هام زا یرونا و یماظن ،یناقاخ یسانشییابیز یّقلتbaharestan.iaukhoy.ac.ir/PdfFile/135-156.pdfهاک ناشاب طّلاسم و هرایچ ماه

59 اتبستان / 23شماره / سيزدهم سال ( ژپوهشي ادبّيات افرسي –علمي فصلناهمء ) بهارستان سخن 531

از ماه انوریو نظامی، خاقانیشناسی ی زیباییتلقّ ار ه پیرنجّسمیّ

اسعلی وفاییعبّ

چکیده

امیاا و ۀ ارائا جها ،طبیعا از اوج تصویرسااز ۀزمان رواج سبک آذربایجانی، دور

ی چون انور ، خاقانی و نظامی از بزرگاان و سارآمنان ایاب سابک و اعرانش ؛افکار شاعران بود

زیبایی و . از عناصر طبیعی و از بارزتریب ابزار تصویرساز شعراس ماه. آینن حساب می ه بهشیو

شنه اس که در ترکیب با فناون هنار و ادبای، باه هاییخیالینازکعظم آن همواره موجب

شناسای زیباایی ۀمقایسا بررسای و در. ساز تصاویر و ترکیبات ادب فارسی انجامینه اس غنی

ایب شعرا با استفاده از محسوسات مشخّص شن کهدر شعر انور ، خاقانی و نظامی اهاز مویراتص

مفاهیم و باورها موجود نزد مردم با ترکیب ذهنیّاات خودشاان، بردار ازبهره و ماهدر تصویر

،، اساتفاده از محسوساات و توصای زیباییمعنا نمادیب مثل ماننن یافتب تشابه بیب اشیا و ماه،

ماه با استفاده از ابزار خااّّ، ماننان ارائاه باا تتااب از در ارائۀ تصویر اامّ. دارنن مضموناشتراک

و د هاا متعانّ آرایاه اساتفاده از نیاز اضافات، ایجاز و اطناب در بیاان، ساادگی یاا ییگیانگی و

.تفاوت دارنن ها دینگاه ،ویراتص ۀارائ ها مختل جه روش

:ها كلید واژه

.انوری خاقانی، نظامی، توصیف، ، تصویر،هما

[email protected]. ايران –ی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسالمی، ساوه ات فارسدانشجوی دکترای زبان و ادبیّ -

. ايران –مه طباطبايی، تهران استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه عالّ -

6/49 / 6:تاريخ پذيرش 60/49/ 1:تاريخ وصول

شناسي خااقني، نظامي و انوری از ماهتلقّي زیبایي 531

مهمقدّ

آین، بایان زیبایی الزمۀ هنر اس و وقتی بپذیریم که شعر هم یکی از اقسام هنر به شمار می

ارسطو هماهنگی، نظام و انانازۀ مناساب را از . شناسی بررسی کنیمبتوانیم آن را از جه زیبایی

ه باه ارتباا و با توجّ. جوین در وحنت اجزا شعر و درام میدانن و آن را اوصاف امر زیبا می

شعر، ( 501: 5311ارسطو، . )کننعنان می بیب کردار و نمایش، مسألۀ خیر را هم با مسألۀ زیبا هم

تر از سایر هنرها با مخاطاب شود، به همیب دلیل بیشهنر کالمی اس و در قالب زبان ارائه می

. تر رو مخاطب بگاذارد توانن تأثیر بیشه با زیبایی همراه باشن، میییونن دارد و در صورتی ک

شاعر با نیک و بن یا حقیقی بودن کار نانارد و » :گوینشعر و زیبایی آن می ۀادگار آلب یو دربار

نخستیب او رسینن به زیبایی بریب اس که زیبایی ایب وظیفه. سر و کارش فقط با زیبایی اس

(00: 5335یورنامناریان، )« .ز آن اس ا اجهانی جلوه

کنن؛ زیرا چنیب در افراد مختل فرق می؛ همگیر نیس عر قابل سنجش و اننازهامّا زیبایی ش

شناسی نیز بر اساا ها زیباییی بسیار از نظریهحتّ. ها افراد با یکنیگر متفاوت اس سلیقه

ها کاه بار یایاۀ ن شعر بر مبنا همیب ذوق و سلیقهه به نقبا ایب حا با توجّ. ذوق و سلیقه اس

.یردازنن زیبایی به سخب می ۀتجربه به دس آمنه اس ، دربار

به طور که گروهی در تعریا شاعر ؛ی تصویر در شعر اس دانیم که زبان، جایگاه تجلّمی

و یاا ( 10: 5315 آشاور ، )« .شعر رویناد اس در عالم زبان یا آفرینشی اس زبانی»: اننگفته

شعر با شعر خاود، عملای در ۀدهن و در حقیق گویننا اس که در زبان رو میشعر حادثه»

« .کنان میان شعر او و زبان روزمره و عادتی، تماایز احساا مای ،که خوانننه دهنزبان انجام می

کاارکرد »: آمنه اسا «خیل خیا »کارکرد شعر نیز در کتاب دربارۀ( 3: 5311شفیعی کنکنی، )

معمو میان نشانه و مصناق را در هام ریختاه، اساتعما ۀتر کردن نشانه، رابطشعر با ملمو

(51: 5335ر ، مظفّ)« .کننلفظ را در غیر ماوض له تجویز می

تصویرسازی

بانیب صاورت کاه شااعر و ؛ساز باا کلماات اسا مراد از تصویرساز ، نمایش و فیلم

ن کاه ط باشا قنر بر کلمات، فضا و معنا و ارتبا ایب سه با هام چیاره و مسالّ بهباین نویسننه


یاا فیلمای بگاذارد ها گوناگون کاربرد جمالت و کلمات، تابلویی زیبا به نمایش با روش نبتوان

آن را ،زننه در برابر دینگان ذهب خوانننه تصویر کنن و خواننانه وقتای باه یایاان نوشاته رساین

کاه –بزرگان گذشته در تصویرساز و وص . م سازدخود مجسّ ۀشی در حافظادرس ماننن نقّ

و انن و گاه شعر و نثرشان چننان قاو ّ بسیار چیره و توانا بوده -ا تصویرساز اس خود گونه

( 511؛ 5330تی، محبّ. )ننکنا ییش چشم را توصی میزننه اس که گویی منظره

تصااویر های ایاب بانون و ، اننیشینن در قالب تصاویر اسا رشعاگر ایب را بپذیریم که

شااعرانی هساتنن کاه گاروه توان گف که انور ، خاقاانی و نظاامی در می ،شعر وجود ننارد

ها و اننیشه تا اننبه کار گرفته، گذرد چه در ذهب و ضمیرشان می تصاویر شعر را، برا بیان آن

؛داشاته باشان ا که در انگیزش خیا نقش بسزایی به گونه .ننکن را بازگو خویشدرونی مقاصن

؛کنایم خوانانن آن احساا مای طور مستقیم با وزن و آهنگی که ما در هنگام بلنان شعر به»زیرا

ۀتصویر خیالی از تجربا ۀطور غیرمستقیم با تصویرساز ، یعنی ارائ ا بهکنن، امّ را جلب می حوا ّ

ابزار هنر شانن و خیاا در شاعر، (11: 5311الرنس،) «.فزاینا ی بر تأثیر و زیبایی خود میحسّ

ماننان تصاویر ؛آورننتر شنن را فراهم میتر و فنیها و فنون ادبی هستنن که موجبات هنر آرایه

