Κ Ε Ρ Α Μ Ι Κ Η Α Π Ο Τ Η Ν

K Ι ΝΑH ΙΣΤΟΡ ΙΚΗ ΠΟΡΕ ΙΑ ΤΗΣ Κ ΙΝΑΣΟ

ΔΗ

ΓΟ

Σ

ΈΚ

ΘΈ

ΣΗ

Σ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 1 5/31/16 12:37 PM

ΜΌΝΙΜΌΙ ΧΌΡΗΓΌΙ ΕΠΙΚΌΙΝΩΝΙΑΣ ΤΌΥ ΜΌΥΣΕΙΌΥ ΜΠΕΝΑΚΗ

Ό οδηγός συνοδεύει την έκθεση «Κεραμική από την Κίνα», η οποία παρουσιάστηκε στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου Μπενάκη από 8 Ιουνίου έως 4 Σεπτεμβρίου 2016.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΔΌΣΗΣ

Κείμενα: Γιώργης Μαγγίνης

Επιμέλεια: Σοφία Χανδακά

Φωτογραφίες: Βασίλης Τσώνης

Σχεδιασμός: Εριφύλη Αράπογλου - ενARTE

Εκτύπωση: FOTOLIO + TYPICON A.E.

ISBN: 978-960-476-194-4

© για την έκδοση: Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2016

© για τα κείμενα: Γιώργης Μαγγίνης

Μουσείο ΜπενάκηΚουμπάρη 1, 106 74 ΑθήναT. 210 3671000www.benaki.gr

ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΌΣΤΗΡΙΞΗ

ΧΌΡΗΓΌΙ

ΥΠΌΣΤΗΡΙΚΤEΣ

ΧΌΡΗΓΌΙ ΕΠΙΚΌΙΝΩΝΙΑΣ

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Επιμέλεια: Γιώργης Μαγγίνης

Συν-επιμέλεια: Σοφία Χανδακά, Μίνα Μωραΐτου

Σχεδιασμός: Παύλος Θανόπουλος

Γραφιστική Επιμέλεια: Ντόρα Πικιώνη

Eκπαιδευτική Υποστήριξη: Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων

Συντήρηση και Τοποθέτηση Έργων: Τμήμα Συντήρησης

Υπεύθυνος Αποθήκης: Δημήτρης Σαββάτης

Όμάδα Εργασίας: Ζωή Χατζηγιαννάκη, Αλεξάνδρα Χριστοφορίδου

Επικοινωνία: Νικολέττα Μέντη

Γραφείο Τύπου: Αθηνά Ησαΐα

Δράσεις Εξεύρεσης Πόρων: Τμήμα Πόρων & Ανάπτυξης

Η μελέτη, φωτογράφηση και τεκμηρίωση της συλλογής έχει πραγματοποιηθεί χάρη στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ Ε.Π. Ψηφιακή Σύγκλιση, 2007-2013 (συγχρηματοδότηση ΕΤΠΑ)

ΛΑΣΚΑΡΊΝΑ I. ΚΑΡΑΣΤΑΜΑΤΗ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 2 6/1/16 11:25 AM

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q Q Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

1

2

3

4

5 6

7

9

10

8

ΈΙΣΟΔΟΣ

ΠΡΩ

ΤΗ Φ

ΟΡΑ

ΑΝ

ΑΓΝ

ΩΣΗ

Σ

Γ. ΈΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η έκθεση μπορεί να αναγνωστεί αμφίδρομα. Η μία διαδρομή ανιχνεύει την ιστορία και τον πολιτισμό της Κίνας από την 3η χιλιετία π.Χ. έως τον 19ο αιώνα μ.Χ. Η αντίστροφη διαδρομή ρίχνει φως, με τα ίδια αντικείμενα, στις επαφές της Κίνας με την Ασία και τη Δύση διαχρονικά (14ος–20ός αι. μ.Χ.), με έμφαση στους Ευρωπαίους μελετητές και συλλέκτες του πρώιμου 20ού αι.

Εικόνα εξωφύλλου: Κούπα (79). Πορσελάνη. Επιγραφή: «Κατασκευασμένο κατά τη βασιλεία Γιοντσέν της μεγάλης δυναστείας Τσινγκ». Τσιντετζέν. Γιοντσέν (1723–1735 μ.Χ.). ΓΕ 2744.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 3 5/31/16 12:37 PM

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 4 5/31/16 12:37 PM

Για να ακολουθήσετε την πρώτη φορά ανάγνω-σης, με τίτλο: Η ιστορική πορεία της Κίνας, στρα-φείτε αριστερά μπαίνοντας στην αίθουσα και πε-ριδιαβείτε την έκθεση διαβάζοντας τα εισαγωγικά κείμενα αριστερά των προθηκών.

