцуулж байгаа хувийн эрүүл мэндийн зардал ороогүй тул бодит байдлаас доогуур гарсан тооцоо гэж үзэж болно.

GVG багийн хийсэн тооцоогоор 2002 онд эрүүл мэндийн нийт зардлын 16.8%-ийг эзэлж байсан хувь хүний төлбөр 2007 он гэхэд эрүүл мэндийн нийт зардлын 49.6%-ийг эзлэх болжээ (Дүрслэх 2-ыг харна уу). Хөгжиж буй орнуудын дунд хувь хүний төлбөрийн хэмжээ харьцангуй бага явж ирсэн Монгол улсын хувьд энэ нь үнэхээр таагүй мэдээ юм. 2007 оны байдлаар орлогын түвшин ижил улс орнуудтай Монгол улсын хувь хүний төлбөрийн хэмжээ ойролцоо хувь эзэлж байгаа нь санхүүгийн хамгаалалтыг баталгаажуулах, тусламж үйлчилгээг тэгш хүртэх, ялангуяа ядуу болон эмзэг бүлгийн хүмүүс тусламж үйлчилгээ хүртэхэд ихээхэн хүндрэл учирч болзошгүй байгааг харуулж байна. 2007/2008 оны өрхийн судалгаагаар өрхийн эрүүл мэнддээ зарцуулж буй төлбөрийн хэмжээ нэлээд ихэссэн байна, тухайлбал нэг өрхийн нэг сард дунджаар эрүүл мэндийн үйлчилгээний төлбөрт зарцуулж буй мөнгө 2007 онд 4676 төгрөг байгаа нь 2002 онтой харьцуулахад (1919 төгрөг) 2.5 дахин нэмэгдсэн байна. 2007 онд эрүүл мэндэд зарцуулж буй хувь хүний төлбөр нь өрхийн нийт хэрэглээний 4.6 хувийг эзэлж байгаа нь 2002 онтой харьцуулахад (5.2%) буурсан үзүүлэлттэй байна. Гэвч хувь хүний төлбөр эрүүл мэндийн нийт зардлын 50 арай хүрэхгүй хувь эзэлж байгаа10. Азийн улс орнуудтай харьцуулахад энэ нь өндөр үзүүлэлт юм. Түүнчлэн энэ нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ                                                             10 Eddy van Doorslaer et.al: Paying out-of-pocket for health care in Asia: Catastrophic and poverty impact, May 2005

 

 

21

авснаас үүдэн гарах санхүүгийн эрсдлээс хамгаалахад улсын санхүүжилтийг зохисгүй ашиглаж байгааг илэрхийлж байна. Өрхийн судалгааны дүнгээс харахад 2007 онд орлогын бүх бүлгүүдийн хувьд хувь хүний төлбөрөөс шалтгаалсан санхүүгийн дарамт нэмэгдсэн байна (Дүрслэл 5).

Хувь хүний төлбөрийн бүтцийг авч үзэхэд төдийлөн өөрчлөлт гараагүй байна. Гэхдээ өрхийн амбулаторийн тусламж үйлчилгээнд зарцуулж буй төлбөрийн хэмжээ хамгийн их (55%), үүний дараа эмэнд (30%), үлдсэн хэсгийг хэвтүүлэн эмчлэх зэрэг бусад үйлчилгээнд зарцуулсан байна. Амбулаторийн тусламж болон эмэнд зарцуулах хувь хүний төлбөрийн хувь хэмжээ 2002 онд бараг ижил 45%11-тай байсан байна. Чинээлэг өрхүүд амбулаторийн тусламж үйлчилгээнд илүү мөнгө зарцуулах хандлагатай байхад ядуу өрхүүд эмэнд илүү зарцуулдаг байна (Дүрслэл 6).

Дүрслэл 5. Хувь хүний үйлчилгээний төлбөр төлсөн байдлыг орлогын бүлгээр, 2002 ба 2007 он

Эх сурвалж: 2002/2003 оны Өрхийн орлого зарлага болон амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаа, 2007/2008 оны Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгааны тоо баримтаас, Үндэсний статистикийн хороо. Гэсэн хэдий ч 2006-2008 оны улсын эмнэлгүүдийн санхүүгийн тайлангаас үзэхэд хувь хүний төлбөрийн хэмжээ нэмэгдсэн баримт байхгүй байгааг дурдах хэрэгтэй (Хавсралт 4-ын Хүснэгт 3-ыг харна уу). Энэ нь санхүүгийн аудит тааруу байдгаас, түүнчлэн оны эцэст улсын эмнэлгүүдэд гарсан хэмнэлтийг Төрийн санд хураан авдаг өнөөдөр мөрдөж буй журам урвуу хөшүүрэг үзүүлснээс улсын эмнэлгүүд бэлэн мөнгөний орлогоо бүрэн дүүрэн тайлагнадаггүйтэй холбоотой байж болох юм.

Харин эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх урьдчилан төлдөг эх үүсвэрийн санхүүгийн дарамт хүн ам болон аж ахуйн нэгж байгууллагуудад 2007 ба 2008 онд буурсан байна. Энэ нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, бизнесийн салбарт таатай орчин бүрдүүлэх зорилгоор сүүлийн жилүүдэд засгийн газар татвар болон НЭМД-ын шимтгэлийн хувь хэмжээ аль алиныг нь бууруулсантай холбоотой12.

                                                            11 ҮСХ ба Дэлхийн банк: Өрхийн орлого, зарлагын судалгааны үндсэн тайлан/Амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаа, “Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа”-ны үндсэн тайлан 2007-2008, Moнгол улс 2009 12 2007 оны 1 сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн, Аж ахуйн нэгжийн орлогын татвар болон НӨТ 15-10% тус тус буурсан. 2008 оны 1 сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн, Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ 29.5%-аас 20% болж буурсны 4% нь Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл (2% нь ажил олгогчоос, 2% нь ажилчдаас) юм.

 

 

22

Дүрслэл 6. Хувь хүний үйлчилгээний төлбөр, үйлчилгээний төрлөөр, 2007/2008 он, Moнгол улс

Эх сурвалж: 2007/2008 оны Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа, Үндэсний статистикийн хороо.

Мөн сумын эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэхэд төлөх эрүүл мэндийн даатгалын хамтарсан төлбөрийг 2007 оноос болиулсантай байна. Харин хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлэгт хэвтэх үед төлөх хамтарсан төлбөрийн хэмжээ өөрчлөгдөөгүй, тус бүр 10% ба 15% байна. Засгийн газар шимтгэлийг нь хариуцдаг эмзэг бүлгийн хүн ам хамтарсан төлбөрөөс чөлөөлөгддөг. Зөвхөн шатлал алгасан үйлчлүүлбэл төлбөр төлнө. Эрүүл мэндийн салбар дахь хувь хүний төлбөрийн хэмжээ ихэссэн нь эмэнд зарцуулах зардал, тусламж үйлчилгээ авах үедээ төлбөрт үйлчилгээнд зарцуулах мөнгөнөөс голчлон хамаарч байна. Монгол улсад хувь хүний төлбөрийн хэмжээ ихсэхэд дараахь хүчин зүйлүүд нөлөөлсөн байж болно:

- Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд хувийн хэвшлийн салбар өргөжсөн13; - 2006 онд Эрүүл мэндийн тухай хуулинд орсон өөрчлөлтөөр өвчтнүүд эмнэлэгт ирж

тусламж үйлчилгээг улсын эмнэлгээс авах үедээ зарим төрлийн тусламж үйлчилгээнд төлбөр төлөх болсон14;

- Эмч нар давхар хувийн хэвшилд ажилладаг; - Эм авч уух, эмнэлэгт шаардлагагүй ч байсан хэвтэх сонирхол их байдаг зэрэг соёл, зан

үйл хүн амын дунд түгээмэл байдаг; - Дотоодын тусламж үйлчилгээний чанар тааруу гэж үзсэний улмаас эрүүл мэндийн

тусламж үйлчилгээг гадаад улс оронд олноор очиж авах болсон; - Үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний тохиромжтой байдал болон чанарыг үнэлэх, хянах

чадавхи УНДЕГ, ЭМЯ-нд хангалтгүй.

Монгол улсад эрүүл мэндийн даатгалын хамралт 1998 онд 95% байснаа сүүлийн жилүүдэд 80-аас доогуур хувьтай болж буурсан нь хүн амыг санхүүгийн эрсдлээс хамгаалах, тусламж үйлчилгээг тэгш ашиглах болон үзүүлэх зэрэг эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны зорилгыг биелүүлэхэд хүндрэл учруулж байна. Засгийн газраас шимтгэлийг нь хариуцаж буй хүн амын тоо эрүүл мэндийн даатгалын хамралтыг голлон тодорхойлж байна. 2008 оны байдлаар засгийн газраас шимтгэлийг нь хариуцаж буй иргэдийн эзлэх хувь нийт даатгуулагчдын 60%-д хүрч байв.

Эрүүл мэндийн даатгалын хамралт буурахад дараахь хүчин зүйлс нөлөөлж байна:15                                                             13 2008 онд Монголд 1063 хувийн эмнэлэг байсан нь 2005 онтой харьцуулахад 380 буюу 55%-аар ихэссэнийг харуулж байна. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2008-ээс үзнэ үү, ҮСХ (2009). 14 ЭМЯ-ны 2007 оны 8 сард гарсан 277 тоот тушаалаар улсын эмнэлгүүдийн амбулаторийн зарим үйлчилгээг төлбөртэй болгосон нь Монгол улсад амбулаторийн тусламжид бэлэн мөнгө төлөх явдлыг нэмэгдүүлэх үүд хаалгыг нээжээ.

 

 

23

- Оюутнууд, малчид зэрэг хүн амын зарим бүлгийн шимтгэлийг төр хариуцахаа больсон; - Даатгуулагчдын талаарх мэдээллийг боловсруулах УНДЕГ-ын чадавхи сул, албан бус

салбарынханд хүрч ажиллахад төвөгтэй; - Нэн ядуу ба хэт баян хүмүүс даатгалын шимтгэлийг төлөх чадваргүй буюу төлөх

сонирхолгүй; - Дотоод шилжилт хөдөлгөөн их; - Тусламж үйлчилгээни чанар тааруу; - Даатгуулсны ач тусыг мэдэрдэггүй.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны хүмүүсийг ядууралд орохоос сэргийлэх зорилгоо нь улсын санхүүжилтийг хэр үр дүнтэй, үр ашигтай ашиглаж байгаагаас, эрүүл мэндийн салбарт хувь хүний төлбөрийг нэмэгдүүлэхээс хэр сэргийлж буйгаас ихээхэн хамаарна. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой хувь хүний санхүүгийн эрсдэл нэмэгдэж байгаагийн цаана эрүүл мэндийн улсын санхүүжилтийг оновчтой удирдах, ашиглахад дараахь бэрхшээл, хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна:

- Улсын эмнэлгүүдийн үйлчилгээ чанар муутай гэдэг ойлголтоос болж өвчтнүүд хувийн эмнэлэг, түүнчлэн өөрсдөө төлбөрөө даан гадаад улс орныг зорьж байна;

- Эмнэлэгт үзүүлж буй тусламж үйлчилгээ нь захиргааны болон төрөлжсөн мэргэжлээр зохион байгууллагдаг учраас өвчтөнд ээлтэй биш байдаг;

- Эмч, сувилагч нарын цалин бага; - Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөр нь тусламж үйлчилгээний бодит өртөгтэй

нийцдэггүй; - Санхүүжилтийн тогтолцооны удирдлага, манлайлал тааруу, энэ нь хуваагдмал бөгөөд

“худалдан авах” үүргээ жинхэнэ утгаар нь гүйцэтгэдэггүй. Монгол улсад хувь хүний төлбөрийн хэмжээ нэмэгдсэнийн улмаас олон айл өрхүүд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авснаас ядуурч16, санхүүжилтийн болон ашиглалтын тэгш байдал дордож байгаа17 тул энэ нь үнэхээрийн санаа зовоосон асуудал болоод байна.

Санхүүжилт нь шударга байна уу? Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэхийн тулд хэн өөрийн орлогын хэд орчим хувийг төлж байна вэ? Хэрэв хүмүүс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг ашиглах хэрэгцээнээс үл хамааран өөрсдийн төлбөрийн чадварынхаа хэрээр төлж байвал санхүүжилтийн шударга байдал хадгалагдах ба гол зарчим нь ядуучууд баян хүмүүсээс илүү төлөх ёсгүй эсвэл чинээлэг иргэд ядуучуудаас илүү төлөх ёстой гэсэн үг юм.

Монгол улсын хувьд санхүүжилт шударга эсэх талаар дүгнэлт хийхэд хүндрэлтэй. Санхүүжилтийн шударга байдал нь хүн ам эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой санхүүгийн эрсдлийг хуваалцах эв санааны нэгдэлтэй байна уу, тийм сонирхол байна уу гэдгээс хамаардаг. Улс орон бүр адилгүй, өөрийн гэсэн өвөрмөц төрхтэй байж болно. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн мэргэжилтнүүд аль нэг улс орны санхүүжилтийн шударга байдлыг тодорхойлохдоо Kakwani индексийг ашигладаг18. Харамсалтай нь Монгол улсын хувьд энэ индекс гараагүй. Тиймээс хариулт өгөх гэж оролдохын оронд санхүүжилтий эх үүсвэр нь хэр их

                                                                                                                                                                                                          15 Samyshkin Y. and Dejee Z.: Strategic issues with SHI in Mongolia, ADB TA report, Mongolia 2004. 16 Xu et.al: Designing health financing systems to reduce catastrophic health expenditure, WHO, 2005. 17 Wagstaff et.al: Equity in the finance of health care: some further international comparisons, Journal of Health economics 18(3), pages 263-290, 1999. 18 Kakwani, N., Measurement of tax progressivity: An international comparison. Economic Journal, 1977. 87: 71-80. Kakwani index is an index that measures progressivity of financing in health care and which varies between -2 and 1.

 

 

24

прогрессив шинж чанартай гэдгээр нь дүрслэн тайлбарлахыг хичээлээ. Санхүүжилтийн эх үүсвэрийг өөрчлөх нь Монгол улсад санхүүжилтийн тэгш байдлыг хангахад нөлөөлж болно.

Өмнөх хэсэгт дурдсанчлан Монгол улсад хувь хүний төлбөрийн хэмжээ эрүүл мэндийн нийт зардлын бараг тал хувийг эзэлж байна. Авч буй тусламж үйлчилгээнд хүмүүс өөрсдийн төлбөрийн чадвараас хамааралгүйгээр мөнгө төлдөг учраас хувь хүний төлбөр нь санхүүжилтийн шударга байдалд хамгийн их сөрөг нөлөөтэй санхүүжилтийн эх үүсвэр юм.

Эрүүл мэндэд улсаас зарцуулж буй зардлын дийлэнх хэсгийг улсын төсөв эзэлдэг. 2008 оны байдлаар улсын нийт төсвийн орлогын 56.5% нь хэрэглээнээс үүдэлтэй татвар (гадаадын тусламжийг оруулахгүйгээр), 43.5% нь орлогоос хамааралтай татвар бүрдүүлж байсан. Улсын төсвийн орлого нь жил бүр илүү регрессив шинжтэй болж байгааг тэмдэглэх хэрэгтэй. 2010 оны хувьд улсын нийт төсвийн дөнгөж 35.3%-ийг орлогоос хамаарсан татвар бүрдүүлэхээр баталсан байна.

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл нь ажиллагсдын цалингийн тодорхой хувиар бодогддог буюу пропорциональ тогтолцоо байдаг. Гэхдээ шимтгэл бодох орлогын дээд хязгаарыг цалингийн доод хэмжээнээс 10 дахин илүү орлого байхаар тогтоож өгсөн. Албан бус салбарт ажиллагсад тогтмол хэмжээний шимтгэл төлдөг ба энэ нь орлого их олдог хэсгийнхэн бага олдогтоо эв санааны нэгдлээ илэрхийлэх хэмжүүрийг тусгадаггүй. Засгийн газар эмзэг бүлгийн хүн амын шимтгэлийг татаасаар олгодог (хавсралт 2) ба энэ нь прогрессив байдлыг нэмэгдүүлдэг юм. Нийт даатгуулагчдын 24%-ийг эзэлж байгаа албан салбарт ажиллагсдын шимтгэлийн орлого эрүүл мэндийн даатгалын сангийн нийт орлогын 80%-ийг бүрдүүлдэг. 2008 онд засгийн газраас олгосон татаас эрүүл мэндийн даатгалын сангийн жилийн нийт орлогын 13 хувийг бүрдүүлж байсан. Гэтэл ЭМДС-ийн зардлын 50 хувийг засгийн газар шимтгэлийг нь хариуцдаг иргэдийн авсан тусламж үйлчилгээнд зориулан зарцуулжээ.

Албан бус салбарынхны орлогын хэмжээг тодорхойлоход хүндрэлтэй бөгөөд аль болох олон хүмүүсийг даатгалд хамруулахын тулд засгийн газраас төлдөг тогмол шимтгэлийн дүн бага байдаг тул Монгол улсын албан салбарт ажиллагсад албан бус салбарт ажиллагсдаа өөрсдийнхөө нуруун дээр үүрч байна. Засгийн газраас шимтгэлийг нь хариуцаж буй иргэдэд олгож буй татаасын хэмжээ нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний өртөгтэй огт уялдаагүй, хэт бага байна. Албан салбарынхан шимтгэлийн дийлэнх хэсгийг төлж, тусламж үйлчилгээг харьцангуй бага авч байна. Албан салбарт ажиллагсад нийт гурван удаа төлбөр төлж байна: шимтгэл, хамтарсан төлбөр ба татвар. Албан бус салбарынхан татвар, шимтгэл төлөхөөс зайлсхийдэг. Эрүүл мэндийн даатгалд оруулж буй санхүүгийн хувь нэмэр болон авч буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хоорондын тэнцвэрийг хадгалах нь олонх улс орны хувьд төвөгтэй асуудал байдаг. Өндөр шимтгэлтэй хэрнээ хүртэх ашиг тус бага байгаад байвал албан салбарынхан бухимдаж эхэлнэ. Шимтгэлийн хувь хэмжээ ба засгийн газрын татаас хоёрыг эргүүлэн тэнцвэржүүлэх эсэх нь улс төрийн шийдвэр байх ба үүнтэй зэрэгцэн тусламж үйлчилгээний багцыг өргөтгөх, албан бус салбарынхны хамралтыг нэмэгдүүлэх, албан бус салбарынхан орлогынхоо хэмжээнээс хамааран шимтгэл төлөх асуудлуудыг шийдэх нь зүйтэй.

Тусламж үйлчилгээ авахдаа өгдөг албан бус төлбөр нь санхүүжилтийн болон тусламж үйлчилгээ ашиглалтын тэгш байдалд муугаар нөлөөлдөг. Монголд улсын эмнэлгүүд дэх албан бус төлбөрийн хэмжээ нэлээд их байна. Монгол улс дахь албан бус төлбөрийн талаарх судалгаанд оролцогчдын 56.3% нь эмнэлгээс үйлчилгээ авахын тулд эмнэлгийн ажилчдад албан бус төлбөр төлдөг гэж хариулжээ. Албан бус төлбөр төлсөн гэж хариулсан хүмүүсийн 81.5% нь улсын эмнэлэгт өгсөн гэсэн судалгааны дүн гарсан байна (Хавсралт 5).

Албан бус салбар нэлээд өргөнтэй улс орнуудын хувьд эрүүл мэндийн даатгалын санд засгийн газрын татаас өгөхгүйгээр бүх нийтийг даатгалд хамруулж чаддаггүй. Монголын улсад ч мөн адил. Тухайлбал, албан ба албан бус салбарт ажиллагсдын эрүүл мэндийн тусламж

 

 

25

үйлчилгээний хүртээмж тэгш бус байснаас Испани улс ерээд оны үед эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоогоо устгаж, улсын төсвийн санхүүжилттэй тогтолцоонд шилжсэн нь эрүүл мэндийн тогтолцооны зорилгыг биелүүлэхэд сайнаар нөлөөлсөн. Сүүлийн арваад жилд эрүүл мэндийн салбарын улсын төсөв нэмэгдсэнийг үл тооцвол Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоо хувь хүний төлбөр болон хэрэглээнээс үүдэлтэй татвараас бүрдэх төсөвт илүү найдаж байна. Гэтэл энэ хоёр нь хоёулаа орлогоос урвуу хамаарсан буюу регрессив шинжтэй. Улсын төсөв нь макро эдийн засгийн нөхцөл байдлаас хамаардаг бөгөөд зөвхөн орлогын албан татвар бус мөн онцгой татвар, НӨТ зэргээс бүрддэг ч гэсэн цалингаас тооцдог шимтгэл, тогтмол хэмжээний шимтгэлээс бүрддэг даатгалын тогтолцоог бодвол илүү шударга санхүүжилттэй байдаг. Хувь хүний төлбөр, албан бус төлбөрийн асуудлыг шийдэх нь шударга байдлыг дээшлүүлэхэд нөлөөлнө.

Монгол улс дахь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний ашиглалт ба тусламж үйлчилгээг үзүүлэхэд оршиж буй тэгш бус байдал Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоо мөнгийг хэрхэн зарцуулж байна вэ? Өмнөх хоёр хэсэгт Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцоо мөнгийг хэрхэн босгож байгаа талаар өгүүлсэн бол энэ хэсэгт Монгол улс тусламж үйлчилгээний ашиглалтын тэгш байдлыг нэмэгдүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд засгийн газрын эрүүл мэндийн санхүүгийн нөөцөө хэрхэн ашиглаж буй тухай тоймлон өгүүлнэ. Тухайн хүн эрүүл мэндийн санхүүжилтийг бүрдүүлэхэд хэр зэрэг хувь нэмэр оруулснаас үл хамааран эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хэрэгцээний дагуу авч байвал тусламж үйлчилгээний ашиглалтын тэгш байдал хангагдлаа гэж үздэг.

Монгол улсад эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж нийгмийн бүлгүүдээр ялгаатай байна. 2007/2008 оны өрхийн судалгаагаар эрүүл мэндийн зовиур, шаналгааны улмаас эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ эрэлхийлсэн хүмүүсийн хувьд амьдарч буй газар, төлбөрийн чадвараараа ялгаатай байна. Хөдөө орон нутагт амьдардаг хүмүүс болон ядуучууд хотын иргэд, ядуу бус хүмүүсийг бодвол эмчид хандах нь бага байдаг байна. Хотод амьдарч буй ядуу бус иргэдийн 80% нь эмчилгээ эрэлхийлсэн бол хөдөө маьдарч буй ядуу иргэдийн дөнгөж 58% нь өөрсдийн зовиур шаналгааны улмаас эмчид ханджээ. Ядуу бус болон ядуу хүмүүсийн эмчилгээ авч буй газрын хувьд эрс ялгаа ажиглагдаж байна. Тухайлбал, ядуу бус хүмүүс дээд шатлалын эмнэлэгт ханддаг байхад ихэнх ядуу иргэд өрх ба сумын эмнэлэгт эмчлэгддэг байна19. ЭМСХ2 төслийн хүрээнд хийсэн нэгэн тайланд чинээлэг иргэдийн эмнэлэгт хэвтэлтийн түвшин ядуу хүмүүсийг бодвол 2.5 дахин илүү байсан гэсэн судалгаа байдаг20.

Оршин суугаа газартаа бүртгэлгүй байгаа нь нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээг авахад сөргөөр нөлөөлж байна. Бүртгэлтэй, бичиг баримттай бол ядуу, эмзэг бүлгийн иргэд өрхийн эмнэлгээр илүүтэй үйлчлүүлдэг. Харин бүртгэлгүй, бичиг баримтгүй, гэр оронгүй хүмүүс эрүүл мэндийн анхан шатны үнэ төлбөргүй тусламжийг хүртэх боломжгүй орхигдож байна. Бүртгэлгүй иргэдийн олонх нь шилжин суурьшигчид байдаг. 2006 онд нийт хүн амын 1.7% нь шилжилт хөдөлгөөнд орж, тэдний 57% нь УБ хотод суурьшиж байсан байна. Жирэмсний эхний гурван сарын дотор жирэмсний хяналтад хамрагдах хувь УБ хотод аймгуудтай харьцуулахад 6.5%-аар бага, мэргэжлийн хүн оролцоогүй гэрийн төрөлтийн 60% нь нийслэлд ногдож байна21.

                                                            19 ҮСХ ба Дэлхийн банк: “Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа” 2007-2008 үндсэн илтгэл, хуудас 109-111, Moнгол улс 2009 20 Michael O’Rourke ба Б. Оргил: Монгол улсын лавлагаа тусламжийн өнөөгийн байдлын талаарх тайлан, ЭМСХ2, ЭMЯ ба АХБ, Улаанбаатар, 2004. 21 Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-4 төсөл: Ядуурлыг бууруулах ба Нийгмийн стратегийн хураангуй (Хавсралт 9), ЭMЯ ба АХБ, Улаанбаатар, 2010.

 

 

26

УБ хотод амьдардаг ядуу иргэдийн хувьд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж тэгш бус байгаа талаар нотолгоо бий. УБ хотын ядуучуудын 40 орчим хувь нь хэрэгцээтэй үедээ эрүүл мэндийн тусламж авч чаддаггүй гэжээ. Ядуу иргэд тусламж үйлчилгээ авахад саад болж буй гол хүчин зүйлд мөнгөгүй, эрүүл мэндийн даатгалгүй, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд хүрэхийн тулд хол зайг туулах хэрэгтэй болдог зэргийг нэрлэсэн байна (Дүрслэл 7). УБ хотын ядуучуудын 73.9% нь хэдийгээр эм нь ЭМДС-аас үнийг нь хөнгөлөх эмийн жагсаалтад орсон байсан ч эмчийн бичиж өгсөн эмийг худалдаж авдаггүй, 64.7% нь мөнгөгүйгээсээ болоод шаардлагатай шинжилгээг өгч чаддаггүй байна22.

Дүрслэл 7. УБ хотын ядуучууд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авахад саад болж буй хүчин зүйлс

Эх сурвалж: “УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах” төсөл, ЭМЯ ба АХБ, 2010 GVG зөвлөх баг Монгол улсын аймгууд болон хөдөө орон нутагт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн тэгш байдлын талаарх тоон мэдээ, дүн шинжилгээ бүхий ямар ч тайлан илтгэлийг олж чадсангүй. Тиймээс хөдөө орон нутгийн иргэдийн эрүүл мэндийн тусламжийн хүртээмж ямар байгаа талаар нотолгоо гаргах, мэдээлэлтэй болохын тулд ийм судалгаа, дагалдах дүн шинжилгээг зайлшгүй хийх нь зүйтэй гэж зөвлөж байна. Ийм мэдээлэл байхгүй багаа нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн болон худалдан авах загварын дүр зургийг гаргахад нөлөөлж чадахгүй, харин ирээдүйн худалдан авагч байгууллагад асуудал бэрхшээл хаана оршиж буйг мэдэх, хамралтыг нэмэгдүүлэх, худалдан авах ажиллагааг үр дүнтэй явуулахад тус дөхөм болно.

Монгол улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нөөцийг үр ашиггүй ашиглаж байгаа нь Эрүүл мэндийн нөөц тэгш, үр ашигтайгаар хуваарилагдах ёстой. Монгол улс өөрийн эрүүл мэндийн нөөцийг илүү сайн ашиглах нь зүйтэй гэдэг дээр мэргэжилтнүүд санал нэгддэг23. 2003-2008 оны хооронд эрүүл мэндийн улсын зардал (улсын төсөв ба ЭМД) 3 дахин нэмэгдсэн ч санхүүгийн нөөцийн хуваарилалт, зарцуулалт үр ашигтай бус, эрүүл мэндийн талаар төрөөс баримталж буй бодлого, хүн амын орлогын түвшин, хүн амын газар зүйн болон эрүүл мэндийн хэрэгцээтэй уялдаагүй байна. Олон улсын туршлагаас харахад эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг илүү анхаарсан улс орнууд зардал багатайгаар эрүүл мэндийн салбар нь илүү үр дүнд хүрдэг болох нь нотлогдсон24. Гэвч арав гаруй жилийн өмнөөс баримталж ирсэн

                                                            22 “УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах” төсөл: УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн өнөөгийн байдал, хуудас 64, ЭМЯ ба АХБ, 2010 23 Нацагдорж.Ц. 2007 24 Atun R (2004) What are the advantages and disadvantages of restructuring a health care system to be more focused on primary care services? Copenhagen, WHO Regional Office for Europe (Health Evidence Network report; http://www.euro.who.int/document/e82997.pdf, accessed 20 January 2004).

Lack of money

No health insurance

Distance from providers

No one to assist

Poor quality of services

No time Don’t know how

 

 

27

засгийн газрын эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг хөгжүүлэх зорилтоос үл хамааран эрүүл мэндийн улсын зардлын дийлэнх хэсэг нь хоёр болон гурав дахь шатлалын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд хуваарилагдаж байна. Сүүлийн таван жилийн байдлаар авч үзэхэд эрүүл мэндийн улсын зардлын 50%-иас илүү нь хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд зарцуулагдсан байна. 2006 ба 2010 оныг авч үзэхэд тусламж үйлчилгээний шатлалд ногдож буй санхүүжилтийн хуваарилалт бараг өөрчлөгдөөгүй байна (Хавсралт 4-ын Хүснэгт 6).

Хоёр болон гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд шаардлагагүй хэвтэх явдал их байдгийг судалгаагаар гаргасан байна. Нэгэн судалгааны тайланд Шастины нэрэмжит төв эмнэлгийн (гурав дахь шатлал) хэвтэлтийн 45% нь шаардлагагүй, өвчтнүүд зөвхөн сувилуулах зорилгоор хэвтдэг тухай дурджээ. Эмнэлгүүд ямар нэгэн нарийн төвөгтэй, өндөр өртөг бүхий эмчилгээ шаардлагагүй архаг өвчний хурцдаагүй тохиолдлуудыг хэвтүүлэн эмчлэх сонирхолтой байна25. Мөн зөвлөхүүдийн эмнэлгийн ажилтнуудтай хийсэн ярилцлага үүнийг баталсан. Тиймээс эрүүл мэндийн шаардлагагүй тусламж үйлчилгээг хязгаарлах ямар ч хөшүүрэг байхгүй байна гэсэн үг. Шаардлагагүй хэвтэлт их байгаа нь Монголд лавлагаа тусламж болон хаалга баригчийн тогтолцоо хангалтгүй байгаагаас гарч буй сөрөг үр дагавар юм. Эх нялхсын эрдэм шинжилгээний төв, Хавдар судлалын төв, Шастины нэрэмжит төв эмнэлэг болон Сонгинохайрхан дүүргийн эмнэлгүүдийн нийт 1235 өвчтөнд хийсэн судалгаанаас харахад хоёр ба гурав дахь шатлалын эмнэлэгт өвчтөн шилжүүлэх хуудасгүйгээр хэвтүүлсэн хувь тус бүр 75 ба 69 байна26.

Нөөцийн хуваарилалт үр ашиггүй байгаагийн бас нэг шалтгаан нь зах зээлийн эдийн засагт шилжихээс өмнө байсан хэт нүсэр, өндөр өртөг бүхий эмнэлгийн дэд бүтэц, зохион байгуулалтыг хялбаршуулж оновчтой болгож чадаагүйд оршино.

Аймгуудад төсөв хуваарилж буй өнөөгийн механизм нь хүн амын тоо, хүн амын эрүүл мэндийн үзүүлэлтийг тооцдоггүй. Аймгуудын эрүүл мэндийн зардалд газар зүйн маш их зөрүү байдаг. Нэг хүнд ногдох зардлаар нь авч үзвэл аймгууд өөр хоорондоо харилцан адилгүй байгаа бөгөөд Говь-Алтай аймагт 93270 төгрөг, Орхон аймагт 42000 төгрөг байхад УБ хотод 28484 төгрөг байна (Дүрслэл 8).

Аймгийн төвд байгаа өрхийн эмнэлгийг оруулахгүй бол аймагт хууварилагдаж буй нөөцийн хэмжээ нэг иргэнээр огт тооцогддоггүй. Эрүүл мэндийн улсын төсөв нь өмнөх жилүүдийн гүйцэтгэлд үндэслэн бага зэрэг өсгөх зарчмаар аймгуудад хуваарилагддаг. Цөөвтөр хүн амтай аймгууд хүн амын тоотой харьцуулахад хэт их санхүүжилт авч, хүн ам олонтой аймаг харин ч бага санхүүжилт авч буй хандлага ажиглагдаж байна. Нэг иргэнд ногдох эрүүл мэндийн зардал бүс нутгуудад ялгаатай байгаа нь эрүүл мэндийн эрсдэл, газар зүйн хүчин зүйлтэй огт холбоогүй, зүгээр л анх гарсан хөрөнгө оруулалт, хүний нөөцийн шийдвэрийг дагасан санхүүжилтийг улам бүр баталгаажуулж байна. Аймгуудад нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн нөөцийн хуваарилалт нь хүн амын өвчлөл, алслагдмал байдал, нягтрал зэрэг эрүүл мэндийн хэрэгцээ болон өртөгтэй холбоотой хүчин зүйл гэхээсээ илүү эмнэлгийн орны тоо, 10000 хүн амд ногдох эмнэлгийн ажилтны тоо зэрэг орцын үзүүлэлтээс илүү хамаарсан байна (Хавсралт 4-ын Хүснэгт 7).

Эмнэлгийн түвшинд менежерүүд зардлын зарим зүйлийг, тухайлбал цалин, хөрөнгө оруулалтын зардал зэргийг өөр хооронд шилжүүлэн зарцуулах эрхгүй, харин бусад зүйл ангийн хувьд дээд шатны эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлтэйгээр шилжүүлэн зарцуулах боломжтой байдаг. Бодит амьдрал дээр эмнэлгийн дарга нар төсвийн хэмнэлт хийх

                                                            25 Бямбаа.Р., Эмнэлэгт хэвтэлтийн талаарх үнэлгээ, AХБ ЭМСХ2 тайлан, Moнгол улс 2007. 26 Үнэлэлзүйн мэргэжлийн нийгэмлэг, “Монгол улсын лавлагаа тусламжийн үнэлгээ”, ЭМСХ2, AХБ, ЭMЯ, 2008

 

 

28

сонирхолгүй, эмч ажилчдынхаа цалинг өсгөх, урамшуулах боломж хязгаарлагдмал байдаг. Төсвийн байгууллагын дансанд оны эцэст байгаа үлдэгдлийг Төрийн сан буцааж хурааж авдаг. Улсын эмнэлгүүд мэтийн төсвийн байгууллагууд төсвийн хэмнэлтээ захиран зарцуулах зөвшөөрлийг дараа жилийн 6 сарын 1-нээс өмнө авдаг. Мөнгөө олж авахын тулд дахиад хэдэн долоо хоног шаардагдана. Баримт бичиг бүрдүүлэх, тайлан гаргаж өгөх зэрэг нэлээд хүнд сурталтай үйл явцыг дамжиж, эцэс сүүлд нь тодорхойгүй шалтгааны улмаас татгалзсан хариу авдаг байна.

Дүрслэл 8. Нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн төсөв, аймгаар, 2008 он (мянган төгрөгөөр, ихээс бага уруу уруудах дарааллаар)

Тухайлбал, эрүүл мэндийн байгууллагууд 2006 оны эцсээр дансандаа 2.2 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэлтэй мөртлөө эрүүл мэндийн салбарын өр тухайн үед 1.5 тэрбум төгрөгт хүрч байсан байна. Оны эцсээр хөрөнгийн зардал, төвлөрсөн үйл ажиллагааны санхүүжилт (вакцинжуулалт мэтийн) зэргийг байршуулсан ЭМЯ-ны данс нь ашиглагдаагүй нөөц болон төлбөл зохих өрийн бараг тал хувийг эзэлдэг (Хавсралт 4-ын Хүснэгт 8). Ашиглагдаагүй нөцийн үлдэгдлийг бууруулахын тулд төсвийн хөрөнгөөр бараа үйлчилгээ худалдан авах хугацаа их алддаг тендерийн үйл явцыг сайжруулах нь зүйтэй.

Санхүүжилт хуваагдмал, өмнөх жилүүдийн гүйцэтгэлд тулгуурлан зардлын зүйлээр төсөвлөдөг, эрүүл мэндийн байгууллагууд санхүүгийн хувьд хязгаарлагдмал эрх мэдэлтэй байдаг зэрэг нь эрүүл мэндийн нөөцийн хуваарилалт эрүүл мэндийн салбарын хөгжлийн бодлоготой уялдаагүй, эмнэлгүүд өөрсдийн санхүүжилтийг үр ашигтай зарцуулах боломжийг олгохгүй байна.

Эдгээр асуудлыг шийдэх олон янзын арга зам байж болох ч эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлээр дамжуулж яаж шийдвэрлэж болох талаар энэхүү баримт бичигт дурьдсан болно. Эрүүл мэндийн даатгал болон улсын төсвийн хөрөнгөөр тусламж үйлчилгээг худалдан авах ажиллагааг үр дүнтэй болгох үүднээс нэг санд дээрх эх үүсвэрийг нэгтгэвэл Монгол улсын худалдан авах үйл ажиллагаа бэхжих боломжтой. Гэвч одоогийн хууль эрх зүйн орчин, НХХЯ, ЭМЯ болон СЯ-ны байр суурь нэгдмэл биш байгаа нь санг нэгтгэх, худалдан авах ажиллагааг үр дүнтэйгээр хийх чадавхийг бэхжүүлэхэд саад учруулж байна.

 

 

29

Эрүүл мэндийн санхүүжилт нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах хөшүүрэг болж чадахгүй байна Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо нь тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах, тусламж үйлчилгээг үр ашигтайгаар зохион байгуулахад хувь нэмэр оруулах ёстой. Санхүүгийн зохицуулалт, урамшуулал зэрэг нь чанарыг сайжруулах, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний зохион байгуулалтыг сайжруулах, тусламж үйлчилгээг хүргэх ажлын үр ашгийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх өстой.

Харин Монгол улсын хувьд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжилт нь тусламжийн чанарыг сайжруулах хөшүүрэг болж чадахгүй байна. Тухайлбал, улсын төсвийн санхүүжилт зардлын зүйлээр төсөвлөгдөж СЯ-наас эмнэлгүүдэд шууд очдог нь тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулах, тусламжийг үр ашигтайгаар зохион байгуулах, нөөцийг үр дүнтэй ашиглах хөшүүргийг бий болгодоггүй. Эмнэлгүүдийн санхүүгийн эрх мэдэл тааруу байдаг нь байдлыг улам дордуулж байна. Тиймээс зардлын зүйлээр төсөвлөх арга, санхүүгийн өнөөгийн практикийг халж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч ба худалдан авагч байгууллага хооронд гүйцэтгэлд суурилсан гэрээ байгуулж, санхүүжүүлэх хэлбэрийг нэвтрүүлэх хэрэгтэй. Эмнэлгийн удирдлагуудад боломжит нөөцийг ашиглахад нь илүү уян хатан байх боломж олговол чанартай сайн тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд нөөцийг үр ашигтай ашиглах бололцоо бүрдэнэ. Эмнэлгүүд тусламж үйлчилгээгээ зохион байгуулах, үр ашгаа дээшлүүлэх байдлаар менежмент хийх нь тэдний сонирхол, хариуцлага байх ёстой бөгөөд оношилгоо, эмчилгээний стандарт, эмнэлзүйн удирдамж, тусламж үйлчилгээний өртгийн талаарх хангалттай мэдээллээр дэмжих нь зүйтэй юм.

Тусламжийн чанарыг сайжруулах хөшүүрэг, чанарын стандарт, эмнэлзүйн удирдамжийг системтэй боловсруулах, хэрэгжүүлэх тогтолцоо одоогоор байхгүй байна. Гүйцэтгэл, чанарыг хянах, үнэлэх механизм хангалтгүй байна. Иймд чанарыг хянах, дэмжих тогтолцоог бий болгож, урамшуулал болон санхүүжилтийг тусламжийн чанар болон үр ашгийг сайжруулах хэрэгсэл болгон ашиглах нь зүйтэй юм.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний санхүүжилт нь оношилгоо, эмчилгээний тоног төхөөрөмжийг шинэчлэхэд хангалтгүй байгаа тул шинэ технологийг нэвтрүүлэхэд саад учирдаг байна. Тиймээс олон хүмүүс оношилгоо, эмчилгээ хийлгэхээр гадаад улс орныг зорьдог. Тухайлбал, 2008 онд эрүүл мэндийн нийт төсвийн 7.8 хувь нь хөрөнгө оруулалтад хуваарилагдсан байснаас зөвхөн 1.8 хувь нь шинэ тоног төхөөрөмж худалдан авахад зарцуулагджээ.

