ΔΙΟΙΚΗ ΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ …Καβάφης(1863-1933) «Δεν υπάρει οριος άνεμος, γι αυτν που δεν ξέρει

Μ

ΣΧΟ

ΜΕΤΑΠ

«ΔΙ

«Διερ

Συμπτ

στην

Σ

ΟΛΗ Κ

ΠΤΥΧΙ

ΙΟΙΚΗ

ΔΙΠΛ

ρεύνηση

τωματο

ν Ποιό

Στελεχώ

Δη

ΚΟΙΝΩ

ΙΑΚΟ

ΗΣΗ Μ

ΛΩΜΑ

η του Ά

ολογία

τητα Ζ

ών του

ημήτρ

ΑΘ

ΩΝΙΚΩ

ΠΡΟΓ

ΜΟΝΑ

ΑΤΙΚ

Άγχους

ας και τ

Ζωής τ

Πολεμ

ριος Γε

ΘΗΝΑ

ΩΝ ΕΠ

ΓΡΑΜΜ

ΑΔΩΝ

ΚΗ ΕΡΓ

ς, της Κ

της Επί

των εν Α

μικού Ν

εωργαν

2017

ΠΙΣΤΗ

ΜΑ ΣΠ

Ν ΥΓΕ

ΓΑΣΙΑ

Καταθλ

ίδραση

Αποστ

Ναυτικ

ντάς

ΗΜΩΝ

ΠΟΥΔΩ

ΕΙΑΣ»

Α

λιπτική

ης αυτώ

ρατεία

κού»

Ν

ΩΝ:

ής

ών

α

Μ

Ε

ΣΧΟ

ΜΕΤΑΠ

«ΔΙ

«Διερ

Συμπτ

στην

Σ

Επιβλέ

ΟΛΗ Κ

ΠΤΥΧΙ

ΙΟΙΚΗ

ΔΙΠΛ

ρεύνηση

τωματο

ν Ποιό

Στελεχώ

Δη

έπων Κ

ΚΟΙΝΩ

ΙΑΚΟ

ΗΣΗ Μ

ΛΩΜΑ

η του Ά

ολογία

τητα Ζ

ών του

ημήτρ

Καθηγ

ΑΘ

ΩΝΙΚΩ

ΠΡΟΓ

ΜΟΝΑ

ΑΤΙΚ

Άγχους

ας και τ

Ζωής τ

Πολεμ

ριος Γε

γητής:

ΘΗΝΑ

ΩΝ ΕΠ

ΓΡΑΜΜ

ΑΔΩΝ

ΚΗ ΕΡΓ

ς, της Κ

της Επί

των εν Α

μικού Ν

εωργαν

Παύλ

Α 2017

ΠΙΣΤΗ

ΜΑ ΣΠ

Ν ΥΓΕ

ΓΑΣΙΑ

Καταθλ

ίδραση

Αποστ

Ναυτικ

ντάς

λος Σα

ΗΜΩΝ

ΠΟΥΔΩ

ΕΙΑΣ»

Α

λιπτική

ης αυτώ

ρατεία

κού»

ράφης

Ν

ΩΝ:

ής

ών

α

ς

Πρώτη Έκδοση, Σεπτέμβριος 2017

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Δημήτριος Γεωργαντάς

Στοιχεία Επικοινωνίας: Τηλ. 210-3453313

Κιν. 6943480175

e-mail: [email protected]

Η παρούσα Διπλωματική Εργασία (ΔΕ), αποτελεί συνιδιοκτησία του ΕΑΠ και του

φοιτητή, ο καθένας από τους οποίους έχει το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης και

αναπαραγωγής τους (στο σύνολο ή τμηματικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς

σκοπούς, σε κάθε περίπτωση αναφέροντας τον τίτλο και το συγγραφέα και το ΕΑΠ όπου

εκπονήθηκε η ΔΕ, καθώς και τον επιβλέποντα και την επιτροπή κρίσης.

ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σελίδα 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ.

Μαρτυρίες 3-4

Πρόλογος - Ευχαριστίες 5-7

Μαρτυρίες 8

Περίληψη - Abstract 9-12

Εισαγωγή 13-14

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Κεφάλαιο 1 : Ψυχική Υγεία

1.1. Γενικά 17-18

1.2. Εννοιολογικός Προσδιορισμός του Άγχους 18-19

1.3. Συμπτωματολογία – Προδιαθεσικοί Παράγοντες Άγχους 19-21

1.4. Επιδημιολογία των Αγχωδών Διαταραχών 21

1.5. Εννοιολογικός Προσδιορισμός-Συμπτωματολογία Κατάθλιψης 22-23

1.6. Παράγοντες Κινδύνου Εμφάνισης της Κατάθλιψης 24

Κεφάλαιο 2:Το Ιδιαίτερο Εργασιακό Περιβάλλον Στρατιωτικού

2.1. Γενικά 25-28

2.2. Στρατιωτική Εκπαίδευση 28-30

2.3. Σκιαγράφηση Στρατιωτικής Ταυτότητας 30-32

2.4. Φιλοσοφία του Αξιωματικού 32-33

Κεφάλαιο 3: Συνταξιοδότηση και Υγεία

3.1. Γενικά 35-36

3.2. Αφυπηρέτηση – Αποχαιρετισμός στα Όπλα 37-38

3.3. Επιπτώσεις της Αποστρατείας– Μετάβαση από τον «ηρωικό»

στον «μεταηρωικό» ηγέτη 38-40

3.4. Βελτίωση Καθημερινότητας Αποστράτων 40-45

3.5. Αξιοποίηση Αποστράτων 45-50

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Κεφάλαιο 4: Μεθοδολογία Έρευνας

4.1. Γενικά 53-54


4.2. Αναγκαιότητα της Έρευνας 54-56

4.3. Σκοπός και Επιμέρους Στόχοι - Ερευνητικά Ερωτήματα 56-57

4.4. Υλικό - Μέθοδος 57-59

4.5. Πλαίσιο της Μελέτης 60-61

4.6. Ερευνητικό Σχέδιο της Μελέτης 61

4.7. Δείγμα της Έρευνας 61-63

4.8. Εγκυρότητα και Αξιοπιστία της Έρευνας 63-65

4.9. Περιγραφή Κύριων Μεταβλητών και Τρόποι Μέτρησης 65-66

4.10. Διαδικασία Συλλογής Δεδομένων – Δεοντολογικά Θέματα 66-67

4.11. Στατιστική Ανάλυση 67-68

Κεφάλαιο 5: Αποτελέσματα

5.1. Γενικά 69

5.2. Παρουσίαση – Ανάλυση Αποτελεσμάτων 69-119

Κεφάλαιο 6 :Συζήτηση – Συμπεράσματα – Προτάσεις / Επίλογος

6.1. Συζήτηση 121-125

6.2. Περιορισμοί της Έρευνας 125-127

6.3. Συμπεράσματα 127-129

6.4. Προτάσεις – Επίλογος 129-134

6.5. Πλεονεκτήματα της Έρευνας 134-135

Παραπομπές – Λίστα Βιβλιογραφίας

Ελληνικές - Ξενόγλωσσες - Sites 137-146

Ευρετήριο Πινάκων - Γραφημάτων 147-150

Συντομογραφίες – Βραχυγραφίες 151-152

Παραρτήματα :

Παράρτημα «Α» :Στοιχεία Ιστορίας Πολεμικού Ναυτικού 153-157

Παράρτημα «Β» : Μαρτυρίες 159-162

Παράρτημα «Γ» :Ερωτηματολόγια I. II. III. IV, V, VΙ, VII 163-175


Μαρτυρίες

«...Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση

πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν» Κ. Καβάφης(1863-1933)

«Δεν υπάρχει ούριος άνεμος, γι αυτόν που δεν ξέρει που πάει» Σενέκας (4 π.Χ.–65 μ.Χ.)

«Σαν αποφασίσεις να δώσεις τη ζωή σου αποκτάς μεγάλη δύναμη»

Ν. Πλαστήρας (1883–1953)

«Το πρόβλημα με το μέλλον είναι ότι ποτέ δεν έρχεται προγραμματισμένα»

«Για όλους τους ηγέτες υπάρχει πάντα μια θέση στο Γολγοθά» Άγνωστος

«Το κέρδος από τη φιλοσοφία είναι το να κάνεις με τη θέλησή σου αυτά που οι άλλοι τα

κάνουν επειδή φοβούνται τους νόμους.» Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.)

«Η ηγετική προσωπικότητα του αξιωματικού συντίθεται από τα χαρίσματα της δύναμης

και της σοφίας, εδραιωμένα στο ήθος των κοινωνικών αρετών, προκειμένου οι αποφάσεις

του να καταλήγουν σε ευπραξία», «Τα εαυτού πράττειν και μη πολυπραγμονείν»

«Τους της αρετής κλώνους πόνω και ιδρώτι φύεσθαι» Πλάτων (427 – 347 π.Χ)

«Μηδέν είναι μήτε τέχνης άνευ μελέτης μήτε μελέτην άνευ τέχνης»

Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης (περ. 490 – περ. 420 π.Χ.)

«Μας λείπουν οι τίμιοι, οι υπεύθυνοι, οι εθελοντές, οι εθνικοί ευεργέτες» Χ. Λυμπέρης

«Είς οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης», Ραψωδία Μ Όμηρος (8ος

αιώνας π.Χ.)

«Η ανάγνωση από μόνη της χωρίς τη βαθύτερη σκέψη σκοτώνει» Πόποβιτς (1894-1979)

«Όποιος λέει την αλήθεια δεν κάνει για τραγουδιστής στα παλάτια» ΚοσμάςΑ. (1714-79)

«Το πιο βαρύ πράγμα στον κόσμο είναι το άδειο, αδειάσαμε» Γ. Ρίτσος (1909 –90).

«Όταν η σοφία κατέβηκε από τα ουράνια δώματα προς το κέντρο της γης, φώλιασε σε

τέσσερις κατοικίες : στο μυαλό των Ελλήνων, τη γλώσσα των Αράβων, τα χέρια των

Κινέζων και την καρδιά των Περσών» ΑλΣαντζιάσι (13ος

αιώνας μ.Χ.)

«Οι μεγάλες αλήθειες βγαίνουν από τα μεγάλα συμβάντα» Κ. Βάρναλης (1884-1954)

«Το να είσαι εντελώς ειλικρινής με τον εαυτό σου είναι μία καλή πρακτική»

«Κάποια μέρα κοιτάζοντας πίσω, τα χρόνια που αγωνίστηκες θα σου φαίνονται τα πιο

ωραία» Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939)

«Η ανθρωπιά είναι μία αρετή, αλλά και μία σοφία – και μόνο με αυτήν μπορεί να

πλησιάσεις τον άλλο άνθρωπο» Κ. Τσάτσος (1899-1987)

«Η εμπειρία είναι ο χειρότερος δάσκαλος. Σε κάνει να δίνεις εξeτάσεις χωρίς να σου έχει

διδάξει το μάθημα» Vernon Law (1930 - …)


«Οι αξιωματικοί θα πρέπει να έχουν επιστημονικό υπόβαθρο παρόμοιο με αυτό των

αποφοίτων των καλύτερων πανεπιστημίων» Ντουάιτ «Άικ» Αϊζενχάουερ (1890-1969)

«Αφήστε ήσυχους αυτούς που γεννιούνται. Μεριάστε να μεγαλώσουν. Μην τα΄ χετε

σκεφτεί όλα γι΄ αυτούς» Πάμπλο Νερούδα (1904-1973)

«Η αρχική εκπαίδευση κατευθύνεται στην καλλιέργεια της υπακοής. Η στάση της

απεριόριστης υπακοής είναι καίρια για να κερδίσει κάποιος τον πόλεμο, είναι όμως

θανάσιμα τυφλή για να προετοιμαστεί για τον πόλεμο» Λίντελ Χαρτ (1895-1970)

«Στρατιώτες! Το να μην κάνετε κανένα λάθος στην εκτέλεση μεγάλων έργων είναι πάνω

απ΄ τις δυνάμεις του ανθρώπου, αλλά οι συνετοί και καλοί άνθρωποι βγάζουν διδάγματα

από τα λάθη τους και την απερισκεψία τους κι΄ έτσι αποκτούν πείρα και σύνεση για το

μέλλον» Πλούταρχος (45 – 120 μ.Χ.)

«Ο στρατός είναι αντίγραφο της κοινωνίας και υποφέρει από όλες τις ασθένειές της,

συνήθως με υψηλότερο πυρετό» Λέον Τρότσκι (1879-1940)

«Ηγεσία σημαίνει να κάνεις σωστά πράγματα και διοίκηση να κάνεις πράγματα σωστά»

«Η απαίτηση είναι να διαμορφώσουμε το μέλλον, όχι να αντιδρούμε σ΄ αυτό»P.Drucker

«Η προσωπική επιτυχία ωφελεί το κοινωνικό σύνολο» Άνταμ Σμιθ (1723-1790)

«Η αλήθεια περνά από τρία στάδια. Πρώτα γελοιοποιείται, στη συνέχεια πολεμιέται με

ένταση και στο τέλος, γίνεται δεκτή ως προφανής» Σοπενχάουερ (1788-1860)

«Οι ηλίθιοι λένε ότι μαθαίνουν από την εμπειρία. Εγώ προτιμώ να ωφελούμαι από την

εμπειρία των άλλων» Ότο φον Μπίσμαρκ (1815-1898)

«Ένας άνθρωπος μόνος του, άσχετα από το πόσο μόνος του είναι, δεν έχει καμία ελπίδα»

«Η ευτυχία δεν είναι τίποτα παραπάνω από καλή υγεία και κακή μνήμη»

«Ποτέ μην κρίνετε έναν άνθρωπο από τους φίλους του. Να θυμάστε, ότι οι φίλοι του

Ιούδα ήταν άψογοι», «Η ζωή δεν είναι δύσκολη, όταν δεν έχει τίποτα να μάθεις»

«Ο δειλός πεθαίνει χίλιους θανάτους, ο γενναίος μόνο έναν» Ε. Χέμινγουει (1899-1961)

«Είναι στη φύση των ανθρώπων να κλοτσάνε τον πεσμένο» Αισχύλος (525–456 π.Χ.)

«Όπου υπάρχει ανάγκη πρακτικής βοήθειας, ανώφελα είναι τα λόγια»

«Η νεότητα που δεν θέλει να κοπιάζει θα υποφέρει στα γεράματα»

«Οι συνετοί πρέπει πρώτα να βλέπουν μακριά τα πράγματα πριν τα επιχειρήσουν»

«Να δημιουργείς φίλους και όχι υλικά αγαθά» «Η ισχύς εν τη ενώσει»

«Φίλος και ίππος εν ανάγκη δοκιμάζονται» Αίσωπος (6ος


«Όποιος αγαπά τη δουλειά του, ποτέ του δεν εργάζεται» Κομφούκιος (551 – 479 π.Χ.)

«Αν έχεις το νου καθαρό, όλο το σώμα θα είναι καθαρό» Επίχαρμος (540 – 450 π.Χ.)


Πρόλογος – Ευχαριστίες

Το ταξίδι στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: «Διοίκηση Μονάδων Υγείας» του

Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2012, με μάλλον

αυξημένες προσδοκίες. Με την πρώτη συμβουλευτική συνάντηση επαληθεύτηκε η

ορθότητα της επιλογής μου. Έκρινα ότι είχα επιλέξει το κατάλληλο μεταπτυχιακό τμήμα

και η όλη εξέλιξη του προγράμματος επιβεβαίωσε την αρχική μου πεποίθηση. Σταδιακά

και με αυξανόμενο ρυθμό η κατάσταση έγινε συναρπαστική, το ταξίδι απέκτησε νόημα,

αξία και η άσκηση των εκπαιδευτικών υποχρεώσεων έγινε άκρως ενδιαφέρουσα και

πλήρως δημιουργική.

Ένα ταξίδι που πριν την εκπλήρωση του κατάπλου στο λιμάνι της «Ιθάκης»

απαιτείται η εκπόνηση Διπλωματικής εργασίας. Το θέμα που επελέγη είναι : «Διερεύνηση

του άγχους, της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και της επίδρασης αυτών στην

ποιότητα ζωής των εν αποστρατεία στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού».

Η αποστρατεία αποτελεί σημαντικό σταθμό αλλαγής – ορόσημο για κάθε

στρατιωτικό του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) και ως εκ τούτου είναι αναγκαίο να

αντιμετωπίζεται με την αρμόζουσα σοβαρότητα από τον ίδιο και τις Ένοπλες Δυνάμεις

(ΕΔ), την κοινωνία και την Πολιτεία. Οι αλλαγές που επέρχονται στον απόστρατο, σ’

όλα τα επίπεδα, είναι πρωτόγνωρες και ριζικές, γι΄ αυτό το λόγο και απαιτείται σημαντική

προετοιμασία, για να είναι ομαλές και να μην οδηγούν σε δύσκολες και μη διαχειρίσιμες

καταστάσεις.

Φθάνοντας επιτέλους στη φτωχική «Ιθάκη», μετά την κουραστική, με πλήθος

αγωνίες και ανησυχίες, επίμονη περιπλάνηση, πλούσιος ωστόσο, φορτωμένος με γνώσεις,

βιώματα, εμπειρίες και δεξιότητες, έχοντας περατώσει τις Μεταπτυχιακές Σπουδές στο

ΕΑΠ, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω ιδιαίτερα:

τον επιβλέποντα την εργασία, κο Παύλο Σαράφη, πρώην αξιωματικό του ΠΝ, για

την προθυμία του και τις προσπάθειές του για μια τεκμηριωμένη μελέτη και

στοιχειοθετημένη έρευνα, για τις συμβουλές του στη διάρκεια της εκπόνησης της

εργασίας και τη διαρκή ανατροφοδότηση,

τον φίλο και συμμαθητή Αρχιπλοίαρχο (Ο) Ιωάννη Βιδάκη ΠΝ ε.α., για την

παρακίνηση στην έναρξη των Μεταπτυχιακών μου σπουδών και τη συνεχή ενθάρρυνση

και συμπαράσταση, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια στην ολοκλήρωση της Δ.Μ.Ε.

Δεν βρίσκω κυριολεκτικά λόγια να τον ευχαριστήσω, που βοήθησε αποφασιστικά, γιατί

χωρίς αυτόν τίποτε δεν θα άρχιζε … και δεν θα τελείωνε …


τους συναδέλφους, συμμαθητές και φίλους Αρχιπλοιάρχους (Ο) ΠΝ ε.α. Γεώργιο

Παναγιώτου, Βασίλη Στεργιόπουλο, Αθανάσιο Πατέλη, Σπύρο Γονατά, Αθανάσιο

Τσιλιβίγκο, Ιωάννη Δοξαρά, Ευστάθιο Νιρίκο, Ιωάννη Αντωνιάδη για τη συμμετοχή

τους στην έρευνα, τις συμβουλές τους, τη συνεχή τους ενθάρρυνση και τις ποικίλες

βοήθειες που παρείχαν,

τους Αντιπλοιάρχους (Ε) ΠΝ ε.α. Γ. Σαϊβανίδη, Π. Μπουρβάνη και Γρ.

Γεωργακόπουλο ΠΝ ε.α., και τις κυρίες Όλγα Φράγκου, Μαρία Σταυρινού, πρώην

συναδέλφους - συνεργάτες για τη συνεργασία, τις διευκολύνσεις που με ευχέρεια

παρείχαν, για την εποικοδομητική ανταλλαγή σκέψεων και ιδεών, την πολύτιμη στήριξη

και την πολύπλευρη συνδρομή τους στην συμπλήρωση των ερωτηματολογίων της

έρευνας,

τον Αντιναύαρχο (Ο) Χ. Λύγουρη ΠΝ ε.α., για τις χρήσιμες συμβουλές -

παρατηρήσεις και στη συμβολή του στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων της έρευνας,

τον Υποναύαρχο (Ο) Σ. Μάρκου ΠΝ ε.α. για την ανάρτηση του ερωτηματολογίου

στη ιστοσελίδα αποφοίτων ΣΣΑΣ και την ενθάρρυνση συνέχισης της έρευνας,

τον Υποναύαρχο (Μ) Γ. Κουτσούκο ΠΝ ε.α. για την ανάρτηση του

ερωτηματολογίου στην ιστοσελίδα της ΕΑΑΝ και την ολόπλευρη στήριξη,

τον δημοσιογράφο κ. Κ. Αττία για την ανάρτηση της έρευνας στην ιστοσελίδα

«Armynow.gr» και την ενσυνείδητη συμπαράσταση,

την κα Τόνια Αναγνωστοπούλου για την άμεση ανταπόκριση στο αίτημα

χρησιμοποίησης σταθμισμένης κλίμακας,

τους απόστρατους του ΠΝ κ.κ. Γεώργιο Ραπακούλια, και Σοφοκλή Ζαχαράκη για

τα ευγενικά και παρακινητικά τους λόγια,

τα εν ενεργεία και κυρίως τα εν αποστρατεία στελέχη των ΕΔ, με ιδιαίτερα

θερμές ευχαριστίες τα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ, που αναγνώρισαν την

προσπάθεια, συμπαραστάθηκαν και συμμετείχαν, αφιερώνοντας χρόνο στη συμπλήρωση

των ερωτηματολογίων της εν λόγω έρευνας,

τα απόστρατα στελέχη του ΠΝ που δεν συμμετείχαν στην έρευνα,

αναδεικνύοντας περισσότερο την αξιέπαινη πράξη συμμετοχής των αξιωματικών που

συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο και βοήθησαν στην πραγματοποίηση ενός … μικρού

ονείρου και στόχου της ζωής από το 1992, που υπηρετούσα στη μηχανογράφηση

μισθοδοσιών στο ΓΕΝ, όταν αντίκριζα σαν σε πίνακα ζωγράφου Vincent Van Gogh το

βλέμμα των αξιωματικών που ωθούνταν στη σύνταξη – αδράνεια, ερχόμενοι να

τακτοποιήσουν μισθολογικά και συνταξιοδοτικά θέματά τους,


τους καθηγητές – συμβούλους όλων των θεματικών ενοτήτων, για όσα

προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών,

το προσωπικό του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου για τις φιλότιμες

προσπάθειές του να ανταποκριθεί στις σύνθετες και ποικίλες ανάγκες,

την κόρη μου Ιωάννα – Θεοδοσία, το γιο μου Γεώργιο και τη σύζυγό μου

Ευαγγελία Ρούφου για την ανοχή και την πολύτιμη στήριξή τους,

όσους με τα ευγενικά και ενθαρρυντικά τους λόγια μετέδωσαν την αισιοδοξία για

επιτυχή έκβαση της έρευνας

και τέλος τον κάθε εκπαιδευτικό, ο οποίος πασχίζει με τα πενιχρά μέσα και υλικά

που διαθέτει, να προσφέρει με ευσυνειδησία και κατανόηση του λειτουργικού χαρακτήρα

του εκπαιδευτικού του έργου.

Δημήτριος Γεωργαντάς

του Γεωργίου και της Θεοδοσίας


Μαρτυρίες

«Είμαστε ότι σκεπτόμαστε. Ότι είμαστε είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας. Με τις

σκέψεις μας φτιάχνουμε τον κόσμο» Βούδας (Σιντάρτα Γκαουτάμα) (566 – 483 π.Χ.)

«Σε κάθε ρόλο που διανύουμε πρέπει να του δίνουμε την απόλυτη υπόσταση ακόμα και

αν δεν μας ταιριάζει».

«Η γνώση χωρίς την εμπειρία δεν είναι παρά ένα άχρηστο στολίδι».

«Να ξέρεις τι έγινε στο παρελθόν, να σέβεσαι και να τιμάς το παρελθόν και όσους

έδρασαν και προσέφεραν στο παρελθόν».

«Διάλεξε μία δουλειά που να σου αρέσει και δεν θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μία μέρα

στη ζωή σου» Κομφούκιος (Κονγκ Φου Τσε) (551 – 479 π.Χ.)

«Υπάρχει ένα μόνο καλό, η γνώση και ένα μόνο κακό, η αμάθεια».

«Ένα γνωρίζω, ότι τίποτε δεν γνωρίζω»

«Ο χορός είναι εξάσκηση που βοηθάει στη σωματική ευεξία».

«Θάνατος είναι το λύσιμο και ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα».

«Ορθά κυβερνά η φρόνιμη ψυχή, σφαλερά η άφρων», «Ουκ εν τω πολλώ το ευ».

«Η αρετή είναι αγαθό», «Η αρετή είναι μία από τις εκδηλώσεις της ψυχής».

«Σωφροσύνη είναι το να μην παρασύρεται κάποιος από τις επιθυμίες, αλλά να τις

περιφρονεί και να είναι απέναντί τους συγκρατημένος», «Η μάθηση είναι ανάμνηση»

«Ο πλούτος και η ευγενική καταγωγή δε δίνουν καμία αξία, αντίθετα είναι πολύ κακά»

Σωκράτης (470 – 399 π.Χ.)

«Ο κατασκευαστής δεν μπορεί να είναι ούτε ο μόνος, ούτε ο καλύτερος κριτής του έργου

του», «Τα μέλλοντα είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος όμοια με όσα έχουν γίνει.»

«Η μάθηση δεν είναι μόνο στους φιλοσόφους πολύ ευχάριστο, αλλά και σε όλους τους

άλλους.», «Μόνο με κόπο μπορείς να μάθεις.»

«Η μόρφωση είναι το καλύτερο εφόδιο για τα γηρατειά.», «Οι ρίζες της μόρφωσης είναι

πικρές, ο καρπός όμως γλυκός.», «Η φτώχεια που δεν έχει χρέη είναι μεγάλος πλούτος.»

«Εργαζόμαστε για να έχουμε ελεύθερο χρόνο, και πολεμούμε, για να ζούμε ειρηνικά»

Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.)

«Το δράμα των γηρατειών δεν είναι ότι είσαι γέρος, αλλά ότι ήσουν κάποτε νέος και το

θυμάσαι!» Όσκαρ Ουάιλντ (1854 - 1900)

«Το να μην κάνεις τίποτα είναι καλύτερο από το να είσαι πολυάσχολος κάνοντας τίποτα»

Λάο Τσε (5ος



Περίληψη

Εισαγωγή: Η συνταξιοδότηση αποτελεί κομβικό σημείο στη ζωή του ανθρώπου,

ένα σημαντικό στάδιο, με πρακτικές και συμβολικές διαστάσεις. H διακοπή της

εργασίας λόγω συνταξιοδότησης, συνεπάγεται την ριζική μεταβολή της

καθημερινότητας, του τρόπου ζωής, με πιθανότατες επιπτώσεις στην ψυχική και

σωματική υγεία, με ενδεχόμενα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, καθώς και

επιδράσεις στο επίπεδο ποιότητας ζωής.

Σκοπός: Η διερεύνηση και καταγραφή πιθανών ψυχολογικών επιπτώσεων (άγχος,

κατάθλιψη) στα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και η επίδρασή τους στην ποιότητα

ζωής τους.

Υλικό - Μέθοδος: Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Νοέμβριο 2016 έως τον

Απρίλιο 2017 με τη μέθοδο της δειγματοληψίας και συμμετείχαν διακόσια τριάντα ένα

(231) εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ. Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο, το οποίο

αποτελούνταν από τα εξής εργαλεία: Ερωτήσεις που αφορούν σε κοινωνικό-

δημογραφικά, σωματομετρικά στοιχεία, δεδομένα συνθηκών διαβίωσης των

συμμετεχόντων και παράγοντες που σχετίζονται με την αποστρατεία, το

Ερωτηματολόγιο Επισκόπησης Υγείας SF-12 (Health Survey Questionnaire – Short

Form - 12), την Κλίμακα μέτρησης κατάθλιψης του Beck - BDI (Beck Depression

Inventory), την Τροποποιημένη Ελληνική Κλίμακα Άγχους του Spielberger (Spielberger

Trait Anxiety Inventory- STAI X-1 & Χ-2), για αξιολόγηση της αγχώδους

συμπτωματολογίας και το Ερωτηματολόγιο F - Copes (The Family Crisis Oriented

Personal Evaluation Scales). Για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών

χρησιμοποιήθηκαν οι μέσες τιμές (mean), οι τυπικές αποκλίσεις (Standard Deviation),

ενώ οι απόλυτες (Ν) και οι σχετικές (%) συχνότητες για την περιγραφή των ποιοτικών

μεταβλητών. Για τη σύγκριση των ποσοτικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε το

Student’s t-test και o παραμετρικός έλεγχος ανάλυσης διασποράς - διακύμανσης

(Analysis of Variance - ANOVA). Για τον έλεγχο της σχέσης δύο ποσοτικών

μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο δειγματικός συντελεστής γραμμικής συσχέτισης του

Pearson r=Sxy/Sx*Sy και η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linear regression

analysis - stepwise) για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τις

διάφορες κλίμακες. Για την στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό

πρόγραμμα Statistical Package for the Social Sciences (SPSS 19.0 - Στατιστικό Πακέτο

για τις Κοινωνικές Επιστήμες).


Αποτελέσματα: Άνδρες 93,1%, γυναίκες 6,9%, με μέση ηλικία συνταξιοδότησης

τα 59,9 έτη, Το 63,5% των συμμετεχόντων δεν είχε καθόλου συμπτώματα κατάθλιψης, το

30% είχε ελαφρά έως μέτρια και μόνο το 6,5% είχε σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης. Η

αποστρατεία συνοδεύτηκε από σημαντική μείωση των εσόδων για το 81,4% των

συμμετεχόντων, ενώ για το 75,9% αυτών επηρεάστηκε το επίπεδο της ποιότητας ζωής. Το

55,4% των αποστράτων είναι δυσαρεστημένοι από το ενδιαφέρον του ΠΝ για τους

αποστράτους, το 61% θα προσέφερε εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του και το

78,4 % δεν έχει δεύτερη απασχόληση. Οι δυσμενείς-στρεσογόνες εργασιακές συνθήκες ως

αιτία αποστρατείας σχετίζονται με σημαντικά περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης, ενώ

η ικανοποίηση από την επαγγελματική πορεία, από την αλλαγή του τρόπου ζωής, καθώς

και η καλύτερη φυσική κατάσταση σχετίζονται με χαμηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα

άγχους και κατάθλιψης. Η ένταξη νέων δραστηριοτήτων, η υποστήριξη από το

οικογενειακό περιβάλλον και η καλή σωματική - ψυχική υγεία σχετίζονται με λιγότερο

τόσο προσωρινό όσο και μόνιμο άγχος. Η συστηματική λήψη αλκοόλ, η παχυσαρκία και

τα προβλήματα υγείας συνδέονται με περισσότερο άγχος και καταθλιπτικά συμπτώματα.

Συμπεράσματα: Οι στρεσσογόνες εργασιακές συνθήκες με τη μη ικανοποίηση

από την επαγγελματική πορεία, τη παραγωγική σχολή προέλευσης (ΣΝΔ ή ΣΜΥΝ), τη μη

σταθερότητα στην απόφαση για αποστρατεία, τα οικογενειακά προβλήματα, τα νοσήματα

και τα σοβαρά προβλήματα υγείας, ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος, η συστηματική

κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα και η δυσαρέσκεια από την αλλαγή τρόπου ζωής, τη

μη ένταξη στην καθημερινότητα νέων δραστηριοτήτων – ενδιαφερόντων, έχουν

στατιστικά σημαντική επίδραση στην εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους. Η

καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον

σχετίζονται με καλύτερη ποιότητα ζωής και χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης.

Λέξεις – κλειδιά: Αποστρατεία, Απόστρατοι Αξιωματικοί Πολεμικού Ναυτικού,

Συνταξιοδότηση, Άγχος, Στρες, Κατάθλιψη, Ποιότητα Ζωής.


Abstract

Introduction: Retirement is a turning point in human life, an important spot with

practical and symbolic dimensions. Stop working due to retirement involves lifestyle

changes that might affect the mental and physical health, with anxiety and depression

symptoms as well as the quality of life.

Purpose: The investigation and the recording of possible psychological effects

(anxiety, depression) of the retired members of the Navy and the influence on their

quality of life.

Material - Method: The research was conducted from November 2016 to April

2017 by using the sampling method and involved 231 retired officers of the Navy. A

questionnaire was used, which consisted of the following tools: Questions concerns socio-

demographic, anthropometric data, living conditions of participants and parameters that

associate with the retirement, The questionnaire Health Overview SF-12, (Health Survey

Questionnaire- Short Form 12), The Beck depression measuring scale - BDI (Beck

Depression Inventory), Modificated Greek Anxiety Scale of Spielberger (Spielberger

Trait Anxiety Inventory - STAI X-1 & X-2), for the evaluation of anxiety symptoms and

the F-Copes questionnaire (The Family Crisis Oriented Personal Evaluation Scales) of Mc

Cubbin, Olson & Larsen.

For the description of the quantitative variables were used the mean values

(mean), Standard Deviations (Standard Deviation), while the absolute (N) and relative

(%) frequencies to describe qualitative variables. In order to make comparison of

quantitative variables we used the Student's t-test and the analysis of variance Parametric

Control - fluctuation (Analysis of Variance - ANOVA). The correlation coefficient

Pearson's = Sxy / Sx * Sy and linear regression analysis – stepwise method was used in

order to find independent factors associated with the various scales. For the analysis we

used the Statistic Program for Social Services SPSS 19.0.

Results: Men 93.1%, women 6.9%, with an average retirement age of 59.9 years,

63.5% of the participants had no depression, 30% had mild to moderate and only 6.5 %

had severe depression. The retired general was accompanied with a significant reduction

in revenue for the 81.4% of respondents, while the 75.9% of them were affected by the

level of quality of life. The 55.4% of the demobilized are displeased with the interest of

the Navy for the retired, the 61% will offer voluntary work to Navy or public sectors and

78.4% do not have a second job. The adverse-stressful working conditions as a retired


cause associated with the most significant depression symptoms while the satisfaction

from the professional course, the change in lifestyle, and the good condition associated

with lower scores on anxiety and depression scale. The accession of new activities, the

support by the family environment and good physical - mental health condition associated

less with both temporary and permanent stress. Systematic Alcohol intake, obesity and the

health problems also associated with more anxiety and depressive symptoms.

Conclusions: The stressful working conditions with the dissatisfaction of the

career, the productive school of origin (Hellenic Naval Academy or School Permanent

Navy), the in-stability of the decision on retirement, family problems, the diseases and

serious health problems, the high body mass index, the systemic alcohol consumption, the

smoking and resentment – dissatisfaction of the lifestyle change, do not include the new

usual activities - interests, have statistically significant influence on the appearance of

symptoms of depression and anxiety. The best physical and mental health and the

supportive family environment associated with better quality of life and lower levels of

depression.

Key words: Retirement, Retired Officers of Navy, Anxiety, Stress, Depression,

Life Quality.

«Research of anxiety, depressive symptomatology and the effect on the

quality of life of the retired members of the Navy»

Dimitrios Georgantas

SUPERVISOR : PAVLOS SARAFIS

ATHENS, JUNE, 2017


Εισαγωγή

Η συνταξιοδότηση αποτελεί αναπόφευκτο σταθμό - καραβοφάναρο στην πορεία

του εργαζόμενου ανθρώπου και ένα λιμάνι στη ζωή του ανθρώπου, μία ισχυρή μεταβολή

με πολλές και ποικίλες επιδράσεις. Πολλοί συνταξιούχοι βιώνουν το τέλος του

εργασιακού τους βίου ως «πένθος», με συναισθήματα όμοια με της απώλειας

αγαπημένων προσώπων. Αρνούνται να αποδεχτούν τη νέα πραγματικότητα και είναι

θυμωμένοι, απογοητευμένοι, προδομένοι, πικραμένοι και θλιμμένοι. Η συνταξιοδότηση

αποτελεί ιδιαίτερα στρεσσογόνο γεγονός, κυρίως για τους άνδρες, λόγω κοινωνικών

συνιστωσών και ειδικότερα για όσους η εργασία ήταν «το παν» ή οι συνθήκες και η

ποιότητα της ζωής τους δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την απώλεια της απασχόλησης.

Συχνή είναι η απώλεια μιας κανονικής κοινωνικής ζωής, καθώς πολλοί άνθρωποι

και ιδιαίτερα τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ), λόγω συνθηκών εργασίας και

συχνών μεταθέσεων, κοινωνικοποιούνται μέσα από την υπηρεσία τους. Όταν κάποιος

συνταξιοδοτηθεί αντιμετωπίζει δυσκολίες εύρεσης νέων κοινωνικών επαφών και

σχέσεων και κυρίως διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου τους.

Συχνά η συνταξιοδότηση προηγείται της εκδήλωσης συμπτωμάτων κατάθλιψης

όπως της μείωσης των κοινωνικών επαφών και δραστηριοτήτων, ελάττωσης λήψης

πρωτοβουλιών, άγχους και ανησυχίας. Αυτό συμβαίνει περισσότερο στα άτομα τα οποία

είναι επιρρεπή λόγω κληρονομικότητας, προηγούμενου ιστορικού και μειωμένης

αυτοεκτίμησης-αρνητικής αξιολόγησης της μέχρι τώρα πορείας της ζωής τους. Μελέτες

έχουν καταδείξει ότι η συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης αυξάνει με την ηλικία. Η

ψυχολογική προετοιμασία για τη συνταξιοδότηση, η εύρεση στόχων – σκοπών και νέων

ασχολιών για την κάλυψη των ωρών απασχόλησης της εργασίας, επιδρούν θετικά και

ελαττώνουν το ποσοστό εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης. Το υποστηρικτικό

οικογενειακό δε περιβάλλον συμβάλει σημαντικά στην ομαλή μετάβαση στην περίοδο

της συνταξιοδότησης (Κυπραίου,2015).

Για τα στελέχη του ΠΝ η διαδικασία αποδοχής της αποστρατείας, ειδικότερα όταν

δεν είναι μετά από επιλογή τους (υποβολή αίτησης αποστρατείας - παραίτησης), είναι

δυνατόν να αποβεί ιδιαίτερα επίπονη. Μετά από περίπου τριάντα πέντε (35) χρόνια

υπηρεσίας σε περιβάλλον με αυστηρούς κανόνες, ιεραρχική δομή και δυνατότητες

εξουσίας, η αποστρατεία είναι δυνατόν να βιώνεται και ως «θάνατος», ιδιαίτερα από τα

στελέχη «καριέρας» που επενδύουν πολύ χρόνο, κόπο και προσδοκίες για εξέλιξή τους


στα ανώτατα κλιμάκια της ιεραρχίας. Η αλλαγή της ταυτότητας και μόνο - δεν είναι

πλέον ο Οπλονόμος, ο Ύπαρχος, Κυβερνήτης, ο Διοικητής, ο Ναύαρχος, κλπ - πιθανόν

να προκαλέσει τραμουντάνα και δυσκολίες προσαρμογής στην καθημερινότητα, ανία και

αδράνεια.

Επιπρόσθετα, η συνταξιοδότηση υπό τις παρούσες συνθήκες οικονομικής κρίσης

της χώρας, συνδέεται έντονα με τη μείωση εσόδων και τον κίνδυνο αντιμετώπισης από

τους απόστρατους οικονομικών δυσκολιών, με συνέπεια την επιβάρυνση της ψυχικής και

κοινωνικό-ψυχολογικής υγείας τους.

Κύριος στόχος της εργασίας αυτής είναι να διερευνήσει τις ψυχολογικές

επιπτώσεις της αποστρατείας στα στελέχη του ΠΝ, ως προς την εμφάνιση συμπτωμάτων

άγχους και κατάθλιψης, καθώς και την επίδρασή τους στο επίπεδο ποιότητας ζωής τους.


ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ



Κεφάλαιο 1 : Ψυχική Υγεία

1.1. Γενικά

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ/WHO) περιγράφει την ψυχική υγεία ως

μια κατάσταση ευεξίας κατά την οποία το άτομο κάνει πραγματικότητα τις δυνατότητές

του, αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα κανονικά άγχη της ζωής, εργάζεται παραγωγικά,

είναι χρήσιμος και προσφέρει τα μέγιστα στην κοινωνία.

Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν σημαντικό πρόβλημα ψυχικής υγείας με

σοβαρές συνέπειες στο άτομο, που μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να επιφέρει

ακόμη και την απώλεια της ζωής του. Η ψυχική υγεία ενός ατόμου και ο κίνδυνος

εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ιδιαίτερα

τους βιολογικούς (φύλο, γενετική προδιάθεση), ατομικούς (προσωπικότητα,

ιδιοσυγκρασία, εμπειρίες), οικογενειακούς – κοινωνικούς (οικογενειακή κατάσταση,

ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης), οικονομικούς (οικονομική κρίση, κοινωνική θέση,

εργασία - συνταξιοδότηση, ανεργία, φτώχεια, στερήσεις - εξαθλίωση, ανισότητες) και

περιβαλλοντικούς (συνθήκες διαβίωσης). Ορισμένα σημαντικά γεγονότα - αλλαγές στη

ζωή του ανθρώπου μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών

διαταραχών, όπως είναι συνταξιοδότηση, έλλειψη μόνιμης κατοικίας, αλλαγή του τόπου

διαμονής και απώλεια αγαπημένου προσώπου – συντρόφου – φίλου, διαζύγιο, εμπειρία

αυτοκινητιστικού δυστυχήματος, προβλήματα σωματικής υγείας, χαμηλό εισόδημα,

τραυματικές εμπειρίες (βία, κακοποίηση), ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού διαταραχών

ψυχικής υγείας, απουσία ίσων ευκαιριών πρόσβασης στην εκπαίδευση – εργασία –

περίθαλψη, ο ρατσισμός και κάθε μορφή διάκρισης (ηλικίας, κοινωνικής τάξης κλπ) και η

εμφάνιση σοβαρής ανίατης αρρώστιας. Η ανωτέρω πιθανότητα αυξάνει σε υπερήλικα

άτομα και ιδιαίτερα στις γυναίκες (Κυπραίου, 2015).

Συμπερασματικά ψυχική υγεία είναι η αναζήτηση της ισορροπίας όλων των

πτυχών της ανθρώπινης ζωής (σωματικής, διανοητικής, συναισθηματικής και

πνευματικής). Είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται τη ζωή, να αντιμετωπίζει

τις καθημερινές προκλήσεις, να εκφράζει τις ανάγκες και επιθυμίες και να λαμβάνει τις

κατάλληλες αποφάσεις και επιλογές, ώστε να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του σε

δύσκολες καταστάσεις για να τις αντιμετωπίζει επιτυχώς. Η σκληρή πραγματικότητα

είναι ότι οι καταστάσεις της ζωής αλλάζουν συνεχώς, ορισμένες φορές προς το


χειρότερο, αντίστοιχα και η διάθεση και η σκέψη. Αναγκαία είναι η επίτευξη

μακροχρόνιας ισορροπίας σε ευρύ φάσμα καταστάσεων της ζωής. Γιατί, απόλυτα

φυσιολογικό είναι να κυριεύουν κάποιον, σε κάποιες κομβικές περιόδους της ζωής του,

αισθήματα θλίψης, φόβου, ανησυχίας, κ.α. Τα εν λόγω αισθήματα δυνατόν να

αποτελέσουν προβλήματα εάν παρεμβαίνουν στις καθημερινές δραστηριότητες και τις

επηρεάζουν για κάποιο χρονικό διάστημα. Κομβικό σημείο στη ζωή του ατόμου είναι και

η συνταξιοδότηση η οποία βρίσκεται στην 10η θέση του πίνακα κρίσιμων γεγονότων

ζωής στην ταξινομική κλίμακα κοινωνικής αναπροσαρμογής των Holmes και Rahe

(1967) αντιπροσωπεύοντας 45 μονάδες αλλαγής. Η κακή ψυχική υγεία επιφέρει

προβλήματα, ένταση, δυσλειτουργία συνοδευόμενη από αγωνία, συμπτώματα και

διαγνώσιμες διανοητικές διαταραχές όπως άγχος, κατάθλιψη, κλπ (ΕΛΙΝΥΑΕ, 2002).

1.2. Εννοιολογικός Προσδιορισμός του Άγχους

Το άγχος είναι μία κοινή αντίδραση παρουσιαζόμενη στους περισσότερους

ανθρώπους ως υπερβολική αντίδραση σε ήπια στρεσογόνα γεγονότα (άγχος χωρίς λόγο).

Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που περιλαμβάνει αίσθημα αορίστου φόβου, έντασης,

ταραχής και αγωνίας για ασήμαντα γεγονότα, απειλής και κινδύνου, χωρίς δυνατότητα

ακριβούς προσδιορισμού της αιτίας (Μητρούση και συν, 2013). Πιθανολογείται σχέση

μεταξύ στρεσογόνων καταστάσεων, των αντιδράσεων του μυαλού και του σώματος σε

αυτές και στα αρχικά στάδια της κατάθλιψης. Κάποια τραυματικά γεγονότα, όπως

απώλεια εργασίας, συνταξιοδότηση, προβλήματα σωματικής υγείας, διαζύγιο προκαλούν

έντονο άγχος που δυνατόν να εξελιχθούν σε κατάθλιψη. Το άγχος επιδρά και θετικά στη

ζωή, καθόσον κινητοποιεί, «ξυπνά» το άτομο και το κάνει δημιουργικό. Ο Πρωταγόρας ο

Αβδηρίτης (486 – 411 π.Χ.) διακήρυσσε «Παν μέτρον άνθρωπος». Τι γίνεται όμως όταν

ξεπερνιέται το μέτρο; Θετικά ή αρνητικά, ορισμένα γεγονότα της ζωής προξενούν

τεράστιο άγχος λόγω των αλλαγών που συνεπάγονται.

Είναι άγνωστες ακόμη οι αιτίες που ορισμένοι άνθρωποι κατορθώνουν να

ανταπεξέλθουν στο άγχος τους, ενώ άλλοι οδηγούνται στην κατάθλιψη. Πιθανόν να

έχουν κάποιο ρόλο η κληρονομικότητα και η ανθρώπινη βιοχημεία. Ιατρικά το άγχος

είναι φυσιολογική ψυχολογική και σωματική αντίδραση στις θετικές και αρνητικές

πλευρές της ζωής. Βοηθά αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δυσκολιών με

αυξημένη αντίληψη και ετοιμότητα. Όμως, οι χρόνιες καταστάσεις συνδέονται με την


εμφάνιση της κατάθλιψης, αν δεν αντιμετωπιστούν σθεναρά. Δυνατόν να κάνουν το

άτομο κακόθυμο, μη αποδοτικό στις δραστηριότητές του, να μην ευχαριστιέται τις χαρές

της ζωής και να μην ανταποκρίνεται στις απλές καθημερινές υποχρεώσεις.

Εξαιτίας του άγχους προκαλείται διέγερση του νευρικού συστήματος με τη μορφή

εφίδρωσης, ταχυκαρδίας, ταχύπνοιας και γαστρεντερικής δυσφορίας. Έχει ποικίλη

ένταση και περιγράφεται ως ανησυχία, νευρικότητα, στενοχώρια, πίεση, ταραχή και

σύγχυση (Kring et al, 2007). Θεωρείται παθολογικό όταν επηρεάζει την καθημερινή

λειτουργικότητα, προκαλώντας δυσλειτουργία του ατόμου σε διάφορους τομείς της ζωής.

Όσον αφορά το άγχος – στρες [καλό (eustress), ουδέτερο (neustress), κακό (stress,

distress)], στόχος του ατόμου είναι η αντιμετώπιση του κακού άγχους (οξύ ή χρόνιο),

κτίζοντας τις απαραίτητες ικανότητες (Κυπραίου, 2015).

1.3. Συμπτωματολογία – Προδιαθεσικοί Παράγοντες Άγχους

Το άγχος εκδηλώνεται συναισθηματικά, γνωσιακά, κινητικά και αυτονομικά /

αυτονομιστικά. Στις συναισθηματικές / ψυχικές - γνωσιακές διαταραχές περιλαμβάνονται

ο υπερβολικά αδικαιολόγητος φόβος και οι σκέψεις δυσάρεστης προσμονής και

επερχόμενης καταστροφής. Οι ασθενείς είναι ευερέθιστοι, έχουν χαμηλή συγκέντρωση

ακόμη και για πράξεις της καθημερινής ζωής, πολλαπλά σωματικά ενοχλήματα ακόμη

και υποχονδριακά. Στις κινητικές διαταραχές εντάσσονται τρόμος, ταραχή, υπερβολική

αντίδραση στον αιφνιδιασμό και ανησυχία απεικονιζόμενη εκφραστικά στο πρόσωπο,

συχνή αλλαγή στάσης, βηματισμού και νευρικότητας. Στις αυτονομικές διαταραχές

περιλαμβάνονται εφιδρώσεις, ταχυπαλμία, γαστρεντερική δυσφορία, λαχάνιασμα,

δύσπνοια, ξηροστομία, και συχνοουρία (iatropedia.gr).

Αναγνωρίζονται διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών: η διαταραχή πανικού

(διακριτές περίοδοι με άγχος που είναι απρόσμενες και απρόβλεπτες), η αγοραφοβία (ο

υπερβολικός φόβος καταστάσεων που η διαφυγή θα ήταν δυσχερής ή θα προκαλούσε

αμηχανία), η κοινωνική φοβία (ο υπερβολικός φόβος καταστάσεων που εκθέτουν κάποιον

στην κριτική των άλλων), οι ειδικές φοβίες (παθολογικός φόβος ζώων, αντικειμένων ή

καταστάσεων όπως φίδια, έντομα, ύψη, ανελκυστήρες, αίμα, κλπ), η διαταραχή

γενικευμένου άγχους (γύρω από δύο ή περισσότερες καθημερινές καταστάσεις που

εκδηλώνεται τις περισσότερες ημέρες για περίοδο τουλάχιστον 6 μηνών), η διαταραχή

εξαιτίας της γενικής ιατρικής κατάστασης (υπερδραστήριος θυρεοειδής, ανωμαλίες


καρδιάς), η αγχώδης διαταραχή λόγω ουσιών, παρενέργειες φαρμακευτικής αγωγής και η

μη προσδιοριζόμενη αλλιώς διαταραχή (Cammings, 2009).

Η διαταραχή μετατραυματικού stress είναι μία αγχώδης διαταραχή, που

παρουσιάζεται σε άτομα που βίωσαν ασυνήθιστα έντονο ψυχολογικό άγχος.

Χαρακτηρίζεται από επανάληψη βίωσης του τραυματικού γεγονότος, αποφυγή

ερεθισμάτων που σχετίζονται με το τραύμα ή γενικευμένη μείωση της συναισθηματικής

αντιδραστικότητας και αυξημένη εγρήγορση (δυσκολίες ύπνου), ευερεθιστότητα,

υπερεπαγρύπνηση, υπερβολική αντίδραση στον αιφνιδιασμό και αυτονομικά συμπτώματα

κατά την επανέκθεση σε καταστάσεις που προσιδιάζουν με το τραυματικό συμβάν.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες,

παρεισφρύουσες (σκέψεις που απωθούν τα άτομα προς παραγωγή και δημιουργικότητα)

δυστονικές – συγκινησιακές προς το Εγώ σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες (ιδεοληψίες-

έμμονη ιδέα) και τελετουργικές συμπεριφορές (πλύσιμο χεριών, έλεγχος, κ.α.), νοητικές

τελετουργίες (αρίθμηση, επανάληψη λέξεων) και καταναγκαστικές δυστονικές προς το

Εγώ κινητικές συμπεριφορές - στάσεις (άγγιγμα, μίμηση σαν ηχώ των πράξεων των

άλλων) (ψυχαναγκασμοί). Το άτομο αναγνωρίζει ότι οι σκέψεις και οι πράξεις του είναι

υπερβολικές και δεν τις βιώνει ως εξαιρετικά επιβαλλόμενες (Cammings, 2009).

Ορισμένοι άνθρωποι είναι επιρρεπείς στο άγχος και έχουν την τάση να τίθενται

μόνοι τους σε καταστάσεις άγχους (Παππά, 2005 ∙ Fenster et al, 1999). Χαρακτηρίζονται

από χαμηλή αυτοεκτίμηση, μη δεκτικότητα αλλαγών, τάση απόδοσης των γεγονότων

στην τύχη / σε εξωτερικούς παράγοντες. Παράγοντες κινδύνου που προδιαθέτουν την

ανάπτυξη άγχους είναι η παρουσία άλλων παθολογικών καταστάσεων, η υποκειμενική

αντίληψη μειωμένης υγείας, η κακή υγεία, οι σωματικοί περιορισμοί, η παχυσαρκία

(Λύκουρας και συν, 2011), η συνεχής αλλαγή κατοικίας, η οικογενειακή κατάσταση, η

μετακίνηση των ηλικιωμένων σε οίκο ευγηρίας (Βένιου, 2012), η κοινωνική απομόνωση,

η μοναξιά, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, το ιστορικό ψυχοπιεστικών καταστάσεων, το

φύλλο, κλπ (Gum et al, 2009 ∙Chou et al, 2009 ∙Vink et al, 2009).

Ο τρόπος φυσιολογικής λειτουργίας σε στρεσογόνα γεγονότα διαφέρει ανάμεσα

στα φύλα. Κατά τις συγκρούσεις οι γυναίκες εμφανίζουν εντονότερη φυσιολογική

λειτουργία, ενώ οι άντρες παρουσιάζουν έντονη αύξηση της πίεσης και των καρδιακών

παλμών σε στρεσσογόνα γεγονότα που άπτονται στην εργασία τους (Repetti et al, 2009).

Οι άντρες είναι ευάλωτοι σε οικονομικούς και εργασιακούς παράγοντες, ενώ οι γυναίκες

σε θέματα σχετιζόμενα με το κοινωνικό τους δίκτυο (σοβαρές ασθένειες, θάνατοι, κλπ)

(Charney, 2004). Σημαντικό ποσοστό των γυναικών θα παρουσιάσει κάποιου είδους


διαταραχής άγχους κατά την διάρκεια της ζωής τους, οφειλόμενη στις διακυμάνσεις των

επιπέδων των ορμονών τους. Οι γενικευμένες δε αγχώδεις διαταραχές και κρίσεις πανικού

είναι σε ποσοστά υπερδιπλάσιες στις γυναίκες έναντι των αντρών (Παπαμίχου, 2010).

1.4. Επιδημιολογία των Αγχωδών Διαταραχών

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι συχνές στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με

σημαντικές επιπτώσεις σε προσωπικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο. Η ανίχνευση

των αγχωδών διαταραχών είναι περίπλοκη εξαιτίας της συνύπαρξης άλλων παραγόντων

όπως της συχνής συννοσηρότητας και των φυσιολογικών αλλαγών στις συνήθειες ζωής

των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Η κλινική συμπτωματολογία και η βαρύτητα των

διαταραχών μεταβάλλονται με την πάροδο της ηλικίας. Οι ηλικιωμένοι αγχώνονται

περισσότερο για την υγεία, την πιθανή επερχόμενη αναπηρία, τον φόβο να μην γίνουν

βάρος στην οικογένειά τους, την επαγγελματική σταδιοδρομία των παιδιών τους και

λιγότερο για την εργασία, τα οικονομικά και την οικογένεια σε σχέση με τους νεότερους.

Επιπλέον, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας εμφανίζουν ηπιότερες αγχώδεις διαταραχές σε

σχέση με τους νεότερους και δυνατόν να παρουσιάσουν διαφορετική συμπτωματολογία

(ζάλη ή τρόμο) των επιμέρους αγχωδών διαταραχών όπως της διαταραχής πανικού ή της

γενικευμένης αγχώδους διαταραχής (Καρκάνη, 2000). Ορισμένες φορές τα συμπτώματα

δεν αξιολογούνται επαρκώς από τον θεράποντα γιατρό, λόγω αλληλεπιδράσεων με άλλες

νοσηρές καταστάσεις (σωματικά και ψυχιατρικά νοσήματα, διαταραχές μνήμης) ή

εξαιτίας αλλαγών σχετιζόμενων με τις φυσιολογικές διαδικασίες της γήρανσης (διάρκεια

ύπνου, κ.α.)(Sheikh et al, 2004).

Επιδημιολογικές μελέτες δεικνύουν ότι οι αγχώδεις διαταραχές είναι σχετικά

συχνές στις μεγαλύτερες ηλικίες, αλλά λιγότερο συχνές σε σχέση με τους νεότερους.

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι περισσότερες διαταραχές άγχους εκδηλώνονται στην

εφηβική ή πρώιμη ενήλικη ζωή. Διαπιστώθηκε ότι μόνο 1% των ατόμων εμφανίζουν για

πρώτη φορά διαταραχές άγχους μετά τα 65 έτη (Kessler et al, 2005 ∙ Ritchie et al, 2004 ∙

Forsell, 1997). Επιπρόσθετα, στη μελέτη των Eaton et al (1989) το 90% των ατόμων

εκδήλωσαν αγχώδη διαταραχή πριν τα 41 έτη, το 75% πριν τα 21 έτη και υπάρχει

διακύμανση στην ηλικία έναρξης σε σχέση με το είδος της αγχώδους διαταραχής (πχ

κοινωνική φοβία, διαταραχή εξαιτίας ψυχοτραυματικού άγχους).