Η φορά αυτή φωτίζει πτυχές της πολιτικής και κοι-νωνικής ζωής και του πολιτισμού της Κίνας από τη νεολιθική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.) έως την πτώση της δυναστείας Τσινγκ το 1911 μέσα από αντικείμε-να κεραμικής τέχνης, δωρισμένα στο Μουσείο Μπενάκη από τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο.

Απέναντι: Αγγείο (66). Πορσελάνη. Τσιντετζέν. Πρώιμος 18ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2845.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 5 5/31/16 12:37 PM

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Έως την ενοποίησή της το 221 π.Χ. από τον πρώτο αυτοκράτορα, Τσιν Σιχουάν, η Κίνα ήταν κατακερματισμένη σε αντιμαχόμενα βασίλεια. Κατά τη δυναστεία Χαν (206 π.Χ.–220 μ.Χ.) παγιώθηκαν βασικά χαρακτηριστικά της διοίκησης, της ιδεολογίας και του πολιτισμού (ενότητα 1). Από την πτώση των Χαν έως την επανένωση από τη δυναστεία Σουέι (581–618 μ.Χ.), η χώρα κατατμήθηκε πολιτικά και εξαπλώθηκε ο βουδισμός (ενότητα 2). Η λογοτεχνία και η τέχνη των Τανγκ (618–906 μ.Χ.) εμπνεύσθηκαν από τον κοσμοπολιτικό δρόμο του μεταξιού (ενότητες 3, 4). Κατά τη δυναστεία Σονγκ (960–1279 μ.Χ.) οι τέχνες γνώρισαν την κλασική τους περίοδο (ενότητες 5, 6).

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 6 5/31/16 12:37 PM

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Οι Μογγόλοι Γιουάν (1279–1368 μ.Χ.) αναζωογόνησαν το διεθνές εμπόριο, υποστήριξαν τη βιοτεχνία και ίδρυσαν την πρωτεύουσα Νταντού, σημερινό Πεκίνο, ενώ την περίοδο Μινγκ (1368–1644 μ.Χ.) η κινεζική δύναμη άγγιξε το απόγειό της και ο στόλος του μουσουλμάνου ευνούχου Τζενχέ (1371–1433/5 μ.Χ.) έφτασε στα παράλια της Αφρικής (ενότητες 7, 8). Το 1644 μ.Χ. η «εντολή του ουρανού», το δικαίωμα διακυβέρνησης της Κίνας, μεταβιβάστηκε στους Μαντσούριους Τσινγκ (ενότητα 9). Η εξάπλωση των αποικιοκρατικών δυνάμεων της Δύσης και η κοινωνική αναταραχή του 19ου αι. διέβρωσαν την εξουσία τους (ενότητα 10) και το 1911 εγκαθιδρύθηκε η Δημοκρατία της Κίνας.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 7 5/31/16 12:37 PM

1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

X. ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι νεολιθικοί πολιτισμοί της Κίνας άνθησαν από το 10.000 π.Χ. στις κοιλάδες του Κίτρινου Ποταμού (01, 02) και του Ποταμού Γιανγκτζέ. Κατά την Εποχή του Χαλκού (περ. 1600–221 π.Χ.) ισχυρά βασίλεια βρίσκονταν συχνά σε εμπόλεμη κατάσταση. Η ενοποίηση της χώρας από τη δυναστεία Τσιν (221–207 π.Χ.) έθεσε τα θεμέλια για τη μακρόχρονη σταθερότητα των Χαν (206 π.Χ.–220 μ.Χ., 03–07), όταν ο κομφουκιανισμός εδραιώθηκε ως κρατική ιδεολογία, άνοιξε ο δρόμος του μεταξιού και εφευρέθηκε το χαρτί.

Κατά τη δεκαετία του 1920 οι αρχαιολογικές έρευνες του Σουηδού Γιόχαν Γκούναρ Άντερσον αποκάλυψαν τον άγνωστο έως τότε νεολιθικό πολιτισμό της Κίνας. Ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος απέκτησε αγγεία από τις ανασκαφές αυτές (01, 02) και τα δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη προς ενημέρωση των Ελλήνων ερευνητών. Μια καινούρια, μυστηριώδης χώρα είχε έρθει στο φως και το «μακρινό όνειρό» της είχε ζωντανέψει ξανά, μετατοπισμένο πλέον στο απώτατο παρελθόν.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 8 5/31/16 12:37 PM

Ταφικό αγγείο (02). Πηλός. Γκανσού. Μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ. ΓΕ 2116.

