ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 2 शासिवाहन शके 1934

या अकंात काय वाचाि

ंपादकीय असमता डबीर 3

ऋतुगंध समती

4

MMS वाताा ुनीती पार नी 5

किासवष्कार मुिाखत : बुोध भाव े व ंदा सिळक, असमत जोशी, सनरंजन नगरकर 10

मराठी सचत्र ष्ट्ीचा प्रवा जुईिी वासळबं े 15

मराठी स नेमाच ेनवयुग मान ी गदेव मोहरीि 19

श्रद्ांजिी – ंजय रूकर मसनषा सभड े 21

उंबरठा श्यामि भाि े 22

काकस्पशा कल्याणी पाध्य े 24

धूमधडाका श्रद्ा कोतवाि 27

अगंबाई अरचे्चा प्रसतमा जोशी 29

अंतरगं आयुष्य - एक सचत्रपि भाग्यश्री जोग 32

खतर ेमें ! सनरंजन नगरकर 37

शरद ुहावन ऋत ुमन भावन मुक्ता पाठक शमाा 50

सकिसबि माझी सचत्रकिा 62

वाढसदव ाच्या शभुेच्छा !! 63

गोष्ट् – मूती पूजा मुक्ता पाठक शमाा 64

खसजना मासहतीचा हेमांगी वेिणकर 65

आकड्ांच्या गमती जमती ऋषभ पार नी 66

सचत्रकथा हेमांगी वेिणकर 67

गोष्ट्ी आजी-आजोबांच्या वैशािी गरुड 69

प्रकाशवािा गीतचेी ुिभ सशकवण – ज्ञानयोग भाग 1 माधव भाव े 40

योगक्षेम 4 – आरोग्या ाठी योग प्रफुल्ल पेंढरकर 56

मोरसप ारा गोष्ट् सबटू्टची व ंदा सिळक 34

नव-प्रवाह : गाव झुिा मुक्ता पाठक शमाा 42

सवसवधा म णाि मोडक 45

खमंग वैशािी पेंढारकर 48

उद्योजकाच ेघरी पूवाा पोंक्ष े 49

शब्दक्रीडा - 4 सनरंजन नगरकर 54

अक्षरवेि मूळ ंख्या सनरंजन नगरकर 44

सवसवधा अचाना रानडे 47

अिळ जुई सचतळ े 52

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 3 शासिवाहन शके 1934

ंपादकीय

नमस्कार समत्रहो!!

सचत्रकिा, न त्य, नािक यांना वासहिेल्या तीन पुष्पांनतंर ऋतुगंधच े यावषीचे हे चौथ े पुष्प – ऋतुगंध शरद – सचत्रपि सवशषेाकं

म्हणून ादर होत आहे. ऋतुगंधचा हाही अंक आपल्यािा नक्की भावेि, अशी आशा आहे.

सचत्रपिांच्या माध्यमातून आपण रोजच्या सनयसमत व्यवहारांमधून काही काळ एका सनराळ्या दसुनयेत सफरून येतो. त्यातल्या

किाकारां ोबत आपण सकतीतरी प्र ंग अनुभवत जातो, आपल्या नेहमीच्या व्यथा-वंचना-सवचार दरू ठेवून त्यांच्या खु-द:ुखाशी

मर होत जातो. त्यांची जीवनशिैी, सतचे उिगडत जाणारे अ ंख्य पैिू आसण त्यांच्या भाव-भावना यात हरखून जातो. तमाम

जन-मान ावर राज्य करण्याची या चंदेरी दसुनयेची ही एक अनोखीच शक्ती!! त्यातून सचत्रपि आपल्या मराठमोळ्या वातावरणातिा, आपल्याच भाषतेिा अ िे

तर मग आपि ंहे नातं आणखी सजव्हाळ्याचं बनतं!!

मराठी सचत्रपि ष्ट्ीति ेआघाडीचे किाकार ुबोध भावे या सचत्रपि सवशेषांकात आपल्याशी गुज-गोष्ट्ी करीत आहेत. मराठी सचत्रपि ष्ट्ी आज असधक शक्त,

असधक प्रयोगशीि आसण असधक म द् माध्यम बनून मराठी मनांशी ंवाद करू पहात आहे. या ादेिा चोखदंळ मराठी पे्रक्षकांच्या प्रसत ादाची आता गरज आहे,

याची आठवण त ेआपल्यािा करून देत आहेत.

समत्रहो, मागच्या काही मसहन्यातल्या काही कडु आठवणींची उजळणी केल्यासशवाय रहावत नाही. भारतातल्या राजकीय, ामासजक, आसथाक मस्या, त्यांचे

एकमकेांत अडकिेिे पाय आसण त्या गळ्यातनू त्या ार् या व्यवस्थचेे होत अ िेिे प्रचंड अध:पतन आपल्यािा पुरत े ठाऊक आहे. जुिै - ऑगस्िमध्ये

आ ाममध्ये सशरिेल्या घु खोरांच्या मस्येिा नवे वळण िागिे. भारतातल्या सकत्येक िहानमोया ा शहरांमध्ये यावर सहं क आसण नींदनीय प्रसतक्रीया उमिल्या.

या ार् या घडामोडींचे पड ाद आपल्या मनावर क े उमििे? मागच्या काही दशकात पनु्हा पुन्हा दशान देणार् या कू्रर आसण सहंत्र म मानस कतेमुळे आपल्या प्रसतक्रीया

आता हळुहळू बोथि होऊ िागल्या आहेत का? आपल्या हातात त ंही काहीच उरिं नाही, या भावनेचं ोईस्कर पांघरूण आपण घेऊ िागिो आहोत का?

सजतक्या प्रखरतेन ंआपल्या वैभवशािी इसतहा ाची, ंस्क तीची ओळख आपल्या मुिांना व्हावी म्हणून आपण प्रयत्नशीि अ तो, सततकंच आपल्या जन्मभचू्या

वतामान अवस्थकेड,े त्याच्या पररणामांकडे पहाण्याचा डोळ पणा आसण सतच्या उज्ज्वि भसवष्याचा ध्या रुजवण्याचा आपण प्रयत्न करत आहोत का? की अशा

काही ंवेदनांचा बोथिपणा हीच आमची ओळख बनू िागिी आहे?? बोकाळिेिी प्र ार माध्यम,े ोशि(!) नेिवका आसण या ग्िोबि सव्हिेजच्या जमान्यात

अशा अस्वस्थ सवषयांपा ून दरू पळणे आम्हांिा असधक ोईस्कर वािू िागिं आहे का?

सवघ्नहत्याा गजाननाच्या उत् वाचा ोहळा आपण नकुताच ाजरा केिा आसण िवकरच आसदमायेचा जागरात आपण ारे ामीि होऊ. सतच्या आसदशक्तीच ेतजे,

अधम अराजकािा नामोहरम करण्याचा सतचा बाणा आसण मंगि ासत्वक प्रव त्तींच्या यशाचा सवश्वा आपल्यातही सनमााण करूया. ‘तम ो मा ज्योसतगामय’चा

ंदेश दणेार् या दीपोत् वात आपल्याही मनात प्रकाशाची आ रुजवू या...

नव्या तेजस्वी नवपवााच्या वा वाचकांना हासदाक शभुकामना!!

असमता डबीर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 4 शासिवाहन शके 1934

ऋतगुधं समती

असमता डबीर : ंपादक

ंपादन हाय्य व ंदा सिळक

सचन डबीर

िंकिेखन हाय्य : मुकंुद जेरे आसण पल्लवी सचपिकट्टी

जासहराती ाठी ंपका : प्र न्न पठेे / राजश्री िेिे

मुखप ष्ठ सचत्रकार : सप्रयंवदा खांडेकर ( खा ऋतुगंध ाठी काढिेिे सचत्र)

** िेखांत व्यक्त झािेिी मते ही पूणापण े ंबसंधत िेखकांची आहेत. महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर त ेच ंपादक समती त्यांच्याशी हमत अ ेिच अ ेनाही.

जुई सचतळ े हेमांगी वेिणकर मुक्ता पाठक - शमाा

सनरंजन नगरकर

ुनीती पार नी

ऋतुगंध ंयोजक

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 5 शासिवाहन शके 1934

MMSवाताा

िाईफ ममे्ब ा मीसिगं १२ ऑगस्ि २०१२

आजीव भा द भा १२ ऑगस्ि २०१२ रोजी ग्िोबि इसन्डयन स्कूि (क्वीन् िाउन) शाळेतीि मंडळाच्या वाचनाियामध ेझािी. एकुण २८ आजीव

भा द उपसस्थत होते. गणेश मूती, िायब्ररी ऑिोमेशन इत्यादी सवषयावंर सवचार करण्यात आिी.

प्रस द् गासयका ौ अपणाा गरुव ह्ाचंा गंीताचा कायाक्रम

प्रस द् गासयका अपणाा गुरव ह्ांचा ंगीताचा कायाक्रम स्वरगंध अंतगात आयोसजत करण्यात आिा होता.

अपणााताईचं े ुरुवातीचे १५ वषे गाण्याच े सशक्षण डॉ. ुधा पिवधान यांच्याकडे झाि.े असखि भारतीय

गांधवा महासवद्याियाची ंगीत अिंकार ही पदवी त्यांनी पूणा केिी. त्यानंतरच े सशक्षण पसंडता वीणा

हत्र मबुद् ेयांच्याकड ेझािे. ध्या त्या डॉ सवका कशाळकर यांच्याकडे पुढीि मागादशान घते आहते.

ऑगस्ि १८, २०१२ रोजी हा कायाक्रम म ंडरीन गाडानच्या फंक्शन रूममध्ये ंपन्न झािा. तबल्यावर

श्री समसिंद गरुव यांनी ाथ केिी व ंवासदनीवर श्री सचन वताक यांनी ाथ केिी.

गणशेोत् व २०१२

आपल्या वाांच्या आवडत्या गणरायांच ं आगमन यावषी १९ प्िेंबरिा झािे. महाराष्ट्र मंडळाचा पाच सदव ांचा गणेशोत् व

मोया ा सदमाखात ाजरा झािा. पसहल्या सदवशी १९ प्िेंबर रोजी कामाचा सदव अ ूनही काळी ७.३०

वाजता ग्िोबि इंसडयन इंिरन शनि स्कूि, मे सचन रोड, क्वीन् िाऊन च्या आवारात गणेशमूतीच्या

प्राणप्रसतष्ठेिा बरीच गदी होती. त्यानंतर रोज काळी व ंध्याकाळी पूजा व आरती मनोभाव ेहोत

होती. ग्िोबि इंसडयन इंिरन शनि स्कूिच्या सवद्यार्थयाांना परीक्षेिा जाण्यापूवी गणपतीबाप्पाचा

आशीवााद आसण प्र ाद समळाल्यामुळे सवद्यार्थयीही खूष होते. मंडळाच्या

भा दांव्यसतररक्त इतर अनेक स्थासनक भासवकांनी गणपतीबाप्पाच्या दशानाचा िाभ

घेतिा.

शुक्रवार, २१ प्िेंबर २०१२ रोजी ायंकाळी, गणरायाच्या आरतीनंतर महाराष्ट्र मंडळ स्वरगंध तफे

एक भक्ती ंगीताचा कायाक्रम आयोसजत करण्यात आिा होता. एकूण २२ गायक आसण वादक

किाकारांनी भक्ती ंगीताच्या कायाक्रमात भक्तीगीत े ादर केिी. प्रेक्षकांनीही ह्ा कायाक्रमािा उत्तम प्रसत ाद

सदिा.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 6 शासिवाहन शके 1934

शसनवार२२ प्िेंबर २०१२चा सदव हा खा िहान आसण मोया ांच्या सवसवध गणुदशानाच्या कायाक्रमा ाठी राखून ठेविेिा होता. ह्ावेळी "महाराष्ट्र माझा"

ह्ा ंकल्पनेवर आधाररत कायाक्रम ादर केिे गेिे. त्यािा भा दांचा भरभरून प्रसत ाद सदिा. एकूण १०० च्या घरात हभागी दस्याचंी ंख्या होती तर

प्रेक्षक ंख्या ६०० च्या घरात होती. कायाक्रमात खूप सवसवधता होती. गायन, न त्य, नाट्यछिा इत्यासद अनेक किांच े ादरीकरण झािे. िहानांबरोबर

मोया ांनीही कायाक्रमात उत् ाहाने हभाग घेतिा. गणेशोत् वाच्या सनसमत्तान े स्मरसणकेच े प्रकाशन झािे. स्मरसणकेत महाराष्ट्र ातीि प्रस द् व्यक्तक्तमत्व े

ओळखण्याची स्पधाा आयोसजत केिी होती. त्यािाही प्रेक्षकांनी चांगिा प्रसत ाद सदिा. २९ प्िेंबरिा देवकी पंसडत यांच्या कायाक्रमात या स्पधेची बसक्ष े

देण्यात आिी.

रसववारी२३ प्िेंबर २०१२ काळी गणपती अथवाशीषााचे हस्रावतान भासवकांनी

मनोभावे केिे. ंध्याकाळी, गेिी ६ वषा चािू अ िेिा ‘जे जे उत्तम...' ह्ा

उपक्रमाअंतगात ह्ावषी पुराणकथा ह्ा ासहत्यप्रकाराचे वाचन केिे गेिे. ‘

पुराणातीि वांगी पुराणात' न राहता, सवस्म तीच्या अडगळीत जाऊन पडिेल्या,

हज ुंदर, मनोरंजक पौरासणक कथा वाचकांनी ुंदर ररत्या ादर केल्या. वाचकांनी

आसण श्रोत्यांनी मोया ा ंख्येने यात भाग घेतिा. यानंतर "गणपती बाप्पा मोरया

पुढच्या वषी िवकर या !’ अशा घोषणा देत आसण ढोि- ताशे, िेसझमच्या

गजरात महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूरच्या ५ सदव ांच्या गणेशोत् वाची ांगता झािी.

श्रींच्या मूतीच्या सव जानाची समरवणूक दणक्यात पार पडिी.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 7 शासिवाहन शके 1934

दवेकी पडंीत याचं े शु्राव्य गायन

शसनवार २९ प्िेंबर २०१२ रोजी देवकी पंसडत यांच्या

गायनाच्या कायाक्रमाच ेआयोजन करण्यात आिे होत.े

देवकी पंडीत यांनी त्याचं्या आई श्रीमती उषा पंसडत यांच्याकडून

ंगीताच े पसहि े धड े घेति.े वयाच्या दहाव्या वषी त्यांनी पंसडत

व ंतराव कुिकणी याच्याकडे सशकायिा ुरुवात केिी. पुढे

पद्मश्री पंसडत सजतेंद्र असभषेकी यांच्याकड ेत्या १२ वषे सशकल्या.

त्यानंतर गान रस्वती पद्मसवभूषण श्रीमती सकशोरी आमोणकर

यांच्याकड े ४ वषे सशकल्या. गेिी ८ वषे पंसडत बबनराव

हळदणकर यांच्या मागादशानाखािी त्यांच्या गायकीच्या कक्षा

आजही रंुदावत आहेत. ंगीतातीि अनेक परुस्कारांनी त्यांना

न्मासनत केिे गेिे आह.े

कायाक्रमात देवकी पंसडत यांना तबल्यावर ाथ केिी श्री. प्रशांत पांडव यांनी तर ंवासदनीवर ाथ केिी श्री. समसिंद कुिकणी यांनी. ौ. मसनषा जोशी

तानपुर् यावर होत्या. शात्र मीय आसण उप-शात्र मीय ंगीताची ही मैफि खूपच रंगिी.

देवकी पंसडत यांच्या ुश्राव्य गायनािा प्रेक्षकांचा उत्तम प्रसत ाद समळािा आसण प ंतीची पावतीही.

योगाभ्या

रसववार सद. ३० प्िेंबर रोजी ‘योगाभ्या ' या सवषयावर प्रात्यसक्षका सहत व्याख्यान ग्िोबि इंसडयन स्कूि (क्वीन् िाउन) इथे आयोसजत केिं होते. ‘योग

रत्न' पुरस्कार सवभूसषत ौ. माया गांधी, गेिी दोन दशके आपल्या व्याख्यानांतून योगाच्या सवसवध अंगांचा जीवनोपयोगी दृष्ट्ीकोन मांडत आल्या आहेत.

ौंदयाा ाठी योग, मन:शांती ाठी योग, शरीरस्वास्र्थया ाठी योग अ े अनेक सवषय त्यांनी हाताळिे आहते. या व्याख्यानात त्या "योग - एका उत्क ष्ट् जीवन

पद्ती’ आसण "व्यक्तक्तमत्व सवका ामध्ये योगाच ेयोगदान’ या दोन सवषयांवर सवस्तर बोिल्या. मायाजी मान शात्र माच्या पदवीधर अ ल्याने या सवषयांच े

अनेक पैिू त्यांनी सवस्तर मजावून सदिे व अनेक आ ने प्रत्यक्ष करूनही दाखविी.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 8 शासिवाहन शके 1934

आगामी कायाक्रम

महाराष्ट्र मडंळ स गंापरू सनसमात, तीन अंकी वगनाट्य "सवच्छा माझी परुी करा'

सदनांक - १३ ऑक्िोबर २०१२ वेळ - ायंकाळी ६.०० वाजता

िेखक - व ंत बनी

सदग्दशाक - ुबोध पंडे

न त्य सदग्दशान - ोनािी बंगाळ

ंगीत - भवान म्है ाळकर, सचन सभड े

वाद्य - ढोिकी - सचन सभड,े पेिी - राहुि पार नी , भवान म्है ाळकर. की-बोडा - सनषाद सभड े

पाश्वागायन - डॉ. असनता काळ,े सचन कुिकणी

नेपर्थय आसण वेशभूषा - चंदन आंगण,े मंसजरी ठाकुर, हेमांगी वेिणकर, सदपािी म्ह कर, जुई सचतळ,े असजत मुंगर,े ुनीती पार नी

रंगभूषा - राजश्री िेिे, ायिी ाखरकर, चतुरा ठाकुर, ुसचता बाबर

प्रकाश व ध्वनी ंयोजन - शुभेन फण ,े सचन्मय पेंढारकर

ूत्रधार – मीर कोझरेकर

किाकार - मंदार पिवधान, प्राजक्ता नरवणे, गौतम मराठ,े असमत जोशी, सनरंजन नगरकर, सवक्रांत गायकवाड, भवान म्है ाळकर

न त्य- ई वैद्य, असदती कोल्हिकर, सशल्पा सशरोडकर, रस का काळ े

स्थळ - ग्रा रूि क्लब, यो चू कागं

13 ऑक्िोबर – धं्याकाळी 6 वाजता

हाऊ फुि

ुसनती पार नी

आपिा असभप्राय आम्हािा जरूर कळवा

feedback@mmsingapore.org

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 9 शासिवाहन शके 1934

गळ्यांच्या मनाच्या जवळचा सवषय म्हणज ेसचत्रपि ...

आपल्या प्रत्यक्ष आयुष्यातिा भाग न िा तरी कधी नकळत मोठा ा पररणाम करून जातो

कधी सवरंगळुा कधी प्ररेणा सकंवा कधी आर ा बनून मोर येतो ...

या वेळच्या ऋतुगंध मध्य ेहाच सवषय घेऊन मागोवा घेऊया मराठी सचत्रपिांचा,

त्यात झािेल्या सकंवा होत अ णार्या बदिांचा आसण

सचत्रपि आपल्या आयुष्यािा क ा स्पशा करून जातो याचा ...

किासवष्कार

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 10 शासिवाहन शके 1934

मिुाखत - श्री. ुबोध भाव े

आम्ही अ ू िाडके, त्या रात्री पाऊ होता, हापू , रानभूि, बािगंधवा, भारतीय या आसण आपल्या अशा

अनेक सचत्रपिांमधीि उत्तम भूसमकांमुळ े रस कमान्य झािेि;े अवंसतका, कुिवध,ू कळत-नकळत या

मासिकांमधून अत्यंत िोकसप्रय झािेिे मराठी स ने ष्ट्ीतिे आघाडीचे असभनेते, बािगंधवा ाठी २०१२

ािचा वोत्क ष्ट् असभनेत्याचा झी गौरव परुस्कार, रानभूि ाठी २०११ ािचा वोत्क ष्ट् गायकाचा झी

गौरव परुस्कार, रानभूि ाठी२०११ चा वोत्क ष्ट् असभनेत्याचा महाराष्ट्र िाईम् परुस्कार आसण

बािगंधवा ाठी२०११ ािचा वोत्क ष्ट् असभनेत्याचा MIFTA पुरस्कार समळवणार ेचतुरस्र किाकार श्री.

ुबोध भाव े यांच्याशी या सचत्रपि सवशेषांकाच्या सनसमत्तान े गप्पा मारण्याचा योग आिा. त्या मनमोकळ्या

गप्पांचा हा गोषवारा.

तमु्हािा सचत्रपिाचंी आवड कशी सनमााण झािी ? असभनयाची रुुवात कशी झािी ?

घरात खर ंतर असभनयाची पाश्वाभूमी नव्हती. माझी आई शाळेत सशसक्षका होती आसण वडीि बँकेत होते. शाळेत अ ताना मी स्नेह ंमेिनात नािकांमध्य े

छोट्या छोट्या भूसमका केल्या. नािकाशी माझी ओळख बाबांमुळेच झािी. मी ातवीत अ ताना त्यांनी नाट्य ंस्कार किापथी या ंस्थेत माझं नाव नोंदविं

आसण त्या ंस्थेत गेल्यावर मिा नािकाच्या गळ्या अंगांची ओळख झािी आसण सतथ ेखर् या अथााने मी नािकाशी जोडिो गेिो. पुढ ेअकरावी-बारावीची

वषे नािकात असभनयाची ंधी न समळताच गेिी. पण त्या काळात मी ब कस्िेज सशकून घेति.ं प्रकाश योजना अ ो, ंगीत अ ो वा अन्य काही पडद्यामागची

काम,े ती मी सशकून घेतिी. वासणज्य शाखचे्या पसहल्या वषाात अ ताना मिा एका नािकात औरंगजेबाच्या भूसमके ाठी सवचारिं गेिं. एवढी मोठी भूसमका मी

त्या आधी केिी नव्हती आसण एकदम औरंगजेबाची भूसमका करायची म्हिल्यावर खर ंम्हणजे मिा दडपण आिं होत.ं मी बरीच कारणं ागंून, पोि दखुतंय,

आजारी आह ेवगैर े ांगून त ेिाळायचा प्रयत्न केिा पण त्या सदग्दशाकाने मिा ांसगतिे की त ूएकदा य,े आपण नािक वाचून बघ ूआसण मग ठरव. त्याप्रमाण े

सतथे जाऊन नािक वाचल्यावर आसण पुढे आणखी दोन-तीनदा वाचल्यावर माझ्या िक्षात आि ंकी सदग्दशाकािा जे अपेसक्षत आहे त ेथोड ंथोडं मिा जमतंय.

ते नािक मी केिं. ते काही फार गाजिं नाही सकंवा त्यािा परुस्कार वगरै े समळािा नाही, पण मिा

आत्मसवश्वा देण्याच ंमहत्त्वाच ंकाम त्या नािकाने केिं. पुढची कॉिेजची पाचही वष ेमी पुरुषोत्तम करंडक

वगैर ेस्पधाांमध्ये नािकात असभनय केिा. शेविची दोन वषे तर मी स्वत: नािक ब विं.

मग त्यानतंरच ंपसहि ंनािक कोणत ंहोत ंआसण असभनयातच कारकीदा करायच्या सनणायािा घरातून क ा

प्रसत ाद समळािा ?

नोकरी ोडिी तेव्हा माझ्याकड ेकाहीच काम नव्हत ंआसण मी कॉिेजच्या नािकात काम कर, कोणािा

नािक ब वून दे अ ं केिं. त्यानंतर मिा दरूदशानवर गीतरामायण नावाच्या मासिकेत प्रभ ू रामचंद्राची

भूसमका समळािी. आपिे असमत जोशी त्यात िक्ष्मणाच्या भूसमकेत होते. ती माझी पसहिी व्याव ासयक

मासिका. त्यानंतर मी पेशवाई मासिकेत बाजीरावाची भूसमका केिी, त्यानंतर नात-ंगोत ंनावाचा एक गेम-शो

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 11 शासिवाहन शके 1934

मी केिा. त्यादरम्यान िेकुरे उदंड झािी हे नािकही माझ्याकड ेआि.े

तमु्ही नािकं ब विी आहते, नािकात काम केियं, सचत्रपिामंध्य ेकाम केियं, अनके वासहन्यावंर तमुच्या मासिका चाि ूआहते, सशवाय कट्यार काळजात

घ ुिी ारख्या नािकाच ंसदग्दशानही तमु्ही केि ंआह.े या गळ्यापकैी तमु्हािा काय सजव्हाळ्याच ंवाित ं?

नािकात काम करताना मिा नािकच आवडायच ंकारण तेव्हा तेच एक माध्यम मिा मासहत होतं. पण आता एक व्याव ासयक किाकार म्हणून मी अ ा

भेदभाव करत नाही. नािक, मासिका आसण सचत्रपि ही सतन्ही माध्यमे सभन्न आहेत आसण प्रत्येक माध्यमाची ताकद ओळखून त्यात काम केिं तर त्यातच मजा

आह.े नािकाने मिा सशकवि ंहे मी मान्य करतो पण एक असभनेता म्हणून प्रगल्भता द्यायचं काम प्रत्यके माध्यमाने केिं आह.े प्रत्येक माध्यमाने मिा खूप

काही सदिे आह,े म्हणून माझ्या ाठी या सतन्ही माध्यमांचे ऋण खूप मोठे आह.े नािकाचं तर आहचे, पण आता सतन्ही माध्यमांमध्य ेकाम करताना सततकाच

आनंद समळतो, कारण शेविी माध्यम कोणतहेी अ ि ेतरी काम चांगिे करणे हाच माझा प्रयत्न अ तो.

बािगधंवा सचत्रपि पाहायिा गिेो तवे्हा त्या भारिले्या वातावरणात एका प्रके्षकान ेकाढििेा उद्गार ऐकिा की "आता बुोध भावेंनी इथनू पढु ेकाहीही केि े

नाही तरी चाििे इतकी ही भसूमका अप्रसतम झािी आह,े अजरामर झािी आह'े, तर तुमचीही त्या भसूमकेबद्दि अशीच भावना आह ेका? त्या भसूमके ाठी

तमु्ही कोणती सवशषे तयारी केिी ?

खर ंम्हणज ेतुमच्या प्रश्नाचं उत्तर त्या सचत्रपिातच आह.े एका प्र ंगात बािगंधवा व्ही. शांतारामांना म्हणतात, "किाकारान ंअजरामर होण्या ाठी काम करू

नय.े आनंद देण्या ाठी काम कराव.ं' बािगंधवाांच्या भूसमकेकडे मी भूसमका म्हणून बघतच नाही. काही काही भूसमका अशा अ तात की ज्याचंी तुम्ही तयारी

करून त्या करता, पण बािगधंवा माझ्या ाठी एक भसूमका न ून एक श्रद्ास्थान आहे आसण मी मजतो की ही त्यांना वासहिेिी एक श्रद्ांजिी आह.े मी

जेव्हा कट्यारच ंसदग्दशान केिं त्याच्या आधीच्या काळात माझ्या समत्रांमुळ,े म्हणज ेशौनक असभषकेी अ ो सकंवा राहुि देशपांडे अ ो सकंवा महेश काळ ेअ ो,

माझा ंगीताचा कान तयार झािा होता. त्यामुळेच मी कट्यार ब वायिा घेति,ं त्यात काम केिं. ते नािक ंपल्यावर चारच सदव ानंी माझ्या हातात

बािगंधवाांवरची "गंधवागाथा' नावाची एक कादंबरी पडिी. त्यापूवी मिा त्यांच्याबद्दि खूप मासहती नव्हती, पण योगायोगान ेही कादंबरी माझ्या हातात आिी.

ती वाचून मी खूप अस्वस्थ झािो आसण वाििं की आपण या क्षेत्रात अ ूनही या व्यक्तीबद्दि आपल्यािा काही मासहत नव्हत,ं मग येणार् या सपढीिा क ं

मासहत अ ेि? त्यांच ंचररत्र िोका ंमोर येण ंआवश्यक आहे अ ंमिा वाििं. पुढचे हा मसहने मी एखाद्या इसतहा ंशोधका ारख ंकाम केिं. भरपरू वाचन

केिं, अनेक िोकांना भेििो आसण एखादा सचत्रपि सनघू शकेि अ ंवािल्यावर मी सनतीन दे ाईनंा जाऊन भेििो. मग पुढ ेवेगाने गोष्ट्ी घडल्या आसण हा

सचत्रपि आकारािा आिा. त्यामुळ ेयाकडे मी एक ामान्य भसूमका म्हणून बघतच नाही.

अजरामर ते आहेत ज्यांच्या नावािा शंभर वषाांनंतरही बुकीगं आह.े आम्ही त्यांचं काम उत्तमपण ेदाखव ूशकिो याचंच आम्हािा माधान आहे.

आता तमु्ही िोकमान्य सिळकाचंी भसूमका करणार आहात. िोकमान्य झाि ंसकंवा बािगधंवा झाि,ं ही महाराष्ट्र ाची श्रद्ास्थान ंआहते, मानसबदं ूआहते. त्याचं्या

भसूमका करताना छोिीशीही चकू होण े तमु्हािा आवडणार नाही, मग अशा भसूमका करताना तुमच्यावर बराच ताण यते अ िे.

