ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ’ · 2018-02-12 · ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ Πυθαγόρας, 570-470 π.Χ ‘Η γνστή

‘ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ’

Χριστόδουλος Στεφανάδης

Mακροζωία: παρελθόν

<Και έζησε ο Μαθουσάλα εκατόν εξήντα επτά έτη (167) και εγέννησε τον Λάμεχ> (Γέν.Ε΄25) Έζησε δε ο Μαθουσάλας αφού εγέννησε τον Λάμεχ οκτακόσια δυο έτη. Σύνολο ετών ζωής για τον Μαθουσάλα: 802+167=969.

Μακροζωία....η Γένεσις

Παλαιά Διαθήκη, Γένεσις

Μακροζωία...το θερμό και το ψυχρό

ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ

‘Πρέπει να εξετάσωμεν τας αιτίας διά τας οποίας άλλα

μεν ζώα είναι μακρόβια και άλλα βραχύβια....

Πρέπει να δεχθούμε ότι το ζώον είναι φυσικώς

υγρόν και θερμόν και ότι τοιούτον είναι το ζην.

Το δε γήρας είναι ψυχρόν και ξηρόν, όπως είναι και

ο θάνατος.

Εξ΄ανάγκης λοιπόν, όταν τα όντα γηράσκωσι,

ξηραίνονται. Δια τούτο, πρέπει να μην είναι τοιούτον

το υγρόν, ώστε να ξηραίνηται ευκόλως’.

Περί μακροβιότητος και βραχυβιότητος

Μακροζωία….επαναφέροντας το θερμό

ΣΟΥΝΑΜΙΤΙΣΜΟΣ

O βασιλιάς Δαυίδ ήταν γέροντας, σε

προχωρημένη ηλικία και τον σκέπαζαν

με ιμάτια, αλλά δεν θερμαινόταν.

Και τότε οι δούλοι του του είπαν:

Ας αναζητήσουμε για τον βασιλιά, μια

νέα, παρθένα, να τον περιποιείται και

να κοιμάται στο πλευρό του για να

θερμαίνεται.

Και βρήκαν την Αβισάγ, την σουναμίτισα.

Το θαύμα έγινε και ο βασιλιάς αναζωογονήθηκε

καθώς οι δυνάμεις του παρουσίασαν

αξιοσημείωτη βελτίωση.

Rejuvenating the old and the cold

Μακροζωία...φιλοσοφική λίθος

Οι αλχημιστές, ήδη από την εποχή των

Αιγυπτίων, προσπαθούν να βρούν το ελιξήριο

της νεότητας και της μακροζωίας.

Ο Ερμής ο Τρισμέγιστος (έτσι ονόμαζαν οι

Έλληνες τον Αιγύπτιο θεό Θώθ) αποτελεί

τον εμπνευστή της αλχημείας.

ΑΛΧΗΜΙΣΤΕΣ

Ερμής, ο Τρισμέγιστος

Μακροζωία.....χρυσός

Diane de Poitiers (1499-1566)

Γαλλίδα ευγενής

Ερωμένη του βασιλιά Ερρίκου ΙΙ

Ο πόσιμος χρυσός που ελάμβανε

συστηματικά για την διατήρηση της

νεότητας της, πιθανά συνέβαλε στον

θάνατο της, σε ηλικία 66 ετών

(τοξικότητα από χρυσό).

Μακροζωία....αίμα

Elizabeth Báthory (1560-1614)Κόμισσα Ουγγαρίας

Βασάνιζε και σκότωνε νέες γυναίκες.

Λουζόταν και έπινε το αίμα τους για

να διατηρείται νέα και όμορφη.

Μακροζωία.....σπέρμα

Brown-Séquard (1817-1894)Γαλλοαμερικανός Nευρολόγος

Brown-Séquard elixir

Υποδόρια χορήγηση υγρού από

τους όρχεις χοίρων και σκύλων

οδηγεί σε ανανέωση και παράταση

της ζωής.