Ταφικό ειδώλιο ακολούθου (03). Πηλός. Σαανσί. Χαν της Δύσης, 2ος αι. π.Χ. ΓΕ 2152.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 9 5/31/16 12:37 PM

Ταφικό ειδώλιο αλόγου (11). Εφυαλωμένος πηλός. Χεμπέι ή Χενάν. Τανγκ (618–906 μ.Χ.). ΓΕ 2182.

Ταφικό ειδώλιο πολεμιστή (08). Πηλός. Γουέι του Βορρά (386–535 μ.Χ.). ΓΕ 2162.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 10 5/31/16 12:37 PM

2. ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΡΡΑ, ΕΜΠΟΡΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΣΗ IX. ΣΥΛΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Μετά την πτώση των Χαν το 220 μ.Χ. η Κίνα κατακερματίσθηκε και κυβερνήθηκε από τουρκικές δυναστείες (08) που υποστήριξαν τον βουδισμό ανεγείροντας ναούς και μοναστήρια. Κατά τη δυναστεία Τανγκ (618–906 μ.Χ.) η διοίκηση ανατέθηκε στους μανδαρίνους (09), γραφειοκράτες οι οποίοι επιλέγονταν με αυστηρές εξετάσεις. Καραβάνια με χιλιάδες καμήλες (10) ακολουθούσαν τον χερσαίο δρόμο του μεταξιού έως το τέλος της πρώτης χιλιετίας, όταν κυριάρχησαν οι θαλάσσιοι δρόμοι. Το ισχυρό ιππικό (11) διαφύλασσε την ασφάλεια του εμπορίου και των συνόρων.

Για τους συλλέκτες και ερευνητές του 20ού αι. τα ταφικά ειδώλια της Κίνας εικονογραφούσαν το παρελθόν του «μέσου βασιλείου», τους βάρβαρους επιδρομείς (08), τους αξιωματούχους της αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας (09), τις καμήλες του δρόμου του μεταξιού (10) και τα μυθικά άλογα από τη Φεργκάνα (11). Η καταγεγραμμένη ιστορία και λογοτεχνία της Κίνας ζωντάνεψαν μέσα από την κεραμική και ο αρχαίος πολιτισμός της αποκαταστάθηκε πλάι στους υπόλοιπους μεγάλους πολιτισμούς της ανθρωπότητας.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 11 5/31/16 12:37 PM

3. ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΙΟΥVIII. ΑΝΑΣΚΑΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ

Η οικονομία κατά την περίοδο Τανγκ (618–906 μ.Χ.) παρέμεινε βασικά αγροτική, όμως παράλληλα εντατικοποιήθηκε η βιοτεχνική παραγωγή και γιγαντώθηκε το εμπόριο. Η ζωή στην πρωτεύουσα Τσανγκάν ήταν πολυτελής, όπως μαρτυρούν οι πλούσιες καμπύλες των αυλικών (12) και οι μορφές των εξωτικών χορευτών (13, 14). Τα κτερίσματα στους τάφους της ανώτερης τάξης περιλάμβαναν μεγαλοπρεπή ειδώλια φανταστικών πλασμάτων (15, 16) και αγγεία διακοσμημένα με ακριβά υλικά, όπως το προερχόμενο από την κεντρική Ασία κοβάλτιο (17, 19).

«Το 1906 πρωταντίκρυσα ταφικά κεραμικά και με προσείλκυσαν αμέσως», έγραψε ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος. Τα πρώτα κτερίσματα ήρθαν στο φως κατά την εκσκαφή για την εγκατάσταση σιδηροδρομικών γραμμών. Οι Κινέζοι συλλέκτες τα απέφευγαν ως μολυσμένα, εξαιτίας της σύνδεσής τους με τους νεκρούς. Όμως η νοοτροπία της Δύσης δεν δεσμευόταν από τους ενδοιασμούς αυτούς. Ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος υπήρξε πρωτοπόρος συλλέκτης εξωτικών ειδωλίων (12–16) και στιβαρών αγγείων (17–20) της δυναστείας Τανγκ που τον «ικανοποιούσαν αισθητικά».

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 12 5/31/16 12:37 PM

Ταφικό ειδώλιο ουράνιου φύλακα (16). Εφυαλωμένος πηλός. Χεμπέι ή Χενάν. Τανγκ, πρώτο μισό 8ου αι. μ.Χ. ΓΕ 2221.