बािगंधवा सकंवा िोकमान्य सिळक यांच्या भूसमका मी या माझा असभनय दाखवण्या ाठी आहेत अ ंमानतच नाही, तर त्यांनी केिेिं भव्य काम िोकांपयांत

पुन्हा पोचवण्याच ेते एक काम आहे अ े मजतो. काही काही गोष्ट्ी आशीवाादाने होत अ तात अ ं मिा वाितं. ज ं बािगधंवा सचत्रपि झािा त्यािा

बािगंधवाांच ेआशीवााद होते अ ा माझा भाव आहे आसण तेच िोकमान्य सिळकांच्याही बाबतीत होतंय. सचत्रपिाची तयारी चाि ूअ ताना, वाचन चाि ू

अ ताना सिळकांच ेखापर पणत ूआसण माझे समत्र श्री. रोसहत सिळक यांना मी म्हििं की िोकमान्यांचा आवाज अ िेिी ध्वसनमुसद्रका समळेि का? आसण

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 12 शासिवाहन शके 1934

आश्चया म्हणजे द ुर् याच सदवशी िोकमान्यांच्या आवाजाच ंरेकॉसडांग ापडिं. त्यामुळ ेयािा योगायोग म्हणा वा आणखी काही, आम्हािा अ ं वाििं की हा

एक आशीवाादच आह.े

बािगधंवाांच्या भसूमकेत मर नू जाण,े सिळकाचं्या भसूमकेत बडूुन जाण ेह ेकरतानाच तुमच्या इतर मासिकामंध्य ेवगरै ेकाम चाि ूअ त.ं ह ेअ ंसस्वच ऑन-

ऑफ करण ंअवघड जात अ िे ना?

प्रत्येकाची जडणघडण अ ते अ ं मिा वाितं. काही असभनेते अ े अ तात की ते एकावळेी एकच काम करतात आसण ठरवून करतात. त्यात चुकीचं सकंवा

बरोबर अ ं काही नाही. माझा स्वभावच नाही की मी एकावळेी एकच काम करीन. मिा एकावळेी दहा गोष्ट्ी करायिा आवडतात. उिि एकच काम चाि ू

अ ेि तर माझी एकाग्रता ाधत नाही. एकावेळी अनेक गोष्ट्ी चािू अ ताना एकाग्र होणे मिा िवकर ाधते अ ा माझा अनुभव आह.े गेल्या दहा वषाांमध्ये

मी अनेक गोष्ट्ींवर तत काम करतोय. नािक, मासिका सकंवा सचत्रपि अशा अनेक पातळ्यांवर काम करत राहण ेहीच माझी इच्छा आह.े

सशवाय मिा एक भीती आह.े माझ्या आयुष्यात माझ्याकडून भरपूर काम व्हाव ंअशी माझी इच्छा आह.े काही गोष्ट्ी तमु्ही एका ठरसवक वयात करू शकता.

एकदा त ेवय गेिं की तुम्ही त्या भसूमका करू शकत नाही. म्हणून मिा या वयात शक्य अ िेल्या गळ्या भूसमका करता याव्यात ही माझी इच्छा आह.े

िकुेर ेउदडं झािी पा नू बािगधंवा पयांत बर् याच नािक, सचत्रपिामंध्य ेतमुचा गंीताशी बंधं आिा, काही वळेा तमु्ही गायिातही. मग गंीताच ंशात्र मशदु्

सशक्षण घतेिंत की स्वतःच ऐकून सशकिात? सकंवा कट्यार काळजात घ ुिी ब वताना इतक्या गायक किाकारानंा तमु्ही सदग्दशान केि ंत ेक ंजमवि?ं

ंगीताचा अभ्या त ा औपचाररकपणे खर ंतर नाही केिा. पण काही गोष्ट्ी तुमच्या आत्म्यापयांत पोचतात त ंभारतीय शात्र मीय ंगीताचं माझ्याबाबतीत

झािंय अ ंमिा वाित.ं िहानपणापा ून कधीही मी ज ेशात्र मीय ंगीत ऐकिे नाही सकंवा ठरवून सशकायचा प्रयत्न केिा नाही, त्याच शात्र मीय ंगीताने गेिी

चार-पाच वषे मिा झपािून िाकिंय. या चार-पाच वषाांत मी शात्र मीय गंीत ोडून द ुरं काही ऐकतच नाहीये.

शात्र मीय गायक सजतके त्यात गंुग अ तात सततकाच मी त्यात गुंग आह ेअ ं म्हििं तरी

चािेि. मिा त ेऐकायिा आवडतंय, त्यावर बोिायिा आवडतंय, वाचायिा आवडतंय,

त्याच्यासवषयी मजून घ्यायिा आवडतंय. मी त ा गायक नाहीच आह.े मी ज्या

सचत्रपिा ाठी गायिो, ती गरज होती म्हणून मी त्या सचत्रपिां ाठी गायिो. ते ंगीत ऐकून

मिा खूप शांत वाितं आसण त ेआपिं, आपल्या मातीतिं गंीत आहे अ ंमिा वाित.ं ते

जपिं पासहजे, फुिविं पासहज,े िोकांपयांत पोचविं पासहजे म्हणून मी एक किाकार म्हणून

जे करता येईि ते करतो एवढंच.

असभनयात आदशा वगरै ेअ ंकाही अ त ंअ ा तमुचा सवश्वा आह ेका? आसण अ ल्या तमु्ही कोणािा आदशा मानता?

मी असभनयात आदशा अ ा खरं तर मानत नाही. कारण एकदा तुम्ही एखाद्यािा आदशा मानिं की नकळत त्याची नक्कि केिी जाण्याचा धोका अ तो.

माझ्या ाठी चांगिं काम करणारा प्रत्येक असभनेता हा माझा आदशा आहे आसण त्या प्रत्येकाकडून मी काही ना काही नक्कीच सशकत अ तो. तो वयाने छोिा

आहे की मोठा आह ेयािा महत्त्व न तं. त्यामुळे एकच आदशा अ ा नाही. गाण्यात अ तं त ं असभनयात घराण ंवगैरे न तं, प्रत्येक असभनेत्याचं स्वतःच ं

अ ंघराणं अ त,ं अ ंम्हणू वािल्या .

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 13 शासिवाहन शके 1934

इतरानंी केििेी सकंवा आजवर कोणी केिी नाही अशी कोणती भसूमका समळायिा पासहज ेअ ंतमु्हािा वाित?ं

मिा आयुष्यात कधी भंाजी महाराजांची सकंवा बाजीराव पेशव्यांची भूसमका करायिा समळािी तर मिा आवडेि. या दोघांचाही मी सनस् ीम चाहता आह.े या

दोन्ही भूसमका ंाठी मी स्वत: योग्य आह ेअ ं मिा वाितं.

सवक्रम गोखल्यानंी एका मिुाखतीत ासंगति ंहोत ंकी रुपाचा त्यानंा थोडाफार तोिा अ ा झािा की खिनायकी भसूमका त्याचं्या वाििेा फारशा आल्या

नाहीत. तमु्हीही तुमच्या राजसबडं्ा रुपा ाठी प्रस द् आहात तर या सद ण्याचा तमु्हािा सकती फायदा झािा? फायदा काय झािा आसण तोिा काय झािा? की

त्यािा काही सवशषे महत्त्वच नाही?

फायदा नक्कीच झािा. द ुरी गोष्ट् अशी की ज ेआपल्या हातात नाही त्याबद्दि काही वािून घेण्यात हशीि नाही. चेहरा ही गोष्ट् आपल्या हातात नाही, त्याची

आपण सनगा राखू शकतो फार तर पण तो क ा अ ावा हे आपण ठरवू शकत नाही. तरीही मिा अ ं वाितं की जो चहेरा मिा समळािा आहे तो अनेक

भूसमकां ाठी योग्य आह.े एकाचवळेी तो बािगंधवाांच्या भूसमके ाठी योग्य आह,े तुकारामाचीही

भूसमका माझ्याकडे आिी होती, िोकमान्य सिळकांच्या भूसमकेतही िोकांना मी योग्य वाितो,

अनेकांनी मिा ांसगतिं की सववेकानंदांची भूसमका करा, सवश्वा पािीि म्हणतात की तुिा घऊेन

मी महानायक करणार आह.े अशा सवसवध रुपांमध्ये िोक मिा बघतात यात मोठा भाग चहेर् याचा

आह ेआसण त्याचा मिा उपयोग होतो. खिनायकी भूसमका मिा खूप आवडतात आसण मी अनेक

केल्याही आहेत. त्यामुळे त्या समळाल्या नाहीत अ े मी म्हणणार नाही. काही काही भूसमका

आहेत, म्हणजे मजा गरीब शेतकरी सकंवा मजूर अशा भूसमका माझ्याकडे येत नाहीत. त्या करायची माझी इच्छा अ िी तरी ददैुवाने त्या माझ्याकड ेयेत

नाहीत. पण त्याबद्दि माझी काही तक्रार सकंवा पश्चात्ताप नाहीये.

मराठी सचत्रपिामंध्य ेबरचं काही नव ंहोतयं. तमु्हािा काय वाित?ं मराठी सचत्रपिाचंी सस्थती कशी आह?े

पूवी ारख ंएकाच िािेतिे अनेक सचत्रपि म्हणज ेग्रामीण तर ग्रामीण, सवनोदी तर सवनोदीच अ ंआता होत नाही. प्रत्येक सदग्दशाक, प्रत्येक किाकार वेगळ्या

पद्तींनी वेगळे सवषय मांडायचा प्रयत्न करतो आह.े मस्या अशी आह ेकी आम्हा किाकारांच्या बाजूने करायचं काम हे गळ ेिोक करत आहेत, आता मुद्दा

येतो तो प्रके्षकांचा. मराठी सचत्रपिांची आज मंुबईत, उद्या िंडनमध्ये अ े सप्रमीअर करायची आसथाक ताकद नाही. त्या ाठी िोकांचा भरघो पासठंबा अ ेि

तर तेही शक्य आह.े एक जो उत् ाह आहे त्यात अनेक िोक अनेक वेगळे प्रयोग करतात. सकंबहुना भारतातल्या इतर कोणत्याही सचत्रपि ष्ट्ीपेक्षा मराठी

सचत्रपि ष्ट्ीत जास्त प्रयोग होतात. प्रत्येक सचत्रपि चांगिा अ ेि अ ेनाही पण चांगल्या सचत्रपिािा प्रसत ाद न समळाल्या तो सनमााताही सहरमु तो, ते

किाकारही नाउमेद होतात. िाळी दोन हातान ेवाजते म्हणतात, त्यातिा एक हात आम्ही उचििा आह ेपण प्रेक्षकांनी द ुरा हात सदिा नाही तर कािांतराने

अ ं होईि की आज बनतात त े सचत्रपि बनणार नाहीत आसण पुन्हा एक ाची सचत्रपि बनणे सकंवा सचत्रपिांची ंख्या कमी होण्याचा धोका आह.े मी फक्त

किाकारांची बाजू घेतो अ े नाही, तर मराठीत चांगिे सचत्रपिच नाहीत अ ंकोणी म्हणत अ ेि तर त ेखरं नाही हे मिा म्हणायचे आह.े दासक्षणात्यांमध्य े

सद तो त ा आपल्या भाषेचा असभमान अ िा पासहजे आसण तो सतकीिसखडकीवर सद िा पासहज.े मल्िीप्लेक् मध्य ेमराठी सचत्रपिा शेजारी त्याच्या दहापि

बजेि अ िेिा िमान खान सकंवा रणबीर कपूरचा सहंदी सचत्रपि िागतो. तो तरुणांना पाहावा ा वािणार यात शंका नाही, पण तो पाहण्याआधी एखादा मराठी

सचत्रपि एकदा पाहायिा काय हरकत आह?े मराठी सचत्रपि मुळात करमुक्त अ तात त्यामुळे मराठी सचत्रपि पाहणे ही स्वस्तातिी गोष्ट् आह.े सशवाय मराठी

सचत्रपिांना महाराष्ट्र ातच सचत्रपिग हे न तीि समळत तर त्यांनी सचत्रपि दाखवायच ेकुठ?े ह े गळं बदिण्या ाठी प्रेक्षकांची ाथ खूप महत्त्वाची आह.े The

ball is in their court.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 14 शासिवाहन शके 1934

तमुचा आता एक राणी मखुजीबरोबरचा सहदंी सचत्रपि यते आह.े तर सहदंी सचत्रपि आसण मराठी सचत्रपि यात काम करताना काय फरक जाणविा?

महत्त्वाची गोष्ट् म्हणज े"अय्या' या सचत्रपिाचा सदग्दशाक मराठी आह,े सनम्म्यापेक्षा जास्त किाकार मराठी आहेत. मी, तीश आळेकर, सनसमाती ावंत सकंवा

अमेय वाघ झािे हे गळ ेमराठी िोक आहेत आसण राणी मुखजीची भूसमकाही एका मराठी मुिीची आहे. ती एक अत्यंत म ड कॉमेडी आहे आसण प्रेक्षकांना

नक्कीच मजा येईि. राणीबरोबर काम करताना काहीच दडपण वािि ेनाही. मी सतचे आधीचे बरेच सचत्रपि पासहिे होत,े सतनेही बािगंधवा पासहिं होतं आसण ती

गळ्यांना ांभाळून घेऊन काम करणारी असभनेत्री आह.े त्यामुळे क िाही ताण सकंवा त्रा जाणविा नाही.

तमुच ेआवडत ेअसभनते ेआसण असभनते्री कोणत्या?

सहंदीमध्य ेअसमताभ बच्चन माझा अत्यंत आवडता असभनेता आह.े मराठीत मोहन जोशी, तीश तार,े नंद ूमाधव, सचन खडेेकर हे माझे आवडते असभनेत े

आहेत. माझ्या बरोबरच ेहृसषकेश, सजतेंद्र, प्र ाद आसण मकरंद आवडतात. असभनेत्रींमध्य ेमुक्ता आह,े अम ता ुभाष आह.े रस का जोशी मिा आवडायची.

आत्ता आपण शात्र मीय संगताबद्दि बोििो. असभनय आसण शात्र मीय गंीत याखरेीज तमु्हािा आणखी काय आवडत?ं

मिा वाचायिा खूप आवडतं. ध्या भूसमकांच्या अनुषंगाने वाचत अ िो तरी एखाद ंपुस्तक हातात घेतिं की खािी ठेवल्या सशवाय मिा चैन पडत नाही.

शूिींगच्या सनसमत्ताने भिकायिाही समळतं ते आवडत.ं

तमुच्या आयुष्यातून सचत्रपि वजा केिा तर काय उरिे?

सचत्रपिांनी सदिेिे अनुभव आसण अनेक आठवणी उरतीि. पण सचत्रपि वजा केिा तर खूप काही गमावेन मी आसण एक शांतता उरेि आसण त्यातून कदासचत

काहीतरी वाि ापडेि. पण आत्तातरी मी स्वप्नातही अ ा सवचार करू शकत नाही.

व ंदा सिळक, असमत जोशी

शब्दाकंन: सनरजंन नगरकर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 15 शासिवाहन शके 1934

मराठी सचत्र ष्ट्ीचा प्रवा

िाईट् , ाऊंड, क मेरा, Action.... दाि काळोख, शांत होत जाणारी कुजबुज, मोरच्या आत्तापयांत सनजीव भा णार्या पडद्यावर पडत जाणारा प्रकाश, त्या

प्रकाशाच्या वािेने एका वेगळ्याच दसुनयेत नेणार ं त ेमायावी सवश्व..... स नेमा ... आपल्या रोजच्या गांजिेल्या आयुष्यातून घिकाभर मनोरंजन करणार ं

असतशय प्रभावी माध्यम! त्या तीन ता ात आपल्या वा सववंचनांचा क्षणभर का होईना आपल्यािा सव र पडतो. आसण त्यात तो स नेमा आपल्या मराठी

मातीतिा अ िा तर तो असधकच सजव्हाळ्याचा वाितो. अशा या मराठमोळ्या सचत्रपि

प्रवा ाची ही छोिीशी झिक...

"हररश्चंद्राची फ क्िरी’ या सचत्रपिाने एका उत्तुंग व्यक्तक्तमत्वाची आपल्यािा नव्याने

ओळख करून सदिी. ती व्यक्ती म्हणजे अथाातच कै. दादा ाहेब फाळके. या

सचत्रपिाच्या सनसमत्तान े दादा ाहेब फाळके या नावािा प्रसतष्ठा प्राप्त करून सदल्याबद्दि

सनमााता सदग्दशाकांचे आभार मानावेत तेवढे थोडेच आहेत. भारतीय सचत्रपिाच्या

दैदीप्यमान कारकीदीच ेअग्रणी म्हणून कै. दादा ाहबे फाळके यांच ेनाव घेता येईि. ‘राजा

हररश्चंद्र’ या चितसचत्रान ेखर्या अथााने एका नव्या पवााची ुरुवात केिी. त्याचबरोबर या सचत्रपिाने प्रथम मराठी सचत्रपिाचाही मान पिकासविा. अथाात या

सचत्रपिापूवी १९१२ मध्य ेकै. दादा ाहेब तोरण ेयांनी ‘श्री पुंडिीक’ नावाचा सचत्रपि सनसमािा होता. परंत ु राजा हररश्चंद्राने खर्या अथााने भारतीय सचत्रपि

ष्ट्ीत क्रांती घडवून आणिी.

तो काळ मूकपिांचा होता. १९२० ािी मराठी सचत्रपि ष्ट्ीत एका सविक्षण व्यक्तक्तमत्वाचं आगमन झािं ते व्यक्तक्तमत्व म्हणज ेकै बाबरूाव पेंिर. असतशय

वास्तवतावादी आसण किात्मक नेपर्थय ह े त्यांचे वैसशष्ट्य होते. याच काळात अनेक प्रसतभावंत

व्यक्तक्तमत्वांचा उदय झािा. बोिपिांच्या आगमनानंतर मराठी सचत्रपि खर्या अथााने वयात आिा.

‘प्रभात सचत्र’ या ंस्थेच्या त्या प्रस द् तुतारीने आबािव द्ांना वेडावून िाकिं. अनेक ंस्मरणीय

सचत्रपि ‘प्रभात’ने सदिे. दजेदार कथा, ुमधूर ंगीत, अप्रसतम असभनय, अनुभवी सदग्दशान या ं वा

वैसशष्ट्यांनी नििेिे सचत्रपि ‘प्रभात’ने रस कांना सदिे. व्ही शांताराम, सवष्णूपंत दामिे, फत्तेिाि,

गोसवंदराव िेंब,े केशवराव भोळ,े केशवराव दात,े व ंत दे ाई, दगुाा खोिे, शांता आपि,े शांता

हुबळीकर, शाहू मोडक अशी अनेक रत्ने प्रभातने सदिी. या वा प्रसतभावंत किाकारांच्या

परर स्पशााने अ ंख्य अजोड किाक तींना जन्म सदिा. काही उदाहरण ंद्यायची झािी तर … …

‘अयोध्येचा राजा’ मधीि दगुााबाई खोि,े ‘तुकाराम’ सचत्रपिातीि अभगं आसण सवष्णुपंत पागनी ांचा

तुकाराम, ‘ ंत ज्ञानेश्वर’ मधीि ज्ञानेश्वर झािेिे शाहू मोडक त ेच त्यांतीि अनेक चमत्काराचं े

प्र ंग, ‘कंुकू’ मधीि ामासजक सवषय, शांता आपिेंचा तो पु्रस द् कंुकवाचा प्र ंग, अवखळ

वा ंती, ‘मन शुद् तुझं गोष्ट् आह े प र्थवीमोिाची’, केशवराव दातेंचा घडाळ्याचा प्र ंग, ‘माणू ’

मधीि शांता हुबळीकरांच ‘कशािा उद्याची बात’, असतशय वास्तववादी आसण धाड ी सवषय, राम

मराठेंचा चहावािा, ‘शेजारी’ मधीि ‘िखिख चंदेरी’ चे मशािींच ंन त्य, गजानन जहासगरदार आसण

केशवराव दाते यांच्या असभनयाची जुगिबंदी, ‘रामशात्र मी’ मधीि ‘दोन घडीचा डाव’ अ ेअगसणत

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 16 शासिवाहन शके 1934

असवस्मरणीय अनुभव प्रभातने स नेरस कांना सदिे. अनेक सचत्रपि तर सहंदीतही गाजिे. वाात महत्वाचं म्हणजे सचत्रपि व्यव ायािा जन ामान्यात प्रसतष्ठा

समळवून द्यायच ंकाया प्रभातने केिं.

याच काळात प्रभात वगळता इतर काही सं्थांनी आपिा ठ ा उमिविा. त्यातीि एक उल्लखेनीय नाव म्हणज ेमास्िर सवनायक. ‘ब्रह्मचारी’ या त्यांनी

सनसमािेल्या सचत्रपिाने त्याकाळच्या कमाठ माजात खळबळ माजविी. आचाया अत्रेंच्या मथा िेखणीतनू त्या काळच्या ामासजक सव ंगतीवर एक उत्क ष्ट्

प्रह न सिसहि ेगेिे. ‘यमुनाजळी खळूे खळे कन्हैया’ या गीतातीि मीनाक्षी सशरोडकरांच्या पोहण्याच्या पोषाखाने त्या काळी काय घडिं अ ेि त्याची आज

आपण कल्पनाच करू शकत नाही.

सशवरायांच े सनस् ीम भक्त अ णार्या भािजी पेंढारकरांनी त्या काळी मराठी सचत्रपिािा ऐसतहास क स्वरूप

सदिं. अस् ि मराठी मातीतिा सचत्रपि हे त्यांचं वसैशष्ट्य होत.ं ‘छत्रपती सशवाजी’, ‘मराठा सततुका मेळवावा’,

‘थोरातांची कमळा’, ‘मोसहत्यांची मंजुळा’ या ारख ेऐसतहास क त ेच ‘ ाधी माण ’ं, ‘तांबडी माती’ या ारख े

ामासजक सचत्रपि भािजींनी मराठी रस कांना सदिे. चंद्रकांत, ूयाकांत, ुिोचना, जयश्री गडकर, उमा या

ारख्या अस् ि मराठमोळ्या किाकारांनी या सचत्रपिांना अजरामर केिंय. सवशेष उल्लखे करावा अ ा एक

ंगीतकार भािजींनी मराठी स नेरस का ंमोर पेश केिा. त्या ंगीतकाराच ंनाव ‘आनंदघन’ म्हणजे अथाातच

आपल्या ितादीदी.

१९५३ ािी प्रदसशात झािेल्या "श्यामची आई' या सचत्रपिा अ खं्य परुस्कार प्राप्त झािे. ाने गुरूजींच्या

‘श्यामची आई’ या पुस्तकावर आधाररत आसण आचाया अते्र सनसमात या सचत्रपिािा राष्ट्र पतींच े ुवणापदक

समळाि.े वनमािाबाईचंी ‘श्यामची आई’ ही असवस्मरणीय भूसमका ठरिी. राजा परांजपे त ेच राम गबािे या

गुणी सदग्दशाकांनी मराठी सचत्रपि मध्यमवगीयांच्या घराघरात नेिा. िाखाची गोष्ट्, अवघाची ं ार, ुवास नी,

जगाच्या पाठीवर, हा माझा मागा एकिा, पाठिाग, देवबाप्पा या ारख्या ामासजक सचत्रपिांची

सनसमाती याच काळात झािी. त ेच राजा गो ावी, सववेक, ीमा, रमेश देव, सचत्रा, रेखा यां ारख े

गुणी किाकार मराठी सचत्रपि ष्ट्ीिा िाभि.े ुधीर फडकें च ं ंगीत असण ग. सद. माडगुळकरांच े

शब्द यांनी ह ेसचत्रपि केवळ प्रेक्षणीय न रहाता श्रवणीय ही झािे.

एसककड े ामासजक सचत्रपिाच्या जोसडनेच तमाशा प्रधान सचत्रपि गाजत होते. सवशेषत: अनंत मान े

ह्ांनी सदग्दसशात केिेिे ांगत्य े ऐका, वाि माझा ऐका, केिा इशारा जाता जाता, या सचत्रपिांनी

तमा गीरांच्या आसण एकंदरीत ग्रामीण भागातीि तत्कािीन परीसस्थतीवर भाष्य केिं. व्ही. शांताराम

यांचा सपंजरा हाही ग्रामीण परंतु वास्वी वेगळ्या सवषयावर आधाररत होता. ंगीतकार व ंत पवार

त ेच राम कदम, गासयका ुिोचना चव्हाण यांनी मराठी िोक ंगीतािा एका वेगळ्याच उंचीवर

नेि.े यूाकांत, जयश्री गडकर याचं्या जोडीने उषा चव्हाण, गणपत पािीि, िीिा गांधी, अरुण

रनाईक या जासतवंत असभनेत्यांचा स्पशा ह्ा सचत्रपिांना िाभिा.

ाधारण याच ुमारा मराठी सचत्रपिाचा प्रेक्षकवगा सवभागिा गेिा. तमाशाप्रधान सचत्रपि ग्रामीण

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 17 शासिवाहन शके 1934

भागातीि प्रेक्षकािा जास्त जवळचा वाििा तर ामासजक सचत्रपिानंा शहरात चांगिा प्रसत ाद समळािा. यानंतर एका वादळाने पढुची काही वष ेमराठी

सचत्रपि ष्ट्ीत धुमाकुळ घातिा. ते वादळ म्हणज े "दादा कोंडके'. "सवच्छा माझी पुरी करा' ह्ा राजकीय वगपिाच्या यशानंतर दादांनी " ोंगाड्ा' हा सचत्रपि

केिा आसण त्यानंतर मागे वळून पासहिे नाही. त्यांनी स्वत:चा अ ा एक प्रेकक्षवगा सनमााण केिा होता. पांडू हवािदार, राम राम गंगाराम, एकिा जीव दाशीव,

आंधळा मारतो डोळा, बोि िावीन सतथे गुदगुल्या या सचत्रपिांनी प्रचंड यश समळविं. त्यांच्या वा सचत्रपिांचा कें द्रसबंद ूहा एक "Common man' ( ामान्य

माणू ) होता. त्याच ंभोळेपण आसण त्यातून घडणार े सवनोद अ ं ाधारणत: त्यांच्या सचत्रपिांचं कथानक अ .े स्वत: दादा सवसवध आघाड्ांवर कायारत

अ त. मराठी सचत्रपिांना दसुमाळ अ णारी ‘house full' ची पािी दादाचं्या जवळजवळ वा सचत्रपिांवर झळकिी.

दादांच्या मकासिन मराठी सचत्रपि ष्ट्ीत एका नसवन पवााची ुरवात होत होती. मातंर सचत्रपि रुजत होता. मातंर सचत्रपिािा जब्बार पििे याचं्या मथा

सदग्दशानाची ाथ िाभिी. त्यांनी अनेक उत्क ष्ट् सचत्रपिांची सनसमाती केिी.

उदा. ामना - गांधीवादी आसण ाखर कारखानदार यांच्यातीि मूल्यांचा झगडा, श्रीराम िागू आसण सनळु फुिेंचा प्रभावी असभनय

जैत रे जैत - आसदवा ींच्या जीवनाचे वास्तववादी सचत्रण

स ंहा न - त्ताधार् यांच्या खुचीच्या राजकारणाच े भेदक वास्तव. अनेक सदग्गज किाकाराचंा

तोडी तोड असभनय

उंबरठा - माजा ाठी काहीतरी करू पाहणार्या कतुात्ववान त्र मीचा प्रवा , सस्मता पािीिच्या रुपान े

स ने ष्ट्ीिा िाभिेिं मौल्यवान रत्न

मुक्ता - जातीय राजकारण

एक होता सवदषुक- िक्ष्मीकांत बेडेंचा अप्रतीम सवदषुक जब्बार पिेिांनी सनसश्चतच दजेदार सनसमाती करुन स नेरस कांची बौसद्क भूक भागसविी.

८० च्या दशकात कौिंुसबक सचत्रपि मोया ा प्रमाणात सनसमािे गेिे. रंजना - अशोक राफ ही ह्ा काळातीि

अत्यंत गाजिेिी जोडी. त ेच आशा काळेंच्या रुपात एक ोज्वळ व्यक्तक्तमत्व सचत्रपिांना िाभि.ं

कुिस्वासमनी अंबाबाई, थांब िक्ष्मी कंुकु िावते, धाकिी नू, गोंधळात गोंधळ या ारख्या सचत्रपिांना

मसहिा वगााचा सवशेष प्रसत ाद समळािा.

याच काळात सवनोदी सचत्रपिांची िाि आिी. सचन, महेश

कोठारें ारख्या सदग्दशाकांनी या िािेवर स्वार होऊन अनेक

सचत्रपिांची सनसमाती केिी. अशोक राफ, िक्ष्मीकांत बेडे या ारख्या हुकमी एक्क्याचं्या ोबतीने त्यांनी अनेक

सचत्रपि गाजसविे. धुमधडाका, अशी ही बनवाबनवी, नवरी समळ ेनवर् यािा, थरथराि अशी काही गाजिेल्या

सचत्रपिांची नाव.े अिका कुबि ह्ांनी आशा काळेंचा वार ा पुढ े नेत माहेरची ाडी या अत्यंत गाजिेल्या

सचत्रपिात असभनय केिा. काही सचत्रपिांचा अपवाद ोडता, हा काळ एकंदरीतच मराठी प्रेक्षकांचा सचत्रपिांकडे

पाठ वळवण्याचा होता. याच काळात सस्मता तळवळकरा ंारख्या उत्तम सदग्दसशाका काहीतरी नव ंद्यायचा प्रयत्न

करीत होत्या. कळत नकळत, चौकि राजा, वत माझी िाडकी ारख ेदजेदार सचत्रपि स नेरस कांना भावि.े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 18 शासिवाहन शके 1934

९०च्या दशकाच्या शेविी मराठी सचत्रपिाने खर् या अथााने कात िाकिी. ‘श्वा ’ या सचत्रपिाने प्रसतसष्ठत मजल्या जाणार्या ऑस्कर परुस्काराच ेनामांकन

पिकाविे. आसण मराठी सचत्रपिािा आंतरराष्ट्र ीय पातळीवर मानाचे स्थान समळवून सदिे. उत्तम

कथानक, ग्रामीण आसण शहरी वातावरणाचा उत्क ष्ट् मेळ, दजेदार सवनोद, उच्च दजााची

सनसमातीमूल्य,े आधुसनक तंत्रज्ञान, वतामानातीि ामासजक प्रश्नांवर आधाररत कथानक, तरुण

सपढीचा क्रीय हभाग ही आजच्या सचत्रपिाची वैसशष्ट्य ेआहेत. ह्ा वाांच्या ाथीने आपि े

किाकार मराठी सचत्रपिाचा ध्वज अिकेपार पोहचवत आहेत. महेश मांजरेकर, सचन खडेेकर,

भरत जाधव, मकरंद अना परु,े ंजय नावेकर, केदार सशंद,े सगरीश-उमेश कुिकणी, ुसमत्रा

भाव,े ुसनि ुकथनकर, ोनािी कुिकणी, अम ता ुभाष, ुबोध भाव,े अतुि कुिकणी

अ े अनेक किाकार ठरासवक प्रसतमेत न अडकता काही नवं करु पहात आहेत. त्याचीच

पररसणती म्हणज ेआजचा मराठी सचत्रपि. "जोगवा' त ेच "देऊळ'िा समळािेिे राष्ट्र पती पुरस्कार म्हणजे या वा किाकारांच्या पररश्रमाची फिश्रुती आह.े

मराठी सचत्रपि ष्ट्ीची आजची प्रगती ही आपल्या वाां ाठीच असभमानाची गोष्ट् आहे. मराठी स नेमा ग हातिा मंद प्रकाश आता असधक तेजस्वी सद ूिागिा

आह.े त्याची प्रभा अशीच जनमनावर फाकत राहो, हीच सदच्छा!!

