1

Αντικείμενα Επόμενων Διαλέξεων

Δύο θεματικές ενότητες

o Κράτος & οικονομία

o Διεθνής ανάπτυξη

Πρώτες ματιές:

Διακυμάνσεις στην οικονομική δραστηριότητα

(π.χ. ελληνικό ΑΕΠ 1960-2018)

2

Ετήσιες μεταβολές (%) ΑΕΠ – ρυθμός μεγέθυνσης

Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου

-15

-10

-5

0

5

10

15

19

61

19

64

19

67

19

70

19

73

19

76

1979

19

82

19

85

19

88

19

91

19

94

19

97

20

00

20

03

20

06

20

09

20

12

20

15

20

18

3

ΜΙΑ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ:

Δημόσιος τομέας & οικονομία

Κρατικός παρεμβατισμός

Οικονομική πολιτική:

o στόχοι & επιδιώξεις

o εργαλεία

Μέγεθος δημόσιου τομέα

o επιδράσεις/επιπτώσεις

Το οικονομικό κύκλωμα

4

Το εισόδημα των νοικοκυριών:

𝒀 = 𝑪 + 𝑺

𝑪 = 𝒂 + 𝒃𝒀

𝑨𝑷𝑪 = 𝑪𝒀⁄ 𝑨𝑷𝑺 = 𝑺

𝒀⁄

5

Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία):

𝑨𝑫 = 𝑪 + 𝑰 + 𝑮

Το οικονομικό κύκλωμα – Η κυκλική ροή του εισοδήματος

σε ανοικτή οικονομία

Συνολική/συναθροιστική ζήτηση (ανοικτή οικονομία):

𝑨𝑫 = 𝑪 + 𝑰 + 𝑮 + (𝑿 −𝑴)

6

Οικονομική πολιτική Ευρύτερες επιδιώξεις οικονομικής πολιτικής

o Ανάπτυξη o Ευημερία

Στόχοι (π.χ.) o Μεγέθυνση o (Πλήρης) Απασχόληση o Σταθερότητα τιμών o (Ισόρροπη) Περιφερειακή ανάπτυξη o Δικαιότερη κατανομή εισοδήματος – οικονομική δικαιοσύνη

Διατύπωση στόχων (τυχαία

παραδείγματα):

Ως ποσοτικά μεγέθη

o Δημιουργία 300.000 θέσεων απασχόλησης

o 5% πραγματική αύξηση των δαπανών παιδείας ετησίως για την επόμενη τετραετία

o 10% αύξηση στις τουριστικές αφίξεις Ως κατώτατα/ανώτατα όρια

o Δημόσιο χρέος μικρότερο του 100% του ΑΕΠ o Πρωτογενές πλεόνασμα τουλάχιστον 2% ετησίως τα επόμενα

10 χρόνια

o Δημιουργία τουλάχιστον 100.000 νέων θέσεων εργασίας

ετησίως

Ως όρια διακύμανσης

o Ισοτιμία €/$ μεταξύ 1.03 και 1.37

o Επιτόκιο μεταξύ 2.55% και 3.20%

o Δημοσιονομικό έλλειμμα μεταξύ 0% και 3% του ΑΕΠ

7

Φορείς Οικονομικής Πολιτικής

Δημόσιοι Φορείς

Κυβέρνηση

Κοινοβούλιο

Κεντρική Διοίκηση

Περιφερειακή Κυβέρνηση

Μη-δημόσιοι φορείς

Οργανωμένες ομάδες συμφερόντων – ομάδες πίεσης

o ΣΕΒ, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ κλπ

Εξωτερικοί παράγοντες

o Υπερεθνικοί οργανισμοί

ΕΕ28

ΕΚΤ

Ecofin

ΔΝΤ

ΠΟΕ

G20

o Πολιτική άλλων κρατών

Πετρελαϊκή πολιτική

Ισοτιμία δολαρίου, γιέν, γουάν κλπ

8

Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία - κρατικός παρεμβατισμός

Μέγεθος δημόσιου τομέα

o Πως μετριέται;

o Με τι δείκτες;

Δείκτες μεγέθους κρατικής παρέμβασης – δημόσιου

τομέα:

