Embed Size (px)
Citation preview
425
ภาคผนวก
426
ภาคผนวก (ก) รปภาพแผนทและสถานทส าคญ
427
ภาพท 13 รปถายของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย ทมา : ผวจยไปถายรปทบานของ al-Haj Ahmad Faisal ดาลมบากร อล มรตาปรา บนญร
กาลมนตน อนโดนเซย13 January 2018
428
ภาพท 14 ทายาทของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรยรนท 6 ทมา : ผวจย 13 January 2018
ภาพท 15 แสดงถงทายาทของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย ทมา : ผวจยไปถายรปทบานของ al-Haj Ahmad Faisal 13 January 2018
429
ภาพท 16 แสดงถงประตเขามะกอม (สสาน) ของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย เกอลมปายน มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย ทมา : ผวจย 13 January 2018
ภาพท 17 แสดงถง มะกอม (สสาน) ของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย เกอลมปายน ทมา : ผวจย 13 January 2018
430
ภาพท 18 مدرسة دينية سالم العلوم โรงเรยนสอนศาสนาของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย ตงอยท ดาลมบากร อล มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย
ทมา : ผวจย 12 January 2018
ภาพท 19 Madrasah Diniyyah Sullamul Ulum โรงเรยนสอนศาสนาของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย ตงอยท ดาลมบากร อล มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย
ทมา : ผวจย 12 January 2018
431
ภาพท 20 มสยดอากง อลการอมะฮ อยทมรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย ทมา : ผวจย 11 January 2018
ภาพท 21 ก าลงสมภาษณอมาม (Ahmad Qamuli bin Abdulmurad) มสยดอากง อลการอมะฮ อยทมรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย
ทมา : ผวจย 11 January 2018
432
ภาพท 22 มสยดญามอ การอมะฮ อยทเกอลมปายน มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย ทมา : ผวจย 13 January 2018
ภาพท 23 ก าลงสมภาษณทายาทรนท 6 ของชยค อมาม (Rafi’I bin Sanusi bin Hasan) มสยดญามอ การอมะฮ อยทเกอลมปายน มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย
ทมา : ผวจย 13 January 2018
433
ภาคผนวก (ข) รปภาพปกและหนงสอสะบล อลมฮตะดน
ของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย
434
ภาพท 24 ภาพปกหนงสอสะบล อลมฮตะดน ทมา : ปกนอกของหนงสอหนงสอสะบล อลมฮตะดนฉบบอกษรญาว (al-Banjārīy, n.d.:1/1)
ภาพท 25 ภาพหนาแรกของหนงสอสะบล อลมฮตะดนเลม 1 ทมา : ปกในของหนงสอหนงสอสะบล อลมฮตะดนฉบบอกษรญาว (al-Banjārīy, n.d.:1/2)
435
ภาพท 26 ภาพหนาแรกของหนงสอสะบล อลมฮตะดนเลม 2 ทมา : หนงสอหนงสอสะบล อลมฮตะดนฉบบอกษรญาว (al-Banjārīy, n.d.:2/2)
ภาพท 27 ภาพหนาสดทายของหนงสอสะบล อลมฮตะดนเลม 2 ทมา : หนงสอหนงสอสะบล อลมฮตะดนฉบบอกษรญาว (al-Banjārīy, n.d.:2/267)
436
ภาพท 28 ก าลงเลอกอานหนงสอสะบล อลมฮตะดนทเขยนดวยมอ (Manuscripts)
ทมา : ผวจย 13 January 2018
ภาพท 29 ตวอยางหนงสอสะบล อลมฮตะดนทเขยนดวยมอ (Manuscripts)
ทมา : ผวจยไปถายรปทบานของ al-Haj Ahmad Faisal ดาลมบากร อล มรตาปรา บนญร กาลมนตน อนโดนเซย13 January 2018
437
ภาคผนวก (ค)
รายชอทายาทของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรยทยงมชวตอยในปจจบน
438
รายชอทายาทของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรยทยงมชวตอยในปจจบน
1. al-Haj Ahmad Faisal bin Irshad Zin bin Muhammad bin Ismai’l bin Ibrahim
bin Salih bin Zainuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (Guru besar)
2. Hajjah Mustawah binti Mas’ud bin Muhammad bin Ismai’l bin Ibrahim bin
Salih bin Zainuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (Ustazah)
3. Rafi’I bin Sanusi bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Ahmad bin Syhakh
Muhammad Arshad al Banjariy (Imam)
4. al-Haj Muhammad Amin Badli bin al-‘Arif billah bin al-Haj Muhammad Zaini
bin Abdulghani bin Ibrahim bin Salih bin Zainuddin bin Muhammad Arshad
al Banjariy (Mufti)
5. al-Haj Ahamad Hanafi Badli bin al-‘Arif billah bin al-Haj Muhammad Zaini
bin Abdulghani bin Ibrahim bin Salih bin Ahmad bin Muhammad Arshad al
Banjariy (Wakil Ra’yat)
6. Ahmad Qamuli bin Abdulmurad bin Muhammad bin Ahmad bin Jamaluddin
bin Adnan bin Salman bin Muhammad Arshad al Banjariy (Imam Masjid
Martapura)
7. al-Haj Muhammad Wildan bin al-Haj Salman Jalil bin Muhammad bin
Ahmad bin Yasin bin Adnan bin Salimin bin Muhammad Arshad al Banjariy
(Guru)
8. al-Haj Muhammad Hatim bin al-Haj Salman Jalil bin Muhammad bin Ismai’l
bin Ibrahim bin Sharwani bin Jamaluddin bin Muhammad Arshad al Banjariy
(Mufti)
9. al-Haj Khalil al-Rahman bin al-Haj Salim bin Muhammad bin Abdurrahman
bin Jamaluddin bin Muhammad bin Zainuddin bin Muhammad Arshad al
Banjariy (Kepala Wilayah Banjar)
10. Ahmadi bin Abdulhamid bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Ahmad bin
Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (Bilal)
11. Muhammad Muzani bin Abdurrahman bin al-‘Arif billah bin al-Haj
Muhammad Zaini bin Abdulghani bin Jamaluddin bin Salih bin Hasanuddin
bin Muhammad Arshad al Banjariy (Mudir sekolah)
12. Abdulhalim bin Zainul Aqli bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Ahmad
bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (Khatib)
13. Muhammad Fadlan bin hanafi bin Mas’ud bin Muhammad bin Abdurrahman
bin Ibrahim bin Sharwani bin Muhammad bin Muhammad Arshad al Banjariy
(guru)
14. Muhammad Rafi’i bin Muhammad Buhani bin Mas’ud bin Muhammad bin
Hasan bin Ibrahim bin Salih bin Zainuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy
(guru)
439
15. Muhammad Sha’rani bin Muhammad Mukhlis bin Muhammad bin Hasan bin
Yasin bin Adnan bin Abd al-Rahim bin Muhammad Arshad al Banjariy
(Guru)
16. Muhammad ‘Arif bin Sulaiman bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Abd
al-Rahman bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
17. Muhammad Nanafi bin Abdulkarim bin Mas’ud bin Muhammad bin al-Haj
Sharwani bin Yasin bin Muhammad al-Juhani bin Abu Mas’ud bin
Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
18. Abdulmu’id bin Munaili bin al-‘Arif billah bin al-Haj Sharwani bin
Abdulghani bin Abu Mas’ud bin Salih bin Abu Nu’aim bin Muhammad
Arshad al Banjariy (Mufti)
19. Muhammad Shahrian bin Abdullah Sani bin al-‘Arif billah bin al-Haj Shahrani
‘Arif bin Abdulghani bin Ibrahim bin Muhammad al-Juhani bin Shihabuddin
bin Muhammad Arshad al Banjariy (Mufti)
20. Muhammad Saifullah bin Ahmad Kashfuddin bin Muhammad bin al-Haj
Sharwani bin Abu Mas’ud bin Abd al-Ghani bin Abd al-Mannan bin
Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
21. Zainul’ilmi bin Munauar bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Abu Najib
bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
22. Sibawaih bin Sirajuddin bin Mas’ud bin Muhammad bin Ismai’l bin Nu’aim
bin Abd al-Ghani bin Abdullah bin Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
23. Ahmad fauzi bin Muhammad Hamzah bin Muhammad bin Ismai’l bin Ibrahim
bin Salih bin Abd al-Rahim bin Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
24. Muhammad Yahjuri bin Abdurrahman bin al-‘Arif billah bin al-Haj
Muhammad Zaini bin Abdulghani bin Nu’aim bin Shihabuddin bin Abdullah
bin Muhammad Arshad al Banjariy (Mufti)
25. Sa’idi bin Muhammad As’ad bin al-‘Arif billah bin al-Haj Shahrani ‘Arif bin
Abdulghani bin Ahmad bin Salih bin Mas’ud bin Muhammad Arshad al
Banjariy (Mufti)
26. Muhammad Nahdi bin Abdullah bin Mas’ud bin Muhammad bin Ismai’l bin
Ahmad bin Shihabuddin bin Najib bin Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
27. Muhammad Ali Sadiqin bin Qashasi bin Muhammad bin Abu Najib bin
Ibrahim bin Muhammad bin Abd al-Mannan bin Muhammad Arshad al
Banjariy (Guru)
28. Hadawi bin Haji ‘Aaini bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Abd al-Rahim
bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
29. Muhammad Yamin bin al-Haj al-‘Arif bin al-‘Arif billah bin al-Haj
Muhammad Nawawi bin Abdulghani bin Shihabuddin bin Muhammad bin
Hasanuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (Mufti)
440
30. Muhammad Shakran bin Nahdi bin Mas’ud bin Muhammad bin Abu Najib bin
Ibrahim bin Abd al-Rahim bin Hasanuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy
(guru)
31. Muhammad Salih bin Bakhtiar bin Muhammad bin Ismai’l bin Shihabuddin
bin Salih bin Jamaluddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
32. Muhammad Salihin bin Nahdi bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin
Jamaluddin bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
33. Muhammad Shauqi bin Rabah bin Salman bin al-Haj Muhammad Nawawi bin
Abdulghani bin Muhammad Tayyib bin Abd al-Rahim bin Salimin bin
Muhammad Arshad al Banjariy (Mufti)
34. Abdushshahid bin Salim Fu’ad bin Salman bin al-Haj Kashf al-Anwar bin
Abdulghani bin Ibrahim bin Salih bin Salimin bin Muhammad Arshad al
Banjariy (Mufti)
35. Mas’ud bin AbdulMurid bin Mas’ud bin Muhammad bin Ismai’l bin
Muhammad Tayyib bin Abdulghani bin Salman bin Muhammad Arshad al
Banjariy (guru)
36. Muhammad Hanif bin Shamlan bin Muhammad bin Ismai’l bin As’ad bin
Salih bin Salman bin Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
37. Ruzqan bin Ahmad Nawawi bin Hasan bin Abdullah bin Khatib bin Abd
al-Rahman bin Syhakh Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
38. Hafzan bin Badruzzaman bin Abdullah bin al-Haj Muhammad Zaini bin
Abdulghani bin As’ad bin Abdulghani bin Shihabuddin bin Muhammad
Arshad al Banjariy (Mufti)
39. Ma’mun bin Ma’mur bin Abdullah bin al-Haj Kashf al-Anwar bin Abdulghani
bin Tahhan bin Salih bin Abd al-Rahman bin Muhammad Arshad al Banjariy
(Mufti)
40. Halimi bin Ahmad bin Mas’ud bin Abd al-Rahman bin Arshad bin Zainul
‘Ilmi bin Salih bin Shihabuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (guru)
41. Maruzi bin Abdulhalim bin Abd al-Rahman bin Ismai’l bin Tahhan bin
Shihabuddin bin Zainuddin bin Muhammad Arshad al Banjariy (Guru)
441
ภาคผนวก (ง)
สารบญอายะฮ สารบญฮะดษและนพนธตนฉบบ
442
สารบญอายะฮอลกรอาน
ล าดบ สเราะฮ อายะฮท อายะฮ เลขหนา 1 อตเตาบะฮ 28 ا 110 الل ل ون إنم
2 อนนะฮล 98 ع ل اللمو 103 ا ق ل الل ل ن اسل
3 อน-นสาอ 59 ء ق دوه إل اللمو 5 ن تقنازعل مل ف شيل
4 อนนะฮล 43 ألوا تقعلل ون ال نل مل إنل ال ذ ل ىل اسل 4
5 อนนร 63 ر الم ين يالفون عنل مل ه 7 قلليحل
6 อาลอมรอน 31 8 ل إنل نل مل ون اللمو اتم عوو
7 อลฟตฮ 29 36 رل ل ش لأه زره
8 อนนะฮล 44 للنماس ما نق ذل ل قيذ 1 و ن للنا إليلك ال ذ ل
9 อสอสรออ 70 نا ول دل 110 دم ممل
10 อลฮชร 7 1 وما تا م ال مسول خ وه وما نقها مل
11 อลฮญรอต 451, 6 6 يقها الم ين منوا إن جاء مل اسق يا 12 อลมซมมล 1-2 110 يا يقها الل ممذ م اللميل
443
สารบญฮะดษ
สารบญตวบทฮะดษ ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 120 1 الم ل على االسل
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย เบน อาบ ฏอลบ 122 2 اا ال هور اللمال مفل
เศาะฮฮ อมม สะละมะฮ 123 3 الل اء ر ل إ ا نقعمل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ماء منل نو ا عليلو ص وا 4 124
เศาะฮฮ ฮะสน เบน อะลย ي ي ك ال ما إل ي ي ك ما د ل 5 125
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ إ ا 6 127 مو منل د مل اسل قيقل نقول