؛ چه ایب فنون شاعران بوده اس ۀماه و حاالت گوناگون آن در آسمان که همواره دس مایۀ هم

گرو کش ییوننها بیب کلمات و اجزا شعر در قالاب زباان شن که در موجب ایجاد لذّتی می

ها ذهنی شاعر، بررسی و تحلیل شاود؛ باه ه برا ایب کش الزم اس صورتالبتّ. مجاز اس

هاا و تجزیه و ترکیب صور ذهنی، همیشه همراه با ابناع و ایجاد روابط جنیان میاان آن »عبارتی

ل باه وجاود آورده، در گونه که تخیّها را آنر آنتها جنین س که ذهب ییشیینایی صورت

آفرینای، تاوان گفا تصاویر بنابرایب می( 51: 5335ر ، مظفّ)« .جهان خارج ادراک نکرده اس

تصاویر در حقیقا . و احساسی شاعر به عوامل بیرونی و جهان اطراف اس حاصل دین خاّّ

ی یق اولای، تصاویر طریقاۀ خاصّا در شعور انسانی اس و یا به طر ئظهور یک ش خاّّ ۀنحو»

( 5/551: 5330براهنای، )« .دهان را به خود ارائه می ئاس که شعور انسانی، به وسیلۀ آن یک ش

خاّّ خود و به همان منظور که در ذهاب شاعر با ابزارها زبان مجاز ، طبیع را به شیوه

،ا معتقننن که باین در شعرهعنّ. دهنکشن و تصویر تازه از آن به دس میبه تصویر می ،دارد


،ویژه برا بیان منظور، به جا بیان مستقیم از بیان غیرمستقیم که همان تصاویر خیاا اسا به

تار ه جزئیات باشن و بایش تصویر خیا باین دقیق و واضح و متوجّ»با ایب شر که . بهره گرف

(03: 5313میرصادقی، )« .عینی و بصر داشته باشن ۀجنب

شاعران نامنار در ایب قارن . ها یربار شعر و ادب یارسی اس قرن ششم یکی از دوره

گاان شاعر فارسای باه روجود گذاشتنن، از جمله انور ، نظامی و خاقاانی کاه از بز ۀیا به عرص

تاا ناوعی تاازگی در گیرننانواع شگردها را به کار کهشاعران در یی آن هستنن .آیننحساب می

ۀدر ایب دوره شاعر شرایط سنگیب و دشوار دارد و یکی از ایب شرایط احاط»کننن شعر ایجاد

باه قاو نظاامی ( 13: 5310صافا، )« .ها در شعر اس شاعر به علوم متناو روزگار و کاربرد آن

در اطراف رسوم مستطرف؛ زیرا که چنان که شعر و ع باشنباین درانواع علوم متنوّشاعر »: عروضی

(11: 5311نظامی عروضای، )« .شودشود، هر علمی در شعر به کار همیبه کار همیدر هر علمی

ا که ظهاور دانشامننانی انیم که نجوم از علوم متناو ایب روزگار بود؛به گونهدمیبنیب ترتیب

ام در مشرق و ابب صاعن اننلسی و ابواساحق زرقاانی در نظیر ابوریحان بیرونی و حکیم عمر خیّ

. عاس اسالمی گواه ایب منّ فاتمغرب متصرّ

عصار خاود توان دریاف که آنان به داناش نجاوم می سه شاعر مورد نظربا بررسی اشعار

اس تا جاایی کاه کمتار یاز اصطالحات و احکام نجوم زیرا آثارشان مملوّ نن؛کامل داشت ۀاحاط

و از جملاه آسامان ،طبیعا در شعر آناان . ه اس به دور مانن تیزبیب آنان ۀنجومی از دین ۀمسأل

خورشین و ماه دو عنصر تفکیاک نایاذیر ،شاعران ۀتقریباً در آثار هم .نقش اساسی دارداجرام آن

تریب کارها یک شاعر ها تازه در شعر از مهمّآوردن مضمون»اصوالً . ها شاعرانه هستننخیا

در آوردن تعابیر و ترکیبات ؛یعنی ،ما در حوزۀ فرتر موارد دارنن، امّایب نوجویی را در بیش. اس

در »: نویسان بهار می عراشّلاکه ملک گونه اس ایب( 503: 5310فضیل ، )« .نو قنر یرکارترنن

کشور که سرتاسر در معرض تأثیرات آزاد طبیع بوده و جز جما طبیع که تکامل نعم و

،آناان حاضار و آمااده اسا نزه چیز یینا نیس ، در معرض چیز که همه روزه در برابار

هی از وص یک گل سار و یاک درخا ناارنی و یاک افاق مترفّاصرار نورزینه، چنیب ملّ

یرشعله و رنگارنگ و چیز که از اغراق و مثل یک تاابلو سااده از اصال موضاوع باه صانق و


هاا یتر اغراقات شاعرانه و شگفت بیشدینه نشنه و بالعکس در ایب ملّ ،راستی حکای نماین

کاار ها آسامانی و بهشاتی و غیرقابال فهام باه ر و استجابات وهمی و سرگذش منظرهتصوّ

کاه باا نجاومی از تصااویر شعرهایی مملاوّ بنابرایب در ایب دوره با ( 311: 5330 بهار،)« .رود می

ی شاعر به درک کلّ فنون استفاده از ایب. ایمانن، مواجهارائه شنه کمک علوم و فنون علمی و ادبی

کنان؛ کنن و نقش خود را که همانا رساننن به درک لذّت زیبایی اس به خوبی ایفا مای کمک می

« .شعر نه باین بخننانن، نه باین بگریانان بلکاه بایان زیباا باشان »: ا بر ایب باورنن کهچرا که عنّه

باه خاوبی باه بر اسا ایب معیار شعر شاعران موردنظر، ایب رسال را (01: 5315کوب، یبزرّ)

. انجام رسانینه اس

ه به نزدیکی شاعران مورد نظر به یکنیگر از نظر زمان، طبیعتاً عناصر تأثیرگذار در آثار با توجّ

، ه به مهاارت، شخصایّ کارگیر آن با توجّبه ۀا در نحوامّ. و افکارشان به یکنیگر نزدیک اس

زا بالغ شعر بر وجاه صاناعیش شاعر در در بررسی اج. ذوق و هنف با یکنیگر تفاوت دارنن

شاعر صاناعتی »: نظامی عروضی در چهار مقاله در باب شعر آورده اس . شودزیبایی تأکین می

نظاامی )« .همات موهَماه کنان و التماام قیاساات منتجّا اس که شاعر بنان صاناع اتّسااق مقانّ

ایی و هنار زباان رقابا و کاارگیر فناون غنا از ایب رو بیب شعرا در به( 01: 5311عروضی،

کنان؛ ماثالً خاقاانی تفاوت در آثار، تفاوت در سبک و مهارت آنان را بیان می. تالشی وجود دارد

ی خود شاعرش را ها فنّخیالی رو با نازکعالقه دارد بیب شاعران سرآمن و برجسته باشن از ایب

ۀیگینه نیستنن و اشعار انور در زمار ا اشعار نظامی و انور به اننازه او یامّ. تر کرده اس هنر

نموناه از ایاب حا به بررسای چنان . تریب ایجاز را داردگیرد و نظامی بیشساده و روان قرار می