Ταφικό ειδώλιο χορευτή (13). Πηλός. Χεμπέι ή Χενάν. Τανγκ, μέσα 7ου – μέσα 8ου αι. μ.Χ. ΓΕ 2190.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 13 5/31/16 12:37 PM

Πρόχους (30). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος. Χεμπέι ή Χενάν. Τανγκ – Πέντε Δυναστείες, 10ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2354.

Πιθάρι (24). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος. Χεμπέι ή Χενάν. Τσι του Βορρά (550–577 μ.Χ.). ΓΕ 2236.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 14 5/31/16 12:37 PM

4. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟVII. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ

Από τον 8ο αι. μ.Χ. η κεραμική αποτέλεσε βασικό προϊόν εξαγωγής, κυρίως ως έρμα πλοίων σε υπερπόντια ταξίδια προς τη Μέση Ανατολή. Οι άφθονες πρώτες ύλες, η εξειδίκευση των κεραμέων και οι τεράστιες ποσότητες που παρήγαγαν επέτρεψαν τον τεχνολογικό πειραματισμό και την αισθητική εκλέπτυνση. Η εμπορική επιτυχία τους ήταν παγκόσμια. Σκεύη από λευκή λιθοκέραμο (28–31) επιχωριάζουν στη Φοστάτη της Αιγύπτου και ένα σπάνιο όστρακο κινεζικής κεραμικής από μαρμαρυγία πηλό, όμοιο με το 26, έχει ανασκαφεί στο φρούριο της Μεθώνης στην Πελοπόννησο.

Η διαθεσιμότητα πρώιμων κεραμικών κατά τον 20ό αι. συνδέεται επιπρόσθετα με την εξάπλωση των ευρωπαϊκών δυνάμεων στη Μέση και Εγγύς Ανατολή. Σκεύη από λιθοκέραμο με λευκή (28–30) και πράσινη (24) εφυάλωση εξάγονταν στον ισλαμικό κόσμο ήδη από τον 9ο αι. μ.Χ. Αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως άγνωστες κατηγορίες, όπως η «κεραμική τύπου Σαμάρρας» (29), η οποία εντοπίστηκε σε σημαντικές ποσότητες στην ομώνυμη πόλη του Ιράκ στα 1911–1913 αλλά κατασκευαζόταν στη Βόρεια Κίνα.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 15 5/31/16 12:37 PM

5. ΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

VI. ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ, ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ

Η οικονομική και πολιτική σταθερότητα της δυναστείας Σονγκ του Βορρά (960–1126 μ.Χ.) προήγαγε τη λογοτεχνία και τις τέχνες. Φωτισμένοι αυτοκράτορες και επαΐοντες γραφειοκράτες επιζητούσαν την τελειότητα σε κάθε έκφανση της καθημερινότητάς τους, όμως δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την κατάκτηση της Βόρειας Κίνας από τους «βαρβάρους» Τζιν (1115–1234 μ.Χ.). Η αισθητική των Σονγκ (36) σφράγισε τις αναζητήσεις μεταγενέστερων δυναστειών (37, 38).

Η πρωτοποριακή συλλεκτική δραστηριότητα του Γεώργιου Ευμορφόπουλου δεν ήταν απομονωμένη. Πλαισιωνόταν από λιγοστούς φιλότεχνους, οι οποίοι αγόραζαν κυρίως πρώιμα κεραμικά, ακολουθώντας την απωανατολική παράδοση (36–38). Οι περισσότεροι ήταν μέλη της Εταιρείας Ανατολικής Κεραμικής, της οποίας ο Ευμορφόπουλος υπήρξε ιδρυτής και δια βίου πρόεδρος. Οι συλλογές τους, μελετημένες από τους λιγοστούς επιμελητές μουσείων με ανάλογη κατάρτιση, δημοσιεύονταν σε πολυτελείς εκδόσεις εμπνέοντας μια νέα γενιά καλλιτεχνών κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 16 5/31/16 12:37 PM

Κούπα (36). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος με καταλοιβάδες. Γιτζού. Σονγκ του Βορρά – Τζιν, 12ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2314.