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 128 7 الل اء قل إ ا ا ل ل ل قلم قيلฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 129 8 الل اء قل إ ا ل ل ل قلم قيل االเศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ د مل ش اا ف ال اا و إ ا 9 129
ฎ.ญดดน อบดลลอฮ เบน อมร 130 10 الل اء قل إ ا الل قلم قيل
เศาะฮฮ ฮษยฟะฮ เบน อลยะมาน 131 11 وا ف نية ال مى واللف مة و ل ا ت ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ د مل إناء ف الل لل ول إ ا 12 132
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ الل لل يو ول إ ا د مل إناء هور 13 133
เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย ال ذي لي الل لك 14 134เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อบบาส 135 15 ه ق دل ااىاا د إ ا
เศาะฮฮ อาอชะฮ 136 16 د ااو د ذ هور
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ول إ ا د مل إناء هور 17 136
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย เบน อาบ ฏอลบ 136 18 ارية قولل منل يق ل اال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ وللا وما ألل وىا جامدا ان إنل 19 137
เฎาะอฟ อมม ดรดาอ ع ان 20 139 عة س لعي منل واا ر ل ر لเศาะฮฮ อะบฮรอยเราะฮ م لتقهمل مم على شقم نل لولال 21 139
เมาฎอ มอาษ เบน ญะบล 140 22 م ار ة ش منل ال ميقل ون ال ذواا نعلم
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ممة ى ه لولصيما منل إنم 23 141 نقمهمل ا ل
เศาะฮฮ อมร เบน อลคอฏฏอบ 142 24 ا النقذيما ا عل ال إنم
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ عل مل ما منلو ألتوا أمل م لت مل إ ا 25 144 اسلเศาะฮฮ ญาบร เบน อบดลลอฮ 145 26 و اللمو د با لد
444
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 146 27 م تقوضمئوا اللمو لฮ.ลฆอยรฮ อะบ สะอด อลคดรย ي مذ ل ل نل وضوء ال 28 147
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ عولن مم إنم 29 148 ا ا ال يامة يقولم يدل
เศาะฮฮ อกบะฮ เบน อามร 149 30 ده هد نل ال إلو إالم اللمو و ل شل
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร ى ا على زاد نل اللوضوء ى ا 31 151
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย เบน อาบ ฏอลบ 152 32 نان قللي قوضمأل نام نل ال مو و اء اللعيقل
ฮ.ลฆอยรฮ ซยด เบน คอลด 153 33 قللي قوضمأل ق لجو م م منل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ق لجو إل يده د مل ل ى إ ا 34 155
เศาะฮฮ บสเราะฮ เบนต ศอฟวาน 155 35 قللي قوضمأل ا م م منل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ال 36 156 د مل صال اللمو يق ل
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อบบาส 157 37 اللمال بنل لة ال مواا
เศาะฮฮ อมร เบน ฮซม 158 38 اى إالم الل ل ن م ال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ شيلئا لنو ف د مل وجد إ ا 39 159
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ انان الل ق ى إ ا 40 160 اال
เศาะฮฮ อมม สะละมะฮ الل اء ر ل إ ا نقعمل 41 161ฮะสน อาอชะฮ 161 42 د ال جن وال اا الل ل
เฎาะอฟ อบดลลอฮ เบน อมร 162 43 ال ن يق ل اا وال اال ا ل
เศาะฮฮ ฮษยฟะฮ เบน อลยะมาน 163 44 رل لنا جعل ل دا لها ا ل م ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ منلو ألتوا أمل م لت مل إ ا 45 164
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 164 46 و ض ل ة : ض ل ق ان ال قمي م لللوجل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ษร 165 47 ع ل الل اء تد ولو ا يك اللاا
เศาะฮฮ อาอชะฮ 166 48 ء ى ا دم قنا على اللمو و شيلเศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย تل ذ ل امل اض ل إ ا ليل 49 169
เศาะฮฮ อาอชะฮ 158 50 م نما م وال اللمولم اء نق ل نق ل
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 169 51 لة مم على اللمو ق ااسل اء ليقل
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อบบาส 171 52 لىمل ل عليلهمل ق اللمو نم ل
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อบบาส 172 53 ال قيل عنلد ج قل ااي مم م متقيل
445
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 175 54 ال م ل زال إ ا اللهل و ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ عة دلرا منل 55 175 اللعلل منل ر ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ال م ل تق ل ا ل ما اللعلل و ل 56 176
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 177 57 ال مفق ي ل ل ما الل ل ا و ل
เศาะฮฮ อะบ เกาะตาดะฮ ا تقفل يي النقمولم ف ليل 58 178 ال قمفل يي إنم
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 179 59 اللف ل لو منل الل ل و ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ عة دلرا منل 60 179 الل ل منل ر ل
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย เบน อาบ ฏอลบ 179 61 اللوتقل وتقل اللمو إنم
เศาะฮฮ อบน มสอด 180 62 و ل ها ومل اللمال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ دم إ ا 63 181 اللمال أ ل دوا ا اشلเศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ عة دلرا منل 64 182 اللمال من ر ل
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 183 65 قلليللذها ن يقها ول صال عن نام منل
ฮ.ลฆอยรฮ ญบยร เบน มฏอม 184 66 دا تلنقعوا ال مناا ع لد يا
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 184 67 اللمال ولالد مل م وا
เศาะฮฮ มาลก เบน อลฮวยรษ 185 68 اللمال ل إ ا
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน ซยด 186 69 يا إنقمها اللمو شاء إنل قق رؤل
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน ซยด 188 70 د للمو ا ل ل
เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย والل ادية الل نم راا إوذ 71 188
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 189 72 جامعة اللمال
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 190 73 وا لوا ليل يق ذن الال إنم واشل
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 191 74 قناد مل الل يا เฎาะอฟ อบดลลอฮ เบน อบบาส 192 75 مل ا سني س ل من منل
ฏ. ญดดน อะบ ฮรอยเราะฮ إ انا صلوا من منل 76 193เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน อมร 194 77 عل مل إ ا ما م ل ق ولوا الل ذن
เศาะฮฮ อมร เบน อลคอฏฏอบ 185 78 ال اللمال على يم ال وإ ا
เมาฎอ و ق رل صد ل 79 196 -
เฎาะอฟ อะบ อมามะฮ وجعل و دامها اا امها 80 197
เศาะฮฮ ญาบร เบน อบดลลอฮ 198 81 ي لك ال منل النذداء ي ل
446
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เฎาะอฟ อะนส เบน มาลก 199 82 يق د ال الدعاء واا امة ا ان قيل
เศาะฮฮ อลมฮาญร เบน กนฟษ 200 83 هل على إالم اللمو ل نل ىل
เฎาะอฟ อะบ ฮรอยเราะฮ م قوضذ إالم يق ذن ال 84 200
เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย ال 85 201 الل ذن صول مدى ي ل
เศาะฮฮ อะบ มสอด 201 86 اعلو جل م ل قلو ل على دلم منل
ฮะสน อะลย เบน ฏอลก قلليقنلل ال صالتو ف د مل ا إ ا 87 202เศาะฮฮ อาอชะฮ 203 88 م عنلك اال لي الدم
ฮ.ลฆอยรฮ อะนส 204 89 ع اا عاممة نم الل قولل عن تقنق مىوا
ฮ.ลฆอยรฮ อบน อมร 205 90 ما امل لمن عولر قيلو و س متو قيل ر ل
ฮะสน ญรฮด 206 91 عولر اللفخ نم خ ا ايذ
เศาะฮฮ อบน อบบาส 207 92 لة ى ه الل قل
เศาะฮฮ มาลก เบน อลฮวยรษ 207 93 صلذي ر يقل وو ا صلوا
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย ل ها 94 208 ليم و لليلها ال م ل ال م ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ قذ ل اللمال إل ل إ ا 95 209
เศาะฮฮ มาลก เบน อลฮวยรษ 210 96 صلذي ر يقل وو ا صلوا
เศาะฮฮ อมรอน เบน ฮศอยน 210 97 صلمى ومنل ل قهو اا ا صلمى منل
เศาะฮฮ อมรอน เบน ฮศอยน 211 98 ل ل ل نل صال ال الل اا فا ة يق لเศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ مام ال إ ا 99 211 ل وا ا ل اال
عليلهمل امل
ฮ.ลฆอยรฮ อลฮะสน เบน อะลย دو اللمهمم 100 212 ىديل ي نل اىل
ฮ.ลฆอยรฮ อบน อบบาส 215 101 وارل ل االف ل راذ
ฮ.ลฆอยรฮ อบนอมร 216 102 ه ك ذنل س دل إ ا منل ج قل
เศาะฮฮ คอบบาบ 217 103 ال ممل اء م ملسو هيلع هللا ىلص إليلو ش ولا نقمهمل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ر ذو منل اللع لد ي ون ما قل ا 104 218
เศาะฮฮ อบน อบบาส 219 105 د نل م ل عة على سل عل اء س قل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ وىو ر ذو منل اللع لد ي ون ما قل ا 106 223
เศาะฮฮ ฏอรก เบน อลอะชม 220 107 راذ وارل قعل واجل ق لو االف ل وارل ق ل
เศาะฮฮ อบน มสอด 221 108 اللمو على ال مالم تق ولوا ال
447
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อบน อบบาส 222 109 ار ا ال محيما ال ميذ ا اللملوا امل
เศาะฮฮ อบน อบบาส 224 110 عليلك سالم للمو ال محيما
เศาะฮฮ อะลย دممل ما االف ل اللهمم 111 224
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ال ل ع اا منل عو ك إوذ اللمهقمم 112 226
เศาะฮฮ อะบ บะกร 227 113 ا للق ا نقفل ي لق ل إوذ اللمهقمم
ศ.ลฆอยรฮ อะนส 228 114 قلل ق ذ ل ال لوا م لذ يا ฎ.ญดดน อะบ ฮรอยเราะฮ قولل منل اللمو إل دعاء منل ما 115 229
ไมพบ อมร เบน ชอยบ 230 116 نم دعااك فل ع ذمل الدعاء قيل
ฮ.ลฆอยรฮ อะลย ل ها 117 231 ليم و لليلها ال م ل ال م ل
เศาะฮฮ ญาบร เบน สะมเราะฮ عليل مل ال مالم 118 231
เศาะฮฮ ญาบร เบน สะมเราะฮ اا ور لة عليل مل ال مالم 119 232
เมาฎอ ع ما إالم صالتو منل للل لء ليل 120 232 -
เศาะฮฮ เษาบาน 234 121 اا سل ق لف
เศาะฮฮ อาอชะฮ 235 122 ال مالم ومنلك ال مالم نل اللهمم
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ال ا صال ذ د ق اا س م منل 123 236เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย عل يل ل ا مان ال اللمهمم 124 237
เศาะฮฮ มอาษ ل ا على ع ذ اللمهمم 125 238เศาะฮฮ มอาวยะฮ ده اا إالم إلو ال 126 239 لو ش يك ال و ل
เฎาะอฟ อบดลลอฮ เบน มสอด 240 127 ألك إوذ اللمهمم ك موج ا سل ر ل
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 241 128 وال المذ من ك عو إوذ اللمهمم
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ د منل ك عو إوذ اللمهمم 129 242 ال الء جهل
เศาะฮฮ ซยด เบน ษาบต 243 130 قيوت مل ف النماس يقها للوا
ฮ.ลฆอยรฮ สบเราะฮ อลญฮะนย لوا 131 244 م ولول صالت مل ف اسل هلเฎาะอฟ อะบ ฮรอยเราะฮ ع ل د مل صلمى إ ا 132 245 هو مام قللي ل وجل
เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย ء إل د مل صلمى إ ا 133 246 شيل
เศาะฮฮ อะบ ญฮยม 247 134 الل ار يقعللم لول الل للذي يديل قيل
เศาะฮฮ อะบ สะอด อลคดรย صالتو فل د مل تق اءا إ ا 135 248
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ اللمال فل وىو د مل تق اءا إ ا 136 249
448
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 250 137 اللمال ف د مل ان إ ا
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 251 138 د ف ال لاا و فمارتقها يئة الل ل
เศาะฮฮ อบดลลอฮ เบน มฆอฟฟล 252 139 الل نم م ا ف صلوا
เศาะฮฮ ญนดบ 253 140 م اجد الل ور تق مخ وا ال
เศาะฮฮ อะบ มรษด อลเฆาะนะวย الل ور على تلل وا ال 141 254
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 254 142 للارىمل يق ل قعون قلوام ال ما
เศาะฮฮ อาอชะฮ 255 143 ل هبا ا لى وا ى ه علالم لل
เศาะฮฮ อะบสะอด อลคดรย صالتو ف د مل شكم إ ا 144 257
เศาะฮฮ อบน อบบาส 258 145 دىا تقول ة داود س دىا ون ل
เศาะฮฮ อบน อมร 259 146 ان ملسو هيلع هللا ىلص نمو الل ل ن يق ل ال ور قيق ل
เศาะฮฮ อาอชะฮ 259 147 هي س د وصومره ل و للم ي وجل
ศ.ลฆอยรฮ อบน อบบาส 261 148 ل اللمهمم جل ا عنلدا هبا ا ل
เฎาะอฟ อมร 262 149 د عا او الم ي للمو ا ل ل
ฮ.ลฆอยรฮ อบนอมร 263 150 ديننا ف ملي قنا تلع ال اللمهمم
เฎาะอฟ คอรญะฮ เบน ฮษาฟะฮ لال مدم مل اللمو إنم 151 265
ศ.ลฆอยรฮ อะบ อยยบ อลอนศอรย ع ل ل يوت نل م منل 152 266 قلليقفل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ت و وس وت وا 153 267
เศาะฮฮ อบน อมร 268 154 علوا وتقل ا اللميل صلوات مل اجل
เศาะฮฮ ญาบร 269 155 اللميل منل يق وم ال نل اا منل
ฮะสน ฏอลก เบน อะลย لة ف وتقل ان ال 156 270 ليقل
เฎาะอฟ อบน อมร 270 157 ع ل ا ال حى صلميل إنل
เศาะฮฮ อะบ เกาะตาดะฮ เบน รบอย 271 158 د د مل د إ ا الل ل