जुईिी वासळबंे

मराठी भाषेतीि असभजात ासहत्य वाचण्याची आ अ णार्यांनी ‘ऋतुगंधच्या’ अंतरंगात जरूर

डोकवावे. नाट्य सवशेषाकंात असभराम भडकमकराचंी मुिाखत फारच आवडिी. नािकासवषयीच्या

काही जुन्या कल्पनांची जागा नव्या दृष्ट्ीकोनाने घेतिी. असभरामजीच्या ाध्या- रळ तरीही सनभीड

व्यक्तक्तमत्वाचा पररचय त्यांच्या वगेळ्या ासहसत्यक कारसकदी इतकाच महत्वाचा वाििा. मुखप ष्ठ

ुंदरच ! बािसवभागात जर बाि ासहसत्यकांची छायासचत्र े अ तीि तर इतर कायाक्रमातून त्यांच े

कौतुक करणे ोपे जाईि. थोडक्यात बािगंधवाांच्या नािका ंारखा वाांग ुंदर, ुगंधी अंक !

दीपािी म्ह कर

ऋतगुधं

प्रसतसक्रया

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 19 शासिवाहन शके 1934

मराठी स नमेाच ेनवयुग

आज मराठी सचत्रपिांनी एक नवीन उंची गाठिी आह.े ाि २००० नंतर अनेक ुंदर आसण सचत्तवेधक मराठी

सचत्रपिांची सनसमाती झािी. मराठी सचत्रपि ष्ट्ीचे दोन महेश, महेश कोठार ेआसण महेश मांजरकेर ह ेजणू त्या सचत्रपि

ष्ट्ीिा एक नवीन स्थान समळवनू देण्याकररता जणू पेिून उठिे. ोबतच अमोि पािेकर, वेद राही, अतुि

कुिकणी, गजेंद्र असहर,े ंजय रूकर, नीना कुिकणी, सनसशकांत कामत ह्ां ारख्या अनेक सदग्गज किावंतांनी

आपल्या अथक प्रयत्नांनी अनेक दजेदार सचत्रपिांची सनसमाती केिी. २००० ािी आिेिा महेश माजंरेकरांचा

"असस्तत्व' हा सचत्रपि मनाचे तार छेडणारा होता.

त्यानंतर आपल्या गळ्याच ेआवडत ेसव. दा. ावरकर ह्ांचा जीवनप्रवा सचत्रांसकत करून आपल्या मोर मांडिा

तो वेद राही ह्ांनी. ुबोध भावे आसण शैिेद्र गौर ह्ांच्या दमदार असभनयाने परत एकदा नवीन यश समळविे ते "वीर

ावरकर' या सचत्रपिातून. त्यानंतर आिेिा अजून एक असवस्मरणीय सचत्रपि म्हणज े "वास्तुपुरुष'.

त्यात एका यशस्वी डॉक्िरच्या आयुष्याची कथा, त्याचं गावातिं घर आसण त्या आठवणी असतशय

ुंदरररत्या मांडल्या आहेत.

‘वास्तुपुरुष’च्या आठवणींतून बाहेर सनघत नाही तोच एक अभूतपूवा, ुंदर आसण हृदयािा सपळविून

िाकणारी कहाणी दर केिी गजेंद्र असहर ेह्ांनी, "नॉि ओन्िी सम े राऊत' च्या माध्यमातून २००३

ािी. एका त्र मीची आयुष्याशी असवरत झुंज म्हणज ेहा सचत्रपि. आसण मग आिा तो "श्वा ', श्वा

मराठी सचत्रपिाचा, श्वा मराठी स नेमाच्या ऑस्कार प्रवा ाचा. ंदीप ावंत यांची अभूतपूवा

कामसगरी आसण अरुण निावड,े अम ता ुभाष, ंदीप कुिकणी आसण असश्वन सचतळ ेह्ांची उत्क ष्ट् ाथ ह्ा गळ्यामुळे श्वा िा अनेक मान न्मान

समळािे आसण मराठी सचत्रपिांनी ऑस्कार पयांत मजि मारिी.

नंतर एकापेक्षा एक धडाकेबाज सचत्रपिांनी हजेरी िाविी. तरुणाईिा एक नवीन वळण देणारे अ े अनेक सचत्रपि २००४ आसण २००५ ािी सनघािेत.

केदार सशंदे आसण ंजय रूकर, ह्ांनी त्यांचे किागणु दाखविेत आसण एक नवीन दजाा गाठिा. अगं बाई अरेच्चा, देवराई, पछाडिेिा, ातच्या आत घरात,

ावरखडे एक गाव, उत्तरायण, डोंसबविी फास्ि, रीवर री

यां ारख े अनेक ामासजक सवषय हाताळणार े सचत्रपि आसण

अनेक सवनोदी सचत्रपि ह्ा काळत प्रस्तुत झािे.

त्याच बरोबर अनेक नवीन चेहर ेदु्ा प्रकाशात आिे, तर जुने

चेहर े उजळून सनघािे. मकरंद अना पुर,े भरत जाधव, अंकुश

चौधरी, ई ताम्हणकर ारख्या अनेक किावंतांनी आपिा

ठ ा उमिविा आसण ुपरस्िा ा जन्मािा आि.े २००६ ािी

आिेिा "घरोघरी मातीच्या चुिी' हा स नेमा आपल्यािा नेहमीच एका उमद्या किाकाराची उणीव भा वून जाईि, आसण त्याच ंनाव म्हणजे ुधीर जोशी. हा

सचत्रपि अधावि ोडून आसण आपिी जीवनयात्रा ंपवून ते आपल्यातून कायमचे सनघून गेिे. मराठी सचत्रपिांचा एक भक्कम खांबच जणु को ळिा. आनंद

अभ्यंकरांनी त्यांची कमतरता त्या सचत्रपिात पूणा केिी आसण ंाराचे कडू गोड अनुभव या सचत्रपिातून आपल्या मोर मांडि.े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 20 शासिवाहन शके 1934

ह्ा काळाच ंवैसशष्ट्य म्हणजे आपल्या िाडक्या अशोक राफ ह्ा सवनोदी किाकारान ेत्याचा द ुरा डाव मांडिा तो ह्ाच काळात. नवरा माझा नव ाचा, एक

डाव धोबीपछाड, ाडे माड ेतीन ारख ेसचत्रपि आपल्या मोर आिे आसण परत एकदा आपण त्यांचा उत्क ष्ट् असभनय

पासहिा. २००८ ािच ेदोन धडाकेबाज सचत्रपि म्हणजे हररश्चंद्राची फ क्िरी आसण नई चौघड.े एकाने दादा ाहेब

फाळकें च्या मेहनतीच ेसचत्रण केिे तर द ुर् याने एका ामसजक प्रश्नािा हात घातिा. दादा ाहेबांची मेहनत आसण राजा

हररश्चंद्र ह्ा सचत्रपिाची सनसमाती हा उत् ुकतेचा सवषय हाताळिा तो परेश मोकाशी ह्ांनी. ई ताम्हणकर, ुबोध भाव े

आसण श्रेय तळपदे ह्ांच्यावर सचसत्रत नई चौघड,े ह्ा सचत्रपिाने तारुण्यावस्थेतीि चुका आसण त्यांचे पररणाम त ेच

आजच्या सववाहपद्ती ह्ा सवषयांना हात घातिा. याच स नेमातीि ुसनधी चव्हाणच्या आवाजातीि "कादंेपोहे' हे गाणे

ुप्रस द् झािे होत.े ह्ा दोन्ही स नेमांनी प्रचंड यश प्राप्त केिे.

ह्ाच वषी आिेिा "वळू' हा दु्ा एक अत्यंत मासमाक स नेमा होता. त्यातल्या सदिीप प्रभावळकर यांच्या भूसमकेने

गळ्यांच ंिक्ष वधेून घेतिे. नंतर आिा तो यशािा गव णी घािणारा स नेमा "वा ुदेव बळवंत फडके'. अश्या

अनेक छान आसण िक्षवेधी सचत्रपिांनी २००८ ह े वषा गाजवि.ं २००९ ािी आिा तो आपल्या राजांचा -

सशवाजी राजाचंा सचत्रपि, मी सशवाजी राज े भो ि े बोितोय....कुठेतरी पाश्चात्य ंस्क तीत बुडािेल्या मराठी

माण ािा जागवणारा हा सचत्रपि, आपल्या स्मरणात नेहमीच राहीि. िगोिग आिेिा द ुरा सचत्रपि म्हणजे

"निरंग'. ही एका नाच्याची कहाणी, अतुि कुिकणीचा दजेदार असभनय आसण ोनािी कुिकणीचा न त्यासवष्कार,

म्हणजेच निरंग.... अजय अतुि ह्ांनी ियबद् केिेिं ंगीत आसण दजेदार गाणी म्हणजे निरंग.....

२०१० ािी आिेिा स ंधुताई पकाळ हा ुद्ा एक मासमाक सचत्रपि होता. ं ारातून धके्क

खाऊन, स्वतः अधापोिी राहून हजारो िहानग्यांना सशकवणारी त्याचं पािनपोषण करणारी एक आई,

स ंधुताई...आसण त्या आईच्या आयुष्याची कथा.. मनािा चिका िाऊन जाणार् या ह्ा सचत्रपिाने

प्रत्येकािाच अस्वस्थ केिे. सशवाय तारुण्याच्या मनाचा वेध घणेारा स नेमा "मंुबई - पुण े- मंुबई' हा

ुद्ा याच वषी आिा. प्रेमावर सवश्वा न ठेवणार् याने ुद्ा प्रेमात पडावे अ ा हा सचत्रपि...आसण

ज्याने प्रेम केिे त्याने परत प्रेमात पडावे अ ा याचा प्रभाव. तीश राजवाडे सदग्दसशात ह्ा सचत्रपिाचे

मुख्य किाकार होते स्वप्नीि जोशी आसण मुक्ता बव.े

मराठी रंगमंचािा िाभिेिे वरदान म्हणजे बािगंधवा.... आसण त्यांची भूसमका सनभावणारा बुोध भावे सततकाच िोभ आसण उत्क ष्ट् किावंत. ह्ा दोघांचा

ुवणा समिाप म्हणज ेरवींद्र हररश्चंद्र जाधव ह्ांचा "बािगंधवा' सचत्रपि. ह्ाची सनसमाती झािी ती २०११ ािी.

अश्या अनेक नवनवीन सचत्रपिाचंी आरा आपल्या मोर मांडिी आह.े. ांगाव ेसततकेच थोडे आह.े मागच्या दशकातीि दजेदार सचत्रपिांची यादी खूप मोठी

आह.े आपिी मराठी स ने ष्ट्ी अशीच आपिे पाऊि एक एक करत पुढे िाकीत राहीि आसण अ ेच अनेक सचत्रपि आसण किावंत उदया येतीि यात शंका

नाही.

मान ी गदवे मोहरीि

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 21 शासिवाहन शके 1934

श्रद्ाजंिी : जंय रूकर

गुरूवार, सदनांक 27 प्िेंबर .. पणुे यथेे सचत्रपिाचे सचत्रीकरण चाि ूहोते. सचत्रपि

जवळजवळ पूणा होत आिेिा, फक्त काही सदव ाचंे सचसत्रकरण बाकी होते... आसण

अचानक सदग्दशाक श्री ंजय रूकर यांना म त्युने गाठिे. त्यांच्या या अवेळी

एसक्झट्ने ारी मराठी सचत्रपि ष्ट्ी आसण मराठी प्रेक्षक हळहळि.े

श्री ंजय रूकर ... मराठी सचत्रपि ष्ट्ीतीि एक प्रसथतयश सदग्दशाक. म दभुाषी,

नम्र आसण वा किाकारांशी समत्रत्वाने वागणारा अ ा हा गुणी सदग्दशाक . त ूसतथ ेमी,

चौकि राजा, ातच्या आत घरात या त्यांनी सदग्दसशात केिेल्या सचत्रपिांना राष्ट्र ीय

पुरस्कारांचा न्मान िाभिा आह.े पसहल्यांदाच त े सहंदी सचत्रपिाचे सदग्दशान करीत

होते, पण तो सचत्रपि ते पणूा करू शकिे नाहीत.

श्री ूरकर यांच े मूळ गाव नागपरू, परंतु कमाभूमी मंुबई. ‘आपिी माण े’ हा त्यांनी सदग्दसशात केिेिा पसहिा सचत्रपि. त्या नंतर सस्मता तळविकर सनसमात

‘चौकिराजा’ या सचत्रपिाचे त्यांनी सदग्दशान केिे होते. त्या वेळी मराठीमध े जवळ जवळ एका छापाचे सचत्रपि तयार होत होत.े कॉमडेीच्या नावाखािी

केिेल्या शब्दांच्या क रती, सहंदी गाण्यांच्या नकिा आसण त्यावर केिेिे नाच या भोवतीच ार ेसचत्रपि सफरत होते. मराठी माण ाकडची कल्पकता ंपिी

आहे की काय अ ेच वाित होते. सवनोदाचा दजाा ुमार झािेिा. अशा वेळी चौकिराजा ारखा सवषय घऊेन सचत्रपि सनमााण करणे हचे मुळात धाड ाचे काम

होते. सस्मता तळविकरांनी ते धाड केिे आसण श्री रूकर यांनी सदग्दशानाचे आव्हान स्वीकारिे. चौकिराजाचा सवषय असतशय ंवेदनशीि आसण सततकाच

अवघडही, पण सदग्दशाक आसण किाकारांनी ह ेआव्हान पेििे. याच सचत्रपिाने त्यांना परुस्कारही समळवून सदिा. त्या नंतर ातच्या आत घरात, तू सतथ ेमी,

खी अ े सचत्रपि त्यांनी केिे. कथा, सदग्दशान, आसण असभनय या वाच बाबतीत ह े सचत्रपि सहंदी सचत्रपिांपेक्षा कुठेही कमी नव्हते, सकंबहुना काकंणभर

र च होते. ( हा मराठी बाणा नाही तर त्य पररसस्थती आहे.)

एकीकड ेसचत्रपि सदग्दशान करीत अ ताना त्यांनी काही मराठी मासिका देखीि केल्या. वरकरणी दोन्ही माध्यमे ारखी वाििी तरी त्यात बराच फरक आहे.

सचत्रपिाची कथा दोन अडीच ता ामंधे ब वायची अ ते. िी. व्ही स रीयि ही अनेक सदव चाित अ ते. एका कथेिा अनेक उपकथानकांची जोड द्यावी

िागते. रूकरांनी हेही माध्यम यशस्वीपणे हाताळिे आसण अवंसतका, ऊन-पाऊ , ुकन्या ारख्या दजेदार मासिकांचे सदग्दशान केिे. मराठीतीि अनेक गुणी

किाकारांनी त्यांच्या ाठी काम केिे ज े सचन खडेेकर, श्रेय तळपद,े मोहन जोशी, सदिीप प्रभावळकर, हुा जोशी, सस्मता तळविकर, म णाि देव,

ोनािी कुिकणी आसण अ ेअनेक. त्यांच्या प्रथम सहंदी सचत्रपिाबद्दि ार् यांनाच उत् कुता होती. या सचत्रपिाच ेकाम करत अ तानाच आकसस्मतपण े

त्यांचा वयाच्या अवघ्या 53 व्या वषी त्यांचा ददैुवी म त्यु झािा.

मराठी सचत्रपि ष्ट्ीने एक असतशय प्रसतभाशािी, ंवेदनशीि आसण बुसद्मान सदग्दशाक गमाविा आह.े ही खरोखरच फार मोठी हानी आहे. स ंगापूर महाराष्ट्र

मंडळातफे त्यांना आदरपूवाक श्रद्ाजंिी.

मसनषा सभडे

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 22 शासिवाहन शके 1934

उंबरठा

मराठी स नेमाबद्दि सिहायचे झािे तर "उंबरठा' ह्ा स नेमाचा सवशेष उल्लेख करावा िागेि. मराठी सचत्र ष्ट्ीत मानाचे स्थान समळविेिा "उंबरठा'. काय

नाहीये ह्ा सचत्रपिात? सवजय तेंडुिकरांच ेिेखन आह,े जब्बार पिेि यांचे सदग्दशान आह,े पं. हृदयनाथ मंगशेकरांच े ंगीत आहे आसण शक्त असभनेत्री सस्मता

पािीि आहे. सचत्रपि पाहताना आपल्यािा जाणवते की प्रत्येक रेेमममध्ये सस्मता आसण फक्त सस्मताच

आहे. सस्मता सशवाय हा सचत्रपि पूणा होऊच शकिा न ता.

ह्ा स नेमाची कथा थोडक्यात अशी. ुिभा महाजन - अशी एक त्र मी जी माजशात्र माची पदवीधर आहे

आसण सतिा माजकाया करण्याची खूप तळमळ आहे. आपण आपल्या माजाचे काही दणे ंिागतो आसण

हे ऋण काही भरीव काया करून फेडिे पासहजे या जाणीवेने ती खूप अस्वस्थ आह.े नवरा, मुिगी, ा -ू

दीर-जाऊ अश्या एकत्र कुिंुबात सतची खूप घु मि होते आह.े ा ूची बेगडी माज ेवा सतिा रुचत नाही.

माजा ाठी काही करण्याची खूप उमी दािून आिी अ तानाच तशी ंधी सतच्या मोर चािून येते. एका

मसहिाश्रमाची असधसक्षका म्हणून सतची नेमणुक होते. अथाातच सतच्या घरच्यांचा सतच्या नोकरीिा पूणा सवरोध अ तो. पण सतच्यातीि बंडखोर त्र मी हा सवरोध

जुमानत नाही आसण नव्या आव्हानानंा ामोरे जायची स्वप्ने घेऊन ती घराचा उंबरठा ओिांडते.

ुिभा नोकरीच्या गावी रुजू होते. ही मसहिा ंस्था अगदी आडबाजूिा अ िेल्या गावात आहे. अनाथ, सवधवा, घिस्फोसिता आसण अन्यायािा बळी

पडिेल्या मसहिा इथ ेआहेत. माजाने नाकारिेल्या ह्ा वा बायकांना एकत्र करणे, त्यांना प्रेम देणे आसण त्याचबरोबर सशस्तही िावणे अत्यतं गरजेच ेअ त.े

ुिभा उत् ाहाने काम ुरु करते. ंस्थेतीि मुिींना रोजगार समळावा ह्ा दृष्ट्ीने ती अनेक उपक्रम ुरु करते. मसहिांच ेआपाप ातीि मतभेद दरू करते.

यासशवाय आश्रमातीि मुिींच ेिग्न िावून त्यांचे पुनवा न करण्याच्या दृष्ट्ीने दखेीि प्रयत्न करते. ह े वा करत अ ताना ंस्थेत चािणार ेअनेक गरैप्रकार

सतच्या िक्षात येतात. पदासधकार्याचंा मनमानीपणा, ंस्थेिा समळणार्या सनधीमध्य ेअफरातफर, स्वत:ची िैसगक भकू भागवण्या ाठी आश्रमातीि मसहिांचा

वापर अश्या अनेक गोष्ट्ींबद्दि ुिभा आवाज उठवत.े वळेप्र ंगी कसमिी मेंबरना जाब सवचारण्या ही ती माग-ेपुढे पाहत नाही, पण ददैुवाने या िढ्यात ती

एकिी पडते. ंस्थेत चािणार्या घाणेरड्ा राजकारणात ुिभाचा बळी जातो. आश्रमात घडिेल्या एका आत्महत्यचेा प्रकरणात ुिभािा जबाबदार धरिे

जाते आसण सतिा राजीनामा दणे्या भाग पाडिे जाते. वा पररसस्थतीपढु े ुिभा शरणागती पत्करत ेआसण राजीनामा देऊन घरी परत येत.े

पण आता घरही सतचे रासहिेिे न ते. आईची वय तुििेिी सतची मुिगी सतिा स्वीकारत नाही. नवरा द ुर्या बाईमध्ये गुंतिेिा अ तो आसण तो हे हजपण े

हे सतिा ांगूनही िाकतो. हे वा सतने सनमूिपणे हन करावे अशीच त्याची अपेक्षा अ ते. घर दरुावल्याची जाणीव होताच सतच्यातीि मानी त्र मी जागी होत े

आसण ती पुन्हा घराचा उबंरठा ओिांडते. यावळेे मात्र परत न यणे्या ाठीच.

ह्ा सचत्रपिािा पं. हृदयनाथ मंगेशकरांच े ुंदर ंगीत िाभिेिे आह.े रुेश भिांच े रुेख शब्द, िता दीदींचा मंत्रमुग्ध आवाज यातून " ुन्या ुन्या मैसफिीत

माझ्या', "गगन दन तेजोमय', "चांद मातिा' या ारखी असवस्मरणीय गाणी सनमााण झािी. वाात कळ गाठिा आहे तो सस्मता पािीि सहच्या असभनयाने.

एकीकड ेघराबाहेर पडण्याचा बंडखोर सनणाय आसण घराची िागिेिी ओढ ह ेमानस क दं्वद्व सतने असतशय ुंदरररत्या व्यक्त केिे आह.े आपिा सनणाय चकुिा

आह ेअशी जाणीव तर सतिा होत अ तेच पण आता घर दु्ा दरुाविे याची सतिा कल्पना आहे. ह े वा असभनयाद्वार े दाखवण ेहे फक्त सस्मतािाच जमू

शकते!!

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 23 शासिवाहन शके 1934

सस्मताची अल्पजीवी कारकीदा ह ेआपिे खूप मोठ ेददैुव आह.े सतच्या ारखी गुणी असभनेत्री फार िवकर आपल्यािा ोडून गेिी. तरीदखेीि सतचा असभनय

आजही एक आदशा असभनय मानिा जातो, ह े सतच्या कामाचं मोठपेण आह.े यािा प्रामुख्याने कारणीभूत ठरल्या त्या सतने आपल्या छोट्याश्या सचत्रपि

कारकीदीत केिेल्या भूसमका, त्यात सद िेिी सतची असभनयाची

ताकद, त्यातून उभी राहणारी एक कणखर, ठाम आसण स्वतंत्र त्र मी.

सस्मताने काही मोजक्याच मराठी सचत्रपिांमध्ये काम केिे आह,े त्यात

जैत रे जैत, उंबरठा, वा ाक्षी या ारख ेउत्तम सचत्रपि आहेत. उंबरठा

आसण जैत र े जैत ह्ा दोन स नेमां ाठी सतिा असभनयाच े राष्ट्र ीय

पाररतोसषक दखेीि समळािे आहे.

सस्मता खूप िवकर आपल्यातून सनघून गेिी तरीही ती सवस्मरणात कधी

गेिीच नाही. उिि सतच्या भूसमकाचंी कायम चचाा होत रासहिी.

कणखर बाणा अ िेल्या त्र मी-प्रसतमा हीच कायम सतची ओळख बननू रासहिी आसण सतच्या अकािी जाण्यानंतरही सतच्या या प्रसतमेच ंआकषाण रस कांच्या

मनात कायम रासहि ंआह.े

श्यामि भाि े

पुढल्या "हेमंत' ऋतुगधंची ंकल्पना आहे - ंगीत. एखादं ुंदर गाणं ऐकिं की आपिा रोजचाच सदव अचानक सकती ुदंर आसण खा बनून जातो, याचा

अनुभव आपण सकत्येकदा घेत अ तो. एखाद्या गाण्याच्या, मैफिीच्या आठवणी सकंवा आपल्या

आठवणीतल्या काही क्षणांना असधक ंस्मरणीय करणारी गाणी....

या ार् यासवषयी आम्हांिा जरूर सिहून पाठवा पुढल्या ऋतुगंध ाठी

असंतम तारीख: 9 नोव्हेंबर 2012

ई-मेि :feedback@mmsingapore.org

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 24 शासिवाहन शके 1934

काकस्पशा

या वषी प्रदसशात झािेल्या मराठी सचत्रपिांमध्ये ‘काकस्पशा’ हा उषा दातार यांच्या कथेवर आधारीत व महेश मांजरेकरांनी सदग्दसशात केिेिा एक उत्तम सचत्रपि!!

हा सचत्रपि आपल्यािा स्वातंत्र्यपूवा काळात घेवून जातो.

कोकणातीि एका ब्राह्मण कुिंुबातीि ही गोष्ट् आह.े जुन्या

काळातीि ामासजक पररसस्थती, त्या वेळच्या रूढी, मज-

गैर मज, तेव्हाच े माजमन याबद्दिची ज्यांना मासहती अ ेि

त्यांना हा सचत्रपि जास्त चांगिा मज ू शकतो, िक्षात येतो,

पितो आसण भावतो. हल्लीच्या नवीन सपढीन े हा काळ

अनुभविेिा नाही. त्यामुळ ेिोकांना हा सचत्रपि पिवून घेण ेजरा

कठीण वाित.े त्याकाळी का म्हणून बायका अन्याय हन करून

घेत होत्या? अ ेक ेअ ूशकत?े आसण अशा पद्तीत रहाण्या

वागण्यान ेआपि ेआयुष्य काय म्हणून फुकि घािवायच?े अ े

बंडखोर प्रश्न मनात येण े ाहसजक आह.े

हा सचत्रपि आवडण्याच े मुख्य कारण म्हणज े सचत्रपिाची कथा

आसण ती तेवढ्याच ताकदीने मांडणार े त्यातीि किाकार.

हरीदादा ( सचन खडेेकर) हा एक उमदा, असतशय सशस्तीचा,

आपल्या मतांशी ठाम अ णारा आसण हट्टी माणू . त्याची व त्याच्या कुिंुबाची ही कथा. त्या काळी मुिींची िगे्न अगदी िहान वयात होत अ त. हरीदादा

आपल्या भावाच े (महादेव) िग्न अशाच अल्पवयीन मुिीशी (उमा) करून देतात. त्यांचा समत्र बळवंत, जो मुिीकडच्या िोकांना पण ओळखत अ तो,

त्यांना या िग्नात खूप हकाया करतो. उमािा िग्नाआधी जेव्हा पहायिा जातात तेव्हा तर सतिा नवरा मुिगा कोणता हेच मजिे न ते. ती हरीदादांनाच नवरा

मुिगा मजते. तेव्हापा ून तेच सतिा आवडतात. िग्नानंतर उमा व महादेव एकत्र येण्याच्या पसहल्याच रात्री महादेवाचे सनधन होते. िग्नाचा अथा ुद्ा न

कळिेल्या उमािा सतच्या माहेरच ेिोक न्यायिा येतात, पण हरीदादा सतिा पाठवत नाहीत. येथूनच ुरू होते सचत्रपिाची मुख्य कहाणी.

त्या काळी पती सनधनानंतर त्याच्या बायकोिा केशवपन करायिा आसण िाि आिवण (असतशय ाधी, िाि रंगाची ाडी) ने ायिा िावत अ त. ह े वा

धमाािा अनु रून आह ेअ ेमानत अ त. अ ेकरताना त्या बाईची होणारी तडफड जाणण्याची इतरांना गरज वाित न े. उमान ेतेच कराव ेअ ेबाकीच्यांच े

मत अ ताना हरीदादा मात्र या क्त सवरोध करतात. सतिा जबरदस्तीने ोवळ ेकरायिा आिेल्या िोकांपा ून, सवरोधकांपा ून आसण गावातीि उपाध्याय

मंडळींच ेमत डाविून उमािा वाचवतात. हरीदादांना या ाठी जातीतीि इतर िोकांकडून असतशय त्रा होतो. िोक मारायिा येतात, घरावर बसहष्कार िाकायच े

म्हणतात. तरीही हरीदादा त्यािा मथापण ेतोंड देतात.

उमा आता हरीदादांची जबाबदारी अ त.े त्यांच्या बायको-मुिांबरोबर उमा चांगिी सम ळून जात.े त्यांच्यातच मोठी होते, काम ेकरत,े वाांची नीि काळजी

घेते, प्रत्येकाच ेहव-ेनको बघत.े हरीदादांना उमाची काळजी अ त.े कोणीही परपुरुष सतच्याजवळ बोििेिा त्यांना खपत नाही. त्यांचा समत्र बळवंत ुद्ा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 25 शासिवाहन शके 1934

सतच्याशी बोििेिा त्यांना आवडत नाही. त्यािा ते फिकारतात, “या घरातल्या ुनेशी बोित उभ ेराहायिा तुिा शरम नाही वाििी?” अ े सवचारल्याने

दोघांचे एकमेकांशी बोिण ेबंद होते. हरीदादांना त्याची पवाा न ते.

हरीदादांच्या बायकोच्या सनधनानंतर प्रत्येकािा वाित ेकी हरीदादा आता उमाशी िग्न करतीि. उमाची ुद्ा या तयारी अ त.े परंतु हरीदादा या गोष्ट्ीिा तयार

होत नाहीत कारण त्यांनी महादेवच्या सनधनानंतर दहाव्या सदवशी त्याच्या आत्म्यािा शब्द सदिा अ तो. त्यानंतरच महादेवच्या सपंडािा कावळा सशवतो -

काकस्पशा होतो. उमा जीव िाकून हरीदादांच े वा काम करीत अ त.े न बोिता त्यांची काळजी घेत अ त ेमात्र हरीदादांकडून सतिा कोणताच प्रसत ाद न तो.

एक वेळ अशी येत ेहरीदादा सतच्याशी बोिणेच बंद करतात. उमा खूप दखुाविी जात ेआसण अन्न वज्या करत.े घरातीि वाजण सतिा मजावण्याचा प्रयत्न

करतात पण उमा कोणाचेच ऐकत नाही. शेविी हरीदादा स्वतः सतिा त्य ांगतात. सतच्यापा ून दरू राहण्याच ेआसण सतच ेरक्षण करण्याच ेकारण ांगतात.