УНДЕГ нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон гэрээлэх эрх мэдэлгүй ба эрүүл мэндийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны төлөвлөлт, тэдэнд олгож байгаа тусгай зөвшөөрөл нь тулсамж үйлчилгээний хэрэгцээнд тулгуурлахгүй байна. Энэхүү баримт бичигт дурдсан нэг худалдан авагчийн загварт орсноор тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг хэд хэдэн шалгуураар сонгох, ЭМГ-аас эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд магадлан итгэмжлэл олгохдоо шинэчлэгдсэн стандарт мөрдөх, хөндлөнгийн байгууллагаар үнэлгээ хийлгэх зэрэг ажлуудыг нэвтрүүлэх нь тусламжийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулахад үр дүнгээ өгөх болно. Хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдийн тоо сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэж байгаагийн хэрээр тулсамж үйлчилгээг хэрэгцээнд тулгуурлаж төлөвлөх, тусгай зөвшөөрөл болон магадлан итгэмжлэл олгож байх нь маш чухал ач холбогдолтой байх болно. Эрүүл мэндийн даатгалаас олгож буй төлбөрийн тариф нь улс болон хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдэд адилгүй байна. Улсын эмнэлгүүд харьцангуй их төлбөр авдаг. Тиймээс хувийн хэвшлийн эмнэлгүүд өвчтнөөс нэмэлт төлбөр авч, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт эмнэлгийн тогтмол зардлыг санхүүжүүлэхэд хүрэлцэхгүй байна гэж маргадаг.

 

 

30

Сүүлийн 2-3 жилд ЭМЯ болон гурав дахь шатлалын улсын эмнэлгүүдийн хооронд гэрээ байгуулагдаагүй байна. Аймгийн эрүүл мэндийн газрууд аймаг, сум болон өрхийн эмнэлгүүдтэй жил бүр үр дүнгийн гэрээ байгуулдаг боловч сайн эсвэл муу ажилласнаас ямар нэгэн санхүүжилтийн ялгаа байхгүй, байр байшин, албан байр, лаборатори болон тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх хөрөнгийн зардал төсөвт тусдаггүй тул чанарыг сайжруулахад нөлөөлдөггүй байна. Гүйцэтгэлээс хамаарсан төсвийн хуваарилалт огт байхгүй. Ихэнх гэрээнд гурван тал оролцох ба энэ нь хэн худалдан авагч болохыг тодорхойлоход бэрхшээл учруулж байна.

Тусламж үйлчилгээний чанарыг тодорхойлоход түүний үр ашиг, оновчтой байдал зэрэг нь чухал ач холбогдолтой ч НДЕГ-ын хийж буй үнэлгээ нь чанарын бүрэн дүүрэн дүр зургийг хамарч чадахгүй байна. Тусламжийн чанар болон тусламж үйлчилгээний эцсийн үр дүнг тодорхойлох олон хүчин зүйл одоогийн ЭМД-ын чиг үүргийн гадна хоцорч байна. Магадгүй Улсын мэргэжлийн хяналтын газар, ЭМГ-ын Магадлан итгэмжлэлийн газар байхад үүнийг зайлшгүй анхаарах шаардлагагүй байж болох юм. Гэсэн хэдий ч магадлан итгэмжлэлийн хөтөлбөр стандартыг цаашид илүү боловсронгуй болгох шаардлагатай бөгөөд өнөөг хүртэл магадлан итгэмжлэл нь барилга, байшин болон хүний нөөц мэтийн чанарын эмнэлгийн бүтэц зохион байгуулалтын чиглэлийн үзүүлэлтүүдэд түлхүү анхаарч, харин эмнэлгийн удирдлага, засаглал зэрэг үйл явцын үзүүлэлтүүдэд дулимаг анхаарч ирсэн. ЭМДС-тай гэрээ хийх, санхүүжилт авах улсын болон хувийн эмнэлгүүдийг ЭМЯ сонгодог. Харамсалтай нь даатгуулсан хүн амын тусламж үйлчилгээний хэрэгцээ болон эмнэлгийн магадлан итгэмжлэгдсэн байдал нь эмнэлгийг сонгох үйл явцтай холбогдоогүй байна. Гэсэн хэдий ч оношийн бүлгийн итгэлцүүр болон магадлан итгэмжлэлийн хүчинтэй хугацаанаас хамааран төлбөрийн хэмжээг багасгадаг байна. Магадлан итгэмжлэлийн газар нь стандартыг боловсруулах болон хэрэгжүүлэх чиглэлд илүүтэй анхаарч ажиллах шаардлагатай. Магадлан итгэмжлэлийг сайжруулахын тулд зохих хүний нөөцөд хөрөнгө оруулалт хийх, чанарын баталгаажилтын талаар сургалтууд явуулах, оношилгоо, эмчилгээний стандарт болон эмнэлзүйн хөтөч боловсруулах зэргийг хамтад нь хийвэл зохино.

Дүгнэлт Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөгийн тогтолцоо нь харьцангуй хангалттай хэмжээний орлогыг үр дүнтэйгээр бий болгож байгаа ч орлогын эх үүсвэр нь тэгш бус, регрессив шинжтэй болж байна. Хувь хүний төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж, эрүүл мэндийн нийт зардлын бараг тал хувийг эзэлж байгаа нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авснаас болж урьд өмнөх үеээс илүү олон хүн санхүүгийн эрсдэлд орж байна.

Улсын төсөв ба эрүүл мэндийн даатгалын сан хуваагдмал, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг салангид байдлаар санхүүжүүлж, зардлын зүйлээр уян хатан бус төсөвлөдөг тогтолцоотой, улсын эмнэлгүүдийн санхүүгийн эрх мэдэл хязгаарлагдмал, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийн арга нь боловсронгуй биш, зохицуулат муутай байгаагаас эрүүл мэндийн нөөцийг эрүүл мэндийн бодлогын тэргүүлэх зорилтын дагуу тэгш, үр ашигтайгаар хуваарилах боломж олгохгүй байна. Санхүүгийн зохицуулалт, журам, урамшуулал зэрэг нь эрүүл мэндийн тусламжийн чанар, тусламж үйлчилгээний тогтолцооны үр ашгийг дээшлүүлэхэд чиглэж чадахгүй байна.

Тиймээс эрүүл мэндийн санхүүжилтийн өнөөдрийн зохицуулалтыг эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо өөрийн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд дөхөм болгох үүднээс өөрчлөх шаардлагатай байна. Санхүүжилтийн урсгалыг өөрчилж, Монгол улсад чадавхи сайтай нэг худалдан авагчийн тогтолцоог нэвтрүүлснээр эдгээр асуудлыг шийдэх боломжтой.

 

 

31

4. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИНЭЧЛЭЛИЙН ОЛОН УЛСЫН ТУРШЛАГА Монгол улстай нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн хувьд ойролцоо Киргизстан, Молдав, Гүрж зэрэг улсуудын туршлага сонирхолтой байх болно. Энэ гурван улс гурвуулаа хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан ба эмнэлгийн нүсэр бүтэц, хэт нарийн мэргэшсэн, засгийн газрын түвшин бүрт санхүүжилт нь хуваагдмал байдалтай байсан юм. Мөн эдгээр улс орнууд 1990-ээд оны шилжилтийн үеийн төсвийн хомсдлоос болж нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлсэн.

Түүнчлэн эдгээр улсуудад эрүүл мэндийн даатгал нь эрүүл мэндийн санхүүжилтэд багахан хувийг эзэлж, худалдан авах үүрэг нь хязгаарлагдмал бөгөөд эмнэлгийн бүтэц зохион байгуулалтыг оновчтой болгоход эрүүл мэндийн санхүүжилт үүрэг гүйцэтгэж чадахгүй байна. Засгийн газар ядуучууд болон албан бус салбарынханд татаас олгохгүй л бол бага болон дунд орлоготой улс орнуудад бүх нийтийг даатгалд хамруулах боломжгүй гэдгийг олон улсын туршлага харуулж байна. Албан бус салбарт ажиллагсдад засгийн газрын татаас бүрэн олгосны дүнд Тайланд улс нийт хүн амаа даатгалд хамруулж чадсан. Хятад улс фермерийн аж ахуй эрхлэгчдэд тодорхой хэмжээний татаас олгосноор хүн амын хамралтаа саяхан нэлээд дорвитой нэмэгдүүлжээ. Харин Вьетнам, Филиппин улсууд засгийн газраас эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг албан бус салбарынхныг оролцуулалгүйгээр зөвхөн ядуучуудад татаас хэлбэрээр олгосноос хүн амын хамралт нь ахиж чадахгүй байна.

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоотой (даатгалын нэг байгууллагатай ч байсан) ихэнх улс орнуудад улсын эмнэлгүүд санхүүжилтийн хоёр урсгалтай байдаг: эрүүл мэндийн даатгал ба засгийн газрын төсөв. Эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт ихэвчлэн засгийн газрын төсвөөс илүү байх ба даатгалын байгууллага худалдан авагчийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны санхүүгийн нөлөө, хүн амын болон тусламж үйлчилгээний багцын хамралт зэрэг хүчин зүйл нь түүнд худалдан авагчийн үүрэг гүйцэтгэх боломж олгодог.

Kиргизстан27 28 Киргизстаны эрүүл мэндийн санхүүжилтийн зохицуулалт 2001 онд нэг худалдан авагчийн шинэчлэл хийхээс өмнө Монгол улсын өнөөгийн нөхцөл байдалтай бараг ижил байв. Харин Киргизстанд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг орон нутгийн татвараас санхүүжүүлдэг.

Киргизстан 1997 онд Заавал даатгуулах Эрүүл мэндийн даатгалын санг санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэр болгохоор байгуулж, энэ нь худалдан авагч байхаар өөрийн чадавхи, тогтолцоогоо хөгжүүлсэн. 2001-2005 онд нэг худалдан авагчийн шинэчлэлийг аажмаар хийж, бүх мужуудаа (аймагтай адил) хамруулах замаар үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлсэн байна. 2006 оноос нэг худалдан авагчийн тогтолцоог мужуудаас үндэсний түвшин уруугаа буцаан төвлөрүүлсэн. Киргизстаны нэг худалдан авагчийн тогтолцооны гол онцлог нь Заавал даатгуулах Эрүүл мэндийн даатгалын санд засгийн газрын төсөв болон эрүүл мэндийн даатгалыг нэгтгэж чадсан явдал юм. Засгийн газрын төсвөөс эмнэлгүүд уруу шууд очиж байсан санхүүжилтийн урсгал одоо ЭМДС-аар дамжин, энэ байгууллага төрийн нэрийн өмнөөс нийт хүн амд тусламж үйлчилгээг худалдан авдаг болсон. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийн аргыг тохиолдлоор санхүүжүүлэх аргад шилжүүлэх, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид өөрсдийн төсвийг                                                             27 Kutzin J et al. From scheme to system: Social health insurance funds and the transformation of health financing in Kyrgyzstan and Moldova, 2008 28 Meimanaliev AS, Ibraimova A, Elebesov B, Rechel B. Health care systems in transition - Kyrgyzstan. Copenhagen: European Observatory of Health Systems and Policies, 2005

 

 

32

захиран зарцуулах илүү эрх мэдэлтэй болсноор, нэг худалдан авагчийн шинэчлэл мужийн түвшин дэх санхүүжилтийн хуваагдмал байдлыг арилгаж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид бүтээмжээ нэмэгдүүлэх, тогтмол зардлаа бууруулах сонирхолтой болсон байна. Байшин барилгынхаа тоог бууруулж, тусламж үйлчилгээг цөөн тоогоор үзүүлэх замаар тогтмол зардлаа бууруулахыг хичээх болжээ.

Эмнэлгийн салбарыг оновчтой байдлаар зохион байгуулах, эмнэлгүүдийн албан бус төлбөрийг бууруулах, санхүүжилтийн болон ашиглалтын тэгш байдлыг хангах зэрэгт Киргизстаны нэг худалдан авагчийн шинэчлэл маш их нөлөө үзүүлсэн.

Moлдав29 Молдав улсын хувьд арай өөр байдлаар буюу 2004 онд байгуулагдсан эрүүл мэндийн заавал даатгалын санд тодорхой бүлгийн хүн амын шимтгэлийг засгийн газраас татаасаар олгох замаар нэг худалдан авагчийг бий болгон, үндэсний Заавал даатгуулах Эмнэлгийн даатгалын компани (CNАМ)-ийг байгуулж, энэ нь тусламж үйлчилгээг худалдан авах үйл ажиллагааг давамгайлан гүйцэтгэх болжээ. 2008 онд CNAM-ын зардал Молдавы улсын засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардлын 81%-ийг эзэлж байсан. CNAM-ын орлогын 56% нь засгийн газрын татаас, 42% нь шимтгэлийн орлогоос бүрдэж байсан. Эрүүл мэндийн анхан шат, амбулаторийн болон хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээг үзүүлэхээр CNAM эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй (дийлэнх нь улсын) гэрээ байгуулдаг. Хүн амын 75% нь CNAM-ын үзүүлж буй “Стандарт (даатгалын) багцыг” хүртэх боложтой. Даатгалгүй иргэд өрхийн эмчийн болон “үндэсний хөтөлбөрийн” хүрээнд зарим үйлчилгээг үнэ төлбөргүй авах боломжтой ба бусад тохиолдолд төлбөр төлнө. Түүнчлэн стандарт багцад ороогүй бусад бүх үйлчилгээнд бүх хүмүүс төлбөр төлөх ёстой. Хувийн эрүүл мэндийн зардал (албан бус төлбөрийг оруулахгүйгээр) 2005 онд эрүүл мэндийн нийт зардлын 42%-ийг эзэлж байгаа ба үүний дийлэнх хэсэг нь эмийн зардал байдаг. CNAM нь шууд парламентдаа тайлагнах ба Нягтлан бодох бүртгэлийн шүүхээс аудит хийгддэг байна. Гэрээ байгуулах, үйлчилгээний санхүүжилт олгох зэрэгт CNAM нь ЭМЯ-наас тусдаа, бие даан ажилладаг. Эрүүл мэндийн заавал даатгуулах даатгалыг нэвтрүүлсэн, CNAM-д засгийн газрын татаасыг шилжүүлэх замаар санг нэгтгэсэн, гэрээлэх үйл ажиллагааг хариуцлага, ил тод байдал болон тусламжийн чанарыг сайжруулах хэрэгсэл болгоэ ашигласан зэрэг Молдав улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлд гарсан нотолгоо нь уг улсад эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг бэхжүүлэх, эмнэлгийн дэд бүтцийг зохистой болгох зэрэгт үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан юм. Гүрж30 Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг нэвтрүүлсэн Гүрж улсын туршлага нь Монгол улсын хувьд тэдний алдааг давтахгүй байх, эдийн засгийн шилжилт хийж буй улс орон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэл хийх үед тулгарах бэрхшээлээс хэрхэн зайлсхийж болох талаар үнэтэй сургамж болно. 1995 онд Гүржийн засгийн газар нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын санг, Улсын эрүүл мэндийн санг (УЭМС) нэвтрүүлэх шийдвэр гаргаж, энэ сан нь засгийн газрын татаас ба

                                                            29 Atun R et al. Health care systems in transition - Moldova health system review. Copenhagen: European Observatory of Health Systems and Policies, 2008 30 Schaapveld K and Rhodes G. Observations on health financing reform in the Republic of Georgia, 1996–2002. Appl Health Econ Health Policy 2004;3(3):127-32

 

 

33

шимтгэлээс санхүүжиж, улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг голлон санхүүжүүлэгч болов. Гэвч нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог бий болгох ажил анхнаасаа л бэрхшээлтэй тулгарч байсан. Нэг жилийн дараа гэхэд орж ирхэ ёстой засгийн газрын татаас ирээгүй, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг тохиолдлоор санхүүжүүлэх дарамт, төлбөрт үйлчилгээний улмаас УЭМС өрөнд орсон байна. УЭМС тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ байгуулах, тариф тогтоох, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийг хийх зэрэгт чадвхи, мэдлэг мэргэжил дутагдаж байлаа. Түүнчлэн парламентаас нэмэлт санхүүжилт өгөөгүй байхад тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлж, ЭМЯ бодит өртгөөс хамаагүй доогуур үнээр хуурамч үнэ тогтоох шахалт үзүүлж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид хамгийн өндөр үнэлгээтэй багц уруу хошуурах сонирхолтой болж, өвчтнүүд эмнэлэгт үйлчилгээний төлбөр төлсөөр байсан юм. УЭМС-г халж Улсын эмнэлгийн даатгалын компанийг (УЭДК) байгуулсан. Гэвч УЭДК нь ЭМЯ болон орон нутгийн удирдлагууд сангийн хяналт, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс үйлчилгээ худалдан авах эрх мэдлээ тавиагүйгээс анх төлөвлөж байсан шигээ хэзээ ч бие даасан байгууллага болж чадаагүй юм. Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг хэрэгжүүлэхэд Гүрж улсын хувьд тулгарсан эдгээр хүндрэл, бэрхшээл нь Монгол улсад сайн сургамж болно. Хэдийгээр Монгол улс арав гаруй жилийн өмнө нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг нэвтрүүлж, өөрийн гэсэн туршлага хуримтлуулсан ч эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багц, хүн амын хамралтыг цаашид нэмэгдүүлэхдээ дээрх хүндрэлийг тооцож, зайлхийх нь чухал юм. Сангийн орлого, зарлагыг сайтар төлөвлөх, төлбөрийн арга болон тарифыг боловсруулах чадавхийг сайжруулах, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ байгуулах, тэдний үйлчилгээг үр дүнтэйгээр худалдан авах, тусламж үйлчилгээний багцыг нарийвчлан тодорхойлох, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын хууль эрх зүйн хувьд бие даасан байгууллагыг ард нь нэлээд дэмжлэгтэйгээр байгуулах зэрэг нь Монгол улсын хувьд зайлшгүй харгалзвал зохих бодлогын чухал арга хэмжээнүүд юм. Зүүн Ази болон Зүүн Өмнөд Азийн улс орнууд31 Зүүн Ази болон Зүүн Өмнөд Азийн улс орнуудын туршлага ч мөн Монгол улсын хувьд сонирхол татахуйц туршлага болно. 2006 онд Монгол улсын нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн зардал 30 ам.доллар, эрүүл мэндийн нийт зардал ДНБ-ий 5.1%-ийг эзэлж байсан (ДЭМБ, 2008). Засгийн газрын эрүүл мэндийн зардал нийт эрүүл мэндийн зардлын 83.6%, засгийн газрын нийт зардлын 11%-ийг эрүүл мэндийн зардал эзэлж байсан. ДЭМБ-ын мэдээгээр (2003) харьцуулж үзэхэд ДНБ-ий 3% (Индонези, Лаос, Филиппин), 4% (Maлайз, Taйланд), 5% (Энэтхэг, Вьетнам), 6% (Хятад, Taйвань, Солонгос), ба 8% (Япон) зарцуулдаг байна. Нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн зардал 13 ам. доллар (Лаос, Пакистан), 26-30 ам. доллар (Энэтхэг, Индонези, Вьетнам), 36-40 ам. доллар (Бутан, Филиппин), 71-80 ам. доллар (Хятад, Taйланд), бa 94 ам. доллар (Самоа) байна. Эрүүл мэндийн даатгалд хүн амыг бүх нийтээр хамруулахад Тайланд улсын жишээ Монголын хувьд хэрэгтэй туршлага байх болно. Тайланд улс нь олон худалдан авагчтай эрүүл мэндийн даатгалын зэрэгцсэн олон тогтолцоотой орон юм. Бүх нийтийг хамруулах тогтолцоо (БНХТ) нь нэлээд сонирхолтой. Төрийн албан хаагчид, улсын салбарт ажиллагсад болон тэдний гэр бүлийнхнийг хамруулдаг Төрийн албан хаагчийн эмнэлгийн даатгалын тогтолцоо, ажил олгогч, ажилтнууд тэнцүү хэмжээний шимтгэл төлдөг Нийгмийн хамгааллын тогтолцоо болон засгийн

                                                            31 Gottret P, Schieber GJ, Waters HR. Good practices in health financing - Lessons from reforms in low- and middle-income countries. Washington DC: World Bank, 2008  

 

 

34

газар хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, богино хугацаагаар ажилладаг улсын салбарын ажиллагсдыг даах зэрэг олон схемтэй. БНХТ нь 2001 онд урьдын Эмнэлэг халамжийн схем болон Сайн дурын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо хоёрыг нэгтгэн байгуулагдсан. Ядуучууд, ахмад настан, хүүхдүүд, албан бус салбарт ажиллагсад нь БНХТ-д хамрагддаг ба нийт хүн амын 74.6%-ийг хамарч, урьдчилан сэргийлэх болон эмчлэх өргөн хүрээтэй тусламж үйлчилгээний багцыг санал болгодог. Дан ганц татварын орлогоор санхүүждэг. Хамрагдвал зохих хүн амыг бараг бүгдийг хамруулан БНХТ нь бүх нийтийг даатгалд хамруулж чадсан. 1998 онд хамрагдвал зохих хүн амын дунд даатгуулаагүй хүн ам 20% байсан бол 2007 он гэхэд 2% болж эрс буурчээ. Ийм хамралтыг зарчмын хувьд бүх нийтээр хамарсан гэж үзэж болно. Даатгуулаагүй хэн байлаа ч дуртай цагтаа бүртгүүлж болно. Өвдсөн эсвэл эрүүл мэндийн тусламж хэрэгцээтэй үедээ өөрийн гэрийн ойролцоо аль нэг эмнэлэгт хандан, бүртгүүлж, үйлчилгээг үнэ төлбөргүй авах боломжтой. Тайландад БНХТ-ээр дамжуулан бүх нийтийг даатгалд хамруулахад улс төрийн хүсэл зориг, нийгмийн оролцоо чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Өвчний улмаас гамшгийн хэмжээний зардал гарах, хувь хүний төлбөрийн хэмжээ болон ядуурал буурсан гэдгийг нотолгоо харулж байна. Монгол улсад ядуурал 30%-аас дээш, эрүүл мэндийн даатгалын хамрал 80% хүрэхгүй байна. Даатгалгүй хүн амын дийлэнх нь албан бус салбарт ажиллагсад юм. Тайландын туршлага бол үнэхээр зөв турушлага бөгөөд бүх нийтийг даатгалд хамруулах, эмзэг бүлгийн хүн амыг эрүүл мэндээс үүдэлтэй санхүүгийн эрсдлээс хамгаалахад Монголын хувьд удирдамж болж чадна.

 

 

35

5. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИНЭ ЗАГВАРЫН ЗАРЧМУУД, НӨХЦӨЛҮҮД, ТҮҮНИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ НЬ Энэхүү бүлэгт эрүүл мэндийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх болон өнөөдөр тулгамдаж буй санхүүжилтийн асуудлыг шийдэхийн тулд Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг боловсруулах үндсэн болон дагалдах зарчмуудыг санал болгож байна. 5.1. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үндсэн зарчмууд: Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ тогтолцоо, түүний зохион байгуулалт болон үйл ажиллагаанд дараахь үндсэн зорилт, зарчмуудыг санал болгож байна. 5.1.1. Бүх нийтийг хамруулах Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны хамгийн чухал зорилт болох бүх нийтийг хамруулах явдлыг шинэ загварт санал болгож байна. Энэ нь иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны ч зорилт юм. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд бүх нийтийг хамруулах (БНХ) гэдэг нь хамрагдсан хүн амын эрүүл мэндийн байдлыг хамгаалах, дээшлүүлэх, тэдний эрүүл мэндийн байдалд заналхийлж байгаа дотоод хүчин зүйлсийг арилгах, сэргээн засах, эргэн сэргэхгүй эрүүл мэндийн доголдолд орсон байдлыг засах, хөнгөвчлөх тусламж үзүүлэх зэрэг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тэгш хүртээмжтэй үзүүлнэ гэсэн үг юм. БНХ гэдэг нь санхүүгийн нэмэлт дарамтгүйгээр бүх хүн хэрэгцээтэй, боломжийн чанартай, хувь хүнд чиглэсэн болон урьдчилан сэргийлэх бүх төрлийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг авах боломжтой байхыг хэлнэ32. Монгол улсын иргэн бүр эрүүл мэндийн анхан шатны болон төсвөөс санхүүжиж буй бусад эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүртэх эрхтэй. Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээг зөвхөн даатгалтай иргэд хүртдэг. Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдагсдын 60% нь эмзэг бүлгийн гэдэг тодорхойлолтод багтдаг хүмүүс ба тэдний шимтгэлийг засгийн газрын татаасаар олгодог. Хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн салбар хүчтэй тэлж байгаагаас харахад улсын эмнэлгийн тусламжийн чанар хангалтгүй байна. Хамрагдсан хүн амын хувьд эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж нээлттэй байдаг ч амьдрал дээр эмнэлгүүдийн удирдлагын арга барил дулимаг, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд эмнэлгүүдэд янз бүрийн шахалт үзүүлдгээс өвчтөнд ээлтэй тусламж үйлчилгээ үзүүлэх, өвчтний эрхийг хамгаалах нөхцөл сайн бүрдээгүй байна. Барагцаагаар хүн амын 20% нь эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй байна. Малчид, оюутнууд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид, ажилгүйчүүд, чинээлэг иргэд төдийгүй бичиг баримгүй, бүртгэлгүй хүмүүс мөн даатгуулах шаардлагатай гэж боддоггүй, эсвэл ердөө л нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах ёстой гэж мэддэггүй хүмүүс даатгалд хамрагдаагүй байна. Улсын төсвөөс санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний хувьд бүх нийтийг хамарсан байж болох ч эрүүл мэндийн даатгалын хувьд бүх нийтийг хамарч чадаагүй байна. Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй байгаа хүмүүсийг даатгалд хамруулснаар тусламж үйлчилгээний хувьд бүх нийтийг хамарч чадна. Цаашилбал санхүүгийн аль болох бага эрсдэлтэйгээр, хэрэгцээтэй эрүүл мэндийн тусламжаа авахын тулд дааж давшгүй мөнгө төлж ядууралд өртөхөөс сэргийлж, чанар сайтай тусламж үйлчилгээг хүртээмжтэй авах нь бүх нийтийг хамруулах зарчим мөн. Хүн амын тусламж үйлчилгээ авах хүртээмжийг нэмэгдүүлэх нь

                                                            32 Ази, Номхон далайн бүсийн улс орнуудын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн стратеги (2010-2015), ДЭМБ, 2009

 

 

36

зардлыг нэмэгдүүлэх тул бүх нийтийг хамруулах зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ зардлыг барих, зардлын үр ашгийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг хавсран гүйцэтгэх шаардлагатай. Засгийн газар ядуучууд болон албан бус салбарынханд татаас олгохгүй бол Монгол улс бүх нийтийг хамруулах боломжгүй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. 5.1.2. Ядууралд өртөхөөс сэргийлэх Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг боловсруулахад баримтлах бас нэг үндсэн зорилт бол өвчний улмаас санхүүгийн эрсдэлд орохоос хамгаалах буюу санхүүгийн хамгаалалт үзүүлэх явдал мөн. Тусламж үйлчилгээг хүртэх боломжийг бүрдүүлэхийн сацуу хүмүүсийг ядууралд орох эрсдлээс үр дүнтэйгээр хамгаалах нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны чухал зорилт юм. Эрүүл мэндийн тогтолцоо нь ядууралтай хэрхэн холбоотой гэдгийг Монгол улсын хувьд ямар нэгэн судалгаа байхгүй байгаа ч хувь хүний төлбөрийн хэмжээ эрүүл мэндийн нийт зардалд эзлэх хувь 2007 онд 49,6% хүрч 2002 оны ЭМҮТ-оор гарсан 16.8%-иас огцом өссөн нь хүн ам санхүүгийн эрсдэлд орох нь илүүтэй болж байгааг харуулж байна. Хувь хүний төлбөрийн хэмжээ ихсэхэд нөлөөлсөн хүчин зүйлсийн талаар энэхүү баримт бичигт өмнө нь дурдсан болно (хуудас 19). Дааж давшгүй хувь хүний төлбөр гаргахгүй байх, хүмүүсийг ядууралд оруулахгүйгээр хүмүүсийг эрсдлээс хамгаалах үр дүнтэй эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоог бий болгох нь эрүүл мэндийн салбар дахь улсын санхүүжилтийг хэр үр дүнтэй, үр ашигтай ашиглаж, санхүүжилтийн түвшинг хэр нэмж чадаж байна, тусламж үйлчилгээ авахдаа хувь хүмүүсийн төлж буй төлбөрийг урьдчилан төлөх тогтолцоо уруу засгийн газар хэр оновчтойгоор шилжүүлж, албан бус төлбөрийг хэр багасгахаас шууд хамаарна. Санхүүгийн хамгаалалтыг хийхэд нөлөөлөх зарим чухал хүчин зүйлсийн талаар дараагийн хэсэгт бичсэн болно. 5.2. Бүх нийтийг тусламж үйлчилгээнд хамруулах ба хүмүүсийн хүртэх тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлох нөхцөлүүд Бүх нийтийг хамруулах зорилтыг хэрэгжүүлэх, тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлоход зайлшгүй харгалзах нөхцлүүдийн талаар энэ хэсэгт өгүүлэв.

a. Санхүүгийн чадавхи Эрүүл мэндийн салбарт зарцуулах боломжтой засгийн газрын өнөөгийн болон хэтийн төсвийн дээд хэмжээг санхүүгийн чадавхи гэнэ. Улс орны санхүүгийн чадавхид татвар болон шимтгэл цуглуулах тогтолцооны үр дүнтэй үйл ажиллагаа, албан бус салбарын цар хүрээ зэрэг нь чухал нөлөө үзүүлдэг. Гэхдээ засгийн газар эрүүл мэндийн салбарыг улс орны тэргүүлэх салбарын нэг гэж үзэх нь юунаас ч чухал юм. Санхүү хязгаарлагдмал байдаг тул тусламж үйлчилгээний багц болон хүн амын хамралт хоорондын тэнцвэрийг хангах асуудал байнга гардаг. Нийгэмд байгаа эрүүл мэндийн бүх хэрэгцээг хангах боломжгүй. Тиймээс хүн амын хамралт болон тусламж үйлчилгээний багцын талаарх шийдвэр нь санхүүгийн чадавхиар тодорхойлогдох бөгөөд тусламж үйлчилгээний багцын зардлыг улсын төсөв болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлээс санхүүжүүлэх боломжтой байх ёстой. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хэрэглээ ямар

 

 

37

байгаа талаар мэдээлэл өгдөг мэдээллийн сайн тогтолцоотой байх шаардлагатай. Нөр их хөдөлмөр шаардах тусламж үйлчилгээний нэгжийн өртөг тооцох ажлыг заавал хийх шаардлагагүй. Өнөөдөр тооцсон нэгжийн өртөг нь сайн лавлагаа тусламжийн үйлчилгээтэй, оношилгоо, эмчилгээний стандартыг мөрдөн ажилладаг илүү үр ашигтай хэтийн тогтолцооны нэгжийн өртгийг илэрхийлж чадахгүй. Гэвч тусламж үйлчилгээний багц, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн тогтолцоонд ямар нэг өөрчлөлт хийхийн өмнө зардлын үр ашгийн шинжилгээ, тооцоог заавал хийх шаардлагатай.

Өөрөөр хэлбэл, хүн амын хамралтыг нэмэгдүүлэх, тусламж үйлчилгээний багцыг өөрчлөх шийдвэр гаргахаас өмнө тусламж үйлчилгээний зардал, санхүүжилтийн хэмжээнд хэр хэмжээний өөрчлөлт орохыг урьдчилж тооцсон байх хэрэгтэй гэсэн үг. Монгол улсын эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийн олон ажлыг хэрэгжүүлэх нь тусламж үйлчилгээний үнэ өртөгт нөлөөлнө. Тухайлбал, эмнэлгийн бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгох, төлөвлөж буй ЭМАШТ-ийн шинэчлэл, лавлагаа тусламжийг сайжруулах, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн аргад оруулах гэж буй аливаа өөрчлөлт, цаашид орчин үеийн оношилгоо, эмчилгээний стандарт, эмнэлзүйн удирдамжийг хэрэгжүүлэх зэрэг бүх шинэчлэлийн ажлууд тусламж үйлчилгээний зардалд нөлөөлнө. Эдгээр бүх өөрчлөлт шинэчлэлийн үр дагаварыг тусламж үйлчилгээний багцын өртгийг тооцох, хүн амын хамралтыг өөрчлөхөд анхааралдаа авах ёстой. Мэдээжээр тусламж үйлчилгээний багцад аль болох олон үйлчилгээг хамруулж (өргөн цар хүрээтэй), үйлчилгээ авахдаа аль болох бага зардал хуваалцахыг (илүү гүн) хүсэх боловч үнэн хэрэгтээ боломжит санхүүгийн нөөцөөс бүх зүйл шалтгаална (Дүрслэл 9).

Дүрслэл 9. Санхүүгийн чадамж болон хамралтын тухай шийдвэрийн харилцан хамаарал

Төсвийн хязгаар = +

Санхүүгийн шийдвэр

Хамралтын талаарх шийдвэр

Төсөв болон улс төрийн нөхцөл байдал

ЭМ-ийн нийт зардал ЭМ улсын төсөв + НЭМД

Хувь хүний төлбөр

Хамралтын зардал = F (Нэгжийн өртөг, Ашиглалт, Тоо хэмжээ)

Бүх нийтээр хамрах (далайц)

Тусламж үйлчилгээний

хамралт (цар хүрээ)

Өртгийн хамралт (гүн)

 

 

38

Бүх нийтийг тусламж үйлчилгээнд хамруулах, санхүүгийн хамгаалалт үзүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлэх нь засгийн газрын чин хүсэл зориг байх хэрэгтэй болохоос одоогийн төсвийн хуваарилалтын үр дүн байж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл, хэрэв төр хариуцсан тусламж үйлчилгээгээ санхүүжүүлж чадахгүй бол хариуцна гэсэн тусламж үйлчилгээнийхээ багцыг өөрчлөх эсвэл орлогоо нэмэгдүүлэх шаардлагатай, мөн төсвийн орчныг уян хатан болгох, тусламж үйлчилгээний багцыг өөрчлөхдөө хувь хүний төлбөрийг аль болох бууруулах арга хэмжээ авах ёстой. Санхүүжүүлж чадахгүй багцыг үзүүлж байгаа дүр эсгэснээр хүн бүр бухимдахад хүрч, хүмүүс чухам юуг үнэ төлбөргүй авч болох, юуны төлөө үйлчилгээ авахдаа төлбөр төлөх ёстой зэргийг мэдэхэд саад болох юм.

Бүх нийтийг хамруулахын тулд засгийн газраас эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд ДНБ-ий дор хаяж 5%-ийг зарцуулах хэрэгтэй гэдгийг олон улсын туршлага харулж байна30. 2008 онд Монгол эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд засгийн газраас 3.2%-ийг зарцуулсан нь 2000 оны түвшинтэй харьцуулахад буурсан байна. Монгол Улсын засгийн газар одоо байгаа эрүүл мэндийн нөөцийг үр ашигтай ашиглах явдлыг сайжруулахаас гадна хүн амд нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээг нийтэд нь үзүүлэх, өвчний улмаас дааж давшгүй санхүүгийн эрсдэлд орохоос хамгаалахын тулд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээндээ илүү мөнгө зарах шаардлагатай байна. б. Хамрагдсан хүн амын эмнэлгийн тусламж авах бодит хэрэгцээ Бүх нийтийг хамруулах, санхүүгийн үр дүнтэй хамгаалалтыг бий болгох чухал хүчин зүйлийн нэг нь тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлоход ашиглах шалгуурууд байдаг. Багцад ямар тусламж үйлчилгээ орохыг шийдэхдээ дараахь шалгуурыг ашиглана: (1) эмнэлгийн тусламж авах хэрэгцээ буюу хүмүүсийн эрүүл мэндэд зайлшгүй шаардлагатай тодорхой төрлийн эмнэлгийн үйлчилгээ, (2) оношилгоо эмчилгээний үр дүнтэй байдал, (3) зардлын үр ашиг, (4) өртөг бага байвал тухайн хүн зардлаа өөрөө даах боломж, (5) зарим үйлчилгээг үзүүлэхгүй мөртлөө зарим өндөр өртөгтэй тусламж үйлчилгээг үзүүлэх, жишээ нь амбулаториор олгох эмийн үнийг хөнгөлөхгүй мөртлөө хэвтүүлэн эмчилж, эм олгох (6) эрүүл мэндийн бодлоготой нийцэж буй байдал, (7) санхүүгийн нөөц боломж.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг багцад оруулах эсвэл түүнээс хасах тухай шийдэхдээ тусламж үйлчилгээний багцын цар хүрээ, гүн ямар байхыг болон хамтарсан төлбөрийн хэмжээ хэр байх зэргийг хамтад нь анхаарч тэнцвэрийг олох хэрэгтэй. Тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлж хамтарсан төлбөртэйгээр үзүүлэх нь цөөн төрлийн тусламж үйлчилгээг хамтарсан төлбөргүй үзүүлснээс дээр байдаг. Одоогийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо шиг хамтарсан төлбөрөөс ядуу иргэдийг чөлөөлөх буюу орлогоос хамаарсан хамтарсан төлбөрийг нэвтрүүлж болно. Ийм замаар ядуучууд олон төрлийн тусламж үйлчилгээ хүртэх, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг худалдан авагчийн ачаар хүн амын баян чинээлэг хэсэг нь бага үнээр, яг хэрэгцээтэй тусламж үйлчилгээгээ чанартай авч чадна. Өргөн хүрээний багцыг санал болгож, мөн ядуу иргэдийг дааж давшгүй хамтарсан төлбөрөөс чөлөөлснөөр тусламж үйлчилгээний болон санхүүжилтийн тэгш байдлыг хангахад дөхөм болно. Гэхдээ орлогоос хамаарч хамтарсан төлбөр авна гэвэл түүнд зарцуулагдах захиргааны нэмэлт зардлыг тооцох хэрэгтэй. Тусламж үйлчилгээний багцыг ямар нэг байдлаар өргөжүүлэх, тусламж үйлчилгээний стандарт загварыг боловсруулах, улсын төсөв болон эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээг оновчтой болгоход эрүүл мэндийн хэрэгцээ, технологийн үнэлгээ болон зардлын үр ашгийн шинжилгээ аль алийг нь багтаасан эрүүл мэндийн технологийн

 

 

39

үнэлгээг ашиглах нь зүйтэй. Эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээ хийх талаар ЭМЯ чадавхиа бэхжүүлж, үүнийг шийдвэр гаргах үйл явцтай нэгтгэн уялдуулах хэрэгтэй. ЭМЯ-ны дор ажилладаг ЭМГ нь Монгол улсад эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээ хийх үйл ажиллагааг зохион байгуулах, зохицуулах үүрэг хүлээдэг. Үнэлгээг ЭМЯ-наас байгуулсан холбогдох мэргэжлийн зөвлөл гүйцэтгэх ба үр дүнгээ дэд сайдаар ахлуулсан Шинжлэх ухаан, технологийн хороонд хэлэлцүүлэн, батлуулахаар өргөн барьдаг. Цаашид чадавхи болон үйл явцыг сайжруулах үүднээс эрүүл мэндийн салбарт хийх хөрөнгө оруулатын тухай шийдвэр, тусламж үйлчилгээний багцын цар хүрээ ба гүний тухай асуудал, эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээг үр дүнтэй, үр ашигтай хийх, оролцож буй байгууллагуудын чадавхийг бэхжүүлэх, гишүүдийн ёс зүйн асуудлыг (ашиг сонирхлын зөрчил, авилгалаас зайлсхийх) анхаарахыг зөвлөж байна. Улс орны хэмжээнд эмнэлгийн ямар технологи хаана, аль шатлалын тусламж үйлчилгээнд байх (төлөвлөлт), эрүүл мэндийн ямар технологийн зардлыг нөхөн олгох зэрэг шийдвэрийг гаргахад эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээ тусалж чадна. в. Эрүүл мэндэд эерэг үр дүн гарч буй тухай өнөөдрийн түвшинд байгаа шинжлэх ухааны нотолгоо Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцооны үр дүн, үр ашгийг дээшлүүлэхэд эрүүл мэндэд эерэг үр дүн гаргадаг өнөөдрийн түвшин дэх шинжлэх ухааны нотолгоо, түүнийг шийдвэр гаргахад хэрхэн ашиглаж байгаа гэдэг нь чухлаар тавигдана. Шинжлэх ухааны арга аргачлалаар олон улсын туүвшинд гарсан нотолгоог оношилгоо, эмчилгээний ямар аргыг ашиглах тухай шийдвэр гаргахад ашиглахын нотолгоонд суурилсан анагаах ухаан зорьдог. Эмчилгээ болон оношилгоонй аргын эрсдэл, үр өгөөжийн талаарх нотолгоо хэр хүчтэй байгааг үнэлэхийг хичээдэг33. Эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээний үр дүнг эмнэлзүйн удирдамж, оношилгоо, эмчилгээний стандартыг боловсруулахад мөн хэрэглэнэ. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар нь нотолгоонд суурилсан анагаах ухааны практикийг дэмжиж, худалдан авах ажиллагаагаараа дамжуулан тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид нөөцийг зохистой ашиглахад дөхөм үзүүлэх ёстой. г. Зөвхөн Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг хамрах Зардлыг хөөргөхгүй байх, өөрийн орны тусламж үйлчилгээний тогтолцоог бэхжүүлэх зорилгоор тусламж үйлчилгээний багц болон түүнийг үзүүлэх тусламж үзүүлэгчдийг зөвхөн Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр хязгаарлах нь зүйтэй. Түүнчлэн төрийн албан хаагчдын гадаад улс оронд эмчлүүлсэн зардлыг нөхөн олгодгийг зогсоож дахин нягтлах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

5.3. Дагалдах зарчмууд Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт дараахь дагалдах зарчмуудыг мөрдөж ажиллахыг зөвлөж байна. 5.3.1. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн функцууд, үйл ажиллагааг үр дүнтэй, үр ашигтайгаар зохион байгуулах ба хэрэгжүүлэх

                                                            33 Elstein AS, "On the origins and development of evidence-based medicine and medical decision making", 2004

 

 

40

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн үүрэг, үйл ажиллагааг сайн засаглалын зарчмын дагуу үр дүнтэй, үр ашигтай зохион байгуулах, хэрэгжүүлэх гэдэг нь оролцогч талуудын үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгох, эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ тогтолцоонд ил тод, хариуцлагатай байдлыг баримтлахыг хэлнэ. Санг бүрдүүлэх болон худалдан авах үйл ажиллагаа хуваагдсанаас Монгол улс дахь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо үр дүнтэй, үр ашигтай байдлаар зохион байгуулагдаж чадаагүй (хуудас 11-14). Засгийн газар дотроо эрүүл мэндийн санхүүжилтийг зохицуулах үүрэг роль ЭМЯ, НХХЯ, СЯ-ны хооронд хуваагдаж уялдаа тааруу байна. Бусад оролцогч талуудын дунд ч гэсэн хяналт, аудит хийх үүрэг давхардаж байна (Хавсралт 6). 5.3.2. Үр дүнтэй, үр ашигтай хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх орчин Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогыг үр дүнтэй, үр ашигтайгаар хэрэгжүүлэх гэдэг нь хялбар ажил биш. Хамгийн хялбар хэсэг нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн бодлогыг боловсруулах, загвар гаргах боловч эдийн засаг, улс төр, нийгэм, соёлын олон саад бэрхшээлийн улмаас түүнийг үр дүнтэй, үр ашигтай хэрэгжүүлэх амаргүй байдаг34. Монгол улсад эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг хэрэгжүүлэхэд түүнд дэмжлэг үзүүлэх орчин хэрэгтэй. Бодлого боловсруулах болон хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг аль алиныг нь яамдууд гүйцэтгэж байгааг салгахыг зөвлөж байна. Засгийн газрын хууль тогтоомжийн дагуу хэрэгжүүлэх, үйл ажиллагааны шинжтэй үүрэг, ажиллагааг хэрэгжүүлэгч агентлагуудад шилжүүлэх нь зүйтэй. Харин яамдууд эрүүл мэндийн салбарын удирдан манлайлах, ялангуяа эрүүл мэндийн ба санхүүгийн бодлого боловсруулах, зохицуулах журам боловсруулахад илүү анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Одоогоор орон нутгийн засаг захиргаа (аймаг ба сумын) эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах үүргийг гүйцэтгэж байгааг үр дүн, үр ашиг талаас эргэн хянаж, шаардлагатай бол худалдан авах үүргийг төвлөрүүлэх нь зүйтэй юм. Холбогдох яамд, орон нутгийн удирдлагын гүйцэтгэж буй худалдан авах үйл ажиллагааг гардан гүйцэтгэх худалдан авагч бие даасан байгууллага байгуулахыг санал болгож байна. Эрүүл мэндийн нөөцийг хуваарилахад үзүүлэх улс төрийн нөлөө, бодлогыг гуйвуулах, засгийн газрын байгууллага хоорондын ашиг сонирхлын зөрчил зэргийг бууруулах боломжтой гэж үзэж байна. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн загварыг үр дүнтэй, үр ашигтайгаар хэрэгжүүлэх бусад нөхцлийн талаар сүүлд дэлгэрэнгүй өгүүлнэ (Бүлэг 9).