.ببریم ها آثار ایب شعرا یی یردازیم تا به ویژگیها میها و تفاوتشباه

از ماه انوری، خاقانی و نظامی شناسی توصیفاتزیباییهای شباهت -

با استفاده از محسوسات ماهتصویر - -

ی قرار دارنن و حاصال و حسّمادّ ۀ، در حوزهنر در ایب قرن اغلب تصاویرجا که از آن

، آثارشان نیز محسوسات آشنا اطراف را به ذهب متبادر ها خود شاعران هستنن ها و تجربه دینه


قرّ سیمیب، نقره، ماننن .بینیم ت را محسو میتر تشبیهات و استعارا بیش سازنن؛ به عبارتیمی

اساتفاده از ، ر خیاا در دنیاسا ب صاوَ یتار یکی از رایی جا که ماهو از آن... . گو ، نعل، سپر و

ا ایرانیان و دیگر مردماان امار بانیهی وآشکاراسا امّا نزد آنصفات و تصاویر مختل برا

دیگار جنیان ماوارد محساو اشیا و مفاهیم تلفیق آن در قالب ف در ظاهر وتصرّ شاعران با

ساز یک یا چنن ویژگی، عناصر دیگر را کاه ؛ تخیل شاعر با اغراق و برجستهآفریننن، یعنی می

ف ذهنی شاعر در مفهوم طبیعا تصرّشعر، ». کنندر ذهب تناعی می ،ها نیز قابل تجربه هستننآن

« .نسان و طبیع یا طبیع با طبیع اس و انسان و کوشش ذهنی او برا برقرار نسب میان ا

رو و ماه باه یااد نعال و شاب به همیب دلیل اس که شاعران با دینن ( 0: 5311شفیعی کنکنی، )

تاوان گفا شااعرانی کاه چشام تیازبیب و محفوظاات می .افتنن می ...ییک و مسرع و راهنما و

. دهننتر و یویاتر ارائه میبیشتر دارنن، تصاویر هنر دیددددارشم شدددم راه یابدددد بددده ن

خیدز باشدد چدو مداه كس كه شبجز شم

(56/نامه اقبال)

شمیددزمدداه سددرد و تترتسددت و رندد

هرجدددایی و قدددراربدددی رو وشدددب

(695/انوری)

شمیسا، . )وب و جزر و منّ دریا از اوس ها بنو منساس و مرطوب ، ترمهتاب در خاصیّ

5331 :5011) دِرَم ریددددزد چددددو م مدددداه درش

هركجدددددا ماهییسدددددت برخیدددددزد

(033/هفت پیک)

(300/هف ییکر)در شب مهتاب صین ماهی سخ اس پوشدد لددیکب بدده آِددب شفتددا چددوم

چددوم پ ددت چددو مدداه نددو دوتددا دارم

(664/انوری)

پیش چنیب مجلسی مرغام جم شمدند

ربا چو كمانچة موی مه شکب شده چوم شب

( 6/خاقانی)

شااعر بایب هاال مااه و ( 10: 5311ماهیاار، . )ربااب باود ۀماه در خمینگی ماننان کمانگا

.باهتی یافته اس رباب ش ۀخمینگی کمانگ


كفدددش دهدددی بازدهنددددت كددد ه

دری پددرده درندددت چددو مدداه پددرده

(435/االسرارمخزم)

ساازد، در ذهاب درد و اشایا را آشاکار مای تاریکی را می ۀجا که نور ماه در شب، یرداز آن

.باشن ز رسوا کردن میدر شگل گرفته اس که کنایه اشاعر ییونن بیب آن و یرده

ای شم با استفاده از معنای نمادیب و اسطوره ماهتصویر - -

از اماروز اسارارآمیز جلاوه رتا شیگذشاته با آسمان و ستارگان زیبا آن که در نزد انسان

باه ی آن باورهاا ل، در باورهایشان دنیایی ساخ کاه اماروزه تجلّا کرد، با ترکیب نیرو تخیّ می

ایب نمادها در گذر سالیان و با عبور از . شود دینه می اتفرهنگ و ادبیّدر و اسطوره ادنم صورت

نماد، وجه آشکار و نمایاان کهاب »جا که از آن. د یافتننافکار و مرزها گوناگون، مفاهیم متعنّ

ها گوناگون صورت ۀتواننن مجموع الگو، ناشناخته و فی نفسه بیان نشننی اس ، ایب نمادها می

نمادهاا ( 1: 5311 ار ،ساتّ )« .هم ییوساته درآینان ها تصاویر به تشکیل دهنن و به شکل دسته

هاا ظااهر با ویژگای ماه. ها گوناگون را به تصویر بکشنن تواننن با قنرت شگرفی تجربه می

هاا بااقی مانان و رتریب نمادهاا در اساطوره تار و ما ثّ به عنوان یکای از کهاب ،ی که داردخاصّ

کاار بسایار از ۀمایا ملل دسا ۀات هماز جمله زیبایی که در ادبیّ ؛ردها گوناگونی یاف کارک

.شاعران قرار گرف

هاماه در اسطوره - - -

هاا ماه در اسطوره». کردننث تشبیه میبینیم که همواره ماه را به معشوق م نّدر آثار ادبی می

نمااد نیارو ماذکّر اسا قارار در برابر خورشین که نماد نیرو م نث و ایزدبانو مادر اس ،

زنای « ماوو»ها برخی از قبایل آفریقایی در اسطوره. شودر میگیرد و دارا طبعی سرد تصوّ می

هاا در ناور مالیام آن، اس مالیم، شاد بخش و مطبوع مردان که نماد ماه اس و مردان شاب

خارد جهاان و ۀنیز سارد طبا آن را نشاان . نسازنه گفتب و رقصینن سرگرم میخود را با قصّ

الع از ایب باور، از ماه، تصاویرها ناان شعرا با اطّ( 501؛ 5311یاریننر، )« .دانستننخردمنن می

.اننرا ساخته... سرد و قرّ سرد و


خ ک پی پیرام تردامب كه مب هیب ص ای

امهددر دو قددرد سددردوآرم شسددمام شورده

(66 /خاقانی)

وجه شبه ایب ( 315: 5310کب، معنن. )«قرّ سرد و گرم آسمان، کنایه از ماه و مهر دو»

.تر و مرطوب بودن ماه اس همان خاصیّ در مطبخ فلک كه دو نام است سرد وآدرم

جگددر مدددام غدد بدده نوالددة مددب و خددوم

( 03/خاقانی)

چوم قوت شرزو كند از آرم و سدرد چدر

بددر خددوام جددام دو نددام ملددوّم درشورم

( 6 /خاقانی)

شود زیرا نان نیز هماننن ماه و خورشین به صاورت قارّ و جه شکل و ظاهر آن دینه می

.گرد بوده اس بیف دددداند از دیددددده بددددارام سددددحا

كددده عدددال شدددد قمدددر در بدددر شبدددی

( 4/خسرو و شیریب)

طلوع قمر از برج آبی دلیل نزو باران اس و شاعران از ایب نکتاه در بیاان گریاه اساتفاده »

(5013: 5331شمیسا، ) «.اننکرده بدددیب تددرّی كدده داردعبدد م تددا

نیدددارد ریخدددتب بردسدددت مدددب ش

(5 0/خسرو و شیریب)