Έσοδα & Δαπάνες Κεντρικής Κυβέρνησης ως % του

ΑΕΠ

Δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ

Κατανάλωση Γενικής Κυβέρνησης ως % ΑΕΠ

Δημόσιες Επενδύσεις ως % ΑΕΠ

Δαπάνες Δημοσίου ως % ΑΕΠ

Φόροι/ΑΕΠ

Απασχόληση δημοσίου

Κοινωνικές δαπάνες/ΑΕΠ

Δαπάνες υγείας, παιδείας, άμυνας κλπ/ΑΕΠ

Γιατί το κράτος παρεμβαίνει;

o Πως παρεμβαίνει;

o Τι εργαλεία διαθέτει & χρησιμοποιεί;

Διαπίστωση: σε όλες τις χώρες το κράτος παίζει αποφασιστικό ρόλο

στην σφαίρα της οικονομίας

Μέσω της οικονομικής πολιτικής επηρεάζει την λειτουργία της

οικονομίας & οικονομικά μεγέθη όπως:

o Ρυθμός μεγέθυνσης

o Πληθωρισμός, ανεργία

o Προσφορά χρήματος, επιτόκια, δανεισμός

o Ισοζύγιο πληρωμών, εισαγωγές – εξαγωγές

o Κατανομή εισοδήματος

o Περιφερειακή ανάπτυξη

Μέσω του θεσμικού & νομικού πλαισίου ρυθμίζει την

λειτουργία της οικονομίας

o Κανόνες ανταγωνισμού, εμπορίου

9

o Περιβαλλοντική προστασία

o Χωροταξία οικονομικών δραστηριοτήτων

o Προστασία καταναλωτή

Μέσω της παραγωγής & παροχής δημόσιων αγαθών

αντιμετωπίζει τις περιπτώσεις αποτυχίας του μηχανισμού της

αγοράς

o Χαρακτηριστικά δημοσίων αγαθών

Εργαλεία οικονομικής πολιτικής

Δημοσιονομική πολιτική: προϋπολογισμός (δαπάνες, έσοδα –

φορολογία, επιδοτήσεις, κίνητρα)

Νομισματική πολιτική: προσφορά χρήματος, επιτόκια,

συναλλαγματικές ισοτιμίες

Άλλα και:

o Ιδιωτικοποιήσεις/κρατικοποιήσεις

o Θεσμικές & νομοθετικές ρυθμίσεις (ανταγωνισμός,

έλεγχοι τιμών)

Ο Προϋπολογισμός (π.χ. του 2020): Εισηγητική Έκθεση

Προϋπολογισμός αποτελεί ένα λογιστικό σχέδιο όπου:

o Απεικονίζονται οι εισροές (έσοδα) & οι εκροές (δαπάνες)

o Απεικονίζεται η μεταβολή της αξίας των περιουσιακών

στοιχείων του κράτους

o Περιλαμβάνει έναν λογαριασμό όπου πιστώνονται και

χρεώνονται τα έσοδα και οι δαπάνες αντίστοιχα

Αλλά και:

Δεν παρέχει μόνο πληροφορίες ή διευκολύνει την διαχείριση

των κονδυλίων

Αποτυπώνει την οικονομική πολιτική, τις προθέσεις, τις

προτεραιότητες, τις προεκλογικές δεσμεύσεις &

εξαγγελίες της κυβέρνησης

Κατά μία έννοια αποτελεί μηχανισμό ελέγχου, διαφάνειας,

λογοδοσίας, αξιοπιστίας της κυβέρνησης

10

11

Οικονομικές λειτουργίες, οικονομικοί ρόλοι παρεμβατικού κράτους:

Κατανεμητικός ρόλος:

o δημόσια & κοινωνικά αγαθά, ρύθμιση εξωτερικοτήτων

Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή πόρων

Αποτυχία αγορών

Δημόσια αγαθά

Κοινωνικά αγαθά

o Εξωτερικότητες: παραγωγή ή κατανάλωση ενός αγαθού

δημιουργεί αποτελέσματα διάχυσης στο κοινωνικό σύνολο

πέραν από τους άμεσα εμπλεκόμενους παραγωγούς ή

καταναλωτές

o Εξωτερικές οικονομίες: δημιουργούν οφέλη (π.χ. υγεία,

πρόνοια, κοινωνική ασφάλιση, παιδεία, αναπαλαίωση

κτιρίων, σιδηροδρομικά/οδικά δίκτυα): τιμή αγοράς

χαμηλότερη από κοινωνική τιμή

o Εξωτερικές επιβαρύνσεις: επιφέρουν ζημιές (π.χ.