                                                            34 Josep Figueras et.al, Purchasing to Improve Health Systems Performance, European Observatory, 2005

 

 

41

6. САНХҮҮЖИЛТИЙН ЭХ ҮҮСВЭР Энэ бүлэгт эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын санхүүжилтийн эх үүсвэр, дагалдан гарах үр дагаврын талаар өгүүллээ. 6.1. Ерөнхий анхаарах зүйлс Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх эх үүсвэр нь тогтвортой, тэгш байх буюу хүн бүр өөрийн төлбөрийн чадлынхаа хэрээр хувь нэмэр оруулах ёстой. Засгийн газрын төсөв болон нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал хэмээх улсын эх үүсвэр нийлээд ДНБ-ий 3.2%-ийг эзэлж байгаа бөгөөд Монгол улсын эрүүл мэндийн нийт зардлын дөнгөж тал хувийг бүрдүүлж байна. Хувь хүний төлбөр өнөөдрийн байдлаар эрүүл мэндийн нийт зардлын 49.6%-ийг эзэлж, эрүүл мэндийн санхүүжилтийг тэгш бус болгож, олон хүмүсийг санхүүгийн эрсдэлд оруулж болзошгүй болоод байна. Засгийн газрын санхүүгийн чадавхи хязгаарлагдмал ч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх улсын санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлж, байгаа нөөцийг эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоог илүү тогтвортой тэгш болгон улмаар бүх нийтийг хамруулах зорилтыг биелүүлэх шаардлагатай байна. Тиймээс эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар нь Монгол улсад эрүүл мэндийн санхүүжилтийн гол эх үүсвэрийг улсын төсөв, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлээр бүрдүүлэхийг санал болгож байна. Үүнээс гадна хувь хүний төлбөр хэт их өндөр биш бол тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх бас нэгэн чухал эх үүсвэр гэдгийг мартаж болохгүй (5.1.3.a хэсэгт тусламж үйлчилгээний багцын тухай хэлэлцүүлгийг үзнэ үү). 6.2. Улсын төсөв Монгол улсын эрүүл мэндийн тогтолцооны санхүүжилтийн нэг гол эх үүсвэр нь улсын төсөв юм. Эрүүл мэндийн улсын зардлын 75% орчмыг улсын төсөв эзлэх ба энэ нь ихэвчлэн орлогын татвар, НӨТ-аас бүрддэг. Тамхины онцгой татварын 2%-ийг нийгмийн эрүүл мэндийг дэмжих үйл ажиллагаанд зарцуулахаар хуульчилсан байдаг. Санхүүжилтийн шинэ загварын дагуу улсын төсвийн санхүүжилтийн хэмжээ болон эх үүсвэрт өөрчлөлт орохгүй. Харин эрүүл мэндэд хор хөнөөлтэй тамхи, архи, элсэн чихэр, амьтны гаралтай өөх тос зэрэг бүтээгдэхүүний онцгой татварыг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд зориулан зарцуулах явдлыг дэмжинэ. Тусламж үйлчилгээг орон нутгийн төсвөөс бус харин төвлөрсөн улсын төсвөөс санхүүжүүлэх нь тусламж үйлчилгээний багцыг тэгш хүртээх, аймгууд хоорондын ялгаатай эрсдлийг хуваалцахад илүү давуу талыг олгодог. Нэг худалдан авагчийн тогтолцоонд төвлөрсөн төсөв илүү нийцдэг ба энэ тухай сүүлд дэлгэрэнгүй өгүүлнэ (Бүлэг 9). Монгол улсад албан бус салбар их хөгжсөн, эмзэг бүлгийн хүн ам олон байгаа тул бүх нийтийг тусламж үйлчилгээнд хамруулах зорилтыг хэрэгжүүлэхэд засгийн газраас хангалттай хэмжээний төсвийн санхүүжилт өгөх нь чухал юм. Эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцыг өрх, сумын эмнэлгийн анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний багцтай нийлүүлж нэгдсэн нэг багц бий болгохыг бид зөвлөж байгаа. Энэхүү эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний нэгдсэн багцыг даатгалын шимтгэлээ төлж чадахгүй иргэдийн шимтгэлд засгийн газраас олгодог татаасын хэмжээг нэмэгдүүлэх эсвэл даатгалын санд улсын төсвөөс шууд татаас өгөх замаар санхүүжүүлэх учиртай (Бүлэг 10). Тусламж үйлчилгээний нэгдсэн багцыг санхүүжүүлэх эх үүсвэрийн асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Засгийн газрын яамдууд зөвшилцөлд хүрч, холбогдох хууль эрх зүйн актад өөрчлөлт оруулах шаардлагатай.

 

 

42

Санал болгож буй загварт улсын төсвөөс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх гэж байгаа санхүүжилтийн урсгал одоо байгаагаас өөр байдлаар явах шаардлагатай болно. Одоогоор санхүүжилт СЯ-наас гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд уруу шууд, аймгийн Засаг даргын тамгын газраас аймаг, сум болон өрхийн эмнэлэгт очдог. Шинэ загварын дагуу эмнэлгүүдийн урсгал зардлын төсвийн санхүүжилт нь нэг худалдан авагчаар дамжиж хийгдэнэ (Дүрслэл 10). Хөрөнгө оруулалтын зардлын төсөв болон босоо байдлаар хуваарилагддаг нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний хөтөлбөрийн санхүүжилтийг одоохондоо ЭМЯ-ны мэдэлд хэвээр үлдээх нь зүйтэй юм. Харин урт хугацаанд урсгал зардал, хөрөнгийн зардал болон нийгмийн эрүүл мэндийн хөтөлбөрийн санхүүжилт зэргийг нэг худалдан авагч байгууллагын удирдлага, санхүүжилтэд нэгтгэж, улсын болон хувийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг ижил нөхцлөөр санхүүжүүлж, хооронд нь өрсөлдүүлэх шаардлагатай. Дүрслэл 10. Засгийн газрын урсгал төсвийн санхүүжилтийн санал болгож буй урсгал Санхүүжилтийн одоогийн урсгал Санхүүжилтийн санал болгож буй урсгал 6.3. Хувь хүний тусгай зориулалтаар урьдчилан төлөх шимтгэл Монгол улсын иргэн бүр нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах ёстой хэмээн хуулиар үүрэг болгосон ч хүн амын 20% нь даатгалд хамрагдаагүй бөгөөд тэд албан бус салбарт харъяалагддаг. Албан бус салбарт ажиллагсад хэмээн нэрийдэж байгаа иргэдэд жижиг бизнесийн үйл ажиллагааг бүртгэлгүйгээр явуулдаг, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг, малчид, оюутнууд, ажилгүйчүүд багтана. Засгийн газар шимтгэлийг нь хариуцдаг хүн амын бүлгийн ачаар нийт хүн амын даатгалын хамралт >80%-д харьцангуй тогтвортой байх хандлагатай байна. Засгийн газар нийт даатгуулсан хүн амын 60% буюу 1.3 сая хүний шимтгэлийг татаасаар олгодог ч энэхүү татаас нь эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогын дөнгөж 13%-ийг бүрдүүлдэг. Түүнчлэн татаас олгож буй хүн амын эрүүл мэндийг тооцолгүйгээр тогтмол

Санхүүжилтийн эх үүсвэр:

Засгийн газрын төсөв

Санхүүжилтийн эх үүсвэр:

Засгийн газрын төсөв

СЯ/Tөрийн сан

Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд

УБ/Aймгийн ЗДТГ

Aймаг/Дүүрэг/ Сум ба өрхийн эмнэлгүүд

Нэг худалдан авагч/ Tөрийн сан

Aймаг/Дүүрэг/ Сум ба өрхийн эмнэлгүүд

Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд

 

 

43

хэмжээний шимтгэлээр тооцон татаасыг олгодог. Албан салбарт ажиллагсдын хувьд шимтгэл нь цалингийн 4%-тай тэнцэх хэмжээтэй байх ба үүнийг ажил олгогч ба ажилтан хувааж төлнө. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Эрүүл мэндийн даатгалын үнэлгээний тайлан”-гаас үзэх боломжтой ба энэ тайланд нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын орлого цуглуулах тогтолцооны өнөөгийн байдалд нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийсэн болно (Хавсралт 1).

Санхүүжилтийн шинэ загвараар нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог бэхжүүлэхийг санал болгож байна. Тухайлбал, хүн амыг бүх нийтээр хамруулж, тусламж үйлчилгээний багцын цар хүрээг өргөтгөхийг зорьж байна. Монгол улс бага-дунд орлоготой хөгжиж байгаа, албан бус салбар нэлээд их хөгжсөн улс орон учраас бүх нийтийг нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээнд хамруулахын тулд ядуу болон эмзэг бүлгийн хүн амын даатгалын шимтгэлийг засгийн газраас даадгийг үргэлжлүүлэх шаардлагатай. Мөн эрүүл мэндийн даатгалын ач тус болон заавал даатгуулах үүргийн талаар олон нийтэд сурталчлах замаар иргэдийг даатгалд хамруулах ажлыг эрчимжүүлж менежментийг сайжруулснаар бүх нийтийг эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах боломж бий.

Засгийн газрын татаас хэдийгээр тогтмол хувь хэмжээгээр тооцогдсон хэвээр үргэлжилж болох ч шимтгэлийг нь татаасаар өгч буй иргэдэд тооцон олгож буй хувь хэмжээг албан салбарынхтай ойртуулан тэнцвэржүүлэхийн тулд цалингийн доод жишигтэй уялдуулах замаар дорвитой өсгөх шаардлагатай байна. Засгийн газраас олгож буй татаас нь зөвхөн ядуу болон эмзэг бүлгийн иргэдэд чиглэх нь илүү оновчтой. Мөн албан салбарын ажиллагсдын гэр бүлийн гишүүдийг, үүнд хүүхэд, ахмад настнууд орно, хамтад нь даатгалд хамруулдаг гэр бүлийн эрүүл мэндийн даатгалыг зэрэгцүүлэн нэвтрүүлэх нь зүйтэй. Дэлхийн банкны санхүүжилтээр НХХЯ-нд хэрэгжиж буй төслийн үр дүнд тухайн хүн/түүний гэр бүлийн ядуурлын түвшинг үнэлэх орлогыг дундажлан тооцох аргыг 2011 оны эхнээс нэвтрүүлэхээр бэлтгэж байна. Орлогыг дундажлан тооцох аргачлалыг эрүүл мэндийн салбарт төр засгаас даатгалын шимтгэлийг нь даах өрх гэр, иргэдийг тогтооход ашиглах боломжтой. Нөгөө талаас, даатгалын шимтгэл төлөх чадвартай хүмүүсийг тогтоож эрүүл мэндийн даатгалд элсүүлэхэд тус аргачлал дөхөм үзүүлнэ.

Цалингийн хувиар тооцогдож буй 4% шимтгэлийг байж болох хамгийн доод хязгаар гэж үзэж, дахин бууруулахгүй байх нь зүйтэй. Санхүүжүүлэх боломжтой, хүн амын эрүүл мэндийн эрэлт хэрэгцээ ба олон улсын түвшинд өрсөлдөхүйц хөдөлмөрийн өртөг бүхий тусламж үйлчилгээний багцын цар хүрээ, гүнийг засгийн газрын татаас төлөх боломжтой хавсруулан судалж цалингаас төлөх шимтгэлийн хувь хэмжээг тогтоох нь зүйтэй.

6.4. Тусламж үйлчилгээ авахад төлөх хамтарсан төлбөр Хэдийгээр Монгол улсын хувьд хамтарсан төлбөр (co-payment) нь эрүүл мэндийн даатгалын санд ордоггүй ч, даатгалаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээ авах арга зам мөн тул орлогын чухал эх үүсвэр юм. Хамтарсан төлбөр нь хэд хэдэн ач холбогдолтой: (1) эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хамтран санхүүжүүлэх; (2) үйлчлүүлэгч өөрөө төлбөр төлж байгаа учраас чанартай тусламж үйлчилгээ шаардах боломжтой; (3) өвчтнүүдийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг ашиглах байдалд нөлөөлөх буюу хамгийн оновчтой тусламж үйлчилгээ авч, нэгэн ижил шатлгаанаар олон янзын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид хандахгүй байхад нөлөөлөх, (4) эм хангамжийн компаниудын үнэ тогтоох зан үйлд нөлөөлөх буюу хэрэв хөнгөлөлттэй олгох эм хязгаарлагдмал байвал тэдгээр компанид нөлөөлөх боломжтой зэрэг үүрэгтэй байдаг. Хамтарсан төлбөрийн тогтолцоог хэрэгжүүлж байх явцад ядуу иргэдийг чөлөөлөх механизм боловсруулах буюу хамтарсан төлбөрийн хэмжээ нь орлогын түвшингээс хамаарахаар зохицуулалт хийх хэрэгтэй.

 

 

44

Ингэж чадаагүй тохиолдолд ядуучууд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах хүртээмж буурч, тэдний эрүүл мэндийн байдал доройтоно. Монгол улсын хувьд өнөөдрийн байдлаар хамтарсан төлбөрийг хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламжид авч байна. Хоёр дахь шатлалын хэвтүүлэн эмчлэх үйлчилгээнд оношийн бүлгийн төлбөрийн 10%, гурав дахь шатлалд 15%-ийг хамтарсан төлбөрөөр төлнө. Хүртээмж талаас нь бодолцон хүүхдүүд болон ахмад настнуудыг (хоёул засгийн газраас шимтгэлийг нь даадаг) хамтарсан төлбөрөөс чөлөөлсөн. Гэвч ЭМД-ын үйлчилгээний гол хэрэглэгчид нь тэтгэврийн насныхан, нийгмийн халамжийн тэтгэмж авагчид зэрэг даатгалын шимтгэлийг нь төр хариуцдаг бүлгийнхэн эзлэх ба тэдний авч буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд хувь хүний төлбөр мөн нөлөөлдөггүй. Хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний хамтарсан төлбөрийг албан ба албан бус салбарт ажиллагсад голчлон төлөх ба даатгалын сангийн орлогын дийлэнх хэсэг албан салбараас орж ирдэг. Гэхдээ даатгалын шимтгэлийг нь төр хариуцдаггүй бага орлоготой албан бус салбарын хүн амын бүлгийн хувьд хамтарсан төлбөр нь өвчтний эмнэлэгт хэвтэх хүсэл сонирхолд нөлөөлөх механизм болж болох юм. Учир нь шатлал ахих тутам хамтарсан төлбөрийн хэмжээ ихсэнэ. Үүний зэрэгцээ Монголд хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах зан үйлд нөлөөлж байдаг төрөл бүрийн албан бус төлбөр байдаг (Хавсралт 5). Тиймээс хэрэв тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид албан ёсны хамтарсан төлбөрөөс гадна албан бус төлбөр аваад байвал албан ёсны хамтарсан төлбөрийг эргэж харах асуудал гарна.

Санхүүжилтийн шинэ загвар нь өрх, сумын эмнэлгийн үзүүлж буй эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээнээс хамтарсан төлбөрийг авахгүй байх, түүнчлэн засгийн газар ядуу, эмзэг бүлгийн иргэдийн шимтгэлийг татаасаар өгч байгаа учраас хоёр ба гурав дахь шатлалын тусламж авахад тэдний төлөх хамтарсан төлбөрийг чөлөөлөхийг санал болгож байна. Хамтарсан төлбөрийн хэмжээ, нийт дүн нь тусламж үйлчилгээний багцын өртөг, тэрхүү багцын хэдэн хувь нь эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн орлогоос, хэдэн хувь нь засгийн газрын татаасаар санхүүжих болон тусламж үйлчилгээний багцын цар хүрээ, гүний тэнцвэрт харьцаанаас хамаарна.

6.5. Бусад Хувь хүний төлбөр (out-of-pocket payment) нь санхүүжилтийн нэг эх үүсвэр бөгөөд эрүүл мэндийн нийт зардлын 49.6%-ийг эзэлж байгаа. Хувь хүний төлбөрийг албан бус салбарынхныг даатгалд түлхүү хамруулах, тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх, нэг худалдан авагч байгууллага худалдан авах үйл ажиллагааг үр дүнтэй явуулах замаар бууруулж болно. Амбулаторийн тусламж үйлчилгээнд төлбөрт үйлчилгээ нэвтрүүлсэн, ажлын цагийн дараа төлбөртэйгээр нэмэлт тусламж үйлчилгээ үзүүлэх тухай Эрүүл мэндийн сайдын тушаалыг эргэн нягтлах шаардлагатай35. Даатгуулагчдын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах эрхийг хангах, тусламж үйлчилгээний болон эмнэлэг дээрх мэдээллийн ил тод байдлыг сайжруулах тал дээр худалдан авагч байгууллага нөлөөлж чадах ба ингэснээр өвчтнүүд эмнэлгээс тусламж үйлчилгээ авахдаа төлөх албан бус төлбөр багасна.

Саяхан байгуулагдсан Хүний хөгжлийн сан нь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны бас нэг үүсвэр болох ёстой. Энэ санд олборлох үйлдвэрлэлийн татварын орлого орж ирнэ. Дэлхийн зах зээл дээр нүүрс болон бусад эрдсийн үнэ, саяхан зэсийн үнэ хэлбэлздэг шиг хэлбэлзэлтэй

                                                            35 2007 оны Эрүүл мэндийн сайдын №277 тушаал, 2007 оны Эрүүл мэнд ба Сангийн сайдын №370/327 тушаал

 

 

45

байдаг учраас үндэсний орлого бүрдүүлэлтэд сөргөөр нөлөөлдөг талтай. Орлогын хувьд төдийлөн тогтвортой бус тул ХХС нь ЭМД-ын тууштай, найдвартай эх сурвалж болж чадахгүй зөвхөн уг сангийн хүүгийн төлбөрийн тодорхой хэсгийг ЭМДС-ийн орлогыг бүрдүүлэхэд ашиглах боломжтой. ХХС-г Норвегийн Тэтгэврийн Сан (урьд нь Газрын тосны сан байсан) шиг эдийн засгийн хөгжлийн циклийн хэлбэлзлийг сөрөх байдлаар ашиглаж болно. Тухайлбал засгийн газар өөрийн хүлээсэн үүргээ биелүүлж чадахгүй байвал сангийн хөрөнгийн тогтвортой, тасралтгүй байх нөхцлийг хангах буюу ЭМД-ын хувьд түүний даатгуулагчдадаа үзүүлэх тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг баталгаажуулахад ашиглаж болно гэсэн үг юм.

ЭМД-ын сан нь орлогын үлдэгдэлтэй гарч, өнөөг хүртэл санхүүжүүлж буй тусламж үйлчилгээний цар хүрээ, төлбөрийн тарифын хүрээнд сангийн алдагдалд орж байгаагүй. Арилжааны банкуудад байршуулсан сангийн хөрөнгийн багахан хэсгээс эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлогын 3% бүрддэг. Санхүүжилтийн шинэ загварын дагуу ЭМДС-ийн бүх үлдэгдэл, нөөцийг Төрийн санд байршуулах, боломжтой бол тодорхой хувийн хүү бодуулж байхаар хэлэлцэх, улмаар жилийн эцсийн үлдэгдэл, нөөцийн хэмжээг аль болох багасгахыг зөвлөж байна. Нөөцийн сангийн хэмжээг багасгаж, нөгөө талаас хэрэв ямар нэгэн төлөвлөөгүй мөртлөө зайлшгүй шаардлагатай нэмэлт зардал гаргах үед түүнийг СЯ-наас гаргах баталгаа өгвөл нөөцийн санг тусламж үйлчилгээнийхээ багцыг өргөжүүлэхэд зориулах нь зүйтэй.

 

 

46

7. САНХҮҮЖИЛТИЙГ БҮРДҮҮЛЭХ Энэ бүлэгт санхүүжилт болон санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хэн санхүүжилтийг ямар зарчмаар бүрдүүлэх талаар бичсэн болно.

7.1. Зарчим Монгол улсын орлого бүрдүүлэх тогтолцоог боловсруулахад баримтлах гол зарчим нь улсын санхүүжилтийн тогтвортой байдал, санхүүжилтийн тэгш байдал, сайн засаглал ба захиргааны үр ашигтай ажиллагаа зэрэг байх болно.

Монгол улсад татвар болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн хураамжийг цуглуулах ажлын чадавхи нь улс орны эдийн засаг, хөдөлмөрлөх хүчнээс хамаарна. Монгол улсын эдийн засаг экспортын орлого, зэс болон бусад эрдэс бодисын олон улсын зах зээл дэх үнийн хэлбэлзлээс ихээхэн шалтгаалдаг. Энэ хэлбэлзэл татварын орлогод нөлөөлдөг. Хүний хөгжлийн санг иймэрхүү хэлбэлзэл гарах үед оновчтой ашиглавал төлөвлөж буй үйл ажиллагааны удаан хугацааны тогтвортой байдалд эрсдэл учруулахгүйгээр тэнцвэржүүлэх боломжтой. Үүний зэрэгцээ Монгол улсын том албан бус салбар эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл цуглуулах ажилд хүндрэл учруулна. Гэсэн хэдий ч эрүүл мэндийн салбарын зорилтыг хэрэгжүүлэхэд улсын санхүүжилт тогтвортой, давамгай байх нь чухал. Үүний тулд эрүүл мэндийн салбарын удирдах ажилтнуудын засгийн газарт эрүүл мэндийн салбарын улсын санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлэх талаар ухуулга нөлөөлөл, лобби сайн хийх чадавхи хэрэгтэй. Сүүлийн хэдэн жилд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд зарцуулсан улсын санхүүжилт ДНБ-ий ердөө 3.2%-3.4%-ийг эзэлж байсан (Хавсралт 4-ын Хүснэгт 3). Хамтарсан төлбөр болон хувь хүний төлбөрийг бууруулахад Засгийн газар ДНБ-ий дор хаяж 5%-ийг зарцуулах хүсэл зориг гаргах хэрэгтэй байна.

Санхүүжилтийн тэгш байдлыг гол тодорхойлогч нь санхүүжилтийн эх үүсвэрийг хэнээс ямар хэмжээгэр ба шимтгэлийг яаж тооцож буй байдал байдаг. Татварын тогтолцоо төвлөрсөн ч гэсэн хувь хүний орлогын албан татварыг орон нутгийн төсвийн орлогод оруулах болсон нь төв засгийн газрын төсвийг бүр ч регрессив шинжтэй болгож байна. Төв засгийн газрын төсвийн шинэчлэлийн асуудал нь эрүүл мэндийн салбар болоод энэ баримт бичгийн хүрээнээс хальсан асуудал. Тиймээс улсын төсөв, эрүүл мэндийн даатгалын санг бүрдүүлэх тогтолцоог зөвхөн тэгш байдлын үүднээс авч үзэх болно.

Цалингаас авч буй эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл нь тогтмол хувиар тогтоогдсон бөгөөд тэгш байдлыг хангасан гэж үзэж болно. Харин засгийн газраас даатгалын шимтгэлийг төр хариуцаж буй татаас нь хэдийгээр орлогоос хамаарсан татвараас бүрддэг ч, хамрагдаж буй бүх хүн амын бүлгийн төлбөрийн чадвараас хамаараагүй бүгдэд нь тогтмол олгогддог учраас регрессив шинжтэй. Иймээс засгийн газрын татаасыг зөвхөн ядуу, эмзэг бүлгийнхэнд олгох байдлаар илүү оновчтой болговол засгийн газрын татааст хамрагдалгүй үлдсэн хэсэг өөрсдөө шимтгэлээ хариуцах замаар даатгуулж эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт илүү прогрессив болно. Албан бус салбарт ажиллагсад мөн тогтмол хэмжээний шимтгэл төлдөг ба тэднээс шимтгэл цуглуулах ажлыг сайжруулж, үүний зэрэгцээ сайн дураар даатгуулах сонирхлыг нэмэгдүүлэхийн тулд тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх хэрэгтэй. Улмар шимтгэл цуглуулах ажлын үр дүн дээшилнэ. Хамтарсан төлбөр нь регрессив шинжтэй, тусламжийн хүртээмжид сөргөөр нөлөөлдөг ч орлогыг нэмэгдүүлэх, мораль хазардыг бууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тиймээс ядуу, эмзэг бүлгийнхнийг хамтарсан төлбөрөөс чөлөөлөхийг зөвлөж байна. Хамтарсан төлбөрийг орлогоос хамаарсан болговол прогрессив шинжтэй болно.

 

 

47

Орон нутгийн татварын болон нийгмийн даатгалын хэлтсүүдээр дамжин үндэсний татвар, цалинд суурилсан эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл хоёуланг нь төвлөрүүлэн цуглуулдаг тул шимтгэлийг цуглуулах, орлого бүрдүүлэх ажил захиргааны хувьд харьцангуй үр ашигтай хийгддэг гэж болно. Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг албан салбараас цуглуулах ажлын үр дүнг бараг 100% буюу төлөвлөгөөт шимтгэлийг бараг бүрэн цуглуулж байна гэж хэлж болно. Тогтмол хэмжээний шимтгэл цуглуулах ажлыг нэлээд сайжруулах шаардлага байгааг харгалзан үзвэл эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт одоогийн шимтгэл цуглуулах тогтолцоог хэвээр нь хадгалахыг зөвлөж байна.

Шимтгэл цуглуулах байгууллагуудын ажлын гүйцэтгэл, хариуцлагыг дээшлүүлэхийн тэлд шимтгэл цуглуулах тогтолцоонд тодорхой давтамжтайгаар хөндлөнгийн аудит хийлгэх хэрэгтэй.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцоог санхүүжүүлэх өөр нэг эх үүсвэр нь одоогийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл болон засгийн газрын татаасны оронд эрүүл мэндийн тусгай татварыг нэвтрүүлэх хувилбар байж болно. Үүний дүнд санхүүжилтийн тэгш байдал, захиргааны үр ашиг сайжирч, санхүүжилтийн хуваагдмал байдал арилах ба ингэснээр эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний багц, түүнийг үзүулэхэд ажиглагдаж байгаа хуваагдмал байдал арилна. Гэвч Монгол улсын засгийн газар нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалыг хөгжүүлэх зорилттой ажиллаж байгаа учраас энэ хувилбар улс төрийн хувьд тохиромжгүй.

7.2. Оролцогч талууд Татварын ерөнхий газар Татварын ерөнхий газар нь Монгол Улсын Ерөнхий сайдын харъяанд татвар хураах үндсэн үүрэгтэй засгийн газрын агентлаг юм. Шинэ загвараар тус байгууллагын одоогийн харьяалал, үүрэг, бүтэц зохион багуулалтыг хэвээр хадгалахыг санал болгож байна.

УНДЕГ УНДЕГ нь НХХЯ-ны харъяа эрүүл мэндийн даатгалыг багтаан нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хураамжийг хариуцан ажилладаг засгийн газрын агентлаг юм. Энэ байгууллагын чиг үүргийн өөрчлөх шаардлага байхгүй. Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг нийгмийн даатгалын бусад шимтгэлээс салангид байдлаар цуглуулж тусдаа байгууллага байгуулбал харин ч эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн үйл явцыг ямар ч хэрэгцээгүйгээр хүндрүүлж, захиргааны зардлыг нэмэгдүүлнэ. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн загварын бусад олон бүрэлдэхүүн хэсгийг бүтээн босгоход Монгол улс маш их зүйл хийх хэрэгтэй байгаа учраас үндсэн зорилтоо хэрэгжүүлэхэд саад болох чухал бус үйл ажиллагаа, улс төрийн дэмий хүндрэл ерөөс илүүц юм. Гэхдээ одоогийн тогтолцоонд нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийсний үндсэн дээр албан бус салбарынхнаас шимтгэл цуглуулах ажлын үр дүнг дээшлүүлэх хэрэгтэй. Энэ нь албан бус салбарынхнаас даатгалын шимтгэлийг цуглуулах, тэднийг хамруулах гэж хэт их хүчин чармайлт зарах гэхээсээ илүү төлбөрийн чадвартай хүмүүсийг тодорхойлж, татвар төлөх эрмэлзлийг нь өдөөх тухай асуудал юм. НХХЯ-ны эхлүүлэх гэж байгаа нийгмийн даатгалын орлогыг дундажлан тооцох аргыг хэрэгжүүлэн, эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог сайжруулах зорилгоор ЭМЯ болон СЯ ашиглаж эхэлбэл албан бус салбарынхны төлбөрийн чадвартай хэсэг хялбархан ялгагдана. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид тусламж үйлчилгээ үзүүлэх үедээ хамтарсан төлбөр болон хувь хүний төлбөрийг хураадаг. Хувь хүний төлбөрийн хэмжээг бодит байдлаас

 

 

48

доогуур тайлагнадаг байдлыг арилгахын тулд эрүүл мэндийн улсын эмнэлгүүдийн дотоод санхүүгийн удирдлагыг сайжруулах, хувь хүний төлбөрт хөндлөнгийн аудит хийлгүүлэх, түүнчлэн дансан дахь үлдэгдлийг Төрийн сан эргүүлэн татах СЯ-ны журмыг хүчингүй болгох хэрэгтэй. 7.3. Үйл явц, ажилбарууд Татварыг цуглуулах ажил, процедурыг Татварын тухай хууль болон СЯ, Татварын ерөнхий газраас гаргасан удирдамж, журмын дагуу зохицуулдаг. Энэ тухай өгүүлэх нь энэхүү баримт бичгийн хүрээнээс хальсан явдал болно.

Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг хэрхэн цуглуулдаг тухай Эрүүл мэндийн даатгалын үнэлгээний тайланд дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байгаа (Хавсралт 1).

Даатгалын шимтгэлийн цалинд ногдуулах доод хувь хэмжээг УИХ-аар, харин тогтмол хэмжээгээр төлдөг шимтгэлийг Засгийн газраас тогтоож буй өнөөгийн тогтолцоог хэвээр хадгалах нь зүйтэй. Харин даатгалын сангаас хөнгөлөх нэн шаардлагатай эмийн үнийн жагсаалт батлах, хамтарсан төлбөрийн хэмжээ тогтоох тухай шийдвэрийг холбогдох хуулинд өөрчлөлт оруулах замаар Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөл болон УИХ-аас Засгийн газарт шилжүүлбэл зохино. Тусламж үйлчилгээний багцыг санхүүжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээ, санхүү-эдийн засгийн бодлогын чиглэл зэргээс хамаарч Засгийн газар шимтгэлийн хэмжээг тогтоох, эмийн үнийг хөнгөлөх хувь хэмжээ, төсвийн татаас зэргийн талаар шийдвэр гаргах хэрэгтэй ба эрүүл мэндийн байдал, нийгмийн хамгааллыг хэр хэмжээнд байлгахыг хүсч байгаагаа тооцох боломжтой.

Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг албан салбараас цуглуулж буй өнөөгийн тогтолцоог өөрчдөх шаардлагагүй. Учир нь энэ ажил бараг 100%-ийн үр дүнтэй байгаа. Харин албан бус салбарыг хамруулахад порцедураа шинэчлэх, илүү идэвхтэй ажиллах шаардлагатай. Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нь заавал даатгуулах даатгал учраас хүн бүр эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд хамрагдах ёстой. Даатгалын шимтгэлээ удаан хугацаагаар төлөөгүй тохиолдолд хүүгийн төлбөр ногдуулах болон хожимдуулсны төлбөр зэрэг арга хэмжээ авч болно. Үүний зэрэгцээ үндсэн хөрөнгийг түр буюу бүр хураах, банкан дахь дансыг хаах зэрэг арга хэмжээ авч болно. Төрийн бүх төрлийн албан хаагчдын өдөр тутмын ажлаар дамжуулан даатгалын шимтгэл төлөлтийг сайжруулах боломжтой. Тухайлбал, замын цагдаагийнхан, нисэх онгоцны буудал дээрх байцаан өнгөрүүлэхийн ажилтнууд эсвэл эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, төрийн аль нэг үйлчилгээ авахаар ирэх үед нь даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авч болно.

Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээг багтаан бүх нэн шаардлагатай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг авах боломжийг олгодог эрүүл мэндийн даатгалын карт олгох нь мөн албан бус салбарынхны хамралтыг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлнө.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авах үед төлдөг хувь хүний төлбөрийг эмнэлгүүд дээр хураах ажлыг үйлчлүүлэгчид дөхөм, хялбар болгох хэрэгтэй. Албан бус төлбөрийн талаарх гомдол саналыг хүлээн авах, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг цаг хугацаанд нь шуурхай авах зэрэг үйл ажиллагааг сайжруулах хэрэгтэй.

 

 

49

8. САНГ НЭГТГЭХ (POOLING), НЭГТГЭСЭН САНГ БАЙРШУУЛАХ БОЛОН САНГИЙН УДИРДЛАГА

Энэ бүлэгт санхүүжилтийн шинэ загварын дагуу санг нэгтгэн төвлөрүүлэх зарчим, арга замын талаар бичсэн болно.

8.1. Зарчим Санг нэгтгэх үйл ажиллагаа нь зайлшгүй мөрдөх зүйл бөгөөд үүнийг эв санааны нэгдлийн зарчимд тулгуурлан гүйцэтгэх ёстой. Үүний дүнд мөнгөний урсгал эрүүл хэсгээс өвчтэй уруу, баянаас ядуу уруу, бүтээмж үйлдвэрлэгч хэсгээс үйлдвэрлэдэггүй хэсэг уруу урсаж, эрүүл мэндийн арга хэмжээг санхүүжүүлэх эрсдлийг аль нэг хувь хүн биш, нийгмийн бүх гишүүд хуваалцан үүрэх ёстой36. Бүх нийтийг хамруулах болон эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тэгш хүртээмжтэй байдлыг хангах зорилгоор санг нэгтгэх ажлыг хийхдээ дараахь зарчмуудыг баримтлах нь чухал юм.

Санхүүжилтийн санг хэрхэн нэгтгэхийг бодохын тулд баримтлах гол зарчим нь эрсдлийн санг нийлүүлж, хуваагдмал байдлаас үүсэхээс зайлсхийх, сангийн тоог аль болох цөөн байлгах явдал мөн. Ингэснээр эрүүл мэндийн эрсдлийг бүх нийтээр хуваалцах боломж бүрдэнэ. Санг зааглан ялгах нь хүн амын дунд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний эрсдлийг хуваагдмал байдлатай болгож, улмаар тэгш байдалд сөргөөр нөлөөлөн, захиргааны ажлын ачааллыг ихэсгэн, дагалдах зардлыг нэмэгдүүлнэ. Түүнчлэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах ажиллагаа хуваагдаж, олон санхүүжүүлэгч байгууллага ажиллахаас ажлын үр дүн буурч, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой бүх асуудлыг хянах чадваргүй болох учраас нөлөө нь ч багасна. Үүний зэрэгцээ тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэлийг иж бүрнээр нь хийх боломж нь хязгаарлагдаж, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний үр ашиг, чанарыг сайжруулах боломжуудыг алдахад хүрдэг. Монгол улс улсын төсөв, эрүүл мэндийн даатгалын сан гэсэн санхүүжилтийн хоёр гол том сантай, нөгөөтэйгүүл эрсдлийн сан хуваагдмал гэсэн үг. Сангийн ийм хуваагдмал байдлыг арилган нэгдмэл сан бий болгож, хувь хүний авах эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг нэг сангаас санхүүжүүлэхийг санал болгож байна. Санг нэгтгэх ажлын үндэс суурь нь эв санааны нэгдлийн зарчим байх ёстой бөгөөд хувь хүмүүс эрүүл мэндийн даатгалын санд өөр өөрийн төлбөрийн чадварын хэмжээгээр хувь нэмэр оруулна гэсэн үг юм. Нэгтгэсэн санг харин хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хэрэгцээнд үндэслэн хүн амд зориулсан тусламж үйлчилгээний нэгдсэн багц хэлбэрээр ашиглах хэрэгтэй.

Нэгдсэн санг арилжааны эрсдлээс хамгаалж, найдвартай газар байршуулах хэрэгтэй. Санг нэгтгэх үйл ажиллагаа ил тод, хариуцлагатай байдлаар хийгдэх ёстой. Санг нэгтгэх үйл явц болон түүний гүйцэтгэлд хөндлөнгийн аудит хийлгэх нь уг ажлын үр дүн, үр ашгийг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

Санг нэтгэх ажлын удирдлагыг зардлын хувьд үр ашигтай байдлаар хийх ёстой бөгөөд үйл ажиллагааны давхардал гаргахгүй болж өгвөл санг нэг удирдлагтай ажиллуулах хэрэгтэй. Сангаас гарах аливаа санхүүжилт, төлбөрийг худалдан авагч байгууллагын зөвшөөрөлтэйгээр хийнэ. Өнөөдрийн байдлаар улсын төсвийг оны эхэнд батлуулсан сарын санхүүжилтийн хуваарийн дагуу ЭМЯ-ны (одоогийн байдлаар худалдан авагч) ямар нэг зөвшөөрөлгүйгээр СЯ-ны Төрийн сангаас шууд эмнэлгүүдэд хийж байна.