Μακροζωία.....μεταμοσχεύσεις

Μεταμόσχευση όρχεων πιθήκου

σε άνθρωπο

Μακροζωία.....μεταμοσχεύσεις

17/04/1929

Μεσογειακή διατροφή

2500 χρόνια πριν την μελέτη των 7 χωρών!!

Μακροζωία....διατροφή

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Πυθαγόρας, 570-470 π.Χ

‘Η γνωστή ως ‘δίαιτα του Πυθαγόρα’,

περιελάμβανε φρούτα, λαχανικά και

δημητριακά.

Καθόλου κρέας και κρασί.

Σ’ αυτή την δίαιτα αποδόθηκε, εν πολλοίς,

η μακροζωία των αρχαίων φιλοσόφων’.

ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΡΜΟΝΙΑ

Μακροζωία....άσκηση

‘Άν όλα τα όργανα του σώματος τα

οποία έχουν κάποια λειτουργία,

χρησιμοποιηθούν με μέτρο και

εξασκηθούν στον βαθμό που είναι

εξοικειωμένα, διατηρούνται υγιή,

αναπτύσσονται κανονικά και

γηράσκουν αργά.

Αντίθετα, αν αδρανήσουν, γίνονται

ευάλωτα στις ασθένειες, δεν

αναπτύσσονται κανονικά και

γηράσκουν γρηγορότερα’.

Iπποκράτης, 460-377 πΧ.

ΙΑΤΡΟΙ

ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ: ΠΑΡΟΝ

Γήρανση: Παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί

▪ Οξειδωτικό stress

▪ Φλεγμονώδης διέγερση

▪ Διαταραχές μεταβολισμού

(υπεργλυκαιμία, υπερινσουλιναιμία,

δυσλιπιδαιμία)

▪ Συσσώρευση προιόντων προχωρημένης

γλυκοζυλίωσης (AGEs)

▪ Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία

▪ Mειωμένη ικανότητα επιδιόρθωσης DNA/

μειωμένη δραστικότητα τελομεράσης

▪ Μειωμένη ανοσοποιητική ικανότητα (Τ-cell)

ΓΗΡΑΝΣΗ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΥΝΣΗ

▪ Οξειδωτικό stress

▪ Φλεγμονώδης διέγερση

▪ Διαταραχές μεταβολισμού

(υπεργλυκαιμία, υπερινσουλιναιμία,

δυσλιπιδαιμία) και αρτηριακή υπέρταση

▪ Συσσώρευση προιόντων προχωρημένης

γλυκοζυλίωσης (AGEs)

▪ Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία

▪ Μειωμένη ικανότητα επιδιόρθωσης DNA/

μειωμένη δραστικότητα τελομεράσης

▪ Προθρομβωτική διάθεση

Παράγοντες που μειώνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο =

Παράγοντες που επιβραδύνουν την γήρανση

Dato S, et al. Int J Mol Sci 2013;14:16443-16472

Mακροζωία, ανά τον κόσμο

2009

Σαρδηνία

Τα τελευταία 20 χρόνια έχει διαπιστωθεί

ότι σε μια περιοχή στο κέντρο της Σαρδηνίας

το ποσοστό μακρόβιων ατόμων είναι

εξαιρετικά υψηλό.

Έξι μακρόβια χωριά στο κέντρο της Σαρδηνίας

συμμετέχουν στην μελέτη που ξεκίνησε το 2016

(The Sardinian Blue Zone Study).

Συνολικός πληθυσμός: 12400

Άτομα > 80 ετών: 960

Gianni Pes, University of Sassari, Italy

Σαρδηνία: Μεταβολισμός λιπαρών οξέων

Τα άτομα > 90 ετών που προέρχονταν από τις μακρόβιες περιοχές είχαν

χαμηλότερες συγκεντρώσεις πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (ω3, ω6)

συγκριτικά με τα υπέργηρα άτομα προερχόμενα από μη μακρόβιες περιοχές.

Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα ήταν περίπου στις ίδιες συγκεντρώσεις και στις 2

ομάδες.

ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ:ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ

ΕΛΛΑΔΑ: Προσδόκιμο ζωής (2001)

Tsimbos et al. 2013

Ποσοστό ατόμων > 90 ετών (2001)

Ποσοστό ατόμων > 90 ετών (2001)

Συγκριτικά στοιχεία με άλλες χώρες

Κατανομή ηλικίας θανάτου (2007-2012)

Κατανομή ηλικίας θανάτου (2007-2012)

Προσδόκιμο ζωής και επιβίωση σε μεγάλες ηλικίες

Αιτίες θνητότητας: Ικαρία vs υπόλοιπη Ελλάδα

(2000-2007)

ΙΚΑΡΙΑ και ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ: Σύγχρονα δεδομένα από την μελέτη ΙΚΑΡΙΑ

Υγιεινοδιαιτητικές συνήθειες και μακροζωία


ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΨΑΡΙΩΝ

• Η κάθαρση της κρεατινίνης

συσχετίστηκε θετικά με την

κατανάλωση ψαριών (p=0.007).

• H αύξηση κατά 100 gr στη

ημερήσια κατανάλωση ψαριών

συσχετίστηκε με αυξημένη

πιθανότητα, κατά 121%, καλής

νεφρικής λειτουργίας (GFR>60

ml/min)

Chrysohoou C, et al. Maturitas 2011

Siasos G, et al. Vasc Med 2013

▪ 162 κάτοικοι ηλικίας 66-91 ετών

▪ Εκτιμήθηκε η ενδοθηλιακή λειτουργία

με το FMD.

▪ Εκείνοι που έπιναν ελληνικό καφέ

είχαν υψηλότερο FMD συγκριτικά

με εκείνους που κατανάλωναν

άλλο είδος καφέ.

• Το καφεϊκό και φερουλικό οξύ, πολυφαινόλες που περιέχονται

στον καφέ βελτιώνουν την αγγειακή λειτουργία μειώνοντας την οξείδωση και

αυξάνοντας την βιοδιαθεσιμότητα του ΝΟ.


ΚΑΦΕΣ

▪ Μεταξύ των ατόμων μέσης

ηλικίας, εκείνοι που είχαν φυσική

δραστηριότητα (μέτρια ή υψηλή)

είχαν καλύτερη ενδοθηλιακή

λειτουργία (αυξημένες τιμές FMD)

συγκριτικά με εκείνους που δεν

ασκούνταν.

Siasos G, et al. Hellenic J Cardiol 2012

Άσκηση και μακροζωία

• 185 άτομα ηλικίας 40-65 ετών

• 142 άτομα ηλικίας 66-91 ετών

Σεξουαλική υγεία και μακροζωία

▪ H άσκηση αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και τα επίπεδα της

τεστοστερόνης. Στους κατοίκους της Ικαρίας, τα υψηλά επίπεδα

τεστοστερόνης συσχετίστηκαν με χαμηλά ποσοστά εμφάνισης

μεταβολικού συνδρόμου και χαμηλά επίπεδα υποκλινικής φλεγμονής.

Chrysohoou C, et al. The Review of Diabetic Studies 2013

Τεστοστερόνη και μακροζωία

Τεστοστερόνη και μακροζωία

Η χαμηλή τεστοστερόνη προάγει την αθηροσκλήρυνση μέσω της αυξημένης

αντίστασης στην ινσουλίνη, της υποκλινικής φλεγμονής και της ενδοθηλιακής

δυσλειτουργίας. Συνεπώς, η επιβράδυνση της μείωσης της τεστοστερόνης με

την ηλικία πιθανόν να αποτελεί δείκτη καλής υγείας και μακροζωίας.