1.5. Εννοιολογικός Προσδιορισμός - Συμπτωματολογία Κατάθλιψης

Κατάθλιψη ορίζεται η έκπτωση που συνακολουθείται από απώλεια

ενδιαφέροντος, ευχαρίστησης, ελαττωμένη ενεργητικότητα, συρρικνωμένη

δραστηριότητα και αίσθηση μεγάλης κόπωσης (Κοκκίνου, 2015). Η κατάθλιψη ήταν

γνωστή από την εποχή του Ιπποκράτη ως μελαγχολία (Χριστοδούλου, 2000 ∙ Ιπποκράτης,

1993). Εξακολουθεί και σήμερα να υπάρχει ιατρική ασάφεια ότι είναι νοσηρή κατάσταση

ή ψυχολογική αντίδραση, εάν δηλαδή είναι βιολογική διαταραχή ή είναι μορφή

αντίδρασης στο ψυχολογικό στρες, που το άτομο αδυνατεί να αντιμετωπίσει. Θεωρείται

ψυχική διαταραχή του συναισθήματος, η οποία επηρεάζει το σύνολο των τομέων της

ζωής του ανθρώπου. Αντιστοιχεί σε ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων ψυχικής υγείας

χαρακτηριζόμενης από συνεχώς μειωμένη διάθεση, χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης,

απώλεια ενδιαφέροντος - ευχαρίστησης σε δραστηριότητες και από σειρά

συναισθηματικών, γνωστικών, φυσιολογικών και συμπεριφοριστικών συμπτωμάτων που

διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες (WHO, 2012 ∙ Sheikh et al, 2012). Γενικότερα είναι

συναισθηματική κατάσταση έντονης και επίμονης θλίψης που είναι δυνατόν να

κυμαίνεται από «ήπια θλίψη» έως «εξαιρετική απελπισία», άρνησης, απογοήτευσης,

μεταβλητότητας της διάθεσης, απόσυρσης από τις καθημερινές συνήθειες, απάθεια,

πτώση της διάθεσης, αλλαγή των συνηθειών του ύπνου και της διατροφής, απαισιοδοξία,

ενοχές, αίσθηση αβοηθητότητας, μοναξιά, εγκατάλειψη, ματαιότητα και απώλεια.

Παγκοσμίως η κατάθλιψη αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές χρόνιας

ανικανότητας και συγκαταλέγεται στις σοβαρότερες ασθένειες, αντιπροσωπεύοντας το

20% του παγκόσμιου ασθενούντος πληθυσμού (Βένιου, 2012 ∙ Ustun et al, 2004).

Με γνώμονα τα χαρακτηριστικότερα συμπτώματα που εμφανίζει ο ασθενής

διακρίνονται διάφορες μορφές κατάθλιψης: (α) λανθάνουσα (συγκεκαλυμμένη)

κατάθλιψη, με χαρακτηριστικό γνώρισμα την εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων,

διαταραχών του αυτόνομου νευρικού συστήματος και οργανικών παθήσεων, (β)

μελαγχολική κατάθλιψη, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη κακή διάθεση το πρωί,

απώλεια βάρους, αδυναμία χαράς, απώλεια της λίμπιντο και απώλεια ενδιαφερόντων. Σε

ορισμένα άτομα παρουσιάζεται με τη μορφή ευερέθιστης διάθεσης, επιθετικότητας,

θυμού ή αυξημένης κατανάλωσης αλκοόλ. Τα άτομα της υποκατηγορίας αυτής τείνουν

να αθλούνται υπερβολικά και να αισθάνονται αγχωμένα και καταβεβλημένα, (γ)

σύνδρομο «burnout», το ονομαζόμενο και σύνδρομο ολοκληρωτικής εξάντλησης. Είναι


αποτέλεσμα της μακροχρόνιας κυρίως εξουθένωσης. Χαρακτηριστικά της συμπτώματα

είναι : καταπόνηση του οργανισμού, μειωμένη απόδοση, αδιαφορία, κυνισμός, δυσθυμία

και προβλήματα ύπνου, ίλιγγοι, μυϊκό άλγος, πονοκέφαλοι, έντονη εφίδρωση και

γαστρεντερικά προβλήματα, (δ) εποχιακή ή χειμερινή, η οποία είναι αποτέλεσμα της

μειωμένης έκθεσης του ματιού στο φως, (ε) επιλόχεια κατάθλιψη των γυναικών, που

εμφανίζεται μετά την πρώτη ή τη δεύτερη εβδομάδα του τοκετού, και (στ) γεροντική

κατάθλιψη για άτομα άνω των 65 ετών, η οποία είναι αποτέλεσμα της κακής ή ελλιπούς

διατροφής ή της ανεπαρκούς πρόσληψης υγρών και χαρακτηρίζεται κυρίως από

σωματικά συμπτώματα (Κιούση, 2012).

Βασικοί τύποι της κατάθλιψης είναι η εξωγενής και η ενδογενής. Η μεν εξωγενής

οφειλόμενη σε εξωτερικά αίτια όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μια νόσο

που αποτελεί απειλή για τη ζωή. Η δε ενδογενής οφειλόμενη σε διάφορους γενετικούς

και νευροχημικούς παράγοντες (Κυπραίου, 2015). Η κατάθλιψη εκδηλώνεται σε κάθε

άτομο και συχνά εμφανίζεται μεταμορφωμένα, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο, το

φύλο και την ιδιοσυγκρασία. Παράδειγμα στους άνδρες εκφράζεται μέσα από επιθετική

συμπεριφορά και έντονα συναισθήματα θυμού. Υπάρχουν συμπτώματα και σημάδια που

φαίνονται στα άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη και μπορεί να είναι κομμάτι της

φυσιολογικής ζωής. Η διάγνωση της κατάθλιψης απαντάται ανάλογα με την ποσότητα,

την ένταση και την συχνότητα των ακόλουθων συμπτωμάτων (Sheikh et al, 2012):

Έντονα αισθήματα λύπης, δυστυχίας, απόγνωσης, ματαιότητας και ανεπάρκειας, που

δεν διορθώνονται με την παρέλευση των ετών. Σκέψεις χωρίς ελπίδα, αξία και

αυτοκαταστροφή – αυτοκτονικό ιδεασμό

Άγχος, ανησυχία, αναστάτωση, κλάμα δίχως εξήγηση, επικριτικότητα και ενοχές

Αλλαγές στη διατροφή - όρεξη και αντίστοιχη μεταβολή βάρους (αύξηση ή μείωση)

Απώλεια ενδιαφέροντος για τις καθημερινές δραστηριότητες και μειωμένο ενδιαφέρον

για τα γεγονότα της ζωής

Διαταραχή (όπως ύπνου), προβλήματα συγκέντρωσης και απώλεια μνήμης

Έλλειψη παρακίνησης, μειωμένη ενεργητικότητα, κόπωση και ατονία

Υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών, (πχ τζόγος, κατανάλωση ουσιών και αλκοόλ)

Ποικίλες ανωμαλίες συμπεριφοράς, διάφορα σωματικά ενοχλήματα και άλλοι

ανεξήγητοι σωματικοί πόνοι.


1.6. Παράγοντες Κινδύνου Εμφάνισης της Κατάθλιψης

Σύμφωνα με την έρευνα των Griffin et al (2002), σημαντικός παράγοντας

κινδύνου είναι το φύλλο. Ειδικότερα οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να

υποστούν κατάθλιψη. Ενδεχομένως αυτό να οφείλεται στο ότι είναι επιφορτισμένες με τις

ευθύνες του σπιτιού, την εκτίμηση εκ μέρους της οικογένειας και τα προβλήματα

ψυχικών διαταραχών στο ιστορικό της οικογένειας. Επιπρόσθετα, η ηλικία είναι

σημαντικός παράγοντας εμφάνισης ψυχολογικών διαταραχών και κατάθλιψης, ιδιαίτερα

στα άτομα νεαρής ηλικίας, ανεξαρτήτως φύλου.

Οι έρευνες των Gilmor et al (2007a) και των Griffin et al (2002) κατέδειξαν την

οικονομική κατάσταση των ατόμων ως σημαντικό παράγοντα κινδύνου1. Τα άτομα με

κακή οικονομική κατάσταση, με δυσκολίες στον οικογενειακό προϋπολογισμό και τα

άτομα των χαμηλών εισοδηματικών τάξεων έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να υποφέρουν

από κατάθλιψη. Άτομα δε που πάσχουν από σοβαρή ασθένεια, όπως καρκίνος, διαβήτης,

έχουν διπλάσιες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη σε σχέση με τα υγιή άτομα. Η

εξάρτηση από ναρκωτική ουσία ή αλκοόλ κάνει τα άτομα πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη.

Καταδείχθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ κατάθλιψης – ηλικίας και

κατάθλιψης – εκπαιδευτικού - μορφωτικού υπόβαθρου. Σύμφωνα με την έρευνα των

Lerner et al (2010) διαπιστώθηκε ότι τα άτομα που είναι πιθανότερο να εμφανίσουν

κατάθλιψη είναι τα τελειομανή λόγω του υπερβολικού άγχους, οι γυναίκες, οι ανύπαντροι

/ ες, τα έχοντα λιγότερη εκπαίδευση - μόρφωση και χαμηλότερο επίπεδο εισοδήματος. H

McMahon (2008), τονίζει ότι η αποφυγή σωματικής άσκησης και η διατροφή με τροφές

πλούσιες σε λίπη και ζάχαρη, οδηγούν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Παράγοντας κινδύνου

που προδιαθέτει την κατάθλιψη θεωρείται και η οικογενειακή κατάσταση - οι χήροι / ες

αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους. Συμπερασματικά ο απόστρατος του ΠΝ οφείλει να

απαγκιστρωθεί από τις έγνοιες και τα βαρίδια που τον οδηγούν στην κατάθλιψη.

1 Έλληνες επιστήμονες τεκμηριώνουν σε μελέτες τους ότι η σοβούσα οικονομική κρίση στη χώρα

επιδείνωσε τα ποσοστά κατάθλιψης του πληθυσμού και είναι σίγουροι ότι αυτό που θα επιδεινώσει ακόμη

περισσότερο είναι οι νομοθετικές ρυθμίσεις που αναλαμβάνονται καθ΄ υπόδειξη των Θεσμών στα πλαίσια

των μνημονίων. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί, έστω και ακροθιγώς η μη απονομή σύνταξης σε

χήρες κάτω των 55 ετών (Άρθρο 12 του Νόμου 4387/2016). Απόφαση ανήκουστη και ανεδαφική και μέτρο

που διαφαίνεται ξεκάθαρα η τάση ότι ορισμένες οικογένειες, ιδιαίτερα αποστράτων θα οδηγηθούν σε

επίπεδα φτώχειας, αφού λόγω των συχνών μεταθέσεων του / της συζύγου ο ένας εκ των συζύγων

αναγκάζεται να ακολουθεί και δεν είναι δυνατόν να συμμετέχει στην αγορά εργασίας. Απόφαση που θα

πρέπει μέσω πιέσεων των ενώσεων των αποστράτων να τεκμηριωθεί ως προς τα μειονεκτήματα και τους

κινδύνους και να πειστούν οι αρμόδιοι κυβερνητικοί ιθύνοντες να την ακυρώσουν. Και όλοι γνωρίζουν σ΄

αυτή τη χώρα, από χρόνια πολλά και από πικρή πείρα, πως εδώ πέρα μόνο ό,τι δεν πρέπει να γίνει γίνεται.

Τι να θυμηθούν, τι να ξεχάσουν!!!


Κεφάλαιο 2 : Το Ιδιαίτερο Εργασιακό Περιβάλλον του

Στρατιωτικού

2.1. Γενικά

Το εργασιακό περιβάλλον πολλές φορές αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία

του ατόμου. Ο τρόπος οργάνωσης της εργασίας, ο αυταρχικός έλεγχος και τα χαμηλά

επίπεδα αυτονομίας - δύναμης και κύρους, η υπερβολικά πιεστική εργασία σε συνδυασμό

με επαναλαμβανόμενες διαδικασίες και η υπερέκθεση σε επικίνδυνους επαγγελματικούς

παράγοντες (Matthew & Power, 2002) οδηγούν σε ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως

είναι η εργασιακή εξουθένωση και η εργασιακή νεύρωση (Σαρρής και συν, 2002).

Τα ψυχοσωματικά προβλήματα όπως το άγχος, οι πονοκέφαλοι, οι αϋπνίες, η

κούραση, η υψηλή αρτηριακή πίεση και οι πόνοι στο λαιμό και τον αυχένα έχουν άμεση

σχέση με την εργασία. Πολλοί εργαζόμενοι, λόγω της δεινής οικονομικής κρίσης της

χώρας, οδηγούνται στην αφυπηρέτηση και στην πρόωρη συνταξιοδότηση εξαιτίας των

πιεστικών εργασιακών συνθηκών και των συνεχών αλλαγών – καταβαραθρώσεων των

εργασιακών και συνταξιοδοτικών κεκτημένων ετών. Σημαντικοί βεβαίως παράγοντες που

οδηγούν τους εργαζόμενους σε πρόωρη συνταξιοδότηση παραμένουν τα προβλήματα

υγείας, η παντελής έλλειψη ικανοποίησης - ευχαρίστησης από την εργασία και η

αναντιστοιχία ηθικής – οικονομικής ανταπόδοσης των υπερβολικών εργασιακών

καθηκόντων - ευθυνών (Mein et al, 2000).

Το εργασιακό περιβάλλον των ΕΔ και ειδικότερα του ΠΝ παρουσιάζει

ιδιαιτερότητες συγκρινόμενο με άλλα εργασιακά περιβάλλοντα του δημοσίου και του

ιδιωτικού τομέα. Είναι ένα οργανωμένο σύνολο με κανόνες και συγκεκριμένους

στόχους. Απαιτείται υπακοή και πειθαρχία, εστίαση στην επίτευξη των στόχων,

προσωπική ευθύνη, 24ωρες υπηρεσίες, συνεχείς μεταθέσεις, κλπ (Έλλην

Υπαξιωματικός, 1870). Ως κοινωνική ομάδα έχει εκ των ουκ άνευ αυστηρή ιεράρχηση

μεταξύ των μελών και εφαρμογή κοινών κανόνων συμπεριφοράς (Βασματζίδης,

1999).Υπάρχει σαφής καταμερισμός αρμοδιοτήτων, καθηκόντων και ευθυνών σε όλη

την κλίμακα της ιεραρχίας και πολύ καλή έως άριστη συνεργασία μεταξύ των μελών,

αναγκαία για τη συλλογική λειτουργία των ομάδων σε κάθε επίπεδο (Διατάξεις ΠΝ,

1993). Για τον στρατιωτικό προτεραιότητα έχει «το τι πταίει» και όχι «το τις πταίει»,


όπως κάνει η σημερινή ελληνική κοινωνία, η οποία αρνείται να μάθει από τα λάθη της

και καταφεύγει ως κατήγορος σε πρόσωπα.

Οι ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος του στρατιωτικού του ΠΝ και της εν γένει

στρατιωτικής ζωής απαιτούν ικανότητες προσαρμογής και ευθυγράμμισης από τους

νεοεισερχόμενους. Η ηλικία εισόδου στο ΠΝ, αποτελεί σημαντική παράμετρο που

επηρεάζει σε αυξημένο βαθμό την ανάπτυξη της προσωπικότητας των στελεχών του ΠΝ.

Η είσοδος γίνεται κυρίως μέσω των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων

(ΑΣΕΙ) σε ηλικία 18 – 21 ετών (Νόμος 3187, 2003 ∙ Νόμος 3413, 2005). Μία σημαντική

μεταβατική ηλικιακή περίοδος, με χαρακτηριστικά όπως διερεύνηση του Εγώ,

προσπάθειες σύνθεσης – ανάπτυξης της προσωπικότητας, αυξημένη διαφοροποίηση του

εαυτού – ψυχική πολυπλοκότητα, σταθεροποίηση αμυντικών μηχανισμών, αναζήτηση

σταθερότητας σχέσεων και περιορισμός ανταγωνισμού και σχεδίων για το μέλλον. Στην

περίοδο αυτή της ζωής το άτομο κάνει ριζική αναδιοργάνωση της ζωής του, περιορίζει τις

ατομικές του ελευθερίες, εξοικειώνεται σε κανόνες και υποχρεούται να πειθαρχήσει σε

διαταγές ανωτέρων του, πιθανότατα συνομηλίκων του ή ακόμη και νεωτέρων του

(Κυπραίου, 2015).

Προσαρμογή είναι η λειτουργία κατά την οποία το άτομο αντιδρά σωστά σε μία

κατάσταση, εφαρμόζοντας κατάλληλους τρόπους και διαδικασίες από την εμπειρία του.

Το άτομο κατά την αναπροσαρμογή του επηρεάζεται από δυνάμεις βιολογικές,

ψυχολογικές και κοινωνικές. Ο εγκλιματισμός στη στρατιωτική ζωή είναι ζήτημα

σωματικής και ψυχικής υγείας και αποτελεί σημαντικότατη κοινωνική πράξη

(Βασματζίδης, 1999). Αυτή η συμμόρφωση στη στρατιωτική ζωή καθ΄ όλην τη διάρκεια

του εργασιακού βίου, καθορίζει την διαμόρφωση της προσωπικότητας του στρατιωτικού

και την ικανότητα εναρμόνισής του στην πολιτική ζωή μετά την αποστρατεία και τη

συνταξιοδότησή του.

Στην αντίληψη του στρατιωτικού δεν λειτουργεί η εξίσωση προσφοράς και

ανταπόδοσης. Το βαθύτερο νόημα της στρατιωτικής ζωής δεν γίνεται μερικές φορές

κατανοητό από την κοινωνία και την Πολιτεία. Τα στελέχη των ΕΔ όμως δεν

μεταφράζουν τις πικρίες τους σε χαλάρωση του έργου τους, γιατί αυτό ελλοχεύει ο

κίνδυνος «άλωσης των τειχών». Ο στρατιωτικός υποχρεώνεται από τη συνείδησή του και

την αποστολή του στη λογική του στην «προς πόλεμο προπαρασκευή». Η προετοιμασία

προς πόλεμο είναι καλή ενέργεια, καθόσον τελικό σκοπό έχει την ειρήνη. Οι

στρατιωτικοί με καθαρή συνείδηση οπλίζονται με υπομονή - ελπίδα και ορμούν στον

αγώνα των δυσχερειών του στρατιωτικού βίου εξαιτίας της αγάπης τους προς την


πατρίδα. Από τον Όμηρο έχει αποδείξει ο Έλληνας πολεμιστής - στρατιωτικός ότι δεν

φοβάται την θαλασσοταραχή και τα αλλεπάλληλα χτυπήματα των κυμάτων του πελάγους

της στρατιωτικής ζωής (Λυμπέρης, 2011). Στο Παράρτημα «Α» της παρούσης εργασίας

γίνεται σύντομη ιστορική αναδρομή του ΠΝ.

Το μήνυμα του ήρωα του 1821 Μακρυγιάννη ότι το χρέος προς την πατρίδα

απαιτεί υπερβάσεις, συγκρούσεις και αποδοχή δοκιμασιών, αποτελεί φάρο της

σταδιοδρομίας του στρατιωτικού. Η διαφοροποίηση και διαφωνία του στρατιωτικού με

τη φυσική του ιεραρχία, η αντίσταση σε συμβιβασμούς που αποδοκιμάζει η συνείδησή

του, έχουν επακόλουθο επώδυνο προσωπικό κόστος. Η ηθική αντίσταση είναι πιο

ωφέλιμη στις ΕΔ από το καιροσκοπικό συμβιβασμό και ανυψώνει το κύρος της

στρατιωτικής ηγεσίας και εμπνέει τους νεώτερους στρατιωτικούς (Μπουραντάς, 2005).

Όμως, η καλλιέργεια έντονου αντιστρατιωτικού κλίματος μετά το 1974, λόγω άστοχων

πολιτικών ενεργειών και δημοσίας προσβολής των ΕΔ αμφισβήτησαν τον ρόλο των

στρατιωτικών και τους χαρακτήρισαν «αντιπαραγωγική τάξη». Την αδυναμία δε άσκησης

οικονομικής πολιτικής και διαχείρισης των δημοσίων οικονομικών2, η πολιτική εξουσία

μέσω των ΜΜΕ τις χρέωσαν στις αμυντικές δαπάνες, ως σημαντικό παράγοντα της

σημερινής οικονομικής κρίσης που μαστίζει την χώρα (Δερτιλής, 2016). Επιπρόσθετα, η

μακροχρόνια έλλειψη πολιτικής βούλησης χρήσης στρατιωτικής ισχύος και η χρήση

πρακτικών κατευνασμού για την άσκηση νόμιμων κυριαρχικών δικαιωμάτων

λειτούργησε ως αρνητικός παράγοντας της εικόνας και του ρόλου των ΕΔ.

Το αφιλόπλουτο των στρατιωτικών τους βοηθά να υπηρετήσουν αποτελεσματικά

την πατρίδα. Μεγάλη είναι η ευθύνη Κυβερνήσεων που εθελοτυφλούν στο ότι

αναγκάζονται ορισμένοι στρατιωτικοί να έχουν εξωστρατιωτική απασχόληση για να

καλύψουν τις απαραίτητες βιοτικές τους ανάγκες. Κανείς δεν επιθυμεί να εμφανίζονται

εν ενεργεία και εν αποστρατεία αξιωματικοί σε μισθολογικές καταστάσεις εταιριών και

σε πίνακες εργαζομένων των προμηθευτών του Δημοσίου, ως άλλοι πολυθεσίτες και

πολυάσχολοι. Αυτό οδηγεί στη άλωση της συνείδησης και στην «άλωση της πόλης»

(Λυμπέρης, 2011). Η επιθυμία του κράτους να παραμείνουν οι εκπαιδευμένοι και

έμπειροι αξιωματικοί, ώστε να επιτευχθεί η απόσβεση της επένδυσης που έγινε σε αυτούς

2 «Η Ελλάς, μεταξύ άλλων δανείων, οφείλει και εξήντα εκατομμύρια προς τινας τραπεζίτας. … Επί πολλά

έτη η Ελλάς δεν επλήρωνε τους τόκους αυτού, προφασιζόμενη ότι δεν είχε με τι, και όμως οι τραπεζίτες

των προστάτιδων δυνάμεων (Ρωσίας, Γαλλίας και Αγγλίας) επλήρωνων μέχρις οβολού. Ο είς (τραπεζίτης)

είπε τότε προς τον άλλον : «Έλθετε να εξετάσωμεν, μήπως οι πονηροί αυτοί Έλληνες, έχουν χρήματα δια

να πληρώσουν τους τόκους, και λέγουν ότι δεν έχουν δια να τα φάγουν μεταξύ των ή μήπως σπαταλούν τα

χρήματά των όπου δεν πρέπει, και έπειτα, όταν πρόκειται περί της τιμής και του πουγγίου των, δεικνύουν το

ταμείον των κενό.» (Έλλην Υπαξιωματικός, 1870)


δεν πρέπει να εξαντλείται μόνο στην επινόηση περιορισμών και αντικινήτρων, αλλά να

προχωρά στη διαμόρφωση ευνοϊκού περιβάλλοντος και την χορήγηση κινήτρων και

παροχών, όχι απαραίτητα οικονομικών (Παπανικολάου, 2010).

2.2. Στρατιωτική Εκπαίδευση

Σε έναν κόσμο στην οποία η γνώση συνιστά κυρίαρχη αξία, η βαρύτητα της

παιδείας αυξάνει κατακόρυφα. Τα μελλοντικά στελέχη του δημοσίου τομέα της χώρας

και ειδικότερα των ΕΔ θα πρέπει να έχουν την κατάλληλη παιδεία, η οποία θα τους

εξοπλίζει με τις απαραίτητες αναλυτικές γνώσεις και ικανότητες, θα κινητοποιεί την

αναγκαία «πνευματική περιέργεια», θα αναπτύξει την κριτική και τη συνθετική τους

σκέψη, τον δημιουργικό τους στοχασμό, την φαντασία τους και θα τροποποιήσει στάσεις

και συμπεριφορές, προκειμένου τα στελέχη αυτά στη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους να

έχουν την ευχέρεια με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο να :

Εκτελούν τα καθήκοντά τους με ευσυνειδησία, μεθοδικά, δραστήρια,

αμερόληπτα, συνεργατικά και δίκαια και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες, έργα, και

ευθύνες με θάρρος, ήθος, χαρακτήρα, δύναμη ψυχής και γενναιότητα.

Παρέχουν πρότυπα και υποδείγματα αρχών, αξιών, ήθους, εντιμότητας, αρετής,

ευαισθησίας, αξιοπρέπειας και αλληλεγγύης (Μακρυγιάννης, 1999).

Αντιπαρέρχονται επιτυχώς στις αυξημένες απαιτήσεις της μελλοντικής εποχής, με

δημιουργικότητα, καινοτομικές εφαρμογές, με έγκαιρη και ορθή προετοιμασία.

Εκμεταλλεύονται κατάλληλα, συντονισμένα και διαρκώς τους διατιθέμενους

πόρους του οργανισμού που υπηρετούν, διαφυλάσσοντας τις παραδόσεις του ΠΝ,

προωθώντας τα πλεονεκτήματά του και φροντίζοντας για τις ανάγκες των υφισταμένων.

Ανταπεξέρχονται επάξια στη θέση τους και φροντίζουν για τη βελτίωσή τους.

Αντιμετωπίζουν επιτυχώς τα ποικίλα προβλήματα, δυσχέρειες και αδυναμίες,

αντιλαμβανόμενοι πλήρως την πραγματικότητα, χωρίς να απογοητεύονται από τυχόν

καθυστερήσεις, σφάλματα και παραλήψεις.

Κατορθώνουν να καλύψουν τα υφιστάμενα κενά, σε οποιεσδήποτε τομείς αυτά

παρουσιάζονται, σε σχέση με τις άλλες χώρες του περιβάλλοντός μας.

Έχουν συμμετοχή διαρκή και με ενθουσιασμό στην προσπάθεια για έναν

καλλίτερο αυριανό κόσμο.


Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί του ΠΝ είναι αρμόζον να διαδραματίζουν

πρωταρχικό ρόλο για την κατάλληλη και ολοκληρωμένη προετοιμασία των στελεχών. Η

αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας, οι αλλαγές στο γεωστρατηγικό περιβάλλον, η

διεύρυνση του φάσματος των επιχειρήσεων και οι υποχρεώσεις έναντι των διεθνών

οργανισμών που η χώρα είναι μέλος, παράγουν νέες προκλήσεις, στις οποίες τα στελέχη

του ΠΝ οφείλουν να ανταποκριθούν. Το μελλοντικό πεδίο μάχης θα είναι αλλιώτικο από

τον χθεσινό και ο αξιωματικός προσήκει να ανταπεξέλθει σε καταστάσεις πρωτόγνωρες.

Η έννοια του επαγγελματισμού λαμβάνει νέες διαστάσεις και πέραν της στρατιωτικής

επιστήμης και τέχνης απαιτείται γνώση της τεχνολογίας, των τεχνικών εργαλείων –

μεθόδων (πχ προσομοιώσεις) και σφαιρική γνώση κλασσικών επιστημών. Ικανότητες που

αρμόζει να καλλιεργούνται είναι η διόραση, η φαντασία και το όραμα. Ο πόλεμος σήμερα

δεν κερδίζεται μόνο στον τομέα της στρατιωτικής μάχης, αλλά και στα πεδία της

οικονομίας, των εξωτερικών σχέσεων και της διπλωματίας, της τεχνολογίας, της

εσωτερικής συνοχής των κοινωνιών, της ψυχολογίας, των δελτίων ειδήσεων, των

κινηματογράφων, των θεάτρων, των πανεπιστημίων, των κοινωνικών δελτίων, των

διαδηλώσεων και των βιβλίων.

Απαραίτητο είναι η εκπαίδευση και επιμόρφωση των στρατιωτικών του ΠΝ να

είναι αδιάλειπτη και σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας (Βιδάκης, 2011). Σκοπός και

στόχοι της στρατιωτικής πορείας – ζωής και εκπαίδευσης είναι πρέπον να είναι

(Κυπραίου, 2015) :

Η καλλιέργεια και ανάπτυξη τεχνικών και μηχανικών δεξιοτήτων (Παπανικολάου,

2010) και απόκτηση γνώσεων,

Η παροχή πολύπλευρης ανώτατης επιστημονικής και τεχνικής παιδείας, κρίσιμης

μάζας γνώσεων και αρετών που θα τους ακολουθούν για όλη τη ζωή τους,

Η εμπέδωση βασικής στρατιωτικής τακτικής, μαχητικής ικανότητας και

ψυχολογίας,

Ο σεβασμός και η αγάπη – αγκίστρωση στην οικογένεια, στην κοινωνία, στην

διαφορετικότητα και στις παραδόσεις του ΠΝ, και η αποδοχή της κοινωνικής ευθύνης ότι

είναι «μέλη του ίδιου πληρώματος»,

Η λιτότητα λόγου και ζωής και η εξάσκηση σκληραγωγίας εμπόλεμων συνθηκών,

Η επίτευξη αυτοπεποίθησης, αυτοκριτικής, πνευματικής καλλιέργειας, ευεξίας,

ωριμότητας, σθένους και συνεργατικής αλληλεγγύης,


Η καλλιέργεια πειθαρχίας σε κανονισμούς – ιεραρχία, ψυχραιμίας, ευθύτητας,

ήρεμης και σταθερής υπομονής, καρτερίας, πατριωτικού ζήλου, ακεραιότητας

χαρακτήρα, αμεροληψίας, ανάληψης ευθυνών και υπέρβασης του εαυτού για το

κοινωνικό σύνολο (Τσάτσος, 1993),

Η ανάπτυξη φρόνησης, σωφροσύνης και αρετών απαραίτητων στον μαχητή,

όπως η ολιγάρκεια, η προσήλωση στην αποστολή, η αντοχή σε παρατεταμένη σωματική

δοκιμασία, η λήψη αποφάσεων κάτω από πίεση και κόπωση (Παπανικολάου, 2010),

Η αξιοκρατία, η ορθόδοξη προσέγγιση της διαχείρισης του ανθρώπινου

δυναμικού ότι «ο ηγέτης ηγείται ανθρώπων και όχι μηχανών» (Τσάτσος, 1993) και η

προαγωγή της υπευθυνότητας μέσα από πολλαπλούς ρόλους (Μπουραντάς, 2003),

Η εκπαίδευση και πρακτική εξάσκηση στην τέχνη της ηγεσίας, στρατηγικής του

πολέμου, ναυτικής τέχνης και στην απόκτηση επιστημονικής γνώσης (Τσάτσος, 1993),

Η συγκέντρωση νου, αισθήσεων, εμπειριών, γνώσεων και όλων των δυνάμεών

του για την επίτευξη των εθνικών σκοπών και των επιδιώξεων του έθνους,

Η ενστάλαξη αισθήματος καθήκοντος και αδελφότητας (Παπανικολάου, 2010), η

αποφυγή φαινομένων πλουτισμού και δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας και η γιγάντωση

της ψυχής. Η εξύψωση του ηθικού, κύρους και γοήτρου, τα οποία επίσης

διαμορφώνονται και εκπέμπονται από το αξίωμα, το οποίο αυξάνεται με την άνοδο στην

ιεραρχία και την γοητεία που ασκεί η στολή και η συνολική προσωπική παρουσία,

Ο οπλισμός με σωματικές, πνευματικές και ψυχικές αρετές. Η ανάπτυξη

ελεύθερων προσωπικοτήτων, που φροντίζουν την αρετή τους, ακτινοβολούν και

ευωδιάζουν ήθος, αποτελούν καλό παράδειγμα και ξεχωρίζουν με τη συμπεριφορά και τα

πνευματικά ενδιαφέροντα και όχι με τη στολή τους,

Η επιδίωξη, μέσα από την παιδεία, επέκτασης της σκέψης μακρύτερα από το

«τοπικό» στο οικουμενικό, ώστε να διαβλέπουν τις ευκαιρείς και τους κινδύνους που

δημιουργούνται στη χώρα από τις παγκόσμιες εξελίξεις (Πραστάκος, 2000). Η

σηματοδότηση όρων όπως εταίρος, φίλος, σύμμαχος, ουδέτερος, απειλή, εχθρός και η

αποφυγή βίωσης στην πλάνη, στις υπερβολές και το ψέμα.

2.3. Σκιαγράφηση Στρατιωτικής Ταυτότητας

Οι ΕΔ, προκειμένου να επιτελέσουν τον υψηλό κοινωνικό τους σκοπό, απαιτείται

να στελεχώνονται από ικανά άτομα, κάτω από αδιάβλητες δοκιμασίες επιλογών. Η


εικόνα που έχουν οι σύγχρονες κοινωνίες για τον στρατιωτικό είναι του ειδικού στη βία

και του διαρκώς έτοιμου για τη μάχη (Huntington, 1957). Ο αξιωματικός θα πρέπει να

διαθέτει ταυτόχρονα ισχυρές διαπροσωπικές και πολυπολιτισμικές ικανότητες. Κατά την

διάρκεια της στρατιωτικής ζωής τα στελέχη προσαρμόζονται και συνεχώς εκπαιδεύονται

- επιμορφώνονται, μακριά από προηγούμενες συνθήκες και κοινωνικές νοοτροπίες

πολλαπλών αντιφάσεων και αντιθέσεων, σε αυστηρό και πειθαρχημένο περιβάλλον,

προκειμένου να αποδεχτούν και να αφομοιώσουν τη στρατιωτική ταυτότητα, η οποία

είναι συνυφασμένη με τις στρατιωτικές αρχές και αξίες και τη στρατιωτική επιστήμη. Η

τελευταία περιλαμβάνει επιμέρους γνωστικά αντικείμενα όπως στρατιωτική οργάνωση,

στρατιωτική μόρφωση και εκπαίδευση, στρατιωτική ιστορία, στρατιωτική γεωγραφία

(γεωγραφία πεδίου μάχης – θεάτρου επιχειρήσεων, πολιτική, οικονομική κατάσταση,

πόροι κλπ), στρατιωτική τεχνολογία και στρατιωτική τέχνη (Παπανικολάου, 2010). Με

τη στρατιωτική παιδεία επιτυγχάνεται άριστος συνδυασμός θεωρητικών γνώσεων,

πρακτικών εφαρμογών, καλλιέργεια ήθους και εθνικού φρονήματος. Στη σημερινή εποχή

με έντονο το περιβάλλον του γεωπολιτικού, γεωοικονομικού και γεωενεργειακού

ανταγωνισμού (Βιδάκης, 2016) θεωρείται αναγκαίο οι αξιωματικοί να αποκτούν

πανεπιστημιακή εκπαίδευση και να διαθέτουν μεταπτυχιακό ή ακόμη και διδακτορικό

τίτλο σπουδών (Douglas Young, 1997), να επηρεάζεται θετικά το ηθικό των ΕΔ, να

αξιοποιείται πλήρως ο εξοπλισμός, να αποκαθίσταται η στρατιωτική ισορροπία και να

εξασφαλίζεται η άριστη λύση και όχι μόνο η εφικτή. Στη μεταμοντέρνα περίοδο του 21ου

αιώνα θεωρείται απαραίτητο να συνυπάρχουν στις ΕΔ τρεις τύποι αξιωματικών. Κατ΄

αρχάς ο αναμφισβήτητος ηγέτης – μαχητής, δεύτερον ο αξιωματικός – επιστήμονας, ο

οποίος θα είναι εξειδικευμένος και θα κατέχει πανεπιστημιακούς τίτλους και τρίτον ο

αξιωματικός – πολιτικός / διπλωμάτης, ο εξειδικευμένος στο χειρισμό των ΜΜΕ και στις

περιπλοκές της διεθνούς διπλωματίας (Παπανικολάου, 2010).

Ο στρατιωτικός αποτελεί πρόσωπο αναγνωρισμένου κύρους, επιβολής,

ακεραιότητας χαρακτήρα, αμεροληψίας και ικανότητας. Καθοριστικής σημασίας αρετές

στην αρματωσιά του στρατιωτικού βίου αποτελούν η υπεράνθρωπη δύναμη χαρακτήρα, η

φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, ο αυτοέλεγχος, η εντιμότητα, η εγκράτεια και ο

πνευματικός αγώνας εναντίον των ανθρώπινων παθών, η αυτοσυγκράτηση και

αυτοπειθαρχία (Αριστοτέλης, 1993α), η ταπεινοφροσύνη, η επαγρύπνηση, η αξιοποίηση

της εμπειρίας, η αίσθηση χρέους προς την πατρίδα και τους συντρόφους, η πρόσκτηση

ακαδημαϊκής εκπαίδευσης και τέλος η δια βίου μάθηση και επίτευξη ενός σφαιρικά

ανεπτυγμένου ανθρώπου (Τσάτσος, 1993).


Ο στρατιωτικός οφείλει να κατανοεί ότι ο δρόμος της φύλαξης του τόπου περνάει

από αντιξοότητες, στενοχώριες, λάθη, επιτυχίες, αποτυχίες και χρειάζεται διαρκής

επαγρύπνηση. Το υψηλότερο νόημα του βίου του είναι η διαφύλαξη αλώβητης της

αξιοπρέπειας, της ανιδιοτέλειας, η φύλαξη «Θερμοπυλών» και η ανάβαση προς το

Γολγοθά και τον εκούσιο θάνατο, αν χρειαστεί, για τις αξίες και την πατρίδα. Ο

αξιωματικός, από τις εμπειρίες του που τον έχουν εξελίξει, γνωρίζει ότι όταν δεν

πετυχαίνεις το κέντρο του στόχου σου, πρέπει να γυρίσεις και να ψάξεις την αιτία της

αποτυχίας στον εαυτό σου, γιατί εσύ έχεις την ευθύνη των πράξεών σου (Αριστοτέλης,

1993β). Η ασφάλεια της χώρας συνδέεται σταθερά με την ποιότητα της κοινωνίας και

ιδιαίτερα των ΕΔ. Η ευθύνη και το βάρος της εθνικής ασφάλειας δεν σταματά στις ΕΔ, οι

οποίες λειτουργούν και εκφράζουν την ασπίδα προστασίας και το δόρυ του αμυντικού

συστήματος. Ο στρατιωτικός, πρωτοπόρος και πρότυπο, ως κριτήριο της ορθοπραξίας

των ενεργειών του έχει τη συνείδησή του και τον όρκο του στην πατρίδα και όχι την

επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία των άλλων πολιτών (Λυμπέρης, 2011). Ο στρατιωτικός

βιώνει δημιουργικά έναν επαγγελματικό και έναν ηγετικό χαρακτήρα (Μπουραντάς,

2005), όπου το συμφέρον και η ανάταση της ευτυχίας της κοινωνίας έχει παγιωθεί ως

κατεστημένη συνείδηση και καθολικό γνώρισμα δια βίου (Διαμαντόπουλος, 2015).

2.4. Φιλοσοφία του Αξιωματικού

Ο Πλάτων, στο έργο του Πολιτεία, αναφέρεται στον αξιωματικό, τον οποίο

αποκαλεί «φύλακα» (Πλάτων, 1993). Θεωρεί ότι η επιλογή του στο αξίωμα πρέπει να

γίνεται έπειτα από δοκιμασίες στις θεμελιώδεις αρετές της Φρόνησης, της Σωφροσύνης,

της Δικαιοσύνης και της Ανδρείας3. Προτείνει ότι ο αξιωματικός πρέπει να ενισχύει τα

φυσικά του χαρίσματα με ανώτατη παιδεία, εμπλουτίζοντας την ήδη πολεμική του γνώση

(οπλική και τακτική) με εγκυκλοπαιδικά μαθήματα και μουσική, ώστε να διαθέτει

σφαιρική μόρφωση. Φιλοδοξία του Πλάτωνα ήταν η δημιουργία του φιλόσοφου

στρατηγού / ναυάρχου, όπως και του φιλόσοφου άρχοντα. Ο Πλάτων οραματίστηκε τον

αξιωματικό αρματωμένο με άριστο ήθος και παιδεία4, θα κρίνεται διαρκώς για την

3 Οι Κινέζοι ήδη από το 200 π.Χ. εφαρμόζουν εθνικές αδιάβλητες εξετάσεις για την επιλογή των

αξιολογότερων Δημοσίων Υπαλλήλων που στελεχώνουν την κρατική μηχανή. 4 «Η ηγετική προσωπικότητα του αξιωματικού συνίσταται από τα χαρίσματα της δύναμης και της σοφίας,

προκειμένου οι πράξεις του να οδεύουν σε ευπραξία. Απόδειξη η ύπαρξη ήθους στον αξιωματικό, που

υποστηρίζεται και από τον μύθο που λέει ότι η θεά Αθηνά – συμβολική μορφή της δύναμης και της σοφίας

– πάνοπλη και δυνατή αναδύεται από τη σοφή κεφαλή του θεού Δία».


εξέλιξή του και θα ασχολείται μόνο με την ασφάλεια της πόλης και τη διεξαγωγή του

πολέμου (Διαμαντόπουλος, 2013).

Κατά τον Πλάτωνα ο αξιωματικός σε όλο του το βίο, ως κύριο μέλημα στη

συνείδησή του θα πρέπει να έχει την συμφωνία των λόγων και των ηθικών πράξεών του

και κυρίως το δίκαιο της κοινωνίας υψηλότερα από το προσωπικό του όφελος

(Μακρυγιάννης, 1999). Θεωρεί απαράβατο όρο ότι ο αξιωματικός πρέπει να ζει λιτά, αν

απαιτηθεί τρώγοντας σχεδόν το τίποτε και μακριά από το κυνήγι του πλούτου, καθόσον η

ψυχή του έχει θεϊκή προέλευση και προορισμό. Πιστεύει ότι ο αξιωματικός δεν πρέπει να

επιτρέπει στον εαυτό του πολλά και έντονα «θέλω». Ευδαιμονία του αξιωματικού πρέπει

να είναι η ευδαιμονία της κοινωνίας και η οποία παράλληλα θα πρέπει να τους ανταμείβει

με ξεχωριστές τιμές. Την περίοπτη θέση του αξιωματικού στην κοινωνία αποδέχεται και

ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά (Διαμαντόπουλος, 2013).

Ο Πλάτων θεωρεί ισάξια την γυναίκα αξιωματικό με τον άνδρα και αποδέχεται

την ψυχολογική και κοινωνική ισοτιμία των φύλων. Θέλει τους αξιωματικούς στρατιώτες

του καλού, πατριώτες, προτρέποντάς τους να θεωρούν τη χώρα «σπίτι» τους. Συνιστά να

παραμένουν οι αξιωματικοί σταθερά προσηλωμένοι στο καθήκον τους και μακριά από

εμφυλίους πολέμους και να μεριμνούν για τη συμφιλίωση των αλληλοσπαρασσόμενων

αδελφών. Θέλει τους αξιωματικούς δίκαιους, ώστε να εφαρμόζεται το δίκαιο του

πολέμου (Πλάτων, 1993 ∙Διαμαντόπουλος, 2013).



Κεφάλαιο 3 : Συνταξιοδότηση και Υγεία

3.1. Γενικά

Είναι φυσικό στη ζωή να υπάρχει λύπη, πόνος, έτσι και η είσοδος στην τρίτη

ηλικία, με όλα τα συνεπακόλουθά της. Η συνταξιοδότηση, αποχώρηση του ατόμου από

το επάγγελμα, αποτελεί σημαντική καμπή ορόσημο στη ζωή του, συνέπεια της οποίας

είναι η δημιουργία σημαντικών εσωτερικών ανακατατάξεων και η εμφάνιση

πολυάριθμων προβλημάτων. Είναι η περίοδος της «απώλειας πολλαπλών ρόλων», των

επιπτώσεων στην κοινωνική ζωή και της ψυχολογικής προσαρμογής στη νέα κατάσταση

(Χανιώτης, 1989). Τα άτομα φαντάζονται και αισθάνονται πραγματικά ότι η κοινωνία τα

έχει περιθωριοποιήσει, τα αντιμετωπίζει με εξαιρετική περιφρόνηση και σκληρότητα και

τελικώς τα «συντηρεί». Η αίσθηση της περιθωριοποίησης και ότι αποτελούν

αντιπαραγωγικά μέλη της κοινωνίας, αποτελεί ένα είδος ρατσισμού και οφείλεται στα

στερεότυπα της κοινωνίας, όσον αφορά στην έλλειψη παροχών - υποδομών (DiMatteo et

al, 2011). Η αφυπηρέτηση, η αλλαγή της ταυτότητας και η κατάσταση

επαναπροσδιορισμού της ζωής, φυσικό είναι να προκαλεί δυσκολίες προσαρμογής στην

καθημερινότητα (Malakiosi et al, 1998 ∙ Minichielo et al, 2000).

Πέραν της απώλειας της ενεργούς απασχόλησης, δυνατόν να προκύψει

εκμηδένιση της κοινωνικής ζωής, καθόσον οι περισσότεροι κοινωνικοποιούνται μέσα από

την εργασία τους. Κατά τη συνταξιοδότηση τα άτομα αντιμετωπίζουν εντονότερα την

απομόνωση και τη μοναξιά, χάνουν την επαφή με τους φίλους και οι μεγαλύτεροι λόγω

των προβλημάτων υγείας τους αποκόπτονται από τον κοινωνικό περίγυρο. Όταν κάποιος

συνταξιοδοτείται έρχεται αντιμέτωπος με δυσχέρειες εύρεσης κοινωνικών επαφών και

προσέγγισης νέων προσώπων – σχέσεων (Καφέτσιος, 2005). Η συνταξιοδότηση επίσης

συνδέεται άμεσα με τη δραματική μείωση των εσόδων και της αντιμετώπισης σοβαρών

οικονομικών δυσκολιών, ιδιαίτερα στην παρούσα σοβαρή οικονομική κρίση της χώρας,

όπου κυριαρχεί η αίσθηση της τυπικής πτώχευσης και της καταστροφής. Έρευνες έχουν

καταδείξει τη συσχέτιση οικονομικής ανέχειας και κατάθλιψης και γενικότερα της

ισχυρής σχέσης μεταξύ της απότομης μείωσης του εισοδήματος και της εμφάνισης

ψυχιατρικών διαταραχών (Butterworth et al, 2009 ∙ Scutella et al, 2008).

Επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι το άτομο κατά την περίοδο της

συνταξιοδότησης, η συνηθισμένη αντίδραση που εμφανίζει είναι η κατάθλιψη. Τα άτομα


δε με μη ιδιαίτερα συγκροτημένες προσωπικότητες είναι πιο επιρρεπή (Χανιώτης, 1989).

Σε μελέτη που διενεργήθηκε στη Βρετανία τεκμηριώθηκε ότι οι άνδρες που

συνταξιοδοτούνται πρόωρα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν συμπτώματα

άγχους και κατάθλιψης, σε σύγκριση με άτομα τα οποία συνεχίζουν να εργάζονται

(Buxton et al, 2005). Η συνταξιοδότηση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως κακή / καλή ή

δύσκολη / εύκολη και δεν πρέπει να ιδωθεί μόνο από τα θετικά ή τα αρνητικά

χαρακτηριστικά. Το σίγουρο είναι ότι αποτελεί σημαντική αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου

και απαιτείται μεγάλη ικανότητα προσαρμογής (Κωσταρίδου – Ευκλείδη, 1999).

Ερευνητικά έχει καταδειχθεί η θετική συσχέτιση ψυχοκοινωνικής υγείας και

κοινωνικής ενσωμάτωσης ή απλούστερα η θετική συσχέτιση κοινωνικής απομόνωσης και

εμφάνισης ασθενειών όπως το άγχος, η κατάθλιψη, κ.α. Η ύπαρξη κοινωνικών σχέσεων

επιδρά προστατευτικά στην θνησιμότητα και ειδικότερα των ηλικιωμένων (Cohen et al,

2000). Ρόλος του κοινωνικού δικτύου είναι η βοήθεια, η στήριξη και η κατανόηση που

προσφέρεται από το οικογενειακό περιβάλλον / τους γείτονες / τους φίλους / τους

συναδέλφους στην εργασία, αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις. Το κοινωνικό

δίκτυο μειώνει τα αισθήματα μοναξιάς και κατάθλιψης, περιορίζοντας το άγχος της

καθημερινότητας (Carney et al, 2003), παρέχει πληροφορίες χρήσιμες για την

καθημερινότητα, ενισχύει τα κίνητρα υιοθέτησης συμπεριφορών προσαρμογής, εμποδίζει

την επιδείνωση της υγείας, ενθαρρύνει την ανάληψη υγιεινών τρόπων ζωής και αυξάνει

τις ικανότητες του ατόμου να προσαρμόζεται στο κοινωνικό του περιβάλλον. Οι

απόμαχοι της εργασίας με διάφορες ενασχολήσεις και εθελοντικές εργασίες στην

κοινωνία, αισθάνονται χρήσιμοι και ανταποδίδουν αυτά που τους προσφέρει.

Η σημασία του κοινωνικού δικτύου είναι σημαντική, ιδιαίτερα για τις γυναίκες.

Συνήθως, τα άτομα όταν συνταξιοδοτούνται αναλαμβάνουν την υποχρέωση υποστήριξης

– φροντίδας άλλων μελών της οικογένειας, όπως γονέων, εγγονιών, κλπ. Η επιβάρυνση

αυτή δημιουργεί ανησυχίες και άγχος. Δημιουργεί προβλήματα ύπνου, διατροφής,

κατάθλιψης και αυξημένες πιθανότητες θανάτου. Ο μειωμένος κίνδυνος παρουσίας

καταθλιπτικής συμπτωματολογίας σχετίζεται θετικά με τη συμμετοχή σε δραστηριότητες

ελεύθερου χρόνου (πλέξιμο, κέντημα, μουσικό όργανο, ζωγραφική, αγιογραφία, χορός,

κλπ), σε νοητικές δραστηριότητες (σκάκι, σταυρόλεξο, Sudoku, κλπ) και στην κοινωνική

δικτύωση γενικότερα (Δαρδιώτης, 2011). Ως εκ τούτου είναι τεράστιας αξίας η άτυπη

εργασία που προσφέρουν τα συνταξιοδοτούμενα άτομα.


3.2. Αφυπηρέτηση - Αποχαιρετισμός στα Όπλα

Η πολιτεία με την παιδεία, την αγωγή και τις συνθήκες διαβίωσης στο στρατό

διαμόρφωσε τον αξιωματικό ως τον υπεράνθρωπο του Νίτσε, του Καντ, του Πλάτωνα και

τον ήρωα ημίθεο του Ομήρου. Δημιούργησε έναν ηγέτη ικανό να οδηγήσει την κοινωνία

στην κρίσιμη κατάσταση του πολέμου, προκειμένου να υπάρχει ειρήνη και ελευθερία των

πολιτών. Αντίθετα δεν ενδιαφέρεται για την προετοιμασία του, ώστε ομαλά να διαβεί τον

«Ρουβίκωνα» και να αποδεχθεί την μεταβολή της αποστρατείας του. Η αποστέρηση της

εργασίας αποτελεί σημαντική ψυχολογική μεταβολή και ειδικότερα για τον αξιωματικό, ο

οποίος είχε έντονη πορεία ζωής και απολάμβανε γοήτρου λόγω του αξιώματός του. Ενώ

δημιουργείται κατ΄ αρχήν μία καταξιωμένη προσωπικότητα, αιφνίδια με την αποστρατεία

απογυμνώνεται από το γόητρο του αξιώματος, με σοβαρό κίνδυνο να παρουσιάσει

ψυχολογικούς μηδενισμούς (μειονεξία, μελαγχολία, άγχος, κατάθλιψη, κ.α.). Στην

κατάσταση της αποστρατείας, το άτομο υπάρχει μόνο με τη δύναμη της φυσικής του

προσωπικότητας, καθόσον έχει απολέσει την θεσμική, βρίσκεται στο πρόβλημα

προσδιορισμού των νέων κοινωνικών του προσανατολισμών και εξισορρόπησης σε νέες

ψυχικές καταστάσεις (Διαμαντόπουλος, 2013).

Με την αποστρατεία οι απόμαχοι αξιωματικοί του ΠΝ εξαναγκάζονται τελικά να

διαβούν τον απευκταίο «Ρουβίκωνα» και να περάσουν στην εποχή της αμφισβήτησης και

σε αμιγώς νέα περιβάλλοντα διαφορετικής σταδιοδρομίας μετά τα πενήντα έτη ζωής

τους. Περιορίζεται η προσωπικότητά τους και η αποδοχή της νέας κατάστασης εξαρτάται

από τις προσαρμοστικές ικανότητες του καθενός απόστρατου, με αποτέλεσμα να

εμφανίζονται ψυχολογικές διαταραχές [εξαιτίας της μετάπτωσης από το εργασιακό

ενδιαφέρον και άγχος στην ανία της απραγίας (μελαγχολικές καταστάσεις ή έντονη

προβολή του «Εγώ»)]. Οι ψυχολογικές διαταραχές δυνατόν να ενισχυθούν λόγω του ότι ο

αξιωματικός βρίσκεται από ψυχολογικής άποψης στην απολογητική ηλικία, όπου το

άτομο κάνει απολογισμό της πορείας της ζωής του και ανάλογα αισθάνεται

ικανοποιημένος ή στενοχωρημένος. Υπάρχουν παραδείγματα ατόμων, που

αργοπεθαίνουν ή πεθαίνουν μετά τη συνταξιοδότησή τους και την έλλειψη ουσιαστικού

ενδιαφέροντος, εξαιτίας της ανίας και της αδυναμίας προσαρμογής τους και αντίθετα

άλλα, τα οποία ανανεώθηκαν με την αναπροσαρμογή τους σε νέους κοινωνικούς -

επαγγελματικούς ρόλους.

Παρόλο ότι αναμένεται κάποια στιγμή η ημέρα της αποστρατείας, δεν παύει να

είναι σκληρή, να σηματοδοτεί κομβικό σταθμό στη ζωή του αξιωματικού και χρειάζεται


η απαραίτητη προπαρασκευή. Η ψυχολογική προπαρασκευή θα πρέπει να συνίσταται στο

ότι η αποστρατεία δεν αποτελεί εκμηδένιση της προσωπικότητας ούτε παραίτηση από τη

ζωή και απόσυρση σε άλλα μέρη ώστε να μην τον βρίσκουν, αλλά χρωματίζει με το

πινέλο του Θεόφιλου τη νέα αφετηρία κοινωνικής δραστηριότητας – προσφοράς. Κάθε

συνταξιοδοτούμενο άτομο απαιτείται να γνωρίζει εκ των προτέρων τους κοινωνικούς

τομείς που τον ενδιαφέρουν και ταιριάζουν με την προσωπικότητά του, ώστε να

δραστηριοποιηθεί σε αυτούς. Η εξοικείωση θα είναι ομαλότερη όταν συνειδητοποιήσει

ότι το διάστημα που εργαζόταν ήταν ένας σύντομος – μικρός ήχος φλογέρας που

σταμάτησε και ότι ο νέος ρόλος του πρέπει να είναι το ίδιο ενσυνείδητος και

δημιουργικός (Διαμαντόπουλος, 2013).

Η πραγματικότητα είναι ότι η συνταξιοδότηση αποτελεί σημαντική ψυχολογική

μεταβολή στη ζωή όλων των εργαζομένων και ιδιαίτερα για τα εν αποστρατεία στελέχη

του ΠΝ είναι «ο αποχαιρετισμός στα όπλα» (Χέμινγουεϊ, 1997), αποστερεί το γόητρο από

το αξίωμα και αφαιρεί από την προσωπικότητα ένα σημαντικό βασικό στοιχείο, την

θεσμική ταυτότητα, με κίνδυνο οι απόστρατοι να υποπέσουν σε δυσχερείς ψυχολογικές

καταστάσεις όπως υπερβολική στεναχώρια, άγχος και κατάθλιψη. Απαραίτητο είναι ο

απόμαχος της εργασίας απόστρατος να συνειδητοποιήσει, αποδεχτεί και αναζητήσει νέες

ισορροπίες. Μία διαδικασία επώδυνη η οποία απαιτεί προσαρμοστικές ικανότητες.

Εν κατακλείδι η αφυπηρέτηση είναι σημαντικό σημείο μεταβολής στη ζωή του

στρατιωτικού, μία σκληρή συναισθηματική δοκιμασία και ως εκ τούτου απαιτείται

μεγάλη προσοχή και προετοιμασία. Η αποστρατεία ετεροκατευθύνει την προσωπικότητα

του στρατιωτικού, αλλά δεν την εκμηδενίζει, ούτε την περιορίζει. Οδηγεί σε μεταβολή

από την έντονη εργασιακή δραστηριότητα, αρχικά σε αδράνεια, αλλά δεν είναι

παραίτηση ζωής. Χρονολογικά συμπίπτει με το ψυχολογικό στάδιο του απολογισμού της

πορείας ζωής, όμως είναι δυνατόν να σηματοδοτήσει μια νέα αφετηρία κοινωνικής

δραστηριότητας – προσφοράς και ανάπτυξης (Χέμινγουεϊ, 2013).

3.3. Επιπτώσεις της Αποστρατείας – Μετάβαση από τον «ηρωικό»

στον «μεταηρωικό» ηγέτη

Για τους στρατιωτικούς του ΠΝ η διαδικασία αποδοχής της αποστρατείας,

ιδιαίτερα αν δεν προέρχεται από συνειδητή επιλογή – παραίτηση, είναι δυνατόν να

δρομολογήσει δύσκολες καταστάσεις. Μετά την παρέλευση τριάντα πέντε ετών


υπηρεσίας σε περιβάλλον με στρατιωτική πειθαρχία, αυστηρούς κανόνες, ιεραρχική δομή

και δυνατότητες εξουσίας, η αφυπηρέτηση είναι δυνατόν να βιώνεται και ως «θάνατος»,

κυρίως από τα στελέχη «καριέρας» που επενδύουν σημαντικό χρόνο στην εργασία, στην

μόρφωση και επιμόρφωση και προσδοκίες για την εξέλιξή τους στα ανώτατα κλιμάκια

της ιεραρχίας (Νόμος 2439, 1996). Η αλλαγή της ταυτότητας από τον «ηρωικό» εν

ενεργεία αξιωματικό στον «μεταηρωικό» εν αποστρατεία αξιωματικό5 και απόμαχο της

εργασίας (Παπανικολάου, 2010), πιθανόν να δημιουργήσει δυσκολίες προσαρμογής στην

καθημερινότητα και να έχει δυσάρεστες επιπτώσεις όπως αδράνεια, ανία και άλλα.

Χάνεται η αίσθηση σημαντικότητας και εξουσίας που είχε ο πρώην στρατιωτικός : δεν

είναι πλέον ο Κυβερνήτης και ο Ύπαρχος ΠΠ, ο Διοικητής Μοίρας ΠΠ, ο Διοικητής ΝΥ,

ο Διευθυντής – Τμηματάρχης – Προϊστάμενος Υπηρεσίας και άλλα (Νόμος 1400, 1973).