Γλάστρα (38). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος.Γιτζού. Μινγκ, όψιμος 14ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2335.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 17 5/31/16 12:37 PM

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ (1863 �1939)

Γεννημένος στο Λίβερπουλ από Χιώτες γονείς, μεγάλωσε στο Λονδίνο και εργάσθηκε στην εμπορική επιχείρηση Ράλλη. Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. σχημάτισε την εκτενέστερη συλλογή κινεζικής τέχνης της εποχής του. Η συλλογή στην πλειονότητά της αγοράστηκε από το βρετανικό κράτος και εκτίθεται πλέον στο Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο Victoria and Albert στο Λονδίνο. Χάρη στην επαφή του με τον Αντώνη Μπενάκη, ιδρυτή του Μουσείου Μπενάκη, δώρισε 800 κεραμικά στην Ελλάδα, ανάμεσα στο 1929 και το 1936 Ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος υπήρξε επίσης συλλέκτης μοντέρνας τέχνης. Η εξοικείωσή του με τις καλλιτεχνικές

αναζητήσεις της εποχής τού επέτρεψε να εκτιμήσει την αδρή αισθητική των πρώιμων κινεζικών κεραμικών και να τους δώσει περίοπτη θέση στη συλλογή του.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 18 5/31/16 12:37 PM

UPTAT. APIENDAM RE VOLU-ALIT OD UNT HIL ID MAXIMPORESTO VELICIE NIMILLA CCULLIQUIA PROVIDI NIA AT.

UPTAT. APIENDAM RE VOLU-ALIT OD UNT HIL ID MAXIMPORESTO VELICIE NIMILLA CCULLIQUIA PROVIDI NIA AT.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ (1863 �1939)

Γεννημένος στο Λίβερπουλ από Χιώτες γονείς, μεγάλωσε στο Λονδίνο και εργάσθηκε στην εμπορική επιχείρηση Ράλλη. Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. σχημάτισε την εκτενέστερη συλλογή κινεζικής τέχνης της εποχής του. Η συλλογή στην πλειονότητά της αγοράστηκε από το βρετανικό κράτος και εκτίθεται πλέον στο Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο Victoria and Albert στο Λονδίνο. Χάρη στην επαφή του με τον Αντώνη Μπενάκη, ιδρυτή του Μουσείου Μπενάκη, δώρισε 800 κεραμικά στην Ελλάδα, ανάμεσα στο 1929 και το 1936 Ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος υπήρξε επίσης συλλέκτης μοντέρνας τέχνης. Η εξοικείωσή του με τις καλλιτεχνικές

αναζητήσεις της εποχής τού επέτρεψε να εκτιμήσει την αδρή αισθητική των πρώιμων κινεζικών κεραμικών και να τους δώσει περίοπτη θέση στη συλλογή του.

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 19 5/31/16 12:37 PM

6. ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΑΥΛΗ

V. ΜΙΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΜΑΤΙΑ

Η ποικιλομορφία των κεραμικών από τον 11ο έως τον 14ο αι. μ.Χ. μαρτυρεί τις υψηλές απαιτήσεις της εσωτερικής αγοράς και την απήχησή τους εκτός των συνόρων. Οι κούπες «Τσιαν» (43) παράγονταν σε τεράστιους αριθμούς και ήταν εξαιρετικά προσιτές. Την ανεπιτήδευτη χάρη τους θαύμαζαν εξίσου ο αισθητής αυτοκράτορας Χουιτζόνγκ (1082–1135 μ.Χ.) και οι Ιάπωνες βουδιστές μοναχοί που επισκέπτονταν την Κίνα κατά τον 12ο αι. μ.Χ. Οι πρώτες συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές της ανθρωπότητας και τα πρωιμότερα εγχειρίδια για συλλέκτες χρονολογούνται στην περίοδο Σονγκ.

Τα πρώτα χρόνια του 20ού αι.πρωτόγνωρες κατηγορίες κεραμικής εισέρρευσαν στην ευρωπαϊκή αγορά τέχνης από την έως τότε απομονωμένη Άπω Ανατολή. Οι Κινέζοι και Ιάπωνες συλλέκτες προτιμούσαν τόσο πορσελάνες για τους αυτοκράτορες Μινγκ και Τσινγκ όσο και σκεύη από λιθοκέραμο των Σονγκ. Οι απλές γραμμές, οι βαθύχρωμες εφυαλώσεις (41–43, 45) και οι αδρές διακοσμήσεις (39–42, 44, 45) των τελευταίων εναρμονίζονταν με τις αναζητήσεις της μοντέρνας τέχνης στη δυτική Ευρώπη.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 20 5/31/16 12:37 PM

Αγγείο (44). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος με ανθισμένα κλαδιά, κύματα και «νομίσματα» (κεραμική τύπου «Σιτζού»). Βόρεια Κίνα. Τζιν (1115-1234 μ.Χ.). ΓΕ 2272

Κούπα (43). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος. Σουιτζί. Σονγκ, 12ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2430.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 21 5/31/16 12:37 PM

Πιάτο για την ιβηρική αγορά (58). Πορσελάνη με τον θυρεό των Αυγουστίνων μοναχών. Τσιντετζέν. Περί το 1600 μ.Χ. ΓΕ 11254, δωρεά Ιωάννη Δούκα.