اسددت تعبدد م تددا را دو خاصددیّ

درنددد سدددیب انصددداب را ببندددد

آدددب شزادآدددی نکدددرده فدددزوم

مددددّ دریدددای مکرمدددت نکندددد

كدددده ببندددددد بدددددام و بگ دددداید

قصددددددب ع ددددددد را بفرسدددددداید

در زكدددددددددام جفابیفزایدددددددددد

تدددا بددده جدددوی نندددا بدددروم نایدددد

(640/انوری)

ر مهتااب مشهودو خاصیّ .بعضی شری و بعضی خسیس ؛چنن اس مهتاب را خواّّ»

کنان و از و دیگر آن که کتان را یاره می بننددهن و رنگ بر او می آن اس که رنگ به سیب می

و جازر دریاا چنیب زیادتی مغز در اساتخوان حیواناات و مارض زکاام و مانّ هم .گشاینهم می

(5033: 5331شمیسا، ) «.شودماهتاب اس و اغلب به سبب او می منسوب به


ماه، نماد زیبایی - - -

ها و آثار تریب مفهوم و تصویر که از ماه در اسطورهبیش. ماه در اساطیر نماد زیبایی اس

تعبیار ادبی به جا ماننه اس ، برگرفته از زیبایی آن اس که عموماً به ممنوح و معشوق زیباارو

علوّ و بلنان اسا و در ۀتر مظهر زیبایی و روشنی و نمونماه بیش ،ات فارسیدر ادبیّ». شودمی

آفاریب شاعرا د از قلم خیاا ارتبا با ایب مفاهیم اس که کنایات و استعارات و ترکیبات متعنّ

(111: 5331ی، یاحقّ)« .ایران تراوش کرده و به خصوّ زیبایی زنان به ماه تشبیه شنه اس

چددوم رایددت ع دده شم ج ددانگیر

آیددرشددد چددوم مدده لیلددی شسددمام

(99/لیلی و مجنوم)

یاافتب ایاب . ماه و خورشین مظهر و نماد زیبایی هستنن. منظور از مه لیلی، زیبایی لیلی اس

.تریب ییوننها هنر اس ییونن از مشهورتریب و کهب

همده چ د خورشید چو كعبتدیب

اره هددددد ل منظدددددرام را نظّددددد

( 0/خاقانی)

ها به هال هال منظران همان ساقیان ماه منظر بزم صبحگاهی شروانشاه هستنن که زیبایی آن

.ماه تعبیر شنه اس

سددیارش شددب چددو بددر سددر چدداه

یوسددف رویددی خریددد چددوم مدداه

(4 /ومجنوملیلی)

تمددام قمددار نسددب بددا مدداه در

كنددددداو تمامدددت مدددی دعدددوی

(606/انوری)

نظیار همانا زیبایی بای رسن، ر مشابه یوس با ماه به ذهب مینخستیب چیز که از تصوّ

.آن اس

ها در تک بیت ماهتصویر -0-

و منظور خود را در ترکیب استعار ، تشبیهی و کناایی در یاک بیا تر شعرا تصویر بیش

هایی که ممنوح و معشوقش بارهاا تصاویر شگف و بنی از ینینه ۀشاعر برا ارائ.کننن بیان می


ییگن مرتبط ساخته، درمیها دیگر با ینینه ها راکنن و زیرکانه آن استفاده می دینه اس ، ها را آن

.سازد می نو ا تجربه و سپس مب كه مب پیرام تردا پی خ ک ص ای هیب

امهر دو قرد سدرد و آدرم شسدمام شورده

(66 /خاقانی)

اش میدددام در بسدددتبددده پرسدددتاری

پرسدددتخدددوش بدددود مددداه شفتدددا

(6 /هفت پیکر)

و شفتا كه غیرت ماه استاز دست شم

در جام ماه نو مدی چدوم شفتدا خدواه

( 0/انوری)

ساقی را با تشبیهی تفضایلی بار مااه و آفتااب تارجیح داده و در مصاراع در مصراع اوّ

ر کاه از باه دلیال تصاویر و تصاوّ .دوم،ماه نو را به جام و شراب را به آفتاب ماننن کرده اسا

... خیاز، مساافر و رسان، مسارع، شاب حرک ماه وجود داشته اس ، از حرک ماه به ییک، نامه

از ایب رو از ؛ینناشتنن که ماه و خورشین در حرکتنن و زمیب ثاب اس قنما می. تعبیر شنه اس

کوکاب مان قانیم ماه به زعم منجّ» .گفتننمی... کردنن و به ماه ، ییک و آن دو به مسافر تعبیر می

عطارد را تا دبیر حضرتش خواننان، »( 5011: 5331شمیسا،)«رسوالن و ییاده روان و ایلگیان بوده

(13: 5313نسو ، )«.زن بود و ماه را تا برینِ درگاهش گوینن، شبانه روز قنم زندایم قلم

پیمدددای اندددد راه كعبددده صدددفت

بدددداوركنی شسددددمام و ماهنددددد

(969/خاقانی)

همدده شراسددته بددا رود و جامنددد

خرامندد چو مده مندزل بده مندزل مدی

(60/شیریب و خسرو)

یددا سددا ر اسددت و مدداه مسددر او

مسددر قیصددر اسددت و فسفددور اسددت

(0 /انوری)

ی مسافران و عابران در تاریکی شاب موجب راهنمای ،یراکننروشنایی که نور ماه در شب می

ذهب شاعر بیب حرک ماه و عناصر طبیعای، . خواننناز ایب رو ماه را رهبر و راهنما نیز می ؛اس

. ییک و راهنما بودن را یافته اس


در هر یک از ابیات باال، شاعر با یافتب ییونن ، مقصود خود را بیان داشته و به یایان رساننه

در بیتای مااه را چاون شااعر . شاود میکار از طرفی موجب روانی و سادگی شعر نیز ایب . اس

ایاب . یرسا خوانانه اسا در بی دیگر نیز ماه را آفتااب . قرّ سرد به تصویر کشینه اس

گیرد همواره نورانی صف ظاهراً به ایب دلیل اس که سمتی از ماه که در مقابل خورشین قرار می

گیرد، شااعر ون ماه، نور خود را از خورشین میرسن که چ طور به نظر میو روشب اس و همیب

زیبایی و یرتوافکنی مااه را باه ، چنیب زیبایی و یرتو جام مِیهم ؛یرس خواننه اس ماه را آفتاب

.یاد شاعر آورده اس

تصویر ماه با استفاده از توصیف -6-

تاریب ناوع ابتنایی». عاره یا تشبیه و مجاز باشنتوانن به صورت توصی یا استتصاویر می

؛یعنای ،ل برا نوییونن میان اجزاء یراکننه، تشبیه و نهای آن استعاره و مجاز اسا تالش تخیّ

ها را در قالاب هام کنن و استعاره آنتشبیه عناصر و اجزاء متفرق و ناسازگار را به هم نزدیک می

در واقا تصاویر ( 00: 5335ر ، مظفّا )« .کننگر اطالق میبرد و مجاز نام یکی را بر دیفرو می

ا باشن که در قالب زبان بیانی و بنیعی به دنباا ا از اوصاف شیء یا ینینهمجموعه ؛تواننمی

تریب وسایل بهتریب و شایسته»: نویسنحمب بنو میشفیعی کنکنی به نقل از عبنالرّ. اننهم آمنه

هاا بالغا شارقی ی مجازهاا و اناواع تشابیه را با و حتّبیان تصویر آوردن اوصاف اس

تصویر اسا ۀبنابرایب وص نیز از اجزا تشکیل دهنن( 51: 5311شفیعی کنکنی، ) «.انندانسته