เศาะฮฮ ญาบร 272 159 خ ا إوذ اللمهمم علل ك سل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ษร 274 160 مولضو يقل اللمال
เศาะฮฮ อบน อมร 276 161 م قل م قل اللميل صال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ الف يل ة قعلد اللمال ل 162 277
เศาะฮฮ ญาบร 278 163 لة ذ فل إنم إجا ة ساعة ليقل
449
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ اللميل جولا صال 164 278
เศาะฮฮ อบน อมร 279 165 داود صال اللمو إل اللمال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ نقليا اء إل وتقعال تق ارا ر قنا يقنل ل 166 280 الد
เฎาะอฟ อบน อบบาส 282 167 عينوا لولة اسل اللميل يام على الل يقل
เศาะฮฮ อบน อมร 283 168 النقمهار تلوم نمك ل ق ل ل
เศาะฮฮ อะบฮรอยเราะฮ لة تلوا ال و 169 284 عة ليقل يام اال
เศาะฮฮ อบน อมร 285 170 الن م ل ت نل ال اللمو ع لد يا
เศาะฮฮ ญาบร เบน อบดลลอฮ يقوا ها ال ساعة اللميل ف إنم 171 286
ฮะสน อะบ ดรดาอ و و ق لية ف ال ة منل ما 172 286 دل
เศาะฮฮ อบน อมร 287 173 اعة صال صال منل ل اال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ وتق ام اللمال م نل ل ل دل 174 288
เศาะฮฮ ซยด เบน ษาบต 289 175 قيل و ف الل لء صال ل
เศาะฮฮ อบน อมร 289 176 الل اجد ن اء مل تلنقعوا الเศาะฮฮ อบย เบน กะอบ 290 177 زل ى ال مج م ال مج صال
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ قلليخفذ ل النماس د مل مم إ ا 178 291
ฮะสน ฏอลก เบน อะลย لة فل وتقل ان ال 179 292 ليقل
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 293 180 اللمال و ي ل اللع اء إ ا
เศาะฮฮ อะอซะฮ عام صال ال 181 293
เศาะฮฮ อะบา มสา 294 182 لو سا ق ول الع لد م إ ا
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ قذ وا قم إ ا 183 295
เมาฎอ อะนส เบน มาลก 296 184 عة منل سالمو ع ق منل اال
ฎ.ญดดน อะบ อมามะฮ يا منل 185 297 ل ل يا العيدين ليقل اللمو ل
ไมพบ อบน อมร 298 186 نا اللمهمم ىنيئا م ي ا ايل ا اسل
ศ.ลฆอยรฮ มอาษ เบน ญะบล 300 187 منل ان المو ف الدنياเศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ مني قولم دار عليل مل ال مالم 188 301 م ل
เศาะฮฮ บรอยดะฮ مني 189 302 يار من الل ل الدذ ال مالم على ىل
ฎ.ญดดน อาอชะฮ 303 190 نا ال اللمهمم ىمل ل مل جل
เศาะฮฮ อบน อมร 304 191 الم ل على االسل
450
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
ศ.ลฆอยรฮ อบน อมร 304 192 ا نل ي ي منل يق و فى الل لء إ ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ الع اد يو 193 305 م يلل ما منل يقول
เศาะฮฮ อบน อมร 306 194 الم ل على االسل
เศาะฮฮ อะบฮรอยเราะฮ ي و 195 307 ي و و ل ولا ل ؤل صولمولا ل ؤل
ฮะสน อบน อมร 308 196 الالل و ر ي ملسو هيلع هللا ىلص الن
ฮ.ลฆอยรฮ ฮฟเศาะฮ منل ل يق قيذ اللذيام ق ل اللف ل 197 308
เศาะฮฮ อาอชะฮ 309 198 منل ا اء ى ل عنلد مل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ء قليل عليلو 199 310 منل رعو الل يل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ منل ن ي وىو صاام أ ول ش ا 200 311
เศาะฮฮ อมมาร เบน ยาสร 312 201 م ال مكذ ق دل منل صام يقول
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ م يقولم 202 313 موا رم ان لول ال تق دم
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ฮรอยเราะฮ إ ا انقل ل شعل ان ال تلوموا 203 314
เศาะฮฮ อะนส เบน มาลก 314 204 ت حم وا نم ف ال محور ق ة
เฎาะอฟ อบน อบบาส 315 205 عينوا عام ال مح على صيام اسل
ฮ.ลฆอยรฮ อบน อมร 316 206 ت حم وا ولول لعة ماء
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ฮรอยเราะฮ من ال م ل 207 317 نعلم سحور الل ل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ ษรร 317 208 ال يق ال النماس ل ما ع ملوا
เศาะฮฮ ซยด เบน ษาบต 319 209 ملسو هيلع هللا ىلصت حم لنا م رسول اا เศาะฮฮ ฮะสน เบน อะลย ي ي ك ال ما إل ي ي ك ما د ل 210 320
เศาะฮฮ สะฮล เบน สะอด อสสาอดย ال تق ال مم ما ع ملوا الف ل 211 320
เศาะฮฮ ซยด เบน คอลด อลญฮะนย م ل جل ه منل م صاا ا قلو 212 320
เฎาะอฟ อะบ ฮรอยเราะฮ م لو 213 321 جن ا ال صول منل صل
เศาะฮฮ อะบฮรอยเราะฮ منل ل يد ل قولل ال ور والع و 214 323
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ د مل ان ا اللذيام جنمة 215 324
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ م الل يامة 216 325 الوا م اللماام يقول
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ر إ انا 217 326 لة الل دل منل ام ليقل
เศาะฮฮ อาอชะฮ 327 218 منل ما وعليلو صيام صام عنلو وليو
451
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อบน อบบาส 327 219 صولمي عنل مذك
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ق ال ملسو هيلع هللا ىلص النم ذ إل رج جاء 220 328เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ع ا لن دم لو إالم اللمولم 221 331
เศาะฮฮ อะบสะอด อลคดรย منل صام يقولما ف س ي اا 222 332
เศาะฮฮ อะบ เกาะตาดะฮ على اا 223 332 م ع ة ل صيام يقول
เศาะฮฮ อะบ เกาะตาดะฮ على اا عاشوراء وصيام 224 333 ل
เศาะฮฮ อบน อบบาส 333 225 لئنل ي إل ا صومنم
เศาะฮฮ อะบอยยบ อลอนศอรย منل صام رم ان م تقل قعو ت 226 334
ฮ.ลฆอยรฮ อสามะฮ เบน ซยด 335 227 عل ال يقعل هن ا إ يه ا ا ل
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ م اا عة 228 336 ال يلم د مل يقول
เศาะฮฮ อะบ มซา 337 229 ضيقذ ل منل صام الدمىل
เศาะฮฮ อบน อมร 338 230 ال صام منل صام ا د
เศาะฮฮ อบน อมร 339 231 ل اللذيام صيام داود
ศ.ลฆอยรฮ อมม ฮานอ 339 232 و اللماام الل وذ م نقفل
เศาะฮฮ อบน อมร 340 233 الم ل على االسل
เฎาะอฟ อาอชะฮ 340 234 ى ل على النذ اء جهاد
ศ.ลฆอยรฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ال ت ا الل ل يدا 235 341
เศาะฮฮ อาอชะฮ 343 236 منل راد منل مل نل يه م ت
ศ.ลฆอยรฮ อบน อบบาส 344 237 الل وا منل يا م الل قيا เศาะฮฮ อบน อมร 345 238 د مل ف إزار ورداء ليحل مل ونقعلليل
เฎาะอฟ อบน ญรอญ 346 239 اللمهمم زدل ى ا الل قيل ت ل يفا وتقعللي ا
ไมพบ อชชาฟอย 347 240 م اللمو اللمهمم إ انا ك واللمو ل ق ل
ฮ.ลฆอยรฮ อมร เบน อลคอฏฏอบ 348 241 أل منل ش لو ي عنل م ل
เศาะฮฮ อบดรเราะฮมาน เบน ยะอมร 350 242 ق ل ع ة دلرا منل
เศาะฮฮ อรวะฮ เบน มฏอรรส 350 243 ق ل ع ة تى منل
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 351 244 ق للي منل والنم يون نا قلل ما و يقل
ฮ.ลฆอยรฮ อบดลลอฮ เบน อมร 353 245 ع ة يقولم دعاء الدعاء ل
452
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ อบน อบบาส 353 246 ا للق النذ اء على ليل عليلهنم إنم
ฮะสน อบน อบบาส 354 247 يل مل وملمة ت قذ ولن ر مل اا
ฮ.ลฆอยรฮ อบน อมร 355 248 م ا ذ والع ل منل ل
เศาะฮฮ อบน อมร 356 249 ي لو ان منل د ا ىدل لليقهل
ฎ.ญดดน อมร เบน อลคอฏฏอบ 357 250 ع الل ح مم ال شلเศาะฮฮ อบน อบบาส 358 251 لمة ام ال قلد ى ا إنم
เฎาะอฟ อบน อมร 359 252 شفاع لو وج ل ق لي زار منل
เฎาะอฟ อบน อมร 359 253 اجة يقنل علو ل زاا ا جاءو منل
ฎ.ญดดน อะบ ฮรอยเราะฮ ق لي عنلد عليم صلمى منل 254 360
เมาฎอ جفاو ق دل يق رلو و ل م منل 255 361 -
เฎาะอฟ อะบ ฮรอยเราะฮ 362 256 إالم عليم ي لذم د منل ما
เฎาะอฟ อาอชะฮ 363 257 يقولم دم ا لن ع ما النمحلฎ.ญดดน อะบ ฮรอยเราะฮ ضحايا مل علذ وا 258 364
เฎาะอฟ อบน อบบาส 365 259 ل مل سنمة وىو النمحل م ل
เฎาะอฟ อบน อบบาส 365 260 النمحل على
ฎ.ญดดน อะนส 366 261 عنل م مد و ممة م مد ى ا للمهمم ا
เฎาะอฟ ญบยร เบน มฎอม 367 262 ف ذ يمام ال م ل يق ل
เศาะฮฮ อลบะรออ 368 263 منا ف و نق لد ما ومل ى ا يقول
เฎาะอฟ อะบ ฮรอยเราะฮ حيم و جللد ا منل 264 369 حيمة ال ضل لو ضل
เศาะฮฮ อมม สะละมะฮ 340 265 ا ل مة ي ىالل ر يقل مل إ ا
เฎาะอฟ อมรอน เบน ฮศอยน 371 266 وملياي ون ي صال إنم
เฎาะอฟ สะมเราะฮ ع ي و م لتقهن ال الم 267 372
ศ.ลฆอยรฮ อาอชะฮ 373 268 نعقم ن ملسو هيلع هللا ىلص اا رسول م نا
เฎาะอฟ อะบ อดดรดาอ عولن إنم مل 269 373 الل يامة يقولم تدل
เฎาะอฟ มาลก เบน กอฮฏอม 374 270 ا خ ىا ف عنل لول جل
เศาะฮฮ อะดย เบน ฮาตม 375 271 ك ق يو وجدل إ ا سهل
ฮ.ลฆอยรฮ อบน อมร 376 272 و ميل ان لنا لم ل واال اد ا ل
453
สารบญตวบทฮะดษ (ตอ) ระดบของ
ฮะดษ ผรายงานฮะดษ
หมายเลขหนา
หมายเลข ฮะดษ
วรรคแรกของฮะดษ
เศาะฮฮ รอฟอ เบน เคาะดจญ م نقله ما 273 377 م و الدم عليلو اللمو اسل
เศาะฮฮ อะดย เบน ฮาตม 378 274 نل ال تأل ل
ฮ.ลฆอยรฮ อะบ บกร 379 275 ام منل نق لم ي
เศาะฮฮ อะบ ฮรอยเราะฮ ميل و ا ل ماؤه ال مهور ىو 276 380
เศาะฮฮ ญาบร 381 277 نقفل ك ا لد ل
454
ตครจญตวบทฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ของชยคมฮมมด
อรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย อบดรรอฮมาน จะปะกยา1 อบดลเลาะ การนา2 1นกศกษาปรญญาเอก สาขาวชาอสลามศกษา E-mail : [email protected] 2Ph.D (สาขาอสลามศกษา)
E-mail : [email protected]
ภาควชาอสลามศกษา วทยาลยอสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน
บทคดยอ
การ วจย ครง นมวตถประสงค เพอ ศกษา ชวประวตของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย ศกษาหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน ศกษาแหลงทมา และประเมนสถานภาพของฮะดษทมอยในหนงส อ สะบล อลมฮตะดน เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบบนทกและแบบสมภาษณ วเคราะหขอมลใช หลกการอลมล ฮะดษ หลกการตครจญ หลกการอลญรฮ วะ อตตะอดล หลกการทางประวตศาสตรและหลกการตรญฮ ผลการวจยพบวา
1. ชยคมฮมหมดอรซด เบน อบดลลอฮอลบนญะรย เกดทต าบลลกฆอบง กาลมาตน อนโดนเซย เมอ ป ฮ.ศ 1122 ทานเรมศกษาศาสนาอสลามในพระราชวงของกษตรยบน ญรเมออาย 7 ป ศกษา ณ นครมกกะฮ เปน เวลา 30 ป และศกษา ณ นครมะดนะฮ เปนเวลา 5 ป ทานเป น อละมาอชาวอนโดนเซย คนหนงทมผลงานดานวชาการมากมาย มความร ความเชยวชาญวทยาการอสลาม มความสามารถในการถายทอดวชาความรและแตงต าราเปนทยอมรบของสงคมมสลมดานอากดะฮ ฟกฮ ตะเศาะวฟ และดาราศาสตร ทานเสยชวตป ฮ.ค 122 7 ณ เมองบน ญร กาลมาตน อนโดนเซย สาเหตของการแตงหนงสอเลมนเพราะ กษตรยผปกครองเมองบนญร ไดขอใหทานเขยนหนงสอเกยวกบศาสนาอสลาม เพอแกปญหาสงคม ทไมเขาใจศาสนา ทานจงแตงหนงสอทไดชอวา สะบลลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนซงเปนหนงสอฟกฮทเรมจากบทวาดวย อฏเฏาะฮาเราะฮ จนถงบททวาดวย อล-อฏอมะฮ ภายในเวลา 2 ป ในการจดพมพจะรวมหนงสอทง 2 เลมเปนเลมเดยว เลมท 1 มจ านวนหนา 250 หนา สวนเลมท 2 ม 269 หนา จดเดนและความพเศษของหนงสอคอเปนหนงสอเกยวกบบทบญญตดานการภกดและอบาดาตทเกอบสมบรณ เปนหนงสอฟกฮทม
นพนธตนฉบบ
455
หลกฐานจากอลกรอานและอลฮะดษ เปนหนงสอทนกวชาการศาสนาไดยกยองวาเปนหนงสอทยอ ดเยยมมคามากเปนพเศษ
2. แหลงทมาของฮะดษทงหมดท ปรากฏ อยในหนงสอสะบลอลมฮตะดน มาจากหนงสอชนดตางๆ คอ มการบนทกอยในหนงสออลญาวามอ ประกอบดวย เศาะฮ ฮอลบคอรยและเศาะฮฮ มสลม มบนทกอยในหนงสออศเศาะฮฮาฮ ประกอบดวยเศาะฮฮ อบน ฮบบาน และ เศาะฮฮ อบน คซยมะฮ หนงสออสสนน สนนอะบ ดาวด สนนอตตรมษย สนน อนนะสาอย สนน อบน มาญะฮ สนนอดดาเราะกฏนย และอสสนน อลกบรอ หนงสออลมะสานด ประกอบดวย มสนด อมามอะฮมด มสนดอลบซซาร มสนดอลฮมยดย มสนดอบด เบน ฮมยด มสนดอะบ อะวานะฮ มสนดอะบ ดาวด อฏเฏาะยาลสย มสนดอะบ ยะอลา อลมศลย และมสนดฟรเดาส ชองอดดยละมย หนงสออลมะอาญม ประกอบดวย อลมอญม อลกะบร อลมอญม อลเอาสฏ และอมมอญม อศเศาะฆร ของอฏเฏาะบะรอนย หนงสออลมสตดเราะกาต ประกอบดวย อลมสตดรอก อะลา อศเศาะฮฮยน ของอลอากม อนนยสาบรย หนงสอมวฏเฏาะอาต ประกอบดวย อลมวฏเฏาะอ ของมาลก เบน อะนส หนงสออลมศอนนะฟาต ประกอบดวยมศอนนฟ อบดรเราะซซาก และมศอนนฟอบน อะบ ชยบะฮ หนงสออลอจญซาอ ประกอบดวย ชอบ อลอมาน ของอลบยฮะกย อลอะดบ อลมฟรอด ของอลบคอรย และ อลฮลยะฮ อลเอาลยาอ ของอะบ นอยม
3. ระดบฮะดษทเปนส านวนอาหรบในหนงสอสะบล อลมฮตะดน มทงหมด 277 ฮะดษ จากการตครจญพบวามฮะดษเศาะฮฮ ลษาตฮม จ านวน 175 ฮะดษ คดเปนรอยละ 63.18 ฮะดษเศาะฮฮ ลฆอยรฮมจ านวน 8 ฮะดษ คดเปนรอยละ 2.89 ฮะดษฮะสน ลษาตฮมจ านวน 9 ฮะดษ คดเปนรอยละ 3.25 ฮะดษฮะสนลฆอยรฮมจ านวน 43 ฮะดษ คดเปนรอยละ 15.52 ฮะดษเฎาะอฟมจ านวน 26 ฮะดษ คดเปนรอยละ 9.39 ฮะดษเฎาะอฟ ญดดนมจ านวน 9 ฮะดษ คดเปนรอยละ 3.25 ฮะดษเมาฎอมจ านวน 5 ฮะดษ คดเปนรอยละ 1.81 และฮะดษทผวจยไมสามารถก าหนดระดบไดมจ านวน 2 ฮะดษ คดเปนรอยละ 0.72 ฮะดษทอยในขายฮะดษมกบลมจ านวนทงหมด 235 ฮะดษ คดเปนรอยละ 84.84 และฮะดษทอยในขายฮะดษมรดดมจ านวนทงหมด 4 2 ฮะดษ คดเปนรอยละ 15.16