सतच्या नवर्याच्या – महादेवच्या आत्म्यािा त्यांनी वचन सदिे अ त ेकी तुझ्या बायकोिा मी कोणाही पुरुषाचा स्पशा होवू देणार नाही. तरी ुद्ा उमान ेउपा

ोडावा म्हणून ते सतच्याशी िग्नािा तयार होतात. उमािा ह े त्य, त्यांची वचनबद्ता मजल्यावर ती अगसतक होत.े त्यातच सतच े सनधन होते. हरीदादांनी

उमािा शेविपयांत पसवत्रच ठेवि ेअ ते. ही कथा सविक्षण खरीच! उमाबद्दि प्रेम वाित अ ून ुद्ा त्यांनी कायम स्वतःवर ंयम ठेविा अ तो आसण आपिा

शब्द पाळिा अ तो. ही कथा आपल्यािा प्रेमाचा एक वेगळा पैिू दाखवते.

प्रत्येक वेळेिा आपल्या भावना व्यक्त करण्या ाठी शब्दांची सकंवा स्पशााची गरज न ते, काही वेळा तुमच्या भावना न बोिताच व्यक्त होत अ तात. अशीच

एक भावना या सचत्रपिात आह.े त्या भावनेच्या भोवती उमा, हरीदादा आसण महादेव यांच्या आयुष्यात जी वेगवेगळी वळण ेयेतात त्यानु ार कथा फुित जात.े

या सचत्रपिाची कथा म्हणूनच एक सविक्षण प्रेम कहाणी आह!े

त्या काळातीि ब्राह्मण िोक डोक्यावरीि

के न वाढवता डोक्यामाग े फक्त घेरा व

शेंडी ठेवत अ त. सचत्रपिातीि भूसमकेची

गरज म्हणून आघाडीच्या किाकारांबरोबर

इतर २८ जणांनी केशवपन करून काम केिे

आह.े आजपयांत मराठीत कोणत्याही

असभनेत्रीने केशवपन केिेिे नाही. पण

‘काकस्पशा’ ाठी सवता भािपेकर

(आत्या) यांनी केशवपन करून एक

धाड ाच े पाऊि पुढे िाकिे आह.े के

वाढेपयांत अन्य सचत्रपिांमध्य े काम करता

येणार नाही याची जाणीवा अ ूनही केवळ

सचत्रपि असधक पररणामकारक व्हावा

या ाठी मंुडन करणार्या किाकारांच े

योगदान आसण त्यांची भूसमकेशी अ िेिी बांसधिकी िक्षणीय आह.े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 26 शासिवाहन शके 1934

सचत्रपिाची आणखी एक चांगिी गोष्ट् म्हणज ेत्यातीि गाणी. राहुि रानड ेआसण असजत- मीर यांनी सचत्रपिािा सदिेि े ंगीत. उगविा नारायण, जन्म बाईचा,

तुळ मािन, ताक घु ळ इत्यादी वा गाण्यांच्या चािी ाध्या ोप्या आहेत. गाण्याच ेशब्द मात्र पररणामकारक आहेत. सवशेष म्हणज ेगाण्यांना वाद्यमेळ

असजबात सदिेिा नाही. उदा - ताक घु ळ गाण्यात फक्त रवीने ताक घु ळण्याचा आवाजच येतो, तेच त्याच े ंगीत! त्या बरोबर जात्यावरीि ओव्यांची चाि.

वाच गाणी चांगिी वाितात आसण िक्षात पण राहतात.

स्वातंत्र्यापुवीचा जुना काळ, कोकणातिे ेि अप आसण िोकेशन् खूप चांगल्या ररतीने सचसत्रत केिे आहेत. हरीदादांच ेघर, छप्परावर सद णारा पेंढा, अंगण,

त्यावर ारवण, तुळशीव ंदावन इत्यासद गोष्ट्ी कोकणातीि जुन्या काळच्या घराच ेप्रतीक आहेत.

महेश मांजरेकरांच ेअत्युत्तम सदग्दशान सचत्रपिािा िाभि ेआहे. सचन खडेेकरच े(हरीदादा) काम वोत्तम. त्याचबरोबर सप्रया बापिने उमा असतशय मथापण े

उभी केिी आह.े सतचा करूण सद णारा चेहरा सतच्या व्यक्तक्तरेखिेा पूरकच वाितो. हरीदादांची बायको (मेधा मांजरेकर), समत्र बळवंत ( ंजय खापर)े, आत्या

( सवता भािपेकर), उपाध्याय (वैभव मांगि)े, महादेव (असभसजत केळकर), छोिी उमा (केतकी मािेगांवकर) ह े वा किाकार आपापल्या सठकाणी उत्तम

आहेत. सचत्रपि पाहताना आपण ुद्ा त्यातिे एक बनून जातो. आपि ेपण कोठेतरी नाते अ ल्या ारख ेवािते. सचत्रपि पाहून आल्यावर मनावर होणारा

त्याचा पररणाम सचत्रपिाच्या यशाची पावती देतो.

एकूणच काकस्पशाची हृदयस्पशी कथा आसण वा किाकाराचंी भूसमकेशी अ णारी बांसधिकी सचत्रपिािा वेगळ्याच उंचीवर नेवून ठेवतात.

कल्याणी पाध्य े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 27 शासिवाहन शके 1934

आठवणीतिा मराठी सचत्रपि: ‘धमूधडाका’

िहानपणी ुट्ट्यांमध्य ेएक कायाक्रम हमखा ठरिेिा अ े. सव्हसडओ क ेि पे्लअर भाड्ाने आणून स नेमे पाहणं.. ह ा मामा, दादा वगरैे मोठी मंडळी ही

जबाबदारी घेत अ त. क ेि िायब्ररीवािा ओळखीचा / दोस्त अ िे तर तो बर् याच क ेि नेऊ देई. पे्लअरच ंभाडं पुरेपूर व ूि करायिा मग भरपूर क ेि

सनवडून सनवडून आणल्या जायच्या. रात्री भरपेि जेवण झािं तरी वफे ा, पॉपकॉना, सचवडा, काय हातािा िागेि ते चरण्याच ं ामान घेऊन आम्ही िीव्ही मोर

ठाण मांडायचो. ह ा पसहिा स नमेा ंपता ंपता मोठे िोक झोपायिा जात अ त. मोया ा िोकांची स नेमा पहायची कमाि मयाादा १२पयांतच अ ल्याने

(स ंडर ेिाच ते..!) त्या िाईम स्िॉिात आणिा अ िा तर ह ा मराठी स नेमाचा नंबर िाग.े त्यात 'गोष्ट् धमाि नाम्याची', 'चंगू मंग'ू, 'आमच्या ारख े

आम्हीच', 'बोि िावीन सतथ ंगुदगुल्या' अ ेसमळाि ेअ तीि त ेस नेमे अ त. सकतीही अचाि स नेमा अ िा तरी आम्ही गाणी ुद्ा न पळवता भक्तक्तभावाने

पाहत अ ू. मग गळी पोरंच उरिी की, तुफान हाणामारीच े(डायिॉग न मजणार)े इंसग्िश स नेमे सकंवा हाणामारीचेच सहंदी स नेमे (हाणामारीचा दणदणाि

झोप उडवायिा ाह् करत अ ावा), मध्येच सम. इंसडया, मैने प्यार सकया वगैरेंचा नंबर िाग.े त्यावेळेिा पसहल्यांदा कधीतरी 'धूमधडाका' पासहिा.

ऐंशीच्या दशकाचा उत्तराधा, त्यापुढची काही वषां यांचा सवचार करताना मराठी सचत्रपिांमध्ये सवनोदी सचत्रपिच प्रामुख्याने आठवतात. त्यातही पुन्हा जवळपा

प्रत्येकच स नेमात सद णार ेअशोक राफ, िक्ष्मीकांत बेड ेहे किाकार. ुरुवातीिा आवडीने काही स नेमे पासहल्यावर नंतर नंतर अशा स नेमांचा अफाि

कंिाळा येऊ िागिा. काहीही सवशषे गोष्ट् न िेिी कथा, रिाळ सवनोद, कधीकधी असतशय बासिश प्र ंग, िक्षात न राहणारी गाणी अ िं गळ ंर ायन

पहायिा नको वािायिा िागिं. धमूधडाका त ंम्हििं तर मराठीत आिेल्या त्या अ ंख्य सवनोदपिांपकैी एक. सहंदीतल्या 'प्यार सकय ेजा' या स नेमावर

बेतिेिा. अथाात तेव्हा मूळ स नेमा माहीत नव्हता. (आसण नंतर आवजूान मूळ स नेमा पासहल्यावरही धूमधडाकाच जास्त आवडिा, का कोण जाणे!) आधी

एकमेकांशी भांडून मग प्रेमात पडिेिे नायक-नासयका, गरीब नायकाचा नासयकेच्या श्रीमंत बापाने अपमान करण,ं त्यािा धडा सशकवायिा नायकाच्या मदतीिा

धावून येणारा त्याचा सजविग समत्र, जोडीिा सवनोदसनसमातीिा हातभार िावणार ंनासयकांच्या स नेमावेड्ा भावाच ंभन्नाि पात्र अशा बर् यापैकी पररसचत वळणांनी

जाणारी कथा. तरीही धूमधडाका पसहल्यांदा पाहताना इतका आवडिा की, तो १२ ते ३च्या 'शो'िा पुन्हा िाविा गेिा होता. ह ा ह ेभाग्य केवळ अ क्शन,

भूत वा रहस्यपिांच्या वाट्यािा येई. तीन वाजता तो (द ुर् यांदा) ंपिा तेव्हा डोळे चरुचरुत होते तरी 'हाच स नेमा उद्या काळी िावूया काय!' अ ं ठरवूनच

आम्ही झोपिो. द ुर् या सदवशी काळपा ून स नेमातल्या अशोक राफ ारखं वाक्यावाक्यािा खोिं खोकून िोकांना वात आणून प्रत्येकाने धपािे खाल्ले.

पुन्हा एकदोनदा धूमधडाका अख्खा पाहून त्याची क ेि जड अंतःकरणाने परत करण्यात आिी. (तेव्हा आवडिेिा स नेमा दोनचारदा पुन्हा पासहल्यासशवाय

'स नेमा आवडिाय' अ ेस द् करता येत न .े)

पुढचे काही सदव सशरस्त्याप्रमाण े धूमधडाकामय गेिे. मोया ा भावडंांशी मस्ती करताना '.. अर े माकडांनो, वाघाशी कुस्ती करता काय?' अ ं त्यांनी

ऐकविंच आसण काचेचा िीपॉय पाहून येताजाता 'मध्ये मध्य ेकाच ठेवतात..' हेही बोिून झािं. अशोक राफ महशे कोठारेच ेखोि े वडीि बनून शरद

तळविकराकंडे जातो. एका दृश्यात तो चहा पीत अ तानाच त्याचे खरे वडीि स्वतःच्या समत्राकडे म्हणजे शरद तळविकरांकड ेयेतात आसण त्यांना पाहून

त्याच्या हातातिी कपबशी थरथरू िागते. तो चिकन म्हणतो 'चहा वाजतोय..' त्या प्र ंगाने प्रेररत होऊन एका भावंडाने त्याची नक्कि करताना कपबशी

फोडून आईचा मार खाल्ला आह.े िक्ष्मीकांत बेडेची भूसमका आसण त्याचे काही अफिातून ंवाद फारच आवडिे आसण िक्षात रासहि ेहोते. 'सडस्को म्हणज े

गळा कमरखेािचा प्रकार अ तो..', 'कुिस्वासमनी अंबाक्का..', 'पप्पा पप्पा उठा उठा.. काय माणू आह?े', 'सजवाचं काही करायचचं झािं तर बरंच

कर... बरं!' वगैरे त्याच्या शैिीची नक्कि करत बोििं जायचं. तो हॉरर स नेमाची कथा रात्रीच्या वेळी अशोक राफ आसण शरद तळविकरांना ऐकवतो त े

तर आमच्यातल्या एकदोघांनी पाठच केिं होतं. नंतर बराच काळ घरगुती 'सवसवधगुणदशाना'त ते ादर केिं जाई.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 28 शासिवाहन शके 1934

मग आम्ही गळेच मोठ ेझािो. एकत्र जमणं हळूहळू कमी होऊ िागिं. कधीतरी होणार् या भेिीगाठी, गप्पांमध्ये िहानपण आठवताना आपण िहानपणी काय

वािेि ते स नेमे क ेएंजॉय करायचो, हाही सवषय सनघायचा. त्या गप्पांत हाही स नेमा येऊन गेिा. धूमधडाकामध्ये एवढं आवडण्या ारख ंखरंच काही होतं

का?, अ ा प्रश्नही तेव्हा पडल्याचं आठवतं. पण पसहल्यांदा पाहताना मात्र िक्ष्मीकांत बेडेची नासयका अ िेल्या अंबाक्काच्या वसडिाचंं नाव बिदेव रेड े

अ तं आसण सतिा शरद तळविकरांनी 'कुणाची मुिगी गं तू?' सवचारल्यावर ती 'रेड्ाची..' अ ं उत्तर देते, नंतर एकदा सतच्या ंदभाात बोिताना तळविकर

'पासहिंय मी रेडकू..' म्हणतात, या सवनोदांनाही आम्ही गळी भावंड ंअगदी ख्याख्या करून ह िो होतो.

नंतर एकदोनदा सदवाळीत िक्ष्मीपूजनाच्या दपुारी िीव्हीवर िागिा तेव्हा, दरूदशान सवसवध भाषांतिे स नेमे रसववारी दपुारी दाखवत अ ेत्यात िागिा तेव्हा

धूमधडाका पुन्हा पासहिा गेिा. खरंतर आता आमच्यातिं कुणीच त्यातल्या प्रत्येक सवनोदािा ह ण्याइतकं िहान रासहिं नव्हतं. त्यातिे गळे आवडीच े

सवनोद, गळी दृश्यं जवळपा तोंडपाठ झािी होती तरी त्याचा कंिाळा कधीच आिा नाही. मग बराच काळ तो स नेमा मनाच्या कोपर् यात मागे कुठेतरी

अ ल्या ारखा रासहिा. अनेक वषां कुठल्याच च निावर तो पाहण्यात आिा नाही, अनेक वषां त्याची आठवणही सनघािी नाही. मात्र भारतातनू इकडे येण्यापूवी

स नेमा नािकांच्या डीव्हीडी खरेदीिा गेिे तेव्हा दकुानात गेल्यावर आठविा तो 'धूमधडाका'.. त्याची व्ही ीडी घेऊन आल्यावर सकत्यके वषाांनी तो पुन्हा

पासहिा आसण अजूनही मनािा वािेि तेव्हा पाहतेच आहे. त्यातिे काहीकाही सवनोद आता अगदी बासिश वाितात. स नेमाचा शेवि बर् यापैकी जोडकाम

केल्या ारखा आसण बळचं आह,े अ ंही मत झािं आहे. अनेक अनावश्यक सहंदी ंवाद, सहंदी स नेमांतल्या प्र ंगांच ंसवडंबन केिेिे प्र ंग, महेश कोठारेच्या

प्रत्येक स नेमात पुढ े हिकून अ िेिं प रडी गाण,ं वगैरे बाबीही मिा खिकतात. पण या गळ्या कि आजही हा स नेमा मिा पूणा पहावा ा वाितो. या

स नेमाचं नातं माझ्या आता खूप मागे रासहिेल्या बािपणाशी आह,े आता भूतकाळाचा भाग झािेल्या उन्हाळ्याच्या मोया ा ुट्ट्यांशी आहे, आता आपापल्या

आयुष्यात गुरफििेल्या आसण एकत्र जमणं कमी झािेल्या भावंडांच्या गोतावळ्याशी आहे. त्यामुळे आजही कधी त्या गळ्याची आठवण आिी तर मी

धूमधडाका िावते. महेश कोठारे त्याची नादरुुस्त, वाकडीसतकडी चािणारी जीप घेऊन सनघतो. मग मागनू पांढर् या सफयािमधनं सनवेसदता जोशी येताना सद ते.

'अगं अगं पोरी फ िी गं..' या गाण्याच्या ंगीताच्या तािावर नावं यायिा िागतात आसण शभंरवळेा तो स नेमा पासहिेिी मी नव्या उत् ाहान े

एकशेएकाव्यांदा धूमधडाका पहायिा र ावून ब त.े

श्रद्ा कोतवाि

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 29 शासिवाहन शके 1934

मिा आवडििेा मराठी स नमेा- "अग ंबाई अरचे्चा'

कोकणातून मंुबईत आिेल्या तमाम मध्यमवगीय मंुबईकरांच ेजीवन, त्यांच्या कोकणातल्या भेिीच,े णाचंे यथाथा सचत्रण आसण एका जगासनराळ्या असभनव

शक्तीने होणारी धमाि – अशी या सचत्रपिाची वैसशष्ट्यपणूा कथा आह.े

"अगंबाई अरचे्चा’ ही गावाहून नोकरी सनसमत्ताने मंुबईत आिेल्या एका मध्यमवगीय कुिंुबाची कहाणी आहे. चाळीतीि एक खोिीच्या घरात श्रीरंग व त्याची

बायको ह ेतरुण जोडपे, त्याच ेआई-वडीि, एक तरुण बसहण व आजी एवढी माण ेआनंदाने व माधानाने रहात अ तात.. तो एका िर व्हि कंपनीमध ेकाम

करत अ तो. ऑसफ मध ेजाताना त्याचा एक समत्र त्याच्या स्कूिरमधे ह्ाने पेिर ोि भरावे, ह्ा बोिीवर नेहमी

सिफ्ि देतो, पण त्याची स्कूिर तत, पुन्हापुन्हा बंद पडत अ ल्याने ह्ािा ऑसफ मधे पोचायिा

नेहमीच उशीर होतो त्यामुळे त्याची त्र मी बॉ दररोज इतर कमाचार्या ंमोर उसशरा आल्याबद्दि

ह्ाची हजरेी घेत अ त.े त्याचवेळी द ुरी त्र मी कमाचारी त्याच्याहीपेक्षा उसशरा आिी तरी मात्र

सतिा घरचे काम आिपून येण्यात उशीर झािा अ ेि, अ े ांगून आपुिकीने चौकशी करते.

त्या त्र मी बॉ बद्दि श्रीरगंच्या मनात राग अ तो. त्याचप्रमाणे ऑसफ मधे जातायेता सत्र मया ंाठी

३३% आरक्षणाच्या घोषणा ऐकून त्यािा नेहमी वाित अ ते सक, ह्ा सत्र मयांना सकतीही समळािे तरी

ह्ांचे माधान नाही. ह्ांच्या मनातिे सवचार जर कळिे अ त ेतर सकती बरे झािे अ ते !!!

दमून-भागून धं्याकाळी घरी जावे तर घरातिे िोक मसहन्याभरातीि दकुानदारांच ेसबि, वतामानपत्राचे सबि, अशी वा देणी आल्याआल्या त्याच्या कानावर

घाितात, म्हणून हा पुरता वैतागिेिा अ तो. घरात त्याची तरुण बायको अ ते, पण घरातीि वसडिधार्यांचा मान राखण्यात ती दोघ ेएकमकेांशी धड बोिूही

शकत नाही. एकाच खोिीत माळा काढून त्यांची झोपण्याची ोय केिेिी अ ते, तेथे झोपायिा जाण्याची वाि पहावी िागते. बायकोिा सदव भरातिे गळ े

नवर्यािा ांगायच ेअ त,े पण घरकाम आवरून झोपायिा जाईपयांत नवरा दमल्यामुळ ेझोपिेिा अ तो व सतचे बोिायच ेमनातच राहून जाते.

काही वळेा तो बायको झोपायिा यायची वाि बघत अ तो व ती आल्यावर खािी झोपिेिे वसडिधारे व तरुण बहीण ह्ांना आवाज जाऊ नये म्हणून

बायकोच्या हातातल्या काचेच्या बागंड्ांना हातातच एका दोरीने बांधनू ठेवतो, त्याचप्रमाणे खािीि माण ेही मजुतदारपण ेहे दोघ ेझोपायिा वर गेल्यावर

त्यांना अंधार व एकांत समळण्याच्या सवचाराने घरातीि िीव्ही व िाईि बंद करतात, अशा छोट्याछोट्या गोष्ट्ींमधून मध्यम वगीय कुिंुबाच ेजीवन डोळ्या मोर

उभ ेरहाते.

वडीि त्याचं्या नोकरीच्या काळात एक आदशा युसनयन िीडर अ तात. ते कामगारांच्या मागण्या ंाठी कंपनीत ंप पुकारून वा मागण्या मान्य होईपयांत

"मोडेन पण वाकणार नाही' ह्ा तत्वावर ठाम रासहल्यामुळे ंप सचघळून कंपनी कायमची बंद पडते. ह्ा दडपणामुळे ते बोिण े ोडून देतात व अख्खा सदव

घराच्या बाहरे अ िेल्या ावाजसनक ग िरी मध ेब ून स गारेि ओढत अ तात. बकेार अ िेल्या वसडिांकडे दिुाक्ष न करता त्यांनी केिेल्या कष्ट्ांची जाणीव

ठेऊन श्रीरंग त्यांच्या ाठी मासच व स गारेिच ेपाकीि स्वतः आणून देत अ तो. त्याची आई नवर्याचा मान राखत, घरी अ िेल्या मुक्या ा बुाईकंडे िक्ष

पुरवत, कमावता मुिगा, तरुण ून व तरुण मुिगी वाांना ावरत मध्यमवगीय ग सहणीची जबाबदारी उत्तम पार पाडत अ ते. त्याच्या आजीिा बोिता येत

न ते, पण सतचे घरातीि वाांवर व्यवसस्थत िक्ष अ त.े श्रीरंग पगाराचे पाकीि वाप्रथम बायकोकड ेन देता वाात वसडिधार्या आजीकडे देतो. त्यांच्या

शेजार्यांचे एकमेकांच े वतामानपत्र फुकि वाचण,े शेजारच्या बाईिा श्रीरंगच्या तुिनेत आपिा नवरा बावळि वािणे, छोट्या मुिांची सजन्यातून धावपळ,

सजन्यावर शेजारणीने ुकत ठेवििेे तािातीि कडधान्य धावपळीमधे उपडी होणे, ह्ा वाामधून मध्यमवगीय कुिंुबाच े मंुबईतीि चाळीतीि जीवन

डोळ्या मोर उभे रहात.े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 30 शासिवाहन शके 1934

हे कुिंुब जरी मंुबईिा रहात अ िे तरी, त्यांचा ओढा दरवषी होणार्या गावाच्या जते्रकड ेअ तो. तशीच त्याही वषी जत्रा अ ते व देवीच्या दवेळातीि पूजेचा

ह्ा वषीचा मान देशमुख कुिंुबाकडे आल्याचे पत्र येते. त्या आनंदाच्या भरात घरची माण ेही बातमी त्यािा ऑसफ मधे फोन करून कळवतात. पण खडु

त्र मी बॉ रजा कशी मंजूर करणार, म्हणून हा घरी फोनवरूनच नकार कळवतो. हे फोनवरीि भंाषण त्याची बॉ ऐकते व त्यािा ४ सदव ांची रजा मंजूर

करते.. वाजण आनंदाने ामानाची बांधाबांध करून ब गा ाभंाळत ए िीने प्रवा ािा सनघतात. सतकीि आधी आरसक्षत करून ठेवूनही ए िीतीि इतर

प्रवाशांनी त्यांच्या जागा आधीच आडवून ठेवणे, वा गोंधळािा तोंड देत एकट्या कंडक्िरची होणारी घाई, ह्ा वाामधून आपल्यािा दखेीि गावी जातानाचा

ए िीचा प्रवा आठवतो !! गावी पोहोचल्यावर देवळाच्या फाई व जाविीमध े गावातीि िहानथोराचंा सहरररीन े हभाग, बैिांना आंघोळ घािून

जवण्यातीि उत् ाह ह्ा वाामधून गावातीि िोकांचा नेहमीच्या रगाड्ातून ४ सदव मजेचे जाणार म्हणून झािेिा आनंद सद ून येतो.

गावचा रपंच यऊेन ह्ावषीचा दवेीच्या "बगाडा’चा मान देशमुख कुिंुबाकडे अ ल्याची

बातमी देतो, तेव्हापा ून श्रीरंगच्या बायकोिा "बगाड' म्हणज ेकाय ह्ाची उत् ुकता अ त ेपण

ते ऐकल्यापा ून श्रीरंगची मात्र घाबरगुंडी उडािेिी अ ते. शेविी जते्रिा ुरुवात होत ेव तो

नाईिाजाने घाबरत ‘बगाडा’वर चढतो. ‘बगाड’ म्हणजे झाडाएवढ्या उंचीवरून त्यािा

झुल्यावर झुिवतात व मग खािी आणून त्यािा वाजण उचिून देवीपुढे िोितात व तेव्हा

मासगतिेिी इच्छा फि होत ेअशी वाांची धारणा अ ते. त ेकेल्यावर तो देवीिा गार्हाण े

घाितो सक, गळीकडे बायकांचे राज्य आह,े अशावळेी त्याचंे मन वाचता आिे अ त ेतर

फार बर ेझािे अ त ेआसण ह ेमागणे देवी चक्क मान्य करते!! तेव्हापा ून त्यािा मोर अ िेल्या कोणत्याही त्र मीच्या मनात काय सवचार चािू अ तीि, त े

आपोआप मजायिा िागतात !!!

त्याच्या अपुर्या रजेमुळे ती दोघ ेप्रथम मंुबईिा जाण्या सनघतात, तेव्हा आता प्रवा ात दोघांनाही समळणार्या एकांताच्या सवचारान ेत्याच्या बायकोच्या मनात

अ िेिी खुशी तो ओळखतो. घरी जाताना ररक्षा डर ायव्हर एक त्र मी अ ते, सतच्या मनातीि सवचारही तो सतने न ांगता बोिून दाखवतो. घराची चावी शोधताना

त्याच्या बायकोच्या मनात ‘चावी चोरकप्प्यात ठेविेिी होती’ अ े अ िेिे सवचार तो बोिून दाखवतो. प्रथम त्याच्या बायकोिा कळत नाही सक, काही न

ांगताही नवर्यािा वा गोष्ट्ी कशा मजतात, तेव्हा तो आपल्यािा समळािेल्या दैवी दणेगीबद्दि बायकोिा ांगतो. बायकोिाही आनंद होतो. सतिा वाित े

सक, आता आपल्या मनातिे न बोिताही नवर्यािा मजेि.

त्याचा स्कूिरवािा समत्र त्याच्या ह्ा देणगीची चेष्ट्ा करतो व त्यािा एक मान ोपचारतज्ज्ञ ुचवतो. ती नेमकी त्र मीच अ ते. त्याच्या ह्ा देणगीचा सतिाही

प्रत्यय येतो, तेव्हा ती त्यािा ुचवते सक, ‘ह्ा शक्तीचा तू चांगल्या कामा ाठी उपयोग करून घ.े जीवनात त्याच्याकडे एक त्रा म्हणून बघण्यापेक्षा मजा

म्हणून बघ’. तेव्हा तो त ेठरवतो. मंत्राियात ऑसफ च्या कामा ाठी गेिेिा अ ताना तेथ ेआिेल्या एका त्र मीन ेब मध ेठेविेल्या बॉम्बचा ुगावा ह्ािा

सतचे अंतमान वाचून िागतो.. हा वाांना ब मधून उतरायिा िावून िोकांचे प्राण वाचवतो. त्यामुळे तो एकदम प्रस द् होऊन जातो.

वात्र त्याची मुिाखत घेतिी जात.े त्याची ऑसफ ची बॉ ही खुश होते. आता ह्ाच्या प्रस द्ीचा उपयोग करून घ्यायिा पासहजे, मंत्राियातीि वा रखडिेिी

कामे भराभर होऊन जातीि, ह्ा खुशीमधे अ तानाच सतिा एक फोन येतो व सतचा एकदम मूडच बदिून जातो. हा सतच्या मनातीि सवचार ओळखतो. सतचा

नवरा त्यांची मुिगी तान्ही अ ताना सतच्या एकिीवर वा घराची जबाबदारी िाकून सनघून गेिेिा अ तो व सतने एकिीने पुरुषा ारखी वा जबाबदारी पेिून घर

ावरिेिे अ ते. आता ५ वषाांनी सतचा नवरा पश्चाताप होऊन परत येऊ इसच्छत अ तो, पण आता सतिा त्याची गरज न त.े तेव्हा त्यािा ह्ा त्र मी बॉ िा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 31 शासिवाहन शके 1934

पुरुषांचा इतका सतिकारा का त्याचा शोध िागतो व तो सतिा मजावतो सक, ं ार रबरा ारखा अ तो, जास्त ताणिे तर तुिून जाईि, त्यापेक्षा आता त्यािा

पश्चाताप झािा आह,े तर त्यािा माफ करा. नाहीतर तुमच्या मुिीच्याही मनात पुरुष जातीबद्दि सतिकारा उत्पन्न

होईि. अशा ररतीने तो सतचा ं ार ावरतो.

पण आता त्यािा देवीच्या ह्ा देणगीचा एवढा त्रा होऊ िागतो सक कुठेही मोकळेपणे श्वा घेऊ शकत नाही.

तत आजुबाजुच्या मसहिावगााच ेसवचार त्यािा ऐकू येत राहतात. पुढीि वषीही ह े वा पुन्हा जते्रिा जातात तेव्हा

तो देवीिा ागंतो, मिा ह्ा शापातून मुक्त कर. नंतर तो देवळातून बाहरे पडतो. एकांतात अ ताना, यऊे

घातिेल्या मात त्वाची कल्पना नवरा आपणहून ओळखिे अ े सवचार मनात अ तानाच बायकोिा जाणवते सक,

नवर्याची ही शक्ती आता गेिेिी आहे. नको त्या वेळी शक्ती का जावी, म्हणून ती नाराज होते. नंतर त्यािा शोध

िागतो सक आता वा पशुपक्षांच्या मनातिेही आपल्यािा ऐकू येऊ िागिेिे आह ेआसण त्याची अवस्था आगीतून

फोफाट्यात पडल्या ारखी होत े!!!