Πιάτο (52). Εφυαλωμένη λιθοκέραμος με επίθετο δράκο (κεραμική Λοντσουάν). Τζετσιάνγκ, Λοντσουάν. Γιουάν (1279-1368 μ.Χ.). ΓΕ 2397

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 22 5/31/16 12:37 PM

7. ΔΥΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑIV. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Κατά τις περιόδους Γιουάν (1279–1368 μ.Χ.) και Μινγκ (1369–1644 μ.Χ.) η κεραμική εξελίχθηκε στο κυριότερο εξαγωγικό προϊόν της Κίνας. Στο Τσιντετζέν κατασκευάζονταν λευκές πορσελάνες με μπλε του κοβαλτίου (55–58 κ.άλ.) ή σμάλτα και στο Λοντσουάν σκεύη από λιθοκέραμο με εφυάλωση «σελαντόν» (47–52). Η παραγωγή των δύο αυτών κέντρων ικανοποιούσε τόσο τις παραγγελίες της αυτοκρατορικής αυλής στη νέα πρωτεύουσα Νταντού, μετέπειτα Πεκίνο, όσο και τις αγορές σε όλο τον κόσμο.

Η στεγανότητα, η αντοχή και η ελκυστική εμφάνιση των κεραμικών του Τσιντετζέν και του Λοντσουάν τα έκαναν περιζήτητα. Ινδοί ηγεμόνες, Οθωμανοί σουλτάνοι, Ευρωπαίοι βασιλείς και χριστιανικά μοναστικά τάγματα (58) τα συνέλεγαν και έκαναν ειδικές παραγγελίες. Η παγκόσμια ζήτηση τα κατέστησε τα πρώτα «παγκόσμια προϊόντα» στην ιστορία, αναγνωρίσιμα από τη Βραζιλία έως την Ινδονησία. Μέχρι τις αρχές του 20ού αι., παρέμειναν τα αρχαιότερα και τα πιο χαρακτηριστικά κινέζικα κεραμικά που γνώριζε η Δύση.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 23 5/31/16 12:37 PM

8. ΘΕΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑ

III. ΣΙΝΟΜΑΝΙΑΑπό τον 14ο έως τον 17ο αι. μ.Χ. η σημασία πανάρχαιων συμβόλων παγιώθηκε και νέες παραστάσεις αντικαθρέφτιζαν βαθιές κοινωνικές αλλαγές. Δράκοι αντιπροσώπευαν τον αυτοκράτορα (59–60, 73), νταοϊστές θεοί φύλασσαν τα σύνορα (61), διεμφυλικές θεότητες προσέφεραν έλεος (68, 70), ενώ έργα τέχνης (63, 66, 75) και στιγμιότυπα καθημερινότητας (64) απαθανάτιζαν τη ζωή της ανερχόμενης μεσαίας τάξης. Οι σημασίες των συμβόλων αυτών χάνονταν ή παρανοούνταν όταν τα αντικείμενα εξάγονταν.

Η κινεζική κεραμική ήταν ήδη αγαπητή στην Ασία και την Ευρώπη πριν τον 19ο αι. μ.Χ. Κατά τους 17ο και 18ο αι. μ.Χ. τεράστιες ποσότητες εξάγονταν από το Τσιντετζέν (60, 62–66, 70–77) και από επαρχιακά κέντρα (Ντεχουά, 67–69) για να αγοραστούν από ηγεμόνες (74) αλλά και λιγότερο προνομιούχους συλλέκτες. Όταν περί το 1870 μ.Χ. οι πορσελάνες της περιόδου Κανγκσί (1662 –1722 μ.Χ., 62–66) έγιναν ξανά δημοφιλείς στην Ευρώπη, οι ποσότητες που είχαν εισαχθεί έναν αιώνα νωρίτερα ήταν τόσο μεγάλες ώστε κάλυψαν τη ζήτηση.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 24 5/31/16 12:37 PM

Ειδώλιο παπαγάλου (71). Πορσελάνη. Τσιντετζέν. Κανγκσί (1662–1722 μ.Χ.).ΓΕ 2712.

Ειδώλιο της «Θεάς του Ελέους» Γκουανγίν (68). Πορσελάνη. Tεχουά. 17ος–18ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2580.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 25 5/31/16 12:37 PM

Αγγείο (78). Πορσελάνη. Τσιντετζέν. Κανγκσί (1662–1722 μ.Χ.) ΓΕ 2647.