Πολλές οικογένειες των αποστράτων του ΠΝ, ιδιαίτερα υπό τις παρούσες

οικονομικές συνθήκες των τελευταίων επτά (7) ετών που η χώρα ταλανίζεται από

πρωτόγνωρη οικονομική κρίση και είναι στα πρόθυρα της πτώχευσης, αντιμετωπίζουν

σοβαρά οικονομικά προβλήματα και ορισμένοι μάλιστα «υπερήφανοι» στρατιωτικοί

βρίσκονται κυριολεκτικά στα όρια της φτώχειας και της εξαθλίωσης (Οικονόμου και συν,

2012). Αναφαίρετο δικαίωμα του απόμαχου της εργασίας είναι το κοίταγμα του αύριο με

αισιόδοξο μάτι.

Έρευνες έχουν καταδείξει τον βαθμό επίδρασης της καριέρας του στρατιωτικού

στην προσαρμογή του στην μετέπειτα πολιτική ζωή (Yanos, R, C, 2004). Παρατηρήθηκαν

σημαντικά προβλήματα κατά τη μετάβαση από την εν ενεργεία κατάσταση στην

κατάσταση αποστρατείας και ενσωμάτωσης στην κοινωνία ως απλού πολίτη, που έχουν

άμεση σχέση με την αδυναμία αποσύνδεσης από την στρατιωτική ταυτότητα, όπως είναι

άγχος, θλίψη, θρήνος, κατάθλιψη (Martin et al, 2000). Σε μία προσπάθεια

ελαχιστοποίησης των ψυχοσωματικών επιπτώσεων της αποστρατείας, υιοθετήθηκαν

διάφοροι μέθοδοι προσαρμογής στην κατάσταση της συνταξιοδοτικής ζωής από ειδικούς

επιστήμονες (Harris et al, 2013).

Πρόσφατες μελέτες έχουν καταδείξει ότι όταν οι άνθρωποι εξέρχονται δια παντός

από την αγορά εργασίας βιώνουν μείωση της ψυχικής και σωματικής τους κόπωσης,

καθώς και ελαχιστοποίηση των αγχωδών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Η

συνταξιοδότηση συνδέεται με σημαντική μείωση της κόπωσης εξαιτίας της

5 Πικρή κωμωδία του Αλέκου Σακελλάριου : «Ένας ήρωας με παντούφλες» (1958). Η πραγματίστρια

«στρατηγίνα», με συνεχείς απόπειρες και απεγνωσμένες προσπάθειες επιχειρεί να συνεφέρει τον ιδεαλιστή

βετεράνο σύζυγό της στην ρεαλιστικότητα της μεταπολεμικής κατάστασης.


απομάκρυνσης από την πηγή του προβλήματος που οφείλονταν στο ότι ο εργαζόμενος

έβρισκε την εργασία κουραστική και υπεύθυνη. Δεν έχει διαπιστωθεί ότι η

συνταξιοδότηση επιδρά θετικά ή αρνητικά πάνω σε ορισμένα νοσήματα όπως

αναπνευστικά, διαβήτη, καρδιακές παθήσεις και άλλα (Westerlund et al, 2010).

Οι αλλαγές στο περιβάλλον των ΕΔ και της κοινωνίας, καθώς και η μελέτη

περιπτώσεων άλλων στρατιωτικά, κοινωνικά και οικονομικά προηγμένων χωρών,

καθιστούν επιτακτική την ανάγκη αλλαγών του κλασσικού προτύπου του Έλληνα

στρατιωτικού και απόστρατου και την καθιέρωση ενός νέου υγιούς προτύπου βασισμένου

στις σύγχρονες ανάγκες, λαμβανομένου υπόψη του σημερινού και του μελλοντικού

κοινωνικού – οικονομικού και τεχνολογικού περιβάλλοντος. Το σίγουρο και ωφέλιμο

είναι ότι η συνταξιοδότηση προσφέρει περισσότερο ελεύθερο χρόνο στους αποστράτους,

προκειμένου να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που αποκαθιστούν την φυσική

κατάσταση, όπως είναι η σωματική άσκηση, αλλά και η προσφορά στην κοινωνία, όπως

είναι η εθελοντική συμμετοχή σε συλλόγους και σωματεία.

3.4. Βελτίωση Καθημερινότητας Αποστράτων

Ο απόμαχος της εργασίας πρώην στρατιωτικός βρίσκεται στην αναζήτηση του

δρόμου της ανάτασης της χαράς και της βαθειάς γαλήνης που συνδέεται με την ευτυχία.

Παίρνοντας παράδειγμα από τους προηγούμενους αξιωματικούς που αποστρατεύτηκαν, ο

άρτι συνταξιούχος γνωρίζει ότι τώρα είναι η περίοδος της απόλυτης αλλαγής προσέγγισης

στη ζωή του, της αναπροσαρμογής και της νέας οργάνωσης και νοηματοδότησης της

ζωής του. Τα άτομα, γενικά, που έχουν ελεύθερο χρόνο στην καθημερινότητά τους

επιλέγουν συχνά ευχάριστες δραστηριότητες. Βρίσκουν χρόνο για χαλάρωση και

αποφόρτιση από την ένταση της καθημερινότητας. Ορισμένοι θεωρούν ότι η ενασχόληση

με κάτι πέρα από τις υποχρεώσεις είναι απώλεια χρόνου, καθόσον – κατά την γνώμη τους

– δεν παράγεται κάτι ωφέλιμο και εποικοδομητικό. Άλλοι πιστεύουν ότι απαιτούνται

χρήματα για την ενασχόληση με χαρούμενες δράσεις. Οι δραστηριότητες ελεύθερου

χρόνου, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν και λίγα λεπτά, είναι ευχάριστο διάλλειμα στην

καθημερινότητα, κάνουν τη σπίθα φλόγα ευδαιμονίας, πλουτίζουν τη ζωή με χαρά και με

μεγάλα οφέλη στην ψυχική και σωματική υγεία, δίχως την ανάγκη σπατάλης οικονομικών

πόρων. Ιδιαίτερα, άτομα με ελεύθερο χρόνο, όπως οι απόστρατοι ΠΝ, ωφελούνται

σημαντικά από τις δραστηριότητες αυτές. Συμπληρώνοντας το πρόγραμμά τους με


απολαυστικές ενασχολήσεις, γεμίζουν με πολλά ερεθίσματα τις ημέρες τους και

διανθίζουν με νόημα το βαρετό καθημερινό πρόγραμμα.

Πολλοί αξιωματικοί όταν εξέρχονται των τάξεων του ΠΝ χάνουν το ενδιαφέρον

τους για τη ζωή. Πιστεύουν ότι δεν μπορούν να είναι πλέον παραγωγικοί και δεν γεμίζουν

τις ώρες που πριν να συνταξιοδοτηθούν εργάζονταν. Αντίθετα μπορούν να οργανώσουν

μεθοδικά τον εαυτό τους και τη ζωή τους. Τους δίνεται η δυνατότητα να συνεχίσουν τον

αγώνα στο στίβο της ζωής μέσα από άλλο μετερίζι, έμπλεοι ενθουσιασμού, γνώσεων και

εμπειριών της πρώην στρατιωτικής καριέρας τους. Οφείλουν να αποδιώξουν από πάνω

τους τα όποια σύννεφα που τους καταθλίβουν, να ξαναγεννηθούν, να πραγματοποιήσουν

την απαραίτητη εσωτερική ενδοσκόπηση – διαδρομή και να στήσουν ένα οικοδόμημα

σκέψεων που θα φέρει την ευτυχία. Οι απόστρατοι μπορούν να συνεχίσουν δημιουργικά

και παραγωγικά τη ζωή τους, «χρυσώνοντας το χάπι της αποστρατείας», εντάσσοντας

στο πρόγραμμά τους πρόσφορες δραστηριότητες και πρόσχαρες δράσεις. Κατ΄ αρχήν

δύνανται να αφοσιωθούν περισσότερο στην οικογένειά τους και να αφιερώσουν

περισσότερο χρόνο σε συγγενείς και φίλους. Να τακτοποιήσουν οικονομικές και λοιπές

εκκρεμότητες τις οποίες είχαν σκόπιμα παραμελήσει λόγω του υψηλού φόρτου εργασίας

τους. Είναι σε θέση, ανάλογα με τις γνώσεις, την εμπειρία και τα ενδιαφέροντά τους, να

προσφέρουν εθελοντικά σε συγκεκριμένους οργανισμούς, ενώσεις, να συγκροτήσουν

ομάδες οι οποίες θα συνδράμουν συνανθρώπους, συναδέλφους τους ή και ζώα που

χρήζουν βοήθειας. Έχουν την ικανότητα να συμμετέχουν και σε άλλες ομαδικές

εκδηλώσεις όπως ταξίδια, ορειβασίας, περιπάτους, χορωδίας, θεατρικές ομάδες ή να

ασχοληθούν με ατομικές δραστηριότητες που τους εκφράζουν και να χαλαρώνουν και να

δημιουργούν όπως γυμναστική, ζωγραφική, μουσική, κηπουρική, αγιογραφία κλπ.

Επιπρόσθετα, έχουν την ευχέρεια να ασχοληθούν με τα κοινά, μετέχοντας σε συλλόγους,

στην τοπική αυτοδιοίκηση, κ.α.

Τα οφέλη από την συμπερίληψη στο πρόγραμμα της καθημερινότητας των

αποστράτων με δραστηριότητες που ικανοποιούν είναι σημαντικά και διακρίνονται σε

κοινωνικά, ψυχολογικά και σωματικά, όπως παρακάτω :

α. Κοινωνικά οφέλη. Ομαδικές δράσεις προσφέρουν στους αποστράτους την

δυνατότητα να έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα, να γνωρίζουν νέους φίλους, να

αναπτύξουν κοινωνικές ενέργειες – δράσεις (Αριστοτέλης, 1993) και να δεχθούν

υποστήριξη από άτομα που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και δυσκολίες. Έτσι, η

αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους αυξάνεται και ενισχύεται η αλληλοϋποστήριξη.


β. Ψυχολογικά οφέλη. Πράξεις που δίνουν χαρά, διώχνουν τα … σύννεφα και

βοηθούν στη δημιουργικότητα, ανεβάζουν τη διάθεση και συντελούν στην απομάκρυνση

των αγχών της καθημερινότητας και στη μείωση των συνεπειών του χρόνιου άγχους.

Επιπλέον, συνεισφέρουν στην προσωπική ανάπτυξη και στην βελτίωση της ποιότητας

ζωής. Η συμμετοχή σε ευάρεστες κινητοποιήσεις, προσφέρει σημαντικά στην πίστη ότι η

ηλικία δεν τους έχει αφοπλίσει και η κούραση δεν τους έχει καταβάλλει αρκετά γρήγορα

(Σινουέ, 2010), βοηθά καταλυτικά στην πρόληψη και ανάρρωση από την κατάθλιψη,

οπλίζοντας την αυτοπεποίθηση και την ενεργοποίηση του αποστράτου. Έρευνες

καταδεικνύουν ότι προσθέτοντας στο καθημερινό τους πρόγραμμα κάποιες ευφρόσυνες

πράξεις τα άτομα έχουν λιγότερη ανάγκη ξεκούρασης, παραμονής στο κρεβάτι και

λιγότερα παράπονα για ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι χαρούμενες και πολύμορφες

δραστηριότητες βοηθούν τα άτομα να αποσπάσουν την προσοχή τους από δυσάρεστα ή

στρεσογόνα ερεθίσματα, ώστε να εστιάσουν με καθαρότερο μυαλό και λιγότερη ένταση

στις δυσκολίες, έχοντας καλύτερο έλεγχο της κατάστασης.

Σωματικά οφέλη. Έρευνες κατέδειξαν ότι άτομα που επιλέγουν ενέργειες που

περιλαμβάνουν σωματική άσκηση, όπως τρέξιμο, περπάτημα, ορειβασία, πεζοπορία,

γιόγκα παρουσιάζουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση, καλύτερο κάρδιο-αναπνευστικό

σύστημα, λιγότερα μυοσκελετικά προβλήματα, καλύτερους δείκτες αίματος (χοληστερίνη

κλπ) και διατήρηση ή ακόμη και βελτίωση του σωματικού βάρους. Ιδιαίτερα, το

περπάτημα και η πεζοπορία συμβάλλουν στην πρόληψη σημαντικών δυσκολιών που

σχετίζονται με τους ενήλικες και τα άτομα τρίτης ηλικίας.

Υπάρχουν πολλών ειδών απολαυστικών δραστηριοτήτων για τους απόστρατους

που δημιουργούν ευχάριστο συναίσθημα και ικανοποιούν ανώτερες ψυχικές και

σωματικές ανάγκες. Ο κατάλογος είναι μακρύς. Δύνανται να διακριθούν στις παρακάτω

κατηγορίες :

α1. Ενέργειες αποφόρτισης, όπως το τρέξιμο, γιόγκα, ενδοσκόπηση και

διαλογισμός, τα οποία προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από το άγχος και δίνουν στον

ενδιαφερόμενο την δυνατότητα να εστιάσει και εδραστεί στις υποχρεώσεις του.

α2. Πράξεις βελτίωσης της διάθεσης και το άδειασμα από καταστρεπτικά και

προβοκατόρικα συναισθήματα του άγχους και του στρες, έμφαση στην εσωτερική

διαδρομή, όπως η παρακολούθηση μιας κωμικής θεατρικής παράστασης, μιας μουσικής

εκδήλωσης ή αθλητικών αγώνων (μπάσκετ, ποδοσφαίρου κλπ).

α3. Δράσεις ενίσχυσης της συντροφικότητας, όπως μία συνάντηση με φίλους για

καφέ ή για απλή βόλτα.


Ορισμένα παραδείγματα θελξικάρδιων δραστηριοτήτων για την σύνθεση

«ενοχλητικά» ευτυχισμένων απόμαχων της εργασίας και μερικά από τα οφέλη που

προσφέρουν –εκτός της ψυχαγωγίας, της απόλαυσης και της χαλάρωσης- για τους

αποστράτους του ΠΝ αναγράφονται παρακάτω :

α. Συμμετοχή σε ομάδες. Είναι ωφέλιμος ο συγχρωτισμός με άλλους ανθρώπους,

διότι μαθαίνουμε από τους άλλους ανθρώπους, από την παρατήρηση των άλλων

ανθρώπων, από τη συζήτηση με τους άλλους ανθρώπους, είτε εκπεφρασμένη με λόγια

είτε αλλιώς. Η συμμετοχή σε ομάδες περιπάτου, εκδρομών, πεζοπορίας, αναρρίχησης,

ορειβασίας βοηθούν εξόχως στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, στην ανάπτυξη της

ομαδικότητας και της συνεργασίας, στη βελτίωση της διάθεσης, στην αλλαγή εικόνων,

στην αναπνοή καθαρού αέρα και στην επαφή με τη φύση (Χέμινγουεϊ, 2013). Πέραν των

ανωτέρω η συμμετοχή σε ομάδες προστασίας του περιβάλλοντος αποτελεί καθήκον και

υποχρέωση απέναντι στις επερχόμενες γενεές.

β. Διά Βίου Μάθηση. Η παρακολούθηση σεμιναρίων – διαλέξεων σε

Πανεπιστήμια ή συλλόγους για την γνωριμία με νέους λεωφόρους γνώσεων, όπως η

συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα των Δήμων, η ακρόαση διαλέξεων σε Λαϊκά

Πανεπιστήμια και φιλολογικούς συλλόγους («Παρνασσός» κ.α.), η φοίτηση σε

Πανεπιστήμια (για προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές ή και διδακτορικό), η

παρακολούθηση διαδικτυακών μαθημάτων Πανεπιστημίων (όπως η πλατφόρμα mathesis

του Πανεπιστημίου Κρήτης κλπ).

γ. Συγγραφή. Η εντρύφηση στο γράψιμο ιστοριών, μυθιστορημάτων, ποίησης, η

αρθρογραφία σε ημερήσιο ή περιοδικό τύπο με θέματα κυρίως γεωπολιτικού

ενδιαφέροντος ή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συντελεί στη βελτίωση της επικοινωνίας

και της ανταλλαγής σκέψεων, ιδεών, εμπειριών και γνώσεων.

δ. Νοητικής προσπάθειας. Ενέργειες που απαιτούν νοητική προσπάθεια, όπως

παιχνίδια γνώσεων, το σταυρόλεξο, το Sudoku, το σκάκι ενισχύουν τη διατήρηση και τη

βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας. Επιπλέον, η εκμάθηση ξένων γλωσσών (με

δάσκαλο ή άνευ διδασκάλου) συμβάλλει στη διατήρηση της καλής γνωστικής λειτουργίας

και ευνοεί τη γνωριμία με διαφορετικούς πολιτισμούς.

ε. Συμμετοχή σε παγκόσμια παιχνίδια, όπως σε διεθνή παιχνίδια μέσω Internet.

Περιλαμβάνει περιπέτεια, εξερεύνηση, αυξάνει το ενδιαφέρον και επιβοηθεί στην

ανάπτυξη στρατηγικών δεξιοτήτων.

στ. Τέχνες. Η μέθεξη στις τέχνες εξοστρακίζει από τη ζωή τα θολά τοπία της

απαισιοδοξίας. Η ενεργοποίηση του απόμαχου της δουλειάς στη ζωγραφική (Πάραμον,


1988 ∙ Πάραμον, 1998), στη μουσική, στο θέατρο, στο χορό αποτελεί τρόπο

δημιουργικής έκφρασης των συναισθημάτων, σκέψεων, εμπειριών του και συγχρόνως του

προσφέρει ψυχαγωγία και χαλάρωση.

ζ. Αθλητισμός. Η αφιέρωση στον αθλητισμό, όπως τρέξιμο, ιππασία, κολύμβηση,

ορειβασία, σκι, γιόγκα βοηθά τα μέγιστα στη διατήρηση και βελτίωση της σωματικής

υγείας, τη διατήρηση του βάρους του σώματος, τη μείωση μυοσκελετικών προβλημάτων,

τον διαλογισμό και την απόλυτη εσωτερική ενδοσκόπηση. Η συμμετοχή δε σε ομαδικά

αθλήματα, όπως βόλεϊ, ποδόσφαιρο συντελεί στην ενίσχυση της κοινωνικότητας και την

ανάπτυξη και βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων.

η. Φωτογραφία. Η κινητοποίηση του μετέχοντα στη δράση αυτή του δίνει άλλο

νόημα και διαφορετική οπτική για τη ζωή. Από την φωτογράφηση αγαπημένων

προσώπων, φίλων, όμορφων στιγμών, τοπίων, εικόνων του δίνεται η δυνατότητα να δει

τη ζωή με άλλη προσέγγιση.

θ. Κατασκευές. Πράξεις, όπως δημιουργία κοσμημάτων, διακοσμητικών

αντικειμένων, μικρό-επίπλων, γλυπτών, ραπτική, πλέξιμο και μοντελισμός συμβάλλουν

σημαντικά στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας και στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης.

Τα έργα αυτά γίνονται ωραία δώρα για αγαπημένα πρόσωπα και φίλους.

ι. Μαγειρική και Ζαχαροπλαστική. Η ενασχόληση με τα ανωτέρω έχει αγχολυτικά

αποτελέσματα, συμβάλλει στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας και τον πειραματισμό με

νέες γεύσεις και την υιοθέτηση υγιεινότερων διατροφικών συνηθειών.

ια. Ψάρεμα. Προσφέρει σημαντικά οφέλη σε πολλά επίπεδα της ζωής του

απόμαχου της εργασίας στρατιωτικού. Οι απόστρατοι κάθε ηλικίας και μόρφωσης και

των δύο φύλλων, που αγαπούν τη φύση και λατρεύουν τη θάλασσα θα χαίρονται να

επιδίδονται σε αυτό το έργο, από την ξηρά, ή από πλωτό μέσο (Χέμινγουεϊ, 2013 ∙

Ρηγόπουλος, 2002).

ιβ. Κηπουρική. Είναι ευεργεσία και θεάρεστο έργο η ενσωμάτωση του ατόμου με

τη φύση, με τη γλυκιά και ήρεμη αποδοχή της φύσης και της άντλησης σοφίας από τη

φύση. Το φύτεμα, η καλλιέργεια φυτών και οπωροκηπευτικών και η διατροφή με

βιολογικά τρόφιμα του ιδίου, των αγαπημένων του προσώπων και των φίλων του. Θα

αποτελέσει ανεκτίμητο δώρο η κατασκευή και δημιουργία ενός όμορφου κήπου ή ωραίου

μπαλκονιού, ώστε να απολαμβάνει από εκεί τις ηλιόλουστες ημέρες μόνος του ή με

παρέα και να είναι περήφανος για το έργο του.

ιγ. Συμμετοχή σε βόλτες. Οι βόλτες με αγαπημένα πρόσωπα στο δάσος, στην

παραλία, η διοργάνωση πικνίκ σε ένα πάρκο, βελτιώνουν την διάθεση και συμβάλλουν τα


μέγιστα στη χαλάρωση από το καθημερινό άγχος, τη βίωση χαρούμενων στιγμών και την

ενίσχυση των μεταξύ των δεσμών.

Τεράστια σημασία έχει οι δράσεις για να είναι ευάρεστες, να επιβοηθούν και να

επιδρούν θετικά στη ζωή του απόστρατου του ΠΝ, θα πρέπει ο ίδιος να τις έχει επιλέξει

σχολαστικά, εμπεριστατωμένα, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες, στα

ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και τις δεξιότητές του. Γιατί η δραστηριότητα θα πρέπει να

ικανοποιεί τη δημιουργικότητα, την χαλάρωση, την αποφυγή των δυσάρεστων

συναισθημάτων της καθημερινότητας και την ευφορία.

3.5. Αξιοποίηση Αποστράτων

Κάθε χρόνο αποστρατεύονται ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί του ΠΝ με

βαθμό Πλοιάρχου μέχρι και Αντιναυάρχου. Ο μέσος όρος της ηλικίας αποστράτευσης

είναι περί τα 52 έτη (Σακαγιάννης, 2010). Πάμπολλοι είναι οι λόγοι αποστρατείας, όπως

ολοκλήρωση 35ετίας, ανεπιθύμητη μετάθεση, μη περαιτέρω εξέλιξη, λόγοι υγείας,

αλλαγές στο μισθολογικό – συνταξιοδοτικό πλαίσιο, οικογενειακά προβλήματα,

δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες, ύπαρξη άλλης επαγγελματικής

απασχόλησης και ορισμένες φορές ο εξαναγκασμός σε παραίτηση. Αντίθετα ο κανόνας

συνταξιοδότησης στο δημόσιο τομέα όσο και στον ιδιωτικό τομέα είναι μεταξύ 60 και 67

ετών. Βασική αιτία της πρόωρης συνταξιοδότησης είναι η αυστηρή εφαρμογή της

επετηρίδας για λόγους εθιμικούς, σύμφωνα με την οποία ο αξιωματικός δεν μπορεί να

τεθεί υφιστάμενος κάποιου αξιωματικού που ήταν νεώτερός του στην ιεραρχία – και ο

οποίος ίσως περισσότερο για λόγους πολιτικούς προτιμάται - και το ότι έχει μέχρι τότε

συντάξιμη υπηρεσία τριάντα πέντε ετών, καθώς και το ότι συγκεκριμένες θέσεις απαιτούν

φυσικές ικανότητες και ψυχικές δυνάμεις που δεν αντιστοιχούν σε μεγαλύτερη ηλικία.

Με την προαγωγή συγκεκριμένου, οι υπόλοιποι που είχαν εισέλθει στη ΣΝΔ την ίδια

ημερομηνία και ήταν αρχαιότεροι στην επετηρίδα, αποστρατεύονται ακουσίως. Τα

τελευταία έτη η ανωτέρω τακτική έχει μερικώς ατονήσει, καθόσον είναι στη διακριτική

ευχέρεια του ΠΝ, ένα μέρος των αρχαιοτέρων να μην αποστρατεύονται αλλά να

κρίνονται ως διατηρητέοι και η περίπτωσή τους να εξετάζεται σε επόμενη ετήσια κρίση.

Το επιστέγασμα των ετήσιων αποστρατειών είναι ότι το ΠΝ στερείται το ζωογόνο αίμα

των έμπειρων αξιωματικών αδίκως και ορισμένες φορές ανωμάλως και βιαίως για λόγους

που εξυπηρετούν την πολιτική εξουσία.


Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν (Αριστοτέλης, 1993α) και ως εκ τούτου τα πάντα

συνηγορούν στην αποδοχή και συμμετοχή των αποστράτων στη συνέχιση της

σταδιοδρομίας τους στην κοινωνία από άλλο μετερίζι. Αδιάψευστη πραγματικότητα

αποτελεί η διαπίστωση ότι οι απόστρατοι του ΠΝ αποτελούν άτομα ειδικού βάρους και

ότι από τις τάξεις των αποστράτων του ΠΝ διαχρονικά ξεπήδησαν κορυφαίου

πνευματικού, κοινωνικού, επιστημονικού και πολιτικού αναστήματος φυσιογνωμίες.

Πρώην αξιωματικοί οι οποίοι καλλιέργησαν τις γνώσεις και τις εμπειρίες από το ΠΝ,

εξελίχθηκαν και προσέφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στο έθνος. Και αυτό γιατί ο

απόμαχος της εργασίας είχε ως αρχή του όταν ήταν στην ενέργεια να βελτιώνεται

συνεχώς, να παράγει και να αναδεικνύει αρετές. Διαθέτει τις αξίες της εντιμότητας,

ακεραιότητας, ειλικρίνειας, ευγένειας, εργατικότητας, αποτελεσματικότητας και

αξιοπρέπειας. Επιδεικνύει φιλομάθεια και μελέτη της ιστορίας των προγόνων του και των

διαχρονικών αξιών τους. Ποσοστό 30% των αξιωματικών είναι απόφοιτοι

πανεπιστημίων, ενώ όλοι οι αξιωματικοί για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του

επαγγέλματός τους συμμετέχουν σε σεμινάρια μετεκπαίδευσης - επιμόρφωσης και

ιδιαίτερα σε τεχνολογίες αιχμής (επικοινωνίες, πληροφορική, κατασκευές, οικονομικά,

εφοδιασμό, management κλπ). Σημαντικό ποσοστό αξιωματικών γνωρίζουν πάνω από μία

ξένη γλώσσα και έχει ταξιδέψει σε άλλες χώρες για εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς

λόγους. Διαθέτουν πλούσια επιτελική εμπειρία και υψηλού επιπέδου διοικητικές

ικανότητες, καθόσον σε όλα τα βαθμολογικά επίπεδα η πλειονότητα αναλαμβάνει τη

διοίκηση μικρών και μεγάλων μονάδων. Η κατάσταση δε της υγείας τους είναι από καλή

έως άριστη, κυρίως λόγω των αυστηρών υγειονομικών εξετάσεων για την είσοδο και

παραμονή τους στο στράτευμα και την καθημερινή τους σωματική άσκηση. Είναι

κατηγορία μισθωτών που έχουν τουλάχιστον δέκα χρόνια μικρότερη ηλικία

συνταξιοδότησης σε σχέση με την πλειονότητα των υπολοίπων μισθωτών, ενώ

βρίσκονται σε πολύ ανώτερο επίπεδο από το μέσο όρο γενικής μόρφωσης,

επαγγελματικής εκπαίδευσης και εμπειριών.

Αποστρατευόμενοι οι αξιωματικοί τερματίζουν απότομα και οριστικά την έντονη

δραστηριότητα που είχαν και σταματούν να επωμίζονται σημαντικές ευθύνες που

επέβαλε η εκτέλεση των καθηκόντων τους. Παρόλα αυτά όμως αισθάνονται ότι μπορούν

για πολλά χρόνια ακόμη να είναι δραστήριοι με υψηλή αποδοτικότητα και ορισμένοι (πχ

γιατροί κλπ) συνεχίζουν την προσφορά και την αφιέρωσή τους στην επιστήμη τους. Η

«κοινωνική» ομάδα, στην οποία εντάσσονται πλέον υποχρεωτικά, δεν αποτελεί υποομάδα

εκείνης όπου ανήκουν ως εν ενεργεία αξιωματικοί. Η νέα «κοινωνική» ομάδα διέπεται


από ελάχιστους τυπικούς κανόνες, η επικοινωνία είναι περιορισμένη ανάμεσα στα μέλη

και οι ρόλοι είναι πολύ λίγο διαφοροποιημένοι και ιεραρχημένοι. Με την αποστρατεία

τους οι αξιωματικοί ως συνταξιούχοι τοποθετούνται σε τελείως διαφορετικό περιβάλλον,

όπου η προσοικείωση είναι πολύ δύσκολη.

Οι απόστρατοι έχουν δύο επιλογές. Η μία επιλογή συνίσταται σε αποχή από κάθε

επαγγελματική δραστηριότητα και η δεύτερη στη συνέχιση της απασχόλησης σε

διαφορετική εργασία. Η πρώτη είναι η πιο επικίνδυνη, γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος

μετάπτωσης σε πλήρη απραξία. Λιγότερο προβληματική είναι η κατάσταση κατά την

οποία οι απόστρατοι συνεχίζουν να δουλεύουν με αντάλλαγμα την προσωπική

ικανοποίηση ότι συνεχίζουν να προσφέρουν χρήσιμο παραγωγικό έργο στην κοινωνία και

ταυτόχρονα συμπληρώνουν το εισόδημά τους, που αποτελείται από περιορισμένης

αγοραστικής δύναμης σύνταξη6.

Δημιουργούνται κοινωνικές αναστολές για πολλές θέσεις εργασίας μετά την

αποστρατεία εξαιτίας της υψηλής θέσης και του μεγάλου γοήτρου και κύρους που υπήρχε

εν ενεργεία. Η απασχόλησή τους πρέπει να είναι περίπου σύμμετρη με το βαθμό και τις

θέσεις ευθύνης που είχαν όταν ήταν εν ενεργεία. Άλλη δυσχέρεια είναι ότι δεν έχουν την

εμπειρία και την νοοτροπία ένταξής τους στην «ελεύθερη» αγορά εργασίας, η οποία

επιτείνεται και από την απότομη αλλαγή περιβάλλοντος. Ανασταλτικοί παράγοντες της

απασχόλησης των αποστράτων αποτελούν οι αντιρρήσεις πολλών ότι η απασχόληση των

συνταξιούχων αποστερεί κρίσιμες θέσεις εργασίας για τους νέους και διογκώνει

υπέρμετρα την ανεργία. Η πραγματικότητα είναι ότι η πληρέστερη αξιοποίηση της

ελλειμματικά προσφερόμενης ειδικευμένης εργασίας και διοικητικής εμπειρίας ενισχύει

την παραγωγικότητα της οικονομίας, δημιουργεί και αυξάνει τις θέσεις εργασίας.

Τα ψυχολογικά προβλήματα και τα αισθήματα πικρίας που προκαλούνται στους

απόστρατους επειδή δεν τους δίνεται η δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις ικανότητες και

εμπειρίες τους έχουν δυσμενή επίδραση στο ηθικό των εν ενεργεία στελεχών του ΠΝ και

επηρεάζουν αρνητικά τους νέους που επιλέγουν το επάγγελμα που θα σταδιοδρομήσουν.

Οι αξιωματικοί του ΠΝ έχουν μεγάλο κοινωνικό κύρος και βαρύτητα στην ελληνική

κοινωνία. Όμως, ενώ το ΠΝ είναι δημοφιλές σε μεγάλες πληθυσμιακές κατηγορίες, ο

αριθμός των νέων που επιθυμούν να σταδιοδρομήσουν στο ΠΝ συνεχώς μειώνεται, παρά

6 Στη σημερινή μεγάλη οικονομική κρίση της χώρας, λόγω της τεράστιας ανεργίας, έχουν ληφθεί από την

Κυβέρνηση θεσμικά μέτρα περιορισμού της απασχόλησης για τους συνταξιούχους. Ως εκ τούτου η

επιπλέον αύξηση των εισοδημάτων των συνταξιούχων μέσω εργασίας είναι απολύτως αδύνατη. Η μόνη

διέξοδος είναι η εύρεση απασχόλησης στο εξωτερικό (πχ Κύπρος, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Γαλλία,

Αγγλία, Κατάρ, Ιράκ, Αυστραλία, Αμερική, Καναδάς κλπ).


την οικονομική κρίση και τα τεράστια προβλήματα σταδιοδρομίας όλων των

επαγγελματικών τάξεων (επιστημόνων, τεχνικών, τεχνών κλπ). Με την άρση εμπόλεμης

κατάστασης με την Αλβανία οι αξιωματικοί είναι πλέον ελεύθεροι να παραιτούνται μετά

από ορισμένα έτη από την ένταξή τους στο ΠΝ. Το ήρεμο ρεύμα εξόδου έγινε ορμητικό

ποτάμι αποχώρησης ικανών και έμπειρων αξιωματικών από το ΠΝ με την έναρξη της

οικονομικής κρίσης στη χώρα. Το ρεύμα αυτό βέβαια αρχίζει μετά τα επτά έτη της

οικονομικής κρίσης να αντιστρέφεται μερικώς λόγω των σοβαρών περικοπών των

συντάξεων σε σχέση με τους μισθούς. Επιπρόσθετα, ενυπάρχει ο κίνδυνος προσέλκυσης

νέων με «εμπορεύσιμα» προσόντα στις καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας της

ελεύθερης αγοράς, προκαλώντας σημαντικό κόστος και ανεπανόρθωτη ζημία στο ΠΝ.

Πολλοί απόστρατοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν την μετάπτωση από την

έντονη δραστηριότητα στην πλήρη επαγγελματική αδράνεια, ενεργοποιούνται σε

διάφορες ομοιοεπαγγελματικούς, εκπολιτιστικούς, συνδικαλιστικούς, μορφωτικούς κλπ

συλλόγους. Είναι σημαντική η κοινωνική χρησιμότητα της συμμετοχής σε συλλόγους και

οργανώσεις, καθόσον πέραν των άλλων απαιτεί μεγάλη ζωτικότητα, συμβάλλοντας στη

βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η ενασχόληση και η ενεργή κάθοδος στην «πολιτική

κονίστρα» δεν προσελκύει, τα τελευταία έτη, αξιόλογο αριθμό αποστρατευμένων

αξιωματικών. Η μη ανιχνεύσιμη πλειονότητα των αποστράτων, επιδιώκουν να

αξιοποιήσουν τα προσόντα τους με την ενασχόλησή τους σε διάφορες διοικητικές και

άλλες εργασίες, που άπτονται των γνώσεων, των εκπαιδεύσεων και των εμπειριών τους.

Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του πλοίου USS SLATER DE 766 του

Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Ένα από τα 563 παρόμοια πλοία που κατασκευάστηκαν

μεταξύ του 1943 και του 1945 και το οποίο υπηρέτησε στο θέατρο του Ατλαντικού και

του Ειρηνικού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Β΄ ΠΠ). Το ανωτέρω πλοίο δόθηκε στην

Ελλάδα στα πλαίσια του σχεδίου Μάρσαλ και μετονομάστηκε σε «D 01 ΑΕΤΟΣ».

Παρέμεινε στις ελληνικές θάλασσες μέχρι το 1991. Με έξοδα –έρανο μεταξύ των

συστρατιωτών τους- και μέριμνα των βετεράνων αμερικανών ναυτών του Β΄ ΠΠ

μεταφέρθηκε στο Albany της Ν. Υόρκης, ανακαινίστηκε με έξοδα και εθελοντική

προσωπική εργασία των εν λόγω βετεράνων και από το 1993 μέχρι και σήμερα λειτουργεί

ως μουσείο στον ποταμό Hutson. Μία ιδιαίτερα συγκινητική ιστορία και παράδειγμα

ζωντανό και για τους αποστράτους του ΠΝ και του ελληνικού εμπορικού ναυτικού, τους

νησιώτες, τους θαλασσινούς και όλους τους πολίτες της χώρας, με την μακραίωνη

ναυτική παράδοση. Θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο και στην χώρα μας. Θα

μπορούσαν απόστρατοι να δημιουργήσουν ομάδες – συνεργεία και να ανακαινίσουν


όλους τους φάρους ανά τα ελληνικά πελάγη –σε συνεργασία βέβαια με το ΓΕΝ και την

Υπηρεσία Φάρων-, όπως θα μπορούσαν παρόμοια να πραγματοποιούν επισκευές,

ανακαινίσεις και σε πολεμικά μουσεία ανά την Ελλάδα.

Οι κατάλληλες ευκαιρίες απασχόλησης των αποστράτων διακρίνονται σε δύο

κατηγορίες. Πρώτον, τις ελεγχόμενες από το κράτος και κατά κύριο λόγο έχουν σχέση με

τις ΕΔ. Είναι σκόπιμο να εξεταστεί θετικά η εθελοντική ή με ειδικές αρμοδιότητες

παραμονή των αξιωματικών στην υπηρεσία για πέντε ή περισσότερα έτη. Μπορούν οι

αποστρατευμένοι αξιωματικοί να προσφέρουν έργο σε διάφορες θέσεις εργασίας στο

ευρύτερο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του ΠΝ με την ιδιότητα του στρατιωτικού

συμβούλου, του εκπαιδευτή, του συμβούλου προμηθειών, του οργανωτή διαφόρων

εγχώριων / διεθνών εκδηλώσεων και να συστρατευθούν σε εκστρατείες ενημέρωσης της

περιβαλλοντικής προστασίας, στην οργάνωση και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών,

στην προετοιμασία των νέων για την στρατολόγηση και ενημέρωσή τους ως προς την

επαγγελματική συμμετοχή στις ΕΔ, κλπ, συντρέχοντας με τις γνώσεις, εμπειρίες και

δεξιότητές τους. Δεύτερον, τις θέσεις εργασίας του ευρύτερου ιδιωτικού τομέα της

οικονομίας. Για την εξεύρεση της κατάλληλης για έκαστο απόστρατο θέσης εργασίας

χρειάζεται ατομική και συλλογική (μέσω συλλόγων, κέντρων πληροφοριών κλπ)

ενεργοποίηση, με προϋπόθεση την καταβολή προσπάθειας από τον απόστρατο για την

προσαρμογή του στο τελείως διαφορετικό καθεστώς της ελεύθερης αγοράς. Σημαντική

και απαραίτητη θα ήταν η συμμετοχή των αποστράτων στις διαδικασίες που σχετίζονται

με την παραγωγή των υλικών αγαθών και υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται από τις ΕΔ

και παράγονται ως αντισταθμιστικά οφέλη σε αντάλλαγμα εισαγωγών αμυντικού υλικού.

Τα δικαιώματα όλων των εργαζομένων είναι απαράγραπτα. Παρόμοια και το

δικαίωμα όλων των συνταξιούχων και ειδικότερα των αποστράτων για ένα καλύτερο και

όχι κατάμαυρο αύριο της οικογένειας και της κοινωνίας του είναι αναπαλλοτρίωτο. Δεν

υπάρχουν έρευνες και ακριβή στατιστικά στοιχεία για το πόσοι απόστρατοι εργάζονται

και σε ποιους κλάδους της οικονομίας. Στοιχεία, τα οποία θα ήταν χρήσιμα για εξαγωγή

συμπερασμάτων και ανάλυση – διερεύνηση των δυνατοτήτων βελτίωσης της υπάρχουσας

κατάστασης. Είναι χρήσιμη για την ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών όσον αφορά τους

απόστρατους η μελέτη των πρακτικών σε άλλες χώρες. Στις ΗΠΑ λειτουργεί θεσμός

παρακολούθησης και ικανοποίησης αναγκών και αιτημάτων των απόστρατων (The

Veterans Department = Υπουργείο Αποστράτων), όπως λειτουργία γραμμής βοήθειας για

συμβουλές και ενημέρωση για οφέλη και παροχές, συντάξεις, δάνεια και επιχορηγήσεις,

καταλύματα έκτακτης ανάγκης σε διάφορες πόλεις, εύρεση εργασίας, επανεκπαίδευση,


θέματα υγείας, θέματα κοινωνικής πρόνοιας, αρχεία κρατικών και άλλων υπηρεσιών και

μετάλλια. Επιπρόσθετα, ανατίθεται θεσμικά σε αποστράτους η διαχείριση διαφόρων

καταστημάτων και ιδρυμάτων που συνεργάζονται στενά ή εξυπηρετούν τις ΕΔ. Στη

Γερμανία πολλοί αποδέχονται να παραμένουν στην υπηρεσία όταν ομοιόβαθμοί τους

προάγονται σε ανώτερο βαθμό και δεν αποστρατεύονται υποχρεωτικά. Στην Τουρκία οι

απόστρατοι απασχολούνται μεταξύ άλλων στις Σχολές του Εμπορικού Ναυτικού ως

στελέχη και εκπαιδευτές. Στην Ιταλία τομείς του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού

ασχολούνται με την κατάσταση των αποστράτων, με σκοπό την επίλυση των διαφόρων

προβλημάτων τους. Οι αξιωματικοί αποστρατεύονται όταν έχουν εξαντλήσει πλήρως τον

χρόνο που προβλέπεται στο βαθμό τους. Διατηρούν στενές σχέσεις με την ενεργό

υπηρεσία ως επίτιμοι με τον αντίστοιχο βαθμό αποστρατείας ή ως εκπαιδευτές, διοικητές

σχολών, υπηρεσιών και ως σύμβουλοι σε ευρύτερα θέματα που άπτονται των ΕΔ.


ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ



Κεφάλαιο 4: Μεθοδολογία Έρευνας

4.1. Γενικά

Η προτεινόμενη έρευνα θεωρητικά αποτελεί «μελέτη περίπτωσης», η οποία δίνει

την δυνατότητα να διερευνηθούν σε βάθος πτυχές των αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ,

με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έναντι των άλλων συνταξιούχων. Συνήθως, για την εξαγωγή

καλύτερων αποτελεσμάτων αποφασίζεται συνδυασμός μεθόδων και τεχνικών

συγκέντρωσης στοιχείων (παρατηρήσεις, συνεντεύξεις, ομαδικές συζητήσεις κλπ –

επικουρικά και συμπληρωματικά χρησιμοποιούνται οι ποσοτικές μέθοδοι).

Λαμβανομένου υπόψη συνδυαστικά της έλλειψης ικανού χρόνου, της άτυπης

απροθυμίας παροχής συνεντεύξεων και διενέργειας ομαδικών συζητήσεων, καθώς και

των επιφυλάξεων αρκετών αποστράτων ακόμα και για τη συμπλήρωση των

ερωτηματολογίων, τη μεθοδολογική προσέγγιση περιόρισαν αισθητά και αποκλειστικά

στην αξιοποίηση πρωτογενών δεδομένων από συμπληρωθέντα ερωτηματολόγια για την

αποτελεσματική αποπεράτωση της έρευνας. Οι ανωτέρω αναφερόμενες περιστολές και η

χρήση της μεθόδου των ερωτηματολογίων, η οποία θεωρήθηκε πρόσφορη στον

διατιθέμενο χρόνο, ουσιαστικά «υποβίβασαν» μεθοδολογικά την εργασία από «μελέτη

περίπτωσης» σε «έρευνα επισκόπησης» μικρής κλίμακας. Παρόλα αυτά καταβλήθηκαν

διαρκείς προσπάθειες συστηματικής προσέγγισης του αντικειμένου της έρευνας. Έτσι,

από τις προαναφερθείσες τεχνικές και μεθοδολογίες, ως βασική μέθοδος επιλέχθηκε η

διαμόρφωση σχετικού ερωτηματολογίου σε συγκεκριμένα πεδία, η συλλογή απαντήσεων

και η επεξεργασία των δεδομένων. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα για τη χρήση της

τεχνικής του ερωτηματολογίου είναι η ταχύτητα συλλογής δεδομένων, το μειωμένο

κόστος και η σχετική ευχέρεια στην ανάλυση των στοιχείων.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα από τον Νοέμβριο 2016

έως τον Απρίλιο 2017. Στηρίχθηκε σε αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια (όπως

Παράρτημα «Γ») που προωθήθηκαν σε εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ. Διανεμήθηκαν

περί τα 600 ερωτηματολόγια μέσω ταχυδρομείου ή σε χώρους όπου συχνάζουν

απόστρατοι του ΠΝ [Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού (ΕΑΑΝ), Ναυτικό

Νοσοκομείο Αθηνών (ΝΝΑ), Οικοδομικός Συνεταιρισμός Μονίμων Αξιωματικών

Ναυτικού (ΟΣΜΑΝ) κ.α.]. Τα συμπληρωμένα ερωτηματολόγια ελήφθησαν

αυτοπροσώπως μέσω ταχυδρομείου, μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων (e-mails), από


ΕΑΑΝ, ΝΝΑ, κλπ. Πρόκειται για δείγμα όπου συγκεντρώθηκαν 231 πλήρως

συμπληρωμένα ερωτηματολόγια από απόστρατους αξιωματικούς του ΠΝ. Ήτοι

συμπληρώθηκε το 37% των ερωτηματολογίων που διανεμήθηκαν. Η συμπλήρωση

ποσοστού κάτω του 50% των ερωτηματολογίων εκτιμάται ότι οφείλεται σε μία σειρά

λόγων: οι ενδιαφερόμενοι δεν επιθυμούν να αποκαλύψουν προσωπικά τους δεδομένα, δεν

εμπιστεύονται τις έρευνες και την ανωνυμία των ερωτηματολογίων, δεν ελπίζουν ότι οι

σχετικές μελέτες μπορούν να μεταβάλλουν θετικά τη ζωή τους, το μάλλον εκτεταμένο

ερωτηματολόγιο το οποίο απαιτούσε ικανό χρόνο για την ορθή και την πλήρη

συμπλήρωσή του και επιπλέον, οι στρατιωτικοί θεωρούν –έτσι διδάχθηκαν στις

παραγωγικές σχολές τους- ότι δεν πρέπει να εκφράζουν τις προσωπικές τους απόψεις

«δημόσια» και δεν έχουν εμπιστοσύνη σε έρευνες, καθόσον φοβούνται μη τυχόν αυτό

αποβεί έστω και κατ΄ ελάχιστον σε βάρος της ασφάλειας της χώρας.

4.2. Αναγκαιότητα της Έρευνας

Προβληματισμοί για το ευρύτερο πεδίο της ζωής των αποστράτων του ΠΝ, είχαν

αρχίσει να διαμορφώνονται σταδιακά και αποσπασματικά στον ερευνητή, ειδικά μετά

τον διορισμό του ως αξιωματικού στο ΠΝ και στο ΓΕΝ το 1993, ως Τμηματάρχη

μισθοδοσιών του προσωπικού του ΠΝ. Το ενδιαφέρον στράφηκε στην αφυπηρέτηση των

αξιωματικών από τις τάξεις του ΠΝ, τις υφιστάμενες αδυναμίες ομαλής μετάβασης των

σε απόμαχους της εργασίας και τη διερεύνηση προτάσεων και μέτρων για τη

συστηματική βελτίωση και αναβάθμιση των διαδικασιών αποστρατείας, καταστάσεων

και ποιότητας ζωής των.

Η συνέχιση σπουδών σε Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, η παρακολούθηση συναφών

σεμιναρίων, η ενασχόληση με θέματα οικονομικά, μισθολογικά και υγείας και οι

σχετικές με όλα τα προηγούμενα, ανταλλαγές απόψεων και στοχαστικής κριτικής,

διεύρυναν τη σκέψη και το αρχικό ενδιαφέρον στον τομέα των αποστράτων αξιωματικών

του ΠΝ, δημιουργώντας βαθμιαία την πεποίθηση ότι η βελτίωση των διαδικασιών του

συστήματος αποστρατείας και των ενώσεων – συνδέσμων μπορεί να συμβάλλει στην

περαιτέρω αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και στην επαύξηση των δυνατοτήτων του.

Αφετηρία για τη διενέργεια της παρούσας έρευνας δόθηκε μετά την περάτωση των

Θεματικών Ενοτήτων στο ΜΠΣ του ΕΑΠ, η οποία συνέπεσε χρονικά με την προσωπική


αποστρατεία από το ΠΝ και η αναζήτηση της δυνατότητας βελτίωσης από πλευράς

φιλοσοφίας και πρακτικών της κοινωνίας και των ενώσεων των αποστράτων.

Η αναγκαιότητα για την εκπόνηση της εργασίας προέκυψε από την μετά από επί

επταετούς διάρκειας οικονομικής κρίσης που ταλανίζει τις ζωές όλων των Ελλήνων και

μαζί και αυτές των αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ. Παράλληλα, για πρώτη φορά στο

ΠΝ διεξάγεται ανάλογη έρευνα για διερεύνηση συμπτωμάτων άγχους, κατάθλιψης και

της επίδρασής των στην ποιότητα ζωής των αποστράτων του ΠΝ. Το θέμα επελέγη

αφενός λόγω του προσωπικού ενδιαφέροντος του ερευνητή στο πεδίο της διοίκησης, των

οικονομικών και της υγείας και αφετέρου εκ της ιδιότητάς του ως πρώην αξιωματικού

του ΠΝ, με πολυετή υπηρεσία σε τομείς των οικονομικών και της διοίκησης και

επιθυμώντας την ανάδειξη του ρόλου και της σπουδαιότητας της κατάλληλης

προετοιμασίας για την αφυπηρέτηση των αξιωματικών από τις τάξεις του ΠΝ και της

βελτίωσης της ποιότητας ζωής των και η παρακίνηση εμπράκτως άλλων στελεχών του

ΠΝ να ασχοληθούν με παρόμοιο θέμα.

Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να συνεισφέρει στο σχετικά νεόδμητο για την

Ελλάδα πεδίο της ζωής των αξιωματικών του ΠΝ μετά την αποστρατεία, να παρουσιάσει

τα θεωρητικά και ερευνητικά ζητήματα στο αντικείμενό της και να εμπλουτίσει τις

προτάσεις για την ουσιαστικότερη αναδιάρθρωση του τομέα ενδιαφέροντος και

αρμοδιότητας των συνταξιούχων του ΠΝ. Με το θεωρητικό της μέρος σκιαγραφεί

συστηματικά το πλαίσιο αναφοράς του θέματος και με το εμπειρικό εξετάζει το σαφέστατο

ερευνητικό ερώτημα και τα επιμέρους ερωτήματα της εργασίας. Τα αποτελέσματα αυτής

της μελέτης θα επιχειρήσουν να καλύψουν τους προβληματισμούς που υπάρχουν στο

εύγλωττο θέμα και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην οργάνωση των Ενώσεων των

αποστράτων και διευθύνσεων του ΓΕΝ, του ΥΠΕΘΑ και των άλλων κλάδων των ΕΔ, των

ΣΑ και άλλων ειδικών φορέων της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης. Επιπλέον να

χρησιμοποιηθούν για συγκριτική ανάλυση με ανάλογες έρευνες άλλων φορέων των ΕΔ

(ΣΞ, ΠΑ) που υλοποιήθηκαν ήδη ή πρόκειται να διεξαχθούν μελλοντικά, ενώ θα ήταν σε

θέση και να αποτελέσει αφετηρία συνεργασίας μεταξύ Υπουργείων. Πρόσθετα η παρούσα

εργασία έχει την ευχέρεια να λειτουργήσει ως έναυσμα για τη διενέργεια περαιτέρω

αναλύσεων και μελετών στον τομέα της αποστρατείας και της συνταξιοδότησης των

αξιωματικών του ΥΠΕΘΑ.

Πέραν των άλλων η παρούσα έρευνα πιστεύεται ότι συμβάλλει στον κριτικό

στοχασμό και στον εμπλουτισμό του πεδίου του τομέα αποστρατείας των ΕΔ με την

αξιοποίηση στοιχείων, γνωρισμάτων, δεδομένων και αποτελεσμάτων της, θέτοντας


παράλληλα και προϋποθέσεις για την ευρύτερη συνεργασία των στελεχών της διοίκησης,

ερευνητών και όλων των εμπλεκόμενων. Άλλωστε η αποτελεσματικότητα του συστήματος

οργάνωσης και διοίκησης των επιμέρους κυττάρων – ενώσεων των συνταξιούχων των ΕΔ

και η κατάλληλη διάρθρωσή τους αποτελούν βασικούς παράγοντες για την περαιτέρω

επιτυχή πορεία και εξέλιξή τους. Επιπρόσθετα, το όλο ζήτημα θα αναπτυχθεί με τη

φιλοδοξία να διευρύνει, να εμπλουτίσει και να επεκτείνει τη σχετική ανάλυση, να ασκήσει

κριτική σύνθεση και διαφοροποίηση σε καθορισμένα σημεία, να εξειδικεύσει δεδομένα

θέματα και να φανερώσει υφιστάμενες συσχετίσεις.

Κρίνεται ότι το εξεταζόμενο αντικείμενο είναι μεγάλης σπουδαιότητας και λόγω

της σχετικά περιορισμένης έρευνας στον εν λόγω τομέα. Θεωρείται ότι αυτή η επιλογή

έχει το στοιχείο της πρωτοτυπίας, καθόσον δεν έχει μελετηθεί το άγχος και η κατάθλιψη

και η επίδρασής των στην ποιότητα ζωής των απόμαχων της εργασίας αξιωματικών.

Άλλωστε επιθυμία είναι οποιεσδήποτε θεωρήσεις, κρίσεις και συμπεράσματα για το υπό

διερεύνηση θέμα, να μετατραπούν και να αξιοποιηθούν ως γόνιμες και εποικοδομητικές

προτάσεις βελτίωσης των εργασιών που παρέχονται στους απόστρατους από τις ενώσεις,

τους συνδέσμους, την κοινωνία και την Πολιτεία.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η προσωπική εμπειρία ενός αναλυτή δεν αποτελεί

«ερευνητικό δεδομένο». Αλλιώς, όλα τα άτομα με εμπειρία θα είχαν το πλεονέκτημα της

χρησιμοποίησής των για την εκπόνηση ανάλογης ερευνητικής εργασίας. Η έρευνα

δομείται σε στοιχεία και δεδομένα, των οποίων με συστηματικό τρόπο βάση

επιστημονικών μεθόδων έχει οργανωθεί η σχεδίαση και η διεξαγωγή. Τα βιώματα της

εμπειρίας δεν έχουν συγκεντρωθεί μέσω επιστημονικού σχεδιασμού και ως εκ τούτου η

προσωπική εμπειρία του ερευνητή είναι ανεδαφικό να κυριαρχεί σε μία επιστημονική

εργασία. Σε καμία περίπτωση όμως δεν σημαίνει ότι η προσωπική εμπειρία δεν παίζει το

ρόλο της. Το κυριότερο είναι ότι συνδράμει τον ερευνητή στη σχεδίαση της εργασίας και

στην υποβοήθηση της ορθής ερμηνείας των αποτελεσμάτων.

4.3. Σκοπός και Επιμέρους Στόχοι – Ερευνητικά Ερωτήματα

Ύστερα από βάσιμους ενδοιασμούς και αμφιβολίες σχετικά με τη διάρθρωση του

συστήματος παρακολούθησης των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των προς αποστρατεία

αξιωματικών και των απόστρατων του ΠΝ και τα εμπόδια που αυτή επιφέρει στην

περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωσή του, αναλαμβάνεται η προσπάθεια αυτή με την εν


λόγω μελέτη για να πειστούν θεσμοί, αρχές, διοικήσεις, πρόσωπα, ομάδες, φορείς για την

«ξεδίπλωση» και επίλυση ουσιαστικών προβλημάτων των απόστρατων αξιωματικών και

την αναγκαιότητα αναθεώρησής της.

Πεντακάθαρο είναι ότι δεν είναι παραγωγικό η ενασχόληση με επουσιώδεις

βελτιώσεις, με εισαγωγή δήθεν καινοτομιών, με άστοχες προτεραιότητες, όταν το «όλο

σύστημα πάσχει διαχρονικά στη βάση, στα θεμέλια», όπως αυτό της αποδοτικής δομής

του. Μετά από χρόνια εμπειρίας αποφασίστηκε η αξιοποίηση και της παρούσας ευκαιρίας

εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας στο ΕΑΠ, για την ανάγκη βελτίωσης των δομών

των σχετιζόμενων με τους απόστρατους του ΠΝ και των ΕΔ γενικότερα.

Σκοπός της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση και καταγραφή των πιθανών

ψυχολογικών επιπτώσεων (άγχος, κατάθλιψη) των στελεχών του ΠΝ κατά την

αποστρατεία τους και την επίδραση αυτών στην ποιότητα ζωής τους. Ειδικότερα ο

σκοπός του θέματος είναι η σχηματοποίηση μιας τεκμηριωμένης, κατάλληλης και

εφικτής πρότασης για τη ριζική αναδιάρθρωση των φορέων αρμοδιότητας των

αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ για την βελτίωση της ψυχικής - ψυχολογικής υγείας

και της ποιότητας ζωής των.

Τα ερωτήματα που αναμένεται να απαντηθούν από την έρευνα είναι :

Εάν τα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ βιώνουν συμπτώματα άγχους ή

κατάθλιψης;

Εάν, πόσο και πως τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης σχετίζονται με

κοινωνικό-δημογραφικούς και σωματομετρικούς παραμέτρους και το υποστηρικτικό

οικογενειακό περιβάλλον;

Εάν και κατά πόσο επηρεάζει η προετοιμασία της συνταξιοδότησης και η ένταξη

στην καθημερινότητα νέων δραστηριοτήτων – ενδιαφερόντων, στην αγχώδη και

καταθλιπτική συμπτωματολογία;

Εάν τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των

αποστράτων του ΠΝ;

4.4. Υλικό – Μέθοδος

Τα ερωτηματολόγια ατομικής συμπλήρωσης που χρησιμοποιήθηκαν για την

πραγματοποίηση αυτής της έρευνας, συνοδεύονταν από σαφείς και κατανοητές οδηγίες

συμπλήρωσης, και αποτελούνται από τα παρακάτω μέρη :


α. Εισαγωγικό σημείωμα – συγκατάθεση συμμετοχής, όπου γινόταν ενημέρωση

για τον σκοπό της έρευνας, τη διασφάλιση της ανωνυμίας και του απορρήτου χαρακτήρα

των πληροφοριών.

β. Ερωτηματολόγιο δέκα (10) ερωτήσεων που αφορούσαν δημογραφικά στοιχεία

των συμμετεχόντων.