या स नेमामध े ंजय नावेकर श्रीरंग, सदिीप प्रभावळकर त्याच े वडीि, रखेा कामत बसहरी आजी अशी वाांनीच आपापिी कामे फार छान केिी

आहेत.त्याचबरोबर पक्वान्नाच्या तािािा िोणच्याची फोड जशी शोभा आणत ेत ा ोनािी बेन्द्रेचा नाच स नेची शोभा वाढवतो.

प्रसतमा जोशी

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 32 शासिवाहन शके 1934

आयुष्य ... एक सचत्रपि !

सचत्रपि! सनरसनराळ ेक्षण, एका मागून एक यणेार्या सचत्रांच्या क्रमाने दाखवता येणारा, अ ा हा सचत्रपि. एखाद्याच ेआयुष्यही अ ं३ ता ातं संक्षप्त करून

दाखवणारा. सकती छान झािं अ तं ना जर आपल्यािा हव्या त्या कंल्पना घेऊन आपिं आयुष्यही अ ं३-३ ता ात सवभागता आि ंअ त ंतर! दर ३

ता ांनी नव ं व्यक्तक्तमत्व पांघरायच.ं ुख-ं द:ुखही जास्तीत जास्त ३ ता ांत ंपणारी. ‘आनेवािा पि जानेवािा ह’ै, ह ेदर ३ ता ांनी अनुभवायच.ं बर ं

आपण आपल्या सचत्रपिात नु त े नायकच नाही तर आपणच सदग्दशाक, कथा-पिकथाकार, ंगीतकार आसण ंकिक ुद्ा आपणच. आपणच ठरवणार

कोणती पातं्र हवीत आसण कोण नकोत. गळ्यांचे ंवादही आपणच द्यायचे. ह ंसनमााता मात्र वर ब िाय तोच. त्याच्यासशवाय कुठून येतंय भाडंवि. अ ो...

तर यामुळे गळ्यात जास्त फायदा कोणाचा तर तो आम्हा वेंधळ्या िोकांचा. कुठ े

काय कधी आसण क ंबोिाव ंहे न कळणार्या ंाठी एक वुणा धंी! कुठ ेकाही चकुीच ं

बोििं सक CUT, Take २..

उदाहरणाथा अ ं बघा,

‘अर ेतब्येत छान ुधारल्य,े are you pregnant?’

CUT! RETAKE!

"अर ेबंड्ा, क िी झका मुिगी आहे बघ ती!'

"माझी बसहण आहे ती.' CUT ! RETAKE! SHOT CHANGE

‘ह िो रमी!, मी तुझ्यासशवाय जग ूशकत नाही, माझ ंतुझ्यावर प्रेम आहे.’

‘आ?ं कोण? सतच ेबाबा बोिताय?.’ CUT CUT! RETAKE

नु तं एवढंच नाही तर नको अ िेि ेप्र ंग मस्तपण ेछािता येतीि. कधी हवे अ िेिे प्र ंग घु डता येतीि. म्हणज े ा बूाई खूप किकि करायिा िागल्या

सक शॉि एकदम कि. द ुर ंदृश्य थिे सशमल्यािा ... ुंदर सहमाियाच्या कुशीत, मस्तपैकी थंडीत गरम गरम चहा हातात घऊेन नुबाई शातंपण ेआराम करत

पडल्यात.. सकंवा कधी बायको शॉसपंग ाठी नवर्याच्या मागे िागिी सक शॉि कि! नवरेबुवा गोव्याच्या बीच वर हातात थंड ग्िा घऊेन ब ल्येत...

जगण्यात तोच तोचपणा आिाय बाबा... कंिाळिोय मी या रोजच्या रगाड्ािा अशी पररसस्थतीच नाही. मिा वाििं तर आत्ता मी न्यू योका मधिा

गॉडफादर अ ेन तर नंतर पै े, गाडी, बंगिा न िेिा पण "मां' अ ििेा इमानदार पसुि अफ र . उद्या ‘धनंजय माने' बनून बनवा-बनवी करीन तर परवा

‘बी. ए. फस्िा क्ला फस्िा’ अ ून बेरोजगारीत सपचणारा Angry Young Man बनून भांडविदारांसवरुद् िढीन. अगदीच मिा वाििं तर दासक्षणात्य

‘रोबोि’ बनून ऐश्वयाा बरोबर इश्कही िढवीत ब ीन. बर ंनु तं एवढ्यावर काही ह ेथाबंत नाही. आपल्यािा आयुष्यात हवी ती हवी तशी पातं्र आणण्याचा

असधकार. ‘खा माझी हाडं’ अ ंम्हणणार्या आईऐवजी ‘गाजर का हिवा और गोबी के पराठ’े दणेारी आई आणता यईेि. ‘फुकि समळतयं त ेसगळा आसण

नोकरी शोधायिा िागा’ ह ेरोज ऐकवणार्या वसडिांऐवजी िग्ना ाठी त्यांच्या समत्राच्या ‘जवान बेिी’िा भेिायिा जायचा आग्रह करणार ेपरमपजू्य सपताश्री

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 33 शासिवाहन शके 1934

समळतीि. एक मात्र खर ं की जोडीदार समळण्याच ेहे भरवशाच े सठकाण. अथाात समत्रािा मुिगी अ ेि तर सकंवा ‘कहाणीत काही ‘सिस्ि’ न ेि तरच.

एवढंच नाही तर सजकडे सतकडे आपल्यािा फुकि पो णारे समत्र-मैसत्रणी दु्ा अ तीि.

बर पात्रांचं ोडा हो, एकूणच दैनंसदनी काय अ ेि याचा सवचार करा. Shot 1, Take 1, ACTION.. एका मोया ा बगंल्याच्या तवे्हढ्याच मोया ा शयन

कक्षात मऊ मऊ सबछान्यावर िोळत अ ताना आपल्या ाठी काळी काळी चहा नाष्ट्ा घऊेन आई प्रमेाने उठवत्य.े Shot 2, ACTION.. िडंन अथवा

स डनी मधीि एका पॉश ऑसफ मध्ये एका तेवढ्याच पॉश गाडीतून आपण चाििोय तवेढ्यात नासयकेचा फोन येतो आसण आपण गळी कामं ोडून सतच्या

बरोबर प्रेम आळवायिा िगेच सनघतो. Shot 3 Action.. नासयकेने आधीच ‘सजथ े ागरा धरणी समळत,े सतथ ेतझुी मी वाि पाहत’े ारख ेएखाद ेगाण ेचाि ू

केिेिे अ ते. सतथेच गाता गाता मागे अचानक एकदम ामान्य सद णार े त्र मी पुरुष सवसचत्र अंगसवक्षेप करीत नाचत अ तीि. त्यात नासयकेची वेशभूषा

केशभूषा दर दोन कंेदांनी बदित्ये. त्यात एक कडवं सस्वत्झिांडिा तर द ुरं न्यूझीिंडिा. मग सदव भर न केिेल्या कामामुळ ेआसण जास्ती केिेल्या नाच

गाण्यामुळ ेथकवा आिाच तर Shot 4 मध्य ेItem Girl आहेच सक गळा शीण दरू करायिा!

अथाात सचत्रपि आिा म्हणजे खिनायक आिाच. तो काय २-४ खून करेि, दरोडे घािेि, बँका िुिेि, आपल्यािा काय त्याच?ं अगदीच नासयकेवर

त्याचा डोळा आिा सकंवा ‘खानदानी’ दषु्मनी वगरे अ िी तेंव्हाच काय तो आपल्या मोर येणार. तरी घाबरतो कोण त्यािा? आपण तर नायक!

त्याच्याकडून जरी पोिभर मार खाल्ला तरी आपल्यािा डोक्यावरच्या एका जखमे व्यसतररक्त काहीही होणार नाही याची फुल्ल ग्यारिंी. शवेिी "खिनायक'

म्हििं की सबचार्यािा ‘कानून के हवािे’ सकंवा ‘भगवान के घर’ जावचं िागत.ं त्याच्या आधी त्यािा बडव बडव बडवनू

घेणे हेच तर नायकाच्या जीवनाच ं ाथाक अ त.ं त्यामुळ ेखिनायकाचा प्रश्न पण समििा. एकूणच काय तर स्वतःच्या

सचत्रपिात राहण ेह्ा ारख ंद ुरं खु नाही.

पण खरंच? खरंच का आपण एवढे ुखी अ ू? ततच्या खोट्या मुखवट्यांचा, नात्यांमधल्या उथळपणाचा,

भपकेबाज श्रीमंतीचा आपल्यािा कंिाळा नाही येणार? ह्ा रुपेरी दसुनयेत दु्ा तोच तोचपणा नाही यणेार? बदु्ीिा गजं

नाही चढणार? किात्मकतेचा गळा नाही का आवळिा जाणार? आसण शेविी आपण ही त ेच मेकअप चढसविेिे

नकिी पुतळे होऊन ब णार. आपल्यातिे अ े सकती जण एवढ्या सहमतीच ेअ तीि की ज े‘श्वा ’ मधल्या

आजोबा ंारखं किु वास्तव पचवत धीराने तोंड देतीि? सकती जण ‘Pursuit of Happiness’ मधल्या Chris ारख ं

वतामानावर मात करून भसवष्यािा सजंकतीि? सकती जण ‘रंग दे ब ंती’ मधल्या DJ ारखी क्रांती घडवण्याचा प्रयत्न

करतीि?

शेविी काय हो तुम्ही सचत्रपिात राहा की वास्तवात राहा, नेहमीच्या चाकोरी बाहेर जाऊन माजािा काही दंशे दणे्याच ंधाड केिं म्हणजेच खर ंऑस्कर

समळविं.

भाग्यश्री जोग

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 34 शासिवाहन शके 1934

गोष्ट् सबटू्टची ...

एक काळ अ ा होता जवे्हा घरोघरी िी.व्ही. नव्हता. सचत्रपि पहायिा जाण्याचे अपू्रप होत.े त्या काळातल्या एका सनराग मुिीची ही गोष्ट्... गोष्ट् सबटू्ट स नेमािा

जाते त्याची आसण गोष्ट् त्या काळातल्या भाबडेपणाची देखीि !

सबटू्टचा सचमुकिा जीव आता भांड्ात पडिा होता. आता जरा ती नीिपणे खुचीत ब िी. गेिे काही सदव फार धावपळीचे गेिे होते. त्याच ेअ े झािे की ७/८

सदव ांपूवी सबटू्ट जवळपा आिी की ताई आसण सतच्या मैसत्रणी अचानक "च' च्या भाषेत बोिायिा

िागल्या. "च' ची भाषा तर सबटू्टिा असजब्बात मजत नव्हती पण आपल्यािा मज ूनय े

म्हणून त्या गळ्याजणी "च' च्या भाषेत बोित आहेत हे मात्र नक्की मजि!े

त्यांच्या चेहर्यावरचा न िपणारा आनंद, सवस्फारिेिे डोळे आसण कुजबुजत

अ ताना नकळत उंचावणारा आवाज हे गळेच सबटू्टिा कुतुहिाचे वािू िागि.े

काय बरं बोित अ तीि त्या? कोणीतरी नवे खळेणे आणिे अ ेि का आसण त े

आपल्यािा दाखवायचे न ेि म्हणून तर त्या अशा कुजबुजत बोित न तीि?

छ.े. त े न णार. मागच्याच आठवड्ात नाही का भांडण झािे तेव्हा ताईच्या

मैसत्रणीनी सबटू्ट आसण सतच्या समत्र मतै्रीणीना सचडविे होते की, "जा जा.. खळेा तुम्हीच. आम्ही काही

आता तुमच्या ारख्या िहान नाही आहोत खळेण्यांशी खळेायिा. नकोच्चेत आम्हािा तुमची खळेणी' तेव्हा हे गुसपत खळेण्यासवषयी

नक्की न णार. मग खाऊ अ ेि का कोणी आणिेिा आसण तो आपल्यािा दते न तीि? छे... ताई काय आपल्यािा सदल्यासशवाय खाऊ खात नाही काही कधी.

तेव्हा खाऊ-सबऊची काही भानगड न णार. काय अ ेि बरे मग त्यांची गम्मत? सबटू्ट जवळ आिी की त्या बोिायच्या तरी थांबत तरी सकंवा आवाज तरी बारीक

करीत. काय बोिताय म्हणून सवचारिे की, "तुिा काय करायच्यात गं मोया ांच्या गप्पा?' म्हणून सतच्यावर ओरडत. ह्ा मैसत्रणी बरोबर अ ल्या ना की ताई पण

त्यांच्या ारखचे वागत ेहा.ं आता बाबा आि ेकी अगदी िक्षात ठेवून ताईने मिा खूप त्रा सदिा हे ांगायिाच पासहजे. सबटू्टन ेमनाशी पके्क केिे.

अ ेच अजून एक-दोन सदव गेि.े आईन ेसबटू्टिा नव्या ररसबनी आणल्या. ताईन ेमग उदबत्ती िावून त्यांच्या कडा जाळून सदल्या. सबटू्टन ेहट्ट केिा म्हणून मग ५

भोकांची नक्षी पण काढून सदिी ररसबनीवर. त्या ररसबनी समरवण्यात सबटू्ट ताईचे आसण सतच्या मैसत्रणींच ेगुप्त बोिण ेसव रूनच गेिी. खरे तर सतच्या िक्षातही नव्हत ेत्या

अशा काही बोित होत्या म्हणून. पण खळेायिा गेल्यावर झािे काय की चकताना राजूशी भांडण झािे. सबटू्ट त्यािा म्हणािी, "ए राजू, अ ेन ते काही चकायच.े

थांब मी तुिा सशकवते क े चकायच ेत.े' राजूिा आिा राग. तो म्हणािा, "ए राहू दे हां.. मोठी आिीये शहाणी मिा सशकवणारी. स्वत:िा काय फार मोठ्ठी मजत े

का गं? मग अ ेच आहे तर ताई आसण सतच्या मैसत्रणी स नमेािा जाणारेत उद्या, त्या का तुिा फ वून, घरी ठेवून जाणारेत? ांग न ांग' सबटू्टिा खूप धक्का ब िा.

आपल्यािा कोणीतरी ढकिून खािी पाडिेय अ े सतिा वािि.े सतच ेतोंड सहरमु िे तरी पण उ ना आव आणून ती राजूिा म्हणािी, "ए खोिारड्ा, उगीच

काहीतरी नको ांगू . माझी ताई मिा फ वून जाणारच नाही मुळी. तझुीच ताई जाणार अ ेि.' पण सतचे मग भांडण्यात सकंवा खळेण्यात कुठेच मन िागेना. ताई

आसण सतच्या मैसत्रणी सचरकी खळेत होत्या सतकडे ती गेिी आसण ताईिा म्हणािी, "ताई ताई, हा राजू बघ ना काहीही बोितोय. त ूनाही ना गं मिा फ वून स नमेािा

जाणार?' ताई आसण सतच्या मैसत्रणी खळेता खळेता एकदम थांबल्याच. ताई अंजूवर ओरडिी, "बघ, तरी तुिा ांसगतिे होते राजूिा ांगू नको म्हणून. कळिे ना

आता सहिा.. आता हे रडतराऊ ध्यान आपल्या पाठी िागणार.' म्हणजे राजू म्हणािा त ेखरे तर! तो धक्का आसण ताईन े गळ्यां मोर रडतराऊ म्हणण्याने झािेिा

अपमान सबटू्टिा अ ह् झािा. मु म ुत पाय आपित ती घरी गेिी. नेमक्या शेजारच्या काकू आईकडे स्वेिर सशकायिा आिेल्या होत्या. आईन ेखरे तर सबटू्ट रडत

रडत आिेिी पासहिी होती. पण आत्ता सतच्याकडे िक्ष सदि ेतर स्वारी मोठे भोकाड प रेि हे आईिा मासहती होत.े म्हणून सतने सबटू्टकडे आपिे िक्षच नाही अ े

दाखवि.े थोडा वेळ आईच ेिक्ष आपल्याकड ेजाण्याची वाि पाहून सबटू्ट आतल्या खोिीत जाऊन पिंगावर पािथी पडून रडू िागिी. ताई आपल्यािा फ वनू

स नेमा जाणार ह्ाचे तर द:ुख होतेच. सशवाय ही गोष्ट् राजूिा मासहती होती आसण आपल्यािा नाही, हा अपमानही होता. आईन ेिक्ष न सदल्यान ेतर अपमानाचा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 35 शासिवाहन शके 1934

कडेिोिच झािा होता. सबटू्टचे सचमकुिे जग अनपेसक्षतररत्या द:ुखाने भरून गेि.े थोड्ा वेळाने काकू घरी गेल्यावर आई आत आिी तर काय, रडता रडता सबटू्ट

झोपून गेिी होती. वेणीति ेकाही के ुिून कपाळावर आिे होते. गािावंर अशंु्रचे ओघळ वाळून गेिे होत.े अजूनही झोपेत मधचे हंुदके येत होत.े आईन ेसतच्या

कपाळावरचे के मागे केिे आसण मनाशी म्हणािी आता हे ध्यान ताईबाईचं्या मागे िागणार तर.

आईिा वाििे होते त ेच झािे. थोड्ा वेळाने सबटू्टिा जाग आल्या आल्या सतन े "मिा पण ताईबरोबर स नेमािा जायच ेआहे' अ ा धोशा ुरु केिा. तोपयांत

ताईदेखीि खळूेन घरी आिी होती. आई आसण ताई समळून सबटू्टची मजूत काढू िागल्या. "तुिा मजत नाही गं स नेमात काय बोितात त.े मग तुिा कंिाळा येईि

ना म्हणून तू नको येऊ स नमेािा'. "नाही, मिा मजत.े मिा पण यायचेय तुझ्या मैसत्रणींबरोबर स नेमािा.' "अगं, तो भुताचा स नमेा आहे. तुिा भीती वािते की

नाही? म्हणून तू आपिी मस्तपकैी घरीच रहा हां.' " नाही .. मिा यायचेय.. भीती वाििी तर मी तवे्हा घट्ट डोळे समिून घेईन. ताईचा हात धरून ठेवेन. पण मिा

यायचेय.' आता आई पण कंिाळिी. आई म्हणािी, "बरं उद्याचे उद्या पाहू. आता हात-पाय धुवून शभुंकरोती म्हणायिा ब तर. पाढ ेपण गळे म्हणून झािे

पासहजेत. पावकी, सनमकी सव रायची नाही. पूणा म्हणायची. माझ ेिक्ष अ णार आहे.' आईच्या आवाजाचा बदििेिा पोत सबटू्टन ेसिपिा. ती पिकन हात-पाय धुवून

शुभंकरोती म्हणायिा गेिी. त्या सदवशी रात्री झोपेपयांत सबटू्ट अगदी शहाण्या ारख ेवागत होती.

नेहमीप्रमाणेच काळ झािी. ताई व सबटू्ट, दोघींची शाळेत जायची गडबड ुरु झािी. सबटू्टन ेआज पण शहाणपणाचा

"घेतिा व ा' ोडिा नव्हता. रोजच्या ारख ेपाण्यात खळेत न ब ता, आई ओरडायच्या आत, ती अंघोळ करून

बाहेर आिी. आपापिी बिण ेपिापि िावून, युसनफॉमा घािून तयार झािी. पांढरे बूि बाहेर काढून ठेवि.े दप्तर भरून

घेति.े गळे अगदी पिकन, आवाज न करता आवरिे. आईिा नविच वाित होत.े उठल्यापा ून सबटू्टने एकदाही

स नेमाचा सवषय काढिा नाही त ेपाहून आई मनात म्हणािी, " सव रिेल्या सद तात बाई ाहेब कािचा हट्ट. चिा बरे

झािे! आता सहिा दपुारी िवकर झोपविे की ताईिा स नेमािा जाता येईि.' आईन ेडब्यात तूप- ाखर िावून पोळी

सदिेिी पाहून सबटू्ट खुश झािी. सतच्या वेण्या आई वर बांधनू देत होती तेव्हा हळूच आईिा म्हणािी, "आई, आज मी

शहाणी झािेय ना?' आई कौतुकाने म्हणािी, "हो तर! दृष्ट्च काढायिा पासहजे अगदी' "मग पाठवशीि मिा

ताईबरोबर स नेमािा?' "आहेच का अजून ते डोक्यात खूळ? मिा वाििे सव रिी . जा आता सनघा. शाळेिा उशीर

होईि.' "हो..सनघतेच. अच्छा आई.'

केव्हा एकदा शाळा ंपते आसण आपण घरी जातोय अ ेसबटू्टिा वाित होते. त्या सदवशी शाळा नेहमीपेक्षा खूप जास्त वेळ होती बहुतके! सकती वाि पासहिी तरी

ंपतच नव्हती. अखरे एकदाची शाळा ुिल्याची घंिा वाजिी. सबटू्ट आसण सतच्या समत्रमैसत्रणी दप्तरे घेऊन घरी पळत सनघािे. त्या सदवशी सबटू्ट कोणािा अगदी

काड्ापिेीचे ररकामे खोके बघायिाही थांबू देत नव्हती. रस्त्यान े येताना मांजरीिा हात िावण ेनाही, कुत्र्यािा उरिेिा डबा दणेे नाही, सतने कोणािाही रस्त्यात

थांबूच सदिे नाही. थेि घर गाठिे. त्या सदवशी ही गळी फिावळ इतक्या िवकर घरी कशी परतिी ह्ाच ेकॉिनीतीि गळ्यांनाच नवि वािि.े आल्या आल्या

सबटू्टने दप्तरातीि डबा काढिा. हातपाय धुति.े कपडे बदिि.े पािपाणी घ्यायिा मदत केिी. शहाणपणाच ेमूतीमंत रूप म्हणजे सबटू्ट अ ेच आज कोणािाही वािि े

अ त.े जेवणे झािी. कधी नव्हे ते आई आज जेवून झाल्या झाल्या म्हणािी, "चिा आता झोप ूया गळ्यानी थोडा वेळ.' हे ध्यान झोपिे की ताईिा सनवेधपण े

मैसत्रणींबरोबर स नेमािा जाता येईि अ ा सतचा अतंस्थ हेतू होता. पण सबटू्ट क िी खि. ती म्हणािी, "मी नाही झोपणार. मिा ताईबरोबर जायच ेआहे.' आता मात्र

ताई वैतागिी. दीड वाजत आिा होता. तीनचा स नेमा म्हणजे अडीचिा तरी सनघायिा पासहजे होते. आता हे भूत हट्ट करत ब ि ेतर झािेच. ताई ओरडिी, "मी

असजब्बात नणेार नाहीये तुिा माझ्या मैसत्रणींबरोबर. दर वेळी काय... शेपिू बरोबर आहेच. काही गप्पा पण मारता येत नाहीत मग आम्हािा.' आई पण म्हणािी की,

"सबटू्ट त ूझोप. स नेमािा तू जायच ेनाहीये .' आता सबटू्टचा भोंगा मोया ान े ुरु झािा. त्यावर आई सचडिीच. " हे बघ तुिा वाित अ ेि की दरवेळी आपण मोया ान े

आवाज काढून रडू आसण मग आई आपल्या मना ारख ेकरेि, तर तो तझुा भ्रम आहे. आवाज बंद कर आसण झोप बघू गुपचूप.' सबटू्टचे हंुदके आणखीनच वाढिे.

आता शेविचा आसण सनकराचा प्रयत्न करायिा हवा हे सतने ओळखिे.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 36 शासिवाहन शके 1934

ुदैवान ेआज बाबा घरी होत.े ती रळ त्यांच्या जवळ जाऊन मोया ान ेरडायिा िागिी. सतचे डोळे पु ून बाबांनी सतिा सवचारिे, "कुणी? कुणी त्रा सदिा आमच्या

राणीिा? आपण त्याचे घर उन्हात बांधू हा.ं शहाणी माझी ोनी ती.' "नाही sss मी नाही राणी आसण मी ोनी पण नाही.' सबटू्ट आता हातपाय प रून रडायिाच

ब िी. आधीच बाबांना कोणी रडििेे आवडायचे नाही. त्यात त्यांची िाडकी सबटू्ट रडिेिी तर त्यांना असजबात हन व्हायचे नाही. "अगं हो..हो..मिा ांग तर

काय झािे त.े' "मिा स नेमािा जायचेय. ताई मिा नते नाही. ती मैसत्रणींबरोबर जाणार आहे' सबटू्टचा रु का आवाज, रडून िाि झािेिे डोळे, ुकिेिा चेहरा...

होतो आहे तो सबटू्टवर १०० िके्क अन्याय होतो आहे, ह्ाची बाबांना खात्री पिायिा एवढ ेपुरे े होत!े त्यानी ताईिा हाक मारिी. "ताई इकडे ये पाहू. हे बघ. सबटू्ट

तुझी िहान बहीण आहे ना आसण त ूसतची ताई. मग सतिा न नेता का बरं पाहायचा स नमेा? सतिा पण घेऊन जा' ज्या शब्दांची सबटू्ट वाि पाहत होती ते शब्द कानावर

पडताच बिण दाबावे त े सतच ेरडण ेथांबिे. पिकन जाऊन सतने तोंड धतुि.े कंगवा घेऊन आईपाशी गेिी. "आई आई मिा बाबा हो म्हणािे जायिा. माझी गोंडे

ोडून वेणी द ेन घािून.' आता बाबाच हो म्हणाल्यावर आईच ेकाहीच चाििे नाही. सबटू्टबाई गोंडे ोडून, नवा पांढराशुभ्र रेमॉक घािून ताईच्या आधी तयार होऊन

दाराशी उभ्या रासहल्या. हो .. तेवढ्यात उशीर झािा म्हणून ताई जायिा नको!! ताईन े सबटू्टचा हात धरिा आसण चरफडत चािायिा ुरुवात केिी. मैसत्रणींना

बोिावत, गळ्याजणी गोळा होत होत, अखरे एकदाच्या स नमेािा सनघाल्या. आज सबटू्टचे बाबा घरी आहेत म्हणजे सबटू्टिा घेऊन जाण्याखरेीज आपल्यापुढे पयााय

नाही हे त्या गळ्यांच्या िक्षात आिे त े त्यानी रळ सतच्याकड ेदिुाक्ष करायिा रुुवात केिी. सबटू्टच्या चािीने चािताना आपोआपच ताई आसण सबटू्ट बाकी

गळ्यांच्या मागे रहात होत्या. राजेश खन्नाचे िग्न अन्जु महेंदू्रशी होणार की सडम्पिशी अशी ज्ञानवधाक चचाा गळ्या चािता चािता करत होत्या. सबटू्ट बरोबर

अ ल्याने ताईिा त्यात भाग घेता यते नव्हता म्हणून सतची सचडसचड होत होती.

तो शाळेपेक्षा वेगळा रस्ता, सथयेिरवरची गदी, ताईच्या मैत्रीणींचे अनाकिनीय बोिण ेह्ा गळ्यामुळे सबटू्टिा खूप सभंगर्या एकदम सफरत आहेत अ ा भा होत

होता. ती सतकीिाची सखडकी, िाईन, सनरसनराळी माण े.. एक अनोख ेसवश्व सबटू्ट मोर उिगडत होते. स नेमाची मोठािी पोस्ि ा सबटू्ट "आ' वा ून बघत होती. "ए,

तोंड समि. माशी जाईि तोंडात!' अंजू म्हणािी तशा गळ्याजणी सफस् कन ह ल्या. एरवी खरे तर ह्ावर सबटू्ट भांडिी वा रडिी अ ती. पण आज स नेमािा

यायिा समळाल्याच्या आनंदात सबटू्टने त्यांना माफ करून िाकि.े त्या गळ्या आता सथयेिरमध्ये जाऊन ब ल्या होत्या आसण सबटू्टचा जीव जरा भांड्ात पडिा

होता.

आता आपण नक्की स नेमािा आिो तर. स नेमा स नेमा म्हणतात तो अ ा अ तो होय. सतन ेआता त्या घडीच्या खुच्याा, मोरचा पडदा ह्ासवषयी मोया ा

आवाजात ताईिा प्रश्न सवचारायिा ुरुवात केिी. "ए येडपि, आपण स नेमािा आिोय. इथ ेएवढ्या मोया ा आवाजात बोिायच ेन ते काही.' ताईन ेदिावि.े

तेवढ्यात िाईि बंद झािे. आपोआप सबटू्टने ताईचा हात धरिा. पडद्यावर आता मोठ्ठ ेसचत्र सद ू िागि.े एक िग्न घर, ती गडबड, गजरे... सबटू्ट खुश झािी. "झािा

ुरु स नमेा?' सतन ेताईिा सवचारिे. मोरच्या रांगेतीि िोकही ह्ा प्रश्नावर ह ल्यान ेताईिा खूप िाज वाििी. "हे बघ सबटू्ट तुिा जे काही सवचारायचे त ेअगदी हळू

आवाजात सवचार मिा. हा स नेमा नाही. ही तर सवको िमाररकची जासहरात आहे. अजून स नेमा ुरु व्हायिा वेळ आहे.' सबटू्ट डोळे सवस्फारून बघत रासहिी.

पडद्यावरच े गळे काय बोितायत ते सतिा कळत नव्हत.े पण पाहायिा मात्र मजा येत होती. थोड्ा वेळात ते थांबिे आसण अचानक पडद्यावर खूप गदी सद ू

िागिी. "झािा ुरु स नेमा?' परत सबटू्टने ताईिा सवचारिे. "अगं नाही गं ...अजून नाही.' त्या गदीत मग वेगवेगळी सचत्रे उमिायिा िागिी. शेविी त्याति े"दो या

तीन ब ' हे सबटू्टिा कळिे. वड्ा खाताना आई हावरिपणा करू नको ांगत.े एक सकंवा फार फार तर दोन वड्ा घ्यायची परवानगी देत.े त चे हे सद ते आहे.

मात्र हे स नेमावािे खूप चांगिे आहेत. ते अजून एक म्हणजे तीन घ्यायिा पण हो म्हणत आहेत अ े सबटू्टिा वािि.े वड्ांच्या आठवणीने सतिा भकू

िागल्या ारखी झािी. मग आईने सदिेिी सबसस्किे खाऊन झािी. सबसस्किे खाल्ल्यावर तहान तर िागणारच ना? मग पाणी सपऊन झािे. ारख ेसबस्कीि द,े पाणी द े

करून ताई वैतागिी होती. "झािे का आता गळे की अजून काही रासहिेय?' ताईन ेसवचारिे. सततक्यात पडद्यावर नवे सचत्र सद ायिा िागि.े "झािा ुरु स नमेा?'