456
The Takhrīj of Ḥadīth Texts in the Book Sabilu al-Muhtadīn of
Shaykh Muhammad ’Arshad bin Abdullah al-Banjariy
Abdurrohman Chapakiya
1 Abdullah Karena
2
1 Ph.D Candidate, Graduate, Department of Islamic Studies.
E-mail : [email protected] 2 Ph.D (Islamic Studies),
E-mail : [email protected]
Department of Islamic Studies.
College of Islamic Studies.
Prince of Songkla University, Pattani Campus.
ABSTRACT
The objectives of this study are to study the biography of Shaykh
Muhammad ’Arshad bin ‘Abdullah al-Banjariy and to study the general details of the
book Sabilu al-Muhtadīn li al-Tafaqquh fi Amri al-Din by studying sources of this
book as well as making assessments on the status of ḥadīths mentioned in this book. The data was collected through the research tools of records and interviews, the information
was analyzed by using Ulūmul Ḥadīth, Takhrīj, al-Jarh wa Ta‘dīl, historical approach and
Tarjīh principles. The result of the research found that: 1. Shaykh Muhammad ’Arshad bin Abdullah al-Banjariy was born in
Lok Gabang Kalimatan Indonesia on 1122 H. He began studied Islam in the king
Banjariy’s palace at the age of 7 years old, studied in Makkah city for 30 years and
studied at the Madīnah city for 5 years. He is Indonesian scholar, who has knowledge
and technical expertise of Islamic science. He has the ability on teaching and writing
the Islamic texts on aqidah, fiqh, tasauwuf and astronomy. He died in 1227 H. at
Banjar Kalimatan Indonesia. Cause of the author of this book, The main reason of
writing the book of Sabilu al-Muhtadīn li al-Tafaqquh fi Amri al-Din was to meet
with the king of Banjar city’s demand. The king had asked him to write a book about
Islam in order to solve the social problems of ignorance in religion. He began the
writing of this book on the chapter of al-Tahārah and ended up with the chapter
al-At’imah within the period of two years. This book consist of two volumes and they
are combined for the sake of publication. Page number of this book contains of 250
pages for the volume I and 269 pages for volume II. The distinctiveness of this book
is almost completely highlighted on worship and ‘ibadat which are clearly based on
the evidence of al-Qur'an and al Ḥadīth. This book is regarded by the Muslim scholar
as excellent and valuable Islamic academic document.
2. Sources of all ḥadīths mentioned the book Sabilu al-Muhtadīn are
recorded in Jawāmi‘ books including Ṣaḥīḥ al-Bukhāriy, Ṣaḥīḥ Muslim, Ṣaḥīḥ Ibn
Hibbān, Ṣaḥīḥ Ibn Khuzaimah, and al-Sunan books including Sunan Abu Dāwūd,
Sunan al-Tirmidhiy, Sunan al-Nasā’iy, Sunan Ibn Mājah, Sunan al-Dār al-Quṭniy and
al-Sunan al-Kubrā. The sourced of Ḥadīths are also recorded in al-Masānid books
including Musnad Imām Aḥmad, Musnad al-Bazzār, Musnad al-Ḥumaidiy, Musnad
abu Awānah, Musnad Abū Dāwūd al-Ṭayālisiy, Musnad Abī Ya’lā al Mūṣiliy and
Musnad Firdaus by al-Dailamiy and al-Ma‘ājim books including al-Mu‘jam al-Kabīr,
al-Mu‘jam al-Ausaṭ and al-Mu‘jam al-Saghīr by al-Ṭabarāniy, Finally, the Ḥadīth
457
sources are recorded in al-Mustadrakāt books including al-Mustadrak alā al-Ṣaḥīḥain
by Ḥākim al-Naisabūriy, al-Muwaṭṭa’āt books including al-Muwaṭṭa’ Imām Mālik,
al-Muṣannafāt books including Muṣannaf Abd al-Razzāq and Muṣannaf Ibn Abī
Shaybah and al-Ajzā’ books including Su‘b al-’Īmān by al-Baihaqiy, al-Adab
al-Mufrad by al-Bukhāriy and al-Ḥuliyyah al-’Auliyā’ by Abū Nu‘iam. 3. The amount of ḥadīth included in Sabilu al-Muhtadin is 277
Regarding the level of these ḥadīth, the result of study reveals that there are 175
ḥadīths which are regarded as ḥadīth ṣaḥīḥ (authentic) representing 63.18 percentage,
8 Ḥadīth which are regarded as ḥadīth ṣaḥīḥ lighairihi, (ṣaḥīḥ due to external factors)
representing 2.89 percentage, 9 ḥadīth which are regarded as ḥadīth ḥasan (Fair
Reports ) representing 3.25 percentage, 43 ḥadīths which are regarded as ḥadīth ḥasan
lighairihi, (ḥasan due to external factors) representing 15.52 percentage, 26 ḥadīths
which are regared as ḥadīth ḍa‘īf (weak) representing 9.39 percentage, 9 ḥadīth which
ared regared as ḍa‘īf jiddan (Very Weak) representing 3.25 percentage and 5 ḥadīths
which are regarded as ḥadīth mawḍū‘ (the forged reports) representing 1.81
percentage. In addition, the research also find that there 2 ḥadīth which their levels
could not be identified representing 0.72 percentage. In a nutshell, there are 235
ḥadīths or 84.84 % of all ḥadīths are categorized in the groups of ḥadīth maqbūl and
there are 42 ḥadīths or 15.16% of all ḥadīths are classified in the groups of ḥadīth
mardūd.
.
458
บทน า ฮะดษ คอแหลงทมาของบทบญญตอสลามซงเปนอนดบสองรองลงมาจาก
อลกรอานและฮะดษกบอสสนนะฮมความหมายเหมอนกน (al-Sakhāwīy, n.d. : 1/8) ดงนนอสสนนะฮจงมสองสถานะดวยกนคอ สถานะทหนงเปนการยนยนในสงทอลกรอานไดบญญตไว
อรรถาธบายความหมายของอลกรอานใหชดเจนยงขนในแงการปฏบตและในแงอนๆ สวนสถานะทสองในฐานะเปนการก าหนดบทบญญตในสงทอลกรอานมไดบญญตไว (al-Shāfi‘īy, 2001 : 1/35)
ในยคแรกๆในสมยของทานเราะสลลลอฮ บรรดาเศาะฮาบะฮจะรบฟงฮะดษจาก ملسو هيلع هللا ىلص
ทานเราะสลลลอฮ โดยตรงสวนทานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص กรบวะ ملسو هيلع هللا ىلص ฮยจากอลลอฮโดยตรงหรอม
มลาอกะฮเปนสอกลาง หลงจากททานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص สนชวตบรรดาเศาะฮาบะฮ ~ กท าการสบ
ทอดต าแหนงผน ามสลมเรมจากทานอะบ บกร อศศดดก ตอมาทานอมร เบน อลคอฏฏอบ ทาน อษมาน เบน อฟฟาน ÷ ในยคนเองเกดวกฤตการณอนอปยศในหนาประวตศาสตรอสลามเมอมการลอบสงหารทานอษมาน ÷ (เสยชวตในป ฮ.ศ.35) จากเหตการณนนท าใหบรรดาเศาะฮาบะฮ ~ เขมงวดกวดขนในสายรายงานฮะดษหากพวกเขาเหนวาผรายงานฮะดษเปนผมสจจะมความรบผดชอบพวกเขาจะรบฮะดษนนหากไมมคณสมบตดงกลาวพวกเขากจะปฏเสธทจะรบการรายงานของเขา (Muslim, 1996 : 1/84)
ในสมยเคาะลฟะฮ อมร เบน อบดลอะซซ (เสยชวต ในป ฮ.ศ.101) ไดด ารให อละมาอมสลมทอยตามหวเมองตางๆท าการรวบรวมฮะดษเนองจากเกรงวาฮะดษจะหายสาบสญอนเนองจากการสนชวตของบรรดาผทองฮะดษและเพมขนของจ านวนฮะดษทอปโลกนขนมา ดงนนจงท าใหการรวบรวมฮะดษเสรจสนอยางสมบรณในฮจเราะฮศตวรรษท 2 และ 3 ซงเปนยคทองของการบนทกและรวบรวมฮะดษ (al- Khair ’Abādīy, 1999 : 24)
ประมาณปลายศตวรรษท 3 ตนศตวรรษท 4 มนกวชาการฮะดษไดรเรมตครจญ เมอเขาศตวรรษท 6 การตครจญมแนวทางทชดเจนยงขนและเปนไปตามความหมายของการตครจญทางวชาการฮะดษคอ การระบทมาของฮะดษวาอละมาอฮะดษทานใดบางทบนทกฮะดษบทนดวยสายรายงานพรอมทงระบระดบของฮะดษวาเชอถอไดเพยงใด
ปจจบนนบวาการตครจญมความส าคญอยางยงตอการศกษาบทบญญตอสลาม
นกวชาการ นกศกษาและบคคลทวไปตางใหความส าคญในการอางองทมาโดยเฉพาะกบฮะดษของทานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص เนองจาก หนงสอและต าราทถกเขยนโดยอละมาอมสลมหลายทานทยงไมไดรบ
การวเคราะหโดยเฉพาะหนงสอทมการอางฮะดษของทานเราะสลลลอฮ ไมวาจะเปนหนงสอ ملسو هيلع هللا ىلص
อะกดะฮ ฟกฮ ตฟสร ประวตศาสตร ฯลฯ เพอสนองตอบความตองการของประชาชาตมสลมในเรองนมนกวชาการฮะดษรวมสมยหลายทานทอทศแรงกายและปญญาเพอการตครจญฮะดษเชนชยค อลฆมารย ชยคฮมมาด อลอนศอรย และชยค มฮมมด นาศรดดน อลอลบานย เปนตน
459
ดงนนการศกษาวชาการทเกยวของกบฮะดษถอวามความส าคญโดยเฉพาะอยางยงการตครจญในแวดวงวชาการอสลามศกษาในประเทศไทยนนตครจญนถอวาเปนศาสตรทตองการการคนควาอยางมาก และกวางขวาง หนงในบรรดาอละมาอทส าคญของโลกมสลมมลายสามจงหวดชายแดนภาคใตคอ
ชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮอลบนญะรย ซงผวจยไดเลอกทจะศกษาหนงสอของทาน ทงนเนองจากทานเปนอละมาอทมบทบาทอยางมากในการเผยแพรวทยาการอสลาม และเปนผหนงทวางรากฐานอสลามศกษาในภมภาคเอเชยอาคเนย โดยเฉพาะการแตงและการแปลต าราอสลามเปนภาษามลายหรอทเรยกกนวา กตาบญาว (Jawi Literature) ทานมผลงานทางวชาการมากมายเกอบครอบคลมทกสาขาวชา เชน วชาฟกฮ (ศาสนบญญต) อะกดะฮ (หลกการเชอมน) ตะเศาวฟ (จรยศาสตร) และดาราศาสตร เปนตน ผวจยไดเลอกทจะศกษาหนงสอ สะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนซงเปนหนงสอเกยวกบฟกฮ อบาดาต (บทบญญตทเกยวกบการประกอบศาสนกจ) เปนหนงสอทรงคณคาทนกวชาการและนกศกษามสลมใชในการอางองและใชในการเรยนการสอนตามสถาบนศกษาปอเนาะ หรอตามมสยดตงแตอดตจวบปจจบน