Lowest quartile

Highest quartile

Multivariate-adjusted survival by

quartile group of endogenous

testosterone concentrations

•2314 άνδρες (42-78 ετών)

•FU: 1993-2003

Τιμές τεστοστερόνης στο υψηλότερο

τεταρτημόριο συσχετίστηκαν με

χαμηλότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακή

και ολική θνητότητα

(25-30% μικρότερος κίνδυνος ολικής

θνητότητας)

Khaw KT, et al. Circulation 2007;116:2694-2701

Τεστοστερόνη και ολική θνητότηταΑντίστροφη συσχέτιση

Ψυχοκοινωνικοί-οικονομικοί

παράγοντες και μακροζωία

Ψυχοκοινωνικοί/οικονομικοί παράγοντες

και μακροζωία

Panagiotakos D, et al. Cardiol Res Pract 2011

▪ Χαμηλά ποσοστά κατάθλιψης (σε κλίμακα 0-15, μέση τιμή 4)

▪ Μεσημεριανός ύπνος συχνός (85% άνδρες, 67% γυναίκες)

▪ Χαμηλά οικογενειακά εισοδήματα (στο 50% του συνόλου)

▪ Μεγάλο ποσοστό εγγάμων (87% στους άνδρες)

N=190 άτομα>80 ετών









Κατανάλωση ψαριών και κατάθλιψηΙΚΑΡΙΑ

Chrysohoou C, et al. Cardiology Res Pract 2011

• 330 άνδρες, 343 γυναίκες ηλικίας 65-100 ετών

• Η παρουσία κατάθλιψης εκτιμήθηκε με βάση την κλίμακα γηριατρικής κατάθλιψης

(GDS, 0-15)

• H αυξημένη κατανάλωση ψαριών (≥ 3 φορές/εβδ.) συσχετίστηκε με χαμηλότερο GDS score

συγκριτικά με την μη ή σπάνια κατανάλωση ψαριών.

Κατάθλιψη και μακροζωία

Russ T, et al. BMJ 2012;345:e4933

Το ψυχολογικό stress (άγχος, κατάθλιψη, διαταραγμένη κοινωνική συμπεριφορά)

συσχετίστηκε με αυξημένη ολική και καρδιαγγειακή θνητότητα, με

δοσοεξαρτώμενο τρόπο

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ STRESS KAI ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ

Ανάλυση 10 προοπτικών μελετών









Ύπνος και μακροζωία

‘Η θεωρία της σχετικότητας του χρόνου’

Η εμμονή της μνήμης

Salvador Dali (1939)

Ο χρόνος είναι σχετικός, επεκτείνεται και συρρικνώνεται

ανάλογα με τις εμπειρίες και τις συνήθειες μας.









Έγγαμος βίος και μακροζωία

80,018 άτομα

FU: 1987-1997

Oι παντρεμένοι είχαν

την μεγαλύτερη επιβίωση.

Από τους άγαμους, εκείνοι

που δεν παντρεύτηκαν

ποτέ, είχαν τον μεγαλύτερο

κίνδυνο πρόωρου θανάτου

(από λοιμώξεις σε μικρές

ηλικίες, από καρδιαγγειακά

στις μεγαλύτερες ηλικίες).

Kaplan R, et al. J Epidemiol Community Health 2006;60:760-765

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ

Περιβαντολλογικοί παράγοντες και μακροζωία

Chrysohoou C, et al. Int J Cardiol 2013

Η βόρεια και βορειοδυτική πλευρά της

Ικαρίας παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα

ακτινοβολίας-γ (ετήσια δόση 0.20-3.31 mSV)

συγκριτικά με την νότια πλευρά.

Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική

Υπηρεσία το ποσοστό των υπέργηρων

>90 ετών είναι μεγαλύτερο στο βόρειο

τμήμα.

Αποτελέσματα της μελέτης ΙΚΑΡΙΑ έδειξαν

ότι οι κάτοικοι στο βόρειο τμήμα είχαν

Χαμηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας και

υπερλιπιδαιμίας.