د هاا آوردن توصایفات متعانّ و برا ایب که تصاویر شعر نزد خوانننه شکل گیرد، یکای از راه

گیرد که از کنن و نزد شنوننه تصویر شکل می میشاعر شعر را به اوصاف ییایی توصی». اس

بخاش برا ایب که خیا ، الهام. گیر آن نقش داردکالم شاعرانه الهام گرفته، زمان هم در شکل

تصویر که با توصای ( 01: 5330کفافی، )« .تصویر شود گریز از ییایی آوردن اوصاف نیس

خواسته دقیقاً همان چیاز را ی شاعر با ایب کار میگوی، تر اس تر و جزئی شود، دقیق ساخته می

تصااویر مااه باا آوردن توصای بارا آن، ۀارائ. هایش به تصویر بکشن که درنظر دارد با ویژگی

آیان و باه مشاابه آن ارجااع داده برخالف استفاده از استعاره و تشبیه، جایگزینی برا مااه نمای

در حقیقا آن را باا وصا ، محانودتر . کنان ص مای شود، بلکه آن را به اوصاف دیگر متّ نمی


خاقانی در خلاق تصااویر ناو، سارآمن . تر کنننزدیک ،کنن تا بتوانن به چیز که در ذهب دارد می

.شمار آوردساز بهتریب شاعران وص از بزرگاو را توان می و شاعران اس آ دای ب دار ما نیست عل چ ره ةخان

خسدار نایب عیسی سدت مداه رنگدرز شا

(99 /خاقانی)

بر مبنا ایب باور شاعران یارسی باه .دهنها رنگ میا بوده اس که ماه به گلباور عامیانه هاا و کیفیّا تأثیر ناور مااه بار رناگ ( 111: 5311ا،مصفّ) .اننها نام دادهگل ۀماه صبّاغ و مشّاط

.نر بیب ماه و رنگرز شنه اس ها موجب ییونن هیارچه آددازر كدداری صددفت ش شددد

رنگدددرزی پی دددة م تدددا شدددد

(96/االسرارمخزم) سایب از اوسا و از ایاب ها مخصوصاًبنیب معنی که رنگ برخی از میوه ؛ماه رنگرز اس

ۀار کاه صابّاغ قمار در رسات در مرغاز »( 5013: 5331شمیسا، ) .گویننرو به ماه صبّاغ فلک می (101: 5311وراوینی، ) «.م نهاده بوداز نیل و بق انیرنگرزان ریاحینش دکّ

چنددیب ماهتددا دانددی چدده ایددب

آدددددازر نادندددددات را شددددداید ( 646/انوری)

ساازد کاه م مای جسّا آورد و بنیب طریق از ماه، انسانی را مات رنگرز میماه را با خصوصیّ .کننرنگرز می

چددو م ددر نمّامنددد دوسددتام هدد

چددو مدداه مَحددرتم دام دشددمنام هدد (996/خاقانی)

شمیساا، ) .کنناق را آشکار میعشّآن، زیرا راز شب و به تب ؛اس ( سخب چیب)ماه نمّام صف نمّامی ماه به (010: 5311وراوینی، ) .زتر اس تر و از مشک غمّااز ماه نمّام (5011: 5331

با ایب وص در شعر خاقانی ماه با .دلیل یراکننن نور و در نتیجه ینینار اشیا به وسیلۀ آن اس .صف نمّام نیامنه اس

تدر دیدب ز شب بدخواه تو تاریدک

تدددربدددیبز مددداه نودلدددت باریدددک (59: خسرووشیریب)

ها کاه هاللای شاکل باودن اسا ، ها مختلفی دارد که در ایب جا به یکی از آنماه حال .شاعر د یادشاه را در باریک بینی به ماه ماننن کرده اس . اشاره دارد


شناسی توصیفات خاقانی، نظامی و انوری از ماههای زیباییتفاوت -

دهای متعدّ با شرایه ماهپیچیدآی تصاویر - -

کاه تنینگی و ییگینگی درهم ،یک تصویرنو کردن مختل برا ۀاستفاده از چننیب آرای

قانرت . شانه اسا گاهی موجاب دیریاابی تصااویر شاعر او ، کرده دشوارترشعر خاقانی را

احساا او و آمیختب باا خیا خاقانی در ترکیب با استعارات و تشبیهات دور از ذهب العادۀ فوق

یی و از جهات گوناگون منجر شنه اس که الزمۀ درک آن، در یی ویرارینش تصبه آف از ییرامونش

ایب شیوه در شعر خاقانی به صورت یاک ویژگای سابکی . دانستب بسیار از علوم و فنون اس

در شعور انسانی اس و یا باه ئظهور یک ش خاّّ ۀتصویر، نحو» ایب تعری که. درآمنه اس

را باه خاود ارائاه ئآن یک شا ۀوسیل ی اس که شعور انسانی بهخاصّ ۀطریق اولی، تصویر طریق

، از امتیازات او به ّتریب وجهی نمود یافته در شعر خاقانی به خاّ( 551: 5330براهنی،)« .دهن می

کانام از ا هی ت یاف ، امّگرایش به زبان مجاز شنّ ذربایجانی،آدر سبک گرچه . آینحساب می

لتخیّا کاه اساتعاره ایاب رو از . استفاده نکردنان ابزار زبانخاقانی از ۀزبه اننا ،دورهشاعران ایب

ایب شیوه موجب اطنااب در تصااویر .تر اس هنر تر و شعر او فنی درادبی اس ، تریب فبّ آمیز

در آوردن [ بر خاالف نظاامی و اناور ]و ».ا اطنابی که بر زیبایی شعر او افزوده اس اوس امّ

گویان و در ابهاام مای کنن و تقریباً کمتر ساخب سااده و بای دار افرا میهامکلمات متناسب و ای

« .خاود اوسا دار، ناوآور اسا و ایاب ترکیباات خااّّ بسیار از ترکیبات متناساب و ایهاام

تریب ایهام را ساخته اس به طاور کاه خاقاانی را و از نظر تعناد بیش( 11؛ 5313اد ، سجّ)

هاا را باه او با ایاب شایوه یکای از بهتاریب بهاره .دانننعر فارسی میگذار صنع ایهام در شیایه

به طور که مخاطب شعرها خاقانی، هر بار ؛اس « تکش لذّ»رسانن که آن مخاطب خود می

رسن و بانیب ترتیاب موجاب به کش جنین در حوزۀ زبان و خیا می ،خواننها را میکه آن

.شودتشویق مخاطب به ادامۀ آن می

چامۀ خاقانی، وارونۀ چاماۀ اناور ، »: نو و تازۀ خاقانی عقینه دارد از دربارۀ مفاهیمزّک

که سرد اس بشکوه، گرمی گنازان اس و در همان هنگام، در شاگرفی و شاکوه چاون کاوه

رود اسا نااآرام و یرخاروش، . ... خیز نیز هس ا هنگامهاش شگف و کوبننه اس ؛ امّهیمنه


شود و رنگ و زنگ و آهنگی دیگرساان جهانی اس که ییوسته نو می. جوش همواره در جنب و

توانس استفاده از زبان مجااز را عامال قنرتمنان شاعر خاقانی (5: 5311از ، کزّ)« .یابنمی

،در میان شااعران گذشاته ». ها نو و بنی نناردهی شاعر به اننازۀ او ترکیب .خود قرار دهن