περιβαλλοντική μόλυνση από βιομηχανική παραγωγή,

αυθαίρετη δόμηση): κοινωνικό κόστος υπερβαίνει το

ιδιωτικό: εξωτερικό κόστος

o Κοινωνικές προτεραιότητες

Αναδιανεμητικός ρόλος

o (Δίκαιη) διανομή πλούτου, εισοδήματος, ευημερία σε όλα τα

μέλη της κοινωνίας, αντιμετώπιση ακραίων εισοδηματικών

ανισοτήτων/φτώχειας

Keynes: «τα σημαντικότερα σφάλματα της οικονομικής

κοινωνίας στην οποία ζούμε είναι η αποτυχία της να

12

εξασφαλίσει πλήρη απασχόληση κ’ η αυθαίρετη κ’

άνιση διανομή του πλούτου και των εισοδημάτων»

Υπολογισμός εισοδηματικής ανισοδιανομής: καμπύλη

Lorenz:

Δείχνει το % του συνολικού εισοδήματος που παίρνει κάθε ομάδα

πληθυσμού (%)

Η διαγώνιος δείχνει τέλεια ισότητα

Ο συντελεστής Gini είναι δείκτης εισοδηματικής ανισότητας που

υπολογίζεται από την καμπύλη Lorenz.

o Ο λόγος του εμβαδού της περιοχής μεταξύ καμπύλης Lorenz

και διαγώνιου προς το εμβαδόν της ολόκληρης της περιοχής

κάτω από την διαγώνιο: Α/(Α+Β)

0 = τέλεια ισότητα

1 = τέλεια ανισότητα

Ρυθμιστικός ρόλος

o Ρύθμιση αγορών & συναλλαγών, κανόνες,

Μη επαλήθευση των υποθέσεων τέλειου

ανταγωνισμού

13

Ατέλειες αγορών – στρεβλώσεις

Μονοπώλια – ολιγοπώλια

Σταθεροποιητικός κ’ αναπτυξιακός ρόλος

o Αντιμετώπιση μακροοικονομικών ανισορροπιών κ’

διαταραχών (π.χ. ανεργία, πληθωρισμός), οικονομικός

κύκλος, ανάπτυξη

Ασφαλιστικός ρόλος

o Κοινωνική ασφάλιση κ’ παροχές, κράτος πρόνοιας,

επιδόματα, συντάξεις, άλλες παροχές

14

Θεματική Ενότητα 2: Διεθνής Ανάπτυξη-ανισότητες

Η αφετηρία της ιστορικής διαδρομής της (σύγχρονης) οικονομικής

σκέψης:

Adam Smith 1776: An inquiry into the causes and nature of the

wealth of nations (Ο Πλούτος των Εθνών)

Εν ολίγοις: η αναζήτηση των αιτιών, συνθηκών, παραγόντων που

επηρεάζουν την ανάπτυξη ή/και την ταχύτερη ανάπτυξη κάποιων

εθνών, ήτοι τους ερμηνευτικούς παράγοντες του πλούτου αλλά και

της φτώχειας των εθνών

Πλούτος, φτώχεια, ανάπτυξη

o Πως τα μετράμε;

o Ποιο δείκτη (οικονομική μεταβλητή) χρησιμοποιούμε;

κατά κεφαλή ΑΕΠ

Μόνον αυτοί;

15

Η Παγκόσμια Οικονομία:

ΑΕΠ 2018: $85,8 τρισ.

Πληθυσμός: 7,6 δισ.

16

17

Μία άλλη ματιά:

18

Παίζοντας με τους χάρτες:

Η συνήθης αποτύπωση (έκταση)

Αποτύπωση με βάση τον πληθυσμό

19

Αποτύπωση με βάση το μέγεθος της οικονομίας

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ: Τρεις ομάδες χωρών με κριτήριο το εισόδημα και μέτρο

ομαδοποίησης και κατάταξης το κατά κεφαλή εθνικό εισόδημα.