Περιβαντολλογικοί παράγοντες και μακροζωία

Br J Radiol 2005;78:11-13

Το 1998 διαπιστώθηκε ότι 3 πολιτείες στις

ΗΠΑ με βραχώδη όρη (Colorado, Idaho και

New Mexico) είχαν 3.2 φορές υψηλότερα

ετήσια επίπεδα ακτινοβολίας συγκριτικά με

τις παράκτιες πολιτείες (Louisiana, Missisipi

και Αlabama).

Παρόλα αυτά, οι παράκτιες πολιτείες

είχαν 1.26 φορές υψηλότερη θνητότητα

από καρκίνους.

ΑΓΓΕΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ

Αορτική διατασιμότητα και νοητική λειτουργία

H αυξημένη αορτική διατασιμότητα (εκτιμώμενη υπερηχογραφικά),

συσχετίστηκε με αυξημένη πιθανότητα για καλύτερη νοητική λειτουργία

(μεγαλύτερο MMSE score) σε προχωρημένη ηλικία και στα δύο φύλα.

Chrysohoou C, et al. Maturitas 2013;74:241-245

Αορτική διατασιμότητα και νοητική λειτουργίαO ρόλος των γονιδίων

Georgiopoulos G, et al. QJM 2017

Arterial aging mediates the effect of TNF-α and ACE polymorphisms

on mental health in elderly individuals: insights from IKARIA study

• Μελετήθηκαν γενετικοί πολυμορφισμοί για ACE (Insertion/Deletion) και TNF (G/A transition)

• Υπολογίστηκε ενας συνδυασμένος γονιδιακός δείκτης (GI) και για τα 2 γονίδια

• Ο δείκτης αυτός συσχετίστηκε ανεξάρτητα με την αορτική διατασιμότητα

• Τα άτομα που ήταν ομοζυγώτες για τους 2 πολυμορφισμούς (DD για ACE, GG για TNF)

είχαν σημαντικά μειωμένο σκορ νοητικής λειτουργίας (MMSE)

Η αγγειακή ηλικία σχετίζεται με το γονιδιακό υπόστρωμα

ηλικιωμένων ατόμων αναφορικά με τον κίνδυνο να εμφανίσουν άνοια.

178 άτομα>75 έτη

Αορτική σκληρία και μακροζωία

5

7

9

11

13

15

40-49 50-59 60-69 >=70

PWV M

PWV R

PWV (m/s)

Hλικία (έτη)

Μετά την ηλικία των 50 ετών, η ταχύτητα σφυγμικού κύματος που μετρήθηκε (PWV M)

ήταν σταθερά μικρότερη από την αναμενόμενη (τιμή αναφοράς, PWV R)

με βάση την ηλικία και το επίπεδο της αρτηριακής πίεσης, υποδηλώνοντας

πιθανά μικρότερη ‘αγγειακή ηλικία’.

Pietri P, et al. J Am Coll Cardiol 2015

P=NS

P<0.01

P<0.001

P<0.01

ΙΚΑΡΙΑ και ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ

400 χρόνια πριν τις blue zones…..

<<….Τα πλέον αξιοσημείωτα πράγματα της νήσου αυτής είναι ο

αήρ και το ύδωρ. Τα οποία είναι τόσον υγιεινά ώστε να καθιστούν

τους κατοίκους πολύ μακροβίους.

Είναι επομένως πολύ συνειθισμένον το φαινόμενον να συναντήσει

κανείς εις αυτήν ανθρώπους εκατοντούτεις,

πράγμα που είναι πολύ εκπληκτικό, όταν λάβει κανείς υπ’ όψιν την

σκληραγωγημένην ζωήν που διάγουν.....

Προ της ορισμένης ώρας του φαγητού, είναι αδύνατον να ευρεθή άρτος,

καθ’όλην την νήσον.

Ολίγον μόνον προ αυτής, λαμβάνουν την αναγκαία ποσότητα σίτου,

την αλέθουν εις τον χειρόμυλον, ψήνουν την ζύμην εις

μίαν πλακωτήν πέτραν, και αφού ψηθεί, ο αρχηγός της οικογένειας

μοιράζει την ψημένη αυτήν ζύμην κατά ίσα μέρη εις τα μέλη της

οικογενείας...