โดยทวไปแลวต าราอสลามทแตงเปนภาษาญาวโดยอละมาอมลายในชวงศตวรรษท
19-20 นน การน าหลกฐานจากฮะดษของเราะสลลลอฮ มาอางในต าราเหลานนผแตงมกไมให ملسو هيلع هللا ىلص
ความส าคญเกยวกบสายรายงานและสถานภาพของฮะดษทน ามาอาง ดงนนจงพบวาในต าราเหลานนมฮะดษหลายระดบปะปนอย ตงแตฮะดษเศาะฮฮ จนถงฮะดษทไมทราบแหลงทมา (Sakat and
Abd Azīz, 2001 : 9) สงเหลานจะสงผลกระทบหลายดานแกผอานทไมมความช านาญในการพสจนความถกตองของฮะดษ ซงผอานอาจจะยดตดและถอปฏบตตามฮะดษทเขาไดพบถงแมวาฮะดษนนอยในระดบทออนแอหรอเปนฮะดษเมาฎอทถกอปโลกนขนมากตาม
ในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน มฮะดษของทาน
เราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص ทงทเปนส านวนอาหรบและส านวนทถอดความเปนภาษามลาย โดยสวนใหญแลวผ
แตงมไดระบทมาและสถานภาพของ ฮะดษ
ดวยเหตผลทกลาวมาขางตน ผวจยจงเหนควรศกษาสถานภาพของฮะดษทปรากฏในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรยดวยกระบวนการตครจญตามแนวทางทอละมาอฮะดษไดก าหนดไว ซงเปนหวขอวจยทส าคญมากส าหรบวชาการอสลาม และเทาทผวจยทราบต าราเลมนยงไมมผใดท าการตครจญมากอน
ผวจยหวงวาการวจยครงนจะอ านวยประโยชนเปนอยางมากใหกบวทยาการอสลามโดยเฉพาะสงคมมสลมในประเทศไทย และประเทศทอยในอาเซยนเปนอยางด ทงนเพอเพมคณคาแกหนงสอเลมนและยงเปนประโยชนแกผทจะศกษาหนงสอเลมนตอไป
460
คมภรอลกรอาน อลฮะดษและเอกสารงานวจยทเกยวของ
คมภรอลกรอานทเกยวของกบการตครจญ ผวจยไดศกษาคนควาอายะฮในคมภรอลกรอานทกลาวถงการตครจญฮะดษ ปรากฏ
วาผวจยไมพบวามอายะฮใดทกลาวถงการตครจญฮะดษโดยตรง แตผวจยไดพบอายะฮทอลลอฮ ไดตรสเกยวกบการสบคนการตรวจสอบฮะดษ และความยตธรรมของผรายงานฮะดษดงทพระองค
อลลอฮ ไดตรสวา
يا يقها الم ين منوا إن جاء مل اسق ن أ ق قيقمنوا (6 يةمن بعض ا ا )
ความวา ”โอศรทธาชนทงหลายหากคนชวน าขาวใดๆมาแจงแกพวกเจาพวกเจากจงสอบสวนใหแนชด“
(สเราะฮอลหญรอตสวนหนงจากอายะฮท 6) อายะฮดงกลาวจะชใหเหนวาเมอมคนชวน าขาวใดๆมาแจงแกพวกเราเราจะตอง
ตรวจสอบใหแนชดกอนทจะเชอในสงเหลานนและฮะดษเปนสงทส าคญในบรรดามสลมทงหลายเพราะเปนแบบอยางของทานเราะสลลลอฮ ทมสลมทกคนจะตองปฏบตตามหากไมรวาคนท ملسو هيلع هللا ىلص
รายงาน ฮะดษนนเปนคนอยางไรเรากไมอาจทจะเชอไดจนกวาจะกระจางชดวาผรายงานนนเปนคนดและไววางใจไดจงระรบฮะดษนนมาเปนหลกฐานในการปฏบตดงนนการตรวจสอบทจะน าไปสความจรงวาสงนนมาจากทานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص จรงๆนนจะตองมการตรวจสอบดวาแหลงทมาของขาวหรอ
ฮะดษมาจากใหนการสบสายรายงานฮะดษวาตอเนองกนไหมศกษาประวตผรายงานฮะดษวาเปนคนดและเชอถอไดมากนอยแคใหนและสามารถแยกระหวางฮะดษเศาะฮฮกบฮะดษเฏาะอฟดวยวธการเชนนจะตองผานกระบวนการรายงานทถกตองสามารถใหการยอมรบเปนฮะดษของทานเราะสลลลอฮมใชฮะดษทไมสมควรพาดพงถงทานแลวน ามาเปนหลกฐานนบวาเปนสงทไมถกตองตามหลกการ ملسو هيلع هللا ىلص
ของอสลามซงกระบวนการสบคนดงกลาวนนเรยกวาการตครจญฮะดษ อลฮะดษทเกยวของกบการตครจญ
อลฮะดษเปนบทบญญตทพระองคอลลอฮ ไดสงใหทานเราะสลลลอฮ เพอ ملسو هيلع هللا ىلص
เปนแนวปฏบตตามความประสงคของพระองคอลลอฮ ดงนนการเผยแพรอลฮะดษของทาน เราะสลลลอฮ กลาววา ملسو هيلع هللا ىلص เปนสงจ าเปนอยางยงส าหรบมสลมทกคนดงททานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص
(( ية ولول ع ذ قلذ وا)) ความวา ”จงเผยแผจากฉนถงแมวาหนงอายะฮกตาม“
(ฮะดษบทกโดย al-Bukhāriy, 1422 : 3461)
461
จากฮะดษขางตนจะเหนไดวา การรายงานฮะดษของทานเราะสลลลอฮ ใหแก ملسو هيلع هللا ىلص
ผอนเปนหนาทอยางหนงส าหรบมสลมและมสลมะฮโดยเฉพาะผทมความรเกยวกบฮะดษจะมความรมากหรอนอยกตาม แตทวาผทมความรมากหรอผเชยวชาญในสาขาฮะดษจะมหนาทหนกกวาคนอน
ดงนนการทจะรายงานฮะดษจากทานเราะสลลลอฮ จะตองระมดระวงเปนอยาง ملسو هيلع هللا ىلص
ดเพอไมใหผดพลาดไปรายงานในสงททานไมไดกลาวถงและไมเคยปฏบตมาในชวตของทานดงททานไดกลาวถงบคคลทกลาวพาดพงถงทานโดยททานมไดมสวนเกยวของกบเรองดงกลาววาเขาผนนไดเตรยมทอยใหกบตนเองในวนอาคเราะฮ คอ นรกญะฮนนมดงททานเราะสลลลอฮ ملسو هيلع هللا ىلص กลาววา
دا عليم ا منل )) ((النمار من م عده لي و م ع ذความวา ”ผใดโกหกตอฉน (หมายถงน าฉนไปแอบอาง) เขาจงเตรยมทนงของเขาในไฟนรก“
(ฮะดษบทกโดย al-Buhkārīy, 1422 : 1291)
จากฮะดษขางตนจะเหนไดวาการทจะกลาวพาดพงถงทาน เราะสลลลอฮ วาทาน ملسو هيلع هللا ىلص
เปนผกระท า หรอ เปนผกลาวหรอยอมรบนนจะตองมการสบคนใหชดเจนกอนทจะกลาวพาดพงถงเราะสลลลอฮ ดงนนจากฮะดษนเปนหลกฐานทสามารถน ามาอางถงในเรองการสนบสนนและ ملسو هيلع هللا ىلص
สงเสรมใหมการตครจญฮะดษไดเปนอยางด หนงสอทเกยวของกบการตครจญฮะดษมดงน เชน
อบดลลอฮเบน ยสฟ อลซยละอย (‘Abdullāh bin Yusūf al-Zaila‘īy, 1997) เสยชวตในป ฮ.ศ. 762 ทานคออละมาอฮะดษทสงกดมษฮบหะนะฟย ทานไดแตงหนงสอนศบ อรรอ
ยะฮ ( ال اية نل) เปนหนงสอทตครจญฮะดษทปรากฏในหนงสออลฮดายะฮ (الداية) ของทานอะ
ลย เบน อะบบกร อลมรฆนานย (‘Alī bin Abū Bakr al-Mirghinānīy) เสยชวตในป ฮ.ศ. 593
ซงเปนหนงสอฟกฮ (นตศาสตรอสลาม) ตามมษฮบหะนะฟย ในหนงสอ ผแตงมระเบยบการเขยนโดยเรยบเรยงล าดบบทในหนงสอตามหวขอวชาฟกฮทวไป ผแตงมไดเขยนอารมภบทชแจงถงหลกเกณฑและเงอนไขในการตครจญไวแตอยางใด นอกจากผแตงจะท าการตครจญฮะดษทมษฮบ ฮะนะฟยยดเปนหลกฐานแลว ผแตงยงไดกลาวถงฮะดษทมษฮบอนๆ ทมทศนะตางกบหะนะฟยอกดวย หรอท
เรยกกนวา อะฮาดษ อลคศม (االوم ادي ) หมายถงฮะดษทเปนหลกฐานของฝายตรงขามหรอมษฮบอนทเหนแยง
462
งานวจยทเกยวของกบการตครจญฮะดษมดงน เชน
ญฮาด บ งาตนหยง วทยานพนธสาขาวชาอสลามศกษา (1988) ไดศกษาวจยเรอง
”ศกษาตครจญฮะดษเลมท 3 จากหนงสอฆอยาตลมกศอด ฟ ชาวาอดล มสนด ของอลฮาฟ ษ นรดดน
อลฮยซาม“ ผลการวจยพบวา
(1) กลาวถงสนนะฮ การรกษาสนนะฮ สถานะของสนนะฮรองจากอลกรอาน และสนนะฮอยเคยงขางอลกรอานมาตลอดนบตงแตเรมแรกของอสลาม
(2) กลาวถงประวตของทานอมาม อะฮมด เบน ฮนบล พดถงมสนดของทานวา มสนดอมามอะฮมดทอยในมอของเราตอนน ไมใชเปนการรายงานของอมามอะฮมดเพยงผเดยว แตเปนฮะดษทรายงานโดย บตรชายของทานชอ อบดลลอฮและ อาบ บากร อล-กอตอย
(3) กลาวถงประวตของทาน อล-ฮาฟซ นรดดน อล-ฮยซามย โดยกลาวถง ชอเตม เชอสายและตนตระกลของทาน วนเดอนป เกด และวนเดอนปททานเสยชวต การศกษา คณาจารย สานศษย งานเขยน ความล าเลศในการทองจ า มารยาท และความเปนผน าของทานในความรเกยวกบฮะดษ
(4) กลาวถงหนงสอฆอยาตลมกซอด ฟ ซาวาอดล มสนด ท าความรจกกบหนงสอดงกลาว โดยกลาวถงหลกการเขยนของทาน อล-ฮาฟซ นรดดน อล-ฮยซามย และการยนยนหนงสอเปนของผแตง กลาวถงการตพมพของหนงสอดงกลาวคอ อลอสกนดารยะห อลตรกยะห และ อลมกรบยะห
(5) มการตครจญฮะดษทงหมด 10 บท โดยเรมจากบทญหาด จนถงทายเลมบท อลมานากบ ซงไดศกษาเนอหาฮะดษ ศกษาผรายงานฮะดษ สถาภาพของฮะดษและไดชแจงเกยวกบฮะดษ ฆอรบดวย สวนฮะดษทท าการตครจญทงหมดมจ านวน 1328 ฮะดษ แบงออกเปนฮะดษ เศาะฮฮลษาตฮมจ านวน 213 ฮะดษ ฮะดษเศาะฮฮลฆอยรฮ 145 ฮะดษ ฮะดษหะสนลษาตฮมจ านวน 93 ฮะดษ ฮะดษหะสนลฆอยรฮ 612 ฮะดษ ฮะดษเฎาะอฟมจ านวน 254 ฮะดษ ฮะดษ เฎาะอฟ ญดดน มจ านวน 8 ฮะดษ ฮะดษเมาฎอ มจ านวน 3 ฮะดษ และมฮะดษทอยในระดบมตาวาตร 7 ฮะดษดวยกน
จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของสามารถยนยนวาวจยเรองการตครจญตวบทฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ของชยคมฮมมหมดอรชด เบน อบดลลอฮอลบนญะรยมความแตกตางกบงานวจยทไดกลาวขางตนในหลายดานดวยกน อาทเชน เอกสารวจยและผลการวจย ซงนกวชาการสวนใหญใหความส าคญกบการตครจญฮะดษในหนงสอตางๆดงทไดกลาวมา แตผวจยยงไมพบวามการตรวจสอบวเคราะหหลกฐานในหนงสอทแตงโดยชยคมฮมมดอรชดเบน อบดลลอฮ อลบนญะรยดวยกระบวนการตครจญตามหลกวชาการดงทอละมาอฮะดษไดวางกฏเกณฑไว แตอาจจะเหมอนดานความรเกยวกบตครจญและแนวทางตครจญฮะดษเทานน
463
ดงนนผวจยเหนวาควรมการเพมเตมในดานน โดยยดหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนเปนกรณศกษา ทงนเพอเพมคณคาใหกบหนงสอเลมนและเพอประโยชนในการอางองทจะน าไปสการปฏบตศาสนกจอยางถกตองตอไป วตถประสงคของการวจย
การวจยครงนมวตถประสงคเพอ
1 เพอศกษาชวประวตของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรยและ
รายละเอยดทวไปเกยวกบหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน
2 เพอศกษาแหลงทมาของฮะดษทมอยในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ
ฟ อมรดดนของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย
3 เพอประเมนสถานภาพของฮะดษทมอยในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟก
กฮ ฟ อมร อลดนของชยคมฮมมดอรชดเบน อบดลลอฮอลบนญะรย
ความส าคญและประโยชนของการวจย
การวจยในครงน ผวจยคาดวาจะไดรบประโยชนดงตอไปน 1 จะไดทราบถงชวประวตของชยคมฮมมดอรชดเบนอบดลลอฮอลบนญะรยและ
รายละเอยดทวไปเกยวกบหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน
2 จะไดทราบถงแหลงทมาของฮะดษทมอยในหนงสอ สะบล อลมฮตะดน