सबटू्टने ताईिा सवचारिे. "अग ही तर न्यूज रीि आहे. हे बघ, आता ारख ेारख ेनको सवचारू, स नमेा ुरु झािा की मी ांगेन तुिा.' पडद्यावर कोणीतरी जोरजोरात

भाषण करत होत.े सबटू्टन ेआपिे कान दाबून ठेवि.े परत सचत्र बदिि.े आता काय स नमेा रुु झािा की काय? सबटू्टने ताईकड ेबसघति,े पण ताई काही म्हणािीच

नाही की हो हाच स नमेा... म्हणज ेअजून स नेमा ुरु झािा न णार. "समरगीचा रुग्ण आढळिा तर मदत करा. उद्या तुमच ेकोणी आपिेही अ चे रस्त्यावर पडिेि े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 37 शासिवाहन शके 1934

अ ू शकत.े' पडद्यावर सनवेदन चािू होत.े तो समरगी येऊन पडणारा माणू पाहताना सबटू्ट घाबरिी. सतन ेडोळे गच्च समिून घेतिे. डोळे समिल्यावर तो माणू

सद ेना ा झािा. सबटू्टिा जरा बरे वािि.े पण सतने डोळे समिूनच ठेविे. "हो परत आपण डोळे उघडिे आसण तो माणू सद िा तर काय करायचे? त्यापेक्षा

समििेिेच बरे... स नेमा ुरु झाल्यावर ताई ांगणार आहेच तेव्हा उघडू या डोळे,' सतने सवचार केिा. काळची शाळा, हट्ट करण्या ाठी रडण्याचे झािेिे कष्ट्,

उन्हातून सथयेिरपयांत चाित येण,े सथयेिरमधिा गारवा आसण मऊ खुच्याा... सबटू्टचे डोळे आता सतिा मदु्दाम समिायिा िागत नव्हतेच. आपोआपच समित होत!े

स नेमा ुरु झािा, त े ांगायिा ताईने सबटू्टकडे पासहिे तो काय! सबटू्ट गाढ झोपिी होती. ताईिा ह ायिा आिे आसण पुढचा स नेमा आता प्रश्नांसशवाय सनवेधपण े

पाहता येणार म्हणून हाय ेही वािि.े सतन ेहळुच सबटू्टिा आपल्या बाजूिा ओढून घेतिे व सतचे डोके आपल्या मांडीवर ठेवून ती थोपिू िागिी.

व ंदा सिळक

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 38 शासिवाहन शके 1934

खतर ेमें!

गेल्या काही शतकांमध्ये सवज्ञानाने भयंकर प्रगती केिी आह.े मुबिक अन्नधान्य, कपडेित्त,े गाड्ा-बंगिे हे गळे सनमााण केिे आह.े रोगराईचा नायनाि

केिा आह.े सवज्ञान चदं्र-मंगळावर जाऊन पोचि ेआह ेआसण सवश्वातल्या क ष्णसववरा ंारख्या चमत्काराचंे रहस्यही त्याने उिगडिे आह.े पण या इथ,े या

आपल्या प र्थवीवर, गरागरा सफरणार ेआसण गळ्या गोष्ट्ी आपल्या पोिात ओढून घेणार ेएक क ष्णसववर सवज्ञानाच्या कक्षेबाहेर आहे अ े सद ते. हे क ष्णसववर

सवज्ञानाच्या, सकंबहुना ामान्यज्ञानाच्याही, कक्षेबाहेर राहणार् या बुसद्मान िोकांनाच सद ते आसण त्यािा त्या िोकांनी नाव सदिे आहे, "खतरा'!

हा खतरा म्हण ेनकोनको त्या गोष्ट्ी दरादरा ओढत आपल्या पोिात घेऊ पाहतो आसण त्या गोष्ट्ी खचूेन बाहेर काढायिा त्या िोकांना उगाच धावपळ करावी िागत.े

या खतर् यात वारंवार जाणारी एक गोष्ट् आपल्यािा मासहतच आहे. ती खचेिी जाऊ िागिी की िोक जाळपोळ, हाणामार् या करून ती बाहेर ओढू िागतात, ती

ओढल्यान ेबाकीच्यांच्याही अशाच वस्तू आत खचेल्या जाऊ िागतात आसण त्यांची ओढाओढी हे एक महत्त्वाचे काम होऊन ब त.े

पण आपण आज या खतर् यात ओढल्या जाणार् या असतमहत्त्वाच्या गोष्ट्ी ोडून

काही महत्त्वाच्या गोष्ट्ींकड े पाहणार आहोत.

तर या खतर् यात वारंवार ओढिी जाणारी दोन क्रमांकाची गोष्ट् आहे ंस्क ती.

ंस्क तीच ेखतर् यात जाण-ेयेणे ह ेफार ंवेदनशीि अ ल्याने ंस्क ती खतर् यात

गेल्याची बोंब वारंवार ऐकायिा समळत.े आता ह े ंवेदनशीि म्हणज े सकती

ंवेदनशीि? तरूण पोरींच्या कपड्ाच्या कमी होणार् या िाबंीच्या इंचा-इंचावर

सकंवा तरूण पोरांच्या झुिपांच्या वाढणार् या िाबंीच्या इंचा-इंचावर ही ंस्क ती

खतर् याकडे इंच-इंच रकत अ त.े ंस्क ती खतर् यात जाण्यािा फार मोठी परंपरा

आह,े सकंबहुना मानवी इसतहा ाच्या प्रत्येक सदवशी ही ंस्क ती खतर् याकडे खचेिी

गेिी आह ेआसण ते पाहून कोणी ना कोणी बोंब ठोकिेिी आह.े माण ाच्या इसतहा ातिा बहुतेक वेळ ही ंस्क ती खतर् यातून खचेून आणण्यातच गेिेिा

आह.े आधुसनक इसतहा ात पाहायचे झािे तर बायका नऊवारी ोडून पाचवारी ने ायिा िागल्या तेव्हा ंस्क ती खतर् याकडे फरपित गेिी, पुरुष शेंडी सकंवा

गोिा ोडून के ठेवू िागिे तेव्हा ंस्क ती खतर् याकड ेभेिकांडिी. एकत्र कुिंुब ोडून िोक वेगळ ेराहायिा िागिे तेव्हा ंस्क ती तोंडावर पडिी, िोक

िग्न न करताच एकत्र राहू िागिे तेव्हा खतर् याने ंस्क तीची िक्तरे केिी. अशा या सछन्नसभन्न झािेल्या ंस्क तीचे अवशेष अजूनही काही िोक प्राणपणाने

धरून आहेत आसण खतर् याच्या राक्ष ी जोरापुढे िाचा रोवून उभे आहते. हे काम त्यांना कोणीही न ांगता त्यांनीच खांद्यावर घेतिे आहे हे सवशेष! तर अशा या

ंस्क तीच ेखतर् याकडे खचेिे जाण ेनक्की कधी ुरू झािे ह ेपाहावे म्हणून आम्ही मध्ययुगीन इसतहा ात चक्कर मारण्या गेिो अ ता एक नयनरम्य दृष्य

सद िे. ातवाहन काळात एका तरूणीने उत्तरीय पांघरल्याबद्दि एक व द् ंस्क तीखचेक ठणाणा करताना आम्हािा सद िा. आणखी मागे न जाता सतथूनच

आम्ही परत सफरिो. परंतु मागे गेिो अ तो तर कोणीतरी झाडाच ेपान ल्यायल्याबद्दि एखादा आसदमानव बोंबाबोंब करताना नक्की सद िा अ ता. तर अ ो.

खतर् याकडे जाणारी सत री गोष्ट् म्हणजे खुद्द प र्थवी! होय, खुद्द प र्थवीच प र्थवीवरच्या ामान्य माण ांना अदृष्य अ णार् या खतरारूपी भोवर् यात खचेिी जात

आहे आसण ज्यांना ाधा मंुग्यांपा नू रवा सकंवा उंदरांपा ून धान्य वाचवता येत नाही अ े सकत्येक िोक सतिा वाचवण्या ाठी बाह्ा र ावून उभ ेठाकि े

आहेत. त्यांना स्वतःची सचंता नाही, सचंता अ ेि तर फक्त प र्थवीची! म्हणून ते उदार मनाने गरै ोय हन करतात. वषाातून एक ता सदव ेबंद ठेवतात. घरातून

कापडी सपशव्या घेऊन जायचा त्रा हन करतात, िमरेि घेऊन िेकडीवरच्या झाडािा पाणी घाितात, प र्थवीिा खतर् यातून खचेण्या ाठी चक्क सदव ातिे

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 39 शासिवाहन शके 1934

एक-दोन ता देतात. नंतर नाईिाजाने त्यांना कार घेऊन कारखान्यात कामािा जावे िागते, नाहीतर नक्कीच अजून एखादा ता सदिाच अ ता त्यांनी. तर

अ ो.

आजकाि नवीनच खतर् यात जाऊ िागिेिी गोष्ट् म्हणजे आमचा इसतहा . हे फारच गभंीर आह ेअ ेकाहींचे मत आहे. "इसतहा खतर् यात गेिा तर आम्ही

जगायचे क ?े एकवेळ भसवष्य गिेे खतर् यात तरी बेहत्तर, आम्ही आमचा इसतहा खतर् यात जाऊ देणार नाही' अ ेकाही िोक आपाप ात बोिताना

ऐकल्याचे ऐसकवात आह.े इसतहा खतर् यात जाऊ िागता क्षणीच, पाऊ पडताच भूछते्र उगवावीत त े, इसतहा तज्ज्ञ, इसतहा ंशोधक आसण

इसतहा िखेक गल्लोगल्ली उगवायिा िागिे आहेत. अमक्या तमक्याच्या बखरीत फिाण्या ढकाण्याचा अपमान आह ेआसण फिाण्या ढकाण्याच्या पत्रात

अमक्या तमक्याचा न्मान आह ेअ ेस्वतःच्या पाचपैशाच्या पुस्तकात सकंवा दमडीच्या ब्िॉगवर सिहून सिचभर छाती ठोकून िोक इसतहा ािा खतर् यातून

बाहेर काढायिा प्रयत्नांची शथा करू िागिे आहेत. अ ा इसतहा खतर् याकडे जाण्यापा ून वाचवण्या ाठी काही िोक ऐसतहास क िोकांचे पुतळे इकडून

सतकडे हिवून पाहात आहेत, तर ते पुतळ ेहिताना पाहून काही िोकांना आपणच खतर् याकडे खचेिो जात आहोत अ े भा व्हायिा िागिे आहेत. तर

अ ो.

अशा अनेक वस्तू ांप्रतकाळी खतर् यात खचेल्या जात आहेत अ े कळते. वाचकािा जर अशी एखादी खतर् याकडे जाणारी महत्त्वाची गोष्ट् सद ून आिी तर

तात्काळ प्रस्तुत िेखकाशी ंपका करावा ही सवनंती; म्हणज ेखतराग्रस्त गोष्ट्ींच्या यादीत सतचा अंतभााव करता येईि आसण वाचकाचेही नाव खतरा पासहिेिा

मनुष्य म्हणून अशा मनुष्यांच्या यादीत जोडता येईि. तर अ ो.

सनरंजन नगरकर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 40 शासिवाहन शके 1934

गीतेची िुभ सशकवण (४) : ज्ञान योग भाग - १

गुरुदेव शंकर अभ्यंकर म्हणतात, "गीतेत खंडन-मंडन नाही. गीता म्हणजे तत्त्वज्ञानाच्या वा शाखांचा अिौसकक मन्वय आहे. गीतेपूवी ज्ञानमागा व कमामागा

(एका दृष्ट्ीने उत्तरमीमा ंा व पूवामीमां ा) अ े दोन मागा होत.े ज्ञानमागाातीि ज्ञान स्वीकारून भगवान श्रीक ष्णांनी त्यातीि सनष्क्रीयता त्यागिी आसण कमा

स्वीकारतांना त्यातीि फिा क्तक्त िाकिी.' ते पुढे म्हणतात, "ईश्वराच्या बाह्, व्यक्त रूपावर गीतचेा भर आह.े पण वाातीत, वामय, वाांतयाामी ईश्वर

गीतेिा सप्रय आह.े'

ध्येयप्राप्ती ाठी गीतेने ाधनेच ेअनेक मागा ांसगतिेि ेआहेत. भक्तीमागााचा अविंब करतांना एक आराध्यदैवत अ िं की तल्लीनता हज ाध्य होते.

कमायोगी आपल्या कायाात एकमग्न होऊन जीवनाच ं ईसप् त ाधू ं पाहतात. पण ज्ञानयोग भारी कठीण. आधी "ज्ञान’ म्हणज ेकाय? इथपा ूनच ुरुवात.

प्लेिोच्या व्याख्येनु ार, ज्ञान म्हणजे जे " त्य, आधारभूत, सवश्व नीय' आह ेत.े पण गेिीयारने दाखवून सदिं की या तीनही गोष्ट्ी अ ूनही ज्ञान होतंच अ ं

नाही. त ंच "स्थासनक ज्ञान', "अपूणा ज्ञान' , "शात्र मीय ज्ञान' हे देखीि ज्ञानच. बायबि मधीि "जेनेस ' प्रकरणात "ज्ञान' म्हणजे "भान', "िैंसगक जाणीव',

"वस्तुसनष्ठ मासहती' अश्या गोष्ट्ी ग हीत धरिेल्या आहेत. ज्यूईश आसण इस्िामी ंत म्हणतात की "ज्ञान भगवंतापा ून येते व म्हणून ज्ञान अतीव महत्त्वाच ं

मानावं .' अश्या रीतीने 'ज्ञान' या शब्दातच आपण अडकून पडतो. मग पुढे क ं जाणार ?

ठीक आह,े आपिी बुद्ी व पंचेसन्द्रयांचा वापर करून मानव एकदाचा ज्ञानमागाावर सनघािा. समळेि त्या गोष्ट्ींची नोंद करीत करीत त्याने ग्रथं सिसहिे,

’गूगि’देखीि बनवि.ं सिचकी माराि सतथ े ज्ञान ापडेि अ ं वािू िागिं, तरी प्रश्न ंपेनात. ऋग्वेदात म्हििंय त ा " भसूमम सवश्वतो व त्वात्यसत्तष्ठ ं

दशांगुिम', म्हणज ेवामनावतारा ारखा प र्थवी व सवश्व व्यापूनही "तो’ दहा अंगुळ ेराहतोच. आता हा "तो’ कोण?

गीता ागंते,

अह ंवशै्वानरो भतू्वा प्रासणना ंदहेमासश्रता ं। प्राणापान मायुक्त: पचाम्यन्न ंचतसुवाध॥ं (१५.१४)

म्हणज े"मी वैश्वानर होऊन प्रासणदेहांत भूक उत्पन्न करतो आसण मीच अन्नाचे पचनही करतो.'

" वास्य चाह ंहृसद संनसवष्ट्ो, मत्त: स्म सतज्ञाानमपोहन ंच । वदेशै्च व:े अहमवेवेद्यो, वेदातंक द्वदेसवदवेचाह ं॥१५.१५॥"

(पूज्य सवनोबांचा अनुवाद- वाांतरी मी कररतो सनवा । देतो स्म सत ज्ञान सववेक वाां ॥ मग्र वेदा ं सह मी सच वेद्य । वेदज्ञ मी वेदरहस्यकताा ॥)

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 41 शासिवाहन शके 1934

"यस्मात्क्षरमतीतोSह ंअक्षरादसप च उत्तम: । अतोS सस्म िोके वदे ेच प्रसथत: परुुषोत्तम: ॥१५.१८॥

(पूज्य सवनोबांचा अनुवाद - मी क्षरा-अक्षराहूसन वेगळा आसण उत्तम । वेद िोक म्हण ेमातें म्हणूसन पुरुषोत्तम ॥) Because the Supreme Being is beyond both Temporal and Eternal; therefore, He is known in this world and in the Scrip-

tures as the Supreme Being (Absolute Reality, Truth, Super soul) (15.18)

अ ंखरंच जर "काहीतरी' सकंवा "कोणीतरी' वाव्यापी अ ेि तर त्याचं ज्ञान होणं हाच आपल्या अनुभूतीचा वोच्च आसवष्कार अ णार, खरं ना ? ज्या ाठी

आयुष्य कारणी िागावं अ ं हेच खर ंज्ञान. अ ं कां बर?ं रोज पुस्तकं वाचतो, भाषण ंऐकतो, ते ज्ञान नव्हे? सववेकानंद म्हणतात, " ारे तं िोक आपल्यािा

ांगतात की ब्रम्ह ह े अनासद, अनंत, अव्यक्त आह.े तेव्हां तका शात्र मानु ार, "ज्ञान' हा शब्द आिा की "मयाादा' आल्या. कारण आपल्यािा "ज्ञान'

पंचेंसद्रयाद्वारेच होतं आसण म्हणून देहाच्या मयाादा आपोआपच येतात.'

मग हा "ज्ञान योग' अश्या मयाासदत ज्ञान प्राप्तीखातर करायचा का? की ज्ञानयोगा ाठी ज्ञानाची व्याख्याच वेगळी आहे? ज्या ज्ञानाच्या प्राप्तीनतंर काहीच उरणार

नाही अ ंज्ञान अ ेि तर? बुद् धमा ागंतो की ज्ञान अनेक प्रकारच ेअ ते. नाम, रूप, द:ुख, भय, इत्यासद १६-१७ प्रकार सवशद केिेिे आहेत. जैन धमाात

जास्त आिोपशीर मांडणी केिेिी आह.े (१)पंचेंसद्रयाद्वारे होणारं "मसत ज्ञान' (२) अव्यक्तातून ज्याचा बोध होतो ते "श्रुत ज्ञान' (३) मनश्चक्षु द्वारे होणारं

"अवसध ज्ञान' (४) अंतरी स्फुरण झाल्याने होणारं "मन: पयााय ज्ञान' आसण या ार् यांच्या पिीकड ेअ िेिं ाक्षात्कारी, वाज्ञान म्हणजे "केवि ज्ञान' .

गीतचे्या पररभाषते ागंायच ंतर

"असवनाशी त ुतसद्वद्ी यने वासमद ंतत ं। सवनाशमव्ययस्यास्य नकसश्चतकतुामहासत ॥ २.१७ ॥

(पूज्य सवनोबांचा अनुवाद - "ज्याने हे व्यासपि े वा, ते जाण असवनाश तू । नाश त्या सनत्यतत्त्वाचा कोणीसह न करू शके ॥')

जो ारं चराचर व्यापून "दशांगुळे उरिेिा’ आहे तो जाणण्या ाठी या इंसद्रयांच्या सनरसनराळ्या कोषांच्या मयाादा ओिांडणे असनवाया आहे. देहािा व्यापणारा

अन्नमय कोष; हातपाय आसद कमेसन्द्रयांना सक्रयाशक्तीमळुे व्यापणारा प्राणमय कोष; ऐकण,े चाखण,े हुंगण ेइत्यासद ज्ञानेसन्द्रयांना व्यापणारा मनोमय कोष; रूप

(कमा, नाम) यांना व्यापणारा सवज्ञानमय कोष; आसण अव्याक त म्हणजे अज्ञानस्वरूपात अ णारा आनंदमय कोष..अश्या पांच कोषांच्या पसिकडे स्वयंभू,

असवनाशी अ ं ब्रह्म आह.े त्याचं ज्ञान हे ज्ञानमागााचं उसद्दष्ट् आहे.

गीता ागंत,े

"नाह ंप्रकाश: वास्य योगमाया माव त: । मढूोSय ंनासभजानासत िोको मामजमव्यय ं॥ ७.२५॥

(पूज्य सवनोबांचा अनुवाद -"वेसढिो योगमायेने, अंधार सच जगा मी । अजन्मा सनत्य मी कै ा मूढ कोणी न ओळख े॥')

पण खरंच जर हे आपल्यािा प्राप्त झािं तर? पुन्हा गीतेचा आधार घ्यावा. प्रथम सदव्यदृष्ट्ी समळून मग त्या चक्षूंनी ज्यािा "ते सवश्वरूपदशान’ झािं, त्या

रूपा ंबधंी अजुान काय म्हणतो? त्या ाठी गीतेचे अनेक श्िोक वाचावे. (गीता ११.१० ते ११.३०). पण हे "अनासद, अनंत’ अ े सवराि रूप आपल्यािा

"पेिता’ येत नाही ही ामान्य माण ाची जी अ हायता आहे तीही अजुानाच्या शब्दांत आिी आहे. तो म्हणतो, "मिा हे नको, मिा तुमचं शंखचक्रगदाधारी

रूपच दाखवा.’ ( गीता ११.४५, ४६). म्हणूनच िोक बहुश: भक्तक्तमागााचा अविंब करतात.

आता, अथााथी आसण सजज्ञा ूभक्तानंा त्यांच्या मागाावर ोडून ज्ञानी भक्तांनी या ज्ञानमागाावर क ा प्रवा करावा हे पुढच्या िेखात पाहू.

-माधव भाव े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 42 शासिवाहन शके 1934

नवप्रवाह- गाव झिुा

काही पुस्तके अशी अ तात की ती वेड िावतात. पििणार् या पानाबरोबर आपिेही सवचारचक्र सफरत रहाते."गाव झुिा' हे अशा पुस्तकांपकैीच एक आहे.

४३ िघु िसितांना ांधून बनणारे हे एक दीघा िसित.

पुस्तकाच्या मुखप ष्ठावर सचसत्रत अ िेिी सभक्षेची खापरी आसण काठी म्हणजे जणू सनमोहाच े

प्रतीकच! मिप ष्ठावरीि म. म. देशपांड्ांची कसवता ह्ा पुस्तकाचे जणु ारच !!

एका बैराग्याचा हा प्रवा , जो काही शोधण्या ाठी सनघािा आहे. काय? कशा ाठी? आसण का?

अशां ारख्या अनेक प्रश्नांचे गाठोडे घेऊन. आईने आळविेिी गाणी स्मरणी ठेवून आसण वळण

वािांवर पुढेच जाण्याचा ध्या घेऊन तो चाितोय.

अनेक प्रश्न दोसदत त्याच्या मनात रंुजी घाितात, पाविे थबकतात, मागे वळण्याची इच्छा

होते. ‘शैशव राखतो तो सशष्य. शशैवातिे सनराग प्रश्न ंपि ेकी सशष्यत्वही ंपत’ं. ह ेगुरुचे

शब्द आठवून, त्याना वंद्य मानून गुरूची आज्ञा न मोडता तो पुढच्या असवरत प्रवा ािा

सनघतो. त्याच्या प्रवा ाबरोबर आपणही हा नवखा प्रवा करतो. त्याच्या प्रश्नांत आपणही

गुंततो, तो गुंता आपिाच बनतो. त्याच्या शोधाबरोबर आपण आपिाही शोध घेऊ िागतो.

पुस्तकाची िखेणी सखळवून ठेवणारी आहे. एकदा हातात पडल्यावर, एका दमात वाचून िाकण्या ारख ेहे पुस्तक नक्कीच नाही. खर् या अथााने हे "पुस्तक'

न ून एक "सचंतन' आहे. ह ेसचंतन पुन्हा पुन्हा होत रहात,े सवचारांच ेमंथन करीत रहात.े भाषा ाधी आह,े कधी रळ तर कधी वळणा-वळणाची, पण मनापयांत

पोहोचणारी. त्यातिे सवचार मनात कोरून ठेवणारी. ाधी ाधी रूपके, ओळी पुन्हा पुन्हा वाचायिा भाग पाडतात - ज े "मूळ बुधं्याशी पडिेिी ाविी

धरून झाडं स्तब्ध उभी होती' सकंवा, ‘आई कळायिा अन् गुरू अनुभवायिा मोगर् याचं काळीज िागतं.’

या प्रवा ात मोहािा थारा नाही. त्यावर मात करायिा तो सनघािा आह ेपण ती कशी करावी ह ेत्यािा अनुभवातून आत्म ात करायचे आहे. म्हणूनच, "वािेत

मन िावायचं नाही अन् वळणापाशी अडखळायच ेनाही' अशी गुरुची आज्ञा मानून तो असवरत प्रवा रुू ठेवतो. प्रश्नांना घाबरिे नाही तर त्यांची उत्तरेही

आप ूकच समळतात ह्ाची त्यािा अनुभूसत प्रवा ात होते. म्हणूनच िेखक हजगत्या सिहून जातो, "तो कधी कुठे अडखळिा नाही. अनेक गाव,ं रान-ेवने

पार करणार् या प्रवाशाच्या पाविांनी वािा घडू िागल्या. घनदाि जंगिातही स्वयंभ ूवािा अ तात. जाणत्या पाविांनाच त्या ापडतात. त्या ाठी पाविे मात्र

तयार हवीत. गवताचं पातंही दखुाविं तर हळहळणारी अन् काट्यांनी दखुाविं तरीही ओरड न करणारी पाविं अ िी की जंगिातल्या वािा ापडतात.'

द:ुखदायी घिना ह्ा के्लशदायी अ तातच तरी ुखदायक घिना ह्ा मोहात गुंतवून ठेवून असधक वेदनादायक ठरतात. ओरखड ेज ेदखुावतात, त े मखमिी

स्पशादेखीि वेदानादायीच अ तो. वय िावतो आसण बांधून ठेवतो. द:ुखाचे कढ आसण खुाची गुंगी दोन्हीही वयीचा भाग बनतात. घर करतात.

त्याच्या ाठी घरे तुितात देखीि. मग घर घडवायचंच कशािा? कशािा घािायचा हा घाि? हा प्रश्न त्याच्या मनात डोकावतो पण त्याच्याशीही तो िगी

करत नाही आसण मागास्थ होतो. त्यािा कशाचाच मोह पडत नाही, अगदी भूकेचाही नाही. कोणी जोंधळा देऊ केिा तर तो पाखराना देऊन सनमूि आपिी वाि

चाित रहातो. त्या जोंधळ्याचे ओझे त्यािा पेिवत नाही आसण ओझे घेऊन चाित रहाण ेहे त्याचे प्राक्तन नाही. म्हणूनच ह्ा बरैाग्याच े ारे काही अप्रूप आह.े

तो आपिा दोसदत चाित रहातो.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 43 शासिवाहन शके 1934

या पुस्तकात जागोजागी पुराणातल्या कथा रूपकात्मक पेरल्या आहेत. रळ रळ व्यक्तीचा वा पात्राचा उल्लखे न करता अपरोक्षररत्या मूळ उदे्दश

वाचकापयांत पोहचवण्याची धडपड सद ून येत.े बरैाग्याच्या कल्पनाच सनराळ्या!! कधी तो वेड्ा ारखा धावत ुितो. का? मोहापा ून दरू जाण्या ाठी. तर

कधी वािेत पडणारे गाव सनमाि, िख्ख करतो. कारण गाव हा त्याचा सजव्हाळ्याचा. गाव जर स्वच्छ तर मनही स्वच्छ, यावर त्याचा गाढ सवश्वा . श्रद्ा -

अंधश्रद्ा ह्ांचे भयानक जीवघेण ेप्रकार तो उघड्ा डोळ्यांनी पहातो आसण त्याची खात्री पित े"जसमनीवर पाय नव्ह,े हात हवेत. कत ात्व क्षयग्रस्त झािं की मग

चमत्काराची अपेक्षा केिी जाते. ज्याचे हात जसमनीवर अ तात, त्याचं कत ात्वही बुिंद अ त’ं.

ुरुवातीिा गुरुभिे घेऊन सनघािेिा बैरागी, अनेक वेळा गुरूिा अप्रत्यक्षररत्या अनुभवतो. कधी त्याच्याच सवचारातून तर कधी नकळत भेििले्या वाि रूत, नदी-

नािे, ओढ्यातनू तर कधी रपिणार् या वा उडणार् या जीवातनू.

काही सठकाणी िेखाकाचा पूवाग्रह त्याच्या सिखाणावर मात करत आहे हे प्रकषााने जाणवते. त्यामुळे वाचताना काही वेळा सनराशाही पदरी पडत.े िखेक सवदभाातीि

अ ल्यामुळे वैदभीय भाषेची पखरण करून अनके नव्या शब्दाचंी ओळख होते. हे पसु्तक एक दीघा िसित बंध अ ल्यामुळे त ेच िोकप्रभा ाप्तासहकातनू हे िेख

पूवाप्रस द् झाल्यामुळे काही सठकाणी तोच-तोचपणा आिा आहे, तरी तो कंिाळवाणा वाित नाही तर तो पुढच्या प्रवा ािा पूरक अ ाच ठरतो.

गावझुिा [दीघा िसितबंध] िेखक : श्याम पठेकर

सवजय प्रकाशन, नागपूर

प्रथमाव त्ती १७-१०-२००९

सकंमत : २५० रुपय े

मकु्ता पाठक शमाा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 44 शासिवाहन शके 1934

मूळ ंख्या

मी त्यािा माझ्या ारखाच मजायचो,

जेव्हा त्यान ेमाझं नाव घेतिं

आसण सवचारि,ं "म्हणज ेकोण र?े',

तोपयांत...

आम्ही वगाात गळे ारखचे होतो,

अचूक उत्तराबद्दि गुरुजींनी नाव सवचारि ं

आसण ांसगतल्यावर आडनाव,

तोपयांत...

जगात गळे ारखचे - अ ंम्हणायचो,

मागच्या दाराने माझ्या पर ात

ते गुपचूप बाँब पेरून गेिे,

तोपयांत...

धमा, जात, रंग, वणा या गोष्ट्ींनी भाग जाणार् या

म- मांच्या या माजात

मी एक मूळ ंख्याच का होऊ नय?े

-सनरजंन नगरकर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 45 शासिवाहन शके 1934

सवसवधाचा पाचवा वधाापन सदन

मैसत्रणींनो, तुम्हािा मासहतच अ ेि की स ंगापरूमध े मराठी

भासषक मसहिांच े "मंथन' आसण "सवसवधा' अ े दोन वैचाररक

उपक्रम आहेत. सवसवध क्षेत्रांचा कायाानुभव गाठीशी अ णार् या,

चौफेर वाचनाने आपल्या ज्ञानाच्या कक्षा नेहमी रंुदावत

ठेवणार् या आसण कुठिेही ज्ञान सदल्याने असधक वाढते, यावर

ठाम सवश्वा अ णार् या स ंगापरुातल्या उत् ाही सत्र मयांचे ह े

उपक्रम. मसहन्यातून एकदा गळ्या जणी भेितात आसण सवसवध

सवषयांवर सवचारांच े मंथन करतात. स ंगापुरातीि कोणतीही मसहिा याची दस्य होऊ शकते, त्या ाठी वगाणी नाही ! मुख्यत्वाने मराठी भाषेतूनच ज्ञानाच े

आदान प्रदान, वाद सववाद, चचाा होत अ तात.