γ. Ερωτηματολόγιο είκοσι δύο (22) ερωτήσεων που αφορούσαν παραμέτρους που

σχετίζονται με την αποστρατεία (τρόπος αποστρατείας, χρόνια υπηρεσίας, λόγοι

αποστρατείας κλπ), την αλλαγή της συνήθειας – καθημερινότητας (κάπνισμα,

κατανάλωση αλκοόλ κλπ) μετά την αποστρατεία και γενικά τις συνθήκες διαβίωσης.

δ. Ερωτηματολόγιο Επισκόπησης Υγείας SF-12 (Health Survey Questionnaire –

Short Form – 12), συντομότερη εναλλακτική του SF-36. Το SF-12 είναι ένα

πολυδιάστατο γενικό μέτρο της ποιότητας ζωής που σχετίζεται με την υγεία. Έχει

χρησιμοποιηθεί ευρέως σε κλινικές δοκιμές και στην αξιολόγηση ρουτίνας των

αποτελεσμάτων λόγω της συντομίας και της ψυχομετρικής απόδοσής του (Franzen et al,

2006 ∙ Τζινιέρη – Κοκώση και συν, 2003 ∙ Brazier et al, 2004 ∙ Gandek et al, 1998). Το

ανωτέρω ερωτηματολόγιο εφαρμόζεται ευρέως στις μελέτες της κατάστασης υγείας του

γενικού πληθυσμού και μεταφρασμένο – σταθμισμένο για τον ελληνικό πληθυσμό. Έχει

αποδεδειγμένη αξιοπιστία και εγκυρότητα (Kontodimopoulos et al, 2007).

ε. Κλίμακα μέτρησης κατάθλιψης του Α.Τ.Beck – BDI (Beck Depression

Inventory). Πρόκειται για μία κλίμακα αυτοαναφοράς, η οποία αποτελείται από 21

θέματα και έχει στόχο την καταγραφή των νευροψυχικών και γνωστικών συμπτωμάτων

της κλινικής κατάθλιψης. Η ανωτέρω κλίμακα έχει μεταφραστεί και σταθμιστεί και στην

ελληνική γλώσσα από τους Σ. Ντώνια, Ι. Δεμερτζή και Τ. Αναγνωστοπούλου.

Παρουσιάζει επαρκή εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής, με υψηλή θετική συνάφεια

με το άγχος και με αρνητική συνάφεια με την κλίμακα εσωτερικής συγκρότησης.

Παρουσιάζει ικανοποιητική αξιοπιστία και ο δείκτης Cronbach’s a είναι ίσος με 0,84

(Σταλίκας και συν, 2012 ∙ Ντώνιας και συν, 1983 ∙ Fountoulakis et al, 2003).

στ. Τροποποιημένη ελληνική κλίμακα Άγχους του Spielberger (STAI-GR X-1

και X-2). Η κλίμακα Spielberger Trait Anxiety Inventory (STAI) (Spielberger et al, 1970)

περιλαμβάνει δύο επιμέρους υποκλίμακες (Fountoulakis et al, 2006). Η πρώτη

υποκλίμακα (State) εκτιμά την συναισθηματική κατάσταση του εξεταζόμενου κατά την

στιγμή συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου, ειδικότερα παροδικό άγχος ως αποτέλεσμα

της παρούσης κατάστασης. Η δεύτερη υποκλίμακα εξετάζει τη γενικότερη

συναισθηματική κατάσταση, ήτοι το άγχος ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας


(Trait). Κάθε υποκλίμακα περιλαμβάνει 20 θέματα. Το STAI παρουσιάζει επαρκή

εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής και ικανοποιητική αξιοπιστία (Cronbach’s

a=0,89) (Σταλίκας και συν, 2012 ∙ Spielberger et al, 1970 ∙ Λιάκος και συν, 1984 ∙Kvaal

et al, 2005).

ζ. Ερωτηματολόγιο F – Copes (The Family Crisis Oriented Personal Evaluation

Scales) των Cubbin, Olson & Larsen. Η ανωτέρω κλίμακα δημιουργήθηκε για την

αναγνώριση αποτελεσματικών στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων και συμπεριφοράς

και για χρήση από οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσχερείς προβληματικές

καταστάσεις. Καθόσον η οικογενειακή αίσθηση της συνοχής είναι καίριας σημασίας για

την επιτυχή αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων της οικογένειας (Gouva et al,

2016). Εξετάζει 30 συμπεριφορές που αφορούν τους εσωτερικούς τρόπους διευθέτησης

μεταξύ των μελών της οικογένειας και τους εσωτερικούς τρόπους διευθέτησης σε σχέση

με το περιβάλλον (Σταλίκας και συν, 2012). Με την εν λόγω κλίμακα υπολογίζεται η

Συνολική Βαθμολογία Οικογενειακών Κρίσεων (Total F – Copes score) και οι διαστάσεις

της : η Απόκτηση Κοινωνικής Υποστήριξης (Acquiring social support-ASS), ο

Ανασχεδιασμός (Reframing–R), η Αναζήτηση Πνευματικής Υποστήριξης (Seeking

Spiritual Support-SSS), η Κινητοποίηση για Απόκτηση ή Αποδοχή Συνδρομής

(Mobilizing to acquire and accept help-MAAH) και η Παθητική Αξιολόγηση (Passive

appraisal–Pa).

Για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών κρίθηκε ορθότερο να

χρησιμοποιηθούν οι μέσες τιμές (mean) και οι τυπικές αποκλίσεις (Standard Deviation -

SD ή σ). Παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποιοτικών μεταβλητών οι

απόλυτες (Ν) και οι σχετικές (%) συχνότητες. Όσο για τη σύγκριση των ποσοτικών

μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν το Student΄s t-test και o παραμετρικός έλεγχος ανάλυσης

διασποράς - διακύμανσης (Analysis of Variance - ANOVA). Ο δειγματικός συντελεστής

γραμμικής συσχέτισης του Pearson r=Sxy/Sx*Sy, ο οποίος δίνει ένα μέτρο του μεγέθους

της γραμμικής συσχέτισης μεταξύ δύο μεταβλητών, χρησιμοποιήθηκε για τον έλεγχο της

σχέσης δύο ποσοτικών μεταβλητών. Για την ανεύρεση των ανεξαρτήτων παραγόντων που

έχουν σχέση με τις διάφορες κλίμακες, χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση γραμμικής

παλινδρόμησης (linear regression analysis) με τη διαδικασία διαδοχικής ένταξης /

αφαίρεσης. Η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο 0,05. Για την στατιστική ανάλυση

χρησιμοποιήθηκε το δημοφιλές στατιστικό πρόγραμμα Statistical Package for the Social

Sciences 19.0 (SPSS - Στατιστικό Πακέτο για τις Κοινωνικές Επιστήμες).


4.5. Πλαίσιο της Μελέτης

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε :

α. Στην Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού (ΕΑΑΝ). Στην ανωτέρω

ένωση είναι εγγεγραμμένοι υποχρεωτικά όλοι οι απόστρατοι αξιωματικοί του ΠΝ. Η

έδρα της ΕΑΑΝ βρίσκεται στην πλατεία Κλαυθμώνος. Εκεί λαμβάνουν χώρα οι

συνελεύσεις του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) της και των συναντήσεων των μελών της

και λειτουργεί ως εντευκτήριο, όπου οι απόστρατοι συναντιούνται, μελετούν το

περιοδικό της Ελληνικής Θαλάσσιας Ένωσης (ΕΘΕ), αναπολούν τη ζωή τους στο ΠΝ και

συζητούν θέματα του ΠΝ, αλλά και διάφορα άλλα στρατιωτικά – γεωπολιτικά –

κοινωνικά – οικονομικά θέματα.

β. Στο Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού (ΜΤΝ), η έδρα του οποίου είναι στο κέντρο

της Αθήνας. Όλοι οι απόστρατοι αξιωματικοί του ΠΝ είναι εγγεγραμμένοι και στο ΜΤΝ,

από όπου λαμβάνουν ως μέτοχοι μέρισμα. Το ΜΤΝ διαθέτει σύγχρονο ΠΣ, με

ενημερωμένη βάση δεδομένων με όλα τα απαραίτητα προσωπικά – οικογενειακά –

οικονομικά στοιχεία των εν αποστρατεία στελεχών του ΠΝ και του ΛΣ (Λιμενικού

Σώματος). Το ανωτέρω Ταμείο διοικείται από ΔΣ αποτελούμενο από εν ενεργεία και εν

αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και του ΛΣ.

γ. Στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών (ΝΝΑ), το οποίο βρίσκεται στην Αθήνα, στο

Κολωνάκι. Είναι το νοσοκομείο του ΠΝ, το οποίο προσφέρει πρωτοβάθμια υγειονομική

περίθαλψη και δευτεροβάθμια νοσοκομειακή περίθαλψη στα εν ενεργεία και εν

αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και του ΛΣ.

δ. Στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Μονίμων Αξιωματικών Ναυτικού (ΟΣΜΑΝ), η

έδρα του οποίου είναι στο κέντρο της Αθήνας. Εκεί λαμβάνουν χώρα οι συνελεύσεις του

ΔΣ. Ο ΟΣΜΑΝ διαθέτει πλήρη, και μεγάλου αριθμού, ενημερωμένο αρχείο αξιωματικών

εν ενεργεία και αποστρατεία αξιωματικών του ΠΝ.

ε. Στον Πολιτιστικό Μορφωτικό Σύλλογο Αποφοίτων Σχολών Υπαξιωματικών

Πολεμικού Ναυτικού (ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ), που έχει έδρα στο κέντρο της Αθήνας. Ο

ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ διαθέτει πλήρως ενημερωμένο αρχείο απόστρατων αξιωματικών του ΠΝ,

προελεύσεως ΣΜΥΝ.

στ. Στο Σύνδεσμο Αποφοίτων ΣΜΥΝ (ΣΑ/ΣΜΥΝ), που έχει έδρα στην οδό

Παλλάδος 24-26, στου Ψυρρή.


ζ. Στην Ανεξάρτητη Ένωση Αξιωματικών ΕΔ (ΑΝΕΑΕΔ), που έχει έδρα στην οδό

Φειδίου 10, στην Αθήνα.

4.6. Ερευνητικό Σχέδιο της Μελέτης

Σχεδιασμός Μελέτης είναι η επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου συγκέντρωσης

των πληροφοριών που πιθανόν να δίδουν απάντηση σε συγκεκριμένο ερευνητικό

πρόβλημα. Υπάρχουν πολλές μέθοδοι σχεδιασμού μελετών, εκ των οποίων η καθεμιά

διαθέτει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ο σχεδιασμός της μελέτης επηρεάζει άμεσα

τον τρόπο ανάλυσης των δεδομένων. Θεωρείται δε σημαντικός καθόσον μία φτωχά

σχεδιασμένη μελέτη είναι δυνατόν να κατευθύνει σε λάθος αποτελέσματα (Παναγιώτου-

Μπρούντζου, 2006). Το ερευνητικό σχέδιο της παρούσας έρευνας βασίζεται στη

συγχρονική μελέτη, η οποία έχει ως στόχο τη μελέτη των σχέσεων μεταξύ μεταβλητών,

χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η χρονική τους αλληλουχία. Η εν λόγω μελέτη περιέχει

παρατηρήσεις του δείγματος του πληθυσμού των αποστράτων στελεχών του ΠΝ για

ορισμένη χρονική στιγμή. Δύναται να είναι αιτιολογική ή περιγραφική. Η μελέτη αυτή

δίνει πληροφορίες για την αιτιολογία των ασθενειών σε περιορισμένο επίπεδο και μελετά

ένα τυχαίο δείγμα σε µια συγκεκριμένη χρονική στιγμή - γεωγραφικό χώρο. Ορισμένες

φορές παρομοιάζεται µε φωτογραφία του πληθυσμού. Στη μελέτη αυτή εξετάζεται η

σχέση μεταξύ της νόσου - εξηρτημένης μεταβλητής και άλλων παραγόντων (έκβαση ή

ανεξάρτητη μεταβλητή) σε συγκεκριμένο πληθυσμό – στόχο και στιγμή.

Χρησιμοποιήθηκε ένας από τους συνηθισμένους τρόπους δειγματοληψίας μεγάλων

πληθυσμών [δείγμα ευκολίας - ευχέρειας].

4.7. Δείγμα της Έρευνας

Το σύνολο των ατόμων, τα οποία αφορά το θέμα μιας έρευνας, αντιπροσωπεύεται

ενδεδειγμένα από ένα μικρό τμήμα του συνόλου, το οποίο λέγεται δείγμα.

Ο πληθυσμός - στόχος, από τον οποίο έπρεπε να επιλεγεί το δείγμα-

«μελετώμενος πληθυσμός», ήταν οι απόστρατοι αξιωματικοί του ΠΝ. Πλήρη στοιχεία

των ανωτέρω αποστράτων αξιωματικών φυλάσσονται στην ΕΑΑΝ και το ΜΤΝ, και

ορισμένων κατηγοριών αξιωματικών σε συλλόγους / συνδέσμους / σωματεία /

συνδικαλιστικά όργανα όπως ΟΣΜΑΝ, ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ, ΣΑ/ΣΜΥΝ και ΑΝΕΑΕΔ. Το

δέον ήταν να δημιουργηθεί δείγμα ευκολίας – ευχέρειας με όσο το δυνατόν καλύτερη

αντιπροσώπευση των χαρακτηριστικών του πληθυσμού – στόχου και να τηρηθούν


ποσοστώσεις των διαφόρων χαρακτηριστικών του πληθυσμού – στόχου (ηλικία, φύλλο,

κατοικία διαμονής, προέλευσης παραγωγικής σχολής (ΣΝΔ, ΣΜΥΝ κ.α.), ηλικίας,

βαθμών αποστρατείας κλπ. Δεν ορίστηκαν κριτήρια εισόδου συμμετεχόντων στη μελέτη.

Στην ανωτέρω έρευνα συμμετείχαν απόστρατοι του ΠΝ όλων των σχολών,

ανεξαρτήτως ιδιότητας, βαθμού, χρόνων υπηρεσίας, ώστε να επιτευχθεί

αντιπροσωπευτικότητα και ευχέρεια προσέγγισης του πληθυσμού - στόχου. Δεν τέθηκαν

κριτήρια ένταξης και αποκλεισμού από το δείγμα. Διανεμήθηκαν συνολικά περί τα

εξακόσια (600) ερωτηματολόγια στον προαναφερόμενο πληθυσμό - στόχο, ο οποίος

εκτιμάται σε οκτώ χιλιάδες (8.000) άτομα – μαζί και με τις χήρες των αποστράτων-.

Διευκρινίζεται ότι για να υπάρχει διαφάνεια στην έρευνα, ότι η επιλογή του δείγματος,

δεν ήταν αυστηρά τυχαία – στη βάση της τεχνικής της κλήρωσης – αλλά ευκολίας. Η

δειγματοληψία ήταν βασισμένη σε διαθέσιμα υποκείμενα. Η έρευνα εστιάστηκε στους

απόστρατους του νομού Αττικής και ειδικότερα όσων προσέρχονται σε χώρους

συνάντησης αποστράτων του ΠΝ (ΕΑΑΝ, ΝΝΑ, ΟΣΜΝ, ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ, ΣΑ/ΣΜΥΝ,

ΑΝΕΑΕΔ, ΑSA κλπ). Προτιμήθηκε η απευθείας, στους ίδιους τους ερωτώμενους,

διανομή των εντύπων των ερωτηματολογίων και επιδιώχθηκε να πεισθούν να τα

συμπληρώσουν όλοι οι συμμετέχοντες. Επιπρόσθετα, το ερωτηματολόγιο αναρτήθηκε

στις ιστοσελίδες της ΕΑΑΝ, της ΣΣΑΣ, της «Armynow.gr» και έγινε προώθησή του με τη

χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης (facebook κλπ).

Η έρευνα διεξήχθη με ερωτηματολόγια, που διακινήθηκαν με διάφορα πρόσφορα

μέσα. Μειονέκτημα αποτέλεσε το γεγονός ότι οι στρατιωτικοί δεν είναι συνηθισμένοι να

συμμετέχουν σε ανάλογες ψυχομετρικές έρευνες και δυσκολεύθηκαν να συμμετάσχουν – το

γεγονός έγινε αισθητό από πολύ φίλους συναδέλφους και συμμαθητές, οι οποίοι έδειχναν

πρόθυμοι να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο, αλλά τελικά δεν το συμπλήρωσαν-, εξαιτίας

της πεποιθήσεών τους, αλλά και λόγω της θεματολογίας των ερωτημάτων. Αυτό πιθανόν να

οδηγήσει σε απόκρυψη πιθανής συμπτωματολογίας (παρόλο ότι τηρήθηκε αυστηρά το

απόρρητο). Άλλωστε υπάρχει γενική διαπίστωση ότι κατά την διεξαγωγή μελετών τα άτομα

συχνά δίνουν ψευδείς απαντήσεις στα ερωτηματολόγια, οδηγώντας έτσι τους μελετητές σε

λανθασμένα συμπεράσματα (Πατελάρου και συν, 2011).

Το ερωτηματολόγιο της παρούσας έρευνας συμπληρώθηκε πλήρως από

διακόσιους τριάντα ένα (231) αποστράτους αξιωματικούς του ΠΝ, δείγμα που κατ΄ αρχήν

κρίνεται ικανοποιητικό. Το δείγμα του πληθυσμού - στόχου αφορούσε κυρίως

γεωγραφικά στο Νομό Αττικής, λόγω της ιδιαιτερότητας του ΠΝ, το οποίο είναι

γεωγραφικά συγκεντρωμένο στην Αττική και επιπλέον για ευκολότερη προσέγγιση και


του μεγαλύτερου αριθμού συμμετοχών – συμμετείχαν στην έρευνα και από άλλες

περιοχές της Ελλάδος όπως Κρήτη, Πύργο Ηλείας, Κέρκυρα, Θεσσαλονίκη κλπ. Τελικά,

επετεύχθη η δημιουργία δείγματος μεγέθους n = 231, με τιμή σφάλματος εκτίμησης 1/√𝑛

=1/√231 =0,06578 = 6,57% σε επίπεδο σημαντικότητας 93,43%.

4.8. Εγκυρότητα και Αξιοπιστία της Έρευνας

Η προκατάληψη είναι συστηματικό λάθος, που ενυπάρχει ανεξάρτητα από το

είδος της έρευνας, επειδή η ερμηνεία των αποτελεσμάτων πραγματώνεται από

υποκείμενα, που τείνουν στο να αναγνωρίζουν τα φαινόμενα και τις σχέσεις ανάμεσα σε

εξεταζόμενες παραμέτρους από συγκεκριμένη οπτική και συναισθηματική γωνία, η οποία

δυνατόν να διαφέρει από άλλους ερευνητές και να καταλαβαίνουν ορισμένες

προβληματικές και άλλες όχι. Η προκατάληψη είναι σημαντικής βαρύτητας, διότι

δυνατόν να επηρεάσει την εγκυρότητα και αξιοπιστία της έρευνας και να διαστρεβλώσει

τα αποτελέσματα. Για τον λόγο αυτό ο ερευνητής οφείλει να προσπαθήσει και να επιτύχει

να παραμείνει ανεξάρτητος σε όλα τα στάδια της έρευνας και να μην παρασυρθεί από

συναισθήματα και συμπεριφορές των συμμετεχόντων (Κιόχος, 1997).

Η εξασφάλιση αξιοπιστίας και εγκυρότητας αποτελεί βασικό στοιχείο κάθε

έρευνας. Σκοπός των διαφόρων μεθόδων και τεχνικών συγκέντρωσης δεδομένων είναι η

λήψη ακριβών και αξιόπιστων πληροφοριών, συναφών με τα ερευνητικά δεδομένα. Η

εγκυρότητα δεικνύει το κατά πόσο το ερευνητικό εργαλείο και οι μετρήσεις που παρέχει

ανταποκρίνεται στο σκοπό της ύπαρξής του (Παρασκευόπουλος, 1993). Η εγκυρότητα

αφορά στο κατά πόσο η μέτρηση συγκεντρώνει τα δεδομένα που απαιτούνται ώστε να

δοθούν απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν, δηλαδή συναρτάται με την

εκπλήρωση των σκοπών για τους οποίους σχεδιάστηκε το ερωτηματολόγιο. Η Αξιοπιστία

αφορά στη σταθερότητα και συνοχή των μετρήσεων, δηλαδή την ανυπαρξία

διακυμάνσεων των αποτελεσμάτων της μέτρησης σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις υπό

τις ίδιες πάντα συνθήκες (Παρασκευόπουλος, 1993). Η διασφάλιση εγκυρότητας και

αξιοπιστίας ουσιαστικά κατευθύνει σε αυστηρή διενέργεια της έρευνας, δηλαδή μία

έρευνα για να είναι αξιόπιστη και επιτυχημένη, αν επαναληφθεί σε διαφορετική χρονική

περίοδο πρέπει να παρουσιάσει ανάλογα αποτελέσματα.

Η προσεκτική διατύπωση των ερωτήσεων, η σωστή επιλογή των θεμάτων και η

ορθή χρησιμοποίηση κλιμάκων θεωρείται καίριας σημασίας για την μεγαλύτερη


εγκυρότητα και αξιοπιστία των συναχθέντων πληροφοριών – ιδιαίτερα όταν το

ερωτηματολόγιο συμπληρώνεται απόντος του ερευνητή. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία

της παρούσας έρευνας εξασφαλίστηκαν με τους ακόλουθους τρόπους:

Το ερωτηματολόγιο ήταν «άμεσο», δηλαδή συμπληρωμένο απευθείας από τον

ίδιο τον συμμετέχοντα στην έρευνα, ο οποίος έλεγξε μόνος του τις απαντήσεις.

Για τον οριστικό σχεδιασμό του ερωτηματολογίου καταβλήθηκαν ιδιαιτέρες

προσπάθειες και λήφθηκαν υπόψη τα σχόλια αρκετών συναδέλφων καθώς και οι

πληροφορίες και παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν κατά την πιλοτική του δοκιμή.

Πραγματοποιήθηκε επαναληπτική συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από ομάδα

δέκα στελεχών που συμμετείχαν στην πιλοτική δοκιμή, σε σύντομο χρονικό διάστημα,

όπου διαπιστώθηκε η συνάφεια των απαντήσεων και στις δύο περιπτώσεις.

Τα στελέχη της πιλοτικής δοκιμής εξαιρέθηκαν από τη συμπλήρωση των

ερωτηματολογίων της έρευνας.

Εξασφαλίστηκε η ανωνυμία των ερωτώμενων διασφαλίζοντας έτσι και την

ειλικρίνεια των απαντήσεών τους7.

Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου έχουν άμεση σχέση με την διατύπωση του

θέματος της εργασίας και τον σκοπό της έρευνας.

Χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο κλειστές ερωτήσεις με σκοπό την ομοιομορφία

στις μετρήσεις και την αυξημένη αξιοπιστία.

Η συλλογή των πληροφοριών έγινε ενιαία και ομοιόμορφα από όλους τους

συμμετέχοντες προκειμένου οι μετρήσεις να είναι συγκρίσιμες8.

Οι ερωτήσεις ήταν απλές, κατανοητές και επιπλέον με οδηγίες συμπλήρωσης.

Έγινε προσπάθεια οι ερωτήσεις να συμπεριλάβουν όλες τις πιθανές απαντήσεις

αλλά όπου αυτό δεν ήταν δυνατό δόθηκε η δυνατότητα στους ερωτώμενους να

καταγράψουν την τυχόν δική τους έποψη, εκτός των προκαθορισμένων απαντήσεων.

7 Αν και κανένα ερωτηματολόγιο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως «απόλυτα ανώνυμο» πρέπει να γίνεται

προσπάθεια ώστε οποιοδήποτε «ίχνος ταυτότητας» να εξαλείφεται, (Javeau, 2000). Έτσι έγινε προσπάθεια

αποκοπής κάθε πιθανής πληροφορίας που θα μπορούσε να αποκαλύψει την ταυτότητα των συμμετεχόντων,

ώστε να είναι και οι ίδιοι βέβαιοι για την ανωνυμία τους και να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο με

μεγαλύτερη ειλικρίνεια. 8 Τα περισσότερα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν από τον ερευνητή απευθείας στους συμμετέχοντες. Στην

πλειοψηφία τους οι ερωτώμενοι αφού τα συμπλήρωσαν, τα διαβίβασαν σε συγκεκριμένο γραφείο –

υπηρεσία που γνωστοποιήθηκε από τον ερευνητή. Τα υπόλοιπα δόθηκαν από αρμοδίους σε φακέλους

απευθείας στον ερευνητή από τους χώρους όπου τα εναπόθεσαν οι συμμετέχοντες (ΕΑΑΝ, ΝΝΑ, ΟΣΜΑΝ

ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ, ΣΑ/ΣΜΥΝ, ΑΝΕΑΕΔ, κ.α.). Σε ορισμένα (περί το 20% του συνόλου) υπήρξε επικοινωνία

μεταξύ ερευνητή και στελεχών του Π.Ν. Σημειώνεται ότι ο μελετητής δεν ήταν παρών στη συμπλήρωση

των ερωτηματολογίων.


Το ερωτηματολόγιο συνοδευόταν από επιστολή του ερευνητή με την οποία

ενημερωνόταν οι συμμετέχοντες για τον σκοπό της έρευνας, τους παρακινούσε για τη

συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και τους γνωστοποιούσε στοιχεία επικοινωνίας του,

για τυχόν παροχή διευκρινήσεων και επίλυση αποριών.

Δόθηκαν διευκρινήσεις και επιλύθηκαν ειδικές απορίες, ώστε να περιοριστούν

ενδεχόμενα σφάλματα στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν άμεσα από τα ίδια τα στελέχη, τα οποία και αφορά

το ερευνητικό ερώτημα και όχι από το τι πιστεύουν άλλοι γι αυτούς.

4.9. Περιγραφή Κύριων Μεταβλητών και Τρόποι Μέτρησης

Διερευνήθηκαν, μελετήθηκαν και καταγράφηκαν οι πιθανές ψυχολογικές

επιπτώσεις, όπως οι μεταβλητές άγχος και κατάθλιψη των εν αποστρατεία στελεχών του

ΠΝ. Διερευνήθηκε ο κύριος παράγων κινδύνου (αποστρατεία), καθώς και η κύρια

έκβαση, επίδραση στην ποιότητα ζωής των αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ, ως εξής :.

α. Η μέτρηση της ποιότητας ζωής υλοποιήθηκε με την κλίμακα Επισκόπηση

Υγείας SF-12 (Υφαντόπουλος, 2006).

β. Η μέτρηση της κατάθλιψης πραγματοποιήθηκε με την κλίμακα κατάθλιψης

του A. T. Beck [Beck Depression Inventory – (BDI)]. Είναι μία κλίμακα αυτό-

αναφοράς 21 ερωτήσεων σχετικά με τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη.

Το ερωτηματολόγιο έχει μεγάλη εγκυρότητα όπως αυτό αποδεικνύεται από τις

συσχετίσεις του με άλλες κλίμακες κατάθλιψης και άγχους (Beck et al, 1988 ∙ Beck et al,

1988 ∙ Beck et al, 1988 ∙ Beck et al, 1993). Η ανωτέρω κλίμακα έχει μεταφραστεί και

σταθμιστεί στην ελληνική γλώσσα από τους Σ. Ντώνια, Ι. Δεμερτζή και Τ.

Αναγνωστοπούλου. Παρουσιάζει επαρκή εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής, με

υψηλή θετική συνάφεια με το άγχος και με αρνητική συνάφεια με την κλίμακα

εσωτερικής συγκρότησης. Παρουσιάζει ικανοποιητική αξιοπιστία και ο δείκτης

Cronbach’s a είναι ίσος με 0,84 (Σταλίκας και συν, 2012 ∙ Ντώνιας και συν, 1983).

γ. Η μέτρηση του άγχους πραγματοποιήθηκε με την κλίμακα Spielberger (State

– Trait Anxiety Inventory). Είναι από τις περισσότερο γνωστές και ευρέως

χρησιμοποιούμενες κλίμακες μέτρησης του άγχους, η οποία αποτελείται από 40 θέματα.

Τα 20 πρώτα θέματα αναφέρονται στο άγχος που προκαλείται από μία συγκεκριμένη

κατάσταση (State anxiety), ενώ τα άλλα 20 αναφέρονται στο άγχος που αποτελεί


μονιμότερο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας (Trait anxiety). Το ερωτηματολόγιο

ανωτέρω κλίμακας έχει επαρκή εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής με ψηλές θετικές

συσχετίσεις με την κατάθλιψη και αρνητική συσχέτιση με την κλίμακα εσωτερικής

συγκρότησης. Ο δείκτης Cronbach’s a για την πρώτη κλίμακα είναι 0,92, για την δεύτερη

0,89 και για το σύνολο του ερωτηματολογίου 0,94 (Σταλίκας & συν, 2012).

δ. Η μέτρηση της οικογενειακής αίσθησης της συνοχής υλοποιήθηκε με την

κλίμακα F – Copes (The Family Crisis Oriented Personal Evaluation Scales) των Cubbin,

Olson & Larsen. Δημιουργήθηκε για την αναγνώριση αποτελεσματικών στρατηγικών

επίλυσης προβλημάτων και συμπεριφοράς και για χρήση από οικογένειες που

αντιμετωπίζουν δυσχερείς καταστάσεις. Καθόσον η οικογενειακή αίσθηση της συνοχής

είναι καίριας σημασίας για την επιτυχή αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων της

οικογένειας (Gouva et al, 2016). Εξετάζει 30 συμπεριφορές που αφορούν τους

εσωτερικούς τρόπους διευθέτησης μεταξύ των μελών της οικογένειας και τους

εσωτερικούς τρόπους διευθέτησης σε σχέση με το περιβάλλον (Σταλίκας και συν, 2012).

4.10. Διαδικασία Συλλογής Δεδομένων - Δεοντολογικά Θέματα

Όλοι οι απόστρατοι αξιωματικοί του ΠΝ υποχρεούνται σύμφωνα με την κείμενη

νομοθεσία να είναι εγγραμμένοι και μέλη της ΕΑΑΝ. Επιπρόσθετα, λειτουργούν και οι

ενώσεις ΣΑ/ΣΝΔ, ΣΑ/ΣΜΥΝ, ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ, κ.α.,. Η ΕΑΑΝ διαθέτει σύγχρονο

Πληροφοριακό Σύστημα (ΠΣ) με πλήρη αναλυτικά στοιχεία (οικογενειακά, κατοικίας

κλπ) των μελών της. Κατόπιν έγκρισης του ΔΣ της ΕΑΑΝ το ερωτηματολόγιο της

έρευνας αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της ένωσης για ενημέρωση και δυνητική

συμμετοχή των αποστράτων αξιωματικών στη διενεργούμενη μελέτη και των ευμενών

συνεπειών για την Ένωσή τους και τους ίδιους προσωπικά. Ερωτηματολόγια σε έντυπη

μορφή υπήρχαν πρόσφορα στον κ. Γρ. Γεωργακόπουλο (Διευθύνοντα Σύμβουλο της

Ένωσης), προκειμένου να τα λαμβάνουν και να τα συμπληρώνουν όσοι επιθυμούσαν να

συμμετάσχουν στην έρευνα και δεν είχαν γνώσεις ή δεν χρησιμοποιούσαν ηλεκτρονικούς

υπολογιστές. Επιπλέον, ενημερώθηκαν τα εν αποστρατεία στελέχη ότι μπορούν να

αφήνουν τα συμπληρωμένα ερωτηματολόγια στην ΕΑΑΝ (κ. Γρ. Γεωργακόπουλο).

Ερωτηματολόγια σε έντυπη μορφή χορηγήθηκαν και παραλήφθηκαν συμπληρωμένα στο

ΝΝΑ, στον ΟΣΜΑΝ, στο ΜΤΝ, στο ΣΑ/ΣΜΥΝ, στο ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ και στην ΑΝΕΑΕΔ.


Η ηθική στην έρευνα είναι τεράστιο θέμα, καθόσον τα ηθικά διλήμματα

θεωρούνται αναφαίρετο τμήμα της διεξαγωγής μιας έρευνας. Το ενδιαφέρον περί την

ηθική στην έρευνα έχει αυξηθεί κυρίως όσον αφορά στα όρια που πρέπει να κινείται μία

έρευνα και την προστασία των προσωπικών δεδομένων (Κιούση, 2012). Αναλήφθηκαν

δεσμεύσεις και ενέργειες σεβασμού στην τήρηση των ηθικών οδηγητικών γραμμών που

είναι ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στα ευαίσθητα πρόσωπα, στην

ατομικότητα και την εμπιστευτικότητα και το απόρρητο των δεδομένων, θεμάτων που

άπτονται των παιδιών (ΣΕΨ, 1978) και ελαχιστοποίηση της ζημίας που μπορεί να

προκληθεί από τη διεξαγωγή μιας έρευνας. Στα πλαίσια της ηθικής δεοντολογίας αρχικά

βεβαιώθηκα οι συμμετέχοντες στην έρευνα ότι θα τηρηθεί η ανωνυμία και δεν θα

διαρρεύσουν οποιαδήποτε προσωπικά στοιχεία των. Επιπρόσθετα, όλοι οι συμμετέχοντες

ενημερώθηκαν πλήρως σχετικά με το σκοπό της έρευνας και για τη σημαντικότητα της

συμμετοχής τους. Επίσης, όσοι συμμετείχαν στην έρευνα έλαβαν μέρος εθελοντικά και

παράλληλα δεν ασκήθηκε οποιαδήποτε είδους πίεσης στους απόστρατους που δεν ήθελαν

να συμμετάσχουν. Τέλος, η έρευνα δεν υποκινήθηκε από προσωπικά συμφέροντα του

ερευνητή και δεν υπήρχαν συγκρούσεις συμφερόντων.

4.11. Στατιστική Ανάλυση

Οι απαντήσεις των ερωτηματολογίων συγκεντρώθηκαν, ταξινομήθηκαν και

εισήχθησαν σε βάση δεδομένων. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό

πρόγραμμα SPSS 19.0.

Οι μέσες τιμές (mean) και οι τυπικές αποκλίσεις (Standard Deviation = SD)

χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών. Οι απόλυτες (Ν) και

οι σχετικές (%) συχνότητες χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποιοτικών

μεταβλητών. Για τη σύγκριση ποσοτικών μεταβλητών μεταξύ δυο ομάδων

χρησιμοποιήθηκε το Student’ s t - test. Για τη σύγκριση ποσοτικών μεταβλητών μεταξύ

περισσοτέρων από δυο ομάδων χρησιμοποιήθηκε o παραμετρικός έλεγχος ανάλυσης

διασποράς (ANOVA). Για τον έλεγχο του σφάλματος τύπου Ι, λόγω των πολλαπλών

συγκρίσεων χρησιμοποιήθηκε η διόρθωση κατά Bonferroni σύμφωνα με την οποία το

επίπεδο σημαντικότητας είναι 0,05/κ (κ= αριθμός των συγκρίσεων). Για τον έλεγχο της

σχέσης δυο ποσοτικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του

Pearson (r). Η συσχέτιση θεωρείται χαμηλή όταν ο συντελεστής συσχέτισης (r)

κυμαίνεται από 0,1 έως 0,3, μέτρια όταν ο συντελεστής συσχέτισης κυμαίνεται από 0,31


έως 0,5 και υψηλή όταν ο συντελεστής είναι μεγαλύτερος από 0,5. Η ανάλυση γραμμικής

παλινδρόμησης (linear regression analysis) με τη διαδικασία διαδοχικής ένταξης /

αφαίρεσης (stepwise) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που

σχετίζονται με τις διάφορες κλίμακες από την οποία προέκυψαν συντελεστές εξάρτησης

(β) και τα τυπικά σφάλματά τους (standard errors - SE). Τα επίπεδα σημαντικότητας είναι

αμφίπλευρα και η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο 0,05.


Κεφάλαιο 5: Αποτελέσματα

5.1. Γενικά

Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας,

με βάση τα οποία στη συνέχεια θα εξαχθούν τα συμπεράσματα και οι σχετικές προτάσεις.

Ως κύριες μεταβλητές στις οποίες βασίστηκε η ανάλυση των αποτελεσμάτων

καθορίστηκαν το άγχος και η κατάθλιψη των εν αποστρατεία στελεχών του ΠΝ.

Μελετήθηκε ο κύριος παράγων κινδύνου (αποστρατεία) και η κύρια έκβαση στην

ποιότητα ζωής των.

5.2. Παρουσίαση – Ανάλυση Αποτελεσμάτων

5.2.1. Πρώτη Ενότητα – Γενικά / Δημογραφικά Στοιχεία

(Πίνακες υπ΄ αρ. 1-5 και Γράφημα 1)

Το δείγμα αποτελείται από 231 άτομα με μέση ηλικία τα 59,9 έτη (SD=8,1 έτη).

Στον κάτωθι πίνακα περιλαμβάνονται γενικά / δημογραφικά στοιχεία.

Πίνακας 1: Κατανομή Συμμετεχόντων ως προς Δημογραφικά Στοιχεία - ΒΜΙ

N %

Φύλο Άνδρες 215 93,1

Γυναίκες 16 6,9

Ηλικία, μέση τιμή (SD):59,9 (8,1)

BMI, μέση τιμή (SD):28,3 (4,2)

BMI

Φυσιολογικοί 59 25,5

Υπέρβαροι 100 43,3

Παχύσαρκοι 72 31,2

Οικογενειακή

κατάσταση

Έγγαμοι 185 80,1

Άγαμοι 12 5,2

Διαζευγμένοι 24 10,4

Χήροι 10 4,3

Σημείωση : Ν = Αριθμός συμμετεχόντων αποστράτων

Στον ανωτέρω πίνακα φαίνεται ότι το 93,1% των συμμετεχόντων ήταν άντρες.

Επίσης, ότι το μέσο ΒΜΙ ήταν 28,3 μονάδες (SD=4,2 μονάδες), το 43,3% των

συμμετεχόντων ήταν υπέρβαροι, το 31,2% ήταν παχύσαρκοι και το 80,1% των

συμμετεχόντων έγγαμοι.


Πίνακας 2: Παράμετροι Σχετιζόμενοι με την Αποστρατεία

Ερωτήματα Απαντήσεις N %

Χώρος – θεσμός προέλευσης ε.α στρατιωτικού

ΣΝΔ 111 48,1

ΣΜΥΝ 51 22,1

ΣΣΑΣ 37 16,0

Απ' ευθείας κατάταξη 14 6,1

Άλλο τρόπο 18 7,8

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε, μέση τιμή (SD):31,5 (4,6)

Ηλικία αποστράτευσης , μέση τιμή (SD):50,6 (4,7)

Πόσα χρόνια βρίσκεστε σε αποστρατεία , μέση τιμή (SD):9,8 (8,7)

Η αποστρατεία σας πρόεκυψε μετά από δική σας αίτηση ;

Όχι 113 48,9

Ναι 118 51,1

Είστε ακόμη σταθερός στην επιλογή της αποστρατείας σας ;

Όχι 22 18,0

Ναι 100 82,0

Εάν σας δινόταν η δυνατότητα επιστροφής στην υπηρεσία θα το πραγματοποιούσατε ;

Όχι 145 63,0

Ναι 85 37,0

Πιθανοί λόγοι που οδήγησαν σε αποστρατεία

Ολοκλήρωση 35ετιας 66 28,6

Ανεπιθύμητη μετάθεση 17 7,4

Μη περαιτέρω εξέλιξη 63 27,3

Λόγοι υγείας 14 6,1

Αλλαγές στο μισθολογικό – συνταξιοδοτικό πλαίσιο που σας επηρέαζαν

68 29,4

Οικογενειακά προβλήματα 22 9,5

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες 38 16,5

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης 31 13,4

Άλλοι Λόγοι 65 28,1

Αποκτήσατε κατά την διάρκεια της υπηρεσίας σας κάποια επιπλέον εκπαίδευση;

Όχι 86 37,2

Ναι 145 62,8

Εάν ΝΑΙ θεωρείτε ικανοποιητική την χρήση της επιπλέον εκπαίδευση σας /προσόντων από την υπηρεσία ;

Όχι 49 31,2

Ναι 108 68,8

Είστε ικανοποιημένος/η από την επαγγελματική σας πορεία ;

Όχι 43 18,8

Ναι 186 81,2

Είστε ικανοποιημένος/η από την αλλαγή του τρόπου ζωής σας, ως απόστρατος ;

Όχι 51 22,1

Ναι 180 77,9

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ;

Όχι 107 46,3

Ναι 124 53,7

Προετοιμάστηκα για την αποστρατεία ακολουθώντας τα εξής :

Έναρξη χόμπι 64 27,7

Εθελοντισμός 26 11,3

Έναρξη άθλησης 40 17,3

Ενασχόληση με την φύση/καλλιέργεια 39 16,9

Συζήτηση με σύζυγο 58 25,1

Έχετε εντάξει στην καθημερινότητα σας νέες δραστηριότητες-ενδιαφέροντα ;

Όχι 31 13,4

Ναι 200 86,6


Στον ανωτέρω πίνακα 2 διακρίνεται ότι το 48,1% των συμμετεχόντων

προέρχονταν από τη ΣΝΔ. Ο μέσος χρόνος υπηρεσίας ήταν 31,5 έτη (SD=4,6 έτη), η

μέση ηλικία αποστράτευσης ήταν τα 50,6 έτη (SD=4,7 έτη) και η μέση διάρκεια που

βρίσκονταν σε αποστρατεία ήταν 9,8 έτη (SD=8,7 έτη). Σχεδόν στους μισούς από τους

συμμετέχοντες (51,1%) η αποστρατεία προέκυψε μετά από δική τους αίτηση και το 82%

των συμμετεχόντων εξακολουθούν να είναι σταθεροί με την επιλογή της αποστρατείας

τους. Το 37% θα επέστρεφε στην υπηρεσία του αν μπορούσε. Οι κυριότεροι λόγοι που

οδήγησαν τους συμμετέχοντες στην αποστρατεία ήταν οι αλλαγές στο μισθολογικό –

συνταξιοδοτικό πλαίσιο που τους επηρέαζαν, η ολοκλήρωση της 35ετίας και η μη

περαιτέρω εξέλιξη σε ποσοστά 29,4%, 28,6% και 27,3% αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, το

62,8% των συμμετεχόντων απέκτησαν κατά την διάρκεια της υπηρεσίας τους κάποια

επιπλέον εκπαίδευση. Το 81,2% των συμμετεχόντων ήταν ικανοποιημένοι από την

επαγγελματική τους πορεία και το 77,9% από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους. Το

53,7% των συμμετεχόντων είχε προετοιμαστεί για την αποστρατεία, με συχνότερους

τρόπους την έναρξη χόμπι και τη συζήτηση με τον/την σύζυγο σε ποσοστά 27,7% και

25,1% αντίστοιχα. Τέλος, το 86,6% των συμμετεχόντων είχαν εντάξει στην

καθημερινότητα τους νέες δραστηριότητες-ενδιαφέροντα.

Στο ακόλουθο γράφημα δίνονται οι λόγοι αποστρατείας των συμμετεχόντων.

Γράφημα 1: Πιθανοί Λόγοι Αποστρατείας


Στον πίνακα 3 δίνονται στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές συνήθειες και την

κατανάλωση αλκοόλ των συμμετεχόντων.

Πίνακας 3: Κατανομή ως προς Κάπνισμα και Αλκοόλ


Καπνίζετε; Όχι 177 76,6

Ναι 54 23,4

Μετά την αποστρατεία η καπνιστική σας συνήθεια θεωρείτε ότι :*

παρέμεινε σταθερή 28 51,9

αυξήθηκε 4 7,4

μειώθηκε 18 33,3

διεκόπη 4 7,4

Κάνετε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ ; Όχι 209 90,5

Ναι 22 9,5

Μετά την αποστρατεία η κατανάλωση αλκοόλ θεωρείτε ότι :**

παρέμεινε σταθερή 8 36,4



διεκόπη 2 9,1

*αφορά σε αυτούς που καπνίζουν, **αφορά σε αυτούς που καταναλώνουν αλκοόλ

Στον παραπάνω πίνακα είναι εμφανές ότι μόνο το 23,4% των συμμετεχόντων

κάπνιζε και το 51,9% αυτών διατήρησε σταθερή την καπνιστική του συνήθεια μετά την

αποστρατεία. Επίσης, μόνο το 9,5% των συμμετεχόντων έκανε συστηματική κατανάλωση

αλκοόλ και το 36,4% αυτών διατήρησε σταθερή την κατανάλωση αλκοόλ μετά την

αποστρατεία. Τα ανωτέρω δεδομένα αξιολογούνται ως σημαντικά για την υγεία του εν

λόγω πληθυσμού της έρευνας.

Στον πίνακα 4 που ακολουθεί αναφαίνεται το ποσοστό των συμμετεχόντων που

αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας, καθώς και κατά πόσο επηρεάστηκε η χρήση

των υπηρεσιών υγείας από την αποστρατεία τους.

Πίνακας 4: Κατανομή Συμμετεχόντων ως προς Σοβαρό Πρόβλημα Υγείας


Αντιμετωπίζετε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ; Όχι 198 85,7

Ναι 33 14,3

Μετά την αποστρατεία σας η χρήση των υπηρεσιών υγείας :

παρέμεινε σταθερή

145 62,8




Στον ανωτέρω πίνακα είναι ορατό ότι μόνο το 14,3% των συμμετεχόντων

αντιμετώπιζε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας. Επίσης, στο 62,8% των συμμετεχόντων

διατηρήθηκε σταθερή η χρήση των υπηρεσιών υγείας μετά την αποστρατεία τους.

Στον πίνακα 5 παρατηρούνται στοιχεία που αφορούν στην οικονομική κατάσταση

των συμμετεχόντων:

Πίνακας 5: Κατανομή των Συμμετεχόντων ως προς την Οικονομική Κατάσταση


Τα ετήσια έσοδα μου μετά την αποστρατεία :

αυξήθηκαν 28 12,1

μειώθηκαν 188 81,4

παρέμειναν σταθερά 15 6,5

Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής

Συμφωνώ απόλυτα 108 46,8

Συμφωνώ 67 29,0

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 42 18,2

Διαφωνώ 10 4,3

Διαφωνώ απόλυτα 4 1,7

Έχετε δεύτερη απασχόληση ; Όχι 181 78,4

Ναι 50 21,6

Θα προσφέρατε εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του ;

Όχι 90 39,0

Ναι 141 61,0

Σας ευχαριστεί ή σας δυσαρεστεί το ενδιαφέρον του ΠΝ για τους αποστράτους;

Με ευχαριστεί 103 44,6

Με δυσαρεστεί 128 55,4

Από τον ανωτέρω πίνακα προκύπτει ότι στο 81,4% των συμμετεχόντων τα ετήσια

έσοδα τους μετά την αποστρατεία μειώθηκαν. Επίσης, το 75,8% συμφωνούσε /

συμφωνούσε απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία

επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής». Επιπρόσθετα, το 21,6% είχε δεύτερη

απασχόληση, το 61% θα προσέφερε εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του και το

55,4% είναι δυσαρεστημένο από το ενδιαφέρον του ΠΝ για τους αποστράτους.

5.2.2. Δεύτερη Ενότητα –Κλίμακα Μέτρησης της Κρίσης στην

Οικογένεια (F-COPES) (Πίνακας υπ΄ αρ. 6)

Στον πίνακα 6 που ακολουθεί δίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις

διαστάσεις της κλίμακας μέτρησης της κρίσης στην οικογένεια. Υψηλότερες τιμές

υποδηλώνουν μεγαλύτερη χρήση του εκάστοτε τρόπου αντιμετώπισης, εκτός από τη

διάσταση «Passive appraisal», όπου υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν μικρότερη χρήση

του συγκεκριμένου τρόπου αντιμετώπισης.


Πίνακας 6: Βαθμολογίες Κλίμακας F-COPES

Ελάχιστη

τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή SD

Acquiring social support-ASS (Απόκτηση Κοινωνικής Υποστήριξης)

9,0 41,0 26,2 6,3

Reframing–R (Ανασχεδιασμός) 13,0 30,0 24,8 4,1

Seeking Spiritual Support-SSS (Αναζήτηση Πνευματικής Υποστήριξης)

5,0 25,0 16,3 4,2

Mobilizing to acquire and accept help-MAAH (Κινητοποίηση για Απόκτηση ή Αποδοχή Συνδρομής)

4,0 19,0 13,1 3,2

Passive appraisal-Pa (ΠαθητικήΑξιολόγηση)

5,0 20,0 12,7 3,0

TotalF-Copesscore (ΣυνολικήΒαθμολογία Οικογενειακών Κρίσεων)

55,0 131,0 99,5 13,0

Στον παραπάνω πίνακα είναι ευδιάκριτο ότι η μέση βαθμολογία στη διάσταση

«Acquiring social support» ήταν 26,2 μονάδες (SD=6,3 μονάδες), στη διάσταση

«Reframing» ήταν 24,8 μονάδες (SD=4,1 μονάδες) και στη διάσταση «Seeking Spiritual

Support» ήταν 16,3 μονάδες (SD=4,2 μονάδες). Επίσης, στη διάσταση «Mobilizing to

acquire and accept help» η μέση βαθμολογία ήταν 13,1 μονάδες (SD=3,2 μονάδες) και

στη διάσταση «Passive appraisal» ήταν 12,7 μονάδες (SD=3,0 μονάδες). Η συνολική

βαθμολογία της κλίμακας F-Copes ήταν 99,5 μονάδες κατά μέσο όρο (SD=13,0 μονάδες).

5.2.3. Τρίτη Ενότητα –Συσχέτιση των διαστάσεων της κλίμακας F-

COPES με δημογραφικά και άλλα στοιχεία των συμμετεχόντων

(Πίνακες υπ΄ αρ. 7 – 24 και Γραφήματα 2 - 7)

Στον πίνακα 7 παρουσιάζονται οι βαθμολογίες στις διαστάσεις «Acquiring social

support-ASS» και «Reframing-R» ανάλογα με Δημογραφικά Στοιχεία (ΔΣ). Οι έγγαμοι

είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία στη διάσταση ASS, που υποδηλώνει ότι

χρησιμοποιούσαν λιγότερη αυτή τη μέθοδο αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους λοιπούς.

Η βαθμολογία στη διάσταση R δεν βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά.

Πίνακας 7: Συσχέτιση Διαστάσεων ASS & R με ΔΣ

Acquiring social support-ASS Reframing-R

Μέση τιμή (SD) P Student's t-test Μέση τιμή (SD)

P Student's t-test

Φύλο Άνδρες 26,1 (6,2) 0,448 24,7 (4,1) 0,432

Γυναίκες 27,4 (8,2)

25,6 (3,7)

BMI

Φυσιολογικοί 24,7 (6,9) 0,092* 25,2 (3,9) 0,569*

Υπέρβαροι 27 (6,1)

24,8 (3,8)

Παχύσαρκοι 26,3 (6)

24,4 (4,5)

Έγγαμοι Όχι 28,9 (5,2) 0,001

9 24,3 (4,3) 0,385

Ναι 25,5 (6,4)

24,9 (4)

*ANOVA

9 Στατιστικά σημαντικά θεωρούνται τα μεγέθη που σημειώνονται με έντονη (bold) μορφή.


Στον πίνακα 8 που ακολουθεί δίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις

διαστάσεις «Acquiring social support» και «Reframing» ανάλογα με στοιχεία που

αφορούν στην αποστρατεία τους.

Πίνακας 8: Συσχέτιση Διαστάσεων ASS & Rμε Στοιχεία Αποστρατείας

Ερωτήματα Απαντήσεις

Acquiring social support Reframing

Μέση τιμή (SD)

P Student's t-test


P Student's

t-test


ΣΝΔ 25,9 (6,8) 0,432* 25,3 (4) 0,092*

ΣΜΥΝ 26,2 (5,2)

24,3 (4)

ΣΣΑΣ 25,8 (6,7)

23,7 (4,5)

Απ' ευθείας κατάταξη

25,9 (7,9)

26,5 (3,7)

Άλλο τρόπο 29,1 (3,3)

24,2 (3,6)


Όχι 26,5 (6,4) 0,500 24,9 (3,6) 0,594

Ναι 25,9 (6,2)

24,7 (4,5)


Όχι 21,6 (6,2) 0,001 22 (5,7) 0,002

Ναι 26,6 (5,9)

25,3 (4)


Όχι 27,8 (5) <0,001 24,8 (3,9) 0,970

Ναι 23,6 (7,4)

24,8 (4,4)


Ολοκλήρωση 35ετιας Όχι 25,8 (6,7) 0,102 24,6 (4,3) 0,321

Ναι 27,3 (5)

25,2 (3,5)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 26,4 (6,1) 0,116 24,9 (4) 0,058

Ναι 23,9 (8,3)

23 (5)

Μη περαιτέρω εξέλιξη Όχι 25,9 (6,2) 0,295 24,6 (4,1) 0,325

Ναι 26,9 (6,6)

25,2 (4,1)

Λόγοι υγείας Όχι 26,1 (6,3) 0,481 24,8 (4) 0,782

Ναι 27,4 (6,6)

24,5 (4,7)


Όχι 26,1 (6,5) 0,734 24,6 (4,2) 0,335

Ναι 26,4 (6)

25,2 (3,6)

Οικογενειακά προβλήματα Όχι 26,1 (6,3) 0,544 24,9 (4) 0,426

Ναι 27 (6,2)

24,1 (4,9)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες Όχι 26 (6,5) 0,274 25,1 (3,7) 0,014

Ναι 27,2 (5,4)

23,3 (5,4)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης Όχι 26,2 (6,4) 0,802 24,8 (4) 0,870

Ναι 25,9 (5,7)

24,9 (4,5)

Άλλοι Λόγοι Όχι 27,2 (5,8) <0,001 25,1 (3,9) 0,101

Ναι 23,6 (6,8)

24,1 (4,5)


Όχι 26,2 (4,9) 0,999 24,9 (4,3) 0,716

Ναι 26,2 (7)

24,7 (3,9)


Όχι 24,8 (7,9) 0,126 25,3 (3,8) 0,362

Ναι 26,5 (5,9)

24,7 (4,1)


Όχι 22,9 (8,3) <0,001 23,5 (5) 0,009

Ναι 27,1 (5,3)

25,2 (3,7)

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ; Όχι 25 (6,8) 0,009 24,2 (4,4) 0,035

Ναι 27,2 (5,7)

25,3 (3,7)


Όχι 25,8 (4,7) 0,709 23,1 (4) 0,012

Ναι 26,3 (6,5)

25,1 (4)

*ANOVA


Στον εν λόγω πίνακα 8 διακρίνεται σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη

διάσταση «Acquiring social support», υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της

συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που παραμένουν

σταθεροί στην επιλογή της αποστρατείας τους, εκείνοι που δεν θα επέστρεφαν στην

υπηρεσία τους αν είχαν τη δυνατότητα, εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν στην αποστρατεία

από «άλλους» λόγους, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής

τους ως απόστρατοι, καθώς και εκείνοι που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Στο γράφημα 2 που ακολουθεί δίνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στη

διάσταση «Acquiring social support» ανάλογα με το αν ήταν ικανοποιημένοι από την

αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι.

Γράφημα 2: Συσχέτιση Διάστασης ASS με Ικανοποίηση ή Όχι Αλλαγής Τρόπου Ζωής

Στο γράφημα 2 είναι ορατή η σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη διάσταση

«Acquiring social support», υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της, είχαν οι

συμμετέχοντες που παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της αποστρατείας τους, εκείνοι

που δεν οδηγήθηκαν στην αποστρατεία από δυσμενείς – στρεσογόνες εργασιακές

συνθήκες, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως

απόστρατοι, εκείνοι που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία και εκείνοι που είχαν

εντάξει στην καθημερινότητα τους νέες δραστηριότητες-ενδιαφέροντα.

Στο γράφημα 3 δίνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση

«Reframing» ανάλογα με το αν ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής

τους ως απόστρατοι.


Γράφημα 3: Συσχέτιση Reframing με Ικανοποίηση Αλλαγής Τρόπου Ζωής

Στον πίνακα 9 εμφανίζονται οι βαθμολογίες στις διαστάσεις «Acquiring social

support» και «Reframing» ανάλογα με στοιχεία που αφορούν το Ερωτηματολόγιο

Συνθηκών Διαβίωσης (ΕΣΔ) όπως στις καπνιστικές συνήθειες, την κατανάλωση αλκοόλ,

την κατάσταση υγείας και την οικονομική κατάσταση.

Πίνακας 9: Συσχέτιση Διαστάσεων ASS & Rμε Ερωτήσεις ΕΣΔ




P Student's t-test


P Student's t-test

Καπνίζετε; Όχι 26 (6,2) 0,312 24,9 (4) 0,384

Ναι 27 (6,9)

24,4 (4,3)

Κάνετε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ; Όχι 26,4 (6,4) 0,251 25 (4) 0,012

Ναι 24,7 (5,1)

22,7 (3,9)

Αντιμετωπίζετε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ;

Όχι 26 (6,1) 0,293 24,8 (4) 0,859

Ναι 27,3 (7,6)

24,9 (4,4)


παρέμεινε σταθερή 26 (6,3) 0,012* 25,5 (3,9) 0,002*

αυξήθηκε 24,8 (7,5)

23,7 (4,6)

μειώθηκε 28,8 (3,2)

23,5 (3,1)


αυξήθηκαν 26,3 (6,9) 0,985* 25,9 (3,4) 0,265*

μειώθηκαν 26,2 (6,3)

24,6 (4,2)

παρέμειναν σταθερά 26,4 (5,6)

25,3 (3,2)


Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα

26,5 (6,9) 0,460* 27 (4) 0,097*

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ

27,3 (7,1)

24,9 (3,6)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα

25,9 (6,1)

24,6 (4,1)

Έχετε δεύτερη απασχόληση ; Όχι 26,7 (5,7) 0,019 24,7 (4) 0,520

Ναι 24,4 (7,9)

25,1 (4,2)


Όχι 26,9 (5,7) 0,169 24,1 (3,8) 0,045

Ναι 25,7 (6,6)

25,2 (4,1)


Με ευχαριστεί 26,6 (5,4) 0,446 25,4 (3,6) 0,048

Με δυσαρεστεί 25,9 (7)

24,3 (4,4)

*ANOVA


Στον ανωτέρω πίνακα καταγράφεται η βαθμολογία στη διάσταση «Acquiring

social support» να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χρήση των υπηρεσιών υγείας από

τους συμμετέχοντες μετά την αποστρατεία τους. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά

Bonferroni, βρέθηκε ότι σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία, υποδηλώνοντας μεγαλύτερη

χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που

χρησιμοποιούσαν λιγότερο τις υπηρεσίες υγείας σε σύγκριση τόσο με εκείνους που τις

χρησιμοποιούσαν περισσότερο αλλά και με εκείνους που τις χρησιμοποιούσαν το ίδιο με

πριν αποστρατευτούν (p=0,011 και p=0,045 αντίστοιχα). Επίσης, σημαντικά μεγαλύτερη

χρήση του συγκεκριμένου τρόπου αντιμετώπισης έκαναν οι συμμετέχοντες που δεν είχαν

δεύτερη απασχόληση.