                                                            36 Peter C. Smith and Sopie N. Witter, Risk pooling in health care financing: The implications for health system performance, World Bank, 2004.  

 

 

50

8.2. Санг нэгтгэх боломжит хувилбарууд, сан захирагч ба сангаас

тогтсон зориулалтын дагуу санхүүжилт хийх байгууллагыг (= худалдан авагч) тодорхойлох

Өвчин тусах, хүндрэх эрсдэл нь хүн амын дунд жигд бус тархалттай, хувь хүнд хэзээ, ямар эрсдэл учрахыг урьдчилан таах аргагүй байдаг. Тэгэхээр эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд шаардагдах зардал ч мөн урьдчилан таашгүй, өртөг өндөр байвал хувь хүн өөрөө бүгдийг төлөхөд хэцүү болно гэсэн үг. Ийм учраас хүн төрөлхтөн олон жилийн өмнөөс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнийхээ зардлын эрсдлийг хуваалцах зорилгоор улсын төсөв эсвэл эрүүл мэндийн даатгалын зохицуулалтаар дамжуулан нэгдсэн санг бий болгож ирсэн байна. Олон хүнтэй, том сан байх тусмаа эрсдлийг илүүтэй хуваалцана. Эрсдэл хуваалцах дөрвөн төрлийн хэлбэр байдаг: эрсдлийн сан огт байхгүй, бүх зардлыг хувь хүн өөрөө хариуцах; эрсдлийн нэгдмэл сан буюу үндэсний хэмжээний нэг сангаас бүх зардал төлөгдөнө; эрсдлийн хуваагдмал сан буюу эрсдлийн бие даасан хэд хэдэн сан зэрэгцэн оршдог (орон нутгийн засгийн газар эсвэл ажил олгогчид суурилсан сан); нэгдсэн эрсдлийн сан буюу хуваагдмал эрсдлийн сангууд бие биен нөхөх үүрэг гүйцэтгэдэг1.

Монгол улс эрсдлийн хуваагдмал сан бүхий ангилалд хамаарна. Гэхдээ өнөөдрийн байгааг энэ хэвээр нь үлдээхийг зөвлөхгүй байна. Эрүүл мэндийн улсын төсөв ба нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал гэсэн салангид хоёр сан хамралтын хувьд ялгаатай, тусламж үйлчилгээний багцын хувьд ч ялгаатай учраас худалдан авах үйл ажиллагааг хуваагдмал болгож, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцооны гүйцэтгэлд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж тэгш бус, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх нөөцийн ашиглалт үр ашиггүй, захиргааны зардал их зэрэг сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Тиймээс байвал зохих хувилбар нь хоёр том санг нэг санд нэгтгэж, захиргааны зардлыг хэмнэх, нэг худалдан авагч байгууллагыг бий болгох алхмыг хийж эрсдлийн нэгдмэл санг үүсгэх явдал юм.

Эрүүл мэндийн улсын төсвийг нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын сантай хэрхэн нэгтгэх вэ? Улсын эрүүл мэндийн төсөв, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл хоёулангийнх нь санхүүжилтийг урсгалыг өөрчлөх замаар эрүүл мэндийн үндэсний нэг сан бий болгож хоёр санг нэгтгэхийг санал болгож байна. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар нь “бүх нийтийг хамарсан үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын загвар” байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл нэгдмэл сан нь бүх нийтийг даатгалд хамарсан үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын сан байх болно. Нэгдмэл санд орох эрүүл мэндийн улсын төсөв нь хураамжийг төрөөс дааж буй иргэдэд олгодог татаас, эрүүл мэндийн нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээний татаас хэлбэрээр харин даатгаалын эх үүсвэр нь ажил олгогч, ажилтнууд болон сайн дураар даатгуулагчдын төлөх эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл хэлбэрээр орно гэсэн үг (Дүрслэл 11). Улсын эрүүл мэндийн төсвөөс санхүүжих нэн шаардлагатай эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний талаар Бүлэг 11-т өгүүлсэн. Эрүүл мэндийн улсын төсвөөс санхүүжиж байгаа хөрөнгө оруулалтын зардал, эрүүл мэндийн үндэсний босоо хөтөлбөрийн санхүүжилт болон олон улсын хандивлагч байгууллагуудын тусламжийг нэгдмэл санд эхний ээлжинд хамруулахгүй. Гэхдээ үр ашигтай ажиллагааг дэмжих үүднээс эдгээр санхүүжилтийг нэг худалдан авагч байгууллагаар дамжуулан хуваарилахыг зөвлөж байна.

Сангуудыг үндэсний нэгдмэл нэг санд төвлөрүүлэх нь хэд хэдэн давуу талтай. Нэгдүгээрт, эх үүсвэр, сангийн бүрдүүлэлтийн хувьд их хэмжээний өөрчлөлт хийх шаардлагагүй. Хэрэв эх үүсвэр, сангийн бүрдүүлэлтийг өөрчилнө гэвэл санхүүжилтийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчлөх хэрэгтэй болно, энэ нь улс төрийн хувьд хүлээн зөвшөөрөгдөхөд хэцүү хүндрэл учрах магадлалтай. Хоёрдугаарт, эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд санг нэгтгэснээр худалдан авах ажиллагааны хуваагдмал байдлыг арилгана. Гуравдугаарт, тусламж үйлчилгээг тэгш

 

 

51

хүртээх, захиргааны үр ашгийн хувьд нэгдмэл сан үүсгэх нь хамгийн оновчтой хувилбар мөн. Бүх нийтийг хамарсан эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо бодитой оршин байх, албан бус салбарт ажиллагсдын ядуу дорой хэсгийг даатгалд хамруулахад засгийн газраас олгодог татаасыг үргэлжлүүлэх шаардлагатай.

Дүрслэл 11. Үндэсний нэгдсэн нэг санд сангуудыг нэгтгэх (нэгдсэн санхүүжилт)

Эх үүсвэр Төрийн санд нэгтгэх

Засгийн газраас төлж буй ЭМД шимтгэл

Нэн шаардлагатай тусламжид олгох ЗГ-ын татаас

Ажил олгогч, ажиллагсад, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн ЭМД-ын шимтгэл

Нэгтгэсэн санг Төрийн сангийн нэг дансанд байршуулж болно. Одоогийн байдлаар даатгалын хөрөнгө СЯ-ны Төрийн сан /Төв банканд байршиж байгаа нь үр ашигтай, зардал хэмнэсэн, арилжааны банктай ажиллахаас хамаагүй эрсдэл багатай тул үүнийг хэвээр хадгалахыг зөвлөж байна. Дараахь нөхцлийн доор одоогийн улсын төсөв, даатгалын хөрөнгө байршиж байгаа тогтолцоог өөрчлөх шаардлагагүй гэж үзэж байна:

a. Цугларсан шимтгэл болон төсвийг Төрийн сан дахь тусгай нэгдсэн дансанд шилжүүлэх.

b. Оролцогч талуудын үүрэг хариуцлагыг нарийвчлан тодорхойлсон ил тод механизмтай байх.

c. Үүний санхүүгийн талйан ба гүйцэтгэлд аудит хийлгэж, үр дүнг худалдан авагч байгууллага болон олон нийтэд мэдээлж байх.

d. Шимтгэлээ зохих журмын дагуу төлж буй эсэх, шимтгэл цуглуулахад оролцогч байгууллагуудын ажлын үр дүн, Төрийн санд байршиж буй цуглуулсан шимтгэлийг зохистой ашиглаж байгаа эсэхэд бие даасан аудит хийлгэж, санг зүй бусаар ашиглахаас сэргийлэх.

e. Аудитын тайланг худалдан авагч байгууллага болон нийттэй хуваалцах.

f. Засгийн газраас батлагдсан төсвийн хүрээнд зөвхөн хуулинд заагдсан үйлчилгээ, бараа авах болон хуулийн дагуу өөрийн үйл ажиллагааны зорилгод худалдан авагч байгууллага дангаараа Төрийн сангийн данснаас санхүүжилт гаргах эрхтэй байна.

g. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй хийсэн гэрээний үндсэн дээр зөвхөн заагдсан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ (хуулинд заасан)-г эрүүл мэндийн хэрэгцээнд нийцүүлэн, тохиролцсон төлбөрийн тогтолцооны дагуу үзүүлэсэн тохиолдолд данснаас мөнгө гаргана. Энэ нь Төрийн сангаас өнөөдрийн байдлаар зардлын зүйл ангиар төлбөр хийгдэж буй тогтолцоо өөрчлөгдөнө гэсэн үг юм.

Эрүүл мэндийн улсын төсөв

(Taтварын мөнгө)

Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын

шимтгэл

Бүх нийтийг хамарсан үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын сан

(Үндэсний нэг нэгдсэн сан)

 

 

52

9. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ХУДАЛДАН АВАХ

Энэ бүлэгт санхүүжилтийн шинэ загварын худалдан авах үүрэг, үйл ажиллагаа ямар байхыг тайлбарлав. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг нэг худалдан авагчийн загварын тухай тайлангаас үзэх боломжтой (Хавсралт 2).

9.1. Нэг худалдан авагч байгууллага Худалдан авах гэдэг нь өвчтнүүд эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтсон тогтолцоонд хамрагдан, үр ашигтай байдлаар үзүүлж буй чанартай тусламж үйлчилгээг хугацаанд нь, боломжийн, тогтвортой үнээр авах бололцоог бүрдүүлэх замаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх үйл явцад идэвхтэй хэлбэрээр оролцохыг хэлнэ. Монгол улсын хувьд ийм маягийн худалдан авах ажиллагаа байхгүй буюу дөнгөж үр хөврөлийн үедээ маш хязгаарлагдмал байдлаар, ЭМЯ, аймаг, УНДЕГ зэрэг олон оролцогч талуудын дунд хуваагдмал байдалтай байна. Худалдан авах үүрэг, үйл ажиллагаа байхгүй, худалдан авагч байгууллагагүйгээр Монгол улс төдийгүй иргэд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тэгш, хүртээмжтэй авахад зарцуулж буй мөнгөний үнэ цэнээ гаргаж чадахгүй. УНДЕГ-ын Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүгийн газар (ЭМДС) нь өөрийн аймаг, хотын салбаруудаар дамжуулж эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ хийдэг. Чадавхи хязгаарлагдмал, санхүүжилтийн болон тусламж үйлчилгээний багц хуваагдмал учраас гэрээний үр нөлөө ч мөн дулимаг байна. УНДЕГ, аймгийн эрүүл мэнд ба санхүүгийн газар төдийгүй ЭМЯ-ны хувьд чадавхи хязгаарлагдмал. ЭМЯ нь гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдтэй гэрээ хийж санхүүжүүлдэг ч энэ нь бүрэн санхүүжилт биш юм. Энэ нь тогтолцоог улам бүр хуваагдмал болгож байна. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвараар чадавхи сайтай худалдан авагч байгууллага бий болгож, тус байгууллага нь Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээрх бүх шатлалын бүх төрлийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ хийж ажиллах хувилбарыг санал болгож байна. Шинээр байгуулагдах нэг худалдан авагч нь гэрээт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг цогцоор нь үнэлэх боломжтой болно. Үүний үр дүнд Монгол улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцоон дахь нэгэн хийдэл арилах юм. GVG зөвлөхүүд нэг худалдан авагч байгууллагыг (Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага, ҮЭМДБ гэж нэрлэх) байгуулахыг зөвлөж байгаа бөгөөд энэ нь одоогоор эрүүл мэндийн даатгалын сан болон улсын төсвөөс санхүүжиж байгаа бүх эрүүл мэндийн бүх тусламж үйлчилгээг худалдан авах бие даасан байгууллага байх юм. УНДЕГ, ЭМЯ болон аймгуудын худалдан авах үүрэг, ажиллагааг бие даасан худалдан авагч байгууллагад шилжүүлснээр эрүүл мэндийн салбар дахь худалдан авагч мэргэжлийн байгууллага бий болох боломж бүрдэх юм. Энэхүү байгууллага өөрийн гэсэн чиг үүрэгтэй байх ба эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг үнэлэх зэрэг тэдэнтэй ажиллах чадавхи аажим бүрдэнэ. Худалдан авагч шинэ байгууллага албан салбараас даатгалын шимтгэл цуглуулах, сан бүрдүүлэх ажилд оролцохгүй. Одоогоор сайн явж буй энэ ажил УНДЕГ-таа үлдэх нь зүйтэй. Эрүүл мэндийн даатгалын гүйцэтгэлийн цөм нь шимтгэл цуглуулан сан бүрдүүлэх төдийгүй гэрээг үр дүнтэй хийх, тусламж үйлчилгээний өртөг зардал, чанар, хүртээмжид үнэлгээ хийх явдал байдаг. Худалдан авах, гэрээлэх үйл ажиллагаа нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг оновчтой зохион байгуулах, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид зардлын хувьд үр днүтэй ажиллахад дэмжлэг үзүүлнэ. Гэрээлэх ба санхүүжилт хийх ажлаас УНДЕГ төдийгүй ЭМЯ, аймгууд ч чөлөөлөгдөнө.

 

 

53

Тусламж үйлчилгээ худалдан авах үндсэн чиг үүргийг биелүүлэхэд нь дэмжлэг болохуйц байгууллагын соёл, удирдлагын арга барилыг бий болгохын тулд бие даасан шинэ байгууллага байгуулах нь зүйтэй юм. Худалдан авагч шинэ байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс яамдууд, аймгууд оролцох байдлыг хориглож, УИХ-аар батлагдсан төсвийг ямар нэг нөлөөлөлгүйгээр зардлын үр ашиг талаас нь захиран зарцуулах эрхийг олгох нь байгууллагын уян хатан байдлыг нэмэгдүүлэх, улс төрийн нөлөөнөөс ангид байхад нь нэмэртэй. Эрүүл мэндийн даатгалын шинэ байгууллагын (нэг худалдан авагч) тодорхой үүрэг, хариуцлага болон бүтэц зохион байгуулалтын талаар нэг худалдан авагчийн загварын тухай тайланд дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байгаа (Хавсралт 2). Шинэ байгууллагыг чадавхитай болгоход цаг хугацаа, хөрөнгө хүч хэрэгтэй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

9.2. Хууль эрх зүйн статус Төрийн өмчийн байгууллага хууль эрх зүйн хувьд хоёр хэлбэртэй байж болно. Нэг нь төсвийн байгууллага, нөгөө нь төрийн өмчит үйлдвэрийн газар. Үндэсний хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг төсвийн байгууллага нь аль нэг яаманд, орон нутгийн төсвийн байгууллага нь аймгийн засаг даргад харъяалагдан үйл ажиллагаа явуулдаг. Төрийн өмчит үйлдвэрийн газрууд ашгийн төлөө ажиллах ба Төрийн өмчийн хороонд тайлагнадаг. Нэг худалдан авагч нь ашгийн төлөө бус бөгөөд бусад худалдан авагчидтай өрсөлдөхгүй тул хууль эрх зүйн хувьд Засгийн газрын агентлаг байвал зохилтой. Гэвч Агентлагийн тухай хуулиар агентлаг нь Засгийн газрын аль нэг гишүүнд харъяалагдах ёстой. Мөн Агентлагийн тухай хуулиар яамд хоорондын байгууллага байх тухай заалт байхгүй. Яам нь агентлагийн стратегийн үйл ажиллагаа, бүтэц, нийт ажилтнуудын орон тоо зэргийг баталдаг тул яам, яамны мэргэжилтнүүдийн зүгээс агентлагийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх нөлөө нь их бөгөөд шууд байдаг. Түүнчлэн Агентлагийн даргыг харъяалсан сайдын саналыг үндэслэн Засгийн газрын танхимын хуралдаанаар томилдог. Төрийн албаны зөвлөл Агентлагийн даргыг сонирхож буй хүмүүсийн дунд нээлттэй сонгон шалгаруулалт хийж, Сайдад шалгарсан хүмүүсийн нэрсийг санал болгож тэрээр сонголтоо хийдэг. Агентлагийн дарга Сайдад шууд тайлагнадаг (Засгийн газрын Агентлагийн тухай хуулийн талаарх мэдээллийг Хавсралт 7-оос үзнэ үү). Гэтэл нэг худалдан авагч байгууллагын хувьд түүний бие даасан, ЭМЯ болон НХХЯ-наас ангид үйл ажиллагаагаа явуулах нь чухал юм. Тиймээс нэг худалдан авагчийн хувьд бие даасан байдлаар ажиллах нөхцлийг бүрдүүлэхэд өнөөгийн хууль эрх зүйн орчин тохиромжтой биш байна. Худалдан авагч байгууллагыг Засгийн газрын агентлагийн статустайгаар, одоо оролцож буй яамдаас хамааралгүйгээр байгуулахын тулд холбогдох хуулинд өөрчлөлт оруулах эсвэл тухайлсан шинэ хууль боловсруулах хэрэгтэй. Засгийн газарт шууд тайлагнадаг байвал асуудлыг шийдэхэд хялбар байх болно.

9.3. Засаглалын ерөнхий бүтэц Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авах шинэчлэлийн хүрээнд нэг худалдан авагч байгууллага байгуулахыг санал болгож байгаа. Худалдан авагч нь Засгийн газар, яамдуудаас ангид, бие даасан статустай байх боловч:

a. Засгийн газрын бодлого, шийдвэр, журмыг хатуу тогтоосон төсвийн хүрээнд хэрэгжүүлэх.

b. Монгол Улсын ЗГ-ын албан зааварчилгаагаар ажиллах (Засгийн газрын нэрийн өмнөөс аль нэг яамыг харьцах маягаар томилж болно). Гэхдээ төлөвлөөгүй, гэнэтийн тушаал заавраас аль болохоор зайлсхийх, засгийн газар буюу яамд худалдан авагчийн өдөр

 

 

54

    

тутмын үйл ажиллагаанд хутгалдахгүй, аль нэг тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид талтай хандахгүй байх шаардлагатай.

c. Монгол Улсын ЗГ-т тайлагнах. d. Хөндлөнгийн аудит хийлгүүлэх зэрэг үүргийг хүлээх ёстой.

Шинэ загварын дагуу худалдан авагч байгууллагын удирдлагыг Удирдах Зөвлөлөөр дамжуулж хэрэгжүүлэхийг санал болгож байна (Дүрслэл 12). Удирдах Зөвлөл нь цэвэр мэргэжлийн зөвлөл болон гүйцэтгэлийн удирдлагын шинжтэй байх уу, эсвэл ерөнхийд нь удирдан чиглүүлэх үүрэгтэй байх уу гэдэг дээр сонголт хийх хэрэгтэй болно. Цэвэр мэргэжлийн зөвлөлтэй байвал үүрэг хариуцлагыг нарийвчлан зааглаж, худалдан авагчийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд улс төрчид, сонирхлын бүлгүүдийн төлөөлөгчдийн нөлөө орохоос сэргийлнэ.

Дүрслэл 12. Худалдан авагч байгууллагын засаглалын ерөнхий бүтэц

Хууль эрх зүйн Байдлыг тогтоох Хууль тогтоомж, Эрүүл Тайлагнах, зөвлөх Мэндийн төрийн бодлогыг батлах Бодлого тодорхойлох

Бодлогын чиглэл, Тайлагнах, зөвлөх Журам заавар, Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг томилох Тайлагнах, Хэрэгжүүлэх зөвлөмж Зааврыг хэрэгжүүлэх, Тайлагнах, зөвлөх Удирдлагын багийг томилох, Байгууллагын бүтцийг батлах Aудит ДаатгуулагчӨвчтөн Гэрээлэх, Төлбөрийг нэхэмжлэх Төлбөр хийх, Гүйцэтгэлийн тухай мэдээлэл Гүйцэтгэлийг үнэлэх Тусламж үйлчилгээ үзүүлэх Хяналт

Засгийн газрын кабинет ЭMЯ СЯ НХХЯ

Худалдан авагч байгууллагын зөвлөл

Нэг худалдан авагч байгууллага

Үндэсний аудитын газар

УИХ

Улсын мэргэжлийн хяналтын газар

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид

(Сумын эрүүл мэндийн төв, өрхийн эмнэлгүүд, Aймаг/Дүүргийн эмнэлэг, Гурав дахь шатлалын эмнэлэг, Хувийн эмнэлгүүд

ба эмийн сангууд)

 

 

55

Хэрвээ Удирдах Зөвлөл нь зөвхөн төлөөллийн хэв шинжтэй, тухайлбал үйлдвэрчний эвлэл, ажил олгогчид, иргэний нийгэм, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлөөлөл бүхий байвал иймэрхүү бүрэлдэхүүн нь худалдан авагчийн үндсэн үүрэг хариуцлагыг гуйвуулах эрсдэлтэй. Энэ тохиолдолд эдгээр байгууллагын төлөөллийг Зөвлөх багт оруулах нь илүү зохимжтой.

Засгийн газар болон холбогдох яамдуудаас бодлогын чиглэл, журамыг Удирдах Зөвлөлд өгөхөөс гадна Удирдах Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг томилох эрхтэй байх ёстой. Худалдан авагч байгууллагын засаглалын шинэ бүтцийг бий болгохын тулд Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль болон Засгийн газрын агентлагийн тухай хууль зэрэг өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа зарим хуулинд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй 9.4. Худалдан авах ажиллагааг төвлөрсөн байдлаар орон нутгийн

нэгжүүдээр дамжуулж гүйцэтгэх

Худалдан авах үйл ажиллагаа нь УБ хотод төв байгууллага, аймгууд болон УБ хотын зарим дүүрэгт салбартай төвлөрсөн тогтолцоогоор (Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага, ҮЭМДБ гэж нэрлэхийг санал болгож байна) дамжин гүйцэтгэгдвэл зохино. УБ хотын дүүргийг хариуцсан салбарууд нь төв байгууллагын байранд ажиллах боломжтой. УБ болон аймгуудад ажиллаж буй тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй төвлөрсөн, нэгдмэл байдлаар гэрээ байгуулах шаардлагатай. Мөн аймаг болон дүүргийн салбарууд зөвхөн төв байгууллагынхаа заавар, дүрмийн дагуу ажиллах үүрэгтэй.

Төв байгууллага, түүний салбаруудын үйл ажиллагаагаа явуулах хэлбэр, ажил үүргийг тодорхойлохдоо үр ашиг болон сайн засаглалын зарчимд тулгуурлах ёстой. Төв байгууллагын бүтэц зохион байгуулалт, шаардлагатай чадавхи (хүний нөөц, ЭМУМТ) зэрэг нь түүний гүйцэтгэх ажил үүрэг, тусламж үйлчилгээний багцын хэмжээнээс хамаарна (тухайлбал, төсөв болон ЭМДС-аас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багцыг хэрхэн нэгтгэхээс хамаарна).

a. УБ хот дахь төв байгууллага

(санал болгож буй бүтцийн диаграмыг Хавсралт 8-аас үзнэ үү)

Энэ нь дараахь газруудтай байна:

i. Төв захиргаа ба корпорацийн ажлын алба

a. Бичиг хэрэг

b. Aрхив

c. Удирдлагын баг болон Удирдах зөвлөлд дэмжлэг үзүүлэх

d. Ерөнхий харилцаа холбоо

ii. Санхүүгийн газар

iii. Тусламж үйлчилгээний багцыг хариуцсан газар

iv. Статистик, тооцооллын (actuarial) газар

v. Гэрээлэх: гэрээг нягтлан баталгаажуулах

vi. Салбар нэгжүүдэд зааварчилгаа өгөх, удирдлагаар хангах газар

Энэ газар нь бусад газар, нэгжүүдээс дэмжлэг авна. Аймгийн салбаруудад нэгэн төрлийн мэдээлэл өгөх, аймгийн түвшинд ташаа ойлголцол гарахаас сэргийлэх зорилгыг агуулна.

 

 

56

vii. Дотоод аудитын газар (Гүйцэтгэх захиралд шууд тайлагнаж, Удирдах зөвлөл, удирдах ажилтнуудад хувийг өгнө)

viii. Хууль эрх зүйн газар

ix. Гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх газар

x. Олон нийтэд мэдээлэл өгөх газар

xi. Хүний нөөцийн газар

xii. Бизнесийн дэмжлэг үзүүлэх газар (ЭМУМТ, мэдээллийн технологи зэрэг орно, салбарууддаа ч дэмжлэг үзүүлнэ)

b. Аймаг/Дүүргийн салбарууд (бүтцийн диаграмыг Хавсралт 8-аас харна уу)

a. Гол ажлын хэсэг ба тооцооны менежерүүд (гэрээт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй харьцаж ажиллах)

b. Нэхэмжлэл болон гүйцэтгэлийг эргэн нягтлах

c. Гол ажлын хэсэг (тусламж үйлчилгээ хүртэгсэдтэй харьцаж ажиллах)

d. Шимтгэл төлөгч/орлого бүрдүүлэгчидтэй харьцах хэсэг

e. Олон нийтийн мэдээллийн хэсэг

f. Гомдол, санал хүсэлтийг хүлээн авч, шийдвэрлэх.

9.5. Зааварчилгаа болон тайлагнал Худалдан авах үүрэг, ажиллагаатай холбоотой зааварчилгаа өгөх, тайлагнах үндсэн гурван урсгал байна: 1) Гэрээт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид ба Худалдан авагчийн хооронд; 2) Худалдан авагч ба яамд хооронд 3) Засгийн газар ба Худалдан авагчийн хооронд зэрэг орно.

9.5.1. Худалдан авагч байгууллага ба гэрээт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид хоорондын зааварчилгаа, тайлагнал

Тайлагналын урсгал орох гол өөрчлөлт нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн тайлагнал байна. Өнөөдрийн байдлаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид СЯ болон Төрийн сангийн хэлтэст шууд тайлагнадаг. Санхүүжилтийн шинэ загвараар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид Худалдан авагч байгууллагад шууд тайлагнана. ЭМЯ болон СЯ/Төрийн сан Худалдан авагч байгууллагаас нэгтгэсэн тайлан хүлээн авна.

Тайлагнах шаардлага, мэдээллийн цар хүрээг Худалдан авагч байгууллагын зөвлөж, ЭМЯ болон СЯ санал болгосны дагуу хуулиар буюу засгийн газрын тогтоолоор зааж өгнө.

9.5.2. Худалдан авагч байгууллага ба Засгийн газар, холбогдох яамд хоорондын зааварчилгаа, тайлагнал

Худалдан авагчийн үүрэг, үйл ажиллагаа, гүйцэтгэл нь бодлогын үндсэн гурван чиглэлтэй байна:

a. Эрүүл мэндийн бодлого: тусламж үйлчилгээний багц, одоогоор Эрүүл мэндийн яамны гол хариуцсан чиг үүрэг

b. Нийгмийн хамгааллын бодлого: шимтгэл төлөх чадвар, хувь хүний төлбөр, одоогоор Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны чиг үүрэг

 

 

57

c. Санхүү, эдийн засгийн бодлого, тухайлбал дараахь гол асуудлууд бий

a. Ерөнхий татварын дарамт

b. Нийгмийн төлбөрийн дарамт

c. Үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдийн өрсөлдөөнт байдал (одоогоор Сангийн яамны чиг үүрэг)

Худалдан авагч үйл ажиллагаагаа үр дүнтэй, үр ашигтай явуулах, бодлого нь тодорхой, хангалттай хэмжээний орлоготой байхын тулд дээрх гурван яам өөрсдийн чиг үүрэг бодлогын хувьд худалдан авах үйл ажиллагаанд чиглэл өгөх, санхүүжилт, үйл ажиллагааг нь эргэн хянах талаар хамтран зөвшилцөж зааварчилгаа болон тайлагналын нэгдсэн бодлоготой байх шаардлагатай.

Дараахь зүйлсийг нарийвчлан зааглах хэрэгтэй:

– Засгийн газрын түвшинд ямар шийдвэр гаргах:

• Орлого бүрдүүлэх түвшинтэй холбоотой шийдвэрийг зохицуулах, эдийн засгийн ерөнхий бодлого болон татвар, нийгмийн төлбөрийн дарамт, нийгмийн халамжийн тэтгэмжийн хэмжээ зэрэг өвөрмөц бодлогын хүрээнд ЭМДС-нд шилжүүлэх төлбөрт үйлчилгээний орлого болон улсын төсвийн хэмжээг тогтоох,

• Эрүүл мэндийн салбар болон ЭМДС өгөгдсөн чиг үүргээ биелүүлэхэд нь хууль эрх зүйн зохицуулалт хийх

– Яамны түвшинд гарах шийдвэр нь хуулийн дагуу санхүүжилт, шимтгэлийг цуглуулах, тусламж үйлчилгээ үзүүлэх ажлыг зохицуулах, тусламжийн чанар, тусламж үйлчилгээний наад захын стандарт, эмчилгээ үйлчилгээний протокол болон худалдан авагчийн үйл ажиллагааг Сайдын тушаалаар зохицуулна.

Худалдан авагчийг харьяалах яам нь ямар яам байх нь гол биш. Харин яамны түвшин дэх бодлогын чиглэлүүдийн хоорондын уялдаа холбоо юунаас чухал юм.

Худалдан авагчийн ажилтнуудын статусыг шийдэх хэрэгтэй. Өнөөдрийн төрийн албан хаагчдын статустай байх уу эсвэл батлагдсан төсвийн хязгаартаа багтаан ажилтнуудынхаа цалинг тогтоодог чадварлаг мэргэжилтнүүдийг ажиллуулж амьжиргаагаа дээшлүүлэх үүднээс хахууль авах шаардлагагүй ажлын орчин бий болгох уу гэдгийг шийдэх ёстой.

9.5.3. Худалдан авагч ба засгийн газрын байгууллагууд хоорондын мэдээллийн урсгал

Худалдан авагч зарим төрлийн тусламж үйлчилгээг “хийх үү, худалдаж авах уу” гэсэн асуултай тулгарна. Худалдан авагч дараахь үйлчилгээний хувьд засгийн газрын бусад байгууллагын ажилд найдах боломжтой байвал үнэхээр ололт байх болно:

a. Мэргэжилтнүүдийн тусгай зөвшөөрөл b. Эрүүл мэндийн байгууллагын магадлан итгэмжлэл c. Чанарын хяналт (Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын эрүүл мэндийн хяналтын

хэлтсийн) d. Сайтар сургагдсан, туршлагатай мэргэжилтнүүд өндөр эрсдэл бүхий эмнэлгийн тоног

төхөөрөмжийг ажиллуулах гэрчилгээ олгох e. Санхүүгийн хяналт (Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын санхүүгийн хяналтын

хэлтсийн).

Энэ нь худалдан авагчийг байгуулах, гэрээ байгуулах болон нэхэмжлэлийг хянах зэрэг үндсэн үүрэг, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд дөхөм болно. Гэхдээ худалдан авагч болон дээрх байгууллагууд юу илрүүлэх, хэрхэн тайлагнах тухайд зөвшилцөх буюу аливаа давхцлаас

 

 

58

сэргийлэх, шаардлагатай мэдээллийг олж авах үүднээс тодорхой удирдамжийн дагуу ажиллахаар тохиролцож болно. Иймэрхүү маягаар байгууллагууд хамтран ажиллахын тулд одоо үйлчилж буй хууль тогтоомжийг өөрчлөх, худалдан авагч ба тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн хооронд хийх гэрээнд тэдний үүрэг ролийг зааглан тусгах боломжтой.

Тайлагналын шинэ тогтолцоог бий болгохын тулд ТБУСТХ буюу шинэ Төсвийн тухай хуулийн төсөлд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Санал болгож буй заавар өгөх, тайлагнах загварыг Дүрслэл 13-т харуулав.

Дүрслэл 13. Худалдан авагч байгууллагын удирдан чиглүүлэх ба тайлагналын санал болгож буй харилцаа

9.6. Гол арга хэрэгслүүд 9.6.1. Гэрээлэх Гэрээлэх гэдэг нь тодорхой төрлийн тусламж үйлчилгээг тодорхой тоо, чанартайгаар харилцан тохиролцсон үнээр, сонгогдсон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчээс заагдсан хугацаанд худалдан авах механизмыг хэлнэ. Сонгосон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй харилцан тохирч байгуулах гэрээ нь хоёр тал харилцан тохирч, цаасан дээр буулган, албажуулж, гарын үсэг зурсан баримт мөн.

Эмнэлгийн бус зориулалтын бусад бараа, үйлчилгээнээс ялгаатай нь эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэгчтэй байгуулсан гэрээ нь ихэнх тохиолдолд нэлээд урт хугацаагаар байгуулагддаг буюу тусламж үйлчилгээ хэрэгцээтэй үед гэрээнд оролцогч талууд бие биеийнхээ ажилд сэтгэл

Гэрээтэй тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид

ЭMЯ/ НХХЯ СЯ/

Tөрийн сан Санхүүгийн ба гүйцэтгэлийн нэгдсэн тайлан

Удирдах зөвлөл / Нэг худалдан авагч

байгууллага

Удирдамж, Заавар, төсвийн хязгаар

Гэрээ, тайлангийн шаардлага ба

бодлогын үнэлгээ

Нэхэмжлэл, тусламж үйлчилгээ

үзүүлэгчийн санхүүгийн тайлан

Магадлан итгэмжлэлийн газар, тусгай зөвшөөрөл олгох газар, мэргэжлийн

хяналтын газар

Хэрэгцээтэй мэдээлэл

 

 

59

ханамжтай байгаа нөхцөлд гэрээг сунгадаг. Хэрэв талууд сэтгэл ханамж муутай байвал гэрээг цуцлана.

Худалдан авагч ба тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч хоёрын хооронд удаан хугацааны харилцаа тогтохын тулд дараахь зүйлс хадгалагдах ёстой:

• Харилцан сонирхол • Харилцан итгэлцэл • Тууштай байдал • Залгамж холбоо • Ил тод байдал • Хариуцлагатай байдал.

Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгох: Хангалттай тооны тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй буюу тэдний үйлчилгээг сонголт хийх боломжтой, ямар ч өрсөлдөөнгүй цорын ганц тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчтэй биш байгаа нөхцөлд тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг ухаалгаар сонгоход гэрээний давуу тал оршдог. Тухайлбал хөдөө орон нутагт анхан шатны болон хоёр дахь шатлалын нэг л тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчтэй байх нь элбэг тохиолддог. Мөн санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцад багтсан өндөр технологи бүхий тусламж үйлчилгээг үзүүлэх ганцхан гурав дахь шатлалын эмнэлэг байвал монополь үүснэ. Яг ийм байдал цаашид магадгүй мэргэжилтнүүдтэй (хувь хүмүүс) гэрээ байгуулахад тулгарна. Аль ч тохиолдолд гэрээг сонгон байгуулж, худалдан авагч үзүүлсэн тусламж үйлчилгээнд хяналт тавьснаар тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн зүгээс үйлчилгээгээ сайжруулах хөшүүрэг болдог. Ямар төрлийн тусламж үйлчилгээг, хэдий хэмжээгээр, ямар тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчээс худалдан авах шийдвэрийг гаргахад доорх хүчин зүйлс нөлөөлнө:

a. Хамрагдах хүн ам i. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн үйлчлэх гэж буй хүн амын

эпидемиологийн төлөв байдал ii. Газар зүй

b. Санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлох гэдэг нь худалдан авагчийн зүгээс санхүүжилт олгох эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, арга хэмжээг хэлнэ. Гэрээнд тусгагдах тусламж үйлчилгээний төрлийн багц нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн чадавхиас шууд хамааран тусламж үйлчилгээний одоо байгаа багцыг ихэвчлэн багтаадаг. Тусламж үйлчилгээний багц өөрчлөгдвөл гэрээнд өөрчлөлт орох хэрэгтэй болно. Өөрөөр хэлбэл хуулийн хүрээнд тогтоогдсон тусламж үйлчилгээний нэр төрлөөс давсан зүйлийг гэрээнд тусгах боломжгүй юм.

c. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн тухай тодорхойлолт. Тусламж үйлчилгээний багц дахь үйлчилгээг хууль ёсоор үзүүлж буй эмнэлэг/байгууллагыг хэлнэ.

d. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн чадвар, чадавхи нь чанар сайтай үйлчилгээ үзүүлэхээс шалтгаална:

i. Мэргэжлийн дагуу ажиллах, байгууллагын үйл ажиллагаа явуулах зохих тусгай зөвшөөрөлтэй байх

ii. Өндөр технологитой, өндөр эрсдэл бүхий эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийг ажиллуулах гэрчилгээ бүхий мэргэжлийн ажилтантай

iii. Магадлан итгэмжлэх үйл ажиллагааг эрхлэх эрх бүхий байгууллагаар магадлан итгэмжлэгдсэн байх

Худалдан авагч гэрээ байгуулахдаа магадлан итгэмжлэл, тусгай зөвшөөрөл/бүртгэл, гэрчилгээ, баталгаант байдал зэргийг урьдчилсан нөхцөл болгон тавихаас гадна үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний чанарт хяналт тавих шаардлагатай болдог.

 

 

60

iv. Хэмжээ. Худалдан авагч жижиг эмнэлгүүд гэхээсээ томоохон эмнэлгүүдтэй ажиллах сонирхолтой байдаг. Ялангуяа, 50-аас цөөн ортой жижиг эмнэлгүүд тусламж үйлчилгээний чанарыг зохих түвшинд хангах, олон төрлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх, тусламж үйлчилгээний тасралтгүй байдлыг хангах тал дээр учир дутагдалтай байдаг.

v. Зохион байгуулалтын асуудал: 1. Дээд болон доод шатлалын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй

босоо сүлжээ байгуулан ажиллах, нягт хамран ажиллана. Худалдан авагчийн зүгээс үйлчилгээг сайжруулахын тулд босоо байдлаар үйлчилгээг нэгтгэх, лавлагаа тусламжийг үр дүнтэй ашиглах явдлыг дэмждэг.

2. Хэвтээ чиглэлд нэгдэн сүлжээ үүсгэн ажиллах хэсэг. Тусламж үйлчилгээний тасралтгүй байдлыг (бие биеэ нөхөх) хангах, эмнэлгийн дотоод аудитыг илүү хийх, үе тэнгийнхний үнэлгээ хийх, төгсөлтийн дараахь сургалт зэрэгтэй холбоотойгоор иймэрхүү сүлжээ байдлаар ажиллаж буй өрхийн эмнэлгүүд нь ганц нэгээрээ ажиллаж буй эмч, мэргэжилтнүүдээс хавьгүй давуу талтай байдаг.

e. Санхүү/захиргаа болон менежментийн чадавхи, гүйцэтгэл i. Өвчтнүүдээс нэмэлт (албан бус) төлбөр авахгүй байх ii. Хуурамч материал бүрдүүлэхгүй байх iii. Нэхэмжлэлийг цаг хугацаанд нь явуулах

f. Улсын болон хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид/эрүүл

мэндийн байгууллагууд (ашгийн төлөө ба ашгийн бус). Монгол улс эрүүл мэндийн салбартаа хөрөнгө оруулах хэрэгтэй нь тодорхой ч хаа сайгүй, ижил хэв загвараар хөрөнгө оруулалт хийж болохгүй. Тиймээс худалдан авагч нь хувиараа хөрөнгө оруулж, өвчтнүүдэд үзүүлэх чанартай тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх сонирхолтой, өөрөөр хэлбэл үйлчилгээг төдийлөн авч чадахгүй байгаа хэсэгт тусламж хүргэх, улсын эмнэлэгт байхгүй тоног төхөөрөмж худалдан авах, хөрөнгө оруулах боломжтой тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг тодорхой зорилготойгоор сонгохыг оролддог.

Худалдан авагч байгууллага улсын эмнэлгийг сонголгүй харин түүнтэй ижил төрлийн тусламж үйлчилгээг чанарын хувьд ялгаатай үзүүлж буй хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг дагалдан гарах үр дагаврыг нь хүлээн зөвшөөрч, тийм эсвэл үгүй гэсэн шийдвэрийг Монгол улс гаргаж чадах эсэх эгзэгтэй мөчид ирээд байна: улсын эмнэлгийн санхүүжилт буурах буюу бараг байхгүй болж, эмнэлгийн ажилчдын асуудал ч гарч ирнэ. Эмнэлгүүдийн бүтэц, зохион байгуулалтын өөрчлөлтийг хийхээр төлөвлөж байгаа нь иймэрхүү үйл явц, түүний үр дагаврыг арилгахад Улаанбаатар хотын эрүүл мэндийн салбарыг зохистой бүтэцтэй болгон хөгжүүлэх, нийгмийн үр дагаврыг бууруулах арга хэмжээг үе шаттайгаар, төлөвлөгөөтэйгээр хийх боломж олгоно.

g. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид/эрүүл мэндийн байгууллагууд өндөр технологитой, өндөр эрсдэл бүхий арга ажиллагааг эрхлэх тусгай зөвшөөрөл авах. Одоогийн байдлаар ийм журам Монголд байхгүй байгаа бөгөөд чанар, үр ашгийг сайжруулахад эн тэргүүнд нэвтрүүлэхийг зөвлөмж болгож байна. Холбогдох журамтай болсноор өндөр технологи, өндөр эрсдэл бүхий

 

 

61

үйлчилгээг төвлөрүүлж, нэг худалдан авагч үйл ажиллагаагаа үр дүнтэй явуулахад томоохон дэмжлэг болох юм.

h. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн чадвар гэдэг нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч өөрийн шатлалын тусламж үйлчилгээний багцын дагуу тухайн багц дахь тусламж үйлчилгээ шаардлагатай өвчтнүүдэд тусламж үзүүлэх, үндэсний хэмжээний үйлчилгээний стандарт, магадлан итгэмжлэлийн стандарт, эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээ, үйлчилгээний протоколыг мөрдөж ажиллах чадвартай байхыг хэлнэ.

i. Өмнөх туршлага, хэв шинж. Тусламж үйлчилгээний чанар, тохиромжтой байдал, нэхэмжлэлээ явуулдаг байдал (хуурамч нэхэмжлэл өмнө нь явуулж байгаагүй) зэргийг багтаана.

j. Санал болгож буй үйлчилгээний тоо хэмжээ ба үнэ.