Ιωσήφ ΓεωργιρήνηςΕπίσκοπος Σάμου-Ικαρίας, 1677

Ιωσήφ ΓεωργιρήνηςΕπίσκοπος Σάμου-Ικαρίας, 1677

...Η δίαιτα των είναι πτωχή. Όμως τα σώματα των είναι εύρωστα

και σκληραγωγημένα και οι άνθρωποι γενικώς είναι μακρόβιοι.

Και ζουν ως να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να επιζήσουν μέχρι

της επομένης ημέρας. Ευχαριστημένοι που κατορθώνουν να

αντιμετωπίσουν τας στοιχειώδεις ανάγκας της ημέρας..

...Αυτή είναι η εικών της μικράς νήσου, της πτωχοτέρας και όμως

της ευδαιμονεστέρας από όλας τας άλλας του Αιγαίου Πελάγους >>

....Νερώνουν τον οίνον κατά το εν τρίτον..

“The most commendable thing of this island is

their air and water, both so healthful that the

people are very long lived, it being an ordinary

thing to see persons in it of 100 years of age,

which is a great wonder, considering how hardily

they live……”

Pietri P, Papaioannou T, Stefanadis C.

Nature 2017;544:416

ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ: ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

΄ Η Ιατρική διαθέτει από καιρό όλα τα αναγκαία μέσα,έχει βρεθεί

η αφετηρία και ο δρόμος της και έχουν γίνει πολλές επιτυχημένες

ανακαλύψεις...και τα υπόλοιπα θα ανακαλυφθούν στο μέλλον, αν

κάποιος προικισμένος άνθρωπος κατέχοντας όσα έχουν ευρεθεί

συνεχίσει την έρευνα με βάση τα ευρημένα’.

Ιπποκράτης, Περί Αρχαίης Ιητρικής

Μελλοντικές προοπτικές.... από το παρελθόν

CONSESUS DOCUMENT

Longo V, et al. Aging Cell 2015;14:497-510

CONSESUS DOCUMENT

Προτεινόμενοι τρόποι καθυστέρησης των ασθενειών του γήρατος και

προώθησης της μακροζωίας που θα πρέπει να διερευνηθούν:

▪ Δίαιτες που εμπεριέχουν σταθερή αποφυγή λήψης τροφής (πχ.

λήψη τροφής κάθε 2η μέρα ή λήψη μόνο νερού για 2 συνεχόμενες

ημέρες, περιορισμός των πρωτεινών κλπ)

▪ Φάρμακα που αναστέλλουν τον άξονα αυξητική ορμόνη/ινσουλινο-

αυξητικό παράγοντα 1 (IGF-1)

▪ Φάρμακα που ρυθμίζουν συγκεκριμένες πρωτείνες, τις σιρτουίνες

(πρωτείνες αποακετυλίωσης που αναστέλλουν την διαδικασία της

γήρανσης)

▪ Φάρμακα που αναστέλλουν την φλεγμονώδη διαδικασία

▪ Λήψη μετφορμίνης

Longo V, et al. Aging Cell 2015;14:497-510

Μέχρι το 2050, ο αριθμός των ατόμων

> 60 ετών θα έχει 5πλασιαστεί

(3πλάσιος σε άτομα >80 ετών), με

σημαντικές επιπτώσεις για τα

οικονομικά της υγείας.

Η έρευνα, σε κλινικό και πειραματικό

επίπεδο, θα πρέπει να εστιαστεί στην

ανίχνευση μεθόδων επιβράδυνσης της

ευθραστότητας (frailty) του οργανισμού

συνεπεία της γήρανσης.

Nature 2014;511:405-407

Μελλοντικές προοπτικές

Nature 2015;522:265

“What we’re trying to do is increase

health span, not look for eternal life.”

Documents

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ’ · 2018-02-12 · ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ-ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ Πυθαγόρας, 570-470 π.Χ ‘Η γνστή