Παράλληλα, στον πιο πάνω πίνακα διακρίνεται σημαντικά χαμηλότερη

βαθμολογία στη διάσταση «Reframing», υποδηλώνοντας λιγότερη χρήση της

συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική

χρήση αλκοόλ. Ακόμα, οι συμμετέχοντες που διατήρησαν σταθερή τη χρήση των

υπηρεσιών υγείας μετά την αποστρατεία τους είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που είτε τη μείωσαν είτε την αύξησαν τη χρήση των

υπηρεσιών υγείας (p=0,022 και p=0,018 αντίστοιχα). Επίσης, σημαντικά υψηλότερη

βαθμολογία στη διάσταση «Reframing», υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της

συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που θα προσέφεραν

εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του, καθώς και εκείνοι που ήταν ευχαριστημένοι

από το ενδιαφέρον του ΠΝ για τους αποστράτους.

Στον πίνακα 10 δίνονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson των

βαθμολογιών στις διαστάσεις «Acquiring social support» και «Reframing» με την ηλικία,

το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας.

Πίνακας 10: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson


Ηλικία r -0,04 0,05

P 0,565 0,460

BMI r 0,05 -0,07

P 0,424 0,292

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε

r 0,02 0,12

P 0,793 0,075

Ηλικία αποστράτευσης r 0,00 0,11

P 0,950 0,088

Πόσα χρόνια βρίσκεστε σε αποστρατεία

r -0,05 -0,03

P 0,468 0,674


Από τον προηγούμενο πίνακα διαπιστώνεται ότι δεν υπήρξε σημαντική συσχέτιση

των βαθμολογιών στις διαστάσεις «Acquiring social support» και «Reframing» των

συμμετεχόντων με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα

έτη αποστρατείας τους.

Ακολούθως έγινε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως

εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Acquiring

social support» και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους. Με τη

μέθοδο διαδοχικής ένταξης / αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα

του πίνακα 11.

Πίνακας 11: Ερωτηματολόγιο Συνθηκών Διαβίωσης (ΕΣΔ) υπ΄ αρ. 8 και 3

Ερωτήματα Απαντήσεις β+ SE

++ P


Όχι (αναφορά)

Ναι 4,75 1,46 0,001



Ναι -3,59 1,30 0,007

+συντελεστής εξάρτησης,

++τυπικό σφάλμα συντελεστή

Από τον παραπάνω πίνακα εξάγεται ότι η ικανοποίηση από την αλλαγή του τρόπου

ζωής τους ως απόστρατοι και η επιστροφή την υπηρεσία αν μπορούσαν, βρέθηκαν να

σχετίζονται ανεξάρτητα με τη διάσταση «Acquiring social support». Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής

τους ως απόστρατοι είχαν κατά 4,75 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, που υποδηλώνει

μεγαλύτερη χρήση του συγκεκριμένου τρόπου αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που δεν ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους.

Οι συμμετέχοντες που θα επέστρεφαν στην υπηρεσία αν μπορούσαν, είχαν κατά

3,59 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς που δεν θα επέστρεφαν.

Στη συνέχεια έγινε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως

εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Reframing»

και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους. Με τη μέθοδο διαδοχικής

ένταξης/αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 12:


Πίνακας 12: Ερωτηματολόγιο Συνθηκών Διαβίωσης(ΕΣΔ) υπ΄ αρ. 8 και 14


++ P



Ναι 1,72 0,63 0,007

Κάνετε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ ;


Ναι -2,36 0,89 0,008 +

συντελεστής εξάρτησης, ++

τυπικό σφάλμα συντελεστή

Όπως εμφαίνεται στον ανωτέρω πίνακα, η ικανοποίηση από την αλλαγή του τρόπου

ζωής τους ως απόστρατοι και η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ βρέθηκαν να

σχετίζονται ανεξάρτητα με την κλίμακα «Reframing». Συγκεκριμένα:


τους ως απόστρατοι είχαν κατά 1,72 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, που υποδηλώνει

μεγαλύτερη χρήση του συγκεκριμένου τρόπου αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που δεν ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους.

Οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική κατανάλωση αλκοόλ είχαν κατά 2,36

μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν έκαναν

συστηματική κατανάλωση αλκοόλ.

Στον πίνακα 13 είναι ευδιάκριτες οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις

«Seeking Spiritual Support-SSS» και «Mobilizing to acquire and accept help-MAAH»

ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία.

Πίνακας 13: Συσχέτιση Διαστάσεων SSS & MAAH με Δημογραφικά Στοιχεία

Seeking Spiritual Support

Mobilizing to acquire and accept help


P Student's t-test


P Student's t-test

Φύλο Άνδρες 16,1 (4) 0,062 13 (3,3) 0,526


13,6 (2,4)

BMI Φυσιολογικοί 16,4 (4,5) 0,453* 12,6 (3,3) 0,222*

Υπέρβαροι 16,5 (3,8)

13 (3)

Παχύσαρκοι 15,8 (4,3)

13,6 (3,4)

Έγγαμοι Όχι 15,7 (3,8) 0,348 13,4 (3,2) 0,449

Ναι 16,4 (4,3)

13 (3,2)

*ANOVA

Είναι εμφανές ότι οι βαθμολογίες στις διαστάσεις «Mobilizing to acquire and

accept help» και «Seeking Spiritual Support» δεν βρέθηκαν να διαφέρουν σημαντικά

ανάλογα με τα στοιχεία του ανωτέρω πίνακα.


Στον πίνακα 14 προβάλλονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις

«Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and accept help» ανάλογα με

στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία τους.

Πίνακας 14 : Συσχέτιση Διαστάσεων SSS & MAAH με Στοιχεία Αποστρατείας


Seeking Spiritual Support



P Student's

t-test


P Student's

t-test


ΣΝΔ 16,4 (4,4) 0,725* 12,9 (3,6) 0,754*

ΣΜΥΝ 16,3 (3)

13,3 (2,5)

ΣΣΑΣ 16,3 (4,1)

12,8 (3,4)


14,7 (5)

13,2 (2,4)


13,9 (3,1)


Όχι 16,8 (4) 0,071 13,2 (3,4) 0,434

Ναι 15,8 (4,3)

12,9 (3)


Όχι 14,7 (4) 0,253 11,6 (3,8) 0,084

Ναι 15,9 (4,4)

12,9 (3,1)


Όχι 16,2 (4,1) 0,638 13,2 (2,9) 0,439

Ναι 16,4 (4,2)

12,9 (3,7)



Ναι 16,4 (3,6)

14,1 (2,7)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 16,4 (4,2) 0,158 13 (3,2) 0,706

Ναι 14,9 (3,8)

13,4 (3,2)

Μη περαιτέρω εξέλιξη Όχι 16,2 (4) 0,550 13 (3,3) 0,727

Ναι 16,5 (4,6)

13,2 (2,9)

Λόγοι υγείας Όχι 16,2 (4,2) 0,223 13,1 (3,2) 0,862

Ναι 17,6 (3,5)

13,2 (3,1)


Όχι 16,2 (4,3) 0,662 13,1 (3,4) 0,903

Ναι 16,4 (3,9)

13 (2,7)

Οικογενειακά προβλήματα Όχι 16,1 (3,9) 0,091 13,1 (3,2) 0,423

Ναι 17,7 (6,2)

12,5 (3,1)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες Όχι 16,3 (4,2) 0,589 13,1 (3,4) 0,635

Ναι 15,9 (4,2)

12,8 (2,3)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης Όχι 16,3 (4,1) 0,550 13,1 (3,1) 0,804

Ναι 15,8 (4,3)

12,9 (4,1)

Άλλοι Λόγοι Όχι 16,7 (4,1) 0,008 13,4 (2,8) 0,010

Ναι 15,1 (4)

12,2 (4)


Όχι 16,9 (4,3) 0,053 13,4 (3,2) 0,290

Ναι 15,8 (4)

12,9 (3,2)


Όχι 16,3 (4) 0,874 13,5 (3,2) 0,314

Ναι 16,2 (4,2)

13 (3,2)


Όχι 15,2 (3,8) 0,032 12,4 (3,4) 0,089

Ναι 16,6 (4,2)

13,3 (3,1)

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ; Όχι 15,8 (3,9) 0,091 12,4 (3,4) 0,003

Ναι 16,7 (4,3)

13,7 (2,9)


Όχι 16,2 (4) 0,893 12,5 (2,3) 0,304

Ναι 16,3 (4,2)

13,2 (3,3)

*ANOVA


Στον πιο πάνω πίνακα αναφαίνεται σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη

διάσταση «Seeking Spiritual Support», υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της

συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που δεν οδηγήθηκαν

στην αποστρατεία από «άλλους» λόγους και εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την

αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι. Επιπρόσθετα, φανερώνεται σημαντικά

υψηλότερη βαθμολογία στη διάσταση «Mobilizing to acquire and accept help»,

υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι

συμμετέχοντες που οδηγήθηκαν στην αποστρατεία από την ολοκλήρωση της 35ετίας,

εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν στην αποστρατεία από «άλλους» λόγους, καθώς και εκείνοι

που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις

διαστάσεις «Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and accept help»

ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές τους συνήθειες, την κατανάλωση

αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική τους κατάσταση.

Πίνακας 15: Συσχέτιση Διαστάσεων SSS & MAAHμε Ερωτήσεις ΕΣΔ


Seeking Spiritual Support Mobilizing to acquire and

accept help


P Student's t-test


P Student's

t-test

Καπνίζετε; Όχι 16,5 (4,1) 0,138 13,2 (3,3) 0,366

Ναι 15,5 (4,2) 12,7 (3)


Όχι 16,5 (4,1) 0,002 13,2 (3,2) 0,101

Ναι 13,7 (4,1) 12 (3,5)


Όχι 16,2 (4,1) 0,602 12,8 (3,2) <0,001

Ναι 16,6 (4,7) 14,9 (3)


παρέμεινε σταθερή 16,5 (4,3) 0,140* 13,4 (3,1) 0,143*

αυξήθηκε 16,3 (4,5) 12,9 (3,5)

μειώθηκε 15 (2,8) 12,2 (3,1)


αυξήθηκαν 17,4 (5,1) 0,017* 13 (4) 0,357*

μειώθηκαν 16,3 (3,9) 13,2 (3)

παρέμειναν σταθερά 13,6 (5) 11,9 (3,8)


Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα 18,6 (4) 0,001* 12,1 (4,5) 0,536*

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 14,4 (4,4) 13,2 (4)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα 16,5 (4) 13,1 (2,9)

Έχετε δεύτερη απασχόληση ; Όχι 16,3 (3,9) 0,625 13,2 (3) 0,387

Ναι 16 (5,1) 12,7 (3,8)


Όχι 16,6 (4,3) 0,316 13,7 (2,8) 0,012

Ναι 16 (4,1) 12,6 (3,4)


Με ευχαριστεί 16,8 (4,4) 0,062 13,3 (3,3) 0,327

Με δυσαρεστεί 15,8 (3,9) 12,9 (3,1)

*ANOVA


Στον πίνακα 15 εμφαίνεται σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία στη διάσταση

«Seeking Spiritual Support», υποδηλώνοντας λιγότερη χρήση του συγκεκριμένου τρόπου

αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική χρήση αλκοόλ. Ακόμα,

οι συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα παρέμειναν σταθερά μετά την

αποστρατεία είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα είτε μειώθηκαν (p=0,045) είτε αυξήθηκαν

(p=0,014). Οι συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν με την πρόταση

«Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής»

είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση τόσο με τους συμμετέχοντες που

συμφωνούσαν / συμφωνούσαν απόλυτα (p=0,010) όσο και με τους συμμετέχοντες που

διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα (p=0,003).

Στο γράφημα 4 δίνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Seeking

Spiritual Support» ανάλογα με το αν έκαναν συστηματική κατανάλωση αλκοόλ.

Γράφημα 4: Συσχέτιση Διάστασης SSS με Ερώτηση 14 του ΕΣΔ

Στο πιο πάνω γράφημα απεικονίζεται σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη

διάσταση «Seeking Spiritual Support», υποδηλώνοντας μεγαλύτερη χρήση της

συγκεκριμένης μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν

κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, καθώς και αυτοί που δεν θα προσέφεραν εθελοντική

εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του.


Στο γράφημα 5 που ακολουθεί αποτυπώνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων

στη διάσταση «Mobilizing to acquire and accept help» ανάλογα με το αν αντιμετώπιζαν

κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Γράφημα 5: Συσχέτιση Διάστασης ΜΑΑΗ

Στον πίνακα 16 παρουσιάζονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson των

βαθμολογιών στις διαστάσεις «Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and

accept help» με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα

έτη αποστρατείας των συμμετεχόντων.

Πίνακας 16: Συντελεστές Συσχέτισης του Pearson

Seeking Spiritual

Support Mobilizing to acquire

and accept help

Ηλικία r -0,04 -0,05

P 0,518 0,467

BMI r -0,01 0,09

P 0,912 0,178

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε r 0,07 0,16

P 0,256 0,015

Ηλικία αποστράτευσης r 0,03 0,10

P 0,633 0,120


r -0,08 -0,10

P 0,248 0,131

Από τον ανωτέρω πίνακα γίνεται φανερό ότι δεν υπήρξε σημαντική συσχέτιση της

βαθμολογίας στη διάσταση «Seeking Spiritual Support» των συμμετεχόντων με την

ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας

τους. Αντίθετα, υπήρξε σημαντική θετική συσχέτιση της βαθμολογίας στη διάσταση


«Mobilizing to acquire and accept help» με τα έτη υπηρεσίας των συμμετεχόντων.

Συνεπώς, όσο περισσότερα χρόνια είχαν υπηρετήσει οι συμμετέχοντες τόσο περισσότερο

χρησιμοποιούσαν τη συγκεκριμένη μέθοδο αντιμετώπισης.

Ακολούθως διενεργήθηκε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως

εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Seeking

Spiritual Support» και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους. Με τη

μέθοδο διαδοχικής ένταξης / αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα

του πίνακα 17.

Πίνακας 17: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση SSS με Ερωτήματα 14 και

19 του ΕΣΔ


++ P



Ναι -2,43 0,91 0,008


Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα (αναφορά)

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ -1,88 0,69 0,007

Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα 1,93 1,11 0,084 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον πιο πάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ και

ο βαθμός συμφωνίας με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία

επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής» βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη

διάσταση «Seeking Spiritual Support». Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική κατανάλωση αλκοόλ είχαν κατά 2,43

μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, που υποδηλώνει μικρότερη χρήση του συγκεκριμένου

τρόπου αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν έκαναν συστηματική

κατανάλωση αλκοόλ.

Οι συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν με την πρόταση «Η

αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής»

είχαν κατά 1,88 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες

που συμφωνούσαν / συμφωνούσαν απόλυτα.

Ακολούθησε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως εξαρτημένη

μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Mobilizing to acquire and


accept help» και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους. Με τη μέθοδο

διαδοχικής ένταξης / αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του

πίνακα 18.

Πίνακας 18: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση Διάστασης MAAH με ΔΣ


++ P

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία; Όχι (αναφορά)

Ναι 1,23 0,40 0,002



Ναι 1,83 0,57 0,001



Ναι -1,18 0,42 0,005

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε

0,15 0,04 0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον εν λόγω πίνακα συνάγεται ότι η προετοιμασία για την αποστρατεία, η

αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος υγείας, η προσφορά εθελοντικής εργασίας στο ΠΝ ή

σε φορείς του και τα έτη υπηρεσίας βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη διάσταση

«Mobilizing to acquire and accept help». Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία είχαν κατά 1,23

μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, που υποδηλώνει ότι χρησιμοποιούσαν περισσότερο το

συγκεκριμένο τρόπο αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν είχαν

προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν κατά

1,83 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν

αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Οι συμμετέχοντες που θα προσέφεραν εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς

του είχαν κατά 1,18 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που δεν θα προσέφεραν εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του.

Όσο περισσότερα χρόνια υπηρεσίας είχαν οι συμμετέχοντες τόσο περισσότερο

χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη μέθοδο αντιμετώπισης.

Στον πίνακα 19 που ακολουθεί είναι εμφανείς οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων

στη διάσταση «Passive appraisal-Pa» και στη συνολική βαθμολογία της κλίμακας

ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία. Από τον εν λόγω πίνακα είναι ορατό ότι οι


έγγαμοι είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη διάσταση «Passive appraisal», που

υποδηλώνει ότι χρησιμοποιούσαν λιγότερη αυτή τη μέθοδο αντιμετώπισης, σε σύγκριση

με τους μη έγγαμους. Η συνολική βαθμολογία της κλίμακας δεν βρέθηκε να διαφέρει

σημαντικά ανάλογα με τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα.

Πίνακας 19: Συσχέτιση Pa & Total F – Copes score με ΔΣ


Passive appraisal Total F-Copes score

Μέση τιμή (SD) P Student's t-

test Μέση τιμή

(SD) P Student's t-

test

Φύλο Άνδρες 12,8 (3) 0,232 99,2 (13) 0,157


104,1 (13,7)

BMI

Φυσιολογικοί 13 (2,9) 0,557* 98,8 (14,8) 0,605*

Υπέρβαροι 12,5 (3)

100,5 (11,9)


98,7 (13)

Έγγαμοι Όχι 11,8 (3,3) 0,015 100,9 (11,5) 0,434

Ναι 13 (2,8)

99,2 (13,4)

*ANOVA

Από τον ανωτέρω πίνακα διαφαίνεται ότι οι έγγαμοι είχαν σημαντικά υψηλότερη

βαθμολογία στη διάσταση «Passive appraisal», που υποδηλώνει ότι χρησιμοποιούσαν

λιγότερη αυτή τη μέθοδο αντιμετώπισης, σε σύγκριση με τους μη έγγαμους. Η συνολική

βαθμολογία της κλίμακας δεν βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τα στοιχεία

του παραπάνω πίνακα.

Στο γράφημα 6 δίνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Passive

appraisal» ανάλογα με την οικογενειακή τους κατάσταση.

Γράφημα 6: Συσχέτιση Διάστασης Pa με Οικογενειακή Κατάσταση


Στον πίνακα 20 προβάλλονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στη διάσταση

«Passive appraisal» και στη συνολική βαθμολογία της κλίμακας ανάλογα με στοιχεία που

αφορούν στην αποστρατεία τους.

Πίνακας 20 : Συσχέτιση Διάστασης Pa και Total F- Copes score με Στοιχεία

Αποστρατείας




P Student's

t-test


P Student's

t-test


ΣΝΔ 13 (3,1) 0,438* 99,7 (13,5) 0,783*

ΣΜΥΝ 12,5 (2,8) 99,7 (11,4)

ΣΣΑΣ 12,8 (3,2) 97,9 (15,2)

Απ' ευθείας κατάταξη 11,4 (2,1) 97,9 (11,7)

Άλλο τρόπο 12,6 (2,3) 102,6 (10,8)


Όχι 12,2 (2,9) 0,015 100 (12,5) 0,557

Ναι 13,2 (3) 99 (13,6)


Όχι 13,6 (3,7) 0,290 89,9 (16,1) 0,001

Ναι 12,9 (3) 100,1 (12,5)


Όχι 12,6 (3) 0,271 100,6 (11,4) 0,107

Ναι 13 (2,9) 97,8 (15,3)



Ναι 12,3 (3,3) 101,5 (10,6)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 12,7 (3) 0,632 100 (12,5) 0,056

Ναι 13,1 (2,1) 93,7 (18,1)


Ναι 12,6 (3) 101,5 (14,3)

Λόγοι υγείας Όχι 12,8 (3) 0,393 99,3 (13,1) 0,427

Ναι 12,1 (1,3) 102,2 (12,5)


Όχι 12,6 (3) 0,449 98,8 (14) 0,164

Ναι 13 (2,8) 101,4 (10,2)


Ναι 14,4 (3,1) 103,6 (15,6)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες Όχι 12,6 (3) 0,078 99,7 (12,8) 0,560

Ναι 13,5 (2,6) 98,4 (14,5)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης Όχι 12,6 (3) 0,182 99,7 (12,9) 0,687

Ναι 13,4 (2,8) 98,6 (14,3)

Άλλοι Λόγοι Όχι 12,8 (3,1) 0,578 101,8 (11,6) <0,001

Ναι 12,6 (2,5) 93,9 (14,7)


Όχι 13 (3) 0,281 101,4 (11,3) 0,105

Ναι 12,6 (2,9) 98,4 (13,9)


Όχι 12,8 (3,1) 0,816 100 (14,1) 0,783

Ναι 12,7 (2,9) 99,3 (12,8)


Όχι 12,2 (2,8) 0,179 93,1 (16,3) <0,001

Ναι 12,9 (3) 101,4 (11,3)

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ; Όχι 13,1 (3,1) 0,066 97,3 (14) 0,017

Ναι 12,4 (2,8) 101,4 (11,9)


Όχι 12,2 (2,7) 0,253 95,9 (9,8) 0,096

Ναι 12,8 (3) 100,1 (13,4)

*ANOVA


Από τον ανωτέρω πίνακα εξάγεται ότι σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη

διάσταση «Passive appraisal», υποδηλώνοντας μικρότερη χρήση της συγκεκριμένης

μεθόδου αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που η αποστρατεία τους πρόεκυψε μετά

από δική τους αίτηση, καθώς και εκείνοι που οδηγήθηκαν στην αποστρατεία εξαιτίας

οικογενειακών προβλημάτων. Επιπλέον, εμφαίνεται σημαντικά υψηλότερη συνολική

βαθμολογία, υποδηλώνοντας καλύτερη αντιμετώπιση γενικά, είχαν οι συμμετέχοντες που

παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της αποστρατείας τους, εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν

στην αποστρατεία από «άλλους» λόγους, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την

αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, καθώς και εκείνοι που είχαν

προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Στο γράφημα 7 παρουσιάζεται η συνολική βαθμολογία των συμμετεχόντων

ανάλογα με το αν είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Γράφημα 7: Συσχέτιση Total F – Copes score με την Ερώτηση 9 του ΕΣΔ

Ο πίνακας 21 που ακολουθεί περιλαμβάνει τις βαθμολογίες των συμμετεχόντων

στη διάσταση «Passive appraisal» και τη συνολική βαθμολογία της κλίμακας ανάλογα με

στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές τους συνήθειες, την κατανάλωση αλκοόλ, την

κατάσταση υγείας και την οικονομική τους κατάσταση. Από τον κατωτέρω πίνακα

φαίνεται ότι η βαθμολογία στη διάσταση «Passive appraisal» να διαφέρει σημαντικά

ανάλογα με τη μεταβολή των ετήσιων εσόδων των συμμετεχόντων μετά την αποστρατεία.

Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι σημαντικά υψηλότερη

βαθμολογία, υποδηλώνοντας μικρότερη χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου


αντιμετώπισης, είχαν οι συμμετέχοντες που τα ετήσια έσοδα μετά την αποστρατεία

παρέμειναν σταθερά σε σύγκριση με εκείνους των οποίων τα έσοδα μειώθηκαν αλλά και

με εκείνους που τα έσοδα αυξήθηκαν (p=0,016 &p=0,005 αντίστοιχα). Επιπρόσθετα,

παρουσιάζεται σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία, υποδηλώνοντας χειρότερη

αντιμετώπιση γενικά, είχαν οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική χρήση αλκοόλ. Οι

συμμετέχοντες που διατήρησαν σταθερή τη χρήση των υπηρεσιών υγείας μετά την

αποστρατεία είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που αύξησαν τη χρήση (p=0,031).

Πίνακας 21: Συσχέτιση Pa & Total F – Copes score με Ερωτήσεις του ΕΣΔ




P Student's

t-test


P Student's

t-test

Καπνίζετε; Όχι 12,7 (2,8) 0,724 99,8 (12,2) 0,610

Ναι 12,9 (3,5)

98,7 (15,7)


Όχι 12,7 (2,9) 0,880 100,1 (12,9) 0,039

Ναι 12,8 (3,1)

94,1 (13)


Όχι 12,7 (3) 0,526 99,2 (12,6) 0,282

Ναι 13 (2,4)

101,9 (15,8)


παρέμεινε σταθερή 12,8 (3,2) 0,446* 101,1 (11,9) 0,033*


95,6 (17,3)


98,5 (9,5)


αυξήθηκαν 11,9 (2,6) 0,006* 100,3 (15,5) 0,941*

μειώθηκαν 12,7 (3)

99,5 (12,6)


98,9 (14,1)


Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα

12,7 (4) 0,671* 105,1 (18,1) 0,260*


13,1 (3,6)

99,2 (14,5)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα

12,6 (2,7)

99,1 (12,1)

Έχετε δεύτερη απασχόληση ; Όχι 12,7 (2,8) 0,845 99,9 (11,6) 0,390

Ναι 12,8 (3,5)

98,1 (17,3)


Όχι 12,7 (2,7) 0,980 99,7 (11,2) 0,881

Ναι 12,7 (3,1)

99,4 (14,1)


Με ευχαριστεί 12,4 (2,7) 0,108 100,7 (12,7) 0,213

Με δυσαρεστεί 13 (3,1)

98,5 (13,3)

*ANOVA


βαθμολογιών στη διάσταση «Passive appraisal» και στη συνολική βαθμολογία της

κλίμακας με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη

αποστρατείας των συμμετεχόντων. Όπως συνάγεται από τον ανωτέρω πίνακα υπήρξε

σημαντική αρνητική συσχέτιση της βαθμολογίας στη διάσταση «Passive appraisal» και


της συνολικής βαθμολογίας της κλίμακας με την ηλικία και τα έτη αποστρατείας των

συμμετεχόντων. Συνεπώς, όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες και όσο

περισσότερα χρόνια βρίσκονται σε αποστρατεία τόσο περισσότερο παθητικοί είναι

απέναντι στην κατάσταση και γενικά τόσο χειρότερα την αντιμετωπίζουν.

Πίνακας 22: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Pa & Total F – Copes score και ΔΣ


Ηλικία r -0,25 -0,13

P <0,001 0,050

BMI r 0,05 -0,01

P 0,438 0,906

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε r -0,07 0,11

P 0,258 0,099

Ηλικία αποστράτευσης r -0,01 0,11

P 0,825 0,113

Πόσα χρόνια βρίσκεστε σε αποστρατεία r -0,22 -0,19

P 0,001 0,004

Εν συνεχεία διεξήχθη πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως

εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Passive

appraisal» και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία. Με τη μέθοδο

διαδοχικής ένταξης/αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα πίνακα 23.

Πίνακας 23: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση Διάστασης Pa με ΔΣ και

ΕΣΔ


++ P

Έγγαμοι Όχι (αναφορά)

Ναι 1,48 0,46 0,002

Αποστρατεία λόγω οικογενειακών προβλημάτων


Ναι 2,00 0,62 0,002


μειώθηκαν (αναφορά)

αυξήθηκαν -0,05 0,66 0,944

παρέμειναν σταθερά 2,49 0,75 0,001


-0,06 0,02 0,015



Σύμφωνα με τον πιο πάνω πίνακα είναι ευδιάκριτο ότι η οικογενειακή κατάσταση,

η αποστρατεία λόγω οικογενειακών προβλημάτων, η μεταβολή των ετήσιων εσόδων μετά

την αποστρατεία και τα έτη εν αποστρατεία βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη

διάσταση «Passive appraisal». Συγκεκριμένα:


Οι έγγαμοι είχαν κατά 1,48 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, που

υποδηλώνει ότι χρησιμοποιούσαν λιγότερο αυτή τη μέθοδο αντιμετώπισης, σε σύγκριση

με τους μη έγγαμους.

Οι συμμετέχοντες που αποστρατεύτηκαν λόγω οικογενειακών

προβλημάτων είχαν κατά 2,00 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που δεν αποστρατεύτηκαν λόγω οικογενειακών προβλημάτων.

Οι συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα παρέμειναν σταθερά μετά

την αποστρατεία είχαν κατά 2,49 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα μειώθηκαν μετά την αποστρατεία.

Όσο περισσότερα χρόνια εν αποστρατεία είχαν οι συμμετέχοντες τόσο

περισσότερο χρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη μέθοδο αντιμετώπισης.

Κατόπιν πραγματοποιήθηκε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση με

εξαρτημένη μεταβλητή τη συνολική βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα F-

COPES και ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία. Με τη μέθοδο διαδοχικής

ένταξης / αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 24.

Πίνακας 24: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση F-Copes με ΔΣ και ΕΣΔ


++ P



Ναι 7,85 1,99 <0,001



Ναι 3,62 1,68 0,033



Ναι -6,32 2,72 0,021


-0,34 0,09 <0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον ανωτέρω πίνακα συνεπάγεται ότι η ικανοποίηση από την αλλαγή του

τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, η προετοιμασία για την αποστρατεία, η συστηματική

κατανάλωση αλκοόλ και τα έτη εν αποστρατεία βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με

τη συνολική κλίμακα F-COPES. Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου

ζωής τους ως απόστρατοι είχαν κατά 7,85 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, που


υποδηλώνει καλύτερη αντιμετώπιση, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν ήταν

ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι.

Οι συμμετέχοντες που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία είχαν

κατά 3,62 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν

είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία.

Οι συμμετέχοντες που έκαναν συστηματική κατανάλωση αλκοόλ είχαν

κατά 6,32 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν

έκαναν συστηματική κατανάλωση αλκοόλ.

Όσο περισσότερα χρόνια εν αποστρατεία είχαν οι συμμετέχοντες τόσο

χειρότερα αντιμετωπίζουν την κατάστασή τους.

5.2.4. Τέταρτη Ενότητα – Κλίμακα Μόνιμου και Προσωρινού Άγχους

(STAI) (Πίνακας υπ΄ αρ. 25)

Στον πίνακα 25 που ακολουθεί διακρίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων

στις διαστάσεις μόνιμου και προσωρινού άγχους. Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν

περισσότερα συμπτώματα άγχους. Από τον κατωτέρω πίνακα είναι εμφανές ότι η μέση

βαθμολογία στη διάσταση προσωρινού άγχους ήταν 41,0 μονάδες (SD=11,0 μονάδες) και

στη διάσταση μόνιμου άγχους ήταν 38,0 μονάδες (SD=11,2 μονάδες).

Πίνακας 25: Βαθμολογίες Μόνιμου και Προσωρινού Άγχους

Ελάχιστη

τιμή Μέγιστη

τιμή Μέση τιμή

SD

Κλίμακα προσωρινού άγχους 23,0 71,0 41,0 11,0

Κλίμακα μόνιμου άγχους 20,0 74,0 38,0 11,2

5.2.5. Πέμπτη Ενότητα – Συσχέτιση των διαστάσεων μόνιμου και

προσωρινού άγχους με δημογραφικά και άλλα στοιχεία των

συμμετεχόντων (Πίνακες υπ΄ αρ. 26-32 και Γραφήματα 8-9)

Στον πίνακα 26 δίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις

μόνιμου και προσωρινού άγχους ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία. Η βαθμολογία

στη διάσταση προσωρινού άγχους δεν βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τα

στοιχεία κατωτέρω πίνακα. Μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni δε βρέθηκε να διαφέρει


σημαντικά η βαθμολογία στη διάσταση μόνιμου άγχους ανάλογα με το ΒΜΙ των

συμμετεχόντων.

Πίνακας 26: Συσχέτιση Μόνιμου – Προσωρινού Άγχους με ΔΣ


Κλίμακα προσωρινού άγχους Κλίμακα μόνιμου άγχους

Μέση τιμή (SD) P Student's t-

test Μέση τιμή

(SD) P Student's t-test

Φύλο Άνδρες 40,8 (11) 0,358 37,8 (11,1) 0,277


40,9 (12,9)

BMI

Φυσιολογικοί 39 (9,9) 0,163* 36,1 (12,1) 0,027*

Υπέρβαροι 42,4 (12)

40,3 (11,4)

Παχύσαρκοι 40,7 (10)

36,4 (9,7)

Έγγαμοι Όχι 39,8 (12,1) 0,416 38,5 (9,7) 0,723

Ναι 41,3 (10,7)

37,9 (11,6)

*ANOVA

Στον πίνακα 27 φαίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις

μόνιμου και προσωρινού άγχους ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία.

Από τον κάτωθι πίνακα διαπιστώνεται ότι η βαθμολογία στη διάσταση προσωρινού

άγχους βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το χώρο προέλευσης των

συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni βρέθηκε ότι, οι

συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία,

δηλαδή λιγότερα συμπτώματα προσωρινού άγχους, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες

που προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ (p=0,033). Σημαντικά λιγότερα συμπτώματα

προσωρινού άγχους είχαν οι συμμετέχοντες που παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της

αποστρατείας, εκείνοι που δεν θα επέστρεφαν στην υπηρεσία τους αν είχαν τη

δυνατότητα, εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν στην αποστρατεία για λόγους υγείας ή για

«άλλους» λόγους, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής

τους, καθώς και εκείνοι που είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες

δραστηριότητες - ενδιαφέροντα.

Επιπλέον, η βαθμολογία στη διάσταση μόνιμου άγχους βρέθηκε να διαφέρει

σημαντικά ανάλογα με το χώρο προέλευσης των συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, μετά τη

διόρθωση κατά Bonferroni βρέθηκε ότι, οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ

είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή λιγότερα συμπτώματα μόνιμου

άγχους, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ (p=0,038).

Επίσης, σημαντικά λιγότερα συμπτώματα μόνιμου άγχους είχαν οι συμμετέχοντες που

παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της αποστρατείας τους, εκείνοι που δεν θα

επέστρεφαν στην υπηρεσία τους αν είχαν τη δυνατότητα, εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν


στην αποστρατεία για λόγους υγείας, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή

του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, καθώς και εκείνοι που είχαν εντάξει στην

καθημερινότητα τους νέες δραστηριότητες - ενδιαφέροντα

Πίνακας 27: Συσχέτιση Μόνιμου – Προσωρινού Άγχους με Στοιχεία Αποστρατείας

Κλίμακα προσωρινού άγχους

Κλίμακα μόνιμου άγχους


P Student's

t-test


P Student's

t-test


ΣΝΔ 38,8 (10,2) 0,019* 35,8 (11) 0,032*

ΣΜΥΝ 44,4 (12,4) 41,2 (12,7)

ΣΣΑΣ 40,4 (8,9) 38,5 (8,9)

Απ' ευθείας κατάταξη 44,2 (10,9) 37,9 (7,3)

Άλλο τρόπο 44,3 (12,6) 41,5 (12,2)


Όχι 40,6 (10) 0,606 38,3 (10,2) 0,677

Ναι 41,4 (11,8) 37,7 (12,1)


Όχι 50,1 (14,5) <0,001 47,6 (15,8) <0,001

Ναι 39,1 (10,2) 35,7 (9,7)


Όχι 39,2 (9,6) 0,001 35,8 (9,4) <0,001

Ναι 44,2 (12,4) 41,6 (13)



Ναι 40,9 (11,4) 39,3 (8,4)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 40,6 (10,9) 0,054 37,6 (10,9) 0,058

Ναι 46,3 (10,1) 42,9 (13,9)

Μη περαιτέρω εξέλιξη Όχι 41,7 (11) 0,119 38,7 (10,8) 0,132

Ναι 39,2 (10,8) 36,2 (12,1)

Λόγοι υγείας Όχι 40,4 (10,7) 0,002 37,3 (10,9) <0,001

Ναι 49,7 (10,9) 48,1 (11,8)


Όχι 40,8 (11,3) 0,702 37,8 (11,4) 0,706

Ναι 41,4 (10,2) 38,4 (10,9)

Οικογενειακά προβλήματα Όχι 41,4 (11) 0,115 38,2 (11,2) 0,414

Ναι 37,5 (9,7) 36,1 (11,1)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες Όχι 40,5 (10,7) 0,102 37,5 (11,1) 0,120

Ναι 43,7 (12,1) 40,6 (11,4)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης Όχι 41 (10,8) 0,917 38,1 (10,7) 0,657

Ναι 41,2 (12) 37,2 (14,3)

Άλλοι Λόγοι Όχι 39,9 (10,6) 0,019 37,6 (11,1) 0,373

Ναι 43,7 (11,6) 39 (11,4)


Όχι 41,7 (11,9) 0,498 39,1 (11,8) 0,267

Ναι 40,6 (10,5) 37,4 (10,8)


Όχι 40 (9,4) 0,512 37,7 (10,4) 0,799

Ναι 41,3 (11,4) 38,2 (11,4)


Όχι 49 (11,9) <0,001 44,7 (12,1) <0,001

Ναι 38,7 (9,6) 36,1 (10,2)

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ; Όχι 41,5 (10,8) 0,508 38,7 (11,7) 0,407

Ναι 40,5 (11,2) 37,4 (10,8)


Όχι 47,8 (12,7) <0,001 44,5 (8,4) <0,001

Ναι 40 (10,4) 37 (11,3)

*ANOVA


Στον πίνακα 28 διαφαίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις

μόνιμου και προσωρινού άγχους ανάλογα με στοιχεία που αφορούν καπνιστικές

συνήθειες, κατανάλωση αλκοόλ, κατάσταση υγείας και οικονομική τους κατάσταση.

Πίνακας 28: Συσχέτιση Μόνιμου – Προσωρινού Άγχους με Ερωτήματα ΕΣΔ





P Student's

t-test


P Student's

t-test

Καπνίζετε; Όχι 41,2 (10,8) 0,617 37,4 (10,9) 0,130

Ναι 40,4 (11,4) 40 (12,1)


Όχι 41,4 (11) 0,129 38 (11,3) 0,872

Ναι 37,5 (9,7) 38,4 (10,1)


Όχι 39,8 (10,4) <0,001 37 (10,2) <0,001

Ναι 48,3 (11,5) 44,4 (14,7)


παρέμεινε σταθερή 39,1 (10,7) 0,001* 35,9 (11) 0,001*

αυξήθηκε 45,8 (11,6) 42,3 (12,9)

μειώθηκε 42 (9,2) 40,5 (7,1)


αυξήθηκαν 38,8 (10,8) 0,128* 35,2 (14) 0,126*

μειώθηκαν 41,7 (10,8) 38,7 (10,8)

παρέμειναν σταθερά 36,6 (12,5) 34,3 (9,2)


Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα 31,9 (5,5) <0,001* 30 (10) <0,001*

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 35,1 (7,4) 32,9 (6,6)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα 43,2 (11,1) 39,9 (11,5)


Ναι 40,2 (9,4) 36,4 (11,7)


Όχι 42,6 (12,2) 0,079 39,9 (11,3) 0,042

Ναι 40 (10) 36,8 (11)


Με ευχαριστεί 41 (10,6) 0,996 37,2 (10,9) 0,324

Με δυσαρεστεί 41 (11,3) 38,7 (11,5)

*ANOVA

Από τον πιο πάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν

κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη διάσταση

προσωρινού άγχους, δηλαδή περισσότερα συμπτώματα προσωρινού άγχους, σε σύγκριση

με τους συμμετέχοντες που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας. Επίσης,

η βαθμολογία στη διάσταση προσωρινού άγχους βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά

ανάλογα με το βαθμό συμφωνίας με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την

αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής». Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση

κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι οι συμμετέχοντες που συμφωνούσαν / συμφωνούσαν

απόλυτα με την πρόταση αυτή είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση


τόσο με τους συμμετέχοντες που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα (p<0,001) όσο

και με τους συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν (p<0,001).

Επιπρόσθετα, φέρεται ότι οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό

πρόβλημα υγείας είχαν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα μόνιμου άγχους σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα

υγείας. Η βαθμολογία στη διάσταση μόνιμου άγχους βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά

ανάλογα με τη χρήση των υπηρεσιών υγείας από τους συμμετέχοντες μετά την

αποστρατεία τους. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι

σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία είχαν οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν

περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας σε σύγκριση με εκείνους που τις χρησιμοποιούσαν το

ίδιο με πριν αποστρατευτούν (p=0,001). Επίσης, οι συμμετέχοντες που συμφωνούσαν /

συμφωνούσαν απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία

επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση τόσο με τους συμμετέχοντες που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα

(p=0,003) όσο και με τους συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν

(p=0,001). Τέλος, οι συμμετέχοντες που θα προσέφεραν εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε

φορείς του. είχαν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα μόνιμου άγχους.

Στο γράφημα 8 δίνεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα

προσωρινού άγχους ανάλογα με το αν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Γράφημα 8: Συσχέτιση Προσωρινού Άγχους με Σοβαρό Πρόβλημα Υγείας

Στον πίνακα 29 εμφανίζονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson των

βαθμολογιών στις διαστάσεις μόνιμου και προσωρινού άγχους με την ηλικία, το ΒΜΙ, την


ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας των συμμετεχόντων.

Από τον κατωτέρω πίνακα συνάγεται ότι δεν υπήρξε σημαντική συσχέτιση των

βαθμολογιών στις κλίμακες προσωρινού και μόνιμου άγχους των συμμετεχόντων με την

ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας.

Πίνακας 29: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Μόνιμου – Προσωρινού Άγχους με ΔΣ


Ηλικία r 0,05 0,04

P 0,453 0,586

BMI r 0,00 -0,03

P 0,941 0,615

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε r 0,05 -0,02

P 0,487 0,800

Ηλικία αποστράτευσης r 0,01 -0,01

P 0,871 0,863


r 0,05 0,05

P 0,486 0,463

Στον πίνακα 30 παρουσιάζονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson των

βαθμολογιών στις διαστάσεις μόνιμου και προσωρινού άγχους με τις διαστάσεις της

κλίμακας F-COPES. Διαπιστώνεται ότι υπήρξαν σημαντικές αρνητικές συσχετίσεις των

διαστάσεων μόνιμου και προσωρινού άγχους, σχεδόν με όλες τις διαστάσεις και τη

συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES. Συνεπώς, όσο καλύτερα αντιμετώπιζαν

την κατάστασή τους, τόσο λιγότερα συμπτώματα μόνιμου και προσωρινού άγχους είχαν.

Πίνακας 30: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Άγχους με F-COPES


Acquiring social support r -0,14 -0,15

P 0,032 0,020

Reframing r -0,33 -0,48

P <0,001 <0,001

Seeking Spiritual Support r -0,04 -0,17

P 0,536 0,008


r -0,05 -0,14

P 0,445 0,032

Passive appraisal r -0,19 -0,25

P 0,004 <0,001

Total F-Copes score r -0,27 -0,40

P <0,001 <0,001

Στο γράφημα 9 προβάλλεται η συσχέτιση της κλίμακας μόνιμου άγχους με τη

συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES.


Γράφημα 9: Συσχέτιση Μόνιμου Άγχους με συνολική βαθμολογία F-COPES


εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα προσωρινού

άγχους και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους, καθώς και τις

διαστάσεις της κλίμακας F-COPES. Με τη μέθοδο διαδοχικής ένταξης / αφαίρεσης

(stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 31.

Πίνακας 31: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση Προσωρινού Άγχους με

ΔΣ, ΕΣΔ και κλίμακα F-COPES


++ P



Ναι -7,79 1,43 <0,001



Ναι -5,44 1,83 0,003



Ναι 7,43 1,70 <0,001




-5,96 1,56 <0,001

Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα -6,92 2,49 0,006

Reframing -0,62 0,15 <0,001




Από τον ανωτέρω πίνακα γίνεται φανερό ότι η ικανοποίηση από την αλλαγή του

τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, η ένταξη στην καθημερινότητά τους νέων

δραστηριοτήτων-ενδιαφερόντων, η αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος υγείας, ο βαθμός

συμφωνίας με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το

επίπεδο της ποιότητας ζωής» και η διάσταση «Reframing» βρέθηκαν να σχετίζονται

ανεξάρτητα με την κλίμακα προσωρινού άγχους. Συγκεκριμένα:


τους ως απόστρατοι είχαν κατά 7,79 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή λιγότερα

συμπτώματα προσωρινού άγχους, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν ήταν

ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι.

Οι συμμετέχοντες που είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες

δραστηριότητες - ενδιαφέροντα είχαν κατά 5,44 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες

δραστηριότητες-ενδιαφέροντα.

Οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν κατά

7,43 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν






Οι συμμετέχοντες που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα με την πρόταση «Η




Όσο περισσότερο χρησιμοποιούν την μέθοδο «Reframing» για την αντιμετώπιση

της κατάστασης τόσο λιγότερα ήταν τα συμπτώματα προσωρινού άγχους τους.

Ακολούθως πραγματοποιήθηκε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας

σαν εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα μόνιμου

άγχους και σαν ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους, καθώς και τις

διαστάσεις της κλίμακας F-COPES. Με τη μέθοδο διαδοχικής ένταξης / αφαίρεσης

(stepwise method) εξήχθησαν τα αποτελέσματα του πίνακα 32.


Πίνακας 32: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση


++ P

BMI

Φυσιολογικοί (αναφορά)

Υπέρβαροι 3,45 1,48 0,020

Παχύσαρκοι -0,76 1,63 0,642


ΣΜΥΝ (αναφορά)

ΣΝΔ -4,25 1,52 0,006

ΣΣΑΣ -0,84 1,96 0,666

Απ' ευθείας κατάταξη -6,51 2,67 0,016

Άλλο τρόπο 0,71 2,45 0,774



Ναι 4,48 1,25 <0,001



Ναι -6,12 1,84 0,001



Ναι 8,50 1,82 <0,001





Total F-Copes score -0,32 0,05 <0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον πίνακα 32 διαπιστώνεται ότι το ΒΜΙ, ο χώρος προέλευσης, η επιστροφή την

υπηρεσία αν μπορούσαν, η ένταξη στην καθημερινότητα νέων δραστηριοτήτων -

ενδιαφερόντων, η αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος υγείας, ο βαθμός συμφωνίας με

την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της

ποιότητας ζωής» και η συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES σχετίζονται

ανεξάρτητα με την κλίμακα μόνιμου άγχους. Συγκεκριμένα οι συμμετέχοντες:

Οι υπέρβαροι είχαν κατά 3,45 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, δηλαδή

περισσότερα συμπτώματα μόνιμου άγχους, σε σύγκριση με αυτούς με φυσιολογικό ΒΜΙ.

Οι προερχόμενοι από ΣΝΔ είχαν κατά 4,25 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση με τους προερχόμενους από ΣΜΥΝ. Οι προερχόμενοι με απ’ ευθείας κατάταξη

είχαν 6,51 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με της ΣΜΥΝ.

Αυτοί που θα επέστρεφαν στην υπηρεσία αν μπορούσαν είχαν κατά 4,48 μονάδες

υψηλότερη βαθμολογία από αυτούς που δεν θα επέστρεφαν.

Αυτοί που είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες δραστηριότητες-

ενδιαφέροντα είχαν κατά 6,12 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς

που δεν είχαν εντάξει τέτοιες καθημερινότητά τους.


Αυτοί που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν κατά 8,50

μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο

σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Αυτοί που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν με την πρόταση «Η αλλαγή

των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν κατά

5,02 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς που συμφωνούσαν /

συμφωνούσαν απόλυτα.

Αυτοί που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή των

εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν κατά 7,24

μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς που συμφωνούσαν /

συμφωνούσαν απόλυτα.

Όσο καλύτερα αντιμετώπιζαν την κατάσταση τόσο λιγότερο ήταν το μόνιμο

άγχος.

5.2.6. Έκτη Ενότητα – Κλίμακα κατάθλιψης (BDI) (Πίνακες υπ΄ αρ.

33-34 και Γράφημα 10)

Στον πίνακα 33 εμφανίζεται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα

κατάθλιψης. Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης.

Προκύπτει δε ότι η μέση βαθμολογία στην κλίμακα κατάθλιψης ήταν 9,0 μονάδες

(SD=7,6 μονάδες).

Πίνακας 33: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα κατάθλιψης

Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή SD

Κλίμακα κατάθλιψης 0,0 40,0 9,0 7,6

Στον παρακάτω πίνακα 34 παρουσιάζονται τα επίπεδα κατάθλιψης των

συμμετεχόντων. Είναι ευδιάκριτο ότι το 63,5% των συμμετεχόντων δεν είχε καθόλου

κατάθλιψη, το 21,7% είχε ελαφρά, το 8,3% είχε μέτρια και το 6,5% είχε σοβαρή.

Πίνακας 34: Επίπεδα κατάθλιψης των συμμετεχόντων

Επίπεδα κατάθλιψης N %

Καθόλου 146 63,5

Ελαφρά 50 21,7

Μέτρια 19 8,3

Σοβαρή 15 6,5


Στο γράφημα 10 εμφαίνονται τα επίπεδα κατάθλιψης των συμμετεχόντων.

Γράφημα 10: Επίπεδα Κατάθλιψης Συμμετεχόντων

5.2.7. Έβδομη Ενότητα – Συσχέτιση της κλίμακας κατάθλιψης με

δημογραφικά και άλλα στοιχεία των συμμετεχόντων(Πίνακες υπ΄

αρ. 35-40 και Γράφημα 11)

Ο πίνακας 35 περιλαμβάνει την βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα

κατάθλιψης ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία. Η βαθμολογία στην κλίμακα

κατάθλιψης δεν βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά.

Πίνακας 35: Συσχέτιση κλίμακας Κατάθλιψης με Δημογραφικά Στοιχεία

Κλίμακα κατάθλιψης

Μέση τιμή (SD) P Student's t-test

Φύλο Άνδρες 9 (7,6) 0,675


BMI

Φυσιολογικοί 8,8 (8,2) 0,639*



Έγγαμοι Όχι 9,8 (6,7) 0,448

Ναι 8,8 (7,8)

*ANOVA

Στον πίνακα 36 ταξινομείται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα

κατάθλιψης ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία τους. Από τον

παρακάτω πίνακα διαφαίνεται η σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα

κατάθλιψης, δηλαδή λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν οι συμμετέχοντες που



στην αποστρατεία εξαιτίας ανεπιθύμητης μετάθεσης ή για λόγους υγείας, εκείνοι που


απέκτησαν κατά την διάρκεια της υπηρεσίας τους κάποια επιπλέον εκπαίδευση, εκείνοι

που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, καθώς

και όσοι είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες δραστηριότητες - ενδιαφέροντα.

Πίνακας 36: Συσχέτιση Κλίμακας Κατάθλιψης με Στοιχεία Αποστρατείας


Ερωτήματα Απαντήσεις Μέση τιμή

(SD)

P Student's

t-test


ΣΝΔ 8,4 (8,1) 0,060*

ΣΜΥΝ 11,7 (8,7)

ΣΣΑΣ 7,4 (4,2)

Απ' ευθείας κατάταξη 8,1 (4,5)

Άλλο τρόπο 10 (7,9)


Όχι 9,6 (7) 0,280

Ναι 8,5 (8,2)


Όχι 16,4 (12,8) <0,001

Ναι 6,7 (5,4)


Όχι 7,9 (6,2) 0,005

Ναι 10,8 (9,4)


Ολοκλήρωση 35ετιας Όχι 9,2 (8,4) 0,709

Ναι 8,7 (5,4)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 8,7 (7,2) 0,020

Ναι 13,2 (11,6)

Μη περαιτέρω εξέλιξη Όχι 8,9 (7,2) 0,595

Ναι 9,5 (8,6)

Λόγοι υγείας Όχι 8,7 (7,1) 0,005

Ναι 14,5 (13)


Όχι 9,7 (8,1) 0,056

Ναι 7,5 (6,3)

Οικογενειακά προβλήματα Όχι 9,2 (7,7) 0,398

Ναι 7,7 (6,8)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες Όχι 8,8 (7,4) 0,324

Ναι 10,2 (8,8)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης Όχι 9 (7,5) 0,976

Ναι 9 (8,6)

Άλλοι Λόγοι Όχι 8,7 (7,3) 0,288

Ναι 9,9 (8,4)


Όχι 10,5 (8,5) 0,028

Ναι 8,2 (7)


Όχι 9,5 (6,4) 0,624

Ναι 8,9 (7,9)


Όχι 12,2 (8,7) 0,001

Ναι 8,1 (7,1)

Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ; Όχι 9,7 (8,4) 0,202

Ναι 8,4 (6,8)


Όχι 12,5 (5,4) 0,008

Ναι 8,5 (7,8)

*ANOVA


Στον πίνακα 37 που έπεται παρατηρείται η βαθμολογία των συμμετεχόντων στην

κλίμακα κατάθλιψης ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές τους συνήθειες,

την κατανάλωση αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική τους κατάσταση.

Πίνακας 37: Συσχέτιση Κλίμακας Κατάθλιψης με Ερωτήματα ΕΣΔ


Ερωτήματα Απαντήσεις Μέση τιμή (SD) P

Student's t-test

Καπνίζετε; Όχι 8,8 (7,4) 0,380

Ναι 9,8 (8,3)

Κάνετε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ ; Όχι 9 (7,6) 0,834

Ναι 9,4 (8,5)


Όχι 7,8 (5,9) <0,001

Ναι 16,4 (11,6)


παρέμεινε σταθερή 7,6 (6,6) <0,001*



Τα ετήσια έσοδα μου μετά την αποστρατεία:

αυξήθηκαν 11,2 (9,1) 0,033*

μειώθηκαν 9 (7,5)



Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα 5,9 (4,4) <0,001*

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 5,3 (4,7)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα 10,2 (8,1)

Έχετε δεύτερη απασχόληση ; Όχι 8,9 (7,6) 0,691

Ναι 9,4 (7,8)


Όχι 9,8 (8,4) 0,246

Ναι 8,6 (7,1)


Με ευχαριστεί 8,4 (6,8) 0,290

Με δυσαρεστεί 9,5 (8,2)

*ANOVA

Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν

κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης

σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα

υγείας. Η βαθμολογία στην κλίμακα κατάθλιψης βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά

ανάλογα με τη χρήση των υπηρεσιών υγείας από τους συμμετέχοντες μετά την

αποστρατεία τους. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι

σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία είχαν οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν

περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας σε σύγκριση τόσο με εκείνους που τις

χρησιμοποιούσαν το ίδιο με πριν αποστρατευτούν (p<0,001) όσο και με εκείνους που τι


χρησιμοποιούσαν λιγότερο (p=0,015). Ακόμα, οι συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια

έσοδα αυξήθηκαν μετά την αποστρατεία είχαν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα

κατάθλιψης σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες των οποίων τα έσοδα παρέμειναν

σταθερά (p=0,028). Επίσης, οι συμμετέχοντες που συμφωνούσαν / συμφωνούσαν

απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το

επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση τόσο

με τους συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν (p=0,001).

Στον πίνακα 38 εμφανίζονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson της

βαθμολογίας κατάθλιψης με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη

υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας των συμμετεχόντων. Τα στοιχεία ανωτέρω πίνακα

δείχνουν ότι υπήρξε σημαντική θετική συσχέτιση της βαθμολογίας κατάθλιψης των

συμμετεχόντων με την ηλικία και τα έτη αποστρατείας τους. Συνεπώς, όσο μεγαλύτεροι

σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονται σε αποστρατεία

τόσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν.

Πίνακας 38: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Κατάθλιψης με ΔΣ και ΕΣΔ

Ερωτήματα Κλίμακα κατάθλιψης

Ηλικία r 0,18

P 0,008

BMI r 0,06

P 0,332

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε r -0,03

P 0,665

Ηλικία αποστράτευσης r -0,03

P 0,688

Πόσα χρόνια βρίσκεστε σε

αποστρατεία

r 0,17

P 0,012

Στον πίνακα 39 εμφανίζονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson της

βαθμολογίας κατάθλιψης με τις διαστάσεις της κλίμακας F-COPES. Υπήρξαν σημαντικές

αρνητικές συσχετίσεις της κλίμακας κατάθλιψης με τις διαστάσεις «Reframing» και

«Passive appraisal», καθώς και με τη συνολική βαθμολογία. Συνεπώς, όσο καλύτερα

αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους, τόσο λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν.


Πίνακας 39: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson κατάθλιψης με κλίμακα F-COPES


Acquiring social support r -0,11

P 0,085

Reframing r -0,36

P <0,001

Seeking Spiritual Support r -0,03

P 0,695

Mobilizing to acquire and accept help r -0,06

P 0,378

Passive appraisal r -0,21

P 0,002

Total F-Copes score r -0,27

P <0,001

Στο γράφημα 11 δίνεται η συσχέτιση της κλίμακας κατάθλιψης με τη συνολική

βαθμολογία της κλίμακας F-COPES. Το ανωτέρω διάγραμμα δείχνει γενικά ότι οι

απόστρατοι με υψηλότερη βαθμολογία κλίμακας F-COPES είχαν μειωμένη κατάθλιψη.

Γράφημα 11: Συσχέτιση Κατάθλιψης με F-COPES


εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα κατάθλιψης και

ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους. Με τη μέθοδο διαδοχικής

ένταξης/αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 40.