Үнэ нь ихэнх тохиолдолд гол шалгуур болдоггүй ч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн тусламжийн чанар ижил байгаа нөхцөлд үнэ нь шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг.

Энэ нь худалдан авагч тусламж шаардлагатай хүмүүст чанар сайтай үйлчилгээ үзүүлэх тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч тодорхой байвал өөр илүү чанартай, илүү сайн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх эсвэл үйлчилгээ нь илүү үнэтэй байвал аль нэг тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг ерөөсөө сонгохгүй гэсэн үг юм. Ийм шалтгааны улмаас улсын эмнэлэг биш хувийн хэвшлийн эмнэлэг сонгогдох боломжтой.

Үүний зэрэгцээ худалдан авагч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн үзүүлж буй зөвхөн зарим нэр төрлийн үйлчилгээг авахаар гэрээлж болно.

Тоо хэмжээ. Худалдан авагч тусламж үйлчилгээний тоо хэмжээг ерөнхийд нь хэлэлцэхээс гадна зарим нэр төрлийн үйлчилгээг нарийвчлан гэрээлэх хэрэгтэй болдог. Гэхдээ худалдан авагч тодорхой төрлийн тусламж үйлчилгээг их хэмжээгээр үзүүлж чадах тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгох сонирхолтой байдаг. Учир нь олон хүнд үйлчилгээ үзүүлэх чадвартай эмнэлэг өөрийн туршлагад тулгуурлан чанар сайтай тусламжийг хүндрэл чирэгдэл багатайгаар хямд үнээр үзүүлэх боломжтой байдаг. Гэвч хүн амын үйлчилгээний хүртээмжийн асуудлыг зайлшгүй бодолцох ёстой. Магадгүй үнэ/чанар болон хүртээмжийн зохистой харьцааны тухай асуудал гарна!

k. Дээрхийн аль нэг хосолсон хэлбэр

Сонгогдоогүй тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид буюу тодорхой нэр төрлийн тусламж үйлчилгээ нь сонгогдоогүй эсюэл цөөн тоогоор сонгогдсон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй зөрчилд орохгүйн тулд худалдан авагч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид, тэдний үйлчилгээг сонгоход ашиглаж буй шалгуурыг тодорхой гаргах шаардлагатай. Үүнийг хэрхэн гүйцэтгэх талаар удирдамж байвал тун сайн. Ийм удирдамж, шалгуурыг тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид мэдэж байх хэрэгтэй.

Гэрээ

Ихэнх тохиолдолд гэрээ нь дараах элементтэй байна:

a. Оролцох талуудыг тодорхойлох

b. Доох зүйлстэй холбоотой тэдний үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгоно:

i) Тусламж үйлчилгээний багц дахь үйлчилгээ

 

 

62

ii) Үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний талаарх мэдээллийн урсгал

iii) Төлбөрийн талаарх мэдээллийн урсгал

iv) Мэдээллийн технологи зэргийг багтаасан захиргааны/дотоод журам

v) Үйл ажиллагааны газарзүйн хувьд хамрах нутаг дэвсгэр

vi) Одоо мөрдөгдөж буй тусламж үйлчилгээний наад захын стандарт, үйл ажиллагааны стандарт, эмнэлзүйн удирдамж, эмчилгээ үйлчилгээний протокол, эмнэлзүйн хөтөч зэргээр дамжуулан тусламжийн чанар

vii) Төлбөрийн тогтолцоо ба арга хэлбэр/төлбөр хийх хугацаа

viii) Санал гомдлыг шийдвэрлэх

ix) Худалдан авагч ба тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн хооронд үүссэн зөрчлийн улмаас цаг хугацаа их шаардсан, өртөг ихтэй шүүхийн үйл явцаас сэргийлэх арбитр буюу зуучлал

x) Хөндлөнгийн аудит

xi) бусад

c. Гэрээг цуцлах болон шинэчлэх нөхцлүүд

d. Ажил гүйцэтгээгүй тохиолдлын хариуцлага

Загвар гэрээ

Худалдан авагч болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн холбоо хоёр харилцан тохиролцсоны үндсэн дээр гэрээний загварыг боловсруулж, тухайн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч бүрээр гэрээ байгуулахдаа үйлчилгээний тоо хэмжээ, үнэ/төсөв зэргийг тусгайлан хэлэлцэж тохиролцоно. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй ойр тулж ажиллаж, орон нутгийн нөхцөл байдлыг илүүтэй мэдэж буй худалдан авагчийн нэгж байгууллагууд гэрээ байгуулах ажлыг гардан хийх бөгөөд төв байгууллагаар батлуулна.

9.6.2. Төлбөрийн механизм Гэрээний нэг хэсэг нь гэрээт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн ажил хөдөлмөрийн хариуд санхүүжилт олгох төлбөрийн тогтолцоо юм. Худалдан авагч нь ил тод байдал, хариуцлага, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэл, таарсан үйлчилгээ үзүүлж буй байдал, үр ашигтай ажиллагаа зэргийг сайжруулах зорилгоор тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн тогтолцоог сонгох, удирдан зохицуулах чадамжтай байх ёстой. Түүнчлэн янз бүрийн шатлалын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн хоорондын хамтын ажиллагааг хөхүүлэн дэмжих, сөрөг үр дагавараас зайлсхийх үүднээс бүх төрлийн шатны тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төлбөрийн тогтолцоонд өөрчлөлт, зохицуулалт хийх чадвартай байвал зохино. Хэдий тийм боловч худалдан авагч өгөгдсөн төсвийн хязгаарлалт, шимтгэлийн орлогын хүрээнд ажиллах шаардлагатай. Тиймээс зардлын үр ашиг хамгаас чухал боловч тусламжийн чанарыг золиосолж болохгүй. Төлбөрийн тогтолцооны аль ч аргыг сонголоо гэсэн нэг эмнэлэг, нэг өрхийн эмнэлэгт ногдох төсвийн хязгаарыг тогтоож өгөх хэрэгтэй болдог.

Зардлын үр ашгийг сайжруулах бүх арга хэмжээг авснаас үл хамааран санхүүжилтийг бодитойгоор олгоод ч эмнэлгийн хүчин чадал хангалтгүй, ойролцоох өвчтнүүдийн урсгалыг зохицуулж чадахгүй байвал үр дагавар нь хүлээх дараалал уртсах байдлаар илэрч болно. Энэ тохиолдолд худалдан авагч хүлээлгийн жагсаалтыг ил тод байлгах менежментийг эмнэлгүүдэд хийж, өвчтнүүдийг эрүүл мэндийн тусламж авах хэрэгцээгээр нь эрэмбэлэхийг шаардах хэрэгтэй.

 

 

63

Хүлээх дарааллыг зохицуулах төрөл бүрийн арга хэмжээ аваад ч гэрээт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн чадавхи хэт хзгаарлагдмал байгаагаас хүн амын эрүүл мэндэд ноцтой сөрөг үр дагавар гарвал санхүүгийн нөөцөө сайтар тооцсоны үндсэн дээр хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авна.

9.6.3. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэлийг хянах Гүйцэтгэл ба нэхэмжлэлийг хянах Худалдан авагч дараахь зүйлсийг хянах ёстой:

a. Тусламж үйлчилгээний нөхөн төлбөрийг олгох гэж буй өвчтөн бол хууль ёсны үр шимийг хүртэгч ба түүний тусламж үйлчилгээ авах нөхцөл хангагдсан эсэх,

b. Санхүүжилт хүсч буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нь тусламж үйлчилгээний багцад орсон, худалдан авагч болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн хооронд гэрээ байгаа эсэх.

c. Үзүүлсэн тусламж үйлчилгээний зөв байсан эсэх (тухайлбал, үзүүлсэн тусламжийг лавлагаа тусламжийн стандарт, эмчилгээ үйлчилгээний протоколтой харьцуулах) эсвэл тохирсон шатлалдаа тусламж авсан эсэх.

d. Төсвийн хүрээнд тохиролцсон төлбөрийн тарифыг мөрдөж байгаа эсэх (төлбөрт үйлчилгээ ба тохиолдлоор тооцон санхүүжүүлж буй нөхцөлд) болон гэрээнийн бусад заалт.

e. Авах ёсгүй нөхцөлд хамтарсан төлбөр авсан эсэх, авах ёсгүй хэмжээгээр төлбөр авсан эсэх.

f. Луйвар, хуурмаг үйл ажиллагаа явагдсан эсэх.

Худалдан авагч тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгох, тэдний гүйцэтгэлийг одоо байгаа хөндлөнгийн хяналтын байгууллагаар үнэлүүлэх, тусгай зөвшөөрөл олгох, магадлан итгэмжлэл олгох (өнөөдрийн байдлаар ЭМГ) болон мэргэжлийн хяналт хийх (өнөөдрийн байдлаар эрүүл мэнд болон санхүүгийн чиглэлээр Улсын мэргэжлийн хяналтын газар) зэрэг үйл ажиллагааг хэн ямар байдлаар хийх талаар нарийвчлан тодорхойлох нь зүйтэй. Одоо ажиллаж буй байгууллагуудын чадавхи, гүйцэтгэлийг хүссэн хэмжээнд авчрахыг хүсвэл (энэ нь хамгийн хялбар шийдэл байх болов уу) ЭМДС өөрийн салбаруудынхаа чадавхийг сайжруулах, эсвэл чадамжтай байгууллагатай гэрээ хийх хэрэгтэй болно.

Худалдан авагчид дэмжлэг үзүүлэх тохиромжтой эрүүл мэндийн удирдлагын мэдээллийн тогтолцоо байх шаардлагатай ба нэхэмжлэл, гүйцэтгэлийг эргэн хянахдаа орчин үеийн аргачлалыг (статистикт тулгуурласан) ашиглавал зохино. Худалдан авагчийн үйл ажиллагаанд хөгжил дэвшил хэрэгтэйгээс гадна тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн талд ижил төрлийн өөрчлөлт шинэчлэл нэвтрэх, ялангуяа ЭМУМТ-ны хувьд зайлшгүй шаардлага гарна. Байгууллагууд интернетээр дамжин харилцах боломжтой байвал нэхэмжлэлийг хянах, төлбөр хийх ажлыг шуурхай хийж чадна.

Гомдол, санал хүсэлт

Худалдан авагч байгууллага нэхэмжлэлийг бие даан хянах, өөрөөр хэлбэл ирсэн гомдол, санал хүсэлтийг хүлээн авч, шийдвэр гаргах чадвартай байгууллагын удирдлага болон ажилтнуудаас ангид хороо байгуулах хэрэгтэй болдог. Энэхүү хороо Гүйцэтгэх захиралд шууд тайлагнана. Гомдол, санал хүсэлтийг хэрхэн шийдвэрлэж буй талаар Удирдах зөвлөлд үе үе мэдээлж, тэд маргаантай асуудлын талаар мэдээлэл авч байх нь зүйтэй. Ингэснээр бодлого, журамд өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ буй эсэхийг тогтооно.

Гомдол, санал хүсэлт гаргагчид болон ирж буй гомдол, саналыг дараахь байдлаар ангилж болно:

 

 

64

a. Төлсөн шимтгэлийн талаар шимтгэл төлөгчдөөс

b. Оршин суугчдаас тусламж үйлчилгээг хэрхэн авч, үр өгөөжийг хүртэж буй талаар

c. Даатгуулагч болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс худалдан авагч, түүний аймгийн нэгж дахь ажилтнуудын зан үйл, үйл ажиллагааны талаар

d. Даатгуулагч болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс үзүүлж буй тусламж үйлчилгээний багц, эмнэлгийн үйлчилгээ, хамтын төлбөр, нэхэмжлэхээр олгосон төлбөр зэргийн талаар худалдан авагчаас гаргасан шийдвэртэй холбоотойгоор

e. Даатгуулагчдаас тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн талаар. Гэхдээ энэ төрлийн гомдол, санал хүсэлтийг мэргэжлийн хяналт зэрэг бусад байгууллагатай нягт хамтран ажиллах замаар болгоомжтой хандана.

Гомдол, санал хүсэлт гаргагчид хэрэв худалдан авагчийн хорооноос гарсан шийдвэрт сэтгэл ханамжгүй байвал шүүхэд хандах боломжтой байх ёстой.

Даатгуулагчид болон тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид өөрсдийн эрх, үүргийн талаарх мэдээллийг сайтар авах ёстой бөгөөд худалдан авагч байгууллага нь гомдол, санал хүсэлт, ямар үе шаттайгаар асуудал хэрхэн шийдвэрлэгддэг талаар мэдэж байх хэрэгтэй.

Гомдол, санал хүсэлтийг бүх талууд ажил хүндрүүлсэн явдал гэж төвөгшөөх биш харин суралцах боломж гэж харж, бодлого, журмаа сайжруулахад ашиглавал зохино.

9.7. Амжилтад хүрэх нөхцөл Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар, түүнчлэн нэг худалдан авагчийн тогтолцоо амжилттай хэрэгжих эсэх нь санхүүжилт, техникийн асуудлаас гадна өөр олон хүчин зүйлээс хамаарна. Үүнд:

a. Нийгмийн зөвшилцөл

ЭМС-ийн шинэ загвар, түүний хэрэгжилтийн талаарх олон талын зөвшилцөл нь энэхүү шинэ тогтолцооны тогтвортой байдал, цаашдын хэрэгжилтэд чухал ач холбогдолтой билээ. Голлох оролцогч талуудын дунд нэгдмэл ойлголт бий болгох, ЭМС-ийн цаашдын чиглэлийн талаар хамтын шийдвэр гаргахад нийгмийн зөвшилцөл бий болгох тууштай үйл явцыг бий болгох нь нэн чухал юм. Хэрэв ингэж чадвал хэрэгжилтийн үйл явц илүү амар болох төдийгүй зайлсхийх, бэрхшээх зан үйл багасна. Улс төрийн намуудаар дамжуулан Улсын Их Хуралд өргөн хүрээтэй дэмжлэг бий болгох нь зайлшгүй хийх ёстой ажил юм. Өнөөгийн байдлыг харахад ийм хэмжээний өргөн, тал бүрийн бөгөөд эрс шинэчлэл хийх боломж энэ удаагийн Улсын Их Хуралд байна гэж хэлж болохоор байна.

Хэдийгээр голлох оролцогч талуудын, тухайлбал үйлдвэрчний эвлэл, ажил эрхлэгчдийн холбоо эсвэл Улсын Их Хурлын түвшинд зөвшилцөл бий болгож болох хэдий ч тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчид залуур дээр байхгүй тохиолдолд шинэ тогтолцоог хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй. Эмч нар үргэлж өөрсдөд нь тулгарсан шинэ тогтолцоонд хэрхэн ажиллаж дасан зохицох вэ гэж суралцаж байдаг бөгөөд бүх эмч нарын саналыг нэгэн дор авна гэдэг боломжгүй юм. Тиймээс ч тухайлбал гэрээ байгуулж ажиллах тогтолцоог аль болох харилцан зөвшилцлийн үндсэн дээр бий болгохыг зорих хэрэгтэй.

Хэрэв тухайн улс оронд баян ба ядуу, өвчтэй ба эрүүлийн хоорондын эв санааны нэгдлийн талаарх нэгдмэл ухамсар бүрэлдээгүй, харин хувиа хичээсэн, амиа бодсон үзэл бодол ноёрхсон тохиолдолд энэхүү шинэ тогтолцоог хэрэгжүүлэх цаашилаад эрүүл мэндийн даатгалын албан бус салбар бий болж даатгалын хураамжийг цуглуулж авах тогтолцоог дэмжихэд туйлын хэцүү байх болно.

 

 

65

Тиймээс нийгэмд үнэлгээ хийж, хүмүүс юуг хүсч хүлээж байгаа болон хэрхэн дэмжлэг үзүүлэх вэ гэдгийг тодорхойлох нь зүйтэй. Энэ үнэлгээг хийснээр энэхүү шинэ тогтолцооны хожигч болон алдагч нь хэн байна улмаар хэрэгжилтэд тохиолдох эрсдлийг хэрхэн даван туулах вэ гэдгийг тодорхойлох боломжтой юм.

b. Бодлогын тууштай ба тогтвортой байдал

ЭМС-ийн шинэчлэл нь урт удаан хугацааны үйл явц бөгөөд олон тохиолдолд нэг сонгуулийн хугацаанаас илүү урт хугацаанд хэрэгжих шаардлагатай болдог. Тиймээс бодлогын өргөн хүрээтэй зөвшилцөх үйл явц хамгаас чухал юм. Шинэ засгийн газар эсвэл эрүүл мэндийн шинэ сайд нар өөрсдийгөө илүү тод харуулах эсвэл цэвэр улс төрийн намын гэх шалтгаанаар өмнөх засгийн газар, сайд нарын хийж байсан ажлыг үгүйсгэх хандлага маш түгээмэл байдаг. Иймэрхүү хандлага нь салбарыг сайжруулахад тус болох нь ховор байдаг. Нэгэнт ЭМС-ийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх чиглэлийг сонгон авсан л бол бодлогын тууштай ба тогтвортой байдлыг хангах нь зүйтэй.

Ингэхдээ хяналт, шинжилгээ-үнэлгээний үр дүнд үндэслэн тогтолцооны бүтэц, бүрэлдэхүүн болон хэрэгжүүлэх арга замыг тааруулан засварлах ёстой.

c. Худалдан авагчийн тогтолцоог бий болгох, хэрэгжүүлэхэд шаардагдах манлайлал

ЭМС-ийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд засгийн газрын түвшинд дэмжлэг авахын зэрэгцээгээр нэг эсвэл хоёр сайд тодорхой хэдэн жилийн хугацаанд идэвхитэй, уялдаатай манлайлах боломжоор хангагдсан байх нь чухал хүчин зүйл юм.

d. Бие даасан байдал

Хэрэгжүүлэгч байгууллага болох худалдан авагчийн хувьд үүрэг, хариуцлага, тайлагнах заавар журам нь тодорхой байх төдийгүй хэнтэй ямар гэрээ байгуулах, хэнийг яаж урамшуулах шийтгэх, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн ямар нэхэмжлэлийг хүлээн авахгүй байх зэрэг өдөр тутмын үйл ажиллагаагаа бие даан хэрэгжүүлэх бүрэн эрх мэдэлтэй, шийдвэр гаргалтад улс төрийн нөлөөгүй байх явдал чухал. Хэрэв улс төрчид энэхүү байгууллагад хөндлөнгөөс оролцох хандлагаасаа татгалзаж чадахгүй л бол үйл явцыг дахиад эхнээс нь давтахаас өөр аргагүйд хүрнэ. Тийм учраас худалдан авагч нь өөрийн үйл ажиллагааг зөв, зохих зорилго, зорилтын дагуу хэрэгжүүлэхэд саад болох засгийн газрын аливаа шийдвэрийн эсрэг захиргааны шүүхэд хандаж шийдүүлэх эрхээр хангагдсан байх нь зүйтэй

e. Худалдан авагч болон тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн чадавхийг бэхжүүлэх

Шинэ худалдан авагч нь өөрийн үйл ажиллагааг зохих түвшинд хэрэгжүүлэх хангалттай чадавхийг бий болгох шаардлагатай. Энэ нь тодорхой цаг хугацаа, суралцах мөчлөг шаардана. Тиймээс тогтолцоог аль болох энгийн байлгах өөрөөр хэлбэл хураамж цуглуулах, санг нэгтгэх тогтолцоог өөрчилж үүрэг, үйл ажиллагаагаа шинэ худалдан авагч байгууллагад шилжүүлэх шаардлагагүй байхаар зохион байгуулах нь чухал юм.

Зөвхөн худалдан авагч чадавхиа сайжруулах шаардлагатай төдийгүй тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгч гэрээ байгуулах, төлбөрийн болон үнэлгээний шинэ тогтолцоог өөрийм болгох чадавхиа бэхжүүлэх шаардлагатай.

i. Хүний нөөц

Худалдан авагч нь өөрийн батлагдсан орон тооны хүрээнд хангалттай тооны удирдлагын болон бусад сургагдсан ажилтнуудтай байх ёстой. Хэрэв тохирох ажилтан олдохгүй бол

 

 

66

сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Мөн эмнэлгийн, өрхийн эмнэлгийн удирдлагын ажилтнуудыг шинэ шаардлагад нийцсэн худалдан авалтын зохицуулалт, төлбөрийн тогтолцооны талаар сургалтад хамруулах нь зүйтэй.

Шинэ санхүүжилтийн тогтолцоонд хүний нөөц бэлтгэх сургалт явуулах байнгын боловсон хүчинтэй байх хэрэгцээтэй. Гэхдээ энэ нь худалдан авагч өөртөө заавал сургалтын албатай байна гэсэн үг биш харин тогтмол сургалт явуулж байдаг сургалтын байгууллага энэ ажлыг хийж болно.

ii. ЭМУМТ

Сайтар зохион байгуулагдсан эрүүл мэндийн удирдлага, мэдээллийн тогтолцоотой байх нь шинээр бий болсон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны худалдан авагч, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн тогтвортой үйл ажиллагаанд ихээхэн ач холбогдолтой юм.

Интертетийн найдвартай холбоо харилцаа нь худалдан авагч, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн харилцааг амар болгоно.

Энэ талаархи хүчин чармайлтыг дутуу үнэлж болохгүй бөгөөд худалдан авагч, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн ЭМУМТ-ны чадавхи бэхжүүлэх үйл явцыг тогтмол шинэчилж байх шаардлагатай. Анхаарах шаардлагатай чиглэлүүд нь үйлчлүүлэгчийг даатгалд элсүүлэх, гэрээ байгуулах, санхүүгийн удирдлага, нэхэмжлэл бэлтгэх, шалгах болон статистикийн мэдээлэл бэлтгэх зэрэг юм.

iii. Удирдлага

Хэдийгээр худалдан авагч байгууллага болон эмнэлэг, өрхийн эмнэлгийн удирдах ажилтнууд нь тухайн ажлын байранд тавигдах шаардлагад нийцсэн боловсрол, ур чадварт үндэслэгдэн сонгогдсон байх ёстой боловч санхүүжилтийн шинэ тогтолцоо, үйл явцыг хангалттай түвшинд удирдах, хянахад бэлтгэгдсэн байхын тулд тусгай сургалтад хамрагдах ёстой.

f. Хэрэгжүүлэх

ЭМС-ийн шинэ загвар, худалдан авалтын үйл ажиллагааны зохицуулалт болон шинэ худалдан авагчийг баталгаажуулсны дараа хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулах шаардлагатай. Энэхүү төлөвлөгөө нь эхний өдрөөс юуг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаагаас эхлээд цаашид улс орны хэмжээнд худалдан авагч болон тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн түвшинд чадавхи бэхжүүлэх ямар шаардлага хэрэгцээ байгаа хүртэлх бүх түвшний үйл ажиллагааг хамрах ёстой.

g. Олон нийтийн мэдээлэл

Засгийн газрын байгууллагууд, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчид, ажил олгогчдын холбоо зэрэг оролцогч талуудын төлөөллийн хүмүүст шинэ тогтолцооны тухай ямар утга учиртай болох талаар мэдээлэл өгсөн байх шаардлагатай. Мөн тусламж үйлчилгээг хэрэглэгч олон нийтэд ч мэдээлэл өгөх шаардлагатай. Эхний ээлжинд энэ нь маш их хүчин чармайлт шаардах болно. Цаашидаа энэхүү олон нийтийн мэдээллийн чадавхи, хүчин чармайлт нь дээрх байгууллагууд тэдгээрийн ажиллагсад болон олон нийтийн хувьд хамгийн сүүлийн үеийн өөрчлөлт, зохицуулалтын талаар мэдээлэл авах өдөр тутмын хэрэгцээг хангах хэрэгсэл болох юм. Тухайлбал олон нийт заавал даатгалд хамрагдах шаардлага, албан ёсны хамтын төлбөр,

 

 

67

дагаж мөрдөх ёстой дүрэм, журам болон тусламж, үйлчилгээний шатлалын түвшин зэргийн өөрчлөлтийн талаархи мэдээллийг тогтмол мэдээлэл авах шаардлагатай.

h. Хяналт, шинжилгээ-үнэлгээ

Шинээр бий болох ЭМС-ийн болон худалдан авагчийн тогтолцооны хяналт, шинжилгээ-үнэлгээг одоогийн байгаа хүчин чадлаар эсвэл шинээр чадавхи бий болгон гүйцэтгэх шаардлагатай. Улмаар үнэлгээний үр дүнд шинэ тогтолцоо нь тавьсан зорилтдоо хүрч байгаа эсэх, хүрэхгүй байгаа бол хэрхэн засч залруулах вэ гэдгийг тодорхойлох нь зүйтэй. Энэхүү ХШҮ-г бие даасан байгууллага хийж гүйцэтгэх ба харин худалдан авагч болон яамд бусад байгууллагын саналыг харгалзан тэднээс шаардлагатай мэдээллийг авч ашиглах ёстой. Түүнчлэн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчид, орон нутгийн засаг захиргаа болон нийт ард иргэдийн санаа бодлыг судалж байх нь зүйтэй. ХШҮ нь худалдан авагчийн үйл ажиллагааны хууль ёсны нэг чухал үүрэг бөгөөд ХШҮ-ний үр дүнг ашиглан эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцооны үйл ажиллагааг үнэлнэ. ХШҮ-ний үр дүн нь бүх оролцогч талууд тухайлбал хэвлэл мэдээлэл, олон нийтэд нээлттэй байх ёстой. Мэдээж хэрэг ЗГ болон Их Хурал ч ХШҮ-нд оролцох шаардлагатай.

9.8. Зэрэгцээ нөхцлүүд

Хэдийгээр худалдан авагч нь өөрөө тусламж, үйлчилгээний чанарыг сайжруулах хүчтэй арга хэрэгсэл мөн боловч ЗГ-ын тавьсан зорилтод хүрэхэд дангаараа хангалтгүй юм. Худалдан авагчийн үйл ажиллагааг амжилттай хэрэгжүүлэхэд хэд хэдэн зэрэгцээ үйл ажиллагааг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Шинэ худалдан авагч болон ЭМС-ийн тогтолцоог амжилттай хэрэгжүүлэх нь дараахь нөхцлүүдээс мөн хамааралтай. Үүнд:

a. Эмнэлгүүдийн бүтэц зохион байгуулалтыг зохистой болгох

Худалдан авагчийн эмнэлгээ сонгож гэрээ байгуулах нь эмнэлгүүдийн бүтэц зохион байгуулалтыг зохистой болгох, давхардлыг арилгахад чухал үүрэгтэй. Гэсэн хэдий ч худалдан авагчийн дан энэ аргаар хэрэгжүүлэх нь нэлээд цаг хугацаа шаардах бөгөөд энэ хугацаанд эмнэлгүүд өөрсдөө хоорондоо нэгдэх, зарим тасаг нэгжээ татан буулгахын хажуугаар нь зохих стандартын дагуу үйлчилгээ зохих түвшинд үзүүлж, хүмүүсээ ажилллуулж байх шаардлагатай болох юм. Энэ нь түвэгтэй, урт хугацаа шаардсан үйл явц юм.

Үүний оронд ЭМЯ-ны хяналт дор дээрээс доош чиглэсэн төлөвлөлтийн арга дээр суурилсан арга замыг сонгох нь илүү хурдан, үр дүнтэй арга юм. АХБ-ны санхүүжилттэй ЭМЯ-ны ЭМСХ4 төсөл нь чухамхүү энэ арга замыг ашиглан Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэхээр зорьж байна. Төслийг ЭМЯ-аас тодорхойлсон эмнэлгүүдийн байршил, үйл ажиллагаа, хүчин чадал дээр тулгуурлан амжилттай хэрэгжүүлж, төлөвлөлтийн зохицуулалтыг зөв хийснээр зохистой, богино хугацаанд эмнэлгүүдийн бүтэц зохион байгуулалтыг өөрчилж чадна. Энэхүү зохицуулалт нь хүн амын эрүүл мэндийн бодит хэрэгцээнд суурилан эмнэлгүүд тэдгээрийн тасаг нэгжийг татан буулгах, нэгтгэх нөгөө талаар эмнэлгийн хүчин чадлыг зохиомлоор ихэсгэхгүй байх албан ёсны эрхийг ЭМЯ-нд олгож байгаа юм. Төрийн өмчийн төдийгүй хувийн өмчийн эрүүл мэндийн байгууллагууд ч энэхүү үйл явцад мөн адил хамрагдана. Энэ нь үйл ажиллагаа явуулж буй эмнэлэг бүр үйл ажиллагаа эрхлэх шинэ тусгай зөвшөөрөл дахин олгох ба хэрвээ эмнэлэг шинээр байгуулах бол эмнэлгийн зураг төслийг хийх, барих, ажиллуулах үйл ажиллагааг бүгдийг хамтад нь эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгоно гэсэн үг юм.

б. Өндөр технологи, өндөр эрсдэл бүхий технологийн зөвшөөрөл

 

 

68

Монгол улсад эмнэлэг, тусламж үйлчилгээний төлөвлөлтийн зохицуулалт дутагдалтай байгаагаас гадна өндөр технологи, өндөр эрсдэл бүхий технологийг байршуулах механизм өнөөдөр алга байна. Өөрөөр хэлбэл эдгээр технологийг хэрэгцээ, үр ашиг, тусламж, үйлчилгээний чанарыг харгалзахгүйгээр дуртай газраа байршуулах боломж нээлттэй байна. Монгол улсад ийм маягийн гажиг тогтолцоо тархахад бэлэн байна гэсэн үг юм. Тиймээс энэ асуудлыг зохицуулах тухайлбал өндөр технологи, өндөр эрсдэл бүхий технологид хөрөнгө оруулах, эзэмшин ажиллуулахад тусгай зөвшөөрөл өгдөг болох нь тусламж, үйлчилгээний чанар, үр ашгийг сайжруулах төдийгүй худалдан авагчийн үйл ажиллагааг дэмжих болно.

в. Улсын эмнэлгүүдийн санхүүгийн бие даасан байдал

Хэрэв худалдан авагч болон эмнэлгүүд хоорондоо гүйцэтгэл дээр тулгуурласан, эмнэлгийн нийт төсвийн дээд хэмжээг тохирч уг төсвийг тохиолдолд суурилсан төлбөрийн аргаар авах тал дээр тохиролцох юм бол эмнэлэг санхүү болон хүний нөөцөө дээд зэргийн үр ашигтай, үр дүнтэй хуваарилах эрх чөлөөтэй болох юм. Санхүү болон хүний нөөцийг удирдах эрх чөлөөг эмнэлгүүдэд олгоогүй цагт тохиолдлын төлбөрийн аргыг хэрэгжүүлэх боломжгүй юм. Тиймээс эмнэлгийн удирдлага өөрсдөө мэдэн ажилтнаа авах, халах түүнчлэн ажилтныхаа урамшууллын асуудлыг шийдвэрлэх эрх чөлөөтэй болох ёстой.

г. Хувийн хэвшлийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийг зохицуулах

Одоогийн байдлаар хувийн хэвшлийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн зохицуулалт бараг байхгүй гэж хэлж болохоор байна. Өөрөөр хэлбэл хэн хүссэн нь дуртай газраа эмнэлэг байгуулах боломжтой гэсэн үг юм. Ихэнх тохиолдолд эдгээр шийдвэр нь тусламж, үйлчилгээний бодит хэрэгцээг харгалздаггүй, нөөцийг үр ашиггүй зарцуулахад хүргэж байгаагийн зэрэгцээ хувийн хэвшлийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн үзүүлж буй тусламж, үйлчилгээний чанарыг үнэлэх чадавхи төр засагт хангалтгүй байна. Зүй ёсоор бол тусламж, үйлчилгээг худалдан авагч нь иргэдийн хэрэгцээнд тулгуурлан тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгон гэрээ байгуулдаг байх ёстой юм. Ингэхийн тулд худалдан авагчид хувийн эмнэлгүүдийн тусламж үйлчилгээг төлөвлөж зохицуулах арга хөшүүрэг зайлшгүй байх шаардлагатай. Энэ байдал төрийн өмчийн эмнэлэгт ч мөн адил.

д. Мэргэжлийн боловсрол

Худалдан авагч нь эрүүл мэндийн зах зээл дээр ажиллаж байгаа тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдээс ур чадварыг харгалзан сонгож гэрээ байгуулдаг байх ёстой. Тэрнээс биш худалдан авагч нь өөрөө анагаах ухааны болон сувилахуйн боловсролын асуудал, төгсөлтийн дараах боловсролыг хариуцдаг түүнчлэн сургалтын чанарыг тодорхойлдог байх ёсгүй юм. Худалдан авагч нь зөвхөн шаардлагатай мэргэжилтний ур чадвар, зан үйлийн түвшин, хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлж үүгээр дамжуулан төгсөлтийн дараах сургалтад нөлөөлөх үүрэгтэй. Мөн эмнэл зүйн болон сувилахуйн удирдамжийг боловсруулж болох хэдий ч энэ нь үндсэн үүрэг нь бас биш. Иймд эрүүл мэндийн мэргэжилтний сургалт, боловсролын асуудлыг хариуцах засгийн газрын бусад байгууллагуудыг Монгол Улсын Засгийн газар дэмжин хөгжүүлэх шаардлагатай байна. Түүнчлэн эрүүл мэндийн мэргэжлийн холбоод, мэргэжилтнүүдийг сургах, хөгжүүлэх үүргийг төр засаг хариуцах нь зүйтэй юм.

е. Чанарын стандарт

Зохих шаардлага хангасан стандартгүйгээр худалдан авагчийн үйл ажиллагаа болон тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг үнэлэх боломжгүй юм. Хэдийгээр магадлан итгэмжлэлийн стандартууд байгаа, цаашид сайжруулах боломжтой хэдий ч худалдан авагчийн үйл

 

 

69

ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд дараах төрлийн стандартуудыг системтэй боловсруулж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Үүнд:

i. Тусламж, үйлчилгээний минимум стандартууд

ii. Эмнэл зүйн стандарт процедурууд

iii. Эмнэл зүйн удирдамж, хөтөч

Эдгээр стандарт, удирдамж байхгүй тохиолдолд тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэлийг шударга, бодитой үнэлэх боломжгүй бөгөөд үүнээс болж хууль эрх зүйн асуудал үүсэх, мэдээллийг нуух зэрэг сөрөг үр дагавар гарах боломжтой. Энэ нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч болон худалдан авагчид хортой бөгөөд өвчтөнд ашиггүй юм.

ё. Мэргэжилтэнд тусгай зөвшөөрөл олгох

Эрүүл мэндийн мэргэжилтэнд ур чадварын түвшин, өвчтөнд хандах зан үйл дээр суурилан тусгай зөвшөөрөл олгох, сунгах үйл явцыг мэргэжилтний тасралтгүй хөгжил, хөндлөнгийн хараат бус мэргэжлийн хяналттай хослуулан ашиглах нь үр дүнтэй байдаг. Эдгээр арга хэрэгслийг тулгуурлан худалдан авагч нь тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн аль нь мэдлэг, боловсролоороо үндэсний стандартад нийцэж байна гэдгийг мэдэж тусламж, үйлчилгээний гэрээ байгуулах боломжтой.

ж. Өндөр технологи, өндөр эрсдэлтэй үйл ажиллагааг эрхлэх зөвшөөрөл мэргэжилтэнд олгох

Мэргэжилтэнд тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх ердийн тусгай зөвшөөрөл олгохоос гадна өндөр технологи, өндөр эрсдэлтэй үйл ажиллагааг эрхлэхэд зайлшгүй шаардлагатай ур чадварыг эзэмшсэн мэргэжилтэнд олгодог тусгай зөвшөөрлийн арга хэрэгсэл байх ёстой. Үүний үндсэн дээр худалдан авагч тусламж, үйлчилгээний гэрээ байгуулах ёстой. Энэхүү зөвшөөрлийг олгохдоо ур чадвар, туршлагыг харгалзсан өвөрмөц шалгуурууд дээр тулгуурлах нь зүйтэй. Тухайлбал тухайн мэргэжилтэн өндөр технологи бүхий ажилбар үйл ажиллагааг тодорхой хугацаанд хяналтан дор дагалдан суралцсан байх, жилд тодорхой хэмжээний ажилбаруудыг хийж гүйцэтгэсэн байх гэх мэт.

з. Тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийг магадлан итгэмжлэх

Завшаантай нь худалдан авагч өнөөдөр Монгол улсад байгаа магадлан итгэмжлэлийн тогтолцоог хэрэглэх боломжтой юм. Өөрөөр хэлбэл худалдан авагч магадлан итгэмжлэлийнх нь үзүүлэлт дээр суурилан тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгон ажиллуулах боломжтой гэсэн үг. Ер нь бол магадлан итгэмжлэл нь өөрийн стандартыг дээшлүүлэн түүндээ нийцүүлэн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ур чадварыг дээшлүүлэх замаар чанарыг тасралтгүй сайжруулах зорилготой юм.

и. Эм зүйн салбарын удирдлага

ЭМСХ4 төслийн хүрээнд Монгол улсын эм зүйн салбарын удирдлагыг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх юм. Төслийг хэрэгжүүлснээр нэн шаардлагатай чанартай эмээр хүртээмжтэй, тасралтгүй бүх нийтийг хангах үйл ажиллагаанд тодорхой дэмжлэг болно гэж үзэж байна. Худалдан авагч зөвхөн эмийн санчтай, эмийн сантай эмнэлэгтэй гэрээ байгуулан ажиллах бөгөөд харин эмийн чанар, хүртээмжийн асуудлыг хариуцахгүй юм.

к. Удирдлага

 

 

70

Удирдлагын чадавхийг бэхжүүлэх, сургалт зохион байгуулах нь тусламж, үйлчилгээ худалдан авагч болон үзүүлэгч аль алинд нь өөрсдийн оноогдсон эрх үүргээ тухайлбал чанарын шинэ стандартыг хэрэгжүүлэх, төлбөрийн шинэ аргыг нэвтрүүлэх, ЭМУМТ болон гэрээ байгуулах үйл явцыг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Гэхдээ зөвхөн эхлэх үед сургалт явуулах төдий бус харин явцын дунд тогтмол эрүүл мэндийн удирдлагын сургалт явуулах нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ механизмыг тогтвортой байлгах, зэрэгцээ нөхцлүүдийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай. Ингэхийн тулд үндэсний түвшинд сургалт зохион байгуулах чадавхитай байх ёстой.

Нэгтгэвэл:

ЭМС-ийн шинэчлэл, худалдан авагчийн тогтолцоог бий болгох нь чанартай тусламж, үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулахад зайлшгүй хийх ёстой алхамууд юм. Гэхдээ зөвхөн эдгээр алхамууд нь эрүүл мэндийн салбарыг бүхэлд нь сайжруулахад хангалтгүй бөгөөд дээр дурьдсан зэрэгцээ нөхцлүүдийг хэрэгжүүлснээр ЭМС-ийн шинэчлэл, цаашлаад эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулах болно. Тийм ч учраас салбарын шинэчлэлд гол оролцогч талуудын оролцоог хангах үүднээс эхнээс нь урьж оролцуулах шаардлагатай.

10. ХАМРАХ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ ҮЙЛЧИЛГЭЭ

 

 

71

Энэ бүлэгт нэгдмэл сангаас санхүүжих, нэг худалдан авагчийн худалдан авах гэж байгаа эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний багцын тухай бичсэн болно. Тусламж үйлчилгээг улсын төсвөөс санхүүжүүлэх үү эсвэл эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжүүлэх үү гэдгийг шийдэх хамгийн эхний зарчим нь уг тусламж үйлчилгээний шинж чанар байх бөгөөд тусламж үйлчилгээ нийт хүн амд чиглэсэн байна уу, хувь хүнд чиглэсэн байна уу гэдгээс хамаарна. Тусламж үйлчилгээний багцыг явцын дунд зардал үр ашгийн шинжилгээний үр дүнд үндэслэсэн тодорхой шалгуураар цаашид эргэн хянаж, сайжруулах нь зүйтэй. Үүнийг мөн эрүүл мэндийн технологийн үнэлгээ гэж нэрлэдэг.