سی به گستردگی و زیبایی خاقانی تصاویر نجومی را در شعر خود منعکس رسن کبعین به نظر می

او طبق نجوم بطلمیوسی و قوانیب نجوم گذشته، تصاویر بنی و جاننار از آسمان، . ساخته باشن

بعان از خورشاین، محاور مااه، ( 55: 5331کرمای، )« .ها ارائه کرده اس ارهبروج، ستارگان و سیّ

. تصاویر نجومی خاقانی اس ماه نودیدی نمایدب زشسدمام انگیختده

كدرام انگیختده اخترام تعویذ سیمیب بدی

(096/خاقانی) زهره با ماه و شفه آویی ز بابب جادویست

نعب و شتش درهدوای قیدروام انگیختده

(096/خاقانی) وجه شبه، شکل کمانی و هاللی . ویر باال هال ماه به حمایل و نعل تشبیه شنه اس در تصا .اس

چاهصبح برشمد ز كوه چوم مه نخ ب ز

ماه برشمد به صبح چدوم دم مداهی ز ش ( 6/خاقانی)

ه لی بدر شکب و در شکارستام او دب

انگیخته از نمب تا نور و جدیش كاروام (096/خاقانی)

م ر به زوبیب زرد دیل درآداه توسدت

ماه به لدوم سدیاه هنددوی بدام تدو بداد (0 6/خاقانی)

دار بود همانا از شم شده اسدت مه روزه

عیددد الغددرش شتددب چددوم خدد ل مایددد ( /خاقانی)

.ا دارداشاره به شکل هاللی ماه شوّ

زیارا ؛ در ابیات باال ماه به دم ماهی، نعل، دف هاللی، هننو بام و خال تشبیه شانه اسا

ل شااعر و ایاب هماه حاصال نیارو تخیّا . ذهب شاعر بیب ایب عناصر و ماه شباهتی یافته اس

؛یعنی ماه و کش ارتبا آن با اشیا ییرامون او ؛اس ف ذهب او در یکی از اجزا طبیع تصرّ

نهایتاً حاصل ایب کوشش ذهنی، نزدیک شنن خواننانه باه . یعنی ماهی، نعل، دف، خال و هننو


شکل هال ماه با چننیب عنصر ییونن خاورده اسا ؛ یاک . هنفی اس که مورد نظر شاعر اس

اینۀ عین همگنیب ماهی را که تاریک دیانه مای بار به نعل و بار دیگر به دف و سپس به خال م

.شود به هننو

با تتاب اضافات ماهتصویرسازی - -

کنان و نازد را به اوصااف ییاایی توصای مای ئشاعر ش»در ایب شکل از تصویرساز که

گیار آن گیرد که از کالم شاعرانه الهام گرفته و زماان هام در شاکل شنوننه تصویر شکل می

« .بخش تصویر شود، گریاز از ییاایی آوردن اوصااف نیسا که خیا الهام برا ایب. اردنقش د

انجامان در حقیق تالش ذهب جه ادراک لذّت به آفرینش اثر هنر مای »( 01: 5330کفافی، )

از ( 03: 5335ر ، مظفّا )« .رساننی را میکه دربرگیرننۀ تصاویر اس که هر کنام مفهوم خاصّ

ها و مفاهیم ادراکی افراد زیرا ذهب ؛صاویر ذهنی هر کس با دیگر متفاوت اس ایب روس که ت

.با یکنیگر متفاوت اس

بدیب دو خادم چاالک رومدی و نب دی

خریددد دو خدداتوم خرآدده سددنجا درم

( 6/خاقانی)

(رومای )ابل خورشین که به غالم سافین در مق تشبیه شنه اس ،( حبشی)ماه به غالم سیاه

.تشبیه شنه اس

دار بود همانا از شم شده اسدت مه روزه

تددب چددوم خدد ل مایدددش عیددد الغددرش

( /خاقانی)

خاال الغار »و نیاز « خرین خرگه سنجابخاتون درم»و « خادم چاالک حبشی»ها ترکیب

.اننصورت تتاب اضافات آمنهبه « ماینۀ عین

تصویر با تسییر ناالت ماه -0-

در یک تصویر، تنهاا ئ ساختب تصاویر و مفاهیم جنین با استفاده از حاالت مختل یک ش

انگیز و ییگیانۀ شااعر را ها و حاالت مختل ماه ذهب خیا ویژگی. شوددر آثار خاقانی دینه می

.با منظور خود از آن استفاده کننبر آن داشته اس تا متناسب


شیردالم را چو م ر آه یرقام آداه لدرز

را چو ماه آه دق وآاهی ورم جگرامس

(50 /خاقانی)

اننازد که به بیماار در نمونۀ باال، شکل هال ماه شاعر را به یاد بیمار ضعی و الغر می

آورد که به ورم شباه دارد و از آن گشته اس و سپس شکل کامل آن را در نظر میمبتال « دق»

شباه و ییونن بایب بیماار ، بنیب ترتیب از حاالت متفاوت ماه. کننبه بیمار ورم تعبیر می

.همه در یک بی انجام یافته اس که کننماه و مخاطب ایجاد می

از تعقیدنسب انتخا واژآام نظامی به دور -6- ه اس و شعرش را و توجّیّآن چه بیش از هر چیز دیگر درخور اهمّ»در مورد نظامی

ها در شاعر واژه. ساز اس ها و ترکیبالعادۀ او در حسب انتخاب واژهغنا بخشینه ، قنرت فوقدهمارده، )« .ها در آراستگی ساختار زبان انتخااب شانه اسا دار و بر اسا توانایی آناو هنفباه ها را با هم ها و زشتیزیبایی. شعرش نمایانگر زننگی طبقات مختل مردم اس »( 30: 5310نماا و معجاونی از اعتقاادات و تجربیاات و اصاطالحات و زبانش سادۀ مشاکل . کشن میتصویر هاس و همیب سادگی بیان و عنای و احاط بر ینانار و گفتاار ماردم ها ساکنان کوهپایه مثل

ها جنین، سنگینی و ابهامی ییش نیاورده بلکه لطی و سبب شنه اس که استعارات و نوآور هاا در بایب ماردم و همیب ساده و روان بودن، دلیل رواج آن( 03: 5313زنجانی، )« .دلنشیب گردد

گرچه آوردن اصطالحات . برخالف شعر خاقانی که ییگینه و سرشار از دقایق علمی اس . اس ساز و لطاف شاعر ا نظامی درترکیبامّ ،ها را دشوار کرده اس علوم مختل شعر آن و مطالب

حاا باا ایاب .بارد چنان زیبایی به کار برده اس که ییگینگی نکات علمی شعر او را از یااد مای ویاژه اساتعاره کاه در آثاارش انگیز از طریق تشبیه و مجاز و باه یرمایگی سرشار از تصاویر خیا

ه و ه به تصاویر واقعای الزماۀ قصّا که توجّ چرا ؛دارد بازنمیه به واقعیّد او را از توجّوجود داروقتی با گرایش ،التزام سادگی بیان هم که الزمۀ استفاده از عناصر زبان محاوره اس ». تعلیم اس

بک آفرینی سیابی و معنیکنن تا در کار مضمونبه او کمک می ،شودبه تصویرها مجاز همراه میچنان در سراسر آثارش دنبا نمایان و عاالوه هم ،خواننویژۀ خود را که او آن را طرز غریب می