οικονομίες χαμηλού εισοδήματος: 31 χώρες, κατά κεφαλή εθνικό

εισόδημα κάτω των $1025 ετησίως

οικονομίες μεσαίου εισοδήματος: με δύο υποκατηγορίες

o κατώτερου μεσαίου εισοδήματος : 47 χώρες με κατά κεφαλή

εισόδημα μεταξύ $1026 - $3995 ετησίως

o ανώτερου μεσαίου εισοδήματος: 60 χώρες, κατά κεφαλή

εισόδημα μεταξύ $3996 - $12375

οικονομίες υψηλού εισοδήματος: 80 χώρες, κατά κεφαλή εισόδημα άνω

των $12376 ετησίως

20

Πληθυσμός & οικονομία: σύγκριση

Ένα μάλλον προφανές και γνωστό συμπέρασμα:

o Ο σύγχρονος κόσμος χαρακτηρίζεται από μεγάλες

εισοδηματικές ανισότητες

21

Κάποια ερωτήματα;

o Γιατί κάποιες χώρες είναι πλούσιες (λίγες) και άλλες φτωχές

(πολλές)

o Που οφείλονται οι τεράστιες αναπτυξιακές διαφορές;

o Μειώνεται ή διευρύνεται το χάσμα πλουσίων φτωχών;

o Μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση; (εφικτό &

επιθυμητό;)

o Ο δικός μας πλούτος ερμηνεύει τη δική τους φτώχεια;

17η Οκτωβρίου: Παγκόσμια ημέρα κατά της φτώχειας

Η ανάπτυξη δεν είναι μονοδιάστατη.

Η ανάπτυξη αποτελεί μία έννοια που είναι από τη φύση της

πολυσήμαντη.

o Δεν αφορά μόνο την οικονομία ή κάποια οικονομικά μεγέθη.

o Πρωτίστως αφορά τον άνθρωπο και την ανθρώπινη

κοινωνία.

o Μέτρο η αύξηση της ανθρώπινης ευημερίας, η ενίσχυση της

ανθρώπινης ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα, χωρίς

αποκλεισμούς και για όλους τους πολίτες και κατοίκους του

κόσμου.

Δείκτες αναπτυξιακού επιπέδου

Πολλές όψεις της αναπτυξιακής διαδικασίας δύσκολα αντανακλώνται

στους παραδοσιακούς οικονομικούς δείκτες, όπως το κατά κεφαλή ΑΕΠ

Ανάπτυξη δεν αφορά μόνο κάποιους μακροοικονομικούς δείκτες. Είναι

μία σύνθετη και πολυδιάστατη διαδικασία που επηρεάζει όλες τις πτυχές

μίας χώρας: την κοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις, τον πολιτισμό, την

οικονομία και τις παραγωγικές σχέσεις, τους θεσμούς και την πολιτική

λειτουργία:

22

o Υγεία, παιδεία, διατροφή, διανομή του εισοδήματος, προσδόκιμο

όριο ζωής, θέση των γυναικών, παιδική θνησιμότητα.

Άλλοι δείκτες πέραν του κατά κεφαλή ΑΕΠ:

o κατανάλωση θερμίδων

o παιδική θνησιμότητα

Πάλι οι χάρτες:

o ποσοστό αναλφαβητισμού

o ποσοστό εγγραφόμενων στις διάφορες βαθμίδες της

εκπαίδευσης

o προσδόκιμο όριο ζωής

o αριθμός κατοίκων ανά γιατρό

o πιθανότητα επιβίωσης κατά την γέννα

o βρεφική και παιδική θνησιμότητα

Με βάση την κατανάλωση

Με βάση την παιδική θνησιμότητα

23

o τηλεφωνικές γραμμές ανά χίλιους κατοίκους ή τηλέφωνα κατά

κεφαλή

o κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας

o βαθμός αστικοποίησης κ.α.

Δεδομένων των αδυναμιών των επιμέρους δεικτών να «μετρήσουν»

σφαιρικά την ανάπτυξη κατασκευάσθηκαν σύνθετοι δείκτες

Έναν τέτοιο σύνθετο δείκτη κατασκεύασε από το 1990 ο ΟΗΕ.

Ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index)

δημοσιοποιείται στην ετήσια Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη

(Human Development Report) των Ηνωμένων Εθνών.