ลตตะฟกกฮ ฟ อมร อลดนของเชคมฮมมดอรชดเบนอบดลลอฮอลบนญะรย
3 จะไดทราบสถานภาพของฮะดษและสามารถแยกแยะฮะดษทถกน ามาอางองในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย วาฮะดษบทใดเศาะฮฮ ฮะดษบทใดเฎาะอฟ และฮะดษบทใดเมาฎอ
4 สามารถน าไปใชเปนคมอประกอบการเรยนการสอนในระดบมหาวทยาลย
สถาบนการศกษา และส าหรบนกวชาการมสลม ตอหนงสอ สะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ
อมรดดน หรอใชเปนแนวทางในการตครจญทปรากฏในหนงสออนๆ ในโอกาสตอไป
5 สามารถเพมประสบการณและความรดานวจยตครจญใหกบผวจย
464
ขอบเขตของการวจย
การวจยในครงน ผวจยไดก าหนดขอบเขตของการศกษาคอตครจญฮะดษเฉพาะ ทม
อยในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย ซงมขอบเขตการวจยดงน
1.5.1 ดานเนอหาโดยแยกศกษาออกเปน 1.5.1.1 ความรทวไปเกยวกบการตครจญฮะดษ 1.5.1.2 ความรเกยวกบชวประวตของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย
และรายละเอยดทวไปเกยวกบหนงสอสาบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน 1.5.2 ดานตครจญ
ฮะดษทจะศกษาวเคราะหไดแกฮะดษทมอยในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดนของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรยโดยผวจยจะตครจญเฉพาะฮะดษ มรฟอ (ทสามารถพาดพงถงทานนะบมฮมมด) ملسو هيلع هللا ىلص ทงดานค าพด การกระท า และการ
ยอมรบ ทเปนส านวนภาษาอาหรบและแปลความหมายเปนภาษามาลายเทานน
1.5.3 จ านวนฮะดษทจะตครจญ ฮะดษในหนงสอสาบลอลมฮตะดน ลตตะฟกกฮฟ อมรดดนทตองการตครจญม
จ านวนทงสน 354 ฮะดษโดยแยกออกเปน 2 เลมมดงน 1.5.3.1 เลมท 1 มจ านวนทงหมด 201 1.5.3.2 เลมท 2 มจ านวนทงหมด 153
วธด าเนนการวจย
การวจยครงน เปนการวจยเชงคณภาพ ซงใชวธการ เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบบนทกขอมลเอกสาร และแบบสมภาษณผทมขอมลเกยวกบชวประวตของผแตงหนงสอเลมนและใชวธวทยาการวจยทางดานการตครจญฮะดษ ซงมขนตอนดงน คดลอกฮะดษจากหนงสอดงกลาว พรอมทงก ากบหมายเลขของฮะดษ หมายเลขหนาและบรรทดตามหนงสอทปรากฏฮะดษ คนหาแหลงทมาจากหนงสอคมอคนหาฮะดษ หนงสอสารบญฮะดษ และโปรแกรม CD Rom ตางๆ ตรวจสอบสถานภาพจากค าตดสนของบรรดาอละมาอฮะดษ โดยยดทศนะของอละมาอฮะดษสายกลาง (มอตะดลน) ส าหรบการจดกระท าขอมลจาก การวเคราะหขอมลสายรายงานและการวเคราะหขอมลสถานภาพของฮะดษนน ผวจยไดน ามารวบรวมและจ าแนกประเภทเปนหมวดหม
465
สรปผลการวจย
ผลการวจยดานตครจญฮะดษ การตครจญฮะดษหมายถงการชแจงทมาของฮะดษวามผใดบางในหมนกอละมาอ
ฮะดษทไดบนทกไวในต าราฮะดษของตนสบสายรายงานอนของฮะดษตลอดจนการศกษาประวตผรายงานฮะดษและการวนจฉยเพอก าหนดสถานะหรอระดบของฮะดษนนๆ
วธการตครจญนนมหลายวธ สวนวธทนยมม 4 วธคอ 1. ตครจญฮะดษโดยพจารณาจากสายรายงาน 2. ตครจญฮะดษโดยพจารณาจากส านวนหรอค าส าคญ 3. ตครจญฮะดษโดยพจารณาจากเนอเรองและความหมายของฮะดษ 4. ตครจญฮะดษโดยพจารณาจากสภาพทวไปทงสายรายงานและส านวน
ผลการวจยดานชวประวตของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย
ผแตงหนงสอเลมนคอ ชยคมฮมมดอรซดมชอเตมวา มฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ เบน อบดรเราะฮมาน อลบนญะรย เบน สยยด อาบบากร เบน สยยดอบดลลอฮอลอยดรส เบน สยยดอาบบากร อสสกรอน เบน สยยดอบดรเราะฮมาน อสสากอฟ เบน สยยด มฮมมด เมาลา อดดาวละฮ อลอยดรส สวน มารดาของทานคอ นางสตอามนะฮ ทานเกดในวนพฤหสบด 15 ซอฟร ปฮ.ศ 1122 ตรงกบวนท 19 เดอน มนาคม ปค.ศ 1710 ทต าบล ลกฆอบง บน ญร เกาะบรเนย หรอ กาลมาตน อนโดนเซยซงทานเปนบตรคนแรกจากครอบครวทเครงครดในศาสนาอสลาม ทานมภรรยา 11 ทานมบตรดวยกนทงหมด 30 คน และมทายาททเปนอละมาอในสมยตอมามากมาย
ชยคมฮมมดอรซดไดใชเวลาศกษาอยในนครมกกะ ฮกบอละมาอผร และนกวชาการมสลมทโดงดงยาวนานถง 30 ป ซงนบวาเปนระยะเวลาทยาวนานมากและสถานทสดทายททานไดไปศกษาหาความรคอนครอลมะดนะฮ อลมเนาวเราะฮ ทานใชเวลาในการแสวงหาความรอยทนนเปนเวลาทงหมด 5 ป
ชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮอลบนญะรยเปนอละมาอทส าคญของโลกมสลมมลาย ทานเปนอละมาอทมบทบาทอยางมากในการเผยแพรวทยาการอสลาม และเปนผหนงทวางรากฐานอสลามศกษาในประเทศอนโดนเซยและภมภาคเอเชยอาคเนย โดยเฉพาะการแตงและการแปลต าราอสลามเปนภาษามลายหรอทเรยกกนวา กตาบญาว ( Jawi Literature) ทานมผลงานทางวชาการ ทโดดเดนทงหมด 17 เลมและมอก มากมายทเปนภาษามลายและภาษาอาหรบเกอบครอบคลมทกสาขาวชา เชน วชาฟกฮ (ศาสนบญญต) อะกดะฮ (หลกการเชอมน) ตะเศาวฟ (จรยศาสตร) ประวตศาสตร เปนตน
466
ชยคมฮมมดอรชด กลบมาแผยแพรความรเกยวกบศาสนาอสลามในบานเกดของทานทบนญร ใหแกปถชนทวไป จงท าใหมผคนมาศกษากนมากมาย จนท าใหกษตรยเมองบนญรกไดศกษากบทานเหมอนกน ซงไมเปนทแปลกส าหรบกษตรยเมอง บนญรนน ไดปกครองบานเมองอยางยตธรรมและสงบสข เพราะทานไดศกษาศาสนาอสลามกบชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย
ชยคมฮมมดอรซดไดเสยชวตทเมอง บนญร ใน 6 เชาวาล ป ฮ.ค 1227 ตรงกบ 3 ตลาคม ป ค.ศ 1812 อายของทานคอ105 ป สสานของทานอยทเมองบนญร
ผลการวจยดานหนงสอสะบล อลมฮตะดน
สาเหตของการแตงหนงสอเลมนเพราะกษตรยผปกครองเมองบนญร ไดขอใหทานเขยนหนงสอเกยวกบศาสนาอสลาม เพอแกปญหาสงคม ดวยเหตนท าใหเกดจดประกายในความคดของทานจงท าใหทานไดคนหารวบรวมขอมลตางๆ ทเกยวกบฟกฮอบาดะฮจากหนงสอฟกฮทแตงโดยนกวชาการรนหลงๆในมษฮบอชชาฟอยหรอทเรยกกนวาชาฟอยยะฮเชนชรฮ มนฮจของชยคซาการยา อล-อนศอรย และ มฆนยของชยคเคาะฎ บ ชรบนย เปนตนสดทายกลายเปนหนงสอทไดชอวา สะบลลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน ซงเปนหนงสอฟกฮทเรมจากบทวาดวย อฏเฏาะฮาเราะฮ )ความสะอาด) จนถงบทสดทายจากหนงสอ คอบททวาดวย อล-อฏอมะฮ (อาหาร)
รปแบบในการอางองตวบทฮะดษทานจะระบผรายงานฮะดษไวในตอนทายหรอขางหนาของตวบทฮะดษททานยกมาเปนภาษาอาหรบและภาษามาลายโดยทานจะระบสนๆ ในกรณทฮะดษมรายงานในเศาะฮฮอลบคอรย และเศาะฮฮมสลม หรอหนงสอเลมหนงเลมใดในหกเลม นอกจากนมฮะดษทมจ านวนมากททานไมไดอางองกลาวคอทานจะรายงานตวบทฮะดษอยางเดยวโดยไมไดกลาววาใครเปนผรายงานฮะดษ และบางฮะดษทานจะน าแคทอนหนงของฮะดษเทานน และม ฮะดษมากมายททานรายงานเปนภาษามาลายอยางเดยวโดยไมไดอางตวบทฮะดษทเปนภาษาอาหรบในหนงสอของทาน
การเรยบเรยงและล าดบเนอหาในหนงสอเลมนผแตงไดรวบรวมเนอหาจากหนงสอฟกฮตางๆทยอมรบในมษฮบอชชาฟอย เชน หนงสอ มนฮาจญ อฎฎอลบน ของอมามนะวะวยเปนตน สวนส านวนทใชในหนงสอเลมน บางตอนผแตงใชส านวนแปลศพทตวตอตวจากหนงสอฟกฮทเปนภาษาอาหรบและพยายามยดหลกตามไวยกรณภาษาอาหรบ ซงอาจท าใหผอานเขาใจยาก ในบางครงผแตงกทบศพทภาษาอาหรบโดยตรง หากผอานขาดความรพนฐานเกยวกบภาษาอาหรบกจะเปนอปสรรคในการเขาใจเนอหาของหนงสอ ดวยเหตนนผทจะศกษาหนงสอเลมนมกจะอาศยการเรยนกบโตะคร ผมความรตามสถาบนปอเนาะตางๆ เพอไมใหเขาใจเนอหาคลาดเคลอนจากความจรง
หนงสอสะบลลมฮตะดนตพมพ ทโรงพมพ "الع ية ال ا ياء دار مطبعة"มฏบะอะฮ ดาร อล-อฮยาอ อล-กตบ อล-อารอบย ยะฮ โดย อซา อล-บาบย อล-ฮ ะลาบย ทไคโร
467
ประเทศอยป และพมพท "تايلند فطاين،: هاليب بن مطبعة" มตบะอะฮ เบน ฮ ะลาบย ฟ ะฏอนย ประเทศไทยไดจดพมพหนงสอเลมนและเขาเลมปกแขงอยางด ในการจดพมพจะรวมหนงสอทง 2 เลมเปนเลมเดยว เลมท 1 มจ านวนหนา 250 หนา สวนเลมท 2 ม 269 หนา
ผลการวจยดานแหลงทมาของฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน
จากผลการตครจญตวบทในหนงสอ สะบล อลมฮตะด น พบวาแหลงทมาของตวบทฮะดษมาจากหนงสอหมวดตางๆ ดงน
หมวดฮะดษ ประกอบดวยหนงสอชนดตางๆ เชนหนงสออลญามอ หนงสออศเศาะฮฮาฮ หนงสออสสนน หนงสออลมะสานด หนงสออลมะอาญม หนงสออลมสตดเราะกาต หนงสอมวฏเฏาะอาต หนงสออลมศอนนะฟาต หนงสออลอจญซาอ และหนงสอรญาล อลฮะดษ นอกเหนอจากนยงมหนงสอหมวดอนๆ เชน หมวดอะกดะฮ หรอ อศลดดน หมวดอคลาก และอาดาบ หมวดฟะฎออล อลอะอมาล หมวดอตตารค หมวดชะรอะฮ หรอ ฟกฮ และหมวดทวไป เปนตน
ผลการวจยดานสถานภาพของฮะดษทมอยในหนงสอสะบล อลมฮตะดน
จากผลการตครจญฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตาดน ทงหมด 277 ฮะดษและมจ านวนฮะดษทซ ากนทงหมด 19 บท พบวาสถานภาพของฮะดษสามารถสรปไดดงน
พจารณาดานประเภทของฮะดษ แบงออกเปน 2 ชนด ไดแก 1. ฮะดษมกบล คอฮะดษทมคณสมบตครบทกประการตามหลกอลม อลฮะดษม
จ านวนทงสน 235 ฮะดษ หรอ 84.84 % 2. ฮะดษมรดด คอฮะดษทขาดคณสมบตฮะดษมกบล มสาเหตมาจากความบกพรอง
ดานกระบวนการรายงาน ความบกพรองดานความจ าของผรายงานและดานคณธรรมของผรายงาน ม จ านวนทงสน 42 ฮะดษ หรอ 15.16 %
พจารณาดานระดบของฮะดษ สามารถจ าแนกออกเปน 6 ระดบ ไดแก 1. ฮะดษเศาะฮฮ มจ านวนทงสน 183 ฮะดษ โดยแบงออกเปนฮะดษเศาะฮฮ
ลษาตฮ 175 ฮะดษ หรอ 63.18 และฮะดษเศาะฮฮ ลฆอยรฮ 8 ฮะดษ หรอ 2.89 % 2. ฮะดษฮะสน มจ านวนทงสน 5 2 ฮะดษ โดยแบงออกเปนฮะดษฮะสน ลษาตฮ 9
ฮะดษ หรอ 3.25 % และฮะดษฮะสน ลฆอยรฮ 43 ฮะดษ หรอ 15.52 % ฮะดษระดบท 1 และ 2 ฮะดษทมคณสมบตครบทกประการตามหลกอลม อลฮะดษ 3. ฮะดษเฏาะอฟ มจ านวนทงสน 26 ฮะดษ หรอ 9.39 % 4. ฮะดษเฏาะอฟญดดน มจ านวนทงสน 9 ฮะดษ หรอ 3.25 % 5. ฮะดษเมาฎอ มจ านวนทงสน 5 ฮะดษ หรอ 1.81 %
468