काही वेळा आपापल्या क्षेत्रात गौरवपूणा कामसगरी करणार् या कतुात्ववान व्यक्तक्तमत्वांनाही पाहुणे म्हणून सवसवधात आमंसत्रत केिे जाते आसण त्यांच्या

अनुभवातून त्या त्या क्षेत्रासवषयी असधक मासहती समळविी जाते. सवषयांच्या वसैवध्यतेच्या कल्पने ाठी मागच्या 5 वषाातीि सवषयांची ही उदाहरण े पहा :

स ंगापुरातीि राष्ट्र ीय ेवा (National Service), ऑसिसम्पक खळेाचंा इसतहा , ग्िोबि वॉसमांग, आईच्या आठवणी, सवमा ाधने - गरज आसण उपयुक्तता,

बाि-गुन्हेगारी कायदे आसण सशक्षा इ.. आपल्या वैद्यकीय ेवेतून माजकायाािा वाहून घेणार ेभारतातीि ुप्रस द् डॉक्िर अनंत पंढरे याचं्याशी केिेल्या

गप्पा, डॉ. माधवी वैद्य यांनी घेतिेिी अरोमाथरेपीची कायाशाळा, शीिा वी या सब्रसिश मसहिेने "कथा-कथन - मुिांच्या सवका ा ाठी प्रभावी ाधन'

यासवषयावर घेतिेिा वका शॉप हीदेखीि सवसवधाचीच काही रूपे!!

23 ऑगस्ि २००७ मध्य ेसवसवधाची स्थापना झािी. या उपक्रमाच ेप्रथम वषा यशस्वीररत्या पार पडिे. २००८ मध्य ेआम्ही सवसवधाचा प्रथम वासषाकोत् व

ाजरा केिा. आमच्यातल्याच काही जन मसहिांनी त्यांच्यातल्या सवसवध किागुणाचं े त्यावेळी ादरीकरण केिे. सवसवधाच्या मास क ंमेिनाचे स्वरूप

म्हणज े - दर मसहन्यात एका मैसत्रणीकड ेभेिायच,े जवळपा दोन ता मागच्या मसहन्यात ठरविेल्या आसण मसहनाभर ंशोधन केिेल्या सवषयावर चचाा,

प्रश्नोत्तर,े वाद सववाद आसण त्यानतंर थकिेल्या मेंद ूाठी चसवष्ट् भोजनाचा आस्वाद ! सनघण्यापूवी पुन्हा पुढच्या भेिीचा सवषय, जागा आसण सदव यांची

सनसश्चती करायची ! अ ा असवरत उपक्रम करताना २००९, २०१०, २०११ ही वष ेखूप झपाट्याने गेिी आसण सवसवधािा यावषी ५ वषहेी पूणा झािी.

२३ ऑगस्ि २०१२ रोजी सवसवधाचा पाचवा वधाापन सदन ाजरा करायच ेठरविे. गळ्या मैसत्रणींचा उत् ाह अगदी ओ ंडून वाहत होता. मैसथिी काळेने

न त्य सदग्दशान आसण फ शन शो चे काम हाती घेति.े शात्र मीय ंगीत, मराठी कसवता, प्रश्न मंजुषा, कोिाज अशा अनेक कायाक्रमात भाग घणेार्या वा मैसत्रणी

जय्यत तयारीिा िागल्या. या वा प्रकारांची २-२ वेळा रंगीत तािीम ुद्ा झािी ! गळ्यांचा उत् ाह आसण मेहनत पाहून शाळेतल्या वासषाक उत् वाच्या

तयारीच ेसदव आठवि.े आता सवसवध किाचं्या पाकळ्या जोडून एक ुंदर फूि तयार झािे होते. बघता बघता हे ुंदर फूि प्रके्षका ंमोर ादर करण्याचा

सदव उगविा. सवसवधा-बाहेरच्या मैसत्रणींनाही खा आमंत्रण ं पाठविी गेिी. "म डंरीन गाडान् 'चा हॉि फुिांच्या ुंदर रांगोळीने जविा होता. रंगमंच

जवण,े सवसवधाच ेब न ा िावण,े खुच्याा िावण,े दृक- श्राव्य माध्यमांची व्यवस्था पाहण े इ. वा कामे झािी. प्रेक्षकांची उपसस्थती पाहून किाकारांचा

उत् ाहही असधक वाढिा होता.

कायाक्रमाची ुरुवात दपुारी ३.३० वाजता "मसहषा रुमसदानी' या न त्यान ेझािी. या न त्याचे ंगीत प्रस द् ंगीत सदग्दशाक ए. आर. रहमान यांच्या "चतुभुाज' या

अल्बममधून घेतिे होत.े अनुया थत्ते, मैसथिी काळ,े नेहा चौहान, नंसदनी जगताप, ुसचता बाबर,अरंुधती कुिकणी, सशल्पा स्वर, ुवणाा कुिकणी आसण

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 46 शासिवाहन शके 1934

आसदवा ी हज सशक्षण पररवार, पािघर, ठाणे इथल्या आसदवा ी

किाकारांनी खा सवसवधा ाठी बनविेल्या या ब ग्ज. सवसवधाच्या

वाढसदव ासनसमत्त ाय्रा मैसत्रणींना आठवण म्हणून देण्यात आल्या.

राखी आठविे यांनी हे ादरीकरण केिे. या नंतर रुपा दोषी आसण कसवता खा नी यांनी सवसवधाचा मागीि ५ वषाांच्या उपक्रमांचाआढावा घेतिा. पुढचा

कायाक्रम होता शात्र मीय ंगीताचा. म णाि मोडकने राग व न्दावनी ारगंमध्ये एक बसंदश आसण तराणा प्रस्तुत केिा. काही मसहन्यांपूवी सवसवधामध्य े ाड्ांच े

प्रकार आसण ाडी ने ण्याच्या पद्ती यावर एक प्रात्यसक्षक झािे होत.े त्यातून प्रेररत होऊन वीणा ीतापल्ली यांनी " ारी स्प्लेंडर' या नावाचे एक ई - बुक

सिसहि.े या पुस्तकाच ेप्रकाशन करून ाड्ांच ेसवसवध प्रकारही दाखवण्यात आि.े राजश्री िेिे यांनी कंसित केिेल्या काही िक्षवेधी मराठी कसवता ादर

केल्या. आता वळे होती प्रश्न मंजुषेची. "दंगिगाणी' आसण "मंगिगाणी' अ ेप्रेक्षकांच ेदोन गि तयार केिे गेिे. दंगि आसण मंगि करत गळ्या प्रश्नांची

बरोबर उत्तरे समळािी. पूवाा पोंक्षे आसण नंसदनी जगताप यांच्या या प्रश्न मंजुषेिा प्रेक्षकाचंा भरभरून प्रसत ाद समळािा.

यानंतर अनुया थत्ते, सप्रयंवदा खांडकेरआसण रश्मी वळंकीकर घेऊन आल्या िघु नासिका "धपाक थपाक करंज्या'. मोसहनी केळकर यांनी ही ुंदर एकांसकका

खा सवसवधा ाठी सिसहिी होती. ही नासिका म्हणजे खरोखरच वा वयाच्या

सत्र मयांच्या मनाची होणारी कुचंबणा ादर झािी आसण सवशेष म्हणज े त्या तणावातून

बाहेर पडण्याचा मागाही दाखविा गिेा. असभमानाचा (egoचा) खोिा देखावा िाळिा

तर आपण सकतीतरी गोष्ट्ी करू शकतो, नाही का? धपाक थपाक करंज्यांच्या पाकक ती

ांसगतल्यानंतर चक्क गळ्यांच्या हातात नाजुक गुिाबी, पापुद्रा ुििेल्या करंज्या

येऊन पडल्या!! ही होती मोसहनीची मोसहनी ! अचाना रानडे च्या "सवसवधा' ह्ा कसवतेिा

ंध्या काळे यांनी स्वरबद् आसण ादर केिे. ग्र ंड सफनािे (Grand Finale) चा

कायाक्रम होता "ब्राईड् फ शन शो'! यात पंजाब, राजस्थान, महाराष्ट्र , बंगाि,

पासकस्तान, इंडोनेसशया, कंबोसडया, केरिा, गुजरात, तासमळनाडु अशा सवसवध

प्रदेशातीि नववध ूआपल्या पारंपाररक वेषभूषेत हभागी झाल्या होत्या.

श्रुती अमोणकरने कायाक्रमाच े ूत्र ंचािन यशस्वीररत्या पार पाडिे आसण दीपा परांजपेने

या ंपूणा कायाक्रमाच े सव्हडीओ शूसिंग केिे. भोजनाची व्यवस्था पासहिी ुसचता बाबर

आसण ुवणा कुिकणी यांनी. कायाक्रमाची ांगता अगदी स ंगापरू स्िाइि ंध्याकाळी ठीक 6 च्या जेवणाने झािी. त्यातही इडिी ाबंार, िेमन राई ,

कििेि आसण सजिेबी अशी सवसवधता होतीच! !

आमच्या या कायाक्रमानंतर बर्याच नव्या मैसत्रणी सवसवधाच्या भा द झाल्या. आपिे सवचार, आपि ेज्ञान आसण आपल्या किा आपल्या ारख्याच इतर

मैसत्रणीं ोबत वािताना समळणारे कारात्मक माधान ह ेआम्हा ं गळ्याच मैसत्रणींना एकमेकीशंी जोडून ठेवते. उत्तरोत्तर सवसवधाची अशीच यशस्वी वािचाि

ुरू राहीि, यात शंका नाही.

म णाि मोडक

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 47 शासिवाहन शके 1934

सवसवधा सवसवधा सवसवधा

जाव ेसक ना जाव ेअ े

कधीही न होते मन सद्वधा

सवसवधा सवसवधा सवसवधा

सवसवधािा जाता मन माझे नाचत,े

सतरसकि धा सतरसकि सतरसकि धा

सवसवधा सवसवधा सवसवधा

समळती नानासवध मैसत्रणी,

वैसवध्यपूणा सवचारांच्या,

वैसवध्य सकती सवषयांचे ुद्ा

सवसवधा सवसवधा सवसवधा

वाढतो आत्मसवश्वा ,

फैिावतो दृष्ट्ीकोन,

कामािा येत,े "नेि'ची ुसवधा

सवसवधा सवसवधा सवसवधा

मसहन्यातून एकदाच हा बहर,

कधी कुणाची, न िागो नजर,

मैत्रीच्या या बंधा

सवसवधा सवसवधा सवसवधा...

अचाना रानडे

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 48 शासिवाहन शके 1934

खमगं

नारळी दधुातल्या वड्ा

ासहत्य : नारळाच ेदधू, डाळीचे पीठ (बे न), चणा डाळ, कोकम, गळु, सहंग, हळद, िाि सतखि, मीठ, तेि, मोहरी, सजर े

क ती : चणा डाळ २ त े३ ता पाण्यात सभजवून समक् र

मधून भरड र वािून घ्यावी. त्यात िाि सतखि, हळद,

मीठ िाकून समश्रण एकजीव करून घ्यावे. ाधारण

मेदवुड्ा इतपत ह े समश्रण िै ठेवावे. कुकरच्या

भांड्ािा आतून तेि िावून ह े समश्रण त्यात थापाव े

आसण कुकरच्या तीन सशट्ट्या घ्याव्यात. ह्ा उकडीच्या

गार झाल्यावर बेताच्या आकाराच्या वड्ा पाडाव्यात.

एका भांड्ात नारळाच े दधू घ्यावे. त्यािा सकंसचत

डाळीच ेपीठ िावावे. गुठळी राहू देऊ नये. त्यातच थोडा

कोकम व गुळ िाकावा. कढईत दोन पळ्या तेि गरम

करून त्यात सहंग, सजर,े मोहरीची फोडणी द्यावी, थोडी

हळद, कढीपत्ता िाकावा. त्यात वरीि नारळाच्या दधुाच े

समश्रण हळुहळू ोडावे. चवीनु ार मीठ िाकावे. एक उकळी येऊ द्यावी. त्यात वड्ा ोडाव्यात आसण मंद आचेवर पुन्हा एक उकळी येऊ द्यावी. एक

भांड्ात काढून बारीक सचरिेिा कोसथम्बीर त्यावर परेावा. नारळाच्या दधुातल्या वड्ा तयार !

ओिी शवे

ासहत्य : आंबि ताक, डाळीचे पीठ (बे न) हळद, मीठ, सहंग, िाि समरची पावडर, धण-ेसजरे पूड, ाखर

क ती : एका भाडं्ात डाळीचे पीठ (बे न) घ्यावे. त्यात आंबि ताक, हळद, मीठ, सहंग, िाि समरची पावडर, धणे-सजरे पूड, ाखर िाकून समश्रण एकजीव होऊ

द्यावे, हे समश्रण भज्याच्या सपठापके्षा थोडे पातळ अ ायिा हवे.

एका भांड्ात पळीभर तेि िाकून त्यात वरीि समश्रण हळूहळू ोडावे व मंद आचेवर सशजू द्यावे. गुठळी होणार नाही ह्ाची काळजी घ्यावी. सशजिेिी उकड

भांड्ापा ून ुित जात.े शेविी गोळा तयार होतो. तेव्हा भांडे खािी उतरवावे. ही उकड थोडी थंड होऊ द्यावी. ोर् यािा सकंसचत बोिभर तेि िावून त्यात ही उकड

भरून त्याची शेव पाडावी. त्यावर बारीक सचरिेिा कांदा, खविेिा नारळ आसण बारीक सचरिेिी कोसथंसबर पेरावी. ओिी शेव तयार !

वशैािी पेंढारकर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 49 शासिवाहन शके 1934

मसहिा उद्योजक - हस्तदासगन्याचं ेसवश्व

चिा तर तुम्हािा नेऊया आम्ही घडवत अ िेल्या ुंदर, मनमोहक हस्तदासगन्यांच्या सवश्वात.

आमचा हा प्रवा २००७ मध्ये चािू झािा. त्यावषी सशक्षक सदनासनसमत्त आम्ही तयार केिेिे हस्तदासगने सशक्षकांना भेि सदल्याचे सनसमत्त्य झािे. आमचे त े

दासगने सशक्षकांना फारच आवडि.े तेव्हापा ून अनेकांकडून हस्तदासगन्यांची आमच्याकड े

सवचारणा रुू झािी. तेव्हा आम्ही आमच्या कुिंुसबयांच्या ंमतीने आमच्या या आवडीच े

व्यव ायात रुपांतर करायचे ठरसविे. तर अशी झािी आमच्या या व्यव ायाची ुरुवात.

पुराणकािीन त्र मीपा ून ते आधसुनक त्र मीपयांत गळ्या सत्र मयांचा "दासगने' हा अत्यंत

सजव्हाळ्याचा सवषय आह.े प्रत्येक त्र मीिा आपल्याकडचा दासगन्यांचा ंग्रह हा एकमेव

अ ावा अशी इच्छा अ ते. आम्ही दासगने ज े सवसवध रंगातिे, आकारातिे, स्वारोव्हस्की

मण्यात तयार करतो त चे मौल्यवान मणी आसण मोत्यातही तयार करतो. आम्ही घडविेिा

प्रत्येक दासगना हा एकमेव अ तो. त्याप्रमाणचे ग्राहकांच्या मागणीप्रमाणे रास्त सकंमतीच े

दासगने ही आम्ही पुरवतो. कळत्या वयातल्या मुिींना आपिा वाढसदव हा वेगळ्या पद्तीने

ाजरा करावा ा वाितो

त्यासनसमत्ताने आम्ही

वयोगिा नु ार

हस्तदासगन्यांच्या

कायाशाळचेेही आयोजन

करतो.

कै. ग. सद. माडगुळकर सिसखत एका प्रस द् गीताच्या मधल्या “दोन ओंडक्याची होत े

ागरात भेि” या ओळींप्रमाण े जपानी भाषा सशकवण्याचा व्यव ाय करणारी मी आसण

कॉम्पुिर इसंजसनअर अ िेिी वैदेही ह्ांची गाठ पडून ह्ा व्यव ायाची मुहूतामेढ रोविी

जाईि अशी आम्ही कधी कल्पनाही केिी नव्हती. ह्ा व्यव ाया सनसमत्ताने आज आम्हीही

बर् याच नवनवीन गोष्ट्ी सशकत आहोत आसण पढुेही नवनवीन सशकण्याची आम्हािा नक्कीच

ंधी समळेि.

आमचा हा व्यव ायव क्ष अजून बाल्यावस्थेत आहे. आम्हािा खात्री आह े की ुहृदांच्या, कुिंुसबयाचं्या पासठंब्याने आसण आमच्या पररश्रमरूपी खताने

िवकरच याचे महाव क्षात रुपांतर होईि.

पूवाा पोंक्ष े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 50 शासिवाहन शके 1934

शरद ुहावन ऋत ुमन भावन

वषाा ऋतुच्या मागोमाग यणेारा आसण हिकेच हेमंत ऋतुिा ाद देणारा ऋतु म्हणजे शरद ऋतु. आसश्वन आसण कासताक मसहन्यांना िावण्यमय करणारा ऋतु

म्हणज े"शरद ऋत'ु. व ंत आसण वषाा ऋतुत गसत आसण उत्तेजना आह.े.. तत ष्ट्ीत काही तरी बदि, पररवतान आसण एक क्रसमक सवका ाची जाणीव आह,े

तर शरद ऋतुमध्य ेत सप्त आसण सस्थरता आह.े एक ौम्य व स्वसप्नि- ंतोषजनक अनुभूती आह.े

वषााराणीच्या बर ण्याने अंकुरिेिी धरणी, सहरवा शािु िेवून एखाद्या नवसववासहतेप्रमाणे िाजेने चूर होऊन पररणया ाठी आ ुििेी अ चे काही े सचत्र म्हणज े

शरद. शरत ऋत ुना ग्रीष्माप्रमाणे िविवती ज्वाळा होऊन फणा वर काढतो, ना वषाा ऋततूीि तंत जिधारेत ओिा करतो. हा तर हिका ा आसण मनािा

अिवार करुन जाणारा ुखद ा गारवा घेउन येतो. आकाश सनरभ्र झािेिे अ त,े खळखळणारा गढुळ जिप्रवाहही सनतळ होऊन थंपण ेवाहू िागतो आसण रात्री

आपल्या पदरावर िक्ष िक्ष चांदण ेिेवून िावण्यमय होतो.

शरदाची ंपत्ती, नीि-धवि आकाश, त्याच ेअम तवसषाणी चांदण ेआसण कमि-कुमुद-पद्मांनी बहरििेे तडाग...याही वर म्हणज े असभमानाने ऊध्वामखुी

फुििेिी का - जाव ाची फुिे.

शरद असभ ाररकेने न ुत े तुिस दा , वासल्मकी, भारवी यांना मोहात पाडिे नाही तर कासिदा ािाही ह्ाची भुरळ पाडििेी सद त.े म्हणुनच "ऋत-ु हंार' मध्ये

िोभ वणान अनकेदा नजरेिा पडत.े

काशां कुा सवचकपद्म मनोज्ञ वत्र म ोन्मादहं रव नूपुर नादरम्या ।

आपक्वशासि रुसचरानतगात्रयसष्ट्: प्राप्ताशरन्नबधूररब रुप रम्या ॥

बघा आिी ही नव वध ु म शरद नासयका ! कास्याची शुभ्र फुिे ल्यायिेल्या ह्ा श्वेत वत्र म धाररणीचे मुख कमि पुष्पांसकत असण राजहं ाचा मधुर ा

आवाजच सहचा नूपुरारव आह.े गवता म तरंगणारी, िविवणारी सहची तन यष्ट्ी कोणाच ेमन मोहवणार नाही बर?े

याही पुढे जाऊन कासिदा शरद ऋतुचे मनोहारी वणान करतांना म्हणतो...

स्फुि कुमुदसचतानां राजह ंासश्रताना,ं मरकत्मसणया ा वाररणाभसूषतानाम् ।

सत्रयमसतशय्रपुा ंव्योम तोयशयाना,ंवहसत सवगत्मैधम् चंद्रतारावकीणाम् ॥

उगवणारा चंद्रमा आसण चमचमणार ेतार ेयांनी पररपूणा अ िेिे शारदीय आकाश त्या तिावांची शोभा प्रस्तुत करत आहे ज्यात नीिमण्या ारख ेस्वच्छ िीि

भरिेिे आह ेआसण सजथ ेउमििेल्या कुमुसदसनमध्ये राजहं शोभून सद त आह.े

ओथंबिेल्या जिदािीतून बर िेल्या मेघ धारांनी स्वच्छ धूत झािेिा चंद्रमा, धरतीकड ेधाव घेणारा त्याचा चांदवा आसण सनष्किंक चांदणी हा तर शरदाचा

एकासधकार आह.े हेच शभु्र चांदण,ं ही शरद शुभ्र ज्योत्स्ना अनेक कवींची काव्य प्ररेणा आह.े वासल्मकी रामायणातीि ह ेश्िोकही जणु एखाद्या शारदीय रात्रीच

सिसहि ेगेिे अ ावे अ ेवाित.े..

रासत्र: शशांकोसदत ौम्य वत्र मा, तारागणोन्मीसित चारु नेत्रा ।

ज्योत्स्नांशुक प्रावरणा सवभासत, नारीव शुक्लांशुक ंव तांगी ॥

म द ुधवि चांदण्यांनी शोसभत, शरद रजनी कोण्या श्वेत-वत्र मा ुंदरी मान सद त आह.े पूणा उगविेिा चंद्रमा सहच ेमुख तर चमचमणार ेतार े सहचे उसन्मसित

नयन.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 51 शासिवाहन शके 1934

रामायणात शरदाच े वणान करतांना चंद्र आसण चांदणं ह्ांची भुरळ वासल्मकीनंा ोडत नाही म्हणुनच पुरुषोत्तम नायकही दरू गेिेल्या नासयकेच्या सवरहात

शोकाकुि झािेिा अ तांना म्हणतो...

पांडुर ंगगनं दृष्िा सवमिं चंद्रमंडिं । शारदीं रजनीं चैवा दृष्त्वा ज्योत्स्नानुिेपनम् ॥

असभज्ञान शाकंुतिात कासिदा ही शकंुतिेचे सतच्या खयांकडून वणान करतांना म्हणायिा चकुत नाही.. "क्व इदानीं शारदीं ज्योत्स्ना ंपिान्तेनवारयसत?" -

सवनाकारणच ( शाकुन्तिे) तू (दषु्यंताच्या प्रेमा बद्दि) ाशंक आह े, अगं तुझे ौंदया शारदीय चांदण्या ारख ेसनतळ आह.े अगं त्या शारद चंसद्रकेिा कधी

कोणी वत्र माने झाकून ठेवते का ?

शरदाची मोसहनी नु ती सन गााची महसत गाण्यातच नाही तर शरदाची मोसहनी कामुक मनािासह भावसवभोर करते मग अशावेळी प्राचीन कवी या ऋतुच्या मोहात

पडिेिे सद तातच पण अवााचीन कसव देखीि त्या मोहक भावनेिा झरणीतून झरझर शब्दांत उतरवतो...

शारद ुंदर चंदेरी राती, स्वप्नांचा झुितो झुिा

थंड या हवेत, घेऊन कवेत, ाजणा झुिव मिा

नाही तर ुंदर फुििेल्या शारदीपुनवेिा हव्याहव्याशा स्पशाािा अनावर झािेिी प्रेसमका हिकेच गुणगुणत,े

चांदण्यांत सफरतांना माझा धरिा हात

ख्या र,े आवर ही, ावर ही चांदरात

शरदाच्या चांदण्याचा मोह कुणािा ोडतच नाही. आपल्या जादभुरल्या मोहपाशात तो गुंतवूनच जातो. अशा या मोहाच्या क्षणांत जर प्रणय ना घडिा तर

आतातेने प्रेसमका सवचारत.े.

" ांग या कोजासगरीच्या चांदण्यािा काय ांग ू

उमिते अंगांग माझे आसण त ूसमििा का र े?'

शरद ऋतू हा गळ्यात म द् आहे. पाव ानंतरचा ओिावा आहे त्यात, ोन ळी उन्हाचा खळे आह.े िविवणार् या सहरव्याकंच पात्याचंा मेळ .....चांदण

काजव्यांचा नसदसकनार् यावरचा ंथ प्रवा ...इतका उत्कि ऋत.ु..प्रेसमकांच्या सजव्हाळ्याचा..."चांदणे सशंसपत जाशी चािता त ू चंचि'े - हे शरदाच्या

िावण्यमय नासयकेिाच तर ंबोधिे आह.े नीि आकाशातून झरणार ेदगु्ध धवि चांदण,े सहम-मंसडत, श्वेत सगररसशखर, शुभ्र फुिांनी बहरिेिे का -धानाच े

मळे, स्वच्छ पारदशी जिाने भरिले्या ंथ शांत वाहणार् या ररता, श्वेत ंयत सििाने भरिेिे तडाग, मन ोक्त चांदव्यात सभजतांना ओिाव्याची थंड

ाथ, तर मारव्याचा आ मंतात भरुन रासहिेिा ुगधं, हिकेच रात्री उमिणारी शेवंती, कंुदा....मंद मंद दरवळत रोमारोमात सभनत जात.े..अशावेळी नवी जुनी

प्रीतीचीच गाणी पाश्वागीता ारखी कानात गुंजत रहातात...

दरू कुठेतरी मंसदरातिी घंिा...झुळुझुळू वाहणारे सनतळ जळ....गोया ातीि वा राच ेहंबरण.े.. काळही इतके रुेि रूप घेऊन अवतरते की.....सकती पहाव े

सतच्या िक्तित गािावरची िािी...ती तर ोन ळी उन्हाची हळद अंगािा िावून उजळिेिी पररणयोस्तुक मदसनका... ारा सदव वषाभरातीि कोणत्याही

ऋतुत इतका खुावह न ेि इतका िावण्यमय शरदात अ तो...रात्रीचे वणान तर अपूवाच कराव ेिागेि...तडागी पद्मजे तर सनिांगणात चांदण.े....आसण

ओठावर एकच गणुगणुण.े..

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 52 शासिवाहन शके 1934

चंसद्रका देख छाई, पीया, चंसद्रका देख छाई

चंदा े समिके, मन ही मन मुस्काई

छाई चंसद्रका दखे छाई

शरद ुहावन, मधु मनभावन

सवरही जनों का खु र ावन

ंगीत, न त्य ह्ातही शरदाच ेस्थान अपूवा मानिे आह.े वा भावभावनांत श्रेष्ठ मानिा जाणारा प्रेम भाव ह्ा ऋतूतच उत्कि होतो. रागदारीत जौनपुरी राग हा

ह्ाच ऋतुच ेअनुमोदन करतो.

शरद ुहावन ऋत ुमन भावन, मदन बदन में अगन िगावन ||

कुञ्ज कुञ्ज में, वन सनकंुज में, भ्रमर गुंज गुंजार कर े||

िहरों के चंचि अचंि में, शरद चंसद्रका प्यार भर े||

सपया की बाहों में क ी कासमनी, मन ही मन कुचानी ||

तन मन को पि भर में बदि दें, ऋतुएं बडी हुानी ||

प्रेमाचा, हवा ाचा ज ा हा उमिण्याचा, फुिण्याचा काळ. त ाच सन गाा ाठीही हा प्रफुक्तल्लत होण्याचा मय. ारी ष्ट्ी सचदानंद स्वरुपात िीन अ त.े

उमििेिी शेवंती, कंुदा, पाररजातक, शेतात डोिणारे धान, गव्हाच े सहरव ेतुर े ह ेव द्ीच ेअथाात शक्तक्तचेच प्रतीक, म्हणूनच शक्तीची पजूाही ह्ाच काळात

नवरात्रींचा जागर करुन ाजरी होत.े शक्तीच्या आगमनाबरोबरच दषु्ट्, दजुानांच्या नाशािा ुरुवात होऊन आनंदोत् वाची नांदी आकाशातीि िक्ष तार ेधरणीवर

तेववून दीपाविी करत.े क्षीर ागरात सनसद्रस्त अ िेिे सवष्णुदेव जाग त होउन कासताकी एकादशीिा तुि ी मवेत सववाह करतात, तर वारकरी पंथ िाळ

म दुंगाच्या नादात मग्न होउन पंढरीच्या पांडुरंगाची वारी पूणा करतो आसण आषाढी एकादशी पा ून ुरु झािेिा चातुमाा माप्त होतो.

मकु्ता पाठक शमाा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 53 शासिवाहन शके 1934

अिळ

क ंआह ेना की...

काळ ंसकंवा थेि पांढरचं जाणतो तू

वाक्यामधल्या अक्षरा-अक्षरा वरून चाितो त ू

खळाळत ेह ूसकंवा थेि आ वेच पाहतो तू

ऐकू येईि त्या शब्दातून ऐकू येईि तोच अथा घेतो त ू

काळ्या-पांढर्याच्या मधल्या हजार हळव्या छिांमध्य ेरमणारी मी

दोन ओळींच्या मधिा अथा शोधणारी मी

बारीकशी आठी सकंवा सफकि ंसस्मत हेरणारी मी

मौनातिेही ंवाद ओळखू पाहणारी मी

माझ्या िेखी तुझ्या सशस्तीिा आसण तुझ्या िेखी माझ्या खुळेपणािा

म्हणावी तशी सकंमत कशी येणार?

जे "स्व'भावातच नाही त्यातिे भाव एकमेकांना मजावता क ेयेणार?