Πίνακας 40: πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση Κατάθλιψης με ΔΣ και ΕΣΔ


++ P



Ναι -5,37 1,55 0,001

Έχετε εντάξει στην καθημερινότητα σας νέες δραστηριότητες-ενδιαφέροντα;


Ναι -3,59 1,70 0,037



Ναι 9,98 1,90 <0,001





Total F-Copes score

-0,15 0,04 0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον ανωτέρω πίνακα διαπιστώνεται ότι η σταθερότητα στην επιλογή της

αποστρατείας, η ένταξη στην καθημερινότητά τους νέων δραστηριοτήτων -

ενδιαφερόντων, η αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος υγείας, ο βαθμός συμφωνίας με

την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της

ποιότητας ζωής» και η συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES βρέθηκαν να

σχετίζονται ανεξάρτητα με την κλίμακα κατάθλιψης. Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που ήταν σταθεροί στην απόφασή τους για αποστρατεία είχαν

κατά 5,37 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης,

σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν ήταν σταθεροί στην απόφασή τους.

Οι συμμετέχοντες που είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες

δραστηριότητες - ενδιαφέροντα είχαν κατά 3,59 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες


Οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν

κατά 9,98 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν







Όσο καλύτερα αντιμετώπιζαν οι συμμετέχοντες την κατάσταση τόσο λιγότερα

συμπτώματα κατάθλιψης είχαν.

5.2.8. Όγδοη Ενότητα –Ποιότητα ζωής (SF-12)(Πίνακας υπ΄ αρ. 41)

Στον πίνακα 41 δίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις συνοπτικές

κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας (SF-12). Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν καλύτερη

ποιότητα ζωής.

Πίνακας 41: Βαθμολογίες στις κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας (SF-12)

Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή SD

Συνοπτική κλίμακα

φυσικής υγείας 15,6 66,1 50,4 9,8


ψυχικής υγείας 19,0 63,2 48,2 9,7

Από τον ανωτέρω πίνακα διαφαίνεται ότι η μέση βαθμολογία στη συνοπτική

κλίμακα φυσικής υγείας ήταν 50,4 μονάδες (SD=9,8 μονάδες) και στη συνοπτική κλίμακα

ψυχικής υγείας ήταν 48,2 μονάδες (SD=9,7 μονάδες).

5.2.9. Ένατη Ενότητα – Συσχέτιση των διαστάσεων ποιότητας ζωής με

δημογραφικά και άλλα στοιχεία των συμμετεχόντων(Πίνακες υπ΄

αρ. 42-49 και Γραφήματα 12-13)

Στον πίνακα 42 περιλαμβάνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις

συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία.

Από τον κατωτέρω πίνακα βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά η βαθμολογία στη συνοπτική

κλίμακα φυσικής υγείας ανάλογα με το ΒΜΙ των συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, μετά τη

διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι οι συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ είχαν

σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία, δηλαδή καλύτερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους

υπέρβαρους και τους παχύσαρκους (p=0,003 και p<0,001 αντίστοιχα). Η βαθμολογία στη

συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας δεν βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τα

στοιχεία του παρακάτω πίνακα.


Πίνακας 42: Συσχέτιση Συνοπτικές Κλιμάκων φυσικής και ψυχικής υγείας με ΔΣ

Συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας

Συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας

Ερωτήματα Απαντήσεις Μέση τιμή (SD) P Student's t-

test Μέση

τιμή (SD) P Student's t-test

Φύλο Άνδρες 50,4 (9,6) 0,839 48,5 (9,7) 0,089


44,3 (8,7)

BMI

Φυσιολογικοί 54,9 (6,5) <0,001* 49,7 (8,9) 0,092*


46,7 (10,2)


49,2 (9,3)

Έγγαμοι Όχι 51,1 (7,7) 0,570 47,7 (9,1) 0,679

Ναι 50,2 (10,3)

48,4 (9,8)

*ANOVA

Στον πίνακα 43 περιλαμβάνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις

συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην

αποστρατεία τους. Από τον παρακάτω πίνακα είναι εμφανές ότι η βαθμολογία στη

συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το χώρο

προέλευσης των συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni

βρέθηκε ότι, οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ είχαν σημαντικά

χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή χειρότερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ (p=0,043), από τη ΣΣΑΣ (p=0,003), καθώς

και από απ' ευθείας κατάταξη (p=0,040). Επίσης, σημαντικά καλύτερη φυσική υγεία είχαν

οι συμμετέχοντες που επέλεξαν οι ίδιοι να αποστρατευτούν, εκείνοι που παραμένουν

σταθεροί στην επιλογή της αποστρατείας τους, καθώς και εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν

στην αποστρατεία για λόγους υγείας ή εξαιτίας αλλαγών στο μισθολογικό –

συνταξιοδοτικό πλαίσιο που τους επηρέαζαν.

Επιπλέον, φαίνεται σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα

ψυχικής υγείας, υποδηλώνοντας καλύτερη ψυχική υγεία, είχαν οι συμμετέχοντες που



στην αποστρατεία για λόγους υγείας, εκείνοι που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή

του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, εκείνοι που είχαν προετοιμαστεί για την

αποστρατεία, καθώς και εκείνοι που είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες



Πίνακας 43: Συσχέτιση Κλιμάκων Φυσικής & Ψυχικής Υγείας με Στοιχεία

Αποστρατείας


φυσικής υγείας Συνοπτική κλίμακα

ψυχικής υγείας

Ερωτήματα Απαντήσεις Μέση τιμή

(SD)

P Student's

t-test


P Student's

t-test


ΣΝΔ 50,7 (9,4) 0,002* 49,2 (9,7) 0,188*

ΣΜΥΝ 46,1 (12,1)

46,8 (11)

ΣΣΑΣ 53,6 (5,9)

49 (8,2)


54,4 (5)

49,2 (5,2)


43,9 (10,6)


Όχι 48,7 (10,2) 0,011 47,6 (9,7) 0,305

Ναι 52 (9,1)

48,9 (9,7)


Όχι 48,3 (11,3) 0,029 39,9 (14,1) <0,001

Ναι 52,9 (8,2)

51,1 (7)


Όχι 50,1 (10) 0,614 50 (8,8) <0,001

Ναι 50,8 (9,6)

45,2 (10,5)



Ναι 50 (9,8)

47,4 (9,1)

Ανεπιθύμητη μετάθεση Όχι 50,2 (9,8) 0,251 48,5 (9,3) 0,111

Ναι 53 (10,1)

44,6 (13,5)


Ναι 49,4 (10)

49,2 (9,1)

Λόγοι υγείας Όχι 51 (9,3) <0,001 48,8 (9,5) 0,001

Ναι 41,6 (13)

39,9 (9,3)


Όχι 49,6 (10) 0,049 47,6 (10,7) 0,143

Ναι 52,4 (9,1)

49,7 (6,4)


Ναι 49,7 (9,3)

48,1 (10)

Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες

Όχι 50,8 (9,2) 0,208 48,5 (9,5) 0,339

Ναι 48,6 (12,2)

46,9 (10,7)

Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης

Όχι 50,2 (9,8) 0,507 48,3 (9,6) 0,775

Ναι 51,5 (9,8)

47,8 (10,3)

Άλλοι Λόγοι Όχι 49,8 (10,7) 0,160 48,3 (9,2) 0,862

Ναι 51,8 (6,9)

48,1 (10,8)


Όχι 48,8 (12,3) 0,060 47,7 (9,4) 0,536

Ναι 51,3 (7,8)

48,5 (9,9)


Όχι 49,4 (9) 0,477 48,3 (10) 0,873

Ναι 50,6 (10)

48,1 (9,6)


Όχι 49,1 (11,7) 0,301 41,4 (12,2) <0,001

Ναι 50,8 (9,2)

50,2 (7,9)


Όχι 50,1 (10,2) 0,640 46,7 (10,6) 0,026

Ναι 50,7 (9,4)

49,6 (8,6)


Όχι 49,1 (10,3) 0,417 43,8 (10,1) 0,006

Ναι 50,6 (9,7)

48,9 (9,5)

*ANOVA


Στον πίνακα 44 δίνονται οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις συνοπτικές

κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας ανάλογα με τα στοιχεία που αφορούν στις

καπνιστικές συνήθειες, την κατανάλωση αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την

οικονομική τους κατάσταση.

Πίνακας 44: Συσχέτιση Κλιμάκων Φυσικής και Ψυχικής υγείας με Ερωτήματα ΕΣΔ




Ερωτήματα Απαντήσεις Μέση τιμή (SD) P

Student's t-test


P Student's

t-test

Καπνίζετε; Όχι 50,5 (10) 0,865 48,2 (10) 0,992

Ναι 50,2 (9) 48,3 (8,8)


Όχι 50,5 (9,8) 0,604 48,1 (9,7) 0,531

Ναι 49,4 (9,8) 49,5 (9,8)


Όχι 52,8 (7,1) <0,001 49,5 (9,1) <0,001

Ναι 36,3 (11,9) 40,8 (9,9)


παρέμεινε σταθερή 51,9 (8) <0,001* 49,6 (9) 0,002*

αυξήθηκε 44,7 (14) 43,9 (10)

μειώθηκε 52,1 (6,3) 48,4 (10,4)


αυξήθηκαν 50,4 (9,2) 0,899* 51 (10,6) 0,013*

μειώθηκαν 50,3 (10,2) 47,4 (9,7)

παρέμειναν σταθερά 51,5 (4,4) 53,8 (3,7)


Διαφωνώ/ Διαφωνώ απόλυτα 56,1 (1,1) 0,001* 56,7 (5,5) 0,002*

Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 54 (6,8) 48,8 (10,7)

Συμφωνώ/ Συμφωνώ απόλυτα 49,1 (10,4) 47,4 (9,4)


Ναι 51,6 (6,9) 48,7 (10,2)


Όχι 49,5 (10,5) 0,252 48,1 (9,6) 0,843

Ναι 51 (9,3) 48,3 (9,8)


Με ευχαριστεί 51,8 (8,3) 0,055 48,5 (10,2) 0,727

Με δυσαρεστεί 49,3 (10,8) 48 (9,3)

*ANOVA

Από τον αναφερόμενο πίνακα διαφαίνεται ότι οι συμμετέχοντες που

αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας είχαν σημαντικά χαμηλότερη

βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας, δηλαδή χειρότερη φυσική υγεία, σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα

υγείας. Επίσης, η βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας βρέθηκε να

διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χρήση των υπηρεσιών υγείας από τους συμμετέχοντες

μετά την αποστρατεία τους. Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε

ότι σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία είχαν οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν

περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας σε σύγκριση με εκείνους που τις χρησιμοποιούσαν το


ίδιο με πριν αποστρατευτούν (p<0,001) και με εκείνους που τις χρησιμοποιούσαν

λιγότερο (p=0,001). Επίσης, οι συμμετέχοντες που συμφωνούσαν / συμφωνούσαν

απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το

επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση τόσο

με τους συμμετέχοντες που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα (p=0,025) όσο και με

τους συμμετέχοντες που ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν (p=0,009).

Επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα

υγείας είχαν σημαντικά χειρότερη ψυχική υγεία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που

δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας. Επίσης, η βαθμολογία στη

συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χρήση

των υπηρεσιών υγείας από τους συμμετέχοντες μετά την αποστρατεία τους.

Συγκεκριμένα, μετά τη διόρθωση κατά Bonferroni, βρέθηκε ότι σημαντικά χαμηλότερη

βαθμολογία είχαν οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν περισσότερο τις υπηρεσίες

υγείας σε σύγκριση με εκείνους που τις χρησιμοποιούσαν το ίδιο με πριν αποστρατευτούν

(p=0,001). Ακόμα, οι συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα μειώθηκαν μετά την

αποστρατεία είχαν σημαντικά χειρότερη ψυχική υγεία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα παρέμειναν σταθερά (p=0,040). Επίσης, οι

συμμετέχοντες που διαφωνούσαν / διαφωνούσαν απόλυτα με την πρόταση «Η αλλαγή

των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής» είχαν

σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση τόσο με τους συμμετέχοντες που

συμφωνούσαν / συμφωνούσαν απόλυτα (p=0,002) όσο και με τους συμμετέχοντες που

ούτε συμφωνούσαν, ούτε διαφωνούσαν (p=0,023).


βαθμολογιών στις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας με την ηλικία, το

ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας. Από τον

κατωτέρω πίνακα διαφαίνεται ότι υπήρξε σημαντική αρνητική συσχέτιση της συνοπτικής

κλίμακας φυσικής υγείας των συμμετεχόντων με την ηλικία, το ΒΜΙ και τα έτη

αποστρατείας τους. Οπότε, όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες, όσο

υψηλότερο ΒΜΙ είχαν και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονταν σε αποστρατεία τόσο

χειρότερη ήταν η φυσική τους υγεία. Δεν υπήρξε σημαντική συσχέτιση της συνοπτικής

κλίμακας ψυχικής υγείας των συμμετεχόντων με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία

αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας τους.


Πίνακας 45: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Συνοπτικών κλιμάκων Φυσικής και

Ψυχικής Υγείας με ΔΣ

Ερωτήματα Συνοπτική κλίμακα φυσικής

υγείας Συνοπτική κλίμακα ψυχικής

υγείας

Ηλικία r -0,19 0,11

P 0,004 0,093

BMI r -0,26 0,03

P <0,001 0,675

Πόσα χρόνια υπηρετήσατε r -0,05 -0,03

P 0,446 0,601

Ηλικία αποστράτευσης r -0,07 -0,02

P 0,300 0,798


r -0,13 0,12

P 0,047 0,073

Στον παρακάτω πίνακα 46 διακρίνονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson

των συνοπτικών κλιμάκων φυσικής και ψυχικής υγείας με τις διαστάσεις της κλίμακας F-

COPES.

Πίνακας 46: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson των Συνοπτικών κλιμάκων φυσικής

και ψυχικής υγείας με Διαστάσεις Κλίμακας F-COPES.




Acquiring social support r -0,08 0,08

P 0,221 0,217

Reframing r 0,15 0,41

P 0,023 <0,001

Seeking Spiritual Support r -0,03 0,13

P 0,696 0,049

Mobilizing to acquire and accept help r -0,15 0,08

P 0,025 0,223

Passive appraisal r -0,04 0,08

P 0,526 0,250

Total F-Copes score r 0,02 0,27

P 0,756 <0,001


Από τον ανωτέρω πίνακα διαφαίνεται ότι υπήρξε σημαντική θετική συσχέτιση της

διάστασης «Reframing» και αρνητική της «Mobilizing to acquire and accept help» με τη

συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας. Οπότε όσο περισσότερο χρησιμοποιούσαν τη μέθοδο

«Reframing» και όσο λιγότερο τη μέθοδο «Mobilizing to acquire and accept help» τόσο

καλύτερη φυσική υγεία είχαν. Αντίθετα, υπήρξαν θετικές συσχετίσεις των διαστάσεων

«Reframing» και «Seeking Spiritual Support» και της συνολικής βαθμολογίας της

κλίμακας F-COPES με τη συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας. Συνεπώς, όσο καλύτερα

αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους, τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση.

Στο γράφημα 12 καταδεικνύεται η συσχέτιση της συνοπτικής κλίμακας ψυχικής

υγείας με τη συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES. Το ανωτέρω διάγραμμα

δείχνει γενικά ότι οι απόστρατοι με υψηλότερη βαθμολογία κλίμακας F-COPES είχαν

καλύτερη ψυχική υγεία.

Γράφημα 12: Συσχέτιση Συνοπτικής Κλίμακας Ψυχικής Υγείας με Συνολική

Βαθμολογία Κλίμακας F-COPES

Στον πίνακα 47 δίνονται οι συντελεστές συσχέτισης του Pearson των συνοπτικών

κλιμάκων φυσικής και ψυχικής υγείας με τις κλίμακες άγχους και κατάθλιψης. Σύμφωνα

με τον κατωτέρω πίνακα υπήρξαν σημαντικές αρνητικές συσχετίσεις των κλιμάκων

άγχους και κατάθλιψης με τις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας. Συνεπώς,

όσο λιγότερα συμπτώματα άγχους (μόνιμου και προσωρινού) και κατάθλιψης είχαν οι

συμμετέχοντες τόσο καλύτερη ήταν η φυσική και η ψυχική τους υγεία.


Πίνακας 47: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson των Συνοπτικών Κλιμάκων Φυσικής

και Ψυχικής Υγείας με Κλίμακες Άγχους και Κατάθλιψης

Συνοπτική κλίμακα φυσικής

υγείας Συνοπτική κλίμακα ψυχικής

υγείας


r -0,31 -0,60

P <0,001 <0,001


r -0,36 -0,63

P <0,001 <0,001


r -0,50 -0,62

P <0,001 <0,001

Στο γράφημα 13 αναφαίνεται η συσχέτιση της συνοπτικής κλίμακας φυσικής

υγείας με την κλίμακα κατάθλιψης. Το ανωτέρω διάγραμμα δείχνει γενικά ότι οι

απόστρατοι με χαμηλότερη μειωμένη κατάθλιψη είχαν καλύτερη ψυχική υγεία.

Γράφημα 13: Συσχέτιση Συνοπτικής Κλίμακας Φυσικής Υγείας με Κλίμακα

Κατάθλιψης


εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη συνοπτική κλίμακα

φυσικής υγείας και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους, καθώς και

τις κλίμακες άγχους, κατάθλιψης και F-COPES. Με τη μέθοδο διαδοχικής ένταξης /

αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 48.


Πίνακας 48: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση Συνοπτικής Κλίμακας

Φυσικής Υγείας με ΔΣ – ΕΣΔ και Κλίμακες Άγχους, Κατάθλιψης και F-COPES

β

+ SE

++ P

BMI

Φυσιολογικοί (αναφορά)

Υπέρβαροι -5,27 1,14 <0,001

Παχύσαρκοι -4,22 1,21 0,001


ΣΜΥΝ (αναφορά)

ΣΝΔ 2,94 1,17 0,013

ΣΣΑΣ 4,64 1,50 0,002

Απ' ευθείας κατάταξη 9,23 2,12 <0,001

Άλλο τρόπο 4,77 1,87 0,012



Ναι -13,49 1,42 <0,001

Ηλικία

-0,21 0,06 <0,001


-0,31 0,07 <0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον πίνακα 48 είναι ορατό ότι το ΒΜΙ, ο χώρος προέλευσης, η αντιμετώπιση

κάποιου προβλήματος υγείας, η ηλικία και η κλίμακα κατάθλιψης βρέθηκαν να

σχετίζονται ανεξάρτητα με τη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας. Συγκεκριμένα:

Οι υπέρβαροι είχαν κατά 5,27 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή

χειρότερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ.

Οι παχύσαρκοι είχαν κατά 4,22 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ.

Οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ είχαν κατά 2,94 μονάδες

υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη

ΣΜΥΝ.

Οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΣΑΣ είχαν κατά 4,64 μονάδες


ΣΜΥΝ.

Οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από απ’ ευθείας μετάταξη είχαν κατά

9,23 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που

προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ.


Οι συμμετέχοντες που προήλθαν με άλλο τρόπο είχαν κατά 4,77 μονάδες


ΣΜΥΝ.

Οι συμμετέχοντες που αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας


που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Όσο αυξάνεται η ηλικία τόσο χειροτερεύει η φυσική κατάσταση των

συμμετεχόντων.

Όσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν οι συμμετέχοντες τόσο

χειροτερεύει η φυσική τους κατάσταση.

Ακολούθως υλοποιήθηκε πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας ως

εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη συνοπτική κλίμακα

ψυχικής υγείας και ως ανεξάρτητες τα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία τους, καθώς και

τις κλίμακες άγχους, κατάθλιψης και F-COPES. Με τη μέθοδο διαδοχικής ένταξης /

αφαίρεσης (stepwise method) βρέθηκαν τα αποτελέσματα του πίνακα 49.

Πίνακας 49: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση Κλίμακας Ψυχικής υγείας

με ΔΣ – ΕΣΔ και Κλίμακες Άγχους, Κατάθλιψης και F-COPES


++ P

Αποστρατεία για λόγους υγείας Όχι (αναφορά)

Ναι -4,89 1,93 0,012



Ναι 4,76 1,18 <0,001


μειώθηκαν (αναφορά)

αυξήθηκαν 3,37 1,45 0,021

παρέμειναν σταθερά 3,18 1,82 0,083


-0,15 0,06 0,010


-0,50 0,08 <0,001

Reframing

0,42 0,12 0,001 +συντελεστής εξάρτησης,


Από τον πιο πάνω πίνακα διαφαίνεται ότι η αποστρατεία για λόγους υγείας, η

ικανοποίηση από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατος, η μεταβολή των

ετησίων εσόδων μετά την αποστρατεία, οι κλίμακες κατάθλιψης, προσωρινού άγχους και


η διάσταση «Reframing» βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη συνοπτική κλίμακα

ψυχικής υγείας. Συγκεκριμένα:

Οι συμμετέχοντες που αποστρατεύτηκαν για λόγους υγείας είχαν κατά

4,89 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή χειρότερη ψυχική υγεία, σε σύγκριση με

τους συμμετέχοντες που δεν αποστρατεύτηκαν για αυτό το λόγο.

Οι συμμετέχοντες που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου

ζωής τους ως απόστρατοι είχαν κατά 4,76 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση

με τους συμμετέχοντες που δεν ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής

τους ως απόστρατοι.

Οι συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα αυξήθηκαν μετά την

αποστρατεία είχαν κατά 3,37 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες των οποίων τα ετήσια έσοδα μειώθηκαν μετά την αποστρατεία.

Όσο περισσότερα συμπτώματα προσωρινού άγχους είχαν οι

συμμετέχοντες τόσο χειροτερεύει η ψυχική τους κατάσταση.

Όσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν οι συμμετέχοντες τόσο

χειροτερεύει η ψυχική τους κατάσταση.

Όσο περισσότερο χρησιμοποιούν την μέθοδο «Reframing» για την

αντιμετώπιση της κατάστασης τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση.



Κεφάλαιο 6 : Συζήτηση – Συμπεράσματα – Προτάσεις

6.1. Συζήτηση

Η εν λόγω έρευνα διενεργήθηκε με τη συμμετοχή των αποστράτων αξιωματικών

του ΠΝ. Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (93,1%) ήταν άνδρες και μικρό

ποσοστό (6,9%) ήταν γυναίκες, γεγονός αντιπροσωπευτικό ως προς τον πληθυσμό,

καθόσον και στην ενεργό υπηρεσία οι άνδρες είναι πολλαπλάσιοι των γυναικών. Ως προς

την οικογενειακή κατάσταση το 80,1% είναι έγγαμοι, το 10,4% είναι διαζευγμένοι, το

4,3% χήροι και το 5,2% είναι άγαμοι. Σύμφωνα με την έρευνα της Κυπραίου (2015)

94,6% ήταν άνδρες και 5,4% γυναίκες. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την μελέτη της

Κυπραίου (2015) το 94,1% ήταν έγγαμοι και το 3,9% ήταν διαζευγμένοι ή εν διαστάσει.

Στη συσχέτιση των κλιμάκων άγχους και κατάθλιψης με τα δημογραφικά στοιχεία

(φύλου, οικογενειακής κατάστασης, στοιχεία αποστρατείας) η βαθμολογία στη διάσταση

προσωρινού και μόνιμου άγχους βρέθηκε να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το χώρο

προέλευσης των συμμετεχόντων. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι οι συμμετέχοντες που

προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ είχαν περισσότερα συμπτώματα προσωρινού και μόνιμου

άγχους. Κάτι ανάλογο δεν αναφέρεται στη μελέτη της Κυπραίου (2015) για τους

προερχόμενους των σχολών Υπαξιωματικών των ΕΔ, Σωμάτων Ασφαλείας (ΣΑ) και

Λιμενικού Σώματος (ΛΣ). Επίσης, σημαντικά περισσότερα συμπτώματα προσωρινού –

μόνιμου άγχους είχαν οι συμμετέχοντες που δεν παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της

αποστρατείας τους, εκείνοι που θα επέστρεφαν στην υπηρεσία τους αν είχαν τη

δυνατότητα, εκείνοι που οδηγήθηκαν στην αποστρατεία για λόγους υγείας ή για «άλλους»

λόγους, εκείνοι που δεν ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως

απόστρατοι, εκείνοι που συμφωνούσαν / συμφωνούσαν απόλυτα με την πρόταση «Η

αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής»,

εκείνοι που αντιμετώπιζαν χειρότερα την κατάστασή τους, καθώς και εκείνοι που δεν

είχαν εντάξει στην καθημερινότητά τους νέες δραστηριότητες – ενδιαφέροντα δεν βρέθηκε

στατιστικά σημαντική συσχέτιση. Επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες που θα πρόσφεραν

εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του είχαν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα

μόνιμου άγχους. Από την βιβλιογραφία αποτυπώνονται ευρήματα αυξημένου άγχους

ανάλογα με το φύλο (γυναίκες), την οικονομική κατάσταση, την ηλικία, κ.α (Παπαμίχου,

2010 ∙ Charney & Manji, 2004 ∙ Chou et al, 2009 ∙ Gum et al, 2009 ∙ Vink et al, 2009 ∙

Repetti & Saxbe, 2009).


Στη μελέτη των Kubitcek, et al (2010) για το πέρασμα στην συνταξιοδότηση με

σκοπό να αιτιολογηθούν οι λόγοι για τους οποίους τα άτομα αποφασίζουν να λάβουν

σύνταξη, διερευνάται η σημασία των ψυχολογικών διαστάσεων όπως η εργασιακή

ικανοποίηση, δυσμενείς και στρεσσογόνες εργασιακές συνθήκες και η εργασιακή

εξουθένωση. Ως εκ τούτου όσον αφορά τους λόγους αποστρατείας των στελεχών του ΠΝ,

το 29,4% των στρατιωτικών οδηγήθηκε στην αποστρατεία εξαιτίας των αλλαγών στο

μισθολογικό – συνταξιοδοτικό που τους επηρέαζαν, το 28,6% ένεκα της ολοκλήρωσης της

35ετίας, το 28,1% για άλλους λόγους, το 27,3% λόγω της μη περαιτέρω εξέλιξης, το

16,5% για τις δυσμενείς και στρεσσογόνες εργασιακές συνθήκες που αντιμετωπίζουν

καθημερινά στην άσκηση του επαγγέλματός τους, το 13,4% επειδή υπήρχε άλλη

επαγγελματική απασχόληση, το 9,5% .το 7,4% διότι προέκυψε ανεπιθύμητη μετάθεση και

τέλος το 6,3% ωθήθηκε / υποχρεώθηκε στην αφυπηρέτηση για λόγους υγείας. Σύμφωνα

δε με την Κυπραίου (2015) ως λόγοι αποστρατείας είναι κυρίως αλλαγές στο μισθολογικό

– ασφαλιστικό 40,1% και δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες 35,8%.

Η ΕΠΙΨΥ κατέδειξε σε έρευνά της το 2008-2011 ότι το άγχος επιβαρύνει κυρίως

τους εργαζομένους, πιθανότατα λόγω της έλλειψης ασφάλειας και της γενικής

αβεβαιότητας που ζουν καθημερινά. Τα καταθλιπτικά συμπτώματα που διαπιστώνονται

στην εν λόγω έρευνα για τους αποστράτους πιθανόν να οφείλονται στις εργασιακές

συνθήκες και να μην προέρχονται από την αποστρατεία, όπως υποστηρίζει και η έρευνα

του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης (Westerlund et al, 2010), που εξέτασε την υγεία

Γάλλων εργαζομένων για 15 έτη, πριν και μετά την απόφαση πρόωρης συνταξιοδότησης

στην ηλικία των 55 ετών. Ένα χρόνο πριν τη συνταξιοδότηση, το 1/4 των εργαζομένων

είχε καταθλιπτικά συμπτώματα και περί τον 1 στους 10 είχε κάποια ιατρική πάθηση, όπως

διαβήτη ή καρδιακή νόσο. Μετά τη συνταξιοδότηση, σημειώθηκε μεγάλη πτώση στα

ποσοστά ψυχικής και σωματικής κούρασης και μικρότερη αλλά σημαντική μείωση στα

καταθλιπτικά συμπτώματα. Επιπλέον, επιβεβαίωση στα παραπάνω αποτελέσματα

φαίνεται να είναι και το 77,9% που δηλώνει ευχαριστημένο με την αλλαγή του τρόπου

ζωής που επήλθε από την αποστρατεία, επίσης ομοίως ενισχύεται η παραπάνω τοποθέτηση

και από τον πίνακα συνηθειών μετά την αποστρατεία, όπου το 40,7% είτε διέκοψε, είτε

μείωσε την καπνιστική συνήθειά του, το 31,8% είτε διέκοψε, είτε μείωσε την λήψη

αλκοόλ, ενώ το 16 % μείωσε την χρήση υπηρεσιών υγείας. Αλλά και το 63 % που δεν θα

επέστρεφε στην υπηρεσία αν του δινόταν η δυνατότητα. Από το 51,1% που

αποστρατεύτηκε ύστερα από δική του αίτηση, το 18 % δηλώνει μετανοημένο στην επιλογή

του, ενώ το 82,0% εμμένει σταθερά στην απόφασή της αποστρατείας. Σύμφωνα και με την


έρευνα του Knesek (1992) και Κυπραίου (2015) διαπιστώνεται ότι αυτοί που αποχώρησαν

οικειοθελώς εμφανίζονται περισσότερο ικανοποιημένοι από αυτούς που αποστρατεύτηκαν

από την υπηρεσία.

Επί τη βάσει των συμπερασμάτων των ερευνών του Mott (2006) για την

διερεύνηση της συνταξιοδότησης αναγκαίο είναι να ιχνηλατηθεί η αντιμετώπιση του

εργασιακού περιβάλλοντος, καθώς και τα κίνητρα ή εμπόδια που αντιμετωπίζουν. Έτσι

στην παραίτηση - πρόωρη αποστρατεία ωθήθηκε εξαιτίας των ανεπιθύμητων μεταθέσεων

το 7,4%, λόγω οικογενειακών προβλημάτων το 9,5% και λόγω των αλλαγών στο

μισθολογικό - ασφαλιστικό το 29,4%, ενώ το 55,9% αποστρατεύτηκε αναγκαστικά (λόγω

συμπλήρωσης 35ετίας ή μη δυνατότητας για περαιτέρω εξέλιξη).

Το 63,5% των συμμετεχόντων δεν είχε καθόλου συμπτώματα κατάθλιψης, το 30%

είχε ελαφρά έως μέτρια και το 6,5% είχε σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης. Ενώ, σύμφωνα

με την έρευνα της Κυπραίου (2015) το 73% ήταν με καθόλου συμπτώματα κατάθλιψης, το

23,2% με ελαφρά και το 3,8% με σοβαρά. Όσοι δε νιώθουν ικανοποιημένοι από την

επιπλέον εκπαίδευση και των προσόντων που απέκτησαν κατά την ενεργό επαγγελματική

τους ζωή 68,8% και κατά συνέπεια με την επαγγελματική τους πορεία 81,2%,

παρουσιάζουν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης και αγχωτικών εκδηλώσεων.

Σημαντικά λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης βίωσαν όσοι είχαν άλλη επαγγελματική

απασχόληση και όσων τα έσοδα αυξήθηκαν 12,1%. Δυνάμει των συμπερασμάτων του

Venneberg (2006) διαφοροποιείται η συνταξιοδότηση και η μετάπτωση σ΄ αυτή λόγω της

απόφασης συνέχισης σε άλλη εργασία.

Για το 81,4% των συμμετεχόντων, την αποστρατεία ακολούθησε σημαντική

μείωση των εσόδων, ενώ στο 75,8% των αποστράτων η αλλαγή στα έσοδά τους επηρέασε

το επίπεδο της ποιότητας ζωής και εμφάνισαν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα

προσωρινού και μόνιμου άγχους. Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα της Κυπραίου

(81,3% και 79,3% αντίστοιχα). Τα ανωτέρω συμπεράσματα αντικατοπτρίζουν την

γενικότερη κατάσταση που υπάρχει στη χώρα εξαιτίας της έντονης οικονομικής κρίσης

των τελευταίων επτά (7) χρόνων, καθώς σε έρευνα των Economou et al (2011)

διαπιστώθηκε αύξηση περί το 36% στις αναφορές απόπειρας αυτοκτονίας το 2011, σε

σχέση με τις αναφορές το 2009.

Όσον αφορά την καπνιστική συνήθεια από το 23,4% των καπνιζόντων το 51,9% τη

διατήρησαν σταθερή και από το 9,5% που κάνει κατανάλωση αλκοόλ, το 36,4%

διατήρησαν τη συνήθεια μετά την αποστρατεία. Ενδείξεις καταθλιπτικής συνδρομής

αποτελούν η κατανάλωση - χρήση και κατάχρηση των ουσιών, όπως το ποτό και το


τσιγάρο. Ποσοστό 31,8% αύξησε την κατανάλωση αλκοόλ και ποσοστό 7,4% αύξησε την

χρήση καπνού, γεγονότα που επέφεραν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης,

προσωρινού και μόνιμου άγχους κατά αντιστοιχία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το 62,8% των συμμετεχόντων διατήρησε σε σταθερό

επίπεδο τη χρήση των υπηρεσιών υγείας μετά την αποστρατεία, τμήμα αυτών 6,1% για τα

προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας εξαιτίας των οποίων αποστρατεύτηκε, ενώ για το

21,2% που την αύξησε καταγράφηκαν σημαντικά περισσότερα συμπτώματα προσωρινού

– μόνιμου άγχους και κατάθλιψης. Αντίστοιχα, τα ποσοστά στη μελέτη της Κυπραίου ήταν

το 64% με σταθερό επίπεδο χρήσης υπηρεσιών υγείας και το 15,3% με αυξημένο.

Ισχυρή είναι επιστημονικά η αίσθηση ότι η παχυσαρκία έχει σχέση με την

κατάθλιψη. Τα στατιστικά στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα στους απόστρατους

του ΠΝ το ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων φτάνει στο 74,5%. Στην εν λόγω έρευνα

ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) (Body Mass Index- BMI) βρέθηκε να έχει σημαντικά

στατιστική θετική συσχέτιση με συμπτώματα κατάθλιψης, αποτέλεσμα που συμβαδίζει και

με άλλες έρευνες όπως στην έρευνα της Ρεκλείτη και συν. (2012), όπου ο ΔΜΣ και η

παχυσαρκία συσχετίστηκαν σημαντικά με την κατάθλιψη. Επίσης, βρέθηκε στατιστικά

σημαντική συσχέτιση στην κλίμακα μόνιμου άγχους και όχι στην κλίμακα προσωρινού

άγχους με τον υψηλό δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ). Ωστόσο, σύμφωνα με τους Λύκουρα

και συν. (2011), για τις αγχώδεις διαταραχές και την παχυσαρκία, τα στοιχεία

υποδεικνύουν μια πιθανή θετική σύνδεση, αλλά δεν έχει αποσαφηνισθεί ακόμη, καθόσον

οι μελέτες που ερευνούν το θέμα είναι σχετικά λίγες και η μεθοδολογία τους ετερογενής.

Από πλευράς προετοιμασίας για την αποστρατεία, το 25,1% των συμμετεχόντων

δηλώνει ότι προετοιμάστηκε συζητώντας με τον/την σύζυγό τους, ενώ στη συσχέτιση των

κλιμάκων μόνιμου-προσωρινού άγχους και κατάθλιψης με την κλίμακα F-COPES,

σημειώνεται σημαντική αρνητική συσχέτιση με όλες σχεδόν τις διαστάσεις αντιμετώπισης

δυσχερειών από την οικογένεια. Γεγονός που συμφωνεί με τα αποτελέσματα της μελέτης

της Κυπραίου (2015). Τόσο λιγότερο ήταν το προσωρινό και μόνιμο άγχος και η

κατάθλιψη, όσο καλύτερα αντιμετώπιζε τις δυσκολίες και τα προβλήματα ο οικογενειακός

περίγυρος. Σύμφωνα με έρευνα των Carney et al (2003), το κοινωνικό δίκτυο προκαλεί

μείωση των αισθημάτων άγχους, μοναξιάς και κατάθλιψης συρρικνώνοντας το άγχος που

προέρχεται από καταστάσεις της καθημερινής ζωής (Κυπραίου, 2015). Ο ρόλος του

κοινωνικού δικτύου ανάγεται στην βοήθεια, την στήριξη και την κατανόηση που

προσφέρεται από το οικογενειακό περιβάλλον, τους συγγενείς, τους φίλους, τους γείτονες,

αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις. Η ζωή των στρατιωτικών είναι συνυφασμένη


με συχνές μεταθέσεις, οι οποίες δημιουργούν ανασταλτικό παράγοντα δημιουργίας

σταθερών κοινωνικών και φιλικών σχέσεων, διαφαίνεται από το υψηλό ποσοστό εγγάμων

(80,1%) ότι υπάρχει θετικός αντίκτυπος στη δημιουργία – διατήρηση της οικογένειας με

συσπείρωση των μελών της.

Προετοιμασία εκ των συμμετεχόντων για την επερχόμενη αποστρατεία έκανε το

16,9% με δραστηριότητες όπως, ενασχόληση προς την φύση / καλλιέργεια, έναρξη χόμπι

27,7%, έναρξη άθλησης 17,3%,εθελοντισμό11,3%, ενώ το 46,3% δεν είχε προετοιμαστεί

για την μεταστρατιωτική περίοδο της ζωής τους. Στη εν λόγω έρευνα δεν παρατηρήθηκε

στατιστικά σημαντική συσχέτιση της προετοιμασίας για την αποστρατεία, παρόλα αυτά

όσοι από τους συνταξιούχος πρώην αξιωματικούς έχουν εντάξει νέες δραστηριότητες και

ενδιαφέροντα στην καθημερινότητά τους, είχαν σημαντικά πιο περιορισμένα συμπτώματα

μόνιμου – προσωρινού άγχους και κατάθλιψης. Αυτό συμφωνεί με τα ευρήματα μελέτης

του Δαρδιώτη (2011) σε συνταξιούχους και της Κυπραίου (2015) σε απόστρατα στελέχη

των ΕΔ, των Σωμάτων Ασφαλείας (ΣΑ) και του Λιμενικού Σώματος (ΛΣ), σύμφωνα με

την οποία η πυκνότητα συμμετοχής σε ευχάριστες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, οι

νοητικές δραστηριότητες και γενικότερα η κοινωνική δικτύωση έχουν σχέση με τον

μειωμένο κίνδυνο για εμφάνισης αγχολυτικής και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Το

αρκετά υψηλό ποσοστό 77,9% των ερωτηθέντων που δηλώνει την ικανοποίησή του από

την αλλαγή του τρόπου ζωής, αλλά και το παράλληλα υψηλό ποσοστό 86,6% όσων έχουν

εντάξει νέες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα αποτυπώνει την ξεκάθαρη αποδοχή της

αποστρατείας με την συνειδητοποίηση της μεταβολής του τρόπου ζωής και παράλληλα

την συντριπτική προσαρμοστικότητα που οδηγεί σε νέες δραστηριότητες, ενδιαφέροντα,

ανάπτυξη και δημιουργία.

6.2. Περιορισμοί της Έρευνας

Η παρούσα μελέτη διεξήχθη στο πλαίσιο μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας

και επομένως εξ αρχής τίθενται συγκεκριμένοι αρχικοί περιορισμοί στην όλη ερευνητική

διαδικασία. Αρκετά ζητήματα και εμπόδια ανέκυψαν στην πορεία εκπόνησής της. Παρόλα

αυτά καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια εξασφάλισης της εγκυρότητας και της

αξιοπιστίας της, προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι πλήρη και αντιπροσωπευτικά.

Βασικός περιορισμός της παρούσας εργασίας καταγράφεται ότι λόγω της

ιδιοσυγκρασίας του απόστρατου αξιωματικού του ΠΝ, ως ένας αυστηρά πειθαρχημένου


και ιεραρχημένου ατόμου, ορισμένες φορές στάθηκε προβληματική και δυσχερής η

προσέγγιση του πληθυσμού – στόχου, καθόσον οι απόστρατοι εμφανίζονταν διστακτικοί

και με αρκετές επιφυλάξεις για την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. Επιπλέον,

διαφάνηκε ότι σε πολλές περιπτώσεις επιχειρούσαν να αποκρύψουν και να διαφυλάξουν

τις όποιες απόψεις τους, επικαλούμενοι ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, το οποίο δεν

ίσχυε λόγω του ότι εγγυήθηκε από τον ερευνητή το εμπιστευτικό και το απόρρητο των

στοιχείων των συμμετεχόντων. Ορισμένοι διπλωματικά αρνήθηκαν να συμπληρώσουν το

ερωτηματολόγιο και άλλοι προφασίστηκαν ότι το είχαν συμπληρώσει. Αποτέλεσμα αυτού

ήταν να παρουσιαστεί σχετική υστέρηση στη συγκέντρωση αρκετών ερωτηματολογίων,

κάποια εγχειρήματα (πχ συγκεντρωτική αποστολή ερωτηματολογίων μέσω διαδικτύου)

γνώρισαν αποτυχία, απαιτήθηκε ικανός προσωπικός χρόνος του ερευνητή (συναντήσεις,

επαφές και συζητήσεις) και πολλές προσπάθειές του μέχρι να ξεπεραστούν οι εν λόγω

ενδοιασμοί και ορισμένες αμφιβολίες από πολλούς απόστρατους.

Η θέση του ερευνητή ως πρώην συναδέλφου των ερωτώμενων, ο βαθμός

αποστρατείας αλλά και η προϋπηρεσία σε διοικητικές και οικονομικές θέσεις και η

εμπειρία για τη συντριπτική τους πλειοψηφία λειτούργησε κατά πρώτον θετικά. Παρόλα

αυτά για ορισμένους δυνατόν να θεωρήθηκε αρνητικός – ανασταλτικός παράγοντας,

πιθανόν γιατί εξέλαβαν την διεξαγωγή της έρευνας ως αξιολόγηση της θητείας τους στο

ΠΝ, λόγω αντίθετων επαγγελματικών πεποιθήσεων και εξαιτίας προσωπικών

σκοπιμοτήτων και αιτιών.

Η διαδικασία προετοιμασίας και τελικής διαμόρφωσης των ερωτηματολογίων

υπήρξε χρονοβόρα λόγω της ανάγκης μελέτης στοιχείων της μεθοδολογίας έρευνας στον

χώρο της υγείας και της σύνταξης των ερωτηματολογίων, καθώς και της απαίτησης

διεξαγωγής πιλοτικής – δοκιμαστικής εφαρμογής των ερωτηματολογίων σε ορισμένους

απόστρατους του ΠΝ, καθώς και μίας τουλάχιστον επαναληπτικής.

Επιπρόσθετα, η διανομή και συλλογή των ερωτηματολογίων διεξήχθη με

χρονοτριβή, καθώς οι προθεσμίες ολοκλήρωσης της συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων

δεν τηρήθηκαν απ΄ όλους τους συμμετέχοντες. οι χώροι συγκέντρωσής των ήταν

διάσπαρτοι στο Νομό Αττικής. Ως εκ τούτου δεν κατέστη δυνατόν να συγκεντρωθούν όλα

τα συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, καθώς οι ασφυκτικές προθεσμίες δεν επέτρεπαν την

περαιτέρω καθυστέρηση εξαγωγής των στατιστικών αποτελεσμάτων. Έτσι, δεν έγινε

κατορθωτό να συγκεντρωθούν όλα τα ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν (συνολικά 600

ερωτηματολόγια) με αποτέλεσμα το δείγμα να είναι μειωμένο κατά 38,33%περίπου σε

σχέση με τον αρχικά τεθέντα στόχο. Παρόλα αυτά ο συνολικός αριθμός των διακοσίων


τριάντα ενός (231) συμπληρωθέντων ερωτηματολογίων που παραλήφθηκαν και λήφθηκαν

υπόψη στην επεξεργασία και εξαγωγή των αποτελεσμάτων θεωρείται αρκετά

ικανοποιητικός, σε σχέση με τον συνολικό αριθμό του πληθυσμού – στόχου.

6.3. Συμπεράσματα

Ο σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνήσει την ύπαρξη συμπτωμάτων

άγχους και κατάθλιψης στα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και την επίδρασή τους στην

ποιότητα ζωής τους. Η συνταξιοδότηση του ατόμου, αποτελεί σημαντικό κομβικό σημείο

στη ζωή του, αποτέλεσμα της οποίας είναι η πραγματοποίηση μεγάλων εσωτερικών

ανακατατάξεων και γενεσιουργός αιτία πληθώρας προβλημάτων. Είναι η περίοδος της

σημαντικής αλλαγής ρόλων στην οικογένεια και την κοινωνία, σοβαρών επιπτώσεων στην

κοινωνική ζωή και της ψυχολογικής προσαρμογής στη νέα κατάσταση. Η αφυπηρέτηση

αποτελεί σημαντική ψυχολογική μεταβολή στη ζωή όλων των εργαζομένων και ιδιαίτερα

για τα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ, που του αποστερεί το γόητρο από το αξίωμα και

αφαιρεί από την προσωπικότητα ένα σημαντικό βασικό στοιχείο, την θεσμική ταυτότητα,

με κίνδυνο να μεταπέσουν σε δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις όπως υπερβολική

στεναχώρια, άγχος και κατάθλιψη. Απαραίτητο είναι ο απόστρατος του ΠΝ να

συνειδητοποιήσει το επώδυνο της διαδικασίας, να αποδεχτεί την προσπάθεια

προσαρμοστικών ικανοτήτων και να αναζητήσει νέες ισορροπίες.

Από την επεξεργασία σε δεύτερο στάδιο των αποτελεσμάτων της έρευνας,

συνάγονται τα παρακάτω συμπεράσματα, σε σχέση με τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα

και τους επιμέρους στόχους, που τέθηκαν στην αρχή της εκπόνησης της εργασίας:

Εάν τα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ βιώνουν συμπτώματα άγχους ή

κατάθλιψης; Σύμφωνα με τις απαντήσεις, φαίνεται ότι η πλειοψηφία δεν παρουσιάζει

κάποιο σύμπτωμα άγχους ή κατάθλιψης. Εκτιμάται ωστόσο ότι για το 6,5% που

παρουσιάζει σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα θα πρέπει να αποτελέσει ευάλωτη ομάδα,

για υποστήριξη από τις ενώσεις αποστράτων.

Εάν, πόσο και πως τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης σχετίζονται με

κοινωνικό-δημογραφικούς και σωματομετρικούς παραμέτρους και το υποστηρικτικό

οικογενειακό περιβάλλον; Αρκετά σημαντικό ποσοστό 40,8% των ανδρών και 43,4% των

γυναικών παρουσιάζουν προσωρινό άγχος και 30% του συνόλου (ανδρών και γυναικών)

εμφανίζεται με ελαφρά έως μέτρια συμπτώματα κατάθλιψης, ως συνέπεια της κοινωνικο -


οικονομικής κρίσης στη χώρα μας και των οικονομικών δυσκολιών που βιώνουν οι

συνταξιούχοι. Οι προερχόμενοι απόστρατοι της ΣΜΥΝ παρουσιάζουν 44,4% προσωρινό

άγχος (5,6% περισσότερο από τους προερχόμενους από τη ΣΝΔ) και 41,2% μόνιμο άγχος

(5,4% περισσότερο από τους προερχόμενους της ΣΝΔ). Όσοι αποστρατεύτηκαν λόγω

στρεσογόνων εργασιακών συνθηκών ή λόγω οικογενειακών προβλημάτων, όσοι

αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, έχουν υψηλό δείκτη μάζας σώματος,

καταναλώνουν συστηματικά αλκοόλ, καπνίζουν και δεν είναι ευχαριστημένοι από την

αλλαγή στον τρόπο ζωής τους (μείωση εσόδων - επιλογή να επιστρέψουν στην ενεργό

υπηρεσία αν είχαν την ευκαιρία), έχουν στατιστικά σημαντικά περισσότερα συμπτώματα

κατάθλιψης και άγχους. Αντίστοιχα έχουν πιο έντονη αγχώδη συμπτωματολογία όσοι

απόστρατοι δεν ήταν ευχαριστημένοι από την επαγγελματική τους πορεία στο στράτευμα,

καθώς όσοι δεν έχουν βρει νέα νοηματοδότηση στη ζωή τους (αλλαγή στον τρόπο ζωής,

μη ένταξη νέων δραστηριοτήτων στην καθημερινότητά τους). Η καλύτερη σωματική και

ψυχική υγεία (λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους) σχετίζονται με καλύτερη

ποιότητα ζωής. Επίσης, το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον όπου

αντιμετωπίζονται καλύτερα τα προβλήματα, έχει αρνητική επίδραση στην εμφάνιση

συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους.

Εάν και κατά πόσο επηρεάζει η προετοιμασία της συνταξιοδότησης και η

ένταξη στην καθημερινότητα νέων δραστηριοτήτων – ενδιαφερόντων, στην αγχώδη και

καταθλιπτική συμπτωματολογία; Παρατηρείται ότι το 53,7% των συμμετεχόντων

προετοιμάστηκε για την αποστρατεία και το 86,6% έχει εντάξει στην καθημερινότητα νέες

δραστηριότητες – ενδιαφέροντα. Όσοι δεν είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία

εμφάνισαν 41,5% προσωρινό άγχος και 38,7% μόνιμο άγχος, μεγαλύτερα ποσοστά από τα

αντίστοιχα αυτών που είχαν προετοιμαστεί. Από αυτούς που δεν είχαν προετοιμαστεί για

την αποστρατεία παρουσίασαν κατάθλιψη το 9,7%, ενώ από αυτούς που προετοιμάστηκαν

φέρεται να έχουν κατάθλιψη το 8,4%. Σημειώνονται ποσοστά 40% προσωρινού άγχους,

37% μόνιμου άγχους και 8,5% κατάθλιψης στους αποστράτους που έχουν εντάξει στην

καθημερινότητά τους νέες δραστηριότητες – ενδιαφέροντα και ποσοστά 47,8%, 44,5% και

12,5% αντίστοιχα στους αποστράτους που δεν ενέταξαν νέες δραστηριότητες –

ενδιαφέροντα.

Εάν τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης επηρεάζουν την ποιότητα ζωής

των αποστράτων του ΠΝ; Καταγράφηκε η αρνητική συσχέτιση των κλιμάκων άγχους και

κατάθλιψης με τις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας. Διαπιστώθηκε ότι

όσο λιγότερα συμπτώματα άγχους (μόνιμου και προσωρινού) και κατάθλιψης είχαν οι


συμμετέχοντες τόσο καλύτερη ήταν η φυσική και ψυχική τους υγεία και επομένως και η

ποιότητα ζωής τους.

Συνεπώς μία αποτελεσματική πολιτική θα πρέπει να εστιάσει στους απόστρατους

με τα εξής κατ΄ αρχήν χαρακτηριστικά: ηλικιωμένοι, με προβλήματα υγείας, χωρίς

οικογενειακή στήριξη, που έχουν αποστρατευτεί πολλά έτη πριν, προερχόμενοι κυρίως

από ΣΜΥΝ και χωρίς να έχουν προετοιμαστεί για την αποστρατεία τους.

Όλες οι διαπιστώσεις της έρευνας τεκμηριώνουν ορισμένες διαστάσεις μιας

πραγματικότητας, οι οποίες εκτιμάται ότι θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον και άλλων

στελεχών του ΠΝ για περαιτέρω έρευνα στο εν λόγω πεδίο και θα παροτρύνουν τους

αρμόδιους σε κάθε επίπεδο, σε μία ολοκληρωμένη προσέγγιση επίλυσης θεμάτων των

αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ, ώστε να ανταποκρίνεται ακόμη περισσότερο στη

βελτίωση της υγείας και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των αποστράτων του ΠΝ.

6.4. Προτάσεις – Επίλογος

Τους απόμαχους της εργασίας στρατιωτικούς βαρύνουν δυσχέρειες, προβλήματα

και ανεξομολόγητα παράπονα. Οι ε.α. αξιωματικοί, κοινωνική ομάδα με γνώσεις,

εμπειρίες και δεξιότητες, καταξιωμένοι στη συνείδηση του λαού, χρησιμοποιούνται στην

κυβερνητική μηχανή δυσανάλογα προς τις ικανότητες και την προηγούμενη προσφορά

τους. Ορισμένοι απόστρατοι με βαρύ όνομα αποτελούν μεγάλο κεφάλαιο για την

κοινωνία και το έθνος. Η σημερινή εικόνα του απόστρατου του ΠΝ, πέραν των ολίγων

αναγνωρίσιμων αρχηγών με βαρύνουσα γνώμη, αποτελεί την πλειονότητα των

«άγνωστων» απόμαχων της εργασίας στρατιωτικών, την μεγάλη κρίσιμη και χρήσιμη

κοινωνική μάζα, που συνεχίζουν ακούραστα και ακατάπαυστα το έργο τους πολυεπίπεδα

στην οικογένεια, στους συναδέλφους τους, την κοινωνία και το έθνος. Απαραίτητο και

χρήσιμο είναι να τους εμπιστευτούν οι τοπικές κοινωνίες, οι συλλογικοί φορείς, η

πολιτεία και η κοινωνία και να αξιοποιηθούν οι γνώσεις, οι εμπειρίες και η εντιμότητα

για να φέρουν εις πέρας κάθε δύσκολο έργο.

Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώνονται τα κάτωθι σημαντικά

πορίσματα, τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς

εφαρμογής πολιτικής (Πολιτεία, ΓΕΝ, ΕΑΑΝ και άλλες ενώσεις – σύνδεσμοι, βλέπε και

προγενέστερο τμήμα 3.5 της παρούσας εργασίας):


Όπως τεκμηριώνεται από τον πίνακα 2 το 37% των αποστράτων θα

επέστρεφε στην υπηρεσία του αν μπορούσε, ο κυριότερος λόγος που οδήγησε τους

συμμετέχοντες στην αποστρατεία ήταν οι αλλαγές στο μισθολογικό – συνταξιοδοτικό

πλαίσιο που τους επηρέαζαν, το 62,8% των συμμετεχόντων απέκτησαν κατά την διάρκεια

της υπηρεσίας τους κάποια επιπλέον εκπαίδευση, το 81,2% των συμμετεχόντων ήταν

ικανοποιημένοι από την επαγγελματική τους πορεία και το 77,9% από την αλλαγή του

τρόπου ζωής τους.

Στον πίνακα 27 καταδεικνύεται ότι οι συμμετέχοντες που προέρχονταν

από τη ΣΜΥΝ είχαν περισσότερα συμπτώματα προσωρινού και μόνιμου άγχους, σε

σύγκριση με τους συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ.

Στον πίνακα 30 διαφαίνεται ότι όσοι από τους συμμετέχοντες

αντιμετώπιζαν καλύτερα την κατάστασή τους, τόσο λιγότερα συμπτώματα μόνιμου και

προσωρινού άγχους είχαν.

Είναι ευδιάκριτο στον πίνακα 34 ότι το 63,5% των συμμετεχόντων δεν

είχε καθόλου κατάθλιψη, το 21,7% είχε ελαφριά, το 8,3% είχε μέτρια και το 6,5% είχε

σοβαρή.

Ο πίνακας 38 καταμαρτυρεί ότι όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι

συμμετέχοντες και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονται σε αποστρατεία τόσο

περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν.

Στον πίνακα 42 παρατηρείται ότι οι συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ

είχαν καλύτερη φυσική υγεία σε σύγκριση με τους υπέρβαρους και τους παχύσαρκους

και η βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας δεν βρέθηκε να διαφέρει

σημαντικά.

Καταγράφεται στον πίνακα 43 ότι οι συμμετέχοντες που προέρχονται από

τη ΣΜΥΝ είχαν σημαντικά χειρότερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες

που επέλεξαν οι ίδιοι να αποστρατευτούν. Επιπλέον, φαίνεται σημαντικά καλύτερη

ψυχική υγεία, είχαν οι συμμετέχοντες που παραμένουν σταθεροί στην επιλογή της

αποστρατείας τους, εκείνοι που δεν θα επέστρεφαν στην υπηρεσία τους αν είχαν τη

δυνατότητα, εκείνοι που δεν οδηγήθηκαν στην αποστρατεία για λόγους υγείας, εκείνοι

που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι, εκείνοι

που είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία, καθώς και εκείνοι που είχαν εντάξει στην

καθημερινότητά τους νέες δραστηριότητες – ενδιαφέροντα.


Στον πίνακα 45 είναι εμφανές ότι όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι

συμμετέχοντες, όσο υψηλότερο ΒΜΙ είχαν και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονταν σε

αποστρατεία τόσο χειρότερη ήταν η φυσική τους υγεία.

Στον πίνακα 46 αποδεικνύεται ότι οι συμμετέχοντες όσο καλύτερα

αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους, τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση.

Από τον πίνακα 49 είναι φανερό ότι οι συμμετέχοντες που

αποστρατεύτηκαν για λόγους υγείας είχαν χειρότερη ψυχική υγεία, σε σύγκριση με τους

συμμετέχοντες που δεν αποστρατεύτηκαν για αυτό το λόγο.

Με βάση τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της έρευνας, διατυπώνονται

ορισμένες προτάσεις πολιτικής είτε για την περαιτέρω διερεύνηση συγκεκριμένων

ζητημάτων είτε για την εφαρμογή τους στο ΠΝ και προτείνεται η ανάληψη των

παρακάτω δράσεων :

α. Διαβίβαση της παρούσας μελέτης από το ΓΕΝ και την ΕΑΑΝ, οπουδήποτε

κρίνεται σκόπιμο για ανάλογη αξιοποίηση και αποστολή σχετικών απόψεων, κριτικών

σχολίων και συμπληρωματικών παρατηρήσεων.

β. Διεξαγωγή από το ΥΠΕΘΑ με βάση την παρούσα εργασία, ευρύτερη

υπηρεσιακή έρευνα, στην οποία να περιληφθεί το μεγαλύτερο μέρος των εν αποστρατεία

στελεχών όλων των ΕΔ και ιδίως οι ευάλωτες ομάδες όπως έχουν προσδιοριστεί στα

προηγούμενα.

γ. Νομοθετική πρωτοβουλία, ώστε να μην αποστρατεύονται υποχρεωτικά με

την προαγωγή νεωτέρων τους, στελέχη τα οποία δύνανται να προσφέρουν ακόμη πολλά.

δ. Νομοθετική ρύθμιση, στην περίπτωση προαγωγής νεωτέρων αξιωματικών,

αξιοποίησης των στελεχών σε λοιπές υπηρεσίες του ΠΝ με αξιοκρατικές μεθόδους

(προκηρύξεις θέσεων).

ε. Αξιοποίηση της ΕΑΑΝ και των μελών της με την ανάθεση σ΄ αυτούς

ερευνών, μελετών, κλπ. Έκδοση «οράματος» - εκτός της υπάρχουσας «αποστολής», από

τις ενώσεις των αποστράτων.

στ. Ανάληψη από το ΠΝ περαιτέρω δράσεων, με δεδομένο ότι από την έρευνα

προέκυψε ότι πάνω από το 55% των αποστράτων είναι δυσαρεστημένοι από το ανάλογο

ενδιαφέρον του ΠΝ.

ζ. Ανάληψη περαιτέρω δράσεων και ενεργειών από την ΕΑΑΝ γα τους

ηλικιωμένους, με προβλήματα υγείας, χωρίς οικογενειακή στήριξη και οι οποίοι έχουν


αποστρατευτεί αρκετά χρόνια πριν και κυρίως αυτοί που προέρχονται από τη ΣΜΥΝ και

χωρίς προετοιμασία για την αποστρατεία.

η. Λήψη μέτρων για την αξιοποίηση της εθελοντικής εργασίας στο ΠΝ, με

δεδομένο ότι πάνω από το 60% των αποστράτων αποδέχεται την προσφορά εθελοντικής

εργασίας. Ειδικότερα αξιοποίηση ως εκπαιδευτών των νέων σε ηλικία αποστράτων στις

σχολές του ΠΝ έως το 50% των θέσεων των εν ενεργεία, ώστε να μειωθεί το κόστος

εκπαίδευσης και να εξοικονομηθεί προσωπικό εν ενεργεία.

θ. Περαιτέρω προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μελετητών για τα

ψυχολογικά προβλήματα της αποστρατείας.

ι. Λήψη μέριμνας για διατήρηση της παράδοσης στο ΠΝ με σύσφιξη σχέσεων

μεταξύ αποστράτων και εν ενεργεία, όπως ενδεικτικά προσκλήσεις σε εκδηλώσεις του

ΠΝ των αποστράτων.

ια. Συμπλήρωση ειδικού δελτίου από το ΠΝ για τα στελέχη του ΠΝ που

συμπληρώνουν τα τριάντα (30) έτη υπηρεσίας σχετικά με τους παράγοντες που οδηγούν

στην διαμόρφωση ευάλωτων ομάδων στο καθεστώς αποστρατείας.

ιβ. Επέκταση και παροχή περισσότερων διευκολύνσεων και παροχών

(στρατιωτικά πρατήρια, θέρετρα, διαμονή σε φάρους, κλπ) στις ευάλωτες ομάδες

αποστράτων.

ιγ. Ύπαρξη ειδικής πρόνοιας για την παροχή συμβουλών και ενημέρωσης

στους αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς σχετικά με τις λεπτομέρειες μιας μελλοντικής

αποστράτευσης και των δυνατοτήτων για δεύτερη καριέρα εκτός ΠΝ. Για δεκαετίες μετά

την απελευθέρωση από τους Γερμανό-Ιταλό-Βουλγάρους τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι

ελληνικές κυβερνήσεις αξιοποιούσαν τους ε.α. αξιωματικούς σε κεντρικές διοικητικές

θέσεις όπως Τράπεζες, Πανεπιστήμια, Νοσοκομεία, ΟΣΕ, ΟΤΕ, Ναυπηγεία, ΟΛΠ, ΕΜΥ,

ΙΚΑ, ΥΕΝΕΔ ΟΠΑΠ, ΟΔΙΣΥ, Ολυμπιακή Αεροπορία κλπ (Σακαγιάννης, 2010).

ιδ. Στη συνέχεια των προηγούμενων μέτρων, ο αποτραβηγμένος πλέον από την

ενέργεια στρατιωτικός μπορεί κάλλιστα να κινηθεί σε άλλα πελάγη και να αναπτύξει

κοινωνική δράση και να διαδραματίσει νέο δυναμικό και δημιουργικό ρόλο (βλέπε και

προγενέστερο τμήμα 3.4 της παρούσας εργασίας):

Γενόμενος μέλος του ακατάλυτου θεσμού των ευρείας αποδοχής

ενώσεων (ΕΑΑΝ, ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ, ΣΑ/ΣΜΥΝ κ.α.), συνδέσμων συμμαθητών των τάξεων

των στρατιωτικών ακαδημιών, εταιρειών, συνδέσμων στρατηγικών μελετών (ASA,

ΑΝΕΑΕΔ, ΠΟΣ, ΕΛΙΣΜΕ, κ.α.). Οι ενώσεις των αποστράτων πρέπει να αποφύγουν το

προσωνύμιο του πολύπαθου θεσμού. Δεν πρέπει να αποτελούν ξεχωρισμένα «οχυρά» και


παράλληλα μικρές αυτοκρατορίες που ευνοούν τον πολιτικό φατριασμό(Σακαγιάννης,

2010). Ο σκοπός και οι ομαδοποιήσεις των ενώσεων / συλλόγων των αποστρατευμένων

αξιωματικών είναι να δίνεται έμφαση στην αλληλοϋποστήριξη και την αλληλεγγύη όχι

ως «κούφιας» ιδέας, στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων, στις κοινωνικές και άλλες

εκδηλώσεις, στη σύσφιξη σχέσεων και στην ανάγκη να συναντιούνται και

συναναστρέφονται άνθρωποι με κοινές αναμνήσεις. Για απόστρατο του ΠΝ προστίθενται

και ως στόχοι / σκοποί η προβολή της ιστορίας, των παραδόσεων, του έργου,

διαχρονικών αξιών του ΠΝ και της Θαλάσσιας Ισχύος του Έθνους (Κακαράς, 2006).

Επίσης, μέσω των ενώσεων πραγματώνονται «οικογενειακές» συνθήκες και με τις συχνές

μαζικές εκδηλώσεις υλοποιείται αξιοθαύμαστο ισχυρό «δέσιμο». Ο απόμαχος του ΠΝ

κοινωνικοποιείται με τους πρώην συναδέλφους / συμμαθητές, με τους οποίους έχει

παγιωμένους συναισθηματικούς δεσμούς. Βιώνει τις ίδιες ψυχολογικές μεταβολές με

άλλους, μέσα σε αξιοπρεπές, ευγενικό και αμοιβαίου σεβασμού περιβάλλον. Επιπλέον,

συνεχίζει να ασχολείται με θέματα στρατιωτικών ενδιαφερόντων του.

Έχοντας επικοινωνία και ατέρμονες συνομιλίες με εν ενεργεία και

αποστράτους αξιωματικούς κερδίζει πολλά, μετέχοντας σε επισκέψεις σε υπηρεσίες του

ΠΝ, συναντήσεις και «αιώνιες» συζητήσεις σε λέσχες (ΛΑΕΔ κ.α.) και θέρετρα (ΘΑΝ

κ.α.), σε γιορτές και τελετές, ομιλίες, συνέδρια και σε σύνταξη μελετών. Το

σημαντικότερο είναι ότι ο απόστρατος συναντιέται, μιλάει, συνεργάζεται με πρώην

συστρατιώτες του, ανακαλεί και αναπολεί τα ωραία χρόνια που κύλισαν με τους άξιους

«συνεπιβάτες» του στα ΠΠ και τις ΝΥ.

Συνεχίζοντας σπουδές σε πανεπιστήμια ή άλλα μορφωτικά

ιδρύματα, για απόκτηση περισσότερων γνώσεων και εκπλήρωση «φωτογραφημένων»

απραγματοποίητων επιθυμιών.

Ασχολούμενος με την συγγραφή απομνημονευμάτων, την μελέτη

βιβλίων και τη συγγραφή θεμάτων που κατέχει και αγαπά σε βιβλία, ημερήσιο ή

περιοδικό τύπο.

Συμμετέχοντας σε συλλόγους και εταιρίες (κοινωνικούς,

πολιτιστικούς, μορφωτικούς, αθλητικούς κλπ) και όταν βέβαια οι συνδρομές δεν είναι

ιδιαίτερα οικονομικά βαριές.

Συμμετέχοντας σε τακτικές συναντήσεις σε καφενεία και λέσχες.

Εξυπηρετούνται ψυχολογικές ανάγκες κοινωνικότητας και επικοινωνίας, όχι όμως και

δημιουργική δυναμική προσαρμογής.


Ασχολούμενος ανελλιπώς με την γεωργική καλλιέργεια και τη

φροντίδα κήπων. Η ανάπτυξη των φυτών, η ανθοφορία και η καρποφορία δημιουργούν

στον καλλιεργητή και φροντιστή πλούσια συναισθήματα ικανοποίησης, αγαλλίασης και

ευφορίας. Βιώνει τα συναισθήματα της δημιουργίας όπως ο ζωγράφος, ο γλύπτης, ο

μουσουργός, ο λογοτέχνης, ο μηχανικός, κ.α.

6.5. Πλεονεκτήματα της Έρευνας

Εκτιμάται ότι πλεονεκτήματα της ανωτέρω έρευνας αποτελούν :

α. Υλοποίηση έρευνας (ελκυστικής) σε ένα αγεωγράφητο πεδίο, όπως αυτό του

βίου των αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ και η δυνατότητα ανάλυση των παραγόντων

άγχους - κατάθλιψης ως προοπτική ανάπτυξης προτάσεων συνδρομής στο ανθρώπινο

δυναμικό του ΠΝ.

β. Αφορμή στοχευμένων μελετών ενημέρωσης των ψυχολογικών μεταπτώσεων

και υλοποίησης προγραμμάτων «ενεργού συνταξιούχου» και ομαλής προσαρμογής σε

νέες δραστηριότητες των εν δυνάμει αποστρατευόμενων στελεχών, καθώς και στήριξης –

μέριμνας των εν ενεργεία αξιωματικών και εν αποστρατεία στελεχών με οικογενειακά ή

προσωπικά προβλήματα. Σημαντική θεωρείται στον τομέα αυτό η ενεργοποίηση της

συνδρομής των αρμοδίων Διευθύνσεων του ΓΕΝ (ΓΕΝ/ΔΥΓ, ΓΕΝ/ΔΟΥ, ΓΕΝ/Β2,

ΓΕΝ/Β3, ΓΕΝ/Ε3).

γ. Εκούσια συνέχιση του εργασιακού βίου των αποστράτων αξιωματικών με την

ιδιότητα του συμβούλου στρατιωτικών θεμάτων - αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών

– περιβαλλοντικής προστασίας - παντός είδους ατυχημάτων – εγκληματικότητας –

εκπαιδευτικών θεμάτων – προμηθειών - οργάνωσης τοπικών ή και διεθνών εκδηλώσεων

– θεμάτων ΥΠΕΘΑ – ΕΔ – ΓΕΝ – ΝΝΑ – ΜΤΝ – ΕΚΟΕΜΝ) κλπ.

δ. Εφαλτήριο ενεργής συμμετοχής των αποστράτων ΠΝ σε διάφορες παραγωγικές

δραστηριότητες, περιβαλλοντικές κινήσεις, εθελοντικές οργανώσεις (ΜΚΟ κ.α.),

πολιτιστικούς συλλόγους – οργανισμούς – μουσεία (ΠΜ – ΘΚ ΑΒΕΡΩΦ – ΜΑΑ ΑΤ

ΒΕΛΟΣ) κλπ.

ε. Αξιοποίηση από άλλες πολιτισμένες χώρες πληροφοριών, τεχνογνωσιών

αξιοποίησης και χρησιμοποίησης των αποστράτων αξιωματικών του ΠΝ σε διάφορες

Υπηρεσίες - Τομείς, όπως ΣΕΘΑ, ΑΔΙΣΠΟ, ΣΝΔ, ΣΜΥΝ, ΣΕΑΝ, ΤΕΣ, ΠΟΝ, ΥΥ , ΥΙΝ,


ΓΕΝ/ΔΕΔΗΣ), δημόσιες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις και Υπηρεσίες - Ιδρύματα

συνεργαζόμενα με το ΠΝ.

Η μελέτη αυτή, από πρωτογενή έρευνα που πραγματοποιήθηκε, είναι η πρώτη που

υλοποιήθηκε σε εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ. Ως εκ τούτου τα ευρήματα μπορούν να

συγκριθούν μόνο με μελέτες στο γενικό πληθυσμό και σε ηλικιωμένους συνταξιούχους

που διαμένουν σε οίκους ευγηρίας ή κάνουν χρήση των Κέντρων Ανοιχτής Προστασίας

Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) (Κωσταρίδου & συν, 1999 ∙Χανιώτης, 1989 ∙Δαρδιώτης, 2011).



Παραπομπές – Λίστα Βιβλιογραφίας

Ελληνική

Αριστοτέλης, (1993), Πολιτικά, μετάφραση – σχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου,

εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος, ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα.

Αριστοτέλης, (1993α), Ηθικά Νικομάχεια, μετάφραση – σχόλια φιλολογική ομάδα

Κάκτου εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος, ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα

Βασματζίδης, Π, (1999), Η ψυχοπαθολογία της στρατιωτικής ζωής. Μια διαχρονική

και ολιστική προσέγγιση, Αθήνα, Εκδόσεις Τυπογραφείου Ελληνικού Στρατού.

Βιδάκης, Ι, (2011), Αξιολόγηση του συστήματος οργάνωσης και διοίκησης των

εκπαιδευτικών μονάδων του ΠΝ: Οι απόψεις των στελεχών του σχετικά με τη

δημιουργία ενιαίου φορέα εκπαίδευσης, Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, ΕΑΠ.

Βιδάκης, Ι, (2016), Ασφάλεια ενεργειακών δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο,

Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος.

Δαρδιώτης, Ε, (2011), Διερεύνηση κοινωνικών και διανοητικών δραστηριοτήτων

ηλικιωμένων - χρηστών των υπηρεσιών ΚΑΠΗ και συσχέτισή τους με ψυχολογικές

παραμέτρους, Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Δερτιλής, Γ, (2016), Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις 1821-2016,

εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, Αθήνα.

Διαμαντόπουλος, Α, (2015), Η κοινωνιολογία του Αξιωματικού, Εθνική Ηχώ.

Διαμαντόπουλος, Α, (2013), Η κοινωνιολογία του Αξιωματικού, Στρατιωτική

Επιθεώρηση, ΜΑΪ– ΑΥΓ2013, σελ. 40 - 55.

Διατάξεις ΠΝ, Προεδρικό Διάταγμα 210 – ΦΕΚ Α΄ 89 από 28/05/1993, Α΄ Μέρος.

DiMatteo, R, &Martin, L, (2011), Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας,

επιστημονική επιμέλεια Αναγνωστόπουλος, Φ, Ποταμιάνος, Γ, κεφ. 5 & 6, σελ. 261-

373, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα.

Έλλην Υπαξιωματικός, (1870), Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι, Χειρόγραφο Έλληνος

Υπαξιωματικού εκδοθέν 1870 εν Βράιλα Ρουμανίας, Επανεκδοθέν υπό Δημόπουλου

Χ, 2000, εκδόσεις Περίπλους, Αθήνα.

ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., (2002), Πηγές εργασιακού στρες, Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και

Ασφάλειας της εργασίας.

Ιπποκράτης, (1993), Περί νούσων Α΄ - Δ΄, εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος,

ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα.


Jeveau, C, (2000), Η έρευνα με ερωτηματολόγιο: Το εγχειρίδιο του καλού ερευνητή,

επιμέλεια-έκδοση και μετάφραση Τζαννόνε-Τζώρτζη Κ, εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα.

Κακαράς, Α, (2006), Οι Έλληνες στρατιωτικοί (Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί)

στη μεταπολεμική Ελλάδα, 3ος

Τόμος, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

Καρκάνη, Χ, (2000), Συμπτώματα άγχους και ικανοποίηση από τη ζωή στους

ηλικιωμένους, Πτυχιακή εργασία, Τμήμα Εργοθεραπείας, ΤΕΙ Αθήνας.

Καφέτσιος, Κ, (2005), Δεσμός, συναίσθημα και διαπροσωπικές σχέσεις, εκδόσεις

Τυπωθήτω, Αθήνα.

Κιούση, Ε, (2012), Μέτρηση του άγχους και της κατάθλιψης και πως επηρεάζεται η

ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την υγεία των εργαζόμενων στη

ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη Πειραιά, Περάματος, Διπλωματική Εργασία, ΕΑΠ.

Κιόχος, Α, (1997), Μεθοδολογία Διεξαγωγής Ερευνών, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα.

Κοκκίνου, Μ, (2015), Διερεύνηση των Συμπτωμάτων Άγχους – Κατάθλιψης σε

Νοσηλευτές της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Παθολογικού και του

Χειρουργικού Τομέα, Διπλωματική Εργασία, ΕΑΠ.

Κυπραίου, Α, (2015), Διερεύνηση Άγχους και Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας

των εν Αποστρατεία Στελεχών των ΕΔ, Διπλωματική Εργασία, ΕΑΠ, Πάτρα.

Κωσταρίδου – Ευκλείδη, Α, (1999), Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας,

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Λιάκος, Α, Γιαννίτση, Σ, (1984), Η αξιοπιστία και εγκυρότητα της τροποποιημένης

Ελληνικής Κλίμακας Άγχους του Spielberger, περιοδικό Εγκέφαλος, Τεύχος 21 (2),

σελ. 71-76.

Λύκουρας, Λ, Μιχόπουλος, Ι, (2011), Αγχώδεις διαταραχές και παχυσαρκία,

Ψυχιατρική, Τεύχος 22(4), σελ. 307-311.

Λυμπέρης, Χ, (2011), Ο Δρόμος των Στρατιωτικών : Ασκητικό πνεύμα, φιλοπατρία,

δικαιοσύνη, γνώση για να χαράξει το αύριο, εκδόσεις Εν πλω, Αθήνα.

Μακρυγιάννης, Δ, (1999), Κοσμολογία και ηθική του Δημόκριτου, εκδόσεις

Γεωργιάδης, Αθήνα.

Μητρούση, Σ, Τραυλός, Α, Κούκια, Ε, Ζυγά, Σ, (2013), Θεωρίες Άγχους: Μια

κριτική ανασκόπηση, Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης, Τεύχος

6(1), σελ. 21-27.

Μπουραντάς, Δ, Παπαλεξανδρή, Ν, (2003), Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων, εκδόσεις

Μπένου, Αθήνα.


Μπουραντάς, Δ, (2005), Ηγεσία. Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας, εκδόσεις

Κριτική, Αθήνα.

Νόμος1400-ΦΕΚΑ΄ 114//22-28 /05/Μαΐου 1973, Περί καταστάσεως των

Αξιωματικών Ε.Δ.

Νόμος 2439 - ΦΕΚ Α΄ 219//6-09-96, Ιεραρχία και Εξέλιξη Αξιωματικών των Ε.Δ.

Νόμος υπ΄ αρ. 3187-ΦΕΚ Α΄/233 από 7 Οκτωβρίου 2003, Ανώτατα Στρατιωτικά

Ιδρύματα (ΑΣΕΙ).

Νόμος υπ΄ αρ. 3413-ΦΕΚ Α΄/ 278 από 9 Νοεμβρίου 2005, Τροποποίηση διατάξεων

του Νόμου 3187/2003 για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΣΕΙ).

Ντώνιας, Σ, & Δεμερτζής, Ι, (1983), Στάθμιση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας

με το ερωτηματολόγιο κατάθλιψης του Beck, Πρακτικά 10ου

Πανελληνίου Συνεδρίου

Νευρολογίας και Ψυχιατρικής, Τεύχος 1, σελ. 486-492, Θεσσαλονίκη.

Οικονόμου, Μ, Πέππου, Λ.Ε, Λουκή, Ε, Κομπορόζος, Α, Μέλλου, Α, Στεφανής,

Κ,(2012), Γραμμή βοήθειας για την κατάθλιψη: Αναζήτηση βοήθειας σε περίοδο

οικονομικής κρίσης, Ψυχιατρική 2012; Τεύχος 3, σελ. 17–28.

Παναγιώτου,-Μπρούντζου, Ε, & Παναγιώτου, Γ, (2006), Ο Σχεδιασμός των

Ιατρικών Ερευνητικών Μελετών, περιοδικό Επιθεώρηση Υγείας, Τόμος 17, Τεύχος

103, σελ. 33, Αθήνα.

Παππά, Ε, (2005), Επαγγελματική εξουθένωση ιατρικού και νοσηλευτικού

προσωπικού και οι επιπτώσεις της στο επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας,

Μεταπτυχιακή εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Παπαμίχου, Δ, (2010), Ψυχολογικές διαταραχές, διατροφικές συνήθειες και

κατάσταση υγείας σε γυναίκες από τη μελέτη ΑΤΤΙΚΗ, Διπλωματική Εργασία,

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.

Παπανικολάου, Ι, (2010), Προετοιμάζοντας τους αξιωματικούς για έναν κόσμο που

αλλάζει, εκδόσεις Τουρίκη, Αθήνα.

Πάραμον, Χ, (1988), Θεωρία και πρακτική στο χρώμα, Μετάφραση Μαμωνίδης Α,

Επιμέλεια Ντουντούμης Γ, εκδόσεις Ντουντούμης, Αθήνα.

Πάραμον, Χ, (1998), Πώς να σχεδιάζετε, Μετάφραση Πενθερουδάκης Χ, Επιμέλεια

Ντουντούμης Γ, εκδόσεις Ντουντούμης, Αθήνα.

Παρασκευόπουλος Ι, (1993), Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας, τόμοι Α΄& Β΄,

Αθήνα.


Πατελάρου, Α, Μανιδάκη, Α, Μπαλολάκης, Α, Ορφανού, Ε, Πατελάρου, Ε, (2011),

Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία – Προτάσεις για παρέμβαση,

Ελληνικό περιοδικό Νοσηλευτικής Επιστήμης, Τεύχος 4 (3), σελ. 56-60.

Πλάτων, (1993), Πολιτεία, εκδόσεις Οδυσσέας Χατζόπουλος, ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα.

Πραστάκος, Γ, (2000), Διοικητική Επιστήμη, Εκδόσεις Σταμούλη, Πειραιάς.

Ρεκλείτη, Μ, Ρούπα, Ζ, Κυριαζής, Ι, Βόζνιακ, Γ, Σαρίδη, Μ, Κυλούδης, Π,

Κουράκος, Μ, Σουλιώτης, Κ, (2012), Αυτοαξιολόγηση κατάθλιψης ασθενών με

σακχαρώδη διαβήτη σε σχέση με τις επιπλοκές του, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής,

Τεύχος 29 (5), σελ. 599-605.

Ρηγόπουλος, Κ, (2002), Μέθοδοι ψαρέματος για ερασιτέχνες, εκδόσεις

Παπαδημητρίου, Αθήνα.

Σακαγιάννης, Γ, (2010), Απόστρατος, Κοινωνία και Πολιτική από το Μεσοπόλεμο

στη Μεταπολίτευση, ΔΜΕ, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.

Σαρρής, Μ, Χρυσάκης, Μ, Σούλης, Σ, (2002), Ανισότητες στην υγεία : μία κριτική

προσέγγιση, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, Τεύχος 19 (6), σελ. 672-687.

Σίμψας, Μ, (1982), Το Ναυτικό στην Ιστορία των Ελλήνων, Εκδόσεις ΓΕΝ, Αθήνα.

Σινουέ, Ζ, (2010), Φλόρενς Νάϊτινγκεϊλ. Η Νοσοκόμα της Καρδιάς μας,

Μετάφραση: Βασιλική Κοκκίνου, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα.

Σταλίκας, Α, Τριλίβα, Σ, Ρούσση, Π, (2012), Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην

Ελλάδα, εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα.

Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων (ΣΕΨ), (1978), Κώδικας δεοντολογίας, Αθήνα.

Συλλογικό έργο, (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα.

Τούμπας, Ι, Αντιναύαρχος ε.α. (1954/2008), Εχθρός εν όψει, εκδόσεις ΥΙΝ, Αθήνα.

Τσάτσος, Κ, (1993), Η Αποστολή του Αξιωματικού, περιοδικό ΕΘΝΙΚΕΣ

ΕΠΑΛΞΕΙΣ, Αθήνα.

Τσινιέρη-Κοκώση, Μ, Τριανταφύλλου, Ε, Αντωνοπούλου, Β, Τομαράς, Β,

Χριστοδούλου, Γ, (2003), ΠΟΥ/Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών,

Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Εγχειρίδιο ποιότητας ζωής με άξονα το ερωτηματολόγιο

WHOQOL 100,Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα.

Υφαντόπουλος, Γ, (2006), Τα οικονομικά της Υγείας. Θεωρία και Πολιτική, σελ.

576, εκδόσεις Τυπωθήτω, Αθήνα.

Φωκάς, Δ, Αντιναύαρχος ε.α. (1940/2006), Ο στόλος του Αιγαίου 1912-13, έργα και

ημέραι, εκδόσεις ΥΙΝ, Αθήνα.


Χανιώτης, Φ. Ι, (1989), Γηριατρική με στοιχεία γεροντολογίας, Εκδ. Λίτσας, Αθήνα.

Χέμινγουει, Ε, (1997), Αποχαιρετισμός στα όπλα, Μετάφραση Ρουφάνη, Ε,

Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα.

Χέμινγουει, Ε, (2013), Ο γέρος και η θάλασσα, Μετάφραση Κονδύλης Φ, Εκδόσεις

Καστανιώτη, Αθήνα

Χριστοδούλου, Ν, και συνεργάτες, (2000), Ψυχιατρική, Τόμος Α΄ , εκδόσεις ΒΗΤΑ.

Ξενόγλωσση

Beck, A, T, Ward, C, H, Mondelson, M, Mock, T, Erbaugh, J, (1961), An inventory

for measuring depression , Archives of General Psychiatry, V. 4, p. 561-571.

Beck A, T, Steer, R, A, Garbing, M, G, (1988), Psychometric Properties of the Beck

Depression Inventory: Twenty – Five Years of Evaluation, Clin Psychol Rev, Vol 8,

p. 77-100.

Beck, A, T, Epstein, N, Brown, G, Steer, R, A, (1988), An inventory for measuring

clinical anxiety: Psychometric properties, Journal of Consulting and Clinical

Psychology, Vol 56, p. 893-897.

Beck, A, T, & Steer, R, A, (1993), Beck Anxiety Inventory, Manual, The

Psychological Corporation.

Brazier, J, Roberts, J, (2004), The estimation of a preference –based measure of

health from the SF-12, Medical care, vol. 42, issue 9, p. 851-859.

Butterworth, P, Rodgers, B, Windsor, TD, (2009), financial hardship, socioeconomic

position and depression: results from the PATH Through the Life survey, Soc Sci

Med 2009, Vol. 69, p. 229-237.

Buxton, J, W, Singleton, N, Meltzer, D, (2005), The mental health of early retirees,

Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, Vol. 40 (2), p. 99-105.

Cammings, J, (2009), Νευροψυχιατρική και συμπεριφορική νευρολογία, Β΄,

Έκδοση, Επιμέλεια Παπαρρηγόπουλος, Θ, Μετάφραση Φερεντίνος, Π, Εκδόσεις

ΒΗΤΑ Ιατρικές εκδόσεις ΜΕΠΕ, Αθήνα.

Carney, R, M, Freedland, K., E, (2003), Depression, mortality, medical morbidity in

patients with coronary heart disease, Biol. Psychiatry, Vol. 54, p. 241-247.

Charney, D, S, Manji, H, K, (2004), Life stress, genes and depression: multiple

pathways lead to increased risk and new opportunities for intervention, Science

STKE, p. 1-11.


Chou, K, L, (2009), Specific phobia in older adults: evidence from the National

Epidemiologic Survey on alcohol and related conditions, Am J Geriatric Psychiatry,

Vol. 17, p. 376-386.

Cohen, S, Underwood, L, Gottlieb, B, (2000), Social support measurement and

intervention: A guide for health and social scientists, N. Y., Oxford University Press.

Douglas Young, M, (1997), Leadership and management of the Canadian Forces,

Report to the Prime Minister, DND Canada, Ottawa.

Eaton, W, W, Kramer, M, Anthony, J,C, et al. (1989), The incidence of specific

DIS/DSM-III mental disorders: data from the NIMH Epidemiologic Catchment Area

Program, ActaPsychiatr Scand; Vol 79, p.163–178.

Economou, M, Madianos, M, Theleritis, C, (2011), Increased suicidality amid

economic crisis in Greece, Lancet, p. 378:1459.

Fenster, L, Waller, K, Chen, J, Hubbard, A, E, Windham, G, C, Elkin, E, Swan, S,

(1999), Psychological stress in the workplace and menstrual function, American

Journal of Epidemiology, Vol 49 (2), p. 127-134.

Forsell, Y, Winblad, B, (1997), Anxiety disorders in non-demented and demented

elderly patients: prevalence and correlates, J Neurol 1997; Vol 62, p. 294–295.

Fountoulakis, K, Papadopoulou, M, Kleanthous, S, Papadopoulou, A, Bizeli, V,

Nimatoudis, I, Iacovides, A, Kaprinis, G, (2006), Realiability and psychometric

properties of the Greek translation of the State-Trait Anxiety Inventory from Y:

prelimary data, Annals of General Psychiatry, Vol. 5:2.

Fountoulakis, K, Iacovides, A, Kleanthous, S, Samolis, S, Gougoulias, K, Kaprinis,

(2003), The greek translation of the symptoms rating scale for depression and

anxiety: preliminary results of the validation study, BMC Psychiatry, 3:21.

Franzén, K, Saveman, B, Blomqvist, K, (2006), Predictors for health related quality

of life in persons 65 years or older with chronic heart failure, European Journal of

Cardiovascular Nursing, Vol 6(2), p. 112-120.

Gandek, B, Ware, J, Aaronson, N, Apolone, G, Bjorner, J, Brazier, J, Bullinger, M,

Kaasa, S, Leplege, A, Prieto, L, Sullivan, M, (1998), Cross-validation of item

selection and scoring for the SF-12 health survey in nine countries: results from the

IQOLA project, Journal of clinical epidemiology, vol. 51, issue 11, p. 1171-1178.

Gilmour, H, Patten, B, (2007α), Depression at Work, Perspectives, Vol. 75, p. 19-31.


Gouva, M, Dragioti, E, Konstanti, Z, Kotrotsiou, E, Koulouras, V, (2016),

Translation and Validation of a Greek version of the Family Crisis Oriented Personal

Evaluation Scales (F-GOPES), Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας, Τόμος 8, Τεύχος

2, σελ. 64-72.

Griffin, J. M, Fuhrer, R, Stansfeld, S. A, Marmot, M, (2002), The importance of low

control at work and home on depression and anxiety: Do these affects vary by

gender and social class? Social Science and Medicine, Vol. 54 (5), p. 78-798.

Gum, A, M, King-Kallimanis, B, Kohn, R, (2009), Prevalence of mood, anxiety, and

substance—abuse disorders for older Americans in the National Comorbidity Survey

Replication, Am J Geriatric Psychiatry; Vol 17, p. 769–781.

Harris, K, Gringart, E, Drake, D, (2013), Military Retirement: Reflections from

Former Members of Special Operations Forces, Australian Army Journal, Culture

edition, Volume X, No. 3.

Hilgard, E, R, Jones, L, V, Kaplan, S, J, (1951), Conditioned discrimination as

related to anxiety, Journal of Experimental Psychology, Vol 42, p. 94-99.

Huntington, S, (1957), The Soldier and the State, Vintage Book, New York.

Kessler, R, C, et al., (2005), Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of

DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication, Arch Gen

Psychiatry; Vol 62, p. 595–606.

Knesek, G, (1992), Early versus regular retirement: Differences in measures of life

satisfaction. Journal of Gerontological Social Work, Vol 19 (1), p. 3-34.

Kontodimopoulos, N, Pappa, E, Niakas, D, Tountas, Y, (2007), Validation of SF-12

summary scores in a Greek general population, Health and Quality of Life Outcomes,

5:55.

Kring, A, M, Davidson, G, C, Neale, J, M, Johnson, S, L, (2007), Ψυχοπαθολογία,

Αθήνα, ΕκδόσειςGutenberg (2010), Μετάφραση:Καραμπά, Θ, Επιμέλεια ελληνικής

έκδοσης:Αυλή, Ε, &Ρούση, Π.

Kubicek, B, Korunka, C, Hoonaker, P, Raymo, J, (2010), Work and Family

Characteristics as Predictors of Early Retirement in Married Men and Women.

Research on Aging, Vol. 32 (4), p. 467-498.

Kvaal, K, Ulstein, I, Nordhus, I, Engedal, K, (2005), The Spielberger State-Trait

Anxiety Inventory (STAI) : the state scale in detecting mental disorders in geriatric

patients, International Journal of Geriatric Psychiatry, vol. 20, p. 629-634.


Lerner, D, Adler, D. A, Rogers, W. H, Chang, H, Lapitsky, L, McLaughlin, T, Reed,

J, (2010), Work Performance of Employees With Depression: The Impact of Work

Stressors, American Journal of Health Promotion, Vol. 24 (3), p. 205-213.

Martin, J, A, Rosen, L, N, Sparacino, L, R, (2000), The military family a practice

guide for human service providers, Westport, Conn.: Praeger.

Matthew, S, Power, C, (2002), Socioeconomic gradients in psychological distress: a

focus on women, social roles and work – home characteristics, Social Science and

Medicine, Vol 54 (5), p. 799-810.

Mein, G, Martikainen, P, Stansfeld, S, A, Brunner, E, J, Fuhrer, R, Marmot, M, G,

(2000), Predictors of early retirement in British civil servants, Age Ageing (2000),

Vol 29 (6), p. 529-536.

Mott, V, (2006), Working Late: Exploring the Workplaces, the motivations and

barriers for Working Seniors.

Madianos, M, Stefanis, C, (1992), Changes in the Prevalence of Symptoms of

Depression and Depression across Greece, Social Psychology, Epidemiology, Vol

27, p. 211-219.

Malakiosi, M, Tzonichaki, I, Kleftaras, G, (1998), Differences in loneliness among

low, moderate and high self-esteem young and adults, World Federation of

Occupational Therapists Bulletin, Vol. 37, p. 30-37.

McMahon, G, (2008), Depression at Work, Training Journal, December, p. 63-67.

Minichielo, V, Browne, J, Kendig, H, (2000), Perceptions and consequences of

ageism: views of older people, Ageing and Society, Vol. 20, p. 253-278.

Repetti, R, L, & Saxbe, D, (2009), The effects of job stress on the family: One size

does not fit all, from D.R. Crane and E. Hill, Handbook of Families and work:

Interdisciplinary Perspective, New York: University Press of America, p. 62-78.

Ritchie, K, Artero, S, Beluche, I, et al., (2004), Prevalence of DSM-IV psychiatric

disorder in the French elderly population, Br J Psychiatry 2004, Vol. 184, p. 147-152.

Sheikh, J, I, Swales, P, J, Carlson, E, B, Lindley SE, (2004), Aging and panic

disorder: phenomenology, Comorbidity, and risk factors, American Journal of

Geriatric Psychiatry, Vol 12, p. 102–109.

Sheikh, H, Ahmad, N, (2012), An Investigation to Consequences of Depression at

Work – Place: Evidence from Working Professionals at Karachi, Indus Journal o

Management & Social Sciences, Vol. 6 (1), p. 1-8.


Scutella, R, Wooden, M, (2008), The effects of hardship and joblessness on mental

health, Soc Sci Med 2008, Vol. 67, p. 88-100.

Spielberger, G, D, Gorush, R, L, Lushene, R, E, (1970), The State – Trait Anxiety

Inventory, Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.

Ustun, T. B, Yuso - Mateos, J. L, Chatterji, S, (2004), Global burden of depressive

disorders in the year2000, British Journal of Psychiatry, Vol.184,p. 386-92.

Venneberg, D, (2006), The Experiences of Retirees and their Decision to Return to the

Workforce: Implications for Organizations.

Vink, D, Aartsen, M, J, Comijs, H, C, et al., (2009), Onset of anxiety and depression

in the aging population: comparison of risk factors in a 9-year prospective study,

American Journal of Geriatric Psychiatry; Vol 17, p. 642–652.

Westerlund, H, Vahtera, J, Ferrie, J, E, Singh, - Manoux, A, Pentti, J, Melchior, M,

Leineweber, C, Jokela, M, Siegrist, J, Goldberg, M, Zins, M, Kivimaki, M, (2010),

Effect of retirement on major chronic conditions and fatigue: French GAZEL

occupational cohort study, British medical Journal, Vol. 341, p. c6149.

Who (2012) Depression: A Global Crisis, World Mental Health Day, October 10

2012, World Federation for Mental Health.

Yanos, R, C, (2004), Perceptions of adjustment to civilian life among recently retired

air force officers, PhD thesis, University of Maryland, 2004, retrieved from:

http://drum.lib.umd.edu/bitstream/1903/2321/1/umi-umd-2126.pdf.

Sites

(Πρόσβαση στα εν λόγω Sites από Νοέμβριο 2016 έως και Μάιο 2017)

http://www.mod.mil.gr (Υπουργείο Εθνικής Άμυνας)

http://www.geetha.mil.gr (ΓΕΕΘΑ)

http://www.army.gr (ΓΕΣ)

www.hellenicNavy.gr (Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό)

http://www.haf.gr (ΓΕΑ)

www.depression.ch/documents/griechisch.pdf

www.armynow.net

http://drum.lib.umd.edu/bitstream/1903/2321/1/umi-umd-2126.pdf

http://defencenews.gr

www.seetha.gr (Σύνδεσμος Επιτελών Εθνικής Άμυνας)

http://www.mod.mil.gr/

http://www.geetha.mil.gr/

http://www.armt.gr/

http://www.hellenicnavy.gr/

http://www.haf.gr/

http://www.depression.ch/documents/griechisch.pdf

http://www.armynow.net/

http://drum.lib.umd.edu/bitstream/1903/2321/1/umi-umd-2126.pdf

http://defencenews.gr/

http://www.seetha.gr/


www.eaan.gr (Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού)

www.man.gr (Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού)

www.peaps.gr (Πανελλήνια Ένωση Αποστράτων Πυροσβεστικής)

www.eaas.gr (Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού)

www.eaaa.gr (Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Αεροπορίας)

www.sa-snd.gr (Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΝΔ)

www.apofoitoissas.gr (Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΣΑΣ)

www.xifias-pn.gr (ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ)

www.sasmyngr.wordpress.com (Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥΝ)

www.aneaed.gr (Ανεξάρτητη Ένωση Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων)

www.aooa-mod.gr (Αυτόνομος Οικοδομικός Οργανισμός Αξκών-ΑΟΟΑ)

www.va.gov (U.S. Department of Veterans Affairs)

www.veterans.gc.ca (Καναδά)

www.svronline.org (Scottish Veterans Residences)

www.imcom-europe.army.mil (Soldier & Family Assistance Center)

www.scribd.com (Ελεύθερη ανάγνωση βιβλίων)

http://e.Wikipedia.org (Ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)

www.worldometers.info (Παρακολούθηση παγκόσμιων γεγονότων)

www.poodwaddle.com/worldclock (Παρακολούθηση πληθυσμού Γης)

www.mathesis (Μαθήματα φιλοσοφίας, ιστορίας, πληροφορικής)

www.depression.ch (Κατάθλιψη)

www.pepen.gr/spa/gr/results_gr (Διεθνές Πρόγραμμα «Δραστηριότητες

Πρόληψης του Άγχους – Οδηγός Εκπαιδευτή» (2006)

www.camh.ca

www.dianeosis.org

www.iatropedia.gr

http://www.eaan.ge/

http://www.mtn.gr/

http://www.peaps.gr/

http://www.eaas.gr/

http://www.eaaa.gr/

http://www.sa-snd.gr/

http://www.apofoitoissas.gr/

http://www.xifias-pn.gr/

http://www.sasmyngr.wordpress.com/

http://www.aneaed.gr/

http://www.aooa-mod.gr/

http://www.va.gov/

http://www.veterans.gc.ca/

http://www.svronline.org/

http://www.imcom-europe.army.mil/

http://www.scribd.com/

http://e.wikipedia.org/

http://www.worldometers.info/

http://www.poodwaddle.com/worldclock

http://www.mathesis/

http://www.depression.ch/

http://www.pepen.gr/spa/gr/results_gr

http://www.camh.ca/

http://www.dianeosis.org/


Ευρετήριο Πινάκων

Πίνακας 1: Κατανομή Συμμετεχόντων ως προς Δημογραφικά - ΒΜΙ

Πίνακας 2: Παράμετροι Σχετιζόμενοι με Αποστρατεία

Πίνακας 3: Κατανομή ως προς Κάπνισμα και Αλκοόλ

Πίνακας 4: Κατανομή Συμμετεχόντων ως προς Σοβαρό Πρόβλημα Υγείας

Πίνακας 5: Κατανομή Συμμετεχόντων ως προς την Οικονομική Κατάσταση

Πίνακας 6: Βαθμολογίες Κλίμακας F-COPES

Πίνακας 7: Βαθμολογίες «Acquiring Social Support» και «Reframing» Ανάλογα με

Δημογραφικά Στοιχεία


Στοιχεία Αποστρατείας


Κάπνισμα, Αλκοόλ, Οικονομική – Υγείας Κατάσταση

Πίνακας 10: Βαθμολογίες «Acquiring social support» και «Reframing» Ανάλογα με

Ηλικία-Ηλικία Αποστρατείας, ΒΜΙ, Έτη Υπηρεσίας - Αποστρατείας

Πίνακας 11: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση «Acquiring social support» με

Δημογραφικά και Λοιπά Στοιχεία

Πίνακας 12: Πολυπαραγοντική Γραμμική Παλινδρόμηση «Reframing» με Δημογραφικά

και Λοιπά Στοιχεία

Πίνακας 13: βαθμολογίες «Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and

accept help» Ανάλογα με Δημογραφικά Στοιχεία

Πίνακας 14: Βαθμολογίες «Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and

accept help» Ανάλογα με Στοιχεία Αποστρατείας

Πίνακας 15: Βαθμολογίες «Seeking Spiritual Support» και «Mobilizing to acquire and

accept help» Ανάλογα με Κάπνισμα, Αλκοόλ, Οικονομική – Υγείας

Κατάσταση

Πίνακας 16: Συντελεστές Συσχέτισης Pearson Βαθμολογιών «Seeking Spiritual Support»

και «Mobilizing to acquire and accept help» με Ηλικία – Ηλικία Αποστρατείας,

ΒΜΙ, Έτη Υπηρεσίας- Αποστρατείας

Πίνακας 17: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση Βαθμολογίας στη «Seeking

Spiritual Support» Ανάλογα με Δημογραφικά και Λοιπά Στοιχεία

Πίνακας 18: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση Βαθμολογίας στη «Mobilizing

to acquire and accept help» Ανάλογα με Δημογραφικά και Λοιπά Στοιχεία


Πίνακας 19: Βαθμολογίες στη διάσταση «Passive appraisal» και στη συνολική

βαθμολογία της κλίμακας F-COPESανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία


βαθμολογία της κλίμακας F-COPES ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην

αποστρατεία


βαθμολογία της κλίμακας F-COPES ανάλογα με το κάπνισμα, την κατανάλωση

αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική κατάσταση

Πίνακας 22: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των βαθμολογιών στη διάσταση

«Passive appraisal» και στη συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES με

την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη

αποστρατείας των συμμετεχόντων

Πίνακας 23: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση βαθμολογίας συμμετεχόντων

στη διάσταση «Passive appraisal» και στα δημογραφικά και λοιπά στοιχεία

Πίνακας 24: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση συνολικής βαθμολογίας στην

κλίμακα F-COPES και των δημογραφικών και λοιπών στοιχείων

Πίνακας 25: Βαθμολογίες Μόνιμου και Προσωρινού Άγχους

Πίνακας 26: Βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις διαστάσεις μόνιμου και προσωρινού

άγχους ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία


άγχους ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία τους


άγχους ανάλογα με στοιχεία που αφορούν το κάπνισμα, την κατανάλωση

αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική τους κατάσταση

Πίνακας 29: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των βαθμολογιών στις διαστάσεις

μόνιμου και προσωρινού άγχους με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία

αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας των συμμετεχόντων

Πίνακας 30: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των βαθμολογιών στις διαστάσεις

μόνιμου και προσωρινού άγχους με τις διαστάσεις της κλίμακας F-COPES

Πίνακας 31: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση βαθμολογίας των

συμμετεχόντων στην κλίμακα προσωρινού άγχους και των δημογραφικών και

λοιπών στοιχείων, καθώς και τις διαστάσεις της κλίμακας F-COPES


Πίνακας 32: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση βαθμολογίας των

συμμετεχόντων στην κλίμακα μόνιμου άγχους και των δημογραφικών και

λοιπών στοιχείων, καθώς και τις διαστάσεις της κλίμακας F-COPES

Πίνακας 33: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα κατάθλιψης

Πίνακας 34: Επίπεδα κατάθλιψης των συμμετεχόντων

Πίνακας 35: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα κατάθλιψης ανάλογα με

δημογραφικά τους στοιχεία


στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία τους


στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές τους συνήθειες, την κατανάλωση

αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική τους κατάσταση

Πίνακας 38: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson της βαθμολογίας κατάθλιψης με την

ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη

αποστρατείας των συμμετεχόντων

Πίνακας 39: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson της βαθμολογίας κατάθλιψης με τις

διαστάσεις της κλίμακας F-COPES

Πίνακας 40: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση της βαθμολογίας των

συμμετεχόντων στην κλίμακα κατάθλιψης και των δημογραφικών και λοιπών

στοιχείων τους

Πίνακας 41: Βαθμολογίες στις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας (SF-12)

Πίνακας 42: Βαθμολογίες των συμμετεχόντων στις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και

ψυχικής υγείας ανάλογα με δημογραφικά τους στοιχεία


ψυχικής υγείας ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στην αποστρατεία τους


ψυχικής υγείας ανάλογα με στοιχεία που αφορούν στις καπνιστικές τους

συνήθειες, την κατανάλωση αλκοόλ, την κατάσταση υγείας και την οικονομική

τους κατάσταση

Πίνακας 45: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των βαθμολογιών στις συνοπτικές

κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας με την ηλικία, το ΒΜΙ, την ηλικία

αποστρατείας, τα έτη υπηρεσίας και τα έτη αποστρατείας των συμμετεχόντων

Πίνακας 46: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των στις συνοπτικές κλίμακες φυσικής

και ψυχικής υγείας με τις διαστάσεις της κλίμακας F-COPES


Πίνακας 47: Συντελεστές συσχέτισης του Pearson των στις συνοπτικές κλίμακες φυσικής

και ψυχικής υγείας με τις κλίμακες άγχους και κατάθλιψης

Πίνακας 48: Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση έχοντας της βαθμολογίας των

συμμετεχόντων στη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας και των δημογραφικών

και λοιπών στοιχείων τους, καθώς και τις κλίμακες άγχους, κατάθλιψης και F-

COPES

Πίνακας 49: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στη συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας

και των δημογραφικών και λοιπών στοιχείων τους, καθώς και τις κλίμακες

άγχους, κατάθλιψης και F-COPES

Ευρετήριο Γραφημάτων

Γράφημα 1: Πιθανοί Λόγοι Αποστρατείας

Γράφημα 2: Βαθμολογία «Acquiring Social Support» με Ικανοποίηση από Αποστρατεία

Γράφημα 3: Βαθμολογία «Reframing» με Ικανοποίηση από Αποστρατεία

Γράφημα 4: Βαθμολογία «Seeking Spiritual Support» Ανάλογα με Συστηματική

Κατανάλωση Αλκοόλ

Γράφημα 5: Βαθμολογία «Mobilizing to acquire and accept help» Ανάλογα με το αν

Αντιμετώπιζαν Κάποιο Σοβαρό Πρόβλημα Υγείας.

Γράφημα 6: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στη διάσταση «Passive appraisal» ανάλογα

με την οικογενειακή τους κατάσταση

Γράφημα 7: Συνολική βαθμολογία των συμμετεχόντων στη κλίμακα F-COPES ανάλογα

με το αν είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία

Γράφημα 8: Βαθμολογία των συμμετεχόντων στην κλίμακα προσωρινού άγχους

ανάλογα με το αν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

Γράφημα 9: Συσχέτιση της κλίμακας μόνιμου άγχους με τη συνολική βαθμολογία της

κλίμακας F-COPES

Γράφημα 10: Επίπεδα Κατάθλιψης Συμμετεχόντων

Γράφημα 11: Συσχέτιση της κλίμακας κατάθλιψης με τη συνολική βαθμολογία της

κλίμακας F-COPES

Γράφημα 12: Συσχέτιση της συνοπτικής κλίμακας ψυχικής υγείας με τη συνολική

βαθμολογία της κλίμακας F-COPES

Γράφημα 13: Συσχέτιση της συνοπτικής κλίμακας φυσικής υγείας με την κλίμακα

κατάθλιψης


ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ – ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΔΙΣΠΟ: Ανωτάτη Διακλαδική Σχολή Πολέμου

ΑΝΕΑΕΔ: Ανεξάρτητη Ένωση Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων

ANOVA: Analysis of Variance (Ανάλυση Διασποράς – Διακύμανσης)

ΑΠΘ: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ASA: (Academy of Strategic Analysis) (Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων)

ASS: Acquiring Social Support (Απόκτηση Κοινωνικής Υποστήριξης)

BDI: Beck Depression Inventory

ΓΕΝ: Γενικό Επιτελείο Ναυτικού

ΓΕΝ/Β2: Διεύθυνση Αρμόδια για Εκπαίδευση Προσωπικού του ΠΝ

ΓΕΝ/Β3: Διεύθυνση Αρμόδια για το Στρατιωτικό Προσωπικό του ΠΝ

ΓΕΝ/ΔΕΔΗΣ: Διεύθυνση Εθιμοτυπίας και Δημοσίων Σχέσεων

ΓΕΝ/ΔΟΥ: Διεύθυνση Οικονομικού του ΓΕΝ

ΓΕΝ/Ε3: Διεύθυνση Οικονομικού ΓΕΝ (Μισθοδοσίες, Ασφαλιστικά Θέματα, κλπ)

ΔΜΣ: Δείκτης Μάζας Σώματος

BMI: Body Mass Index

ΔΥΓ: Διεύθυνση Υγειονομικού του ΓΕΝ

ΔΣ: Διοικητικό Συμβούλιο

ΔΣ: Δημογραφικά Στοιχεία

ε.α.: εν αποστρατεία

ΕΣΔ: Ερωτηματολόγιο Συνθηκών Διαβίωσης

ΕΑΑΝ: Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού

ΕΑΠ: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

ΕΔ: Ένοπλες Δυνάμεις

ΕΘΕ: Ελληνική Θαλάσσια Ένωση

ΕΚΟΕΜΝ: Ειδικός Κλάδος Οικονομικής Ενίσχυσης Μερισματούχων ΜΤΝ

ΕΛΙΣΜΕ: Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών

ΕΠΙΨΥ: Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής

ΕΣΔ: Ερωτηματολόγιο Συνθηκών Διαβίωσης

F-Copes: Family Crisis Personal Evaluation Scales

(Κλίμακα Μέτρησης Οικογενειακών Κρίσεων)

ΜΑΑ ΑΤ ΒΕΛΟΣ: Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα ΑΤ ΒΕΛΟΣ

ΜΚΟ: Μη Κυβερνητική Οργάνωση


MAΑH: Mobilizing to Acquire and Accept Help

(Κινητοποίηση για Απόκτηση ή Αποδοχή Συνδρομής)

ΜΤΝ: Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού

ΝΥ: Ναυτική Υπηρεσία

ΝΝΑ: Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών

ΟΣΜΑΝ:Οικοδομικός Συνεταιρισμός Μονίμων Αξιωματικών Ναυτικού

ΠΑ: Πολεμική Αεροπορία

Pa: Passive appraisal (Παθητική Αξιολόγηση)

ΠΜ: Πολεμικό Μουσείο

ΠΝ: Πολεμικό Ναυτικό, ΠΠ : Πολεμικό Πλοίο

ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ: Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Αποφοίτων ΣΜΥΝ

ΠΟΝ: Προμηθευτικός Οργανισμός Ναυτικού

ΠΟΣ: Πανελλήνια Ομοσπονδία Στρατιωτικών

ΠΟΥ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

R: Reframing (Ανασχεδιασμός)

ΣΑ: Σώματα Ασφαλείας

ΣΑ/ΣΝΔ: Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΝΔ

ΣΑ/ΣΜΥΝ: Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥΝ

SD: Standard Deviation (Τυπικές Αποκλίσεις)

SE: Standard Errors (Τυπικά Σφάλματα)

ΣΕΘΑ: Σχολή Εθνικής Άμυνας

ΣΜΥΝ: Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού

ΣΝΔ: Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

ΣΞ: Στρατός Ξηράς

SSS: Seeking Spiritual Support (Αναζήτηση Πνευματικής Υποστήριξης)

SPSS: Statistical Package for the Social Sciences

(Στατιστικό Πακέτο για τις Κοινωνικές Επιστήμες)

STAI: Spielberger Trait Anxiety Inventory

ΤΕΣ: Ταμείο Εθνικού Στόλου

ΥΠΕΘΑ: Υπουργείο Εθνικής Άμυνας

ΥΙΝ: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού

ΥΥ: Υδρογραφική Υπηρεσία

WHO: World Health Organization


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Παράρτημα «Α»

Στοιχεία Ιστορίας του Π.Ν10

Οι ρίζες της ιστορίας του ΠΝ, χάνονται στα βάθη της ιστορίας (Συλλογικό έργο,

1980). Σ΄ ένα γεωγραφικό χώρο όπου κανένα σημείο δεν απέχει περισσότερο από 93

ναυτικά μίλια, (150 χλμ.) από τη θάλασσα, οι Έλληνες από τα προϊστορικά χρόνια

ανέπτυξαν κοινωνίες, κατά κανόνα παράκτιες. Έμαθαν να εκμεταλλεύονται τους

θαλάσσιους πόρους και να αγαπούν τα πελάγη. Δημιουργήθηκε η ανάγκη προστασίας και

εξάπλωσης των κοινωνιών - πολιτισμών, με συνέπεια τη σταδιακή συγκρότηση των

πρώτων οργανωμένων ναυτικών πολεμικών μονάδων. Ο Τρωικός πόλεμος υπήρξε η

πρώτη πανελλαδική ναυτική επιχείρηση. Από την Αρχαιότητα οι Έλληνες απέκτησαν

αξιόλογη τεχνογνωσία και εμπειρία στη ναυπηγική. Έτσι με τη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο

άνοιξαν καινούργιους δρόμους σε άγνωστους τόπους, εξερεύνησαν κάθε γωνιά της

Μεσογείου, ίδρυσαν αποικίες από τις Ηράκλειες Στήλες μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και

προστάτεψαν την ανάπτυξη και ευημερία τους με την κυριαρχία στο υγρό στοιχείο.

Στην Κλασσική περίοδο οι ναυτικές δραστηριότητες και τέχνες παρουσίασαν

μεγάλη άνθηση. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Περικλή: «Μέγα το της Θαλάσσης

Κράτος», που αναγράφεται στο θυρεό του ΓΕΝ. Κορυφαία στιγμή της ιστορικής αυτής

περιόδου αποτελεί η ναυμαχία της Σαλαμίνας που απέδειξε την αποτελεσματικότητα του

Αθηναϊκού στόλου. Στη συνέχεια το Ναυτικό πρόβαλε την Αθήνα, επικεφαλής όλων των

Ελλήνων. Από την Ελληνιστική περίοδο αναφέρεται ότι όταν το 334 π.Χ. ο Μέγας

Αλέξανδρος ξεκίνησε τη μεγάλη εκστρατεία εναντίον των Περσών, μέχρι και πέραν των

συνόρων της Ινδίας, στην επιστροφή των στρατευμάτων του εμπιστεύθηκε πρώτιστα το

στόλο του, με ηγετική φυσιογνωμία τον κρητικό ναύαρχο Νέαρχο. Η κάθοδος του Ινδού

ποταμού και το μεγάλο ταξίδι από τις εκβολές του μέχρι τον Περσικό Κόλπο αποτελούν

τεράστιες επιτυχίες της εποχής τους. Ακολούθησαν η εξερεύνηση των ακτών της Αραβίας

και της Κασπίας, ενώ η Ανατολική Μεσόγειος σταδιακά μετατρέπεται σε «Ελληνική

λίμνη», προστατευμένη από τα πλοία των επιγόνων του Μ. Αλεξάνδρου, Πτολεμαίων και

Σελευκιδών.

10

Σίμψας, Μ, (1982), Το Ναυτικό στην Ιστορία των Ελλήνων, Εκδόσεις ΓΕΝ, Αθήνα.


Αργότερα όταν οι Ρωμαίοι αποφασίζουν και στρέφονται και στη θάλασσα,

επικρατούν στη ναυτική παράδοση, την οποία μεταβιβάζουν στο Βυζάντιο, με νέα

επιτεύγματα και ανακαλύψεις. Νέοι τύποι πολεμικών πλοίων και στρατηγικά όπλα, όπως

το υγρό πυρ, θα εξασφαλίσουν στην Κωνσταντινούπολη την πλήρη κυριαρχία στη λεκάνη

της Μεσογείου. Οι ιστορικοί αποδίδουν την εξασθένιση του Βυζαντίου στην

ολοκληρωτική παραμέληση της ναυτικής του ισχύος. Η άλωση της Πόλης το 1453 απ'

τους Οθωμανούς του Μωάμεθ τερματίζει μια μακραίωνη ένδοξη εποχή για τον

Ελληνισμό. Παρόλα αυτά η υπεροχή του στη ναυτική τέχνη θα του παρέχει προβάδισμα,

θα αυξάνει το βιοτικό του επίπεδο και ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ

Καϊναρτζή το 1774, θα αρχίσει να πνέει ελεύθερος αέρας στα ελληνικά πελάγη.

Με την έναρξη της επανάστασης περί το 1821, το Ναυτικό είναι αυτό που θα

διαδραματίσει τον σημαντικότερο ρόλο για την επιτυχία του εγχειρήματος. Οι Έλληνες

ηττήθηκαν αρκετές φορές στη ξηρά, ποτέ όμως στη θάλασσα, γιατί οι μπουρλοτιέρηδες

με τα πυρπολικά τους ανέτρεπαν τη μαθηματική λογική της υπεροπλίας και των αριθμών,

προξενώντας ανυπολόγιστες ζημιές και απώλειες στην Οθωμανό - Αιγυπτιακή αρμάδα

που επιχειρούσε να επέμβει στα μέτωπα της Επανάστασης και να τα καταστείλει. Δεν

είναι τυχαίο ότι η Ελληνική ανεξαρτησία επιτεύχθηκε τελικά στη θάλασσα με τη

ναυμαχία του Ναβαρίνου και τη επέμβαση των τότε Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ των

επαναστατημένων απογόνων των ενδόξων αρχαίων Ελλήνων.

Η ιστορία του τακτικού πολεμικού στόλου του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους

αρχίζει το 1828. Κατά την περίοδο κυβέρνησης του Καποδίστρια ο πολεμικός στόλος

αριθμούσε μόνο τα πλοία του αγώνα της ανεξαρτησίας11

. Ως πρώτος Υπουργός Ναυτικών

διετέλεσε ο Ναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης. Ο ναύσταθμος εγκαταστάθηκε στον Πόρο

όπου αποφασίστηκε και ξεκίνησε η ναυπήγηση νέων πλοίων. Μετά ανέλαβε επικεφαλής

του Ναυτικού Διευθυντηρίου ο Ανδρέας Μιαούλης. Το 1855 παραγγέλθηκαν τα πρώτα

σιδηρά ελικοκίνητα πολεμικά πλοία από την Αγγλία. Παρόλα αυτά όμως ο στόλος

φάνηκε ανέτοιμος το 1866 κατά την έκρηξη της Κρητικής επανάστασης. Αντίθετα η

αποτυχία αυτή αφύπνισε τους ιθύνοντες και απέδειξε την ορθότητα του δόγματος ότι «το

ναυτικό, απαραίτητο όπλο για την Ελλάδα, πρέπει να παρασκευάζεται για τον πόλεμο».

Ενισχύθηκε βαθμιαία ο στόλος με καινούργια πολεμικά πλοία και από το 1885 η όψη του

11

Το ισχυρότερο πλοίο του στόλου της εποχής, η φρεγάτα «ΕΛΛΑΣ», είχε ναυπηγηθεί στην Αμερική κατά

τα τελευταία χρόνια της Επανάστασης.


πολεμικού ναυτικού αλλάζει και σημειώνεται σταθμός στην εξέλιξή του12

. Το 1878,

εξαιτίας του Ρώσο - οθωμανικού πολέμου και για λόγους ασφαλείας, ο ναύσταθμος του

πολεμικού ναυτικού μεταφέρεται στη νήσο Σαλαμίνα.

Το έτος 1889 και την περίοδο της πρωθυπουργίας του Χαρίλαου Τρικούπη,

αναλήφθηκε τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα με την παραγγελία τριών θωρηκτών από

τη Γαλλία. Συνεπεία του ανωτέρω εξοπλιστικού προγράμματος αντιμετωπίστηκε

επιτυχώς ο Οθωμανικός στόλος στον πόλεμο του 1897 και εξασφαλίστηκε η κυριαρχία

στο Αιγαίο, δεν επέδρασε όμως ουσιαστικά στην έκβαση τελικά του πολέμου. Το έτος

1907 ιδρύεται το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ) με πρώτο Αρχηγό τον Ναύαρχο

Παύλο Κουντουριώτη. Την εν λόγω χρονική περίοδο ο Οθωμανικός στόλος ενισχύεται

αναγκάζοντας την Ελλάδα να προβεί στην προμήθεια από την Ιταλία το 1909, του

μετέπειτα θρυλικού θωρηκτού - καταδρομικού «Γ. ΑΒΕΡΩΦ»13

. Στους Βαλκανικούς

Πολέμους ο στόλος κυριάρχησε απόλυτα στο Αιγαίο, νίκησε τους Οθωμανούς στις

ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου και απελευθερώθηκαν όλα τα νησιά του Βόρειου

Αιγαίου. Με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Αγγλία προέβη σε κατάσχεση

των οθωμανικών και ελληνικών πλοίων, που κτίζονταν στα ναυπηγεία της. Μετά την

ανακωχή, ο ελληνικός και ο συμμαχικός στόλος αγκυροβόλησαν στην

Κωνσταντινούπολη και Νικομήδεια και επιχείρησαν στη Ρωσία. Στη συνέχεια, αρχικά με

τη βοήθεια των συμμάχων - κυρίως των Άγγλων, και μετέπειτα μόνος του ο Ελληνικός

στόλος συμμετείχε στις επιχειρήσεις καλύψεως των επιχειρήσεων στη Θράκη και στη

Μικρασιατική εκστρατεία (Φωκάς, 2006).

Το έτος 1922 μετά την Μικρασιατική καταστροφή, καταβλήθηκε υπερπροσπάθεια

ανακαίνισης των πολεμικών μονάδων. Από το 1928 και πρωθυπουργό τον Ελευθέριο

Βενιζέλο, αρχίζει μία περίοδος φιλειρηνικού προσανατολισμού της χώρας με αισθητή

μείωση των εξοπλισμών και των δαπανών για την άμυνα. Το έτος 1932 και με την πτώση

του Ελευθερίου Βενιζέλου το στρατιωτικό σκηνικό αλλάζει άρδην14

. Ξεκίνησε η

εκπόνηση και ανάπτυξη επιτελικών σχεδίων και προγραμμάτων για την άμεση ενίσχυση

του ΠΝ και την όσο το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία του για τον διαφαινόμενα

επερχόμενο πόλεμο. Οργανώθηκε η παράκτια άμυνα, πραγματοποιήθηκαν οχυρωματικά

12

Με τη χρήση του σιδήρου στη ναυπηγία, την καθολική εφαρμογή του ατμού, την αυλάκωση των

πυροβόλων, τη θωράκιση των πλοίων και την εμφάνιση της τορπίλης. 13

Παραμονές του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου αγοράστηκαν από τη Γερμανία δύο αντιτορπιλικά, από την

Αγγλία τέσσερα ανιχνευτικά και κατέπλευσε στη Σαλαμίνα το πρώτο από τα δύο υποβρύχια που

παραγγέλθηκαν από την Γαλλία. 14

Εξαιτίας κυρίως της πολιτικής αναστάτωσης της εποχής, του στρατιωτικού κινήματος του 1935 και της

δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά.


και έργα αντιαεροπορικής άμυνας στην ξηρά, υλοποιήθηκαν πεδία ναρκών και

ανθυποβρυχιακά φράγματα για την προστασία ζωτικών λιμένων και βάσεων. Η βύθιση

του «ΕΛΛΗ» στην Τήνο, στις 15-8-1940, από Ιταλικό υποβρύχιο, σηματοδότησε στο

ΓΕΝ την επίσπευση της πολεμικής κινητοποίησης. Βασική επιλογή τακτικής ήταν η

απόκρουση οποιαδήποτε επιδρομικών - αποβατικών ενεργειών του εχθρού. Η Γερμανία

όμως κατά την διάρκεια της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα», επετέθη με τα αεροσκάφη της

μέσω Βουλγαρίας στα ελληνικά πολεμικά και εμπορικά πλοία, καθώς επίσης και των

εγκαταστάσεων και υποδομών της χώρας, με τραγικό απολογισμό τη βύθιση εικοσιπέντε

(25) πλοίων κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 4 και 25 Απριλίου 1941. Στην Αίγυπτο,

τον Μάιο του 1941, κατέπλευσαν δεκαεπτά (17) ελληνικά πλοία, τα οποία συνενώθηκαν

σε κοινό στόλο με τα Αγγλικά πλοία, αποτελώντας ελεύθερο ελληνικό έδαφος15

. Ο

Αρχηγός ΓΕΝ, ναύαρχος Α. Σακελλαρίου, είχε αποφασίσει τη συνέχιση του αγώνα,

(απόπλου των πλοίων που απέμειναν προς τη Σούδα και την Αλεξάνδρεια). Οι βασικές

αποστολές των ελληνικών πλοίων συνίσταντο κυρίως σε συνοδείες νηοπομπών και

περιπολίες στη Μεσόγειο, στον Ινδικό ωκεανό και στον Περσικό κόλπο. Παράλληλα,

στην Αίγυπτο λειτούργησαν ταχύρυθμα σχολεία (Στρατού – Ναυτικού και Αεροπορίας)

με σκοπό την εκπαίδευση στελεχών, ενώ παράλληλα αποστολές για την παραλαβή

σκαφών αναχώρησαν για την Αγγλία. Τα πληρώματα των πλοίων εργάστηκαν με

αυτοθυσία και στη μάχη της Αλεξάνδρειας αρνήθηκαν να διαφύγουν στην Ερυθρά

θάλασσα. Όταν οι ισχυρές δυνάμεις του Άξονα υπό τον Ρόμελ, συγκρατήθηκαν στο Ελ

Αλαμέιν, ο στόλος βοήθησε με όλα τα υπάρχοντα μέσα και τις όποιες δυνάμεις για την

προετοιμασία της τελικής αντεπίθεσης. Πάμπολλες καταστροφές του εχθρού οφείλονταν

στη δράση των Ελληνικών πλοίων, των οποίων τα πληρώματα διακρίθηκαν για το

απαράμιλλο θάρρος, την αφοσίωση στο καθήκον και τη ψύχραιμη αντιμετώπιση των

κινδύνων. Τα ελληνικά υποβρύχια ενεργούσαν συνεχείς περιπολίες στα ανοιχτά των

ελληνικών ακτών, αποβίβαζαν καταδρομείς και υλικά, παραλάμβαναν άλλους άνδρες,

αιχμαλώτιζαν ή βύθιζαν τα επιταγμένα πλοία16

. Η δράση του ΠΝ ολοκληρώνεται με την

εκπόνηση και εκτέλεση του σχεδίου ασφαλούς επιστροφής του στην Ελλάδα, που

15

Τα ελληνικά πλοία, όλα εκτός από το «Βασίλισσα Όλγα», παμπάλαια και τρομερά δοκιμασμένα από την

εντατική χρήση τους κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρειάστηκαν ριζική συντήρηση και άμεσες επισκευές

/ μετασκευές. 16

Στις 18-9-1943 το «Βασίλισσα Όλγα» με δύο Αγγλικά αντιτορπιλικά, καταστρέφει ολόκληρη γερμανική

νηοπομπή απόβασης στα Δωδεκάνησα, αλλά γερμανικά αεροσκάφη το βυθίζουν στο λιμάνι της Λέρου. Ο

«ΑΔΡΙΑΣ» τη νύχτα της 22-10-1943 βομβάρδισε τις ακτές της Καλύμνου και ανατινάχθηκε η πλώρη του,

όταν προσέκρουσε σε θαλάσσια νάρκη. Παρά την πυρκαγιά και την αχρήστευση των πυροβόλων του, ο

Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Ι. Τούμπας, κατόρθωσε να το καταπλεύσει σώο με όλο το πλήρωμα στο λιμάνι

της Αλεξάνδρειας.


καθόριζε και τον τρόπο ομαλού κατάπλου του συνόλου του στόλου και της Κυβέρνησης

του Καΐρου στην πατρίδα (Τούμπας, 2008). Τέλη του πολέμου ο πολεμικός στόλος με

διασπορά στα νησιά και τα λιμάνια του Αιγαίου, στόχευσε την εκδίωξη των τελευταίων

πυρήνων του εχθρού, τη συνοδεία νηοπομπών με τρόφιμα και εφόδια για τον πληθυσμό

και τη λειτουργία των παλαιών Ναυτικών Διοικήσεων, που θα συνέδραμαν στην

εγκαθίδρυση της ελληνικής διοίκησης. Με την ανασυγκρότηση του ελληνικού κράτους, η

ανάγκη ανανέωσης του στόλου ήταν επιτακτική ανάγκη. Πολλά πλοία παραχωρήθηκαν

στα πλαίσια της στρατιωτικής βοήθειας από τις ΗΠΑ, άλλα δανείστηκαν και

επεστράφησαν, ενώ αντίθετα πολύ ελάχιστα αγοράστηκαν. Τα περισσότερα από τα πλοία

που παραχωρήθηκαν από τις ΗΠΑ βρίσκονταν σε οικτρή κατάσταση και απαιτούνταν

μετατροπές, επισκευές και ανανέωση του οπλισμού τους και μόνο πολύ λίγα ήταν

πραγματικά καινούρια και ετοιμοπόλεμα17

.

17

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1947 παραχωρήθηκαν από τις ΗΠΑ έξι (6) κανονιοφόροι. Το 1950 στο

πλαίσιο των ιταλικών επανορθώσεων, παραχωρήθηκε το καταδρομικό «ΕΛΛΗ», ενώ το 1951

παραχωρήθηκαν από τις ΗΠΑ δύο (2) αντιτορπιλικά, δύο (2) ναρκοθέτιδες, ένα (1) δεξαμενόπλοιο και δύο

(2) υποβρύχια. Κατά την τριετία 1958-1960 παραχωρήθηκαν από τις ΗΠΑ έξι (6) οχηματαγωγά, τέσσερα

(4) αντιτορπιλικά τύπου Fletcher, δύο (2) αποβατικής υποστηρίξεως, και τρία (3) αρματαγωγά. Το έτος

1964 παρελήφθη το υποβρύχιο «ΤΡΙΑΙΝΑ», καθώς και έξι (6) ναρκαλιευτικά.



Παράρτημα «Β»

Μαρτυρίες

«Να προσέχεις αυτά που λένε οι εχθροί σου. Είναι οι πρώτοι που θα αντιληφθούν τα

λάθη σου» Αντισθένης (444 – 370 π.Χ.)

«Φίλος μεν Πλάτων, φίλτατη δε αλήθεια» Αντιφάνης (περ. 405 – 333 π.Χ.)

«Η ψυχική διάθεση είναι κάτι πολύ πιο σπουδαίο από την κατάσταση του σώματος όσον

αφορά την υγεία και την αρρώστια» Αντιφώντας (480/470 – 410 π.Χ.)

«Αισθάνομαι ότι υπάρχω μέσα από την παρουσία του άλλου», «Έξις δευτέρα φύσις»

«Η συστολή είναι στόλισμα της νεότητας και σφάλμα των γηρατειών»

«Ενότητα ενός λαού πρέπει να επιδιώκεται με την παιδεία», «Τα αγαθά κόποις κτώνται»

«Το κέρδος από τη φιλοσοφία είναι το να κάνεις με τη θέλησή σου αυτά που οι άλλοι τα

κάνουν επειδή φοβούνται τους νόμους.», «Αρχή άνδρα δείκνυσι»

«Η μόρφωση είναι το καλύτερο εφόδιο για τα γηρατειά» Αριστοτέλης (385 – 322 π.Χ.)

«Όπου υπάρχουν πολλοί γιατροί και χρησιμοποιούνται πολλά φάρμακα, εκεί οι

αρρώστιες είναι πολλές. Το ίδιο συμβαίνει και στις πολιτείες, σε όποια πολιτεία οι νόμοι

είναι πολλοί, εκεί και οι αδικίες πλεονάζουν» Αρκεσίλαος (316 – 341 π.Χ.)

«Να επιδιώκεις ολόπλευρη καλλιέργεια (δηλαδή διαμόρφωση γερού και αρμονικού

σώματος και καλλιέργεια της ψυχής, του νου και του ήθους»

«Οι καλοί άνθρωποι εύκολα εξαπατώνται»

«Η εξουσία αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του ανθρώπου» Βίας Πριηνεύς (625–520 π.Χ.)

«Είναι μεγάλη συμφορά να μην μπορείς να υποφέρεις μια συμφορά»

Βίων ο Βαρυσθενίτης (3ος


«Οι φίλοι, όταν προσκαλούνται για να ωφεληθούν, πρέπει να φεύγουν και, όταν οι φίλοι

τους πλήττονται από συμφορές, πρέπει να τρέχουν χωρίς να προσκαλούνται»

Δημήτριος ο Φαληρεύς (περ. 345 – περ. 280 π.Χ.)

«Όλα κρίνονται από το τελικό αποτέλεσμα»

«Όλα μπορούν να γίνουν αν δεν αποφεύγεις τον κόπο» Δημοσθένης (384–322 π.Χ.)

«Ευτυχισμένος είναι αυτός που είναι υγιής στο σώμα, πλούσιος στην ψυχή και

καλότυχος» Διογένης ο Λαέρτιος (3ος

αιώνας μ.Χ.)

«Όρισε στον εαυτό σου έναν χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατάς είτε

μόνος σου είσαι είτε με άλλους»

«Ούτε να αγκυροβολείς το πλοίο με μία μόνο άγκυρα ούτε να εξαρτάς τη ζωή σου από

μία μόνο ελπίδα» Επίκτητος (50 – 120 μ.Χ.)


«Στα δείπνα των φίλων να πηγαίνεις αργά, στις ατυχίες τους όμως γρήγορα»

«Χρόνου φείδου» (Κάνε οικονομία στον χρόνο σου)

«Γνώθι σ΄ αυτόν» (Γνώρισε τον εαυτό σου) Χίλων ο Λακεδαιμόνιος (600 – 520 π.Χ.)

«Να υπομένεις την παρούσα κατάστασή σου και ταυτόχρονα νε επιδιώκεις τη βελτίωση»

«Δεν πρέπει μόνο να επαινείς τους ενάρετους ανθρώπους. Θα πρέπει να τους μιμείσαι»

«Να είσαι εγκρατής σε όλα όσα είναι ντροπή να κυριεύουν την ψυχή: στο κέρδος, στην

ηδονή, στη λύπη» Ισοκράτης (436 – 338 π.Χ.)

«Η ψυχή συμπάσχει όταν ασθενεί το σώμα, και το σώμα συμπάσχει όταν ασθενεί η

ψυχή» Κλεάνθης ο Τρως (331 – 251 π.Χ.)

«Αρχή σοφίας της άγνοιας, η γνώση»

«Μην περηφανεύεσαι όταν ευτυχείς, και αν δυστυχήσεις μην ταπεινώνεσαι»

«Μέτρον άριστον» Κλεόβουλος ο Ρόδιος (600 – 530 π.Χ.)

«Γέρων εραστής, εσχάτη κακή τύχη»

«Όλα μπορεί να τα κατακτήσει κανείς με κόπο και επιμέλεια»

«Ο σωματικά άρρωστος χρειάζεται γιατρό, ο ψυχικά άρρωστος φίλο»

«Υγεία και νους είναι δύο θαυμαστά πράγματα στη ζωή» Μένανδρος (342-291 π.Χ.)

«Πρέπει να επαινούμε αυτούς που μας επαινούν και να ευεργετούμε αυτούς που μας

ευεργετούν» «Η ισχύς του σώματος γερνάει, ενώ η δύναμη της ψυχής είναι αγέραστη»

«Νομίζω ότι τον πλούτο και τη φτώχεια οι άνθρωποι δεν τα έχουν στο σπίτι τους, αλλά

στις ψυχές τους» Ξενοφώντας (περ. 434 – περ. 354 π.Χ.)

«Η ντροπή δεν ταιριάζει σε όποιον έχει ανάγκη» Όμηρος (9ος


«Να ελπίζεις σαν θνητός, να εξοικονομείς σαν να ήσουν αθάνατος»

«Μελέτα το παν» Περίανδρος (668 – 585 π.Χ.)

«Χαλεπόν εαυτόν γνώναι», («Είναι δύσκολο να γνωρίσεις τον εαυτό σου»)

«Τι είναι το πιο συνηθισμένο; Η ελπίδα. Ακόμα και όλα να χαθούν, αυτή παραμένει»

«Η έλλειψη απασχόλησης φέρνει την πλήξη» Θαλής ο Μιλήσιος (624 - 546 π.Χ.)

«Η εγχείρηση επέτυχε, ο ασθενής απέθανε» Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.)

«Η στενοχώρια είναι πηγή όλων των ασθενειών»

«Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» Ιπποκράτης (460-370 π.Χ.)

«Η διαφορά ανάμεσα στους νέους και τους γέρους είναι ότι οι γέροι έχουν περ/ρες

αναμνήσεις, αλλά σαφώς πιο αδύνατη μνήμη» Φλόρενς Νάϊτινγκεϊλ (1820-1910)

«Δίδωμι σώμα τουμόν Ελλάδι», Ιφιγ. εν Αυλίδι

«Οι πολύ δύσκολες καταστάσεις φέρνουν και μεγάλες αλλαγές»

«Ποιοι είναι φίλοι σε άνθρωπο που δυστυχεί;» Ευριπίδης (480 – 406 π.Χ.)


«Τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής κανείς δεν μπορεί να τα εξερευνήσει, όποια μέθοδο κι

αν ακολουθήσει», «Εάν δεν ελπίζεις στο ανέλπιστο, δεν θα το βρεις»

«Η έπαρση είναι εμπόδιο της προκοπής» Ηράκλειτος (544 – 483 π.Χ.)

«Πάντοτε νέοι είστε, κανένας Έλληνας δεν είναι γέρος» Ηρόδοτος (484–425 π.Χ.)

«Η δουλειά δεν είναι ντροπή, ντροπή είναι η τεμπελιά» Ησίοδος (περ. 750– 700 π.Χ.)

«Αυτός που η φτώχεια τον τσάκισε δεν μπορεί να πει ούτε να κάνει τίποτα»

«Να επιμένεις στην άποψή σου, μα να είσαι ήρεμος. Γιατί μόνο οι δειλοί εύκολα

οργίζονται» Θέογνις (600 π.Χ.)

«Η νεότητα σαν όνειρο περνάει» Θεόκριτος (315 – 250 π.Χ.

«Μικρός ανάμεσα σε μικρούς, θα γίνω μεγάλος ανάμεσα σε μεγάλους»

«Οι ελπίδες είναι τα όνειρα που βλέπουμε ξυπνητοί» Πίνδαρος (518-440 π.Χ.)

«Μην προλέγεις αυτό που πρόκειται να κάνεις, γιατί αν αποτύχεις θα σε κοροϊδέψουν»

Πιττακός ο Μυτιληναίος (648 – 569 π.Χ.)

«Όμοιος ομοίω πελάζει» Πλάτων (427–347 π.Χ.)

«Η υγεία είναι πολύτιμη αλλά ευμετάβλητη», «Εμπειρία εστί το των ομοειδών πλήθος»

«Η δόξα είναι σεβαστή αλλά αβέβαιη» Πλούταρχος (50 – 125 π.Χ.)

«Όταν μάθεις να κυβερνιέσαι, θα μάθεις και να κυβερνάς»

«Γηράσκω δ΄ αεί πολλά διδασκόμενος» Σόλων ο Αθηναίος (639 – 559 π.Χ.)

«Τας γαρ ηδονάς όταν προδώσιν άνδρες, ου τίθημ΄ εγώ ζην τούτον, αλλ΄ έμψυχον

ηγούμαι νεκρόν»

«Ή καλώς ζην ή καλώς τεθνηκέναι τον ευγενή δει» Σοφοκλής (496 – 406π.Χ.)

«Μέμνησο ότι άνθρωπος ει» Φίλιππος Β΄ (382–336 π.Χ.)

«Το σπουδαιότερο απόκτημα είναι οι ελεύθερες ώρες» Σωκράτης (470 – 399 π.Χ.)

«Ο γέρων νέος εγένετο, ο δε νέος άδηλον ει ες γήρας αφήξεται, το τέλειο νουν αγαθόν

του μέλλοντος έτι και αδήλου κρέσσον», «Γέρων εύχαρις ο αιμύλος και σπουδαιόμυθος»

«Ισχύς-ευμορφίη νεότητος αγαθά, γήραος σωφροσύνη άνθος» Δημόκριτος (460-370 π.Χ.)

«Μόνο η φύση θεραπεύει …» «Το να παραπονιέσαιείναι καμιά φορά ένας τρόπος να

πετυχαίνεις κάτι» Φλόρενς Νάϊτινγκεϊλ (1820-1910)

«Δίδωμι σώμα τουμόν Ελλάδι», Ιφιγ. εν Αυλίδι

«Οι πολύ δύσκολες καταστάσεις φέρνουν και μεγάλες αλλαγές»

«Ποιοι είναι φίλοι σε άνθρωπο που δυστυχεί;» Ευριπίδης (480 – 406 π.Χ.)

«Τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής κανείς δεν μπορεί να τα εξερευνήσει, όποια μέθοδο κι

αν ακολουθήσει», «Εάν δεν ελπίζεις στο ανέλπιστο, δεν θα το βρεις»

«Η έπαρση είναι εμπόδιο της προκοπής» Ηράκλειτος (544 – 483 π.Χ.)


«Πάντοτε νέοι είστε, κανένας Έλληνας δεν είναι γέρος» Ηρόδοτος (484–425 π.Χ.)

«Η δουλειά δεν είναι ντροπή, ντροπή είναι η τεμπελιά» Ησίοδος (περ. 750– 700 π.Χ.)

«Αυτός που η φτώχεια τον τσάκισε δεν μπορεί να πει ούτε να κάνει τίποτα»

«Να επιμένεις στην άποψή σου, μα να είσαι ήρεμος. Γιατί μόνο οι δειλοί εύκολα

οργίζονται» Θέογνις (600 π.Χ.)

«Η νεότητα σαν όνειρο περνάει» Θεόκριτος (315 – 250 π.Χ.

«Μικρός ανάμεσα σε μικρούς, θα γίνω μεγάλος ανάμεσα σε μεγάλους»

«Οι ελπίδες είναι τα όνειρα που βλέπουμε ξυπνητοί» Πίνδαρος (518-440 π.Χ.)

«Μην προλέγεις αυτό που πρόκειται να κάνεις, γιατί αν αποτύχεις θα σε κοροϊδέψουν»

Πιττακός ο Μυτιληναίος (648 – 569 π.Χ.)

«Όμοιος ομοίω πελάζει» Πλάτων (427–347 π.Χ.)

«Η υγεία είναι πολύτιμη αλλά ευμετάβλητη», «Εμπειρία εστί το των ομοειδών πλήθος»

«Η δόξα είναι σεβαστή αλλά αβέβαιη» Πλούταρχος (50 – 125 π.Χ.)

«Όταν μάθεις να κυβερνιέσαι, θα μάθεις και να κυβερνάς»

«Γηράσκω δ΄ αεί πολλά διδασκόμενος» Σόλων ο Αθηναίος (639 – 559 π.Χ.)

«Τας γαρ ηδονάς όταν προδώσιν άνδρες, ου τίθημ΄ εγώ ζην τούτον, αλλ΄ έμψυχον

ηγούμαι νεκρόν»

«Ή καλώς ζην ή καλώς τεθνηκέναι τον ευγενή δει» Σοφοκλής (496 – 406π.Χ.)

«Μέμνησο ότι άνθρωπος ει» Φίλιππος Β΄ (382–336 π.Χ.)

«Το σπουδαιότερο απόκτημα είναι οι ελεύθερες ώρες» Σωκράτης (470 – 399 π.Χ.)

«Ο γέρων νέος εγένετο, ο δε νέος άδηλον ει ες γήρας αφήξεται, το τέλειο νουν αγαθόν

του μέλλοντος έτι και αδήλου κρέσσον», «Γέρων εύχαρις ο αιμύλος και σπουδαιόμυθος»

«Ισχύς-ευμορφίη νεότητος αγαθά, γήραος σωφροσύνη άνθος» Δημόκριτος (460-370 π.Χ.)

«Μόνο η φύση θεραπεύει …» «Το να παραπονιέσαιείναι καμιά φορά ένας τρόπος να

πετυχαίνεις κάτι» Φλόρενς Νάϊτινγκεϊλ (1820-1910)

«Ήρωας είναι εκείνος, ο οποίος κάνει αυτό που μπορεί. Οι άλλοι δεν το κάνουν!»

Ρομαίν Ρολάν, Γάλλος συγγραφέας (1866-1944)

«Ας κοιτάξουμε τις συνειδήσεις μας όπως κοιτάζουμε τα χέρια μας για να δούμε αν είναι

βρόμικα»

«Η νεότητα θέλει χώρο, τα γηρατειά χρόνο. Δεν μου μένει πολύς χρόνος»

«Ο άνδρας, η μάλλον η σκιά ενός άνδρα καθόταν μπροστά στο παράθυρο και έβλεπε τη

θάλασσα»

Φλόρενς Νάϊτινγκεϊλ, Βρετανίδα πρωτοπόρος σύγχρονης νοσηλευτικής (1820-1910)


Παράρτημα «Γ»

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ

ΜΕΛΕΤΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ:

«ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ»

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

ΤΩΝ ΕΝ ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΙΑΣΤΕΛΕΧΩΝ ΤΟΥ

ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ


Υποναύαρχος (Ο) ΠΝ ε.α.

Νοέ – Δεκ 2016 // Ιαν – Απρ 2017


Αγαπητή / έ,

Έχετε στα χέρια σας ένα έντυπο με μια σειρά ερωτήσεων και παρακαλείστε να

απαντήσετε στο πλαίσιο σχετικής μελέτης που διεξάγεται για την διπλωματική

μου εργασία. Στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).

Η συνταξιοδότηση – αποστρατεία αποτελεί σημαντική αλλαγή - ορόσημο για

κάθε

άνθρωποκαιθαπρέπεινααντιμετωπίζεταιμετηνδέουσασημασίακαιπροσοχήτόσοαπό

τονίδιοτονεργαζόμενοόσοκαιαπότηνπολιτεία.Ηαλλαγήπουδιαδραματίζεταισεόλα τα

επίπεδα απαιτεί προετοιμασία έτσι ώστε να είναι ομαλή και να μην οδηγεί σε

μεταβατική περίοδο από την όποια κανείς δύσκολα μπορεί να απεμπλακεί.

Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση και η καταγραφή των πιθανών

επιπτώσεων στα εν αποστρατεία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού και την

επίδρασή τους στην ποιότητα ζωής τους.

Η παρούσα μελέτη αποτελεί καινοτομία για την ελληνική πραγματικότητα και

ίσως να αποτελέσει εφαλτήριο για προτάσεις που θα βοηθήσουν το ανθρώπινο

δυναμικό των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, Λιμενικού, Αστυνομίας,

Πυροσβεστικής και την ίδια την πολιτεία.

Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου είναι Ανώνυμη και κάθε

προσωπικό δεδομένο που τυχόν περιλαμβάνει είναι Απόρρητο και Εμπιστευτικό.

Για οποιαδήποτε πληροφορία ή διευκρίνιση, παρακαλώ επικοινωνήστε με τον

Γεωργαντά Δημήτριο στα : 210-3453313, 6943480175 και [email protected].

Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων,


Υποναύαρχος (Ο) ΠΝ ε.α.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ

mailto:[email protected]


Ι. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1.Φύλο : Α. άνδρας Β. γυναίκα

2.Ύψος(εκατοστά) :

3.Βάρος(κιλά) :

4.Οικογενειακή κατάσταση :

Α. έγγαμος Β. άγαμος Γ. διαζευγμένος Δ. χήρος

5. Χώρος – θεσμός προέλευσης ε.α στρατιωτικού. Επιλέξτε ένα εκ των κατωτέρω :

Α. ΣΝΔ, Β. ΣΜΥΝ, Γ. ΣΣΑΣ Δ, ΑΠ΄ ΕΥΘΕΙΑΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗ

Ε. ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ

6. Ηλικία :

7. Πόσα χρόνια υπηρετήσατε :

9.Ηλικία αποστράτευσης :

10.Πόσα χρόνια βρίσκεστε σε αποστρατεία :

Σημειώστε την απάντησή σας μέσα στον αντίστοιχο κύκλο.


ΙΙ. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

1.Η αποστρατεία σας πρόεκυψε μετά από δική σας αίτηση ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

2. Εάν απαντήσατε ΝΑΙ στην προηγούμενη ερώτηση παρακαλώ απαντήστε:


ΝΑΙ ΟΧΙ

3. Εάν σας δινόταν η δυνατότητα επιστροφής στην υπηρεσία θα το

πραγματοποιούσατε ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

4.Παρακάτωαναφέρονταιπιθανοίλόγοι που οδήγησαν σε αποστρατεία. Επιλέξτε

έναν έως τρεις (3) κατά προτεραιότητα :

Α. Ολοκλήρωση 35ετιας, Β. Ανεπιθύμητη μετάθεση

Γ. Μ η περαιτέρω εξέλιξη,

Δ. Λόγοι υγείας

Ε. Αλλαγές στο μισθολογικό – συνταξιοδοτικό πλαίσιο που σας επηρέαζαν ΣΤ. Οικογενειακά προβλήματα

Ζ. Δυσμενείς – στρεσογόνοι εργασιακές συνθήκες

Η. Ύπαρξη άλλης επαγγελματικής απασχόλησης, Θ. Άλλοι Λόγοι

5.Αποκτήσατεκατά την διάρκεια της υπηρεσίας σας κάποια επιπλέον εκπαίδευση ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

6. Εάν ΝΑΙ θεωρείτε ικανοποιητική την χρήση της επιπλέον εκπαίδευσής σας /

προσόντων από την υπηρεσία ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

7. Είστε ικανοποιημένος/η από την επαγγελματική σας πορεία ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

8. Είστε ικανοποιημένος/η από την αλλαγή του τρόπου ζωής σας, ως απόστρατος;

ΝΑΙ ΟΧΙ

9.Είχατε προετοιμαστεί για την αποστρατεία ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

Σημειώστε την απάντησή σας μέσα στον αντίστοιχο κύκλο.


10.Προετοιμάστηκαγιατην αποστρατεία ακολουθώντας τα εξής : [επιλέξτε

έναν έως τρεις (3) κατά προτεραιότητα]

Α. Έναρξη χόμπι, Β. Εθελοντισμός

Γ. Έναρξη άθλησης, Δ. Ενασχόληση με την φύση/καλλιέργεια

Ε. Συζήτηση με σύζυγο, ΣΤ. Τίποτα από τα ανωτέρω

11. Έχετε εντάξει στην καθημερινότητά σας νέες δραστηριότητες - ενδιαφέροντα ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

12. Καπνίζετε;

ΝΑΙ ΟΧΙ

13.Μετά την αποστρατεία η καπνιστική σας συνήθεια θεωρείτε ότι :

Α. παρέμεινε σταθερή Β. αυξήθηκε Γ. μειώθηκε Δ. διεκόπη

14. Κάνετε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

15.Μετά την αποστρατεία η κατανάλωση αλκοόλ θεωρείτε ότι:

Α. παρέμεινε σταθερή Β. αυξήθηκε Γ. μειώθηκε Δ. διεκόπη

16.Αντιμετωπίζετεκάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

17.Μετά την αποστρατεία σας η χρήση των υπηρεσιών υγείας :

Α. παρέμεινε σταθερή Β. αυξήθηκε Γ .μειώθηκε

18. Τα ετήσια έσοδά μου μετά την αποστρατεία :

Α. αυξήθηκαν Β . μειώθηκαν Γ. παρέμειναν σταθερά

19. Η αλλαγή των εσόδων μετά την αποστρατεία επηρέασε το επίπεδο της ποιότητας ζωής :

Α. Συμφωνώ απόλυτα, Β. Συμφωνώ

Γ. Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ, Δ. Διαφωνώ

Ε. διαφωνώ απόλυτα

20.Έχετε δεύτερη απασχόληση ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

21. Θα προσφέρατε εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

22. Σας ευχαριστεί ή σας δυσαρεστεί το ενδιαφέρον του ΠΝ για τους αποστράτους;

Με ευχαριστεί Με δυσαρεστεί


1.Γενικάθαλέγατεότι η υγεία σας είναι:

Εξαιρετική Πολύ καλή Καλή Μέτρια Κακή

Οιπαρακάτωπροτάσειςαναφέρουνδραστηριότητεςπουπιθανώςκάνετεκατάτηδιάρκεια μιας

συνηθισμένης ημέρας. Η τωρινή κατάσταση της υγείας σας, περιορίζει αυτές τις

δραστηριότητές σας ;Εάν ναι, κατά πόσο;

Ναι, με

περιορίζει

πολύ

Ναι, με


λίγο

Όχι, δεν με


καθόλου

2. Σε μέτριας έντασης δραστηριότητες, όπως η

μετακίνηση ενός τραπεζιού, το σπρώξιμο μιας

ηλεκτρικής σκούπας, ο περίπατος στην εξοχή.

3. Όταν ανεβαίνετε μερικούς ορόφους με τα πόδια.

Τις τελευταίες 4 εβδομάδες ,σας παρουσιάστηκαν σε κάποια συνηθισμένη καθημερινή

δραστηριότητα-κάποια από τα παρακάτω προβλήματα, εξαιτίας της κατάστασης της

σωματικής σας υγείας ;

NAI OXI

4.Πραγματοποιήσατε λιγότερα από όσα θα θέλατε;

5.Περιορίσατε τα είδη των δράσεων ή τα είδη άλλων δραστηριοτήτων σας;

ΙΙΙ. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΥΓΕΙΑΣSF-12

Σημειώστε «Χ» μέσα στον αντίστοιχο κύκλο.


Τις τελευταίες 4 εβδομάδες ,σας παρουσιάστηκαν σε κάποια συνηθισμένη καθημερινή

δραστηριότητα – κάποια από τα παρακάτω προβλήματα, εξαιτίας οποιουδήποτε

συναισθηματικού προβλήματος (π.χ. επειδή νιώσατε μελαγχολία ή άγχος);

NAI OXI

6.Πραγματοποιήσατε λιγότερα από όσα θα θέλατε;

7.Κάνατε τις ενέργειές σας ή και άλλες δραστηριότητες λιγότερο προσεκτικά απ’ ότι

συνήθως;

8. Τις τελευταίες 4 εβδομάδες ,πόσο επηρέασε ο πόνος τις συνηθισμένες πράξεις σας(τόσο

έξω από το σπίτι όσο και μέσα σε αυτό);

Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πάρα πολύ

Για κάθε μια από τις παρακάτω ερωτήσεις, επιλέξτε εκείνη την απάντηση που πλησιάζει

περισσότερο σε ότι αισθανθήκατε. Τις τελευταίες 4 εβδομάδες , για πόσο χρονικό

διάστημα:

Συνεχώς

Πολύ

συχνά

Συχνά

Ορισμένες

φορές

Σπάνια Καθόλου

9.Αισθανόσαστε ηρεμία και γαλήνη;

10.Είχατε πολλή ενεργητικότητα;

11.Αισθανόσαστε

απελπισία και μελαγχολία;

12.Τις τελευταίες 4 εβδομάδες ,για πόσο χρονικό διάστημα επηρέασαν τις κοινωνικές σας

δραστηριότητες (π.χ. επισκέψεις σε φίλους, συγγενείς, κλπ.) η κατάσταση της σωματικής

σας υγείας ή κάποια συναισθηματικά προβλήματα ;

Συνεχώς

Το μεγαλύτερο

διάστημα

Μερικές

φορές

Μικρό διάστημα Καθόλου


1 2 3 4

Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ

1. Αισθάνομαι ήρεμος/η. 1 2 3 4

2. Αισθάνομαι ασφαλής. 1 2 3 4

3. Νιώθω μια εσωτερική ένταση. 1 2 3 4

4. Είμαι στεναχωρημένος/η. 1 2 3 4

5. Αισθάνομαι άνετα. 1 2 3 4

6. Αισθάνομαι αναστατωμένος/η. 1 2 3 4

7. Ανησυχώ αυτή τη στιγμή για ενδεχόμενε ατυχίες. 1 2 3 4

8. Αισθάνομαι αναπαυμένος/η. 1 2 3 4

9. Αισθάνομαι άγχος. 1 2 3 4

10. Αισθάνομαι βολικά. 1 2 3 4

11. Αισθάνομαι αυτοπεποίθηση. 1 2 3 4

12. Αισθάνομαι νευρικότητα. 1 2 3 4

13. Έχω μια νευρική τρεμούλα. 1 2 3 4

14. Βρίσκομαι σε διέγερση. 1 2 3 4

15. Είμαι χαλαρωμένος/η. 1 2 3 4

16. Αισθάνομαι ικανοποιημένος/η. 1 2 3 4

17. Ανησυχώ. 1 2 3 4

18. Αισθάνομαι έξαψη και ταραχή. 1 2 3 4

19. Αισθάνομαι χαρούμενος/η. 1 2 3 4

20. Αισθάνομαι ευχάριστα. 1 2 3 4

Οδηγίες: Παρακάτω παρουσιάζονται προτάσεις που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να

περιγράψουν τον εαυτό τους. Διαβάστε προσεκτικά την κάθε πρόταση και επιλέξτε μια από τις

επιλογές που ακολουθούν, σημειώνοντας ή μαυρίζοντας τον αντίστοιχο αριθμό, για να

προσδιορίσετε πως αισθάνεστε αυτή τη στιγμή. Δεν υπάρχουν ορθές ή λάθος απαντήσεις. Μη

ξοδεύετε πολύ χρόνο για κάθε πρόταση, αλλά απαντήστε όπως πραγματικά αισθάνεστε ΤΩΡΑ.

IV. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Spielberger

Άγχους – Αυτοεκτίμησης

(Στάθμιση στα Ελληνικά : Λιάκου, Α, Γιαννίτση, Σ, (1984)

STAI – Trait Anxiety Inventory (STAI – X-1)


1. Συναίσθημα

Δεν νιώθω θλιμμένος

Νιώθω θλιμμένος

Νιώθω συνέχεια θλιμμένος και δεν μπορώ να το αποδείξω αυτό

Είμαι τόσο θλιμμένος, ή δυστυχισμένος, που δεν μπορώ να το αντέξω

2. Απαισιοδοξία

Δεν φοβάμαι για όσα θα έρθουν στο μέλλον

Φοβάμαι για όσα θα έρθουν στο μέλλον

Νιώθω πως δεν έχω να περιμένω τίποτα από το μέλλον

Νιώθω πως δεν υπάρχει καμία ελπίδα για το μέλλον και πως τα πράγματα δεν πρόκειται να

καλυτερέψουν

3. Αίσθημα Αποτυχίας

Δεν νιώθω αποτυχημένος

Νιώθω πως είμαι περισσότερο αποτυχημένος από τους περισσότερους

Όταν σκέφτομαι τη ζωή μου το μόνο που βλέπω είναι μία σειρά από αποτυχίες

Νιώθω ότι είμαι εντελώς αποτυχημένος σαν άτομο

4. Απώλεια ικανοποίησης

Παίρνω από τα πράγματα την ίδια ικανοποίηση που έπαιρνα πάντοτε

Δεν χαίρομαι με τα πράγματα έτσι όπως τα χαιρόμουνα

Τίποτα πια δεν μου δίνει πραγματική ικανοποίηση

Είμαι ανικανοποίητος με τα πάντα ή βαριέμαι τα πάντα

5. Αίσθημα ενοχής

Δεν νιώθω καμιά ιδιαίτερη ενοχή

Νιώθω ένοχος κάμποσες φορές

Νιώθω σχετικά ένοχος τον περισσότερο καιρό

Νιώθω ένοχος συνέχεια

6. Αίσθημα τιμωρίας

Δεν έχω την αίσθηση ότι τιμωρούμαι για κάτι

Έχω την αίσθηση ότι ίσως να τιμωρούμαι

Περιμένω πως θα τιμωρηθώ

Νιώθω ότι τιμωρούμαι

7. Μίσος για τον εαυτό

Δεν αισθάνομαι απογοήτευση με τον εαυτό μου

V. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Beck (B.D.I.) (Προσαρμογή : Σ. Ντώνια)

Οδηγίες: Στο παρακάτω ερωτηματολόγιο υπάρχουν ομάδες από προτάσεις. Διαλέξτε από κάθε ομάδα

εκείνη την πρόταση, που περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο, πώς ένιωθες την εβδομάδα που πέρασε,

συμπεριλαμβανομένης και της σημερινής μέρας. Σημειώστε με σταυρό την πρόταση που διαλέξατε.

Αν νομίζετε ότι ισχύουν περισσότερες από μία προτάσεις της ίδιας ομάδας, σημειώστε αυτές που

νομίζετε ότι ισχύουν. Προτού διαλέξετε, φροντίστε να διαβάσετε όλες τις προτάσεις της κάθε ομάδας.


Είμαι απογοητευμένος με τον εαυτό μου

Ο εαυτός μου με αηδιάζει

Μισώ τον εαυτό μου

8. Αυτομομφή

Δεν νιώθω περισσότερο άσχημα από ότι οποιοσδήποτε άλλος

Κριτικάρω τον εαυτό μου για τις αδυναμίες ή τα λάθη μου

Συνεχώς κατηγορώ τον εαυτό μου για όσα στραβά έχω

Κατηγορώ τον εαυτό μου για καθετί κακό που συμβαίνει

9. Ευχές αυτοτιμωρίας

Δεν μου περνά καμιά σκέψη να σκοτωθώ

Μου έρχονται σκέψεις να σκοτωθώ, αλλά δεν τις πραγματοποιώ

Θα ήθελα να σκοτωθώ

Θα σκοτωνόμουνα αν μου δινόταν η ευκαιρία

10. Κλάμα

Δεν κλαίω περισσότερο από το συνηθισμένο

Τώρα κλαίω περισσότερο από ότι παλιότερα

Τώρα κλαίω συνέχεια

Κάποτε μπορούσα και έκλαιγα, όμως τώρα δεν μπορώ να κλάψω παρόλο που θέλω

11. Ευερεθιστότητα

Δεν είμαι τώρα περισσότερο εκνευρισμένος από ότι είμαι συνήθως

Ενοχλούμαι ή εκνευρίζομαι πιο εύκολα από ότι πριν

Τώρα συνεχώς νιώθω εκνευρισμένος

Δεν με εκνευρίζουν διόλου τα πράγματα που κάποτε με εκνεύριζαν

12. Κοινωνική απόσυρση

Δεν έχω χάσει το ενδιαφέρον μου για τους άλλους ανθρώπους

Ενδιαφέρομαι για τους άλλους λιγότερο από ότι ενδιαφερόμουν πριν

Έχω χάσει το περισσότερο ενδιαφέρον μου για τους άλλους

Έχω χάσει κάθε ενδιαφέρον για τους άλλους

13. Αναποφασιστικότητα

Παίρνω αποφάσεις περίπου το ίδιο καλά όσο πάντοτε

Αναβάλλω τις αποφάσεις μου πιο συχνά από ότι τις ανέβαλλα πριν

Δυσκολεύομαι περισσότερο στο να πάρω αποφάσεις σε σύγκριση με παλιότερα

Δεν παίρνω πια καμία απόφαση

14. Σωματικό εγώ

Δεν έχω την αίσθηση ότι έχω χειρότερη εμφάνιση από ότι παλιότερα

Με ανησυχεί το ότι δείχνω γερασμένος ή όχι ελκυστικός

Έχω την αίσθηση ότι η εμφάνισή μου άλλαξε οριστικά έτσι που να μη δείχνω ελκυστικός

Πιστεύω πως δείχνω άσχημος

15. Μείωση της παραγωγικότητας

Εργάζομαι το ίδιο καλά όσο πάντοτε

Χρειάζεται να καταβάλλω επιπλέον προσπάθεια για να ξεκινήσω να κάνω κάτι

Αναγκάζομαι να πιέσω πολύ τον εαυτό μου για να κάνω οτιδήποτε

Δεν μπορώ να κάνω καμία απολύτως δουλειά


16. Διαταραχές του ύπνου

Μπορώ να κοιμάμαι το ίδιο όπως συνήθως

Δεν κοιμάμαι τόσο καλά όσο κοιμόμουνα

Ξυπνώ 2-3 ώρες νωρίτερα από το συνηθισμένο και δυσκολεύομαι να ξανακοιμηθώ

Ξυπνώ πολλές ώρες νωρίτερα από το συνηθισμένο και μετά δεν μπορώ να ξανακοιμηθώ

17. Εύκολη κόπωση

Δεν κουράζομαι περισσότερο από το συνηθισμένο

Κουράζομαι ευκολότερα από ότι κουραζόμουν πριν

Κουράζομαι με σχεδόν ότι και αν κάνω

Είμαι τόσο κουρασμένος που δεν κάνω τίποτα

18. Απώλεια όρεξης

Η όρεξή μου δεν είναι χειρότερη από ότι συνήθως

Η όρεξή μου δεν είναι τόσο καλή όσο ήταν πριν

Η όρεξή μου τώρα έχει χειροτερέψει

Δεν έχω πια καθόλου όρεξη

19. Απώλεια βάρους

Δεν έχω χάσει καθόλου (ή πολύ) βάρος τελευταία

Έχω χάσει περισσότερο από 3 κιλά



Επίτηδες προσπαθώ να χάσω βάρος τρώγοντας λιγότερο: ναι όχι

20. Υποχονδριακές ενασχολήσεις

Η υγεία μου δεν με ανησυχεί περισσότερο από το συνηθισμένο

Ανησυχώ για σωματικά προβλήματά μου όπως πόνοι, ή ανακατωμένο στομάχι, ή δυσκοιλιότητα

Με ανησυχούν πολύ τα σωματικά προβλήματα και δύσκολα σκέφτομαι κάτι άλλο έξω από αυτά

Με ανησυχούν τόσο πολύ τα σωματικά μου προβλήματα που δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα άλλο

21. Απώλεια της Libido

Δεν έχω παρατηρήσει πρόσφατα καμία αλλαγή στο ενδιαφέρον μου για σεξ

Ενδιαφέρομαι για το σεξ λιγότερο από όσο ενδιαφερόμουν πριν

Τώρα ενδιαφέρομαι πολύ λιγότερο για το σεξ

Έχω χάσει κάθε ενδιαφέρον για το σεξ


1 2 3 4

Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ

1. Αισθάνομαι ευχάριστα. 1 2 3 4

2. Κουράζομαι εύκολα. 1 2 3 4

3. Βρίσκομαι σε συνεχή αγωνία. 1 2 3 4

4. Εύχομαι να μπορούσα να είμαι τόσο ευτυχισμένος/ηόσοφαίνονταινα είναι οι άλλοι 1 2 3 4

5. Μένω πίσω στις δουλειές μου γιατί δεν μπορώ να αποφασίσω αρκετά γρήγορα. 1 2 3 4

6. Αισθάνομαι αναπαυμένος/η. 1 2 3 4

7. Είμαι ήρεμος/η, ψύχραιμος/η, και συγκεντρωμένος/η. 1 2 3 4

8. Αισθάνομαι πως οι δυσκολίες συσσωρεύονται ώστε να μην μπορώ να τις ξεπεράσω. 1 2 3 4

9. Ανησυχώ πάρα πολύ για κάτι που στην πραγματικότητα δεν έχει σημασία. 1 2 3 4

10. Βρίσκομαι σε συνεχή υπερένταση. 1 2 3 4

11. Έχω την τάση να βλέπω τα πράγματα δύσκολα. 1 2 3 4

12. Μου λείπει η αυτοπεποίθηση. 1 2 3 4

13. Αισθάνομαι ασφαλής. 1 2 3 4

14. Προσπαθώ να αποφεύγω την αντιμετώπιση μιας κρίσης ή δυσκολίας. 1 2 3 4

15. Βρίσκομαι σε υπερδιέγερση. 1 2 3 4

16. Είμαι ικανοποιημένος/η. 1 2 3 4

17. Κάποια ασήμαντη σκέψη μου περνά από το μυαλό και μ’ ενοχλεί. 1 2 3 4

18. Παίρνω τις απογοητεύσεις τόσο πολύ στα σοβαρά, ώστε δεν μπορώ να τις διώξω από τη σκέψη μου.

1 2 3 4

19. Είμαι ένας σταθερός χαρακτήρας. 1 2 3 4

20. Έρχομαι σε κατάσταση έντασης ή αναστάτωσης όταν σκέφτομαι τις τρέχουσες ασχολίες και τα ενδιαφέροντά μου.

1 2 3 4

VI. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Spielberger

Άγχους – Αυτοεκτίμησης (Στάθμιση στα Ελληνικά : Λιάκου, Α, Γιαννίτση, Σ, (1984)

STAI – Trait Anxiety Inventory (STAI – X-2)

Οδηγίες: Παρακάτω παρουσιάζονται προτάσεις που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να

περιγράψουν τον εαυτό τους. Διαβάστε προσεκτικά την κάθε πρόταση και επιλέξτε μια από τις

επιλογές που ακολουθούν, σημειώνοντας ή μαυρίζοντας τον αντίστοιχο αριθμό, για να

προσδιορίσετε πως αισθάνεστε αυτή τη στιγμή. Δεν υπάρχουν ορθές ή λάθος απαντήσεις. Μη

ξοδεύετε πολύ χρόνο για κάθε πρόταση, αλλά δώστε την απάντηση που φαίνεται να περιγράφει πως

αισθάνεστε ΓΕΝΙΚΑ.


1 2 3 4 5

Διαφωνώ Πολύ Διαφωνώ Λίγο Ούτε Συμφωνώ, Ούτε Διαφωνώ

Συμφωνώ Λίγο Συμφωνώ Πολύ

1. Μοιραζόμαστε τις δυσκολίες μας με τους στενούς συγγενείς μας 1 2 3 4 5

2. Αναζητούμε συμπαράσταση και υποστήριξη από φίλους . 1 2 3 4 5

3. Ξέρουμε ότι έχουμε τη δύναμη να λύσουμε τα σοβαρά προβλήματα 1 2 3 4 5

4. Αναζητούμε πληροφορίες και συμβουλές από άτομα άλλων οικογενειών που έχουν αντιμετωπίσει τα ίδια ή παρόμοια προβλήματα

1 2 3 4 5

5. Αναζητούμε συμβουλές από συγγενείς (παππούδες κλπ). 1 2 3 4 5

6. Αναζητούμε βοήθεια από κοινωνικές υπηρεσίες και προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν οικογένειες που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση με τη δική μας

1 2 3 4 5

7. Ξέρουμε ότι μέσα στην οικογένειά μας έχουμε τη δύναμη να επιλύσουμε τα προβλήματα

1 2 3 4 5

8. Λαμβάνουμε δώρα και διευκολύνσεις από γείτονες (πχ φαγητό, αλληλογραφία κλπ)

1 2 3 4 5

9. Αναζητούμε πληροφορίες και συμβουλές από τον γιατρό της οικογένειάς μας 1 2 3 4 5

10. Ζητούμε χάρες και βοήθειες από γείτονες 1 2 3 4 5

11. Αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα «ευθέως» και προσπαθούμε να βρούμε άμεση λύση

1 2 3 4 5

12. Βλέπουμε τηλεόραση 1 2 3 4 5

13. Δείχνουμε ότι είμαστε δυνατοί 1 2 3 4 5

14. Πηγαίνουμε στην εκκλησία 1 2 3 4 5

15. Αποδεχόμαστε ότι οι επώδυνες καταστάσεις αποτελούν μέρος της ζωής 1 2 3 4 5

16. Μοιραζόμαστε τις ανησυχίες μας με τους στενούς φίλους μας 1 2 3 4 5

17. Θεωρούμε ότι η τύχη παίζει σπουδαίο ρόλο στην επίλυση των οικογενειακών προβλημάτων 1 2 3 4 5

18. Γυμναζόμαστε με φίλους έτσι ώστε να κρατιόμαστε σε φόρμα και να μειώνουμε την ένταση 1 2 3 4 5

19. Αποδεχόμαστε ότι οι δυσκολίες μπορεί να εμφανιστούν απροσδόκητα 1 2 3 4 5

20. Κάνουμε πρόγραμμα με συγγενείς (συνευρέσεις, δείπνα κλπ) 1 2 3 4 5

21. Αναζητούμε επιστημονική συμβουλή και βοήθεια για τις οικογενειακές μας δυσκολίες

1 2 3 4 5

22. Πιστεύουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας τα προβλήματά μας 1 2 3 4 5

23. Συμμετέχουμε σε εκκλησιαστικές δραστηριότητες 1 2 3 4 5

24. Αντιλαμβανόμαστε το οικογενειακό πρόβλημα με έναν πιο θετικό τρόπο έτσι ώστε να μην αποθαρρυνόμαστε υπερβολικά 1 2 3 4 5

25. Ρωτούμε συγγενείς για το πώς αισθάνονται για τα προβλήματα που εμείς αντιμετωπίζουμε 1 2 3 4 5

26. Αισθανόμαστε πως οτιδήποτε και αν κάνουμε για να προετοιμαστούμε, θα έχουμε δυσκολίες στο να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα

1 2 3 4 5

27. Αναζητούμε συμβουλές από τον πνευματικό μας 1 2 3 4 5

28. Πιστεύουμε πως εάν περιμένουμε αρκετά το πρόβλημα θα περάσει 1 2 3 4 5

29. Μοιραζόμαστε τα προβλήματά μας με τους γείτονες 1 2 3 4 5

30. Έχουμε πίστη στο Θεό 1 2 3 4 5

VII. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ FAMILY CRISIS ORIENTED PERSONAL EVALUATION

SCALES (F-COPES) Όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα ή δυσκολίες μέσα στην οικογένειά μας, συμπεριφερόμαστε με τον ακόλουθο τρόπο. Παρακαλούμε κυκλώστε ένα νούμερο (1,2,3,4,5) που να ανταποκρίνεται περισσότερο στην συμπεριφορά σας.

Documents

ΔΙΟΙΚΗ ΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ …Καβάφης(1863-1933) «Δεν υπάρει οριος άνεμος, γι αυτν που δεν ξέρει