Κούπα (81). Πορσελάνη. Τσιντετζέν. Γιοντσέν (1723–1735 μ.Χ.) ΓΕ 2770.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 26 5/31/16 12:37 PM

9. ΤΡΕΙΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ

II. ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΡΣΕΛΑΝΗΣ

Η ανάρρηση της μαντσούριας δυναστείας Τσινγκ στον «θρόνο του δράκου» το 1644 μ.Χ. και η ικανότητα του αυτοκράτορα Κανγκσί (1662–1722 μ.Χ.) έφεραν μια εποχή σταθερότητας και ακμής (78). Τα εργαστήρια στο Τσιντετζέν άρχισαν να λειτουργούν ξανά το 1683 μ.Χ. Η τελειότητα των πορσελανών της περιόδου του αυτοκράτορα Γιοντσέν (1723–1735 μ.Χ.) παραμένει αξεπέραστη (79–83). Ο γιος του, αυτοκράτορας Τσιανλόνγκ (1736–1795 μ.Χ.), υπήρξε ποιητής, ζωγράφος και συλλέκτης (85).

Τον Οκτώβριο του 1860, κατά τη διάρκεια του δεύτερου «Πολέμου του Οπίου», βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα λεηλάτησαν το «παλαιό» θερινό ανάκτορο (Γιουανμινγιουάν) στο Πεκίνο, με αποτέλεσμα να διοχετευθούν κεραμικά ανακτορικής ποιότητας στη διεθνή αγορά τέχνης. Ακολούθησαν πολλά ακόμη έργα «κινεζικού ύφους» από ιδιωτικές συλλογές, που εκποιούνταν λόγω της πολιτικής αστάθειας. Τα έργα αυτά, πρωτόγνωρα και εμφανώς διαφορετικά από τα «έργα εξαγωγής», διακρίνονταν για τη λιτότητά τους (78-85), που εναρμονιζόταν με τις αισθητικές αναζητήσεις της Δύσης κατά τον όψιμο 19ο αι.

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 27 5/31/16 12:37 PM

10. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΚΙΝΑΣI. Η ΚΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Η τσαγιέρα 90, φτιαγμένη στην Κίνα αλλά διακοσμημένη στο Λονδίνο, συμβολίζει την αρχή του τέλους για την αυτοκρατορική Κίνα. Η μόδα στη Δύση άλλαζε γοργά και ο χρόνος μεταφοράς (1–2 χρόνια) καθιστούσε τα κινεζικά προϊόντα ξεπερασμένα. Ήταν ευκολότερο να διακοσμηθούν στην Ευρώπη. Η βιομηχανική επανάσταση επέτρεψε στις αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες να υποσκελίσουν την Κίνα στις αγορές και να εμπλακούν στα εσωτερικά της. Κοινωνικές αναταραχές επέφεραν την πτώση των Τσινγκ το 1911 μ.Χ. και ακολούθησε η Δημοκρατία της Κίνας.

Έως τη δεκαετία του 1860 η κινεζική τέχνη ήταν γνωστή στο εξωτερικό κυρίως από τα «έργα εξαγωγής», δηλαδή τα αντικείμενα που προορίζονταν για την εκτός συνόρων αγορά. Πολλά από αυτά μιμούνταν σχήματα και διακοσμητικά μοτίβα που συνηθίζονταν στις χώρες προορισμού τους: ευρωπαϊκούς ή αμερικανικούς θυρεούς (86, 89), χαρακτικά (87) ή πλάσματα της ταϋλανδικής μυθολογίας (90).

H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 28 5/31/16 12:37 PM

Κούπα (86). Πορσελάνη με τον θυρεό του μαρκησίου του Ρουμπί. Τσιντετζέν. Περί το 1769 μ.Χ. ΓΕ 2886.

Τσαγιέρα (88), ίσως διακοσμημένη από τον Τζέημς Τζάιλς τον νεότερο.Πορσελάνη. Τσιντετζέν και Λονδίνο. 1750–1770 μ.Χ. ΓΕ 2889

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 29 5/31/16 12:37 PM

H ANAΚΑΛΥΨΗ

ΤΗΣ ΚΙΝΑΣκινεζική τέχνη δεν χάθηκε ούτε με τη βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη του 18ου αι. ούτε με την πολιτικοοικονομική κρίση στην Κίνα του 19ου αι. Ωστόσο μετατοπίσθηκε από τα σύγχρονα προϊόντα στα αντικείμενα ιστορικής αξίας. Η Κίνα δεν ήταν πλέον το εργαστήρι της υφηλίου, αλλά ένας πανάρχαιος πολιτισμός με ταραχώδες παρόν. Η αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης του «μακρινού ονείρου» συνέπεσε με τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές (ενότητες VII–Χ) και την εκποίηση σημαντικών συλλογών τέχνης στην Κίνα (ενότητα ΙΙ). Ως αποτέλεσμα, άγνωστα ως τότε έργα από αρχαίους τάφους και απρόσιτα ανάκτορα κατέληξαν στις αρχές του 20ού αι. στην πρωτεύουσα της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας του τότε κόσμου, το Λονδίνο.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 30 5/31/16 12:37 PM

H ANAΚΑΛΥΨΗ

ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η Κίνα υπήρξε για χιλιετίες το μακρινό όνειρο πολλών λαών. Τόσο οι νομάδες από τον βορρά, που παραβίαζαν τακτικά το Σινικό Τείχος, όσο και οι έμποροι, που ταξίδευαν στον δρόμο του μεταξιού, έβλεπαν την Κίνα ως τη χώρα των θαυμάτων και των θησαυρών. Από την εδραίωση της αυτοκρατορικής Κίνας στον όψιμο 3ο αι. π.Χ. τα κινεζικά προϊόντα ήταν ανταγωνιστικά και επιθυμητά χάρη στη σχεδιαστική και τεχνολογική υπεροχή τους. Η ευρεία αυτή ζήτηση δημιούργησε μια ειδική κατηγορία προϊόντων, τα λεγόμενα «έργα εξαγωγής» (ενότητες Ι, ΙΙΙ, ΙV) που ήταν προσαρμοσμένα στις προτιμήσεις της διεθνούς πελατείας. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 31 5/31/16 12:37 PM

Για να ακολουθήσετε τη δεύτερη φορά ανάγνω-σης, με τίτλο: Η ανακάλυψη της Κίνας, στραφείτε δεξιά μπαίνοντας στην αίθουσα και περιδιαβείτε την έκθεση διαβάζοντας τα εισαγωγικά κείμενα δεξιά των προθηκών.

Η φορά αυτή εστιάζει στους διαύλους επικοινω-νίας της Κίνας με τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς και στην ανακάλυψη της πρώιμης κινεζικής τέ-χνης. Η συμβολή στην ανακάλυψη αυτή του Γε-ώργιου Ευμορφόπουλου, δωρητή της κινεζικής συλλογής του Μουσείου Μπενάκη, παρουσιάζε-ται (σε ειδική προθήκη) στο βάθος της αίθουσας.

Απέναντι: Φωτογραφία από το σπίτι του Γεώργιου Ευμορφόπουλου, 7 Chelsea Embankment, Λονδίνο, 1934.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 32 5/31/16 12:37 PM

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 33 5/31/16 12:37 PM

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q Q Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

ΙV

VII

ΙΙ

Ι

ΙΙΙ

VIII

ΈΙΣΟΔΟΣ

ΔΈΥ

ΤΈΡΗ

ΦΟ

ΡΑ Α

ΝΑ

ΓΝΩ

ΣΗΣ

Γ. ΈΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ

V

ΙX

X

VI

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ Η έκθεση μπορεί να αναγνωστεί αμφίδρομα. Η μία διαδρομή ανιχνεύει την ιστορία και τον πολιτισμό της Κίνας από την 3η χιλιετία π.Χ. έως τον 19ο αιώνα μ.Χ. Η αντίστροφη διαδρομή ρίχνει φως, με τα ίδια αντικείμενα, στις επαφές της Κίνας με την Ασία και τη Δύση διαχρονικά (14ος–20ός αι. μ.Χ.), με έμφαση στους Ευρωπαίους μελετητές και συλλέκτες του πρώιμου 20ού αι.

Εικόνα οπισθοφύλλου: Τριποδικό θυμιατό (49). Αποκατεστημένο στην Ιαπωνία με χρυσή λάκκα. Εφυαλωμένη λιθοκέραμος, Λοντσουάν. Σονγκ του Νότου, 13ος αι. μ.Χ. ΓΕ 2388.

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 34 5/31/16 12:37 PM

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 35 5/31/16 12:37 PM

ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗΝ

KΙΝΑ H ANAKAΛΥΨΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΟΔ

ΗΓ

ΟΣ

Έ

ΚΘ

ΈΣ

ΗΣ

CHINESE_10.5X14_24.5.indd 36 5/31/16 12:37 PM