و 003: 5315کاوب، یبزرّ)« .بر آن زبانش در عیب آشنایی غریب باقی بمانن و دچار ابتذا نگرددوت سخب و با خاقانی که و نیز از صنای فراوان و متعنّد استفاده کارده اسا ، متفاا ( 001


شود ا که در شعر شاعران معاصر او دینه میزیرا استفاده از فنون لفظی و معنو به اننازه ؛اس .در شعر و نیس

عروس شب چو نقش افکند بدر دسدت

شددد رشرایی انجددد كتلددده بسدددت بددده (63 /خسرو و شیریب)

.استعاره از ماه اس ، عرو شب ز تدو جدوی پنداه شدب كد در ایب ندی

برافدددروز راه بددده م تدددا ف دددل (3 /شرفنامه)

چاون فضال و داناش را هام در ایب بی روشنایی ماه در شب مورد نظر شاعر اس که آن .کننفی میراهنما معرّ

بسدددددتگام سدددددا ر شآددددده ازروی

م ددددر ةاز شددددبیخوم مدددداه و كیندددد (69/هفت پیکر)

بددددرای انگ ددددتشكددددرده ندددداخب

سدددیب مددده را دوندددی در م دددتش (4: همام)

.اشاره دارد که ماه با اشاره انگشتش دو نیم شن( ّ)ییامبر ۀبا تشبیهی زیبا به معجز نیایدددد بددده دیددددار شم شدددم راه

خیز باشدد چدو مداه كس كه شبجز شم (56/اقبالنامه)

فروشدام اوسدت نداب شدب از م دک

مدداه نددو از نلقدده بدده آوشددام اوسددت (5/االسرارمخزم)

آیان، خیز، زیرا در شب در میبه عرو شب، راهنمایی ماننن فضل، شبیخون زن و شب ،ماه انگیز بودن، دیریاب و ییگیانه و ا در عیب تازگی، هنر و خیا امّ ،لقه ماننن شنه اس سیب و ح

.سازنن مغلق نیستنن و خیالی که خوانننه را به سردرگمی تأویل و تفسیر دچار نمی

سادآی و روانی شعر انوری -6- شاعر او ؛ ورنان آانور را در کنار سعن و فردوسی از ییامبران شعر فارسی به حسااب مای

و تر نسب به خاقانی و نظامی دارد و آن را به زبان محااوره نزدیاک کارده اسا سادگی بیشا از ساادگی گاه سخب اناور باه درجاه ». نرمی و سالم بر تعقین و صالب غلبه کرده اس

« . را در شاعر خاود گنجانیانه اسا ادّهایی از محاورات معمو و عرسن که گویی قسم می


توان ساادگی شاعر اناور را دیان؛ باه طاور کاه با خواننن ابیات زیر می( 031: 5311فا، ص) .صحیح را دارد ۀارکان جمل ۀبینیم که همهایی ماننن نثر را می جمله

جمالددت بددر سددر خددوبی ك هسددت تویی كز زلدف و ر در عدال نسدب

ندده رویسددت ایددب بنامیزدكدده ماهسددت شددب هدد چاشتگاهسددتتددورا هدد نددی

(636/انوری) ها آمیخ و شعربنیب ترتیب انور سادگی و روانی کالم خود را با نازک خیالی به هم

. ا تواناا داشا انور طبعی مقتنر و فکر نیرومنن و قریحه».انگیز خود را ینینآوردزیبا و د نگاار و و معاانی مختلا را در وقاای به واسطۀ همایب قانرت طبعای کاه داشا مضاامیب

« .خوبی باه رشاتۀ نظام درآورد ساز و وص طبیع و تصویر مناظر و ابراز تمایالت به داستان (501: 5315کوب، یبزرّ)

شدناس خورشید سرفکنده و مه خوی تب

آدردم وكیدوام فدروتب اسدت مریخ ندرم (0 /انوری)

روز ت كاندددر او شددب وبددب سا رسدد

و مخمورندددمسددت مدداه و خورشددید (0 : همام)

قبددای كتحلددی او كددافرم اآددر پوشدد وآر برهنه بمان چو شفتا و مَ َش (6 5:همام)

او ششم مدداه كدده مدداه نددو سددزد یددار

خورشدددید مدددی ن ددداو نظدددارش او ( 93/انوری)

اناور اسا کاه ذهاب شناسی، مستی و برهنگی ماه از ییوننها ذهنی خااّّ خویشتب

دساتبنن، )چنیب تشبیه ماه به یاره هم. ها و ماه برقرار کرده اس یرداز او بیب اوصاف و ینینهخیا

ا درابیات باه صاورت کاامالً روان و قابال یافته اس امّا اس که انور از مضامیب تازه( النگو

.تشخیص زود هنگام به کار گرفته اس

مانن که رخشان و خیز میچامۀ انور نرم»: گویناز در روانی و سالس شعر انور میکزّ

کاه هار زماان . دور از شیب و فراز، بیگانه با رمز و راز روان اس ه دالویز، در بستر هموار و ب

(5: 5311از ، کزّ)« . ا همواره همان اس که بوده اس نوازد؛ امّبنان رود بنگرنن، چشم را می


آیری نتیجه

الجرم سبک آذربایجانی، دورۀ نفوذ طبیع و محسوسات در شعر اس ، جا که دورۀ از آن

مختلا ، علاوم ،علمی مضامیب بنابر ایب؛ هستننبیب طبیع تازه یافتب ییوننها شاعران در یی

در بیب اصطالحات نجومی و .نجوم اس ،یکی از ایب علوم. یابن فنون و صنای در شعر رواج می

به دلیل زیبایی و تاأثیر بسایار در طبیعا و حضاور یررناگ در باورهاا و ماهاجرام آسمانی، از

ۀ اصاطالحات و بقیا تر نساب باه فراوان ۀها استفاد آفرینی ها و ترکیباساطیر، در تصویرساز

، شاباه و (مااه )ایاب عنصار طبیعای در نحوه و بساامن اساتفاده از چنیبهم ؛اجرام شنه اس

ا در تصاویرشان استفاده شاعران از محسوسات و نمادها اسطوره ۀهم. هایی وجود دارد تفاوت

تصااویر خاقاانی ییگیانگی در . اسا تار و دیریابتر ییگینه ماها تصاویر خاقانی از امّ ،ننا هکرد

توان بسیار از توصیفات را حاذف به طور که گاهی می ؛موجب اطناب در شعر او شنه اس

تار، جا که به کار بردن ابزار ادبی و هنر بیشاز آن. که به باف شعر آسیبی برسنکرد، بنون ایب

بانان تار بارد، ارزشامنن بایش ارزش شعر را از حوزۀ علمی به سم حوزۀهنر و ادبی می

اناور و نظاامی باه تر نسب بر ایب اسا کار خاقانی از ارزش هنر و ادبی بیش. بخشن می

.برخوردار اس

شعر او از لحاا . در میان شاعران فارسی زبان تصاویر شعر خاقانی، منحصر به فرد اس

. اسا ستفاده کارده ا ها زبانی از تمام ظرفیّ و ی برخوردار اس زبان و تصاویر از غنا خاصّ

یرداز رساننه اس تاا جاایی تصویرساز و مضمونۀ و زبان شعر را به جایگاه خوبی از جنب

نظاامی در تصااویر و توصایفات . که هی شاعر دیگر از ایب جه یارا برابر با او را ننارد

ار او برخالف تر از استعاره بهره گرفته اس که موجب ایجاز شنه اس ؛ به عبارتی اشعخود بیش

ا ترکیبات و توصیفات انور نه باه ییگیانگی و اطنااب امّ. خاقانی که اطناب دارد، خالصه اس

.گیردخاقانی و نه به ایجاز و اختصار نظامی اس بلکه بیب ایب دو قرار می


:و مآخذ ناب ف رست م

ر، شاماره کلک، تیر، مرداد، شاهریور، مها دربارش ذات شعر،، (5315)داریوش، آشور ، -5

11-11.