Ο ΔΑΑ ενσωματώνει τρεις βασικές διαστάσεις της ανάπτυξης:

o την μακροβιότητα

o την μόρφωση

o το βιοτικό επίπεδο.

Δείκτες που χρησιμοποιούνται στην σύνθεση του ΔΑΑ είναι:

o το προσδόκιμο όριο ζωής κατά την γέννηση (85-25 έτη)

o το ποσοστό εγγράμματων ενηλίκων (100-0) και το μεικτό

ποσοστό εγγραφόμενων στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και

τριτοβάθμια παιδεία (100-0)

o το κατά κεφαλή ΑΕΠ (40.000-100 σε $ ΗΠΑ – ισοτιμίες

αγοραστικής δύναμης)

Ο ΔΑΑ λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 1 υπολογιζόμενος ως ο μέσος όρος

των τριών βασικών δεικτών που τον συνθέτουν:

o ο δείκτης μέσης προσδοκόμενης διάρκειας ζωής,

o ο δείκτης εκπαιδευτικού επιπέδου του πληθυσμού,

o ο δείκτης του βιοτικού επιπέδου σε όρους κατά κεφαλή ΑΕΠ.

Χώρες με ΔΑΑ που τείνει στην μονάδα είναι από τις πλέον προηγμένες

καθώς προσεγγίζουν το βέλτιστο δυνατό αναπτυξιακό επίπεδο.

Χώρες με χαμηλό ΔΑΑ είναι οι λιγότερο αναπτυγμένες και φτωχότερες

στον κόσμο.

Όμως:

Σημαντική αδυναμία του ΔΑΑ: δεν συμπεριλαμβάνεται κάποιο μέτρο

ανισοκατανομής/ανισοδιανομής του εισοδήματος (συντελεστής Gini)

24

ΟΗΕ 2000: ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ - ΣΤΟΧΟΙ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ

Οκτώ Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας παρακινούν τα κράτη να προσπαθήσουν

περισσότερο και να ενώσουν τις δυνάμεις ενάντια στη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό,

την πείνα, την έλλειψη εκπαίδευσης, την ισότητα των φύλων, την παιδική και μητρική

θνησιμότητα, τις ασθένειες και την περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Στόχος 1: Η εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας. Μείωση κατά το ήμισυ του

αριθμού των ατόμων που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο ημερησίως και η

μείωση κατά το ήμισυ του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται υπό ένδεια.

Στόχος 2: Επίτευξη σε παγκόσμιο επίπεδο της βασικής εκπαίδευσης, η

διασφάλιση ότι όλα τα αγόρια και κορίτσια θα ολοκληρώσουν τις πρωτοβάθμιες

σπουδές τους.

Στόχος 3: Προώθηση της ισότητας των φύλων και ενίσχυση των γυναικών και

ειδικότερα η εξάλειψη της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων στην πρωτοβάθμια

και δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Στόχος 4: Μείωση της παιδικής θνησιμότητας και συγκεκριμένα μείωση κατά

2/3 του επιπέδου θνησιμότητας στα παιδιά ηλικίας μικρότερης των πέντε ετών.

Στόχος 5: Βελτίωση της μητρικής υγείας με μείωση κατά 2/3 του ποσοστού

μητρικής θνησιμότητας.

Στόχος 6: Καταπολέμηση του AIDS, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών.

Στόχος 7: Εξασφάλιση περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Όλες οι χώρες πρέπει

να ενσωματώσουν στις πολιτικές και τα προγράμματά τους τις αρχές της βιώσιμης

ανάπτυξης.

Στόχος 8: Δημιουργία μιας παγκόσμιας συμμαχίας για την ανάπτυξη.

25

Που οφείλεται η αναπτυξιακή ανισότητα μεταξύ των κρατών;

Ποιοι παράγοντες επεξηγούν τις διαφορετικές αναπτυξιακές επιδόσεις;

o Φυσικοί πόροι;

o Πολιτισμικές παραδόσεις;

o Ιστορικοί παράγοντες: μεγάλες αυτοκρατορίες, ιμπεριαλιστικές

δυνάμεις, αποικίες;

o Οικονομικό & κοινωνικό σύστημα;

o Ρόλος του κράτους;

o Θεσμοί;

o Θέση στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας;