1

ΠΟΣΟ ΜΑΣ ΝΟΙΑΖΕΙ Η ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ;

Αναζητώντας τις αιτίες του κουτσομπολιού

Ιθάκη

Σχ. Έτος 2013 - 2014

2

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Α’ ΤΑΞΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΘΑΚΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Πέτση Αικατερίνη

ΙΘΑΚΗ 2014

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την υπεύθυνη καθηγήτρια της ερευνητικής εργασίας κα Πέτση

Αικατερίνη που μας βοήθησε καθ’ όλη τη διάρκεια της δουλειάς μας. Επίσης, ευχαριστούμε τους

καθηγητές μας κ. Στέφο Γεώργιο και κ. Σουλιώτη Ηλία για την πολύτιμη βοήθειά τους. Τέλος,

θέλουμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Λεκατσά Διονύσιο και τον συμμαθητή μας Βασιλόπουλο

Γεράσιμο για τις συνεντεύξεις που μας παραχώρησαν.

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Στην αρχή της εργασίας γίνεται μια προσπάθεια να ορίσουμε το τι ακριβώς είναι το κουτσομπολιό

καθώς επίσης και το γιατί οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να κουτσομπολεύουν χαρακτηρίζοντας το και ως

”εθνικό σπορ”. Στη συνέχεια, ψάχνουμε να βρούμε, με χρήση ενός ερωτηματολογίου που κατασκευάσαμε, το

πόσο σημαντική θεωρούν οι συντοπίτες, οι φίλοι και οι συγγενείς μας την γνώμη των γύρω τους. Τέλος,

προτείνουμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε κάποιος να θωρακίσει την προσωπικότητας του και να

μπορεί να υποστηρίζει την άποψή του και τις επιλογές του και να μην επηρεάζεται από τις κακεντρέχειες.

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ευχαριστίες .......................................................................................................... σελ. 3

Περίληψη ............................................................................................................. σελ. 4

Στόχοι ................................................................................................................... σελ. 6

Εισαγωγή ................................................................................................................... σελ. 7

Κεφάλαιο 1ο: Πότε η καθημερινή συζήτηση γίνεται κουτσομπολιό; ........................ σελ. 8

Κεφάλαιο 2ο: Γιατί κουτσομπολεύουμε; ................................................................... σελ. 9

Κεφάλαιο 3ο: Κουτσομπολιό & ΜΜΕ ....................................................................... σελ. 9

Κεφάλαιο 4ο: Το κουτσομπολιό στο σχολείο ............................................................. σελ. 10

Κεφάλαιο 5ο: Σε ποιον βαθμό οι κάτοικοι της Ιθάκης επηρεάζονται από τα

κουτσομπολιά; ..................................................................................... σελ. 11

Κεφάλαιο 6ο: Πώς να προστατευτούμε από τα σχόλια και τους ψίθυρους; ............... σελ. 22

Επίλογος ...................................................................................................................... σελ. 23

Παράρτημα ................................................................................................................. σελ. 24

Πηγές από το Διαδίκτυο.............................................................................................. σελ. 28

Βιβλιογραφία .............................................................................................................. σελ. 28

6

ΣΤΟΧΟΙ

Δεδομένου ότι κατοικούμε σε ένα μικρό νησί με μόλις 3000 κατοίκους και οι καθημερινές επιλογές δεν

είναι ελάχιστες, θελήσαμε να καταλάβουμε γιατί οι φίλοι, οι συμμαθητές μας και οι συμπολίτες μας

ασχολούνται τόσο πολύ με τις προσωπικές επιλογές των άλλων. Επίσης θέλαμε να κατανοήσουμε τον βαθμό

στον οποίο το καθημερινό κουτσομπολιό επηρεάζει τη ζωή μας. Τέλος, θέλαμε να μάθουμε με ποιον τρόπο

θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε την προσωπικότητά μας, έτσι ώστε να είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να

ξεχωρίσουμε το ειλικρινές ενδιαφέρον από τα κακεντρεχή σχόλια.

7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στις μέρες μας, το κουτσομπολιό έχει εξαπλωθεί και οι περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται με τους

άλλους και με τα προσωπικά τους ζητήματα, τα οποία στην πραγματικότητα δεν τους αφορούν. Συνήθως, το

κουτσομπολιό λέγεται για να μειώσει τους ανθρώπους και να δημιουργήσει προβλήματα στις προσωπικές

τους σχέσεις. Αντιθέτως, η φιλική συμβουλή που λέγεται καλοπροαίρετα είναι πάντα χρήσιμη και

ενδιαφέρουσα και έχει θετικά αποτελέσματα.

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Πότε η καθημερινή συζήτηση γίνεται κουτσομπολιό;

Συζήτηση μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων ονομάζεται η ανταλλαγή απόψεων και

πληροφοριών για ένα θέμα καθώς και η ανάλυσή του. Πότε μια απλή κουβεντούλα ανάμεσα σε

δύο φίλους μετατρέπεται σε κουτσομπολιό;

Με το συγκεκριμένο θέμα είχε ασχοληθεί και ο αρχαίος φιλόσοφος Σωκράτης, όπως φαίνεται

από τον διάλογο που παραθέτουμε:

-Το πρώτο φίλτρο είναι αυτό της αλήθειας. Είσαι λοιπόν, εντελώς σίγουρος ότι αυτό που πρόκειται

να μου πεις είναι αλήθεια;

- Ε… όχι ακριβώς, απλά το άκουσα όμως και …

- Μάλιστα, άρα δεν έχεις ιδέα αν αυτό που θέλεις να μου πεις είναι αλήθεια ή ψέματα. Ας

δοκιμάσουμε τώρα το δεύτερο φίλτρο, αυτό της καλοσύνης. Αυτό που πρόκειται να μου πεις για τον

μαθητή μου είναι κάτι καλό;

- Καλό; Όχι το αντίθετο μάλλον …

- Άρα, συνέχισε ο Σωκράτης, θέλεις να πεις κάτι κακό για τον μαθητή μου, αν και δεν είσαι καθόλου

σίγουρος ότι είναι αλήθεια.

Ο τύπος έσκυψε το κεφάλι από ντροπή και αμηχανία.

- Παρόλα αυτά, συνέχισε ο Σωκράτης, μπορεί ακόμα να περάσεις το τεστ γιατί υπάρχει και το τρίτο

φίλτρο. Το φίλτρο της χρησιμότητας. Είναι αυτό που θέλεις να μου πεις κάτι που μπορεί να φανεί

χρήσιμο;

- Όχι, δεν νομίζω …

- Άρα, λοιπόν, αφού αυτό που θα μου πεις δεν είναι ούτε αλήθεια, δεν είναι ούτε καλό, ούτε

χρήσιμο, γιατί θα πρέπει να το ακούσω;

Κι εκείνος έφυγε ντροπιασμένος, έχοντας πάρει ένα καλό μάθημα.

Όπως καταλαβαίνουμε από το παραπάνω απόσπασμα, μια πληροφορία για έναν άνθρωπο

μετατρέπεται σε κουτσομπολιό όταν αυτός που την μεταφέρει δεν γνωρίζει αν είναι 100%

αληθινή, όταν δεν αναφέρεται σε κάποιο θετικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, του

χαρακτήρα, της συμπεριφοράς ή της εμφάνισης του άλλου και τέλος όταν δεν είναι πραγματικά

χρήσιμη για αυτόν που την μαθαίνει.

Το κουτσομπολιό εκφράζει άμεσα την ανάγκη του

ανθρώπου για κοινωνική ένταξη, επαφή και διασύνδεση.

Με το κουτσομπολιό αναπτύσσονται και συντηρούνται

σχέσεις, τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας συνδέονται

στενότερα, δημιουργούνται φιλίες και «συμμαχίες»,

καλλιεργούνται κοινωνικές δεξιότητες, εξομαλύνονται

διαπληκτισμοί και συγκρούσεις. Όπως τονίζεται

χαρακτηριστικά, το κουτσομπολιό αποτελεί έναν

σημαντικό τρόπο αξιολόγησης του ίδιου του, του

εαυτού, της κοινωνικής του θέσης και επιρροής, της

επαγγελματικής επιτυχίας και προσωπικής ανέλιξης.

Παράλληλα αποτελεί και ένα «σχολείο», των αξιών και

των κανόνων έχεις ομάδας, των ηθών και εθίμων, του

«επιτρεπτού» ή «μη επιτρεπτού»! Σε μικρές κοινωνίες,

μάλιστα, αποτελεί μια βασική μορφή ελέγχου του κοινωνικού

9

ιστού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γυναίκες στα χωριά που κάθονται στο

πλατύσκαλο του σπιτιού και σχολιάζουν κάθε περαστικό! Με άλλα λόγια, «εξετάζουν» ποιος

ικανοποιεί ή όχι τα κοινώς αποδεκτά κριτήρια της μικρής τους κοινωνίας.

Κάτι που παρατηρείται συχνά είναι ότι οι πληροφορίες που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα

δεν είναι πάντοτε ψεύτικες αλλά μεγαλοποιημένες. Μια ασήμαντη λεπτομέρεια μπορεί να

περάσει από τρία, τέσσερα ή και περισσότερα στόματα και να καταλήξει σε ένα τερατώδες

“γεγονός”. Ενώ αντιθέτως, όταν η συζήτηση γίνεται από πραγματικό ενδιαφέρον, έχει στόχο να

εντοπίσει την πιθανή προβληματική συμπεριφορά και να την βελτιώσει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Γιατί κουτσομπολεύουμε;

Ποια είναι όμως η βαθύτερη ψυχολογική ανάγκη που εκφράζεται μέσα από το κουτσομπολιό;

Το βασικότερο στοιχείο εδώ αποτελεί η ασυνείδητη ανάγκη του ανθρώπου να κρίνει τον εαυτό

του συγκρίνοντάς τον με τους άλλους. Θέλει κανείς να μάθει λεπτομέρειες για την προσωπική

ζωή των άλλων προκειμένου έτσι να «βαθμολογήσει» ουσιαστικά τον ίδιο του τον εαυτό!

Παράλληλα, ο άνθρωπος έχει ανάγκη να «προβάλλει» τις δυσάρεστες πλευρές του εαυτού του

στους άλλους, μην αναγνωρίζοντας έχεις ως δικές του!

Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Είναι λοιπόν προφανές ότι φοβόμαστε την απόρριψη και τη

μοναξιά. Θέλουμε να είμαστε ενδιαφέροντες στους άλλους και να μην πάμε κόντρα στο ρεύμα.

Έτσι δημιουργούμε ομάδες τις οποίες “δένουμε” με συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς και

οποιοσδήποτε τολμήσει να τους παραβεί

σχολιάζεται και απομονώνεται. Όπως είπε και ο

Βρετανός φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ, κανένας

δεν κουτσομπολεύει για τις κρυφές αρετές κάποιου.

Επίσης ένας λόγος που οι άνθρωποι ασχολούνται

με το τι κάνουν οι άλλοι είναι η έλλειψη

ουσιαστικών ενδιαφέροντων. Σε μικρές κοινωνίες,

όπου οι επιλογές είναι ελάχιστες, το να ασχοληθεί

κανείς με το τι έκανε κάποιος άλλος, τον βγάζει

από την καθημερινή, ίσως και χρόνια και βαρετή,

ρουτίνα του. Με άλλα λόγια, μπορεί και να

κουτσομπολεύουμε από απλή βαρεμάρα. Δηλαδή, το κουτσομπολιό κάποιες φορές απλώς δίνει

θέμα για συζήτηση σε μια παρέα. Δεν είναι ψέματα ότι το κουτσομπολιό αποτελεί μια ευχάριστη

νότα στην καθημερινότητα κάθε ανθρώπου και όλοι επιζητούν την ευχάριστη συντροφιά του!

Αποτελεί έναν έμμεσο τρόπο εκτόνωσης και ψυχαγωγίας!

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Κουτσομπολιό & ΜΜΕ

Η ασυγκράτητη ανάγκη για «κοινωνική κριτική»

καθρεφτίζεται έκδηλα και στην υψηλή ακροαματικότητα

όλων των γνωστών εκπομπών lifestyle και των γνωστών

reality τηλεπαιχνιδιών. Σημαντικός αριθμός τηλεθεατών

10

παρακολουθεί ανελλιπώς το τι συμβαίνει καθημερινά

στη ζωή των ηρώων του, σχολιάζοντας ακατάπαυστα

σαν να πρόκειται για τη ζωή συγγενικών ή φιλικών του

προσώπων. Και εδώ, βέβαια, καταλαβαίνουμε ότι δεν

είναι κάτι άλλο από την ανάγκη του τηλεθεατή να ζήσει

διαφορετικές και έντονες καταστάσεις από μια

«απόσταση ασφαλείας», να συγκρίνει τη ζωή του με

αυτή των ηρώων του και, παράλληλα, να τους

«αποδώσει» τις αρνητικές πλευρές του εαυτού του σαν

να πρόκειται για τον πιο στενό του φίλο! «Μα πώς φέρθηκε έτσι, είναι δυνατόν;», σχολιάζει

κανείς για έναν ήρωα έχεις τηλεόρασης και… αυτόματα μοιάζει σαν να γίνονται όλοι ίδιοι,

γνωστοί, φίλοι, διασημότητες και «κοινοί θνητοί», καλλιτέχνες και μη.

Επιπλέον, σχολιάζοντας τις

αρνητικές πτυχές των «τέλειων»

προτύπων που προβάλλονται

καθημερινά, ο μέσος άνθρωπος

αισθάνεται καλύτερα για τα

μειονεκτήματά του. Κανένας από

εμάς δεν είναι τόσο όμορφος, τόσο

έξυπνος, τόσο δυνατός, τόσο

στιλάτος, τόσο πλούσιος, τόσο

αγαπητός και τόσο πετυχημένος

ταυτόχρονα όπως όλοι αυτοί οι

άνθρωποι που μπαίνουν καθημερινά

στα σπίτια μας μέσω της τηλεόρασης,

των περιοδικών, κλπ. Ίσως, λοιπόν, με

κάποια μικρή κακία να χαιρόμαστε με

την ατυχία ή το στραβοπάτημα του

διάσημου ήρωα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Το κουτσομπολιό στο σχολείο

Το σχολείο αποτελεί ένα ακόμη πεδίο δράσης του

κουτσομπολιού και, μάλιστα, ιδιαίτερα έντονο!

Σχόλια επί σχολίων για τη συμπεριφορά των

συμμαθητών, την προσωπική τους ζωή, την

εμφάνιση τους, τις φωνές του καθηγητή κοκ... Είναι

γεγονός ότι το κουτσομπολιό στο σχολείο εκφράζει

μια άμεση κοινωνική ανάγκη των μαθητών για

επαφή και εκτόνωση. Άλλωστε, το σχολείο δεν

είναι τίποτε άλλο παρά μια μικρογραφία της

11

κοινωνίας.

Σε οποιαδήποτε σχολική κοινότητα πάνω στη Γη

και σε οποιαδήποτε εποχή, αντικείμενο σχολιασμού

πέφτουν τόσο οι μαθητές, όσο και οι δάσκαλοι και

οι καθηγητές. Οι καθηγητές παίζουν για μεγάλο

χρονικό διάστημα, ενεργό ρόλο στη ζωή των

μαθητών. Επομένως, είναι φυσιολογικό, οι μαθητές

τους να σχολιάζουν αρκετά συχνά, τον χαρακτήρα,

τη συμπεριφορά τους ή ακόμη και την εμφάνισή

τους, χωρίς όμως αυτό να γίνεται κακοπροαίρετα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: Σε ποιον βαθμό οι κάτοικοι της Ιθάκης επηρεάζονται από τα

κουτσομπολιά;

Σε μικρές κοινωνίες όπως είναι η κοινωνία της Ιθάκης, το κουτσομπολιό είναι πάγια πρακτική.

Στην προσπάθειά μας να ερευνήσουμε το κατά πόσο οι κάτοικοι επηρεάζονται από τα σχόλια και

σε ποιον βαθμό αυτό καθορίζει τη ζωή τους, κατασκευάσαμε δύο ερωτηματολόγια. Το ένα

απευθυνόταν σε ανήλικους και μοιράστηκε σε όλους τους μαθητές της δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης, και το άλλο απευθυνόταν σε ενήλικες και μοιράστηκε σε όλους τους καθηγητές

δευτεροβάθμιας και σε μόνιμους κατοίκους του νησιού μας. Τα ερωτηματολόγια παρατίθενται

στο παράρτημα ενώ τα αποτελέσματα φαίνονται παρακάτω.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α: ΑΝΗΛΙΚΟΙ

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Πόσο μετράει για εσάς η γνώμη των άλλων;

11%

45%

0%

44%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

28%

17% 33%

22%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

12

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Τι κοιτάτε πρώτα σε έναν φίλο ώστε να είναι κατάλληλος για παρέα;

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ /ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

ΠΟΣΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

12% 0%

25% 63%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

26%

11% 26%

37%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

37%

36%

9%

18%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

59% 18%

0% 23%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0%

40%

20%

40%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

59% 18%

0% 23%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

13

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Έχετε ανάγκη τη γνώμη/συμβουλή ενός φίλου;

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων και των συντοπιτών σας για τους φίλους σας;

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων/ συντοπιτών σας στην αισθηματική σας ζωή;

69%

31%

ΑΓΟΡΙ

ΝΑΙ

ΌΧΙ 95%

5%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

0% 0% 0%

100%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0% 16%

17% 67%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

21%

79%

ΑΓΟΡΙ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

16%

84%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

14

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειά σας για τη συμπεριφορά σας στο σχολείο;

ΕΡΩΤΗΣΗ 7: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειάς σας στις φιλικές σας σχέσεις;

ΕΡΩΤΗΣΗ 8: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις προσωπικές σας επιλογές (σπουδές,

αγορές, ....);

17% 17%

33%

33%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

27%

5% 42%

26%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0% 0%

20%

80%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

18% 6%

29%

47%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0% 16%

15%

69%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0%

27%

33%

40%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

15

ΕΡΩΤΗΣΗ 9: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συμμαθητών σας στις προσωπικές σας σχέσεις;

ΕΡΩΤΗΣΗ 10: Πόσο σας επηρεάζουν οι συμμαθητές σας στα ενδιαφέροντα σας;

ΕΡΩΤΗΣΗ 11: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των καθηγητών σας στις σχέσεις σας με τους συμμαθητές σας;

8%

15%

15% 62%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

18% 9%

0% 73%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0% 0%

42%

58%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

27%

7% 33%

33%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

10% 0%

20%

70%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

8%

25%

17%

50%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

16

ΕΡΩΤΗΣΗ 12: Πόσο σας επηρεάζουν οι καθηγητές σας στη συμπεριφορά σας μέσα στην τάξη;

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Β: ΕΝΗΛΙΚΕΣ

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των φίλων σας;

10% 0%

30% 60%

ΑΓΟΡΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

29%

18% 18%

35%

ΚΟΡΙΤΣΙ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

18% 0%

41% 29%

6% 6%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ/ΔΕΝ

ΑΠΑΝΤΩ

13%

9%

39%

39%

0%

0%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ/ΔΕΝ

ΑΠΑΝΤΩ

17

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Τι κοιτάτε πρώτα σε έναν άνθρωπο ώστε να αποφασίσετε αν είναι κατάλληλος για παρέα;

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ/ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

ΠΟΣΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ ΕΊΝΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

0%

0%

0%

27%

73%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

0%

50% 50%

0%

0% ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

94%

6% 0% 0% 0%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

75%

20%

5%

0% 0%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

0% 0%

0% 0%

100%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

0% 0% 12%

38% 50%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

18

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Έχετε ανάγκη τη γνώμη/συμβουλή ενός φίλου;

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων και των συντοπιτών σας για τους φίλους σας;

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων και των συντοπιτών σας για την αισθηματική σας ζωή;

87%

13%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΝΑΙ

ΌΧΙ 90%

10%

ΑΝΤΡΑΣ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

0% 0% 17%

18% 65%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

5% 0%

19%

28%

48%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

6%

94%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

5%

95%

ΑΝΤΡΑΣ

ΝΑΙ

ΌΧΙ

19

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις φιλικές σας σχέσεις;

ΕΡΩΤΗΣΗ 7: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις προσωπικές σας επιλογές;

ΕΡΩΤΗΣΗ 8: Πόσο έχεις επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στην προσωπική σας ζωή;

13% 6%

50%

31%

0%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

4%

23%

36%

32%

5%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

7% 7%

46%

40%

0%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

0%

18%

32% 45%

5%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

0% 0%

13%

87%

0%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

0% 5% 15%

80%

0%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ

ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

20

ΕΡΩΤΗΣΗ 9: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στη δουλειά σας;

ΕΡΩΤΗΣΗ 10: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στην άποψή σας για τον διευθυντή/διευθύντρια σας;

Από τις απαντήσεις που δόθηκαν συμπεραίνουμε ότι τα κορίτσια τα επηρεάζει πιο πολύ η γνώμη τις

οικογένειας τους για την συμπεριφορά τους στο σχολείο σε σχέση με τα αγόρια, ενώ τα αγόρια επηρεάζονται

σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι τα κορίτσια σε σχέση με τις φιλικές τους σχέσεις. Οι γυναίκες δείχνουν να

επηρεάζονται περισσότερο σε σχέση με τους εφήβους. Οι άντρες απάντησαν ότι τους επηρεάζει λιγότερο η

οικογένεια στις φιλικές σχέσεις σε αντίθεση με τις γυναίκες που τις επηρεάζει σε πιο μεγάλο βαθμό. Τα

κορίτσια επηρεάζονται περισσότερο από την οικογένεια τους από ότι τα αγόρια στο θέμα σπουδές – αγορές.

Ακόμη παρατηρούμε ότι τα κορίτσια απάντησαν ότι δίνουν λιγότερη σημασία στην γνώμη των συμμαθητών

τους στις προσωπικές τους σχέσεις, ενώ τα αγόρια περισσότερο. Το αντίθετο συμβαίνει για τα ενδιαφέροντά

τους. Τα κορίτσια υπολογίζουν περισσότερο τη γνώμη των καθηγητών τους σε σχέση με τα αγόρια.

14% 7%

50%

22%

7%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

4%

23%

41%

32%

0%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

6% 0%

20%

67%

7%

ΓΥΝΑΙΚΑ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

5% 14%

14%

53%

14%

ΑΝΤΡΑΣ

ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ

ΠΟΛΎ

ΑΡΚΕΤΑ

ΛΙΓΟ

ΚΑΘΟΛΟΥ

21

Προκειμένου να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη πάνω στο θέμα που ερευνήσαμε, ζητήσαμε

από δύο μόνιμους κατοίκους της Ιθάκης να μας παραχωρήσουν συνέντευξη και να μας πουν τη γνώμη

τους. Έτσι, παρακάτω παραθέτουμε ολόκληρες τις συνεντεύξεις.

Συνέντευξη από τον μαθητή της Α’ τάξης Γενικού Λυκείου, Βασιλόπουλο Γεράσιμο:

Ερ. 1: Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σχετικά με το διάβασμα;

Απ. 1: Πολύ γιατί η οικογένεια έχει το πάνω χέρι και γιατί η οικογένεια θα σε σπρώξει,

θα σε ενθαρρύνει και πιστεύω πως η οικογένεια παίζει μεγάλο ρόλο.

Ερ. 2: Πόσο σας επηρεάζει η οικογένεια σας στις αισθηματικές σας σχέσεις;

Απ. 2: Καθόλου δεν επηρεάζει η οικογένεια σε αυτόν τον τομέα. Περισσότερο οι φίλοι επηρεάζουν

Ερ. 3: Πόσο σας επηρεάζουν οι φίλοι σας στις σχέσεις σας με τους άλλους φίλους σας;

Απ. 3: Όχι πολύ γιατί ενώ μιλάω με τους φίλους περισσότερο εγώ θα αποφασίσω τι θα κάνω.

Ερ. 4: Πόσο σας επηρεάζουν οι επιλογές των φίλων και συμμαθητών σας για την επιλογή των χόμπι σας;

Απ. 4: Πολύ γιατί εδώ στην Ιθάκη δεν έχουμε πολλές διεξόδους και όπου πάει κάποιος

ακολουθούν και οι υπόλοιποι.

Ερ. 5: Σας επηρεάζει το πόσο συμπαθείτε έναν καθηγητή για το αν σας αρέσει το μάθημα που κάνει;

Απ. 5: Ναι γιατί αν ο καθηγητής είναι αχώνευτος θα σε επηρεάσει στο μάθημα γιατί ο καθηγητής είναι

αυτός που σε σπρώχνει στο μάθημα

Ερ. 6: Σας επηρεάζει ο καθηγητής σας για τις επιλογές σας για το μέλλον;

Απ. 6: Όχι αυτά πιο πολύ τα συζητάω με την οικογένεια μου, με τους φίλους μου όχι, δεν με επηρεάζει.

Συνέντευξη από τον υπάλληλο του Κέντρου Υγείας Ιθάκης, κ. Λεκατσά Διονύσιο:

Ερ.1: Σας επηρεάζει η γνώμη των φίλων σας στην προσωπική σας ζωή;

Απ 1: Πάντα την γνώμη των φίλων σου θα την λάβεις υπόψη σου και θα την επεξεργαστείς γιατί σαν

άνθρωπος μπορεί να έχεις κάνει κάποιο λάθος, δεν έπεται ότι θα την υιοθετήσεις, αλλά κάποια

στιγμή θα πεις μήπως έχει δίκιο μήπως συμβαίνει αυτό που λέει και έχω εγώ το λάθος;

Ερ. 2: Έχετε ανάγκη τη γνώμη ή τη συμβουλή των φίλων σας όταν έχετε δίλλημα για να πάρετε μια

απόφαση πάνω σε κάποιο θέμα;

Απ. 2: Οπωσδήποτε θα συμβουλευτείς και κάποιους ανθρώπους. Αυτοί μπορεί να είναι φίλοι, μπορεί να

είναι πιο ειδικοί στο ζήτημα.

Ερ. 3: Σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών ή συναδέλφων πάνω στο αντικείμενο της δουλειά σας;

Απ. 3: Οπωσδήποτε σε ένα θέμα το οποίο είναι και πολύπλοκο θα συμβουλευτείς και κάποιους

22

συνεργάτες μέσα στο χώρο της δουλειάς σου, να συζητήσεις.

Ερ. 4: Έχετε ανάγκη τη γνώμη ή συμβουλή των συνεργατών ή συναδέλφων όταν προκύπτει κάποιο

πρόβλημα στη δουλειά σας;

Απ. 4: Άλλες φόρες είναι και απαραίτητη και άλλες φορές όχι. Είναι κάποια πράγματα τα οποία είναι

δεδομένα. Άλλες φορές έχεις να κάνεις με τον νόμο, υιοθετείς τι λέει ο νόμος αλλά άλλες φορές

ένα πράγμα που είναι περίπλοκο θα το συζητήσεις. Αν είσαι σε ένα χώρο εργασίας αλίμονο αν δε

τα συζητάς με τους συνεργάτες σου.

Ερ. 5: Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων ή συντοπιτών σας πάνω στην εξωτερική σας εμφάνιση;

Απ 5: Πάντα στη ζωή μου θα κάτσω να ακούσω τον οποιοδήποτε όποιος και να είναι αυτός, ανεξαρτήτως

αν θα το λάβω υπόψη μου αυτό που θα μου πει. Γιατί στα δέκα πράγματα που θα σου πει τα εννιά

μπορεί να είναι λάθος. Και μπορεί το ένα να είναι σωστό, γιατί δεν το έχεις σκεφτεί. Και πρέπει στη

ζωή μας να ακούμε τη γνώμη του κάθε άνθρωπου, οποίος και να είναι αυτός.

Ερ. 6: Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων ή συντοπιτών σας στις φιλικές σας σχέσεις;

Απ 6: Δεν με επηρεάζει τόσο εκτός αν π.χ. όταν βάζεις έναν άνθρωπο στο σπίτι σου και κάνει διακίνηση

ναρκωτικών. Εννοείται πως θα το ψάξω.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: Πώς να προστατευτούμε από τα σχόλια και τους ψίθυρους;

Ο Βίλχελμ Ράιχ έγραψε: “ποτέ δεν αναρωτήθηκες για το αν οι σκέψεις σου είναι λαθεμένες.

Αντί γι’ αυτό, αναρωτιόσουν τι θα πει ο γείτονάς σου”. Οι άνθρωποι δίνουν τόση σημασία στα

σχόλια που ακούγονται γι’ αυτούς που καμιά φορά μπορεί να αλλάξουν όλα τους τα σχέδια

προκειμένου να γίνουν αρεστοί στους γύρω τους. Ο ίδιος συγγραφέας συνεχίζει: “Δεν πιστεύεις

ότι ο δικός σου φίλος μπορεί να κάνει κάτι σπουδαίο. Μυστικά περιφρονείς τον εαυτό σου ακόμα

και όταν – ή ιδιαίτερα όταν – κάνεις φανταχτερή επίδειξη της αξιοπρέπειάς σου. Και αφού

περιφρονείς τον εαυτό σου δεν είναι δυνατόν να τρέφεις εκτίμηση για τον φίλο σου.” Αυτό που

καταλαβαίνουμε από το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ότι οι άνθρωποι που προσπαθούν να

μειώσουν τους γύρω τους, είναι στην ουσία αυτοί που δεν εκτιμούν τον εαυτό τους. Αντίστοιχα,

οι άνθρωποι που αφήνουν τα σχόλια και τους ψιθύρους να επηρεάσουν τη ζωή τους, είναι αυτοί

που δεν πιστεύουν στη δική τους αξία.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο

της Κάρολιν Μ. Μπολ “Αυτοεκτίμηση”:

“Εκείνο που χρειάζεται να κατανοήσουμε εδώ

είναι πως η αυτοεκτίμηση ή η εκτίμηση της

αξίας του εαυτού μας βασίζεται σε πιστεύω.

Εκείνο που νομίζουμε ή πιστεύουμε για τον

εαυτό μας καθορίζει την αυτοεκτίμησή μας.

Όταν υπάρχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, υπάρχει

και το πιστεύω πως «δεν είμαι αρκετά καλός».