6. ฮะดษทไมสามารถก าหนดมจ านวนทงสน 2 ฮะดษ หรอ 0.72 % ฮะดษระดบท 3, 4 และ 5 มสาเหตจาก 3 ดาน คอ 1) มความบกพรองดานกระบวนการรายงาน 2) มความบกพรองดานความจ าของผรายงาน 3) มความบกพรองดานคณธรรม และขาดความนาเชอถอของผรายงาน สวนฮะดษระดบท 6 เปนฮะดษท ไมพบการบนทกสายรายงาน และสถานภาพของ
ฮะดษในส านวนบนทกโดยอมามฮะดษ จงท าใหไมสามารถตดสนได
พจารณาดานขอบญญตของการน าฮะดษไปใชเปนหลกฐานสามารถจ าแนกออกเปน 3 ฮกม ไดแก
1. ฮะดษทวาญบน าไปใชเปนหลกฐานกบทกๆ เรองทเกยวของกบศาสนาอสลาม มจ านวนทงสน 235 ฮะดษ หรอ 84.84 %
2. ฮะดษทอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานกบบางเรองทเกยวของกบศาสนาอสลาม มจ านวนทงสน 26 ฮะดษ หรอ 9.39 %
3. ฮะดษทหามน าไปใชเปนหลกฐานกบทกๆ เรองทเกยวของกบศาสนาอสลาม มจ านวนทงสน 14 ฮะดษ หรอ 5.05 %
4. ฮะดษทไมสามารถก าหนด มจ านวนทงสน 2 ฮะดษ หรอ 0.72 % ผวจยพบวาสถานภาพของฮะดษทงหมดนมหลายระดบ มทง มาตรฐานสง ไดแก
หนงสอ อลญะวามอประกอบดวยเศาะฮฮอลบคอรยเศาะฮฮมสลม มาตรฐานปานกลาง ไดแกหนงสอสนนตางๆ เชน สนนของอบดาวด สนนอตตรมษย สนนอนนะสาอย สนนอบนมาญะฮ หนงสอมสนดของอมามอะฮมด หนงสอมวฏเฏาะของอมามมาลก หนงสอมสนดของอมามอชชาฟอย หนงสอสนนอลกบรอของอลบยฮะกย หนงสอสนนของ อฏเฏาะบะรอนย หนงสอมสตดรอกของอลฮากม หนงสออลมะสานดและหนงสออลมศอนนะฟาตเปนตน และมาตรฐานต า เชน หนงสออะมล อลเยาม วะ อลลยละฮของอบน อสสนนย เปนตน
คณสมบตของฮะดษ นมทงฮะดษมกบล และฮะดษมรดด สวนระดบของ ฮะดษ มทง ฮะดษเศาะฮฮ ลษาตฮ และลฆอยรฮ ฮะดษฮะสน ลษาตฮ และ ลฆอยรฮ ฮะดษเฏาะอฟ ฮะดษ เฏาะอฟ ญดดน ฮะดษเมาฎอ และ ฮะดษทไมสามารถก าหนด เปนตน
อภปรายผล
1 ชยคมฮมมด อรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย เตบโตขนมาในพระราชวงไดถกอบรมสงสอนดวยวชาความรจนเปนเดกทมความเฉลยวฉลาดมความพยายามหมนเพยรในการเรยนรและมจรรยามารยาททดงามจงเปนสาเหตท าใหทานไดไปศกษาตอซาอดอาระเบยทงหมด 35 ปนบวา
469
เปนระยะเวลาทยาวนานมากททานไดอยภายใตรมเงาของความร และไดรบการศกษาจากคณาจารยทมความคดหลากหลายไมวาจะเปนดานวชาฟกฮ อะกดะฮ และตะเศาวฟ จนท าใหทานเปนผทมความเชยวชาญในดานวชาความรเกยวกบศาสนาอยางกวางขวางเกอบทกแขนงวชาทงในดานอะกดะฮ ฟกฮ และตะเศาะวฟเปนตน จงท าใหทานเหมาะสมทจะเปนอละมาอทมความนาเชอถอในดานความรศาสนาอสลามโดยเฉพาะในประเทศอนโดนเซยและประเทศทอยในแถบโลกมลาย ทานไดพยายามเขยนต าราเกยวกบสามแขนงวชาดงกลาวดวยเพอทจะพฒนาความรแกโลกมลาย และดวยเหตนทาน
เปนทรจกในนามอละมาอทมความเชยวชาญในสามแขนงวชา (‘Ilmu tiga serangkai) ทานไดเขยนงานนพนธทเกยวกบอสลามหลายเลมดวยกน และงานนพนธทโดงดง
ทสดคอ หนงสอสะบล อลมฮตะดน ล อตตะฟกกฮ ฟ อมร อดดน ซงเปนงานนพนธทแตงขนมาตามแนวทางของมษฮบอมามซาฟอย ซงเปนหนงสออางองของผรนกศกษาและบคคลทวไปทอยในโลกมลายและถกตพมพในหลายเมองหลายประเทศเชน อยปต อนโดนเซย และปตตาน ประเทศไทย เปนตน
นอกจากทานมผลงานทางดานนแลว เมอ พจารณาถงการอบรมสงสอน ทายาทของทานแลวนบวาทานเปนผทมความส าเรจในการอบรมสงสอนลกหลานใหมการสบทอดเจตณารมณของทานซงจะเหนไดวาในจ านวนลกของทานสามสบคนนนยสบคนทไดระบชอวามผลงานในดานวชาการและทไมไดระบนนมอกหลายทานนบวาเกนกวา 60% ในบรรดาทายาทของทานทเปนอละมาอทโดง
ดงจนถงปจจบน ซงสอดคลองกบฮะดษทกลาวถงอละมาอคอ (( ا نل ياء ور ة اللعل اء وإنم)) 1 มความวา
”และแทจรงบรรดาอละมาอคอทายาทผรบมรดกจากบรรดาน ะบ ملسو هيلع هللا ىلص “ และมนอยมากในบรรดาโตะ
ครทมความส าเรจถงระดบน นเปนเพราะบะรอกต (ศรมลคล) ดอาของพอแมทมตอลกหลาน 2 สถานะของหนงสอสะบล อลมฮตะดน นบวาเปนหนงสอททรงคณคา ทไดรบการ
ยอมรบจากบรรดาอละมาอ ในโลกมลายอนโดนเซย และภมภาคเอเชยอาคเนย เปนอยางด ทนกวชาการมสลมใชในการอางองและใชในการเรยนการสอน โดยเฉพาะชาวมลายทอยในเขตฮะรอมมกกะฮ และตามโรงเรยนปอเนาะในอนโดนเซย มาเลเซย ไทยแลนด บรไน สงคโปร กมพชา เวยดนาม ฟลปปนสและพมา เปนตน หนงสอนมการพมพจ าหนายจนถงปจจบน ทงนเปนเพราะมาจากสาเหตบางประการคอ ความบรสทธใจของ ชยคมฮมมด อรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย ในการรวบรวมและเรยบเรยงหนงสอ สะบล อลมฮตะดน สอดคลองกบฮะดษของทาน นะบมฮมมด ทชแนะถงบทบาทส าคญของการเนยตทบรสทธในการปฏบตกจการงานทถกตองตามหลกศาสนาอสลามจะประสบความส าเรจเปนอยางด
1 อะบดาวด (Abū Dāwūd, n.d. : 3641) ฮะดษ เศาะฮฮ
470
รปแบบในการอางอง อลกรอานทาน ไมไดระบอาญตและสเราะฮ สวนการเรยบเรยงและล าดบเนอหาทานจะเรมดวยบสมะละฮ ฮมดะละฮ เศาะละวาตและสะลามแกทานเราะสลลลอฮ ครอบครวของทาน ملسو هيلع هللا ىلص เศาะฮะบะฮของทาน และผทตามแนวทางของทานทงหลาย ทมาหลงจากนน
จะชใหเหนวาการเรมดวยส านวนดงกลาวเปนวฒนธรรมของการนพนธหนงสอของบรรดาอละมาอในโลกมลาย เชน ชยคดาวด อลฟะฏอนย เปนตน และ ดวย เนอหาทมาจาก หนงสอฟกฮ ของมษฮบ อชชาฟอย ทผแตงไดรวบรวมนน จงกลายเปนวชาฟกฮ ทอละมาอและนกวชาการในโลกมลายยอมรบวาเปนหนงสอทอยในมษฮบ อชชาฟอย
การพมพเผยแพรของหนงสอ เลมนแสดงใหเหนถงความตองการของสงคมมสลมทสามารถอานภาษามลาย-ญาวตอหนงสอเลมนดงนนการตพมพไมไดพมพเฉพาะในประเทศอนโดนเซยเพยงอยางเดยว แตถกตพมพในหลายเมองหลายประเทศดวยกนเชน อยปต และฟะฏอนย เปนตน
3. มาตรฐานแหลงทมาของฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน บรรดาฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ไดอางฮะดษในรปแบบของอซวฮะดษ
มไดอางฮะดษในรปแบบของตครจญฮะดษ การอางฮะดษในแนวนเปนประเพณทถอปฏบตกนมาของบรรดาอละมาอมสลมสวนใหญ และการอาง ฮะดษนนแบบไม เสถยร เชนบางครง การอางองตวบท ฮะดษอยางสมบรณ สวนการอางชอของอละมาอสวนใหญแลวทานจะเอาออก อะลฟ ลาม มะอรฟะฮ เชน ค าวา อชชาฟอย ทานจะเขยนวา ชาฟอย อลบคอรย ทานจะเขยนวา บคอรย อลฮากม ทานจะเขยนวา ฮากม และมการผดพลาดในการคดลอดเปนตน
หนงสอฮะดษเหลานมกจะถกวพากษจากอละมาอฮะดษเมอมการน าฮะดษไปอางอง เนองจากมสองสาเหตหลกๆ ไดแก เงอนไขของการคดเลอกฮะดษของแตละทานไมสอดคลองกบสถานภาพของฮะดษทปรากฏ และความรอบคอบของอมามแตละทานในการกลนกรองฮะดษยงไมละเอยดพอ สอดคลองกบอลฮาฟศ อบน ฮจญร อลอสเกาะลานย (Ibn Hajr al-‘Asqalāniy, 1999
: 2/189) ทไดอธบายตอนหนงโดยกลาววา ”ในบรรดาหนงสอฮะดษทนอกจากหนงสอกตบ ตสอะฮหรอสตตะฮจ าเปน จะตองมการวพากษวจารณอยางถถวน“ เชนเดยวกบอลฮาฟศ อษษะฮะบย (al-Dhahabiy, n.d. : 1/89-90) และอลฮาฟศอลอรอกย (al-‘Irāqiy, 1987 : 1/68-67)
4. การยอมรบ ฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน นบวาบรรดาฮะดษใน หนงสอ สะบล อลมฮตะดน ของชยคมฮมมด อรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย ทง 277 ฮะดษ พบวาม ฮะดษมกบลทงหมด 235 ฮะดษ หรอ 84.84 % ซงแสดงถงน าหนกของเนอหา หนงสอสะบล อลมฮตะดน มากกวาฮะดษมรดดทมจ านวน 42 ฮะดษ หรอ 15.16 % โดยพจารณาความบกพรองทเปนสาเหตความ มรดดของฮะดษ มใชมาจากสาเหตเดยวกน ความนาเชอถอหรอความบกพรองนนมใชพจารณาตวบทฮะดษหรอมะตนของฮะดษ แตพจารณาเฉพาะสายรายงานและสถานะของผรายงาน กลาวคอ กระบวนการรายงาน ความจ าของผรายงาน และคณธรรมของผรายงานแตละคน
471
5. ฐานะ หนงสอสะบล อลมฮตะดน พบวามจดเดน และความพเศษ ของหนงสอ สะบล อลมฮตะดนเปนหนงสอเกยวกบบทบญญตดานการภกดและอบาดะฮทเกอบสมบรณ เปนหนงสอฟกฮทมหลกฐานจากอลกรอานและอลฮะดษ ผแตงมความพถพถนละเอยดออนในการแปลเอกสารจากหนงสอฟกฮทเปนภาษาอาหรบโดยยดหลกไวยกรณภาษาอาหรบเปนหลก เปนหนงสอทใชท าการเรยนการสอนในสถาบนปอเนาะอยางแพรหลายนบตงแตอดตจวบจนปจจบน
ผแตงหนงสอเลมนไดวนจฉยปญหาตางๆ โดยยดหลกของมษฮบ อชอชชาฟอย เปนหนงสอทผแตงไดระบวนเดอนปทเรมแตงและปทแตงเสรจ และเปนหนงสอท อละมาอ1 ไดยกยองวาเปนหนงสอทยอดเยยมมคามากเปนพเศษ
โครงสรางของหนงสอสอดคลองกบโครงสรางหนงสอในหมวดเดยวกนทเรยบเรยงโดยอละมาอสมยกอนและสมยหลง เชนหนงสอ อลมฮษษบ ฟ ฟกฮ อลอมาม อชชาฟอย ของอชชรอซย หนงสอ มนฮาจญ อฏฏอลบน ของ อมามนะวะวย หนงสอ ตฮฟะฮ อลมฮตาจญ ของชยคอะฮมด เบน ฮะญรอลฮยษะมย หนงสอนฮายะฮ อลมฮตาจญ ของชยคอรรอมล หนงสอ อลอกนาอ ของชยคเคาะฏบ ชรบนย เปนตน
จดดอยของหนงส อเลมนคอ การอางองตวบทฮะดษหรออะษรในหนงสอเลมนสวนใหญจะไมระบแหลงทมาอยางชดเจน มฮะดษทไมอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานและปฏบตตามกบทกๆ เรองทเกยวของกบศาสนาอสลามถงแมวามนอยกตาม และการใชส านวนการรายงานการอาง ฮะดษนนแบบไมเสถยรเชนบางครงการอางองตวบท ฮะดษอยางสมบรณ บางครงการอางองสวนหนงของตวบทฮะดษ บางครง ขนตนการอางองดวยการระบผบนทกฮะดษ และบางครงใชกบผรายงาน
ฮะดษในชวงตนของสายรายงานทรายงานฮะดษมาจากทานนะบมฮมมด ملسو هيلع هللا ىلص โดยมไดแยกระหวาง
ส านวนทใชกบผบนทกและผรายงาน การคดลอกฮะดษนน มหลายฮะดษทผแตงผดพลาดในการ คดลอด ซงไมตรงกบตวบทฮะดษทปรากฏอยในหนงสอฮะดษตางๆ และบอยครงททานคดลอกฮะดษในหนงสอฮะดษไมถกตอง บางครงทานมการสบเปลยน กอน หลง ค า ทอยในตวบทฮะดษ เปนตนและหนงสอเลมน บางค ามการทบศพทเปนภาษาอาหรบ ซงผอานจะตองมความรดานภาษาอาหรบพอสมควร
ผวจยเหนวา การมฮะดษทไมอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานเปนเรองปกตของการแตงหนงสอในแนวน ทงนสงเกตไดจากผลงานของอละมาอสวนใหญทแตงหนงสอเกยวกบฟกฮ อลอบาดาต โดยเฉพาะ ตามแนวทางมษฮบอมามอชชาฟอย ส าหรบรปแบบในการอางองหรอวธการน าเสนอนน เหนไดชดวาจะม การอรรถาธบายหวขอตางๆ ของแตละหวขอ โดยหยบยกหลกฐาน