पण तू बंसदशीतल्या हरकती मांडताना आसण मी भावगीत गणुगुणताना

आपण क े सवना- ाया एकाच मेवर येतो हे मिा नाही ांगता येणार

आपापल्या सक्षसतजावर सवहरून, हरवून ुद्ा

पुन्हा ध्रुवावर आपिी भेि अिळ आह ेएवढंच मिा यातून कळत ं

जुई सचतळ े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 54 शासिवाहन शके 1934

शब्दक्रीडा - 4

1 2 3

4

5

6 7 8

9

10 11 12

13 14

15 16

17

आडव ेशब्द : १. १९७० ािी सफल्मफेअर पुरस्कार समळािेिा रमेश देव यांचा शरद सपळगावकर

सदग्दसशात सचत्रपि. गुन्हा

३. कासशनाथ घाणकेर आसण भावना यांचा १९६४ ािचा गाजिेिा रहस्यपि.

यावरून सहंदीत ुनीि दत्त आसण ाधना यांचा सचत्रपि आिा होता.

५. १९८७ चा असजंक्य देव यांचा सचत्रपि "माझे xx माझा ं ार"

८. २००८ ािचा सशवाजी ािम, मकरंद अना पुरे आसण स द्ाथा जाधव यांचा

सचत्रपि "द ेxx"

९. २०११ ािचा सवक्रम गोखि,े सचन खडेेकर आसण म णाि कुिकणी यांचा

सचत्रपि. राजनीती.

१०. १९८६ चा अशोक राफ यांचा सचत्रपि " xx वार दार"

११. मोहन गोखि,े रिा येविेकर, भगवान यांचा १९७७ ािचा सचत्रपि.

१३. सचत पािीि, अम ता खानसविकर यांचा सचत्रपि. महाभारतातिे एक प्रस द् पात्र.

१५. २००२ ािचा िक्ष्मीकांत बेडेंचा सचत्रपि. आभूषण.

१६. अम ता ुभाष, सगरीश कुिकणी, ोनािी कुिकणी, समिींद ोमण, नीना

कुिकणी यांचा २००९ ािचा तीन कथा अ िेिा सचत्रपि.

१७. जब्बार पिेि सदग्दसशात सस्मता पािीि यांचा ठाकर जमातीवरचा प्रस द् सचत्रपि.

“xx र ेxx”

उभ ेशब्दः १. ुबोध भावे आसण राणी मुखजीचा आगामी सचत्रपि

२. सदिीप प्रभावळकरांचा सस्कझोरेेमसनयावरचा सचत्रपि "x x आरंभ"

३. २०१० ािचा मकरंद अना पुरे आसण स द्था जाधव यांचा राजकीय

कायाकत्याांच्या जीवनावर आधाररत सचत्रपि.

४. सचन्मय मांडिेकर यांचा वारीवर आधाररत सचत्रपि

६. व्ही. शांताराम, श्रीराम िाग,ू ंध्या, सनळू फुिे याचंा एका मास्तरच्या

अधःपतनावरचा प्रस द् सचत्रपि

७. ंदीप कुिकणी, अंकुश चौधरी आसण अम ता खानसविकर यांचा २००९ मधिा

एक पडिे रहस्यमय सचत्रपि. परका.

९. रसवंद्र महाजनी, सनळू फुि,े ूयाकांत यांचा १९९५ ािी आिेिा सचत्रपि.

रक्षणकताा.

१२. ुबोध भावे यांचा एका जुन्या प्रख्यात मराठी गायक, निाच्या आयुष्यावरचा

सचत्रपि.

१३. अमोि पािेकर सदग्दसशात ोनािी बेंद्रेंचा एक सहंदी सचत्रपि.

१४. अतुि आसण ोनािी कुिकणी यांचा एका नाच्या झािेल्या किाकाराच्या

आयुष्यावरचा सचत्रपि

वाप्रथम शब्दकोडे ोडवणार् या

वाचका ाठी खा बसक्ष !!

ई-मेि – feed-

back@mmsingapore.org उत्तरा ाठी पहा ऋतुगंधचा

पुढीि अंक...

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 55 शासिवाहन शके 1934

शब्दक्रीडा 3 चे उत्तरः

1न 2रो वा 3कंु

4ज रो 5वा

6ए

7ि हू 8त वा 9ि व का

गे १०का ि ह 11र ण ज

12म 13ग र 14र व 15का ना

16ज ि वा 17 ळ 18म दा

िा 19र मा 20ना 21ना ना नी

22क 23न 24व थ र श

25सश 26र ता ज 27क

28 र

29अ ं दा ज 30न व त र ण

शब्दक्रीडा-3 चे

सवजेते:

श्री. असनि जोशी

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 56 शासिवाहन शके 1934

योगक्षेम ४ - आरोग्या ाठी योग

मागीि तीन अंकांत आपण अनारोग्य आसण त्यावरीि उपाय म्हणून योग अशी मासहती घेतिी. आज आपण "आरोग्य चांगिे ठेवण्या ाठी योग' याकडे पाहूया.

प्रत्येक सठकाणी योग म्हििे की महषी पतंजिींच्या योग- ूत्राचा दाखिा सदिा जातो.

प्रत्यक्ष, योग ूत्रे ‘सचत्तव त्ती सनरोध’ करून माधीप्रत क ेजायच ेते आठ पायर्यांत ांगतात. यम, सनयम, आ न, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान आसण

माधी या पायर्या वाांना माहीत आहेत. यातीि आ न आसण प्राणायाम ह्ा सवषयांवर, १५व्या - १६व्या शतकांत दोन ऋषींनी काम करून ठेवि ेआसण

योग ूत्रावर िीका प्रस द् केल्या आहेत. एक होते घेरंड-ऋषी आसण द ुरे स्वात्माराम-ऋषी. त्यांच्या जुन्या पोर्थयांच ेपुनरुिीवन िोणावळ्याच्या कैवल्यधाम

ंस्थेने केिे आहे.

ह्ा िीकांमध्य,े सनरसनराळी आ ने आसण प्राणायाम क े करावेत, त ेच त्याचा शरीरा काय फायदा होतो, ह े वा श्िोकबद् पद्तीत ासंगतिे आहे.

हल्लीच्या काळातीि "आरोग्य आसण योग' याबद्दिची मासहती त्याच्या आधारावर अ ावी अ ेवाित.े त्याच मागााने आता आपण आ न इ. ची मासहती

घेऊया.

आता आरोग्य म्हििे म्हणज ेशरीराचे आरोग्य आि ेत ेच मनाचेही आरोग्य आिे. आ न े केल्यामुळे प्रामुख्याने शरीराचे आरोग्य ुधारायिा मदत होते.

शरीरातीि अन्न- ंस्था, श्व न- ंस्था, रक्तासभ रण- ंस्था, उत् जान- ंस्था, मिा- ंस्था आसण महत्वाची नसिका-सवरसहत-ग्रंथींची ंस्था (Endocrine

System), ह्ा वाांची कायाक्षमता धुारते. आ नातीि प्राणधारणा ह्ा सक्रयेमुळे मन शांत होण्या मदत होते. अथाात प्राणायामाच्या रावामळु ेमनाच े

आरोग्य धुारायिा खूपच मदत होते.

आ न:

आ न म्हणज ेआपल्या शरीराचा एखादा आक ती-बंध तयार करण.े आ नाच्या योग्य वणाना ाठी, ऋषींनी, सन गााची मदत घेतिी. त्यांत प्राणी आहेत, पक्षी

आहेत, वनस्पती आहेत. म्हणून सवसवध आ नांना तशी नावे समळािी (उदा. भुजंगा न, कपोता न, व क्षा न इ.).

एखाद ेआ न करण्या ाठी आपण आपिे अवयव आसण त्यांचे ाधंे, स्नायू वापरतो. ह्ा गोष्ट्ी वापरात आल्यामुळ,े त्या भागांतीि रक्तपुरवठा धुारतो.

स्नायंुना ह्ा वाढिेल्या रक्तपरुवया ातून वाढीव अन्न समळत,े प्राणवायू समळतो. त ेच, ांध्यांना वंगणही समळते. त्यांची कुरकुर कमी होण्या मदत होते.

स्नायंूची काम करण्याची शक्ती वाढते, (Tone improves). आणखी एक महत्वाची गोष्ट् म्हणज,े त्या भागांतीि मिातंतूंनाही अन्न आसण प्राणवायू

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 57 शासिवाहन शके 1934

समळतो, त्यांचीही कायाक्षमता वाढते. मिातंतूंच्या जोडींपैकी एक तंतू शरीराकडून मिा ंस्थेकडे ंदेश नेतो तर द ुरा तेथून येणार े ंदेश स्नायंूकडे

पोहोचसवतो. ह ेदोन्ही तंतू असधक कायाक्षम होतात (Efficiency improves).

१. पाठीच्या कण्याच्या एकूण ६ हािचािी होऊ शकतात : अ) माग ेबांक, ब) पुढ ेबांक, क) बाजू बाकं, ड) ताण देण,े इ) दाब देणे आसण फ) पीळ देणे.

त्या ाठी सनरसनराळी, ोपी आ ने ुचसविी आहेत. उदा: माजाारा ानातं पुढे त ाच माग ेबाकं सदिा जातो. तर चक्रा नांत बाज ू झुकतात. पवाता ानांत ताण

देता येतो तर शीषाा नाची पसहिी पायरी अ िेल्या भूसशरा नांत दाब सदिा जातो. उत्तान वक्रा नांत पीळ देता येतो. ह्ा वा आ नांमुळ ेपाठीचे आरोग्य उत्तम

राहते. आसण पाठ दुृढ अ िी म्हणजे सकती ुखावह अ त ेह ेआजच्या ंगणकाच्या काळांत ांगायिाच नको. (मागीि िेखांत म्हिल्याप्रमाण,े जगातीि

९८% पाठदखुीच्या तक्रारी ह्ा कोणत्याही शारीररक कारण न िेल्या दरांत मोडतात.)

२. पोि सवभागातं स्नायू आसण स्नायूनंी बनििे ेअवयव अ ल्यामळु,े स्नायंूची आसण त्याचबरोबर अवयवांची कायाक्षमता आ नांच्या रावामुळे वाढत.े

उदा: द्रोणा नांत ‘Rectii’ स्नायू वापरिे जातात. तर पवनमुक्ता नांत मोया ा आंतड्ावर दाब सदिा जातो, त्यामुळ े त्याच्या स्नायंूचे काया ुधारत.े

मत्स्येन्द्रा नांत, पाठीचा पीळ, पोिाचा पीळ आसण पोिावर दाब अशा सतहेरी क ती होतात.

३. पाया ाठी अ ियेा आ नातं माडंीचा ाधंा, गडुघा आसण घोिा याकड ेिक्ष सदि ेआहे. उदा: भद्रा नातं मांडीचा खुब्याचा ांधा, तर गोमुखा ानांत गुडघे

आसण वज्रा नांत गुडघे त ेच घोिे वापरिे जातात. पद्मा नांत तीनही ांधे उपयोगांत येतात. याचबरोबर सवपरीत करणी या गिातीि आ नांत, पाय हृदयाच्या

वर जात अ ल्यामुळ,े पायाच्या नीिांमधीि रक्त हृदयाकड ेयेण्या मदत होते. (‘Vericose Veins’ च्या त्रा ांत, हा गि चांगिीच मदत करतो.)

४. हाता ाठी: सवशषेत: गोमखुा नातं खादं्यातीि खुब्याचा ाधंा उपयोगातं आणिा जातो. हस्त पाश्वाा नांत खांद ेमागे ओढिे जातात, पाठीच्या कण्यािा

मागे बांक देता येतो.

५. महत्वाचा फायदा: पतंजिी योगा ुत्रानु ार एकदा आ न जमल्यानंतर महत्वाचा भाग ुरु होतो. वा शरीरावरून नजर सफरवून, त्या आ नािा िागणार े

स्नायू आसण ाधंे ोडल्या इतर वा शरीर सशथीि आहे हे तपा ायचे. न ल्या मुद्दाम त्या स्नायंूना " ैि व्हा' अ ा आदेश द्यायचा. त्यानंतर मन एकाग्र

करायच.े त्या ाठी अगदी प्रत्यकेाच्या अगदी जवळ अ णारी गोष्ट् म्हणजे श्वा , ते मोजायचे. शरीरा कोठेही रग िागेपयांत आ नांत रहायचे नाही.

ह्ा सक्रयेचा फार मोठा फायदा अ ा आहे. आ नािा िागणारे ाधंे आसण स्नायू ोडल्या , इतर वा स्नायू सशथीि अ तात, त्यांची प्राणवायूची गरज कमी

झािेिी अ त.े त्याचबरोबर, श्व नावर िक्ष कें सद्रत केल्यामुळे मेंदतूीि सवचारांची येरझारही कमी झािेिी अ ते, त्या पेशींचीही प्राणवायंूची गरज कमी होते.

एकूणांत शरीराचीच प्राणवायूची गरज कमी झाल्यामुळ ेहृदयाच ेत ेच फुफ्फु ाच ेकाम कमी होते. श्वा ाची गती कमी होत जाते आसण ती एके सठकाणी सस्थर

होते. मनांत एकच-एक सवचार अ ल्यामुळे ताण-तणाव कमी होतात. शांत वािू िागते आसण नंतर ंपूणा सदव उत् ाह सिकून राहतो.

ह्ा शेविच्या क तीचे वणान महषी पतंजिींनी “प्रयत्नशैसथल्यांत् अनंत मापत्तीभ्याम्” अ ेकेिे आहे. अशा तर्हेने आ नस द्ी जमल्यावर होणारा फायदा

महषी “ततो दं्वद्वानसभघात:” अ ा ांगतात. मन शांत झाल्यामुळ,े खु-द:ुख, िाभ-अिाभ (नुक ान), जय-पराजय ह्ाबद्दि मना त्रा होत नाही. माजाने

आपल्याकडून अपेसक्षिेिे काया करण्यांत आनंद घेण्याची ही ोपी युक्ती आपल्यािा ाध्य होते.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 58 शासिवाहन शके 1934

प्राणायाम :

प्राणायामाबद्दि, महषी पतंजिींनी पसहिे ूत्र सिसहि ेआहे त े : “तसस्मन ती श्वा -प्रश्वा यो: गती सवच्छेद: प्राणायाम:”. आ नस द्ी झाल्यावर,

श्वा ाच्या गतीत केिेिा बदि म्हणजे प्राणायाम. गतीतीि बदि दोन प्रकारचा अ ूशकतो. पसहिा म्हणजे एकेका नाकपुडीतून श्वा मागास्थ करण.े तर

द ुरा बदि म्हणजे श्वा ाच्या आकारामानांत (Quantity) बदि करण.े उदा: उथळ श्वा , खोि श्वा .

योग ूत्रांत प्राणायामाच ेफायद े सदिे आहेत. मन एकाग्र झाल्यामुळ ेस्वरूपासवषयी अ िेि ेअज्ञान म्हणजेच ज्ञानावर अ िेि ेआवरण सवरू िागत.े “तत:

क्षीयते प्रकाशावरणम्”. अथाात हा अध्यासत्मक फायदा झािा, पण मनाची एकाग्रता वाढल्यामुळ,े एरवी अ ंख्य सवचारांनी येणार े ताण-तणाव नक्कीच

थांबतात सकंवा कमी होतात.

प्राणायामासवषयी असधक मासहती पढुीि भागांत घऊे या.

-प्रफुल्ल पेंढरकर

ंदभा : श्री. . प्र. सनंबाळकर रांची पुस्तके

१. आरोग्या ाठी योग (मराठी)

२. Yoga for Health and Peace (Ingraji)

वल्डा हेल्थ ऑगानायझेशन (WHO) : १९४६ मध्ये आरोग्य (Health) या शब्दाची व्याख्या केिी आह,े ती अशी :

‘आरोग्य ह ेशारीररक, मानस क आसण ामासजक स्वास्र्थय आहे. केवळ रोग न ण ेसकंवा रोग दृश सस्थती न ण ेम्हणज ेआरोग्य नव्ह’े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 59 शासिवाहन शके 1934

किासवष्कार

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 60 शासिवाहन शके 1934

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 61 शासिवाहन शके 1934

सकिसबि

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 62 शासिवाहन शके 1934

माझी सचत्रकिा

श्रेया वेिणकर (वय ८ वषे )

नीि बाबर (वय 10 वष)े

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 63 शासिवाहन शके 1934

वाढसदव ाच्या शभुेच्छा !!

सकमया तेिंग (५ ऑक्िोबर)

शौनक डबीर ७ ऑक्िोबर (१० वष)े

सप्रय सकमया, तुझ्या ८ व्या वाढसदव ासनसमत्य, आई, आजी आसण आबांतफे तुिा हासदाक शुभेच्छा.

आई, बाबा आसण दादाकडून वाढसदव ाच्या खूप खूप शुभेच्छा!!

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 64 शासिवाहन शके 1934

मतूी पजूा

एकदा स्वामी सववेकानंद भिकंती करता करता अिवार ंस्थानात गेिे. सतथल्या महाराजांनी त्यांचे खूप शाही थािामािात स्वागत केिे. अिवारच ेमहाराज

वयाने तरुण होत.े त्यांच्या मनावर पाश्चात्य सवचाराचंा बराच पगडा होता, मूतीपूजेवर त्यांचा सवश्वा नव्हता. स्वामीजींबरोबर चचाा करीत अ ताना त्यानी

हज आपल्या मनातीि शंका त्याना बोिून दाखसविी, "मूती पूजा करण े ह े मुळीच पित नाही. हा तर एक अधंश्रद्ेचाच प्रकार आह.े' त्यावर स्वामीजी

उत्तरि,े "मूतीची पूजा करण ेही अधंश्रद्ा न ून हा ही एक ईश्वर उपा नेचा मागा आह ेआसण त्यात गरै अ ेकाहीही नाही.' अिवारच्या महाराजांना ह ेम्हणण े

काही मान्य होईना.

सनरथाक वादापेक्षा क तीवर भर देण्यावर सवश्वा अ णार् या स्वामी सववकेानंदांनी आपल्या म्हणण्यामाग ेअ िेिे सवचार स्पष्ट् करण्याच ेठरसविे. ज्या महािात

महाराज आसण स्वामीजी ब िे होत ेसतथे मोरच्या सभंतीवर महाराजांच ेएक ऐिदार सचत्र िांगिेिे होते. स्वामीजीनी एका असधकार् यािा आवाज देऊन ते सचत्र

आणण्या ांसगतिे. स्वामीजींच्या आजे्ञचा मान राखून त्या असधकार् याने ते सचत्र स्वामीजींच्या हाती आणून सदिे. स्वामीजी त्या असधकार् यािा उदे्दशून

म्हणाि,े "या सचत्रावर थुंका पाहू.' ह ेशब्द नु त ेकानावर पडताच तो असधकारी एकदम गडबडून गेिा, आसण क्षणभरात म्हणािा, "छे, छे! स्वामीजी आपण ह े

काय ांगत आहात? अ ेक े करता येईि? ह ेतर खुद्द महाराजाचंे सचत्र आहे.

त्यावर स्वामीजी महाराजाकंडे वळिे आसण त्यांना म्हणाि,े "महाराज हे असधकारी या सचत्रावर थुकंण्या काही तयार होत नाहीत. खरे तर हे आपिे फक्त सचत्र

आह,े एक जड आसण सनजीव वस्तू. हे सचत्र म्हणजे काही आपण प्रत्यक्ष नव्हे. ते तर केवळ आपिे एक प्रतीक आहे आसण तरीही हे असधकारी मी म्हणतो त े

करण्या तयार नाहीत.' स्वामीजी पुढे म्हणाि,े "याच प्रमाणे मूतीची पूजा ही केवळ एक प्रतीकात्मक गोष्ट् आह.े ामान्य माण ािा आपिे सचत्त ाकार

मूतीवर कें सद्रत करता येते आसण त्याद्वारा आध्यासत्मक ाधनेच्या असधक वरच्या स्तरावर पोहचता येत.े'

अशा प्रकारे स्वामीजीनी महाराजांच्या मनातीि शंकेचे माधानकारक ररत्या सनर न केिे.

मकु्ता पाठक शमाा

सुवचार

परमेश्वर नहेमी क पाळूच अ तो. जो अत्यतं शदु् अतं:करणान ेत्याची मदत मागतो त्यािा ती सनसश्चतपण ेसमळत अ ते.

स्वामी सववेकानंद

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 65 शासिवाहन शके 1934

खसजना मासहतीचा

जगातीि वाात उंच इमारत दबुई मधिी "बुजा खसिफा' ही आहे. या इमारतीची उंची 829.84

मी. (2,723 फुि) आहे. अडर ीन सस्मथ या अमेररकन वास्तुसशल्पकाराने "बुजा खसिफा'चा

आराखडा बनसविा अ ून त्यांची गणना जगातल्या नावाजिेल्या वास्तुसशल्पकारांमध्ये होते.

ूया सकरणांना प र्थवीवर पोचण्या ाठी ८ समसनि आसण ३ ेकंद िागतात.

जगातिं गळ्यात मोठे मंसदर अंगकोर वि हे आहे. हे मंसदर कंबोसडया मध्ये अ ून

१९९९ ािी सगनीज बुक ऑफ रेकोडा मध्ये जगातीि गळ्यात मोठी धासमाक वास्तू

म्हणून ह्ा मंसदराचा मावेश केिा गेिा. ४०२ एकर एवढी मोठी जागा ह्ा मंसदरान े

व्यापिी आहे.

व्यापार हा खळे अमेररकेत ुरू झािेिा व खाजगी पेिंिखािी जगभर वाात जास्त मागणी

अ िेिा स्थावर ंपत्तीसवषयक पिाचा खळे होय.

हेमागंी विेणकर

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 66 शासिवाहन शके 1934

आकड्ाचं्या गमती जमती

एक या खं्यचेा गणुाकार

१x १ = १

११x ११ = १२१

१११x १११ = १२३२१

११११x ११११ = १२३४३२१

११११११x ११११११ = १२३४५४३२१

१११११११x १११११११ = १२३४५६५४३२१

११११११११x ११११११११ = १२३४५६७६५४३२१

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

६ ही ंख्या गसणतज्ज्ञांच्या दृष्ट्ीने महत्वाचा आकडा आहे. कारण त्याच्या सवभाजकांची बरेीज आसण गणुाकार हाच होतो. अ े इतर ंख्याचंे होत नाही.

१x २x ३ = ६

१+२+३ = ६

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

९ या ंख्येने कुठल्याही ंख्येिा गुणल्यावर जे उत्तर येते त्या ंख्येतीि आकड्ाचंी बेरीज नेहमी ९ अ ते.

९x ६ = ५४ (५+४ = ९)

९x १३७ = १२३३ (१+२+३+३ = ९)

९ x ३६४१ = ३२७६९ (३+२+७+६+९ = २७ ; २+७ =९)

कंिन : ऋषभ पार नी

शब्दाकंन : सुनती पार नी मुिांनो ह्ा वषी "ऋतुगंध'मध्ये "खसजना मासहतीचा' हे दर खा तुमच्या ाठी ुरु केिे आह.े शाळेमध्ये सवसवध सवषयातीि (उदा. इसतहा , भूगोि, सवज्ञान,

खळे) नवी, जुनी मासहती आम्हािा जरूर कळवा. या सनसमत्ताने तमु्हािा नवीन मासहती तुमच्या छोट्या दोस्तांना देता येईि आसण त्यांच्या कडून समळवता

येईि.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 67 शासिवाहन शके 1934

सचत्रकथा

माझी आवडती पाव ाळी ुट्टी

मुिांनो आम्ही तुम्हािा ऋतुगंधच्या वषाा ह्ा अंकात काही सचत्रे सदिी होती.

त्या सचत्रांवरून श्रुती दातार ने सतची ुट्टी कशी घािविी ते कळविे आहे.

पाऊ

मिा पाऊ खूप आवडतो. स ंगापूरिा तर ारखा अधून मधून पाऊ पडतच अ तो. पाऊ झािा की मिा कागदाची होडी करून

पाव ाच्या पाण्यात ोडायिा खूप मिा येते. मी भारतात गेिे होते तेव्हा मिा माझ्या आजोबांनी ाधी होडी, कािेरी होडी, बंबी बोि

करायिा सशकविी. मी स ंगापूरिा परत आल्यावर माझ्या चायनीज समत्र-मैसत्रणींना मी ती करायिा सशकविी. मिा पाव ात सभजायिा

पण आवडते, पण शी SSS आई कधी सभजूच देत नाही. मिा रेन-बो बघायिा तर खूपच आवडतो. मी एकदा रेन-बो चा फोिो पण

काढिा होता. कधी कधी पाऊ पडत अ ल्याने सिरप क न् ि होणार अ ेि तर मात्र "रेन रेन गो अवे, कम अगेन अनदर डे' ह्ा पोएमची

आठवण होते.

श्रतुी दातार

वय ८ वषा

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 68 शासिवाहन शके 1934

सचत्रकथा – शरद अकं

मुिांनो, आम्ही तुम्हािा काही सचत्रे सदिी आहेत. कािूानची पुस्तकं वाचता ना तुम्ही? मग बघा बरं या सचत्रांवरून तुम्हािा काही ुचतंय

का सिहायिा? "गणेशोत् व' सकंवा तुमच्या घरी ाजर्या केल्या जाणार्या गणेशोत् वाच्या काही आठवणी? तर मंडळी तयार व्हा आसण

या सचत्रावरून तुम्हािा काय ुचेि ते आम्हािा पाठवा.

तुम्हािा काही शब्द दते आहोत जेण ेकरून तुम्हािा सिहायिा मदत होईि.

१) आगमन २) आरा आसण प्रसतष्ठापना ३) रांगोळी ४) ावाजसनक गणपती ५) मोदक, दवुाा, केवडा, गुिाब ६) महािक्ष्मी आसण

खड्ाच्या गौरी ७) बाि गंगाधर सिळक ८) सव जान

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 69 शासिवाहन शके 1934

गोष्ट्ी आजी आजोबाचं्या

दान

"दान' म्हणजे आपल्या मनात कोणताही स्वाथा, अपेक्षा, हेतू न ठेवता द ुर्यािा देणे. दान हे

" त्पात्री' म्हणजे ज्यािा आपण देतो ती व्यक्ती योग्य अ ावी. पोि भरिेल्यािा जेवण देण्यापेक्षा

भुकेिेल्यािा दोन घा देणं योग्य! दान कोणत्याही प्रकारचे अ ू शकते. अन्नदान वाश्रेष्ठ. सवद्यादान,

रक्तदान, नेत्रदान ही दाने ुद्ा सततकीच श्रेष्ठ दाने आहेत.

एका ब्राह्मणाच्या घरी अठरासवश्व दाररद्ररय होते. चार घरी जाऊन तो सभक्षा मागायचा. त्यात भयंकर

दषु्काळ पडिा. एक ाधू सभक्षा मागायिा त्याच्या झोपडीपाशी आिा. ब्राह्मणाच्या घरी थोडे पीठ होते. त्याने ते पीठ ाधूच्या झोळीत

घातिे. ाधू सनघून गेिा. थोडे े पीठ जसमनीवर ांडिे होते. एक मुंगु आिे त्याने ते पीठ खाण्याचा प्रयत्न केिा पण मुखी काहीच

िागिे नाही. त्याच्या तोंडािा बाहेरून पीठ िागिे आसण त्याचे तेवढेच तोंड ोनेरी झािे.

इकडे पांडव-कौरव युद्ात पांडवांचा सवजय झािा आसण धमाराज युसधष्ठीराने अश्वमेध यज्ञाचे आयोजन

केिे. या यज्ञाच्या सनसमत्य युसधष्ठीराने ब्राह्मण भोजन घातिे. युसधष्ठीराच्या मनात आिे, आज मी केवढे

अन्न दान केिे. क ष्ण त्याच्या शेजारी उभा होता. मांडवात बरचे अन्न ांडिे होते. ोनेरी तोंडाचे मुंगु

सतथल्या ांडिेल्या अन्नात जाऊन िोळत होते.

राजाने मुंगु ािा सवचारिे. "अरे, अन्न खायचे ोडून तू त्यावर का बरे िोळतो आहे ?' मुंगु ाने तोंड

वर केिे व राजाकडे बघून म्हणािे, "मी माझे बाकीचे शरीर ोनेरी करायचा प्रयत्न करतो आहे, दररद्री ब्राह्मणाकडच्या थोड्ा सपठाने माझे

तोंड ोनेरी झािे पण हे राजा तू एवढे मोठे अन्न दान करून ुद्ा ह्ा अन्नावर िोळून माझे शरीर

ोनेरी झािे नाही. माझ्यात काहीच फरक पडिा नाही' अ े म्हणून मंुगु सनघून गेिे.

शेजारी उभ्या अ िेल्या क ष्णाकडे राजाने प्रश्नाथाक नजरेने बसघतिे. श्रीक ष्ण म्हणािा."राजा त्या

दररद्री ब्राह्मणाने सनस्प हपणे दान केिे होते. तुझ्या मनात अहंभाव सनमााण झािा आहे. त्यामुळे मुंगु ाचे

शरीर ोनेरी झािे नाही.' धमाराजािा आपिी चूक उमजिी.

मुिांनो, ह्ा गोष्ट्ीचा अथा अ ा आहे की दान हे नेहेमी कुठिाही अहंभाव न ठेवता सन:स्प हतेने करावं.

वशैािी दातार

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 70 शासिवाहन शके 1934

आवाहन

मुिांच्या पािकांना आग्रहाची सवनंती ...

तुमच्या बािपणी तुम्ही ऐकिेल्या, वाचिेल्या, काळाच्या ओघात

हरविेल्या आसण हल्लीच्या बाळगोपाळांना माहीत न िेल्या रमणीय

कथा आम्हािा जरूर कळवा. स ंडर ेिा, असिबाबा आसण चाळी

चोर, रेपुंझेि या गोष्ट्ी तर आजकािच्या मुिांना मासहतच आहेत.

आपल्या खा मराठमोळ्या ंस्क तीत रुजिेल्या,आजी-

आजोबांकडून ऐकिेल्या गोष्ट्ी देखीि त्यांना कळाव्यात, अ ा

आमचा प्रयत्न आहे. आपल्या ंस्क तीची ओळख आपल्या मुिांना

करून द्यायची जबाबदारी आपिीच तर आहे. तेव्हा जरूर या

दरा ाठी आपिी गोष्ट् सिहून पाठवा.

ऋतुगंध शरद 2012 – 13

महाराष्ट्र मंडळ स ंगापूर 71 शासिवाहन शके 1934