مولّ و مترجم عبنالحسیب زرّیاب کاوب، تهاران، امیرکبیار، فبّ شعر،، (5311)ارسطو، -0

.چاپ اوّ

به اهتماام یرویاز ،سعین نفیسی ۀمبا مقنّ ،دیوام انوری ،(5311) ن،محمّ نببانور ، محمّ -3

.تهران،نگاه بابایی،

. چاپ اوّ تهران، زریاب، ،ع در مس ،(5330) براهنی، رضا، -1

( بهاار عراالشّا مقاله از ملک 500 ۀمجموع) ب ار و اد فارسی ،(5330) نتقی،بهار، محمّ -1

.ن گلبب، جلن دوم، چاپ سوم، تهران، علمی فرهنگیبه کوشش محمّ

خای، تهاران، بااجالن فرّ ۀترجم شناخ اساطیر آفریقا، ،(5311) یاریننر، ادوارد جفر ، -1

.اساطیر

.تهران، نگاه، ویراس جنین ،سفر در مه ،(5335) ن، تقی،یورنامناریا -1

یب ن ضایاءالنّ باه اهتماام دکتار سایّ ،دیوام خاقدانی ،(5313 ) یب بنیل،النّخاقانی، افضل -3

.اد ، تهران، زوّارسجّ

.یک ۀ، شمار1ۀفنون ادبی، دور ۀمجل ،زبام نظامیای اززبانه ،(5310) دهمرده، حینرعلی، -1

.تهران، دانشگاه ییام نور، نقد ادبی ،(5315) ، عبنالحسیب،کوب یبزرّ -50

، تهاران، انتشاارات االسرار نظامیانوال و شنار و شرح مخزم ،(5313) زنجانی، برات،-55

.دانشگاه تهران، چاپ ینجم

.تهران، تو ،رمز و مثب در روانکاوی ،(5311) ار ، جال ،ستّ -50

.چاپ سوم، تهران، آگاه ،صور خیال در شعر فارسی ،(5311) نرضا،شفیعی کنکنی، محمّ-53

.تهران، سخب، چاپ سوم ،ای برای صداهاشیینه ،(5311) ، اااااااااااااااااااااا -51


، تهاران، میتارا، ویارایش جلن اوّ ،فرهن اشارات ،(5331) ، اااااااااااااااااااااا -51

.دوم

، قم، دفتر تبلیغات ارسیرفل نظ و نثریخ تحوّمختصری در تا ،(5310 ) اهلل، صفا، ذبیح - 51

.اسالمی

. تهران، ققنو ، چاپ چهاردهم، جلن اوّ، ات ایرامتاریخ ادبیّ ،(5311) ، اااااااااااا-51

جوهره دربارشهای نظامی لی در دیدآاهتأمّ ،(5310) فضیل ، محمود و یاسیب اسماعیلی، -53

.55، شماره ییایی ، بهار و تابستان5، شماره 3 ادب فارسی، دوره ۀمجل، و خاستگاه شعر

ۀ مجلا خاقانی، معمار زبدام و خیدال، ،(5331) ،جاواد ،نحسیب و دهقانانکرمی، محمّ -51

.، سا دوم5 ۀفنون ادبی دانشگاه اصفهان، شمار

.تهران، سم ،شوا و رن ةسراچ ،(5311) یب،النّ ز ، میر جال اکزّ -00

ات و ادبیّد یدة پژوه ی در با نظر، ات تطبیقیادبیّ ،(5330) م،العبنالسّنکفافی، محمّ -05

.ن ، مشهن، آستان قن رضو حسیب سیّنسیّ ۀترجم ،شعر روایی

.غالمرضا سلگی، تهران، رهنما ۀ، ترجمشعر و عناصر شعر ، (5311) الرنس، یریب، -00

.متهران، قطره، چاپ ینج ،اشعار خاقانی شآزید ،(5311) ا ،ماهیار، عبّ -03

.تهران، سخب ،بدی نو ،(5330) تی، مهن ،محبّ -01

.تبریز، دانشگاه تبریز ،فرهن اصط نات نجومی ،(5311) ا، ابوالفضل،مصفّ -01

.ارومیه، دانشگاه ارومیه ،خیب خیال ،(5335) ر ، علیرضا،مظفّ -01

.تهران، نشر دانشگاهی ،بزم دیرینه عروس ،(5310) کب، معصومه،معنن -01

هنر شاعری، فرهن تف یلی اصط نات ةنامواژه ،(5313) ، میمن ،(ذوالقنر)میرصادقی -03

.تهران، کتاب مهناز ،های شمها و مکتبشعر و سبک فبّ

ح دکتر امیرحسیب یزدگرد ، تهاران، ، مصحّالمصدورنفثه ،(5313) یب،النّنسو ، شهاب -01

.وزارت آموزش و یرورش

.تهران، امیرکبیر معیب،نبه اهتمام محمّ ،چ ارمقاله ،(5311)عروضی سمرقنن ، نظامی -30


باا تصاحیح و حواشای خسرو و شایریب، ،(5313 ) ا ، الیا بب یوس ،نظامی گنجه -35

.حسب وحین دستگرد به کوشش سعین حمینیان، تهران، قطره

اشای حساب با تصحیح و حو ،االسرار مخزم، (5315 ) اااااااااااااااااااااااااااااا ،-30

.وحین دستگرد به کوشش سعین حمینیان، تهران، قطره

با تصاحیح و حواشای حساب لیلی و مجنوم،، (5310 ) ، اااااااااااااااااااااااااااا-33

.وحین دستگرد به کوشش سعین حمینیان، تهران، قطره

ب وحیان ، با تصحیح و حواشی حسا نامه اقبال، (5310 ) ، ااااااااااااااااااااااااااا -31

.دستگرد به کوشش سعین حمینیان، تهران، قطره

با تصاحیح و حواشای حساب وحیان ،شرفنامه، (5310 ) ، اااااااااااااااااااااااااا -31

.دستگرد به کوشش سعین حمینیان، تهران، قطره

با تصحیح و حواشای حساب وحیان ،هفت پیکر، (5310 ) ، ااااااااااااااااااااااااا -31

.ه کوشش سعین حمینیان، تهران، قطرهدستگرد ب

ن روشب، تهران، اساطیر، چااپ ح محمّمصحّ ،مرزبام نامه، (5311) یب،وراوینی، سعنالنّ -31

.سوم

تهاران، فرهناگ واره در ایرام،فرهن اساعیر و داستام، (5331) نجعفر،ی، محمّیاحقّ -33

.معاصر، چاپ سوم

Documents

هام زا یرونا و یماظن ،یناقاخ یسانشییابیز یّقلتbaharestan.iaukhoy.ac.ir/PdfFile/135-156.pdfهاک ناشاب طّلاسم و هرایچ ماه