10.1. ЭМЯ (улсын төсөв) болон эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээний багцыг нэгтгэх

Нийгмийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ. Энэхүү баримт бичигт нийт хүн амд чиглэсэн буюу өвчний тандалт, дэгдэлтийн үеийн менежмент, дархлаажуулалт, эрүүл мэндийг дэмжих зэрэг нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээг санхүүжүүлэх асуудал нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлд хамаарахгүй ба бусад улс орны жишгээр улсын төсвөөс санхүүжигдэх ёстой. Нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээг ихэнх улс орнууд улсын төсвөөс санхүүжүүлдэг учир нь хүн амын зүгээс эдгээр тусламж үйлчилгээг идэвхитэй эрэлхийлж авах сонирхол байдаггүй учраас ЭМЯ, төр засгийн зүгээс нийгмийн эрүүл мэндийн тодорхой ажлыг санаачлан хүмүүст хүргэх шаардлага гардагтай холбоотой. Жишээлбэл, тамхичин хэзээ ч тамхины эсрэг кампанит ажлыг санаачлан, түүнд санхүүжилт өгөхгүйтэй адил аюулгүй бэлгийн хавьтлын талаар хүмүүст сурталчилж ойлгуулахгүй бол тэд хэзээ ч ХДХВ-ийн халдвараас сэргийлэх үйл ажиллагааг эхлэхгүй. Түүнчлэн нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээ нь эерэг халих үр нөлөөтэй байдаг ба энэ нь аюултай халдварт өвчнөөс сэргийлж хувь хүнийг вакцинжуулах буюу халдвартай хүнийг тусгаарлах арга хэмжээ авах нь нэг хүнд хүрэх өгөөжөөсөө хавьгүй илүү ач тус авчирдагтай холбоотой.

Гэхдээ энэ нь нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд анхан шатны эмнэлгийн байгууллагууд оролцохгүй гэсэн үг биш. Тухайлбал, эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үзүүлэгчид, өрх болон сумын эмнэлгүүд, дархлаажуулалт мэтийн нийгмийн эрүүл мэндийн үйл ажиллагааг хүн ам хүргэхэд оролцдог учраас вакцинжуулалт гэх мэт тогтмол хийдэг ажлуудыг тусламж үйлчилгээний багцад оруулж, тэдгээр ажлыг гүйцэтгэх зардлыг эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлж болно. Харин вакцинжуулалтын ач холбогдлын тухай мэдлэг, мэдээллийг нэмэгдүүлэх зэрэг хувь хүнд чиглээгүй кампанит ажлыг шууд улсын төсвөөс санхүүжүүлэх ёстой.

Хувь хүнд чиглэсэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ. Эдгээр үйлчилгээ нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэлийн болон нэг худалдан авагчийн гол анхаарлын төвд байдаг. Хувь хүмүүс өөрийгөө өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, өвчин зовиураа эмчлүүлэх, үлдэгдэл согогийг сэргээн засуулах, хөгжлийн бэрхшээлээ нөхөх, хөнгөвчлөх тусламж авах зэрэг зорилгоор эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авахыг хүсдэг буюу авах боломжтой. Өнөөдрийн байдлаар хувь хүнд чиглэсэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг ЭМЯ болон УНДЕГ/Эрүүл мэндийн даатгалын сангаар дамжуулан хоёр сангаас санхүүжүүлж байна. Хувь хүнд чиглэсэн тусламж үйлчилгээний багцын одоогийн байдал, төлбөрийн арга зэргийг (Хавсралт 1) тусдаа тайлангаас37 үзнэ үү. Зарим төрлийн хувь хүнд чиглэсэн үйлчилгээг шууд улсын төсвөөс, заримыг нь ЭМД-аас санхүүжүүлдэг. Ийм хуваагдмал байдал нь УНДЕГ/ЭМДС-гийн худалдан авах чадварыг бууруулж байна. Учир нь улсын төсвөөс санхүүжүүлж буй

                                                            37 Moнгол улс ЭМСХ3 GVG Зөвлөх баг: Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээ. УБ, 2010 оны 6 дугаар сар  

 

 

72

тусламж үйлчилгээ нь УНДЕГ-т ямар ч хамааралгүй хяналтаас нь гадуур байдаг. Үүнээс гадна хуваагдмал санхүүжилт нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн нөөцийг зохистой ашиглах боломжийг хязгаарлаж байна. ЭМАШТ нь НЭМД-аас санхүүждэггүй. Зөвхөн ЭМАШТ-ийн эмчийн жороор бичсэн эм нь ЭМД-ын тусламж үйлчилгээний багцад хамаардаг. Тэгэхээр УНДЕГ/ЭМДС нь ЭМАШТ үзүүлэгчийн гүйцэтгэл, дээд шатлалд өвчтөн шилжүүлэх, жор бичих зан үйл зэрэгт нөлөөлж чадахгүй. Тэрээр жор бичих болон лавлагаа тусламж авах хэрэгцээ байсан уу гэдгийг нягтлахын оронд зөвхөн эдгээр зан үйлийн үр дагаврыг эмийн санд, эмнэлэгт хэрхэн гарч буйг харж, зарим нэг зайлшгүй зүйлийг шалгана. Нэгэнт хуулийн дагуу олгогдсон эрхийн дагуу эмийн үнээ хөнгөлүүлэн эм авах гэж буй өвчтний эмийн үнийг хөнгөлөхөөс татгалзвал өвчтнийг сэтгэл дундуур үлдээнэ. Нэгэнт эмнэлэгт илгээх бичигтэй ирж буй хүнийг хэвтүүлэхгүй гэвэл ч мөн ялгаагүй өвчтөнд таалагдахгүй. Тусламж үйлчилгээний хуваагдмал байдлаас ангижрах, улмаар ЭМЯ болон ЭМДС-гийн дунд хуваагдсан худалдан авах үүрэг, ажиллагааг нэгтгэх үүднээс бүх төрлийн тусламж үйлчилгээг хуулиар нэг жагсаалтад оруулж, нэг сангаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний нэгдмэл багцтай болохыг санал болгож байна. Тусламж үйлчилгээний энэхүү нэгдсэн багц нь эрүүл мэндийн даатгалын шинэ тогтолцооны эхлэлийн цэг байх болно. Өөрөөр хэлбэл нэгэнт нэгтгэгдсэн учраас нэгдмэл багц нь санхүүжилтийн ямар нэг нэмэлт эх үүсвэр шаардахгүй гэсэн үг юм. Шаардлагатай хуулиудад өөрчлөлт орж, эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын бүрэлдэхүүн хэсгүүд хэрэгжсэний дараа буюу нэг сантай, нэг худалдан авагчтай болж, худалдан авагч тодорхой чадавхитай болсны дараа тусламж үйлчилгээний багцыг эргэн нягталж, илүү оновчтой болгох ажлыг аажмаар хийх нь зүйтэй.

Тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх болон төлбөрийн тогтолцоог өөрчлөхдөө дүн шинжилгээ хийх. Нэг худалдан авагч үүсч бий болоогүй, орон тооны ажилтнууд бүрдээгүй, иж бүрэн тоноглогдоогүй, тусламж үйлчилгээний багцад дүн шинжилгээ хийх өөрийн чиг үүргийг гүйцэтгэх чадавхитай болоогүй цагт тусламж үйлчилгээний багцыг нэмэгдүүлэх, багцад орсон тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тогтолцоог өөрчлөх тухай үр дагаврыг нь нарийвчлан тооцсон өртөг зардлын тооцоо байхгүй бол тусламж үйлчилгээний багцыг шинэчлэх ажлыг хойшлуулах нь зүйтэй. ЭМЯ нь эрүүл мэндийн бодлого тодорхойлох, түүнчлэн эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ тогтолцооны тусламж үйлчилгээний багцыг ч мөн тодорхойлох үүрэгтэй учраас санхүүгийн үр дагаврыг сайтар тооцож мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй. ЭМДС болон СЯ-ны зүгээс тусламж үйлчилгээний багцын зардлын тооцоог үзэж хянах, сангийн орлого болон улсын төсвийн эх үүсвэр нь зардлыг даах эсэх дүгнэлтийг хийх үүрэгтэй. Тухайлбал, тусламж үйлчилгээний багцад өндөр технологи ашигладаг оношилгооны тоног төхөөрөмжийг 156 тэрбум төгрөгийн өртөгтэйгээр нэмэх, мөн амбулаторийн тусламж үйлчилгээг өргөтгөх гэсэн саяхны (2010 оны 6 сар) санал нь шинжлэх ухааны үндэстэй зардал/үр ашгийн дүн шинжилгээнд тулгуурлах хэрэгтэй. Ийм дүнд шинжилгээ нь дараахь зүйлсийг харгалзан үздэг:

• Эмнэлзүй болон тархвар зүйн мэдээлэлд үндэслэн уг тусламж үйлчилгээний хэрэгцээ. • Барагцаалсан тоо хэмжээ. • Хөрөнгө оруулалтын ба үйл ажиллагааны зардал. • Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний аль шатлалд тухайн тусламж үйлчилгээ

ашиглагдах

 

 

73

• Анагаах ухааны хамгийн зохистой хэлбэрээр уг тоног төхөөрөмжийг ажиллуулах, засвар үйлчилгээ хийх болон ажиллуулах ажилтнууд бий эсэх.

• Одоо байгаа шинжлэх ухааны нотолгоо, анагаах ухааны олон улсын практикт үндэслэсэн орчин үеийн эмнэлзүйн удирдамж, оношилгоо, эмчилгээний стандарт байдаг эсэх болон тэр талаар мэдэж байгаа ажилтнууд бий эсэх.

• Шинэ тоног төхөөрөмж, шинэ тусламж үйлчилгээг үр дүнтэй болон аюулгүй ажиллуулах тохиромжтой байр сав бий эсэх.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх тухай аливаа санал дээрх асуултуудад хариулт өгөх учиртай.

Түүнчлэн төлбөрийн тогтолцоог өөрчлөх, тухайлбал тариф, цалин нэмэгдүүлэх зэргийг эрүүл мэндийн салбарын макро түвшинд гарах өөрчлөлтийн дүн шинжилгээ тооцоогүйгээр хийх боломжгүй. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид цалинг нэмж олгохын тулд нэмэлт санхүүжилт нэхнэ гэсэн үг. Зөвхөн нэг, хоёр жилийн хугацаанд биш тэр нэмэлт санхүүжилт удаан хугацаанд хэрхэн хангагдах тухай бодолцох хэрэгтэй.

Төлбөрийн тогтолцоог өөрчлөхийн өмнө уг өөрчлөлтийг дагалдан гарах сөрөг нөлөө, жишээ нь аль болох өртөг өндөртэй хэвтүүлэн эмчлэх үйлчилгээг нэмэгдүүлэх, үнэтэй эмийг их бичих зэрэг сөрөг сонирхолын үр дагаврыг тооцох нь зүйтэй.

Хамтарсан төлбөрийн тогтолцоонд ямар нэг өөрчлөлт оруулахдаа тухайн өөрчлөлтөөс шалтгаалан тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн төсөв, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн болон худалдан авагчийн захиргааны зардал, нийт санхүүжилт, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж, хүн амын амьжиргаа зэрэгт хэрхэн нөлөөлөхийг тооцно.

10.2. Тусламж үйлчилгээний багцыг ирээдүйд (урт хугацаанд) боловсронгуй болгох нь

Худалдан авагч байгууллагын чадавхи сайжрах үед тусламж үйлчилгээний багцыг оновчтой, боловсронгуй болгох ажлыг системтэйгээр эхлэх нь зүйтэй.

Худалдан авагчийг байгуулах ажлыг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөнд энэ ажлыг зайлшгүй оруулах хэрэгтэй. Тусламж үйлчилгээний багцыг тодорхойлох шалгуур, багцыг боловсронгуй болгох үйл ажиллагааг дэмжих хууль эрх зүйн орчин, багцыг шинэчилснээр гарах зардлын үр дагавар, чанарын баталгааг хангах зэрэг асуудлаар талуудын оролцоог хангаж хэлэлцүүлэг явуулах нь зүйтэй. Мөн худалдан авагч болон бусад оролцогч талуудын (ЭМЯ, ЭМГ, эрүүл мэндийн мэргэжлийн нийгэмлэгүүд, эрдэмтэн судлаачид) чадавхийг сайжруулах хэрэгцээг тодруулах нь зүйтэй.

Тусламж үйлчилгээний багцыг боловсронгуй болгохдоо дараах асуудлыг харгалзаж үзэх нь зүйтэй:

a. Багцын ангилал ба хууль эрх зүйн тодорхойлолт. Өвчнийг голлосон, эрүүл мэндийн байдлыг голлосон эсвэл тусламж үйлчилгээг голлосон гэсэн гурван төрлийн ангилалаас сонгох хэрэгтэй болно. Тодорхой онош бүхий өвчинд суурилсан байвал өвчнийг голлосон, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тодорхой төрөл, эмнэлэг, эм гэх мэтэд суурилсан байвал тусламж үйлчилгээг голлосон ангилал гэнэ. Монгол улс өнөөдрийн байдлаар хавдар, сэтгэцийн эмгэг зэрэг тодорхой онош бүхий өвчинд суурилсан болон өрхийн эмнэлгүүдийн үзүүлж буй ЭМАШТ гэх мэт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг голлосон холимог ангилалыг ашигладаг. Тусламж үйлчилгээний багцад орсон тусламж үйлчилгээг хүмүүс хүртэх эрхийг хуулиар баталгаажуулахыг санал болгож байна. Одоогийн байдлаар шаардлагатай эм, хангамж

 

 

74

зэргээс авахуулаад эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг найдвартай (албан бус төлбөргүйгээр) авах боломж хүмүүст байхгүй байна.

1) Ямар тусламж үйлчилгээг багцад оруулах вэ. Тусламж үйлчилгээний багцад аливаа эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, эм, хангамжийг нэмэх буюу хасах шалгуурууд байдаг. Олон улс оронд багцад орох тусламж үйлчилгээг сонгоход дараах бэрхшээл учирдаг: i. Хүн амын эрүүл мэндийн байдалд хамгийн их үр нөлөөтэй тусламж үйлчилгээ

буюу нэг төгрөгөөр хамгийн их эрүүл мэндийн үр дүн авчрах тусламж үйлчилгээг багтаах. Жишээлбэл, вакцинжуулалт, эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ, өндөр өртөгтэй эмчилгээ шаарддаг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, үүнд цусны даралт ихсэх, чихрийн шижин өвчний хяналт орно. Эдгээр үйлчилгээ нь харьцангуй хямд учраас өвчтнүүд өөрсдөө авч чадахаас гадна нийт хүн амд хүртээх боломжтой. Хэдийгээр өртөг хямдтай ч хүмүүс хэрэгцээтэй үед тусламж авахгүй байх эсвэл тусламж үйлчилгээ шаардлагагүй тохиолдолд эмнэлэгт хэвтэх зэрэг сөрөг үр дагаварууд гардаг.

ii. Өвчтөн, түүний гэр бүлийг ядууралд хүргэж болзошгүй, тухайлбал хавдрын өндөр технологи бүхий тусламж үйлчилгээ, гемодиализ, эрхтэн шилжүүлэн суулгах зэрэг тусламж үйлчилгээг багтаах. Эдгээр үйлчилгээ нь нэг тусламж үйлчилгээ болон нэг өвчтөнд ногдох зардал талаасаа өндөр ч цөөн хүн өвддөг, давтамж цөөнтэй, хэрэгцээ гарахад тусламж авахаас зайлшгүй байдалд ордог учраас эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ, урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээтэй харьцуулбал зардал өндөртэй, зардлын үр ашиг муутай.

Олон улс орны засгийн газрууд олон хүнд хүртээмжтэй, зардлын үр ашиг өндөртэй тусламж үйлчилгээг нэн тэргүүнд тусламж үйлчилгээний багцад оруулах ач холбогдлыг ойлгодог боловч зардлын үр ашиг багатай ч хүмүүсийн үнэхээр авахыг хүссэн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх шахалтанд ордог. Монгол улс ч гэсэн үүнийг тойрохгүй байх. Одоогоор Монголд мөрдөж буй тусламж үйлчилгээний багц нь өндөр болон хямд өртөгтэй тусламж үйлчилгээ аль алинаас багтсан холимог шинжтэй байна.

Аливаа интервенцийг (тусламж үйлчилгээг) практикт нэвтрүүлэхийн өмнө дараахь асуулт, шалгуурыг тавих хэрэгтэй болдог:

i. Интервенци үр дүнтэй гэдэг нь батлагдсан ii. Түүнийг хэрэглэх анагаах ухааны зайлшгүй шаардлага байгаа. iii. Интервенцийн зардлыг өвчтөн төлөх боломжтой эсэх.

Мөн аль ч интервенцийн хувьд 10.1 дэх хэсэгт өгөгдсөн асуултуудыг тавих хэрэгтэй.

2) Тусламж үйлчилгээг хэн үзүүлэх вэ, өөрөөр хэлбэл өвчтнүүд хэнд хандах вэ: (i) Зөвхөн улсын төсвийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид үү? (ii) Зөвхөн хувийн хэвшлийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид үү? (iii) Зөвхөн тусгай зөвшөөрөлтэй эсвэл тусгай зөвшөөрлөө сунгуулсан

тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид үү? (iv) Зөвхөн магадлан итгэмжлэгдсэн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид үү? (v) Зөвхөн нэг худалдан авагчтай гэрээтэй тусламж үйлчилгээ

үзүүлэгчид үү? (vi) Тодорхой төрлийн эрүүл мэндийн байдал, тодорхой төрлийн

үйлчилгээгээр өндөр мэргэшсэн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид үү?

 

 

75

3) Тусламж үйлчилгээг хаана үзүүлэх вэ: гэрт үү эсвэл эмнэлэг дээр үү, амбулаторит уу эсвэл стационарт уу?

Газарзүйн нутаг дэвсгэрийн хувьд хязгаарлалт байх уу, тухайлбал өвчтөн зөвхөн өөрийн гэрийн ойролцоо тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид очих уу, эсвэл Аймаг/дүүрэг ба/эсвэл дурын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч дээр очих уу, эсвэл гэрийн ойролцоо байхгүй бол өөр тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид хандаж болдог байх уу?

4) Өвтчнүүд тусламж үйлчилгээг авах болзол, тухайлбал ямар нөхцлүүд хангагдаж

байж тусламж авах вэ?

(i) Хамтарсан төлбөр төлөх үү эсвэл үйлчилгээний төлбөр төлөх үү? Хэрэв тийм бол хамтарсан төлбөрийг яаж тооцох вэ:

• Тодорхой тусламж үйлчилгээнд тогтмол хэмжээний мөнгө төлөх (ор хоног, нэг шинжилгээнд, нэг эмэнд, гэх мэтээр шатлал алгасан дээд шатны эмнэлэгт хандвал);

• Тусламж үйлчилгээний өртгийн тодорхой хувиар тогтоосон төлбөр; • Тусламж үйлчилгээний зардлын босгоос давсан үнэ; • Дээрхийн хослол; • Тодорхой хугацаанд тодорхой хэмжээг төлөх, орлогоос хамаарсан; • Ядуу хүмүүс, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийг чөлөөлөх;

(ii) Доод шатлалын тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчээс илгээх бичигтэй байх; (iii) Эмнэлэгт хэвтэх, өндөр үнэтэй эм авахдаа санхүүжүүлэгчээс тусгай

зөвшөөрөл авсан байх г.м.

5) Ямар тогтолцоог ашиглах вэ (доорх гурван боломж нь хоорондоо хууль эрх зүйн зарчмын хувьд ялгаатай):

(i) Тусламж үйлчилгээ хэлбэрээр үзүүлэх буюу багцад орсон тусламж үйлчилгээг өвчтнүүд авч, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид гуравдагч тал болох санхүүжүүлэгч төлбөрийг хийнэ. Гуравдагч талын санхүүжүүлэгч нь голчлон ниймгийн эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага байдаг.

(ii) Нөхөн төлөх тогтолцоо буюу өвчтнүүд тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчээс багцад орсон тусламж үйлчилгээ авахдаа өөрсдөөсөө төлбөр төлж, түүнийгээ дараа нь гуравдагч талаас нэхэмжлэн авна. Удирдлага, зохион байгуулалтын хувьд тусламж үйлчилгээг шууд үзүүлэх хэлбэрээс энэ тогтолцоо өртөг ихтэй учир нь хувь хүн тус бүрийн нэхэмжлэлд төлбөр хийх хэрэгтэй болно. Өвчтнүүд санхүүжүүлэгч гуравдагч талын дэмжлэггүйгээр тэднийг эмчлэхийг зөвшөөрсөн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийг олох хэрэгтэй болдог. Санхүүжүүлэгч гуравдагч тал тодорхой хүчин чармайлт гарган өртөг өндөртэй мэдээллийн тогтолцоог бий болгож, гэрээ байгуулахгүй бол зардал болон чанарын хяналт тавихад хүндрэлтэй байдаг. Энэ тогтолцоог ихэвчлэн хувийн даатгалууд ашигладаг.

(iii) Бэлэн мөнгө авах тогтолцоо буюу эрүүл мэндийн эрсдэл гарсан үед өвчтөн тодорхой хэмжээний бэлэн мөнгө төр засгаас авч, түүнийгээ зөвхөн эрүүл мэндийн салбарт биш юу дуртайдаа зарцуулж болно. Гэхдээ энэ нь Монгол улсад тийм ч тохиромжтой хувилбар биш юм.

Нэгтгэвэл: ЭМЯ болон ЭМД-ын одоогийн тусламж үйлчилгээний багцыг нэгтгэж, ингэхдээ багц доторх тусламж үйлчилгээг өөрчлөхгүйгээр багцыг оновчтой тодорхойлох худалдан авагч байгууллагын чадавхийг сайжруулахад анхаарах нь зүйтэй. Тусламж үйлчилгээний одоогийн багц болон төлбөрийн аргыг өөрчлөхөд гарах үр дагаварын талаар сайтар дүн шинжилгээ хийсний үндсэн дээр Засгийн газраар үндэслэлтэй, бодитой тооцоо мэдээлэл дээр

 

 

76

тулгуурласан шийдвэр гаргуулах нь зүйтэй. Тусламж үйлчилгээний багцыг ирээдүйд эргэн хянах, боловсронгуй болгоход анхаарах зүйлсийн талаар өмнө дурдсан болно.

Эрүүл сэндийн санхүүжилтийн санал болгож буй загварыг Дүрслэл 14-т харуулав.

Дүрслэл 14. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн зөвлөмж болгож буй загвар

ЭМС-ИЙН ЗӨВЛӨМЖ БОЛГОЖ БУЙ ЗАГВАР

СанхүүжилтЯдуу, эмзэг олгох зөвшөөрөлбүлгийнхэнд олгох

татаас

Гэрээлэх Санхүүжүүлэх

Taтвар

ЭМД-ын шимтгэл

Аймгийн нэгдсэн

эмнэлгүүд

Аймгийн өрхийн

эмнэлгүүд

Дүүргийн эмнэлгүүд

Гурав дахь шатны

эмнэлгүүд

УБ хотын өрхийн

эмнэлгүүд

Сумын эрүүл мэндийн төвүүд

Бие даасан нэг худалдан авагч

Нэгдсэн багц

19

Төрийн санд байрлах нэгдсэн сан

11. ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙ Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг бий болгоход ямар хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардалагатай байгаа тухай энэхүү бүлэгт бичсэн болно.

11.1. Нийтлэг хуулиудад оруулах өөрчлөлт Засгийн газрын агентлагийн тухай хууль Шинэ загварыг үр дүнтэй, амжилттай болгох нэг нөхцөл нь нэг худалдан авагч байгууллага өдөр тутмын үйл ажиллагааны хувьд Засгийн газар болон яамдуудаас хараат бус, бие даасан байдалтайгаар ажиллах боломжтой байх явдал юм. Хэдийгээр худалдан авагч байгууллага нь нарийвчлан тодорхойлсон чиг үүрэг, хариуцлага, тайлагнал болон зааварчилгаа өгөх журам бүхий хууль эрх зүйн орчинд ажиллах ёстой ч түүний өдөр тутмын үйл ажиллагаа нь бие даасан, улс төрийн аливаа нөлөөлөлд авталгүйгээр, тухайлбал хэнтэй хэр хэмжээний гэрээ хийх, хэнийг шийтгэн торгох, ямар тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн нэхэмжлэлийг төлөхгүй байх зэргийг өөрөө бие даан шийдэх боломжтой байх ёстой. Худалдан авагч байгууллагын Удирдах Зөвлөлийн даргыг Засгийн газраас томилж, уг зөвлөлд бие дааж ажиллах эрх мэдлийг олгох, түүнийг чадавхижуулах нь чухал юм. Тухайлбал, Удирдах Зөвлөлд худалдан авагч

 

 

77

байгууллагын гүйцэтгэх захирлыг томилох, байгууллагын бүтцийг батлах, удирдан чиглүүлэх, үйл ажиллагаанд нь хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх зэрэг одоогоор яамны гүйцэтгэж буй зарим чиг үүргийг шилжүүлэн эрх мэдэл, чадавхийг нь бэхжүүлж худалдан авагчийн хараат бус бие даасан байдлыг хангах шаардлагатай. Гэхдээ нэгэнт худалдан авагч байгууллага нь төр засгийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх агентлаг учраас Засгийн газрын зүгээс Удирдах зөвлөлөөс гарах шийдвэрийг улсын төсөв, улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал, ядуурал болон нийт хүн амын эрүүл мэндийн байдал зэрэгтэй уялдуулан хянадаг байх ёстой. Засгийн газрын агентлагийн тухай хуулиар Агентлаг нь аль нэг яаманд харъяалагдаж, яам агентлагийн үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлэх үүрэгтэй. Тиймээс худалдан авагч байгууллагын засаглал, уг байгууллагын Удирдлагын зөвлөлд хамаарах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг Агентлагийн тухай хуульд оруулах шаардлага байгаа юм. Агентлагийн эрх зүйн тухай хууль нь нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал болон эрүүл мэндийн санхүүжилтийн салбарт ажиллах агентлагт хамаарахгүй, харин эрүүл мэнд болон эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой хуулиудаар нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал ба эрүүл мэндийн санхүүжилтийн (нэг худалдан авагч) агентлагийн эрх зүйн статусыг тодорхойлох боломжтой. Энэ агентлаг нь Ерөнхий сайдын ажлын алба буюу аль нэг яамтай хамтран ажиллах маягаар шууд засгийн газрын тэргүүнд харъяалагдвал тохиромжтой.

11.2. Эрүүл мэнд болон санхүүгийн чиглэлийн холбогдох хуулиудад

оруулах өөрчлөлт

Төсвийн тухай хууль Зөвлөх баг 2010 оны 1 дүгээр сарын сүүлээр одоогийн ТБУСТХ-ийн оронд хэрэгжих шинэ хуулийн төсөл СЯ-наас боловсруулж байгааг олж мэдсэн юм. Тэрхүү Төсвийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн дагуу төсвийн байгууллага, төсвийн нөөцийг удирдах тухай ойлголт нэлээд хөшүүн байдлаар хуулийн төсөлд тусгагдсан нь эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэчлэл, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тогтолцооны үр дүн, үр ашгийг сайжруулахад төдий л нэмэр болохгүй харагдаж байна. Ялангуяа, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг худалдан авахаар төлөвлөж буй нэг худалдан авагчийг бий болгохтой зэрэгцэн хийгдэх эмнэлгийн бүтэц зохион байгуулалтын шинэчлэл буюу өрхийн эмнэлэг, сумын эрүүл мэндийн төв, сум дундын эмнэлгийн шинэчлэл, төсвийн бус орлогын хэмжээг нэмэгдүүлэх, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг хөгжүүлэх, улсын салбарт хувийн хэвшлийнхний хөрөнгө оруулалтыг татах зэрэг олон шинэчлэлийн ажилд Төсвийн тухай хуулийн төсөл хэрэв одоо байгаа хувилбараар батлагдвал хүндрэл учруулахаар байна. Худалдан авах үйл ажиллагаа нь улс болон хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгон гэрээ байгуулах тухай асуудал юм. Төсвийн тухай хуулийн төсөлд эрүүл мэндийн салбарт хувийн хэвшлийн байгууллагад улсын төсвийн санхүүжилтийг хэрхэн олгох тухай дэлгэрэнгүй тусгах шаардлага байна. Төсвийн тухай хуулийн төсөл нь Монгол Улсын засгийн газраас эрүүл мэндийн салбарт хийх гэж буй шинэчлэлийн төлөвлөгөөтэй зөрчилдөж байгаа бөгөөд төсвийн хөрөнгө санхүүжилтийг удирдах уян хатан байдал, тусламж үйлчилгээний үр ашиг, үр дүнг сайжруулах боломжийг боогдуулж байна.

Өрхийн эмнэлгийг бэхжүүлэх, сумын эмнэлгийг сумын эрүүл мэндийн төв болгох, сум дундын эмнэлэг болон бусад эмнэлгүүдэд хийгдэхээр төлөвлөгдөж байгаа эрүүл мэндийн шинэчлэлийн ажилд дараахь уян хатан байдал шаардлагатай байгаа юм:

1. Өөрсдийн санхүүгийн нөөцийг хамгийн үр дүнтэйгээр ашиглах

 

 

78

2. Улсын төсөв болон нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлж чадахгүй байгаа үйл ажиллагаанд хувийн хөрөнгө оруулалт, хувийн хэвшлийн санхүүжилтийг татах, өөрөөр хэлбэл шинэчлэгдсэн нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооноос хуулийн дагуу тодорхойлсон тусламж үйлчилгээний багцаас гадуурх тусламж үйлчилгээний санхүүжилтийн асуудал

3. Зарим үйл ажиллагааг гэрээний үндсэн дээр хувийн хэвшлийнхнээр гүйцэтгүүлэх.

Худалдан авагчтай гэрээ хийсэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч нь санхүүгийн нөөцөө уян хатан ашиглах боломжтой, санхүүгийн хувьд тодорхой эрх мэдэлтэй, шаардлагатай тусламжийг үзүүлэхэд мөнгөө хаана, хэрхэн ашиглах шийдвэр гаргах чадвартай байх нөхцөлд нэг худалдан авагч байгууллага үр дүнтэй ажиллана. Энэ нь улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд олгодог зардлын зүйл дээр тулгуурласан төсвийг халж, үйл ажиллагааны хэмнэлтийг захиран зарцуулах боломжтой болгон, одоогийн зардлын зүйлээр задарсан төсвийг нийт төсөв хэлбэрт шилжүүлж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг худалдан авагч байгууллага гэрээний дагуу тусламж үйлчилгээний үр дүн, чанарт хяналт тавих замаар үнэлдэг болно гэсэн үг.

Оны эцсийн төсвийн хэмнэлтийг дараа жилд зарцуулах боломжгүй байвал эмнэлгийн бүтцийг зохистой болгохоор төлөвлөж буй шинэчлэл ч мөн хийгдэхэд бэрхшээлтэй болно. Тухайлбал, хэмнэлтээ он дамжуулан зарцуулах эрхгүй байвал эмнэлгүүд хоорондоо нэгдэх, эмнэлгийн барилга байшин, тоног төхөөрөмжөө сайжруулах, ажилчдынхаа цалин урамшууллыг нэмж чадахгүй, албан бус төлбөрөөс сэргийлж чадахгүй, эмнэлгийн ажилчдын ёс зүй, харьцаа хандлагыг дээшлүүлэхгүй, улсын эмнэлгүүдээс бөөн бөөнөөрөө гарч буй мэргэжилтнүүдийн урсгалыг зогсоож чадахгүйд хүрнэ.

Санхүүжилтийн шинэ загварыг бий болгоход эмнэлгийн удирдлагын шинэчлэлийг зэрэг хийж, шинэ загвараа гүйцэлдүүлэх шаардлагатай. Эмнэлгүүд санхүүгийн шинэ тогтолцооны шаардлагыг гүйцэн ажиллах хэмжээний чадамжтай болох ёстой ба үүний тулд тэдний чадавхийг бэхжүүлэх хэрэгцээг тодорхойлж, хариуцлагыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Захиргааны хүнд суртал ихтэй өнөөдрийн улсын эмнэлгүүд засгийн газраас заасан тусламж үйлчилгээг улсын санхүүжилтээр үзүүлэхийн тулд эмнэлгээ бие даан удирдах чадвартай болж өөрчлөгдөх хэрэгтэй. Эмнэлгийг удирдан чиглүүлэх үүргийг Эмнэлгийн удирдлагын зөвлөл (ЭУЗ) гүйцэтгэдэг байвал илүү зохистой. Нийгмийн төлөөллийг багтаасан ЭУЗ нь эмнэлгийн үйл ажиллагааг удирдах үүрэг хүлээж ажиллах ёстой. Төсвийн тухай хуулиар эсвэл эрүүл мэндийн тухай хуулиар эмнэлгийн санхүүгийн нөөц, тэр дундаа Төсвийн ерөнхийлөн захирагчаас38 хуваарилагдсан төсвийг эмнэлэг дотор хуваарилах, эмнэлгийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих чиглэл өгөх, эмнэлгийн дарга буюу төсвийн шууд захиран зарцуулагчийг томилох зэрэг эрхийг ЭУЗ-д хуульчилж өгөх нь чухал байна.

Хууль эрх зүйн үүднээс авч үзвэл энэхүү Төсвийн тухай хуулинд нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал болон улсын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг хасч, нийгмийн эрүүл мэндийн даатгал болон эрүүл мэндийн байгууллагуудын статус, үйл ажиллагаа, харилцааг зохицуулах салбарын хуульд тусгахыг зөвлөж байна. Эрүүл мэндийн тухай хууль Эрүүл мэндийн тухай хуулийн эрүүл мэндийн санхүүжилтийн хэсэгт өөрчлөлт оруулах шаардлага гарна. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загвар нь тусламж үйлчилгээний

                                                            38 Aнар.У, Индеомохан Нарула: “хууль эрх зүйн орчны үнэлгээний хүрээний төсөл”, ЭМСХ3, AХБ, ЭMЯ, 2010.

 

 

79

нэгдсэн багцын хүрээнд нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээг хүн бүрт баталгаатай үзүүдэх бүх нийтийг хамарсан үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо юм. Засгийн газраас ядуу, эмзэг бүлгийн иргэдийн даатгалын шимтгэлийг татаасаар олгон эрүүл мэндийн даатгалын санд оруулж буйг хэвээр үргэлжлүүлж, татаасын хэмжээг тэдгээр иргэдийн авч буй тусламж үйлчилгээний бодит өртөгтэй уялдуулах хэрэгтэй. Түүнчлэн Эрүүл мэндийн тухай хуулинд заасан нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээний санхүүжилтийг төр хариуцах санхүүжилтээр олгоно. Гэхдээ нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээний санхүүжилт нь эрүүл мэндийн үндэсний даатгалын нэгдмэл сан уруу шилжиж, засгийн газрын нэрийн өмнөөс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үр дүнтэй ба үр ашигтайгаар худалдан авах ажлыг гүйцэтгэхээр байгуулагдах Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага түүнийг захиран зарцуулна гэдгийг мартаж болохгүй. Эрүүл мэндийн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийг хийхдээ эдгээр зарчмыг тусган, нэг худалдан авагчийн тогтолцоо зорилтоо биелүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай одоогийн хуулийг хүчингүй болгож оронд нь Монгол улсын нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны харилцааг зохицуулах гол хууль болох Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг боловсруулан батлуулах хэрэгтэй. Энэ хуулийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг нь эрүүл мэндийн даатгалын тусламж үйлчилгээний багц дахь тусламж үйлчилгээг тохирсон үнэ, тоо хэмжээгээр гэрээт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс худалдан авах замаар үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын сангийн мөнгийг зарцуулан, гэрээт тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийг хянах нэг худалдан авагчийг байгуулах асуудал юм. Нэг худалдан авагч байгууллагын удирдлага нь Худалдан авагчийн Удирдах Зөвлөл байх бөгөөд Зөвлөлд багтах төлөөлөл, зөвлөлийн эрх, үүрэг хариуцлага зэргийг энэ хуулиар зааж өгөх шаардлагатай.

Энэхүү Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулинд тусламж үйлчилгээний багц, шимтгэлийн хувь хэмжээ болон хувь хүний төлбөрийн хэмжээ тогтоох, ЭМДС-нд өгөх төсвийн шилжүүлэг зэргийн талаар УИХ болон Засгийн газрын түвшинд гаргах шийдвэрийн талаар зааж өгвөл зохино. Санхүүжилт, шимтгэл цуглуулах ажлын зохицуулалт, үзүүлэх тусламж үйлчилгээ, тусламжийн чанар, тусламж үйлчилгээний наад захын стандарт тогтоох, оношилгоо, эмчилгээний стандарт болон худалдан авагчийн үйл ажиллагааг зохицуулахтай холбоотой яамны түвшний шийдвэр, сайдын тушаалаар зохицуулах зэрэг асуудал нь энэ хуулинд суурилсан байх хэрэгтэй. Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын асуудлыг шууд харьяалах салбарын сайдыг энэхүү хуульд тодорхой тусгах шаардлагатай.

12. ДАРААЧИЙН АЛХАМ Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн загвар батлагдсаны дараа хийх алхмуудын талаар энэ бүлэгт бичсэн болно. 12.1. Хэрэгжүүлэх Хууль эрх зүй

Монгол Улсын Засгийн газар Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг баталж, улмаар худалдан авагчийн эрх зүйн статус, засаглалын хэлбэрийг шийдсэний дараа хууль эрх зүйн орчинг бий болгож, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулах шаардлагатай. Хууль эрх зүйн орчинг бий болгохдоо ЭМС-ийн шинэ тогтолцоог хэрэгжүүлэх хууль эрх зүйн

 

 

80

үндсийг, тухайлбал худалдан авагч түүний эрх үүрэг, нэгдсэн сан, нэгдсэн багц зэргийг тулгуур болон бусад хуулиудад нарийвчлан тусгах шаардлагатай. Худалдан авагчийн үйл ажиллагааны чиглэл, бие даасан байдлыг хуульд тусгаж өгсөн байх ёстой. Мөн Монгол Улсын Засгийн газар, яамдуудын эрх үүрэг, тайлагналт болон бусад төрлийн заавар, журмуудыг хэн гаргах, удирдах зөвлөлийн эрх үүрэг, худалдан авагч болон эмнэлгүүдийн төсвийн хөрөнгийг удирдах эрх мэдэл, мэдээллийн урсгал, аудитын асуудал түүнчлэн маргаантай асуудлаар шүүхэд хандах эрх зэрэг асуудлыг хуульд тусгасан байх шаардлагатай. Дотоод зохицуулалт

Хууль эрх зүйн баримт бичгүүд батлагдсаны дараа худалдан авагч байгууллагыг байгуулах, түүний удирлагыг томилох, дотоод зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх ёстой. Мөн Засгийн газар эсвэл харъалсан яам нь худалдан авагчийн байгууллагын бүтэц, орон тоо, ажиллагсдын тоо болон жилийн үйл ажиллагааны төсвийг удирдах зөвлөлийн өгсөн зөвлөмжийн дагуу гуч хоногийн дотор багтаан батлах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь нарийвчилсан асуудлууд тухайлбал байгууллагын дотоод зураглал, ажилтнуудын байршил, ажлын хүрээ, зааварчилгаа, ажлын үнэлгээний болон урамшууллын журам, санхүүгийн удирдлагын дотоод тогтолцоо, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчийн гүйцэтгэлийг үнэлэх үйл явц, санхүүгийн нэхэмжлэл шийдвэрлэх үйл явц болон удирдлага мэдээллийн тогтолцоо зэрэг асуудлуудыг багтаасан байна.

Төслийн удирдлага

Худалдан авагч байгууллагын чадавхийг бий болгоход төслийн дэмжлэг үзүүлэх нь зүйтэй юм. Төслийн удирдлагын бүтцийг харъяа яамны дор бий болгох нь зүйтэй бөгөөд бүрэлдэхүүнд нь цаашид ажиллах гүйцэтгэх захирал, хүний нөөцийн дарга болон ажилтнууд, санхүүгийн газрын дарга болон эрүүл мэндийн даатгал ба худалдан авах чиглэлээр сайн мэргэшсэн мэдлэг, туршлагатай гадаад зөвлөхийг багтаах нь зүйтэй хэмээн зөвлөж байна.