23

Αυτό συνήθως συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα [....] Αν η χαμηλή αυτοεκτίμηση

βασίζεται σε διαφορετικές εκφράσεις του πιστεύω ότι «δεν είμαι αρκετά καλός», τότε είναι

προφανές ότι η υγιής αυτοεκτίμηση βασίζεται στο πιστεύω πως «είμαι αρκετά καλός». [...]

Αυτοεκτίμηση είναι να το να πιστεύεις χωρίς όρους ότι έχεις μεγάλη αξία και να νοιώθεις πως

αγαπάς τον εαυτό σου χωρίς όρους.”

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

“Τα μεγάλα μυαλά μιλούν για ιδέες, τα μέτρια μυαλά μιλούν για γεγονότα, τα μικρά μυαλά

μιλούν για ανθρώπους.”

Η παραπάνω φράση λέει ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν στον εαυτό τους και καλλιεργούν το

μυαλό τους και την προσωπικότητά τους βελτιώνουν τον κόσμο. Αντιθέτως, εκείνοι που δεν

προσπαθούν να βελτιώσουν τον εαυτό τους ασχολούνται με το τι κάνουν οι άλλοι.

24

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α: ΑΝΗΛΙΚΟΙ

ΦΥΛΟ: □ Αγόρι □ Κορίτσι

ΗΛΙΚΙΑ: .............................

1. Πόσο μετράει για εσάς η γνώμη των άλλων;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

2. Τι κοιτάτε πρώτα σε έναν φίλο ώστε να είναι κατάλληλος για παρέα;

i. Εξωτερική Εμφάνιση: □ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

ii. Χαρακτήρας/Συμπεριφορά: □ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

iii. Πόσο δημοφιλής είναι στους άλλους:

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

3. Έχετε ανάγκη τη γνώμη/συμβουλή ενός φίλου; □ Ναι □ Όχι

4. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων και των συντοπιτών σας για τους φίλους σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

5. Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων/συντοπιτών στην αισθηματική σας ζωή; □ Ναι □ Όχι

6. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας για τη συμπεριφορά σας στο σχολείο;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

25

7. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις φιλικές σας σχέσεις;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

8. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις προσωπικές σας επιλογές (σπουδές, αγορές,...);

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

9. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συμμαθητών σας στις προσωπικές σας σχέσεις;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

10. Πόσο σας επηρεάζουν οι συμμαθητές σας στα ενδιαφέροντα σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

11. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των καθηγητών σας στις σχέσεις σας με τους συμμαθητές σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

12. Πόσο σας επηρεάζουν οι καθηγητές σας στη συμπεριφορά σας μέσα στην τάξη;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

26

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Β: ΕΝΗΛΙΚΕΣ

ΦΥΛΟ: □ Γυναίκα □ Άντρας

ΗΛΙΚΙΑ: .............................

1. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των φίλων σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

□ Καθόλου □ Δεν γνωρίζω/Δεν απαντώ

2. Τι κοιτάτε πρώτα σε έναν φίλο ώστε να είναι κατάλληλος για παρέα;

i. Εξωτερική Εμφάνιση: □ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

ii. Χαρακτήρας/Συμπεριφορά: □ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

iii. Πόσο δημοφιλής είναι στους άλλους:

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

3. Έχετε ανάγκη τη γνώμη/συμβουλή ενός φίλου; □ Ναι □ Όχι

4. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων και των συντοπιτών σας για τους φίλους σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο

5. Σας επηρεάζει η γνώμη των γειτόνων/συντοπιτών στην αισθηματική σας ζωή; □ Ναι □ Όχι

6. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη της οικογένειας σας στις φιλικές σας σχέσεις;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο □ Καθόλου

27

7. Πόσο σας επηρεάζει η οικογένειας σας στις προσωπικές σας επιλογές;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο □ Καθόλου

8. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στην προσωπική σας ζωή;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο □ Καθόλου

9. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στη δουλειά σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο □ Καθόλου

9. Πόσο σας επηρεάζει η γνώμη των συνεργατών – συναδέλφων στην άποψή σας για τον διευθυντή/

διευθύντριά σας;

□ Πάρα πολύ □ Πολύ □ Αρκετά □ Λίγο □ Καθόλου

28

ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

http://el.wikiquote.org/wiki

http://www.gnomikologikon.gr/catquotes.php

http://tgiorgos.blogspot.gr/2011/07/blog-post_05.html

http://el.wiktionary.org/wiki

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άκου Ανθρωπάκο, Βίλχεμ Ράιχ, 1983, Αποσπερίτης

Αυτοεκτίμηση, Carolyn M. Ball, M.A, 1995, Δίοδος