1 เชนค ากลาวยกยองของชยคอะหมด อล-ฟะฏอนยและค ายกยองของชยครอจย ฆฟรอนอล-มะสาวยทไดตรวจทานโดยอลยาส ยะอกบ อล -อ ซ ฮะรยททายบทของหนงสอสาบลอลมฮตะดน ของชยคมฮมมดอรชด อลบนญะรย (Muḥammad’Arsyad
al-Banjariy,n.d.:2/268-269)
472
จากอลกรอาน ตวบทฮะดษ และทศนะของอละมาอ มาประกอบการอธบายเพอเพมคณคาและน าหนกของหนงสอใหมความนาเชอถอมากขน และการอางตวบทฮะดษนนจะอางฮะดษเดยวกนหมดอาจจะเพมหรอลดไมมากนก เชนในหนงสอฟกฮ ของ อมามนะว ะวย และ ชยคเคาะฏบ ชรบนย เปนตน ผลการตครจญในหนงสะบล อลมฮตะดน ฮะดษทอยในระดบฮะดษเฏาะอฟม 9.39 % ฮะดษเฏาะอฟญดดน ม 3 .25 % ฮะดษเมาฎอ ม 1.81 % สวนฮะดษมกบลม 84.84 % ซงจ านวนเหลาน มอาจลดมาตรฐานของหนงสอประเภทนได
ดวยกบการตครจญฮะดษในหนงสอสะบล อลมฮตะดน จะสามารถปดชองวางจดออนในเรองของการอางองฮะดษ ทงยงสามารถเลอกฮะดษน าไปใชเปนหลกฐานไดถกตองตามหลกอลม อลฮะดษ โดยการน าฮะดษทอนญาตไปใชเปนหลกฐานเทานนและละเวนจากฮะดษตางๆ ทไมอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานโดยเดดขาด
ขอเสนอแนะ จากการวจยครงน ผวจยมขอเสนอแนะทไดจากผลการวจย โดยแบงออกเปน 2 ดาน ดงน
1. การน าผลการวจยไปใช จากผลการวจยทไดมาจากการวจยในครงน ควรน าไปด าเนนการเพอใหเกด
ประโยชนไดดงตอไปน 1.1 น าผลการวจยออกเผยแพร โดยน าไปใชประกอบการเรยนการสอนใน
รายวชาตครจญ และวชาทเกยวของ ในระดบอดมศกษา เพอใหนสต นกศกษาไดศกษาเรยนรถงความแตกตางของระดบและสถานภาพของฮะดษทอยในหนงสอฟกฮ อบาดะฮ ทงนเพอใหนกศกษาสามารถแยกแยะระหวางฮะดษทอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานและฮะดษทไมอนญาตน าไปใชเปนหลกฐาน
1.2 น าผลการวจยออกเผยแพร โดยน าไปใชประกอบการเรยนการสอนใน ในสงคมมสลมเชนตามปอเนาะและมสยดตางๆ เพอใหประชาชาตมสลมไดศกษาเรยนรถงความแตกตางของระดบและสถานภาพของฮะดษทอยในหนงสอฟกฮ อบาดะฮ ทงนเพอใหผทสนใจสามารถแยกแยะระหวางฮะดษทอนญาตน าไปใชเปนหลกฐานและฮะดษทไมอนญาตน าไปใชเปนหลกฐาน
1.3 จากผลการวจยท าใหทราบถงระดบและสถานภาพของฮะดษท ปรากฏในหนงสอสะบล อลมฮตะดน ดงนนจงเปนแนวทางส าหรบผทสนใจศกษาเกยวกบตครจญฮะดษ ระดบและสถานภาพของฮะดษ ซงสามารถเอาเปนตวอยางในการน ารปแบบการตครจญไปใช
1.4 ควรใหความส าคญกบฮะดษทมมาตรฐาน และไดรบการยอมรบจากอละมาอเทานน และไมควรใชฮะดษทไมมมาตรฐานเพอน ามาใชหรอเผยแพร พรอมดวยปลกกระแสให
473
เกดความสนใจฮะดษ ทงสองดานคอ ดานสถานภาพของฮะดษ และดานความหมายและการน าไปใชและควรมการศกษาวจยดวยตวบทฮะดษในหนงสอตางๆ ในรปแบบตครจญโดยเฉพาะหนงสอทใชเรยน และหนงสอทนกวชาการนยมน าไปใชอางอง หรอใชในการบรรยายสงสอนบคคลทวไป
2 ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 2.1 ควรศกษาเรอง ตครจญฮะดษทปรากฏในหนงสอสะบล อลมฮตาดนโดยท า
การตครจญฮะดษทถกถอดความเปนภาษามลายโดยไมมตวบททเปนภาษาอาหรบ 2.2 ควรท าการตครจญฮะดษทปรากฏในหนงสอเลมอนๆของชยคมฮมมดอรชด
อลบนญะรยและอละมาอมลายมสลมทานอนๆ 2.3 ควรศกษาเรอง บทบาทของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮอลบนญะรย
ในการแตงหนงสอภาษามาลายอกษรญาวและวธการเผยแพรศาสนาอสลามในโลกมาลาย
บรรณานกรม หนงสอ al-‘Ābid, ‘Abd al-Ṣamad bin Bakr. 2001. Al-madkhal Ilā Takhrīj al-Ḥadīth.
(املد إل ت ي ا ادي ). Madīnah Munawwarah : Dār al-Buhkārīy. A.J. Wensinck, et al. 1936. al-Mu‘jam al-Mufahras li alfāz al-Ḥadīth al-Nabawīy.
(املع م املفه س لفاظ ا دي الن وي) . Leiden : E.J. Brill.
al-Albānīy, Muḥammad Nāsir al-Dīn. 2000. Ṣaḥīḥ al-Targhīb wa al-Tarhīb. ( صحي(اللاي واللىي . al-Riyāḍ : Maktab al-Ma‘ārif.
al-Asqalānīy, Aḥmad bin Aliy bin Ḥajr. 1986. Taqrīb al-Tahdhīb. (ت ي ال ه ي ) .
Beirūt : Dār al-Bashā’ir al-Islāmiyyah.
al-Banjārīy, Muḥammad ‘Arsyad bin ‘Abdullāh. n.d. Sabīl al-Muhtadīn li
al-Tafaquh fī amr al-Dīn ( :Patāni .(س ي امله دين لل ف و ف م الدين
Matba’ah bin Halābīy.
al-Bukhāriy, Muḥammad bin Ismā‘īl. 1422. Ṣaḥīḥ al-Bukhāriy (صحي ال خاري). Taḥqīq : Muḥammad Zuhīr bin Nāsirunnāsir. Dār Tuq al-Najāḥ.
Abū Dawūd, Sulaimān bin al-Ash‘ath al-Sajastāniy. n.d. Sunan Abī Dāwūd ( سنن يب(داود .Taḥqīq : Muḥammad Mahyuddīn . Beirūt : al-Maktabat al-
Άṣriyyah.
al-Dhahabīy, Muḥammad bin Aḥmad bin Uthmān. 1985. Sir A‘lām al-Nubalā’
.Muassasah al-Risālah .(س عالم الن الء)
474
al-‘Irāqīy, Zain al-Dīn Abd al-Raḥīm Ibn al-Ḥusain. 1984. al-Taqyīd wa al-Iḍāh
sharh Muqaddimah Ibn al-Ṣalāh ( ال ييد وااي اا ش ا م دمة ا ن .Beirūt: Dār al-Ḥadīth .(اللالا
al-Khair Abādīy, Muḥammad Abū laith. 1999. Takhrīj al-Ḥadīth Nash-’atuh
wa Manhajiyyatuh ( Selangor : Dār .(ت ي ا دي ن أتو ومنه ي و
al-Shākir.
Muslim bin al-Ḥajjāj. 1995. Ṣaḥīḥ Muslim (صحي م لم). Taḥqīq : Muḥammad Fu’ād
Abd al-Bāqiy. al-Riyāḍ : Dār ‘Ālam al-Kutub.
,1996. Ṣaḥīḥ Muslim (صحي م لم) . Riyāḍ : Dār ‘Ālam al-Kutub.
al-Sakhāwīy, Shams al-Dīn. n.d. Fath al-Mughīth Sharh al-Fiyyah al-Ḥadīth ( (امل ي ش ا لفية ا دي . Madīnah al-Munawwarah : al-Maktabah
al-Salāfiyah.
al-Shāfi‘iy, Abū Abdullāh Muḥammad bin Idrīs bin al-Abbās bin Uthmān bin Shāfi‘
bin Abd al-Muṭṭalib bin Abd al-Manāf al-Muṭṭalibiy al-Qurashiy
al-Makkiy. 2001. al-Um (ا م) . al-Manṣūrah : Dār al-Wafā’
al-Zaila‘īy, Abdullāh bin Yūsuf. 1997. Naṣb al-Rāyah li Aḥādīth al-Hidāyah
( نل ال اية ادي الداية) . Beirūt : Mu’assasat al-Rayyān.
เอกสาร Sakat and Abd Azīz, 2001. Tinjaun Perlaksanaan Ḥadīth dalam beberapa karya
terjemahan Shaykh Dāwūd al-Fatani. In seminer Nadwah Ulama’
Nusatara1. Pattani : Prince of Songkla University.
วทยานพนธ ญฮาด มฮมหมด บงาตนหยง. 1988. ”ศกษาตครจญหะดษเลมท3 จากหนงสอฆอยาตลมกซอด ฟ
ซาวาอดล มสนด ของอลฮาฟซ นรดดน อลฮยซาม“ .วทยานพนธปรชญาดษฎบนฑต. สาขาวชาอลกตาบและอสสนนะฮ คณะอดดะอวะฮและอศลดดน มหาวทยาลยอมมลกรออ เมองมกกะฮ ประเทศสาอดอาราเบย
เวบไซตและโปรแกรมส าเรจรป http://ms.wikipedia.org/wiki/สบคนเมอ 5/2/2557 โปรแกรมมกตะบะฮ อลชามละฮ
475
ประวตผวจย ชอ สกล นายอบดรรอฮมาน จะปะกยา รหสนกศกษา 5520430011 วฒการศกษา วฒ ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา 1. ศลปศาสตรบณฑต (BA) มหาวทยาลยอสลามมาดนะห พ.ศ. 2536 คณะหะดษและอสลามศกษา ซาอดอาราเบย 2. ประกาศนยบตรบณฑต มหาวทยาลยอสลามยะลา พ.ศ. 2546 สาขาการสอนอสลามศกษา ประเทศไทย 3. ศลปศาสตรมหาบณฑต (MA) มหาวทยาลยมาลายา พ.ศ. 2547 คณะอสลามศกษา มาเลเซย สาขาวชาอศลดดน
ทนการศกษา
ทนอดหนนการวจยเพอวทยานพนธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร
ต าแหนงและสถานทท างาน
อาจารยประจ าสาขาวชาอสลามศกษา คณะอสลามศกษาและนตศาสตร มหาวทยาลยฟาฏอนย
การตพมพเผยแพรผลงาน
1- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา ” ศกษาชวประวต และผลงานนพนธ ของชยค มฮมหมดอรซด เบน อบดลลอฮ อลบน ญะรย“ การประชมวชาการระดบชาตครงท 3 วนท 14 สงหาคม 2557 มหาวทยาลยฟาฏอน
2- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา
”SYEIKH MUHAMMAD ’ARSHAD BIN ABDULLAH AL-BANJARIY DAN SUMBANGANNYA DALAM PENULISAN KITAB JAWI“ ”ชยคมฮมหมดอรซด เบน อบดลลอฮ อลบน ญะรยบทบาทและผลงานในการนพนธกตาบ ญาวย(หนงสอทเปนภาษามาลายดวยตวเขยนอกษรญาว)“ Icon Imad IV International Conference on Islam in Malay Word IV 19-21
September 2014. Islam& Ketamadunan Melayu Sumbangan ke Arah Kemajuan Sejagat.
476
3- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา ” การศกษาแนวคด วะสะฏยะห ของชยค มฮมหมดอรซด อลบนจารย ในหนงสอสาบล อลมฮตาดน กรณศกษาการบรโภคและสงทบรโภค“ การประชมวชาการระดบชาตครงท 5 วนท 12-14 กนยายน 2558 วทยาลยอสลาม มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน
4- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา ”ตครจญตวบทหะดษ อลเฏาะฮาเราะฮ (บทวาดวยความสะอาด) ในหนงสอสาบล อลมฮตะดน ของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย“ การประชมวชาการระดบชาตครงท 3 วนท 1 6 พฤษภาคม 255 9 มหาวทยาลยฟาฏอน
5- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา”ตครจญตวบทหะดษ ในหนงสอสาบล อลมฮตะดนเลม 1 ของชยคมฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย”
(รอตพมพลงในวารสารอล-นร มหาวทยาลยฟาฏอน ในฉบบ ท 22 ปท 12 ประจ าเดอน มกราคม ถง มถนายน 2560)
6- อบดรรอฮมาน จะปะกยา อบดลเลาะ การนา ” การศกษาวเคราะหหนงสอสะบลลมฮตะดน ลตตะฟกกฮ ฟ อมรดดน ของชยค มฮมมดอรชด เบน อบดลลอฮ อลบนญะรย“
(รอตพมพลงในวารสารอล-นร มหาวทยาลยฟาฏอน ในฉบบ ท 23 ปท 12 ประจ าเดอน กรกฎาคม ถง เดอน ธนวาคม 2560)