Төслийн удирдлагын баг нь гишүүдийн тодорхой ажил, үүргийн хуваарьтай байх бөгөөд улс төрийн бус мэргэжлийн нэр хүндээр томилогдсон байх нь зүйтэй. Цаашид олон улсын байгууллагаар гэрээгээр гүйцэтгүүлж болох юм. Төслийн удирдлагын багт зөвлөх үүрэг бүхий ЭМЯ, НХХЯ болон СЯ-ны, ялангуяа УНДЕГ/ЭМДС төлөөлөл оролцох нь аажим, хүндрэл багатай шилжилтийг хийхэд хэрэгтэй. 12.2. Шилжилт ЭМС-ийн шинэ загвар, нэг худалдан авагчийн шинэ тогтолцоог бий болгосноор олон байгууллагын тухайлбал СЯ, Төрийн сан, НХХЯ, ЭМЯ, УНДЕГ түүний ЭМД-ын хэлтэс, ТЕГ, Улаанбаатар хот ба аймаг, дүүргийн захиргаа, ҮАГ зэрэг байгууллагын ажилтнуудын одоогийн эрх үүрэг, үйл ажиллагаа, орон тоонд өөрчлөлт орох болно. Мөн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгчид болон нийт иргэдэд ч гэсэн энэхүү шинэчлэл нөлөөлөх нь тодорхой юм.

Олон нийтийн мэдээлэл

Шилжилтийн явцад олон нийтийн мэдээллийн сувгаар дамжуулан нийт ард иргэд, ажил олгогчид, ажиллагсад, аж ахуйн нэгж байгууллагууд зэрэг эрүүл мэндийн санхүүжилт, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээнд оролцдог бүх талуудад хэрэгцээтэй мэдээлэл өгч байх шаардлагатай.

Үүний тулд олон нийтийн мэдээллийн стратегийг боловсруулж бодлогын чиглэл тодорхой болсны дараа мэдээллийн кампанит ажлыг эхлүүлэх эсвэл бүр хууль батлагдахаас өмнө ч

 

 

81

хэрэгжүүлж эхэлж болох юм. Олон нийтийн мэдээллийн үйл ажиллагааг зөвхөн эхлэл үед төдий бус хэрэгжилтийн бүхий л үйл явцын турш үргэлжлүүлж ЭМЯ ба худалдан авагч байгууллага бүрэн хяналтдаа авч, олон нийтийн мэдээллийг тогтмол хийдэг чадавхитай институци бүрдэх хүртэл үргэлжлүүлэх нь зүйтэй. Үүнд тусгай санхүүжилт шаардлагатай бөгөөд аль болох эрт санхүүгийн эх үүсвэрийг олох нь зүйтэй. Ажилтнуудын шилжилт

Одоо байгаа зарим чиглэл функц, орон тоо байхгүй болох эсвэл худалдан авагч байгууллага руу шилжих болно. Хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөн дээр үндэслэн төрийн байгууллагууд хэрэгжилтээс үүдэн өөрийн байгууллагын орон тоо, бүтэц, үйл ажиллагаа, ажлын чиглэл, үйл явцад хэрхэн нөлөөлж болохыг нарийвчлан судалж ажилтнуудаа нэг бол шинэ худалдан авагч байгууллагад элсэхийг санал болгох эсвэл өөрийн байгууллагадаа шинэ орон тоо гарган шингээх талаар шийдвэрлэх нь зүйтэй. Иймд холбогдох яамд, засгийн газрын байгууллагууд тухайлбал УНДЕГ нь ажиллагсдадаа зориулан нийгмийн хөтөлбөр боловсруулж шилжилтийг аажмаар хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Төслийн удирдлагын хувьд шинэ худалдан авагч бий болсны дараа өөрчлөгдөх бөгөөд эрүүл мэндийн санхүүжилтийн чиглэлээр ажиллаж буй мэргэжилтнүүдэд худалдан авагч байгууллагын төв болон салбаруудад ажиллах тэгш боломжоор ханган цаашид шаардлагатай сургалтад хамруулан ажиллах нь зүйтэй.

Нэг худалдан авагчийн тогтолцоог бий болгох нь нэлээд хүчин чармайлтыг шаардах бөгөөд хэрвээ төслийн удирдлагыг эхнээс нь зөв байгуулж, ЭМС-ийн шинэ тогтолцоо руу шилжих үйл явцыг хянуур удирдаж, зохицуулалтаар хангаж чадахгүй бол амжилтгүй болох эрсдэлтэй. Иймд шилжилтийн үеийн хариуцлага, чадавхи, ажилтнуудыг шилжүүлэх үйл явцад онцгойлон анхаарал тавих шаардлагатай.

Олон нийтэд мэдээлэх болон шилжилтийн үйл явцыг удирдан чиглүүлэхэд шаардлагатай санхүүжилтийн эх үүсвэрийг урьдчилж шийдвэрлэхийг зөвлөмж болгож байна.

Үйл ажиллагааны гарын авлага

Худалдан авагчийн хийж гүйцэтгэх бүх үйл ажиллагааг багтаасан Үйл ажиллагааны гарын авлагыг төслийн удирдлагын баг боловсруулах шаардлагатай.

Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи

Худалдан авагч байгууллага нь МХХТ-ийн нэгжтэй байх шаардлагатай. МХХТ, түүний процедурыг Үйл ажиллагааны гарын авлагад оруулах шаардлагатай. УНДЕГ/ЭМДС-ийн МХХТ-д олон улсын зөвлөхийн дэмжлэгтэйгээр нарийвчилсан үнэлгээ хийх хэрэгтэй. Энэ үнэлгээний тайлан, зөвлөмжид үндэслэн МХХТ-ийг хөгжүүлэх төлөвлөгөөг болосвруулан хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. УНДЕГ-ын Технологийн төв (түр зуур эсвэл байнга) эсвэл хувийн хэвшлийн компанитай мэдээллийг сайтар хамгаалах нөхцөл тавьж гэрээ байгуулан ажиллах хувилбарыг бодолцож болно. Аль ч тохиолдолд УНДЕГ-ын Технологийн төвтэй, ялангуяа албан салбар дахь даатгуулагчид, тэдний шимтгэлийн хураамжтай холбоотой асуудлаар сайтар хамтран ажиллах шаардлага гарна. УНДЕГ/ЭМДС-ийн програм хангамжийг худалдан авагч байгууллагын үйл ажиллагааг явуулахад хэрэгтэй тул хуваалцах хэрэгтэй.

 

 

82

Хавсралт 1.

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ 2007 оны Эрүүл мэндийн сайдын №277 тушаал, 2007 оны Эрүүл мэнд ба Сангийн сайдын №370/327 тушаал Ази, Номхон далайн бүсийн улс орнуудын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн стратеги (2010-2015), ДЭМБ, 2009 Aнар.У, Индеомохан Нарула: “хууль эрх зүйн орчны үнэлгээний хүрээний төсөл”, ЭМСХ3, AХБ,

ЭMЯ, 2010

Бямбаа.Р., Эмнэлэгт хэвтэлтийн талаарх үнэлгээ, AХБ ЭМСХ2 тайлан, Moнгол улс 2007 Дунд хугацааны зардлын хүрээ, боть 2, Эрүүл мэндийн салбарын стратегийн мастер төлөвлөгөө 2006-2015, ЭMЯ, 2005 Michael O’Rourke ба Б. Оргил: Монгол улсын лавлагаа тусламжийн өнөөгийн байдлын талаарх тайлан, ЭМСХ2, ЭMЯ ба АХБ, Улаанбаатар, 2004 Монгол улсын Эрүүл мэндийн үндэсний тооцоо. ЭМЯ ба ДБ, Moнгол улс 2005. Moнгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2008. Үндэсний статистикийн хороо, Moнгол улс 2009.

Монгол улсын эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийн төлбөрийг аргын талаарх тайлан, ЭМСХ3, AХБ, ЭMЯ, Улаанбаатар, 2010

Нацагдорж.Ц. Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн талаарх шинэчилсэн тайлан, AХБ, Moнгол улс 2007.

“УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах” төсөл: УБ хотын эмзэг бүлгийн хүн амын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийн нөхцөл байдлын судалгаа, ЭМЯ ба АХБ, 2010 Үнэлэлзүйн мэргэжлийн нийгэмлэг, “Монгол улсын лавлагаа тусламжийн үнэлгээ”, ЭМСХ2, AХБ, ЭMЯ, 2008

ҮСХ ба Дэлхийн банк: Өрхийн орлого, зарлагын судалгааны үндсэн тайлан/Амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаа, Moнгол улс, 2004.

ҮСХ ба Дэлхийн банк: “Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа”-ны үндсэн тайлан 2007-2008, Moнгол улс 2009

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны үнэлгээ, ЭМСХ3, AХБ, ЭMЯ, Улаанбаатар, 2010 оны 6 сар

Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-4 төсөл: Ядуурлыг бууруулах ба Нийгмийн стратегийн хураангуй, ЭMЯ ба АХБ, Улаанбаатар, 2010 Atun R . What are the advantages and disadvantages of restructuring a health care system to be more focused on primary care services? Copenhagen, WHO Regional Office for Europe (Health Evidence Network report; http://www.euro.who.int/document/e82997.pdf, accessed 20 January 2004).

Atun R et al. Health care systems in transition - Moldova health system review. Copenhagen: European Observatory of Health Systems and Policies, 2008

Eddy van Doorslaer et.al. Paying out-of-pocket for health care in Asia: Catastrophic and poverty impact, May 2005 Elstein AS, "On the origins and development of evidence-based medicine and medical decision making", 2004

Gottret P, Schieber GJ, Waters HR. Good practices in health financing - Lessons from reforms in low- and middle-income countries. Washington DC: World Bank, 2008

 

 

83

Josep Figueras et.al, Purchasing to Improve Health Systems Performance, European Observatory, 2005 Kakwani, N. Measurement of tax progressivity: An international comparison. Economic Journal, 1977. 87: 71-80

Kutzin, J, C Cashin, M Jakab, eds. Implementing Health Financing Reform: Lessons from Countries in Transition. World Health Organization Regional Office for Europe and the European Observatory on Health Policies and Systems, (2010 forthcoming).

Kutzin J et al. From scheme to system: Social health insurance funds and the transformation of health financing in Kyrgyzstan and Moldova, 2008

Meimanaliev AS, Ibraimova A, Elebesov B, Rechel B. Health care systems in transition - Kyrgyzstan. Copenhagen: European Observatory of Health Systems and Policies, 2005

Peter C. Smith and Sopie N. Witter, Risk pooling in health care financing: The implications for health system performance, World Bank, 2004.

Samyshkin Y. and Dejee Z. Strategic issues with SHI in Mongolia, ADB TA, Mongolia 2004. Schaapveld K and Rhodes G. Observations on health financing reform in the Republic of Georgia, 1996–2002. Appl Health Econ Health Policy 2004;3(3):127-32

Wagstaff et.al. Equity in the finance of health care: some further international comparisons, Journal of Health economics 18(3), pages 263-290, 1999.

Xu et.al. Designing health financing systems to reduce catastrophic health expenditure, WHO, 2005.

 

 

84

Хавсралт 2.

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН

ТОГТОЛЦООНЫ ҮНЭЛГЭЭ

Товч хураангуй

1. Оршил

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд үнэлгэ хийх зорилго нь тогтолцоо анх үүсгэн байгуулагдахдаа өмнөө тавьж байсан зорилтоо хэрхэн биелүүлсэн, хэрэв биелүүлж чадаагүй бол түүний шалтгаан юу байв, эдгээр шалтгааны аль нь ЭМД-ын тогтолцооноос аль нь гадаад хүчин зүйлд хамаарахыг тодорхойлоход оршино. Тухайлбал: (1) ЭМД-ын өнөөгийн тогтолцоог Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварт шилжихэд илүү чадавхитай байгууллага болоход түүний одоогийн давуу, сул тал, гадаад боломж, аюул заналын талаарх мэдээллийг цуглуулах (2) ЭМД-ын тогтолцооноос үл хамааран түүнд нөлөөлж буй гадаад нөхцөл байдлыг тодорхойлох зэрэг болно. ЭМС-ийн шинэ загварыг боловсрулах ажлын бэлтгэлийг хангахад энэхүү үнэлгээний гол зорилго оршиж байгаа гэж хэлж болно.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг (ИЭМДХ) анхлан баталж, заавал даатгуулах эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлж эхлэх үеийн Монгол Улсын Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны анхны зорилго нь: (1) эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэрийг дайчлах замаар улсын төсвийн ачааллыг хөнгөрүүлэх, (2) иргэд, ажил олгогчид болон ажилчид санхүүгийн эрсдлийг хуваалцах механизмыг хэрэгжүүлэх замаар өөрсдийнхөө эрүүл мэндийн төлөө илүү хариуцлага хүлээлгэдэг болгох, (3) хариуцлагыг дээшлүүлэх, зах зээлийн зарчмыг нэвтрүүлэх замаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний гүйцэтгэлийг сайжруулахад оршиж байв. Монгол улс дахь эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны ололт, амжилтыг түүний анхан тавьж байсан зорилтуудтай харьцуулахаас гадна эрүүл мэндийн санхүүжилтийн олон улсын ерөнхий зорилттой харьцууллаа.

Монгол улсын эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог үнэлэхдээ эх үүсвэрийг бүрдүүлэх болон санг нэгтгэх үйл ажиллагааны үр дүн, шударга байдал, хамрагдаж буй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж болон эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагын гүйцэтгэл зэрэг асуудалд голлон анхаарсан болно.

2. Арга зүй

Маш олон тооны баримт бичигт судалгаа хийх, Улсын нийгмийн даатгалын газар, түүний салбаруудь эмнэлгийн дарга нар болон бусад оролцогч талуудтай олон удаагийн, зарим үед ахин дахин уулзаж ярилцах замаар үнэлгээг хийлээ. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны янз бүрийн асуудлыг системтэйгээр судалж, Монгол орны нөхцөл байдлын үүднээс ажиглалт хийсэн болно. Гэхдээ энэхүү үнэлгээ нь эмнэлгийн дарга нар, орон нутгийн засаг захиргааны төлөөлөгчдийн дунд явуулсан судалгаа биш, ЭМД-ын байгууллага, түүний салбаруудын янз бүрийн хэлтэс, нэгжийн санхүүгийн удирдлагын тогтолцоо, байгууллагын дотоод үйл ажиллагаа, гүйцэтгэлд нарийвчилсан дүн шинижлгээ хийх ярилцлага биш юм. Тиймэрхүү

 

 

85

үнэлгээ хийх нь энэхүү баримт бичгийн хүрээнээс хальсан асуудал бөгөөд үүнийг хийхэд GVG зөвлөх багийн чадавхи хүрэлцэхгүй.

3. Эрүүл мэндийн даатгалтай холбоотой үр дүн

Ерөнхий зүйл: Монгол улс нь хүн ам, ажил олгогчид болон хөдөлмөр эрхлэгчид өөрсдийн эрүүл мэндийн санхүүгийн эрсдлийн төлөө хариуцлага хүлээн, эрүүл мэндийн хувьд өндөр болон бага эрсдэлтэй хүмүүс, баян болон ядуу хүмүүс өөр хоорондоо эрсдлээ хуваалцдаг эрүүл мэндийн даатгалын боломжийн сайн тогтолцоог бий болгож чадсан байна.

Үүний зэрэгцээ эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн нэмэлт эх үүсвэрийг бий болгож, улсын төсвийн ачааллыг хөнгөлж чаджээ. Томоохон албан бус салбартай аливаа улс орнуудын нэгэн адил, Монгол улс нь хүн амаа даатгалд бүрэн хамруулахын тулд албан бус салбарын нилээд хэсэг болох эмзэг хэмээн ангилагдсан хүмүүсийн даатгалын шимтгэлийг төсвөөс санхүүжүүлж даатгалд хамруулдаг. Цаашид ч хүн амаа даатгалд бүрэн хамруулахад улсын төсвийн татаас хэрэгцээтэй байсаар байх болно.

ЭМД-ын тогтолцоо нь тусламж үйлчилгээг үзүүлэх, тусламжийн чанарыг сайжруулах талаар тавьсан зорилтоо биелүүлж чадаагүй. Энэ нь ихэнхдээ гадны хүчин зүйлээс хамаарч байсан боловч, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гүйцэтгэлийн үнэлгээ –хяналтыг сайжруулах боломж байсан гэж үзэж байна

Мөн Эрүүл мэндийн даатгалын байгууллага нь хүн ам болон даатгуулагчидад хандсан илүү санаачлагатай үйл ажиллагаа явуулж, эрүүл мэндийн даатгалын тухай болон даатгалаас санхүүжсэн тусламж үйлчилгээний талаарх тэдний санаа бодол, хүлээлтийг мэдэх талаар ажиллах боломжтой байсан.

Хүн амын хамралт. Эхэн үедээ хүн амын хамралт 90% гаруй байснаа буурч сүүлийн жилүүдэд 80% орчимд тогтвортой байна. Энэ нь эмзэг бүлгийн хүн амын шимтгэлийг улсын төсвөөс татаас байдлаар олгодогтой холбоотой ба энэ бүлэг хүн ам нийт даатгуулагчдын 60%-ийг эзэлдэг. Улсын болон хувийн салбарт хөдөлмөр эрхлэгчид бүгд даатгалд хамрагдсан. Харин албан бус салбарын эмзэг бүлэгт хамрагдахгүй байгаа бүлэг хүмүүс даатгалд хамрагдалгүй үлддэг байна. Нийт хүн амын барагцаагаар 20% орчим нь даатгуулаагүй байна.

Эрүүл мэндийн салбарт орлогын нэмэлт эх үүсвэр бүрдүүлэх. Анх үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа хойш эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо нэлээд их амжилтад хүрсэн болохыг дүн шинжилгээ харуулж байна. Хэдийгээр сүүлийн хэдэн жилийн туршид эрүүл мэндийн нийт зардалд түүний хувь хэмжээ эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багцаас анхан шатны тусламж үйлчилгээг 2006 оноос хассанаас болж буурсан.

Орлого. Эрүүл мэндийн даатгалын орлого нь цалинд ногдуулах шимтгэл болон улсын төсвийн татаасаас голчлон бүрддэг. Албан салбарт ажиллагсад болон хүн амын хязгаарлагдмал бүлэг эрүүл мэндийн даатгалын сангийн шимтгэлийн орлогын дийлэнх хэсгийг бүрдүүлдэг. 2008 онд нийт даатгуулагчдын 24.2% нь нийт орлогын 80.1%-ийг үүрсэн байна. Албан бус салбарт ажиллагсдын шимтгэлийн хураамж харьцангуй бага бөгөөд инфляцийн түвшнээс хамааран өөрчлөгдөөгүй байна.

Засгийн газар нийт даатгуулагчдын 60% болох хүн амын шимтгэлийг татаасаар олгож, энэ нь нийт орлогын дөнгөж 13%-ийг бүрдүүлдэг бол тэдэнд зориулсан тусламж үйлчилгээнд сангийн зарлагын 50% ногддог ажээ. Эмзэг бүлгийн хүн амд Засгийн газраас олгож буй татаас нь тэрхүү бүлгийн хүн амыг бодит тоонд үндэслээгүй өмнөх жилүүдээс улбаалсан тогтмол байх бөгөөд жил бүрийн инфляцийн түвшинтэй уялддаагүй хийгдсээр ирсэн.

 

 

86

Тэгвэл эмзэг бүлгийн гэж нэрлэгдэж буй хүмүүсийн бодит хэрэгцээг тодорхойлохын тулд илүү оновчтойгоор орлогыг дундажлан тооцох аргыг ашиглахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр өөрсдийн шимтгэлийн хураамжийг төлөх чадвартай албан бус салбарт ажиллагсдыг тодорхойлоход тустай бөгөөд төлбөрийн чадварынхаа хэр хэмжээгээр хувь нэмэр оруулах санхүүгийн шударга зарчмыг хэрэгжүүлэхэд ч нааштай алхам болно.

Шимтгэл цуглуулах. Нийгмийн даатгалын бүх төрлийн хураамжийг албан салбараас цуглуулах ажил нэг дор, үр ашигтайгаар, мөн 100% үр днүтэй хийгдэж байна. Гэвч албан бус салбарт ажиллагсдыг даатгалд хамруулах, тэдний шимтгэлийг хураах ажил ийм байдлаар хийгдэж чадахгүй байна. ЭМДС-д нийгмийн маркетингийн идэвхтэй хөтөлбөр байдаггүй. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны эрх мэдлийн хүрээнээс гадуур орших олон хүчин зүйл даатгалын хамралт тааруу байхад нөлөөлж байна: (1) тусламж үйлчилгээний багц хуваагдмал болоод хязгаарлагдмал байгаагаас тогтолцоо харагдахуйц байдлаар ажиллаж чадахгүй, (2) анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хассан, (3) хоёр болон гурав дахь шатлалын түвшинд амбулаториор бичсэн эм, (4) улс орны газарзүйн онцлог (5) орон гэргүйчүүд, болон (6) хүн амын шилжилт хөдөлгөөн зэрэг орно.

Санг нэгтгэх. Орлогыг төвлөрүүлэх ажил хуваагдмал ч СЯ-ны Төрийн сан, түүний салбарууд өөрсдийн хүрээнд орлогыг бүрдүүлж, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг санхүүжүүлж байна. Салбарууд хоорондоо илүүдэл, дутагдлаа тэгшитгэх ажлыг Улаанбаатар хот дахь төвөөр дамжуулан хийнэ. Илүү төвлөрсөн байдлаар ажиллах нь цаашид орлогыг нэгтгэх, санхүүгийн урсгалыг хянахад тус болно.

Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооноос тусламж үйлчилгээний багцыг санхүүжүүлэхэд төсөвт найдаж байгаа бөгөөд үүнээс өөр аргагүй байна. Учир нь албан бус салбар томтой улс орнууд төсвийн татаас өгөхгүйгээр ядуучууд болон албан бус салбарт ажиллагсдаа хамруулж чаддаггүй. Түүнчлэн эдийн засгийн шатлгаанаар, өөрөөр хэлбэл олон улсын хэмжээнд ажлын хөлсийг бага байлган өрсөлдөх чадвартай болохын тулд Монгол улс ЭМД-д төсвөөс татаас өгөх хувилбарыг хадгалах хэрэгтэй болно.

ЭМД-ын санхүүгийн тогтвортой байдал. Өнөөг хүртэл эрүүл мэндийн даатгалын сан (ЭМДС) алдагдалгүй ажиллаж ирсэн. Харин ч эсрэгээр 1 жилийн зарлагатай тэнцэх хэмжээний үлдэгдэлтэй байгаа нь нийгмийн даатгалын сангийн хувьд, ялангуяа СЯ-ны дэмжлэг авч буй тохиолдолд харьцангуй их дүн юм.

Аливаа шийдвэрийг гаргахын өмнө түүнээс үүдэн үүсэх үр дагаврыг тооцох хэрэгтэй. Эмнэлгүүдийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх, түүнийг улмаас сангийн төсөвт гарч болох ерөнхий үр нөлөө зэргийг шийдвэр гаргахын өмнө сайтар тооцсонгүй. Иймэрхүү шийдвэр нь хуримтлагдсан нөөцийг хорогдуулж, улмаар алдагдалд хүргэх уршигтай.

Санхүүгийн удирдлагын үйл явц болон төлбөрийг хийх ажил сайн зохион байгуулагдсан байна. Энэ талаар илүү нарийвчилсан шинжилгээ хийх нь энэхүү тайлангийн хүрээнээс хальсан төдийгүй үнэлгээний багийнхнб хэрээс давсан ажил юм. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний газар нь санхүүгийн дотоод хяналт хийдэг бөгөөд тэрхүү тайланг Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөл, Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн алинд ч биш, харин УНДЕГ-ын даргад хүргүүлдэг байна.

Тусламж үйлчилгээний багц. Эрүүл мэндийн яамнаас (ЭМЯ) улсын төсвөөс санхүүжүүлж буй тусламж үйлчилгээний төрлөөс үлдсэн хэсгийг нөхөн санхүүжүүлдэг тул эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжиж буй тусламж үйлчилгээний багц нь маш хязгаарлагдмал, хуваагдмал байна. Багц нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээр, тухайлбал анхан шатны тусламж ба хоёр/гурав дахь шатлалын тусламж гэж хуваагдаад зогсохгүй өвчний бүлэг болон өртгийн

 

 

87

бүлгээрээ ч хуваагдаж байна. Тогтмол зардлыг ЭМЯ-наас санхүүжүүлдэг байхад хувьсах зардлын зарим хэсгийг ЭМД, заримыг нь ЭМЯ санхүүжүүлэх жишээтэй. Цаашлаад тготолцоо нь өвчний бүлгийн ангиллаар (өртөг ойролцоо оношийн бүлэг)ЭМЯ болон ЭМД-ын хооронд хуваагдана.

Тусламж үйлчилгээний багцын хуваагдмал байдлаас тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг санхүүжүүлэхэд мөн хуваагдмал байдал үүсч байна. Багц нь хуваагдаж, төлбөрийн тогтолцоо нь хуваагдмал байгаа нь эрүүл мэндийн даатгалын худалдан авах чадварыг сааруулж, анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг төсвөөс санхүүжүүлэх болсон нь эрүүл мэндийн хяналтаас бүрэн гарахад хүргэж байдлыг улам дордуулж байна. Үүний улмаас ЭМД лавлагаа тусламж үйлчилгээний тогтолцоог хянаж чадахгүй, амбулаториор бичсэн эмийн үнийг эргэн төлөх боломжгүй болж байна.

Анхан шатны тусламж үйлчилгээнд ажиллаж байгаагаас бусад эмч нарын амбулатриор бичсэн эмийг хөнгөлөх тухай багцад ороогүй. Энэ нь эм авах мөнгөгүй хүмүүс эмнэлэгт хэвтэх сонирхлыг өдөөж, урьдчилан сэргийлэхийн оронд шууд өвчтэй болж, жишээ нь зүрх судасны, эмнэлэгт эмээ үнэгүй авахад хүргэнэ. Улмаар энэ нь орны ашиглалтыг үр ашиггүй болоход хүргэж, шаардлагагүй хэвтэлт нь өвчтөнд сайн гэхээсээ саар олон зүйлийг дагуулах, тухайлбал эмнэлэгт хэвтэж байхдаа халдвар авах зэрэгт хүргэнэ.

Хамтарсан төлбөр. Даатгалтай албан салбарт ажиллагсад тусламж үйлчилгээний багц дахь үйлчилгээг авах тухайн үе, тухайн авах цагтаа төлнө. Хэрэв дээд шатлалын эмнэлгээс тусламж авах маягт байхгүй бол бүх даатгуулагчид бүх төлбөрийг төлөх ёстой. Гэвч хамтарсан төлбөрийн практик ач холбогдол гэж бараг байхгүй бөгөөд учир нь өрхийн эмч нар өвчтөн өөрөө сонгон дээд шатлалын тусламж үйлчилгээ авч буй тохиолдолд цааргалалгүйгээр шилжүүлэх маягт өгдөг байна.

Даатгалтай бүх иргэд оношилгоо хийлгэхдээ мөн төлбөр төлөх ёстой. Энэ үнэ өртөг ойролцоо оношийн бүлгээр олгох санхүүжилтэд тооцогдоогүй байдпаг бөгөөд ЭМЯ-ны зүгээс төлбөрт үйлчилгээг албан ёсоор зөвшөөрсөн байдаг.

Өвчтнүүд тусламж үйлчилгээ авахын тулд эмнэлгийн ажилтнуудад албан бус төлбөр өгөх шаардлага гардаг. Энэ нь эмнэлгийн удирдлага, ЭМЯ болон ЭМД-ын хувьд ноцтой асуудал мөн. Албан бус төлбөрийн улмаас ядуу хүмүүс эмнэлгээс дайжиж, 2000 онд чинээлэг хүмүүс ядуучуудыг бодвол эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг 2.7 дахин их авч байсан бөгөөд хэрэв ядуучууд шаардлагатай үедээ тусламж авч чадахгүй бол тэдний эрүүл мэндийн байдал улам бүр дордоход хүрнэ.

Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ хийх, санхүүжүүлэх ажлыг эрүүл мэндийн даатгалын салбар байгууллагууд ЭМЯ-наас тогтоосон төлбөрийн тогтолцоо болон тариф, мөн СЯ, НХХЯ-тай завшилцсөний дагуу хийдэг. Эмнэлгүүдэд ЭМД-аас хийх санхүүжилтийн хэмжээ тодорхой болсны дараа зөрүүг ЭМЯ-наас олгох замаар санхүүжилт хийгддэг. Өмнө дурдсанчлан төлбөрийн тогтолцоо хуваагдмал бөгөөд дараахь хэдэн шалтгааны улмаас эмнэлгүүд хэрэгцээгүй үеп өвчтнийг хэвтэн эмчлэх урвуу хөшүүрэг бий болдог: (1) хэвтэн эмчлүүлэх тусламжид өгөх санхүүжилт нь амбулаторийн үйлчилгээнээс илүү, (2) өдрийн эмчилгээг дэмждэггүй, (3) оношилгооны зорилгоор шинжилгээ хийлгэхэд үйлчилгээний төлбөрийг өртөг ойролцоо оношийн бүлгийн төлбөрийн дээрээс нэмж авч байна.

Бодит төлбөрийн тогтолцоо нь оновчгүй, эмнэлгүүд үр ашигтай менежмент явуулахад саад учруулж байна. Хэдийгээр эмнэлгүүдэд өртөг ойролцоо оношийн бүлгээр санхүүжилт хийж, эмнэлгүүдийн төсвийн хязгаарыг урьд жилүүдийн түвшингээр өгч байгаа ч СЯ зардлын зүйлээр

 

 

88

төсөвлөх аргыг ашигласаар байгаа төдийгүй санхүүжилтийг олгохын өмнө бүх үлдэгдэл зардлыг зарцуулахыг шаарддаг.

ЭМДС-аас эмнэлэг, эмийн сангуудад олгох төлбөр нь цаг хугацаандаа хийгддэг. ЭМД худалдан авах үйл ажиллагааны хамгийн гол арга хэрэгсэлгүй ажиллаж байна: тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид болон тэдний үзүүлж буй үйлчилгээний төрлийг сонгон, үзүүлэх тусламж үйлчилгээнийх нь тоо хэмжээ, газарзүйн хүрээг тодорхойлж, үйлчилгээний үнэ өртгийг тохиролцох явдал алга байна. УНДЕГ-ын Эрүүл мэндийн даатгалын газар нь ЭМЯ болон СЯ-ны журмын дагуу гэрээ байгуулж, санхүүжилт хийх хэмжээнд ажиллаж байна.

ЭМДС-гийн нэхэмжлэл болон гүйцэтгэлийг эргэн хянах үйл явц нь салбар байгууллагуудын түвшинд хийгдэх бөгөөд мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг сайн ашиглаж, ажлаа сайтар зохион байгуулсан байна. Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн талаарх мэдээлэл, нарийвчилсан үнэлгээ хийх зэрэг зорилгоор статистикийн үнэлгээ хийх аргуудыг ашигладаггүй. Үүний улмаас ЭМДС-ийн шаардлагаар салбар нэгжүүдэд авчруулсан өвчтний түүхийг эрүүл мэндийн даатгалын байцаагч нар шалган нягтлах ажлыг гараараа хийх хэрэгтэй болдог. Зөвхөн гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн гүйцэтгэлийг эмнэлэг дээр нь очиж хийдэг боловч жилд зөвхөн хоёр удаа хийдэг байна.

Эмийн жор бичих зааварчилгаа, үндэсний хэмжээнд мөрдөх эмчилгээний протокол, эмнэлзүйн удирдамж байхгүйн улмаас ЭМД-ын байцаагч нарын үнэлгээ ихээр хязгаарлагддаг. Эмчилгээ үйлчилгээний стандарт, эмнэлзүйн удирдамж зэрэг нь тэдний хувьд лавлагаа материал болж, зохих тусламж үйлчилгээг үзүүлсэн эсэхэд хяналт тавих боломжийг олгоно.

Тусламжийн чанар. Үр ашиг болон тусламж үйлчилгээг зохих түвшинд үзүүлсэн эсэх нь тусламж үйлчилгээний чанарын чухал асуудлууд мөн боловч тусламжийн чанарын талаарх дүр зургийг бүрэн хэмжээнд өгч чадахгүй. Тусламжийн чанарыг тодорхойлдог олон асуудал, хүчин зүйлс болон тусламжийн эцсийн үр дүн зэрэгт ЭМДС анхаардаггүй. Магадгүй Улсын Мэргэжлийн хяналтын газрын Эрүүл мэндийн газар, Эрүүл мэндийн газрын (Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг) Магадлан итгэмжлэлийн асуудал хариуцсан нэгж энэ талаар ажиллаж байхад шаардлагагүй байж болох юм. Гэвч магадлан итгэмжлэлийн хөтөлбөр нь цаашид стандарт боловсруулах чиглэлд түлхүү анхаарсан идэвхгүй байдалтай байна. Стандартад анхаарахдаа барилга байшин, хүний нөөц зэрэг чанарын бүтцийн хэсэгт илүү ач холбогдол өгч, эмнэлгүүдийн удирдлага, засаглал зэрэг тусламж үйлчилгээ үзүүлэх үйл явцад анхаарахгүй байна.

Улмаар ЭМЯ-ны зааварчилгааны дагуу эмнэлгүүдтэй гэрээ байгуулж, ЭМДС-аас санхүүжүүлнэ. Энд хувийн эмнэлгүүд ч багтах бөгөөд ийнхүү гэрээний үндсэн дээр санхүүжилт олгохдоо даатгуулсан хүн амын хэрэгцээнээс үл хамааран зөвхөн эмнэлгийн магадлан итгэмжлэгдсэн байдал буюу түүний олгогдсон хугацааг харгалзан үзнэ.

ЭМД-ын Эрүүл мэндийн удирдлага мэдээллийн тогтолцоо (ЭМУМТ) нь сайн зохион байгуулагдсан ба тусламж үзүүлэгчийн үйл ажиллагааг эргэн хянах үйл явцыг дэмжин, ЭМД болон тусламж үзүүлэгчдийн хооронд интернетээр биш ч гэсэн электрон хэлбэрээр мэдээллийг цуглуулах, солилцох боломжийг бүрдүүлжээ.

Гомдол, санал хүсэлт. ЭМДС нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн гэрээ, нэхэмжлэлийн хариу үр дүн болон тэдний гүйцэтгэлтэй холбоотойгоос бусад гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх тогтсон механизмтай.

Засаглал. ЭМД-ын тогтолцооны удирдлага нэлээд нарийн төвөгтэй. ЭМД-ын асуудалд гурван яам оролцож байгаа ч, зэрэг оролцддоггүйгээс гадна зарим тохиолдолд бие биетэйгээ

 

 

89

зөрчилдсөн шийдвэр гаргадаг. Жишээлбэл, улсын эмнэлгүүдэд өөрийн орлого олохыг зөвшөөрөх. УНДЕГ нь НХХЯ-нд шууд тайлагнадаг ч санхүүгийн болоод эрүүл мэндийн асуудлаар энэ яам шийдвэрийг хязгаарлагдмал байдлаар буюу бараг шийдвэр гаргах чадамжгүй байдаг. СЯ болон ЭМЯ өөрсдийн чиг үүргийн дагуу дээрх чиглэлээр ажилладаг. УНДЕГ болон түүний эрүүл мэндийн даатгалын газрын удирдлагын бүтцийг авч үзвэл төлөөлөл бүхий ЭМД-ын үндэсний зөвлөл, УНДЕГ нь мэргэжлийн удирдлаган доор ажиллан, ЭМДС нь түүнд тайлагнадаг болохыг олж харна.

Үндэсний түвшний удирдлагын асуудлаас гадна аймаг болон дүүргийн түвшинд орон нутгийн засаг захиргааны оролцооны улмаас байдал улам төвөгтэй болно. Талуудын оролцоог хангаснаар тэдний болон олон нийтийн дэмжлэг авах давуу талтай ч иймэрхүү төлөөлөл хэрэв даатгалын байгууллага бие даан шийдэх ёстой асуудалд улс төрийн нөлөө үзүүлбэл мэргэжлийн байдлаар ажиллах боломжийг алдагдуулахад хүргэнэ. Үндэсний засгийн газрын төлөөлөгчдөөс бусад оролцогч талуудад зөвлөгөө өгөх үүргээ гүйцэтгэхдээ ЭМС-ийн шинэ загварын хүрээнд байгуулагдах мэргэжлийн зөвлөлд зөвлөх үүрэгтэй байхаар зохицуулах нь зүйтэй.

4. Үр дүн: ЭМД-д нөлөөлөх гадаад хүчин зүйлс

ЭМДС-ийн хяналтаас гадуур орших нэлээд хэдэн хүчин зүйлс түүний гүйцэтгэлд тодорхой нөлөө үзүүлдэг:

• Хуваагдмал санхүүжилт, тусламж үйлчилгээний багц нь хуваагдсан болон худалдан авах үйл ажиллагаа салангид болсон

• Хэрэгцээнд үндэслэн төлөвлөх тогтолцоо бүрдээгүй, улмаар хэрэгцээнд суурилсан эрүүл мэндийн тусламж үйлчигээний дэд бүтэц байхгүй

• Анагаах ухааны технологид хөрөнгө оруулах, тусламж үйлчилгээний багцад тодорхой төрлийн эрүүл мэндийн үйлчилгээг нэмэх, эсвэл хасах талаар шийдвэр гаргахад дөхөм болох зардал, үр дүнгийн үнэлгээг хийх чадавхи улс орны хэмжээнд байхгүй

• Дараахь зүйлсэд маш хязгаарлагдмал байдлаар нөлөөлдөг буюу нөлөөлж чаддаггүй: o Салбарын, улсын болон хувийн эмнэлэг, тоног төхөөрөмжийн хөрөнгө оруулалт o Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн тархалт, чадавхи. o Хувийн хэвшлийн салбар o Анагаах ухааны болон сувилахуйн боловсрол o Удирдлагын боловсрол o Төгсөлтийн дараахь сургалт o Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хангамжийн чанар, хүртээмж, үнэ o Эмнэлзүйн болон жор бичих удирдамж боловсруулах o Өвчтөн болон эмч нарын хэвтүүлэх эмчлэх, тариа болон дусал хийлгэх сонирхол,

иргэдийнхээ эрүүл мэндийг төр хариуцах ёстой гэсэн үзэл бодол зэрэг соёл, заншлын хүчин зүйлс

• Эрүүл мэндийн боловсрол буюу иргэдийн өөрсдийн эрүүл мэнддээ эерэгээр нөлөөлөх мэдлэг, чадвар болон мэргэжлийн тусламж үйлчилгээг зохистой ашиглах чадвар.

• Улс орны газарзүйн онцлог.

5. Зөвлөмж

Ерөнхий: Эрүүл мэндийн салбарыг боловсронгуй болгох, ЭМДС-гийн үйл ажиллагааг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх, төлөвлөж буй нэг худалдан авагч амжилттай ажиллах орчин бүрдүүлэхэд Засгийн газрын, ялангуяа санхүү, эдийн засгийн болон эрүүл мэндийн асуудал хариуцсан яамдууд, ЭМГ болон Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын зүгээс нэгдмэл, тэргүүлэх чиглэлээ сайтар тодорхойлсон үйл ажиллагаа шаардагдаж байна.

 

 

90

Шаардлагатай өөрчлөлтийг хийхийн тулд ЭМДС идэвхтэй байр сууринаас хандах хэрэгтэй байна. ЭМДС дараахь үүргийг гүйцэтгэн оролцоно: олон нийтэд мэдээлэл өгөх, эмнэлзүйн удирдамж, жор бичих заавар болон алгоритмийг боловсруулах ажилд санхүүгийн болон зохион байгуулалтын дэмжлэг үзүүлэх зэрэг болно.

Даатгалд хамруулах. Орон нутгийн засаг дарга нар, их, дээд сургуулийн захирлуудын дэмжлэгтэйгээр, мэдээллийн кампанит ажлыг зэрэгцүүлэх замаар албан бус салбарынхны хамралтыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Оюутнуудыг, хэрэв эмзэг бүлэгт хамаардаггүй бол, гэр бүлийн даатгалд хамруулах замаар тэдний эцэг эхээр шимтгэлийг нь төлүүлбэл үр дүнтэй байх болно.

Заавал даатгуулах ЭМД-ын бусад тогтолцоотой адил хүн амын үлдсэн хэсгийг хамруулна гэдэг амаргүй байна. Хүн амын үлдсэн багахан хэсгийг хамруулахад өртөг зардал гарган явах тухай асуудал нь мөн зардал үр дүнгээ бодолцох хэрэгтэйг сануулна. Хамруулах ажлын далайцыг нэмэгдүүлэхийн сацуу зарим нэг алдагдалыг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй. Харин даатгалгүй иргэд амь насны заалтаар яаралтай тусламж авах хэрэгцээ гарах үед тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид татгалзаж болохгүй.

Орлого. НМД-ын тогтолцоог боломжийн орлоготой байлгахын тулд бүх даатгуулагчид өөрсдийн төлбөрийн чадварынхаа хэрээр шимтгэл төлж, төлбөрийн чадвартай ба чадваргүй хүмүүсийг сайтар ялгах, эмзэг бүлгийг оновчтой тодорхойлох шаардлагатай.

Сүүлийн жилүүдэд үнийн өсөлттэй холбогдон огт өөрчлөгдөөгүй байсан тогтмол хэмжээгээр төлөх шимтгэлийн хэмжээг нэмэх нь зүйтэй.

Тусламж үйлчилгээний багц. Албан салбарт ажиллагсад болон албан бус салбар дахь боломжийн орлоготой хэсгийнхний сонирхлыг татахуйц байхын тулд ЭМД илүү олон, сайн тусламж үйлчилгээг санал болгох хэрэгтэй. Үүнийг санхүүжүүлэхэд засгийн газрын татаасыг нэмэх эсвэл цалингаас хамаарсан шимтгэлийг өснөх биш харин тогтолцооны өөрийнх нь үр ашигтай ажиллагааг сайжруулах замаар олох хэрэгтэй.

Нэг худалдан авагч. Нэгдмэл тусламж үйлчилгээний багцыг (ЭМД ба ЭМЯ-ны) нэгтгэсэн сангаас санхүүжүүлэх үүрэг бүхий нэг худалдан авагч эрүүл мэндин даатгалыг хүмүүст илүү ойр, ач тустай болгоё гэвэл эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ хийж, тэдний гүйцэтгэлийг үнэлж, үр ашигтай ажиллагааг дэмжих ёстой:

• Шимтгэл цугуулах ажлыг одоо байгаа хэвээр нь үлдээж, шинээр байгуулагдах бие даасан худалдан авагч ил тод, хариуцлагатай тогтолцоогоор дамжуулан шимтгэлийн талаарх бүх мэдээллийг авах эрхтэй байна.

• Нэгдсэн нэг сан. Даатгалын шимтгэлийн орлого болон засгийн газрын татаасыг Төрийн сангийн дансанд нийлүүлэн нэгдсэн нэг сан үүсгэж, урьдчилан тодорхойлсон, төсөвлөсөн, тохирсон, тодорхой үндэслэл бүхий зарлагыг тэр данснаас зөвхөн нэг худалдан авагч гаргах эрхтэй байна.

• Бие даасан байдал. Худалдан авагч үр дүнтэй ажиллахын тулд одоо байгаа Төсвийн тухай хуулийн төсөл, ТБУСТХ, Эрүүл мэндийн тухай хууль болон Иргэний эрүүл мэндийн тухай хуулиудыг өөрчлөх хэрэгтэй. СЯ болон ЭМЯ худалдан авагчийн өдөр тутмын ажил, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд олгох төлбөр зэрэг асуудалд оролцохгүй байх шаардлагатай.

• Үр ашгийг дээшлүүлэх үүднээс ЭМД болон ЭМЯ-ны тусламж үйлчилгээний багцыг нэгтгэх хэрэгтэй.

 

 

91

• Хэвтүүлэн эмчлэх тусламж үйлчилгээний төлбөрийн аргыг боловсронгуй болгож, сөрөг үр дагаврыг арилгах нь зүйтэй.

• Тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчийн төлбөрийн тарифыг нэмэгдүүлэх, тусламж үйлчилгээний багцыг өргөжүүлэх, хамтарсан төлбөрийг өөрчлөх зэрэг шийдвэрийг санг алдагдалд оруулахгүйн тулд эдийн засгийн урьдчилсан тооцоо, зардал үр дүнгийн шинжилгээ зэрэгт үндэслэн тодорхой мэдээлэл бүхий шийдвэр гаргадаг болох.

• ЭМДС-гийн удирдлага, түүний дотоод зохион байгуулалтыг сайжруулах: (1) нэг худалдан авагчийн тогтолцоонд шилжин, тусламж үйлчилгээний багц томорвол ЭМУМТ-ны чадавхийг нэмэгдүүлэх; (2) эмнэлзүйн удирдамж, стандарт боловсруулах, статистикийн аргачлалыг ашиглах байдлаар нэхэмжлэлийг хянах ажлыг мөн дэмжих; (3) ил тод байдал, хариуцлагыг дээшлүүлэхийн тулд санхүүгийн бие даасан хянагчийг томилон ажиллуулах.

• Оношилгоо, эмчилгээний стандарт, удирдамж боловсруулах бодлогыг боловсруулж, худалдан авагчийн нэхэмлэлийг хянах үйл ажиллагааг эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүдийн тусламжийн чанар, үр дүнг сайжруулах ажиллагаатай хослуулах.

• Засаглалын бүтэц. Засаглалын өнөөгийн төвөгтэй бүтцийг хялбаршуулан өөрчлөх нь зүйтэй.

• Гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөг бууруулах. Эрүүл мэндийн салбарыг сайжруулах, ЭМДС-ийн үйл ажиллагааг сайжруулахад гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөг бууруулахад чухал.

6. Үндсэн баримт бичиг

Баримт бичигт дээр дурдсан дүн шинжилгээ, дүгнэлт саналын талаар дэлгэрэнгүй өгүүлсэн ба эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцооны олон талт асуудал, түүний үйл ажиллагааг дэмждэг, саад учруулдаг үйлсийн талаар мөн багтаасан. Түүнчлэн ЭМД-ын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжид үзүүлэх нөлөө, түүнийг хэрхэн сайжуурлах талаар дурдсан болно.

 

 

92

Хавсралт 3.

Нэг худалдан авагчийн загвар

Товч хураангуй

Монгол Улсын Засгийн газар, түүнчлэн Улсын Их Хурал Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварыг боловсруулж, улмаар эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэх нэг худалдан авагчийг байгуулах үед тэрхүү байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг роль, үйл ажиллагааны талаар эрүүл мэндийн санхүүжилтийн байж болох загвар, Монгол улсын өвөрмөц нөхцөл байдалд хэрхэн ажиллах онцлог зэргийг энэхүү баримт бичигт тусгалаа.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн загвар ямар байх тухай хэлэлцүүлэг үргэлжилж байгаа учраас зарим нэг зүйлсийн талаар ерөнхий утгаар нь тусгалаа. Худалдан авагч байгууллагын талаарх зарим зүйлсийг хэрэгжилтийн төлөвлөгөө гарах үед тодорхой болгох нь зүйтэй боловч энэ нь шинэ тогтолцоог нэвтрүүлсний дараа эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний багц хэрхэн тодорхойлогдохоос мөн хамаарна. Тодорхой санал, хувилбаруудыг боломжтой үед нь тайлбарлав.

Улсын нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын (УНДЕГ) Нийгмийн эрүүл мэндийн даатгалын хяналт, санхүүжилтийн газар (ЭМДС) болон аймгийн салбарууд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ байгуулдаг. Тэдний чадавхи хязгаарлагдмал байгаагаас ажлын үр нөлөө ч хангалтгүй байгаа бөгөөд УНДЕГ, аймгийн салбаруудаас гадна ЭМЯ-ны зүгээс санхүүжилтийн хуваагдмал байдлыг үүсгэж байгаа нь нөлөөлж байна. ЭМЯ-наас гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийг шууд санхүүжүүлж байгаа нь санхүүжилтийн хуваагдмал тогтолцоог улам бүр гүнзгийрүүлж байна.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ (ЭМС) загварын хүрээнд Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж буй бүх шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй гэрээ байгуулан ажиллах хүчирхэг худалдан авагч байгууллагыг бий болгон ажиллах боломжтой болно. Тиймээс шинээр байгуулагдах нэг худалдан авагч нь гэрээт байгууллагууд/үйлчилгээ үзүүлэгчдийнхээ гүйцэтгэлд хяналт тавих чадамжтай байх ёстой. Ингэснээр Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоонд өнөөдрийн байдлаар оршиж буй нэг ноцтой хийдлийг арилгана.

Худалдан авагч байгууллагад зөв, оновчтой нэр шаардлагатай бөгөөд тэрхүү байгууллага нь Монгол улсын иргэд буюу даатгуулагчдын нэрийн өмнөөс гэрээ хийж, эрүүл мэндийн чанартай тусламж үйлчилгээг худалдан авах цорын ганц байгууллага байна. Түүнчлэн худалдан авагч нь төсвийн боломжит багцынхаа хүрээнд даатгуулагчид харьцангуй тогтвортой үнээр хангалттай тооны тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдээс үйлчилгээг хүртээмжтэй авах бололцоо бүрдүүлж, ил тод, хариуцлагатай байдлаар ажилладаг байгууллага байх юм.

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн шинэ загварын хүрээнд худалдан авагч байгууллага болон худалдан авах үүрэг, үйл ажиллагаа нь үзүүлж буй тусламж үйлчилгээний үр ашиг, чанарыг аажим сайжруулах гол арга хэрэгсэл болно. Худалдан авагч нь тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй тэдний үзүүлэх тусламжийн талаар зөвшилцөн, шууд гэрээ байгуулж, тэдэнтэй харьцан ажиллах ажлынхаа хүрээнд гүйцэтгэлийн хяналт хийнэ. Үүний зэрэгцээ тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчээс ирүүлсэн нэхэмжлэлийг хянаж, төлбөр хийх явцад тэдэнтэй нягт хамтран ажиллана.

 

 

93

Гэвч худалдан авагчийн амжилттай ажиллах эсэх нь эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийг лицензжүүлэх, тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудыг магадлан итгэмжилдэг ЭМГ зэрэг тусламж үйлчилгээний чанарын баталгаажилтыг хангах чиглэлээр ажилладаг бусад байгууллагуудтай хэрхэн хамтран ажиллах, тэдний үйл ажиллагаанаас хамаарна. Улсын мэргэжлийн хяналтын газар ч мөн хамаатай. Худалдан авагч нь зөвхөн Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр үйл ажиллагаа явуулж эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэгчийг сонгоно. Тиймээс эмнэлэг/эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийн өнөөгийн мэргэжлийн чадавхиас хамаарна гэсэн үг. Худалдан авагч нь анагаах ухааны, сувилахуйн боловсрол болон төгсөлтийн дараахь сургалт явуулах хариуцлагыг хүлээхгүй бөгөөд эдгээр боловсрол, сургалтын чанарыг тодорхойлж чадахгүй. Харин худалдан авагч байгууллага мэргэжлийн ур чадвар, зан үйлийг аль чиглэлд илүү сайжруулах хэрэгцээ байгааг тодорхойлох, улмаар төгсөлтийн дараахь сургалтад хамрагдах сэдлийг төрүүлж, эмнэлзүйн болон сувилахуйн тодорхой чиглэлээр удирдамж боловсруулахад түлхэц үзүүлнэ. Гэхдээ эдгээр нь худалдан авагч байгууллагын үндсэн үүрэг биш. Тиймээс засгийн газрын бусад байгууллага, эмнэлгийн мэргэжилтний боловсрол, сургалтын үйл ажиллагааг эрхэлдэг байгууллагуудад Засгийн газраас дэмжлэг үзүүлэх нь зүйтэй. Мэргэжлийн чиг баримжаагаар хөгжихөд эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүдийн нийгэмлэгүүд ч тодорхой үүрэг гүйцэтгэх хэрэгтэй юм.

Улаанбаатар хотын эмнэлгүүдийн бүтэц, зохион байгуулалтыг оновчтой болгох, өндөр эрсдэлтэй болон өндөр технологи бүхий арга хэмжээг зохицуулах зэрэг худалдан авагчийн үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх орчин мөн хэрэгтэй. Худалдан авагч өөрийн үүрэг, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд түүний бие даасан байдлыг хангах, улс төрийн аливаа нөлөөллөөс ангид байх нь хамгаас чухлаар тавигдана.

Худалдан авагчийн загварын төслийг боловсруулахдаа байгууллага талаас нь биш харин түүний хийж гүйцэтгэх үйл ажиллагаа, хэрхэн ажиллах, бизнесийн дэмжлэг үзүүлэх ямар орчин хэрэгтэй зэрэг талаас нь илүү тодорхойлсон болно. Улмаар эдгээр үүрэг, үйл ажиллагаа нь худалдан авагч байгууллага, түүний бүтцийн нэгжүүдэд хуваарилагдана. Төгсгөлд нь худалдан авагчийн удирдлага, засаглалын асуудлыг шийдэх шаардлагатай болно. Санал болгож буй тогтолцоонд нийгэм, эдийн засаг, төсвийн зэрэг олон чухал асуудалтай холбоотойгоор худалдан авагч тогтоож өгсөн хууль эрх зүйн орчинд засгийн газрын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй ажиллах тул түүний үйл ажиллагааг зохицуулахад засгийн газрын үүрэг, идэвхтэй оролцоо чухал байх болно. Гэхдээ худалдан авагч дээрх үйл ажиллагааг бие даан явуулах тодорхой эрх мэдэлтэй байж, түүний өдөр тутмын ажилд улс төрийн аливаа нөлөө байхгүй байвал зохино.

 

 

94

Хавсралт 4.

Хүснэгтүүд Хүснэгт 1. Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн гол үзүүлэлтүүд (2006-2008) Үзүүлэлт 2006

2007 2008

Хүн ам (‘000) 2,594.8 2,635.2 2,683.5

ДНБ (сая төг) 3,714,952.9 4,599,541.5 6,130,325.5

Нэг хүнд ногдох ДНБ (мянган төг) 1,440.7 1,758.9 2,305.2

Эдийн засгийн өсөлт (%) 8.6 10.2 8.9

Үнийн өсөлт, жилийн дундаж (%) 4.3 9.6 28.0

Ам. долларын ханш, жилийн дундаж (төг) 1179.55 1170.43 1169.26

Засгийн газрын нийт төсвийн зардал (сая төг)

1,237,008.0

1,747,310.5 2,466,774.4

Эх сурвалж: Монголын Статистикийн эмхэтгэл 2008, ҮСХ

Хүснэгт 2. Монгол улсын эрүүл мэндийн нийт зардал: Тоон харьцуулалт

(тэрбум төгрөгөөр)

Санхүүжилтийн төрөл Монгол улс Бага болон дунд

орлоготой улс

орнууд

2002 a 2006b 2007/2008c 2006b

Эрүүл мэндийн нийт зардал, ДНБ-д

эзлэх хувиар

82.6

6.7%

-

5.7%

298.2

6.5%

-

4.5%

Үүнээс: (эрүүл мэндийн нийт зардалд

эзлэх хувиар)

Улсын зардал

Засгийн газрын зардал

НЭМД

Гадаад зээл, тусламж

Бусад

Хувийн зардал

Хувь хүнй төлбөр

Хувийн бусад

83.2%

45.0%

25.0%

12.0%

1.2%

16.8%

14.0%

2.8%

73.7%

26.3%

50.4%

38.5%

8.5%

1.7%

1.8%

49.6% 49.6%

-

43.2%

25.0%

17.4%

0.8%

-

56.8%

48.7%

8.1%

Эх сурвалж: a ЭМЯ, ДБ-наас гаргасан ЭМҮТ, Moнгол улс (2005); b ДЭМБ-ын ЭМҮТ (2009); c ҮСХ, ДБ-ны “Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн байдлын судалгаа 2007-2008” оны үндсэн тайланг ашиглан GVG-ийн зөвлөхүүдийн хийсэн тооцоолол (2009)

Хүснэгт 3. Засгийн газрын эрүүл мэндийн зардал ба санхүүжилт (2006-2010)

 

 

95

Үзүүлэлт 2006

Гүйцэт-

гэлээр

2007

Гүйцэт-

гэлээр

2008

Гүйцэт-

гэлээр

2009 Тодотгосон

төлөвлөгөө

-гөөр

2010 Батлагдсан

төлөвлөгөө-

гөөр Засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт

зардал (сая төг)

103,168.3 149,125.1 211,669.2 206,828.8 219,613.9

Засгийн газрын нийт зардалд эзлэх

%

8.34% 8.54% 8.58% 8.55%

ДНБ-д эзлэх % 2.78% 3.25% 3.46% - -

Нэг хүнд ногдох зардал (төг) 39,760 56,590 77,074 - -

Үүнээс: Нийт урсгал зардал (сая төг) 97,368.8 128,235.7 195,738.4 185,099.7 190,506.7

Нийт хөрөнгийн зардал (сая

төг)

5,799.5 20,899.4 15,930.8 21,729.2 29,107.3

Эх үүсвэрүүд:

Засгийн газрын төсөв 74,843.5 114,694.2 167,704.2 158,295.4 155,046.1

ЗГ-ын эрүүл мэндийн

нийт зардалд эзлэх %

72.5% 76.9% 79.2% 76.5% 70.6%

НЭМДС 24,196.6 25,225.6 38,041.3 43,675.4 57,103.1

ЗГ-ын эрүүл мэндийн

нийт зардалд эзлэх %

23.4% 16.9% 17.9% 21.1% 26.0%

Төлбөрт үйлчилгээ 5,462.5 5,360.2 6,178.4 4,858.0 7,464.7

ЗГ-ын эрүүл мэндийн

нийт зардалд эзлэх %

5.3% 3.6% 2.9% 2.4% 3.4%

Эх сурвалж: ЭMЯ, 2010

Хүснэгт 4. Монгол улсын засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардал, эх үүсвэрээр (тэрбум төгрөгөөр)

Санхүүжилтийн эх үүсвэр 2006 2007 2008 2009* 2010**

Засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардал

(ЗГЭМНЗ)

103.2 149.1 211.7 206.8 219.6

Эх үүсвэр: ЗГ-ын төсөв

ЗГЭМНЗ-д эзлэх %

74.8

72.5%

114.7

76.9%

167.7

79.2%

158.3

76.5%

155.0

70.6%

НЭМД

ЗГЭМНЗ-д эзлэх %

24.2

23.4%

25.2

16.9%

38.0

17.9%

43.7

21.1%

57.1

26.0%

Улсын эмнэлгүүдийн төлбөрт

үйлчилгээ

ЗГЭМНЗ-д эзлэх %

5.5

5.3%

5.4

3.6%

6.2

2.9%

4.8

2.4%

7.5

3.4%

*тодотгосон төсөв; ** батлагдсан төсөв; бусад бүх дүн нь төсвийн бодит гүйцэтгэлийн тоо

болно.

Эх сурвалж: ЭМЯ-ны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газар, 2010.

 

 

96

Хүснэгт 5. Засгийн газрын эрүүл мэндийн зардал, зардлын зүйл ангиар (2006-2010)

Үзүүлэлт 2006

Гүйцэт-

гэлээр

2007

Гүйцэт-

гэлээр

2008

Гүйцэт-

гэлээр

2009 Тодотгосон

төлөвлөгөө

-гөөр

2010 Батлагдсан

төлөвлөгөө

-гөөр Засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардал (сая төг)

103,168.3 149,125.1 211,669.2 206,828.8 219,613.9

Нийт урсгал зардал 94.4% 86.0% 92.5% 89.5% 86.7%

Цалин, хөлс, нэмэгдэл 32.4% 32.4% 43.9% 45.5% 41.9%

Ажил олгогчийн даатгалын шимтгэл 8.5% 8.5% 4.4% 5.0% 4.6%

Бусад бараа, үйлчилгээний зардал 47.9% 40.7% 37.3% 33.4% 38.4%

Эм, вакцин 12.9% 10.8% 11.0% 11.5% 13.8%

Хоолны зардал 3.5% 2.8% 2.7% 3.7% 3.6%

Халаалт 7.7% 5.3% 4.6% 4.9% 5.0%

Шатахуун, тээврийн зардал 3.6% 3.0% 2.9% 2.0% 2.4%

Цахилгаан 1.9% 1.3% 1.1% 1.1% 1.1%

Усан хангамж, цэвэршүүлэх 2.2% 1.6% 1.3% 1.7% 1.8%

Нэг иргэнд ногдох стандарт

өртгөөр хуваарилсан (өрхийн

эмнэлгүүдэд)

3.9% 4.0% 4.4% 4.5% 4.8%

Бусад 12.2% 11.9% 9.3% 4% 5.9%

Татаас ба шилжүүлэг 5.6% 4.1% 6.5% 5.6% 1.8%

ЭМДС-д олгох засгийн газрын

татаас

4.7% 3.2% 3.8% 3.9% 0%

Хөрөнгийн зардал 5.6% 14.0% 7.5% 10.5% 13.2%

Эх сурвалж: ЭMЯ, 2010.

 

 

97

Хүснэгт 6. Засгийн газрын эрүүл мэндийн зардал, байгууллагын төрлөөр (2006-2010)

Үзүүлэлт 2006

Гүйцэт-

гэлээр

2007

Гүйцэт-

гэлээр

2008

Гүйцэт-

гэлээр

2009 Тодотгосон

төлөвлөгөө

-гөөр

2010 Батлагдсан

төлөвлөгөө

-гөөр Засгийн газрын эрүүл мэндийн нийт зардал (сая төг)

103,168.

3

149,125.1 211,669.2 206,828.

8

219,613.

9

Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж 22.7% 22.0% 24.3% 24.0% 24.4%

Өрхийн эмнэлэг 3.9% 4.0% 4.4% 4.5% 4.8%

Сумын эмнэлэг 18.5% 17.2% 19.6% 15.7% 15.4%

Сум дундын эмнэлэг 0.3% 0.2% 0.3% 2.9% 2.9%

Вакцинжуулалт, ЭМ-ийг дэмжих сан 0.0% 0.6% 1.0% 0.9% 1.3%

Хоёр дахь шатлалын тусламж 31.4% 28.2% 29.2% 29.5% 30.0%

УБ хотын дүүргийн эмнэлэг 8.1% 7.2% 7.6% 7.3% 7.4%

Aймгийн эмнэлэг 23.3% 21.0% 21.6% 22.2% 22.6%

Яаралтай тусламж 1.0% 0.9% 0.9% 0.8% 0.9%

Гурав дахь шатлалын тусламж 21.8% 20.0% 21.8% 22.6% 23.2%

Клиникийн 1 дүгээр эмнэлэг 3.2% 2.8% 3.1% 3.4% 3.7%

Клиникийн 2 дугаар эмнэлэг 1.6% 1.4% 1.5% 1.5% 1.5%

Клиникийн 3 дугаар эмнэлэг 2.5% 2.4% 2.8% 2.8% 2.9%

ЭНЭШТ 3.2% 2.9% 3.1% 3.2% 3.2%

Гэмтэл, согог судлалын үндэсний төв 2.2% 1.9% 2.0% 2.1% 2.1%

Хавдар судлалын төв 1.6% 1.5% 1.7% 1.7% 1.8%

ХӨСҮТ 2.9% 2.7% 3.0% 3.1% 3.1%

Бусад 4.6% 4.4% 4.6% 4.8% 4.9%

Захиргаа 6.7% 7.5% 8.8% 6.9% 7.3%

ЭMЯ 0.4% 0.4% 0.5% 0.4% 0.4%

ЭМГ (ЗГ-ын агентлаг) 0.4% 1.1% 0.9% 0.6% 0.7%

Нийслэлийн ЭМГ 0.3% 0.3% 0.8% 0.4% 0.6%

Aймгийн ЭМГ 3.0% 2.4% 3.0% 2.9% 2.9%

Спортын ү/а-ны зардал 2.6% 3.3% 3.6% 2.6% 2.7%

ЭМДС-д олгох засгийн газрын татаас 4.7% 3.3% 3.5% 3.9% 0.0%

Бусад 10.1% 15.7% 8.8% 10.5% 12.4%

Эх сурвалж: ЭMЯ, 2010.

 

 

98

Хүснэгт 7. Нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн төсөв ба холбогдох хүчин зүйлс, аймгаар, 2008

Aймаг, хот Хүн ам

Өсөх дарааллаар

Эрүүл мэндийн хэрэгцээ ба өртөгтэй холбоотой хүчин зүйлс

Орцтой холбоотой хүчин зүйлс

Нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн бодит төсөв (төг)

Эмзэг бүлгийн нийт хүн амын эзлэх %

Нэг км квадрат тайлбайд ногдох хүн амын тоо

УБ хотоос алслагд-сан зай

10000 хүн амд ногдох цусны эргэлтийн тогтолцооны өвчний улмаас гарсан эндэгдлийн тоо

10000 хүн амд ногдох орны тоо

10000 хүн амд ногдох эмнэлгийн ажилтны тоо

Oрхон 89875 42,185 45.86% 102.43 373 21.85 53.69 130.22Өвөрхангай 110440 50,593 45.07% 1.85 431 24.89 54.34 98.18Хөвсгөл 124036 52,156 44.68% 1.22 779 28.77 59.41 110.83Дархан-Уул 91093 55,094 45.05% 26.72 223 19.46 58.60 131.09Баян-Өлгий 93931 55,834 44.02% 2.22 1709 21.18 55.52 97.97Сэлэнгэ 94590 56,188 44.73% 2.47 321 21.08 62.25 109.06Архангай 89282 56,825 43.68% 1.67 477 25.79 61.94 111.69Ховд 85897 60,803 43.63% 1.15 1487 20.01 64.32 107.38Дорноговь 55638 61,921 45.06% 0.52 450 18.25 64.32 147.06Баянхонгор 82205 63,163 44.85% 0.73 639 23.62 60.93 122.81Дорнод 74514 65,627 45.36% 0.60 661 21.44 64.86 124.11Сүхбаатар 53785 66,757 43.53% 0.67 565 16.17 58.51 128.65Увс 77184 67,986 43.40% 1.00 1417 17.60 67.78 118.72Төв 88889 68,157 44.87% 1.17 43 23.27 56.39 120.54Өмнөговь 47784 69,374 45.21% 0.29 575 23.47 63.00 123.25Дундговь 47959 71,837 44.93% 0.65 275 24.13 72.17 129.91Булган 57874 73,175 44.35% 1.26 336 18.04 57.07 129.06Завхан 76614 74,020 46.05% 0.97 1023 25.23 84.01 131.60Хэнтий 67770 78,980 44.25% 0.88 338 14.06 61.85 138.04Говь-Сүмбэр 13315

89,585 45.56% 2.34 223 15.73 96.76 167.56

Говь-Алтай 55378 93,270 44.09% 0.42 1037 22.00 77.33 162.65Aймгийн дундаж 1578053 62,433 44.65% n/a n/a 21.87 62.49 121.23УБ 1067472 28,486 47.00% 228.01 n/a 18.49 76.37 175.56Улсын дундаж 2645525 48,735 45.60% 1.72 n/a 20.54 67.98 142.71

Эх сурвалж: Статистикийн эмхэтгэл 2008, NSO; Эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүд 2008,ЭМГ.

 

 

99

Хүснэгт 8. Улсын эрүүл мэндийн салбарын өр, авлага ба тэнцэл

(Оны эцсээр, сая төгрөгөөр)

Дансны нэр 2005 2006

Авлага 421.3 568.7 Үүнээс төлбөл зохих: Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд ЭМЯ-ны данс Үүнээс: Хөрөнгийн зардлын данс

1,428.6

719.8 0 0

1,511.3

205.8 761.7 723.5

Бэлэн мөнгөний дансны тэнцэл Үүнээс: Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд ЭМЯ-ны данс Үүнээс: Хөрөнгийн зардлын данс Аймаг ба УБ хотын дүүргүүд Үүнээс: Өрхийн эмнэлгүүд

1,091.4

2,273.8

881.2 845.3 723.5 542.4 12.9

Эх сурвалж: ЭMЯ, 2007

 

 

100

Хавсралт 5.

Эрүүл мэндийн салбар дахь албан бус төлбөрийн талаарх судалгааны хураангуй

Судалгаанд оролцогчид: хүн амын төлөөлөл болсон 1000 хүн Эмнэлгийн ажилчдын төлөөлөл болсон 227 эмч, ажилтнууд Судалгаанд хамрагдсан: УБ, Дархан ба Эрдэнэт хот. Ховд, Дорнод, Өмнөговь, Архангай, Төв аймгууд.

Асуулт

Хүн амын хариулт Эмнэлгийн ажилчдын хариулт

Эмчилгээ хийлгэхдээ хүмүүс эмнэлгийн эмч, ажилчдад албан бус төлбөр төлдөг гэдэгтэй та санал нийлж байна уу?

Тийм 58.1% Үгүй 36% Мэдэхгүй 5.9%

Тийм 35.9% Зарим талаар тийм 45.3% Үгүй 18.8%

Эмнэлгийн ажилчдад өгдөг албан бус төлбөрийн хэмжээ дунджаар хэд вэ?

10.000 төг-с бага 31.2% 10.000-30.000 төг 35.2% 30,000 – 50,000 төг 17% 50.000 – 100.000 төг 13.4% 100.000 -300.000 төг 2.4% 400.000 төг 0.6%

Эмнэлэгт эмчлүүлэхдээ та эмнэлгийн ажилчдад албан бус төлбөр өгч байсан уу?

Тийм 56.3% Үгүй 41.9% Хариулаагүй 1.7%

Албан бус төлбөр өгсөн хүмүүсээс: тэр эмнэлэг өмчлөлийн хувьд ямар байсан бэ?

Улсын 81.5% Хувийн 12.7% Хариулаагүй 5.9%

Та хамгийн сүүлд албан бус төлбөр өгч байхдаа ямар төрлийн үйлчилгээ авч байсан бэ?

Эмнэлэгт хэвтэх 44.7% Мэс засал 22.1% Амаржих 12.8% Бэртэж гэмтсэн 6.2% Эмчид үзүүлэх 5.3% Хүүхдээ эмчлүүлэх 5.3% Шинжилгээ өгөх 3.6%

Албан бус төлбөрийн шатлгааныг та юу гэж бодож байна вэ?

Эмч, ажилчдын цалин бага 85.9% Эмнэлэг хэт хүнд сурталтай 83.4% Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал 84.3% Үүнээс сэргийлэх хууль, журам байхгүй 75% Хүмүүс мөнгө төлөх ёстой гэж хүлээдэг 71.8% Хяналт сул 84.6%

Эмч, ажилчдын цалин бага 89.8% Эмнэлэг хэт хүнд сурталтай 82% Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал 67.5% Үүнээс сэргийлэх хууль, журам байхгүй 62.8% Хүмүүс мөнгө төлөх ёстой гэж хүлээдэг 61.8% Хяналт сул 57%

Эх сурвалж: ЭМЯ, НҮБ ХХ-тэй хамтран МУИС-ийн Нийгэм шинжлэх ухааны сургуулиас хэвлүүлсэн:“Эрүүл мэндийн салбар дахь авилгалын судлагаа” 2007.

 

 

101

Хавсралт 6.

Монгол Улсыг удирдах ба аудит хийх байгууллагууд, тэдгээрийн эрүүл мэндийн салбартай холбоотой үйл ажиллагаа

Байгууллагын нэр Удирдан чиглүүлэх үйл ажиллагаа Аудитын үйл ажиллагаа

УИХ

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бодлогын баримт бичгийг батлах

• Эрүүл мэндийн засгийн газрын нийт төсвийг урсгал ба хөрөнгийн зардлаар нь батлах

• Нийгмийн даатгалын сангийн төсвийн хүрээнд Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого ба зарлагын төсвийг батлах

• Улсын төсөв болон эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжих тусламж үйлчилгээний төрлийг батлах (Эрүүл мэнд ба Иргэний ЭМД-ын тухай хуулинд)

• Албан салбарт ногдуулах ЭМД-ын шимтгэлийн дээд хувь хэмжээ (%) (Иргэний ЭМД-ын тухай хуулинд)

• Засгийн газрын агентлагийг байгуулах ба татан буулгах

•

Засгийн газрын танхим

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бодлого, журмыг батлах, хэрэгжүүлэх

• Засгийн газрын төсвийн төслийг УИХ-д өргөн барих • Албан салбарт ЭМД-ын шимлгэлийн хэмжээг (%)

жил бүр тогтоох • ЭМДС-д олгох төр шимтгэлийг нь хариуцдаг

иргэдийн шимтгэлийн хэмжээг тогтоох (тогтмол) • ЭМДС-аас санхүүжилт авах эрүүл мэндийн

тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг сонгох шалгуур, нөхцлийг тодорхойлох

• Төсвийн байгууллагыг байгуулах ба татан буулгах (буюу улсын эмнэлгийг)

• Яам, агентлагуудыг ажлын гүйцэтгэлд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Эрүүл мэндийн яам

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бодлогыг боловсруулах, хэрэгжүүлэх

• Улсын хэмжээнд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг улсын эмнэлгүүдээр дамжуулан хүргэх ажлыг зохион байгуулах

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний стандарт боловсруулах

• Магадлан итгэмжлэлийн болон эмнэлгийн мэргэжилтэнд лицене олгох стандарт боловсруулах

• Гадаадын хөрөнгө оруулалттай ба улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдэд тусгай зөвшөөрөл олгох

• ЭМД-аас санхүүжих эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төрлийг тохиолдлоор нь тодорхойлох (оношийн бүлэг)

• Төлбөрийн аргыг тодорхойлох • ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний

төлбөрийн тариф тогтоох (СЯ, НХХЯ-тай хамтран)

• ЭМГ, УБ болон аймаг, дүүрэг, гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

 

 

102

Байгууллагын нэр Удирдан чиглүүлэх үйл ажиллагаа Аудитын үйл ажиллагаа

• Өрхийн эмнэлгийн нэг иргэнээр тооцох санхүүжилтийн тариф тогтоох (СЯ-тай хамтран)

• ЭМДС-аас санхүүжих эрүүл мэндийн тусламж үйлилгээ үзүүлэгчдийг сонгох

• Гурав дахь шатлалын улсын эмнэлгүүдтэй гэрээ байгуулах

• Аймгийн Засаг дарга нартай гэрээ байгуулах • Эрүүл мэндийн салбарын засгийн газрын төсвийн

төслийг СЯ-нд өргөн барих Сангийн яам • Засгийн газрын төсвийн бодлого, төсөв, нягтлан

бодох бүртгэл, тайлагналын журам, хэм хэмжээг боловсруулах, батлах ба хэрэгжүүлэх

• Эрүүл мэндийн удирдах байгууллагууд, гурав дахь шатлалын эмнэлгүүд, аймгийн эмнэлэг тус бүрийн улсын төсвийг зардлын зүйлээр хуваарилах, аймаг бүрийн сум, өрхийн эмнэлгийг төсвийн дээд хязгаарыг тогтоож өгөх (ЭМЯ-наас баталсны дагуу)

• Засгийн газрын төсөв болон ЭМД-аас санхүүжих эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тарифыг холбогдох яамдын хамт тодорхойлох

• Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төсвийн сар бүрийн бэлэн мөнгөний урсгалын хэмжээг батлан, санхүүжилт олгох

Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам

• ЭМД-ын шимтгэл цуглуулах журмыг боловсруулах, батлах

• Нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлагын төсвийг СЯ-нв өргөн барих

• ЭМДС-аас санхүүжих тусламж үйлчилгээний төлбөрийн тариф тогтоох (СЯ, ЭМЯ-тай хамтран)

• УНДЕГ-ын гүйцэтгэлд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл

• Нийгмийн даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох санал, зөвлөмж боловсруулах

• ЭМДС-ийн нөөц хөрөнгийг хэрхэн ашиглах талаар шийдвэр гаргах

• УНДЕГ-ын бүтцийг батлах • Гадаадын иргэдийн ЭМД-ын шимтгэлийн хэмжээг

тогтоох

• Нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлагад хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Эрүүл мэндийн даатгалын салбар зөвлөл

• Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох санал, зөвлөмж боловсруулах

• ЭМДС-аас нөхөн олгох нэн шаардлагатай эмийн үнийн дээд хэмжээг тогтоох

• ЭМД-ын гэрээ ба ЭМД-ын дэвтрийн загварыг батлах

• ЭМД-ын сангийн орлого, зарлагад хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Эрүүл мэндийн газар (Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг)

• ЭМЯ-наас зааварчилсны дагуу эрүүл мэндийн бодлого, журмыг хэрэгжүүлэх

• Эмнэлгийн мэргэжилтнүүдэд лиценз олгох • Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдийг

магадлан итгэмжлэх • Эмийн бүртгэл хийх • Эм, эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, импортлох,

экспортлох лиценз олгох

• Гурав дахь шатлалын эмнэлгүүдийн гүйцэтгэлд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх (ЭМЯ-тай хамтран)

 

 

103

Байгууллагын нэр Удирдан чиглүүлэх үйл ажиллагаа Аудитын үйл ажиллагаа

• Эрүүл мэндийн статистик мэдээлэл • Улсын эмнэлгийн менежерүүдэд эрүүл мэндийн

удирдлагын чиглэлээр сургалт, семинар зохион байгуулах (чадавхи бэхжүүлэх)

Улсын нийгмийн даатгалын ерөнхий газар (УНДЕГ)

• Нийгмийн даатгалын шимтгэл цуглуулах ажлыг зохион байгуулах, хэрэгжүүлэх болон ЭМДС-ийг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчдэд олгох

• ЭМД-аас санхүүжилтээр тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн гэрээт эмнэлгүүдэд гүйцэтгэлийн аудит болон нэхэмжлэлийг хянах

Нийслэл болон Аймгийн Засаг даргын тамгын газар

• Нийслэл болон аймгийн ЭМГ-тай гэрээ байгуулах • Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төсвийн

бэлэн мөнгөний урсгалын сар бүрийн хуваарийг баталж, аймгийн эмнэлгийг санхүүжүүлэх

• Нийслэл болон аймгийн ЭМГ-т хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Нийслэл болон аймгийн Эрүүл мэндийн газар (орон нутгийн засгийн газрын агентлаг)

• ЭМЯ, аймгаас (нийслэл) зааварчилсны дагуу эрүүл мэндийн бодлого, журмыг хэрэгжүүлэх

• Аймаг, сум болон өрхийн эмнэлэгтэй гэрээ байгуулах (орон нутгийн засаг даргатай хамтран)

• ЭМЯ-наас өгсөн хөсвийн хязгаарын хүрээнд сум, өрхийн эмнэлэг тус бүрийн улсын төсвийг хуваарилах

• Аймаг, сум, өрхийн эмнэлгүүдэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх

Дүүрэг, сумын Засаг даргын тамгын газар

• Дүүрэг, сум, өрхийн эмнэлгүүдтэй гэрээ байгуулах • Дүүрэг, сум, өрхийн эмнэлгүүдэд санхүүжилт олгох

• Дүүрэг, сум, өрхийн эмнэлгүүдэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх (орон нутгийн ЭМГ-тай хамтран)

Үндэсний аудитын газар

• Засгийн газрын яам, агентлаг зэрэг бүх төсвийн байгууллагад гүйцэтгэлийн болон санхүүгийн аудит хийн, УИХ-д тайлагнана

УМХГ-ын Эрүүл мэндийн хяналтын газар

• Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, эм, эрүүл мэндийн бусад үйл ажиллагаанд эмнэлгийн аудит хийнэ (ихэвчлэн гомдлын мөрөөр ажиллана), ЗГ-т тайлагнана

УМХГ-ын Санхүүгийн хяналтын газар

• Бүх төсвийн байгууллагад санхүүгийн аудит хийнэ (хоёр жил тутам), ЗГ-т тайлагнана

 

 

104

Хавсралт 7.

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН АГЕНТЛАГИЙН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ГОЛ ЗААЛТУУД

Зохицуулах асуудал

Засгийн газрын агентлагийн тухай хуулийн заалт

Засгийн газрын агентлаг байгуулах

Засгийн газрын агентлагийн бүдүүвч буюу аль агентлаг, ямар яамны харъяа байгуулагдахыг УИХ батална. УИХ-аар агентлагийн бүдүүвч батлагдсаны дагуу Засгийн газрын танхим агентлаг байгуулах тухай тогтоол гаргана. Зөвхөн одоо байгаа агентлагийг нийлүүлэх, салгах буюу өөрчлөх замаар шинэ агентлагийг байгуулж болно. Шинэ агентлагийг байгуулахад бүрдүүлэх шаардлагатай баримт бичгүүд:

- Агентлагийн стратегийн үйл ажиллагаа, бүтцийн төсөл - Жилийн төсөв, санхүүжилтийн эх үүсвэр, холбогдох тооцоо,

судалгаа

Засгийн газрын агентлагийн засаглал

Засгийн газрын агентлаг нь Засгийн газрын аль нэг гишүүний харъяа байна. Агентлагийн стратегийн үйл ажиллагаа, зохион байгуулалтын бүтэц, орон тоог сайд батална. Төрийн албаны зөвлөл Агентлагийн даргыг сонирхож буй хүмүүсийн дунд нээлттэй сонгон шалгаруулалт хийж, Сайдад шалгарсан хүмүүсийн нэрсийг санал болгож тэрээр сонголтоо хийнэ. Агентлагийн дарга Сайдад шууд тайлагнана. Сайд Агентлагийн дарга үр дүнгийн гэрээ байгуулна. Агентлагийн дэд даргыг Төрийн албаны зөвлөлийн зөвлөмжийг үндэслэн Сайд томилно. Агентлагийн захиргааны болон хөрөнгө оруулалтын зардлыг улсн төсвөөс санхүүжүүлнэ.

Засгийн газрын агентлагийн удирдлага

Ажилтнуудыг томилох, цалингийн хэмжээ тогтоох зэргийг Сайдын заавар ёсоор агентлагийн дарга гүйцэтгэнэ. Агентлаг нь банканд данстай байж болно. Агентлаг нь стратегийн зорилтоо биелүүлэхийн тулд урт хугацааны үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулан ажиллана.

 

 

105

Хавсралт 8.